Dersin Ad dev Konusu Numara Ad Soyad Tarih

Trkiye Cumhuriyeti Siyasi Tarihi Atatrk Dnemi Siyasi Tarihinin Belli Bal zellikleri E116039528 smail CRTL 14.04.2012

ATATRK DNEM SYAS TARH

Atatrk dnemi siyasi tarihini Kurtulu Savann balamas ile kabul edersek tarihi 19 Mays 1919dan balayarak lm tarihi olan 10 Kasm 1938de sonlandrabiliriz.
1. POLTKA Birinci Dnya Savanda yenik derek Mondros Atekes Anlamasn ve Sevr Antlamasn imzalamak zorunda kalan Osmanl mparatorluu topraklar galip devletlerce igal edilmiti.19 Mays1919da balayan Trk Kurtulu Sava ; Byk Taarruz sonunda 17 Eyll 1919 tarihinde zmire girerek Yunan Kuvvetlerini yenmesi ile silahl mcadele bitmi, Yunan igali altnda bulunan Dou Trakyay almak iin hareket edilmi, anakkale blgesinde ngiliz kuvvetleri ile atmann eiine gelinmitir. atma olmadan 11 Ekim 1922 tarihinde Mudanya Mtarekesi imzalanm ve Dou Trakyada savaa gerek kalmadan geri alnm, Kurtulu sava da resmen sona ermitir. 11 Ekim 1922de Mudanya Mtarekesinin imzalanmasndan bir hafta sonra, Mttefik devlet (ngiltere, Fransa, talya), ayrca Japonya adna da yaptklar bir giriimle, Ankara ve stanbul hkmetlerini Douya kesin bir bar getirme amacyla Lozan'da grmelere davet ettiler. Ankara, igal altnda bulunan stanbuldaki bir hkmetin Trkiye'yi hibir zaman temsil edemeyeceini iin bandan beri aklamt. Ulusal egemenlik tezine dayanan ve Kurtulu Savan kazanm bir rejim olarak, bireysel otoriteye dayanan bir rejimle siyasal otoriteyi paylamaya niyetli olmad gibi, uluslararas platformda ortak temsili kabul etmeye niyeti yoktu. Bu srada, stanbul Hkmetinin Ankara Hkmetinin bir temsilci seip gndermesi, eer gndermeyecekse kendilerinin Ankara iin bir temsilci seip gnderecei ynndeki yazs Ankaraya ulat. stanbul Hkmetinin bu davran 1 Kasm 1922de Saltanatn kaldrlmas ile sonuland.1 TBMM Hkmeti Yakndou Sorunlar zerine Lozan Konferans adyla 21 Kasm 1922da balayan konferansa, 4 ubat 1923te kapitlasyonlar, Osmanl borlar, stanbul ve boazlarn tahliyesi konusunda kan gr ayrl zerine ara verildi. Trk delegasyonu lkeye dnd. 23 Nisan 1923te tekrar balayan grmeler 24 Temmuz 1923deki imzaya kadar devam etti. Trkiye Byk Millet Meclisi 29 Ekim 1923 Pazartesi gn saat 18.45te topland ve yaplan mzakerelerden sonra, saat 20.30da Yaasn Cumhuriyet sesleri ve alklaryla Trkiye devleti yeni kimliine kavumu oldu: Trkiye Cumhuriyeti. Bu suretle 23 Nisan 1920den beri zaten fiilen var olan devlet, hukuken de cumhuriyet adn ald. Mteakiben cumhurbakanl seimine geildi. stiklal

