Quy ho¹ch m«i trêng

(Bµi gi¶ng cho líp tËp huÊn vÒ m«i trêng)

GS. TSKH §Æng Trung ThuËn
§¹i häc Quèc gia Hµ Néi

1. Bèi c¶nh
NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX ®· x¸c ®Þnh: "Sö
dông hîp lý vµ tiÕt kiÖm tµi nguyªn, b¶o vÖ vµ c¶i t¹o m«i trêng tù
nhiªn, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, coi ®©y lµ mét néi dung cña chiÕn
lîc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch, ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
héi".
ChiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 2001 - 2010 ®· ®îc §¹i héi
§¶ng lÇn thø IX th«ng qua cßn chØ râ: " Ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi
g¾n chÆt víi b¶o vÖ m«i trêng vµ c¶i thiÖn m«i trêng, b¶o ®¶m sù
hµi hoµ gi÷a m«i trêng nh©n t¹o víi m«i trêng thiªn nhiªn... Chñ
®éng g¾n kÕt yªu cÇu m«i trêng trong mçi quy ho¹ch, kÕ ho¹ch, ch-
¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, coi yªu cÇu vÒ m«i trêng lµ
mét tiªu chÝ quan träng trong ®¸nh gi¸ c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn".
ë ViÖt Nam, vÊn ®Ò lËp quy ho¹ch b¶o vÖ m«i trêng ®· ®îc
quy ®Þnh t¹i ®iÒu 3, ch¬ng I cña LuËt B¶o vÖ M«i trêng, viÖc lËp
b¸o c¸o ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng ®èi víi c¸c dù ¸n quy ho¹ch l·nh
thæ vµ ®« thÞ còng ®îc quy ®Þnh t¹i ®iÒu 9 trong NghÞ ®Þnh
175/CP vÒ híng dÉn thi hµnh LuËt B¶o vÖ M«i trêng, nhng cho ®Õn
nay hÇu nh nh÷ng quy ®Þnh nµy cßn Ýt ®îc triÓn khai thùc hiÖn,
mÆc dï c¸c thµnh phè, thÞ x· vµ nhiÒu vïng l·nh thæ ®· cã quy ho¹ch
ph¸t triÓn tæng thÓ ®îc phª duyÖt.
HiÖn nay míi chØ cã mét vµi thµnh phè lín nh Hµ Néi, thµnh
phè Hå ChÝ Minh ®· x©y dùng quy ho¹ch b¶o vÖ m«i trêng. Ngoµi ra
®· cã nh÷ng nghiªn cøu bíc ®Çu vÒ quy ho¹ch m«i trêng ®èi víi
vïng H¹ Long Qu¶ng Ninh, vïng ®ång b»ng s«ng Hång. Mét sè tØnh
nh Th¸i Nguyªn, B×nh ThuËn, Qu¶ng Ng·i, L¹ng S¬n... ®· vµ ®ang
x©y dùng ChiÕn lîc b¶o vÖ m«i trêng cÊp tØnh. NghÖ An ®ang x©y
dùng QHMT thµnh phè Vinh... Trong 4 n¨m gÇn ®©y, Côc M«i trêng
®· ®Çu t kinh phÝ ®Ó nghiªn cøu vÒ QHMT víi c¸c ®Ò tµi:
Nghiªn cøu vÒ ph¬ng ph¸p luËn quy ho¹ch m«i trêng (1998)
Quy ho¹ch m«i trêng s¬ bé ®ång b»ng s«ng Hång (1999)
Dù th¶o híng dÉn quy ho¹ch m«i trêng (1999)

1
 Nghiªn cøu x©y dùng quy ho¹ch m«i trêng vïng ®ång b»ng
s«ng Cöu Long (1999)
Quy ho¹ch m«i trêng vïng §«ng Nam Bé (2000 - 2003)
Dù ¸n quy ho¹ch m«i trêng thÞ x· B¾c Ninh víi sù tµi trî cña
Cana®a (2002 - 2003)
Do yªu cÇu thùc tiÔn cña c«ng t¸c qu¶n lý, b¶o vÖ m«i trêng,
®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ do tÝnh cÊp thiÕt cña vÊn ®Ò
QHMT, trong ch¬ng tr×nh nghiªn cøu cÊp nhµ níc giai ®o¹n 2001 -
2005 vÒ “B¶o vÖ m«i trêng vµ phßng tr¸nh thiªn tai “®· më ra 2
®Ò tµi vÒ QHMT, ®ã lµ “Nghiªn cøu x©y dùng QHMT phôc vô ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi vïng ®ång b»ng s«ng Hång, m· sè KC 08.02”,
“Nghiªn cøu x©y dùng quy ho¹ch m«i trêng vïng kinh tÕ träng
®iÓm MiÒn Trung (Thõa Thiªn HuÕ - §µ N½ng - Qu¶ng Nam - Qu¶ng
Ng·i) m· sè KC 08.03. Hai ®Ò tµi nµy ®ang ®îc triÓn khai víi nhiÖm
vô träng t©m cña n¨m ®Çu tiªn lµ vÊn ®Ò vÒ ph¬ng ph¸p luËn
QHMT.
Nh×n chung cho ®Õn nay qu¸ tr×nh nghiªn cøu, x©y dùng
QHMT c¸c cÊp ®é kh¸c nhau míi chØ thu hót sù tham gia cña c¸c
nhµ khoa häc, c¸c nhµ qu¶n lý m«i trêng, cha cã sù tham gia cña
céng ®ång, c¸c nhµ doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ. Trong
QHMT míi chØ chó träng ®Õn c¸c yÕu tè tµi nguyªn, hÖ sinh th¸i, ch-
a ®i s©u ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ, thÞ trêng, v¨n ho¸ x·
héi vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®Çu t ph¸t triÓn.
Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc trong 15
n¨m qua ®· ®em l¹i nh÷ng thµnh qu¶ to lín vÒ kinh tÕ vµ c¶i thiÖn
®êi sèng nh©n d©n, nhng cã mét thùc tÕ lµ c¸c nguån tµi nguyªn
thiªn nhiªn cña ViÖt Nam vèn bÞ tµn ph¸ trong chiÕn tranh vµ do
hËu qu¶ khai th¸c kh«ng hîp lý trong thêi gian dµi tríc ®©y nªn ®·
bÞ suy gi¶m nghiªm träng. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh,
ViÖt Nam ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc to lín vÒ suy
tho¸i tµi nguyªn vµ « nhiÔm m«i trêng. V× vËy hoµ nhËp vÊn ®Ò
m«i trêng vµo quy ho¹ch ph¸t triÓn lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt nh»m
gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn gi÷a nhu cÇu ph¸t triÓn vµ
b¶o vÖ m«i trêng.
2. C¬ së lý luËn vÒ quy ho¹ch m«i trêng
ThuËt ng÷ quy ho¹ch m«i trêng (QHMT) ra ®êi vµo nh÷ng n¨m
70 vµ phæ biÕn réng r·i vµo nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû nµy. Quy
ho¹ch m«i trêng cã thÓ coi lµ mét ngµnh khoa häc m«i trêng kh¸ míi
kh«ng chØ ë ViÖt Nam mµ c¶ trªn thÕ giíi, do ®ã tån t¹i nhiÒu quan

