Mentor: Prof.

dr Tarik Kupusovi

Student: Salih Karahasanovi

Regulativa koja pravno ureuje upravljanje otpadom dio je regulative kojom se ureuje okolina politika razliitih instanci vlasti u Bosni i Hercegovini (BiH). Okolinu politiku i njeno pravno ostvarenje pored upravljanja otpadom ine: zatita okoline, zatita prirode, zatita voda, zatita zraka, fondovi za zatitu okoline, te drugi akti usvojeni od strane nadlenih organa. Uzimajui u obzir tu injenicu, seminarski rad e biti zasnovan na nain da emo prvo obraditi Ustavno ureenje politike o okoliu u Bosni i Hercegovini, a nakon toga emo se fokusirati na pravni okvir upravljanja otpadom u Federaciji Bosne i Hercegovine, kao i na podzakonske akte o upravljanju otpadom u Federaciji Bosne i Hercegovine. Takoer, osvrnuti emo se i na institucionalni okvir u upravljanju otpadom, kako drave Bosne i Hercegovine, tako i entiteta i distrikta Brko, kao i na lokalni okvir upravljanja otpadom.

Pitanja zatite okolia nisu ukljuena u deset taaka u kojima su Ustavom Bosne i Hercegovine definirane nadlenosti dravnih institucija, te stoga spadaju pod sljedeu odredbu: ''Sve vladine funkcije i ovlatenja koja nisu ovim Ustavom izriito povjerena institucijama Bosne i Hercegovine pripadaju entitetima'' (lan III, stav 3). - Iskljuiva nadlenost Federacije je ''utvrivanje ekonomske politike, ukljuujui planiranje i obnovu, te politiku koritenja zemljita na federalnom nivou (lan III, 1c Amandman VIII), kao i utvrivanje energetske politike, ukljuujui raspodjelu izmeu kantona, te osiguranje i odravanje potrebne infrastrukture (lan III, 1g Amandman VIII). Zajednike nadlenosti Federacije i kantona su: npr. zdravlje, politika okolia, turizam i koritenje prirodnih resursa (lan III, 2). Ove odgovornosti mogu biti ostvarene zajedniki ili odvojeno, ili od strane kantona koordinirano od federalne vlasti (lan III, 3).

- ''Kantoni imaju sve nadlenosti koje nisu izriito povjerene federalnoj vladi'', poput izrade politike o reguliranju i obezbjeivanju javnih usluga, reguliranja lokalnog koritenja zemljita i lokalnih objekata za proizvodnju elektrine energije, uspostavljanja i provedbe kantonalne politike za turizam i razvoja turistikih resursa (lan III, 4). U Ustavu Republike Srpske izriito se spominje okoli u Poglavlju II. pod nazivom LJUDSKA PRAVA I SLOBODE: ''ovjek ima pravo na zdravu ivotnu sredinu. Svako je, u skladu sa zakonom, duan da u okviru svojih mogunosti titi i unapreuje ivotnu sredinu'' (lan 35). Najvii zakon Brko distrikta u Bosni i Hercegovini je Statut Brko distrikta, koji je zasnovan na Opem okvirnom sporazumu o miru, Konanoj odluci Arbitranog suda za spor oko meuentitetske granine linije na podruju Brkog i na Ustavu Bosne i Hercegovine. U lanu 9. Statuta navodi se da je okoli jedna od nadlenosti javnih vlasti u Distriktu, ali ovo podruje nije detaljno elaborirano. Pregled pravnog i institucionalnog okvira za zatitu okolia u Bosni i Hercegovini, UNEP, Bosna i Hercegovina, april 2011. godine (finalni nacrt)

-Zakon o upravljanju otpadom Federacije Bosne i Hercegovine

predstavlja pravni okvir kojim se vri uspostavljanje sistema upravljanja svim vrstama otpada, osim radioaktivnog otpada, gasova isputenih u atmosferu i otpadnih voda. Istiu se aktivnosti u upravljanju otpadom, operacije i postrojenja. Zakonom se ureuju: osnovne odredbe, pojmovi, definicije i osnovna naela, kategorije, vrste i liste otpada, postupci upravljanja otpadom, naela upravljanja otpadom, planiranje upravljanja otpadom, podjela nadlenosti izmeu Federacije i kantona u upravljanju otpadom, izdavanje dozvola za aktivnosti tretmana i odlaganja otpada, odgovornost u upravljanju otpadom i postupanje u sluaju prekograninog prometa otpada. Zakon o upravljanju otpadom Federacije Bosne i Hercegovine, Slubene novine Federacije Bosne i Hercegovine, 33/ 03.

