Phép chiếu và hệ toạ độ

TS. Nguyễn Chí Quang

Geographical Information Systems and Science
Longley P A, Goodchild M F, Maguire D J, Rhind D W
(2001) John Wiley and Sons Ltd

Định vị địa lý
Trong GIS, mọi thông tin đều gắn liền với
bề mặt trái đất
Phương pháp cần phải:
Tính duy nhất, mỗi thông tin gắn liền với 1 vị trí
Chia sẻ, người dùng khác nhau sử dụng các
phương pháp khác nhau
Bền vững theo thời gian, ngày nay cũng giống
như trong tương lai
Định vị địa lý là duy nhất trong phạm vi quốc
gia, khu vực, chứ không phải toàn cầu
Là một phép đo đinh lượng
Một số định vị là metric(‘tính đo được’)
Xác định vị trí để xác định khoảng cách từ các
điểm đã biết, như khoảng cách từ đường xích đạo
hpoặc từ tọa độ Greenwich Meridian
Không phải là metric:
Trên cơ sở trình tự như địa chỉ đường phố là một
yêu tố quan trọng để xác định số nhà dọc theo
tuyến phó
Tên của vị trí không bao gồm sự trình tự và đo
đạc
UBD Bản đồ ?

1. Tên vị trí
Dạng đơn giản nhất trong định vị
Được sử dụng hàng ngày
Nhiều tên cho các đối tượng địa lý là rất khó
nhận dạng
chỉ có dân địa phương là hiểu được
Phụ thuộc vào quy mô
từ toàn cầu đến quốc gia, tỉnh, huyện xã, và lân cận
Tên có thể mất đi theo thời gian
Sài gòn ở đâu? Giao chỉ là cái gì ?
2. Địa chỉ và code bưu điện
Địa chỉ bưu điện để định vị phụ thuộc vào …
Mỗi chỗ ở hoặc văn phòng là mục tiểm điểm đến
của thư từ
Nhà ở và văn phòng phải ở trên đường phố và
được đánh số
Đường phố phải có tên và mang tính duy nhất
trong khu vực (quận)
Khu vực (quận) phải có tên và mang tính duy nhất
trong vùng (thành phố)

Ở đầu địa chỉ bưu điện gặp khó khăn

Vùng nông thôn

Nhà ở và văn phòng theo làng , xã và trên
khoảnh đất định hướng
số nhà không trình tự
ở Nhật bản
Các đối tượng thiên nhiên
Hồ, núi, và sông suối
3. Code bưu chính
Được sử dụng ở nhiều nước
như. ZIP codes in the US; postcodes in Australia
Cấu trúc thứ bậc
Ký tự đầu tiên xác định vùng lớn (thành
phố)
Các ký tự tiếp theo là ký hiệu các khu vực trực
thuộc (quận, huyện, xã, …)
Tính minh bạch không gian kém hơn so với địa chỉ
bưu điện
Sử dụng để lập bản đồ

4. Định vị đường thẳng

Được sử dụng để định vị trên
đường bộ, phố, đường sắt,
hoặc đường sông, biển
Kết hợp tên của đối tượng với
khoảng cách từ một điểm cố
định hoặc từ điểm giao nhau
nào đó
Làm cơ sở để xác định địa chỉ
vùng nông thôn
Người dùng:
Quản lý giao thông
Cảnh sát
Định vị đường thẳng: vấn đề đặt ra

Vị trí của các đối tượng vùng nông thôn

thường được xác định bằng khoảng cách từ
điểm giao nhau hoặc điểm cố định nào đó
Các đường phố có thể cắt nhau nhiều lần
Khoảng cách dọc theo đường phố có thể
được xác định không chính xác, do phụ thuộc
vào thiết bị đo

5. Địa chính
Bản đồ chỉ ranh giới sở
hữu hoặc sử dụng lô đất
Phương pháp xác định
ranh giới
Điểm trung tâm
Các điểm đặc trưng
Bản đồ địa chính số
(CSDL địa chính);
Định vị Metric
Hệ toạ độ cơ sở
Có tính liên tục, mô tả bằng toán học để
định vị và tính toán … có ý nghĩa quan
trọng trong khảo sát và lập bản đồ
Bao gồm: gốc toạ độ, các trục và đơn vị đo
khoảng cách, góc định vị đối tượng
• Phân loại: 3D và 2D
Có giá trị khái niệm
hơn là tính toán
Các phép chiếu