2
niÖm, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c nhau vÒ vÊn ®Ò nµy.
Trong tõ ®iÓn vÒ m«i trêng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng (Dictionary
of Environment and Sustainable Development) Alan Gilpin (1996)
cho r»ng quy ho¹ch m«i trêng lµ "sù x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu mong
muèn vÒ kinh tÕ - x· héi ®èi víi m«i trêng tù nhiªn vµ t¹o ra c¸c ch-
¬ng tr×nh, quy tr×nh qu¶n lý ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu ®ã". Nh÷ng vÊn
®Ò trong quy ho¹ch m«i trêng thµnh phè vµ quy ho¹ch vïng bao
gåm: sö dông ®Êt, giao th«ng vËn t¶i, lao ®éng, søc kháe, c¸c trung
t©m, thÞ x· míi, d©n sè, chÝnh s¸ch cña nhµ níc vÒ ®Þnh c, c¸c vÊn
®Ò nhµ ë, c«ng nghiÖp, ph¸t triÓn ®« thÞ, chÝnh s¸ch m«i trêng
®èi víi quèc gia, vïng vµ ®« thÞ, c¸c vÊn ®Ò vÒ « nhiÔm vµ ®¸nh
gi¸ t¸c ®éng m«i trêng (§TM).
Theo Susan Buckingham - Hatfield & Bob Evans (1962) thuËt
ng÷ quy ho¹ch m«i trêng cã thÓ hiÓu rÊt réng: lµ qu¸ tr×nh h×nh
thµnh, ®¸nh gi¸ vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch m«i trêng.
Kh¸i niÖm vÒ QHMT cña t¸c gi¶ Baldwin (1984) chØ ra r»ng:
viÖc khëi th¶o vµ ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng nh»m híng dÉn, kiÓm
so¸t viÖc thu nhËp, biÕn ®æi, ph©n bè, vµ ®æ th¶i mét c¸ch phï
hîp víi c¸c ho¹t ®éng cña con ngêi sao cho c¸c qu¸ tr×nh tù nhiªn,
sinh th¸i vµ x· héi tæn thÊt mét c¸ch Ýt nhÊt.
Quan niÖm cña Ortolano (1984): QHMT lµ mét c«ng viÖc hÕt
søc phøc t¹p vµ ®Ó thùc hiÖn QHMT ph¶i sö dông kiÕn thøc liªn
ngµnh. Theo Ortolano néi dung QHMT bao gåm sö dông ®Êt, qu¶n lý
chÊt tån d vµ kü thuËt §TM.
Theo ADB (1991) trong quy ho¹ch nh»m ph¸t triÓn vïng, c¸c
th«ng sè m«i trêng cÇn ®îc ®a vµo quy ho¹ch ngay tõ ®Çu vµ s¶n
phÈm cuèi cïng lµ quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi vïng víi nh÷ng
c©n nh¾c cÇn thiÕt tíi nhu cÇu ph¸t triÓn bÒn v÷ng b»ng c¸ch nhÊt
thÓ hãa víi qu¶n lý tµi nguyªn vµ m«i trêng.
B¸o c¸o m«i trêng sè 3 cña ADB (1991) ®· ®iÓm l¹i mét sè
nghiªn cøu quy ho¹ch ph¸t triÓn m«i trêng Khu vùc ch©u ¸: Dù ¸n lu
vùc hå Laguna vµ vïng Palawan (Philippin); Dù ¸n lu vùc s«ng Hµn
(Hµn Quèc); Dù ¸n vïng Segara Anakan (Indonesia); Dù ¸n thung lòng
Klang (Malaysia)... Theo ADB, khi xuÊt hiÖn phong trµo cña c¸c ho¹t
®éng m«i trêng ë Mü vµo nh÷ng n¨m 60 th× c¸c chÝnh phñ trªn
toµn cÇu míi thùc sù chó ý tíi c¸c yÕu tè m«i trêng trong qu¸ tr×nh
ra quyÕt ®Þnh vÒ ph¸t triÓn. Phong trµo nµy ®· khëi xíng vµ yªu
cÇu §TM, coi ®ã lµ mét biÖn ph¸p kh«ng nh»m thay thÕ cho quy
ho¹ch thÝch hîp, mµ lµ mét thñ tôc tõng phÇn Ýt nhÊt còng cã thÓ

3
uèn n¾n l¹i nh÷ng thiÕu sãt vÒ m«i trêng trong tõng dù ¸n. ADB ®·
so¹n th¶o híng dÉn Quy ho¹ch thèng nhÊt ph¸t triÓn kinh tÕ kÕt hîp
víi m«i trêng vïng vµ Quy tr×nh x©y dùng quy ho¹ch vïng. KÓ tõ ®ã,
nhiÒu níc ®· híng vµo viÖc ®em l¹i quy ho¹ch tèt h¬n, bÒn v÷ng
h¬n vÒ m«i trêng vµ kinh tÕ.
Lª Th¹c C¸n (1994) sö dông thuËt ng÷ "LËp kÕ ho¹ch hãa m«i
trêng" (Environmental Planning) lµ viÖc lËp kÕ ho¹ch, trong ®ã c¸c
môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®îc xem xÐt mét c¸ch tæng hîp
víi c¸c môc tiªu vÒ m«i trêng, nh»m ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thùc tÕ cho
viÖc thùc hiÖn ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
Toner (1996) cho r»ng QHMT lµ viÖc øng dông c¸c kiÕn thøc
vÒ khoa häc tù nhiªn vµ søc kháe trong c¸c quyÕt ®Þnh vÒ sö dông
®Êt.
Malone - Lee Lai Choo (1997) cho r»ng ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng
"xung ®ét" vÒ m«i trêng vµ ph¸t triÓn cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng hÖ
thèng quy ho¹ch trªn c¬ së nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng.
C¸c t¸c gi¶ nh Anne Bee, 1990; Walter E.Wesmant, 1985; John
M. Edington, 1977; Richard L. Meier, 1990 ph©n tÝch s©u mèi quan
hÖ gi÷a QHMT víi §TM vµ c¸c yÕu tè sinh th¸i.
MÆc dï cã nhiÒu c¸ch diÔn gi¶i kh¸c nhau vÒ QHMT, nhng
trong nh÷ng nghiªn cøu øng dông cña nhiÒu níc trªn thÕ giíi vÉn cã
nhiÒu ®iÓm chung lµ trong quy ho¹ch ph¸t triÓn ph¶i xem xÐt c¸c
yÕu tè tµi nguyªn vµ m«i trêng, c¸c môc tiªu ph¸t triÓn ph¶i g¾n víi
môc tiªu b¶o vÖ m«i trêng.
3. Quy ho¹ch m«i trêng vµ Quy ho¹ch ph¸t triÓn
Quy tr×nh kÕ ho¹ch hãa nÒn kinh tÕ thêng lµ tõ x©y dùng
ChiÕn lîc - Quy ho¹ch ®Õn KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Quy
ho¹ch ph¸t triÓn lµ b¶n luËn chøng khoa häc vÒ ph¸t triÓn vµ tæ
chøc kh«ng gian hîp lý, cã tÝnh kh¶ thi. ChiÕn lîc vµ Quy ho¹ch lµ c¨n
cø, lµ tiÒn ®Ò cña KÕ ho¹ch. Nh vËy:

ChiÕn l­îc Quy ho¹ch KÕ ho¹ch

Quy ho¹ch ph¸t triÓn lµ sù lùa chän, ho¹ch ®Þnh, bè trÝ nh÷ng
®èi tîng ®îc quy ho¹ch theo kh«ng gian, theo c¬ cÊu hîp lý nh»m
thùc hiÖn nh÷ng ®Þnh híng, nh÷ng môc tiªu chiÕn lîc.
Quy ho¹ch m«i trêng lµ s¾p xÕp, tæ chøc kh«ng gian vµ sö
dông c¸c thµnh phÇn m«i trêng vµ c¸c yÕu tè tµi nguyªn phï hîp víi
chøc n¨ng m«i trêng vµ ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn, kinh tÕ x· héi cña

