I

Historija francuske revolucije

Desila se na prelazu 18. i 19. stoljea, u doba demokratskih revolucija, to je sporan termin, a postavio ga je historiar Palmer. Francuska revolucija ima sve elemente koje nosi jedna revolucija. Nastala je u drutvu koje se razvija, ali ga koi feudalni poredak, koji e revolucija razbiti. Revolucija je ubrzala razvoj drutva, predstavljala je stvar cijelog drutva a ne samo dijela naroda... Revolucija ima tri faze: 1. ustavna monarhija od juria na Bastilju14. jula 1789. do 10. augusta 1792, tj. do juria na kraljevski dvor u Parizu. To je period borbe za donoenje ustava, ukidanje feudalizma i demokratizaciju drutva. 2. despotizam slobode ili jakobinska vlada od 10. augusta 1792. do 26. oktobra 1795., tj. pada jakobinske vlade 3. degeneracija revolucije od 26. oktobra 1795. do 9. novembra 1799, tj. doba direktorijuma, kada je izvren dravni udar od strane Napoleona. Do 1804. traje doba konzulata. Napoleon je 1804. proglaen za cara. Uzroci revolucije su socijalne prirode. Drutvo se razvija u pravcu kapitalistikih odnosa, a smetaju mu feudalni okviri, iako je francuski feudalizam napredovao pa nije bio klasinog tipa. To pokazuje i broj parnih maina, a plemii su se bavili trgovinom. Pred revoluciju Francuska nije bila jedinstvena nacija. Osim toga podijeljena je u 12 okruga. Postoje i cijele oblasti gdje se govore dijalekti, ali se postepeno teilo ujednaavanju jezika i njegovoj integraciji. Jezik kancelarije kraljevskog dvora je francuski knjievni jezik i jezik grada Pariza. U doba revolucije je izdat dekret o zabrani upotrebe dijalekata. Francuska tada ima 25 miliona stanovnika, podijeljenih u tri stalea: sveenstvo, plemstvo i ostalo. Na prva dva stalea dolazi 500.000 osoba. Procjene broja sveenika kreu se od 80.000 do 135.000, a plemia od 120.000 do 350.000. Seljaci ine 22.000.000 stanovnila, dakle, na gradove otpada 3 miliona stanovnika.

Francuska je agrarna zemlja u feudalnom odnosu, a poinje postajati industrijska. Pariz ima 720.000 stanovnika. Prva dva stalea su privilegovana. Apsolutizam koji se izgrauje od 1614. u revoluciji se rui. Druga grupa uzroka su ekonomske prirode. Postojala je potreba za stvaranjem unutranjeg trita radne snage, a vezanost seljaka za zemlju to omoguava, mada su francuski kmetovi imali vie slobode u pravnom smislu, ali je zemlja vlasnitvo plemia. Ona je inae slabo obraena, bilo je i sua, a tu su i finansijske krize drave /od 1715. 4,5 miliona livri, to je malo u odnosu na druge drave/. Ne postoji institucija budeta. U Versaju se troilo strahovito mnogo. Tu je bilo mnogo dvorana, pozorite, civilna i vojna administracija... Trea grupa uzroka su bili duhovne prirode. Od 1751. do 1772. se objavljuje Francuska enciklopedija, koja donosi nova saznanja. Data je definicija nacije koja ima pravo da stvori demokratsku dravu, a u odnosu na vladu je jedna i govori jednim jezikom. Po toj definiciji nacija nije poistovjeena sa narodom. Nacija odreuje vladu i ima pravo da upravlja dravom. Dakle, revolucija ima i duhovnu pripremu, tj. racionaliste XVIII stoljea. Odbacuju teologiju, srednjovjekovnu filozofiju i deduktivnu logiku. Razvijaju historiju, nauku i induktivnu logiku. Umjetnost, posebno arhitektura je sekularizovana. Razvija se i filozofija. Montesque 1748. pie Duh zakona, Ruseau 1755. Raspravu o porijeklu i nejednakosti meu ljudima. Volter pie Ogled o obiajima i duhu naroda, Helvecius Djelo o duhu, a Ruseau fiziokrata. U sukobu oko budeta kralj postepeno poputa. Sazvana je skuptina notabla /njih 177/, koji zasjedaju u 7 sekcija i raspravljaju o novim zakonima koje bi oni predloili, a kralj usvojio. Ali, pariki parlament je odbio da potvrdi zakone, traei da se sazovu dravni stalei koji nisu sazivani nakon 1614. Aristokratija je eljela preureenje drutva po britanskom uzoru, bez apsolutizma. U Versaju se 5. maja 1789. sastaju dravni stalei. Rasprave ova tri doma vode se odvojeno. Glasa se dva puta, jednom pojedinano u domu, a onda se sastaju predstavnici koji raspravljaju o eventualnom usvajanju 1762. Drutveni ugovor. Godine 1751. pokrenut je list Journal economique, organ francuskih

zakona. Svaki dom ima jedan glas pa se zakon moe usvojiti sa jednim glasom veine. Tei se priznavanju ove skuptine kao narodne. Bilo je dosta sveenika i plemia koji su bili slobodoumni i sami su naginjali revoluciji. Stalei se 17. juna 1789. proglaavaju narodnom skuptinom. Sukobi politike prirode se iz Versaja prenose u Paris, gdje se smatralo da e se izvesti dravni udar, a da e kralj poslati dobrovoljce protiv zavjerenika. Vladala je i finansijska kriza koja se posebno osjetila na cijeni hljeba. U tim okolnostima 14. jula 1789. u Parisu je dolo do narodne pobune i juria na zatvor. Zatvorenici su osloboeni, a zatvor je sruen. Kasnije e se donijeti dekret da se od njega napravi most na Seni. Rue se i spomenici starih vladara. Revolucija nosi koncept umjetnosti, koji naglaava realistike crte, a protiv je crkvene umjetnosti. To je jo uvijek bila revolucija grada Parisa. Aristokratija je radila na agrarnoj reformi. Stvara se Nacionalna garda, nova zastava... Zastava Pariza je bila crvene boje, pa je preuzeta, postajui simbol revolucije. Bijela zastava je bila zastava Bourbona, a plava je bila simbol slobode. Narodna skuptina je izglasala 27. augusta 1789. dokument Deklaracija o pravima ovjeka i graanina, to je predstavljalo prvi korak ka Ustavu, jer je stavljena u njegov uvodni dio. Racionalistika filozofija, posebno Rusoa, imala je koncept o razvoju ovjeka od ivotinje ka drutvenom biu. Razraeno je prirodno pravo u smislu da ovjek ne moe biti zarobljen osim u smislu ograniavanja slobode u procesu izrastanja u drutveno bie, kada ovjeku vie nije dozvoljeno sve kao kad je bio na stepenu ivotinje. ovjek vie svojom slobodom ne smije da narui slobodu drugog ovjeka, pa je sloboda jednog ovjeka ograniena slobodom drugog. Prirodno pravo nalae i ekonomsku jednakost, to predstavlja neku vrstu primitivnog komunizma. Ideologija revolucije nije obuhvatila i selo. Sama revolucija imala je odjeka na selu, ali ne svuda. Dijelovi francuskog sela su nastupili protiv revolucije, a 5. oktobra 1879. povorka ena krenula je iz Parisa u Versaj, zbog pronoenja glasova u Parisu o eventualnoj kontrarevoluciji; da se onemogui dravni udar Narodna skuptina je prerasla u Ustavotvornu skuptinu. Da bi se sprijeio ustanak seljaka, 4. augusta 1789. na nonoj skuptini plemii

