Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
- = word sandhi
+ = sentence sandhi
1/2024
2/11/13
set to UTF-8.)
description:
multibyte sequence:
long a
long A
long i
long I
long u
long U
vocalic r
vocalic R
long vocalic r
vocalic l
long vocalic l
velar n
velar N
palatal n
palatal N
retroflex t
retroflex T
retroflex d
retroflex D
retroflex n
retroflex N
palatal s
palatal S
retroflex s
retroflex S
anusvara
anunasika
visarga
long e
long o
l underbar
r underbar
n underbar
k underbar
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2/2024
2/11/13
t underbar
nasalized a
nasalized long a
nasalized i
nasalized long i
nasalized u
nasalized long u
nasalized e
nasalized o
voiceless fricative
kh
kikvr
tti prathamo 'dyya prathama pda
[#1]
vr
ttau bhye tath dhtu-nma-pryaa-diu /
viprakrasya tantrasya kriyate sra-sagraha //1//
iy-upasakhynavat uddha-ga vivr
ta-gha-stra-arth /
vyutpanna-rpa-siddhir vr
ttir iya kik nma //2//
vykaraasya arra parinihita-stra-kryam etvat /
ia parikarabandha kriyate 'sya grantha-krea //3//
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
3/2024
2/11/13
[#2]
atha sabda-anusanam ke abdnm? laukikn vaidikn ca /
katham anusanam? prakr
ty-di-vibhga-kalpanay smnya-vieavat lakaena /
atha kim-artho varnm upadea? pratyhra-artha /
pratyhro lghavena stra-pravr
tty-artha //
aiu/
a i u ityanena kramea varn-upadiynte akramita karoti pratyhrrtham /
tasya grahaa bhavaty ekenauran rapra (*1,1.51) ityakrea /
hrasvam avara prayoge savr
tam /
drgha-plutayos tu vivr
tatvam /
te svarya-prasiddhy-artham akra iha stre vivr
ta pratijyate /
tasya prayoga-artham a a (*8,4.68) iti stra-ante pratypatti kariyate //
r
l
k/
r
l
ity etau varv updiya prv ca-ante kakramita karoti pratyhra-artham /
tasya grahaa bhavati tribhi /
aka savare drgha (*6,1.101) ity akrea /
iko gua-vr
ddh (*1,1.3) iti-ikrea /
ugita ca (*4,1.6) ity ukrea /
akra-dayo var pracura-prayoga-viayste sujnam upadee prayojanam /
l
kras tu kl
pistha eva prayujyate /
kl
pe ca prvatra-asiddham (*8,2.1) iti latvam asiddham /
tasya-asiddhatvd r
kra eva ackryi bhaviyanti iti kim-artham l
kra upadiyate? latvavidhnd yni pary ackryi tni l
kre yath syur iti /
kni punastni? pluta svarito dvirvacanam /
kl
3pta-ikha, prakl
pta, prakl
ptavn iti /
yac ca-aaktijam asdhu abda-rupa, tad-anukaraasya-api sdhutvam iyate /
tatsthasya-api l
krasya acakrya-pratipatty-artham l
kra-upadea kriyate /
r
taka iti prayoktavye akti-vaikalyt kumr l
taka iti prayukte, tad-anyo 'nukaroti - kumryl
taka ity ha iti //
eo/
e o ity etau varv upadiya ante kramitam karoti pratyhra-artham /
tasya grahaa bhavaty ekena /
ei pararpam (*6,1.94) ity ekrea //
[#3]
ai au c /
ai au ity etau varv upadiya prv ca-ante cakramita karoti pratyhra-artham /
tasya-grahaa bhavati caturbhi /
aca parasmin prva-vidhau (*1,1.57) ity akrea /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
4/2024
2/11/13
ha ya va ra /
ha ya va ra ity etn varn upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham /
tasya grahaa bhavaty ekena /
a-cho 'ti (*8,4.63) ity akrea /
aya repho ya-krt para upadiyate /
tasya yar-grahaena yay-grahaena ca grahae sati, svarnayati, prtarnayati ity atra yaro
'nunsike 'nunsiko v (*8,4.58) iti anunsika prpnoti /
madra-hrada, bhadra-hrada ity atra dvirvacana prpnoti aco ra-h-bhy dve (*8,4.46) iti /
kua rathena, vana rathena ity atra anusvrasya yayi parasavara(*8,4.58) iti
parasavara prpnoti /
na-ia doa /
kr
tau pada-arthe samudye sakr
l-lakye lakaa pravartate ity etasmin darane yaro
'nunasike 'nunsiko v (*8,4.45) antaratamo bhavati ity evam etat pravarttate /
tad-anena gakra-dn akr-adayo ye yath-sva sthnato guata ca ataratam, te
sarve vihit /
ye tu na sthnata, na api guata, sthna-mtrea gua-mtrea v antaratams te sarve
nivartit iti sthna-mtra-antaratamo rephasya akro na bhavati /
dvirvacane 'pi rephasya yar-antarbhve sati yarkrya prptam, tat skc-chiena nimittabhvena bdhyate iti na dvirucyate repha /
anusvrasya yayi parasavara (*8,4.58) ity etad apy anusvra-antaratama sakr
deva
parasavara vidadhti /
na ca rephasya anusvra-antaratama savaro 'sti iti na bhaviyati kua rathena, vana
rathena ity atra /
a madye visarjanya-jihvmlya-upadhmnynm apy upadea kartavya /
kim prayojanam ? urakea, urakea /
urapea, urapea /
atra a-vyavye iti atva yath syt iti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
5/2024
2/11/13
[#4]
la /
la ity eka varam upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham /
tasya grahaa bhavati tribhi /
a-udit-savarasya ca apratyaya (*1,1.69) ity akrea /
i-ko (*8,3.57) iti ikrea /
iko ya-aci (*6,1.77) iti yakrea /
i-grahani sarvi parea akrea /
a-grahani tu prvea, a-udit-savarasya ca-apratyaya (*1,1.69) ity etad-eva-ika parea /
atha kim artham ajgrahaam eva-itan-na kriyate? na-iva akyam, anta-sthnm api hi
savarn grahaam iyate /
saya, ya, yant, sava, va vatsarah, yala, la, lokam, talla,la, lokam ity atra
anusvrasya anunsike yayi parasavare kr
te tasya yar-grahaena grahad dvirvacana
yath syd iti /
hakra-div-akra uccraa-artha, na anubandha /
lakre tv-anunsika pratijyate, tena ur-a rapara (*1,1.51) ity atra ra iti pratyhra-grahallaparatvam api bhavati //
a ma aa na m /
a ma a a na ity etn varn upadiya prv ca-ante makramita karoti pratyhraartham /
tasya grahaa bhavati tribhi /
puma khayy-ampare (*8,3.6) ity akrea /
halo yam yami lopa (*8,4.64) iti yakrea /
amo hrasvd-aci amu nityam (*8,3.32) iti akrea /
amant-a iti akrea-api grahaam-asya dr
yate /
kecit-tu sarvy-etni pratyhra-grahani akrea bhavantu iti makram anubandha
pratycakate /
tath ca sati amo hrasva-adaci amu nityam(*8,3.32) ity atra-gamino jhabhor abhvdgambhva-pratipattau pratipatti-gaurava bhavati //
jha bha /
jha bha ity etau varv-upadiya prv ca-ante akrmita karoti pratyhra-artham /
tasya grahaa bhavaty ekena /
ato drgho yai (*7,3.101) iti yakrea //
gha ha dha /
gha ha dha ity etn varn upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham /
tasya grahaa bhavati dvbhym /
eka-aco bao bha jha-antasya s-dhvo (*8,2.37) iti bhakra-jhakrbhym //
[#5]
ja ba ga a da /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
6/2024
2/11/13
7/2024
2/11/13
adgdhm /
jhalgrahaeu ca hakrasya grahaa yath syt /
yady evam, ha ya va ra ity atra tarhi kim artham upadiyat? mah hi sa; dev hasanti ity atra
a-grahaeu ca a-grahaeuca hakrasya grahaa yath syt /
brhmao hasati - hai ca (*6,1.114) ity utva yath syt /
ekasmn aaAva dvbh astribhya eva kaam syu /
jeyau cayau caturbhyo ra pacabhya alau abhya //
iti //
iti pratyhraprakaraam /
____________________________________________________________________
vr
d dhir d-aic || PS_1,1.1 ||
_____START JKv_1,1.1:
vr
ddhi-abda sajtvena vidhyate, pratyekam d-aic varn smnyena tadbhvitnm, atad-bhvitn ca /
taparakaraam aij-artham td-api para tapara iti, khavaiakdiu trimtra-caturmtraprasaga. nivr
ttaye /
valyana /
aitikyana /
aupagava /
aupamanyava /
lya /
mlya /
vr
ddhi-prade -- sici vr
ddhi parasmaipadeu (*7,2.1) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.2:
gua-abda sajtvena vidhyate, pratyekam, ad-e varn smnyena tadbhvitnm, atad-bhvitn ca /
taparakaraa tv iha sarvrtham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
8/2024
2/11/13
tarit /
cet /
stot /
jayanti /
aha pace /
gua-prade -- mider gua (*7,3.82) ity evam daya //
____________________________________________________________________
iko gua-vr
d dh || PS_1,1.3 ||
_____START JKv_1,1.3:
paribh iya sthni-niyama-arth /
aniyama-prasage niyamo vidhyate /
vr
ddhi-guau svasajay iyamau ika eva sthne veditavyau /
vakyati -- srvadhtuka-ardhadhtukayo (*7,3.84) agasya gua iti /
sa iko eva sthne viditavya /
nayati /
bhavati /
vr
ddhi khalv api -- akrt /
[#7]
ahrt /
acait /
anait /
alvt /
astvt /
gua-vr
ddh svasajay vidhyete, tatra ika iti etad-upasthita draavyam /
ki kr
ta bhavati ? dvityay ah prdurbhvyate /
midimr
jipugantalaghapardhcchidr
ikiprakudrevagena ig vieyate /
jusi srvadhtuka-di-gueu ika-aga vieyate /
medyate /
abighayu /
ika iti kim? tsandhy-akara-vyajann m bht /
ynam /
glyati /
umbhit /
punar gua-vr
ddhi-grahaa svasajy vidhne niyama-artham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
9/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.4:
dhtv-ekadeo dhtu, tasya lopo yasminn rdhadhtuke tad-rdhadhtuka dhtu-lopa, tatra
ye gua-vr
ddh prpnuta, te na bhavata /
loluva /
popuva /
marmr
ja /
lolya-dibhyo yaantebhya paca-dy-aci vihite yao 'ci ca (*2,4.74) iti yao luki kr
te tam eva
acam ritya ye gua-vr
ddh prpte tayo pratiedha /
dhtu-grahaa kim ? l, lavit /
reasi /
para na ve /
anubandha-pratyaya-lope m bht /
rier-hi-sa-arthasya vicpratyaya-lopa udharaa re iti /
rdhadhtuke iti kim ? tridh baddho vr
abho roravti iti /
srvadhtuke m bht /
ika ity eva - abhji, rga /
bahuvrhi-samrayaa kim ? knopayati, preddham //
____________________________________________________________________
kiti ca || PS_1,1.5 ||
_____START JKv_1,1.5:
nimitta-saptamy e /
kin-nimitte ye gua-vr
ddh prpnuta, te na bhavata /
cita, citavn /
stuta, stutavn /
bhinna, bhinnavn /
mr
a, mr
avn /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
10/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
START JKv_1,1.6:
ddh-vev-im || PS_1,1.6 ||
_____START JKv_1,1.6:
ddh-vevyo ia ca ye gua-vr
ddh prpnuta, te na bhavata /
dchyanam, ddyaka /
vevyanam, vevyaka /
ia khalv api - kait va /
rait va /
vr
ddhir io na sabhavati iti laghu-upadha-guasya-atra pratiedha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
11/2024
2/11/13
_____START JKv_1,1.7:
bhinna-jtyair ajbhir avyavahita lia-uccrit hala sayoga-saj bhavanti /
samudya saj /
jtau ceda bahuvacanam /
tena dvayor bahn ca sayogasaj siddh bhavati /
agni iti ga-nau /
ava iti a-vau /
kara iti ra-au /
indra, candra mandra iti na-da-r /
ura, rram, bhrram iti a-a-r /
tilnstryvapati iti na-sata-ra-y, na-ta-sa-ta-ra-y v /
hala iti kim ? titaucchatram - sayogntasya lopa (*8,2.23) iti lopa syt /
anantar iti kim ? pacati panasam - sko sayoga-dyor ante ca (*8,2.29) iti lopa syt /
sayoga-prade - samyogntasya lopa (*8,2.23) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.8:
mukha-sahit nsik mukha-nsik, tay ya uccryate vara so 'nunsika-sajo bhavati /
o 'nunsika chandasi (*6,1.126) /
abhra apa /
gabhra ugraputre /
ca na indra /
mukha-grahana kim ? anusvrasya-iva hi syt /
nsika-agrahaa kim ? kacaatapn m bht /
anunsika-prade - o 'nunsika chandasi (*6,1.26) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.9:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
12/2024
2/11/13
tulya-abda sadr
a-paryya /
sye bhavam-sya tlv-di-sthnam /
prayatana prayatna spar
ata-dir vara-gua /
tulya sye prayatno yasya varasya yena varena saha sa samnajtya prati savarasajo
bhavati /
[#9]
catvra bhyantar prayatn savarasa jym ryante -- spr
at, at-spr
at,
savr
tat, vivr
tat ca iti /
a a a iti trayo 'kr udtta-anudtta-svarit pratyeka snunsik niranunsik ca hrasvadrgha-pluta-bhedd adaa dh bhidyante /
tath i-vara, tath u-vara, tath r
-vara /
l
-varasya drgh na santi, ta dvdaa-bhedam cakate /
sandhy-akar hrasv na santi, tny api dvdaa-prabhedni /
antasth dviprabhed, rephavarjit yaval snunsik niranunsikca /
rephoma savar na santi /
vargyo vargyea savara /
dagram /
khavgram /
sya-grahaa kim ? kacaatapn bhinna-sthnn tulya-prayatnn m bht /
ki ca syt ? tarpt, tarptum ity atra jharo jhari savare (*8,4.65) iti pakrasya takre lopa syt /
prayatna-grahaa kim ? icuyan tulya-sthnn bhinna-jtyn m bht /
ki ca syt ? arucyotati ity atra jharo jhari savare (*8,4.65) iti akrasya cakre lopa syt /
rkra-l
krayo savarasj vaktavy /
hotl
kra /
hotr
kra /
ubhayo r
varasya l
varasya ca ntaratama savaro drgho nsti iti rkra eva drgho bhavati /
savara-prade - aka savare drgha (*6,1.101) ity evam daya //
____________________________________________________________________
na aj-jhalau || PS_1,1.10 ||
_____START JKv_1,1.10:
ac ca hal ca, aj-jhalau /
tulya-sya-prayatnv api aj-jhalau paraspara savarasajau na bhavata /
avara-hakrau daahasta, ivara-akrau-dadhi tam, savaradrghatva na bhavati /
vaipo matsya, nauha carma iti yasya-iti ca (*6,4.148) iti lopo na bhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
13/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#10]
d-d-ed-dvivacana pragr
h yam || PS_1,1.11 ||
_____START JKv_1,1.11:
t t et ity evam-anta dvivacana abda-rpa pragrhya-saja bhavati /
agn iti /
vyu iti /
mle iti /
pacete iti /
d-det iti kim ? vr
kv atra /
plakv atra /
dvivacanam iti kim ? kumry-atra /
kiory-atra /
taparakaraam asadeha-artham /
pragr
hya-prade - pluta-pragr
hy aci nityam (*6,1.125) ity evam daya /
d-dn pragr
hyatve mavdn pratiedho vaktavya /
mavorasya lambete priyau vatsatarau mama /
dampatva /
jampatva /
rodasva //
____________________________________________________________________
adaso mt || PS_1,1.12 ||
_____START JKv_1,1.12:
adasa sambadh yo makras-tasmt pare d-deta pragrhya-saj bhavanti /
am atra /
am sate /
am atra /
am ste /
ekrasya udharaa na asti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
14/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
e || PS_1,1.13 ||
_____START JKv_1,1.13:
e ity etat pragr
hya-saja bhavati /
kim-ida e iti ? supm dea chandasi /
na yume vjabandhava /
asme indr-br
haspat /
yume iti /
asme iti /
tve rya /
me rya /
tve iti /
me iti /
chndasam etad eva-ikam udharaam - asme indr-br
haspat iti /
tatra tath pht /
itarat tu laukikam anukaraam - yume iti, asme iti, tve iti, me iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.14:
eka-ca asvac-ca ekc, nipto ya ekc -varjita sa pragr
hya-sajo bhavati /
a apehi /
i indra paya /
u uttiha /
eva nu manyase /
eva kila tat /
nipta iti kim ? cakratra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
15/2024
2/11/13
jahrtra /
ekc iti kim ? prgnaye vcamraya /
an iti kim ? udakntt, odakntt /
ad-arthe triy-yoge mary-adbhividhau ca ya /
etam-ta ita vidyd vkya-smaraayor-ait //
____________________________________________________________________
[#11]
ot || PS_1,1.15 ||
_____START JKv_1,1.15:
nipta iti vartate /
tasya-ukrea tadanta-vidhi /
odanto yo nipta sa pragr
hya-sajo bhavati /
ho iti /
utho iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.16:
ot iti vartate /
sambuddhi-nimitto ya okra sa kalyasya cryasay matena pnagr
hya-sajo bhavati, itiabde anre avaidike parata /
vyo iti, vyav-iti /
bhno iti, bhnav-iti /
sambuddhau iti kim ? gav ity ayam-ha /
atra anukrya-anukaraayo bhedasya avivakitatvt, asaty-arthavattve vibhaktir-na bhavati /
kalya-grahaa vibh-artham /
itau iti kim ? vyo 'tra /
anre iti kim ? et g brahama-bandha ity abravt //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
16/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ua || PS_1,1.17 ||
_____START JKv_1,1.17:
kalyasya-itau anre iti vartate /
ua pragr
hya-saj bhavati itau kalyasya cryasya matena /
kalyasya iti vibha-artham /
u iti, viti //
____________________________________________________________________
|| PS_1,1.18 ||
_____START JKv_1,1.18:
ua iti vartate /
ua itv-anre ity ayam-deo bhavati drgho 'nunsikaca, klyasya matena pragr
hyasajakaca /
kalyasya grahaa vibh-artham iha apy anuvartate /
tena tri rpi bhavanti - u iti, viti, iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.19:
klyasya-itv-anre iti nivr
ttam /
dantam danta ca abda-rpa saptamy-arthe vartamna pragr
hya-saja bhavati /
adhyasy mmak tan /
mmaky tanvm iti prpte, mkym mmak iti, tanvm tan iti /
somo gaur adhi rita /
dtau iti kim ? priya srye priyo agn bhavti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
17/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.20:
d-rp catvro dhtava, dh-rpau ca dvau dbdaipau varjayitv ghu-sajak bhavanti /
ud - praidadti /
d - praidt /
do - praidyati /
de - praidayate /
udh - praidadhti /
dhe - praidhayati vatso mtaram /
adp iti kim ? dp lavane - dta barhi /
daip odhane - avadta mukham /
ghu-prade - ghu-m-sth-g-p-jahti-s hali (*6,4.66) ityevamdaya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.21:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
18/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.22:
tarap tamap ity etau pratyayau gha-sajau bhavata /
kumritar /
kumaritam /
brhmaitar /
brhmaitam /
gha-prade - gha-rpa-kalpa-cela-bruva-gotra-mata-hateu yo 'nekco hrasva (*6,3.43) ity
evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.23:
bahu gaa vatu ity eta sakhy-saj bhavanti /
bahukr
tva /
bahudh /
bahuka /
bahua /
gaakr
tva /
gaadh /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
19/2024
2/11/13
gaaka /
gaaa /
tvatkr
tva /
tvaddh /
tvatka /
tvaccha /
katikr
tva /
katidh /
katika /
katia /
bahu-gaa-abdayor vaipulye saghe ca vartamnayor iha grahaa nsti, sakhy-vcinor
eva /
bhrydn nivr
tty-artha sakhy-saj vidhyate /
[#13]
ardha-prva-padaca praa-pratyaynta sakhy-sajo bhavati iti vaktavya samsakan
vidhy-artham /
ardha-pacama-rpa /
ardha pacama yem iti bahuvrhau kr
te ardha-pacamai rpai krta /
taddhita-artha-iti samsa /
tatra dik-sakhye sajym (*2,1.50) ity anuvr
ttes tata sakhy-prvasya dvigu-sajy
rpd a anyatarasym (*5,1.26) iti a ha ca /
adhyardha-prva-dvigor lug-asajym (*5,1.28) iti luk /
ardha-pacamaka /
sakhy-prade-sakhy vayena (*2,1.19) ity evam daya //
____________________________________________________________________
[#12]
a-ant a || PS_1,1.24 ||
_____START JKv_1,1.24:
str-liga-nirdet sakhya iti sambadhyate /
[#13]
a-krnt na-krnt ca y sakhy s a-saj bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
20/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ati ca || PS_1,1.25 ||
_____START JKv_1,1.25:
atyant y sakhy s a-saj bhavati /
kati tihanti /
kati paya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.26:
kta ca ktavatu ca kta-ktavat pratyayau nih-sajau bhavata /
kr
ta /
kr
tavn /
bhukta /
bhuktavn /
ka-kra kit-krya-artha /
ukra ugit-krya-artha /
nih-prade-- vdito nihym (*7,2.14) ityevamdaya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
21/2024
2/11/13
_____START JKv_1,1.27:
sarva-abda dir ye tni-imni sarva-adni sarvanma-sajni bhavanti /
sarva, sarvau, sarve /
sarvasmai /
sarvasmt /
sarvem /
sarvasmin /
sarvaka /
viva, vivau, visve /
vivasmai /
vivasmt /
vivem /
vivasmin /
vivaka /
[#14]
ubha /
ubhaya /
ubha-abdasya sarvanmatve prayojanam-- sarvanmnas-tr
tya ca (*2,3.27) iti /
ubhbhy hetubhy vasati, ubhayo hetvo vasati /
ubhaye /
ubhayasmai /
ubhayasmt /
ubhyem /
ubhayasmin /
atara, atama /
katara, katama /
katarasmai, katamasmai /
itara /
anya /
anyatara /
itarasmai /
anyasmai /
anyatarasamai /
tva-abdo 'nya-vc svara-bhedd dvi pahita /
eka udtta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
22/2024
2/11/13
dvityo 'nudtta /
kecit takrntameka pahanti /
tva tvat iti dvv api ca anudtu iti smaranti /
nema--nemasmai /
vakyamena jasi vibh bhavati /
neme, nem iti /
sama--samasmai /
katha yath-sakhyam anudea samnm (*1,3.10), same dee yajeta iti /
samasya sarva-abda-paryyasya sarvanma-sj iyte, na sarvatra /
sima--simasmai /
prva-para-avara-dakia-uttara-apara-adhari vyavasthym asajym (*1,1.34) /
svam ajti-dhana-khym (*1,1.35) /
antara bahiryogopsavynayo (*1,1.36) /
tyad, tad, yad, etad, idam, adas, eka, dvi, yumad, asmad, bhavatu, kim /
sarvdi /
sarvanma-prade-- sarvanmna smai (*7,1.14) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.28:
na bahuvrhau (*1,1.29) iti pratiedha vakyati /
tasmin nitye pratiedhe prpte vibh-eyam rabhyate /
di samsa dikamsa /
dig-upadie samse bahuvrhau vibh sarvdni sarvanma-sajni bhavanti /
uttara-prvasyai, uttara-prvyai /
dikia-prvasyai, dakia-prvyai /
dig-grahaa kim ? na bahuvrhau (*1,1.29) iti pratiedha vakyati, tatra na jyate kva
vibh, kva pratiedha iti /
dig-grahae puna kriyame jyate dig-upadia-samse vibh, anyatra pratiedha iti /
samsa-grahaa kim ? samsa eva yo bahuvrhi, tatra vibh yath syt /
bahuvrhivad bhvena yo bahuvrhi, tatra m bht /
dakia-dakiasyai dehi /
bahuvrhau iti kim ? dvandve vibh m bht /
dakia-uttara-prvm iti dvandve ca (*1,1.32) it nitya pratiedho bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
23/2024
2/11/13
[#15]
na bahuvrhau || PS_1,1.29 ||
_____START JKv_1,1.29:
sarvanma-sajy tad-anta-vidher abhyupagamd bahuvrher api sarva-dy-antasay saj
syt iti pratiedha rabhyate /
bahuvrhau samse sarvdni sarvanma-sajni na bhavanti /
priyavivya /
priyobhyya /
dvyanyya /
tryanyya /
iha ca, tvat-kapitr
ka, mat-kapitr
ka ity-akaj na bhavati /
bahuvrhau iti vartamne punar-bahuvrhi-grahaa bhta-prvamtre 'pi pratiedho yath syt,
vastrntara-vasanntar iti //
____________________________________________________________________
tr
t y-samse || PS_1,1.30 ||
_____START JKv_1,1.30:
tr
ty-samse sarva-dni sarvanma-sajni na bhavanti /
msa-prvya /
savatsara-prvya /
dvyaha-prvya /
tryaha-prvya /
samse iti vartamne puna sammasagrahaa tr
ty-samsa-artha-vkye 'pi pratiedho yath
syt /
msena prvya /
prva-sadr
a-sama-na-artha-kalaha-nipua-mira-lakai (*2,1.31) iti tr
tya-asamsa
pratipada vakyati, tasya-ida grahaam /
na yasya kasyacit tr
ty-samsasya /
kartr
karae kr
t bahulam (*2,1.32) iti-tvayak Kr
tam, mayak kr
tam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
24/2024
2/11/13
dvandve ca || PS_1,1.31 ||
_____START JKv_1,1.31:
dvandve ca samse sarvdni sarvanma-sajni na bhavanti /
prva-aparm /
katara-katamnm //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.32:
prvea nitye pratiedhe prpte jasi vibh rabyate /
dvandve samse jasi vibh sarvdni sarvanma-sajni na bhavanti /
katarakatame, katarakatam /
jasa krya prati vibh, akaj hi na bhavati - katarakatamak //
____________________________________________________________________
[#16]
prathama-carama-taya-alpa-ardha-katipaya-nem ca || PS_1,1.33 ||
_____START JKv_1,1.33:
vibh jasi (*1,1.32) iti vartate /
dvandve iti nivr
ttam /
prathama carama taya alpa ardha katipaya nema ity ete jasi vibh sarvanma-saj bhavanti
/
prathame, pratham /
carame, caram /
dvitaye, dvitay /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
25/2024
2/11/13
alpe, alp /
ardhe, ardh /
katipaye, katipaya /
neme, nem /
taya iti tayap pratyaya /
ini prtipadikni /
tatra nema iti sarvdiu pahyate, tasya prpte vibha, anyem aprpte /
ubhaya-abdasya tayap-pratyaya-antasya gane phn nity sarvanma-saj iha api
jaskrya prati vibh /
kkacoryath-yoga vr
tti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.34:
prva para avara dakia uttara apara adhara ity-e gae pht prvea nityy
sarvanma-sajy prpty jasi vibh rabhyate /
prvdni vibha jasi sarvanma-sajni bhavanti vyavasthym asajym /
svbhidheya-apekvadhiniyamo vyavasth /
prve, prv /
pare, par /
avare, avar /
dake, dak /
uttare, uttar /
apare, apar /
adhare, adhara /
vyavasthym iti ki ? daki ime gthak /
prav ityartha /
asajym iti kim ? uttar kurava /
satym eva vyavasthym iya te saj //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
26/2024
2/11/13
_____START JKv_1,1.35:
atra api nity sarvanma-saj prpt jasi vibhyate /
svam ity etac-chabda-rpa jasi vibh sarvanma-saja bhavati , na cej jtidhanayo
sajrpea vartate /
sve putr, sv putr /
sve gva, sv gva /
tmy ity artha /
jti-pratiedha iti kim ? dhmyanta iva ali prajvalanti iva sahat /
ulmukni iva me 'm sv jtayo bharatar abha //
adhankhyym iti kim ? prabht sv na dyante, prabhta sv na bhujyante /
prabhtni dhanni ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.36:
atra api prvea nity sarvanma-saj prpt s jasi vibhyate /
antaram ity etac-chabda-rpa vibh jasi sarvanma-saja bhavati bahiryoge
upasavyne ca gamyamne /
antare gr
h, antar gr
h /
nagarabhycldigr
h ucyante /
[#17]
upasvyne--antare ak, antar ak /
upasavyna paridhnyam ucyate, na prvarayam /
bahiryoga-upasavynayo iti kim ? anayo grmayor antare tpasa prativasati /
tasminn antare tny udakni /
madhyapradea-vacano 'ntara-abda /
gaa-strasya ca-ida pratyudharaam /
apuri iti vaktavyam /
antary puri vasati /
vibh-prakarae tyasya v itsu sarvanma-saj ity upasakhynam /
dvityasmai, dvityya /
tr
tyasmai, tr
tyya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
27/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.37:
svardni abda-rpi niptca avyaya-sajni bhavanti /
svar, antar, prtar, ete anta-udtt pahyante /
punar dy-udtta /
sanutar, uccais, ncais, anais, r
dhak, rt, r
te, yugapat, pr
thak, ete 'pi sanutarprabhr
tayo
'ntodtt pahyante /
hyas, vas, div, rtrau, syam, ciram, mank, at, joam, tm, bahis, vis, avas, adhas,
samay, nika, svayam, mr
, naktam, na, hetau, addh, iddh, smi, ete 'pi hyasprabhr
tayo
'ntodtt pahyante /
vat-vadantam avyaya-saja bhavati /
brhmaavat /
katriyavat /
san, sant, sanat, tiras, ete dy-udtt pahyante /
antar-ayamantodtta /
antarea, jyok, kam, am, san, sahas, vin, nn, svasti, svadh, alam, vaa, anyat, asti,
upu, kam, vihyas, do, mudh, mithy /
ktvtosukasuna, kr
nma-krnta, sandhy-akarnta, avyaybhva ca /
pur, mitho, mithas, prabhukam, ryahalam, abhkam, skam, srdham, samama, namas,
hiruk, tasildi taddhita edhcparyanta, astas, kr
tvasuc, suc, s-thlau, cvyarthca, am, m,
pratn, pran, svardi /
nipt vakyante--prg-rvarn-nipt (*1,4.56) iti /
ca, v, ha, aha, eva, evam ity-daya /
avyaya-prade-- avyayd p-supa (*2,4.82) ity evam daya /
avyayam ity anvartha-saj /
[#18]
sadr
a triu ligeu sarvsu ca vibhaktiu /
vacaneu ca sarveu yanna vyeti tad-avyayam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
28/2024
2/11/13
_____START JKv_1,1.38:
taddhitnta abdo 'sarva-vibhakti avyaya-sajo bhavati /
yasmt na sarva-vibhakter utpatti so 'sarva-vibhakti /
tata, yata, tatra, yatra, tad, yad, sarvad, sad /
taddhita iti kim ? eka, dvau, bahava /
asarva-vibhakti iti kim ? aupagava, aupagavau, aupagav //
____________________________________________________________________
kr
n -m-ej-anta || PS_1,1.39 ||
_____START JKv_1,1.39:
kr
d yo ma-kra-anta, ej-anta ca tad-anta abda-rpam avyaya-saja bhavati /
svdu-kra bhukte /
sampanna-kra bhukte /
lavaa-kra bhukte /
ejanta-vake rya /
t vmee rathnm /
r
tve dakya jvase /
jyok ca srya dr
e /
vake iti vace tum-arthe se-sen-ase (*3,4.9) iti se-pratyaye kutve atve ca kr
te rpam /
ee iti ia se-pratyaye gue atve ca kr
te rpam /
jvase iti jve ase pratyaye rpam /
dr
e iti dr
e ken-pratyayo niptyate - dr
e vikhye ca (*3,4.11) iti /
anta-grahaam aupadeika-pratipatty-artham /
iha m bht - dhaye, cikrave, kumbha-krebhya iti //
____________________________________________________________________
ktv-tosun-kasuna || PS_1,1.40 ||
_____START JKv_1,1.40:
ktv, tosun, kasun, ity evam anta abda-rpam avyaya-saja bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
29/2024
2/11/13
kr
tv /
hr
tv /
tosun -- vyuy pur sryasyodeto rdheya /
pur vatsnmapkartto /
bhva-lakae sth-i-kr
-vadi (*3,4.16) iti ia, kr
a ca tosun pratyaya /
kasun -- sr
pi-tr
do kasun (*3,4.17) /
pur krrasya visr
po virapin /
pur jatrubhya tr
da //
____________________________________________________________________
avyay-bhva ca || PS_1,1.41 ||
_____START JKv_1,1.41:
avyay-bhva-samso 'vyaya-sajo bhavati /
ki prayojanam ? lu-mukha-svara-upacr /
luk - upgni, pratyagni alabh patanti /
mukha-svara- upgnimukha, pratyagnimukha /
mukha sva-agam (*6,2.167) ity uttarapada-anta-udttatva prptam, na-avyaya-dik-abda
(*6,2.168) iti pratiidhyate /
tasmin pratiiddhe prvapada-prakr
ti-svara eva bhavati /
[#19]
upacra - upapaya-kra, upapaya-kma /
visarjanya-sthnikasya sa-krasya upacra iti saj /
tatra avyaybhvasya avyayatve ata kr
-kami-kasa-kumbha-ptra-ku-kar-v anavyayasya
(*8,3.46) iti paryudsa siddho bhavati /
sarvam ida ka svara-adv api pahyate /
punar vacanam anityatvajpana-artham /
tena aya krya-niyama siddho bhavati /
iha ca -- pur sryasyodetor-dheya, pur krrasya visr
po virapin iti na la-u-uka-avyaya-nihkhal-artha-tr
nm (*2,3.69) iti ah-pratiedho na bhavati //
____________________________________________________________________
i sarvanma-sthnam || PS_1,1.42 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
30/2024
2/11/13
_____START JKv_1,1.42:
i ity etat sarvanma-sthnasaja bhavati /
kim ida i iti ? ja-aso i (*7,1.20) iti i dea /
kuni tihanti /
kuni paya /
dadhni /
madhni /
trapi /
jatni /
sarvanma-sthna-prade-- sarvanma-sthne ca asambuddhau (*6,4.8) ity evam daya //
____________________________________________________________________
su anapusakasya || PS_1,1.43 ||
_____START JKv_1,1.43:
su iti paca vacanni sarvanma-sthna-sajni bhavanti napusakd anyatra /
napusake na vidhi, na pratiedha /
tena jasa e sarvanma-sthna-saj prvea bhavaty eva /
rj, rjnau, rjna /
rjnam, rjnau /
su iti kim ? rja paya /
anapusakasya iti kim ? sman, veman //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.44:
na iti pratiedha, v iti vikalpa /
tayo pratiedha-vikalpayo vibh iti saj bhavati /
iti-karao 'rtha-nirdea-artha /
vibh-pradeeu pratiedha-vikalpv upatihete /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
31/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.45:
ik yo yaa sthne bhto bhv v tasya saprasraam ity e saj bhavati /
yaj --i am /
vap -- uptam /
graha -- gr
htam /
kecid ubhayath stram ida vycakate vkya-artha saj, vara ca iti /
ig-yaa yo vkya-artha sthny-dea-sambandha-lakaa sa samprasraa-sajo bhavati,
ya-sthnika ig-vara sa samprasraa-sajo bhavati iti /
tatra vidhau vkya-artha upatihate yaa samprasraa putra-patyos tatpurue (*6,1.13)
vaso samprasraam (*6,4.131) iti /
[#20]
anuvde vara samprasrac ca (*6,1.108) iti /
sakhyta-anuded iha na bhavati - adhitarm iti /
dyubhym ity atra diva ut (*6,1.131) iti taparakarad drgho na bhavati /
samprasraa-prade - vaso samprasraam (*6,4.131) ity evam daya //
dyantau a-kitau (*1,1.46) di it bhavati, anta kit bhavati ash-nirdiasya /
lavit /
muo bhayate /
itprade - rdhadhtukasya+i val-de (*7,2.35) ity evam daya /
kit-prade - bhiyo hetubhaye uk (*7,3.40) ity evam daya //
midaco 'ntyt para (*1,1.47) /
aca iti nirdhrane ah /
jtau ca+idam ekavacanam /
ac sanivinm antyd aca paro mit bhavati /
sthneyoga - pratyaya paratvasya ayam apavda /
viruaddhi /
mucati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
32/2024
2/11/13
paysi /
mitprade - rud-dibhya nam (*3,1.78) ity evam daya /
masjer antyt prva num-am-icchanty anuaga-sayoga-di-lopa-artham /
magna /
magnavn /
makt /
maktum //
eca ig-ghrasva-dee (*1,1.48) /
eco hrasva-dee kartavye ik eva hrasvo bhavati, na anya /
rai-atiri /
nau-atinu /
go-upa gu /
eca iti kim ? atikhava /
atimla /
hrasva-dee iti kim ? de3vadatta /
devada3tta //
ah sthne-yog (*1,1.49) /
paribh iya yoga-niyama-arth /
iha stre y ah aniyata-yog ryate, s sthne-yog-iva bhavati, na-anya-yog /
sthne-yogasya nimitta-bhte sati s pratipattavy /
sthna-abda ca prasaga-vc /
yath-darbh sthne arai prastaritavyam iti darbh prasage iti gamyate /
evam iha api aste sthne prasage bhr bhavati /
bhavit /
bhavitum /
bhavitavyam /
bruva prasage vacirbhavati /
vakt /
vaktum /
vaktavyam /
prasage sambandhasya nimitta-bhte bruva iti ash /
[#21]
bahavo hi ahy-arth- sva-svmy-anantara-sampa-samha-vikra-avayava-ady /
tatra yvanta abde sambhavanti teu sarveu prapteu niyama kriyate ah sthne-yog iti /
sthne yogo 'sy iti vyadhikarao bahuvrhi /
ata eva niptanc ca saptamy aluk //
sthne 'ntaratama (*1,1.50) /
sthne prpyamnm antaratam deo bhavati sadr
atama /
kuta ca abdasya antaryam ? sthna-artha-gua-pramata /
sthnata - aka savare drgha (*6,1.101) /
dagram /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
33/2024
2/11/13
ypgram /
dvayor akrayo kahya eva drgha a-akro bhavati /
arthata - vata ca asau yuvati ca vtaya-yuvati /
puvad-bhvena antaratama puabdo 'tidiyate /
guata-pka /
tyga /
rga /
cajo ku ghiyato (*7,3.52) iti ca-krasya alpa-prasya aghoasya tdr
a eva ka-kro bhavati /
ja-krasya ghoavato 'lpa-prasya tdr
a eva ga-kra /
pramata - anumai /
ambhym /
adaso 'ser dd u do ma (*8,2.80) iti hrasvasya hrasva, drghasya drgha /
sthne iti vartamne puna sthne grahaa kim ? yatra anekam ntarya sambhavati tatra
sthnata eva ntarya balyo yath syt /
cet, stot /
[#21]
pramato '-kro gua prpta, tatra sthnata ntaryd ekraukrau bhavata /
tamb-grahaa kim ? vg ghasati /
triub bhasati /
jhayo ho 'nyatarasym (*8,4.62) iti ha-krasya prva-savare kriyame somaa soma iti
dvity prasakt, ndavato ndavanta iti tr
ty, tamab-grahad ye somo ndavanta ca
te bhavanti caturth //
ura rapara (*1,1.51) /
u sthne a prasajyamna eva raparo veditavya /
kart /
hart /
kirati /
girati /
dvaimtura /
traimtura /
u iti kim ? kheyam /
geyam /
an-grahaa kim ? su-dhtur aka ca (*4,1.97) - saudhtaki //
alo 'ntyasya (*1,1.52) /
ah-nirdiasya ya ucyate dea, so 'ntyasya ala sthne veditavya /
id goy (*1,2.50) - paca-goi /
daa-goi //
[#22]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
34/2024
2/11/13
ic ca (*1,1.53) /
it ca ya dea so 'neka-al api alo 'ntyasya sthne bhavati /
na r
to dvanve (*6,3.25) - hot-potrau /
mt-pitarau /
ttai it-karaasya gua-vr
ddhi-pratiedha-arthatvt sarva-dea tta bhavati /
jvatd bhavn /
jvatt tvam //
de parasya (*1,1.54) /
parasya krya iyamam der ala pratyetavyam /
kva ca parasya kryam iyate ? yatra pacam-nirdea /
tad yath-dsa (*7,2.83) - sno yajate /
dvy-antar-upasargebho 'pa t (*6,3.97) - dvpam /
antarpam /
pratpam /
sampam //
aneka-al it sarvasya (*1,1.55) /
aneka-al ya dea it ca, sa sarvasya ah-nirdiasya sthne bhavati /
aster bh (*2,4.52)-bhavit /
bhavitum /
bhavitavyam /
it khalv api - ja-aso i (*7,1.20) -kuni tihanti /
kuni pasya //
sthnivad-deo 'n-al-vidhau (*1,1.56) /
sthny-deayo pr
thaktvt sthny-raya kryam dee na prpnoti ity ayam-atidea
rabhyate /
sthnin tulya vartate iti sthnivat /
sthnivad-deo bhavati sthny-rayeu kryev anal-rayeu, sthny-alrayi kryi
varjayitv /
na alvidhir analvidhi ity artha /
kim udharaam ? dhtv-aga-kr
t-taddhita-avyaya-sup-ti-pad-ade /
dhtv-deo dhtuvad bhavati /
aster bh (*2,4.52) /
bruvo vaci (*2,4.53) /
rdhadhtuka-viaye prg eva-deeu kr
teu dhto (*3,1.91) iti tavya-dayo bhavanti /
bhavit /
bhavitum /
bhavitavyam /
vakt /
vaktum /
vaktavyam /
aga-deo 'gavad bhavati - kena /
kbhym /
kai /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
35/2024
2/11/13
36/2024
2/11/13
bhavati /
avadht -- ato lopasya sthnivad-bhvad ato hal-der lagho (*7,2.7) iti halanta-laka vr
ddhir
na bhavati /
bahukhavaka iti po 'nyatarasym (*7,4.15) iti hrasvasya sthnivad-bhvd hrasvnte 'ntyt
prvam (*6,2.174) iti svaro na bhavati /
aca iti kim ? prana /
krm /
gatya /
prana iti pracche napratyaye c-c-v-o -anunsike ca (*6,4.19) iti cha-krasya a-kra
paranimittakas tuki kartavye na sthnivad bhavati /
krm iti jhalo jhali (*8,2.26) iti sico lopa paranimittaka kr
e a-krasya aho ka si
(*8,2.41) iti ka-kre kartavye na sthnivad bhavati /
gatya iti v lyapi (*6,4.38) ity anunsika-lopa paranimittaka tuki kartavye na sthnivad bhavati
/
parasmin iti kim ? yuvajni vadhjni /
vaiyghrapadya /
ddhye /
yuvajni iti jyy ni (*5,4.134) na paranimittaka, tena ya-lope na sthnivad bhavati /
vaiyghrapadya iti na paranimittaka pdasya antalopa padbhva na pratibadhnti /
ddhye iti ddha uttamapurua-ikavacane eretvasya-aparanimittakatvd yi-i-varayor ddhvevyo (*7,4.53) iti lopo na bhavati /
[#24]
prva-vidhau iti kim ? he gau /
bbhravy /
naidheya /
he gau iti vr
ddhir aj-dea sambuddhi-lope kartavye na sthnivad bhavati /
bbhravy iti bbravyasya am cchtr iti vr
ddhc cha (*4,2.114) iti cha /
halas taddhitasya (*6,4.150) iti ya-kral-ope kartavye av-deo na sthnivad bhavati /
naidheya -- to lopa ii ca (*6,4.64) ity -kra-lopa, ita ca ania (*4,1.122) iti dvy-aj-lakae
pratyaya-vidhau na sthnivad bhavati //
na padnta-dvirvacana-vare-ya-lopa-svara-savara. anusvra-drgha-ja-car-vidhiu (*1,1.58) /
prvea atiprasakta sthnivad-bhva eteu vidhiu pratiidhyate /
padnta-vidhi praty-aj-deo na sthnivad bhavati /
kau sta /
yau sta /
tni santi /
yani santi /
na-sor al-lopa kiti srvadhtuke iti paranimittaka, sa prva-vidhv v-dee ya-dee ca
kartavye sthnivat syt, asmd vacann na bhavati /
dvirvacana-vidhi -- dvirvacana-vidhi prati na sthnivad bhavati /
daddhyatra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
37/2024
2/11/13
maddhvatra /
ya-dea paranimittaka, tasya sthnivad-bhvt anaci ca (*8,4.47) iti dha-krasya
dvirvacana na syd asmd vacand bhavati /
varevidhi -- vare yo 'j-dea sa prva-vidhi prati na sthnivad bhavati /
apsu yyvara pravapeta pin /
yte ya-antt ya ca yaa (*3,2.176) iti varaci kr
te ato lopa (*6,4.48) para-nimittaka, tasya
sthnivattvd ato lopa ii ca (*6,4.64) ity -kra-lopa syd, asmd vacann na bhavati /
ya-lopa-vidhi -- ya-lopa-vidhi pratyaj-deo na sthnivad bhavati /
kati /
kayate ktini kr
te, ato lopa paranimittaka, lopo v-yor vali (*6,1.66) iti yalope sthnivat syd
asmd vacann na bhavati /
svara-vidhi -- svara-vidhi prati aj-deo na sthnivad bhavati /
cikraka /
jihraka vuli kr
te ato lopa paranimittaka, liti (*6,1.193) pratyayt prvam udttam, iti svare
kartavye na sthnivad bhavati iti /
savara-vidhi -- savara-vidhi prati ajdeo na sthnivad bhavati /
ihi /
pihi /
ie pieca lo-madhyama-purua-ikavacane rud-dibhya nam (*3,1.78) /
hitvadhitvautvajatveu kr
teu, nasor al-lopa kiti srvadhtuke paranimittaka, anusvrasya
yayi parasavare kartavye na sthnivad bhavati /
[#25]
anusvra-vidhi -- anusvra-vidhi prati aj-deo na sthnivad bhavati /
ianti /
pianti /
na ca apadntasya jhali (*8,3.24) iti anusvre kartavye nasorallopa na sthnivad bhavati /
drgha-vidhi -- drgha-vidhi prati ajdeo na sthnivad bhavati /
pratidvn /
pratidvne /
pratidivan ity etasya bhasya (*6,4.129) ity adhikr
tya tr
tya-ikavacane caturthy-ekavacane ca
allopo 'na (*6,4.134) ity a-kra-lopa paranimittaka, tasya sthnivadb-hvd hali ca (*8,2.77) iti
drghatva na syt, na hy aya va-kro hal-para iti, asmd vacand bhavati /
ja-vidhi -- ja-vidhi praty-aj-deo na sthnivad bhavati /
sagdhi ca me sapti ca me /
babdh te har dhn /
ade ktini bahula chandasi (*2,4.39) iti ghas-la-dea /
ghasi-bhasor hali ca (*6,4.100) ity upadhal-opa /
jhalo jahli (*8,2.26) iti sa-kra-lopa /
jhaas ta-thor dho 'dha (*8,2.40) iti dhatvam /
upadh-lopasya sthnivattavt jhal jas jhasi (*8,4.53) iti gha-krasya jatva na syt, asmd
vacand bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
38/2024
2/11/13
saman gdhi /
samnasya sabhva /
sagdhi /
babdhm iti bhaser-lo-dvivacane apa slu, dvirvacanam, abhysa-kryam, ghasi-bhasor hali
ca (*6,4.100) iti upadh-lopa, jhalo jhali (*8,2.26) it sa-kra-lopa, jhaas ta-thor dho 'dha
(*8,2.40) iti dhatvam /
upadha-lopasya sthnivattvt jhalm ja jhai (*8,4.53) iti jatva na syt, asmd vacand
bhavati /
carvidhi -- carvidhi prati aj-deo na sthnivad bhavati /
jakatu /
jaku /
akan pitaro 'mmadanta pitara /
li-dvivacana-bahuvacanayor ader ghas-la-dea /
gama-hana-jana-khana-ghas lopa k-ity anai (*6,4.98) iti upadh-lopa, dvirvacanam,
abhysa-kryam /
tatra upadh-lopasya sthnivattvt khari ca (*8,4.55) iti gha-krasya cartva na syd, asmd
vacand bhavati /
si-vasi-ghasn ca (*8,3.60) iti atvam /
akan iti ade lu bahuvacane ghas-la-dea, clergatasya mantre ghasa-hvara (*2,4.80) iti luk
/
gama-hana-jana-khana-ghas lopa k-ity anai (*6,4.98) ity upadh-lopa, tasya sthnivattvt
khari ca (*8,4.55) iti cartva na syt, asmd vacand bhavati /
svara-drghaya-lopeu lopa-aj-deo na sthnivad bhavati /
anyatra sthnivad eva /
tena bahukhavakah, kiryo, giryo, vyvo iti sthnivattvt svara-drghaya-lop na bhavanti //
[#26]
dvirvacane 'ci (*1,1.59) /
dvirvacana-nimitte 'ci aj-dea sthnivad bhavati , dvirvacana eva kartavye /
rpa-atidea ca aya niyata-kla /
tena kr
te dvirvacane punar dea rpam eva avatihate /
l-lopa-upadhlopa-ilopaya-ay-av-y-v-de prayojanam /
l-lopa--papatu /
papu /
to lopa ii ca (*6,4.64) iti -kra-lope kr
te tasya sthnivad-bhvt eka-aco dve prathamasya
(*6,1.1) iti dvirvacana bhavati /
upadh-lopa--jaghnatu /
jaghnu /
gama-hana-jana-khana-ghas lopa k-ity anai (*6,4.98) ity aupadh-lope kr
te anackatvd
dvirvacana na syt, asmd vacand bhavati /
i-lopa -- -iat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
39/2024
2/11/13
[#27]
pratyayasya luk-lu-lupa (*1,1.61) /
adaranam iti vartate /
pratyaya. adaranasya luk, lu, lup ity et saj bhavanti /
aneka-saj-vidhanc-ca tad-bhvita-grahaam iha vijyate /
luk-saj-bhvita pratyaya-adarana luk-sajam bhavati, lu-saj-bhvita lu-saja
bhavati, lup-saj bhvita lup-saja bhavati /
tena sajn sakaro na bhavati /
vidhi-pradeeu ca bhvin saj vijyate /
atti /
juhoti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
40/2024
2/11/13
vara /
pratyaya-grahaam kim ? agastaya /
kuin /
luk-lu-lup-prade - luk-taddhita-luki (*1,2.49), juhoty-dibhya lu (*2,4.75), janapade lup
(*4,2.71) ity evam daya //
pratyaya-lope pratyaya-lakaam (*1,1.62) /
pratyaya-nimitta kryam asaty api pratyaye katha nu nma syt it stram idam rabhyate /
pratyaya-lope kr
te pratyaya-lakaa pratyaya-hetuka karya bhavati /
agnicit, somasut, adhok, ity atra sup-tio luptayo sup-ti-anta padam (*1,4.14) iti pada-saj
bhavati /
adhok iti duhe lai tipi abluki tilope ghatva-bhabhva-jatva-cartveu kr
teu rpam /
pratyaya iti vartamne puna pratyaya-grahaa kim ? kr
tsna-pratyaya-lope yath syt /
iha m bht -- ghnya /
sagmya /
hanigamyor li-tmanepade lia sa-lopo 'nantyasya (*7,2.79) iti syu-sa-kra-lopa pratyayaikadea-lopa, tatra pratyaya-lakaena jhali ity anunsikalopo na bhavati (*6,4.37) /
pratyaya-lakaam iti kim ? rya kula raikulam /
gave hitam gohitam /
yav-deau na bhavata vara-rayatvt //
na lumat 'gasya (*1,1.63) /
prvea atiprasakta pratyaya-lakaam iti viee pratiedha ucyate /
lumat abdena lupte pratyaye yad-aga, tasya pratyaya-lakaa krya na bhavati /
garg /
mr
a /
juhuta /
ya-apor lumat luptayor agasya vr
ddhi-guau na bhavata /
lumat iti kim ? kryate /
hryate /
agasya iti kim ? paca /
sapta paya /
sma //
aco 'ntya-di i (*1,1.64) /
aca iti nirdhrae ah /
jtv-ekavacanam /
ac sannivim, yo 'ntyo 'c tad-di abda-rpa i-saja bhavati /
agnicit-icchabda /
somasut-uc-chabda /
tm, thm-m-abda /
pacete, pacethe /
i-prade--ita tmanepadna ere (*3,4.79) ity evam daya //
[#28]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
41/2024
2/11/13
42/2024
2/11/13
pit-paryya-vacanasya ca sva-dy-artham /
pin-nirdea kartavya /
tato vaktavyam paryya-vacanasya grahaa bhavati, ca-krt svasya rpasya tad-vie
ca iti /
ki prayojanam ? sva-dy-artham /
sve pua (*3,4.40) /
svapoa pua /
raipoam /
dhanapoam /
avapoam /
gopoam /
jitparyya-vacanasya-iva rja-dy-artham /
jin-nirdea kartavya /
tato vaktavyam paryya-vacanasya-iva grahana bhavati iti, na svarpasya, na api tadviem /
ki prayojanam ? rja-dy-artham /
sabh rj+amanuya-prv (*2,4.23) -- inasabham /
varasabham /
tasya-iva na bhavati--rja-sabh /
tad-vie ca na bhavati -- puyamitra-sabh /
candragupta-sabh /
jhaittad-vie ca matsya-dy-artham /
jhin-nirdea kartavya /
tato vaktavyam tasya ca grahaa bhavati tad-via ca iti /
ki prayojanam ? matsya-dy-artham /
paki-matsya-mr
gn hanti (*4,4.35) iti hak--pkika /
mtsiyaka /
tad-viem -- kunika /
paryy na bhavati--ajihmn hanti, animin hanti iti /
atha-ikasya-iyate, mnn, hanti iti mainika //
audit savarasya ca-apratyaya (*1,1.69) /
parea a-krea pratyhra-grahaam /
a gr
hyama udic ca savarn grhako bhavati, svasya ca rpasya, pratyaya varjayitv /
d gua (*6,1.87), asya cvau (*7,4.32), yasya-ti ca (*6,4.148) /
svara-anunsikya-kla-bhinnasya grahana bhavati /
udit khalv api /
cu- (*1,3.7), laakva-taddhite (*1,3.8) /
ca-varga-a-vargayo ka-vargasya ca grahanam bhavati /
apratyaya iti kim ? san-asa-bhika u (*3,2.168), a smpratike (*4,3.9), drgho na bhavati //
ta-paras tat-klasya (*1,1.70) /
ta paro yasmt so 'ya tapara, td api para tapara /
tapro varas tat-klasya, tman tulya-klasya gua-antara-yuktasya savarasya grhako
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
43/2024
2/11/13
44/2024
2/11/13
[#31]
vr
ddhir yasya acm dis tad vr
ddham (*1,1.73) /
yasya iti samudya ucyate /
ac madye yasya vr
ddhi-sajaka di-bhta, tac-chabda-rpa vr
ddha-sajja bhavati /
acm iti jtau bahuvacanam /
lya /
mlya /
aupagavya /
kpaavya /
di iti kim ? sabhsannayate bhava sbhsannayana /
v nmadheyasya vr
ddha-saj vaktavy /
devadatty /
daivadatt /
gotrntd asamastavat-pratytyo bhavatti vaktavyam /
ghr
ta-pradhano rauhi ghr
tarauhi /
tasya chtr ghr
tarauhy /
odana-pradhna pini odana-pini /
tasya chtr odana-piny /
vr
ddhmbhy /
vr
ddhakyapy /
jihvktya-haritakya-varjam /
jaihvkt /
hritakt //
tyad-dni ca (*1,1.74) /
yasya acm di-grahaam uttara-artham anuvartate /
iha tu na sambadhyate /
tyad-dni abda-rpi vr
ddha-sajni bhavanti /
tyadyam /
tadyam /
etadyam /
idamyam /
adasyam /
tvadyam /
tvdyani /
madyam /
mdyani /
bhavatyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
45/2024
2/11/13
kimyam //
e prcm dee (*1,1.75) /
yasya acm di-grahaam anuvartate /
e yasya acm di tat prc debhidhne vr
ddha-saja bhavati /
epacanya /
bhojakaya /
gonardya /
e iti kim ? hicchatra /
knya-kubja /
prcm iti kim ? devadatto nma bhkeu grmah, tatra bhava daivadatta /
dee iti kim ? gomaty bhav matsy gaumat //
prg udacau vibhajate hasa krodake yath /
vidu abda-siddhy-artha s na ptu arvat //
iti rjaydityaviracity kikym vr
ttau prathamdhyyasay prathama pda //
____________________________________________________________________
[#32]
g-kudibhyo 'init || PS_1,2.1 ||
_____START JKv_1,2.1:
atideo 'yam /
g iti i-deo rhyate, na g gatau iti, a-krasya ananya-arthatvt /
kudayo 'pi kua kauilye ityeta drabhya yvat ku abde iti /
egyo g-kudibhya pare aita pratyay ito bhavanti idvad bhavanti ity artha /
ga -- adhyaga /
adhyagtm /
adhyagata /
kudibhya--kuit /
kuitum /
kuitavyam /
utpuit utpuitum /
utpuitavyam /
ait iti kim ? utkoayati /
uccukoa /
utkoaka /
utkoo vatate /
vyace kuditvamanasti vaktavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
46/2024
2/11/13
vicit /
vicitum /
vicitavyam /
anasi iti kim ? uruvyac //
____________________________________________________________________
vija i || PS_1,2.2 ||
_____START JKv_1,2.2:
ovij bhaya-calanayo, asmt para i-di pratyayo idvad bhavati /
udvijit /
udvijitum /
udvijitavyam /
i iti kim ? udvejanam /
udvejanyam //
____________________________________________________________________
vibh-ro || PS_1,2.3 ||