4
vïng l·nh thæ theo ®Þnh híng ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
KÕ ho¹ch m«i trêng lµ sù ho¹ch ®Þnh c¸c bíc, c¸c giai ®o¹n,
lµ x¸c lËp tiÕn tr×nh theo thêi gian nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu,
nhiÖm vô chiÕn lîc vÒ b¶o vÖ m«i trêng.
Quy ho¹ch vµ KÕ ho¹ch lµ hai ph¹m trï ®éc lËp, nhng thèng
nhÊt vµ phô thuéc lÉn nhau. Quy ho¹ch m«i trêng mang tÝnh kh«ng
gian nhng g¾n víi môc tiªu vµ thêi gian cña KÕ ho¹ch. KÕ ho¹ch m«i
trêng mang tÝnh thêi gian nhng g¾n víi kh«ng gian cña quy ho¹ch
m«i trêng. KÕ ho¹ch vµ quy ho¹ch m«i trêng lµ bíc ®i tiÕp theo
ChiÕn lîc m«i trêng trong c«ng t¸c b¶o vÖ m«i trêng, lµ mét biÖn
ph¸p h÷u hiÖu trong c«ng t¸c qu¶n lý, b¶o vÖ m«i trêng. Nh vËy
Quy ho¹ch KÕ ho¹ch Gi¶i ph¸p Qu¶n
m«i tr­êng m«i tr­êng lý tµi nguyªn vµ
MT
Môc ®Ých cña quy ho¹ch m«i trêng vïng l·nh thæ lµ ®iÒu hoµ
sù ph¸t triÓn cña ba hÖ thèng m«i trêng - kinh tÕ - x· héi ®ang tån
t¹i vµ ho¹t ®éng trong vïng, ®¶m b¶o sao cho sù ph¸t triÓn cña hÖ
thèng kinh tÕ x· héi phï hîp trong kh¶ n¨ng chÞu t¶i cña hÖ thèng tù
nhiªn, b¶o vÖ ®îc m«i trêng sèng vµ lµm cho chÊt lîng cuéc sèng
ngµy cµng tèt h¬n.
ChiÕn
Trong ch¬ng tr×nh nghÞ sù 21 t¹i RIO - 92 ®· l­îc
nªuph¸t
râ “ph¶i lång
Tµi triÓn
ghÐp ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi nguyªn
víi b¶o vÖ m«i trêng”. Tõ sau RIO -
92, ViÖt Nam chñ tr¬ng “t¨ng trëng nhanh vÒ kinh tÕ ®i ®«i víi
thùc
Ph©nhiÖn
vïng c«ng b»ng x· héi vµ b¶o vÖ m«i trêng”. C¸c lo¹i « nhiÔm
Quy ho¹ch
m«i
m«i trêng
tr­êng ®Òu HiÖn
®îctr¹ng
tËp trung phßng ngõa, lÊy phßngph¸t ngõa
triÓn lµm
Søc chÞu t¶i m«i tr­êng M«i tr­êng Theo ngµnh
nguyªn t¾c chñ ®¹o, cè g¾ng gi¶m thiÓu ®Õn møc tèi ®a vµ tÝch
Khu chøc Theo l·nh
cùc n¨ng
kh¾c phôc c¸c sù cè m«i trêng. Quy ho¹ch m«i trêng lµ thæmét ph-
¬ng thøc phßng ngõa « nhiÔm m«i trêng tÝch cùc nhÊt.
T tëng chñ ®¹o xuyªn suèt cña QHMT lµ nh÷ng quan ®iÓm vÒ
Kinh tÕ -
ph¸t triÓn bÒn v÷ng bao gåm sö X· dông
héi
hîp lý Môc tiªu ph¸t thiªn nhiªn,
tµi nguyªn
triÓn
n©ng cao chÊt lîng m«i trêng sèng, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong
kh¶ n¨ng giíi h¹n cña c¸c hÖ sinh th¸i.

Quy ho¹ch Quy ho¹ch

m«i tr­êng Ph¸t triÓn

Quy ho¹ch m«i tr­êng

Hoµ nhËp
Quy ho¹ch ph¸t triÓn

5
Quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng ®¶m
b¶o bÒn v÷ng
H×nh 1: Quan hÖ gi÷a Quy ho¹ch m«i trêng vµ Quy ho¹ch tæng
thÓ ph¸t triÓn vïng
Trong thêi ®¹i ngµy nay, nh Tuyªn bè chÝnh trÞ cña Héi nghÞ
thîng ®Ønh thÕ giíi vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng häp th¸ng 9 n¨m 2002
t¹i Johannesburg Nam Phi kh¼ng ®Þnh, ba trô cét phô thuéc vµ hç
trî lÉn nhau cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ: B¶o vÖ m«i trêng, ph¸t
triÓn kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi ë cÊp ®é ®Þa ph¬ng, quèc gia,
khu vùc vµ toµn cÇu.
4. Môc tiªu vµ néi dung c¬ b¶n cña QHMT
QHMT lµ mét c«ng cô quan träng trong hÖ thèng c«ng cô qu¶n
lý nhµ níc vÒ b¶o vÖ m«i trêng. QHMT ph¶i ®¹t ®îc c¸c môc tiªu
chung vµ chñ yÕu sau ®©y:
§¶m b¶o chÊt lîng m«i trêng phï hîp víi tõng ®¬n vÞ kh«ng
gian chøc n¨ng m«i trêng (vïng, khu vùc cung cÊp tµi nguyªn, s¶n
xuÊt, d©n c, chøa th¶i).
§iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn vµ xö lý chÊt th¶i nh»m
®¶m b¶o m«i trêng sèng trong s¹ch cho con ngêi.

6
 N©ng cao hiÖu qu¶ khai th¸c, sö dông hîp lý tµi nguyªn vµ
qu¶n lý m«i trêng theo vïng, khu vùc quy ho¹ch.
§Ó ®¹t ®îc môc tiªu trªn, bèn néi dung sau ®©y cña QHMT
cÇn thùc hiÖn:
1. Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn, kinh tÕ- x· héi vµ
m«i trêng cña vïng Quy ho¹ch. TiÕn hµnh kiÓm kª vµ ®¸nh gi¸ t×nh
tr¹ng hiÖn cã vµ tiÒm n¨ng cña c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn,
kinh tÕ x· héi vµ chÊt lîng m«i trêng sèng cña vïng Quy ho¹ch.
2. Dù b¸o xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, diÔn biÕn tµi
nguyªn vµ m«i trêng vïng quy ho¹ch. Trong néi dung nµy cã hai kh¶
n¨ng x¶y ra ®èi víi mét vïng QHMT: (1) vïng ®ã ®· cã quy ho¹ch
tæng thÓ (QHTT) ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ (2) cha cã QHTT ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi. Trong trêng hîp (1), dù b¸o diÔn biÕn tµi
nguyªn vµ m«i trêng cÇn dùa vµo QHTT vµ cÇn ph¶i xem xÐt, ®Ò
xuÊt nh÷ng thay ®æi c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn ®Ó phï hîp víi c¸c
vïng chøc n¨ng m«i trêng. Trong trêng hîp (2), ngêi lµm QHMT ph¶i
®Ò xuÊt c¸c kÞch b¶n ph¸t triÓn hîp lý vµ dù b¸o diÔn biÕn tµi
nguyªn m«i trêng vïng dùa vµo kÞch b¶n nµy.
3. Ph©n vïng c¸c ®¬n vÞ chøc n¨ng m«i trêng vµ dù b¸o
nh÷ng vÊn ®Ò tµi nguyªn m«i trêng gay cÊn trong c¸c ®¬n vÞ l·nh
thæ ®îc ph©n chia.
ë ViÖt Nam khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc chÝnh x¸c sù ph©n hãa
l·nh thæ gi÷a c¸c ®¬n vÞ (thÝ dô vïng, tiÓu vïng, khu) chøc n¨ng
m«i trêng khi mµ c¸c khu s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, khai th¸c, chÕ biÕn,
khu d©n c ®an xen lÉn nhau. Sù hiÓu biÕt vÒ khoa häc ®Þa lý c¶nh
quan gióp cho ngêi x©y dùng QHMT trong viÖc nhËn biÕt mèi quan
hÖ chÆt chÏ, t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c ®¬n vÞ l·nh thæ tù nhiªn
th«ng qua dßng vËt chÊt vµ n¨ng lîng vµ tõ ®ã cã nh÷ng ph¬ng ¸n
bè trÝ kh«ng gian hîp lý. Trong QHMT c¸c yÕu tè (quy luËt) tù nhiªn
vµ x· héi hßa quyÖn víi nhau, cã thÓ ë ®¬n vÞ l·nh thæ nµy th× c¸c
yÕu tè tù nhiªn ®îc chän lµ yÕu tè tréi, nhng ë ®¬n vÞ l·nh thæ
kh¸c th× ngîc l¹i.
4. Sau khi x©y dùng ®îc b¶n ®å hay s¬ ®å quy ho¹ch c¸c
®¬n vÞ chøc n¨ng m«i trêng, viÖc tiÕp theo lµ ho¹ch ®Þnh c¸c biÖn
ph¸p qu¶n lý m«i trêng nh»m thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn bÒn
v÷ng l·nh thæ quy ho¹ch. C¸c sè liÖu vÒ hiÖn tr¹ng, dù b¸o vÒ tµi
nguyªn, m«i trêng, kinh tÕ - x· héi, c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý m«i trêng
hiÖn ®ang thùc hiÖn... lµ c¬ së khoa häc cho viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c
chÝnh s¸ch, c¸c quy ®Þnh, c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó ®¶m b¶o sù