U lanu 2. istie se da je cilj zakona da podstie i osigurava osnovne uslove da se sprijei nastajanje otpada, prerada otpada za ponovnu upotrebu i reciklau, da se vri izdvajanje sirovog materijala, koritenje otpada i sirovog materijala za proizvodnju energije, te sigurno odlaganje otpada. lan 3. istie prioritete upravljanja otpadom koji se ele postii: 1. Minimalno nastajanje otpada i svoenje opasnih karakteristika takvog otpada na minimum; 2. Smanjenje otpada po koliini; 3. Tretiranje otpada na nain da se osigura povrat sirovinskog materijala iz njega; 4. Spaljivanje ili odlaganje otpada na okolinski prihvatljiv nain.

U lanu 4. Zakona o upravljanju otpadom FBiH, otpad se definie kao sve materije ili predmeti koje vlasnik odlae, namjerava odloiti ili se trai da budu odloene u skladu sa jednom ili vie kategorija otpada navedenoj u listi otpada i utvrenoj u provedbenom propisu. Osnovna naela upravljanja otpadom definisana su lanom 5. Zakona o upravljanju otpadom FBiH i glase: 1. Prevencija podrazumijeva izbjegavanje nastajanja otpada ili smanjenje njegove koliine i tetnosti po zdravlje ljudi i okoli; 2. Mjere opreznosti sprjeavanje opasnosti ili teta po okoli koji prouzrokuje otpad; 3. Odgovornost proizvoaa proizvoa je odgovoran za odabir najprihvatljivijeg okolinskog rjeenja prema karakteristikama proizvoda i tehnologiji proizvodnje; 4. Princip zagaiva plaa proizvoa ili vlasnik otpada snosi trokove prevencije, tretmana i odlaganja otpada, u to spada i briga nakon upotrebe i monitoring.

- lan 8. Zakona o upravljanju otpadom FBiH propisuje izradu Strategije. U lanu 9. istog zakona, kantoni se obavezuju na donoenje Planova o upravljanju otpadom od strane zakonodavnog tijela, koja mora biti u skladu sa Strategijom upravljanja otpadom Federacije Bosne i Hercegovine i Federalnim planom upravljanja otpadom. Isti lan obavezuje kantone na saradnju sa opinama, ekonomskim udruenjima i udruenjima za zatitu okolia pri donoenju Plana. lan 10. Zakona propisuje da e kantoni urediti zadatke opina u izradi opinskih planova upravljanja otpadom. Opi propisi za upravljanje otpadom su odreeni lanom 15: Sve aktivnosti trebaju se poduzimati tako da imaju veoma mali uticaj na okoli i ljudsko zdravlje, smanjuju optereenje i koritenje okolinskih resursa, ne ugroavaju ljudsko zdravlje ili zagauju okoli, smanjuju koliine i tetne uticaje otpada, unaprjeuju ponovno koritenje i reciklau (povrat materijala) otpada i sigurno odlaganje otpada. Zabranjeno je naputati, gomilati, odlagati ili tretirati otpad bez nadzora. Zabranjeno je mijeati razliite vrste otpada, osim ako se tako omoguava povrat sirovina i/ili odlaganje je upravljanja otpadom u Federaciji Bosne i Hercegovine.

lanovima 16-20. definisane su odgovornosti proizvoaa otpada. Odgovornost prodavaa definisana je lanom 21. Zakona o upravljanju otpadom u FBiH, gdje se izriito govori da je prodava duan vratiti i/ili nadoknaditi depozite, prikupljati na selektivan nain i isporuivati proizvode i ambalau koji su na kraju ivotnog ciklusa prozvoau ili operatoru koji je ovlaten za pruanje usluga upravljanja otpadom.... lanom 23. definie se sistem prikupljanja otpada, koji mora da sadri: 1. Organizacionu strukturu sistema; 2. Geografsko podruje sa kojeg se prikuplja otpad; 3. Vrste otpada koje se trebaju prikupiti; te 4. Raspored prikupljanja i metode tretmana.

lanom 24. odreene su odgovornosti proizvoaa i vlasnika otpada: Proizvoa i vlasnik otpada duni su skupljati, brinuti se o ponovnom koritenju i reciklai ili odlaganju otpada koji je produciran zbog njihovih aktivnosti ili otpada kojeg posjeduju. Proizvoa i vlasnik otpada duni su da prije odlaganja i ponovnog koritenja otpada uskladite otpad na okolinski prihvatljiv nain. Naini odlaganja otpada odreeni su lanom 33. gdje stoji da mogu biti: 1. Odlaganje na lokaciji deponije; 2. Termalno odlaganje; 3. Druge hemijske, bioloke ili fizike obrade.