odluuju o ukidanju feudalizma. Francuski seljak je do svoje zemlje doao besplatno, jer otkup nije sproveden zbog jakobinske diktature, a Napoleon je to potvrdio. Francuska je bila nezadovoljna i crkvom. Proglaava se graanski Ustav sveenstva. Od crkve je oduzimana zemlja, a uvodi se plaanje sveenika od strane drave. Crkva je veinom bila protiv revolucije, ali je unutar nje bilo i onih koji su bili za revoluciju. Postoji i novana kriza. Papirni novac se nije mogao tampati zbog nepostojanja zlatne podloge, a zlato se odlivalo zbog nesigurnosti. tampane su asignate, u vrijednosti 1/5 zemlje koja je nekada pripadala crkvi. Novi Ustav je donijet 18. septembra 1791. Nije uvedeno ope birako pravo, nego je postojao imovinski cenzus. Kralj je imao pravo veta na odreene zakone. Taj Ustav nije zadovoljio sve. Vii slojevi su bili zadovoljni ovim, ali je ipak postojao strah od ope socijalne revolucije. Kralj je pokuao paktirati sa Austrijom, a politika emigracija na austrijskim i pruskim posjedima se vezivala za njihove vlade, smatrajui da e oni osloboditi kralja od revolucije. Rat sa Austrijom je poeo 23. aprila 1791. Zbog straha da e dvor napraviti dravni udar izvren je napad na dvorac Tiljeri. Kralj je zarobljen a izvrena je ustavna izmjena. Umjesto zakonodavnog tijela bira se Konvent - Narodna skuptina koju ne saziva kralj. To je istovremeno i sudska i izvrna vlast koja je i osudila kralja na smrt. Jakobinska diktatura Ovo je faza u kojoj je revolucija produbljena ali za stepen nie. Za taj period je bila karakteristina kriza i slom ustavne monarhije, a formiran je Konvent. Socijalna kriza je podstaknuta ekonomskom a praena je sukobima politikih struja. U takvim uvjetima ustavna monarhija nije funkcionisala, pa je zbaena a vlast je preuzeta od strane Konventa, koji ini izvrnu i sudsku vlast. Komitet javnog spasa od 12 lanova se birao na kratko vrijeme. Mandat njegovih lanova je trajao jedan mjesec, pa je stalno dolazilo do rotacije. Teilo se formiranju vlasti koja nee biti predstavnitvo naroda, nego vlasti u kojoj e narod direktno uestvovati.

Izvrna vlast je sprovodila ono to Konvent zakljui, bez mogunosti da se jedan ministar uvrsti i na taj nain pone sprovoditi odluke nezavisno od Konventa. Zbog stalnog mijenjanja u Komitetu javnog spasa nije bilo lako utvrditi pojedinanu odgovornost, jer je ona bila kolektivna. Zbog pretjerane sumnjiavosti i mehanizam pravosua je doveden u pitanje. Formiran je Komitet sigurnosti, koji je imao ulogu slinu policiji. Konvent je imao zadatak da odbaci stari Ustav koji nije dao jednakost Francuzima, pa ni jednakost prava glasa i da pozove kralja na sud. Tu su bili prisutni i drugi problemi (gladi, imovinske jednakosti, finansija, kako dobiti rat protiv Austrije... Austrijsko-pruska vojska je 20. septembra 1792 krenula na Pariz, a masa Pariana je krenula da ih susretne uspijevajui da ih zadri kod Valenija. Luj XVI je sasluan pred Konventom i 21. januara 1793. na trgu Conkord (Sloga) je pogubljen. To je bio i najznaajniji akt u francuskoj historiji. Kasnije je u talasu terora, koji je zavladao, pogubljena i njegova supruga. U Konvent su ulazili montanjari, irondinci, i tzv bara. Oni su se grupisali kao klubovi po izbornim srezovima. irondinci su u poetku bili radikalna ljevica, da bi kasnije njihova gledita postala umjerenija. I oni koji nisu bili iz podruja oko ironde su kasnije nazivani irondincima, ako su bili uz njih. Bara je bila ispoetka neopredjeljena. Do 2. juna 1793. Trajala je tzv. irondinska faza Konventa. Nakon ubistva kralja on se dijelio na regicide i apelante. Apelanti su traili da se plebiscitom odlui o krivici kralja. Francuska je bila podijeljena vie nego ikada. Veina je bila za republiku, pa su oni upravljali manjinom, ali su je otro kanjavali, pa je postojala struja onih koji su htjeli da malo smire revoluciju. I u vojsci su se generali sumnjiili, pa je smatrano da general Dimurije eli da mu armija poslui kao sredstvo za borbu u kojoj bi revoluciju vratio nazad. U takvoj situaciji 31. maja 1793. izbija revolucija, u kojoj je narod opkolio Konvent dok on nije donio odluku o iskljuenju 29 irondinskih voa pod optubom da usporavaju donoenje revolucionarnih zakona. Desnica je pokuala da likvidira revoluciju ubijanjem jednog od voa urednika Mara, to je raspalilo masu i to joj je posluilo kao povod za pokolj irondinaca. Jakobinska diktatura je trajala od 2. juna 1793. do 27. jula 1794.

Taj naziv joj je kasnije dat, a oni su svoju vladu zvali despotizmom slobode. Htjeli su uvesti demokratske principe i dravu ope jednakosti, ali su smatrali da prvo treba suzbiti neprijatelja. Nazvani su jakobinci, po manastiru sv. Jakoba, gdje su se skupljali, a oni e postati najznaajnija francuska politika institucija. Iz kluba jakobinaca se izdvojio klub fajetinaca, nazvan po generalu Lafajetu, klub 1789, udesno (monarhijski), klub kondelijera... Jakobinci su smatrani komunistikom partijom XVIII stoljea. U Konventu su postijala tri pravca: sasvim lijevi (andaeri) (predstavnik Bebef, koji je u osnovi imao komunistika shvatanja - ljeviar je ali umjereniji, pogubljen je u revolucionarnom teroru); ebertovci (dobili ime po ak Rene Eberu), a skupljali su se oko lista ia Dien; desni umjereni dantonovciDanton je predvodio Pariz, a u sredini su bili pravi jakobinci koje je vodio Robespjer i Sen ist. Jakobinci su imali svoj centar (maticu) koji je brojao 1300 lanova, a imali su i podrunice po okruzima (oko 300, sa 44.000 lanova). U Parizu se izdavao list koji se slao podrunicama. Jakobinci su eljeli uvesti jednakost ljudi, a baza za to je bila jednakost vlasnitva. Oni takoer ele uvesti direktnu vlast naroda preko stalnog rotiranja, to je idejno dobro zamiljeno ali je nestabilno. Nije priznata vlast manjine nego veine, pa se stvorila tzv. revolucionarna birokratija. Nema ministara niti ministarstava. Ipak je dolo do toga da manjina dalje vodi Francusku. Donesen je agrarni zakon po principu da zemlja pripada onome koji je obrauje a viak zemlje je podijeljen seljacima; zatim, zakon o maksimumu koji se odnosio na cijene. Sprovedena je pravilnija distribucija ita, brana i sl..., ali je malo ostalo toga to je trebalo podijeliti. Jakobinski pokret se rairio po Evropi, pa je tako u Utrehtu 1794. bilo 8.000 pristalica, u Milanu 600, u Amsterdamu oko 3.000. U istonoj Evropi tada dolazi do jednog paradoksa a to je da se intelektualci plemikog porijekla, oni koji su poznavali Francusku i vie bili pod njenim utjecajem zbog kolovanja u njoj ili putovanja po njoj, proglaavaju se jakobincima. U Francuskoj su se uvodili opunomoeni komesari koji su sve rjeavali na licu mjesta, bez mnogo pravne procedure. Postojali su i revolucionarni sudovi koji