Safiye KIRANLAR Trkiye Cumhuriyeti D Politika Tarihi Ders Notlar 2008

Savann ve Trk nklbnn anl, erefli ve byk sembol olan Mustafa Kemal Paa Trkiye Cumhuriyetinin ilk cumhurbakanlna seildi.2 1 Kasm 1922de saltanatla hilafet ayrlm ve saltanat kaldrlmt. Vahdettinin lkeyi terk etmesinden sonra Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan Abdlmecit Efendi halifelie seilmiti. Ancak Mustafa Kemal Paa, Cumhuriyetin ilanndan sonra bu idareye glge drebilecek ve cumhuriyetin ilanndan memnun kalmayanlarn siyas ihtiraslarna alet olabilecek bir zellik tamas nedeniyle, halifelii rejim iin zararl grmekteydi. Nitekim beklendii gibi oluyor ve Abdlmecit Efendi birok kesim tarafndan bir devlet bakan gibi muamele gryor, hatta Trkiye Byk Millet Meclisinin uyarlarn dikkate almyordu. 3 Mart 1924 tarihli uzun grmelerden sonra, Trkiye Byk Millet Meclisi bu konuda ok nemli kanunlar kabul etmitir. Trkiye Cumhuriyetini laikletiren bu kanunlar unlardr: 429 nolu kanunla eriye (din ileri), Evkaf (vakflar) ve Erkn- Harbiye-i Umumiye (Genelkurmay) Vekillikleri kaldrld. 430 sayl kanun Tevhid-i Tedrisat (retimin birletirilmesi) Kanunu idi. 431 nolu kanunla da, halifelik kaldrlarak, Osmanl ailesinin erkek-kadn btn yelerinin ve damatlarnn bir daha dnmemek zere yurt dna karlmalar kararlatrld (3 Mart 1924). Bu kanunlarn kabul edilmesiyle birlikte, Mustafa Kemal Paa nderliinde Trkiye Cumhuriyetinde gerekletirilecek inklp hareketlerinin de n tamamen alm oldu.3 Terakkiperver Cumhuriyet Frkas kurulduktan sonra, basnda ve halk kitleleri arasnda kyasya bir parti mcadelesi balamt. Bunda partinin muhafazakr yapda olmas byk rol oynamt. Zira Halk Partisinin uygulamalar, bu parti tarafndan arlk olarak ifade edilince, Dou vilayetlerinde nemli tepkiler meydana geldi. D tahriklerin de etkisiyle, eyh Sait adnda biri, grnrde din amal bir isyana kalkt. Bu isyan Dou vilayetlerinde yaylma eilimi gsterip, nemli problemlerin kmasna neden olmusa da, Takrir-i Skn Kanununun karlmas ve zellikle kahraman Trk ordusunun fedakr gayretleri sonucunda, 31 Mays 1925te bastrlmtr.4 Serbest Cumhuriyet Frkasn kendilerine siper yaparak, gerekletirilen yenilikleri silmek isteyen irtica dnceye sahip kiiler, partinin datlmasndan sonra Menemen olayn tertip etmilerdir. Mehdi olduunu iddia eden Dervi Mehmetin nclnde isyan eden bir grup, 23 Aralk 1930da Menemen kasabasnda silahl bir isyan karmtr. eriat istei ile hareket eden bu grup, camide toplanarak isyanlarn devam ettirmilerdir. Olaya mdahale eden gvenlik kuvvetlerinin banda Astemen Mustafa Fehmi Kubilay bulunuyordu. Kubilay, mcadele srasnda, ayaklananlarn at atele yaraland. syanclarn eline den Kubilayn ba bakla kesilerek, ehit edildi. syanclar, ehit Kubilayn ban yeil bir bayran direi ucuna takmak suretiyle, btn halk ayaklanmaya kkrtmlardr.5 2. DI POLTKA

Kurtulu Sava baladktan ve Trkiye Byk Millet Meclisi aldktan sonra, TBMM tarafndan uluslar aras alanda eitli anlamalar yaplm ve Trkiye Cumhuriyeti ilan edilmeden yava yava tannmaya balamt. Bu anlamalar aada verilmitir. a. Gmr Antlamas; Kurtulu Sava srasnda Trkiye Byk Millet Meclisi ile Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti arasnda 3 Aralk 1920'de imzalanan antlamadr. Ayrca TBMM'nin
2 3