7
hµi hßa gi÷a ph¸t triÓn víi chÊt lîng m«i trêng sèng cña céng ®ång.
Tãm l¹i QHMT cã nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång víi QHTT ph¸t triÓn
kinh tÕ - x· héi vµ víi mét sè QH ngµnh kh¸c (nh QH sö dông ®Êt) vÒ
ph¬ng ph¸p luËn. Sù kh¸c nhau tuy kh«ng râ rÖt nhng rÊt quan
träng gi÷a QHMT víi c¸c QH kh¸c ®ã lµ chÊt lîng m«i trêng cña tõng
®¬n vÞ l·nh thæ ph©n chia vµ mèi quan hÖ ¶nh hëng m«i trêng
gi÷a c¸c ®¬n vÞ l·nh thæ víi nhau ®îc xem xÐt mét c¸ch nghiªm
tóc,cã hÖ thèng.
Quy ho¹ch m«i trêng thùc chÊt lµ c«ng t¸c Quy ho¹ch lång ghÐp
kinh tÕ víi m«i trêng (E - c - E). C«ng t¸c nµy ph¶i ®îc thùc hiÖn ë tÊt
c¶ 5 cÊp bËc: tõ cÊp toµn cÇu ®Õn cÊp toµn khu vùc, cÊp quèc gia,
cÊp vïng vµ cÊp ®Þa ph¬ng. Nh vËy, viÖc lång ghÐp, hoµ nhËp vÊn
®Ò m«i trêng víi kinh tÕ ®îc tiÕn hµnh theo c¶ hai chiÒu ngang
(trong tõng cÊp) vµ chiÒu däc (theo c¸c cÊp).
5. Lo¹i h×nh, cÊp ®é vµ ranh giíi QHMT
QHMT lµ viÖc tæ chøc kh«ng gian l·nh thæ. C¸c ®¬n vÞ l·nh
thæ ®îc quy ®Þnh cã thÓ rÊt kh¸c nhau vÒ quy m«, tõ cÊp ®é quèc
gia ®Õn c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh nhá h¬n: vïng kinh tÕ träng ®iÓm,
c¸c tØnh, thµnh phè, huyÖn, thÞ x·, x·, huyÖn v.v...
L·nh thæ ®îc quy ho¹ch còng cã thÓ kh«ng theo ®¬n vÞ hµnh
chÝnh mµ tuú thuéc vµo ®èi tîng vµ môc ®Ých quy ho¹ch. §ã cã thÓ
lµ mét lu vùc s«ng, lu vùc hå, mét thung lòng ®ång b»ng, ®íi duyªn
h¶i, mét hÖ ®Çm ph¸. v.v...
Trong QHMT vïng l·nh thæ vÝ dô 1 tØnh, mét lu vùc s«ng, th×
vai trß quan träng nhÊt thuéc vÒ c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tµi
nguyªn thiªn nhiªn v× c¸c yÕu tè nµy lu«n lu«n hiÖn diÖn ë ®©y vµ
biÕn ®æi t¬ng ®èi râ theo kh«ng gian. Ngîc l¹i, trong QHMT cho
mét ®« thÞ, tõ mét thµnh phè lín ®Õn mét thÞ x· nhá th× c¸c yÕu
tè m«i trêng nh ®Êt, níc, kh«ng khÝ l¹i gi÷ vai trß chñ ®¹o v× r»ng
trong ph¹m vi kh«ng gian hÑp c¸c yÕu tè tµi nguyªn hoÆc Ýt gÆp,
hoÆc t¬ng ®èi ®ång nhÊt. V× vËy cã thÓ quy íc chia c¸c QHMT
thµnh hai nhãm chÝnh: QHMT vïng l·nh thæ vµ QHMT ®« thÞ. Mçi lo¹i
quy ho¹ch cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, do vËy ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh
quy ho¹ch còng kh«ng gièng nhau. Trong mçi nhãm QHMT tuú thuéc
vµo quy m« kh«ng gian l·nh thæ cã thÓ chia ra c¸c cÊp ®é quy
ho¹ch kh¸c nhau; cÊp vïng, cÊp tØnh, huyÖn v.v..., cÊp thµnh phè,
thÞ x· v.v...
QHMT ph¶i dùa trªn c¬ së c¸c ®êng ranh giíi x¸c ®Þnh. §ã cã
thÓ lµ ranh giíi hµnh chÝnh cña mét tØnh, hoÆc mét thÞ x·, song

8
 còng cã thÓ lµ ranh giíi tù nhiªn nh ranh giíi theo bån lu vùc s«ng,
trong ®ã cã c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh tØnh, thµnh phè vÝ dô QHMT lu
vùc s«ng §ång Nai, QHMT vïng ®ång b»ng s«ng Hång v.v...
Trong QHMT tuú thuéc vµo sù ph©n ho¸ l·nh thæ vµ yªu cÇu cã
thÓ chia vïng quy ho¹ch thµnh c¸c tiÓu vïng quy ho¹ch vµ xem xÐt
quy ho¹ch cho mçi tiÓu vïng trong tæng thÓ quy ho¹ch chung cña c¶
vïng.
Ngoµi c¸c yÕu tè néi vïng, mçi vïng quy ho¹ch cßn chÞu ¶nh h-
ëng qua l¹i vµ t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè ngoµi vïng tõ c¸c khu vùc l©n
cËn. §ã cã thÓ lµ t¸c ®éng cña rõng ®Çu nguån, ¶nh hëng cña ®æ
th¶i tõ c¸c ®« thÞ vµ c¸c khu c«ng nghiÖp bªn c¸c dßng s«ng. §ã cã
thÓ lµ t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh x©m nhËp mÆn tõ biÓn hoÆc ¶nh h-
ëng cña c¸c trung t©m kinh tÕ thu hót m¹nh. VÝ dô trong QHMT thÞ
x· B¾c Ninh c¸ch Hµ Néi 25km, nhÊt thiÕt ph¶i tÝnh ®Õn søc hót vµ
¶nh hëng nhiÒu mÆt cña thñ ®« Hµ Néi. Nh vËy ranh giíi cña vïng
QHMT lµ mét ranh giíi më (h×nh 2).
6. Tr×nh tù tiÕn hµnh quy ho¹ch m«i trêng
 QHMT ®îc tiÕn hµnh dùa theo c¸c nguyªn t¾c chÝnh sau
®©y:
- QHMT ph¶i ®îc tiÕn hµnh ®ång thêi víi quy ho¹ch tæng thÓ
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, lång ghÐp c¸c vÊn ®Ò m«i trêng vµo quy
ho¹ch ph¸t triÓn .
- QHMT ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ
hoµn c¶nh tù nhiªn trªn c¬ së ph©n tÝch ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng.