§o h×nh d¹ng tr¸i ®Êt

H×nh Ellipsoid
Tr¸i ®Êt quay trßn xung quanh trôc cña nã, t¹o
ra lùc hót h−íng t©m, g©y ra sù phång lªn ë
kháang gi÷a vμ th¾t l¹i t¹i hai cùc
Geoid
M« t¶ tr¸i ®Êt nh− lμ bÒ mÆt ®¼ng träng
X¸c ®Þnh kÝch th−íc cña tr¸i ®Êt
250 n¨m tr−íc c«ng nguyªn Eratosthenes ®·
tiÕn hμnh ®o kÝch th−íc cña tr¸I ®Êt trªn c¬
së c¸c nguyªn t¾c h×nh häc.
Sao b¾c cùc gÇn nh− trïng víi h−íc cùc b¾c
cña tr¸i ®Êt
Sao b¾c cùc lμ ng«I sao gÇn nh− kh«ng di
chuyÓn - Mel Gibson, The Patriot
§o gãc g÷a sao b¾c cùc víi bÒ mÆt quan s¸t cho
ta x¸c ®Þnh ®−îc vÜ ®é thiªn v¨n

C¸c yÕu tè cña Ellipsoid

Trªn thùc tÕ tr¸i ®Êt kh«ng
thÓ m« t¶ chÝnh x¸c ®−îc
b»ng tãan häc.
H×nh ellipse lμ m« h×nh tãan
häc mμ nã m« t¶ gÇn ®óng
kÝch th−íc vμ h×nh d¹ng cña
tr¸i ®Êt
Trôc lín n»m trong bÒ mÆt
xÝch ®¹o cña tr¸I ®Êt, cßn
trôc nhá trïng víi trô quay
cña tr¸i ®Êt
H×nh Ellipse quay xung
quanh t©m cña tr¸I ®Êt t¹o
ra Ellipsoid, ®−îc ®Æc tr−ng
bëi b¸n kÝnh nhá, b¸n kÝnh
lín, cïng víi tû lÖ tr¶I
ph¼ng
Mô hình trái đất

Height Terrain

Geoid
Sea Level Ellipsoid

Sphere

VÜ tuyÕn vμ kinh tuyÕn

Kinh tuyÕn cßn
®−îc hiÓu lμ
®−êng kinh ®é
Kinh tuyÕn gèc
VÜ tuyÕn cßn
®−îc hiÓu nh−
®−êng vÜ ®é
§−êng xÝch ®¹o
VÜ tuyÕn
vμ kinh tuyÕn

Kinh tuyến và vĩ tuyến

Là phương pháp hoàn thiện để định vị đối
tượng trên bề mặt trái đất
Metric, tiêu chuẩn, ổn định, duy nhất
Được xác định
Trên cơ sở vòng quay và trọng tâm trái đất, và
Greenwich Meridian
Mô hình của trái đất phù hợp với ellipsoid
hơn là sphere
 Kinh tuyến và vĩ tuyến cho 1 điểm

550N 600E
Là toạ độ địa lý
(hoặc kinh tuyến và
vĩ tuyến) là phép đo
góc xác định vị trí
truyệt đối của điểm
trên bề mặt trái đất

Phép chiếu và toạ độ

(3D và 2D)
Biến đổi bề mặt trái đất thành mặt phẳng
khi sử dụng thuận lợi hơn so với bề mặt cong
Bản đồ giấy là phẳng
Trái đất được biến đổi vẫn đảm bảo tính toàn vẹn
Bản đồ phẳng được scanned và digitized để tạo ra
cơ sở dữ liệu GIS
Rasters phẳng, nó khổng thể tạo ra raster cho mặt
cong
dễ sử dụng trong xác định khoảng cách
§−a tr¸I ®Êt h×nh trßn lªn tê giÊy ph¼ng

Tai sao chóng ta ph¶I

lμm b¶n ®å
H×nh cÇu rÊt lμ phøc t¹p
vμ ®¾t tiÒn, nÆng nÒ nÕu
chóng ta muèn cho vμo cÆp!!
Sù sai kh¸c lu«n tån t¹i
Khi chóng ta m« t¶ ®èi t−îng
trªn b¶n ®å giÊy
• Bãc vá cam

Kh¸i niÖm phÐp chiÕu

M« t¶ hÖ thèng l−íi täa ®é

PhÐp chiÕu bÒ mÆt
BÒ mÆt
BÒ mÆt cã thÓ khai triÓn
®−îc
• H×nh nãn
• H×nh trô
C¸c phÐp chiÕu kh¸c nhau
t−¬ng øng víi sai sè kh¸c
nhau
PhÐp chiÕu ph¼ng
D÷ liÖu b¶n ®å chiÕu n»m
trªn mÆt ph¼ng cã liªn
quan ®Õn h×nh cÇu
Th«ng th−êng chØ tiÕp
tuyªn víi h×nh cÇu, nh−ng
kh«ng c¾t
§IÓm tiÕp tuyÕn lμ t©m
cña phÐp chiÕu

Phép chiếu

Universal Transverse Mercator (UTM) là hệ

tọa độ quốc tế xác lập trên bề mặt trái
đất. Hệ tọa độ này có cơ sở tóan học chặt
chẽ và mô tả chính xác các đối tượng trên bề
mặt trái đất. Được sử dụng rộng rãi ở nhiều
quốc gia.
Hệ tọa độ địa phương Được sử dụng để lập
bản đồ cho một khu vực, vùng cụ thể.
Phép chiếu và sai số
Có rất nhiều phép chiếu … nhưng tất cả đều
làm biến dạng trái đất như nhau
Có hai loại phép chiếu phổ biến trong GIS

