Oedjan datang, kambing lari.

Matros mabok, delapan hari! jwr Als op een van die hete nazomerdagen het zonlicht oranjerood ondergaat, word ik wel eens sentimenteel en neem een van die oude verhalen uit het Indische verleden ter hand. Het kan Multatuli zijn, of Kousbroek en steeds weer herinner ik mij aan het eigen tropische gebeuren, dat mijn jeugd wellicht het meest heeft gegloeid en afgeschrikt. Wat vroeger ondenkbaar moet zijn geweest, is vandaag de dag een fluitje van een cent. Soms lees ik een onbenullige zin en geef met deze woordspeling aan Google ter analyse bloot. Steeds weer verbaas ik mij daarbij over de gigantische zoekkracht, waarmee de slaven-servers binnen milliseconden het resultaat on een presenteerblad aanbieden.

Oedjan datang, kambing lari (1900)

In het Gastenboek van Singer 262 bevindt zich een verhaaltje van E. Breton de Nijs 1 met de titel Oedjan datang, kambing lari2. Het is de eerste regel van een onooglijk Maleis liedje, dat de auteur rond 1900 van een oude lijfmeid Nnh Tidjah heeft gehoord. Zij was een Javaanse en kwam uit Semarang. De vraag is, wat er nog meer van dit oude lied is overgebleven en hoe de tweede regel luidt die minder stichtelijk klinkt en die over een matroos gaat die acht dagen dronken is. Het eerste regeltje schijnt voor de auteur een soort toverzin te zijn geweest, die een licht schok geeft en iets openstoot. Een echte dichtregel zogezegd. Het is de sjibbolet, waarmee de westmoesson de regenkranen opende. Iets anders gespeld vind ik dezelfde beginzinnen 'Ujan datang, kambing lari', terug in 'Jeugdherinneringen voor Rudy Kousbroek' (auteur: Rob Nieuwenhuys, 1994)3. Is hij nu de eerste of de enigste geweest, die dit liedje kende? En wat heeft het lied voor de zangeressen betekend? Door middel van Google kan men dit soort vragen beantwoorden.

Sjibbolets
Ik kan mij herinneren dat er meer van dergelijke regels zijn, zoals "Batuwu Griekgriek" in de Renner van Tim Krabb. Het gevleugelde woord "Batuwu Griekgriek" komt alleen in de Renner voor. Toch wordt het in Google op Maandag 18 Augustus 2011 ongeveer 68 maal gevonden 4. Overmorgen zijn het dus 69 maal. Op 8 September in 2012 is het aantal gegroeid tot 660 maal, omdat er een wielerploeg met die naam is bijgekomen. Ikzelf heb in mijn prille jeugd ook een dergelijk toverwoord gekend: vijftien. Het was het woord, dat in bijzondere gevallen van verlegenheid binnensmonds moest worden opgezegd. Vijftien was het sleutelwoord voor het alter Ego, dat opgesloten achter de hartkamer werd bewaard. Alleen te openen voor noodgevallen, zoals boosaardige autoriteiten...

1 Een pseudoniem van Rob Nieuwenhuys (geboren te Semarang, Nederlands-Indi, 1908 - 1999) 2 De letterlijke vertaling luidt: Er komt regen; het geitje loopt weg. De matroos is dronken; acht dagen lang." 3 Rob Nieuwenhuys - Bi(bli)ografie Schrijversinfo.nl 'Ujan datang, kambing lari', in: Het magistrale vernuft; Jeugdherinneringen voor Rudy Kousbroek, pp. 101-111. Amsterdam: Meulenhoff 4 Uitverkoren Voetnoten

Hoedjan datang, kambing lari (1910)

Het antwoord op de vraag waar het versje vandaan komt, staat in Soldaten van Smaragd van Fred Lanzing5. Op pagina 41 staat het versje genoemd6: Hoedjan datang, kambing lari belanda mabok, delapan hari. Het woord lari als op de vlucht slaan lijkt overdreven, want lari heeft met haast weinig te doen. Het lopen is dus eerder een sjokken7. Het regent, de geiten slaan op de vlucht, de Hollanders zijn alle dagen dronken. Veel Europese soldaten waren alcoholist. Dit liedje werd door inlandse kinderen rond het kampement gezongen.

Aan de hand van het aantekenboekje van zijn grootvader, een officier die van 1885 tot 1911 in het KNIL diende, beschrijft Fred Lanzing allerlei onbekende aspecten van het KNIL. Het alcoholisme werd wellicht verhevigd door de regen, de heftigheid evenredig aan de vallende hoeveelheid liters per kwadraatmeteruur. Kwadratmeteruur, kwadratuur! Ja, dat is de juiste dimensie: moessons in liter per kwadratuur. Tot slot vermeldt Dompetje8: Hujan datang Kambing lari Belanda mabok Sepulu hari!

5 6 7 8

antropoloog met een grote belangstelling voor de koloniale geschiedenis Het Moessonarchief Zoo beteekent lari, loopen, lari lari, hard loopen Full text of "Maleisch-hollandsch woordenboek" Het Moessonarchief De opgepakte VOC dienaren werden in een schavot langs de weg ten toon gesteld tot lering en vermaak van de Inlanders en Vreemde Oosterlingen. Seperti Belanda mabuk is een Indonesische gezegde.