_____START JKv_1,2.3:
i iti vartate /
r-u cchdane, asmt para idi pratyayo vibh idvad bhavati /
proruvit /
proravit /
i ityeva proravanam /
proravatyam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
47/2024
2/11/13
_____START JKv_1,2.4:
srvadhtuka yad apit tan idvad bhavati /
kuruta /
kurvanti /
cinuta /
cinvanti /
srvadhatukam iti kim ? kart /
kartum /
kartavyam /
apit iti kim ? karoti /
karoi /
karomi /
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.5:
apit iti vartate /
asayogntd dhto paro li pratyaya apit kid bhavati /
bidhidatu /
bibhidu /
cicchidatu /
cicchidu /
jatu /
ju /
asayogt iti kim ? sasrase /
dadhvase /
apit ityeva /
bibheda //
____________________________________________________________________
[#33]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
48/2024
2/11/13
indhi-bhavatibhy ca || PS_1,2.6 ||
_____START JKv_1,2.6:
indhi bhavati ity etbhy paro li pratyaya ki bhavati /
samdhe dasyu hantamam /
putra dhe atharvaa /
bhavate khalv api -- babhva /
babhvitha /
indhe sayogartha grahaam /
bhavate pidartham /
atra-ii -- ranthigranthidambhisvajnmiti vaktavyam /
rethatu, rethu /
grethatu, grethu /
debhatu, debhu /
pariasvaje, pariasvajte //
____________________________________________________________________
mr
-amr
d a-gudha-kua-klia-vada-vasa ktv || PS_1,2.7 ||
_____START JKv_1,2.7:
mr
a mr
da gudha kua klia vada vasa ity etebhya para ktv-pratyaya kid bhavati /
na ktv se (*1,2.18) iti pratiedha vakyati tasyya purastdapakara /
gudha-kua-klin tu ralo v-y-upadhd-dhal-de sa ca (*1,2.26) iti vikalpe prpte nityaartha vacanam /
mr
itv /
mr
ditv /
gudhitv /
kuitv /
kliitv /
uditv /
uitv //
____________________________________________________________________
ruda-vida-mua-grahi-svapi-praccha sa ca || PS_1,2.8 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
49/2024
2/11/13
_____START JKv_1,2.8:
ruda vida mua grahi svapi praccha ity etebhya saca ktv ca kitau bhavata /
ruda-vida-mu ralo vyupadhd-dhal-de saca (*1,2.23) iti vikalpe prpte nitya-artha
grahaam /
graher vidhy-artham eva /
svapi-pracchyo sann-artha grahaam /
kideva hi itv /
ruditv, rurudiati /
viditv, vividiati /
muitv, mumuiati /
gr
htva, jighr
kati /
suptv, suupsati /
pr
v, pipr
cchiati /
graha-dn kittvt samprasraa bhavati /
kira ca pacabhya (*7,2.75) iti praccher i-gama //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.9:
san ity anuvartate /
ktv iti nivr
tam /
igantd dhto paro jhal-di san kid bhavati /
cicati /
tuati /
cikrati /
ika iti kim ? pipsati /
tihsati /
jhal iti kim ? iayiate /
kim artham idam ucyate ? guo m bht iti /
aj-jhana-gam sani (*6,4.16) iti drghatva guasya bdhaka bhaviyati ? yatha-iva tarhi
drghatva gua bdhate tath ilopamapi badheta /
tasmd drghatvasya avaka-dnya kittvam idam rabhyate /
cicati ity diu svaka drghatva partvd ilopena bdhyate /
jpsati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
50/2024
2/11/13
[#34]
ika kittva guo m bht drgha-rambht kr
te bhatet /
anarthakam tu hrasva-artha drgh tu prasajyate //1//
smarthyddhi punarbhvyamr
dittva drghasarayam /
drgh nkr
te krghe ilopastu prayojanam //2//
____________________________________________________________________
halantc ca || PS_1,2.10 ||
_____START JKv_1,2.10:
halantd iko jhal kit iti vartate /
san iti nivr
ttam /
ig-antad ik-sampd-dhala parau jhal-d /
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.11:
parata kitau bhavata /
bhitsa, bhutsa /
sici khalvapi--abhitta, abuddha /
ika ity eva /
yaka, ayaa /
samprasraa hi syt /
tmanepadeu iti kim ? asrkit /
adrkt /
sr
ji-dr
or jhaly-am-akiti (*6,1.58) ity am-gamo na syt /
hal-antt ity eva /
cea, acea /
guo na syt /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
51/2024
2/11/13
[#33]
jhal ity eva vartia, avartia /
guo na syt /
[#34]
li-sicau iti kim ? dve dvekyati //
____________________________________________________________________
u ca || PS_1,2.12 ||
_____START JKv_1,2.12:
r
-vara-antd dhto parau li-sicau tmanepadeu jhal-d kitau bhavata /
kr
a /
hr
a /
sica khalv api akr
ta /
ahr
ta /
jhal ity eva /
varia /
avaria /
vr
-r
to v (*7,2.38) avara //
____________________________________________________________________
v gama || PS_1,2.13 ||
_____START JKv_1,2.13:
li-sicv tmanepadeu iti vartate /
gamer-dhto paru li-sicau tmanepadeu jhal-d v kitau bhavata /
sagasa, sagasa /
sica khalv api -- samagast, samagata /
kittvapake anunsika-lopo bhavati anudtta-upadea-vanati-tanoty-dnm(*6,4.37) iti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
52/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#35]
hana sic || PS_1,2.14 ||
_____START JKv_1,2.14:
hanter dhto para sic kid bhavati /
hata, hastm, hasata /
sica kittvd anunsika-lopa /
sij-grahaa li-nivr
tty-artham /
uttaratra-anuvr
ttir m bht /
atmanepada-grahaam uttara-artham anuvartate /
iha tu parasmaipade hanter vadhabhvasya nityatvt kittvasya prayojana na asti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.15:
sica tmanepadeu iti vartate /
yamer dhtor gandhane vartamnt para sic pratyaya kid bhavati tmanepadeu parata /
gandhana scana, parea pracchdyamnasyvadyasyvikaraam /
aneka-arthatvd dhtn yamis tatra vartate /
udayata, udyastm, udyasata /
scitavn ity artha /
sica kittvd anunsika-lopa /
o yamahana (*1,3.28) ity tmanepadam /
gandhana iti kim ? udyasta pdam /
udyasta kpd udakam /
udhdr
tavn ity artha /
sakarmakatve 'pi samuddbhyo ymo 'granthe (*1,3.75) ity tmanepadam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
53/2024
2/11/13
vibh-upayamane || PS_1,2.16 ||
_____START JKv_1,2.16:
yama sij-tmanepadeu iti vartate /
yamer dhto upayamane vartamnt para sic-pratyayao vibh kid bhavati tmanepadeu
parata /
upyata kanym, upyasta kanym /
upyata bhrym, upyasta bhrym /
upayamana svkaraa, vivha, drakarma, pi-grahaam ity artha /
updyama svakarae (*1,3.56) ity tmanepadam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.17:
sij-tmanepadeu iti vartate /
tihater dhto ghu-sajakn ca i-kra ca antd ea sic ca kid bhavati tmanepadeu
parata /
upsthita, upsthitm, upsthiata /
ghu-sajaknam -- adita /
adhita /
icca kasya takrettva drgho m bhd r
te 'pi sa /
anantare pluto m bht pluta ca viaye smr
ta //
____________________________________________________________________
54/2024
2/11/13
se iti kim ? ir
tv ' gutv ' ktv-grahaa kim ? nigr
hti /
upasnihiti /
nikuciti /
[#36]
na seiti kr
te 'kittve nihym avadhrat /
jpakn-na proky sani jhal-grahaa vidu //
ittva kitvanihogena rea tulya sudhvani /
vasv-artha kid-atdenni gr
hti prayojanam //
____________________________________________________________________
nih -svidi-midi-kvidi-dhr
a || PS_1,2.19 ||
_____START JKv_1,2.19:
na se iti vartate /
svidi midi kvidi dhr
ity etebhya pro nih-pratyaya se na kid bhavati /
ayitah, ayitvn /
prasvedita, prasveditavn /
pramedita, prameditavn /
prakveditah, prakveditavn /
pradharita pradharitavn /
se ity eva svinna, svinnavn /
svid-dnam dita ca (*7,2.16) iti nihymi pratiidhyate /
vibh bhva-dikarmao (*7,2.17) iti pake 'bhyanujyate sa viaya kittva-pratiedhasya //
____________________________________________________________________
mr
as titikym || PS_1,2.20 ||
_____START JKv_1,2.20:
mr
er dhto titikym arthe nih se na kid bhavati /
titik kam /
marita, mr
itavn //
titikym iti kim ? apamr
ita vkyam ha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
55/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.21:
nih se na kit iti vartate /
udupadhd dhto paro bhve dikarmai ca vartamno nih-pratyaya se-anyatarasy na
kid bhavati /
dyutitatmanena, dyotitamanena /
pradyutita, pradyotita muditamanena, moditamanena /
pramudita, pramodita /
udupadht iti kim ? likhitamanena /
bhva-dikarmao iti kim? rucita krpaa dadti /
se ity eva /
prabhukta odana /
vyavasthita-vibh ca-iyam /
tena ab-vikaranm eva bhavati /
gudha pariveane, gudhitam ity atra na bhavati //
____________________________________________________________________
pa ktv ca || PS_1,2.22 ||
_____START JKv_1,2.22:
anyatarasym iti na svaryate /
utara-stre punar v vacant /
na se iti vartate /
paca i vihita kila ktv-nihayo (*7,2.50), pa ca (*7,2.51) iti /
pa paro nih-pratyaya itv ca se na kid bhavati /
pavita, pavitavn /
ktv-pratyayasaya na ktv se (*1,2.18) iti seddha eva pratiedha /
tasya grahaamuttarrtham /
tath ca-ukta nityam akittvam idyo ktv-nihayo ktv-grahaam uttara-artham iti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
56/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#37]
na-upadht tha-pha-antd v || PS_1,2.23 ||
_____START JKv_1,2.23:
nih iti nivr
ttam /
nikra-upadhd dhto thakrntt phakarntc ca para ktv pratyaya se va na kid bhavati /
grathitv, granthitva /
rathitv, ranthitv /
guphitv, gumphitv /
na-upadht iti kim ? rephitv /
gophitv /
tha-pha-antt iti kim ? srasitva /
dhvasitv //
____________________________________________________________________
vaci-lucy-r
t a ca || PS_1,2.24 ||
_____START JKv_1,2.24:
vaci luci r
t ity etebhya para ktv pratyaya se v na kid bhvati /
vacitv, vacitva /
lucitv, /
ucitv /
r
titva, artitv /
r
ter ya (*3,1.29) rdhadhtuke vikalpita (*3,1.31) /
sa yatra pake na asti tatra-idam udharaam /
se ity eva /
vaktv //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
57/2024
2/11/13
tr
i-mr
i-kr
e kyapasya || PS_1,2.25 ||
_____START JKv_1,2.25:
na ktv se (*1,2.18) iti pratiedhe prpe kittva vikalpyate /
tr
i mr
i kr
i ity etebhya para krv pratyaya se kyapasya cryasya mate v na ki bhavati
/
tr
itv, tritv /
mr
itva, mritva /
kr
itva, karitv /
kayapa-grahaa pja-artham /
v ity eva hi vartate //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
58/2024
2/11/13
_____START JKv_1,2.27:
iti traym aya mtrika-dvimtrika-trimtrik pralia-nirdea /
hrasva-drgha-pluta iti dvandva-ikavad bhve pulliga-nirdea /
u 3 ity eva klo aj yath-krama hrasva-drgha-pluta ity eva sajo bhavati /
uklo hrasva - dadhi /
madhu /
klo drgha - kumr /
gaur /
3kla pluta - devadatta3 atra nv-asi /
kla-grahaa parima-artham /
drgha-plutayo hrasva-saj m bht /
lya, pralya, hrasvasya piti kr
ti tuk (*6,1.71) iti tu na bhavati /
[#38]
aj-grahaa sayoga-ac-samudya-nivr
tty-artham /
pratakya, prarakya, hrasvrayas tu m bht /
titaucchtram, drght (*6,1.75), padntd v (*6,1.76) iti vibh tu m bht /
hrasva-drgha-pluta-prade -- hrasvo napusake prtipadikasya (*1,2.47) /
akr
t-sarvadhtukayor drgha (*7,4.25) /
vkyasya e pluta udtta (*8,2.82) //
____________________________________________________________________
aca ca || PS_1,2.28 ||
_____START JKv_1,2.28:
paribh iya sthni-niyama-arth hrasva-drgha-pluta svasajay iyam aca eva
sthne veditavy /
vakyati hrasvo napusake prtipadikasya (*1,2.47), rai--atiri /
nau--atinu /
go--upagu /
aca iti kim ? suvg brahmaa-kulam /
akr
t-srvadhtukayor drgha (*7,4.25) -- cyate /
ryate /
aca iti kim ? bhidyate /
dhidyte /
vkyasya e pluta udtta (*7,2.82) --devadatta3 /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
59/2024
2/11/13
yajadatta3 /
aca iti kim ? agnici3t /
somasu3t /
takrasya m bht /
svasajay vadhne niyama /
ac iti vartate /
iha m bht /
dyau panth /
sa dyaubhym /
dyubhi /
atra niyamo na asti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.29:
ac iti vartate /
udtta-di-abd svare varadharme loka-vedayo prasiddh eva /
te iha tadgue 'ci paribhyante /
uccair upalabhyamno yo 'c sa udtta-sajo bhavati /
uccai iti ca ruti-prakaro na gr
hyate, uccair bhate, ucai pahati iti /
ki tarhi ? sthna-kr
tam uccatva sajino vieaam /
tlv-diu hi bhgavatsu sthneu var nipadyante /
tatra ya samne sthne rdhva-bhaga-nipanno 'c sa udtta-sajo bhavati /
yasminn ucryame gtrmymo nigraho bhavati, rkat asnigdhat svarasya, savr
tat
khavivarasya /
ye /
te /
ke /
udtta-prade--dy-udtta ca (*3,1.3) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.30:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
60/2024
2/11/13
ac iti vartate /
ncair upalabhyamno yo 'c so 'nudtta-sajo bhavati /
samne sthne nca-bhge nipanno 'c anudtta /
yasminn uccryame gtrm anvavasargo mrdava bhavati, svarasya mr
dut snigdhat,
kaha-vivarasya urut mahatt /
tva sama sima ity anuccni /
namaste rudra nlakaha sahasrka /
anudttaprade- anudttau sup-pitau (*3,1.4) ity evam dya //
____________________________________________________________________
[#39]
samhra svarita || PS_1,2.31 ||
_____START JKv_1,2.31:
ac iti vartate /
udtta-nudtta-svara-samhro yo 'c sa svarita-sajo bhavati /
smarthyc ca atra loka-vedayo prasiddhau guv eva vara-dharmv udtta-anudttau
gr
hyete, n 'cau /
tau samhriyete yasminn aci tasya svarita ity e saj vidhyate /
ikyam /
kany /
smanya /
kva /
svarita-prade-- tit svaritam (*6,1.175) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.32:
udtta-anudtta-svara-samhra svarita ity uktam /
tatra na jyate kasminnae udtta kasminn anudtta, kiyn v udtta kiyn v anudtta
iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
61/2024
2/11/13
tad-ubhayam anena-khyyate /
tasya svaritasya dv ardha-hrasvam udttam, pariiam anudttam /
ardha-hrasvam iti ca ardhamtra-upalakyate /
hrasva-grahaam atantram /
sarvem eva hrasva-drgha-plutn svaritnm ea svara-vibhga /
ikyam ity atra ardha-mtr dita udtta, apara-ardha-mtr anudtt, eka-rautir v /
kany ity atra ardha-mtr dita udatt adhyardha-mtr anudtt /
mavaka3 mavaka (*8,2.103) ity atra ardha-mtr dita udtt ardha-tr
tya-mtr anudtt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.33:
traisvarye padn prpte drt sambuddhv-aikarutya vidhyate /
ek rutir yasya tad idam ekaruti /
eka-ruti vkya bhavati /
drt sambodhayati yena vkyena tat sambodhana sambuddhi /
na eka-vacana sambuddhi /
svarm udttdnm avibhgo bhedati rodhnam ekaruti /
gaccha bho mavaka devadatta3 /
drt iti kim ? gaccha bho mavaka devadatta //
____________________________________________________________________
yaja-karmay-ajapa-nykha-smasu || PS_1,2.34 ||
_____START JKv_1,2.34:
traisvaryea vede mantr pahyante /
te yaja-kriyym api tatha-iva prayoge prpte eka-rutir vidhyate japa-nykha-smni
varjayitv /
yaja-karmai mantrm aikarutya bhavati /
agnir mrdh diva kakut pati pr
thivy ayam /
ap retasi jinvato3m /
yaja-karmai iti kim ? samphe m bht /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
62/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.35:
yaja-karmai iti vartate /
yaja-karmai vaakra uccaistar v bhavati eka-rutir v /
vaa-abdena atra vaua abdo lakayate /
vaua ity asya-iva-ida svara-vidhnam /
yady eva vaua-grahaam eva kasmn na kr
tam ? vaicitrya-artham /
vicitra hi strasya kr
ti pine /
somasya agne vh3a /
somasya agne vh3 vau3a //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.36:
chandasi viaye vibh ekarutir bhavati /
paka-antare traisvaryam eva bhavati /
v iti prakr
te vibh-grahana yaja-karmai ity asya nivr
tty-artham /
tena aya svdhyya-kle 'pi pkika aikarutya-vidhir bhavati /
ie tvorje tv /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
63/2024
2/11/13
ie tvorje tv /
agna yhi vtaye /
agna yhi vtye /
agnimle purohitam /
agnimle purohitam /
a no devrabhaiaye /
a no devrabhaiaye //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.37:
subrahmay nma nigadas tatra yaja-karmai iti vibh chandasi (*1,2.36) iti ca ekaruti
prpt pratiidyate /
subrahmayym ekarutir na bhavati /
yas tu lakaa-prpta svaritas tasya-udtta deo bhavati /
subrahmanyom /
indrgaccha, hariva gaccha, medhtithermea vr
aavasya mene /
gaurva-skandinnahalyyai jra kauikabrhmaa gautamabruva va sutymgaccha
maghavan /
atra subrahmayom ity okras titsvarea svaritas tasya-udtto vidhyate /
indra gaccha ity mantritam dy-udattam /
dvityo varo 'nudtta /
udttd anudtasya svarita iti svarita prasaktas tasya anena-udtta triyate /
tad evam indra gaccha iti catvra udtt /
pacima eko 'nudtta /
hariva gaccha ityanayaiva prakriyay catvra udtt dvv anudttau /
medhtithe iti ayanta parama-amantritam anupraviati submantrite pargavatsvare
(*2,1.2) iti /
tata sakalasy mantritdy-udttatve ir
te dvityam akaram anudtta, tasya udttd
anudttasya svarita (*8,4.66) iti svaritatve prpte idam-udttatva vidhyate /
tena dvvapy-udttau bhavata /
[#41]
eaman-udttam /
vr
aavasya mene iti samna prvea /
gaurvaskandin iti tatha-iva dve dye akare udtte, eam anudttam /
ahalyyai jra iti subantasya amantrita-anupravet t advadeva svara /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
64/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.38:
subrahmayym eva dev brahma iti pahyate, tatra prvea svaritasya+udtte prapte
'nena-anudtto vidhyate /
deva-brahmao svaritasya anudtta deo bhavati /
dev brahma gacchata /
dvayor api padayor mantrita-dy-udttatve eanighte ca+udttd anudttasya svarita kr
tas
tasya-anudtto bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.39:
eka-ruti iti vartate /
sahitya viaye svaritt parem anudttnm ekarutir bhavati /
ima me gage yamune sarasvati utudri /
mavaka jailakdhypaka kva gamiyasi /
imam ity anta-udtta, me iti anudtta vidhi-kla eva nighta-vidhnt /
tat puna udttd anudtasya svarita (*8,4.66) iti svarita sampadyate /
tasmt svaritt parem anudttn gageprabhr
tnm ekarutir bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
65/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.40:
anudtta-grahaam anuvartate /
udtta paro yasmt sa udttapara svarita paro yasmt sa svaritapara /
udttaparasya svaritaparasya ca anudttasya sannatara deo bhavati /
anudttatara ity artha /
dev maruta pr
nimtaro 'pa /
mtara ity anudtta /
apa ity anta-udtta -ida-pad-dy-ap-pum-rai-dyubhya (*6,1.171) iti /
tatra anudttayor ekdea okro 'nudtta tasya-udtte parabhte sannatara deo bhavati /
ima me gage yamune sarasvati utudri /
ikro 'nudtta /
utudri ity etad mantrita pddau tasmn na nihanyate, anudtta sarvam apddau
(*8,1.18) iti /
[#42]
tasya prathamam akaram udtta tasmin parabhte prvasya sarasvati iti ikrasya sannatara
deo bhavati /
mavaka jailakdypaka kva gamiyasi /
kva iti svaritas tasmin parabhte ka iti anudattas tasya sannatara deo bhavati //
____________________________________________________________________
apr
k ta eka-al pratyaya || PS_1,2.41 ||
_____START JKv_1,2.41:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
66/2024
2/11/13
apr
kta iti iya saj bhavati eka-al ya pratyayas tasya /
asahya-vc eka-abda /
spo 'nudake kvin (*3,2.58) - dhr
taspr
k/
bhajo vi (*3,2.62) - ardhabhak /
pdabhk /
eka-al iti kim ? darvi /
jgr
vi /
pratyaya iti kim ? sur /
apr
kta-prade -- ver apr
ktasya (*6,1.67) ity evam dya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.42:
tatpurua iti samsa-vieasya saj vakyati /
sa tatpurua samna-adhikaraa-pada karmadhraya-sajo bhavati /
adhikaraa-abdo 'bhidheya-vci /
samna-adhikaraa samna-abhidheya /
paramarjyam /
uttamarjyam /
akarmadhraye rjyam (*6,2.130) ity uttarapada-dy-udtta na bhavati /
pcakavr
ndrik /
tatpurua iti kim ? pcikbhrya /
samna-adhikaraa iti kim ? brhmaa-rjyam /
karmadhraya-prade - karmadhraye 'nih (*6,2.46) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.43:
prathamay vibhkty yan nirdiyate samsa-stre tadupasarjana-saja bhavati /
samse iti samsa-vidhyi stra gr
hyate /
vakyati - dvity rita-atta-patita-gata-atyasta-prpta-pannai (*2,1.24) iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
67/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.44:
eka vibhktir yasya tad idam eka-vibhkti /
samse vidhyamne yan niyata-vibhaktika, dvitye sambandhini bahubhir-vibhaktibhir
yujyamne 'py ekayaiva vibhakty yujyate tad-upasarjana-saja bhavati aprva-nipte, prvanipata prva-nipta-khyam upasarjana-krya varjayitv /
[#43]
nirdaya krnt-ady-arthe pacamy /
prva-pade nnvibhaktike 'py uttarapada pacmyantam eva bhavati /
nikrnta kaumby nikaumbi /
nitrnta kaumby nikaumbim /
nikrntena kaumby nikaumbin /
nikrntya kaumby nikaumbaye /
nikrntt kaumby nikaumbe /
nikrntasya kaumby nikaumbe /
nikrnte kaumby nikaumbau /
eva nirvrasi /
ekavibhakti iti kim ? rjakumr /
aprva-nipte iti kim ? na hi bhavati kaumbni iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
68/2024
2/11/13
_____START JKv_1,2.45:
abhidheya-vacano 'rtha-abda /
arthavac-chabda-rpa prtipadika-saja bhavati dhtu-pratyayau varjayitv /
ittha /
kapittha /
kuam /
pham /
arthavat iti kim ? vanam, dhanam iti na antasya avadher m bht /
nalopo hi syt /
adhtu iti kim ? hanter la /
ahan /
alopa syat /
apratyaya iti kim ? ke /
kuye /
hrasvo napusake prtipadikasya (*1,2.47) iti hrasva syt /
anarthakasya api niptasya prtipadika-saj iyate /
adhygacchati /
pralambate /
prtipadika-prade -- hrasvo napusake prtipadikasya (*1,2.47) ity evam dya //
____________________________________________________________________
kr
t -taddhita-sams ca || PS_1,2.46 ||
_____START JKv_1,2.46:
kr
tas taddhit sams ca prtipadika-saj bhavanti /
apratyaya iti prvatra paryudsat kr
dantasya taddhitntasya ca anena prtipadika-saj
vidhyate /
arthavat-samudayn samsa-grahaa niyama-artham /
kr
t -- kraka /
hraka /
kart /
harta /
taddhita -- aupagava /
kpaava /
samsa -- rja-purua /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
69/2024
2/11/13
brhmaa-kambala /
samsa-grahaasya niyama-arthatvd vkyasya arthavata saj na bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.47:
napusaka-lige 'rthe yat prtipadika vartate tasya hrasvo bhavati dea alo 'nyasya aca /
atiri kulam /
atinu kulam /
napusake iti kim ? grma /
senn /
prtipadikasya iti kim ? ke tihata /
kuye tihata /
prtipadika-grahaa-smarthyat eka-dea prvasya antavan-na bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.48:
prtipadikasya iti vartate /
go iti svarpa-grahaa str iti pratyaya-grahaa svaritatvt /
upasarjana-grahaa tayor vieaam /
gor upasarjanasya strpratyaya-antasya+upasarjanasya iti /
tbhy prtipadikasya tadanta-vidhi /
upasarjana-go-abdntasya upasarjana-strpratyaya-antasya ca prtipadikasya hrasvo bhavati /
[#44]
citragu /
abalagu /
striy -- nikaumbi /
nirvrasi /
atikhava /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
70/2024
2/11/13
atimla /
upasarjanasya iti kim ? rja-kumr /
svaritatva kim ? atitantr /
atilakm /
atir //
yaso bahuvrhe pratiedho vaktavaya /
bahu-reyas /
vidyamna-reyase //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
id-goy || PS_1,2.50 ||
_____START JKv_1,2.50:
prvea luki prpte ikro vidhyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
71/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
lupi yuktavad-vyaktivacane || PS_1,2.51 ||
_____START JKv_1,2.51:
lupi iti lup-sanjay luptasya pratyayasya artha ucyate /
tatra lupi yuktavad-vyaktivacane bhavata /
yuktavat iti nih-pratyayena ktavatun prakr
tyartha ucyate /
sa hi pratyaya-artham tman yunakti /
tasya yuktavato vyaktivacane lub-arthe vidhyete /
atha v yukta prakr
ty-artha pratyaya-arthena sambaddha, tasminn-iva vyaktivacane lub-arthe
bhavata /
saptamy-arthe vati /
vyaktivacane iti ca liga-sakhyayo prvcarya-nirdea, tad-yam eva+ida stram /
tath ca asya pratykhyna bhaviyate, tad aiya saj-pramatvt (*1,2.53) iti /
vyakti -- str-pum-napusakni /
vacanam -- ekatva-dvitva-bahutvni /
pacal katriy pulig bahuvacana-viay /
te nivso janapada /
yath teu katriyeu vyaktivacane tadvajjanapade bhavata /
pacl /
kurava /
magadh /
matsy /
ag /
vag /
sugm /
pur /
lupi iti kim ? luki m bht /
[#45]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
72/2024
2/11/13
lavaa spa /
lava yavg /
lavaa kam /
vyaktivacane iti kim ? irm adrabhavo grma ir, tasya vana iravanam /
vibhaa-oadhi-vanas-patibhya (*8,4.6) iti atva na bhavati /
haritakydiu vyakti /
hartaky phalni hartakya phalni /
khalatikdiu vacanam /
khalatikasya parvatasya adrabhavni vanni khalatika vanni //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.52:
lupi iti vartate /
lub-arthasya yni vieani tem api ca yuktavad vyakti-vacane bhavata jti varjayitv /
pacl ramay, bahvann, bahukraghr
t, bahumlyaphal /
godau ramayau, bahvannau, bahukraghr
tau, bahumlyaphalau /
ajte iti kim ? pacl janapada /
godau grma /
jty-arthasya cya yuktavadbhva-pratiedha /
tena jt-idvrea yni vieani tem api yuktavadbhvo na bhavati /
pacl janapado ramayo, bahvanna /
godau grmo ramayo, bahvanna iti /
manuyalupi pratiedho vaktavya /
cac abhirpa /
vardhrik daranya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.53:
tat iti prakr
ta yuktavadbhva-lakaa nirdiyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
73/2024
2/11/13
tad-aiya na vaktavyam /
kasmt ? saj-pramatvt /
saj-abd hi nnliga-sakhy pramam /
pacl, vara iti ca, na+ete yoga-abd /
ki tarhi ? janapad-dn saj et /
tatra liga vacana ca svabhva-sasiddham eva na yatna-pratipdyam, yath pa, dr,
gr
h, sikat, var iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.54:
lub apy aiya /
yo 'ya janapade lup (*4,2.81), vara-dibhya ca (*4,2.82) iti lub ucyate,
[#46]
aya na vaktavya /
ki kraam ? yoga-aprakhynt /
na hi pacla vara iti yoga sambadha prakhyyate /
na-etad upalabhmahe vr
kayognnagare vara iti /
ki tarhi ? saj et /
tasmd atra tasya nivsa (*4,2 69), adra-bhava ca (*4,2.70) iti taddhito na+eva+utpadyate,
ki lupo vidhnena //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.55:
pacla-daya saj-abd, na yoga-nimitt ity uktam /
tac-cvayam eva abhyupagantavyam /
yoga-prame hi tad-abhve 'darana syt /
yadi pacldi-abdo yogasya prama yogasya vcaka syt tatas tadabhve 'daranam
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
74/2024
2/11/13
aprayoga syt /
dr
yate ca samprati vanaiva katriya-sambandhena janapadeu pacldi-abd, tato 'vasyate
nya yoga-nimittaka /
ki tarhi ? rhirpeaiva tatra pravr
tta iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.56:
aiyam iti vartate /
pradhna samse kicit pada, pratyayastavyaddi /
tbhym artha-vacanam artha-abhidhnam anena prakrea bhavati iti prva-cryai
paribhitam /
pradhna-upasarjane ca pradhna-artha saha brta, prakrti-pratyayau sahrtha brta iti /
tat pinir carya pratycae, aiyam etat arthasya anyapramatvt iti /
anya iti stra-apekay loko vyapadiyate /
abdair artha-abhidhnam svbhvika na pribhakam aakyatvt /
lokata eva artha-avagate /
yair api vykaraa na ruta te 'pi rja-puruam naya ity ukte rjaviia puruam nayanti
na rjanam na api purua-mtram /
aupagavam naya ity ukte upaguviiam apatyam nayanti, na+upagu na apy apatyamtra, na+ubhau /
ya ca lokato 'rtha siddha ki tatra yatnena //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.57:
aiyam iti vartate /
kla-upasarjane ca aiye /
kasmt ? arthasya anyapramatvt /
tulya-abdo hetv-anukaraa-artha /
aiya-vieaa ca-itat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
75/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#47]
jty-khyyam ekasmin bahuvacanam anyatarasym || PS_1,2.58 ||
_____START JKv_1,2.58:
aiyam iti nivr
tam /
jtir nma ayam eko 'rtha /
tad-abhidhne ekavacanam eva prptam ata idam udyate /
jter khy jty-khy /
jty-khyym ekasminn arthe vahuvacanam anyatarasy bhavati /
jty-artho bahuvad bhavati iti yvat /
tena tadvieanm ajti-abdnm api sampanndn bahuvacanam upapadyate /
sampanno yava, sampann yav /
sampanno vrhi, sampann vrhaya /
prvavay brhmaa pratyuttheya, prvavayaso brhma pratyutthey /
jti-grahaa kim ? devadatta /
yajadatta /
khyym iti kim ? kyapa-pratikr
ti kyapa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
76/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.59:
asmado yo 'rthas tasya+ekatve dvitve ca bahuvacanam anyatarasy bhavati /
aha bravmi , vaya vrma /
v brva, vaya vrma /
savieaasya pratiedho vaktavya /
aha devadatto bravmi /
aha grgyo vravmi /
aha paur bravmi /
yumadi gurvekem /
tva me guru, yya me gurava //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.60:
cakro dvayo ity anukaraa-artha /
phalgunyor dvayo prohapadayo ca dvayor nakatrayor bahuvacanam anyatarasy bhavati
/
kad prve phalgunyau, kad prv phalgunya /
kad prve prohapade, kad prv prohapad /
nakatre iti kim ? palgunyau maavike //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
77/2024
2/11/13
_____START JKv_1,2.61:
anyatarasym ity anuvartate /
dvayor dvivacane prpte punarvasvo chandasi viaye ekavacanam anyatarasy bhavati /
punarvasur nakatram aditir devat /
punarvas nakatram aditir devat /
nakatre ity eva /
punarvas mavakau /
chandasi iti kim ? punarvas iti //
____________________________________________________________________
[#48]
vikhayo ca || PS_1,2.62 ||
_____START JKv_1,2.62:
chandasi iti vartate /
dvivacane prpte chandasi viaye vikhayor ekavacanam anyatarasy bhavati /
vikha nakatram indrgn devat /
vikhe nakatram indrgn devat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.63:
chandasi iti nivr
ttam /
niya eka, punarvas dvau, tea dvandvo bahv-artha /
tatra bahuvacane prpte dvivacana vidhyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
78/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.64:
samna rpam em iti sarp /
sarp abdna ekavibhaktau parata ekaeo bhavati /
eka iyate tare nivartante /
vr
ka ca vr
ka ca vr
kau /
vr
ka ca vr
ka ca Vrka ca vr
k /
pratyartha abda-niven na+ekena anekasya abhidhnam /
tatra aneka-artha-abhidhne 'neka-abdatva prpta tasmd ekaea /
sarupm iti kim ? plakanyagrodh /
rpa-grahaa kim ? bhinne 'pyarthe yath syt /
ak /
pd /
m /
ekagrahaa kim ? dvibahvo eo m bht /
eagrahana kim ? deo m bht /
ekavibhaktau iti kim ? paya payo jarayati /
brhmabhy ca kr
ta brhmabhy ca dehi //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
79/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
vr
d dho yn tal-lakaa ced-eva viea || PS_1,2.65 ||
_____START JKv_1,2.65:
ea iti vartate /
yn iti sahayoge tr
ty /
vr
ddho yn sahavacane iyate yuv nivartate /
vr
ddha-abda prvcrya-saj gotrasya apatyam antarhita vr
ddham iti /
vr
ddha-yno sahavacane vr
ddha iyate tal-lakaa ced eva viea /
tad iti vr
ddha-ynor nirdea /
lakaa-abdo nimitta-paryya /
cec-chabdo yady arthe /
evakro 'vadhrae /
vieo vairpyam /
vr
ddha-yuva-nimittakam eva yadi vairpayam bhavati tato vr
ddhi iyate, yuv nivartate /
samnymkr
tau vr
ddha-yuva-pratyayau bhidyete /
grgya ca grgyya ca grgyau /
[#49]
vatsya ca vtsyyana ca vtsyau /
vr
ddha iti kim ? garga ca grgyyaa ca gargagrgyaau /
y n iti kim ? grgya ca garga ca grgya-gargau /
tal-lakaa iti kim ? grgya-vtsyayanau /
evakra kim-artha /
bhgavitti ca bhgavittika ca bhgavitti-bhgavittikau /
kuts sauvratva ca bhgavittikasya aparo vieo vidyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.66:
ea iti vartate, vr
ddho yn iti ca sarvam str vr
ddh yn sahavacane iyate, tal-lakaa
ced-eva vieo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
80/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.67:
tal-lakaa ced-eva viea iti vartate /
vr
ddho yna iti nivr
ttam /
striy sahavacane pumn iyate str nivartate /
strpusalakaacedeva vieo bhavati /
brhmaa ca mayr ca kukkuamayryau /
evakara kim-artha /
indra ca indr ca indrendryau /
puyogd khyym (*4,1.48) ity aparo viea /
pumn iti kim ? prk ca prci ca prkprcyau /
prk ity avayayam aligam //
____________________________________________________________________
bhrtr
- putrau svasr
- duhitr
b hym || PS_1,2.68 ||
_____START JKv_1,2.68:
yath sakhya bhrtr
-putra-abdau iyete sahavacane svasr
-duhitr
bhyam /
svasr sahavacane bhrtr
-abda iyate /
bhrt ca svas ca bhrtarau /
duhitr sahavacane putra-abda iyate /
putra ca duhita ca putrau //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
81/2024
2/11/13
_____START JKv_1,2.69:
tal-lakaa ced-eva viea iti vartate /
napusaka-anapusaka-mtra-kr
te viee 'napusakena sahavacane napusaka iyate,
ekavac ca asya krya bhavati anyatarasym /
ukla ca kambala, ukl ca br
hatik, uklam ca vastra, tadida uklam /
tni imni uklni /
anapusakena iti kim ? ukla ca ukla ca ukla ca suklni /
ekavacca iti na bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.70:
anyatarasym iti vartate, na ekavat iti /
mtr sahavacane pitr
-abda iyate 'nyatarasym /
mt ca pit ca pitarau, mat-pitarau iti v //
____________________________________________________________________
[#50]
vaura vasrav || PS_1,2.71 ||
_____START JKv_1,2.71:
anyatarasym iti vartate /
vasrv sahavacane vaura-abda iyate anyatarasym /
vaura ca var ca vaurau, vasr-vaurau iti v //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
82/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.72:
tayd-dni abda-rpi sarvai sahavacane nitya iyante tyad-dibhir anyai ca /
sarva-grahaa sakalya-artham /
nitya-grahana vikalpa-nivr
tty-artham /
sa ca devadatta ca tau /
yaca devadatta ca yau /
tyad-dn mitho yadyat para tattac chisyate /
sa ca ya ca yau /
ya ca kaca kau //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,2.73:
grmy pan sagh grmya-pau-sagh /
eteu sahavivaky str iyate /
pumn striy (*1,2.67) iti pusa ee prpte str-eo vidhyate /
atarua-grahaam smarthyt pau-vieanam /
gva im /
aj im /
grmya-grahana kim ? rurava ime /
puat ime /
puuu iti kim ? brhma /
katriy /
sagheu iti kim ? etau gavau carata /
ataruesu iti kim ? vars ime /
varkar ime /
anekaapheviti vaktavyam /
iha m bht /
av ime //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
83/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#51]
bhvdayo dhtava || PS_1,3.1 ||
_____START JKv_1,3.1:
bh ity evam daya abd kriyvacan dhtusaj bhavanti /
bh - bhavati /
edha - edhate /
spardha - spardhate /
dhtu-abda prvcrya-saj /
te ca kriyvacann saj kr
tavanta /
tad iha api prvcarya-sajrayat kriyvcinm eva bhvdn dhtusaj vidhyate /
bhvdn vakro 'ya magala-artha prayujyate /
bhvo vrtha vadanti iti bhv-arth v vdaya smar
t //
dhtuprade - dhto (*3,1.91) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.2:
upadiyate 'nena ity upadea stravkyni, strapha, khilapha ca /
tatra yo 'c anunsika sa itsajo bhavati /
edha /
spardha /
pratija-anunsiky piny /
upadee iti kim ? abhra apa /
ac iti kim ? ato manin-kvanib-vanipa ca (*3,2.74) /
anunsika iti kim ? sarvasya aco m bht /
it-prade - d-ita ca (*7,2.16) ity evam daya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
84/2024
2/11/13
hal-antyam || PS_1,3.3 ||
_____START JKv_1,3.3:
upadee iti vartte /
ante bhavam antyam /
dhtvde samudyasya yad-antyam hal, tad itsaja bhavati /
aiu - akra /
r
l
k - kakra /
eo - akara /
aiauc - cakra /
upadee ity eva /
agnicit /
somasut /
hasya l hal iti dvityam atra hal-grahaa tantrea+uptta draavyam /
tena pratyhra-phe hal ity atra lakrasya itsaj kriyate /
tath ca sati halantyam ity atra pratyhre na+itaretarraya-doo bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.4:
prvea prptyamitsajy vibhktau vartamnn tavarga-sakra-makara
pratiedha ucyate /
tavarga, -asi-asm ina-t-sy (*7,1.12) - vr
kt, plakt /
sakra, jas - brhma /
[#52]
tas - pacata /
thas - pacatha /
makra - upacattm, apacatam /
bibhaktau iti kim ? aco yat (*3,1.97), ry yus (*5,2.123), rudhdibhya nam (*3,1.78) /
kimo 't (*5,3.12), io 't (*3,4.106) ity atra pratiedho na bhvati , anityatva-dasya pratiedhasya /
idamas thamu (*5,3.24) ity ukra-anubandha-nirded anityatvam upalakyate //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
85/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.5:
it iti vartate /
di-abda pratekam abhisambadhyate /
i-u-u ity ete samudaynm dito vartamnnm ity saj bhavati /
i, imid - minna /
idhr
- dhr
a /
ikvid - kvia /
ndh - iddha /
u, uvepr
- vepathu /
uovi - vayathau /
u, upaca - paktrimam /
uvap - uptrimam /
ukr
kr
trimam /
di iti kim ? pyati /
kyati /
upadee ity eva - ikryati //
____________________________________________________________________
a pratyayasaya || PS_1,3.6 ||
_____START JKv_1,3.6:
akra pratyayasaya di itsaja bhavati /
ilpini vun (*3,1.145) - nartak, rajak /
pratyayasya iti kim ? oa, aa, aika /
di ity eva - avimahyoiac - avia, mahia //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
86/2024
2/11/13
du || PS_1,3.7 ||
_____START JKv_1,3.7:
cavarga-avargau pratyayasyd itsajau bhavata /
gotre kuja-dibhya cpha (*4,1.98) - kaujyana /
chasya ya-adea vakyati /
jas - brhma jhasya anta-dea vakyati /
aika-dibhyo ya (*4,3.92) - ikya /
tavarga, carea (*3,2.16) - kurucar, madracar /
hasya ik-dea vakyati /
saptamy janer a (*3,2.97) -upasaraja, manduraja /
hasya ey-dea vakyati /
ann-a (*4,4.85) - nna /
pr
thagyogakaraam asya vidher anityatvajpana-artham /
[#53]
tena vitta cucup-caapau (*5,2.26) - keacucu, keacaa /
avt kurac ca (*5,2.30), nate nsiky sajy ia-nj-bhraaca (*5,2.31) - avata /
di ity eva /
karmai ghao 'hac (*5,2.35) - karmaha //
____________________________________________________________________
la-a-kv ataddhite || PS_1,3.8 ||
_____START JKv_1,3.8:
taddhita-varjitasya pratyayasy dito vartamn lakra-akra-kavarg itsaj bhavanti /
lakara, lyu ca (*3,3.115) - cayanam, jayanam /
akra, kartari ap (*3,1.68) - bhavati, pacati /
kavarga, ktaktavat nih (*1,1.26) - bhukta, bhuktavat /
priya-vao vada khac (*3,2.38) - priyavada, vaavada /
gl-ji-stha ca gsnu (*3,2.139) - glsnu, jiu, bhu /
bhaja-bhsa-mido ghurac (*3,2.161) - bhuaguram /
-asiasm ina-t-sy (*7,1.12) - vr
kt, vr
kasya /
ataddhite iti kim ? chla /
lomaa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
87/2024
2/11/13
karik //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.9:
tasya itsajakasya lopo bhavati /
tath ca+eva+udhr
tam /
tasya grahaa sarvalopa-artham, alo 'ntyasay (*1,1.52) m bht dir iuava (*1,3.5) iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.10:
sakhy-abdena kramo lakyate /
yath-sakhya yath-kramam anudeo bhavati /
anudiyate iti anudea /
pacd uccryate ity artha /
samn samasakhyna samaparipahitnm uddeinm anudein ca yathkramamauddeibhir anudeina sambadhyante /
td-altura-varmat-kcavr hak-cha-ha-yak (*4,3.94) /
prathamt prathama, dvityd dvitya ity di /
taudeya /
lturya /
vrmateya /
kaucavrya /
samnm iti kim ? lakaa-ittham-bhta-khyna-bhga. vpssu prati-pary-anava (*1,4.90) /
lakadaya catvro 'rth, pratydayas traya, sarvea sarvatra karmapravacanya-saj
bhavati /
iha kasmn na bhavati veo-yaa-der bhagd yal (*4,4.131) kha ca (*4,4.132) iti ? svaritena
ligena yath-sakhyam /
yatra eyate, tatra svaritatva na pratijyate /
svaritena adhikra (*1,3.11) iti svarita-grhaa prvea api sambadhyate //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
88/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.11:
svaritena iti ittham bhta-lakae tr
ty /
svarito nma svara-vieo vara-dharma /
tena cihena adhikro viditavya /
adhikro viniyoga /
svarita-gua-yukta abdarpam adhikr
tatvd uttaratra+upatihate /
pratij-svarit piny /
pratyaya (*3,1.1) /
dhto (*3,1.91) /
y-p-prtipadikt (*4,1.1) /
agasya (*6,4.1) /
bhasya (*6,4.129) /
padasya (*8,1.16) //
____________________________________________________________________
[#54]
anudttaita tmanepadam || PS_1,3.12 ||
_____START JKv_1,3.12:
avieea dhtor tmanepada parsmaipada ca vidhsyate, tatra aya niyama kriyate /
anudtta-ito ye dhatavo ita ca, tebhya eva tmanepada bhavati na anyebhya /
anudattedbhya, sa - sate /
vasa - vaste /
idbhya khalv api, - ste /
- ete //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
89/2024
2/11/13
bhva-karmao || PS_1,3.13 ||
_____START JKv_1,3.13:
la karmai ca bhve ca akarmakebhya (*3,4.69) iti bhva-karmaor vihitasya lasya tib-daya
smnyena vakyante /
tatra-idam ucyate, bhve karmai ca tmanepada bhavati /
bhve - glyte bhavat, supyate bhavat, syate bhavat /
karmai - kriyate kaa, hriyate bhra /
karmakartari, lyate kedra svayam eva iti, parasmaipada na bhavati /
tasya vidhne dvitya kartr
-grahaam anuvartate /
tena kartiva ya kart tatra prasmaipada bhavati //
____________________________________________________________________
kartari karma-vyatihre || PS_1,3.14 ||
_____START JKv_1,3.14:
karma-abda kriyavc /
vyatihro vinimaya /
yatra-anya-sambandhin kriymanya karoti, itara-sambandhin cetara, sa karma-vyatihra
/
taddhiia-kriyvacand dhtor tmanepada bhavati /
vyatilunate /
vyatipunate /
karma-vyatihre iti kim ? lunanti /
kartr
-grahaam uttara-artha et kartari parasmaipadam (*1,3.78) iti //
____________________________________________________________________
na gati-his-arthebhya || PS_1,3.15 ||
_____START JKv_1,3.15:
prvea tmanepada prpta pratiidyate /
gaty-arthebhyo his-arthebhya ca dhtughya karma-vyatihare tmanepada na bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
90/2024
2/11/13
vyatigacchanti /
vyatisarpanti /
his-arthebhya -- vyatihisanti /
vyatighnanti /
pratiedhe hasdnm upasakhyanam /
vyatihasanti /
vyatijalpanti /
vyatipahanti /
harater apratiedha /
sapraharante rjna //
____________________________________________________________________
itaretara-anyonya-upapadc ca || PS_1,3.16 ||
_____START JKv_1,3.16:
itaretara, anyonya ity evam upapadd dhto karma-vyatihre tmanepada na bhavati /
itaretarasya vyatilunanti /
anyonyasya vyatilunanti /
[#55]
paraspara-upapadc ca+iti vaktavyam /
parsparasya vyatilunanti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.17:
at kartari parsmaipadam (*1,3.78) iti prasmaipade prpte ni-prvd via tmanepada
vidhyate /
ne parasmd via tmanepada bhavati /
niviate /
niviante /
ne iti kim ? praviati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
91/2024
2/11/13
ya-dgams tad-grahaena gr
hyante tena a na asti vyavadhnam /
nyaviata /
ner upasargasya grahaam, arthavad-grahane na anarthakasya grahaam iti /
tasmd iha na bhavati, madhuni vinti bhramar //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.18:
ukri dravya-vinimaye /
itvt kartr-abhiprye kriyphale siddham tmanepadam /
akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha /
parivyavebhya uttarasmt krter tmanepada bhavati /
parikrte /
vikrte /
avakrte /
parydaya upasarg gr
hyante tena+iha na bhavati, vahuvi krti vanam //
____________________________________________________________________
viparbhy je || PS_1,3.19 ||
_____START JKv_1,3.19:
et kartari parasmaipadam (*1,3.78) ity asya apavda /
vipar prvj jayater dhtor tmanepada bhavati /
vijayate /
parjayate /
vipar-abdv upasargau gr
hyete shacaryat /
tena+iha na bhavati, bahuvi jayati vanam, par jayati sen iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
92/2024
2/11/13
ao do 'nsya-viharae || PS_1,3.20 ||
_____START JKv_1,3.20:
akartr-abhipryartho 'yam rambha /
-prvd dadter ansya-viharae vartamnd tmanepada bhavati /
vidhymdatte /
ansya-viharae iti kim ? sya vydadti /
sya-viharaasamnakriyd api pratiedho vaktavya /
vipdik vydadti /
kula vydadti /
svgakarmakc ca+iti vaktavyam /
iha m bht, vydadate piplik patagasya mukham //
____________________________________________________________________
[#56]
kro 'nu-sa-paribhya ca || PS_1,3.21 ||
_____START JKv_1,3.21:
krr
vihre, etasmd anu sam pari ity eva prvd -prvc ca-tmanepada bhavati /
anukrate /
sakrate /
parikrate /
a khalvapi, krate /
sam shacaryd anvdir upasargo gr
hyate, tena+iha karmapravacanya-prayoge na bhavati,
mavaka-manu krati /
samo 'kjane iti vaktavyam /
sakranti akani /
game kamym tmanepada vaktavyam /
kam upek, klaharaam iti yvat /
gamayasva tvanmavakam /
ikerjijsym /
vidysu ikate /
ii ntha /
sarpio nthate /
madhuno nthate /
ii iti kim ? mavakamanunthati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
93/2024
2/11/13
haratergatatcchlye /
paitr
kamav anuharante /
mtr
ka gvo 'nuharante /
gatatcchlye iti kim ? mturanuharati /
kiraterharajvikkulyakaraev iti vaktavyam /
apaskirate vr
abho hr
a /
jvikym - apaskirate kukkuo bhakrth /
kulyakarae -- apaskirate v rayrth /
hardiu iti kim ? apakirati kusumam /
i nupracchyor upasakhynam /
nute sr
gla /
pr
cchate gurum /
apa upalambhana iti vaktavyam /
vc arra-sparanam upalambhanam /
devadattya apate /
yajadattya apate /
upalambhane iti kim ? apati //
____________________________________________________________________
[#57]
samavapravibhya stha || PS_1,3.22 ||
_____START JKv_1,3.22:
sam ava pra vi ity eva prvt tihater tmanepada bhavati /
satihate /
avatihate /
vitihate /
a stha pratijne iti vaktavyam /
asti sakram tihate /
gamau gua-vr
ddh tihate //
____________________________________________________________________
prakana-stheya-khyaho ca || PS_1,3.23 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
94/2024
2/11/13
_____START JKv_1,3.23:
svbhipryakathana prakanam /
stheyasya khy stheykhy /
tihaty asminn iti stheya /
vivdapadaniret loke stheya iti prasidha /
tasya pratipatty-artham khy-grahaam /
prakane stheya-khyy ca tihater tmanepada bhavati /
prakane tvat -- tihate kany dhtrebhya /
tihate vr
al grma-putrebhya /
prakayaty tmnam ity artha /
stheya-khyym -- tvayi tihate /
mayi tihate /
saayya kardiu tihate ya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.24:
utprvt tihater anrdhva-karmai vartamnd tmanepada bhavati /
karmaabda kriyvc /
anrdhvatviiakriyvacant tihater tmanepada bhavati /
gehe utihate /
kuumbe uttihate /
tad-artha yatate ity artha /
uda hym iti vaktavyam /
iha m bht, asmd grmt atam uttihati /
atam utpadyate ity artha /
hagrahaam anrdhva-karmaa eva vieana, na apavda /
anrdhva-karmai iti kim ? sand uttihati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
95/2024
2/11/13
_____START JKv_1,3.25:
upaprvt tithater mantrakarae 'rthe vartamnd tmanepada bhavati /
aindry grhapatyam upatihate /
gneyy nghram upatihate /
mantrakarae iti kim ? bhartram upatihati yauvanena /
upd devapjsagatakaraamitrakaraapathiviti vcyam /
devapjym --dityam upatihate /
sagatakarae -- rathikn upatihate /
mitrakarae -- mahmtrn upatihate /
mitrakaraasagatakaraayo ko viea ? sagatakaraam upalea /
tad-yath, gag yamunm upatithate /
mitrakaraa tu vinpy upaleea maitrsam Bandha /
pathi - aya panth strughnam upatihate /
[#58]
v lipsymiti vaktavyam /
bhikuko brhmaa-kulam upatithate, upatihati iti v //
____________________________________________________________________
akarmakc ca || PS_1,3.26 ||
_____START JKv_1,3.26:
upt iti vartate /
upaprvt tihater akarmakt akarmaka-kriyvacand tmanepada bhavati /
yvad bhuktam upatihate /
yvad odanum upatihate /
bhuktam iti bhve kta-pratyaya /
bhojane bhojane sannidhyate ity artha /
akarmakt iti kim ? rjnam upatihati //
____________________________________________________________________
96/2024
2/11/13
_____START JKv_1,3.27:
akarmakt iti vartate /