Enis AHN Trkiye Cumhuriyeti Siyasi Tarihi Ders Notlar 2008 Enis AHN Trkiye Cumhuriyeti Siyasi Tarihi Ders Notlar 2008 4 Enis AHN Trkiye Cumhuriyeti Siyasi Tarihi Ders Notlar 2008 5 Enis AHN Trkiye Cumhuriyeti Siyasi Tarihi Ders Notlar 2008

uluslararas alanda imzalad ilk antlamadr. Anlama ile daha nce kaybettiimiz Kars, Sarkam,Kazman,Idr ve Kulp igalden kurtarlmtr. Buna Karlk Gmr Ermenistana braklmtr.6 b. Londra Konferans: 23 ubat 1921 ylnda Londrada toplanmtr. TBMM delegeleri, Misak- Milli'ye dayanarak Sevr Antlamas'n hibir ekilde kabul etmediklerini dile getirdiler. iddetli tartmalardan sonra konferans sonu alnamadan dald. Bekir Sami Bey konferansn dalmasndan sonra sava esirlerinin karlkl geri verilmesi ile ilgili olarak, 11 Martta Franszlarla, 12 Martta talyanlarla ve 16 Martta ngilizlerle, ayr ayr antlamalar imzalad. TBMM tarafndan onaylanmayan bu antlamalar hibir zaman yrrle girmedi. Konferans, sonu alnamamasna ramen, tilaf Devletleri'nin TBMM'ni tanmalar asndan diplomatik bir baaryd. c.Dostluk Anlamas; 1 Mart 1921 ylnda TBMM Hkmeti ile Afganistan arasnda imzalanmtr. Afganistan ile iyi ilikiler 25 Mays 1928 tarihinde imzalanan Trk-Afgan Dostluk ve birlii anlamas ile daha da gelimitir. . Moskova Anlamas; TBMM ile Rusya arasnda 16 Mart 1921 ylnda imzalanmtr. Anlama ile doudaki snrlarmz teminat altna alnm, buraya ayrlan kuvvetler Bat Anadoluya kaydrlabilecektir. Bu anlama ile Rusya Misak Milli snrlarn tanmtr. Bu anlama batl devletlerle yaplan grmelerde pazarlk gcn artrmas bakmndan siyasi bir zaferdir. d. Ankara tilafnamesi ; TBMM ile Fransa arasnda 20 Ekim 1921 tarihinde imzalanmtr. Anlamaya gre Franszlar ukurovadan ekilmilerdir,ancak Hatay hudutlarmz haricinde kalmtr. Anlama ile Fransann blgeden ekilmesiyle, buraya ayrlan kuvvetler Bat Anadoluya kaydrlabilecektir. Ankara tilafnamesi mttefikler arasnda Trkiye konusunda gr ayrl yaratmtr. Dolaysyla Anlama Ankara Hkmetinin siyasi zaferidir. e. Mudanya Mtarekesi ; TBMM hkmeti ile ngiltere,Fransa,talya ve Yunanistan arasnda imzalanmtr. Bu anlama ile mttefikler TBMM Hkmetini tanmlar, kendi aralarndaki gr ayrlklar da iyice ortaya kmtr. Mtareke ile igal altndaki Dou Trakya Trkiyeye katlmtr. f. Lozan Bar Anlamas; 24 Temmuz 1923 tarihinde svirenin Lozan ehrinde, Trkiye Byk MilletMeclisi temsilcileriyle BirleikKrallk, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belika, SSCB ve Yugoslavya temsilcileri tarafndan, Lozan niversitesi salonunda imzalanm bar antlamasdr. Bu anlama ile itilaf devletleri Misak Milli snrlar iinde Trk Devletinin tam bamszln tanmlardr. g. Dostluk ve Saldrmazlk Pakt; 17 Aralk 1925 tarihinde Rusya ile Trkiye Cumhuriyeti arasnda imzalanmtr. Bu anlamaya gre taraflar birbirine kar tecavz hareketinde bulunmayacak,dier devletlerle bu devlete kar ittifak yapmayacak, dier devletler tarafndan giriilmi dmanca hareketlere katlmayacaktr. h. Ankara Anlamas; 05 Haziran 1926 tarihinde ngiltere ile Trkiye Cumhuriyeti Devleti arasnda imzalanmtr. Bu anlama ile Misak Milli snrlarmz iinde bulunan Musul ve Kerkk ngilizlerin himayesinde bulunan Iraka braklmtr. . Gvenlik ve Dostluk Anlamas; Trkiye Cumhuriyeti ile ran arasnda 22 Haziran 1926 tarihinde imzalanmtr. Anlama ile snr anlamazlklar zme kavuturulmutur.