Vïng quy ho¹ch m«i tr­êng

Khu vùc l©n

- C¸c yÕu tè tù nhiªn TiÓu vïng Khu vùc
cËn
quy ho¹ch l©n cËn
tµi nguyªn thiªn nhiªn
C¸c yÕu tè C¸c yÕu tè
ngoµi vïng - C¸c yÕu tè kinh tÕ C¸c yÕu tè tù ngoµi vïng
H×nh
- C¸c 2:x· héi
yÕu tè nhiªn,
Ranh giíi cña vïngtµi
QHMT
- C¸c yÕu tè m«i tr­êng

9
 - X¸c ®Þnh râ c¸c môc tiªu vµ ®èi tîng cho Quy ho¹ch phï hîp
víi ®Þnh híng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Ph©n lo¹i vµ lùa chän c¸c vÊn
®Ò u tiªn.
- X¸c ®Þnh râ quy m« vÒ kh«ng gian vµ giíi h¹n vÒ thêi gian
cho Quy ho¹ch.
- X¸c ®Þnh c¸c môc tiªu chñ yÕu vÒ m«i trêng cho Quy ho¹ch
vµ chØ tiªu gi¶m nhÑ « nhiÔm m«i trêng.
- QHMT ph¶i qua bíc ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng cña c¸c ho¹t
®éng ph¸t triÓn vµ c¸c dù ¸n.
- Trong QHMT ph¶i ®Ò xuÊt c¸c KÕ ho¹ch vµ gi¶i ph¸p ®¶m
b¶o thùc hiÖn Quy ho¹ch.
 QHMT cho mét vïng cô thÓ thêng ®îc tiÕn hµnh theo tr×nh
tù sau:
§iÒu tra thùc ®Þa, thu thËp t liÖu vÒ TN vµ MT.
Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng chÊt lîng m«i trêng.
§¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng vµ dù b¸o xu thÕ biÕn ®æi MT.
Ph©n tÝch khu«n khæ luËt ph¸p
X¸c ®Þnh c¸c môc tiªu, nhiÖm vô quy ho¹ch.
X¸c ®Þnh c¸c vïng nh¹y c¶m m«i trêng, c¸c khu vùc b¶o vÖ
träng ®iÓm.
Ph©n khu chøc n¨ng m«i trêng.
Hoµ nhËp c¸c vÊn ®Ò m«i trêng vµ quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi.
BiÓu diÔn lªn b¶n ®å quy ho¹ch m«i trêng. Bè trÝ kh«ng gian
kÕ ho¹ch ph¸t triÓn.
Tr×nh tù tiÕn hµnh quy ho¹ch m«i trêng cã thÓ gép l¹i trong c¸c
bíc:
Bíc 1. Thu thËp tµi liÖu, lËp c¸c b¶n ®å thµnh phÇn vÒ c¸c
d¹ng tµi nguyªn c¬ b¶n: ®Êt, níc, rõng, ®éng thùc vËt... trªn c¬ së
®ã lËp b¶n ®å c¶nh quan sinh th¸i cña vïng b»ng c«ng cô GIS.
Bíc 2. Thu thËp t liÖu, ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng ®èi víi c¸c
ho¹t ®éng ph¸t triÓn: c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, x©y dùng c¬ së h¹
tÇng, ph¸t triÓn ®« thÞ... trªn c¬ së ®ã thµnh lËp b¶n ®å chÊt lîng
m«i trêng, b¶n ®å hiÖn tr¹ng m«i trêng.

10
 Bíc 3. Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh
tÕ - x· héi, lùa chän kÞch b¶n ph¸t triÓn tõ ®ã lËp b¶n ®å ph©n khu
chøc n¨ng m«i trêng.
Bíc 4. X©y dùng b¶n th¶o quy ho¹ch m«i trêng, lÊy ý kiÕn
chuyªn gia vµ céng ®ång, hoµn chØnh b¶n ®å QHMT kÌm theo b¶n
thuyÕt minh.
C¸c bíc ®i trong tiÕn tr×nh QHMT vµ hoµ nhËp QHMT vµo Quy
ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cã thÓ h×nh dung trªn s¬ ®å h×nh
1.
7. C¬ së d÷ liÖu phôc vô Quy ho¹ch m«i trêng
Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng m«i trêng lµ bíc ®i ®Çu tiªn, rÊt quan
träng nh»m cung cÊp c¬ së khoa häc cho viÖc lËp QHMT vïng l·nh
thæ.
C¸c d÷ liÖu c¬ b¶n cÇn thu thËp ®Ó phôc vô QHMT bao gåm:
D÷ liÖu nÒn:
Th«ng tin vÒ ranh giíi hµnh chÝnh
Th«ng tin vÒ ®Þa h×nh
Th«ng tin vÒ m¹ng líi thuû v¨n
Th«ng tin vÒ khÝ tîng, khÝ hËu
D÷ liÖu tµi nguyªn vïng quy ho¹ch:
Th«ng tin vÒ tµi nguyªn níc mÆt
Th«ng tin vÒ tµi nguyªn níc ngÇm
Th«ng tin vÒ tµi nguyªn thuû sinh
Th«ng tin vÒ tµi nguyªn ®Êt
Th«ng tin vÒ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt
Th«ng tin vÒ tµi nguyªn rõng
Th«ng tin vÒ ®a d¹ng sinh häc
Th«ng tin vÒ tµi nguyªn kho¸ng s¶n
Th«ng tin vÒ tµi nguyªn du lÞch
D÷ liÖu m«i trêng níc:
Th«ng tin vÒ sè lîng, khèi lîng, ®Æc tÝnh vµ ph©n bè c¸c
nguån th¶i (níc sinh ho¹t) tõ c¸c khu ®« thÞ vµ khu d©n c.
Th«ng tin vÒ sè lîng, khèi lîng, ®Æc tÝnh vµ ph©n bè c¸c

11
nguån th¶i (níc th¶i c«ng nghiÖp vµ dÞch vô) tõ c¸c khu c«ng nghiÖp
tËp trung vµ c¸c khu dÞch vô ®Æc biÖt (b·i r¸c, kho c¶ng).
Th«ng tin vÒ m¹ng líi quan tr¾c thñy v¨n vµ chÊt lîng níc mÆt,
níc ngÇm.
Th«ng tin vÒ hiÖn tr¹ng chÊt lîng níc mÆt, níc ngÇm theo mét
sè chØ tiªu « nhiÔm ®Æc trng.
Th«ng tin tæng hîp hiÖn tr¹ng m«i trêng níc trªn toµn bé vïng
quy ho¹ch.
D÷ liÖu m«i trêng kh«ng khÝ:
Sè lîng, ®Æc tÝnh vµ ph©n bè c¸c nguån ph¸t th¶i « nhiÔm
kh«ng khÝ tõ c¸c nhµ m¸y, c¸c ph¬ng tiÖn giao th«ng, tõ c¸c khu
c«ng nghiÖp vµ c¸c côm c«ng nghiÖp tËp trung.
M¹ng líi quan tr¾c « nhiÔm kh«ng khÝ.
HiÖn tr¹ng chÊt lîng m«i trêng kh«ng khÝ theo mét sè chØ tiªu
« nhiÔm ®Æc trng.
D÷ liÖu chÊt th¶i r¾n:
Sè lîng, khèi lîng, ®Æc tÝnh vµ ph©n bè c¸c nguån ph¸t sinh
chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t tõ c¸c khu ®« thÞ, khu d©n c.
Sè lîng, khèi lîng, ®Æc tÝnh vµ ph©n bè c¸c nguån ph¸t sinh
chÊt th¶i r¾n c«ng nghiÖp, chÊt th¶i ®éc h¹i.
C¸c b·i ch«n lÊp chÊt th¶i r¾n, c¸c lß thiªu ®èt chÊt th¶i r¾n.
M¹ng líi quan tr¾c chÊt th¶i r¾n.
D÷ liÖu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi:
D©n sè, d©n téc vµ ph©n bè d©n c.
Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, lµng nghÒ vµ
®Þa bµn ph©n bè.
Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, c¬ cÊu, diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n lîng.
HÖ thèng c«ng tr×nh thñy lîi, tr¹m b¬m tíi tiªu.
HÖ thèng giao th«ng ®êng bé
HÖ thèng giao th«ng ®êng thuû, c¶ng s«ng, c¶ng biÓn.
Nhµ m¸y níc vµ tr¹m b¬m cÊp níc.
HÖ thèng tiªu tho¸t níc ®« thÞ, hå ®iÒu hoµ.
C¸c c«ng viªn, khu nghØ dìng, hÖ thèng c©y xanh.