lanom 34. koji govori o deponijama propisuje da e u skladu sa l. 13. stav 3. ovog zakona u dozvoli za rad deponije utvrditi sljedee: 1. Klasa deponije (deponije za: opasni, bezopasni i inertni otpad); 2. Spisak definiranih vrsta i ukupna koliina otpada koja je dozvoljena da se odloi na deponiji; 3. Zahtjeve za pripremu deponije, aktivnosti deponovanja, monitoring i kontrolu; 4. Zahtjeve za postupke primanja otpada; 5. Obaveza podnosioca zahtjeva da izvijesti bar jednom godinje nadleni organ o vrstama i koliinama otpada i o rezultatima monitoringa.

Spaljivanje otpada je ureeno lanom 35. kojim se za spaljivanje trae sljedee garancije: Da je postrojenje za spaljivanje projektovano, opremljeno i da funkcionira u skladu sa kategorijama otpada koji se spaljuje; Da se omogui u to veoj mjeri iskoritavanje toplote koja se proizvede u procesu spaljivanja; Da se ostaci nakon spaljivanja svedu na minimum i po koliini i u smislu tetnosti i omogui reciklaa, ako je ona mogua; Da se odlaganje otpada ija se proizvodnja ne moe sprijeiti, redukovati ili reciklirati izvrava u skladu s odredbama ovog zakona (Zakona o upravljanju otpadom).

Prema odredbi lana 36. Otpad koji se ne nalazi na listi otpada u posebnom propisu kao opasni ili iji je sadraj nepoznat, smatrat e se opasnim dok se ne ustanovi da li je opasan ili bezopasan. Za smjesu opasnih otpada s drugim otpadom ili Nadzor nad aktivnostima upravljanja otpadom i ispunjavanja uvjeta iz dozvole (lan 49.) u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom i drugim propisima vre Inspektori zatite okolia. Na entitetskom nivou (u FBiH) nadzor vri federalni inspektor, a na kantonalnom nivou kantonalni inspektor. materijalima nadleni organ izdat e posebnu dozvolu.

Na osnovu Zakona o upravljanju otpadom (Slubene novine Federacije BiH br. 33/03 i 72/09) doneseno je niz pravilnika i uredbi iz nadlenosti Federalne vlade i Federalnog ministarstva okolia i turizma, kojima se detaljno ureuje oblast upravljanja otpadom u Federaciji Bosne i Hercegovine. U pitanju su sljedee uredbe i pravilnici: 1. Pravilnik o kategorijama otpada sa listama; 2. Pravilnik o izdavanju dozvole za aktivnosti male privrede u upravljanju otpadom; 3. Pravilnik o potrebnim uvjetima za prijenos obaveza upravljanja otpadom sa proizvoaa i prodavaa na operatera sistema za prikupljanje otpada; 4. Pravilnik koji odreuje postupanje sa opasnim otpadom koji se ne nalazi na listi otpada ili iji je sadraj nepoznat;

5. Pravilnik o sadraju plana prilagoavanja upravljanja otpadom za postojea postrojenja za tretman ili odlaganje otpada i aktivnostima koje preduzima nadleni organ (svi gore nabrojani pravilnici objavljeni u Slubene novine Federacije br. BiH 9/05); 6. Uredba o finansijskim garancijama kojima se moe osigurati prekogranini promet otpada (Slubene novine Federacije BiH br. 41/05); 7. Uredba o obavezi dostavljanja godinjeg izvjetaja o ispunjavanju uvjeta iz dozvole za upravljanje otpadom (Slubene novine Federacije BiH br. 31/06); 8. Uredba o selektivnom prikupljanju, pakovanju i oznaavanju otpada (Slubene novine Federacije BiH br. 38/06); 9. Uredba o finansijskim i drugim garancijama za pokrivanje trokova rizika od moguih teta, sanacije i postupke nakon zatvaranja deponije (Sl. novine Federacije BiH br. 39/06); 10. Pravilnik o obrascu, sadraju i postupku obavjetavanja o vanim karakteristikama proizvoda i ambalae od strane proizvoaa (Sl. novine Federacije BiH, br. 6/08); 11. Pravilnik o upravljanju medicinskim otpadom (Sl. novine Federacije BiH, br. 77/08); 12. Pravilnik o ivotinjskom otpadu i drugim neopasnim materijalima prirodnog porijekla koji se mogu koristiti u poljoprivredne svrhe (Sl. novine Federacije BiH br. 8/08); 13. Pravilnik o upravljanju ambalaom i ambalanim otpadom ("Slubene novine FBiH, broj: 83/10).