ut vi ity eva prvt tapater akarmaka-triyvacand tmanepada bhavati /
uttapate /
vitapate /
dpyate ity artha /
akarmakt ity eva /
uttapati suvara suvara-kra /
vitapati pr
thv savit /
svgakarmakc ca+iti vaktavyam /
uttapate pim, uttapate pr
ham /
vitapate pim, vitapate pr
ham /
svga ca+iha na pribhika gr
hyate adrava mrtimat svgam iti /
ki tarhi ? svam aga svgam /
tena+iha na bhavati, devadatto yajadattasya pr
ham uttapati iti /
udvibhym iti kim ? niapati //
____________________________________________________________________
o yama-hana || PS_1,3.28 ||
_____START JKv_1,3.28:
akarmakt iti vartate /
yama uparame, hana hisgatyo iti parasmaipadinau /
tbhym akarmaka-kriyvacanbhym prvbhym tmanepada bhavati /
yacchate, yacchete yacchante /
hana khalv api -- hate, ghnte, ghnate /
akarmakt ity eva /
yacchati kpd rajjum /
hanti vr
ala pdena /
svgakarmakc ca+iti vaktavyam /
yacchate pim /
hate ira /
svga ca+iha na pribhikam gr
hyate /
ki tarhi ? svam aga svgam /
tena+iha na bhavati , hanti ira parakyam iti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
97/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
samo gamy-r
c chi-pracchi-svaraty arti-ru-vidighya || PS_1,3.29 ||
_____START JKv_1,3.29:
akarmakt iti vartate /
et kartari parasmaipadam (*1,3.78) iti prpte samprvebhyo gami r
cchi pracchi svarati arti ru
vidi ity etebhyo 'karmakebhyo dhtubhya tmanepada bhavati /
sagacchate /
amr
ddhate /
sapr
cchate /
sasvarati /
sakalp asya samaranta /
[#59]
arter lui cle sar-ti-sty-artibhyaca (*3,1.56) /
ity a-dea /
tatra prasmaipadeu ity etan nryate /
bahula chandasy amyoge 'pi (*6,4.75) ity pratiadhyate /
r
dr
o 'i gua (*7,4.16) iti gua -- samaranata /
sar
ute /
savitte /
r
ccheran deasya grahaam, samr
cchiyate /
arty-deasya tv arti ity eva siddham tmanepadam /
artirubhayatra pahyate, r
gati-prpaayo iti bhvdau, r
sr
gatau iti juhoty-dau /
viebhvd dvayor api grahaam /
viderjna-arthasya grahanam, parasmaipadibhir gamdibhi shacaryt, na lbha-arthasya
svaritettvdubhyatobhasya /
dr
eca+iti vaktavyam /
sapayate /
akarmakt ity eva /
grma sapasyati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
98/2024
2/11/13
_____START JKv_1,3.30:
akarmakt iti nivr
ttam /
ata para smnyena tmanepada-vidhna pratipattavyam /
ni sam upa vi ity eva prvt hvayater dhtor tnamepada bhavati /
nihvayate /
sahvayate upahvayate /
vihvayate /
akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha /
anyatra hi ittvt siddham eva-tmanepadam /
upasargdasyatyhyor v vacanam /
nirasyati, nirasyate /
samhati, samhate //
____________________________________________________________________
spardhym a || PS_1,3.31 ||
_____START JKv_1,3.31:
akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha /
spardhy viaye -prvd hvayater tmanepada bhavati /
spardh saghara, parbhibhavech, sa viayo dhtv-arthasya /
dhtus tu abdatriya eva /
mallo mallam hvayate /
chtra chtram hvayate /
spardhamnas tasya-hvna karoti ity artha /
spardhym iti kim ? gm hvayati gopla //
____________________________________________________________________
gandhana-avakepaa-sevana-shasikya-pratithatna-prakathana-upayogeu kr
a ||
PS_1,3.32 ||
_____START JKv_1,3.32:
kartr-abhiprye kriyphale siddham eva-tmanepadam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
99/2024
2/11/13
akartr-abhipraya-artho 'yamrambha /
gandhana-div artheu vartamnat karoter tmanepada bhavati /
gandhanam pakra-prayukta histmaka scanam /
tath hi, basta gandha ardane, arda hisym iti cur-dau pathyate /
avakepaam bhartsanam /
sevanam anuvr
tti /
shasikya shasika karma /
pratiyatna sato gua-antardhnam /
prakathana prakarea kathanam /
upayogo dharmdi prayojano viniyoga /
gandhane tvat -- utkurute /
udkurute /
scayati ity artha /
avakepae -- yeno vartikm udkurute /
bhartsayati ity artha sevate -- gaaknupakurute /
mahmtrnupakurute /
sevate ity artha /
shsikye -- paradrn prakurute /
[#60]
teu sahas pravartate ity artha /
pratiyatne -- edho dakasya+upaskurute /
ka guasya+upaskurute /
tasya sato guantardhna karoti ity artha /
ahsuau karote pratiyatna eva vidhyete /
prakathane -- gth prakurute /
janpavdn prakurute /
prakarea kathayati ity artha /
upayoge -- atam prakurute /
sahasra prakurute /
dharma-artha ata viniyukte ity artha /
eteu iti kim ? kaa karoti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.33:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
100/2024
2/11/13
akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha /
adhiprvt karote prasahane vartamnt tmanepada bhavati /
prasahanam abhibhava aparjayo v /
tam adhicakre /
tam abhivabhva, na tena prjita ity artha /
prasahane iti kim ? artham adhikaroti /
pr
thagyogakaraam upasarga-vieaa-artham //
____________________________________________________________________
ve abda-karmaa || PS_1,3.34 ||
_____START JKv_1,3.34:
kr
a ity anuvartate /
viprvat karoter akartrabhiprye kriyphale abdakarmaa tmanepada bhavati /
karmaabda iha krakbhidhy, na kriyvacana /
kro vikurute svarn /
dhvko vikurute svarn /
abdakarmaa iti kim ? vikaroti paya //
____________________________________________________________________
akarmakc ca || PS_1,3.35 ||
_____START JKv_1,3.35:
ve kr
a ity anuvartate /
viprvt karoter akarmakd akarmaka-kriyvacand tmanepada bhavati /
vikurvate saindhav /
sdhu dnt obhana valganti ity artha /
odanasya pr chtr vikurvate /
niphala ceante ity artha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
101/2024
2/11/13
sammnana-utsajana-cryakaraa-jna-bhr
t i-vigaana-vyayeu niya || PS_1,3.36
||
_____START JKv_1,3.36:
prpae /
asmt kartr-abhiprye kriyphale siddham eva-tmanepadam /
akartr-abhiprayrtho 'yam rambha /
prpe ity etasmt dhtor tmanepada bhavati sammnana-diu vieaeu satsu /
sammnana pjanam -- nayate crv lokyate /
crv buddhi, tat-sambandhd acrye 'pi crv /
sa lokyate stre pada-arthn nayate, upapattibhi sthirkr
tya iyebhya prpayati /
te yuktibhi sthpyamn sammnit pjit bhavanti /
utsajanam utkepaam -- mavakam udnayate /
utkipati ity artha /
crya-karaam cryakriy -- mavakam dr
ena vidhin tma-sampa prpyati yath sa
upanet svayam crya sampadyate /
mavakam upanayate /
tmnam crykurvan mavakam tma-sampa prpayati ity artha /
jna prameya-nicaya -- nayate carv lokayate /
tatra prameya nicinoti ity artha /
bhr
tirvetanam -- karmakarnupanayate /
bhr
tidnena sampa karoti ity artha /
vigaanam r
der nirytanam -- madr karam vinayante /
nirytayanti ity artha /
vyayo dharma-diu viniyoga /
ata vinayate /
sahasra vinayate /
dharma-dy-artha atam viniyukte ity artha /
eteu iti kim ? aj nayati grmam //
____________________________________________________________________
[#61]
kartr
s the ca arre karmai || PS_1,3.37 ||
_____START JKv_1,3.37:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
102/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
vr
t ti-sarga-tyaneu krama || PS_1,3.38 ||
_____START JKv_1,3.38:
eat kartari parasmaipade prpte vr
tty-div artheu karmer dhator tmanepada bhavati /
vr
ttir apratibandha /
sarga utsha /
tyana sphtat /
vr
ttau tvat --r
kvasya kramate buddhi /
na pratihanyate ity artha /
yajuvasya kramate buddhi /
sarge -- vykaraa-adhyayanya kramate /
utsahate ity artha /
tyate -- asmin strpi kramante /
sphtbhavanti ity artha /
eteu iti kim ? apakrmati //
____________________________________________________________________
upa-parbhym || PS_1,3.39 ||
_____START JKv_1,3.39:
vr
tti-sarga-tyaneu iti vartate /
upaparprvt kramater vr
tty-div artheu vartamnd tmanepada bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
103/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
a udgamane || PS_1,3.40 ||
_____START JKv_1,3.40:
-prvt kramater udgamane vartamnd tmanepada bhavati /
kramate ditya /
kramate candram /
kramante jyoti /
udganame iti kim ? krmati mavaka kutupam /
jyotirudgamane iti vaktavyam /
iha m bht, kramati dhmo harmyatalt //
____________________________________________________________________
ve pda-viharae || PS_1,3.41 ||
_____START JKv_1,3.41:
vi-prvt kramate pada-viharae 'rthe vartamnd tmanepada bhavati /
viharaa vikepa /
suhu vikramate /
sdhu vikramate /
avdn gativieo vikramaam ucyate /
yady api krami pda-viharaa eva pahyate, kramu pda-vikepe iti, tath-apy anekrthatvd
dhtnm evam uktam /
pdaviharae iti kim ? vikrmatyajinasandhi //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
104/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#62]
pra-upbhy samarthbhym || PS_1,3.42 ||
_____START JKv_1,3.42:
pra up ity etbhy parasmt kramater tmanepada bhavati, tau cet propau samarthau tulyaarthau bhavata /
kva cnayos tulya-arthat ? dikarmai /
prakramate bhoktum /
upakramate bhoktum /
samarthbhym iti kim ? prvedhyu prakrmati /
gacchati ity artha /
aparedhyur upakrmati /
gacchati ity artha /
atha upaparbhym (*1,3.39) ity anena tmanepadam atra karmn na bhti ? vr
ttydi-grahaam
tatra anuvartate /
tato 'nyatra+ida pratyudharaam //
____________________________________________________________________
anupasargd v || PS_1,3.43 ||
_____START JKv_1,3.43:
krama iti vartate /
aprpta-vibheyam /
upasarga-viyuktt kramater tmanepada v bhavati /
kramate /
krmati /
anupasargt iti kim ? sakrmati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
105/2024
2/11/13
apahnave ja || PS_1,3.44 ||
_____START JKv_1,3.44:
et kartari prasmaipade prpte jnater apahnavi vartamand tmanepada bhavati /
apahnavo 'pahnutirapalpa /
sopasarga ca ayam-apahnave vartate, na kevala /
atam apajante /
sahasram apajnte /
apalapati ity artha /
apahnave iti kim ? na tva kicad api jnsi //
____________________________________________________________________
akarmakc ca || PS_1,3.45 ||
_____START JKv_1,3.45:
akartr-abhiprya-artham idam /
kartr-abhiprye hi anupasargj ja (*1,3.76) iti vakyati /
jnter akarmakd akarmaka-kriyvacand tmanepada bhavati /
sarpio jnte /
madhuno jnte /
katha ca ayam akarmaka ? na atra sarpir-di jeyatvena vivakitam /
ki tarhi ? jna-prviky pravr
ttau karaatvena /
tath ca jo 'vid-arthasya karae (*2,3.51) iti ah vidhyate -- sarpio jnte, madhuno jnte /
sarpi upyena pravartate ity artha /
akarmakt iti kim ? svarea putra jnti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.46:
ja iti vartate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
106/2024
2/11/13
sakarmaka-artham idam /
sam prati ity eva prvj jnter andhyne vartamnd tmanepada bhavati /
dhynam utkahsmaraam /
ata sajnte /
sahasra sajnte /
ata patijnte /
sahasra pratijnte /
andhyne iti kim ? mtu sajnti /
pitu sajnti /
utkahate ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.47:
et kartari parasmaipade prpte bhsana-diu vieaeu satsu vadater tmanepada
bhavati /
bhsana dpti -- vadate crv lokyate /
bhsamno dpyamnas tatra padrthn vyaktkaroti ity artha /
upasambh upasntvanam - karmakarnupavadate /
[#63]
upasntvayati ity artha /
jna samyagavabodha -- vadate crv lokyate /
jnti vaditum ity artha /
yatna utsha -- ketre vadate /
gehe vadate /
tad-viayam utsham vikaroti ity artha /
vimatirnnmati - ketre vivadante /
gehe vivadante /
vimatipatit vicitra bhante ity artha /
upamantraa rahasyupacchandanam - kulabhrym upavadate /
paradrn upavadate /
upacchandayti ity artha /
eteu iti kim ? yat kicid vadati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
107/2024
2/11/13
_____START JKv_1,3.48:
vada iti vartate /
vyaktavc samuccraa sahoccraam /
tatra vartamnd vadater tmanepada bhavati /
nanu vada vyakty vci ity eva pahyate, tatra ki vyaktavcm iti vieaena ? prasiddhyupasagraha-artham etat /
vyaktavca iti hi manuy prasiddh /
te samuccrae yath syt /
sapravadante brhma /
sapravadante katriy /
vyaktavcm iti kim ? sapravadanti kukku /
samuccrae iti kim ? brhmao vadati /
katriyo vadati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.49:
vada iti, vyaktavcm iti ca vartate /
anuprvd vadater akarmakd vyaktavgviayd tmanepada bhavati /
anuvadate kaha kalpasya /
anuvadate maudga paippaldasya /
anu sdr
ye /
yath kalpo 'dhyno vadati tath kaha ity artha /
akarmakt iti kim ? prvam eva yajuruditam anuvadati /
vyaktavcam ity eva /
anuvadati v //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
108/2024
2/11/13
_____START JKv_1,3.50:
vada iti vartate, vyaktavc samuccrae iti ca /
vipralptmake vyaktavc samuccrane vartamnd vadater tmanepada bhavati vibh /
prpta-vibheyam /
vipravadante savatsar, vipravadanti svatsar /
vipravadante mauhrt, vipravadanti mauhrt /
yugapat paraspara-pratiedhena viruddha vadanti ity artha /
vipralpe iti kim ? sapravadante brhma /
vyaktavcm ity eva /
vipravadanti akunaya /
samuccrae ity eva /
kramea mauhrt mauhrtena saha vipravadanti //
____________________________________________________________________
[#64]
avd gra || PS_1,3.51 ||
_____START JKv_1,3.51:
gr
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.52:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
109/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.53:
et kartari parasmaipade prpte utprvc carate sakarmaka-kriyavacand tmanepada
bhavati /
geham uccarate /
kuumbam uccarate /
guruvacanam uccarate /
utkramya gacchati ity artha /
sakarmakt iti kim ? vpam uccarati //
____________________________________________________________________
sas tr
t y-yuktt || PS_1,3.54 ||
_____START JKv_1,3.54:
samprvc carates tr
tyyuktd tmanepada bhavati /
tr
ty iti tr
ty-vibhaktir gr
hyate, tay carater arthadvrako yoga /
avena sacarate /
tr
ty-yuktt iti kim ? ubhau lokau sacarasi ima ca amu ca devala /
[#64]
yady apy atra tad-artha-yoga sambhavati, tr
ty tu na ryate, iti pratyudharaa bhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
110/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
da ca s cec caturthy-arthe || PS_1,3.55 ||
_____START JKv_1,3.55:
c dne parasmaipad /
tata samprvt tr
ty-yuktt tmanepada bhavati, s cet tr
ty caturthy-arthe bhavati /
katha punas tr
ty caturthy-arthe syt ? vaktavyam eva+etat -- aiavyavahre tr
ty caturthyarthe bhavati iti vaktavyam /
dsya saprayacchate /
vr
aly saprayacchate /
kmuka san dsyai dadti ity artha /
caturthy-arthe iti kim ? pin samprayacchati /
sama praabdena vyavadhne katham tmanepada bhavati ? sama iti vieae ah, na
pacam //
____________________________________________________________________
[#65]
upd yama svakarane || PS_1,3.56 ||
_____START JKv_1,3.56:
et kartari parasmaipade prpte upaprvt yama svakarae vartamnd tmanepada
bhavati /
pi-grahaa-viiam iha svakaranam gr
hyate, na svakaraa-mtram /
bhrym upayacchate /
svakarae iti kim ? devadatto yajadattasya bhrym upayacchati //
____________________________________________________________________
j-ru-smr
- dr
sana || PS_1,3.57 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
111/2024
2/11/13
_____START JKv_1,3.57:
j ru samr
dr
ity ete sannantnm tmanepda bhavati /
tatra jnte apahnave ja (*1,3.44) iti tribhi strair tmanepada vihitam, ru-dr
or api samo
gamyr
cchi (*1,3.29) ity atra vihitam /
tasmin viaye prvavat sana (*1,3.62) ity eva siddham tmanepadam /
tato 'nyatra anena vidhyate /
smarate punar aprpta eva vidhnam /
dharma jijsate /
guru urate /
naa susmrate /
nr
pa didr
kate /
sana iti kim ? jnti, r
oti, smarati, payati //
____________________________________________________________________
na anor ja || PS_1,3.58 ||
_____START JKv_1,3.58:
prvea yogena prptam tmanepadam pratiidhyate /
anuprvj jnte sannantd tmanepada na bhavati /
tath ca sati sakarmakasya+eva aya pratiedha sampadyate /
putram anujijsati /
ano iti kim ? dharma jijsate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.59:
prati ity eva prvc-chr
ote sannantd tmanepada na bhavati /
pratiurati /
urati /
upasarga-grahaa ceda, tasmd iha pratiedho na bhavati , devadatta prati urate //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
112/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.60:
adlr
tane parasmaipad, tasmd tmanepada vidhyate /
adirya it, idbhv, ito v sambandh tasmd tmanepada bhavati /
yate, yete, yante /
ita iti kim ? aatsyat /
atsyati /
iatsati //
____________________________________________________________________
[#66]
mriyater lu-lio ca || PS_1,3.61 ||
_____START JKv_1,3.61:
mr pratyge /
ittvd tmanepadam atra siddham eva /
niyama-artham ida vacanam /
mriyater lu-lio ita ca-tmanepada bhavati, anyatra na bhavati /
amr
ta /
mr
a /
ita khalv api - mriyate, mriyete, mriyante /
niyama kim-artha ? mariyati /
amarisyat //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
113/2024
2/11/13
_____START JKv_1,3.62:
sana prvo yo dhtu tmanepad, tadvat sannantd tmanepadam bhavati /
yena nimittena prvasmd tmanepada vidhyate tena+eva sannantdapi bhavati /
anudtta-ita tmanepadam (*1,3.12) -- ste, ete /
sannantd api tad eva nimittam - sisiate, iayiate /
ner via (*1,3.17) -- niviate, nivivikate /
a udgamne (*1,3.40) -- kramate, cikrasate /
iha na bhavati, iatsati, mumrati /
na hi adimriyatimtram tmanepadanimittam /
ki tarhi ? iddy api, tac ca+iha na asti /
yasya ca prvatra+eva nimitta-bhva pratiidhyate, tat sannantev apy animittam -- anucikrati /
parcikrati /
iha jugupsate, mmsate iti ? anudtta-ita ity eva siddham tmanepdam /
avayave kr
ta liga samudyasya vieaka bhavati iti //
____________________________________________________________________
m-pratyayavat kr
o 'nuprayogasya || PS_1,3.63 ||
_____START JKv_1,3.63:
akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha /
m-pratyayo yasmt so 'yam-m-pratyaya /
m-pratyayasya+iva dhto kr
o 'nuprayogasya tmanepada bhavati /
kcakre /
hcakre /
yadi vidhy-artham etat, tarhi udubjcakra, udumbhcakra iti kartr-abhiprye kriyphale
atmanepada prpnoti /
na+ea doa /
ubhayam anena kriyate, vidhi niyama ca /
katham ? prvavat iti vartate /
sa dvityo yatno niyama-artho bhaviyati /
kr
a iti kim ? kmsa /
kmbabhva /
katha punar asya anuprayoga yvat kr
ca anuprayujyate liti (*3,1.40) ity ucyate ? kr
iti
pratyhra-grahaa tatra vijyate /
kva sanivin pratyhra ? abhtatadbhve kr
-bhv-astiyoge sampadyakartari cvi
(*5,4.50) iti kr
-abdd rabhya yvat kr
o dvitya-tr
tya-amba-bjt kr
au (*5,4.58) iti akaram //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
114/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.64:
yujir yoge svaritet /
tasya kartr-abhiprye kriy-phale siddham eva tmanepadam /
akartr-abhipryrtho 'yam-rambha /
pra upa ity eva prvt yujer ayaja-ptra-prayogaviayd tmanepada bhavati /
prayukte /
upayukte /
ayajaptreu iti kim ? dvandva nyaca ptri prayunakti {devasayuktni} /
[#67]
svardhyantopasr
d iti vaktavyam /
udyukte /
niyukte /
svardyanta-upasr
tt iti kim ? sayunakti //
____________________________________________________________________
sama kuva || PS_1,3.65 ||
_____START JKv_1,3.65:
ku tejane parasmaipad /
tata samprvt tmanepada bhavati /
samo gamy-r
cchi (*1,3.29) ity atra+eva kasmn na pahita ? akarmakt iti tatra vartate /
sakute astram /
sakuvte, sakuvate //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
115/2024
2/11/13
_____START JKv_1,3.66:
bhuja planbhyavahrayo iti rudhdau pahyate /
tasmd anavane 'plane vartamnd tmanepada bhavati /
bhukte, bhujte, bhujate /
anavane iti kim ? bhunakty enam agnir hita /
anavana iti pratiedhena raudhdikasya-eva grahana vijyate, na tauddikasya bhujo kauilye
ity asya /
tena+iha na bhavati, vibhujati pim //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.67:
ic ca (*1,3.74) iti kartr-abhiprye kriy-phale siddham eva tmanepadam /
akartr-abhipryrtho 'yama-arambha /
y-ant dtmanepda bhavati /
katham ? aau yat karma au cet tad eva karma, sa eva kart bhavati, andhyne dhyna
varjayitv /
rohanti hastina hastipak, arohayate hast svayam eva /
upasicanti hastina hastipak, upasecayate hast svayam eva /
payanti bhr
ty rjnam, darayate rj svayam eva /
e iti kim ? rohanti hastina hastipak, rohayamo hast sdhvrohati /
aau iti kim ? ganayati gana goplaka, ganayati gaa svayam eva /
karma-grahaa kim ? lunti dtrena, lvyati dtram svayam eva /
au ced-grahana samna-kriya-artham -- rohanti hastina hastipak, rohayamo hast
bhtn secayati matrea /
yatsa-grahaam ananyakarma-artham /
rohanti hastina hastipak, rohayamo hast sthalamrohayati manuyn /
kart iti kim ? rohanti hastinam hastipak, tnarohayati mahmtra /
andhyne iti kim ? smarati vagulmasya kokila, samarayatyena vagulma svayam eva /
nanu ctra karmakartari mlodharani /
tatra karma-vadbhvena+eva siddham tmanepadam /
kim artham idam ucyate ? karmasthabhvakn karmasthakriy ca karmavadatideo
vijyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
116/2024
2/11/13
kartr
stha-artho 'yam-rambha /
tath ca ruhi kartr
stha-kriya, dr
i kartr
sthabhvaka udhr
ta //
____________________________________________________________________
[#68]
bh-smyor hetubhaye || PS_1,3.68 ||
_____START JKv_1,3.68:
e iti vartate /
akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha /
vibhete smayate ca y-antd tmanepada bhavati hetubhaye /
hetu prayojaka kart lakra-vcya, tata ced bhaya bhavati /
bhaya-grahaam upalakaa-artham, vismayo 'pi tata eva ? jailo bhayate /
muo bhayate /
jailo vismpayate /
muo vismpayate /
hetubhaye iti kim ? kucikayaina bhyayati /
rpea vismyayati /
atra kucik bhayasya karaam, na hetu //
____________________________________________________________________
gr
d hi-vacyo pralambhane || PS_1,3.69 ||
_____START JKv_1,3.69:
e iti vartate /
akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha /
gr
dhu abhikkym, vacu gatau ity etayor y-anatayo pralambhane vartamnyor
tmanepada bhavati /
pralambhanam visavdana, mithy-phala-khynam /
mavaka gardhayate /
mavaka vacayate /
pralmbhane iti kim ? vna gardhayati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
117/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.70:
e iti vartate /
akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha /
l leae iti divdau pahyate l leae iti ca krydau /
viebhvd dvayor api grahaam /
liyo y-antt samnane lnkarae ca vartamnd tmanepada bhavati /
ca-abdt pralambhane ca /
sammnana pjanam - jabhir lpayate /
pj samadhigacchati ity artha /
lnkaraa nyagbhvanam - yeno vartikmullpayte /
nyakkaroti ity artha /
pralambhane - kastvmullpayate /
visavdayati it yartha /
vibh lyate (*6,1.51) iti v tva vidhyate /
tad-asmin viaye nityam anyatra vikalpa /
vyavasthita-vibh hi s /
sammnandiu iti kim ? blakamullpayati //
____________________________________________________________________
mithyopapadt kr
o 'bhyse || PS_1,3.71 ||
_____START JKv_1,3.71:
e iti vartate /
akartr-abhiprya-artho 'yam-arambha /
yantt karoter mithyopapadd tmanepada bhavati abhyse /
abhysa puna puna karaam, vr
tti /
pada mithy krayate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
118/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#69]
svarita-ita kartr-abhiprye kriyphale || PS_1,3.72 ||
_____START JKv_1,3.72:
e iti nivr
ttam /
et kartari parasmaipade prapte svariteto ye dhtavo ita ca tebhya tmanepada bhavati,
kartra cet kriyphalam abhipraiti /
kriyy phala kriyphala pradhna-bhtam, yad-artham asau kriy rabhyate tac cet kartur
lakra-vcyasya bhavati /
yajate /
pacate /
ita khalv api - sunute /
kurute /
svargdi pradhna-phalam iha kartram abhipraiti /
kartrabhiprye iti kim ? yajanti yjak /
pacanti pcak /
kurvanti karmakar /
yady api daki bhr
ti ca kartu phalmihsti tath api na tad-artha kriyrambha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.73:
kartr-abhiprye iti vartate /
apaprvad vadate kartr-abhiprye kriyphale tmanepada bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
119/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ica ca || PS_1,3.74 ||
_____START JKv_1,3.74:
kartr-abhiprye kriyphale iti vartate /
ij-antd tmanepada bhavati kartr-abhiprye kriyphale /
kaa krayate /
odana pcayate /
kartr-abhiprye ity eva, kaa krayati parasya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.75:
kartr-abhiprye iti vartate /
sam ud ity eva prvd yame kartr-abhiprye kriyphale tmanepada bhavati, granthaviaya cet prayogo na bhavati /
vrhn sayacchate /
bhram udyacchate /
vastram yacchate /
-prvd akarmakt o yamahana (*1,3.28) iti siddham eva-tmanepadam /
sakarmaka-artham ida punar-grahaam /
agranthe iti kim ? udhyacchati cikits vaidya /
kartr-abhiprye ity eva, sayacchati /
udyacchati /
yacchati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
120/2024
2/11/13
anupasargj ja || PS_1,3.76 ||
_____START JKv_1,3.76:
kartr-abhiprya iti vartate /
anupasargj jnte kartr-abhiprye kriyphale tmanepada bhavati /
g jnte /
ava jte /
anupasargt iti kim ? svarga loka na prajnti mha /
kartr-abhiprye ity eva, devadattasya ga jnti //
____________________________________________________________________
[#70]
vibh-upapadena pratyamne || PS_1,3.77 ||
_____START JKv_1,3.77:
svaritaita (*1,3.72) iti pacabhi sutrair tmanepada kartr-abhiprye kriyphale dyotite
vihitam /
tad-upapadena dyotite na prpnoti iti vacanam rabhyate /
sampe ryama abda-antaram upapadam /
tena pratyamne kartr-abhiprye kriyphale vibh tmanepada bhavati /
sva jaja yajate, sava yaja yajati /
sava kaha kurute, sva katha karoti /
sva putram apavadate, sva putram apavadati /
eva pacastrym udhryam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.78:
prvea prakaraena tmanepada-niyama kr
ta, na prasmaipada-niyama /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
121/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
anu-parbhy kr
a || PS_1,3.79 ||
_____START JKv_1,3.79:
kartr-abhiprye kriyphale gandhandiu ca karoter tmanepada vihitam /
tad-apavda parasmaipada vidhyate /
anu par ity eva prvt karote parasmaipada bhavati /
anukaroti /
parkaroti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.80:
kipa prerae svaritet /
tata kartr-abhiprya-kriyphala-vivakym tmanepade prpte parasmaipada vidhyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
122/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#71]
prdvaha || PS_1,3.81 ||
_____START JKv_1,3.81:
vaha prpne svaritet /
tatra kartr-abhiprya-kriyphala-vivakym tmanepade prpte parasmaipada vidhyate /
praprvd vahate prasmaipadam bhavati /
pravahati, pravahata, pravahanti /
prt iti kim ? vahate //
____________________________________________________________________
parer mr
a || PS_1,3.82 ||
_____START JKv_1,3.82:
mr
a titikym svaritet /
tata tath+eva tmanepade prpte parasmaipada vidhyate /
pariprvd mr
yate parasmaipada bhavati /
parimr
yati, parimr
yata, parimr
yanti /
pare iti kim ? mr
yate /
vahatim api kecid atra anuvartayanti - parivahati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
123/2024
2/11/13
_____START JKv_1,3.83:
ramu kryam /
anudttettvad tmanepade prpte prasmaipada vidhyate /
vi pari ity eva prvt ramate parasmaipada bhavati /
viramati /
ramati /
pariramati /
etebhya iti kim ? abhiramate //
____________________________________________________________________
upc ca || PS_1,3.84 ||
_____START JKv_1,3.84:
rama ity eva /
upapurvt ramate prasmaipada bhavati /
devadattam uparamati /
jajadattam uparamati /
uparamayati iti yvat /
antarbhvitanyartho 'tra rami /
pr
thag yoga-karaam uttara-artham /
akarmakd vibh vakyati, s upaprvd eva yath syt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.85:
rama upt iti ca vartate /
prvea nitye parasmaipade prpte vikalpa rabhyate /
upaprvad ramater akarmakd vibh parasmaipada bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
124/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
budha-yudha-naa-jana-i-pru-dru-srubhyo e || PS_1,3.86 ||
_____START JKv_1,3.86:
ica ca (*1,3.74) iti kartr-abhiprya-triyphala-vivakym tmanepade prpte parasmaipada
vidhyate /
budha yudha naa jana i pru dru sru ity etebhyo yantemya parasmaipadam bhavati /
bodhyati /
yodhyati /
nayati /
janayati /
adhypayati /
prvayati /
drvayati /
sravayati /
[#72]
ye 'tra-akarmaks tem av-akarmakc cittavat-kartr
kt (*1,3.88) ity eva siddhe vacanam
idam acittavat-kartr
ka-artham /
bodhyati padmam /
yodhyanti khni /
nayati dukham /
janayati sukham /
ye 'tra calana-artha api tem nigaraa-calana-arthebhya ca (*1,3.87) iti siddhe yad na calanaarths tad-artha vacanam /
pravate /
prpnoti iti gamyate /
ayo dravati /
vilyate ity artha kuik sravati /
syandate ity artha /
tad-viayy udharani { - prvayati /
drvayati /
srvayati} //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
125/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
nigaraa-calana-arthebhya ca || PS_1,3.87 ||
_____START JKv_1,3.87:
e iti vartate /
kartr-abhiprya-kriyphala-vivakym tmanepada-apavd parasmaipada vidhiyate /
nigaraam abhyavahra /
calana kampanam /
nigaraa-arthebhya calana-arthebhya ca dhtubhyo y-antebhya parasmaipada bhavati /
nigrayati /
ayati /
bhojayati /
calana-arthebhya -- calayati /
copayati /
kampayati /
ayam api yoga sakarmaka-artha, acittavat-kartr
krtha ca /
ade pratiedho vaktavya /
atti devadatta, dayate devadattena //
____________________________________________________________________
av akarmakc cittavat-kartr
k t || PS_1,3.88 ||
_____START JKv_1,3.88:
e iti vartate /
kartr-abhiprya-kriyphala-vivakym tmanepadpavda parasmaipada vidhyate /
ayanto yo dhatur akarmaka cittavat-kartr
ka ca tasmd yantt parasmaipada bhavati /
ste devadatta, sayati devadattam /
ete devadatta, yayati devadattam /
aau iti kim ? cetayamna prayojayati cetayate, iti kecit pratyudharanti tad-yuktam /
hetumaico vidhi /
pratiedho 'pi pratysattes tasya+eva nyyya /
tasmd iha cetayati iti parasmaipadena+eva bhavitavyam /
ida tu pratyudaharaam -- rohayama prayukte rohayate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
126/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
na pdamy-yama-yasa-parimuha-ruci-nr
t i-vada-vasa || PS_1,3.89 ||
_____START JKv_1,3.89:
prvea yogadvayena kartrabhipraya-kriyphala-vivakym tmanepada-apavda
parasmaipada vihitam /
tasya pratiedho 'yam-ucyate /
yat kartrabhiprya-viayam tmanepada tad-avasthitam eva, na pratiidhyate /
p dami ayama yasa parimuha ruci nr
ti vada vasa ity etebhyo y-antebhya parasmaipada
na bhavati /
[#73]
ica ca (*1,3.74) ity tmanepada bhavati /
tatra pivatir nigaraa-artha /
damiprabhr
tayacittavatkartr
k /
nr
ti calana-artho 'pi /
e parasmaipada na bhavati /
p - pyayate /
dami - damayate /
yam - ymayate /
yamo 'pariveae iti mitsaj pratiidhyate /
ayasa - ysayate /
parimuha - parimohayate /
ruci - rocayate /
nr
ti - nartayate /
vada - vdayate /
vasa - vsayate /
pdiu dhea upasakhynam /
dhpayete iumeka samc //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
127/2024
2/11/13
v kyaa || PS_1,3.90 ||
_____START JKv_1,3.90:
lohitdi-jbhya kya (*3,1.13) iti vakyati /
tad-antd dhtor v parasmaipada bhavati /
lohityati, lohityate /
paapayati, paapayate /
atha atra prasmaipadena mukte katham tmanepada labhyate, yvat anudttaita
tmanepadam (*1,3.12) ity evam din prakarena tan niyatam ? eva tarhi tmanepadam eva
atra vikalpita vidhyate, tac ca anantara parasmaipada-pratiedhena sanidhpitam iha
sambadhyate /
tena mukte, et kartari parasmaipadam bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,3.91:
v ity eva /
dyuta dptau /
tats-hacaryd luhdayo 'pi kr
p paryants tath+eva vyapadiyante /
bahuvacana-nirded dy-artho bhavati /
anudttettvn nityam eva tmanepade prpte dyutdibhyo lui v parasmaipada bhavati /
vyadyutat, vyadyotia /
aluhat, alohia /
lui iti kim ? dyotate //
____________________________________________________________________
vr
d bhya syasano || PS_1,3.92 ||
_____START JKv_1,3.92:
dyutdiv eva vr
tdaya pahyante /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
128/2024
2/11/13
vr
tu vartate, vr
dhu vr
ddhau r
dhu abda-kutsym, syand prasravae, kr
p smarthye,
etebhyo dhatubhya sye sani ca parato v parasmaipada bhavati /
vr
t - vartsyati /
avartsyat /
vivr
tsati /
vartiyate /
avartiyata /
vivartiate /
vr
d - vartsyati /
avartsyat /
vivr
tsati /
vardhiyate /
avardhiyata /
vivardhiate /
syasamo iti kim ? vartate //
____________________________________________________________________
[#74]
lui ca klupa || PS_1,3.93 ||
_____START JKv_1,3.93:
vr
tditvd eva syasanor vikalpa siddho lui vidhyate /
cakras tarhi syasanor anukaraa-artho na vaktavya, eva tarhi iya prpti prv prpti
bdheta, tasmc cakara syasanor anukara-rtha kriyate /
lui ca syasano ca klr
pe parasmaipada v bhavati /
kalpt, kalptrau, kalptra /
kalpsyati /
akalpsyat /
cikl
psati /
kalpit /
kalpiyate /
akalpiyata /
cikalpiate //
iti rjaydityaviracity kiky vr
ttau prathamdhyyasya tr
tya pda //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
129/2024
2/11/13
[#75]
kardek saj || PS_1,4.1 ||
_____START JKv_1,4.1:
kar karmadhraye (*2,2.38) iti vakyati /
etasmt strvadheryadita rdhvam anukramiyma, tatra ek saj bhavati iti veditavyam /
k punar asau ? y par anavak ca /
anyatra sajsamven niyama-artha vacanam ekaiva saj bhavati iti /
vakyati - hrasva laghu (*1,4.10), bhidi, chidi - bhett, chett /
sayoge guru (*1,4.11), iki, bhiki - ik, bhik /
sayoga-parasya hrasvasya laghusaj prpnoti, gurusaj ca /
ek saj iti vacand gurusaj eva bhavati /
atatakat, ararakat, sanvallaghuni capare 'naglope (*7,4.93) ity ea vidhir na bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.2:
tulyabala-virodho vipratiedha /
yatra dvau prasagv anyrthav ekasmin yugapat prpnuta, sa tulyabala-virodho vipratiedha
/
tasmin vipratiedhe para krya bhavati /
utsarga-apavda-nitya-anitya-antaraga-vahirageu tulyabalat na asti iti na ayam asya
yogasya viaya /
balavataiva tatra bhavitavyam /
apravr
ttau, paryyea v pravr
ttau prpty vacanam rabhyate /
ato drgho yai (*7,3.101), supi ca (*7,3.102) ity asya avaka - vr
kbhym, plakbhym /
vahuvacane jhalyet (*7,3.103) ity asya avaka - vr
keu, plakeu /
iha+ubhaya prpnoti - vr
kebhya, plakebhya iti /
para bhavati vipratiedhena //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
130/2024
2/11/13
_____START JKv_1,4.3:
ca ca y /
avibhaktiko nirdea /
striyam cakate strykhyau /
[#76]
mlavibhujdi-darant ka-pratyaya /
kra-antam kara-anta ca strykhya abda-rpa nadsaja bhavati /
[#75]
kara-antam - kumr /
gaur /
lakm /
rgarav /
kra-antam - brahmavandh /
yavg /
y iti kim ? mtre /
duhitre /
strykhyau iti kim ? grma /
senn /
khalap /
khy-grahaa kim ? abda-arthe strtva eva yath syt, padntarkhye m bht, grmanye
striyai /
khalapve striyai /
nadprade - nady (*7,3.112) ity evam daya //
____________________________________________________________________
[#76]
na-iya-uva-sthnv astr || PS_1,4.4 ||
_____START JKv_1,4.4:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
131/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
va+mi || PS_1,4.5 ||
_____START JKv_1,4.5:
prvea nitye pratiedhe prpte mi vikalpa kriyte /
iya-uva-sthnau y mi parato v nadsajau na bhavata /
riym, rm /
bhruvm, bhrm /
astr ityeva, strim //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.6:
drghasya nadsaj vihit, hrasvasya na prpnoti, iya-uva-sthnayo ca pratiiddh /
tasmn iti va vidhyate /
iti parato hrasva ca yvo sambandh ya strykhya, strykhyau iya-uva-sthnau ca y v
nad sajau bhavata /
kr
tyai, kr
taye /
dhenvai, dhenave /
riyai, riye /
bhruvai, bhruve /
astr ity eva, striyai /
strykhyau ity eva, agnaye /
vyve /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
132/2024
2/11/13
bhanave //
____________________________________________________________________
eo ghyasakhi || PS_1,4.7 ||
_____START JKv_1,4.7:
hrasva iti vartate /
eo 'tra ghisajo bhavati, sakhi-abdam varjayitv /
ka ca ea ? hrasvam ivara-uvara-anta yan na strykhyam, strykhya ca yan na
nadsajaka, sa ea /
agnaye /
vyave /
kr
taye /
dhenave /
asakhi iti kim ? sakhy /
sakhye /
sakhyu /
sakhyau /
ghi-prade -- dvandve ghi (*2,2.32) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.8:
pati-abdasya ghisajy siddhym aya niyama kriyate, pati-abda samse eva
ghisajao bhavati /
prajpatin /
prajpataye /
samse iti kim ? paty /
patye /
evakra iato 'vadhraa-artha /
dr
hamuin /
dr
hamuaye //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
133/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#77]
ah-yukta chandasi v || PS_1,4.9 ||
_____START JKv_1,4.9:
pati iti vartate /
prvea niyamena asamse na prpnoti iti vacanam rabhyate /
ahyantena yukta pati-abda chandasi vaaye v ghisajo bhavati /
kulucn pataye nama, kulucn patye nama /
ash-grahaa kim ? may paty jaradairyathsa /
chandasi iti kim ? grmasya patye //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.10:
mtrikasya hrasvasaj kr
t tasya anena laghusaj vidhyate /
hrasvam akara laghusaja bhavati /
bhet /
chetta /
ackarat /
ajharat /
laghu-prade - puganta-laghu-upadhasya ca ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.11:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
134/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
drgha ca || PS_1,4.12 ||
_____START JKv_1,4.12:
sayoge iti na anuvartate /
smnyena saj-vidhna /
drgha ca akara gurusaja bhavati /
hcakre /
kcakre //
____________________________________________________________________
135/2024
2/11/13
ner bia (*1,3.17) ity upasargd vidhir asti, tad-der agasaj syt /
vidhi-grahaa kim ? pratyaya-paratvam tre m bht /
str iyat /
tad-di-vacana sydinum artham /
[#78]
kariyva /
kariyma /
kuni /
puna pratyaya-grahaa kim artham ? lupta-pratyaye m bht /
rya-rtham /
bhrv-artham /
aga-prade - agasya (*6,4.1) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.14:
sup ti iti pratyhra-garahaam /
subanta tianta ca abda-rpa padasaja bhavati /
brhma pathanit /
padasajym antagrahaam anyatra saj-vidhau pratyaya-grahae tad-anta-vidhe
pratiedha-artham /
gaur brhmaitar /
pada-prade - padasya (*8,1.13), padt (*8,1.17) ity evam daya //
____________________________________________________________________
na kye || PS_1,4.15 ||
_____START JKv_1,4.15:
kye iti kyac - kya - kya smnya-grahanam /
na-anta abda-rpa kye parata padasaja bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
136/2024
2/11/13
kyac - rjyati /
kya - rjyate /
kya - carmyati, carmyate /
siddhe satyrambho niyama-artha /
na-antam eva kye parata padasamjam bhavati, na anyat /
vcyati /
srucyati //
____________________________________________________________________
siti ca || PS_1,4.16 ||
_____START JKv_1,4.16:
yaci bham (*1,4.18) iti vakyati /
tasyya purastd apavda /
siti pratyaye parata prva padasaja bhavati /
bhavata hak-chasau (*4,2.115) - bhavadya /
ry yus (*5,2.123) - ryu /
r
tor a (*5,1.105), chandasi ghas (*5,1.106) - r
tviya //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.18:
savdiv asarvanmasthne iti vartate /
prvea padasajy prpty tad-apavdo bhasaj vidhyate /
yakrdv ajdau ca svdau sarvanmasthna-varjite pratyaye parata prva bhasja
bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
137/2024
2/11/13
yakra-dau - grgya /
vtsaya /
ajdau - dki /
plki /
[#79]
nabho 'giromanu vatyupasakhynam /
nabha iva nabhasvat /
agir iva agirasvat /
manuriva manuvat /
vr
avasvavayo /
vr
an ity etat vasvavayo prato bhasaja bhavati chandasi viaye /
vr
avasu /
vr
aavasya mainst /
bhaprade -- bhasya (*6,4.129) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.19:
bham iti vartate /
takra-anta sakra-anta abda-rpa matv-arthe pratyaye parato bhasaja bhavati /
udavitvn ghoa /
vidyutvn balhaka /
sakrntam -- payasv /
yaasv /
tasau iti kim ? takavn grma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.20:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
138/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
bahuu bahuvacanam || PS_1,4.21 ||
_____START JKv_1,4.21:
y-p prtipadikt svdaya, lasya tibdaya iti smnyena bahuvacana vihita, tasya anena
bahutva-sakhy vcyatvena vidhyate /
bahuu bahuvacanam bhavati /
bahutvam asya vcya bhavati iti yvat /
karmdayo 'py apare vibhaktnm arth vcy /
tadye bahutve bahuvacanam /
karma-diu bahuu bahuvacanam ity artha /
vrhma pahanti /
yatra ca sakhy sambhavati tatra ayam upadea /
avyayebhyas tu ni-sakhyebhya smnya-vihit svdayo vidyanta eva //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.22:
dvitva-ekayor arthayo dvivacana-ekavacane bhavata /
etad api smnya-vihitayor dvivacana-ekavacanayor artha-abhidhnam /
dvitve dvivacna bhavati /
ekatve ekavacana bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
139/2024
2/11/13
brhmaau pahata /
brhmaa pahati //
____________________________________________________________________
[#80]
krake || PS_1,4.23 ||
_____START JKv_1,4.23:
krake iti vaeaam apdndisajviayam adhikriyate /
krake ity adhikro veditavya /
yad ita rdhvam anukramiyma krake ity eva tad veditavyam /
kraka-abda ca nimitta-paryya /
karakam hetu ity anartha-antaram /
kasya hetu ? kriyy /
vakyati, ghruvamapye 'pdnam (*1,4.24) - grmdgacchati /
parvatdavarohati /
krake iti kim ? vr
kasya para patati /
kuyasya pia patati /
akathita ca (*1,3.51), akathita ca kraka karmasaja bhavati - mavaka panthna
pr
cchati /
karake iti kim ? mavakasya pitara panthna pr
cchati /
krakasaabdaneu ca anena eva vieaena vyavahro vijyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.24:
dhruva yad apyayuktam apye sdhye yad avadhibhta tat krakam apdnasaja
bhavati /
grmd gachhati /
parvatd avarohati /
srthddhna /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
140/2024
2/11/13
ratht patita /
jugupsvirmapramdrthanm upasakhynam /
adharmj jugupsate /
adharmd viramati /
dharmt pramdyati /
apdnaprade - apdne pacam (*2,3.28) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.25:
bibhety-arthn tryaty-arthn ca dhtn prayoge bhaya-hetur ya stat krakam
apdnasaja bhavati /
caurebhyo bibheti /
caurebhya udvijate /
tryaty-arthnm - caurebhyas tryate /
caurebhyo rakati /
bhaya-hetu iti kim ? araye bibheti /
araye tryate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.26:
parprvasya jayate prayoge 'soho, yo 'rtha sohu na akyate, tat krakam
apdnasaja bhavati /
adhyayant parjayate /
asoha iti kim ? atrn parjayate //
____________________________________________________________________
141/2024
2/11/13
_____START JKv_1,4.27:
vraa-arthnm dhtnm prayoge ya psito 'rtha tat krakam apdnasaja bhavati /
pravr
ttivighto vranam /
yavebhyo g vrayati /
yavebhyo g nivartayati /
psita iti kim ? yavebhyo g vrayati ketre //
____________________________________________________________________
[#81]
antardhau yena adaranam icchati || PS_1,4.28 ||
_____START JKv_1,4.28:
vyavdhnam antardhi /
antardhi-nimitta yena adaranam tmana icchati tat krakam apdnasaja bhavati /
updhyyd antardhatte /
updhyyn nilyate /
m mmupdhyyo drkt iti nilyate /
antardhau iti kim ? caurn na didr
kate /
icchati-grahaa kim ? adaranecchy saty saty api darane yath syt //
____________________________________________________________________
khyt-upayoge || PS_1,4.29 ||
_____START JKv_1,4.29:
khyt pratipdayit /
upayoga niyama-prvaka vidhy-grahaam /
upayoge sdhye ya khyt tat krakam apdnasaja bhavati /
updhyyd adhte /
updhyyd gamayati /
upayoge iti kim ? naasya r
oti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
142/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
jani-kartu prakr
t i || PS_1,4.30 ||
_____START JKv_1,4.30:
jane kart jani-kart /
jany-arthasya janmana kart jyamna, tasya y prakr
ti kraam, hetu, tat krakam
apdnajam bhavati /
r
gccharo jyate /
gomayd vr
ciko jyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.31:
kartu iti vartate /
bhavana bh /
prabhavaty asmt iti prabh /
bh-kartu prabhavo ya, tat krakam apdnasajam bhavati /
himavato gag prabhavati /
kmrebhyo vitast prabhavati /
prathamata upalabhyate ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.32:
karma karaa-bhtena kart yam abhipraiti tat kraka sampradnasaja bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
143/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#82]
rucy-arthnm pryama || PS_1,4.33 ||
_____START JKv_1,4.33:
rucin samna-arth rucy-arth anyakartr
ko 'bhilo rudi /
rucy-arthn dhtn prayoge pryamo yo 'rtha, tat kraka sampradn-sajam
bhavati /
devadattya rocate modaka /
yajadattya svadate 'ppa /
devadattasthasybhilasya modaka kart /
pryama iti kim ? devadattya rocate modaka pathi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.34:
lgha hnu sth apa ity etem jpsyamno yo 'rthah, tat kraka sampradna-saja
bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
144/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.35:
dhrayate prayoge uttamaro yo 'rtha, tat kraka sampradnasaja bhavati /
uttamam r
a yasya sa uttamara /
kasya cottamamr
am ? yadya dhanam /
dhanasvm prayokt uttamara, sa sampradnasajo bhavati /
devadattya atam dhrayati /
yajadattya ata dhrayati /
uttra iti kim ? devadattya atam dharayati grme //
____________________________________________________________________
spr
h er psita || PS_1,4.36 ||
_____START JKv_1,4.36:
spr
ha psym curdvadanta pahyate /
tasya psito yo 'rtha, tat kraka sampradna-sajam bhavati /
psita ity abhipreta ucyate /
pupebhya spr
hayati /
phalebhya spr
hayati /
psita iti kim ? pupebhyo vane spr
hayati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
145/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.37:
amara krodha /
apakro droha /
akam ry /
gueu dovikaranam asy /
krudhdy-arthnm prayoge ya prati kopa, tat kraka sampradnasajam bhavati /
krodhastvat kopa eva /
drohdayo 'pi kopaprabhav eva gr
hyante /
tasmt smnyena viesaam ya prati kopa iti /
devadattya krudhyati /
devadattya druhyati /
devadattya ryati /
devadattya asyati /
yam prati kopa iti kim ? bhrym ryati, m enm anyo drkt iti //
____________________________________________________________________
[#83]
krudha-druhor upasr
hayo karma || PS_1,4.38 ||
_____START JKv_1,4.38:
prvea sampradnasaym prptym karmasaj vidhyate /
[#82]
krudha-druhor upasr
ayor upasarga-sambaddhayo ya prati kopa, tat kraka
karmasaja bhavati /
devadattam abhikrudhyati /
devadattam abhidruhyati /
upasar
ayo iti kim ? devadattya krudhyati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
146/2024
2/11/13
yajadattya druhyati //
____________________________________________________________________
[#83]