su imali samo jednu kaznu ako je neko bio kriv - smrt. Ispoetka se ta kazna razliito izvodila (vjeanjem, maem...) zavisno od osuenog, pa je tako vjeanje smatrano kao kazna nedostojna pravog kanjenika, nego je ona samo za lopove... a onda je uvedena giljotina kao jednaka kazna za sve. Egzekucija je vrena na licu mjesta. Jakobinska diktatura je predstavljala i doba krize katolike crkve, koja gubi socijalnu podlogu a i sveenici su se plaali iz dravnih sredstava. Jedno vrijeme su ruene i crkve, osim onih glavnih. Jakobinci su pokuali uvesti neku novu vrstu vjerovanja, ne u Isusa kao proroka nego u Boga, ali bez teologije, sa odreenim ritualima, procesijama... Uvoene su nove mjere (metar, litar, kilogram..), ali su se one teko probijale pored starih feudalnih. Ukinut je i stari kalendar a mjeseci su nazivani po karakteristikama (kini, cvjetni...). Ubaeno je i nekoliko dana umjesto prestupne godine i to su bile svetkovine (santilotidi- 5 dana dravnih praznika). Mjera ukidanja starog kalendara je najvie i uspjela. Takoer, uvedena je i opa vojna obaveza a stvorena je i industrija naoruanja, pa je Francuska godinje proizvodila 13.000 topova. 20.000 puaka... Zbog revolucionarnog terora dio Francuske se pobunio, posebno njen zapadni dio - Vandeja, zaostala oblast u kojoj su glavnu rije imali lokalni sveenici. Jakobinska diktatura je organizovala vojne kaznene ekspedicije, pa je dolo do masovnih ubistava po selima, uz pretjerano krvoprolie. Smatra se da je oko 600.000 Francuza poginulo po pobunjenim provincijama. Postepeno su likvidirane i ostale struje, pa je zbog toga vlast jakobinaca postala nestabilna. Narod je preko ulice vrio vlast, a Konvent nije postao revolucionarna institucija. Konano je 27. jula 1794. izvren dravni udar protiv jakobinaca i revolucionarne birokratije. Ali, to nije bila likvidacija revolucije. Direktorijum 1795-1799. Ovaj period predstavlja stabilnu fazu revolucije u kojoj je vlast bila reformirana. Donesen je 1795. novi Ustav, rasputen je Konvent, a formirano

je novo zakonodavno tijelo od dva doma i izvrno tijelo od pet ministara direktora. Naputen je princip direktnog utjecaja mase na izvrnu vlast. Dakle, dolo je do rascjepa naroda i vlade. U izbornom mehanizmu dolazi do pogoranja u tom smislu to iroki narodni slojevi vie nisu uestvovali u tome. Ovo je i faza okonavanja revolucije, ali je formalno direktorijum bio njen produetak. Nije donijet dekret da je revolucija zavrena, zbog tadanjeg pravnog sistema po kojem se onda protivnici revolucije ne bi mogli progoniti. Ipak, vlast direktorijuma je bila nesigurna, jer mnogi problemi revolucije nisu bili rijeeni. Osim toga, sa jedne strane su bili oni koji su teili okonanju revolucije i vraanju monarhije, a sa druge su oni koji koji ele obnovu jakobinizma, ali sa nekim novim ideolokim elementima. Monarhisti su poraeni 1795. a 10. maja 1796. i jakobinci. Ti novi jakobinci bili su okupljeni oko jednog lista, a vodio ih je Kajus Grahus Babef, pa su po njemu nazvani babuvisti. Oni stvaraju tzv. zavjeru jednakih, elei da stvore odreenu formu budueg komunizma na agrarnoj osnovi. Tee ukidanju privatnog vlasnitva, da bi se moglo stvoriti drutvo slobodnih ljudi. To je ipak bio mali pokret koji je povezao jakobinizam sa buduim socijalizmom. Pokuali su da neto urade preko ulinih demonstracija, pri emu su i rojalisti izlazili na ulice. Rastjerani su artiljerijom, a u tome je uestvovao i artiljerijski oficir Napoleon Bonaparta. Zakonodavno tijelo je bilo podijeljeno na dva dijela. To su vijee starijihSenat i vijee 500. Senat nije klasini gornji dom koji se ne bira nego se imanuje. Ovih 500 poslanika su predstavljali cijelu Francusku, a formirani su na bazi visokog poreskog cenzusa. Novi ustanak rojalista izbija 4. septembra 1797., dovodei do pada direktorijuma pa je formiran drugi, koji vlada do juna 1799. Nastao je u pobuni desnih snaga pa tei skretanju ulijevo, dakle demokratskiji je od prvog. Ali, i on pada pa nakon novog udara dolazi na vlast trei direktorijum. U svemu tome u znatnoj mjeri je rasla uloga vojske. Od 1792. Stvarala se moderna vojska i poinjala regrutacija na masovnoj osnovi. Usavrena je ariljerija, taktika, Francuska je podijeljena na vojne okruge. U ratu sa Austrijom se istakao Napoleon, pa je u 24.-oj godini postao general. Francuska je 1798. zauzela Egipat, a 9/10 oktobar 1799, oboren je

direktorijum od strane vojske a nakon toga je uspostavljen konzulat (18. brimera 8. godine republike). lanovi Senata i vijea 500 su u Sen Kluu bili prisiljeni da se odreknu vlasti. Konzulat je monarhijska vlast koja ipak nije bila klasino monarhijska. Vlada konzulata traje do 2. decembra 1804., kada se Napoleon proglasio carem a njegova historija se dijeli u dva dijela, do 1802. i 1802-1804, tj. doba drugog konzulata u kojem je poveana uloga Napoleona, jer je on postao nasljedni konzul. Postojala su etiri tijela bitna za funkcionisanje vlasti,konzulat, /sa tri konzula, od kojih je jedan ef, dok su druga dva prilino beznaajni/, koji je nosilac izvrne vlasti i suvereniteta. ; zatim skuptina iz dva dijela- Donji, izborni dom i Senat, a postoji i Sudski dom/Tribunal/. Ima i posebno izvrno tijelo i ministarstvo- vijee (savjet). Izbori se vre po izbornom cenzusu. Jo jedna institucija je formalno demokratska, a to je plebiscit. U kriznim situacijama prvi konzul je bio dovoljno pametan da izbjegne plebiscit. Tako se uspostavio sistem vlasti nazvan bonapartizam- forma diktature, autoritarne vlasti, koja je formalno sauvala demokratske institucije. Seljaci oekuju da im drava da sve, pa su glasali za Napoleona. To je revolucija odozgo. Napoleonov kodeks postaje model za budue zakonike, a donesen je i zakon o trgovini. Napoleonovi ratovi To su ratovi Francuske sa koalicijom evropskih drava i to sa 7 koalicija. Prva 1793-1797 sa dva mira u Bazelu 1795 i Kampoformiju 1797; druga 1799 sa mirom u Linevilu 1801. i u Amijenu 1802., trea 1805. sa mirom u Pounu 1805.; etvrta 1806. sa mirom u Tilzitu 1807., i savezom sa Rusijom; peta 1809. sa mirom u enbrunu 1809; esta 1813 sa mirom u Fonteneblou i abdikacijom, sedma 1815. sa mirom u Beu 1815., nakon Napoleonovog povratka, a onda je uslijedila konana abdikacija.

Sve evropske drave su manje-vie direktno ili indirektno bile uesnice ovih koalicija, Velika Britanija i Austrija su stalno bile protivnici Napoleona, a Velika Britanija je bila jedini protivnik kojeg Mapoleon nije vojniki porazio. Velika Britanija ima veliko bogatstvo, i vrlo jaku flotu, ali joj je kontinentalna vojska mala. U Engleskoj nema regrutacije do 1916. Austrija je jedno vrijeme saveznik Napoleona, Rusija takoer, a Pruska e nakon 1806. biti katastrofalno poraena, ali se onda oporavila. Ovo je vrijeme radikalnog francuskog nacionalizma, koji je kasnije, oko 1870. postao masovni od elitnog.

