Ongebonden Werk

Ongebonden Werk: literaire auteurs, e-books en het nieuwe auteurscontractenrecht

Ebele Wybenga

Published by Uitgeverij Egon at Smashwords

Copyright 2010 Ebele Wybenga

MASTERSCRIPTIE INFORMATIERECHT

Instituut voor Informatierecht

Faculteit der Rechtsgeleerdheid

Universiteit van Amsterdam

Begeleider: Prof. Mr. P.B. Hugenholtz

Cijfer: 8,5

ISBN 978 90 816670 1 2

"OORWURM: Hier! De centen heb ik meteen voor je meegebracht. (geeft hem tien biljetten van tien) Nogmaals nadrukkelijk geluk gewenst met het door mij behaalde succes! Waar staat de jeneverfles?"

— Willem Frederik Hermans,Uitgever Oorwurm

Inhoudsopgave

Inleiding

1. Huidig auteurscontractenrecht en modelcontract

1.1 Auteursrecht, auteurscontractenrecht en contractsvrijheid

1.2 De uitgeefovereenkomst

1.3 Het modelcontract voor literair werk

1.4 De aanvullende werking van het algemene verbintenissenrecht

2. Ontwikkelingen in de positie van auteurs en uitgevers

2.1 Verschuivingen door digitalisering

2.2 De opkomst van het e-book

2.3 Auteurs en hun honorering

2.4 Uitgevers en hun risico

3. Voortraject en voorontwerp: nieuw auteurscontractenrecht

3.1 Het IVIR/WODC rapport en de reacties

3.2 Het voorontwerp auteurscontractenrecht

4. Voorstel versus huidige praktijk

4.1. Vooraf: Duitse ervaringen

4.2 Betekenis voorontwerp voor de literaire uitgeverij

4.3 Gevolgen voor het modelcontract

Conclusie

Bibliografie

Jurisprudentielijst

Over de Auteur

Noten

Inleiding

Het voorontwerp auteurscontractenrecht bestaat uit verregaande voorstellen voor wijzigingen in de Auteurswet, met als voornaamste doel het versterken van de positie van de natuurlijke maker tegenover exploitanten. Deze scriptie onderzoekt de betekenis van het voorontwerp auteurscontractenrecht voor literaire auteurs en hun uitgevers. Hun relatie wordt nu beheerst door een modelcontract, opgesteld door verenigingen van auteurs en van uitgevers, door contractsvrijheid en door het algemene verbintenissenrecht. Wat betekent de introductie van dwingendrechtelijke regels van auteurscontractenrecht voor de exploitatiepraktijk in de literaire sector? Hoe effectief en wenselijk zijn deze regels met het oog op de door digitalisering en de opkomst van e-books verschuivende verhoudingen in de markt voor literair werk? Wat is, indien het voorontwerp wetsvoorstel en vervolgens wet zou worden, nog de relevantie van modelcontracten?

In het eerste hoofdstuk wordt de status quo beschouwd. Na een introductie van de auteursrechtelijke bescherming van literatuur, het auteurscontractenrecht en de contractsvrijheid wordt ingezoomd op de kenmerken van de uitgeefovereenkomst en vervolgens op de bepalingen van het modelcontract. Aansluitend wordt beschouwd welke aanvullende bescherming het commune overeenkomstenrecht de auteur biedt tegenover de exploitant van zijn werk. Zo wordt een ondergrond geboden om de nieuwe voorstellen te vergelijken met de huidige situatie en de in de literaire sector gebruikelijke exploitatiepraktijk.

Het tweede hoofdstuk is gewijd aan ontwikkelingen in de positie van literaire auteurs en uitgevers. Allereerst wordt de invloed van digitalisering en de opkomst van het e-book op de verhoudingen en verwachtingen in de markt voor literair werk besproken. Aanleiding voor het voorontwerp is de vermeend structureel zwakkere onderhandelingspositie van auteurs tegenover exploitanten. Is er in de literaire uitgeverij ook sprake van zulke ongelijke machtsposities? De aandacht gaat bij het beantwoorden van deze vraag in het bijzonder uit naar de honorering van de auteur en de risico’s gedragen door de uitgever.

De voorstellen voor nieuwe regels van auteurscontractenrecht komen in het derde hoofdstuk aan bod. Het voortraject van de totstandkoming van het voorontwerp, gevormd door het onderzoek van het Instituut voor Informatierecht uit 2004 en een opvolgend rapport van de Commissie Auteursrecht uit 2006, verschaft inzicht in de herkomst en ratio van een deel van de voorgestelde nieuwe bepalingen. Hierop volgt een kritische analyse van de voorstellen uit het voorontwerp voor zover relevant en ingrijpend voor de verhouding tussen literaire auteurs en uitgevers.

Tenslotte wordt in het vierde hoofdstuk een vergelijking gemaakt tussen de huidige door modelcontracten beheerste exploitatiepraktijk en de voorgestelde situatie waarin hun contractsvrijheid met dwingendrechtelijke regels wordt ingetoomd. Richtinggevend zijn hierbij de ervaringen met in Duitsland al enige tijd in werking zijnde vergelijkbare bepalingen van auteurscontractenrecht, de belangrijkste reacties uit de branche gegeven in de consultatieronde voor het voorontwerp en de in het tweede hoofdstuk besproken veranderende verhoudingen in de literaire markt. Moeten auteurs en uitgevers zich opmaken voor een nieuwe rol als auteur-ondernemer en innovatieve dienstverlener of behouden ze zelfs in een veranderend speelveld hun vertrouwde in modelcontracten gesmede partnerschap?

Afbakening

Deze scriptie bespreekt de voorstellen uit het voorontwerp auteurscontractenrecht voor zover zij relevant en ingrijpend zijn voor de exploitatieverhouding tussen uitgevers en literaire auteurs. Hierdoor komt niet ieder voorstel uit het voorontwerp aan bod. Zo worden de gevolgen van het uitsluiten van beslag op auteursrecht bijvoorbeeld niet besproken. Aan de positie van vertalers wordt zijdelings aandacht besteed, maar de analyse strekt zich niet integraal over hun positie uit. Dit werk gaat in op de regelingen en resultaten van het Duitse auteurscontractenrecht vanwege de grote verwantschap met de voorliggende voorstellen voor Nederlandse wetgeving, maar bevat geen systematisch rechtsvergelijkend onderzoek. Omwille van beperkingen aan de lengte blijft een bespreking van vraagstukken van handhaving en internationaal privaatrecht achterwege, evenals een uitvoeriger behandeling van de mededingingsrechtelijke aspecten.

1. Huidig auteurscontractenrecht en modelcontract

1.1 Auteursrecht, auteurscontractenrecht en contractsvrijheid

Literatuur, in de betekenis van alle proza en poëzieteksten vanaf een bepaald niveau, kan auteursrechtelijk worden beschermd. Een eigen oorspronkelijk karakter en een persoonlijk stempel van de maker zijn basisvereisten voor deze bescherming.¹ Zodra een tekst het predikaat literair krijgt zal aan deze voorwaarden, vanwege het evident unieke en individuele karakter ervan, zo goed als zeker voldaan zijn. Door het uitoefenen van zijn auteursrecht kan de auteursrechthebbende contracteren over en voorwaarden verbinden aan het gebruik van het werk.² De markt voor literatuur kent drie onderling afhankelijke deelnemers: schrijver, uitgever en lezer.