12
 C¸c di tÝch lÞch sö, v¨n ho¸, nghÖ thuËt.
T×nh h×nh nghÌo ®ãi, nhµ ë, thu nhËp, møc sèng c d©n.
Lao ®éng vµ thÊt nghiÖp.
HÖ thèng y tÕ, bÖnh viÖn, bÖnh x¸, tr¹m x¸, nhµ vÖ sinh.
Níc s¹ch vµ vÖ sinh m«i trêng n«ng th«n
C¸c sù cè m«i trêng, thiªn tai, lò lôt, xãi lë bê s«ng, bê biÓn.
C¸c dù ¸n ®Çu t ph¸t triÓn, §TM dù ¸n.
D÷ liÖu vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch:
HiÖu qu¶ thi hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ tµi nguyªn vµ m«i
trêng.
ChÝnh s¸ch quèc gia vÒ ph¸t triÓn vïng quy ho¹ch.
ChÝnh s¸ch qu¶n lý tµi nguyªn.
ChiÕn lîc b¶o vÖ m«i trêng.
C¸c v¨n b¶n ph¸p lý cña ®Þa ph¬ng, c¸c h¬ng íc vÒ tµi nguyªn
vµ b¶o vÖ m«i trêng.
8. Ph¬ng ph¸p quy ho¹ch m«i trêng
QHMT lµ mét khoa häc liªn ngµnh, ®èi tîng nghiªn cøu cña
khoa häc nµy rÊt ®a d¹ng bao gåm c¸c hîp phÇn tù nhiªn, c¸c yÕu tè
m«i trêng, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, c¸c ph¹m trï v¨n ho¸ x· héi... V×
vËy kh«ng cã mét ph¬ng ph¸p chuyªn dông cho QHMT mµ ph¶i kÕt
hîp nhiÒu ph¬ng ph¸p cña ®Þa lý häc, sinh th¸i häc, ®¸nh gi¸ t¸c
®éng m«i trêng vµ c¸c khoa häc kh¸c. Tuú thuéc vµo vÞ trÝ ®Þa lý
vµ ®Æc ®iÓm cña vïng quy ho¹ch: ®« thÞ, n«ng th«n, ®íi duyªn
h¶i, miÒn nói... mµ lùa chän ph¬ng ph¸p thÝch hîp.
C¸c ph¬ng ph¸p chÝnh thêng ®îc sö dông trong QHMT lµ:
- Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng, chñ yÕu lµ ®Þa hÖ thèng
- C¸c ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng, chñ yÕu lµ
§TM vïng.
- C¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi häc, ®¸nh gi¸ nhanh n«ng
th«n, thu thËp ý kiÕn céng ®ång.
- C¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ m«i trêng
- C¸c ph¬ng ph¸p tÝnh t¶i lîng chÊt « nhiÔm vµ ®¸nh gi¸ møc
chÞu t¶i cña m«i trêng
- C¸c ph¬ng ph¸p b¶n ®å vµ GIS

13
 9. LËp b¶n ®å quy ho¹ch m«i trêng
C¸c b¶n ®å ®îc thµnh lËp ph¶i ®óng quy c¸ch, cïng mét tû lÖ
®· chän vµ theo hÖ to¹ ®é VN 2000. B¶n ®å ph¶i thÓ hiÖn ®Çy ®ñ
c¸c thuéc tÝnh cÇn thiÕt, cã hÖ thèng chó gi¶i râ rµng, dÔ ®äc. Trªn
b¶n ®å cÇn ph¶n ¸nh tÊt c¶ c¸c néi dung quy ho¹ch.
§Ó phôc vô c«ng t¸c quy ho¹ch m«i trêng cÇn lËp c¸c lo¹i b¶n
®å sau:
B¶n ®å nÒn ®Þa h×nh.
B¶n ®å ph©n vïng l·nh thæ.
B¶n ®å chÊt lîng m«i trêng.
B¶n ®å dù b¸o chÊt lîng m«i trêng.
B¶n ®å quy ho¹ch m«i trêng thµnh phÇn.
B¶n ®å quy ho¹ch m«i trêng tæng hîp.
B¶n ®å nÒn ®Þa h×nh
B¶n ®å nÒn ®Þa h×nh lµ t liÖu gèc dïng chung cho tÊt c¶ c¸c
d¹ng b¶n ®å kh¸c. Tû lÖ b¶n ®å ®îc chän tïy thuéc vµo l·nh thæ quy
ho¹ch, môc ®Ých yªu cÇu cña quy ho¹ch, cã thÓ chän tõ 1:25.000
®Õn 1:250.000. Trªn b¶n ®å nÒn ®Þa h×nh thÓ hiÖn ®Çy ®ñ c¸c
thuéc tÝnh theo quy ®Þnh. B¶n ®å nµy cã thÓ mua tõ Nhµ xuÊt b¶n
b¶n ®å quèc gia.
B¶n ®å ph©n vïng l·nh thæ
B¶n ®å ph©n vïng l·nh thæ nh»m ph¶n ¸nh ®îc sù ph©n ho¸
l·nh thæ cña vïng theo tæng hîp c¸c yÕu tè tù nhiªn. ThÓ hiÖn ®îc
®Þnh híng sö dông c¸c ®¬n vÞ l·nh thæ ®· ph©n chia theo chøc
n¨ng m«i trêng vµ nhu cÇu ph¸t triÓn. Khoanh ®Þnh râ c¸c khu vùc
nh¹y c¶m, c¸c hÖ sinh th¸i, c¸c khu vùc cÇn ®îc b¶o vÖ.
b¶n ®å hiÖn tr¹ng chÊt lîng m«i trêng
B¶n ®å chÊt lîng m«i trêng lµ c¸ch thÓ hiÖn m«i trêng theo
kh«ng gian, trªn ®ã khoanh vÏ c¸c khu vùc « nhiÔm. ChÊt lîng m«i tr-
êng ®îc ®¸nh gi¸ theo chØ sè Index EQI- ChØ sè chÊt lîng m«i trêng,
trªn c¬ së tiªu chuÈn ViÖt Nam. ChØ sè Index EQI lµ mét ®aÞ lîng
kh«ng cã thø nguyªn, rÊt thuËn tiÖn trong viÖc so s¸nh sè liÖu vµ
®¸nh gi¸ chÊt lîng m«i trêng. ChØ sè Index EQI ®îc dïng ®Ó lËp b¶n
®å chÊt lîng m«i trêng.
C¬ së d÷ liÖu: B¶n ®å chÊt lîng m«i trêng ®îc lËp trªn c¬ së
d÷ liÖu quan tr¾c m«i trêng theo hÖ thèng quèc gia, tõ kho d÷ liÖu

14
cña c¸c tØnh vµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc, ®ång thêi kÕt
hîp tÝnh to¸n theo m« h×nh lan truyÒn c¸c chÊt « nhiÔm.
B¶n ®å hiÖn tr¹ng chÊt lîng m«i trêng gåm 2 lo¹i:
1/ B¶n ®å theo nhãm th«ng sè m«i trêng EQI ®Æc trng : (SO2,
NO2, bôi...) ®èi víi m«i trêng kh«ng khÝ; (COD, DO, Coliform...) ®èi
víi m«i trêng níc; Thuèc b¶o vÖ thùc vËt, kim lo¹i nÆng, nitrat,
nitrit,... ®èi víi m«i trêng ®Êt.
ChÊt lîng kh«ng khÝ vµ ®Êt cã thÓ biÓu diÔn díi d¹ng ®êng
®¼ng trÞ hoÆc khoanh vïng « nhiÔm. ChÊt lîng m«i trêng níc biÓu
diÔn díi d¹ng tuyÕn däc theo c¸c dßng s«ng suèi, kªnh, r¹ch.
2/ B¶n ®å tæng hîp chÊt lîng m«i trêng gåm 3 thµnh phÇn m«i
trêng c¬ b¶n: ®Êt, níc, kh«ng khÝ ®îc thµnh lËp theo ph¬ng ph¸p
tÝch hîp c¸c b¶n ®å Index EQI cã träng sè vµ kh«ng cã träng sè
b»ng c«ng cô GIS.
ChØ sè Index EQI - ChØ sè chÊt lîng m«i trêng

 ChØ sè Index EQI vÒ chÊt lîng kh«ng khÝ ®îc x¸c ®Þnh:

ChØ sè EQI = CSO CNO Cbôi

2
+
2
+ + ...
0,5 0,4 0,3
3 3
mg/m mg/m mg/m3
Trong ®ã: Tö sè lµ nång ®é chÊt « nhiÔm ®o ®îc trong kh«ng khÝ.
MÉu sè lµ TCVN 5937 - 1995 (1 giê).

Cbôi lµ chØ sè chÊt l­îng kh«ng khÝ theo

0,3 th«ng sè bôi
mg/m3
 ChØ sè Index EQI vÒ chÊt lîng níc ®îc x¸c ®Þnh:

CBOD C CDO CColiform

ChØ sè EQI = + COD + + + ...
TCVN TCVN TCVN TCVN

Trong ®ã: Tö sè lµ nång ®é chÊt « nhiÔm ®o ®îc trong níc.