Glavne odgovarajue institucije za pitanja zatite okolia na entitetskoj razini ili razini distrikta Brko u Bosni i Hercegovini su navedene u nastavku. 1. Ministarstvo okolia i turizma Federacije Bosne i Hercegovine; 2. Ministarstvo za prostorno ureenje, graevinarstvo i ekologiju Republike Srpske; 3. Odjel za prostorno ureenje i imovinsko-pravna pitanja Brko distrikta Bosne i Hercegovine; 4. Meuentitetsko tijelo za okoli- ukinuto; 5. Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva; 6. Federalno ministarstvo zdravstva s relevantnim sektorima za hemikalije i otrove. Tu su i brojne javne strune institucije koje se bave pitanjima zatite okolia u oba entiteta, bilo kao dio ministarstva ili pod izravnom nadlenosti entitetskih vlada.

Djelokrug rada i nadlenosti opina su regulirani Zakonom o principima lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine ("Slubene novine FBiH" 49/06). lanom 8. ovog Zakona definirane su nadlenosti na formuliranju i provedbi prostornog ureenja i politika zatite okolia, upravljanje vodama, upravljanje otpadom i opinskim prirodnim resursima. Opine u oba entiteta uglavnom izvravaju svoje nadlenosti u zatiti okolia preko razliitih opinskih slubi, poput onih za komunalne poslove, prostorno planiranje, urbanizam, razvoj, inspektorati i drugo.

Ovi entitetski zakoni ukljuujui i BD meusobno su harmonizovani, a za cilj imaju postii i osigurati najvanije uvjete sprjeavanja nastajanja otpada, prerade otpada za ponovnu upotrebu i reciklau, izdvajanje sirovog materijala i njihovo koritenje za proizvodnju energije i sigurno odlaganje otpada. Zakon o upravljanju otpadom predstavlja okvirni zakon, kojim su postavljeni principi upravljanja svim kategorijama otpada, ukljuujui otpad nastao istraivanjem resursa, ekstrakcijom, tretmanom i iskoritavanjem mineralnih sirovina i radom kamenoloma, teni i drugi otpad. Propisi Zakona ne odnose se na radioaktivni otpad, plinove isputene u atmosferu i otpadne vode. Pri izradi entitetskih strategija, meuentitetsko tijelo ovlateno je za koordinaciju, kako bi strategije bile usaglaene i meusobno harmonizovane. Osim strategija, nadleni organi entiteta donose planove upravljanja otpadom, koji se donose i na regionalnoj/kantonalnoj i lokalnoj razini.

Pravni propisi, iako doneseni paralelno od razliitih institucija, odnosno organa vlasti, meusobno su najveim dijelom harmonini i konceptualno usklaeni sa direktivama Evropske unije i ekolokim standardima koje Unija postavlja za svoje lanice i drave koje namjeravaju da joj pristupe. Upravljanje otpadom pravno je ureeno na nain da dostigne i obezbijedi to manju koliinu proizvedenog otpada, da se otpad koliinski smanjuje, da se vri povrat sirovinskih materijala kako bi se ti materijali mogli ponovo koristiti, te da se obezbijedi spaljivanje ili odlaganje otpada na nain koji je najprihvatljiviji za okolinu. Stoga, moe se rei da je u Bosni i Hercegovini pravno izgraen model ekonominog upravljanja otpadom, pri emu se vodilo rauna da zbrinjavanje otpada bude ekonomski i okolino prihvatljivo i pri tome jo postaje potencijalno razvojna kategorija.

- Ili M., Stevanovi-Carapina H., Jovovi A., Tanaskovi M., Jovanovi S., i Petkovi G., Strateki okvir za politiku i upravljanje otpadom, Regionalni centar za ivotnu sredinu za Centralnu i Istonu Evropu, Beograd, 2002. - Zakon o upravljanju otpadom, Slubene novine Federcije BiH, br. 33/03, 72/09. - Zakon o upravljanju otpadom, Slubeni Glasnik Republike Srpske, br. 53/02. - Strategija upravljanja vrstim otpadom u BiH, 2001. - Federalna strategija upravljanja otpadom, 2009. - Pregled pravnog i institucionalnog okvira za zatitu okolia u Bosni i Hercegovini, UNEP, Bosna i Hercegovina, april 2011. godine (finalni nacrt)

WEB STRANICE: - Centar za ekologiju i energiju BiH, CEE BiH, http://ekologija.ba/index.php?w=c&id=86 ;