Trkiye Cumhuriyeti Tarihi(Kurulu Dnemi) Ramazan TOSUN, Erciyes niversitesi Yaynlar Kayseri 1997,s.115-116

i. Milletler Cemiyetine ye Olunmas;18 Temmuz 1932de Milletler Cemiyetine girdi. Trkiyenin Cemiyete yelii uluslararas alanda ibirliine olan ilgisini ortaya koyduu gibi, Fransa ve ngilterenin etkili bulunduu bir kurulua katlmas nedeniyle, batya yaklamasnn da dolayl bir iaretini oluturuyordu. j. Balkan Antant ; Atinada 9 ubat 1934te Yunanistan, Yugoslavya, Trkiye ve Romanya d ileri bakanlar tarafndan imzalanmtr. Balkan Antant ile taraflar snrlarn karlkl olarak garanti ettikleri gibi, birbirlerine danmadan herhangi bir balkan devletiyle birlikte bir siyasal antlama veya siyasal bir harekette bulunmamay taahht ediyorlard. k. Sadabat Pakt : 8 Temmuz 1937de Tahrandaki Sdabat Saraynda, Sdabat Paktn imzaladlar. 5 yl sreyle imzalanan bu antlamayla taraflar; Milletler Cemiyeti ve Briand-Kellog Paktna bal kalmay, birbirlerinin iilerine karmamay, ortak snrlara sayg gstermeyi, birbirlerine kar herhangi bir saldrya girimemeyi taahht ediyorlard. l. Montreux (Montr) Boazlar Szlemesi ; 20 Temmuz 1936da Trkiye, ngiltere, Fransa, Sovyetler Birlii, Japonya, Romanya, Bulgaristan, Yunanistan ve Yugoslavya arasnda imzalanmtr. talya szlemeyi daha sonra 2 Mays 1938de imzalamtr. Montreux Szlemesi ile Boazlar Komisyonu kaldrlmtr. Askerden arndrlmasyla ilgili uygulama kaldrlarak, asker hale getirilebilecei hkme balanmtr. Bylece, Boazlarn emniyeti Trkiyeye braklarak blge zerinde hkimiyetini korumas salanmtr.

Atatrk Dnemi Siyasi Tarihinin zellikleri Atatrkn i politikadaki kararlarn alrken ve uygularken bandan sonuna kadar takip ettii stratejiden biri; yapacaklarn yeri ve zaman gelmeden aa vurmamaktr. Bununla ilgili olarak TBMMnin ald gn alnan bir numaral karar da Padiah ve Halifeyi Dman asksndan kurtarmak iin alt ifade edilmitir. Meclis 27 Nisan 1920 tarihinde Padiaha bir ariza gndermitir. Bu arizada da Anadolu ve Trk Milletinin iinde bulunduu durum anlatml ve Padiaha sadakat bildirilmitir. Yeni Trk Devletinin rejiminin Cumhuriyet olaca bir iki istisna dnda 1923 ylna kadar ifade edilmemitir.7 Trkiye Cumhuriyetinin d devletlerle olan ilikisini,yani d politikasnn temel ilkelerini u ekilde zetleyebiliriz.8 ncelikle kendi milli gcne dayanmak. Misak- Millide ifadelerini bulan milli snrlar iinde kalmak. Gerekletirilemeyecek emeller peinde komamak, yani gereki olmak. Milletleraras ilikilerde eitlie dayanan karlkl dostluklar istemek. D devletlerin iilerine karmamak ve onlarn ynetim biimlerinden etkilenmemek. D politikada bili ve teknolojiyi yol gsterici olarak almak. 5. D politikann yrtlmesinde, i politika ile uyum salamak gibi ana ilkelerle belirtilebilir. 1. 2. 3. 4. Bu ana balklar altnda toplanan ilke ve esaslar zetlemek gerekirse Yurtta bar,dnyada bar Trkiye Cumhuriyetinin siyasal dsturu olmutur.