MARSELJEZA, franc: La Marseillaise, franc. revolucionarna pjesma i nacionalna himna. Rijei i melodiju napisao u Strasbourgu u noi 24-25. IV 1792. franc. oficir C. J. Rouget de Lisle kao bojni mar francuske Rajnske armije (Chant de guerre pour l'arme du Rhin) u ratu protiv prusko-austr. kraljevske koalicije. Poto su je dobrovoljci iz Marseillea donijeli u Pariz, i juriali uz nju na kraljevski dvorac Tuileries (10. VIII 1792), postala je popularna u cijeloj Francuskoj, najprije kao Pjesma Marseljaca, a zatim kao Marseljeza. Poinje rijeima: Naprijed, djeco domovine, dan je slave stigao (Allons, enfants de la patrie, le jour de glorie est arriv). U oktobru 1792. proglaena je himnom Republike, a 1795. francuskom nacionalnom himnom. Zabranjena je nakon restauracije ponovo ju je 1879. proglasila Burbonaca, a ponovo priznata 1830; za Narodna skuptina Tree republike nacionalnom himnom. - Izraz revoluc. Drugoga carstva takoer zabranjena;

oduevljenja naroda koji, ponesen idealom Slobode, Jednakosti i Bratstva, kida stoljetne okove feudalno-kraljevskog apsolutizma, M. je u XIX st. prela granice Francuske, postavi revolucionarnom pjesmom evropskih narod u borbi protiv svih oblika tiranije, a njezini su zvukovi odzvanjali svuda gdje se narod borio protiv tlaitelja. Stoga je i u XX st. reakcionarnih reima. Veliku francusku armiju je vodio najvei vojnik u historiji. Francuska je stalno teila da rat prebaci na stranu teritoriju. Tako je Napoleon 1793. krenuo u Italiju, po principu da vojsku treba nahraniti na tui raun. esto bila na indeksu

Druga karakteristika svih ratova je da protivnik Francuske nikada nije ujedinjen. Napoleonovi ratovi su imali i vojne posljedice, jer je ratna tehnika usavrena, a Napoleon je stabilizovao strategiju i taktiku. Ubaen je jo jedan operacijski faktor, po kojem glavna bitka nije morala biti odluujua, nego se teilo obnovi te bitke i prestrojavanju snaga. Sintezu iskustva Napoleonovih ratova dao je von Klausewitz, a general omini je formulisao 10 principa Napoleonovog voenja rata 1811. godine 1. drati inicijativu 2. pokrenuti se prema najslabijem poloaju protivnika 3. usmjeriti ofanzivu u jednom pravcu 4. koncentrisati snage u pripremama, a ne poeti rat sa malim i razbijenim snagama 5. pjeadija mora kombinovati mobilnost i dubinu prodora 6. navesti protivnika da razvue front 7. stalno se informisati slanjem pijuna 8. u toku napada angaovati sve snage, osim rezerve 9. poraena armija se mora nastaviti proganjati i ne dozvoliti joj da zauzme bolji poloaj 10. voditi rauna o visokom moralu svojih trupa Sam Napoleon je dao odreene principe voenja rata: 1. davati unapreenje sposobnima - drati maralsku palicu u torbi svakog vojnika 2. rat se dobiva artiljerijom 3. u maru treba podijeliti jedinicu 4. treba manevrisati ofanzivno, a boriti se defanzivno 5. rezerva je masa koja se uredno uva do trenutka krize i mora se pravovremeno upotrijebiti. Prvo treba osigurati velike rezerve, pa onda ui u rat 6. armija jelena (kukavica) kojom komanduje lav, bolja je od armije lavova kojom komanduje jelen. 7. ne ekati napad u ancu, nego treba biti mobilan

8. u toku bitke nastupa momenat kada vojnici zaele da pobjegnu, a onda je zapovjednik duan da ih zaustavi jednom snanom rijei (ne kae kojom) 9. starjeina mora uvijek sauvati zdrav razum Bilo je jo nekih tekovina Fridricha Pruskog o zbijenoj konjici, da se konjanici dodiruju konjenima, a pjeadija ramenima, zatim o uvjebavanju radnji sa pukom, koja ispaljuje tri metka u minuti, to je bila velika brzina. Napoleonov top lgreboval je ispaljivao 2 uleta u minuti. Prvu koaliciju su inili Austrija, Pruska, Nizozemska, Velika Britanija, panija. U toku 1794. francuska vojska je prela u Nizozemsku, gdje je stvorila batalijsku republiku, koja je 1795. sklopila mir i savez sa Francuskom. Zatim, Prusija i panija istupaju iz rata. Napoleon je u dvadesetak bitaka u sjevernoj Italiji potukao Austriju i Sardiniju, kod Rivolija, pa je 1797. sklopljen mir u Kampoformiju. Usput, Napoleon je ukinuo Mletaku republiku. Francuska je dobila Veneciju i Istru. Savoja i Nica su oduzete od Sardinije i pripojene su Francuskoj. Napoleon 1797. zauzima Egipat, gdje formira vojsku od sudanskih crnaca i Egipana. Uveo je i inove oficira po francuskom uzoru, pa je tako Egipat postao prva islamska drava koja je reformisala vojsku na evropski nain. Francuska flota je poraena kod Abukira 1798., a Napoleon kree preko Sirije u borbu protiv Osmanlija. U pregovorima sa Velikom Britanijom je prepustio Egipat. Drugu koaliciju su inili Velika Britanija, Rusija, Austrija, Pruska, Portugal, Napuljska kraljevina. Kod Marenga su Austrijsanci poraeni, a Rusi, sa generalovm Suvorovom kod Ciriha. Rusi istupaju iz rata i sa Danskom i vedskom osnivaju ligu neutralnih. Sa Austrijom je zakljuen mir 1801. u Linevilu, a sa Velikom Britanijom 1802. u Amijenu. Egipat i Malta su postale slobodne drave, a priznate su odredbe kampoformijskog mira. U toku 1801. je sklopljen konkordat sa papom, a Napoleon od Francuske stvara jedinstveno tijelo koje vodi prema carstvu. U Parizu, Napoleon nije dozvolio papi Piju VII da ga krunie, nego je sam sebi stavio krunu na glavu.