MÉu sè lµ TCVN 5942 - 1995 lo¹i A ®èi víi níc mÆt (s«ng,
hå...) dïng cho cÊp níc; lo¹i B dïng cho c¸c môc ®Ých kh¸c.
MÉu sè lµ TCVN 5944 - 1995 ®èi víi níc ngÇm.

15
 MÉu sè lµ TCVN 5943 - 1995 ®èi víi níc biÓn ven bê.
ChÊt lîng m«i trêng ®îc ®¸nh gi¸ theo 4 møc « nhiÔm: s¹ch -
kh«ng « nhiÔm, « nhiÔm nhÑ, « nhiÔm trung b×nh vµ « nhiÔm
nÆng. Dïng ký hiÖu mµu ®Ó thÓ hiÖn c¸c møc « nhiÔm: mµu tr¾ng
- kh«ng « nhiÔm, mµu xanh - « nhiÔm nhÑ, mµu vµng - « nhiÔm
trung b×nh vµ mµu ®á - « nhiÔm nÆng.
b¶n ®å dù b¸o chÊt lîng m«i trêng
B¶n ®å dù b¸o chÊt lîng m«i trêng thµnh lËp theo ph¬ng ph¸p
lËp b¶n ®å hiÖn tr¹ng chÊt lîng m«i trêng, nhng trong b¶n ®å dù
b¸o chØ sö dông sè liÖu vµ d÷ liÖu dù b¸o ®· tÝnh to¸n ®îc.
TÝnh to¸n t¶i lîng « nhiÔm:
Khèi lîng c¸c chÊt th¶i vµo m«i trêng ®îc tÝnh to¸n c¨n cø vµo
hiÖn tr¹ng m«i trêng vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Cã thÓ
sö dông hÖ sè th¶i trung b×nh ë mét sè tØnh, hoÆc gi¸ trÞ trung
b×nh cña ViÖt Nam cho c«ng viÖc nµy.
T¶i lîng c¸c chÊt « nhiÔm cã thÓ tÝnh theo ph¬ng ph¸p ®¸nh
gi¸ nhanh cña Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi (WHO) theo hÖ sè « nhiÔm,
hoÆc b»ng ph¬ng ph¸p m« h×nh dù b¸o møc « nhiÔm.
Dù b¸o xu thÕ diÔn biÕn m«i trêng:
Sö dông ph¬ng ph¸p m« h×nh theo kÞch b¶n ph¸t triÓn kinh
tÕ - x· héi.
Dù b¸o chÊt lîng m«i trêng ®îc tiÕn hµnh theo c¸c gi¶ ®Þnh:
1/ Kh«ng cã xö lý c¸c chÊt th¶i vµo m«i trêng.
2/ Xö lý c¸c chÊt th¶i ë møc 50% vµ 100%.
B¶n ®å Quy ho¹ch m«i trêng thµnh phÇn
B¶n ®å quy ho¹ch m«i trêng thµnh phÇn lµ mét bé phËn cña
b¶n ®å quy ho¹ch m«i trêng tæng hîp. §èi víi mét vïng l·nh thæ cã
thÓ lùa chän c¸c thµnh phÇn sau ®Ó lËp b¶n ®å quy ho¹ch m«i tr-
êng :
(1). Quy ho¹ch sö dông vµ b¶o vÖ tµi nguyªn ®Êt.
(2). Quy ho¹ch qu¶n lý vµ sö dông tµi nguyªn níc.
(3). Quy ho¹ch qu¶n lý, b¶o vÖ rõng ®Æc dông vµ ®a d¹ng
sinh häc.
(4). Quy ho¹ch xö lý níc th¶i vµ b¶o vÖ m«i trêng níc.

16
 (5). Quy ho¹ch b·i ch«n lÊp vµ xö lý chÊt th¶i r¾n, chÊt th¶i
nguy h¹i.
(6). Quy ho¹ch m¹ng líi quan tr¾c vµ ph©n tÝch m«i trêng.
§èi víi quy ho¹ch m«i trêng thµnh phÇn (1), chó ý c¸c vÊn ®Ò:
C¬ cÊu sö dông ®Êt vµ chèng suy tho¸i tµi nguyªn ®Êt. DiÖn tÝch
®Êt vµ ph¬ng ¸n bè trÝ ®Êt dµnh cho ph¸t triÓn ®« thÞ, c«ng
nghiÖp, c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c ngµnh kinh tÕ.
§èi víi quy ho¹ch m«i trêng thµnh phÇn (2), c¸c vÊn ®Ò träng
t©m lµ: C©n b»ng níc, hÖ thèng hå ®Ëp chøa níc. VÊn ®Ò chuyÓn
níc tõ lu vùc nµy sang lu vùc kh¸c. Bè trÝ kh«ng gian c¸c c«ng tr×nh
khai th¸c níc mÆt vµ níc ngÇm víi c«ng suÊt hîp lý.
§èi víi quy ho¹ch m«i trêng thµnh phÇn (3), cÇn lu ý vÞ trÝ vµ
diÖn tÝch c¸c khu rõng ®Æc dông ®· ®îc Nhµ níc phª duyÖt. §Ò
xuÊt c¸c khu b¶o vÖ míi.
§èi víi quy ho¹ch m«i trêng thµnh phÇn (4) ®· chó ý lo¹i h×nh,
c«ng suÊt vµ bè trÝ kh«ng gian c¸c hÖ thèng thu gom, xö lý níc th¶i.
§èi víi quy ho¹ch m«i trêng thµnh phÇn (5) chó ý x¸c ®Þnh lo¹i
h×nh, quy m« vµ vÞ trÝ ®Þa ®iÓm c¸c b·i xö lý ch«n lÊp r¸c.
§èi víi quy ho¹ch m«i trêng thµnh phÇn (6) ®· tËp trung rµ so¸t
m¹ng líi quan tr¾c m«i trêng quèc gia trªn ®Þa bµn vïng. X¸c ®Þnh
bæ sung c¸c vÞ trÝ quan tr¾c m«i trêng cÇn thiÕt.
B¶n ®å quy ho¹ch m«i trêng riªng cho tõng thµnh phÇn ®îc
thµnh lËp cïng tû lÖ víi b¶n ®å quy ho¹ch m«i trêng tæng hîp.
B¶n ®å quy ho¹ch m«i trêng tæng hîp
C¨n cø d÷ liÖu: §©y lµ thµnh qu¶ quan träng nhÊt cña c«ng
t¸c quy ho¹ch m«i trêng vïng, lµ kÕt qu¶ tÝch hîp c¸c b¶n ®å chÊt l-
îng m«i trêng, b¶n ®å ph©n vïng vµ c¸c b¶n ®å quy ho¹ch m«i tr-
êng thµnh phÇn.
Tû lÖ b¶n ®å: §îc lùa chän phï hîp víi quy m« diÖn tÝch cña
vïng vµ yªu cÇu cña viÖc lËp quy ho¹ch m«i trêng.
Ph¬ng ph¸p thµnh lËp: KÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p cña b¶n ®å
häc vµ thùc hiÖn b»ng c«ng cô GIS víi sù chän lùa c¸c líp th«ng tin
m«i trêng quan träng, ®Æc trng nhÊt cho vïng quy ho¹ch. Sö dông
c¸c phÇn mÒm phæ biÕn: SUFER, Map Info, Arc View...
Chó gi¶i b¶n ®å: B¶n ®å quy ho¹ch m«i trêng tæng hîp cã
néi dung phong phó, chøa ®ùng nhiÒu lo¹i th«ng tin, v× vËy trong
chó gi¶i b¶n ®å cã thÓ sö dông nhiÒu nhãm ký hiÖu kh¸c nhau: mµu