rd-kyor yasya viprana || PS_1,4.39 ||
_____START JKv_1,4.39:
rdher ke ca krakam sampradna-saja bhavati /
kdr
am ? yasya vipraa /
vividha prana viprana /
sa kasya bhavati ? yasya ubhubha pr
cchyate /
devadattya rdhyati /
devadattya kate /
naimittika pr
a san devadattasya daiva parylocayati ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.40:
prati ity eva prvasya r
ote krakam sampradna-saja bhavati /
kdr
am ? prvasya kart /
pratiprva prva ca r
oti rabhyupagame pratijne vartate /
sa ca abhyupagama parena prayuktasya sato bhavati /
tatra prayokt prvasy kriyy kart sampradnasajo bhavati /
devacattya gm pratir
oti /
devadattya gmr
oti /
pratijnte ity artha //
____________________________________________________________________
anu-prati-gr
a ca || PS_1,4.41 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
147/2024
2/11/13
_____START JKv_1,4.41:
prvasya kart iti vartate /
anuprvasya pratiprvasya ca gr
te krakam prvasy kriyya kartr
-bhta sapradnasaja bhavati /
hotre 'nugr
ti /
hot prathama asati, tam anya protshayati /
anugara, pratigara iti hi sasitu protshane vartate /
hotre 'nugr
ti, hotra asantam protshayati ityartha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.42:
kriy-siddhau yat prakr
opakraka vivakitam tat sdhakatama krakam karaasaja
bhavati /
dtrea lunti /
paraun chinatti /
tamab-grahanam kim ? gagy ghoa /
kpe gargakulam /
karaaprade -- kartr
-karaayos tr
ty (*2,3.18) ity evam daya //
____________________________________________________________________
[#84]
diva karma ca || PS_1,4.43 ||
_____START JKv_1,4.43:
prvea karaa-sajy karana-sajy prptym karmasaj vidhyate /
diva sdhakatama yat krakam tat karmasajam bhavati, cakrt karaasajam ca /
akn dvyati, akair dvyati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
148/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.44:
sdhakatamam iti vartate /
prvena karaa-sajy prpty sampradna-saj pake vidhyate /
parikrayae sdhakatama krakam anyatarasy sampradna-saja bhavati /
parikrayaam niyatakla vetandin svkaraam, natyantika kraya eva /
atena parikrto 'nubrhi, atya parikrto 'nubrhi /
sahasrea parikrto 'nubrhi, sahasrya parikrto 'nubrhi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.45:
ghriyante 'smin kriy ity dhra /
kartr
-karmao kriyrayabhtayo dhraakriy prati ya dhrah, tat krakam
adhikaraasaja bhavati /
kae ste /
kae ete /
sthly pacati /
adhikarana-prade -- saptamy-adhikarae ca (*2,3.36) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.46:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
149/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
abhinivia ca || PS_1,4.47 ||
_____START JKv_1,4.47:
abhiniprvasya viater dhro ya, tat krakam karma-saja bhavati /
grmam abhiniviate /
katha kalye 'bhinivea, ppe 'bhinivea, y y saj yasmin yasmin sajiny abhiniviate
iti ? anyatarasym iti vartate, parikrayae sampradnam anyatarasym (*1,4.44) ity ata /
s ca vyavasthita-vibh vijyate //
____________________________________________________________________
[#85]
upa-anv-adhy--vasa || PS_1,4.48 ||
_____START JKv_1,4.48:
upa anu adhi ity eva prvasya vasater dhro ya, tat kraka karmasaja bhavati /
grmam upavasati sen /
parvatam upavasati /
grmam anuvasati /
grmam adhivasati /
grmam vasati /
vaserayarthasya pratiedho vaktavya /
grme upavasati /
bhojana-nivr
tti karoti ity artha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
150/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.50:
yena prakrea kartur psitatama kriyay yujyate, tena+eva cet prakrena yad anpsita
yukta bhavati, tasya karmasaj vidhyate /
psitd anyat sarvam anpsitam, dveyama, itarac ca /
via bhakayati /
caurn payati /
grma gacchan vr
ka-mlny upasarpati //
____________________________________________________________________
akathita ca || PS_1,4.51 ||
_____START JKv_1,4.51:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
151/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
guti-buddhi-pratyavasna-artha-abda-karma-akarmakm ai kart sa au ||
PS_1,4.52 ||
_____START JKv_1,4.52:
artha-abda praty-ekam abhisambadhyate /
gaty-arthn buddhy-arthn pratyavasna-arthnam ca dhtn, tatha abdakarmakm akarmakanm ca ay-antnm ya kart, sa y-antn karmasajo bhavati /
gacchati mavako grmam, gamayati mavaka grmam /
yti mavako grmam, ypayati mavaka grmam /
gaty-artheu nvahyo pratiedho vaktavya /
nayati bhram devadatta, nyayati bhram devadattena /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
152/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#87]
hr
- kror anyatarasym || PS_1,4.53 ||
_____START JKv_1,4.53:
ani karta sa au iti vartate /
harate karote ca ayantayor ya kart sa yantayor anyatarasy karmasajo bhavati /
harati bhra mnavaka, harayati bhra mnavaka, mnavakena iti v /
karoti kaa devadatta, krayati kaa devadatta, devadattena iti v /
abhivdi-dr
or tmanepada upasakhynam /
abhivadati guru devadatta, abhivdayate guru devadatta, devadattena iti v /
payanti bhr
ty rjnam, darayate bhr
tyn rjnam, bhr
tyai iti v /
tmanepade iti kim ? darayati caitra maitramapara /
prpta-vikalpatvd dvityaiva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
153/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.54:
svatantra iti pradhna-bhta ucyate /
agu-bhto, ya kriy-siddhau svatantryea vivakyate, tat krak kartr
saja bhavti /
devadatta pacati /
sthl pacati /
kartr
-prade - kartr
-karaayos tr
ty (*2,3.18) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.55:
tat iti anantara kart parmr
yate /
tasya prayojakas tat-prayojaka /
niptant samsa /
svatantrasya prayojako yo 'rtha, tat-kraka hetu-saja bhavati /
cakrt kartr
-saja ca /
sajsamvea-artha-cakra /
kurva prayukte, krayati /
hrayati /
hetutvad ico nimitta kartr
tvc ca kartr
-pratyayena+ucyate /
hetu-prade - hetumati ca (*3,1.26) ity evam adaya //
____________________________________________________________________
154/2024
2/11/13
_____START JKv_1,4.56:
adhir vare (*1,4.97) iti vakyati /
prg etasmd avadherynita rdhvam anukramiyma, nipta-sajste veditavy /
vakyati - ca-adayo 'sattve (*1,4.57), ca, v, ha, aha /
prg-vacana saj-samvea-artham /
gaty-upasarga-karmapravacanya. sajbhi saha nipta-saj samviati /
rephoccraam ivare tosun-kasunau (*3,4.13) ity ayam avadhirm vijyi iti /
rvardvvarn m bht kr
nmejanta paro 'pi sa /
samsevavyaybhvo laukikam ca ativartate //
____________________________________________________________________
[#88]
ca-dayo 'sattve || PS_1,4.57 ||
_____START JKv_1,4.57:
ca-dayo nipta-saj bhavanti, na cet sattve vartante /
prasajya-pratiedho 'yam /
sattvam iti dravyam ucyate /
ca /
v /
ha /
aha /
eva /
evam /
nnam /
avat /
yugapat /
spat /
kpat /
kuvit /
net /
cet /
ca /
kaccit /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
155/2024
2/11/13
yatra /
naha /
hanta /
mkim /
nakim /
m /
mo akro vieartha, mi lu (*3,3.175) iti /
iha na bhavati, m bhavatu, ma bhaviyati /
na /
yvat /
tvat /
tv /
tvai /
dvai /
rai /
raua /
vaua /
svh /
vaa /
svadh /
om /
kila /
tath /
atha /
su /
sma /
asmi /
a/
i/
u/
r
/
l
/
e/
ai /
o/
au /
am /
tak /
u /
uka /
velym /
mtrym /
yath /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
156/2024
2/11/13
yat /
yam /
tat /
kim /
pur /
addh /
dhik /
hh /
he /
hai /
py /
p /
th /
aho /
utho /
ho /
tum /
tathhi /
khalu /
m /
ho /
atho /
nanu /
manye /
mithy /
asi /
brhi /
tu /
nu /
iti /
iva /
vat /
cana /
bata /
iha /
am /
kam /
anukam /
nahikam /
hikam /
sukam /
satyam /
r
tam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
157/2024
2/11/13
raddh /
iddh /
mudh /
no cet /
na cet /
nahi /
jtu /
katham /
kuta /
kutra /
ava /
anu /
hhau /
haih /
h /
hosvit /
chamba /
kham /
diy /
pau /
va /
saha /
nuak /
aga /
pha /
tjak /
aye /
are /
cau /
b /
kum /
khum /
ghum /
hum /
m /
m /
sm /
vai /
upasarga-vibhakti-svara-pratirpak ca nipt /
upasarga-pratirpak -- avadattam vidatta ca pradata ca adikarmai /
sudattam anudatta ca nidattam iti ceyate //
aca upasargt ta (*7,4.47) iti tatvam na bhavati /
durntam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
158/2024
2/11/13
durnaya /
durniraya //
upasargt (*8,4.14) iti atva na bhavati /
asattve iti kim ? paur vai purua /
pau puroaa nipta-prade -- svara-di-nipatam avyayam (*1,1.37) ity evam daya //
____________________________________________________________________
pra-daya || PS_1,4.58 ||
_____START JKv_1,4.58:
pra-dayo 'sattve nipata-saj bhavanti /
pra /
par /
apa /
sam /
anu /
ava /
nis /
nir /
rus /
dur /
vi /
/
ni /
adhi /
api /
ati /
su /
ut abhi /
prati /
pari /
up /
pr
tagyoga-karanam uttarasaj-vieaa-artham /
upasarg kriy-yoge (*1,4.59) iti ca-dnm upasarga-saj m bht /
asattve ity eva, par jayati sen //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
159/2024
2/11/13
[#89]
upasarg kriy-yoge || PS_1,4.59 ||
_____START JKv_1,4.59:
pra-daya kriy-yoge upasargas-aj bhavanti /
praayati /
pariayati /
prayaka /
pariyaka /
kriy-yoge iti kim ? pragato nyako 'smd det, pranyako dea /
maruc-chbdasya ca+upasakhynam kartavyam /
marudbhir datto maruta /
sajvidhnasmarthydanajantatve 'pi aca upasargt ta (*7,4.47) iti tattva bhavati /
rac-chabdasya+upasakhynam /
t-a-ca-upasarge (*3,3.106) iti a bhavati - raddh /
upasarga. prade -- upasarge gho ki (*3,3.93) ity evam daya //
____________________________________________________________________
gati ca || PS_1,4.60 ||
_____START JKv_1,4.60:
gati-sajak ca pra-dayo bhavanti kriy-yoge /
prakr
tya /
prakr
tam /
yat prakaroti /
yoga-vibhga uttara-artha /
uttaratra gati-saj+eva yath syt /
upasarga-saj m bht /
rsyt ity atra upasarga-prdurbhym astir y-ac-para (*8,3.87) iti atva prasajyeta /
ca-kara saj-samvea-artha /
pratam /
abhiiktam /
gatir anantara (*6,2.49) iti svara, upasargt (*8,4.14) (*8,3.65) iti atvaatve ca bhavata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
160/2024
2/11/13
krik-abdasya+upasakhynam /
krik-kr
tya /
krik-kr
tam /
yat krik karoti /
punacanasau chandasi gatisajau bhavata iti vaktavyam /
punarutsyta vso deyam /
gatir gatau (*8,1.70) iti nighto bhavati /
cano hita /
gatir anantara (*6,2.49) iti svara /
gati-prade -- ku-gati-pra-daya (*2,2.18) ity evam daya //
____________________________________________________________________
ry-di-cvi-ca ca || PS_1,4.61 ||
_____START JKv_1,4.61:
ry-daya abd cvy-ant aj-ant ca kriy-yoge gati-saj bhavanti /
cvi-co kr
bhvastiyoge vidhanam /
tat-shacaryd ry-dnm api tair eva yoge gati-saj vidhyate /
r-urar-abdv agkarane vistre ca /
rkr
tya /
rkr
tam /
yadurkaroti /
urarkr
tya /
[#90]
urarkr
tam /
yadurarkaroti /
pp /
tl /
ttl /
vetl /
dhs /
akal /
saakl /
dhvasakal /
bhraakal /
ete akaldayo hisyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
161/2024
2/11/13
akalkr
tya /
saakalkr
tya /
dhvasakalkr
tya /
bhraakalkr
tya /
gulugudha pa-arthe - gulugudhkr
tya /
sujsaha-arthe - sajkr
tya /
phal, phal, vikl, kl iti vikre - phal kr
tya /
phal kr
tya /
vikl kr
tya /
loo /
karal /
kevl /
evl /
varl /
masmas /
masamas /
ete hisym /
vaa /
vaua /
raua /
svh /
svadh /
vandh /
prdus /
rut /
vis /
cvy-ant khalv api -- uklkr
tya /
uklkr
tam /
yacchuklkaroti /
c -- paapakrr
tya /
paapakr
tam /
yatpaapaakaroti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.62:
iti pare yasmt iti bahuvrhi /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
162/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.63:
prtisabhrama dara /
paribhavaudsnyam andara /
darndarayo yath-krama sad-asac-chabdau gati-sajau bhavata /
satkr
tya /
satkr
tam /
yatsatkaroti /
asatkr
tya /
asatkr
tam /
yadasatkaroti /
dara-andarayo iti kim ? satkr
tv ka gata /
asatkr
tv kam gata //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.64:
alam iti pratiedhe, smarthye, paryptau, bhae ca iti vieanam updyate /
bhvae yo 'la-abda sa gati-sajo bhavati /
alakr
tya /
alakr
tam /
yadalakaroti /
bhae iti kim ? ala bhuktv odana gata //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
163/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.65:
anta-abdo 'parigrahe 'rthe gati-sajo bhavati /
parigraha svkaraam /
tad-abhve gatisaj vidhyate /
antarhatya /
antarhatam /
yadantarhanti /
aparigrahe iti kim ? antarhatv bhikm yeno gata /
parigr
hya gata ity artha /
anta-abdasya akividhiatveu upasargasaj vaktavy /
antardh /
antardhi /
antarayati //
____________________________________________________________________
[#91]
kae-manas raddh-pratghte || PS_1,4.66 ||
_____START JKv_1,4.66:
kae-abdo manas-abda ca raddh-pratghte gati-sajau bhavata /
kaehatya paya pibati /
manohatya paya pibati /
tvat pibati yvad asya abhilo nivr
tta /
raddh pratihat ity artha /
raddh-pratghte iti kim ? kae hatv gata /
mano hatv gata //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
164/2024
2/11/13
_____START JKv_1,4.67:
asi-pratyaynta pura-abdo 'vyayam /
sa gati-sajo bhavati /
samsa-svaropacr prayojanam /
puras-kr
tya /
puras-kr
tam /
yat puras karoti /
avyayam iti kim ? p, purau /
pura kr
tv ka gata //
____________________________________________________________________
asta ca || PS_1,4.68 ||
_____START JKv_1,4.68:
asta-abdo ma-krnto 'vyayam anupalabdhau vartate /
sa gati-sajao bhavati /
astagatya savit punar udeti /
asta-gatni dhanni /
yad asta gacchati /
avyayam ity eva, asta kam /
kipatam ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.69:
accha-abda avyayam abhi-abdasya arthe vartate /
sa gaty-artheu dhtuu vadatau ca gatisajo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
165/2024
2/11/13
acchagatya /
acchagatam /
yad acchagacchati /
vadatau - acchodya /
acchoditam /
yad acchavacati /
avyayam ity eva, udakam accha gacchati //
____________________________________________________________________
ado 'nupadee || PS_1,4.70 ||
_____START JKv_1,4.70:
ada-abdastyaddiu pahyate, so 'nupadee gati-sajo bhavati /
upadea parrtha prayoga /
svayam eva tu yad buddhy parm r
ati tad na asty upadea iti so 'sya viaya /
adakr
tya /
adakr
tam /
yad adakaroti /
anupadee iti kim ? ada kr
tv ka gata iti parasya kathayati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.71:
antardhi vyavadhnam /
tatra tira-abdo gati-sajo bhavati /
tirobhya /
tirobhtam /
yat tirobhavati /
antardhau iti kim ? tiro bhtv sthita /
prvato bhtv ity artha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
166/2024
2/11/13
[#92]
vibh kr
i || PS_1,4.72 ||
_____START JKv_1,4.72:
antardhau iti vartate /
prpta-vibheyam /
tira-abda karotau parato vibh gati-sajo bhavati /
tara kr
tya, tiraskr
tya /
tiraskr
tam /
yat tiraskaroti /
tira kr
tv, tiraskr
tv /
antardhau ity eva, tira-kr
tv kha tihati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.73:
vibh kr
i iti vartate /
upje 'nvje-abdau vibhakti-pratirpakau niptau durbalasya smarthydhne vartete /
tau kr
i vibh gati-sajau bhavata /
upjekr
tya, upje kr
tv /
anvjekr
tya, anvje kr
tv //
____________________________________________________________________
skt-prabhr
t ni ca || PS_1,4.74 ||
_____START JKv_1,4.74:
vibh kr
i iti vartate /
skt-prabhr
tni abdarpi kr
i vibh gati-sajni bhavanti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
167/2024
2/11/13
sktprabhr
tiu cvyarthavacanam /
sktkr
tya, skt kr
tv /
mithykr
tya, mithy kr
tv /
skt /
mithy /
cint /
bhadr /
locana /
vibh /
sampatk /
sth /
am /
raddh /
prjary /
prjaruh /
vjary /
vjaruh /
sasary /
arthe /
lavaam /
uam /
tam /
udakam /
rdram /
gatisaj-saniyogena lavadnm makrantatvam niptyate /
agnau /
vae /
vikampate /
vihasane /
prahasane /
pratapane /
prdus /
namas /
vis //
____________________________________________________________________
anatydhna urasi-manas || PS_1,4.75 ||
_____START JKv_1,4.75:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
168/2024
2/11/13
vibh kr
i iti vartate /
atydhnam upaleaam, tad-abhve 'natydhne urasi-manas abdau vibh kr
i gatisajau bhavata /
urasikr
tya, urasi kr
tv /
manasikr
tya, manasi kr
tv /
anatyvne iti kim ? urasi kr
tv pi ete //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.76:
vibh kr
i iti vartate /
ca-krt anatydhne iti ca /
madye pade nivacane ity ete abd anatydhne vibh kr
i gati-saj bhavanti /
madyekr
tya, madhye kr
tv /
padekr
tya, pade kr
tv /
nivacanam vacanbhva /
nivacanekr
tya, nivacane kr
tv /
vcam niyamya ity artha anatydhne ity eva, hastita pade kr
tv ira ete //
____________________________________________________________________
[#93]
nitya haste pnv-upayamane || PS_1,4.77 ||
_____START JKv_1,4.77:
kr
i iti vartate /
haste pau ity etau abdau kr
i nitya gatisajau bhavata upayamane /
upayamana drakarma /
hastekr
tya /
paukr
tya /
drakarma kr
tv ity artha /
upayamane iti kim ? haste kr
tv krpana gata //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
169/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.78:
kr
i iti vartate /
prdhvam iti makrntam avyayamnuklye vartate /
tad-nuklya vandhana-hetuka yad bhavati tad prdhvaabda kr
i nitya gatisajo
bhavati /
prdhvakrtya /
bandhne iti kim ? prdhva kr
tv akaa gata //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.79:
kr
i iti vartate /
jvik upaniad ity etau abdau aupamye viahe kr
i gatisajau bhavata /
jvikkr
tya /
upaniatkr
tya /
aupamye iti kim ? jvikm kr
tv gata //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.80:
te gatyupasarga-sajak dhto prk prayoktavy /
tath caivodhr
t /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
170/2024
2/11/13
tegrahaam upasarga-artham /
gatayo hy anantar //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.81:
prk prayoge prapte chandasi pare 'pi abhyanujyante /
chandasi viaye gatyupasarga-sajak pre 'pi prve 'pi prayoktavy /
na ca pre prayujyamnn saj-krya kicid asti /
kevala praprayoge 'pi kriyyoge em asti iti jpyate /
yti ni hastin, niyti hastin /
hanti ni muin, nihanti muin //
____________________________________________________________________
vyavahit ca || PS_1,4.82 ||
_____START JKv_1,4.82:
vyavahit ca gatyupasarga-sajak chandasi dr
yante mandrairindra haribhiryhi
mayraromabhi /
yhi //
____________________________________________________________________
karmapravacany || PS_1,4.83 ||
_____START JKv_1,4.83:
karmapravacany ity adhikro viditavya /
ynita rdhvam anukramiyma karmapravacanya. sajste veditavy adhir vare (*1,3.97)
iti yvad vakyati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
171/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#94]
anur lakae || PS_1,4.84 ||
_____START JKv_1,4.84:
anu-abdo lakae dhyotye karmapravacanya-sajo bhavati /
kalyasya sahitmanu prvarat /
anaudyajamanvasicat /
agastyamanvasicat praj /
kim artham idam ucyate, yvat lakana-ittham bhta-khyna (*1,4.90) iti siddhaivno
karmapravacanya-saj ? hetv-artha tu vacanam /
hetu-tr
ty vdhitv dvitya+eva yath syt //
____________________________________________________________________
tr
t y-arthe || PS_1,4.85 ||
_____START JKv_1,4.85:
anuabdas tr
tyrthe dyotye karmapravacanya-sajo bhavati /
nadm anvavasit sen /
parvatam anvavasit sen /
parvatena sambaddh ity artha //
____________________________________________________________________
hne || PS_1,4.86 ||
_____START JKv_1,4.86:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
172/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.87:
upa-abda adhike hne ca dyotye karmapravacanya-sajo bhavati /
upa khrya droa /
upa nike krpaam /
hne - upa kayana vaiykara //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.88:
____________________________________________________________________
[#95]
maryd-vacane || PS_1,4.89 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
173/2024
2/11/13
_____START JKv_1,4.89:
ity e abdo maryd-vacane karmapravacanya-sajo bhavati /
avadhirmaryd /
vacana-grahad abhividhir api gr
hyate /
paliputrd vr
o deva /
kumra yaa pine /
skyt /
mathury /
maryd-vacane iti kim ? ad-arthe kriyyoge ca m bht //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.90:
lakae, ittha-bhta-khyne, bhge, vpsy ca viya-bhty prati pari anu ity ete
karmapravacanya-saj bhavanti /
lakae tvat - vr
ka prati vidyotate vidyut /
vr
ka pari /
vr
kam anu /
ittha-bhta-khyne - sdhur devadatto mtaram prati /
mtaram pari /
mtaram anu /
bhge - yad atra m prati syt /
mm pari syt /
mmanu syt /
vpsym - vr
ka vr
kam prati sicati /
pari sicati /
anu sicati /
lakadiu iti kim ? odana pariicati /
atha pariabda-yoge pacam kasmn na bhavati pacamy-apa-a-paribhi (*2,3.10) iti ?
varjanaviye s vidhyate, apaabda-shacaryt //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
174/2024
2/11/13
_____START JKv_1,4.91:
lakana-diu eva bhga-varjiteu abhi karmapravacanya-sao bhavati /
vr
kam abhi vidyotate vidyut /
sdhur devadatto mtaram abhi /
vr
ka vr
kam abhi sicati /
abhge iti kim ? bhga svkriyamo 'a /
yad atra mama abhiyat tad dyatm /
yadatra mama bhavati tad dyatm ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.92:
mukhya-sadr
a pratinidhi /
dattasya pratinirytana pratidnam /
pratinidhiviaye pratidnaviaye ca prati karmapravacanya-sajo bhavati /
abhimanyur-arjunata prati /
mnasmai tilebhya prati yacchati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.93:
adhipar abdau anarthakau anartha-antaravcinau karmapravacanya-sajau bhavata /
kuto 'dhygacchati /
kuta parygacchati /
gaty-upasarga-sajvdhanrth karmapravacanya-saj vidhyate //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
175/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#96]
su pjym || PS_1,4.94 ||
_____START JKv_1,4.94:
su-abda pjym arthe karmapravacanya-sajo bhavati /
su sikta bhavat /
su stuta bhavat /
dhtv-artha styate /
upasarga-saja-raya atva na bhavati /
pjym iti kim ? suikta ki tavtra //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.95:
ati-abda atikramae, ca-krt pjaya ca karmapravacanya-sajo bhavati /
nipanne 'pi vastuni kriypravr
tti atikramaam /
ati siktam eva bhavat /
ati stutam eva bhavat /
pjyam - ati sikta bhavat /
ati stutam eva bhavat /
obhana kr
tam ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.96:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
176/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.97:
vara svm, sa ca svam apekate /
tad ayam svasvmi-sambandhe adhi karmapravacanya-sajo bhavati /
tatra kadcit svmina karmapravacanya-vibhakti saptam bhavati, kadcit svt /
adhi brahmadatte pacl /
adhi pacleu brahmadatta //
____________________________________________________________________
vibh kr
i || PS_1,4.98 ||
_____START JKv_1,4.98:
adhi karotau vibh karmapravacanya-sajo bhavati /
yad atra mmadhi kariyati /
karmapravacanya-saja-apake gatisaj-bdhant tii ca+udttavati (*8,1.71) iti nighto na
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
177/2024
2/11/13
bhavati //
____________________________________________________________________
[#97]
la parasmaipadam || PS_1,4.99 ||
_____START JKv_1,4.99:
la iti ah dea-apek /
la-de parasmaipada-saj bhavanti /
tap, tas, jha /
sip, thas, tha /
mip, vas, mas /
atr
kvas ca parasmaipada-prade - sici vr
ddhi prasmaipadeu (*7,2.1) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.100:
ta iti pratyhro navnm vacannm /
na iti nac-knacor-grahanam /
prvea parasmaipadas-ajy prpty ta-nayor tmanepada-saj vidhyate /
ta, tm, jha /
ths, thm, dhvam /
i, vahi, mahi /
nah khalv api - nac-knacau /
la ity eva, katha nighnn /
tmanepada-prade - anudatta-ita tmanepadam (*1,3.12) ity evam daya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
178/2024
2/11/13
_____START JKv_1,4.101:
tio 'daa pratyay /
nava parasmaipada-sajak, nava-tmanepada-sajak /
tatra parasmaipradeu trayastrik yathkrama prathama-madhyama-uttama-saj bhavanti /
tip, tas, jhi iti prathama /
sip, thas, tha iti madyama /
mip, vas, mas iti uttama /
tmanepadeu - ta, tm, jha iti prathama /
ths, thm, dhvam iti madhyma /
i, vahi, mahi iti uttama /
prathama-madhyama-uttama-prade - ee prathama (*1,4.108) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.102:
____________________________________________________________________
supa || PS_1,4.103 ||
_____START JKv_1,4.103:
ti trikeu ekavacandi-saj vihit /
samprati supm trikeu vidhyante /
supa ca tri tri padni ekaa ekavacana-dvivacana-bahuvacana-sajni bhavanti /
su iti ekavacanam /
au iti dvivacanam /
jas iti bahuvacanam /
evam sarvatra //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
179/2024
2/11/13
vibhakti ca || PS_1,4.104 ||
_____START JKv_1,4.104:
tri tri ity anuvartate /
tri tri vibhakti-saj ca bhavanti supas tia ca /
vibhakti-prade - aana vibhaktau (*7,2.84) ity evam daya //
____________________________________________________________________
[#98]
yumady-upapade samna-adhikarae sthniny api madhyama || PS_1,4.105 ||
_____START JKv_1,4.105:
lasya (*3,4.77) ity adhikr
tya smnyena tib-dayo vihit /
tem aya purua-niyama kriyate /
yumady-upapade sati vyavahite cvyavahite sati samndhikarae samna-abhidheye tulyakrake sthnini prayujyamne 'py aprayujyamne 'pi madhyama-puruo bhavati /
tva pacasi /
yuv pacatha /
yya pacatha /
aprayujyamne 'pi - pacasi /
pacatha /
pacatha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.106:
prahsa parihsa kr /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
180/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.107:
uttamapuruo niyamyate /
asmady-upapade samnbhidheye prayujyamne 'py aprayujyamne 'pi uttamapuruo bhavati /
aham pacmi /
vm pacva /
vayam pacma /
aprayujyamne 'pi - pacmi /
pacva /
pacma //
____________________________________________________________________
ee prathama || PS_1,4.108 ||
_____START JKv_1,4.108:
ea iti madhyama-uttama-viayd anya ucyate /
yatra yumad-asmad samandhikarae upapade na sta, tatra ee prathamapuruo bhavati /
pacati /
pacata /
pacanti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
181/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,4.109:
para-abdo 'tiaye vartate /
sanikara pratysatti /
paro ya sannikara, varnm ardhamtrklavyavadhna, sa sahitsajo bhavati /
dadhyatra /
madhvatra /
sahit-prade -- sihitym (*6,1.72) ity evam daya //
____________________________________________________________________
virmo 'vasnam || PS_1,4.110 ||
_____START JKv_1,4.110:
virati virma /
viramyate 'nena iti v virma /
so 'vasna-sajo bhavati /
dadhi /
madhu /
vr
ka /
plaka /
avasna-prade - khar-avasnayor visarjanya (*8,3.15) ity evam daya //
iti rjaydityaviracity kiky vr
ttau prathamdhyyasya caturtha pda //
____________________________________________________________________
[#99]
samartha padavidhi || PS_2,1.1 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
182/2024
2/11/13
_____START JKv_2,1.1:
paribheyam /
ya kacidiha stre padavidhi ryate sa samartho viditavya /
vidhyate iti vidhi /
padn vidhi padavidhi /
sa puna samsdi /
samartha akta /
vigrahavkyrthabhidhne ya akta sa samartho vidhitavya /
atha v samarthapadrayatvt samartha /
samarthan padn sambaddhrthn sasr
rthn vidhirveditavya /
vakyati, dvity rita-atta-patita-gata-atyasta-prpta-pannai (*2,1.24) - kaa rita
kaarita /
samartha-grahaa kim ? paya devadatta kaa, rito viumitro gurukulam /
tr
ty tatkr
ta-arthena guavacanena (*2,1.30) - akulay khaa akulkhaa /
samartha-grahaa kim ? ki tva kariyasi akulay, khao devadatta upalena /
caturth tadartha-artha-vali-hita-sukha-rakitai (*2,1.36) - ypya dru ypadru /
samartha-grahaa kim ? gaccha tva ypya, dru devadattasya grehe /
pacam bhayena (*2,1.37) - vr
kebhyo bhaya vr
kabhayam /
samartha-grahaa kim ? gaccha tva m vr
kebhyo, bhaya devadattasya yajadattt /
ah (*2,2.8) - rja purua rjapurua /
samartha-grahaa kim ? bhry rja, puruo devadattasya /
saptam auai (*2,1.40) - akeu aua akaaua /
samartha-grahaa kim ? aktastva akeu, aua pibati pngre /
pada-grahaa kim ? varavidhau samarthaparibh m bht /
tihatu dadhyana tva kena /
tihatu kumr cchatra haradevadattt /
yadeo, nitya ca tug bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.2:
subantam mantrite parata parasya agavad bhavati, svare svara-lakae kartavye /
tdtmytideo 'yam /
subantam mantritam anuprviti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
183/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.3:
kara-saabdant prg ynita urdhvam anukramiyma, te samsasaj veditavy /
vakyati - yath 'sdr
ye (*2,1.7) /
yath vr
ddha brhmanmantrayasva /
prg-vacana saj-samvea-artham /
samsa-prade - tr
tysamse (*1,1.30) ity evam daya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
184/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
saha sup || PS_2,1.4 ||
_____START JKv_2,1.4:
sup iti vartate /
sup iti saha iti sup iti ca trayam api adhikr
ta veditavyam /
yad ita rdhvam anukramiyma, tatra+idam upasthita draavyam /
vakyati - dvity rita-atta-patita-gata-atyasta-prpta-pannai (*2,1.24) iti /
dvitya-anta ritdibhi saha samasyate, kaa rita kaarita /
saha-grahaa yogavibhga-artham, tipi saha yath syt /
anuvyacalat /
anuprvarat //
____________________________________________________________________
avyaybhava || PS_2,1.5 ||
_____START JKv_2,1.5:
avyaybhva ity adhikro veditavya /
ynita rdhvam anukramiyma, avyaybhva-saj aste veditavy /
vakyati - yath 'sdr
ye (*2,1.7) /
yath-vr
ddha brhmanmantrayasva /
anvartha-saj ceya mahat prvapadrtha-prdhnyam avyaybhvasya darayati /
avyaybhva-prade - avyaybhva ca (*2,4.18) ity evam daya //
____________________________________________________________________
[#101]
avyaya vibhakti-sampa-samr
d dhi-vyr
d dhy-arthbhva-atyaya-asampratiabdaprdurbhva-pacd-yath-nuprvya-yaugapadya-sdr
ya-sampatti-skalyaantavcaneu || PS_2,1.6 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
185/2024
2/11/13
_____START JKv_2,1.6:
sup sup iti ca vartate /
vibhaktydiv artheu yadavyaya vartate tat samarthena sub-antena saha samasyate,
avyaybhva ca samso bhavati /
vacana-grahaa pratyeka sambadhyate /
vibhaktivacane tvat -- strvadhikr
tya kath pravartate adhistri /
adhikumri /
saptamy-arthe yadavyaya tad bibhaktivacanam /
sampavacane -- kumbhasya sampam upakumbham /
upamaikam /
samr
ddhir r
ddher dhikyam -- samr
ddhir madr sumadram /
sumagadha vartate /
vyr
ddhir r
ddher abhva -- gavadiknm r
ddher abhva durgavadikam /
duryabana vartate /
artha-abhva vastuno 'bhva -- abhvo makik nirmakikam /
nirmaakam vartate /
atyaya abhtatvam, atikrama -- attni himni atihimam /
nirhimam /
nita vartate /
asamprati upabhogasya vartamnakla-pratiedha -- atitasr
kam /
taisr
kamcchdanam, tasya ayam upabhogaklo na bhavati ity artha /
abdaprdurbhva prakat abdasya - iti pini /
tat-pini /
pini-abdo loke prakate ity artha /
pact -- anuratha pdtam /
rathn pact ity artha /
yath /
yath-arthe yad avyaya vartate tat samasyate /
yogyat vips padrthnativr
tti sdr
ya ca iti yathrth /
yogyatym -- anurpam /
rpayogyam bhavati ity artha /
vpsym -- arthamartha prati pratyartham /
[#102]
padrthanativr
ttau -- yathakti /
nuprvyamanukrama -- anujyeha praviantu bhavantia /
jyehnuprvy bhavanta praviantu ity artha /
yaugapadyam ekaklat -- sacakram dhehi /
yugapaccakra dhehi ity artha /
sdr
yam tulyat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
186/2024
2/11/13
kim-artham idam ucyate, yathrtha ity eva siddham ? guabhte 'pi sdr
ye yath syt, sadr
a
kikhy rkikhi /
sampatti anurpa tmabhva samr
ddheranya -- sabrahma bbhravm /
sakatra lakyannm /
sklyam aeat -- satr
am abhyvaharati /
sabusam /
na kicid abhyvahrya parityajati ity ayamartho 'dhikrthavacanena pratipdyate /
antavacane -- anta iti parigraha-apekay samptirucyate /
sgni adhte /
sei sapaubandham /
sapaubandhntamadhte ity artha /
iya samptirasakale 'py adhyayane bhavati iti skalyt pr
thag ucyate //
____________________________________________________________________
yath 'sdr
ye || PS_2,1.7 ||
_____START JKv_2,1.7:
yath ity etad avyayam asdr
ye vartamna sup saha samasyate, avyaybhva ca samso
bhavati /
yathvr
ddha brhmanmantrayasva /
ye ye vr
ddh yathvr
ddham /
yathdhypakam /
asdr
ye iti kim ? yath devadatta tath yajadatta /
yathrthe yadavyayam iti prvea+eva siddhe samse vacanam ida sdr
ya-pratiedhaartham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.8:
yvat ity etad avyayam avadhrae vartamna sup saha samasyate, avyaybhva ca
samso bhavati /
avadhraam iyattpariddheda /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
187/2024
2/11/13
yvadamatra brhmanmantrayasva /
yvantyamatri sambhavanti paca a v tvata mantrayasva /
avadhrae iti kim ? yvad r
tta tvad bhuktam /
na avadhraymi kiyan may bhuktam iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.9:
mtr bindu, stokam, alpam iti paryy /
mtr-arthe vartamnena pratin saha subanta samasyate, avyaybhva ca samso bhavati /
asty atra kicit kam kaprati /
spaprati /
mtr-arthe iti kim ? vr
ka prati vidhotate vidyut /
sup iti vartamne puna sub-grahaam avyayanivr
tty-artham //
____________________________________________________________________
[#103]
aka-alk-sakhy pari || PS_2,1.10 ||
_____START JKv_2,1.10:
aka-abda, alk-abda, sakhy-abda ca pari saha samasyante, avyaybhva ca
samso bhavati /
kitavavyavahre samso 'yam iyate /
pacik nma dyta pacabhir akai alkbhir v bhavati /
tatra yad sarve uttn patanti avco v, tad ptyit jyati, tasya+eva asya vipto 'nyath pte
sati jyate /
akea+ida na tath vr
tta yath prva jaye akapari /
alkpari /
ekapari /
dvipari /
tripari /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
188/2024
2/11/13
paramea catupari /
pacasutvekarpsu jaya eva bhaviyati /
akdayas tr
tynt prvoktasya yath na tat /
kitavavyavahre ca ekatve 'kaalkayo //
____________________________________________________________________
vibh || PS_2,1.11 ||
_____START JKv_2,1.11:
vibh ity ayam adhikro veditavya /
yad ita rdhvam anukramiyma, tad vibh bhavati /
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.12:
apatrigarta vr
to deva, apa trigartebhya //
apa-pari-bahir acava pacamy (*2,1.12) /
apa pari bahis acu ity ete subant pacamyantena saha vibh samasyante, avyaybhva
ca samso bhavati /
apatrigarta vr
o deva, apa trigartebhya /
paritrigartam, pari trigartebhya /
bahirgrmam, vahirgrmt /
prggrmam, prg grmt /
bahi abdayoge pacambhvasya+etad eva jpakam //
____________________________________________________________________
maryd-abhividhyo || PS_2,1.13 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
189/2024
2/11/13
_____START JKv_2,1.13:
ity etan marydym abhividhau ca vartamnam pajcamyantena saha vibh sasyate,
avyaybhva ca samso bhavati /
paliputra vr
o deva, paliputrt /
abhividhau - kumra yaa pine, kumrebhya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.14:
lakaa cihna, tad-vcin subantena saha abhiprat abda-avbhimukhye vartamnau
vibh samasyete, avyaybhva ca samso bhavati /
abhyagni alabh patanti, agnimabhi /
pratyagni, agni prati /
agni lakykr
tya abhimukha patanti ity artha /
lakaena iti kim ? srugghna pratigata /
pratinivr
ttya srugghnam eva abhimukha gata /
abhiprat iti kim ? yena agnis tena gata /
bhimukhye iti kim ? abhyak gva /
pratyakk gva /
navk ity artha //
____________________________________________________________________
[#104]
anur yat-samay || PS_2,1.15 ||
_____START JKv_2,1.15:
samay sampam /
anuryasya sampa-vc tena lakaa-bhtena saha vibh samasyate, avyaybhva ca
samso bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
190/2024
2/11/13
anuvanamaanirgata /
anu iti kim ? vana samay /
yatsamay iti kim ? vr
kamanu vidyotate vidyut /
avyaya vibhakti-sampa (*2,1.6) ity eva siddhe punarvacanam vibha-artham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.16:
lakanena iti vartate /
ymo dairghyam /
anuryasyymavc tena lakaabhtena saha vibh samasyate, avyaybhva ca samso
bhavati /
anugaga vras /
anuyamauna mathur /
yamunymena mathurymo lakyate /
yma iti kim ? vr
kamanu vidhyotate vidyut //
____________________________________________________________________
tihadgu-prabhr
t ni ca || PS_2,1.17 ||
_____START JKv_2,1.17:
tihadgv-daya samudy eva niptyante /
tihadgu-prabhr
tni abdarpi avyaybhvas-ajni bhavanti /
tihadgu klaviea /
tihanti gvo yasmin kle dohanya sa tihadgu kla /
khaleyavdni prathamnatni vibhaktyanatarena na+eva sambadhyante 'nyapadrthe ca kle
vartante /
cakro 'vadhraa-artha /
apara samso na bhavati, paramatihadgu iti /
tihadgu /
vahadgu /
yatgavam /
khalebusam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
191/2024
2/11/13
khaleyavam /
lnayavam /
lyamnayavam /
ptayavam /
pyamnayavam /
sahr
tayavam /
sahriyamyavam /
sahr
tabusam /
sahriyambusam /
ete klaabd /
samabhmi /
samapadti /
suamam /
viamam /
niamam /
duamam /
aparasamam /
yatsamam
prham /
praratham /
pramar
gam /
pradakiam /
aparadakiam /
saprati /
asaprati /
ppasamam /
puyasamam /
ic karmavyatihre (*5,4.127) -- dadai /
musalmusali //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.18:
athsamse prpte tad-apavdo 'vyaybhava rabhyate /
v-vacant ahsamso 'pi pake 'bhyanujyate /
pra-dhya-abdau ahyantena saha vibh samasyete, avyaybhva ca samso bhavati /
tat-sanniyogena ca anayor ekrntatva niptyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
192/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#105]
sakhy vayena || PS_2,1.19 ||
_____START JKv_2,1.19:
vidyay janman v prinm ekalakaasantno vaa ity abhidhyate /
tatra bhavo vaya /
tad-vcin subantena saha sakhy samasyate, avyaybhva ca samso bhavati /
dvau mun vykaraasya vayau dvimuni vykaranasya /
trimuni vykaraasya /
yad tu vidyaya tadvatm abhedavivak tad smndhikaraya bhavati /
dvimuni vyakaraam /
trimuni vykaraam iti /
janman - ekaviatibhradvjam //
____________________________________________________________________
nadbhi ca || PS_2,1.20 ||
_____START JKv_2,1.20:
sakhy ity anuvartate /
nadvacanai abdai saha sakhy samasyate, avyaybhva ca samso bhavati /
samhre ca ayam iyate /
saptagagam /
dviyamunam /
pacanadam /
saptagodvaram //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
193/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.21:
sakhy iti nivr
ttam /
nadgrahanam anuvartate /
nadbhi saha subantam anyapadrthe vartamna sajy viye samasyate, avyaybhva
ca samso bhavati /
vibh 'dhikre 'pi nityasamsa eva ayam /
na hi vkyena saj gamyate /
unmattagagam nma dea /
lohitagagam /
anairgagam /
kr
agagam /
anyapadrthe iti kim ? kr
ave /
sajym iti kim ? ghragago dea //
____________________________________________________________________
tatpurua || PS_2,1.22 ||
_____START JKv_2,1.22:
tatpurua iti saj 'dhikriyate prg bahuvrhe /
ynita rdhvam anukramiyma, tatpurua-sajste veditavy /
vakyati, dvitya rita-atta-patita (*2,1.24) /
iti /
kaarita /
prvcryasaj ceya mahat, tadagkaraaupdher api tadyasya parigraha-artham,
uttarapadrtha-pradhnas tatpurua iti /
tatpuruaprade - tatpurue kr
ti bahulam (*3,3.14) /
ity evam daya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
194/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
dvigu ca || PS_2,1.23 ||
_____START JKv_2,1.23:
dvigu ca samsa tatpuruasajjo bhavati /
dvigos tatpuruatve samsnt prayojanam /
pacarjam /
daarjam /
dvyaha /
tryaha /
pacagavam /
daagavam //
____________________________________________________________________
[#106]
dvidy rita-atta-patita-gata-atyasta-prpta-panai || PS_2,1.24 ||
_____START JKv_2,1.24:
sup sp iti vartate /
tasya vieaam etad dvity /
dvitynta subantam rita-adibhi saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
kaa rita kaarita /
narakarita /
atta -- kntram atta kntrtita /
patita -- narakam patita narakapatita /
gata -- grmam gata grmagata /
atyasta -- taraganatyasta taragtyasta /
tuhintyasta /
prpta -- sukha prpta sukhaprpta /
panna -- sukham panna sukhpanna /
dukhpanna /
ritta-adiu gamigmydinm upasakhyanam /
grma gam grmagam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
195/2024
2/11/13
grmam gm grmgm /
odna bubhuku odanabubhuku //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.25:
svayam etad avyayam tman ity asyrthe vartate, tasya dvityay sambandho 'nupapanna iti
dvity-grahaam uttarrtham anuvartate /
svayam ity etat subanta ktntena saha samasyate, tatpurua ca samso bhti /
svayadhautau pdau /
svayavilnam jyam /
aikapadyamaikasvarya ca samsatvd bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.26:
khav-abdo dvitynta ktntena saha kepe gamyamne samasyate, tatpurua ca samso
bhavati /
kepo nind, sa ca samsa-artha eva, tena vibh 'dhikre 'pi nityasamsa eva ayam /
na hi vakyena kepo gamyate /
khavrohaa ca+iha vimrgaprasthnasya+upalakanam /
sarva eva avinta khavrha ity ucyate /
khavruho jlma /
khavpluta /
apathaprasthita ity artha /
kepe iti kim ? khavmrha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
196/2024
2/11/13
smi || PS_2,1.27 ||
_____START JKv_2,1.27:
smi ity etad avyayam ardhaabda-paryya, tasya asattvavcitvd dvityay na asti
sambandha /
tat subanta ktantena saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
smikr
tam /
smiptam /
samibhuktam /
aikapadyamaikasvarya ca samsatvad bhavati //
____________________________________________________________________
[#107]
kl || PS_2,1.28 ||
_____START JKv_2,1.28:
dvity ktena iti vartate /
klavcina abd dvitynt ktntena saha samasyante vibha, tatpurua ca samso
bhavati /
antyantasamyoga-artha vacanam /
kl iti na svarpa-vidhi /
amuhrtcarcar, te kadcit ahargacchanti kadcit rtrim /
aharatisr
t muhrt ahasakrnt /
rtryatisr
t muhrt rtrisakrnt /
msapramitacandram /
msa pramtumrabdha pratipaccandram ity artha //
____________________________________________________________________
atyantasayoge ca || PS_2,1.29 ||
_____START JKv_2,1.29:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
197/2024
2/11/13
kl iti vartate /
ktena iti nivr
ttam /
atyantasayoga kr
tsna-sayoga, klasya svena sambandhin vypti /
klavcina abd dvitynt atyantasayoge gamyamne sup saha samasyante vibh,
tatpurua ca samso bhavati /
muhrta sukham muhrtasukham /
sarvartrakalp /
sarvartraobhan //
____________________________________________________________________
tr
t y tatkr
t a-arthena guavacanena || PS_2,1.30 ||
_____START JKv_2,1.30:
sup sup iti vartate /
tasya vieaam etat /
tr
tyntam guavacanena arthaabdena ca saha sasyate, tatpurua ca samso bhavati /
kdr
ena guavacanena ? tatkr
tena tadartha-kr
tena, tr
tynta-artha-kr
tena iti yvat /
akulay khaa sakulkhaa /
kiri ka kirika /
artha-abdena -- dhnyena artha dhnyrtha /
tatkr
tena iti im ? ak ka /
guavacanena iti kim ? gobhirvapvn //
____________________________________________________________________
prva-sadr
a-sama-nrtha-kalaha-nipua-mira-lakai || PS_2,1.31 ||
_____START JKv_2,1.31:
prva sadr
a sama nrtha kalaha nipua mira laka ity etai saha tr
tynta samasyate,
tatpurua ca samaso bhavati /
asmd eva vacant prvdibhir yoge tr
ty bhavati, hetau v draavy /
prva -- msena prva msaprva /
savatsaraprva /
sadr
a -- mtr
sadr
a /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
198/2024
2/11/13
pitr
sadr
a /
sama -- mtr
sama /
nrtha - monam /
krpaonam /
mavikalam /
krpanavikalam /
kalaha -- asikalaha /
vkkalaha /
nipua - vnipua /
cranipua /
mira - guamira /
tilamira /
laka -- cralaka /
prvdivavarasyopasakhynam /
msenvara msvara /
savatsarvara //
____________________________________________________________________
[#108]
kartr
k are dr
t bahulam || PS_2,1.32 ||
_____START JKv_2,1.32:
tr
ty iti vartate /
kartari karae ca y tr
ty tadanta kr
dantena saha bahula samasyate, tatpurua ca samso
bhavati /
sarvopdhivyabhicrrtha bahula-grahanam /
kartari -- ahin hata ahihata /
karae -- nakhairnirbhinna nakhanirbhinna /
paraun chinna /
kartr
karae iti kim ? bhikbhiruita /
bahula-grahanam kim ? dtrea lnavn, paraun chinnavn, iha samso na bhavati /
pdahraka, gale copaka iti ca bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
199/2024
2/11/13
kr
t yair adhika-rtha-vacane || PS_2,1.33 ||
_____START JKv_2,1.33:
stutinindprayuktam adhyropitrthavacanam adhikrthavacanam /
kartr
karaayo y tr
ty tadanta subanta kr
tai saha samasyate 'dhikrthavacane gamyamne
vibh, tatpurua ca samso bhavati /
kart - kkapey nad /
valehya kpa /
karaam - bpacchedyni tr
ni /
kakasaceya odana /
prvasyaa+eva aya prapaca /
kr
tya-grahae yayatorgrahana kartavyam /
iha m bht, kkai ptavy iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.34:
tr
ty iti vartate /
vyajavci tr
tyntam anavcin subantena sah samasyate, vibh tatpurua ca samso
bhavati /
saskryam anna, saskraka vyajanam /
dadhn upasikta odana dadhyodana /
kraudana /
vr
ttau kriyy antarbhvd annavyajanayo smarthyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.35:
mirkarana-vci tr
tyntam bhakya-vcin subantena saha samasyate, tatpurua ca samso
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
200/2024
2/11/13
bhavati /
kharaviadamabhyavahrya bhakya, tasya saskraka mirkaraam /
huena mir dhn guadhn /
guapr
thuk /
vr
ttau kriyy antarbhvt prvottarapadayo smarthyam //
____________________________________________________________________
[#109]
caturth tadartha-artha-bali-hita-sukha-rakitai || PS_2,1.36 ||
_____START JKv_2,1.36:
sup sup iti vartate /
tasya vieaam etat /
tat iti sarvanmn caturthyantasya artha parmr
yate /
tasmai ida tadartham /
tadartha artha bali hita sukha rakita ity etai saha caturthyanta samasyate, tatpurua ca
samso bhavati /
tadarthena prakr
tivikrabhve samso 'yam iyate /
ypya dru ypadru /
kulya hirayam kualahirayam /
iha na bhavati, randhanya sthal, avahananya ulkhalam iti /
tdarthye caturth ca asmd eva jpakd bhavati /
arthena nityasamsavacana sarvaligat ca vaktavy /
brhmartha paya /
brhmarth yavg /
bali - kuberya bali kuberabali /
mahrjabali /
hita - gohitam /
avahitam /
sukha - gosukham /
avasukham /
rakita - gorakitam /
avarakitam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
201/2024
2/11/13
_____START JKv_2,1.37:
sup sup iti vartate /
tasya vieaam etat /
pacamyanta subanata bhaya-abdena /
subantena saha samasyate vibh, tatpurua ca samso bhavati /
vr
kebyo bhaya vr
kabhayam /
caurabhayam /
dasyubhayam /
bhaya-bhta-bhti-bhbhir iti vaktavyam /
vr
kebhyo bhta vr
kabhta /
vr
kabhti /
vr
kabh /
prvasya+eva aya bahulagrahaasya prapca /