Kod Kadiza admiral Nelson je blokirao francusku flotu i zarobio oko 20 laa, a u toj trafalgarskoj bici 21. X 1805.. zarobljen je i komandant saveznike flote (francusko-panske), admiral Vilnev. Poginuo je i admiral Nelson, ali je ipak osigurana dugotrajna prevlast Velike Britanije na moru. Uslijedio je Napoleonov pohod na Be, koji je pao 13. novembra 1805. Slijedio je savezniki poraz kod Austerlica, 2. decembra 1805. Prusija je u Pounu zakljuila mir, tj. savez kojim je dobila Hanover za neke dijelove koje je ustupila Bavarskoj i Francuskoj. esnaest njemakih drava, sa Bavarskom i Vitembergom na elu, formiralo je Rajnski savez, koji se obavezao da u sluaju rata stavi na raspolaganje Napoleonu 63.000 vojnika. Time je Sveto rimsko carstvo njemakog naroda zavrilo svoju egzistenciju. Na vijest da e Napoleon ustupiti Velikoj Britaniji Hanover, pruski kralj je poeo mobilizaciju. Prusi ulaze u Saksoniju. Napoleon 8. oktobra 1806. kree sa 160.000 vojnika na Pruse, ija se vojska podijelila u dva dijela, pa je tako dolo do dvostruke bitke kod Jene i Auerteta, u kojima se pruska vojska u cjelini raspala. Napoleon je 27. oktobra 1807. uao u Berlin, gdje je potpisao i dekret o kontinentalnoj blokadi Velike Britanije. Izdravanje vojske najveim dijelom je plaala Pruska. Napoleon je uspio nagovoriti Osmansko carstvo da pone rat sa Rusijom, a sa Persijom je zakljuen savez. Da bi mogao prezimiti kod Varave, odluio je i uspio da rusku vojsku na istok. Bitka kod Preusisch Ajlana je bila neodluna, iako su se Rusi povukli. Napoleon je zauzeo i Danzig. Nakon bitke kod Fridlanda 14. jula 1807. Rusi su odstupili na svoju teritoriju. Slijedei je, Napoleon je uao u Tilzit. Zakljuen je tilzitski mir, Francuske i Rusije 9. jula 1807. Rusija je ustupila Francuskoj Jonska ostrva sa Krfom i Boku Kotorsku, a dobila je slobodu akcije prema vedskoj, zbog otimanja Finske 1809. i oblast Bjalistok. Posjedi zapadno od Labe e postati Vestfalska kraljevina, pod upravom Napoleonovog brata eroma, dok e u Poljskoj biti formirano Varavsko vojvodstvo pod saksonskim kraljem. Tako je mirom u Tilzitu Napoleon dostigao vrhunac slave. Za upad u Portugal Napoleon je osigurao saradnju panije i poetkom 1808. on je uglavnom okupiran. U novembru 1807. Napoleon je uao u paniju pod

izgovorom da eli osigurati komunikacije za rat protiv Portugala, da bi 23. marta 1808. uao u Madrid. Na prijesto je doveo svog brata ozefa, do tada napuljskog kralja. panci su digli ustanak u Madridu, ali je on uskoro uguen. Ipak, revolt se proirio na ostale dijelove panije a poeo je i u Ovijediu i Valensiji. Francuska vojska gubi bitke, a nakon poraza kod Bajlena Napoleon je odluio da se lino angauje. I pored jake francuske vojske gerilski rat je Francusima nanosio velike gubitke. U odbrani Saragose palo je ili bilo ranjeno 50.000 panaca, a francuske represalije su samo pojaavale otpor. Austrija se spremala za rat i upadom u Bavarsku 10. aprila 1809. rat je i poeo. Napoleon je krenuo kroz Bavarsku i porazio Austrijance kod Egmila, ali je i on poraen kod Asperna. Rusi se nisu angaovali protiv Austrije. Poraz Austrije kod Vagrama natjerao ju je da trai mir. enbrunski mir potpisan je 14. oktobra 1809. Trst, dio Kranjske, dio Koruke, Istra, Rijeka, Hrvatska do Save pripojeni su Francuskoj i sa Dalmacijom su obrazovali Ilirske provincije. Admiral Velingtin je elio da Portugal organizira kao bazu Velike Britanije, pa obrazuje vojsku koja je u septembru imala 25.000 osoba u regularnim jedinicama. Napoleon odluuje da prvo skri otpor u Andaluziji, pa da zatim krene u Portugal. Zauzete su Katalonija i Valensija. U bici kod Salamanke Francuzi su poraeni 12. januara 1812. Poslije katastrofe u Rusiji Napoleon je iz panije izvukao jo trupa, a Velington je krenuo u napad i natjerao Francuze da se povuku iza Pirineja. Poetkom oktobra Velington je upao u Francusku. Slabost Napoleona je bila da on nije znao gdje treba stati, mada se kasnije pravdao da je htio ujediniti Evropu, ali je on htio da to bude pod francuskim vostvom. Smatrao je da e njegova vlast prestati kada drugi prestanu da ga se plae. Rusija je bila jedan od njegovih opasnijih protivnika. Prekinula je saveznike odnose sa Francuskom. Jo ranije je dobila Finsku i Besarabiju, a ne pridrava se suvie ni kontinentalne blokade. Rusi 1810. uvode i zatitne carine na robu iz Francuske. Ali, oni smatraju da se Napoleon nee usuditi da krene u rat. Napoleon se za njega pripremao vojniki i diplomatski, savezom sa Pruskom i Austrijom. Njegova armija od 500.000 osoba 23/24 juna 1812. prelazi rijeku

Njemen. Kree u pravcu Moskve, a ne prema prijestonici Petersburgu, smatrajui da je ona prava prijestonica, i da e njen pad biti pravi udarac za Ruse. Rusi se povlae, pokuavajui da iscrpe Francuze irinom prostora, a i zbog straha od borbi sa francuskom vojskom. Kod Smolenska i Borodina su poraeni, iako se u Rusiji smatra da je bitka bila neodluna. Nakon toga pada Moskva. Kutuzov se povukao i ekao. Ve u oktobru doli su veliki snjegovi,m pa je trebalo dugo ekati da doe vijest iz Petersburga o eventualnom miru. Napoleon odluuje da se povue, a veliki mrazevi unitavaju francuske konje. Nema odakle da dobije i to je bio njegov veliki poraz. Njegova mona armija je u rasulu. Od pola miliona, ostalo je 25.000 osoba, to je i protivnicima bila dobra prilika da se organizuju, pa je u prvoj 1813. 850.000. Tako je 18. oktobra 1813. dolo do bitke naroda kod Leipziga, u kojoj je Napoleon imao 180.000 vojnika, naspram 320.000 protivnikih i u kojoj je bio poraen. Razvija se i njemaki nacionalizam, koji nakon ove pobjede dobija vei znaaj. Napoleon se 6. aprila 1814. u Fonteneblou odrie prijestola i odlazi na Elbu. U meuvremenu, Francuska izraava nezadovoljstvo protiv ruske vojske koja je u Parizu, a Napoleon odluuje da se vrati u Francusku. Grupa graana po gradovima predstavljaju opoziciju Napoleonu, ali ipak on postie veliki uspjeh, dolazei u Francusku, gdje je stvorio ustavnu monarhiju sa oktroisanim ustavom. Francuskom vlada Luj XVIII. Ustav garantuje graansku jednakost, a zadrava Napoleonov kodeks i sudsku administraciju. Nije dolo do socijalne restauracije, tj. vraanja zemlje. Uveden je parlament sa dva doma, dom poslanika i dom perova/velikih zemljoposjednika/. Zadran je izborni sistem, sa velikim cenzusom, ali nije uveden apsolutizam. Napoleon organizira armiju, a protiv njega se formira sedma koalicija, u kojoj Rusija ne igra znaajniju ulogu. Napoleo kree u Belgiju, gdje je, 18. juna 1815. poraen kod Vaterloa. Zatim se on predao Britancima i otiao na ostrvo Sv. Jelena,. U julu 1815. pada i Pariz. stvorena esta koalicija, Principom regrutacije, Napoleon je ponovo stvorio armiju od 400.000 osoba, dok su njegovi protivnici imali oko