Trkiye Cumhuriyeti Tarihi(Kurulu Dnemi) Ramazan TOSUN, Erciyes niversitesi Yaynlar, Kayseri 1997,s.39-40 8 Atatrk Haftas Armaan, Atatrk Dizisi Say:23, Atatrk ve D Politika, Ekrem MEM, Gnkur.ATESE Bakanl Yaynlar, Ankara 1990,s.76-77

1911-1922 dneminde cepheden cepheye koan, durmadan savamak zorunda kalan Mustafa Kemal, her zaman bar zlemiyle yaam, Trkiyenin mill snrlar iinde egemenliini gvence altna alan bir bar saladktan sonra da onu korumak iin elinden geleni yapmtr. Onu, daha 1923 ubatnda : Sava zorunlu ve hayat olmaldr. Ulusun yaam tehlikeyle kar karya kalmadka sava bir cinayettir dediini gryoruz. Nitekim, sava yasaklayan 1928 Briand-Kellogg Anlamasna ve ertesi yl bu Anlamay Dou Avrupada hemen yrrle koyan Moskova Protokolne Trkiyenin katlmasn isteyen Odur. Atatrk, bir zel syleide: Diplomatlar barn kurmaylardr demekle de hem barn, hem de onun salanmas iin diplomasi yolunun nemini belirtmi oluyordu . Atatrk dneminde bar iin komu ve dier devletlerle birok bar,dostlu,saldrmazlk,gvenlik, iyi komuluk, tarafszlk anlamalar imzalamtr.
9

1937de bir gn diyor ki: Bar yolunda nereden bir ar geliyorsa Trkiye, onu candan karlad ve yardmm esirgemedi. Ayn yl bir baka konumasnda unlar sylyordu: Dnya uluslarnn mutluluuna almak, baka bir yoldan kendi esenlik ve mutluluuna almak demektir. Beeriyeti bir vcut ve bir ulusu, onun bir uzvu saymaldr. Bir vcutta parman ucundaki acdan btn br uzuvlar da ac duyar. Dnyann u yerinde bir rahatszlk varsa bana ne, dememeliyiz, onunla ilgilenmeliyiz. 10 Osmanlclk, Panturanizm ve Panislamizm gibi politika ve hedefleri reddederek, onun yerine Cumhuriyetilik, Milliyetilik ve Laiklik ilkelerini koyuyordu. Trk varlnn temeli olarak milliyetilik, Panosmanlclk veya Panturanclk yerine Trk Ulus Devletini koyuyordu ve ilk defa Misak- Milli ile izilmi ve daha sonra Lozan ile yasallatrlm snrlarla kendini snrlyor ve balyordu.11 Yorum ve Deerlendirme ; Osmanl mparatorluunun Birinci Dnya Savanda yenilerek Mondros Atekes Anlamas ve Sevr Bar Anlamasn mzalamas ile balayan igaller, Trk yurdunu ortadan kaldrma ve kendi istedikleri ynde hareket etmesini salamak iin itilaf devletleri harekete gemilerdir. mparatorluk o kadar zayflamtr ki kendini savunamaz ve her istenileni yapar duruma dmtr. galleri gren halk devletin herhangi bir ey yapamayacan anlam ve kurtulu areleri aranmaya balamtr. Toplanan yerel kongrelerde Mcadeleden manda ve himaye tartmalarna kadar her ey tartlmtr. Sonunda Milli Mcadele yapma karar alnm ve uygulanmaya balanmtr. Buradaki zorluk yaklak 620 yldr devam eden tek devletin uygulamalarna alm olan halkn ve yneticilerin Milli mcadeleyi destekleyip desteklemeyecei konusudur. Nitekim korkulan da olmutur, zellikle Osmanl hkmet ynetiminde bulunanlar Milli Mcadele kart tavr almlar ve yerel yneticiler vastas ile halk Milli Mcadele aleyhinde kkrtarak halkn desteini kesmeye almlardr. Bu almalar sonucunda eitli blgelerde i karklklar kartarak Milli Mcadeleyi sekteye uratmlar, zaten skntl olan zaman ve kaynak israfna neden olmulardr.
9