Alima, Een Baboe, Door H. S. Keuls Jr.9 (1928)

Alima, op de hurken gezeten, snappend tegen de zwoegende kerels, de ruggen klam van zweet, moest alles weten, van de kisten, die naar de haven gingen, de boot, het groote water, en of op de boot ook andere baboe's waren. Ze scheen vroolijker nu, dan ze in dagen geweest was. Met haar fijne, jonge stem, streelde ze de droomerige melodie, van spottend Maleisch deuntje: Oedjan datang, kambing lari Matros mabok, delapan hari! Zachtjes wiegden de klanken; de koelie's lachten. ,,Alima" riep nonja. Ze schrok op, haastig lispelend het ,,saja", haar hart bonsde, altijd nog denkend, dat er iets, iets ze wist niet wat zou gebeuren. Ook deze zangeres is een baboe geweest, maar het werk is pas later, in 1928, geschreven. Niemand van de omliggende erven kende haar; zij was vr eenigen tijd gekomen uit de buurt van Solo en had in de omgeving van Batavia naar werk gezocht. Van den kebon had zij in vertrouwen vernomen, dat er bij nonja-van-het-paviljoen" wel een baboe noodig was. Solo ligt slechts een half uur per bus verwijderd van Semarang 10. In deze streek is het lied dus thuis geweest, heeft er geleefd onder de koelie's en baboe's. Ook hier was het een tweeregelig citaat, alsof er verder geen regels meer volgen. Het is mij niet gelukt het lied in zijn geheel te reconstrueren, maar het lijkt mij, dat de inlanders in de liedjes met behulp van allerlei sjibbolets (sleutelwoorden) de draak staken met de bezetters. Het is dus maar de vraag of de baboe's dromerige deuntjes als slaapliedjes of versleutelde revolutionaire teksten opdreunden. Zij prevelden misschien wel sjibbolets, die voor alle opmerkzame verstaanders wel degelijk een boodschap bevatten, als gebeden. Het revolutionaire gebed, honderdduizendvoudig opgezegd en opgeslagen in Nederlands aantekeningenboekjes. Meegenomen door KNIL-militairen en neergeschreven door hun kleinkinderen hebben de zinnen ons bereikt. Als revolutionaire tekst is ook de tweeregelige spreuk al voldoende. Een halve en onverstaanbare Limerick met wat varianten, die in de kroeg iets anders hebben geklonken dan in de kinderkamer. Dat mag een van de scherpste wapenen tegen de terreur van de bezetter wijn geweest.

9 Alima, Een Baboe,, A2739 (literatuur) H.S. Keuls jr. auteur 1928 aanvraagnummer: kist 166 - doos 135 in Vorige - Delft Archief - Geavanceerd zoeken 10 Semarang

Bandoengitis11 (1940)
En tot slot het citaat in een lied, dat de situatie rond 1940 bezingt:
Refrein: Bandoeng, ons stadje, In Bandoeng, daar woonden wij. Bandoeng, ons stadje, In Bandoeng daar speelden wij. Jong, zonder zorgen, Op school en in vrije tijd, Jeugd in Bandoeng, onvergeet'lijk, Voor jou en voor mij! 1e couplet Er is een stadje, een lieflijk stadje Omringd door mooie bergen Daar kon je heerlijk zwerven Over sawahs en langs erven. In het zonlicht of in regen Op de fiets door Bandoengs dreven. Slenteren door Braga, Prachtig uitzicht bij Isola. Af en toe klinkt plots "hoempapa", De Bataljons muziek was "Olala!" Je ging er dan vlug achteraan, Geen noot mocht er verloren gaan. Refrein 2e couplet In dat stadje, ja daar had je Vele vriendjes en vriendinnen Soms was het bakkeleien En soms ook....beminnen. In Tjihampelas kon je zwemmen In de zon je bast verwennen Bruin door Mata Hari Maar..oedjan datang, Kambing lari. En je moest ook nog wel eens naar school Repetities maken, maar ook jool Wat hadden wij toch veel te doen Denk maar eens aan die eerste.....zoen! Refrein 3e couplet In dat stadje, ja waaratje, Daar was ook de Dick de Hoogschool, De Lagere school, de Mulo, De Huishoud- en de Kweekschool. En Olympia voor het sporten Ook voor scouting geen tekorten Het IEV in Bandoeng, Was voor ons "Djempol Betoel!" Door de oorlog en bersiaptijd Raakten wij elkaar een poosje kwijt Maar nu na bijna 50(!) jaar Zingen wij toch weer met elkaar: Refrein.

11 Geschreven door wijlen Henk Lastdrager t.g.v. IEV Mulo en Dick de Hoogschool renie op 18 mei 1990. (Wijs:Rosamunde/Beer Barrel Polka/Rats Kuch en Bonen) Gastenboek Bandung ons plekje - Gratis Koekjes