Bonapartizam je postao osnovna poruka francuske revolucije, sa svojim idejama o slobodnom tritu, jezikoj integraciji, ukidanju feudalizma, priznanju principa suvereniteta naroda, sa ciljem da se onemogui revolucija odozgo, a da se ona da odozdo. Graanstvo ne tei potpunoj demokraciji, jer bi to bila jakobinizacija, nego eli da zadri konzervativni nivo. Izborni mehanizam je kontrolisan od strane drave, a s vremena na vrijeme sprovodi se plebiscit. Francuska revolucija imala je odjeka i u Evropi i u ostalim dijelovima svijeta. Beki kongres je trajao od 1. novembra 1814. do 9. juna 1815. Na kongresu je uestvovalo 216 predstavnika, koji se nikada nisu skupa sastali, nego su pregovori voeni po komisijama i manjim grupama. Glavni pregovarai su Rusija na jednoj i Velika Britanija na drugoj strani. Preureene su geografske karte, a usavrena je metodologija sporazumijevanja i to preko kongresa i konferenciija. Konferencija bi bila susret ovlatenih predstavnika u kongresususret efova drava. Data je i definicija velike sile (ekonomija, broj stanovnika, strateki poloaj), koja se kao takva treba potvrditi u velikim dogaajima, kao to je to odluujua bitka u ratu. U zavrnom aktu kongresa data su tri principa prema kojima se treba voditi spoljna politika 1. legitimnost- pravo starih monarhija i monarha da vode dravu na stari nain 2. solidarnost- da na miran nain rjeavaju diplomatske poslove i zajedniki istupaju protiv revolucija 3. restauracija- po principu legitimnosti izvriti restauraciju starih drava, ali uz odreene modifikacije i to ne obnavljati se smatra da e novi rat poeti Francuska. Velika Britanija je dobila Maltu, Cejlon i Jonska ostrva, Austrija je dobila Mletaku republiku i Ilirske provincije, zatim dio Bavarske, Lombardiju to je bila zamjena za teritorijalni gubitak Belgije, koja je ujedinjena sa Nizozemskom, ime je tvorila tampon zonu izmeu Francuske i Evrope. republike /Venecija, Dubrovnik, enova/ i napraviti teritorijalnu raspodjelu iz tog razloga to

Sardinija je dobila enovu, a Norveka je pripala vedskoj, a Poljska Rusiji. Njemake drave, njih 38, ule su u ujedinjeni njemaki savez sa sjeditem u Frankfurtu, a predsjedavao mu je austrijski car. Sveta alijansa, koja je stvorena 26. septembra 1815. trajala je do 1830, kada izbija revolucija u Parizu, a zatim i u Poljskoj, pa Rusija nije mogla intervenisati u Francuskoj, to je prouzrokovalo raspad alijanse.

Linosti

MARAT [mar'a], Jean Paul, franc. revolucionar; r. 1743, u. 1793. Lijenik, fiziar i publicist. Boravei u Londonu, 1773. objavio Filozofski esej o ovjeku (Philosophical Essay of Man) u kojem tvrdi da jedino fiziologija moe razjasniti povezanost due i tijela. Kritiku dr. ureenja Engleske objavio je 1774. u djelu Okovi ropstva. Vrativi se u Francusku (1776), bio je lijenik tjelesne strae grofa d'Artaisa (kasnije Karla X). Trai ukidanje torture i smrtne kazne, prevenciju zloina odgojem itd. Revolucija ga posve uvlai u politiku. Nakon pada Bastille zbliava se s jakobincima. Od septembra 1789. izdaje nekoliko novina, od kojih su najpoznatije L'Ami du peuple; u njima trai neogranienu slobodu tampe, igoe aristokratsko ancien rgimea. Stekao je veliku popularnost u irokim God. 1792. u Parizu postaje lan kluba Cordeliers. drutvo i ostatke slojevima naroda. Poslije juria na

Tuileries (10. VIII 1792) M. je biran u Konvent, gdje se nije vezao ni uz jednu stranku. Poto je kralj giljotiniran u januaru 1793, M. je doao u sukob sa irondincima. Smatrajui ga i suvie crvenim optuili zbog veleizdaje i predali republikancem, Marata su Revolucionarnom tribunalu, koji ga je u

aprilu 1793. oslobodio od optube. M. je bio jedan od organizatora ustanka 31. V-2. VI 1793. kojim je bila zbaena vladavina irondinaca. 13. VII 1793. ubila ga je Charlotte Corday. LA FAYETTE [la faj't], Marie Joseph du Motier, markiz, franc. general i politiar; r. 1757, u. 1834. Od 1777. dobrovoljac u amer. ratu za nezavisnost,

u kojem surauje s G. Washingtonom i stie in generalmajora. Vrativi se u Francusku kao predstavnik plemstva u Generalnim staleima predlae 11. VII 1789. Deklaraciju o pravima ovjeka i graanina po ugledu na Jeffersonovu Deklaraciju o nezavisnosti. U julu 1789. postaje komandant Narodne garde. Nakon juria na Bastilleu predlae da plavo- bijelo-crvena trikolorka postane zastavom nove Francuske. U Ustavotvornoj radu konzervativno-liberalnog kluba skuptini zalae se za vjersku Feuillants. Lavirajui izmeu toleranciju, osloboenje kmetova, ukidanje plemikih titula. ivo sudjeluje u ultramonarhista i revolucionara, izaziva negodovanje i jednih i drugih. Kao komandant Narodne garde dao je na Martovoj poljani u Parizu 1791. pucati na pobunjene sankilote. U ratu protiv Austrije 1792, kao komandant jedne armije, ustao je protiv svrgavanja kralja pa je proglaen izdajicom. Prebjegao je u Austriju, ali je vraen u Francusku, gdje je utamnien. Osloboen 1800. na inicijativu Napoleona; do restauracije Burbona ivi u provinciji. Od 1818. ponovno poslanik Skuptine, u kojoj prijestolja, ali doskora prelazi u opoziciju. ROBESPIRRE [robespj'e:r], Maximilien, franc. revolucionar i politiar, najistaknutija linost Francuske revolucije; r. 6. V 1758. u Arrasu, u. 28. VII 1974. u Parizu. Ve kao advokat u rodnom gradu, zadojen idejama J. J. Rousseaua, istupao je protiv zastarjelog feudalno-apsolutistikog reima u Francuskoj. God. 1789. na zasjedanjima generalnih stalea i Ustavotvorne skuptine trai ope pravo glasa, ukidanje imovnoga cenzusa, ravnopravnost Jevreja i domorodaca u kolonijama, ukidanje ropstva. smatra drutveno pitanje; on nije za imovnu nivelaciju, Bitnim problemom no smatra da se zastupa liberalne ideje. U julskoj revoluciji 1830. postaje komandant Narodne garde i pomae Orleancima do

blagostanje naroda ne moe osigurati bez obaranja plutokracije. Od 1791. borio se protiv nastojanja feuillantsa da onemogue dalji razvoj Revolucije i sauvaju ustavnu monarhiju. U periodu Zakonodavne skuptine (1. X 179120. IX 1792) preko tribine Jakobinskog kluba, te najutjecajnije polit. snage Revolucije, R. se suprotstavlja pripremanju nar. ustanka i 1792), pa je u januaru 1793. irondincima. Vanu ulogu odigrao je i u traio pogubljenje kralja. Nakon ustanka pohodu pariskog puka na Tuilerije (10. VIII

izabran je za lana revoluc. Pariske komune a zatim i Konventa (20. IX 179231. V 1793) u kojem kao voa montanjara (lijevo krilo jakobinaca) pridonosi padu irondinaca. Velika je njegova uloga u izradbi novog ustava. U svojem nacrtu Deklaracije prava ovjeka R. ograniava pravo vlasnitva, zahtijeva da se uvede progresivni porez prema imutku, proglauje pravo na ope kolovanje, na rad i na socijalnu pomo najpotrebnijima. Uz to ozakonjuje revoluc. akciju (l. 17): Kada vlada nasiljem kri prava naroda, ustanak je njegov najsvetiji zadatak. R. se zalae za solidarnost svih naroda povezanih u univerzalnoj tenji za slobodom: 1. Ljudi svih zemalja su braa. Razliiti narodi treba da se meu sobom pomau koliko god mogu, kao graani jedne drave. - 2. Tko tlai jednu naciju, neprijatelj je svih ostalih nacija: - 3. One koji vode rat protiv jednoga naroda da bi zaustavili napredak slobode i unitili prava ovjeka treba svi da progone, i to ne kao obine neprijatelje ve kao ubojice i buntovne razbojnike. Tu deklaraciju Konvent je smatrao odvie smionom i mnoge je lanove njezina projekta osakatio ili uope odbacio. Pobjedom montanjara (2. VI 1793) vodstvo u Revoluciji preuzeli su jakobinci. Izabran u Komitet javnog spasa (27. VII 1793). R. uvodi reim terora i dovodi Francusku revoluciju do njezinog vrhunca. Svojim ugledom i bespogovornim autoritetom, kako u krugovima jakobinaca tako i u irokim narodnim masama, svojom fanatinom odanou Revoluciji i unosnih poloaja i poasti, R. je stekao nadimak Nepotkupljivi. diktatorskih ovlasti, R. je svojim golemim moralnim ugledom despotizam slobode protiv tiranije... Do kada e se nasilje odbijanjem Iako bez davao smjer tirana nazivati