Atatrkn Bar Politikas ve Dnyadaki Etkileri, smail Soysal, ATATRK ARATIRMA MERKEZ DERGS, Say 4, Cilt: II, Kasm 1985,10 Nisan 2012 tarihinde http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&SayiNo=59 adresinden alnmtr.
10

Atatrkn Bar Politikas ve Dnyadaki Etkileri, smail Soysal, ATATRK ARATIRMA MERKEZ DERGS, Say 4, Cilt: II, Kasm 1985, 10 Nisan 2012 tarihinde http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&SayiNo=59 adresinden alnmtr.
11

Mustafa AYDIN Atatrk lkeleri ve D Politika ,Atatrklk Konferanslar, Gnkur.ATESE Bakanl Yaynlar, Ankara 2003,s.151-152

Her eye ramen Milli Mcadele halk tarafndan byk destek bulmu, halk yzyllardr alm olduklar Saltanat, Hilafet, gibi deerlerden kk tepkiler ile abuk vazgemiler, devrim kanunlarn ksa zamanda kabul etmilerdir. Cumhuriyetin kurulmas ile birlikte skntl insan kaynana ramen Atatrk dneminde iktisadi alanda byk gelimeler olmu, gnmzde hala faaliyette bulunan iletmelerin ve fabrikalarn kurulmu olduunu gryoruz. Buradan unu karabiliriz; 1915 ylnda da 1920 ylnda da halk ayn halk, be yl nce her eye boyun emi, her eyden midini kesmi memleketlerinin igal ediliine ses karmayan insanlar be yl sonra Milli Mcadeleye girierek yeni batan bir lke kurmulardr. Buradaki tek fark Liderlik vasf olan ve olmayan yneticilerdir. Halk yneticisine gvenmi ve onu takip ederek Trkiye Cumhuriyetini kurmutur. Yorum ve Deerlendirme blmnde yazlanlar benim ahsi dncelerimi ifade etmektedir.

KAYNAKA KTAPLAR
KIRANLAR Safiye, Trkiye Cumhuriyeti D Politika Tarihi Ders Notlar 2008 AHN Enis, Trkiye Cumhuriyeti Siyasi Tarihi Ders Notlar 2008 TOSUN Ramazan Trkiye Cumhuriyeti Tarihi(Kurulu Dnemi), Erciyes niversitesi Yaynlar Kayseri 1997,s.115-116 AYDIN Mustafa, Atatrk lkeleri ve D Politika ,Atatrklk Konferanslar, Gnkur.ATESE Bakanl Yaynlar, Ankara 2003,s.151-152

DERG
MEM Ekrem, Atatrk ve D Politika, Atatrk Haftas Armaan, Atatrk Dizisi Say:23, Gnkur.ATESE Bakanl Yaynlar, Ankara 1990,s.76-77

NTERNET
Atatrkn Bar Politikas ve Dnyadaki Etkileri, smail Soysal, ATATRK ARATIRMA MERKEZ DERGS, Say 4, Cilt: II, Kasm 1985,10 Nisan 2012 tarihinde http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&SayiNo=59 adresinden alnmtr. Atatrkn Bar Politikas ve Dnyadaki Etkileri, smail Soysal, ATATRK ARATIRMA MERKEZ DERGS, Say 4, Cilt: II, Kasm 1985, 10 Nisan 2012 tarihinde http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&SayiNo=59 adresinden alnmtr.