17
s¾c, ®êng nÐt, h×nh, biÓu tîng, ch÷ sè vµ ký hiÖu kÕt hîp ®Ó thÓ
hiÖn néi dung quy ho¹ch sao cho b¶n ®å dÔ ®äc, dÔ nhËn biÕt. Cã
thÓ tham kh¶o mét sè ký hiÖu chÝnh trong TËp b¶n ®å hµnh chÝnh
ViÖt Nam cña NXB B¶n ®å in n¨m 2003 ®Ó sö dông trong thùc tÕ.
10. KÕt luËn vÒ quy ho¹ch m«i trêng
Quy ho¹ch m«i trêng lµ sù kÕt hîp c¸c khÝa c¹nh kinh tÕ, x· héi,
m«i trêng theo híng bÒn v÷ng h¬n vÒ mÆt sinh th¸i.
Quy ho¹ch m«i trêng lµ mét b¶n ®å bao qu¸t, b¶n ®å chØ ®-
êng, nhng cã b¶n ®å chØ ®êng th«i th× cha ®ñ cho sù ph¸t triÓn.
CÇn ph¶i cã kÕ ho¹ch thùc hiÖn, ch¬ng tr×nh, lÞch tr×nh trung h¹n
vµ ng¾n h¹n cho c¸c c«ng viÖc ph¶i lµm kÌm theo c¸c nguån lùc sÏ
sö dông. Nãi c¸ch kh¸c, c«ng viÖc cÇn híng tíi lµ x©y dùng mét kÕ
ho¹ch hµnh ®éng, trong ®ã tËp trung vµo c¸c môc tiªu, môc ®Ých
®· quy ho¹ch, lÞch tr×nh thùc hiÖn c¸c dù ¸n u tiªn vµ tæ chøc gi¸m
s¸t viÖc thùc hiÖn ®ã.

Tãm lîc nh÷ng néi dung cÇn n¾m v÷ng

1. Bèi c¶nh cña vÊn ®Ò QHMT

Sö dông hîp lý tµi nguyªn, b¶o vÖ m«i trêng, ph¸t triÓn bÒn
v÷ng lµ néi dung c¬ b¶n trong chiÕn lîc ph¸t triÓn cña ViÖt Nam.
Nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊykÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
héi ë c¸c cÊp bËc kh¸c nhau cña níc ta hÇu nh cha cã sù chñ ®éng
g¾n kÕt víi yªu cÇu m«i trêng. X©y dùng QHMT vµ hoµ nhËp vÊn
®Ò m«i trêng víi quy ho¹ch ph¸t triÓn lµ viÖc lµm cÇn thiÕt ®Ó gi¶i
quyÕt nh÷ng m©u thuÉn gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ b¶o vÖ
m«i trêng.
2. Kh¸i niÖm vÒ QHMT
Quy ho¹ch m«i trêng lµ lÜnh vùc cßn míi mÎ ®èi víi ViÖt Nam.
Ngay c¶ trªn thÕ giíi, hiÖn nay vÉn tån t¹i nhiÒu quan niÖm, ph¬ng
ph¸p nghiªn cøu vµ triÓn khai kh¸c nhau vÊn ®Ò nµy. Tuy nhiªn cã sù
thèng nhÊt: QHMT lµ sù s¾p xÕp, tæ chøc kh«ng gian vµ sö dông
c¸c thµnh phÇn m«i trêng vµ c¸c yÕu tè tµi nguyªn phï hîp víi chøc
n¨ng m«i trêng vµ ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn, kinh tÕ x· héi cña vïng l·nh
thæ theo ®Þnh híng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Quy ho¹ch m«i trêng lµ
mét c«ng cô qu¶n lý m«i trêng cã hiÖu qu¶ phßng tr¸nh, ng¨n ngõa
« nhiÔm m«i trêng vµ suy tho¸i tµi nguyªn.
3. Quan hÖ gi÷a quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ quy
ho¹ch m«i trêng

18
 Quy ho¹ch m«i trêng lµ mét bé phËn cña quy ho¹ch tæng thÓ
ph¸t triÓn: Nã kh«ng ®èi lËp mµ ngîc l¹i g¾n kÕt h÷u c¬, hç trî lÉn
nhau víi quy ho¹ch kinh tÕ - x· héi. QHMT thùc chÊt lµ c«ng t¸c quy
ho¹ch lång ghÐp kinh tÕ víi m«i trêng ë c¸c cÊp bËc kh¸c nhau tõ
Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng theo c¶ hai chiÒu ngang vµ däc.
4. Môc tiªu vµ néi dung c¬ b¶n cña QHMT
Quy ho¹ch m«i trêng cã 3 môc tiªu c¬ b¶n: §¶m b¶o chÊt lîng
m«i trêng; §iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn; N©ng cao hiÖu qu¶
khai th¸c tµi nguyªn.
Quy ho¹ch m«i trêng cã 4 néi dung chñ yÕu: Ph©n tÝch, ®¸nh
gi¸ hiÖn tr¹ng m«i trêng; Dù b¸o xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi;
Ph©n vïng chøc n¨ng m«i trêng; X©y dùng quy ho¹ch m«i trêng.
5. Lo¹i h×nh cÊp ®é, ranh giíi quy ho¹ch m«i trêng
QHMT ®îc chia lµm 2 nhãm; QHMT vïng l·nh thæ vµ QHMT ®«
thÞ.
QHMT cã thÓ cã c¸c quy m« kh¸c nhau, tõ cÊp quèc gia ®Õn
cÊp ®Þa ph¬ng quy m« lµng x·.
Ranh giíi cña vïng quy ho¹ch lµ mét ranh giíi më, ngoµi c¸c yÕu
tè néi vïng cßn cã mèi liªn hÖ víi c¸c yÕu tè ngo¹i vïng.
6. Tr×nh tù tiÕn hµnh QHMT
QHMT ®îc tiÕn hµnh theo c¸c nguyªn t¾c: ®ång thêi víi quy
ho¹ch ph¸t triÓn, phï hîp víi hoµn c¶nh cña vïng, x¸c ®Þnh râ môc
tiªu, quy m«, giíi h¹n, kÌm theo c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn.
QHMT thêng ®îc tiÕn hµnh theo 4 bíc: thu thËp t liÖu vÒ tµi
nguyªn, ph©n tÝch hiÖn tr¹ng m«i trêng, ®¸nh gi¸ ph¸t triÓn kinh tÕ
- x· héi , x©y dùng kÞch b¶n vµ QHMT.
7. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu QHMT
QHMT lµ khoa häc liªn ngµnh, cÇn cã sù kÕt hîp ph¬ng ph¸p
nghiªn cøu cña nhiÒu lÜnh vùc tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi. Tuú thuéc
®èi tîng quy ho¹ch mµ lùa chän tæ hîp ph¬ng ph¸p t¬ng øng.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Héi nghÞ Thîng ®Ønh ThÕ giíi vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng,
(2002). Tuyªn bè Johannesburg vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
2. Ph¹m Gia Khiªm (2002). Bµi ph¸t biÓu t¹i Héi nghÞ Thîng
®Ønh ThÕ giíi vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Johannesburg.

19
 3. TrÇn HiÕu NhuÖ vµ nnk. Quy ho¹ch M«i trêng thµnh phè Hµ
Néi 1998 - 2000. JICA.
4. QuyÕt ®Þnh cña Thñ tíng ChÝnh phñ sè 10/1998/Q§-TTg
ngµy 23-01-1998 Phª duyÖt ®Þnh híng quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t
triÓn ®« thÞ ViÖt Nam ®Õn n¨m 2020.
5. Chu ThÞ Sµng, (1998). NhÊt thÓ ho¸ QHMT vµo kÕ ho¹ch
ph¸t triÓn KT-XH. B¶o vÖ MT. Hµ Néi.
6. §Æng Trung ThuËn, TrÇn Yªm (2001) Nghiªn cøu vÊn ®Ò quy
ho¹ch m«i trêng vïng l·nh thæ, lÊy H¹ Long - Qu¶ng Ninh lµm vÝ dô.
Tµi nguyªn vµ M«i trêng. NXB Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.
7. ADB. Guidelines for Intergrated Regional Economic -
Environmental. Development Planning. Environment Paper No 3.
1991.
8. Malone-Lee Lai Choo, Environmental Planning, National
University of Singapore, 1997.
9. Susan Buckingham - Hafield & Bob Evans (Editorial Leader).
Environmental Planning and Sustainability, John Wiley & Sons, New
York, 1996.

20
21