jakobinskoj diktaturi a istupao je i kao njezin teoretik: Vlada Revolucije je pravdom a pravda naroda barbarstvom ili buntovnitvom? Istupajui protiv pokreta dekristijanizacije R. istovremeno odbija kontrarevoluc. katolicizam, ali ne prihvaa niti ateistiki kult razuma zasnovanu na kultu Vrhovnog bia. Pod Francuska uspjela je odbiti organizirani napad Hebertovih sljedbenika. Kao dati novu duhovnu bazu evropske koalicije i zatititi 1793, kad poinje njegovim utjecajem revoluc. rousseauovski deist on je Francuskoj pokuao

svoje tekovine od neprijatelja izvan drave. Od jeseni

raskol u stranci montanjara, R. se dri srednje linije nastojei odrati revoluc.

savez izmeu jakobinske buroazije i nar. masa. U tom smislu on se isprva bori protiv ultrarevolucionarnih bijesnih J. Rouxa (likvidirao ih u februaru 1794), obraunava s hebertistima (mart, 1794), a u aprilu prekida i s desnim krilom tzv. pomirljivih, s Dantonom na elu, iza kojih se kriju interesi novih bogataa i ljudi povezanih s emigrantima. Time je u znatnoj mjeri suzio drutvenu osnovicu Revolucije i oslabio svoj poloaj. Savez izmeu buroazije i sankilota slabio je meutim sve vie. Mnoge mjere terora nisu rezultata. U situaciji sve jaeg tajnog, donijele organiziranog otpora prema

jakobinskoj diktaturi izvren je 9. thermidora (27. VII) 1794. prevrat u Konventu. R. je zbaen, uhapen i ve sutradan giljotiniran zajedno sa svojim najbliim suradnicima Saint-Justom i Couthonom. SAINT JUST [sen ist], Louis Antoine de, francuski revolucionar; r. 1767, u. 1794. Studirao pravo u Reimsu, 1789. pristao uz Revoluciju; 1792. izabran je u Konvent, gdje se prikljuuje montanjarima. Idue godine postaje lan Komiteta javnog spasa, u kojem je s Robespierreom i Couthonom vodea linost. U tom svojstvu on je jedan od redaktora ustava 1793. Znaajna je njegova uloga kao izvjestitelja u Konventu o nizu mjera Revolucije: o organizaciji revolucionarne vlade, o neprijatelja, o tzv. Ventoseovskim dekretima, o Dantonove grupe i dr. Proslavio se kao komesar za uvrenje konfiskaciji imanja nar. borbi protiv hebertista i Konventa kod Rajnske i proveo reorganizaciju

Sjeverne armije (1793-94), gdje je, sa Le Basom, nizu pobjeda nad austr. koalicijom. Zajedno s ostao do kraja privren, pao je kao rtva nezainteresiran, S.-J. je nepominom toj viziji Fragmenti koji

vojske, osobnim primjerom podigao revolucionarni elan trupa i tako pridonio Robespierreom, kojemu je Termidorskog prevrata (27. VII

1794) i bio pogubljen na giljotini. - Postojan, hladnokrvan, za osobni probitak spartanac Revolucije; pod njegovom suzdrljivom, vanjtinom plamti idealna predodba o novom svijetu: Le

bonheur est une ide neuve en Europe (Srea je nova misao u Evropi). O sretnijega drutva svjedoe njegovi posmrtno objavljeni zapisi institucija (Fragments des Institutions). S.-J. predvia ekon.

osiguranje ljudi u starosti, drutvenu pomo porodicama s vie djece i svima nastradaju od elementarnih nepogoda ili rata, besplatno kolsko

obrazovanje, brak koji se temelji na ljubavi... ne na ugovoru, zatitu ene, kaznenu reformu. Jedan od najboljih organizatora i govornika jakobinske diktature, S.-J. je, kao to to pokazuju i njegovi Fragmenti bio i teoretiar revolucije, originalnih ideja. NAPOLEON I, franc. car; r. 15. VIII 1769. u Ajacciu, Korzika, u. 5. V 1821. u Longwoodu, Sveta Helena. Roen u korzikanskoj plemikoj obitelji Carla Buonapartea (franc. Bonaparte), stupa kao franc. stipendist u kraljevsku cole vojnu akademiju u Brienne-le-Chteauu, a zavrava kolovanje u Robespierrea. U 24. godini, za uspjelu akciju protiv pobunjenog

Militaire u Parizu (1784-55). Za Francuske revolucije pristao je uz jakobince i Toulona, unaprijeen je 1793. u brigadnog generala, a ve u februaru 1794. postao je komandant artiljerije franc. Talijanske armije. Kad je 1795. u Parizu izbila rojalistika pobuna protiv Konventa, Barras ga je pozvao u nekoliko sati krvavo razbio pobunu. U martu 1796. povjereno pomo, i mu je gl. Napoleon je 13. vendmiairea, tj. 5. oktobra 1795, upotrijebivi artiljeriju, za zapovjednitvo u pohodu na Italiju. Izvojevavi nekoliko sjajnih pobjeda (kod Millesima, Lodija, Castiglionea, Arcolea, Rivolija i Mantove), pribliio se Beu na sto kilometara, to je prisililo Austriju da sklopi mir u Campoformiju (1797). U namjeri da zada udarac Engleskoj i presijee njezine komunikacije s Indijom, N. poduzima 1798. vojnu protiv Egipta i svladava njegov otpor za tri tjedna. Meutim, plan mu je poremetio admiral Nelson nanijevi 1798. franc. floti teak poraz u tzv. bitki za Nil kod Abukira. Kriza Direktorija, izazvana neuspjesima na bojitima izvan zemlje, a i nesreenim prilikama u samoj zemlji, potakla je Bonapartea da se 8. X 1799. vrati u Francusku i da, uz pomo buroazije, koja eli osigurati svoju prevlast vladom vrste ruke, provede dr. udar 18. brumairea, tj. 9. novembra 1799. Na osnovi ustava objavljenog u decembru 1798. N. je kao prvi konzul postao stvarni gospodar Francuske. Franc. buroazija konano represivnim mjerama protiv ostataka je osigurala svoj poloaj, a N. je republikanskog jakobinizma uvrstio

svoju vlast. Iako sam ravnoduan prema religiji, on shvaa njenu ulogu u buroaskom klasnom poretku pa 1801. sklapa konkordat s rimskom crkvom. God. 1802. dao se je, na osnovi plebiscita, izabrati za doivotnog konzula, a