tath ca grmanirgata, adharmajugupsu ity evam di siddha bhavati //
____________________________________________________________________
apeta-apoha-mukta-patita-apatrastair alpaa || PS_2,1.38 ||
_____START JKv_2,1.38:
apeta apoha mukta patita apatrasta ity etai saha pajcamyanta samasyate, tatpurua ca
samso bhavati /
apeta - sukhpeta /
apoha - kalpanpoha /
mukta - cakramukta /
patita - svargapatita /
apatrasta - taragpatrasta /
alpaa iti samsasya alpaviayatmcae /
alp pacam sasyate, na sarv /
prsdt patita, bhojand apatrasta ity evam adau na bhavati /
kartr
karane kr
t bahulam (*2,1.32) ity asya+eva ayam prapaca //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
202/2024
2/11/13
[#110]
stoka-antika-dra-artha-kr
c chri ktena || PS_2,1.39 ||
_____START JKv_2,1.39:
stoka antika dra ity evam arth abd kr
cchra-abda ca pacamyant ktntena saha
samasyante, tatpurua ca samso bhavati /
stokn mukta /
antikd gata /
abhyd gata /
drd gata /
viprakr
d gata /
kr
cchrn mukta /
kr
cchrl labdha /
pacamy stoka-dibhya (*6,3.2) ity aluk /
atasahatrau pareeti vaktavyam /
att pare paraat /
sahasrt pare parassahasr /
rjadantditvt paranipta /
niptant sugama //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.40:
saptamyanta aua-dibhi saha samasyate, tatpuru ca samso bhavati /
akeu aua akaaua /
akadhrta /
akakitava /
aua /
dhrta /
kitava /
vya /
prava /
savta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
203/2024
2/11/13
antar /
antaabdastvardhikaranapradhna eva pahyate /
adhi /
pau /
paita /
capala /
nipua /
vr
ttau prasaktikriyy antarbhvadakdiu adhikarae saptam //
____________________________________________________________________
siddha-uka-pakva-bandhai ca || PS_2,1.41 ||
_____START JKv_2,1.41:
saptam iti vartate /
siddha uka pakva bandha ity etai saha saptamyanta samasyate, tatpurua ca samso
bhavati /
skyasiddha /
kmpilyasiddha /
uka - tapauka /
chyuka /
pakva - sthlpakva /
kumbhpakva /
bandha - cakrabandha /
bahula-grahaasya+eva ayam udharaa-prapaca //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.42:
dhvgkea ity arthagrahanam /
dhavgkavcin subantena saha saptamyanta subanta subanta samasyate, tatpurua
ca samso bhavati kepe gamyamne /
trthe dhvka iva trthadhvka /
anavasthita ity artha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
204/2024
2/11/13
trthakka /
trthavyasa /
kepe iti kim ? trthe dhvkastithati //
____________________________________________________________________
[#111]
krtyair r
e || PS_2,1.43 ||
_____START JKv_2,1.43:
suptam iti vartate /
kr
tya-pratyayntai saha saptamyanta samasyate, tatpurua ca samso bhavati r
e
gamyamne /
yatpratyayena+eva+iyate /
mse deyamr
am msadeyam /
savatsaradeyam /
vyahadeyam /
r
agrahaa niyogopalakaa-artha, tena+iha api samso bhavati, prvhe geya sma
prvhageyam /
prtaradhyeyo 'nuvka /
r
e iti kim ? mse dey bhik //
____________________________________________________________________
sajym || PS_2,1.44 ||
_____START JKv_2,1.44:
sajy viaye saptayanta sup saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
saj samudyopdhi /
tena nityasamsa eva ayam, na hi vkyena saj gamyate /
arayetilak /
arayem /
vanekiuk /
vane - bilvak /
kpepicak /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
205/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.45:
aharavayav rtryavayav ca saptamyant ktntena saha samasyante, tatpurua ca
samso bhavati /
prvhakr
tam /
aparhakr
tam /
prvartrakr
tam /
aparartrakr
tam /
avayava-grahanam kim ? etat tu te div vr
tta rtrau vr
tta ca drakyasi /
ahani bhuktam /
rtrau vr
ttam /
bahula-grahat /
rtrivr
ttam, sandhyagarjitam ity daya //
____________________________________________________________________
tatra || PS_2,1.46 ||
_____START JKv_2,1.46:
tatra ity etat saptamyanta ktntena saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
tatrabhuktam /
tatrakr
tam /
tatraptam /
aikapadyamaikasvarya ca samsatvt bhavati //
____________________________________________________________________
kepe || PS_2,1.47 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
206/2024
2/11/13
_____START JKv_2,1.47:
kepo nind /
kepe gamyamne saptamyanta ktntena saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
avatapte - nakulasthita ta etat /
cpalam etat, anavasthitatva tavaitat ity artha /
udakeviram /
pravhemtritam /
bhasmanihutam /
niphala yat kriyate tad evam uchyate /
tatpurue kr
ti bahulam (*6,3.14) ity aluk //
____________________________________________________________________
[#112]
ptresamita-daya ca || PS_2,1.48 ||
_____START JKv_2,1.48:
samudy eva niptyante /
ptresamita-daya abdas tatpurua-saj bhavanti kepe gamyamne /
ye ca atra ktntena saha sams, te prvena+eva siddhe puna pho yuktrohydiparigraha-artha, prvapaddy-udttatva yath sayt iti /
yuktarohydiu hi ptresamitdaya ca iti pahyate /
ptresamit /
ptrebahul /
avadhraena kepo gamyate, ptre eva samit na puna kvacit krye iti /
udumbaramaakdau upamay kepa /
mtaripurua iti pratiiddhasevanena /
pirdiu nirhatay /
avyaktattvcckr
tigao 'yam /
ptresamit /
ptrebahul /
udumbaramaak /
udarakr
mi /
kpakacchapa /
kpacraka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
207/2024
2/11/13
avaakacchapa /
kpamaka /
kumbhamaka /
udapnamaka /
nagarakka /
nagaravyasa /
mtariurua /
pira /
pitarira /
gehera /
gehenard /
gehekve /
gehevijit /
gehevya /
gehemeh /
gehedh /
hehedr
pta /
gehedhr
a /
garbhetr
pta /
khanikabaka /
gohera /
gohe vijit /
gohekve /
gohepau /
gohepaita /
gohepragalbha /
kareiibha /
kareiriir /
karecuracur /
cakro 'vadhraa-artha, tena samsntara na bhavati, paramaptresamit iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.49:
sup sup iti vartate /
tasya vieaam etat /
prvakla eka sarva jarat pura nava kevala ity ete subant samndhikaraena sup saha
samasyante, tatpurua ca samso bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
208/2024
2/11/13
bhinna-pravr
tti-nimittasya abdasya+ekasminn arthe vr
tti samndhikarayam /
prvakla ity artha-nirdea, pariin svarpa-grahaam /
prvaklo 'paraklena samasyate /
sntnulipta /
kr
asamkr
tam /
dagdhaprarham /
eka /
ekabhik /
sarvadev /
sarvamanuy /
jaraddhast /
jaradgr
i /
jaradvr
tti /
purnnam /
purvasatham /
navnnam /
navvasatham /
kevalnnam /
samndhikaraena iti kim ? ekasy //
____________________________________________________________________
[#113]
dik-sakhye sajym || PS_2,1.50 ||
_____START JKv_2,1.50:
samndhikaraena ity pdasampter anuvartate /
digvcina abd sakhy ca samndhikaraena subantena saha samasyante, tatpurua
ca samso bhavati sajay vaaye /
prveukmaam /
apareukmaam /
pacmr /
saptaraya /
sajym iti kim ? uttar vr
k /
paca brhm //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
209/2024
2/11/13
taddhitartha-uttarapada-samhre ca || PS_2,1.51 ||
_____START JKv_2,1.51:
dik-sakhye ity anuvartate /
taddhita-arthe viaye uttarapade ca parata samhre ca abhidheye dik-sakhye
samndhikaraena sup saha samasyete, tatpurua ca samso bhavati /
taddhita-arthe tvat - prvasy ly bhava, dikprvapadd asajy a (*4,2.107),
paurvala /
parala /
uttarapade - prvalpriya /
aparalpriya /
samhre dik-abdo na sambhavati /
sakhy taddhita-arthe - pcanpiti /
pacakapla /
uttarapade - pacagavadhana /
daagavadhana /
samhre - pacapl /
daapl /
pacakumri /
daakumri /
sa napusakam (*2,4.17) iti napusakatvam /
hrasvo napusake prtipadikasya (*1,2.47) iti hrasvatvam //
____________________________________________________________________
210/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.53:
kutsita-vcni subantni kutsana-vacanai subantai saha samasyante, tatpurua ca samso
bhavati /
abda-pravr
tti-nimitta-kutsym aya samsa iyate /
vieaa vieyea bahulam (*2,1.57) iti paranipte prpte vieyasya prvanipta-artha
rambha /
vaiykaraakhasci /
nipratibha ity artha /
yjikakitava /
ayjyayjanatr
para /
mmsakadurdurha /
nstika /
kutsitni iti kim ? vaiykaraacaura /
na hy atra vaiykaraatva kutsyate /
kutsanai iti kim ? kutsito brhmaa //
____________________________________________________________________
[#114]
ppake kutsitai || PS_2,1.54 ||
_____START JKv_2,1.54:
ppaka-abdau kutsanbhidhyinau, tayo prvea samse paranipta prpta,
prvanipata-artham idam rabhyate /
ppa aaka ity ete subante kutsita-vacanai saha samasyete, tatpurua ca samso bhavati /
ppanpita /
ppakulla /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
211/2024
2/11/13
aakanpita /
aakakulla //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.55:
upamyate 'nena ity upamnam /
upamna-vcni subantni smnya-vacanai subantai saha samasyante, tatpurua ca
samso bhavati /
upamna-upameyayo sdhrae dharma smnya, tadviia-upameya-vacanair aya
samsa /
astrva ym astrym devadatt /
kumudayen /
hasagadgad /
nyagrodhaparimaal /
upamnni iti kim ? devadatt aym /
smnya-vacanai iti kim ? phl iva taul /
parvat iva balhak //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.56:
upameyam upamita , tadvci subanta vyghra-dibhi smarthyd upamna-vacanai saha
smasyate, tatpurua ca samso bhavati, na cet smnyavc abda prayujyate /
vieaa vieyea bahulam (*2,1.57) iti paranipte prpte vieyasya prvanipta-artha
rambha /
puruo 'ya vyghra iva puruavyghra /
puruasiha /
smnya-aprayoge iti im ? puruo 'ya vyghra iva ra /
vyghra /
siha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
212/2024
2/11/13
r
ka /
r
abha /
candana /
vr
ka /
varha /
vr
a /
hastin /
kujara /
ruru /
pr
ata /
puarka /
balhaka /
akr
tigana ca ayam, tena+idam api bhavati - mukhapadmam, mukhakamalam, karakisalayam,
prthivacandra ity evam di //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.57:
bhedaka vieaa, bhedya vieyam /
vieaa-vci subanta vieya-vcin samndhikaraena subantena saha bahula
samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
nlotpalam /
raktotpalam /
bahulavacanam vyavasthrtham /
kvacin nityasamsa eva, kr
asarpa, lohitali /
kvacin na bhavaty eva, rmo jmadagnya, arjuna krtavrya /
kvacid vikalpa, nlam utpalam, nlotpalam /
vieaam iti kim ? takaka sarpa /
vieyea iti kim ? lohitastakaka //
____________________________________________________________________
[#115]
prva-apara-prathama-carama-jaghanya-samna-madhya-madhyama-vr ca ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
213/2024
2/11/13
PS_2,1.58 ||
_____START JKv_2,1.58:
prva apara prathama carama jaghanya samna madhya madhyama vra ity ete subant
samndhikaraena sup saha samasyante, tatpurua ca samso bhavati /
prvapurua /
aparapurua /
prathamapurua /
caramapurua /
jaghanyapurua /
samnapurua /
madhyapurua /
madhyamapurua /
vrapurua /
prvasya+eva aya prapaca //
____________________________________________________________________
rey-daya kr
t a-dibhi || PS_2,1.59 ||
_____START JKv_2,1.59:
reya-daya subant kr
ta-dibhi samnadhikaraai saha samasyante, tatpurua ca
samso bhavati /
rey-diu cvy-artha-vacanam /
areaya renaya kr
t reikr
t /
ekakr
t /
pgakr
t /
reydaya pahyante /
kr
tdir kr
tigana /
cvyantn tu ku-gati-pra-daya (*2,2.18) ity anena nityasamsa /
rekr
t /
rei /
eka /
pga /
kua /
ri /
viikha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
214/2024
2/11/13
nicaya /
nidhna /
indra /
deva /
mua /
bhta /
ravana /
vadnya /
adhypaka /
abhirpaka /
brhmaa /
katriya /
pau /
paita /
kuala /
capala /
nipua /
kr
paa /
iti rey-di /
kr
ta /
mita /
mata /
bhta /
ukta /
samjta /
sammnta /
samkhyta /
sambhvita /
avadhrita /
nirkr
ta /
avakalpita /
upakr
ta /
upkr
ta /
iti kr
ta-di //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.60:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
215/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#116]
san-mahat-parama-uttama-utkr
pjyamnai || PS_2,1.61 ||
_____START JKv_2,1.61:
sat mahat parama uttama utkr
a ity ete pjyamnai saha samasyante, tatpurua ca samso
bhavati /
pjyamnai iti vacant pjvacan saddayo vijyante /
satpurua /
mahpurua /
paramapurua /
uttamapurua /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
216/2024
2/11/13
utkr
apurua /
pjyamnai iti kim ? utkr
o gau kadarmt //
____________________________________________________________________
vr
n daraka-nga-kujarai pjyamnam || PS_2,1.62 ||
_____START JKv_2,1.62:
vr
ndraka nga kujara ity etai saha pjyamna-vci subanta samasyate, tatpurua ca
samso bhavati /
pjyamnam iti vacant pjvacan vr
ndraka-dayo gr
hyante /
govr
ndraka /
avavr
ndraka /
gonga /
avanga /
gokujara /
avakujara /
pjyamnam iti kim ? sumo nga //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.63:
katara-katamau jtipariprane vr
tamnau samarthena sup saha samasyete, tatpurua ca
samso bhavati /
katarakaha /
kataraklpa /
katamakaha /
katamaklpa /
nanu katama-abdastvaj jtipariprana eva vyutpdita, katara-abdo 'pi shacaryt tadarthavr
ttir eva grahyate, ki jtipariprana-grahaena ? eva tarhy etaj jpayati katama-abdo
'nyatra api vartate iti /
tath ca pratyudharanam - kataro bhavator devadatta, katamo bhavat devadatta //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
217/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ki kepe || PS_2,1.64 ||
_____START JKv_2,1.64:
kim ity etat kepe gamyamne sup saha samasyate taturua ca samso bhavati /
kirj, yo na rakati /
kisakh, yo 'bhidruhyati /
kigau, yo na vahati /
kima kepe (*5,4.70) iti samsnto na bhavati /
kepe iti kim ? ko rj paliputre //
____________________________________________________________________
po-yuvati-stoka-katipaya-gr
i-dhenu-va-vehad-bakaya-pravaktr
- rotriyaadhypaka-dhrtair jti || PS_2,1.65 ||
_____START JKv_2,1.65:
ubhaya-vyajan po ity abhidhyate /
gr
irekavraprast /
dhenu pratyagraprast /
va vandhy /
dehad garbhaptin /
bakaya taruavats /
podibhi saha jtivci subanta samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
ibhapo /
ibhayuvati /
agnistoka /
udavitkatipayam /
gogr
i /
godhenu /
gova /
govehat /
gobakaya /
kahapravakt /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
218/2024
2/11/13
kaharotriya /
kahdhypaka /
kahadhrta /
jti iti kim ? devadattta pravakt /
dhrta-grahaam akutsa-artham //
____________________________________________________________________
[#117]
praas-vacanai ca || PS_2,1.66 ||
_____START JKv_2,1.66:
jti iti vartate /
jtivci subanta praas-vacanai saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
rhi-abd praas-vacan gr
hyante matallikdaya /
te ca vialigatvd anyalige 'pi jti-abde svaligopdn eva samnhikaran bhavanti /
goprakam /
avaprakam /
gomatllik /
avamatallik /
gomacarcik /
avamacarcik /
jti iti kim ? kumr matallik //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.67:
khalaty-dibhi /
samndhikaraai saha yuva-abda samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
jaratbhi iti strligena nirdea, prtipdika-grahae ligaviiasya api grahanam iti jpakaartha /
yuv khalati yuvakhalati /
yuvati khalat yuvakhalat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
219/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
kr
t ya-tulya-khy ajty || PS_2,1.68 ||
_____START JKv_2,1.68:
kr
tyapratyaya-ants tulyaparyy ca subant ajti-vacanena samasyante, tatpurua ca
samso bhavati /
bhojyoam /
bhojyalavaam /
pnyatam /
tulykhy - tulyaveta /
tulyamahn /
sadr
aveta /
sadr
amahn /
ajty ti kim ? bhojya odana //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.69:
varavieavci subanta varavieavcin subantena samndhikaraena saha samasyte,
tatpurua ca samso bhavati /
kr
asraga /
lohitasraga /
kr
aabala /
lohitaabala /
avayavadvrena kr
aabda samudye vartamna samndhikarao bhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
220/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,1.70:
kumra-abda rama-dibhi saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
ye 'tra strlig pahyante, rama, pravrajit, kula ity evam daya, tai saha strliga eva
kumra-abda samasyate /
ye tu pulig, adhypaka, abhirpaka, paita iti, tair ubhayath, prtipadika-grahae
ligaviiasya api grahaam iti /
kumr rama kumrarama /
raman /
pravrajit /
kula /
garbhi /
tpas /
ds /
bandhak /
adhypaka /
abhirpaka /
paita /
pau /
mr
du /
kuala /
capala /
nipua //
____________________________________________________________________
[#118]
catupdo garbhiy || PS_2,1.71 ||
_____START JKv_2,1.71:
catupd-vcina subant garbhi-abdena samasyante, tatpurua ca samso bhavati /
gogarbhi /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
221/2024
2/11/13
ajgarbhi /
catupjjtiriti vaktavyam /
iha m bht - klk garbha, svastimat garbhi /
catupda iti kim ? brhma garbhi //
____________________________________________________________________
mayra-vyasaka-daya ca || PS_2,1.72 ||
_____START JKv_2,1.72:
samudy eva niptyante /
mayra-vyasaka-daya abd tatpuruasaj bhavati /
cakro 'vadhraa-artha , paramamayravyasaka iti samsntara na bhavati /
mayravyasaka /
chtravyasaka /
kmbojamua /
yavanamua /
chandasi - hastegr
hya /
pdegr
hya /
lgalegr
hya /
punardya /
ehdayo 'nyapadrthe - eham /
ehiyava vartate /
ehivijkriy /
apehivij /
prehivij /
ehisvgat /
apohisvgat /
prehisvgat /
ehidvity /
apehidvity /
ihavitark /
prohaka /
apohaka /
prohakardam /
apohakardam /
uddharac /
haracel /
haravasan /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
222/2024
2/11/13
haravanit /
kr
ntavicaka /
uddharotsr
j /
uddhamavidham /
utpacivipac /
utpatanipat /
uccvacam /
uccancam /
acitopacitam /
avacitaparcitam /
nicapracam /
akicanam /
sntvklaka /
ptvsthiraka /
bhuktvsuhita /
proyappyn /
utpatyapkal /
nipatyarohi /
niaym /
apehiprasav /
ihapacam /
ihadvity /
jahikarma bahulambhkye kartra cbhidadhti - jahijoa /
ujjahijoa /
jahistamba /
ujjahistamba /
khytamkhytena kriystatye - antapibat /
pacatabhr
jjat /
khdatamodat /
khdatavamat /
khdatcamat /
haranivap /
vapanikir /
utpacacvipac /
bhindhilavan /
chindhivicakan /
pacalavan /
pacaprak /
avihitalakanas tatpuruo mayra-vyasaka-diu draavya //
iti rjaydityaviracitym kiky vr
ttau dvitydhyyasya prathama pda //
223/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#119]
prva-apara-adhara-uttaram ekadein-ekdhikarae || PS_2,2.1 ||
_____START JKv_2,2.1:
ekadeo 'sya asti ity ekade, avayav, tadvcin subantena saha prva apara adhara uttara ity
ete abd smarthyd ekadeabacan samasyante, tatpurua ca samso bhavati /
ekdhikaraa-grahanam ekadeino vieaam /
eka ced adhikaraam ekadravyam ekadei bhavati /
ahsamsa-apavado 'ya yoga /
prva kyasya prvakya /
aparakya /
adharakya /
uttarakya /
ekadein iti kim ? prva na abhe kyasya /
ekdhikarae iti kim ? prva chtrm mantraya /
katha madhyhna, syhna iti ? sakhy-vi-sy-aprvasya ahnasya ahann anyatarasy
au (*6,3.110) iti jpakt sarvaaikadea-abdena ahna samso bhavati //
____________________________________________________________________
ardha napusakam || PS_2,2.2 ||
_____START JKv_2,2.2:
ekadein ekdhikarae iti vartate /
samapravibhge 'rdhaabdo napusakam vialiga, tasya+ida grahanam /
ardham ity etad napusakam ekadein-ekdhikaraena samasyate, tatpurua ca samso
bhavati /
ahsamsa-apavdo 'yam yoga /
ardha pippaly ardhapippal /
ardhakotak /
napusakam iti kim ? grmrdha /
nagarrdha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
224/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
dvitiya-tr
t ya-caturtha-turyy anytarasym || PS_2,2.3 ||
_____START JKv_2,2.3:
ekadein ekdhikarane iti vartate /
ashsamsa-apavdo 'ya yoga /
anyatarasy grahat so 'pi ahsamso bhavati /
praa-gua (*2,2.11) iti pratiedha ca ata eva anyatarasy grahaa-smarthyn na
pravartate /
dvitya bhiky caturthabhik, bhikcaturtha v /
turya bhiky turyabhik, bhikturya v /
turya-abdasya apyate /
turya bhiky turyabhik, bhikturya v /
ekadein ity eva, dvitya bhiky bhikukasya /
ekdhikarae ity eva, dvity bhikm //
____________________________________________________________________
[#120]
prptpanne ca dvityay || PS_2,2.4 ||
_____START JKv_2,2.4:
ekadein-ekdhikarae iti nivr
ttam /
dvitysamse prpte vacanam idam /
samsavidhnt so 'pi bhavati /
prpta panna ity etau dvityntena saha samasyete, tatpurua ca samso bhavati /
prpto jvikm prptajvika, jvikprpta iti v /
panno jvikam pannajvika, jvikpanna iti v //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
225/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
kl parimin || PS_2,2.5 ||
_____START JKv_2,2.5:
parimamasya asti iti parim, tadbcin subantena saha smarthyt parimavacan klaabd samasyante, tatpurua ca samso bhavati /
ahsamsa-viaye yogrambha /
mso jtasya msajta /
savatsarajta /
dvyahajta /
tryahajta //
____________________________________________________________________
na || PS_2,2.6 ||
_____START JKv_2,2.6:
na samarthena subantena saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
na brhmaa abrhmaa /
avr
ala //
____________________________________________________________________
adakr
t || PS_2,2.7 ||
_____START JKv_2,2.7:
at ity aya abdo 'kr
dantena sup saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
adguavacanena+iti vaktavyam /
atkara /
atpigala /
advikaa /
adunnata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
226/2024
2/11/13
atptam /
adraktam /
guavacanena iti kim ? iha na bhavati, ad grgya //
____________________________________________________________________
ah || PS_2,2.8 ||
_____START JKv_2,2.8:
ahyanta subanta samarthena subantena saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
rja purua rjapurua /
brhmaakambala /
kr
dyog ca ah samasyata iti vaktavyam /
idhmaprabracana /
palatana /
kim artham idam ucyate ? pratipadavidhn ca ah na samasyate iti vakyati, tasyya
purastdapakara //
____________________________________________________________________
[#121]
yjaka-dibhi ca || PS_2,2.9 ||
_____START JKv_2,2.9:
prvea samsa siddha eva, tasya kartari ca (*2,2.16) iti pratiedhe prpte vacanam idam
rabhyate pratiprasavrtham /
yjakdibhi saha ah samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
brhmaayjaka /
katriyayjaka /
yjaka /
pjaka /
paricraka /
pariecaka /
sntaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
227/2024
2/11/13
adhypaka /
utsdaka /
udvartaka /
hotr
/
potr
/
bhartr
/
rathaganaka /
pattigaaka /
tatsthai ca guai ah samasyate iti vaktavyam /
candanagandha /
kapittharasa /
guttarea taralopa cea+ii vaktavyam /
sarve vetatara sarvaveta /
sarve sahattara sarvamahn /
na nirdhrae (*2,2.10) iti pratiedhe prpte vacanam idam /
sarvaukl gau //
____________________________________________________________________
na nirdhrae || PS_2,2.10 ||
_____START JKv_2,2.10:
prvea samse prpte pratiedha rabhyate /
nirdhrane y ah s na samasyate /
jti-gua-kriybhi samudyd ekadeasya pr
thak-karaa nirdhranam /
katriyo manuym ratama /
kr
gav sampannakratam /
dhavannadhvagn ghratama /
pratipadavidhn ca ah na samasyate iti vaktavyam /
sarpio jnam /
madhuno jnam //
____________________________________________________________________
praa-gua-suhitrtha-sad-avyaya-tavya-samndhikaranena || PS_2,2.11 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
228/2024
2/11/13
_____START JKv_2,2.11:
praa guna suhitrtha sat avyaya tavya samndhikaraa ity etai saha ah na samasyate /
artha-abda pratyekam abhisambadhyate, tena svarpa-vidhir na bhavati /
prarthe - dhtr pacama /
chtr daama /
gua - balky auklyam /
kkasya krnyam /
suhita-arths tr
ptyarth - phaln suhita /
phaln tr
pta /
sat - brhmaasya kurvan /
brhmaasya kurva /
avyaya - brhmaasya kr
tv /
brhmaasya hr
tv /
tavya - brhamaasya kartavyam /
tavyat snubandhakena samso bhavaty eva, brhmaa-kartavyam /
samndhikaraa - ukasya mrvidasya /
rja paliputrakasya /
pine strakrasya /
ki ca syt ? prvaniptasya aniyama syt /
anantary tu prptau pratiiddhy vieaa vieyea bahulam (*2,1.57) iti bhavaty eva
samsa /
purvanipta ca tad diyogato vieaasya+eva //
____________________________________________________________________
[#122]
kten a ca pjym || PS_2,2.12 ||
_____START JKv_2,2.12:
mati-buddhi-pj-arthebhya ca (*3,2.188) iti vakyati, tasya+ida grahaam /
pj-grahaam upalakaa-artham /
kto ya pjy vihitastena ah na samasyate /
rj mata /
rj buddha /
rj pjita /
pjym iti kim ? chtrasya hasitam chtrahasitam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
229/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
adhikaraa-vcin ca || PS_2,2.13 ||
_____START JKv_2,2.13:
kto 'dhikarae ca dhrauvya-gati-pratyavasna-arthebhya (*3,4.76) iti vakyati, tasya+ida
grahaam /
adhikaraa-vcin ktena ah na samasyate /
idam e ytam /
idam em bhuktam //
____________________________________________________________________
karmai ca || PS_2,2.14 ||
_____START JKv_2,2.14:
ktena iti nivr
ttam /
karma-grahaa ah-vieaam /
karmai ca y ah s na samasyate /
ubhaya-prptau karmai (*2,3.66) iti ahy ida grahanam /
caryo gav doho 'goplakena /
rocate odanasya bhojana devadattena /
sdhu khalu payasa pna devadattena /
vicitr strasya kr
ti pinin //
____________________________________________________________________
tr
j-akbhy kartari || PS_2,2.15 ||
_____START JKv_2,2.15:
kartr
-grahaa ah-vieaam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
230/2024
2/11/13
kartari y ah s tr
c akena ca saha na samasyate /
bhavata yik /
bhavata sik /
bhavato 'gragmik /
tr
c cartaryeva vidhyate, tatprayoge kartari ah na asti /
tasmt tr
j-grahanam uttara-artham /
kartari iti kim ? ikubhakik me dhrayasi //
____________________________________________________________________
kartari ca || PS_2,2.16 ||
_____START JKv_2,2.16:
kartari ca yau tr
j-akau tbhy saha ah na samasyate /
smarthyd akasya vieaa-artha kartr
-grahaam, itaratra vyabhicrbhvt /
ap sra /
pur bhett /
vajrasya bhart /
nanu ca bhartr
-abdo hy aya yjakdiu pahyate ? sambandhi-abdasya patiparyyasya tatra
grahanam /
aka khalv api - odanasya bhojaka /
saktn pyaka //
____________________________________________________________________
[#123]
nitya kr-jvikayo || PS_2,2.17 ||
_____START JKv_2,2.17:
na iti nivr
ttam, na tr
jakau /
nitya samso vidhyate /
kriy jviky ca nitya ah samasyate, tatpurua ca samso bhavati /
tr
c kri-jvikayor na asti ity aka eva+udhriyate /
uddlakapupabhajik /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
231/2024
2/11/13
vranapupapracyik /
jvikym - dantalekhaka /
nakhalekhaka /
krijvikyo iti kim ? odanasya bhojaka //
____________________________________________________________________
ku-gati-pra-daya || PS_2,2.18 ||
_____START JKv_2,2.18:
nityam iti vartate /
ku-abdo 'vyaya gr
hyate gatydi-shacaryt, na dravyavacana /
ku-gati-prdaya samarthena abdntarea saha nitya samasyante, tatpurua ca samso
bhavati /
ku pprthe - kupurua /
gati - urarkr
tam /
yadrkaroti /
prdaya - durnindym - dupurua /
svat pjym - supurua /
atipurua /
darthe - pigala /
pryika ca+etad updhivacanam /
anyatra api hi samso dr
yate /
koam /
kaduam /
kavoam /
dukr
tam /
atistutam /
baddham iti /
pradayo gatdyarthe prathamay /
pragata crya prcrya /
prntevs /
atydaya krntdyarthe dvityay /
atikrnta khavm atikhava /
atimla /
avdaya krudyarthe tr
tyay /
avakrua kokilay avakokila /
parydayo glndyarthe caturthy /
pariglno 'dhyayanya paryadhyayana /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
232/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#124]
upapadam ati || PS_2,2.19 ||
_____START JKv_2,2.19:
nityam iti vartate /
upapadam atianta samarthena abdntarea saha samasyate nityam, tatpurua ca samso
bhavati /
kumbhakra /
nagarakra /
ati iti kim ? edhnhrako vrajati /
nanu ca sup sup iti vartate, tatra kutas tiantena samsa-prasaga ? eva tarhi jpayati
etayor yogayo sup supeti na sambadhyate iti /
tena gatikrakopapadn kr
dbhi saha samsavacana prk subutpatte ity etad
upapanna bhavati /
avakrt /
avakrt /
dhanakrt //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
233/2024
2/11/13
_____START JKv_2,2.20:
prvana samse siddhe niyama-artha vacanam /
avyayena-upapadasya ya samsa so 'm+eva bhavati, na anyena /
svdukra bhukte /
sampannakram bhugkte /
lavanakra bhukte /
am+eva iti kim ? kla-samaya-velsu tumun (*3,3.167) - kle bhoktum /
evakrakaraam upapada-vieana-artham /
am+eva yat tulya-vidhnam upapada tasya samso yath syt, am ca anyena ca yat tulyavihdhna tasya m bht /
agre bhuktv, agre bhojam //
____________________________________________________________________
tr
t y-prabhr
t nyatarasyam || PS_2,2.21 ||
_____START JKv_2,2.21:
am+eva ity anuvartate /
upadaas tr
tyym (*3,4.47) ity ata prabhr
ti yny upapadni tni am+eva avyayena sahaanyatarasy samasyante, tatpurua ca samso bhavati /
ubhayatra-vibheyam /
yad am+eva tulyavidhnam upapada tasya prpte, yath upadaas tr
tyym (*3,4.47) iti /
yat punar am ca anyena ca tulyavidhna tasya prpte, yath avyaye 'yathbhipretkhyne
kr
a ktvamulau (*3,4..59) iti /
mlakopadaa bhukte, mlakena+upadaa bhukte /
uccaikram cae, uccai kram /
am+eva ity eva, paryaptivacanev alamartheu (*3,4.66), parypto bhoktum /
prabhurbhoktum //
____________________________________________________________________
ktv ca || PS_2,2.22 ||
_____START JKv_2,2.22:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
234/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#125]
eo bahuvrhi || PS_2,2.23 ||
_____START JKv_2,2.23:
upayukatdanya ea /
ea samso bahuvrhi-sajo bhavati /
ka ca ea samso na+ukta /
vakyati anekam anyapadrthe (*2,2.24) - citragu /
abalagu /
kr
ottarsaga /
ea iti kim ? unmattagagam /
lohitagagam /
bahuvrhi-prade - na bahuvrhau (*1,1.29) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,2.24:
aneka subantamanyapdrthe vartamna sup saha samasyate, bahuvrhi ca samso
bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
235/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
236/2024
2/11/13
_____START JKv_2,2.25:
sakhyeye y sakhy vartate tay saha avyaya-sanna-adra-adhika-sakhy samasyante
bahuvrhi ca samso bhavati /
avyaya - upada /
upavi /
sannada /
sannavi /
adrada /
adravi /
adhikada /
adhikavi /
sakhy - dvitr /
tricatur /
dvida /
sakhyay iti kim ? paca brhma /
avyaya-sanna-adra-adhika-sakhy iti kim ? brhma paca /
sakhyeye iti kim ? adhik viatir gavm //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,2.26:
di nmni dignmni /
dinmni subantni antarle vcye samasyante, bahuvrhi ca samso bhavati /
dakiasy ca prvasy ca dior yad-antarla dakia-prv dik /
prvottar /
uttarapacim /
pacimadaki /
sarvanamno vr
ttimtre puvadbhva /
nmagrahaa rhyartham /
iha ma bht, aindry ca kaubery ca cior yad-antarlam iti //
____________________________________________________________________
237/2024
2/11/13
_____START JKv_2,2.27:
tatra iti saptamyanta gr
hyate /
tena iti tr
tyntam /
sarpa-grahana pratyekam abhisambadhyate /
tatra iti saptamyante sarpe pade teneti ca tr
tynte idam ity etasminn arthe sasyete, bahuvrhi
ca samso bhavati /
itikarana ca+iha vivakrtho laukikam artham anusrayati /
tato grahaa, praharana karmavyathro, yuddha ca samsa-artha iti sarvam
itikaranllabhyate /
[#127]
yat tatra iti nirdia grahaam cet tad bhavati, yat tena iti nirdia praharana cet tad bhavati,
yat idam iti nirdia yuddha cet tad bhavati /
keeu keeu ca gr
htv ida yuddha pravr
tta kekei /
kackaci /
daai ca daai ca pragr
tya ida yuddha pravr
tta dadai /
musalmusali /
ic karmavyathre (*5,4.127) iti ic samsnta, sa ca avyayam /
anyem api dr
yate (*6,3.137) iti prvapadasya drghatvam /
sarpa-grahaa kim ? halai ca musalai ca prahr
tya ida yuddha pravr
ttam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,2.28:
saha ity etac chbdarpa tulyayoge vartamna tena iti tr
tyntena saha samasyate,
bahuvrhi ca samso bhavati /
saha putregata saputra /
sacchtra /
sakarmakara /
tulyayoge iti kim ? sahaiva daabhi putrairbhra bahati gardabh /
vidyamtair eva daabhi putrairbhra vahati ity artha /
katha sakarmaka, salomaka, sapakaka iti ? na hy atra tulyayogo gamyate /
ki tarhi ? vidyamnat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
238/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,2.29:
anekam iti vartate /
aneka subanta ca-arthe vartamnam samasyate, dvandva-saja ca samso bhavati /
samuccaynvcayetaretarayogasamhr ca arth /
tatra samuccaynvcayayor asmarthyt na asti samsa /
itaretarayoge samhre ca samso vidhyate /
plaka ca nyagrodha ca plaka-nyagrodhau /
dhava ca khadira ca pala ca dhava-khadira-pal /
vk ca tvak ca vk-tvacam /
vg-dr
adam /
dvandva-prade - dvandve ca (*1,1.31) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,2.30:
samse iti vartate /
upasarjana-sajaka samse prva prayoktavyam /
prvavacana paraprayoganivr
tty-artham /
aniyamo hi syt /
dvity - kaarita /
tr
ty - akulkhaa /
caturth - ypadru /
pacam - vr
kabhayam /
ah - rjapurua /
saptam - akaaua //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
239/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#128]
rjadanta-diu param || PS_2,2.31 ||
_____START JKv_2,2.31:
prva-nipte prpte paraprayoga-artha vacanam /
rjadanta-diu upasarjana param prayoktavyam /
na kevalam upasarjanasya, anyasya api yath lakaa vihitasya prvaniptasya ayam
apavda paranipto vidhyate /
dantn rj rjadanta /
vanasya agre agrevaam /
niptand aluk /
rjadanta /
agrevanam /
liptavsitam /
nagnamuitam /
siktasamr
am /
mr
alucitam /
avaklinnapakvam /
arpitoptam /
uptagham /
prvaklakay paranipta /
ulkhalamusalam /
taulakivam /
dr
adupalam /
ragvyanabandhak /
citrarathabahlkam /
vantyamakam /
drryam /
sntakarjnau /
vivakenrjunau /
akibhruvam /
dragavam /
abda-arthau /
dharma-arthau /
kma-arthau /
aniyama ca atra+iyate /
artha-abdau /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
240/2024
2/11/13
artha-dharmau /
artha-kmau /
tat katham ? vaktavyam idam /
dharma-diu ubhayam iti /
vaikramatam /
gajavjam /
gopladhnplsam /
plsakakaraam /
sthlaplsam /
urabjam /
sijstham /
citrsvt /
bhrypat /
jypat /
jampat /
dampat /
jyabdasya jambhvo dambhva ca niptyate /
putrapat /
putrapa /
keamar /
marukeau /
irobjam /
sarpirmadhun /
madhusarpi /
dyantau /
antd /
guavr
ddh /
vr
ddhiguau //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,2.32:
prvam iti vartate /
dvandve samse ghyanta prva prayoktavyam /
pauguptau /
mr
duguptau /
anekaprptv ekasya niyama, ee tv aniyama /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
241/2024
2/11/13
paumr
duukl /
pauuklamr
dava /
dvandve iti kim ? vispaapau //
____________________________________________________________________
aj-dy-ad-antam || PS_2,2.33 ||
_____START JKv_2,2.33:
dvandve iti vartate /
aj-dy-ad-anta abdarpa dvandve samse prva prayoktavyam /
urakharam /
utraaakam /
bahuv aniyama /
avarathendr /
indrarathv /
dvandve ghyajdyadanta vipratiedhena /
indrgn /
indravy /
taparakaraa kim ? avvr
au, vr
ve iti v //
____________________________________________________________________
[#129]
alpa-ac-taram || PS_2,2.34 ||
_____START JKv_2,2.34:
dvandve iti vartate /
alpctara abdarpa dvandve samse prva prayoktavyam /
plaka ca nyagrodh ca plaka-nyagrodhau /
dhavakhadirapal /
bahuv aniyama - akhadundubhiv, vakhadundubhaya /
r
tunaktrmnuprvyea samnakarn prvanipto vaktavya /
hemantaiiravasant /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
242/2024
2/11/13
citrsvt /
kr
ttikrohiyau /
samnkarm iti kim ? grmavasantau /
laghv-akara prva nipatati iti vaktavyam /
kuakam /
aradam /
abhyarhita ca prva nipatati iti vaktavyam /
mtpitarau /
raddhamedhe /
dktapas /
varnmnuprvyea prvanipta /
brhmaakatriyavidr /
samnkarm ity atra na asti /
bhrtu ca jyyasa prvanipto vaktavya /
yudhahirrjunau /
sakhyy alpyasy prvanipto vaktavya /
dvitr /
tricatur /
navatiatam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,2.35:
sarvopasarjanatvd bahuvrher aniyame prpte niyama-artha vacanam /
saptamyanta vieaa ca bahuvrhi-samse prva prayoktavyam /
khekla /
urasilom /
vieanam - citragu /
abalagu /
sarvanma-sakhyayor upasakhynam /
sarvaveta /
sarvakr
a /
dviukla /
dvikr
a /
anayor eva mitha sapradhray pratvt sakhyy prvanipta /
dvyanya /
tryanya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
243/2024
2/11/13
[#130]
v priyasya pvanipta /
guapriya, priyagua /
saptamy prvanipte prapte gavdibhya saptamyanta param /
gaukaha /
gauir /
katha vahegau ? prptasya cbdh vykhyey //
____________________________________________________________________
nih || PS_2,2.36 ||
_____START JKv_2,2.36:
nihanta ca bhuvrhi-samse prva prayoktavyam /
kr
takaa /
bhikitabhiki /
avamuktopnatka /
htasubrahmaya /
nanu ca vieaam eva atra nih ? na+ea niyama, vieaa-vieya-bhavasya vivak
nibandhanatvt /
kathe kr
tam anena iti v vigrahtavyam /
nithy prvanipte jtiklasukhdibhya pravacanam /
rgajagdh /
palubhakit /
msajta /
sambatsarajta /
sukhajta /
dukhajta /
katha kr
takaa, bhuktaudana ? prptasya cbdh vykhyey /
prahararthebhya ca pare nihsaptamyau bhavata iti vaktavyam /
asyudyata /
daapi /
katham udyatagada, udyatsi ? prptasya cbdh vykhyey //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
244/2024
2/11/13
v+hita-agny-diu || PS_2,2.37 ||
_____START JKv_2,2.37:
nih iti prvanipte prpte vikalpa ucyate /
hitgny-diu nihnta prva v prayoktavyam /
agnyhita /
hitgni /
jtaptra, putrajata /
jtadanta /
jtaamaru /
tailapta /
ghr
tapta /
habhrya /
gatrtha /
kr
tigana ca ayam, tena gaukahaprabhr
taya iha+eva draavy //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,2.38:
guna-abdn vieanatvt prvanipte prpte vikalpa ucyate /
kardaya karmadhraye samse v prva /
prayoktavy /
karajaimini, jaiminikara /
[#131]
kara /
guula /
ka /
khaja /
kuha /
khajara /
khalati /
gaura /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
245/2024
2/11/13
vr
ddha /
bhikuka /
pigala /
tanu /
vaara /
karmadharaye iti kim ? karapuruo grma //
iti rjaydityaviracity kiky vr
ttau dvitydhyyasya dvitya pda //
dvitydhyyasya tr
tya pda
____________________________________________________________________
[#132]
anabhihite || PS_2,3.1 ||
_____START JKv_2,3.1:
anabhihite ity adhikro 'ya veditavya /
yad ita rdhvam anukramiyma, anabhihite ity eva tad veditavyam /
anabhihite anukte, anirdie karmdau vibhaktir bhavati /
kena anabhihite ? ti-kr
t-taddhita-samsai parisakhynam /
vakyati, karmai dvity (*2,3.2) - kaa kartoti /
grma gacchati /
anabhihite iti kim ? ti - kriyate kaa /
kr
t - kr
ta kaa /
taddhita - atya /
atika /
samsa - prptam udaka ya grma prptodako grma /
parisakhyna kim ? kaa karoti bhmamudra daranyam /
vahuu bahuvacanam ity evam din sakhy vacyatvena vibhaktnm upadi, tatra
vieaa-artham idam rabhyate - anabhihitakarmdyrayevekatvdiu dvitydayo
veditavy iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
246/2024
2/11/13
_____START JKv_2,3.2:
dvitydaya abd prvcryai sup trikeu samaryante, tair eva atra vyavahra /
karmai krake y sakhy tatra dvity vibhaktirbhavati /
kaa karoti /
grma gacchati /
ubhasarvataso kry dhiguparydiu kriu /
dvity+mreitnteu tato 'nyatra api dr
yate //
ubhayato grmam /
sarvato grmam /
dhig devadattam /
uparyupari grmam /
adhyadhi grmam /
adho 'dho grmam /
abhitaparitasamaynikahpratiyogeu ca dr
yate /
abhito grmam /
parito grmam /
samay grmam /
nik grmam /
h devadattam /
bubhukita na prati bhti kicit //
____________________________________________________________________
tr
t y ca ho chandasi || PS_2,3.3 ||
_____START JKv_2,3.3:
karmai iti vartate /
dvityy prpty tr
ty vidhyate /
ca-abdt s ca bhavati /
chandasi viaye juhote karmai krake tr
ty vibhaktir bhavati, dvity ca /
yavgv 'gnihotra juhoti /
yavgm agnihotra juhoti /
chandasi iti kim ? yavgm agnihotra juhoti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
247/2024
2/11/13
[#133]
antar 'ntarea yukte || PS_2,3.4 ||
_____START JKv_2,3.4:
dvity svaryate, na tr
ty /
antarntarea abdau niptau shacaryd gr
hyete /
bhy yoge dvity vibhaktir bhavati /
ahy-apavdo 'yam yoga /
tatra antarabdo madhyamdheya-pradhnam cae /
antarea abdas tu tac ca vinrtha ca /
antar tv ca m ca kamaalu /
antarea tv ca m ca kamaalu /
antarea puruakra na kicil labhyate /
yukta-grahaa kim ? antar takail ca paliputra srughnasya prkra //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.5:
kla-abdebhyo 'dhva-abdebhya ca dvity vibhaktir bhavati atyantasayoge gamyamne /
kriy-gua-dravyai skalyena kldhvano sambandha atyantasayoga /
msam adhte /
savatsaram adhte /
msa kaly /
savatsara kaly /
msa guadhn /
savatsara guadhn /
adhvana khalv api - kroam adhte /
yojanam adhte /
kroa kuil nad /
yojana kuil nad /
kroa parvata /
yojana parvata /
atyantasayoge iti kim ? msasya dviradhte /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
248/2024
2/11/13
kroasya+ekadee parvata //
____________________________________________________________________
apavarge tr
t y || PS_2,3.6 ||
_____START JKv_2,3.6:
kla-adhvanor atyantasayoge iti vartate /
apavarga phala-prptau saty kriyparisampti /
apavarge gamyamne kla-adhvanor atyantasayoge tr
ty vibhaktir bhavati /
masena anuvko 'dhta /
savatsarea anuvko 'dhta /
adhvana - kroena anuvko 'dhta /
yojanena anuvko 'dhta /
apavarge iti kim ? kroam adhto 'nuvka /
msam adhta /
kartavydr
ttau phala-siddher abhvt tr
ty na bhavati /
msam adhto 'nuvka, na ca anena gr
hta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.7:
kla-adhvano iti vartate /
krakayor madhye yau kla-adhvnau tbhy saptam-pacamyau vibhakt bhavata /
adya bhuktav devadatto dvyahe bhokt dvyahd v bhokt /
tryahe tryahd v bhokt /
kartr
-aktyor madhye kala /
iha stho 'yam ivsa kroe lakya vidhyati /
krol lakya vidhiyati /
kartr
-karmao krakayo karma-apdnayo karma-adhikaraayor v madhye kroa /
sakhyta-anudeo na bhavati, asvaritatvt //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
249/2024
2/11/13
_____START JKv_2,3.8:
karmapravacanyair yukte dvity vibhktir bhavati /
anur lakae (*1,4.84) - kalyasaya sahitm anuprvarat /
gastyam anvasicat praj //
____________________________________________________________________
[#134]
yasmd adhika yasya ca+vara-vacana tatra saptam || PS_2,3.9 ||
_____START JKv_2,3.9:
karmapravacanya-yukta iti vartate /
yasam dadhika yasya ca+varavacana karmapravacanyair yukte tatra saptam vibhaktir
bhavati /
upa khrya droa /
upa nike krpaam /
yasya ca+varavacanam iti svasvminordvayor api paryyea saptam vibhaktir bhavati /
adhi brahmadatte pacl, adhi pacleu brahmadatta iti /
dvitya-apavdo yoga //
____________________________________________________________________
pacamy-apa--paribhi || PS_2,3.10 ||
_____START JKv_2,3.10:
apa pari ity etai karmapravacanyair yoge pajcam vibhaktir bhavati /
apa trigartebhyo vr
o deva /
paliputrd vr
o deva /
pari trigartebhyo vr
to deva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
250/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.11:
mukhya-sadr
a pratinidhi /
dattasya pratinirytana pratidnam /
yasmt pratinidhiryata ca pratidna tatra karmapravacanya-yukte pacam vibhaktir bhavati /
abhimanyur arjunata prati /
pradyumno vsudevata prati /
mnasmai tilebhya prati yacchati /
nanu ca pratinidhi-pratidne karmapravacanya-yukte, na tu yata pratinidhi-pratidne ? na+ea
doa, sambandha-sambandht tasya api yogo 'sty eva //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.12:
gatyarthn dhtn cetkriy parispandakriy karmai krake 'dhvavarjite dvitycaturthyau bhavata /
grma gacchati, grmya gacchati /
grma vrajati, grmya vrajati /
gatyartha-grahaa kim ? odanam pacati /
karmai iti kim ? avena vrajati /
deyam iti kim ? manas paliputra gacchati /
anadhvani iti kim ? adhvna gacchati /
adhvantyartha-grahanam /
panthna gacchati /
mrga gacchati /
sthita-pratiedha cya vijeya /
sthita samprpta, krnta ucyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
251/2024
2/11/13
yatra tu utpathena panthna gacchati, tatra bhavitavyam eva caturthy, pathe gacchati iti /
dvity-grahana kim ? na catrthy eva viklpyeta, apavda-viaye 'pi yath syt /
grmam gant grmya gant /
kr
d-yoga-laka ah na bhavati //
____________________________________________________________________
[#135]
caturth sampradne || PS_2,3.13 ||
_____START JKv_2,3.13:
sampradne krake caturth vibhaktir bhavati /
upadhyyya g dadti /
mnavakya bhik dadti /
devadattya rocate /
pupebhya spr
hayati ity di /
caturthvidhne tdarthya upasakhynam /
ypya dru /
kualya hirayam /
randhanya sthya sthl /
avahananyolkhalam /
kl
pi sampadyamne caturth vaktavy /
mtrya kalpate yavg /
uccrya kalpate yavg /
kl
pi ityartha-nirdea /
mtrya sampadyate yavg /
mtrya jyate yavag /
utptena jpyamne caturth vaktavy /
vtya kapil vidyudtapytilohin /
pt varya vijey durbhikya sit bhavet //
hitayoge caturth vaktavy /
gobhyo hitam /
arocakine hitam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
252/2024
2/11/13
_____START JKv_2,3.14:
kriyrth kriy upapada yasya so 'ya kriyrthopap /
tumun-vulau kriyy kriyrthym (*3,3.10) ity ea viayo lakyate /
kriyrthopapadasya ca sthnino 'prayujyamnasya dhto karmai krake caturth vibhaktir
bhavati /
dvitya-apavdo yoga /
edhebhyo vrajati /
pupebhyo vrajati kriyrthopapadasya iti kim ? pravia pim /
pravia tarpanam /
bhakir atra sthn, na tu kriyrthopapada /
karmai iti kim ? edhebhyo vrajati akaena /
sthnina iti kim ? edhnhartu vrajati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.15:
tumun samnrthas tumartha /
tumartha-bhvavacana-pratyayntt prtipadikc caturth vibhaktir bhavati /
bhvavacan ca (*3,3.11) iti vakyati, tasya+ida grahanam /
pkya vrajati /
tygya vrajati /
bhtaye vrajati /
sapattaye vrajati /
tumartht iti kim ? pka /
tyga /
rga /
bhvavacant iti kim ? krako vrajati //
____________________________________________________________________
[#136]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
253/2024
2/11/13
_____START JKv_2,3.16:
nama svasti svh svadh alam vaa ity etair yoge caturth vibhaktir bhvati /
namo devebhya /
svasti prajbhya /
svh agnaye /
svadh pitr
bhya /
ala mallo mallya /
alam iti paryptyartha-grahaam /
prabhurmallo mallya /
akto mallo mally /
vaaagnaye /
vaaindrya /
cakra punarasya+eva samucaya-artha /
tena rvivakym api ah vdhitv caturthy eva bhavati /
svasti gobhyo bhyt /
svasti brhmaebhya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.17:
manyate karmai manyakarmai /
manyakarmai privarjite vibh caturth vibhaktir bhavati andare gamyamne /
andarastiraskra /
na tv tr
a manye, na tv tr
ya manye /
na tv busa manye, na tv busya manye /
manyati-grahaa kim ? na tv tr
a cintaymi /
vikaraa-nirdea kim artha ? na tv tr