Tính thích nghi Hình dạng các đối tượng đủ nhỏ là không
đổi: sự biến dạng trong phép chiếu là giống
nhau tại mọi nơi và mọi hướng
Tính tương Hình dạng bị biến dạng, nhưng đối tượng
đương cần phải bất biến về diện tích
cả hai phép chiếu đều mang lại sự biến dạng về khoảng cách

Phép chiếu hình trụ

Khái niệm được hình thành do tiến hành bọ
trái đất bằng cuộn giấy hình trụ
Phép chiếu Mercator là thích hợp
Phép chiếu Universal Transverse
Mercator (UTM)
Phép chiếu hình trụ … hệ tọa độ
chuẩn quốc tế UTM
Ứng dụng thực tế Mercator …
Mercator nằm ngang, bởi vì hình
trụ được hình thành xung quanh
cực, không quấn xung quanh xích
đạo.
Hệ tọa độ chia làm 60 vùng
Giới hạn từ 84 độ. Bắc, 80 độ. Nam TM
60 vùng; 6 độ. Kinh tuyến; 8 độ. Chia
thành Bắc và Nam

Mỗi vùng là 6 độ kinh tuyến tương ứng, đánh số thứ

tự phía trên và từ Tây sang Đông
UTM và lập bản đồ nước Úc (1966-)

Điểm chuẩn trắc địa quốc gia AGD 1966

Hệ tọa độ cơ bản: khái niệm

Kinh tuyến và vĩ tuyến. Là hệ
tọa độ cầu cơ bản để sử dụng
xác định vị trí trên bề mặt trái
đất.
Phép chiếu tọa độ. Là phép
hiển thị bề mặt cong của trái
đất lên mặt phẳng.
Ellipse. Là bề mặt gần đúng
của bề mặt trái đất.
Hệ tọa độ cơ bản: khái niệm

L−íi täa ®é
Tr¸i ®Êt lμ h×nh cÇu nh−ng kh«ng b»ng ph¼ng.
L−íi t¹o ®é ®−îc t¹o bëi ®−êng kinh tuyÕn vμ
vÜ tuyÕn tr¸i ®Êt trªn c¬ së :
C¸c ®−êng vÜ tuyÕn c¸ch ®Òu nhau gi÷a ®−êng xÝch
®¹o vμ cùc tr¸i ®Êt
C¸c ®−êng vÜ tuyÕn ®Òu song song víi nhau vμ c¸ch
nhau mét kháang b»ng nhau
§−êng kinh tuyÕn lμ phÇn xa nhÊt vÒ kh«ng gian so
víi ®−êng xÝch ®¹o, vμ th−êng héi tô vÒ ®Ióm cùc tr¸i
®Êt
§−êng kinh tuyÕn vμ vÜ tuyÕn lu«n c¾t nhau mét gãc
b»ng 90o
Bản đồ Australia

MCG
MCG
Hệ toạ độ - ưu điểm
Ưu điểm chính:
Các phép biến đổi toạ độ rất linh hoạt và đáp
ứng thực tế
[từ hệ toạ độ này chuyển sang hệ toạ độ khác;
Lat.Long -> EN; AMG -- MGA etc., etc …]
Các ưu điểm khác
Có thể ứng dụng với độ chính xác cao
Được ứng dụng linh hoạt trên cơ sở các phần mềm
máy tính.

Biến đổi hệ toạ độ

Vấn đề đặt ra:

Độ/phút/giây được lưu trữ trong 3 files
Chuyển đổi sang hệ thập phân
Ví dụ như:
1o = 60 phút hoặc 3600 giây
Công thức:
• độ + phút/60 + giây/3600
• 45o 30’ 30”
• 45 + (30/60) + (30/3600) = 45.5083
 Chuyển đổi định vị trong ứng dụng GIS

Tích hợp dữ liệu trên cơ sở định vị không

gian :
ứng dụng GIS trong thực tế cần chuyển đổi về toạ độ và lập
mô hình ellipsoid của trái đất
Trên cơ sở các chức năng chính trong phần mềm GIS … tri
thức người dùng về phép chiếu
Hệ toạ độ:
Địa chỉ đường phố cần được chuyển đổi thành hệ toạ độ
trên bản đồ tương ứng và tiến hành phân tích trên cơ sở
hàm geocoding .
Tên vị trí có thể chuyển đổi thành toạ độ trên cơ sở
gazetteers

Tích hợp dữ liệu trong GIS

 Hàm Geocoding

Id Địa chỉ
1 Phố Nghĩa Tân
2 Nhà B5
3 Phòng 408
..