1804. - i opet plebiscitom, a na osnovi novog ustava - proglaen je za cara. N. je izgradio novi buroaski dr. aparat s jakim, centraliziranim upravnim sistemom, koji se oslanjao na slubu utemeljio je instituciju Napolon), kojim je bilo posebno Prosperitet koji je Napoleonova mreu policijskih prefektura: Centraliziravi Legije asti. Vano zakonodavno djelo zatieno pravo burujskog vlasnitva. Francuska ostvarila na svim poljima (u i dravno-administrativnim mjerama financije, stvorio je dr. banku (Banque de France), a kao nagradu za vjernu doneseno pod njegovom vlau jest Graanski zakonik (Code civil ili Code

industriji, poljoprivredi, financijama i znanosti), a kojim se nadasve koristila krupna buroazija, bio je uvjetovan protiv trajkova i radnikog udruivanja (uvedene su tzv. radnike knjiice, koje su potvrivali policijski komesarijati ili opinski naelnici). Napoleonova je vladavina obiljeena stalnim ratovanjem. Nakon rata protiv Prve koalicije (u koju su se 1792-95. udruile Austrija i Pruska), niu se jedna za drugom jo est protufranc., Kraljevstvo Obiju odn. protunapoleonskih koalicija evr. sila. S Drugom koalicijom (1799- 1802), koju ine Engleska, Rusija, Austrija, Portugal, Sicilija i Turska, ostvarivi 1800. slavne pobjede kod Marenga i Hohelindena, N. sklapa mir s Austrijom u Lunevilleu (1801) i s Engleskom u Amiensu (1802). U ratu 1805. s Treom koalicijom, koju su sastavile Engleska, Rusija, Austrija, Kraljevstvo Obiju Sicilija i vedska, on je trijumfirao na kopnu kod Ulma i Austerlitza, ali je morao uzmaknuti pred engl. flotom u glasovitoj pomor. bici kod Trafalgara (21. X 1805). Rezultat toga rata bio je 26. XII 1805. sklopljen mir s Austrijom u Pounu (Bratislavi), prema kojem je od junoslav. zemalja N. dobio Dalmaciju i Boku kotorsku. I u ratu 1806-07. protiv etvrte koalicije (Pruska, Rusija, Engleska i vedska) Napoleonova armija izvojevala je pobjede kod Jene, je 21. XI 1806. objavio dekret o tzv. Auerstdta, Eylaua i Friedlanda, pa je 9. VII 1807. bio sklopljen mir u Tilsitu. Osvojivi Berlin, N. Kontinentalnoj blokadi, kojim je koalicijom, koju su 1809. Engleskoj zatvorio evr. trite. Rat s Petom

organizirale Austrija i Engleska, takoer je bio pobjedonosan za Napoleona. Pretrpjevi poraz kod Wagrama (5-6. VII 1809) Austrija je Francuskoj mirom u Schnbrunnu (14. X 1809), morala odstupiti Veneciju, Trst, dio Kranjske,

Istru, Rijeku i Hrvatsku do Save. Nakon ovog mira, N. I je sklopio brak s austr. princezom Marijom Lujzom, kerkom austr. cara Franje II. Tim brakom elio je osigurati nasljednika i polit. uvrstiti svoju dinastiju. Da bi Englezima zatvorio pristup na evr. kontinent, N. je odluio osvojiti Pirenejski poluotok. God. 1807. franc. trupe osvojile su Portugal, a 1808. izvrile su invaziju Meutim, panjolci su se gerilskim ratovanjem cijelu zemlju. U razdoblju 1809-12. N. I je dosegao njegovo je carstvo obuhvaalo gotovo polovicu mislio prodrijeti u Indiju i tu zadati odluan panjolske. Ferdinand VII je svrgnut, a na panj. prijestolje N. je postavio svog brata Josepha. suprotstavili franc. nisu uspjele pokoriti vrhunac svoje moi; okupacijskim snagama, koje sve do Napoleonova pada

stanovnitva Evrope. No, on je htio zagospodariti svijetom. Na putu mu je stajala Rusija, preko koje je udarac Engleskoj. Meutim, 1812. u velikoj vojni na Rusiju, nakon to je na elu Grande Arme od oko pola milijuna ljudi poslije bitke kod Borodina dopro sve do Moskve, N. je u stranim uvjetima rus. zime, izgubljen u golemom prostranstvu Rusije, pretrpio katastrofu od koje se vie nije oporavio. Na taj neuspjeh nadovezala se akcija este koalicije, u koju su se udruile Pruska, Austrija, panjolska, Portugal, Engleska, Rusija i vedska (1813-15). Nakon poetnih uspjeha, pobijeen je od Saveznika u trodnevnoj bitki naroda kod Leipziga (16-19. X 1813). Pad je neminovan. Dana 31. III 1814. Saveznici su zauzeli Pariz, a on je nakon abdikacije (11. aprila) prognan na otok Elbu. Na franc. prijestolje vratili su se Burbonci, a Beki kongres 1814- 15, restaurirao je legitimistiki poredak. Napoleonovim iskrcavanjem u preuzima vlast u zemlji. Ali, snage Engleske i Pruske, protunapoleonsku koaliciju, u bitki kod Waterlooa 18. koji ga interniraju na otok Svetu Helenu. Ondje, Francuskoj 1. III udruene u Sedmu VI 1815. razbile su 1815. zapoinje razdoblje njegovih sto dana. U trijumfu se vraa u Pariz i

njegovu vojsku. Poslije ponovne abdikacije (22. VI) predaje se Englezima, odrezan od svijeta, on provodi posljednje godine ivota u diktiranju svojih memoara. U hist. razmjerima N. je bio izuzetna pojava. Na raznovrsnim podrujima svoje djelatnosti (vojne, diplomatske, zakonodavno-upravne) isticao se velikom energijom, neobinim pamenjem i golemom radnom sposobnou.

Na polju ratne vjetine pokazao je svojstva velikog vojskovoe originalnih zamisli. Njegove koncepcije o strategiji i taktici izvrile su veliki utjecaj na razvoj vojne znanosti XIX st. Nezavisno od njegovih osvajako-diktatorskih ambicija, veliko hist. znaenje njegove epohe lei u tome to je ona pokrenula kapitalne drutvene promjene u svim zemljama koje su se nale pod franc. okupacijom. Stari evr. poredak iz vremena prije Revolucije i Napoleona nije se vie mogao uspostaviti. Buroaski duh Graanskog zakonika, formalna ravnopravnost graana, zamijenili su stare feudalno-apsolutistike institucije. Meutim, Napoleonova ekon. politika odreena dekretom o Kontinentalnoj blokadi izazvala je nagli porast cijena (osobito prehrambenih proizvoda), to je teko pogodilo najire slojeve i omelo normalni razvoj i djelovanje Probueni nacionalni osjeaj u okupiranim zemljama teko je prisutnost osvajaevih armija. Sve je to zbliavalo plemiku aristokratske reakcije nastojale su nai saveznike u irokim prijelomu stoljea bile nosioci antifeud. revolucije. Katastrofalni vojne na Rusiju konano je okupio sve te snage u sveopem buroazije. podnosio

aristokraciju i graanskoneuspjeh napadu na

graanstvo i poveavalo nacionalni otpor evr. zemalja protiv osvajaa. Vlade nacionalnim i patriotskim pokretima, tj. upravo kod onih snaga koje su na

Napoleona 1813-14. i doveo do njegova poraza kod Leipziga. Padom Napoleona zapoinje vladavina udruene evr. kontrarevolucije. Sveta alijansa evr. monarha nastoji restaurirati stari poredak, koliko god je Junoslav. narodi doli su u dodir s vladavinom Napoleona to mogue, uguiti evr. demokratsku revoluciju bez obzira u kojoj se zemlji ona pojavila.poslije mira u Pounu 1805. i mira u Schnbrunnu 1809, kada su osnovane Ilirske provincije. Lik Napoleona bezbroj je puta bio predmet obradbe u knjievnosti i lik. umjetnostima, a revoluc. poecima njegove polit. i vojnike karijere bio je inspiriran i Beethoven prilikom komponiranja svoje III simfonije; prvotno nazvane Bonaparte, kasnije Eroica. Historijska literatura o njemu je brojna.