a manve /
andare iti kim ? amna dr
ada manye manye kahamulkhalam /
andhysta suta manye yasya mt na payati //
aprniu iti kim ? na tv r
gla manye /
yad etad apriviti tad anvdiviti vaktavyam /
vyavasthita-vibh ca jey /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
254/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#137]
kartr
- karaayos tr
t y || PS_2,3.18 ||
_____START JKv_2,3.18:
kartari karae ca krake tr
ty vibhaktir bhavati /
devadattena kr
tam /
yajadattena bhuktam /
karae - dtrea lunti /
paraun chinatti /
tr
ty-vidhne prakr
tydnm upasakhynam /
prakr
ty 'bhirpa /
prakr
ty daranya /
pryea yjika /
pryea vaiykaraa /
grgyo 'smi gotrea /
samena dhvati /
viamea dhvati /
dvidroena dhnya krti /
pacakena pan krti /
shasrea avn krti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
255/2024
2/11/13
_____START JKv_2,3.19:
saha-arthena yukte apradhne tr
ty vibhaktir bhavati /
putrea sahgata pit /
putrea saha gomn /
pitur atra kriydi-sambandha abdena+ucyate, putrasya tu pratyamna iti tasyprdhnyam /
sahrthena ca yoge tr
ty-vidhnt paryya-prayoge 'pi bhavati, putrea srdham iti /
vin 'pi saha-abdena bhavati, vr
ddho yn (*1,2.65) iti nidarant /
apradhne iti kim ? iyea sahopdyyasya gau //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.20:
aga-abdo 'tra aga-samudye arre vartate, yena iti ca tadavayavo hetutvena nirdiyate /
yena agena vikr
tena agino vikro lakyate, tatas tr
ty vibhaktir bhavati /
ak ka /
pdena khaja /
pin kunha /
avayavadharmea samudayo vyapadiyate /
agavikra iti kim ? aki kamasya //
____________________________________________________________________
ittham-bhta-lakae || PS_2,3.21 ||
_____START JKv_2,3.21:
kacit prakra prpta itthambhta /
tasya lakaam itthambhtalakaam /
tatas tr
ty vibhaktir bhavati /
api bhavn kamaalun chtramadrkt ? chtreopdhyyam /
ikhay parivrjakam /
iha na bhavati, kamalupnichtra iti, lakaasya samse 'ntarbhtatvt /
itthambhta iti kim ? vr
ka prati vidyotanam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
256/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#138]
sajo 'nyatarasy karmai || PS_2,3.22 ||
_____START JKv_2,3.22:
samprvasya jnte karmai karake dvityy prptym anyatarasy tr
tyvibhaktir bhavati
/
pitr sajnte, pitara sajnte /
mtr sajnte, mtara sajnte //
____________________________________________________________________
hetau || PS_2,3.23 ||
_____START JKv_2,3.23:
phalasdhanayogya padrtho loke hetur ucyate /
tadvcinas tr
ty vibhaktir bhavati /
dhanena kulam /
kanyay oka /
vidyay yaa //
____________________________________________________________________
akartary-r
e pacam || PS_2,3.24 ||
_____START JKv_2,3.24:
hetau iti vartate /
kartr
-varjita yadr
a hetu, tata pacam vibhaktir bhavati tr
ty+apavdo yoga /
atd baddha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
257/2024
2/11/13
sahasrd baddha /
akartari iti kim ? atena bandhita /
atamr
a ca bhavati, prayojakatvc ca kartr
sajakam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.25:
hetau iti vartate /
gue hetv astrlige vibh pacam vibhaktir bhavati /
jyd baddha, jyena baddha /
pityn mukta, pityena mukta /
gua-grahana kim ? dhanena kulam /
astriym iti kim ? buddhy mukta /
prajay mukta //
____________________________________________________________________
ah hetu-prayoge || PS_2,3.26 ||
_____START JKv_2,3.26:
heto prayoga hetuprayoga /
hetu-abdasya prayoge hetau dyotye ah vibhaktir bhavati /
annasya hetor vasati //
____________________________________________________________________
sarvanmnas tr
t y ca || PS_2,3.27 ||
_____START JKv_2,3.27:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
258/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.28:
apdne krake pacam vibhaktir bhavati /
grmd gacchati /
parvatd avarohati /
vr
kebhyo bibheti /
adhyayant parjayate /
pacam-vidhne lyab-lope karmayupasakhynam /
prsdam ruhya prekate, prsdt prekate /
adhikarae ca+upasakhynam /
sane upaviya prekate, sant prekate /
ayant prekate /
prankhynayo ca pacam vaktavy /
kuto bhavn ? paliputrt /
yatacdhvaklanirmam tatra pacam vaktavy /
gavdhumata skya catvri yojanani /
krtiky grahya mse /
tadyuktt kle saptam vaktavy /
krtiky grahya mse /
adhvana pratham saptam ca vaktavy /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
259/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
anya-rd-itara-rte-dik-abda-acu-uttarapada-aj-hi-yukte || PS_2,3.29 ||
_____START JKv_2,3.29:
anya rt itara r
te dik-abda acu-uttarapada c hi ity etair yoge pacam vibhaktir bhavati /
anya ity artha-grahanam /
tena paryya-prayoge 'pi bhavati /
anyodevadattt /
bhinno devadattt /
artha-antara devadattt /
[#140]
vilakae devadattt /
rc-chabdo drntika-arthe vartate /
tatra drntikrthai athy-anyatarasym (*2,3.34) /
iti prpte pacam vidhyate /
rd devadattt /
rd yajadattt /
itara iti nirdiyamna-pratiyog padrtha ucyate /
itaro devadattt /
r
te iti avyaya varjana-arthe /
r
te devadattt /
r
te yajadattt /
dik-abda -- prvo grmt parvata /
uttaro grmt /
prvo grmt vasanta /
uttaro grmo vasantt /
dvik-abda ity atra abda-grahana deaklavr
ttin 'pi dik-abdena yoge yath syt, itarath hi
dig-vr
ttinaiva syt, ityamasy prv iti /
iha tu na syt, ayam asmt prva kla iti /
acu-uttarapada -- prg grmt /
pratyag grmt /
nanu cyam api dik-abda eva /
ahy-atasartha-prayayena (*2,3.30) iti vakyati, tasya aya purastdapakara /
c -- daki grmt /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
260/2024
2/11/13
uttar grmt /
hi - dakihi grmt /
uttarhi grmt //
____________________________________________________________________
ahy-atasartha-pratyayena || PS_2,3.30 ||
_____START JKv_2,3.30:
dakia-uttarbhym atasuc (*5,3.28) iti vakyati, tasya+ida grahanam /
atas-arthena pratyayena yukte ah vibhaktir bhavati /
dakiato grmasya /
uttarato grmasya /
purastd grmasya /
upari grmasya /
uparid grmasya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.31:
enab-anyatarasym adre 'pacamy (*5,3.35) iti vakyati /
tena yukte dvity vibhaktir bhavati /
prvea ahy prptym ida vacanam /
dakiena grmam /
uttarea grmam /
ahypyate /
dakiena grmasya /
uttarea grmasya /
tadartha yogavibhga kartavya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
261/2024
2/11/13
pr
t hag-vin-nnbhis tr
t y 'nyatarasym || PS_2,3.32 ||
_____START JKv_2,3.32:
pacam-grahaam anuvartate /
pr
thak vin nn ity etair yoge tr
ty vibhaktir bhavati, anyatarasy pacam ca /
pr
thag devadattena, pr
thag devadattt /
vin devadattena, vin devadattt /
nn devadattena, nn devadattt /
pr
thag-vin-nnbhi iti yoga-vibhgo dvity-artha /
vin vta vin vara vidyut-prapatana vin /
vin hastikr
tn don kenemau ptitau drumau //
____________________________________________________________________
[#141]
karea ca stoka-alpa-kr
c chra-katipayasya asattva-vacanasya || PS_2,3.33 ||
_____START JKv_2,3.33:
stoka alpa kr
cchra katipaya ity etebhyo 'sattva-vacanebhya karae krake 'nyatarasy tr
ty
bhavati /
pacamy atra pake vidhyate, tr
ty tu karae ity eva siddh /
yad tu dharma-mtra karay vivakyate na dravyam, tad stoka-dnm asattva-vacanat /
stokn mukta, stokena mukta /
alpn mukta, alpena mukta /
kr
chrn mukta, kr
cchrea mukta /
katipayn mukta, katipayena mukta /
asattva-vacanasya iti kim ? stokena viea hata /
alpena madhun matta /
karae iti kim ? kriyvieae karmai m bht, stoka mucati //
____________________________________________________________________
262/2024
2/11/13
_____START JKv_2,3.34:
pacam anuvartate /
dra-antika-arthai abdair yoge ath vibhaktir bhavati, anyatarasy pacam ca /
dra grmasya, dra grmt /
viprakr
a grmasya, viprakr
a grmt /
antika grmasya, antika grmt /
abhya grmasya, abhya grmt /
anyatarasym grahaa pacamy-artham /
itarath hi tr
ty pake syt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.35:
pacam anuvartate /
dra-antika-arthebhya abdebhyo dvity vibhaktir bhavati, cakrt pacam tr
ty 'pi
samucchyate /
dra grmasya, drd grmasya, dre grmasya /
antika grmasya, antikd grmasya, antikena grmasya /
prtipadikrthe vidhnam /
asattvavacana-grahaa ca anuvartate /
sattva-abdebhyo yathyatha vibhaktayo bhavanti /
dra panth, drya pathe dehi, drasya patha svam //
____________________________________________________________________
saptamy-adhikarane ca || PS_2,3.36 ||
_____START JKv_2,3.36:
saptam vibhaktir bhavaty adhikarae krake, cakrd dra-antika-arthebhya ca /
kae ste /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
263/2024
2/11/13
akae ste /
sthly pacati /
dra-antika-arthebhya khalv api - dre grmasya /
antike grmasya /
abhye grmasya /
dranti - krthebhyacatasro vibhaktayo bhavanti, dvity-tr
ty-pacam-saptamya /
saptam-vidhne ktasyenviayasya karmay-upasakhynam /
adht vykarae /
parigait yjike /
mnt chandasi /
[#142]
sdhvasdhuprayoge ca saptam vaktavy /
sdhurdevadatto mtari /
asdhu pitari /
krakrh ca krakatve saptam vaktavy /
r
ddheu bhujneu daridr sate /
brhmaeu taratsu vr
al sate /
akrakrh ckarakatve saptam vaktavy /
daridrevsneu r
ddh bhujate /
vr
alevsneu brhmas taranti /
taddhiparyse ca saptam vaktavy /
r
ddhevsneu daridr bhujate /
brhmaev sneu vr
als tarnti /
nimittt karmasayoge saptam vaktavy /
carmai dvpina hanti dantayor hanti kujaram /
keeu camar hanti smni pukalako hata //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.37:
saptam iti vartate /
bhva kriy /
yasya ca bhvena yasya ca kriyay kriyntara lakyate, tato bhvavata saptam vibhaktir
bhavati /
prasiddh ca kiy kriyntara lakayati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
264/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ah ca andare || PS_2,3.38 ||
_____START JKv_2,3.38:
prvea saptamy prpty ah vidhyate, cakrt s 'pi bhavati /
andara-adhike bhva-lakane bhvavata ah-saptamyau vibhakt bhavata /
rudata prvrjt, rudati prvrjt kroata prvrjt, kroati prvrjt /
kroantamandr
tya pravrajita ity artha //
____________________________________________________________________
[#143]
svmi-var-dhipati-dyda-ski-pratibh-prasutai ca || PS_2,3.39 ||
_____START JKv_2,3.39:
ah-saptamyau vartate /
svmin vara adhipati dyda skin pratibh prasta ity etair yoge ah-saptamyau vibhakt
bhavata /
gav svm, gou svm /
gavmvara, govvara /
gavmadhipati, govadhipati /
gav dyda, gou dyda /
gav sk, go sk /
gav pratibh, gou pratibhta /
gav prasta, gou prasta /
ahym eva prptay pake saptamvidhna-artha vacanam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
265/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.40:
ah-saptamyau vartate /
yukata vyprita, kuala nipua, tbhy yoge sevy gamyamny ahsaptamyau vibhakt bhavata /
sev tatparyam /
yukta kaakaraasya, yukta kaakarae kuala kaakaranasya, kula kaakarae /
sevym iti kim ? yukto gau akae /
tatra saptamy eva adhikarae bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.41:
ah-saptamyau vartate /
jti-gua-kriybhi samudyd ekadeasya pr
thak karana nirdhranam /
yato nirdhrana tata ah saptamyau vibhakt bhavata /
manuym katriya ratama, manuyeu katriya ratama /
gava kr
sampanna-kratam, gou kr
sampanna-kratam adhvagn dhavanta
ghratam, adhvageu dhvanta ghratam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.42:
yata ca nirdharanam iti vartate /
ah-saptamy-apavdo yoga /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
266/2024
2/11/13
vibhga vibhaktam /
yasmin nirdhraa-raye vibhaktam asya asti tata pajcam vibhaktir bhavati /
mthur paliputrakebhya sukumratar, hyatar //
____________________________________________________________________
sdhu-nipubhym arcy saptamy aprate || PS_2,3.43 ||
_____START JKv_2,3.43:
sdhu nipua ity etbhym yoge 'rcy gamyamny saptam vibhaktir bhavati, na cet
prati prayujyate /
mtari sdhu /
pitari sdhu /
mtari nipua /
pitari nipua /
arcym iti kim ? sdhurbhr
tyo rja /
tattvak-athane na bhavati /
aprate iti kim ? sdhur devadatto mtara prati /
apratydibhir iti vaktavyam /
[#144]
sdhurdevadatto mtaram pari /
mtaramanu //
____________________________________________________________________
prasita-utsukbhy tr
t y ca || PS_2,3.44 ||
_____START JKv_2,3.44:
prasita utsuka ity etbhy yoge tr
ty vibhaktir bhavati, cakrt saptam ca /
prasita prasakta, yas tatra nityam eva avabaddha sa prasita-abdena+ucyate /
keai prasita keeu prasita /
keair utsuka, keeu utsuka //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
267/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.45:
tr
ty-saptamyv anuvartate /
lub-antt nakatra-abdt tr
ty-saptamyau vibhakt bhvata /
puyea pyasamanyt, puye pyasamanyt /
maghbhi palalaudanam, maghasu palalaudanam /
nakatra iti kim ? pacleu vasati /
lupi iti kim ? maghsu graha /
iha kasmn na bhavati, adya pusya, adya kr
ttik ? adhikarae iti vartate /
vacana tu pake tr
tyvidhna-artham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.46:
prtipadikrtha satt /
liga strliga-puliga-napusakni /
parimaa droa, khr, hakam /
vacanam ekatva-dvitva-bahutvni /
mtra-abda pratyekam abhisambadhyate /
prtipadikrtha-mtre, liga-mtre, prima-mtre, vacana-mtre pratham vibhaktir bhavati /
prtipadikrtha-mtre -- uccai /
ncai /
liga-grahaa kim ? kumr, vr
ka, kuam ity atra api yath syat /
parima-grahaa kim ? droa, khr, hakam ity atra api yath syt /
vacana-grahana kim ? ekatva-diu uktev api yath syt /
eka, dvau, bahava /
prtipadika-grahana kim ? niptasya anarthakasya prtipadikatvam ukta, tato 'pi yath syt /
pralambate /
adhygacchati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
268/2024
2/11/13
sambodhane ca || PS_2,3.47 ||
_____START JKv_2,3.47:
bhimukhya-karaa, tad-adhike prtipadika-arthe pratham na prpnoti iti vacanam rabhyate /
sambodhane ca pratham vibhaktir bhavati /
he devadatta /
he devadattau /
he devadatt //
____________________________________________________________________
s+mantritam || PS_2,3.48 ||
_____START JKv_2,3.48:
sambodhane y pratham tad-anta abda-rpam mantritasaja bhavati /
tath ca+eva+udhr
tam /
mantrita-prade -- mantrita prvam avidyamnavat (*8,1.72) ity evam daya //
____________________________________________________________________
[#145]
ekavacana sambuddhi || PS_2,3.49 ||
_____START JKv_2,3.49:
mantrita-prathamy yad ekavna, tat sambuddhi-saja bhavati /
he pao /
he devadatta /
sambuddhi-prade - e-hrasvt sambuddhe (*6,1.69) ity evam daya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
269/2024
2/11/13
ah ee || PS_2,3.50 ||
_____START JKv_2,3.50:
karma-dibhyo 'nya prtipadikrtha-vyatireka svasvmi-sambhandha-di ea, tatra ah
vibhaktir bhavati /
raja purua /
pao pda /
pitu putra //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.51:
jnter avidarthasya ajna-arthasya karae krake ah vibhaktir bhavati /
sario jnte /
madhuno jnte /
sarpi karaena pravartate ity artha /
pravr
tti-vacano jnatir avid-artha /
atha va mithyjna-vacana /
sarpii rakta pratihato v /
cittabhrnty tadtman sarvam eva grhya pratipadyate /
mithyjnam ajnam eva /
avid-arthasya iti kim ? svarea putra jnti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.52:
ee iti vartate /
adhi-ig-arth smarana-arth, daya dnagatirakaneu, a evarye, etea karmai krake
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
270/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
kr
a pratiyatne || PS_2,3.53 ||
_____START JKv_2,3.53:
sato guntardhna pratiyatna /
karote karmai krake eatvena vivakite pratiyatne gamyamne ah vibhaktir bhavati /
edhodakasyopaskurute /
astrapatrasyopaskurute pratiyatne iti kim ? kaa karoti /
karmai iti kim ? edhodakasyopaskurute prajay /
ee ity eva, edhodakamupaskurute //
____________________________________________________________________
[#146]
ruj-arthn bhva-vacannm ajvare || PS_2,3.54 ||
_____START JKv_2,3.54:
rujrthn dhtn bhva-vacann bhva-kartr
k jvari-varjitn karmai krake
eatvena vivakite ah vibhaktir bhavati /
caurasya rujati roga /
caurasymayatymaya /
rujrthnm iti kim ? eti jvantamnando nara varaatd api /
jva putraka m maiva tapa shasamcara //
bhvavacannm iti kim ? nad klni rujati /
ajvare iti kim ? caura jvarayati jvara /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
271/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ii ntha || PS_2,3.55 ||
_____START JKv_2,3.55:
nthr
ndhr
ycopatpaivaryu pathyate, tasykriyasya karmai krake eatvena
vivakite ah vibhaktir bhavati /
sarpio nthate /
madhuno nthate /
ii iti kim ? mnavakam upanthati aga putrakdhva //
____________________________________________________________________
272/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#147]
vyavahr
- pao samarthayo || PS_2,3.57 ||
_____START JKv_2,3.57:
vyavahr
paa ity etayo samarthayo samnrthayo karmai krake ah vibhaktir bhavati /
dyte krayavikrayavyavahre ca samnrthatvamanayo /
atasya vyavaharati /
sahasrasya vyavaharati /
atasya paate /
sahasrasya paate /
ya-pratyaya kasmn na bhavati ? stuty-arthasya panaterya-pratyaya iyate /
samarthayo iti kim ? alk vyavaharati /
vikipati ityartha vrhaman payate /
stauti ityartha /
ee ity eva, ata paate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.58:
vyavahr
paisamna-arthasya dvyate karmai ah vibhaktir bhavati /
atasya dvyati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
273/2024
2/11/13
sahasrasya dvyati /
tadarthasya iti kim ? brhmana dvyati /
yoga-vibhga uttara-artha //
____________________________________________________________________
vibha-upasarge || PS_2,3.59 ||
_____START JKv_2,3.59:
divas tadarthasya (*2,3.58) iti nitya ahy prpty sopasargasya vikalpa ucyate /
upasarge sati divas tadarthasya karmai krake vibh ah vibhaktir bhavati /
atasya pratidvyati /
sahasrasya pratidvyati /
ata pratidvyati /
sahasra pratidvyati /
upasarge iti kim ? atasya dvyati /
tadarthasya ity eva alk pratidvyati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.60:
brhmaaviaye prayoge divas tadarthasya karmai krake dvity vibhaktir bhavati /
gmasya tadaha sabhy, dvyeyu /
anupasargasya ahy prptym ida vacanam /
sopasargasya tu chandasi vyavasthita-vibhy 'pi sidhyati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
274/2024
2/11/13
_____START JKv_2,3.61:
preya iti iyater daivdikasya lo-madhyamapuruasya+ekavacanam, tatshacaryd bruvir api
tadviaya eva gr
hyate /
preyabruvorhavia karmaa ath vibhaktir bhavati devatsampradne sati /
agnaye chgasya havio vapy medasa pre3ya /
agnaye chgasya havio vapyai medaso 'nubrhi3 /
preyabruvo iti kim ? agnaye chga havirvap medo juhudhi /
havia iti kim ? agnaye gomayni preya /
devatsampradne iti kim ? mavakya puroa preya /
havia prasthitasya pratiedho vaktavya /
indrgnibhy chga havirvap meda prasthita preya3 //
____________________________________________________________________
[#148]
caturthy-arthe bahula chandasi || PS_2,3.62 ||
_____START JKv_2,3.62:
chandasi viaye caturthy-arthe ath vibhaktir bhavati bahulam /
puruamr
gacandramasa /
puruamr
gacandramase /
godh klak drvghaste vanaspatnm /
te vanaspatibhya /
bahula-grahaa kim ? kr
o rtryai /
himavate hast /
ahyarthe caturth vaktavy /
y kharvea pivati tasyai kharvo jyate /
y dato dhvate tasyai yvadan /
y nakhni nikr
ntate tasyai kunakh /
y 'kte tasyai ka /
y 'bhyakte tasyai ducarm /
y ken pralikhate tasyai khalati /
ahalyyai jra //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
275/2024
2/11/13
_____START JKv_2,3.63:
yajer dhto karae krake chandasi bahula ath vibhaktir bhavati /
ghr
tasya yajate, ghr
tena yajate /
saumyasya yajate, somena yajate //
____________________________________________________________________
kr
t vo 'rthaprayoge kle 'dhikarae || PS_2,3.64 ||
_____START JKv_2,3.64:
chandasi bahulam iti nivr
ttam /
kr
tvo 'rthn prayoge kle 'dhikarae ah vibhaktir bhavati /
paca-kr
tvo 'hno bhukte /
dvir ahno 'dhte /
kr
tvo 'rtha-grahaa kim ? hni ete /
rtrau ete /
prayoga-grahaa kim ? ahani bhuktam /
gamyate hi dvis tra catur veti, na tv aprayujyamne bhavati /
kla-grahaam kim ? dvi ksyaptry bhukte /
adhikarae iti kim ? dvir ahno bhukte /
ee ity eva, dvir ahany adhte //
____________________________________________________________________
kartr
- karmao kr
t i || PS_2,3.65 ||
_____START JKv_2,3.65:
kr
t-prayoge kartari karmai ca ah vibhaktir bhavati /
bhavata yik /
bhavata sik /
karmaiap sra /
pur bhett /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
276/2024
2/11/13
vajrasya bhart /
kartr
-karmao iti kim ? astrea bhett /
kr
ti iti kim ? taddhita-prayoge m bht, kr
taprv kaam /
bhuktaprvyodanam /
ee iti nivr
ttam, puna karma-grahat /
itarath hi kartari ca kr
ti ity eva bryt //
____________________________________________________________________
[#149]
ubhaya-prptau karmai || PS_2,3.66 ||
_____START JKv_2,3.66:
prvaa ah prpt niyamyate /
ubhayaprptau iti bahuvrhi /
ubhayo prptir yasmin kr
ti, so 'yam ubhayaprpti /
tatra karmay eva ath vibhaktir bhavati, na kartari /
caryo gav doho 'goplakena /
rocate me odanasya bhojana devadattena /
sdhu khalu payasa pna yajadattena /
bahuvrhivijnd iha niyamo na bhavati, caryam idam odanasya nma pko brhmana
ca prdurbhva iti /
akkrayo str-pratyayayo prayoge na+iti vaktavyam /
bhedik devadattasya khnm /
cikir devadattasya kaasya /
ee vibh /
akkrayo strpratyayayorgrahant tadapekay ea strpratyaya eva gr
hyate /
obhan hi strasya kr
ti pine pinin v /
kecid avieeaiva vibhm icchanti, abdnm anusanam cryaa cryasya iti v //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.67:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
277/2024
2/11/13
na la-u-uka-avyaya. nihkhalartha-tr
nm (*2,3.69) iti pratiedhe prpte puna ah vidhyate /
ktasya vartamna-kla-vihitasya prayoge ah vibhaktir bhavati /
raj mata /
rj buddha /
rj pjita /
ktasya iti kim ? odana pacamna /
vartamne iti kim ? grma gata /
napusake bhva upasakhynam /
chtrasya hasitam /
mayrasya nr
ttam /
kokilasya vyhr
tam /
eavijnt siddham /
tath ca kartr
vivaky tr
ty 'pi bhavati, chatrea hasitam iti //
____________________________________________________________________
[#150]
adhikaraa-vcina ca || PS_2,3.68 ||
_____START JKv_2,3.68:
kto 'dhikarae ca dhrauvya-gati-pratyavasna-arthebhya (*3,4.76) iti vakyati /
tasya prayoge ah vibhaktir bhavati /
ayam api pratiedha-apavdo yoga /
idam em sitam /
idam e ayitam /
idam he sr
ptam /
ida vanakaperytam /
idam e bhuktam /
idam em aitam /
dvikarmak prayoge kartari kr
ti dvayor api ah dvityvat /
net 'vasya grmasya caitra /
anye pradhne karmayhu /
tad, net 'vasya grma caitra //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
278/2024
2/11/13
na la-u-uka-avyaya-nih-khalartha-tr
n m || PS_2,3.69 ||
_____START JKv_2,3.69:
kartr
-karmao kr
ti (*2,3.65) iti prpt ah pratiidhyate /
la u uka avyaya nih khalartha tr
n ity ete prayoge ah vibhaktir na bhavati /
la iti atr
nacau, knac-kvas, kikinau ca gr
hyante /
odana pacan /
odana pacamna /
odana pecna /
odana pecivn /
papi soma dadirg /
u - kaa cikru /
odana bubhuku /
kanymalakariu /
iuco 'pi prayoge niedha /
uka - gmuka vras raka ahu /
ukapratiedhe kamer bhym apratiedha /
dsy kmuka /
avyaya - kaa kr
tv /
odana bhuktv /
avyaya-pratiedhe tosukasunorapratiedha /
vyuy pur sryasyodetoradheya /
pur krrasya visr
po virapin /
nih - odana buktavn /
devadattena kr
tam /
khalartha - atkara kao bhavat /
atpna somo bhavat /
tr
n iti prayhra-grahaam /
laa atr
-nacv apratham. samndhikarae (*3,2.124) ity rabhya tr
no nakrt /
tena nacnaatr
tr
nm api pratiedho bhavati /
soma pavamna /
naamghnna /
adhyan pryanam /
kart kan /
vadit janpavdn /
dvia aturvvcanam /
caura dvian, caurasya dvian //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
279/2024
2/11/13
[#151]
aka-inor bhaviyad-dhamaryayo || PS_2,3.70 ||
_____START JKv_2,3.70:
akasya bhaviyati kle vihitasya, inas tu bhaviyati cdhamarye ca vihitasya prayoge ath
vibhaktir na bhavati /
kaa krako vrajati /
odana bhojako vrajati /
ina khalv api grma gam /
grma gm /
ata dy /
sahasra dy /
bhaviyad-dhamaryayo iti kim ? yavan lvaka /
saktn pyaka /
avayakr kaasya /
iha kasmn na bhavati, varaatasya praka, putrapautr daraka iti ? bhaviyadadhikre vihitasya akasya+ida grahaam //
____________________________________________________________________
kr
t yn kartari v || PS_2,3.71 ||
_____START JKv_2,3.71:
kartr
-karmao kr
ti (*2,3.65) iti nitya ath prpt kartari vikalpyate /
kr
tyn prayoge kartari v ah vibhaktir bhavati, na karmai /
bhavat kaa kartavya, bhavata kaa kartavya /
kartari iti kim ? geyo mavaka smnm /
ubhaya-prptau kr
tye ahy pratiedho vaktavya /
kraavy grma kh devadattena /
netavy grmamaj devadattena //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
280/2024
2/11/13
tulya-arthair atul-upambhy tr
t y 'nyatarasym || PS_2,3.72 ||
_____START JKv_2,3.72:
tulyrthai abdair yoge tr
ty vibhaktir bhavaty anyatarasym, pake ath ca, tul-upamabdau varjayitv /
ee viaye tr
ty-vidhnt tay mukte athy eva bhavati /
tulyo devadattena, tulyo devadattasya /
sadr
o deevadattena, sadr
o devadattasya /
atulopambhym iti kim ? tul devadattasya na asti /
upam kr
asya na vidyate /
v iti vartamne 'nyatarasy grahanam uttarastre tasya cakrena anukaraa-artham /
itarath hi tr
ty 'nukr
yeta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,3.73:
ii gayamnym yuya madra bhadra kuala sukha artha hita ity etair yoge caturth vibhaktir
bhavati /
cakro vikalpa-anukaraa-artha /
ee caturth-vidhnt tay mukte ah vibhaktir bhavati /
atra yuya-dn paryya-grahaa kartavyam /
yuya devadattya bhyt, yuya devadattasya bhyt /
cira jvita devadattya devadattasya v bhuyt /
[#152]
madra devadattya devadattasya v bhyt /
bhadra devadattya, bhadra devadattasya /
kuala devadattya, kuala devadattasya /
nirmaya devadatya, nirmaya devadattasya /
sukha devadattya, sukha devadattasya /
a devadattya, a devadattasya /
artho devadattya, artho devadattasya /
prayojana devadattya, prayojana devadattasya /
hita devadatya, hita devadattasya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
281/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#153]
dvigur ekavacanam || PS_2,4.1 ||
_____START JKv_2,4.1:
dvigu samsa ekavacana bhavati /
ekasya vacanam ekavacanam /
ekasya arthasya vcako bhavati ity artha /
tadanena prakrea dvigv-arthasya+ekavad bhvo vidhyate, dvigv-artha ekavad bhavati iti /
samhra-dvigo ca+ida grahaam, na anyasya /
paca-pl samhr
t pacapl /
daapl /
dvigv-arthasy)a e)katvd anuprayoge 'py ekavacana bhavati, paca-plya obhan iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.2:
ekavacanam iti vartate /
aga-abdasya pratyeka vkya-parisampty tri vkyni sampadyante /
pry-agn dvandva ekavad bhavati, tath trya-agn sen-agn ca /
pry-agn tvat - pi-pdam /
irogrvam /
trya-agnm - mrdagikapavikam /
vvadakaparivdakam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
282/2024
2/11/13
sen-agnm - rathika-avroham /
rathika-pdtam /
hasty-ava-diu paratvt paud-vandve vibhay eakvad bhavati /
itaretara-yoge samahre ca dvandvo vihita /
tatra samhrasya+ekatvt siddham eva+ekavacanam /
ida tu prakaraa viaya-vibhga-artham, pry-aga-dn samhra eva dvandva,
dadhipaya-dnm itaretara-yoga eva, vr
ka-mr
ga-dnm ubhayatra iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.3:
caraa-abda kh-nimittaka purueu vartate /
caran dvandva ekavad bhavati anuvde gamyamne /
prama-antarvagatasya arthasya abdena sakrtanamtram anuvda /
udagd kahaklpam /
pratyaht kahakauthumam /
kahaklpa-dnm udaya-pratihe prama-antaravagate yad puna abdena andyete
tad+evam udharaam /
yad tu prathamata eva+upadeastad pratyudharaam /
anuvde iti kim ? udagu kahaklp /
pratyahu kahakauthum /
stheoradyatany ceti vaktavyam /
stheo iti kim ? anandiu kahaklp /
adyatanym iti kim ? udyanti kathaklp //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.4:
adhvaryu-vede yasya krator vidhna so 'dhvaryu-kratu /
adhvaryukratu-vcin abdnm anapusaka-lign dvandva ekavad bhavati /
adhvaryukratur anapusaka dvandva iti gauo nirdea /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
283/2024
2/11/13
arkvamedham /
syhntirtram /
adhvaryukratu iti kim ? iuvajrau /
udbhidbalabhidau /
anapusakam iti kim ? rjasya-vjapeye /
iha kasmn na bhavati, darapauramsau ? kratu-abda somaygeu rha //
____________________________________________________________________
[#154]
adhyayanato 'viprakr
a-khynm || PS_2,4.5 ||
_____START JKv_2,4.5:
adhyayanena nimittena yem aviprakr
pratysann khy, te dvandva ekavad bhavati
/
padaka-kramakam /
kramaka-vrtikam /
sampha padn kramasya ca pratysanna /
adhyayanata iti kim ? pitputrau /
aviprakr
a-khynm iti kim ? yjaikavaiykaraau //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.6:
jti-vcin abdn dvandva ekavad bhavati prino varjayitv /
rastri /
dhnakuli /
jti iti kim ? nandakapcajanyau /
aprinm iti kim ? brhmaa-katriyavidr /
naiva-yuktanyyena dravya-jtnm ayam ekavadbhva, na gua-kriyjtnm /
rparasagandhaspar /
gamankucana-prasrani /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
284/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.7:
viita-lign bhinna-lign nad-vcin abdn deavacin ca grma-varjitna
dvandva ekavad bhavati /
nady-avayavo dvandvo nad ity ucyate /
dea-avayava ca dea /
nad dea ity asamsa-nirdea eva ayam /
uddhya ca irvat ca uddhyer vati /
gagoam /
dea khalv api - kurava ca kuruketra ca kurukuruketram /
kurukurujgalam /
viia-liga iti kim ? gag-yamune /
madrakekay /
nad dea iti kim ? kukkuamayryau /
agrm iti kim ? jmbava ca lkin ca jmbava-lkinyau /
nad-grahaamadeatvt /
janapado hi dea /
tath ca parvatn grahaa na bhavati, kailsa ca gandhamdana ca kailsagandhamdane /
agrm ity atra nagarn pratiedho vaktavya /
iha m bht, mathur ca paliputra ca mathur-paliputram /
ubhayata ca grm pratiedho vaktavya /
saurya ca nagara, ketavata ca grma saurya-ketavate //
____________________________________________________________________
[#155]
kudra-jantava || PS_2,4.8 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
285/2024
2/11/13
_____START JKv_2,4.8:
apacitaparima kudra /
krudra jantu-vcin dvandva ekavad bhavati /
daamaakam /
yklikam /
kudra-jantava iti kim ? brhmaa-katriyau /
kudra-janturanasthi syd atha v kudra eva ya /
ata v prasur
tau ye kecid nakuld api //
nakuld api iti iyam eva smr
ti pramam, itars tadvirodht //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.9:
virodho vairam /
vatiko nitya /
ye vatiko virodha tadvcin abdn dvandva ekavad bhavati /
mrjramaka /
ahinakulam /
vatika iti kim ? gauplilakyan kalahyante /
cakra punar asya+eva samuccaya-artha /
tena pauakuni-dvandve virodhinm anena nityam ekavad bhvo bhavati - avamahiam /
var
glam /
kkolkam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.10:
niravasna bahikaraam /
kuto bahikaraam ? ptrt /
yair bhukte ptra saskrea api na udhyati te niravasit /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
286/2024
2/11/13
na niravasit aniravasit /
aniravasita-dra-vcin abdn dvandva ekavad bhavati /
takyaskram /
rajakatantubyam /
aniravasitnm iti kim ? calamr
tap //
____________________________________________________________________
gavva-prabhr
t ni ca || PS_2,4.11 ||
_____START JKv_2,4.11:
gavva-prabhr
tni ca kr
ta-ekavad-bhvani dvandva-rpi sdhni bhavnti /
gavvam /
gavvikam /
gavaiakam /
ajvikam /
ajaiakam /
kubjavmanam /
kubjakairtakam /
putrapautram /
vacalam /
strkumram /
dsmavakam /
picchakam /
urakharam /
utraaam /
mtraakr
t/
mtrapuram /
yakr
nmeda /
msaoitam /
darbhaaram /
darbhaptkam /
arjunairam /
tr
olapam /
dsdsam /
kukuam /
bhgavatbhgavatam /
gavva-prabhr
tiu yathoccrita dvandva-vr
ttam /
rpntare tu na aya vidhir bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
287/2024
2/11/13
go 'vam, go 'vau /
paudvandva-vibh+eva bhavati //
____________________________________________________________________
[#156]
vibh vr
k a-mr
g a-tr
a-dhnya-vyajana-pau-akuny-avavaava-prvparaadharottarm || PS_2,4.12 ||
_____START JKv_2,4.12:
vr
ka mr
ga tr
a dhanya vyajana pau akuni avavaava prvpara adharottara ity etem
dvandvo vibh ekavad bhavati /
plakanyagrodham, plakanyagrodh /
rurupr
atam, rurupr
at /
kuakam, kuak /
vrhiyavam, vrhiyav /
dadhighr
tam, dadhighr
te /
gomahiam, gomahi /
tittirikapijalam, tittirikapijal /
avavaavam, avavaavau /
prvparam, prvpre /
adharottaram, adharottare /
bahuprakr
ti phalasenvanaspatimr
gaakunikudrajantudhnyatr
nm /
e bahuprakr
tir eva dvandva ekavad bhavati, na dviprakr
ti /
badarmalake /
rathikvrohau /
plakanyagrodhau /
rurupr
atau /
hasacakravkau /
yklike vrhiyavau /
kuakau //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
288/2024
2/11/13
_____START JKv_2,4.13:
parasparaviruddha vipratiiddham /
vipratiiddha-arthn abdnm anadhikaraa-vcinm adravya-vcin dvandva ekavad
bhavati /
vibha-anukaraa-artha cakra /
toam, toe /
sukha-dukham, sukha-dukhe /
jvitamaraam, jvitamarae /
vipratiiddham iti kim ? kma-krodhau /
anadhikaraavci iti kim ? toe udake //
____________________________________________________________________
na dadhipaya-dni || PS_2,4.14 ||
_____START JKv_2,4.14:
yathyatham ekavad bhve prpte pratiedha rabhyate /
dadhipaya-dini abda-rpi na+ekavad bhavanti /
dadhipayas /
sarpirmadhun /
madhusapi /
brahmaprajpat /
ivavairavaau /
skandavikhau /
parivrkauikau pravargyopasadau /
auklakr
au /
idhmbarhi /
niptand drgha /
dktapas /
raddhtapas /
medhtapas /
adhyayanatapas /
ulkhalamusale /
dyvasne /
raddhmedhe /
r
kme /
vmanase //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
289/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
adhikarana-etvattve ca || PS_2,4.15 ||
_____START JKv_2,4.15:
na iti vartate /
adhikaraa varti-padrtha /
sa hi samsasya arthasya adhra /
tasya+etvattve parime gamyamne dvandvo na+ekavad bhavati /
yathyatham ekavad bhva prpta pratiidhyate /
daa dantoh /
daa mrdagikapavik //
____________________________________________________________________
[#157]
vibh sampe || PS_2,4.16 ||
_____START JKv_2,4.16:
adhikaraa-etvattvasya sampe vibh dvandva ekavad bhavati /
upadaa dantoham, upada dantoh /
upadaa mrdagikapavikam, upada mrdagikapavik /
avyayasya sakhyay+avyaybhvo 'pi vihita, bahuvrhir api /
tatra+ekavadbhvapake 'vyaybhvo 'nuprayujyate, itaratra bahuvrhi //
____________________________________________________________________
sa napusakam || PS_2,4.17 ||
_____START JKv_2,4.17:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
290/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
avyaybhva ca || PS_2,4.18 ||
_____START JKv_2,4.18:
avyaybhva ca samso napusaka-ligo bhavati /
adhistri /
upakumri /
unmattagagam /
lohitagagam /
prvapadrtha-pradhnasya aligat+eva prpt, anyapadrtha-pradhnasya abhidheyavalligat, ata idam ucyate /
anukta-samuccayrtha cakra /
[#158]
puyasudinbhymahna klbateyate /
puyham /
sudinham /
patha sakhyvyaya-de klbateyate /
tripatham /
catupatham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
291/2024
2/11/13
vipatham /
supatham /
kriy-viean ca klbateyate /
mr
du pacati /
obhana pacati /
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.19:
adhikro 'yam uttarastreu upatihate /
na-samsa karmadhraya ca varjayitv 'nyas tatpuruo napusaka-ligo bhavati ity etad
adhikr
ta viditavyam, yad ita rdhvam anukramiymas tatra /
vakyati -- vibh sen-sur-cchy-l-ninm (*2,4.25) /
brhmaasenam, brhmaasen /
tatpurua iti kim ? dr
haseno rj ana iti kim ? asen /
akarmadhrya iti kim ? paramasen //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.20:
sajy viaye kanth-anatas tatpuruo napusaka-ligo bhavati, s cet kanth unaresu
bhavati /
sauamikantham /
hvarakantham /
sajym iti kim ? vraakanth /
unareu iti kim ? dkikanth /
paravil-ligat pavda ida prakaranam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
292/2024
2/11/13
_____START JKv_2,4.21:
upjyate ity upaj /
upakramyate ity upakrama /
upajj ca upakrama ca upajopakramam /
tadantas tatpuruo napusaka-ligo bhavati tad-dy-cikhysym, tayor upajopakramayor
der cikhysy gamyamnym /
khytum icch cikhys /
yady upajeyasya+upakramyasya ca arthasya dir khytum iyate tata etad bhavati /
piny-upajamaklaka vykaraam /
piner upajnena pratham ata pratam aklaka vykaraam /
vyyupaja daahukaraam /
dyopakrama prsda /
nandopakrami mnni /
daranyopakrama sukumram /
upaj-upakramam iti kim ? vlmkilok /
tad-dy-cikhysym iti kim ? devadattopajo ratha /
yajadattopakramo ratha //
____________________________________________________________________
[#159]
chy bhulye || PS_2,4.22 ||
_____START JKv_2,4.22:
vibh sen-sur-cchy. l-ninm (*2,4.25) /
iti vibh vakyati /
nitya-artham ida vacanam /
chy-antas tatpuruo napusaka-ligo bhavati bhulye gamyamne /
prvapadrtha-dharma bhulyam /
alabhdn hi bahutva gamyate /
alabhacchyam /
ikucchyam /
bahulye iti kim ? kuyacchy //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
293/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.23:
sabhntas tatpuruo napusaka-ligo bhavati, s cet sabh rjaprv, amanusya-prv ca
bhavati /
inasabham /
varasabham /
iha kasmn na bhavati, rjasabh ? paryya-vacanasya+eva+iyate /
tad uktam - jitparyyasya+eva rjdhyartham iti /
amanuya-prv - rakasabham /
picasabham /
iha kasmn na bhavati, khasabh ? amanuya-abdo rhirpe rakapicdiv eva
vartate /
rj+amanuya-prv iti kim ? devadattasabh //
____________________________________________________________________
al ca || PS_2,4.24 ||
_____START JKv_2,4.24:
al ca y sabh tadantas tatpuruo napusaka-ligo bhavati /
saghtavacano 'tra sabh-abdo gr
hyate /
strsabham /
dssabham /
dssaghta ity artha /
al iti kim /
anthaku ity artha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
294/2024
2/11/13
_____START JKv_2,4.25:
sen sur chy l ni ity evam antas tatpuruo napusaka-ligo bhavati vibh /
brhmaasenam, brhamaasen /
yavasuram, yavasur /
kuyacchyam, kuyacchy /
golam, gol /
vaniam /
vani //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.26:
samhra-dvandve napusaka-ligasya vihitatvd itaretarayoga-dvandvasya+ida grahaam /
parasya yal liga tat bhavati dvandvasya tatpuruasya ca /
uttarapada-liga dvandva-tatpuruayor vidhyate /
kukkuamayryvime /
mayrkukkuvimau /
tatpuruasya - ardha pippaly ardhapippal /
ardhakotak /
ardhanakharajan /
dviguprptpannlaprvagatisamseu pratiedho vaktavya /
dvigu - pacasu kaplesu saskr
ta puroa pacakapla /
[#160]
prpto jvikm prptajvika /
panno jvikm pannajvika /
ala jvikyai alajvika /
gatisamsa - nikrnta kaumby nikaumbi //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
295/2024
2/11/13
prvavad-avava-avau || PS_2,4.27 ||
_____START JKv_2,4.27:
ava-vaavayor vibha-ekavad-bhva ukta /
tatra+ekavad-bhvd anyatra paravilligaty prptym idam rabhyate /
ava-vaavayo prvavalliga bhavati /
ava ca vaav ca avavaavau /
artha-atidea ca ayam, na niptanam /
tatra dvivacanamatantram /
vacana-antare 'pi prvavalligat bhavati, ava-vaavn, ava-vaavai iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.28:
prvavat iti vartate /
hemanta-iirau ahortre ity etayo chandasi viaye prvavalliga bhavati /
hemantaiirvr
tn prmi /
ahortre ida vrma /
paravalligata-apavdo yoga /
artha-atidea ca aya na niptana, tena dvivacanamatantram /
vacana-antare 'pi prvavalligat bhavati /
prva-pakcitaya /
aparapak puram, ahortrak /
chandasi iti kim ? dukhe hemantaiire /
ahortrvimau puyau /
chandasi ligavyatyaya ukta, tasya+eva aya prapaca //
____________________________________________________________________
296/2024
2/11/13
kr
tasamsntn nirdea /
rtra ahna aha ity ete pusi bhyante /
paravalligatay str-napusakayo prptayor ida vacanam /
dvirtra /
trirtra /
catrtra /
prvha /
aparha /
madhyhna /
dvyaha /
tryaha /
anuvkdaya pusti vaktavyam /
anuvka /
ayuvka /
sktavka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.30:
apatha-abdo napusaka-ligo bhavati /
apatham idam /
apathni ghate mha /
iha kasmn na bhavati, apatho dea, apath nagar ? tatpurua iti vartate //
____________________________________________________________________
297/2024
2/11/13
gomayam /
[#161]
abda-rpa-ray ca+iya dvi-ligat kvacid arthabhedena api vyavatihate, yath pamaakha-abdau nidhi-vacanau puligau, jalaje ubhaya-ligau /
bhta-abda pice ubhaya-liga, kriy-abdasya abhidheyavalligam /
saindhava-abdo lavae ubhayaliga, yaugikasya abhidheyavalligam /
sra-abda utkare puliga, nyydanapete napusakam, naitat sram iti /
dharma ity aprve puliga, tatsdhane napusakam /
tni dharmi prathamnysan /
ardharca /
gomaya /
kaya /
krpaa /
kutapa /
kapa /
akha /
cakra /
gtha /
ytha /
dhvaja /
kabandha /
pama /
gr
ha /
saraka /
kasa /
divasa /
ya /
andhakra /
daa /
kamaalu /
mana /
bhta /
dvpa /
dyta /
cakra /
dharma /
karman /
modaka /
atamna /
yna /
nakha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
298/2024
2/11/13
nakhara /
caraa /
puccha /
dima /
hima /
rajata /
saktu /
pidhna /
sra /
ptra /
ghr
ta /
saindhava /
auadha /
haka /
caaka /
droa /
khalna /
ptrva /
aika /
vra /
bna /
protha /
kapaittha /
uka /
la /
ulba /
sdhu /
kavaca /
reu /
kapaa /
skara /
musala /
suvara /
ypa /
camasa /
vara /
kra /
kara /
ka /
apada /
magala /
nidhana /
nirysa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
299/2024
2/11/13
jr
mbha /
vr
tta /
pusta /
kveita /
r
ga /
r
khala /
madhu /
mla /
mlaka /
arva /
la /
vapra /
vimna /
mukha /
pragrva /
la /
vajra /
karpaa /
ikhara /
kalka /
na /
mastaka /
valaya /
kusuma /
tr
a /
paka /
kuala /
kira /
arbuda /
akua /
timira /
rama /
bhaa /
ilvasa /
mukula /
vasanta /
taga /
piaka /
viaka /
ma /
koa /
phalaka /
dina /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
300/2024
2/11/13
daivata /
pinka /
samara /
sthu /
anka /
upavsa /
ka /
karpsa /
cala /
khaa /
dara /
viapa /
raa /
bala /
mala /
mr
la /
hasta /
stra /
tava /
gva /
maapa /
paaha /
saudha /
prva /
arra /
phala /
chala /
pra /
rra /
viva /
ambara /
kuima /
maala /
kakuda /
tomara /
toraa /
macaka /
pukha /
madhya /
bla /
valmka /
vara /
vastra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
301/2024
2/11/13
deha /
udyna /
udyoga /
sneha /
svara /
sagama /
nika /
kema /
ka /
chatra /
pavitra /
yauvana /
pnaka /
mika /
valkala /
kuja /
vihra /
lohita /
via /
bhavana /
araya /
pulina /
dr
ha /
sana /
airvata /
rpa /
trtha /
lomaa /
tamla /
loha /
daaka /
apatha /
pratisara /
dru /
dhanus /
mna /
taka /
vitaka /
mava /
sahasra /
odana /
pravla /
akaa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
302/2024
2/11/13
aparha /
na /
akala /
iti ardharcdi //
____________________________________________________________________
idamo 'nvdee ' anudttas tr
t y-dau || PS_2,4.32 ||
_____START JKv_2,4.32:
dea kathanam /
anavdeo 'nukathanam /
idamo 'nvdea-viayasya a-deo bhavaty anudtta, tr
tya-adau vibhaktau parata /
bhy chtrbhya rtriradht, atho bhymaharapyadhtam /
asmai chtrya kambala dehi, atho 'smai akam api dehi /
asya chtrasya obhana lam, atho 'sya prabhta svam /
a-dea-vacana skacka-artham /
imakbhy chtrbhy rtriradht, atho bhymaharapyadhtam /
neha pacd uccraamtram anvdea /
ki tarhi ? ekasya+eva abhidheyasya prva abdena pratipditasya dvitya pratipdanam
anvdea /
tena+iha na bhavati, devadatta bhojaya, ima ca yajadattam iti //
____________________________________________________________________
[#162]
etadas tra-tasos tra-tasau ca anudtau || PS_2,4.33 ||
_____START JKv_2,4.33:
anvdea anudtta iti vartate /
etado 'nvdea-viayasya adeo bhavati anudtta tra-taso parata /
tau ca api tra-tasv anudttau bhavata /
etasmin grme sukha vasma, atho atra yukt adhmahe /
etasmc chtrcchanto 'dhva, atho ato vykaraam apy adhva /
sarvnudtta pada bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
303/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
dvity--ossv ena || PS_2,4.34 ||
_____START JKv_2,4.34:
anvdee 'nudtta iti vartate /
dvity os ity eteu parata idam etador anvdea-viayayo ena-abda deo deo bhavati
anudtta /
idamo makaplutinyyena anuvr
tti /
ima chtra chando 'dhypaya, atho ena vykaraamadhypaya /
anena chtrea rtriradht, atho enenharapyadhtam /
anayochtrayo obhana lam, atho enayo prabhta svam /
etada khalv api -- eta chtra chanto 'dhypaya, atho ena vykaraamapyadhypaya /
etena chtrena rtriradht, atho enenharapyadhtam /
etayo chtrayo obhana lam, atho enayo prabhta svam /
enad iti napusakaikavacane vaktavyam /
praklayainat /
parivartayainat /
iha kasmn na bhavati, aya dao harnena, etamta ita vidyt iti ? yatra kicid vidhya
vkyntarea punar anyadupadiyate so 'nvdea /
iha tu vastu-nirdeamtra kr
tv ekam eva vidhnam //
____________________________________________________________________
rdhadhtuke || PS_2,4.35 ||
_____START JKv_2,4.35:
rdhadhtuke ity adhikro 'yam, ya-katriya-ra-ito yni lug-a-io (*2,4.58) iti yvat /
yadita rdhvam anukramiyamast ad rdhadhtuke veditavyam /
vakyati hano vadha lii (*2,4.42) -- vadhyt /
rdhadhtuke iti kim ? hanyt /
viaya-saptam ca+iya, na parasaptam /
tena rdhadhtuka-vivakym deeu kr
teu pacd yath-prpta pratyay bhavanti /
bhavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
304/2024
2/11/13
praveyam /
khyeyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.36:
ado jagdhi deo bhavati lyapi parata, takrdau ca kiti pratyaye /
prajagdhya /
vijagdhya /
jagdha /
jagdhavn /
ikra uccraa-artha, na anubandha /
tena num na bhavati /
eva vacydnm api /
iha kasmn na bhavati, annam ? anna (*4,4.85) iti niptant /
[#163]
jagdhau siddhe 'ntaragatvtti kitti lyab ucyate /
jpayaty-antarag lyap bhavati bdhanam //
ti iti kim ? adyate /
kiti iti kim ? attavyam //
____________________________________________________________________
lu-sanor ghasl
|| PS_2,4.37 ||
_____START JKv_2,4.37:
lui sani ca parato 'do ghasl
deo bhavati /
l
dit-karaam aartham /
lui --aghasat, aghasatm, aghasan /
sani -- jighatsati, jighatsata, jighatsanti /
ghasl
bhve 'cy upasakhynam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
305/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
gha-apo ca || PS_2,4.38 ||
_____START JKv_2,4.38:
ghai api ca parata ado ghasl
deo bhavati /
ghsa /
praghasa /
upasarge 'da (*3,3.59) ity ap //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.39:
chandasi viaye bahulam ado ghasl
deo bhavati /
ghast nnam /
sagdhica me /
na ca bhavati /
ttmadya madyato meda udbhr
tam /
anyatarasya agrahaam eva kasmn na kriyate tad eva+uttara-artham api bhaviyati ?
kryntara-artha bahula-grahaam /
ghastm ity atra+upadh-lopo na bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.40:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
306/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.41:
liy anyatarasym iti vartate /
veo vayi deo bhavati anyatrasy lii parata /
ikra uccraa-artha /
uvya, yatu, yu /
pake -- vatu, vu /
lii vayo ya (*6,1.38) iti yakrasya samprasraa pratiidhyate /
va ca anyatarasy kiti (*6,1.39) iti va-kro vidhyate -- vavau, vavatu, vavu /
vea (*6,1.40) iti samprasraa na bhavati //
____________________________________________________________________
[#164]
hano vadha lii || PS_2,4.42 ||
_____START JKv_2,4.42:
hanter dhto vadha ity ayam deo bhavati lii parata rdhadhtuke /
vadhyt, vadhystm, vadhysu /
akra-anta ca ayam dea /
tatra akrasya lopo bhavati /
tasya sthnivadbhvd avadht iti halanta-lakan vr
ddhi na bhavati //
____________________________________________________________________
lui ca || PS_2,4.43 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
307/2024
2/11/13
_____START JKv_2,4.43:
lui ca parata hano vadha ity ayam deo bhavati /
avadht, avadhm, avadhiu /
yogavibhga uttara-artha /
tmanepadeu lui vikalpo yath syl lii m bht //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.44:
prvea nitye prpte vikalpa ucyate /
tmanepadeu parato hano luy anyatarasy vadha ity ayamdeo bhavati /
vadhia, vadhitm, vadhiata /
na ca bhavati /
hata, hastm, hasata //
____________________________________________________________________
io g lui || PS_2,4.45 ||
_____START JKv_2,4.45:
ia g ity ayam veo bhavati lui parata /
agt, agtm, agu /
lui iti vartamne punar lu-grahaam tmanepadev anyatarasym (*2,4.44) ity etan m bht /
iha tvavieea nitya ca bhavati /
agt /
agyi bhavat /
ivadika ita vaktavyam /
adhyagt, adhyagtm, adhyagu //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
308/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.46:
au parata io 'bodhana-arthasya gamir-deo bhavati /
ikra uccraa-artha /
gamayati, gamayata, gamayanti /
abodhane iti kim ? pratyyayati /
ivadika ity eva, adhigamayati //
____________________________________________________________________
sani ca || PS_2,4.47 ||
_____START JKv_2,4.47:
sani parata io 'bodhana-arthasya gamir deo bhavati /
jigamiati, jigamiata, jigamianti /
abodhane ity eva, arthn pratiati /
ivadika ity eva, adhijigamiati /
yoga-vibhga uttarrtha /
iaca (*2,4.48) iti sanyeva yath syt //
____________________________________________________________________
ia ca || PS_2,4.48 ||
_____START JKv_2,4.48:
ia ca sani parato gamir deo bhavati /
adhijigsate, adhijigsete, adhijigsante //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
309/2024
2/11/13
[#165]
g lii || PS_2,4.49 ||
_____START JKv_2,4.49:
g adeo bhavati io lii parata /
adhijage, adhijagte, adhijagire /
go 'nubandha-grahaa vieana-artham, g kudibhyo 'in it (*1,2.1) ity atra asya
grahaa yath syt /
na hi sthnivadbhvena g iti rpa labhyate //
____________________________________________________________________
vibh lul
o || PS_2,4.50 ||
_____START JKv_2,4.50:
lugi l
i ca parata io vibh g-deo bhavati /
dea-pake g kudibhyo 'in it (*1,2.1) iti ittvam, ghu-m-sth-g-p-jahti-s hali
(*6,4.66) iti tvam /
adhyaga, adhyagtm, adhyagata /
na ca bhavati /
adhyaia, adhyaitm, adhyaiata /
l
i khalv api - adhyagyata, adhyagyetm, adhyagyanta /
na ca bhavati /
adhyaiyata, adhyaiyetm, adhyaiyanta //
____________________________________________________________________
au ca sa-cao || PS_2,4.51 ||
_____START JKv_2,4.51:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
310/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
aster bh || PS_2,4.52 ||
_____START JKv_2,4.52:
aster dhtor bh it ayam deo bhavati rdhadhtuke /
bhavit /
bhavitum /
bhavitavyam /
iha kasmn na bhavati, hmsa, hmsatu, hmsu ? kr
ca anuprayujyate lii (*3,1.40) iti
pratyhra-grahaena aster grahaa-smarthyt /
tath cocyate - anupratoge tu bhuv 'styabdhanam smaranti kartur vacann mania /
iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.53:
bruvo vacir deo bhavati rdhadhtuka-viaye /
ikra uccraa-artha /
vakt /
vaktum /
vaktavyam /
sthnivadbhvena kartr-abhiprya-kriy-phala-vivakym tmanepada bhavati /
ce /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
311/2024
2/11/13
vakyate //
____________________________________________________________________
[#166]
cakia khy || PS_2,4.54 ||
_____START JKv_2,4.54:
cakia khy deo bhavati rdhadhtuke /
khyt /
khytum /
khytavyam /
sthnivadbhvena nityam tmanepada na bhavati, akra-anubandhak-araa-smarthyt /
khysyati /
khysyate /
kdir apy ayam dea iyate /
kt /
ktum /
ktavyam /
varjane pratiedho vaktavya /
durjana sacaky /
varjany ity artha /
asanayo ca pratiedho vaktavya /
nr
cak raka hisrtho 'tra bhtu /
ane khalv api - vicakaa paita /
bahula sajchandasor iti vaktavyam /
annavadhakagtravicakajirdyartham //
____________________________________________________________________
v lii || PS_2,4.55 ||
_____START JKv_2,4.55:
prvea nitye prpte vikalpa ucyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
312/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.56:
ajer dhto v ity ayam deo bhavaty rdhadhtuke parato ghaapau varjayitv /
pravayaya /
pravyaka /
aghaapo iti kim ? samja /
udja /
api tu - samaja /
udaja /
sam-udor aja pauu (*3,3.69) ity ap /
drghoccraam kim ? pravt /
bhaapo pratiedhe kyapa upasakhynam kartavyam /
samajy /
valdv rdhadhtuke vikalpa iyate /
pravet, prjit /
pravetum, prjitum //
____________________________________________________________________
[#167]
v yau || PS_2,4.57 ||
_____START JKv_2,4.57:
prvea nitye prpte vikalpa ucyate /
yu iti lyuo grahaam /
yau prabhte aje rv v ity ayam deo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
313/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.58:
ya-dayo gotra-pratyay /
yntt katriyagotrd rd ita ca prayo aaoryni lug bhavati /
yntt tvat -- kurv-dibhyo ya (*4,1.151) , tasmd yni i, tasya luk /
kauravya pit /
kauravya putra /
nanu ca kauravya-abda tikdiu pahyate, tata phi bhavitavyam, kauravyyai iti ?
katriyagotrasya tatra grahaam, kuru-n-dibhyo ya (*4,1.172) ity anena vihitasya, ida tu
brhmaagotram, kurv-dibhyo ya (*4,1.151) iti /
katriya -- r
y-andhaka-vr
i-kurubhya ca (*4,1.114) it ya, tasmd yni i, tasya luk /
vphalka pit /
vphalka putra /
ra -- r
ya (*4,1.114), tasmd yni i, tasya luk /
vsiha pit /
vsiha putra /
it - anr
y-nantarye vida-dibhyo ' (*4,1.104), tasmd yni i, tasya luk /
baida pit /
vaida putra /
aa khalv api -- tika-dibhya phi (*4,1.154), tasmd yni prg dvyato ' (*4,1.83), tasya luk /
taikyani pit /
taikyani putra /
etebhya iti kim ? iva-dibhyo ' (*4,1.112), tasmd yni ata i (*4,1.95), tasya lug na bhavati /
kauhaa pit /
kauhai putra /
yni iti kim ? vmarathyasya chtr vmarath /
kurv-dibhyo ya (*4,1.151) iti ya, tasmt kava-dibhyo gotre (*4,2.111) iti aiiko ' /
tasya lug na bhavati /
aio iti kim ? dkerapatya yuv dkyaa /
abrhmaagotramtramtrdyuvapratyayastopasahynam /
baudhi pit /
baudhi putra /
jbli pit /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
314/2024
2/11/13
jbli putra /
audumbari pit /
audumbari putra /
bhjaghi pit /
bhjaghi putra /
lva-avayava-lakana i, tasmt phak, tasya luk /
paildi-darant siddham //
____________________________________________________________________
paila-dibya ca || PS_2,4.59 ||
_____START JKv_2,4.59:
paila ity evam dibhya ca yuva-pratyayasya lug bhavati /
ply v (*4,1.118) itya, tasmad ao dvyaca (*4,1.156) iti phi, tasya luk /
paila pit /
paila putra /
anye paila-daya iant tebhya ia prcm (*2,4.60) iti luki siddhe 'prg-artha pha /
paila /
laika /
styaki /
styakmi /
daivi /
audamajji /
audavraji /
audameghi /
audabuddhi /
daivasthni /
paigalyani /
ryani /
rauhakiti /
bhauligi /
audghamni /
aujjihni /
tadrjcca /
kr
tigao 'yam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
315/2024
2/11/13
[#168]
ia prcm || PS_2,4.60 ||
_____START JKv_2,4.60:
gotre ya i tadantd yuva-pratyayasya lug bhavati /
gotra-vieana prg-grahanam, na vikalpa-artham /
pnngrer apatya yuv /
ya-io ca (*4,1.101) iti phak, tasya luk /
pnngri pit /
pnnnagri putra /
mantharaiai pit /
mntharaiai putra /
prcm iti kim ? dki pit /
dkyaa putra //
____________________________________________________________________
na taulvalibhya || PS_2,4.61 ||
_____START JKv_2,4.61:
anantarea prpto luk pratiidhyate /
taulvaly-dibhya parasya yuvapratyayasya na lug bhavati /
taulvali pit /
taulvalyana putra /
taulvali /
dhrai /
rvai /
prai /
dailpi /
daivali /
daivamati /
daivayaji /
prvhai /
mndhtaki /
nuhrati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
316/2024
2/11/13
vphalki /
numati /
hisi /
suri /
yudhi /
naimii /
sibandhaki /
baiki /
ntarahti /
paukarasdi /
vairaki /
vailaki /
vaihati /
vaikari /
kreupli /
kmli //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
317/2024
2/11/13
_____START JKv_2,4.63:
bahuu tena+eva astriym iti sarvam anuvartate /
yaska ity evam dibhya parasya gotra-pratyayasya bahuu vartamnasya astrligasya lug
bhavati, tena+eva ced gotra-pratyayena kr
ta bahutva bhavati /
pratyaya-vidhe ca anyatra laukikasya gotrasya grahaam ity anantarpatye 'pi lug bhavaty eva /
yask /
labhy /
bahuu ity eva, ysk /
tena+eva ity eva, priyaysk /
astriym ity eva, yskya striya /
gotre iti kim ? yskchtr /
[#169]
yaska /
labhya /
duhya /
ayastha /
tr
akara /
ete paca ivdisu pahyante /
tata parebhya abhya i /
sadmatta /
kambalabhra /
bahiryoga /
karaka /
pijagha /
bakasaktha /
tata parebhya caturbhya gr
y-dibhya ca (*4,1.136) iti ha /
basti /
kudri /
ajabasti /
mitrayu /
tata parebhyo dvdaabhya i /
rakomukha /
jaghratha /
utksa /
kaukamanthaka /
pukarasat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
318/2024
2/11/13
viapua /
uparimekhala /
krotumn /
kroupda /
kroumya /
ramya /
pukarasacchabdd bhvdiphd i /
kharapaabdo nadiu pathyate, tata phak /
padaka /
varmaka /
etbhym ata i (*4,1.95) /
bhalandanaabdt ivdibhyo ' (*4,1.112) /
bhaila /
bhaila /
bhadita /
bhaita /
etebhya caturbhya ava-dibhya pha (*4,1.110) //
____________________________________________________________________
ya-ao ca || PS_2,4.64 ||
_____START JKv_2,4.64:
bahuu tena+eva astriym, gotre iti ca anuvartate /
yao 'j ca gotrapratyayasya bahuu vartamnasya astrligasya lu bhavati /
garga-dibhyo ja (*4,1.105) - garg /
vats /
aa khalv api, anr
y-nantarye bida-dibhyo ' (*4,1.104) -- bid /
urv /
bahuv ity eva, grgya /
baida /
tenaiva ity eva, priyagrgy /
priyabaid /
astriym ity eva, grgya striya /
baidya striya /
gotre ity eva, dvpdanusamudra ya (*4,3.10) -- dvaipy /
utsdibhyo ' - autschtr /
yadnm ekadvayor v tatpurue ahy upasakhynam /
grgyasya kulam grgyakula gargakula v /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
319/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
atri-bhr
g u-kutsa-vasiha-gotama-agirobhya ca || PS_2,4.65 ||
_____START JKv_2,4.65:
atry-dibhya parasya gotrapratyayasya bahuu lug bhavati /
atri-abdt ita ca ania (*4,1.122) iti hak /
itarebhya r
ya /
atraya bhr
gava /
kuts /
vasih /
gotam /
agirasa /
bahuu ity eva, treya /
bhargava /
tena+eva ity eva, priytrey /
priyabhrgav /
astriym iti kim ? treyya striya //
____________________________________________________________________
[#170]
bahvac ia prcya-bhrateu || PS_2,4.66 ||
_____START JKv_2,4.66:
bahvaca prtipadikt ya i vihita prcya-gotre bharatagotre ca vartate, tasya bahuu lug
bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
320/2024
2/11/13
panngr /
mantharaia /
bharateu khalv api - yudhihir /
arjun /
bahvaca iti kim ? baikaya /
paupaya /
prcyabharateu iti kim ? blkaya /
hstidsaya /
bharat prcy eva, te punar grahaa jpana-artham anyatra prg grahae bharatagrahaa na bhavati iti /
tena ia prcm (*2,4.60) iti bharatn yuvapratyayasya lug na bhavati /
arjuni pit /
rjunyana putra //
____________________________________________________________________
na gopavana-dibhya || PS_2,4.67 ||
_____START JKv_2,4.67:
gopavana-dibhya prasya gotrapratyayasya lug na bhavati /
baddyanatargao 'yam /
tato 'o gotrapratyayasya ya-ao ca (*2,4.64) iti luk prpta pratiidhyate /
gaupavan /
aigrav /
gopavana /
igru /
bindu /
bhjana /
ava /
avatna /
ymka /
vpara /
etvanta eva aau gopavana-daya /
pariin haritdna pramdapha /
te hi caturthe bida-diu pahyante /
tebhya ca bahuu lug bhavaty eva, harita, kids iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
321/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#171]
upaka-dibhyo 'nyatarasym advandve || PS_2,4.69 ||
_____START JKv_2,4.69:
upaka ity evam dibhya parasya gotrapratyayasya bahuu lug bhavati anyatarasy dvandve
ca advandve ca /
advandva-grahana dvandva-adhikra-nivr
tty-artham /
etea ca madye trayo dvandvstikakitav diu pahyante - upakalamak,
bhraakakpihala, kr
jinakr
asundar iti /
te prvea+eva nityam eva lug bhavati /
advandve tv anena vikalpa - upak, aupakyan /
lamak, lmakyan /
bhraak, bhrakaya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
322/2024
2/11/13
kapihal, kpihalaya /
kr
jin, krjinaya /
kr
asundar, krasundaraya iti /
pariin ca dvandve 'dvandve ca vikalpa iti /
paraka /
araka /
gauka /
suparyaka /
supiha /
mayrakara /
khrjagha /
alvala /
patajala /
kaherai /
kutaka /
kakr
tsna /
nidgha /
kalakaha /
dmakaha /
kr
apigala /
karaka /
paraka /
jailaka /
badhiraka /
jantuka /
anuloma /
ardhapigalaka /
pratiloma /
pratna /
anabhihita //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.70:
gastya-kauinyayor gotrapratyayayo ao yaa ca bahuu lug bhavati, pariiasya ca
prakr
ti-bhgasya yath-sakhyam agasti, kuinac ity etv deau bhavata /
agastaya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
323/2024
2/11/13
kuin /
cakra svarrtha /
madyodtto hi kuin-abdas taddeo 'pi tath syt /
agastya-abdd r
ya, kuin-abdd gargditvd ya /
tayo gotre 'lug-aci (*4,1.89) iti luki pratiiddhe gasty chatr iti vr
ddha-lakaacho bhavati /
kauinye tvaaiva bhavitavyam, kavdibhyo gotre (*4,2.111) iti /
tatra vieo na asti /
kauinchtr //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.71:
supo vibhakter dhtu-sajy prtipadika-sajy ca lug bhavati /
tadantargats tadgrahaena gr
hyante /
dhtos tvat - putryati /
ghayati /
prtipadikasya - kaarita /
rjapurua /
dhtu-prtipadikayo iti kim ? vr
ka /
plaka //
____________________________________________________________________
adiprabhr
t ibhya apa || PS_2,4.72 ||
_____START JKv_2,4.72:
adiprabhr
tibhya uttarasya apo lug bhavati /
atti /
hanti /
dvei //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
324/2024
2/11/13
[#172]
bahula chandasi || PS_2,4.73 ||
_____START JKv_2,4.73:
chandasi viaye apo bhaula lug bhavati /
adiprabhr
tibhya uktas tato na bhavaty api - vr
tra hanti /
ahi ayate /
anyebhya ca bhavati - trdhva no dev //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.74:
yao lug bhavati aci pratyaye parata /
cakrena bahula-grahanam anukr
yate, na tu chandasi iti /
tena chandasi bhy ca yao lug bhavati /
loluva /
popuva /
sansrasa /
dandhvasa /
bahula-grahadacyapi bhavati /
kuniko llapti /
dundubhirvavadti //
____________________________________________________________________
juhoty-dibhya lu || PS_2,4.75 ||
_____START JKv_2,4.75:
ap anuvartate, na ya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
325/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.76:
chandasi viaye bahula apa lur bhavati /
yatrokta tatra na bhavati, anyatra api bhavati /
juhoty-dibhyast van na bhavati - dti priyi /
dhti devam /
anyebhya ca bhavati - pr vivai /
janim vivakti //
____________________________________________________________________
326/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#173]
vibh ghr-dhe-c-ch-sa || PS_2,4.78 ||
_____START JKv_2,4.78:
ghr ghe ch s ity etebhya uttarasya sica prasmaipadeu vibh lug bhavati /
dhea prvea prpte vibha-artha vacanam, pariinm aprpte /
aghrt, aghrst /
adht, adhst /
at, ast /
accht, acchst /
ast, asst /
parasmaipadeu ity eva, aghrst sumanasau devadattena //
____________________________________________________________________
_____START JKv_2,4.79:
tan-dibhya uttarasya sica ta-thso parato vibh lug bhavati /
atata, atath /
atania, atanih /
asta, asth /
asania, asanih /
janasanakhan sajalo (*6,4.42) ity tvam /
ths shacaryd tmanepadasya ta-abdasya grahanam /
prasmaipade na bhavati, atanita yyam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
327/2024
2/11/13
mantre ghasa-hvara-naa-vr
- daha-d-vr
c -kr
- gami-janibhyo le || PS_2,4.80 ||
_____START JKv_2,4.80:
mantra-viaye ghasa hvara naa vr
daha t vr
ca kr
gami jani ity etebhya uttarasya le lug
bhavati /
ghasa -- akan pitaro 'mmadanta pitara /
hvara iti hvr
kauilye - m hvrmitrasya tv /
aa - dhrti praa martyasya /
vr
iti vr
vr
o smnyena grahanam -- suruco vena va /
daha - m na dhak /
t iti krnta-grahanam /
pr prane - pr dyvpr
hv antarikam /
vr
c -- m no asmin mahdhane par vr
g bhrabhr
dyath /
kr
-- akran karma karmakr
ta /
gami - {sadya pui nirundhnso} agman /
jani -- ajata v asya dant /
brhmane prayogo 'yam /
mantra-grahaa tu chandasa upalakaa-artham //
____________________________________________________________________
ma || PS_2,4.81 ||
_____START JKv_2,4.81:
ma parasya le lug bhavati /
hcakre /
hcakre /
kcakre //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
328/2024
2/11/13
_____START JKv_2,4.82:
avyayd uttarasya pa supa ca lug bhavati /
tatra lym /
yatra lym /
supa khalv api kr
tv /
hr
tv //
____________________________________________________________________
[#174]
na avyaybhvd ato 'm tv apacamy || PS_2,4.83 ||
_____START JKv_2,4.83:
prvea luk prpta pratiidhyate /
dantd avyaybhvd uttarasya supo na lug bhavati, amdeas tu tasya supo bhavaty
apacamy /
etasmin pratiiddhe pacamy ravanam eva bhavati /
upakumbha tihati /
upakumbha paya /
upamaika tihati /
upamaika paya /
ata iti kim ? adhistri /
adhikumri /
apacamy iti kim ? upakumbhdnaya //
____________________________________________________________________
tr
t y-saptamyor bahulam || PS_2,4.84 ||
_____START JKv_2,4.84:
prvea nityam ambhve prpte vacanam idam /
tr
ty-saptamyo vibhaktyor bahulam ambhvo bhavati avyaybhve /
upakumbhena kr
tam, upakumbha kr
tam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
329/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
lua prathamasya raurasa || PS_2,4.85 ||
_____START JKv_2,4.85:
lu-deasya prathamapuruasya prasmaipadasya tmanepadasya ca yathkramam rau ras
ity ete de bhavanti /
kart, kartrau, kartra /
tmanepadasya -- adhyet, adhyetrau, adhyetra /
prathamasya iti kim ? va kartsi /
vo 'dhyetse //
iti rjaydityaviracity kiky vr
ttau dvitydhyyasya caturtha pda //
______________________________________________________
tr
tyo 'dyya prathama pda /
____________________________________________________________________
[#175]
pratyaya || PS_3,1.1 ||
_____START JKv_3,1.1:
adhikro 'yam /
pratyaya-abda sajtvena adhikriyate /
pacamdyyaparisampterynita rdhvam anukramiyama, pratyayasajste veditavy,
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
330/2024
2/11/13
prakr
tyupapdopdhivikrgamn varjayitv /
vakyati -- tavyat-tavya-anyara (*3,1.96) /
kartavyam /
karayam /
pratyayaprade - pratyayalope pratyayalakaam (*1,1.62) ity evam daya //
____________________________________________________________________
para ca || PS_3,1.2 ||
_____START JKv_3,1.2:
ayam apy adhikro yoge yoge upatihate, paribh v /
para ca sa bhavati dhtor v prtipadikd v ya pratyaya-saja /
kartavyam /
taittiryam /
cakra punar asyaiva samuccaya-artha /
tena+udiu paratva na vikalpyate //
____________________________________________________________________
dy-udtta ca || PS_3,1.3 ||
_____START JKv_3,1.3:
ayam apy adhikra paribh v /
dy-udtta ca sa bhavati /
dy-udtta ca sa bhavati ya pratyaya-saja /
aniyatasvara-pratyaya-prasage 'nekku ca pratyayeu deasya aniyame sati vacanam idam
der udtta-artham /
kartavyam /
taittiryam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
331/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.4:
prvasya ayam apavda /
supa pita ca pratyay anudtt bhavanti /
dr
adau /
dr
ada /
pita khalv api -- pacati /
pahati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.5:
gupa gopane, tija nine, kita nivse etebhyo dhtubhya san pratyayo bhavati /
pratyaya-saj ca adhikr
taiva /
jugupsate /
titikate /
cikitsati /
nindkamvydhipratkreu sanniate 'nyatra yath prpta pratyay bhavanti /
yopayati /
tejayati /
saketayati /
gupdiv anubandhakaraam tmanepadrtham //
____________________________________________________________________
[#176]
mn-badha-dn-nbhyo drgha ca abhysasya || PS_3,1.6 ||
_____START JKv_3,1.6:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
332/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.7:
iikarma yo dhatur iiaiva samnakartr
ka, tasmd icchym arthe v san pratyayo bhavati /
karmatva samnakartr
katva ca dhtor arthadvrakam /
karum icchati /
cikrati /
jihrati /
dhtu-grahana kim ? sopasargd utpattir m bht /
prakar
tum aicchat prcikrat /
karmaa iti kim ? karan m bht /
gamanena+icchati /
samnakartr
kat iti kim ? devadattasya bhojanam icchati yajadatta /
icchym iti kim ? kartu jnti /
vvacand vkyam api bhavati /
dhto iti vidhnd atra sana rdhadhtuka-saj bhavati, na prvatra /
akym upasakhynam /
ake patiyati klam, pipatiati klam /
v mumrati /
icchsannantt pratiedho vaktavya /
cikritum icchati /
vieaa kim ? jugupsiate /
mmsiate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
333/2024
2/11/13
aiiknmatubarthycchaiiko matubarthika /
sarpa pratyayo nea sanantn na saniyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.8:
karmaa icchy v ity anuvartate /
iikarmaa eitu eva tmasambandhina subantd icchym arthe v kyac pratyayo bhavati /
tmana putram icchati putryati /
sub-grahaa kim ? vkyn m bht /
mahnta putram icchati /
tmana iti kim ? rja putram icchati /
kakra na kye (*1,4.15) iti smny-agrahaa-artha /
cakras tadavighta-artha /
[#177]
kyaci mntvyaya-pratiedho vaktavya /
idam icchati /
uccair icchati /
nciar icchati /
chandasi parecchym iti vaktavyam /
m tv vr
k aghyavo vidan //
____________________________________________________________________
kmyac ca || PS_3,1.9 ||
_____START JKv_3,1.9:
subantt karmaa tmecchy kmyac pratyayo bhavati /
tmana putram icchati putrakmyati /
vastrakmyati /
yogavibhga uttaratra kyaco 'nuvr
tty-artha /
kakrasya it-saj prayojana-abhvn na bhavati, cakrditvd va kmyaca /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
334/2024
2/11/13
upayakmyati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.10:
kyac anuvartate, na kmyac /
upamant karmaa subantd cre 'rthe v kyac pratyayo bhavati /
cra-kriyy pratyaya-arthatvt tadapekayaiva upamnasya karmat /
putramiva carati putryati chtram /
prvryati kambalam /
adhikarac ceti vaktavyam /
prsdyati kuym /
paryakyati macake //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.11:
cre ity anuvartate /
upamnt kartu subantd cre 'rthe v kya-prattyayo bhavati, sakrasya ca lopo bhavati /
anvcayaita salopa, tadabhve 'pi kya bhavaty eva /
yena ivcarati kka yenyate /
kumuda pukaryate /
salopa-vidhv api v-grahaa sambadhyate, s ca vyavasthita-vibh bhavati /
ojaso 'psaraso nitya payasastu vibhay /
{sakrasyeyate lopa abdastravicakanai} ojyamna yo ahi jaghna /
ojyate, apsaryate /
payyate, payasyate /
salopa-vidhau ca kartu iti sthna-ah sampadyate, tatra alo 'ntya-niyame sati hasyate,
srasyate iti salopo na bhavati /
[#178]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
335/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
bhr
dibhyo bhuvy-acver lopa ca hala || PS_3,1.12 ||
_____START JKv_3,1.12:
bhr
a ity evam dibhya prtipadikebhyo 'cvyantebhyo bhuvi bhavaty arthe kya pratyayo
bhavati, halantn ca lopa /
acve iti pratyekam abhisambadhyate /
kim artha puna ridam ucyate, yvat bhavati yoge cvir vidhyate, tenoktrthatvc cvyantebhyo
na kya bhaviyati ? tatsdr
yapratipattyartha tarhi cvi-pratiedha kriyate /
abhta-tadbhva-viayebhyo bhr
dibhya kya pratyaya /
abhr
o bhr
o bhavati bhr
yate /
ghryate /
bhr
a /
ghra /
manda /
capala /
paita /
utsuka /
unmanas /
abhimanas /
sumanas /
durmanas /
rahas /
rehas /
avat /
br
hat /
vehat /
nr
at /
udhi /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
336/2024
2/11/13
adhara /
ojas /
varcas /
bhr
di /
acve iti kim ? bhr
bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.13:
lohitdibhyo jantebhya ca bhavaty arthe kya pratyayo bhavati /
lohityati, lohitayate /
jantebhya - paapayati, paapayate /
lohitajbhya kya vacanam, bhr
divitari /
yni lohitdiu pahyante tebhya kya eva, aparipahitebhyas tu kya eva bhavati /
varmyati, varmyate /
nidrayati, nidryate /
karuyati, karuyate /
kr
pyati, kr
pyate /
kr
tigao 'yam /
yath ca kakra smnyagrahartho 'nubadhyate na kye (*1,4.15) iti /
na hi pahitn madhye nakrnta abdo 'sti /
kr
bhvastibhir iva kya 'pi yoge j bhavati ity etad eva vacanam jpakam /
acve ity anuvr
tter abhta-tadbhve kya vijyate /
lohita /
nla /
harita /
pta /
madra /
phena /
manda /
lohitdi //
____________________________________________________________________
337/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.14:
kya anuvartate, na kya /
kaa-abdc caturthsamartht kramae 'rthe 'nrjave kya pratyayo bhavati /
kaya karmae krmati katyate /
atyalpam idam ucyate /
strakaakakakr
cchragahanebhya kavacikrym iti vaktavyam /
kanvacikr ppacikr, tasymetebhya kya pratyayo bhavati /
stryate /
katyate /
kakyate /
kr
cchryate /
gahanyate /
kavacikrym iti kim ? aja kaam krmati //
____________________________________________________________________
[#179]
karmao romantha-tapobhy varti-caro || PS_3,1.15 ||
_____START JKv_3,1.15:
romantha-abdt tapa-abdc ca karmao yathkrama varticaror arthayo kya pratyayo
bhavati /
romantha vartayati romanthyate gau /
hanucalane iti vaktavyam /
iha m bht, ko romantha vartayati /
tapasa parasmaipadam ca /
tapaacarati tapasyati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
338/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.16:
karmaa iti vartate /
bpa-abdd ma-abdc ca karmana udvamane 'rthe kya pratyayo bhavati /
bpam udvamati bpyate /
myate /
phen cceti vaktavyam /
phenam udvamati phenyate //
____________________________________________________________________
abda-vaira-kalaha-abhra-kava-meghebhya karae || PS_3,1.17 ||
_____START JKv_3,1.17:
abda vaira kalaha abhra kanva megha ity etebhaya karae karoty arthe kya pratyayo bhavati
/
abdam karoti abdyate /
vairyate /
kalahyate /
abhryate /
kavyate /
meghyate /
sudinadurdinanharebhya ceti vaktavyam /
sudinyate /
durdinyate /
nhryate /
akkoposopruplu-grahaa kartavyam /
ayate /
ayate /
kyate /
koyate /
poyate /
soyate /
pruyate /
pluyate //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
339/2024
2/11/13
[#180]
sukhdibhya kartr
- vedanym || PS_3,1.18 ||
_____START JKv_3,1.18:
karma-grahaas anuvartate /
sukha ity evam dibhya karmabhya vedanym arthe 'nubhave kya pratyayo bhavati,
vedayitucet kartu sambandhni sukhdni bhavanti /
sukha vedayate sukhyate /
dukhyate /
kartr
-grahaa kim ? sukha vedayate prasdhako devadattasya /
sukha /
dukha /
tr
pta /
gahana /
kr
cchra /
asra /
alka /
pratpa /
karua /
kr
paa /
soha /
sukhdi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.19:
karae iti vartate /
namas varivas citra ity etebhyo v kyac pratyayo bhavati, karaaviee pjdau /
namasa pjym - namasyati devn /
varivasa paricaryym -- varivasyati gurn /
citraa carye - citryate /
akra tmanepadrtha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
340/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
puccha-bhna-cvar i || PS_3,1.20 ||
_____START JKv_3,1.20:
karae iti vartate /
puccha bha cvara ity etebhyo i pratyayo bhavati karaaviee /
pucchdudasane paryasane v /
utpucchayate /
paripucchayate /
bht samcayane /
sambhnayate /
cvardarjane paridhne v /
sacvarayate bhiku /
akra tmanepadrtha /
akra smnyagrahartha, er anii (*6,4.51) iti //
____________________________________________________________________
[#181]
mua-mira-laka-lavaa-vrata-vastra-hala-kala-kr
t a-tstebhyo ic || PS_3,1.21 ||
_____START JKv_3,1.21:
mua mira laka lavaa vrata vastra hala kala kr
ta tsta ity etebhya karae ic pratyayo
bhavati /
mua karoti muayati /
mirayati /
lakayati /
lavaayati /
vratt bhojane tannivr
ttau ca - payo vratayati /
vr
alnna vratayati /
vastrt samcchdane - savastrayati /
hali gr
hti halayati /
kali gr
hti kalayati /
halikalyor adantatva-niptana sanvadbhva-pratiedhryam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
341/2024
2/11/13
ajahalat /
acakalat /
kr
ta gr
hti kr
tayati /
tstni vihanti vitstayati ken /
viadkaroti ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.22:
eka-aj yo dhtur haldi kriysamabhihre vartate tasmd ya pratyayo bhavati /
paunapunya bhr
rtho v kriysamabhihra /
na puna pacati ppacyate /
yyajyate /
bhr
a jvalati jjvalyate /
dedpyate /
dhto iti kim ? sopasargd utpattir m bht, bhr
a prati /
ekca iti kim ? bhr
a jgarti /
halde iti kim ? bhr
amkate /
scistramtryayartyarotn grahana yavidhnav ekjahaldy-artham /
soscyate /
sostryate /
momtryate /
ayate /
arryate /
ayate /
proronyate /
bhr
a obhate, bhr
a rocate ity atra neyate, anabhidhnt //
____________________________________________________________________
nitya kauilye gatau || PS_3,1.23 ||
_____START JKv_3,1.23:
gativacand dhato kauilye gamyamne nitya ya pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
342/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
lupa-sada-cara-japa-jabha-daha-daa-gr
b hyo bhva-garhym || PS_3,1.24 ||
_____START JKv_3,1.24:
lupa sada cara japa jabha daha daa gr
satypa-pa-rpa-v-tla-loka-sen-loma-tvaca-varma-vara-cra-curdibhyo
ic || PS_3,1.25 ||
_____START JKv_3,1.25:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
343/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
hetumati ca || PS_3,1.26 ||
_____START JKv_3,1.26:
hetu svatantraya kartu prayojaka, tadyo vypra preandi-lakao hetumn, tasminn
abhidheye dhto ic pratyayo bhavati /
kaa krayati /
odana pcayati /
tat karoti ity upasakhyna strayati ity dyartham /
stra karoti strayati /
khynt kr
tas tad caa iti ic kr
lluk prakr
tipratypatti prakr
tivac ca krakam /
khynt kr
dantta ic vaktavya tad cae ity etasminn arthe, kr
l-luk, prakr
tipratypatti,
prakr
tivac ca kraka bhavati /
kasavadham cae kasa ghtayati /
balibandham cae bali bandhayati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
344/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.27:
ka ity evam dibhyo yak pratyayo bhavati /
dvivadh kav-dayo, dhtava prtipdikni ca /
tatra dhtvadhikrd dhatubhya eva pratyayo vidhyate, na tu prtipadikebhya /
tath ca guapratiedha-artha kakro 'nubadhyate /
dhtuprakarad dhtu kasya csajand api /
ha ca ayam ima drgha manye dhatur vibhita //
ka -- kayati, kayate /
itvt kartr-abhiprye kriyphale (*1,3.72) ity tmanepadam /
ka /
mantu /
hr
/
valgu /
asmanas /
mah /
le /
lo /
iras /
iraj /
ira /
dravas /
medh /
kuubha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
345/2024
2/11/13
magadha /
tantas /
pampas /
sukha /
dukha /
sapara /
arara /
bhiaj /
bhiaj /
iudha /
caraa /
curaa /
bhuraa /
turaa /
gadgada /
el /
kel /
khel /
li /
lo //
____________________________________________________________________
gup-dhpa-vicchi-pai-panibhya ya || PS_3,1.28 ||
_____START JKv_3,1.28:
gup rakae, dhpa santpe, viccha gatau, paa vyavahre stutau ca, pana ca ity etebhyo
dhtubhya ya-pratyayo bhavati /
topyati /
dhpayati /
vicchyati /
payati /
panyati /
stuty-arthena panin shacaryt tadartha pai pratyayam utpdayati na vyavahra-artha /
atasya paate /
sahasrasaya paate /
anubandha ca kevale carita-artha, tena ya-pratyaya-antnn tmanepada bhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
346/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#184]
r
t er ya || PS_3,1.29 ||
_____START JKv_3,1.29:
r
ti sautro dhatu dhr
y vartate, tata ya pratyayo bhavati /
akra tmanepada-artha /
r
tyate, r
tyete, r
tiyante /
ya-vacana jpana-artha, dhtu-vihitn pratyaynm yandayo na bhavanti iti //
____________________________________________________________________
kamer i || PS_3,1.30 ||
_____START JKv_3,1.30:
kamer dhto i pratyayo bhavati /
akro vr
ddhy-artha /
akra tmanepada-artha /
kmayate, kmayete, kmayante //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.31:
rdhadhtuka-viaye rdhadhtuka-vivakym ydaya pratyay v bhavanti /
gopt, gopyit /
artit, r
tyit /
kamit, kmayit /
nitya pratyayaprasage tad utpattir rdhadhtuka-viaye vikalpyate, tatra yathyatha
pratyay bhavanti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
347/2024
2/11/13
gupti /
gopy //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.32:
san dirye te sandaya /
sandayo 'nte yea te sandyant /
sandyant samudy dhtu-saj bhavanti /
pratyaya-grahaa-paribh+eva pada-sajym antavacanena ligena pratiiddh sat punar
iha antavacanena pratiprasyate /
cikrati /
putryati /
putrakmyati //
____________________________________________________________________
syats l
luo || PS_3,1.33 ||
_____START JKv_3,1.33:
l
-rpam utsr
a-anubandha smnyam ekam eva /
tasmin lui ca parato dhtor yath-sakhya syats pratyayau bhavata /
kariyati /
akariyat /
va kart /
idit-karaam anunsikalopa-pratiedha-artham /
mant /
sagant //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
348/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.34:
dhto sip pratyayo bhavati bahula leti parata /
joiat /
triat /
mandiat /
na ca bhavati /
patti didyut /
udadhi cyvayti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.35:
ksr
abda-kutsym, tata pratyayntebhya ca dhtubhya m pratyayo bhavati lii parato
'mantra-viaye /
ks-cakre /
pratyayntebhya -- loly cakre /
amantre iti kim ? kr
o nonva //
[#185]
ksyanekca iti vaktavyam culumpdyartham /
cakscakra /
daridrcakra /
culumpjcakra /
mo 'mitvam adantatvd aguatva vides tath /
sksor vidhnc ca pararpa katantavat //
____________________________________________________________________
349/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.36:
ij-dir yo dhtur gurumn r
cchati-varjita, tasmc ca lii parata m pratyayo bhavati /
ha ceym /
ha vitarke /
hcakre /
hcakre /
ijde iti kim ? tataka /
raraka /
gurumata iti kim ? iyaja /
uvapa /
anr
ccha iti kim ? narccha, narcchatu, narcchau /
rote ca pratiedho vaktavya /
prorunva /
atha v -- vcya roruvadbhvo ya-prasiddhi prayojanam /
ma ca pratiedha-artham ekcaceupagraht //
____________________________________________________________________
daya-aya-sa ca || PS_3,1.37 ||
_____START JKv_3,1.37:
daya dnagati-rakaeu, aya gatau, sa upaveane, etebhya ca lii parata m pratyayo
bhavati /
dayacakre /
paly cakre /
s cakre //
____________________________________________________________________
ua-vida-jgr
b hyo 'nyatarasym || PS_3,1.38 ||
_____START JKv_3,1.38:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
350/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
bh-hr-bhr
- huv luvac ca || PS_3,1.39 ||
_____START JKv_3,1.39:
ibh bhaye, hr lajjym, ubhr
dhraapoaayo, hu dndnayo, etebhyo lii parata m
pratyayo bhavati anyatarasym, lviva ca asmin krya bhavati /
ki punas tat ? dvitvam ittva ca /
bibhy cakra, vibhya /
jihray cakra, jihrya /
bibhar cakra, babhra /
juhav cakra, juhva //
____________________________________________________________________
kr
ca anuprayujyate lii || PS_3,1.40 ||
_____START JKv_3,1.40:
m-pratyayasya pact kr
anuprayujyate lii parata /
kr
iti pratyhrea kr
bhvastayo gr
hyante, tat smarthyd aster bhbhva na bhavati /
cay cakra /
pcaym babhva /
pcaym sa //
____________________________________________________________________
[#186]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
351/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.41:
vid-kurvantu ity etad anyatarasy niptyate /
ki punar iha niptyate ? vider loi m pratyaya, gubhva, loo luk, kr
a ca loparasya
anuprayoga /
atra bhavanto vid-kurvantu, vidantu /
iti-karaa pradarana-artha, na kevala prathamapurua-bahuvacana, ki tarhi sarvy
eva lo-vacanny anuprayujyante, vid karotu, vid kurutt, vid kurutm, vid kuru, vid
kurutam ity di //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.42:
abhyutsdaym ity evam daya chandasi viaye 'nyatarasy niptyante /
sadijaniram yantn lui m pratyayo niptyate /
cinoter api tatra+eva+aampratyayo dvirvacana kutva ca /
akar iti caturbhir api pratyekam anuprayoga sambadhyate /
pvaym kriyt iti pavate punter v yantasya lii m niptyate, gubhva ca, akran iti ca
asya anuprayoga /
vidm-akran iti vider lui m niptyate, gunabhva ca, akran iti ca asya anuprayoga /
abhyutsdaym aka /
abhyudasadat iti bhym /
prajanaym aka /
prjjanat iti bhym /
cikaym aka /
acait iti bhym /
ramaym aka /
arramat iti bhym /
pvaykriyt /
pvyt iti bhym /
vidm akran /
avediu iti bhym //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
352/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.43:
dhto cli pratyayo bhavati lui parata /
ikra uccraa-artha, cakra svara-artha /
asya sijdn den vakyati /
tatra+eva+udharisyma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.44:
cle sijdeo bhavati /
ikra uccraa-artha, cakra svara-artha /
akrt /
ahrt /
gamn udttatva hi pratyaya-svaram iva citsvaram api badheta iti sthninydee ca dvi
cakro 'nubadhyate /
spr
amr
akr
atr
padr
p sijv vaktavya /
asprkt, asprkt, aspr
kat /
amrkt, amrkt, amr
kat /
akrt, akrkt, akr
kat /
atrpst, trpst, atr
pat /
adrpst, adrpst, adr
pat //
____________________________________________________________________
[#187]
ala ig-upadhd ania ka || PS_3,1.45 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
353/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.45:
alanto yo dhtur ig-upadhas tasmt parasya cle ania ka deo bhavati /
duha - adhukat /
liha - alikat /
ala iti kim ? abhaitst /
acchaitst /
ig-upadht iti kim ? adhkt /
ania iti kim ? akot /
amot //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.46:
lie dhto ligana-kriyvacant parasya cle ka deo bhavati /
liganam upaghana, parivaga /
atra niyama-artham etat /
likat kany devadatta /
ligane iti kim ? samliajjatu kham //
____________________________________________________________________
na dr
a || PS_3,1.47 ||
_____START JKv_3,1.47:
prvea ka prpta pratiidhyate /
dr
e dhto parasya cle ka-deo na bhavati /
asmin pratiiddhe irito v (*3,1.45) iti asicau bhavata /
adarat, adrkt //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
354/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.48:
sij-apavda ca vidhyate /
y-antebhyo dhtubhya, ri dru sru ity etebhya ca parasya cle ca-deo bhavati kartavcini
lui parata /
akro gua-vr
ddhi-pratiedha-artha, cakra cai (*6,1.11) iti vieaa-artha /
ackarat /
ajharat /
airiyat /
adudruvat /
asusruvat /
kartari iti kim ? akrayit kaau devadattena /
kamer upasakhynam /
ydaya rdhadhtuke v (*3,1.31) iti yad i na asti tadaa+etat upasakhynam /
acakamata /
ipake sanvadbhva /
ackamata /
nkamiasukha ynti suyuktair vaavrathai /
atha patkaio ynti ye 'ckamatabhia //
____________________________________________________________________
vibh dhe-vyo || PS_3,1.49 ||
_____START JKv_3,1.49:
dhe pne, uovi gati-vr
ddhyo, etbhym uttarasya cler vibh ca-deo bhavati /
dheastvat - adadht /
sicpake vibh ghr-dhe-c-ch-sa (*2,4.78) iti luk /
adht /
adhst /
vayate khalv api /
aiviyat /
ao 'py atra vikalpa iyate /
avat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
355/2024
2/11/13
avayt /
kartari ity eva, adhit gavau vatsena //
____________________________________________________________________
[#188]
gupe chandasi || PS_3,1.50 ||
_____START JKv_3,1.50:
gupe parasya cle chandasi viaye vibh ca deo bhavati /
yatra ya-pratyayo nsti tatra aya vidhi /
imn me mitrvaruau gr
hajugupatam yuvam /
agauptam, agopiam, agopyiam iti v /
bhy tu caanta varjayitv ia rpatraya bhavati //
____________________________________________________________________
na-unayati-dhvanayaty-elayaty-ardayatibhya || PS_3,1.51 ||
_____START JKv_3,1.51:
na parihe, dhvana abde, ila prerae, arda gatau ycane ca, etebhyo dhtubhya
yantebhya prvea clecai prpte chandasi viaye na bhavati /
kmamnay /
aunina iti bhym /
m tvgnirdhavanayt /
adidhvanat iti bhaym /
kmamilayt /
aililat iti bhym /
mainamardayt /
rdidat iti bhym //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
356/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.52:
asu kepane, vaca paribhae br-deo v, khy prakathane caki-deo v, ebhya
parasya cler a-deo bhavati kartr
-vcini lugi parata /
asyate pudiphdevi siddhe punar grahaam tmanepada-artham /
parysthata, parysthetm, parysthanta /
vakti - avocat, avocatm, avocan /
khyti - khyat, khyatm, khyan /
kartari iti kim ? parysit gvau vatsena //
____________________________________________________________________
lipi-sici-hva ca || PS_3,1.53 ||
_____START JKv_3,1.53:
lipa upadehe ica karane, hve spardhym, etebhya ca parasya cle a deo bhavati /
alipat /
asicat /
hvat /
pr
thag-yoga uttara-artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.54:
prvea prpte vibha rabhyate /
lipi-sici-hva tmanepadeu parata cle a-deo bhavati anyatarasym /
svaritaita kartr-abhiprye kriyphale (*1,3.52) ity tmanepadam /
alipata, alipta /
asicata, asikta /
ahvat, ahvsta //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
357/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#189]
pudi-dyutdy-l
d ita prasmaipadeu || PS_3,1.55 ||
_____START JKv_3,1.55:
dyutdibhya ca dhtubhya parasya cle parasmaipadeu parata adeo bhavati /
pudir divdyantargao gr
hyate, na bhvdi-krydy-antargaa /
pua - apuat /
dyutdi - adyutat /
avitat /
l
didbhyagaml
- agamat /
akl
- aakat /
parasmaipadesu iti kim ? vyadyotia /
aloia //
____________________________________________________________________
sarti-sty-artibhya ca || PS_3,1.56 ||
_____START JKv_3,1.56:
sr
gatau, su anuiau r
gatau ity etebhya parasya cle a-deo bhavati /
asarat /
aiat /
rat /
pr
thagyogakaraam tmanepadrtham /
samaranta /
cakra parasmaipadeu ity anukaraa-artha taccottaratropayoga ysyati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
358/2024
2/11/13
irito v || PS_3,1.57 ||
_____START JKv_3,1.57:
irito dhto parasya cle a-deo v bhavati /
bhidir - abhidat, abhaitst /
chidir - acchidat, acchaitst /
parasmaipadeu ity eva, abhitta /
acchitta //
____________________________________________________________________
jr
- stambhu-mrucu-mlucu-grucu-glucu-glucu-vibhya ca || PS_3,1.58 ||
_____START JKv_3,1.58:
v iti vartate /
jr
vayohnau, stambhu sautro dhtu, mrucu, mlucu gatyarthe, grucu, glucu steyakarae,
____________________________________________________________________
kr
- mr
- dr
- ruhibhya chandasi || PS_3,1.59 ||
_____START JKv_3,1.59:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
359/2024
2/11/13
kr
mr
dr
ity etebhya parasya cle chandasi viaye a-deo bhavati /
akalguhako 'karat /
atho 'mara /
adaradarthn /
snumruhat /
antarikd divamruham /
chandasi iti kim ? akrt /
amr
ta /
adrt /
arukat //
____________________________________________________________________
[#190]
ci te pada || PS_3,1.60 ||
_____START JKv_3,1.60:
pada gatau, asmd dhto parasya cle ci-deso bhavati taabde parata /
samarthyd tmanepada-ekavacana gr
hyate /
udapdi sasyam /
samapdi bhaikam /
ta iti kim ? udapatstm /
udapatsata //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.61:
ci te iti vartate /
dp dptau, jan prdurbhve, budha avagamane, pr pyyane, tyr
santnaplanayo,
opyay vr
ddhau, etebhya parasya cle taabde parato 'nyatarasy ci-deo bhavati /
adpi, adpia /
ajani, ajania /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
360/2024
2/11/13
abodhi, abuddha /
apri, apria /
atyi, atyia /
apyyi, apyyia //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.62:
ajantd dhto parasya cle karmakrtari ta-abde parata cideo bhavati /
prpta-vibheyam /
akri kaa svayam eva, akr
ta kaa svayam eva /
alvi kedra svayam eva, alavia kedra svayam eva /
aca iti kim ? abhedi kha svayam eva /
karmakartari iti kim ? akri kao devadattena //
____________________________________________________________________
duha ca || PS_3,1.63 ||
_____START JKv_3,1.63:
duha praprae, asmt parasya cle cideo bhavaty anyatarasym /
adohi gau svayam eva, agugdha gau svayam eva /
karmakartari ity eva, adohi gaurgoplakena //
____________________________________________________________________
na rudha || PS_3,1.64 ||
_____START JKv_3,1.64:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
361/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.65:
na iti vartate /
tapa santpe, asmt parasya cle cideo na bhavati karmakartari anutpe ca /
anutpa pacttapa /
tasya grahaam karmakartrartha, tatra hi bhvakarmaor api pratiedho bhavati /
atapta tapastpasa /
anvavtapta ppena karma //
____________________________________________________________________
[#191]
ci bhvakarmao || PS_3,1.66 ||
_____START JKv_3,1.66:
dhto parasya cle ci-deo bhavati bhve karmai ta-abde parata /
bhve tvat -- ayi bhavat /
karmai khalv api -- akri kao devadattena /
ahri bhro yajadattena /
ci-grahaa vispaa-artham //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
362/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.67:
bhvakarma-vcini srvadhtuke parato dhato yak pratyayo bhavati /
syate bhavat /
ayyate bhavat /
karmai -- kriyate kaa /
gamyate grma /
kakro guavr
ddhi-pratiedha-artha /
yag-vidhne karmakrtary-upasakhynam /
vipratiedhd dhi yaka apo valyastvam /
kriyate kaa svayam eva /
pacyate odana svayam eva //
____________________________________________________________________
kartari ap || PS_3,1.68 ||
_____START JKv_3,1.68:
kartr
-vcini srvadhtuke parato dhto ap pratyayao bhavati /
pakra svarrtha /
akra srvadhtuka-saja-artha /
bhavati /
pacati //
____________________________________________________________________
div-dibhya yan || PS_3,1.69 ||
_____START JKv_3,1.69:
div ity evam dibhya dhtubhya yan partyayo bhavati /
apo 'pavda /
nakra svara-artha /
akra srvadhtuka-artha /
dvyati /
svyati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
363/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
v bhra-bhla-bhramu-kramu-klamu-trasi-truti-laa || PS_3,1.70 ||
_____START JKv_3,1.70:
ubhayatra vibheyam /
ubhrr
, dubhlr
dptau, bhramu anavasthne, bhramu calane, dvayor api grahaam, kramu
pdavikepe, klamu glnau, tras udvege, tru chedane, laa kntau, etebhyo v yan pratyayo
bhavati /
bhryate, bhrate /
bhlyate, bhlate /
bhrmyati, bhramati /
krmyati, krmati /
klmyati, klmati /
trasyati, trasati /
tryuyati, truati /
layati, laati //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
[#192]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
364/2024
2/11/13
sayasa ca || PS_3,1.72 ||
_____START JKv_3,1.72:
sopasarga-artha rambha /
samprvc ca yase v yan pratyayo bhavati /
sayasyati, sayasati //
____________________________________________________________________
sv-dibhya nu || PS_3,1.73 ||
_____START JKv_3,1.73:
abhiave, ity evam dibhyo dhtubhya nupratyayo bhavati /
apo 'pavda /
sunoti /
sinoti //
____________________________________________________________________
ruva r
ca || PS_3,1.74 ||
_____START JKv_3,1.74:
ruva nu-pratyayo bhavati, tatsaniyogena ruva r
ity ayam deo bhavati /
r
oti, r
uta, r
vanti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.75:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
365/2024
2/11/13
ak vyptau /
bhauvdika /
asmd anyatarasy nu-pratyayo bhavati /
akoti, akati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.76:
tak tvak tan-karae, asmt tankarae vartamnt anatarasy nu-pratyayo bhavati /
anekrthatvd dhtn vieaa-updnam /
takoti kham, takati kham /
tankarae iti kim ? satakati vgbhi //
____________________________________________________________________
tud-dibhya a || PS_3,1.77 ||
_____START JKv_3,1.77:
tuda vyathane ity evam dibhyo dhtubhya a-pratyayo bhavati /
apo 'pavda /
akra srvadhtukasaja-artha /
tudati /
nudati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.78:
rudhir varae ity evam dibhyo dhtubhya nam pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
366/2024
2/11/13
apo 'pavda /
makro deavidhyartha /
akra nn nalopa (*6,4.23) iti vieaa-artha /
ruaddhi /
bhinatti //
____________________________________________________________________
[#193]
tan-di-kr
bhya u || PS_3,1.79 ||
_____START JKv_3,1.79:
tanu vistre ity evam dibhyo dhtubhya kr
a ca u-pratyayo bhavati /
apo 'pavda /
tanoti /
sanoti /
kaoti /
kr
a khalv api - karoti /
tandi-phd eva u-pratyaye siddhe karoter updna niyama-artham, anyat tan-di-krya
m bht iti /
tan-dibhyas ta-thso (*2,4.79) /
iti vibh sico lug na bhavati /
akr
ta /
akr
th //
____________________________________________________________________
dhinvi-kr
vyor a ca || PS_3,1.80 ||
_____START JKv_3,1.80:
hivi, dhivi jivi prana-arth, kr
vi hiskaraayo, ity etayo dhtvo u-pratyayo bhavati, akra
ca antdea /
dhinoti /
kr
oti /
ato lopasya sthnivadbhvt guo na bhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
367/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
kry-dibhya n || PS_3,1.81 ||
_____START JKv_3,1.81:
ukr dravyavinimaye ity evam dibhya dhtubhya n pratyayo bhavati /
apo 'pavda /
akra srvadhtuka-saja-artha /
krti /
prti //
____________________________________________________________________
stambhu-stumbhu-skambhu-skumbhu-skubhya nu ca || PS_3,1.82 ||
_____START JKv_3,1.82:
dy catvro dhtava sautr, sku pravae, etebhya n pratyayo bhavati, nu ca /
stabhnti, stabhnoti /
stubhnti, stubhnoti /
skabhnti, skabhnoti /
skubhnti, skubhnoti /
skunti, skunoti /
udittva-pratijnt sautrm api dhtn sarvrthatva vijyate, na+etad vikaraaviayatvam eva //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.83:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
368/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#194]
chandasi yaj api || PS_3,1.84 ||
_____START JKv_3,1.84:
chandasi viaye na yac deo bhavati, naj api /
gr
bhya jihvay madhu /
naca khalv api - badhna deva savita //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.85:
yathyatha vikara abdayo vihit, te chandasi viaye bahula vyatyayo bhavati /
vyatigamana vyatyaya, vyatihra /
viayntare vidhnam, kvacid dvivikaraat, kvacit trivikaraat ca /
uasya bhedati /
bhinatti iti prpte /
tcinnau na maranti /
na mriyante iti prpte /
dvivikaraat - indro vastena neatu /
nayatu iti prpte /
trivikaraat - indrea yuj taruema vr
tram /
tryasma iti prpte /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
369/2024
2/11/13
bahula-grahaa sarvavidhi-vyabhicra-artham /
suptiupagraliganara klahalacsvarakartr
ya ca /
vyatyayamicchati strakr
de so 'pi ca sidhyati bahulakena //
____________________________________________________________________
liy iy a || PS_3,1.86 ||
_____START JKv_3,1.86:
ii viaye yo li tasmin parata chandasi viaye a pratyayo bhavati /
apo 'pavda /
chandasy ubhayath (*3,4.117) iti lia srvadhtuka-sajpyasti /
sthggamivacividiakiruhaya prayojanam /
sth - upasthea vr
abha tugriym /
g - satyam upageam /
gami - gr
ha gamema /
vaci - mantra vocemgnaye /
vidi - videyamen manasi pravim /
aki - vrata cariymi tacchakeyam /
ruhi - svarga lokam ruheyam /
dr
erag vaktavya /
pitara dr
eya mtara ca //
____________________________________________________________________
[#195]
karmavat karma tulyakriya || PS_3,1.87 ||
_____START JKv_3,1.87:
karmai kriy karma, karmasthay kriyay tulyakriya kart karmavad bhavati /
yasmin karmai kartr
bhte 'pi tadvat kriy lakyate yath karmai, sa kart karmavad bhavati /
karmrayi kryi pratipadyate /
kartari ap (*3,1.68) iti kartr
-grahaam iha anuvr
tta prathamay vipariamyate /
yagtmanepadacicivadbhv prayojanam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
370/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.88:
tapa santpe, asya kart karmavadbhvati, sa ca tapa-karmakasya+eva na anyakarmakasya /
kriybhedd vidhy-artham etat /
upavsdni tapsi tpasa tapanti /
dukhayanti ity artha /
sa tpasastvagasthibhta svargya tapastapyate /
arjayati ity artha /
prvea aprpta karmavadbhvo vidhyate /
tapyate tapastpasa /
atapta tapastpasa /
tapakarmakasya+eva iti kim ? uttapati suvara suvarakra //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
371/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.89:
duha sanu nam it yetea karmakartari yak-ciau karmavadbhva-apadiau na bhavata /
duher anena yak pratiidhyate /
ci tu duha ca (*3,1.63) iti prvam eva vibhita /
dugdhe gau svayam eva /
adugdha gau svayam eva /
adohi gau svayam eva /
prasnute gau svayam eva /
prsnoa gau svayam eva /
namate daa svayam eva /
ansta daa svayam eva /
yak-cio pratiedhe iranthigranthibr. tmanepadkarmakm upasakhynam /
krayati kaa devadatta /
krayate kaa svayam eva /
ackarat kaa devadatta /
ackarata kaa svayam eva /
utpucchayate g gopa /
utpucchayate gau svayam eva /
udapupucchata gau svayam eva /
rathnti grantha devadatta /
rathnte grantha svayam eva /
aranthia grantha svayam eva /
grathnti loka devadatta /
grathnte loka svayam eva /
[#196]
agranthia loka svayam eva /
bravti loka devadatta /
brte loka svayam eva /
avocat loka devadatta /
avocata loka svayam eva /
tmanepada-vidhne 'karmakm - hanti mavaka devadatta /
hate mavaka svayam eva /
vadhia mnavaka svayam eva, hata iti v /
vikurvate saindhav svayam eva /
vyakr
ata saindhava svayam eva //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
372/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.90:
kua nikare, raja rge, anayor dhtvo karmakartari prcm cry matena yan
pratyayo bhavati, parasmaipada ca /
yag-tmanepadayor apavdau /
kuyati pda svayam eva /
rajyati vastra svayam eva /
prc grahaa vikalpa-artham /
kuyate /
rajyate /
vyavasthita-vibh ca+iyam /
tena li-lio sydi-viaye ca na bhavata /
cukue pda svayam eva /
raraje vastra svayam eva /
koia pda svayam eva /
raka vastra svayam eva /
koiyate pda svayam eva /
rakyate vastra svayam eva /
akoi pda svayam eva /
araji vastra svayam eva //
____________________________________________________________________
dhto || PS_3,1.91 ||
_____START JKv_3,1.91:
dhto ity ayam adhikro veditavay /
tr
tydhyya-parisampte yadita rdhvam anukramiymo dhto ity eva tad veditavyam /
vakyati - tavyat-tavya-anyara (*3,1.96) iti /
kartavyam /
karayam /
dhtu-grahanam anakarthaka ya-vidhau dhtv-adhikrt /
kr
dupapada-saja-artha tarhi, asmin dhtv-adhikre te yath syt, prvatra m bhtm iti /
rdhadhtuka-saja-artha ca dvitya dhtu-grahaa kartavyam /
dhto ity eva vihitasya yath syt /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
373/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.92:
tatra+etasmin dhtv-adhikre tr
tye yat saptam-nirdia tad upapada-saja bhavati /
vakyati - karmay-a (*3,2.1) /
kumbhakra /
stha-grahaa streu saptam-nirdea-pratipatty-artham /
itarath hi saptam ryate yatra tatra+eva syt, stamberama, karejapa iti /
yatra v saptam-rutir asti saptamy janer a (*3,2.97) iti, upasaraja, manduraja iti /
stha-grahat tu sarvatra bhavati /
gurusaj-karaam anvarthasaj-vijne sati samartha-paribhvypra-artham /
paya kumbha, karoti kaam iti pratyayo na bhavati /
upapada-prade - upapadam ati (*2,2.19) ity evam daya //
____________________________________________________________________
[#197]
kr
d ati || PS_3,1.93 ||
_____START JKv_3,1.93:
asmin dhtv-adhikre ti-varjita pratyaya kr
t-sajako bhavati /
kartavyam /
karayam /
atia iti kim ? cyt /
styt /
kr
tprade -- kr
t-taddhita-samsa ca (*1,2.46) ity evam daya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
374/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.94:
asmin dhtv-adhikre 'smnarpa pratyayo 'pavdo v bdhako bhavati stryadhikra-vihitapratyaya varjayitv /
vul-tr
cau (*3,1.133) utsargau, igupadha-j-pri-ikira ka (*3,1.135) ity apavda, tad-viaye
vul-tr
cau (*3,1.133) api bhavata /
vikepaka, vikept, vikipa /
asarpa iti kim ? karmay-a (*3,2.1) ity utsarga, to 'nupasarge ka (*3,2.3) ity apavda,
sanitya bdhako bhavati /
goda /
kambalada /
na amubandha-kr
tam asrpyam /
astriym iti kim ? striy kitan (*3,3.94) ity utsarga, a pratyayt (*3,3.102) ity apavada, sa
bdhaka eva bhavati /
cikr jihr //
____________________________________________________________________
kr
t y prag vula || PS_3,1.95 ||
_____START JKv_3,1.95:
vul-tr
cau (*3,1.133) iti vakyati /
prg etasm vulsaabdand ynita rdhvam anukramiyma, kr
tya-sajakaste veditavy
/
tatra+eva+udharisyma /
kr
tya-pradea - kr
tyair adhika-rtha-vacane (*2,1.33), kr
tyn kartari v (*2,3.71) ity evam
daya //
____________________________________________________________________
tavyat-tavya-anyara || PS_3,1.96 ||
_____START JKv_3,1.96:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
375/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#198]
aco yat || PS_3,1.97 ||
_____START JKv_3,1.97:
ajantd dhto yat pratyayo bhavati /
takro yato 'nva (*6,1.213) iti svarrtha /
geyam /
peyam /
ceyam /
jeyam /
aj-grahaa ki yvat halant yata vakyati ? ajantabhta-prvd api yath syt, ditsyam,
dhitsyam /
takiasicatiyatijannm upasakhynam taki -- takyam /
asi -- asyam /
cati -- catyam /
yati -- yatyam /
jani -- janyam /
hano v vadha ca /
vadhyam, ghtyam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
376/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.98:
pavarga-antd dhto akropadht yat prayayo bhavati /
yato 'pavda /
ap - apyam /
labha - labhyam /
po iti kim ? pkyam /
vkyam /
adupadht iti kim ? kopyam /
gopyam /
taparakaraa tatkla-artham /
pyam //
____________________________________________________________________
aki-saho ca || PS_3,1.99 ||
_____START JKv_3,1.99:
akl
aktau, aha marae, anayordhtvo yat prayayo bhavati /
akyam /
sahyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.100:
gada vyakty vci, mad hare, cara gatibhakaayo, yama uparame, etebhya ca
anupasargebhyo yat pratyayo bhavati /
gadyam /
madyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
377/2024
2/11/13
caryam /
yamyam /
anupasarge iti kim ? pragdyam /
pramdyam /
yame prvea+eva siddhe anupasarga-niyama-artha vacanam /
careri cgurau /
caryo dea /
agurau iti kim ? crya upanet //
____________________________________________________________________
[#199]
avadya-paya-vary garhya-paitavya-anirodheu || PS_3,1.101 ||
_____START JKv_3,1.101:
avadya paya vary ity ete abd niptyante garhya paitavya anirodha ity etev artheu yathsakhyam /
avadhyam iti niptyate garhya cet tad bhavati /
avadya ppam /
anudyam anyat /
vada supi kyap ca (*3,1.106) /
payam iti niptyate, paitavya cet tad bhavati /
paya kambala /
pay gau /
pyam anyat /
vary iti striy niptyate, anirodha ced bhavati /
anirodho 'pratibandha /
atena vary /
sahasrea vary /
vr
ty any /
strliga-nirdea kim artha ? vry r
tvija //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
378/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.102:
vaher dhto karae yat pratyayo niptyate /
vahaty anena iti vahya akaam /
karae iti kim ? vhyam anyat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.103:
r
gatau, asm yati prpte svmi-vaiyayo abhidheyayo yat pratyayo nipatyate /
arya svm /
aryo vaiya /
yato 'nva (*6,1.213) ity dy-udttatve prpte - svminyantodttatva ca vaktavyam /
svmi-vaiyayo iti kim ? ryo brhmaa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.104:
upasary iti niptyate kly cet prajane bhavati /
upaprvt sarte yat pratyaya /
praptakl kly /
prajana prajanana, prathamagarbha-grahaam /
garbha-grahae praptakl /
upasary gau /
upasary vaav /
kly prajane iti kim ? upasry aradi madhur //
____________________________________________________________________
379/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.105:
ajaryam iti niptyate, sagata ced bhavati /
jryate naprvt sagate sagamane kartari yat prayayo niptyate /
na jryati iti ajaryam /
ajaryam rya-sagatam /
ajarya no 'stu sagatam /
sagatam iti kim ? ajarit kambala //
____________________________________________________________________
[#200]
vada supi kyap ca || PS_3,1.106 ||
_____START JKv_3,1.106:
anupasarge iti vartate /
vader dhto subanto upapade anupasarge kyap pratyayo bhavati, cakrd yat ca /
brahmodyam, brahmavadyam /
satyodyam, satyavadyam /
supi iti kim ? vdyam /
anupasarge ity eva, pravdyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.107:
supy anupasarge ity anuvartate /
bhavater dhto subante upapade 'nupasarge bhve kyap pratyayo bhavati /
yat tu na anuvartate /
brahma-bhya gata brahatva gata /
deva-bhya, devatva gata /
bhva-grahaam uttara-artham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
380/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
hanas ta ca || PS_3,1.108 ||
_____START JKv_3,1.108:
supy anupasarge iti vartate, bhve iti ca /
hanter dhto subanta upapade 'nupasarge bhve kyap pratyayo bhavati, takra cntdea /
brahamahaty /
avahaty /
supi ity eva, ghta /
yat tu bhve na bhavty anabhidhnt /
anupasarge ity eva, praghto vartate //
____________________________________________________________________
eti-stu-s-vr
- dr
- jua kyap || PS_3,1.109 ||
_____START JKv_3,1.109:
supy anupasarge bhve iti nivr
ttam /
smnyena vidhname tat /
eti stu s vr
dr
ju ity etebhya kyap pratyayo bhavati /
itya /
stutya /
iya /
vr
tya /
dr
tya /
juya /
kyap iti vartamne puna kyab-grahaa bdhaka-bdhana-artham /
or vayake (*3,1.125) iti yata bdhitv kyab eva bhavati /
avay stutya /
vr
-grahae vr
o grahaam iyate, na vr
a /
vry r
tvija /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
381/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#201]
r
d upadhc ca akl
p i-cr
t e || PS_3,1.110 ||
_____START JKv_3,1.110:
r
kra-upadhc ca dhto kyap pratyayo bhavati kl
pi-cr
t varjayitv /
vr
tu - vr
tyam /
vr
dhu - vr
dhyam akl
pi-cr
te iti kim ? kalpyam /
cartyam /
taparakaraam kim ? kr
ta saabdane /
ca khana || PS_3,1.111 ||
_____START JKv_3,1.111:
khaner dhto kyap pratyayo bhavati, kra ca antdea /
kheyam /
drgha-nirdea pralea-artha /
tatra dvitya ikro ye vibh (*6,4.43) iti ttvabdhanrtha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
382/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
bhr
o 'sajym || PS_3,1.112 ||
_____START JKv_3,1.112:
bhr
o dhato asajy viaye kyap prayayo bhavati /
bhr
ty karmakar /
bhartavy ity artha /
asajym iti kim ? bhryo nma katriya /
samprvd vibh /
sambhr
ty, sambhry /
sajy pusi dr
atvn na te bhry prasidhyati /
striy bhva-adhikro 'sti tena bhrya prasidhyati //
____________________________________________________________________
mr
jer vibh || PS_3,1.113 ||
_____START JKv_3,1.113:
mr
jer dhto vibh kyap pratyayo bhavati /
r
d-upadhatvt prpta-vibheyam /
parimr
jya, parimrgya //
____________________________________________________________________
[#202]
rjasya-srya-mr
odya-rucya-kupya-kr
apacya-avyathy || PS_3,1.114 ||
_____START JKv_3,1.114:
rjasuya surya mr
odya rucya kupya kr
apacya avyathya ity ete abd kyapi niptyante /
rj sotavya, rj v iha syate rjasya kratu /
ssartibhy kyap, sarter utva, subater v rugama /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
383/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.116:
pue sidhe ca adhikarae kyap niptyate nakatre abhidheye /
puyanti asminn arth iti puya /
sidhyanti asminn iti siddhya /
nakatre iti kim ? poaam /
sedhanam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
384/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.117:
nipya vinya jitya ity ete abd niptyante yath-sakhya muja kalka hali ity eteu artheu
vodhyeu /
viprvt pavater nayate ca tath jayater yati prpte karmai kyab niptyate /
vipyo muja /
vipvyam anyat /
vinya klka /
vineyam anyat /
jityo hali /
jeyam anyat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.118:
prati api ity eva prvd grahe kyap pratyayo bhavati chandasi viaye /
mattasya na pratigrr
hyam /
tasmn na apigr
hyam /
chandasi iti kim ? pratigrhyam /
apigrhyam //
____________________________________________________________________
[#203]
pada-asvairi-bhy-pakyeu ca || PS_3,1.119 ||
_____START JKv_3,1.119:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
385/2024
2/11/13
pade asvairii bhyy pakye carthe graher dhto kyap pratyayo bhavati /
pade tvat -- pragr
hya padam, yasya pragr
hya-saj vihit /
avagr
hya padam, yasya avagraha kriyate /
asvair paratantra /
gr
hyak ime /
gr
htak ity artha /
bhyyam -- grma-gr
hy sen /
nagara-gr
hy sen /
grma.-nagara-abhy bahir-bht ity artha /
strliga nirded anyatra na bhavati /
pake bhava pakya /
vsudeva-gr
hy /
arjuna-gr
hy /
tatpakrit ity artha //
____________________________________________________________________
vibh kr
- vr
o || PS_3,1.120 ||
_____START JKv_3,1.120:
kr
o vr
a ca vibh kyap pratyayo bhavati /
karoter yati prpte varate r
dupadhatvt nitye kyapi prpte vibhrbhyate /
kr
tyam, kryam /
vr
yam, varyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.121:
yugyam iti niptyate patra cet tad bhavati /
patatyanena it patra vhanam ucyate /
yugyo gau /
yugyo 'va /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
386/2024
2/11/13
yugyo hast /
yuje kyap kutva ca niptyate /
patre iti kim ? yogyam anyat //
____________________________________________________________________
amvasyad-anyatarasym || PS_3,1.122 ||
_____START JKv_3,1.122:
am-abda sahrthe vartate /
tasminn upapade vaser dhto kle 'dhikarae yat pratyayo bhavati, tatra anyatarasy
vr
ddhyabhvo niptyate /
saha vasato 'smin kle srycandramasau iti amvsya, amvasy /
ekadeavikr
tasya ananyatvd amvsyy v (*4,3.30) ity atra amvasy-abdasya api
grahaa bhavati /
amvasoraha yator niptaymyavr
ddhitm /
tathaikavr
ttit tayo svara ca me prasidhyati //
____________________________________________________________________
chandasi niarkya-devahya-praya-unnya-ucchiya-marya-starya-dhvaryakhanya-khnya-devayajy-pr
c chya-prativya-brahmavdya-bhvya-stvyaupacyyapr
ni || PS_3,1.123 ||
_____START JKv_3,1.123:
niarkya-daya abd chandasi viaye niptyante /
yad iha lakaena anupapanna tat sarva niptant siddham /
niarkya iti kr
t chedane ity asmn nisprvt kyapi prpte yat, dyanta-viparyaya ca, nisa ca
atva niptyate /
niarkya cinvta paukma /
devaabde upapade hvayater juhoter v kyap, drghastugabhva ca /
deva-hya /
praprvd utprvc ca nayate kyap /
[#204]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
387/2024
2/11/13
praya /
unnya /
utprvc chie kyap /
ucchiya /
mr
pratyge, str
cchandane, dhvr
hrcchane, etebhyo yat pratyaya /
marya /
stary /
striym eva niptanam /
dhvarya /
khaneryat /
khany /
etasmd eva yat /
khnya /
devaabde upapade yajeryat /
devayajy /
strliga-niptanam /
prvt pr
cche kyap /
pr
cchya /
pratiprvat svyate kyap atvam ca /
prativya /
brahmayupapade vader yat /
brahamavdyam /
bhavate staute ca yat, vadea ca bhavati /
bhvyam /
stvya /
upaprvasya cinote yadydeau /
upacyyapr
am /
pr
e cottarapade niptanametat /
hiraya iti vaktavyam /
hirayd anyatra upaceyapr
am eva /
niarkye vyatyaya vidyn nisa atva niptant /
yadydea ity etv upacyye niptatau //
yadekasmc caturghya kyap caturbhya ca yato vidhi /
yadekasmd ya-abda ca dvau kyapau yadvidhi catu //
____________________________________________________________________
r
- halor yat || PS_3,1.124 ||
_____START JKv_3,1.124:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
388/2024
2/11/13
pacamy-arthe ah /
r
vara-antd dhtor halantc ca yat pratyayo bhavati /
kryam /
hryam /
dhryam vkyam /
pkyam //
____________________________________________________________________
or vayake || PS_3,1.125 ||
_____START JKv_3,1.125:
avaya bhva vayakam /
uvara-antd dhto yat prayayo bhavati vayake dyotye /
yato 'pavda /
lvyam /
pvyam /
avayake iti kim ? lavyam /
vayake dyotye iti vet, svarasamsa-anupapatti, avayalvyam, avayapvyam iti ? naia
doa /
mayravya sakditvt samsa /
uttarapada-prakr
ti-svare ca yatna kariyate //
____________________________________________________________________
[#205]
su-yu-vapi-rapi-lapi-trapi-cama ca || PS_3,1.126 ||
_____START JKv_3,1.126:
-prvt sunote yu vapi rapi lapi trapi cama ity etebhya ca yat pratyayo bhavati /
yato 'pavda svyam /
yvyam /
vpyam /
rpyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
389/2024
2/11/13
lpyam /
trpyam /
cmyam /
anukta-samuccaya-artha cakra /
dabhi - dbhyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.127:
nyya iti niptyate anitye 'bhidheye /
nayater prv yadydeau niptyete /
nyyo dakigni /
rhire /
tasmd nitya-viee dakia-agnv eva avatihate /
tasya ca anityatva nityam ajgarat /
yaca grhapatyd nyate dakignir havanyena saha ekayoni, tatra tan niptana, na
dakignim tre /
tasya hi yonir vikalpyate vaiyakuld vittavato bhrrdv grhapatyd v iti /
nyyo 'nitya iti ced dakignau kr
ta bhavet /
ekayonau tu ta vidyd neyo hy anyath bhavet //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.128:
avidyamn sammatir asmin ity asammati /
sammanana samamati, sammatat, pj /
prayya iti niptyate 'sammatvabhidheye /
prayya cora /
asammatau iti kim ? praeyo 'nya /
yady eva katham etat, jyehya putrya pit brahma bryt prayyntevsine, na anyasmai
kasmaicana iti ? sammatir abhilo 'py ucyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
390/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.129:
pyydaya abd niptyante yath-sakhya mne havii nivse smidheny ca
abhidheyym /
pyya iti mo yat-pratyaya, de patva ca niptyate mne /
pyya mnam meyam anyat /
samprvnnayater yadydev upasarga-drghatva ca niptyate /
snyya havi /
saneyamanyat /
rhitvc ca havir-viea eva avatihate /
niprvc cinote yadydevdikuva ca niptyate /
nikyyo nivsa /
niceyam anyat /
smidhen-abda r
g-vieasya vcaka /
tatra ca dhyy iti na sarv smidhen ucyate, ki tarhi, kcid eva /
rdhi-abdo hy ayam /
tath ca asmidhenym api dr
yate, dhyy asatyagnirnet ta somakratubhi iti //
____________________________________________________________________
[#206]
kratau kuapyya-sacyyau || PS_3,1.130 ||
_____START JKv_3,1.130:
kuapyya sacyya ity etau abdau niptyete kratv abhidheye /
kua-abde tr
tynta upapade pibater dhtor adhikarae yat pratyayo niptyate yuk ca /
kuena pyate 'smin soma iti kuapyya kratu /
yato 'nva iti svara /
samprvc cinote yadydeau niptyete /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
391/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.131:
paricyya upacyya samhya ity ete abd niptyante agnv abhidheye /
pariprvat upaprvc ca cinoter ya dydeau niptyete /
paricyyam /
upacyya /
samprvd vahe samprasraa drghatva ca niptyate /
samhya cinvta paukma /
agnau iti kim ? pariceyam /
upaceyam /
savhyam //
____________________________________________________________________
citya-agnicitye ca || PS_3,1.132 ||
_____START JKv_3,1.132:
cityaabdo 'gnicity-abda ca niptyete /
nyate 'sau cityo 'gni /
agnicayanam eva agnicity /
bhve yakara-pratyaya tuk ca /
tena anatodttatva bhavati /
agnvity eva /
ceyam anyat //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
392/2024
2/11/13
vul-tr
c au || PS_3,1.133 ||
_____START JKv_3,1.133:
dhto iti vartate /
sarvadhtubhyo vul-tr
cau pratyayau bhavata /
kraka /
kart /
hraka /
hart /
cakra smnya-graha-vidhta-artha, tu chandasi (*5,3.59), tur iha-meyassu (*6,4.154)
iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.134:
di-abda prayeka sambadhyate /
tribhyo gaebhya traya pratyay yathsakhya bhavanti /
nandya-dibhyo lyu, grahdibhyo ini, pacdibhyo 'c /
nandi-graha-pacdaya ca na dhtu-phata sannivi gr
hyante, ki tarhi, nandana ramaa ity
evam diu prtipadika-gaeu apoddhr
tya prakr
tayo nirdiyante /
[#207]
nandivsipadidisdhivardhiobhirocibhyo yantebhya sajym /
nandana /
vsana /
madana /
daa /
sdhana /
vardhana /
obhana /
rocana /
sahitapidame sajym /
sahana /
tapana /
damana /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
393/2024
2/11/13
jalpana /
ramaa /
darpaa /
sakrandana /
sakaraa /
janrdana /
yavana /
madhusdana /
vibhaa /
lavaa /
niptan atvam /
cittavinana /
kuladamana /
atrudamana /
iti nandy-di /
graha /
utsaha /
uddasa /
udbhsa /
sth /
mantra /
sammarda /
grh /
utsh /
uddso /
udbhs /
sthy /
mantr /
sammard /
rakaruvasavapa nau /
nirak /
nirv /
nivs /
nivp /
niy /
ycivyhr
savyhr
vrajavadavas pratiiddhnm /
ayc /
avyhr /
asavyhr /
avrj /
avd /
avs /
acmacittakartr
km /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
394/2024
2/11/13
395/2024
2/11/13
vraa /
dara /
daa /
dambha /
jrabhar /
vapaca /
pacdirkr
tigaa /
ajvidhi sarvadhtubhya pahyante ca pacdaya /
abdhana-artham eva syt sidhyanti vapacdaya //
____________________________________________________________________
igupadha-j-pr-kira ka || PS_3,1.135 ||
_____START JKv_3,1.135:
ig-upadhebhya jnte prte kirate ca kapratyaya bhavati /
vikipa /
vilikha /
budha /
kr
a /
jnti iti ja /
prti iti priya /
kirati iti kira /
devas evamedaya pacdau pahitavy //
____________________________________________________________________
ta ca+upasarge || PS_3,1.136 ||
_____START JKv_3,1.136:
krntebhyo dhtubhya upasarga upapade kapratyayo bhavati /
asypavda /
prastha /
sugla /
sumla //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
396/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#208]
p-ghr-dhm-dhe-dr
a a || PS_3,1.137 ||
_____START JKv_3,1.137:
pdibhyo dhtubhya upasarge upapade a-pratyayo bhavati /
utpiba /
vipiba /
ujjighra /
vijighra /
uddhama /
vidhama /
uddhaya /
vidhaya /
utpaya /
vipaya /
upasarge iti kecin na anuvartayanti /
payati iti paya /
jighrate sajy pratiedho vaktavya /
vyghra //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.138:
anupasargebhyo limpa-dibhya a-pratyayo bhavati /
limpati iti limpa /
vindati ti vinda /
dhrayati iti dhraya /
prayati iti praya /
vedayati iti vedaya /
udejti iti udejaya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
397/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.139:
do dha ca vibh a-pratyayo bhavati /
asya apavda /
dada, dya /
dadha, dhya /
anupasargt ity eva, prada, pradha //
____________________________________________________________________
jvaliti-kasantebhyo a || PS_3,1.140 ||
_____START JKv_3,1.140:
iti-abda dyartha /
jvala dptau ity evam dibhyo dhtubhya kasa gatau ity evam antebhyo vibh a-pratyayo
bhavati /
aco 'pavda /
jvla, jvala /
cla, cala /
anupasargt ity eva, prajvala /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
398/2024
2/11/13
tenoterasya+upasakhyna kartavyam /
avatanoti iti avatna //
____________________________________________________________________
[#209]
y-d-vyadha-sru-sasrv-at-avas-avahr
- liha-lia-vasa ca || PS_3,1.141 ||
_____START JKv_3,1.141:
anupasargt iti, vibh iti ca nivr
ttam /
yaia, kra-antebhya ca dhtubhya, vyadha srau sasrau at avas avahr
liha lia
vasa ity etebhya ca a pratyayo bhavati /
kra-antatvd eva yyate pratyatye siddhe punar vacana bdhakabdhana-artham /
upasarge ka bdhitv 'yam eva bhavati /
avayya /
pratiyya /
dya /
dhya /
vydha /
srva /
sasrva /
atyya /
avasya /
avahra /
leha /
lea /
vsa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.142:
dunoter nayate ca anupasarge a-pratyayo bhavti /
dunoti iti dva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
399/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,1.143:
vibh grahe dhto a-pratyayo bhavati /
aca apavda /
grha, graha /
vyavasthita-vibh ca+iyam /
jalacare nitya grha /
jyotii nesyate, tatra graha eva /
bhavate ca iti vaktavyam /
bhavati iti bhva, bhava //
____________________________________________________________________
gehe ka || PS_3,1.144 ||
_____START JKv_3,1.144:
graher dhto ka-pratyayo bhavati gehe kartari /
gr
ha vema /
ttsthyt dr ca /
gr
hanti iti gr
h dr /
gr
hi vemni //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
400/2024
2/11/13
_____START JKv_3,1.145:
dhto vun pratyayo bhavati ilpini kartari /
nr
tikhanirajibhya parigaana kartavyam /
nartaka /
khanaka /
rajaka /
nartak /
khanak /
rajak /
rajer anunsikalopa ca //
____________________________________________________________________
[#210]
gasthakan || PS_3,1.146 ||
_____START JKv_3,1.146:
gyate thakan pratyayo bhavati ilpini kartari /
gthaka, gthik //
____________________________________________________________________
yu ca || PS_3,1.147 ||
_____START JKv_3,1.147:
cakrea ga ity anukr
yate /
gyate yu pratyayo bhavati ilpini kartari /
gyana, gyan /
yoga-vibhga uttara-artha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
401/2024
2/11/13
ha ca vrhi-klayo || PS_3,1.148 ||
_____START JKv_3,1.148:
cakrea ga ity anukr
syate /
gyate yu pratyayo bhavati ilpiti kartari /
gyana, gyan /
yoga-vibhga uttara-artha //
____________________________________________________________________
pru-sr
- lva samabhihre vun || PS_3,1.149 ||
_____START JKv_3,1.149:
pru sr
l ity etebhya dhtubhya samabhihre vun pratyayo bhavati /
pravaka /
saraka /
lavaka /
samabhihra-grahaena atra sadhukritva lakyate /
sdhukrii vun vidhnt sakr
d api ya suhu karoti tatra bhavati /
bahuo yo dua karoti tatra na bhavati //
____________________________________________________________________
ii ca || PS_3,1.150 ||
_____START JKv_3,1.150:
ii gamyamny dhtum trt vun pratyayo bhavati /
jvatt jvaka /
nandatt nandaka /
prrthan-viea /
sa ca+iha kriyviaya /
amuy kriyya kart bhavet ity evam syate //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
402/2024
2/11/13
______________________________________________________
[#211]
tr
tydhyyasya dvitya pda /
____________________________________________________________________
karmay a || PS_3,2.1 ||
_____START JKv_3,2.1:
trividha karma, nirvartya, vikrya, prpya ca+iti /
sarvatra karmai upapade dhto a pratyayo bhavati /
nirvartya tvat -- kumbhakra /
nagarakra /
vikryam -- kalva /
aralva /
prpyam - veddhyya /
carcpra /
grma gacchati, ditya payati, himavanta r
oti ity atra na bhavati, anabhidhnt /
likmibhakycaribhyo a prvapada-prakr
tisvaratva ca vaktavyam /
msala, msal /
msakma, msakm /
msabhaka, msabhak /
kalycra, kalycr /
kakamibhy ca+iti vaktavyam /
sukhapratka, sukhapratk /
bahukama, bahukam //
____________________________________________________________________
hv-v-ama ca || PS_3,2.2 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
403/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.2:
hve spardhy abde ca, ve tantusantne, m mne ity etebhya ca karmay-upapade a
pratyayo bhavati /
kapratyayasya apavda /
svargahvya /
tantuvya /
dhnyamya //
____________________________________________________________________
to 'nupasarge ka || PS_3,2.3 ||
_____START JKv_3,2.3:
kra-antebhya anupasargebhya karmay-upapade kapratyayo bhavati /
ao 'pavda /
goda /
kambalada /
pritram /
agulitram /
anupasarge iti kim ? gosandya /
vaavsandya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.4:
subante upapade tihate kapratyayo bhavati /
samastha /
viamastha /
atra yogavibhga kartavya supi iti /
supi krntebhya kapratyayo bhavati /
dvbhym pibati iti dvipa /
pdapa /
kacchapa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
404/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#212]
tunda-okayo parimr
ja-apanudo || PS_3,2.5 ||
_____START JKv_3,2.5:
tunda-okayo karmaor upapadayo parimr
ja-apanudo dhtvo kapratyayo bhavati /
tunda-parimr
ja ste /
oka-apanuda putro jta /
lasya sukhharaayo iti vaktavyam /
alasas tunda-primr
ja ucyate /
tunda-parimrja eva anya /
sukhasya ahart oka-apanuda /
oka-apanoda eva anya /
kaprakarao mla-vibhujdibhya upasakhynam /
mlni vibhujdibhya upasakhynam /
mlni vibhujati iti mlavibhujo ratha /
nakhamucni dhani /
kkanuhastil /
kau modate kumudam //
____________________________________________________________________
405/2024
2/11/13
sopasarga-artha rambha /
dadte jnte ca dhto preopasr
t karmay-upapade kapratyayo bhavati /
ao 'pavda /
sarvaprada /
pathipraja /
pre iti kim ? gosandya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.7:
sopasarga-artha rambha /
saprvt khy ity etasmd dhto karmay-upapade kapratyayo bhavati /
ao 'pavda /
g sacae gosakhya //
____________________________________________________________________
g-po ak || PS_3,2.8 ||
_____START JKv_3,2.8:
karmay-anupasarge iti vartate /
gyate pibate ca dhto karmay-upapade 'nupasarge ak pratyayo bhavati /
kasya apavda /
akra gyati akraga, akrag /
smaga, smag /
surdhvo pibater iti vaktavyam /
surpa, surp /
dhupa, dhup /
surdhvo iti kim ? krap brhma /
pibate iti kim ? sur pti iti surp /
anupasarge ity eva, akrasagya /
smasagya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
406/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#213]
harater anudyamane 'c || PS_3,2.9 ||
_____START JKv_3,2.9:
harater dhtor anudyamane vartamnt karmai upapade ac pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
udyamanam utkepaam /
aa harati aahara /
rikthahara /
anudyamane iti kim ? bhrahra /
acprakarae aktilgalkuayaitomaraghaaghadhauu graher upasakhynam /
aktigraha /
lgalagraha /
akuagraha /
yaigraha /
tomaragraha /
ghaagraha /
ghagraha /
dhanurgraha /
stre ca dhryarthe /
stragraha /
stra dhrayati ity artha /
stragrha eva anya //
____________________________________________________________________
vayasi ca || PS_3,2.10 ||
_____START JKv_3,2.10:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
407/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
i tcchlye || PS_3,2.11 ||
_____START JKv_3,2.11:
-prvd harate karmay-upapade ac pratyayo bhavati tcchlye gamyamne /
tcchlya tat-svabhvat /
puphara /
phalhara /
pupdy-harane svbhvik phalnapek pravr
ttir asya ity artha /
tcchoye iti kim ? bhram harati iti bhrhra //
____________________________________________________________________
arha || PS_3,2.12 ||
_____START JKv_3,2.12:
arha pjym, asmd dhto karmay-upapade acpratyayao bhavati /
ao 'pavda /
strlige viea /
pjrh /
gandhrha /
mlrh //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
408/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.13:
stamba kara ity etayo subantayor upapadayor yath-sakhya rami-japo dhtvo
acpratyayo bhavati /
rame akarmakatvt, jape abda-karmakatvt karma na sambhavati iti supi ity etad iha
abhisambadhyate /
hastiscakayor iti vaktavyam /
stambe ramate iti stamberama hart /
kare japati iti karejapa scaka /
hastiscakayo iti kim ? stambe rant /
kare japit maaka //
____________________________________________________________________
[#214]
ami dhto sajym || PS_3,2.14 ||
_____START JKv_3,2.14:
amy upapade dhtu-mtrt sajy viaye acpratyayao bhavati /
akara /
abhava /
avada /
dhtu-grahaa ki yvat dhto iti vartata eva ? ami-sajym iti siddhe dhtu-grahaa
kr
o hetvdiu apratiedha-artham /
akar nma parivrjik /
akar nma akunik /
tacchl ca //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
409/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.15:
supi iti sambadhyate /
eter dhtor adhikarae subanta upapade ac pratyayo bhavati /
khe ete khaaya /
gartaaya /
prvdiu upasakhynam /
prvbhy ete prvaaya /
udaraaya /
pr
haaya /
digdhasahaprvc ca /
digdhena saha ete digdha-sahaaya /
uttndiu kartr
u /
uttna ete uttnaaya /
avamrdh ete avamrdhaaya /
girau achandasi /
girau ete giria //
____________________________________________________________________
care a || PS_3,2.16 ||
_____START JKv_3,2.16:
adhikarae iti vartate /
carer dhtor adhikarae subanta upapade apratyayo bhavati /
kuruu carati kurucara /
madracara /
kurucar /
madracar /
pratyayntarakaraa b-artham //
____________________________________________________________________
bhik-sen-dyeu ca || PS_3,2.17 ||
_____START JKv_3,2.17:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
410/2024
2/11/13
anadhikaraa-artha rambha /
bhik sen dya ity eteu upapadeu care dhato apratyayo bhavati /
bhikcara /
sencara /
dyacara //
____________________________________________________________________
[#215]
puro 'grato 'greu sarte || PS_3,2.18 ||
_____START JKv_3,2.18:
puras agratas agre ity eteu upapadeu sarte dhto apratyayo bhavati /
pura sarati purasara /
agratasara /
agresara //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.19:
prva-abde kartr
-vciny-upapade sarter dhto apratyaya bhavati /
prva sarati iti prvasara /
kartari iti kim ? prva dea sarati iti prvasra //
____________________________________________________________________
kr
o hetu-tcchlya-nulomyeu || PS_3,2.20 ||
_____START JKv_3,2.20:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
411/2024
2/11/13
karmai upapade karote dhto apratyayo bhavati hetau tcchlye nulomye ca gamyamne /
hetu aikntika karaam /
tcchlya tatsvabhvat /
nulomyam anuklat /
hetau tvat - okakar kany /
yaaskar vidy /
kulakara dhanam /
tcchlye - rddhakara /
arthakara /
nulomye - praiakara /
vacanakara /
etesu iti kim ? kumbhakra /
nagarakra //
____________________________________________________________________
div-vibh-ni-prabh-bhs-kra-anta-ananta-di-bahu-nnd-ki-lipi-libi-balibhakti-kartr
- citra-ketra-sakhy-jagh-bhv-ahar-yat-tad-dhanur-aruu ||
PS_3,2.21 ||
_____START JKv_3,2.21:
karmai supi iti ca dvayam apy anuvartate /
tatra yathyoga sambandha /
div-diu upapadeu karoter dhto apratyayo bhavati /
ahetvdy-artha rambha /
div-abdo adhikaraa-vacana supi ity asya vieaam /
div karoti prinaaceyuktn iti divkara /
vibh karoti iti vibhkara /
nikara /
prabhkara /
bhskara /
sakrasya niptand visarjanya-jihvmlyau na bhavata /
krakara /
antakara /
anantakara /
dikara /
bahukara /
nndkara /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
412/2024
2/11/13
kikara /
lipikara /
libikara /
balikara /
bhaktikara /
kartr
kara /
citrakara /
ketrakara /
sakhy - ekakara, dvikara, trikara /
jaghkara /
bhukara /
ahaskara /
yatkara /
tatkara /
dhanukara /
arukara /
kiyattadbahuu kr
o 'jvidhnam /
kikar /
yatkar /
tatkar /
bahukar /
athav ajdiu pha karisyate //
____________________________________________________________________
[#216]
karmai bhr
t au || PS_3,2.22 ||
_____START JKv_3,2.22:
karmai iti svarpa-grahanam /
karama-abde upapade karma-vcini karote apratyayo bhavati bhr
tau gamyamnym /
bhr
ti vetana, karmanirvea /
karma karoti iti karmakara bhr
taka ityartha /
bhr
tau iti kim ? karakra //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
413/2024
2/11/13
na abda-loka-kalaha-gth-vaira-cu-stra-mantra-padeu || PS_3,2.23 ||
_____START JKv_3,2.23:
abddiu upapadeu karote apratyayo na bhavati /
hetvdiu prpta pratiidhyate /
abdakra /
lokakra /
kalahakra /
gthkra /
vairakra /
cukra /
caukra /
strakra /
mantrakra /
padakra //
____________________________________________________________________
stamba-akr
t or in || PS_3,2.24 ||
_____START JKv_3,2.24:
stamba akr
t ity etayo karmaor upapadayo inpratyayo bhavati /
vrhivatsayor iti vaktavyam /
stambakarirvrhi /
akr
tkarirvatsa /
vrhivatsayo iti kim ? stambakra /
akr
tkara //
____________________________________________________________________
harater dr
t i-nthayo paau || PS_3,2.25 ||
_____START JKv_3,2.25:
dr
ti ntha ity etayo karmaor upapadayo harater dhto paau kartari in pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
414/2024
2/11/13
dr
ti harati dr
tihari pau /
nthahari pau /
paau iti kim ? dr
tihra /
nthahra //
____________________________________________________________________
phalegrahir-tmambhari ca || PS_3,2.26 ||
_____START JKv_3,2.26:
phalegrahi tmambhari ity etau abdau niptyete /
phala-abdasya upapadasya ekrntatvam inpratyaya ca graher niptyate /
phalni gr
hti iti phalegrahir vr
ka /
tma-abdasya upapadasya mumgama inpratyaya ca bhr
o niptyate /
tmna bibharti tmambhari /
anukta-samuccaya-artha cakra /
kukimbhari /
udarambhari //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.27:
vana aa sambhaktau, raka plane, mantha viloane, etebhya karmay-upapade chandasi
viaye inpratyayo bhavati /
brahmavani tv katravani suprajvani ryaspoavani paryhmi /
gosani vcamudeyam /
yau pathirak vnau /
havirmathnmabhy 3 vivsatm //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
415/2024
2/11/13
[#217]
eje kha || PS_3,2.28 ||
_____START JKv_3,2.28:
ejr
kampane ity asmt yantt karmay-upapade kha pratyayo bhavati /
khakro mumatha /
akra srvadhtuka-saja-artha /
agamejayati agamejaya /
janamejaya /
khaprayaye vtuntilaardhevajadhetudajahtnm upasakhynam /
vtamaj mr
g /
unindhaya /
tilantuda /
ardhajah m //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.29:
nsikstanayo karmaorupapadayo dhmdheordhtvo kha pratyayo bhavati /
yathsakhyamatra neyate /
stane dhea /
satnandhaya /
nsiky tu dhma ca dhea ca /
nsikandhama, nsikandhaya /
tac ca+etan nsika-stanayor iti lakaavyabhicracihnd alpctarasya aprvaniptanl labhyate
/
dhea itvt striy p pratyayo bhavati /
stanandhay //
____________________________________________________________________
n-muyo ca || PS_3,2.30 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
416/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.30:
n muti ity etayo karmaor upapadayo dhmdheo khapratyayo bhavati /
atra api ghyantasya aprvanipto lakaavyabhicracihnam /
tena sakhytnudeo na bhavati /
nindhama /
muindhama /
nindhaya /
muindhaya /
anuktasamuccaya-artha cakra /
ghaindhama /
ghaindhaya /
khrindhama /
khrindhaya /
vtandhama parvata /
vtandhaya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.31:
rujo bhage, vaha prpae ity etbhym utprvbhy kle karmai upapade kha pratyayo
bhavati /
klam udrujati iti klamudrujo ratha /
klamudvaha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.32:
vaha abhra ity etayo karamor upapadayo liher dhto kha pratyayo bhavati /
vaha lehi iti vahliho gau /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
417/2024
2/11/13
abhraliho vyu //
____________________________________________________________________
[#218]
parime paca || PS_3,2.33 ||
_____START JKv_3,2.33:
parima prasthdi, tasmin karmay-upapade pace kha pratyayo bhavati /
prastha pacati prasthapac sthl /
droapaca /
khripaca kaha //
____________________________________________________________________
mita-nakhe ca || PS_3,2.34 ||
_____START JKv_3,2.34:
mita nakha ity etayo karmaor upapadayo pace kha pratyayo bhavati /
aparima-artha rambha /
mita pacati mitampac brhma /
nakhapac yavg //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.35:
vidhu arus ity etayo karmaor upapadayo tuder dhto kha pratyayo bhavati /
vidhuntuda rhu /
arunatuda //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
418/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
asrya-lalayor dr
i-tapo || PS_3,2.36 ||
_____START JKv_3,2.36:
asrya lala ity etayo karmaor upapadayo dr
i-tapo dhtvo kha pratyayo bhavati /
asryapay rjadr /
lalatapa ditya /
asrya iti ca asamartha-samso 'ya, dr
in naa sambandht, srya na payanti iti /
guptipara caitat /
eva nma gupt yad aparihrya-darana sryam api na payanti iti //
____________________________________________________________________
ugrampaya-irammada-pindham ca || PS_3,2.37 ||
_____START JKv_3,2.37:
ugrampaya irammada pindhama ity ete abd niptyante /
ugra payati iti ugrampaya /
iray mdyati iti irammada /
payo dhmyante eu iti pindham panthna //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.38:
priya vaa ity etayo karamo upapadayo vade dhto khac pratyayo bhavati /
priya vadati iti priyavada /
vaavada /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
419/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.39:
dviat-parayo karmaor upapadayo tpe chto khac pratyayo bhavati /
tapa dhe curdi, tapasantpe bhvdi, dvayor api grahaam /
dvianta tpayati dviantapa /
parantapa /
dviatparayo iti dvitakrako nirdea /
tena striy na bhavati /
dviat tpayati dviattpa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.40:
vkabde karmai upapade yame dhto khac prayayo bhavati vrate gamyamne /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
420/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.41:
pur sarva ity etayo karamao upapadayo yathsakhya drisaho dhtvo khac pratyayo
bhavati /
pura drayati purandara /
sarvasaho rj /
bhave ca drer iti vaktavyam /
bhagandara //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.42:
sarvakla abhra karra ity eteu karmasu upapadeu kae dhto khac pratyayo bhavati /
sarva kaati sarvakaa khala /
klaka nad /
abhrakao giri /
karaka vty //
____________________________________________________________________
[#220]
megha-rti-bhayeu kr
a || PS_3,2.43 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
421/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.43:
megha r
ti bhaya ity eteu karmasu upapadeu kar
a khac pratyayo bhavati /
meghakara /
r
tikara /
bhayakara /
upapada-vidhau bhaydi-grahaa tadantavidhi prayojayati /
abhayakara //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.44:
kema priya madra ity eteu karmasu upapadeu karote a pratyayo bhavati, cakrt khac ca /
kemakra, kemakara /
priyakra, priyakara /
madrakra, madrakara /
v iti vaktavye punar a-grahana hetvdiu apratiedha-artham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.45:
atra supi ity upatihate /
ita-abde subante upapade bhavater dhto karae bhve ca-arthe khac pratyayo bhavati /
ito bhavati anena itambhava odana /
bhve - itasya bhavanam itambhava vartate //
____________________________________________________________________
sajy bhr
- tr
- vr
- ji-dhri-sahi-tapi-dama || PS_3,2.46 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
422/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.46:
karmai iti supi iti ca prakr
ta sajvad yathsambhava sambadhyate /
bhr
tr
vr
ji dhri sahi tapi dama ity etebhyo dhtubhya sajy viaye khac pratyayo bhavati /
vivambhar vasundhar /
rathantara sma /
pativar kany /
atrujayo hast /
yugandhara parvata /
atrusaha /
atrutapa /
aridama /
sajym iti kim ? kuumba bibharti iti kuumbabhra //
____________________________________________________________________
gama ca || PS_3,2.47 ||
_____START JKv_3,2.47:
game dhto supi upapade sajy viaye khac pratyayo bhavati /
sutagamo nma, yasya putra sautagami /
yogavibhga uttarrtha //
____________________________________________________________________
anta-atyanta-adhva-dra-pra-sarva-ananteu a || PS_3,2.48 ||
_____START JKv_3,2.48:
sajym iti na anuvartate /
anta atyanta adhvan dura pra sarva ananta ity eteu karmasu upapadeu game apratyayo
bhavati /
antaga atyantaga /
adhvaga /
draga /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
423/2024
2/11/13
praga /
sarvaga /
anantaga /
anantaga /
akara iloprtha, ityabhasya apy anubandhakaraa-smarthyt iti //
[#221]
aprakarae sarvatrapannayor upasakhynam /
sarvatraga /
pannaga /
uraso lopa ca /
uras gacchati iti uraga /
suduror adhikarae /
sukhena gacchaty asmin iti suga /
durga /
niro dee /
nirgo dea /
apra ha - aprakarae 'nyev api dr
yate iti /
stryagraga /
grmaga /
gurutalpaga //
____________________________________________________________________
ii hana || PS_3,2.49 ||
_____START JKv_3,2.49:
a iti vartate /
ii gamyamny hanter dhto karmay-upapade aprayayo bhavati /
timi vadhyt timiha /
atruha /
ii iti kim ? atrughta /
drvhano 'antasya ca a sajym /
drv upapade prvd hante a pratyayo bhavati, antasya ca a krdeo bhavati,
sajy viaye /
dru hanti drvgha /
crau v /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
424/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#222]
ape klea-tamaso || PS_3,2.50 ||
_____START JKv_3,2.50:
apaprvt hante dhto klea-tamaso karmaor upapadayo apratyayo bhavati /
klepaha putra /
tamopaha srya /
anr artha rambha //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
425/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.52:
hante jypatyo karmao uapapadayo lakaavati kartari ak pratyayo bhavati /
jyghno brhmaa patighn vr
al /
atha v lakae dyotye ak pratyaya //
____________________________________________________________________
amanuyakartr
k e ca || PS_3,2.53 ||
_____START JKv_3,2.53:
amanuyakartr
ke vartamnd hante dhto karmai upapade ak pratyayo bhavati /
jyghnastilaklaka /
patighn pirekh /
lemaghna madhu /
pittaghna ghr
tam /
amanuyakartr
ke iti kim ? khughta dra /
iha karmn na bhavati, cauraghto hast ? kr
tya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti bahula-vacand a
bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.54:
aktau gamyamny hasti kapayo karmaor upapadayo hante ak pratyayo bhavati /
manuyakartr
ka-artha rambha /
hastina hantu akta hastighna manuya /
ka payati praviata iti kapaghnacaura /
aktau iti kim ? viea hastina hanti hastighta //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
426/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.55:
pigha tagha ity etau abdau niptyete ilpini kartari /
pi ta ity etayo karmao upapadayo hante dhato ak pratyayo bhavati,
[#223]
tasmica parato hante ilopo ghatva ca niptyate /
pigha /
tagha /
ilpini iti kim ? pighta /
taghta /
rjagha upasakhynam /
rjna hanti rjagha //
____________________________________________________________________
hya-subhaga-sthla-palita-nagna-andha-priyeu cvy-arthev acvau kr
a karae
khyun || PS_3,2.56 ||
_____START JKv_3,2.56:
hydiu karmasu upapadeu cvy-artheu acvyanteu karote dhto karae krake khyun
pratyayo bhavati /
cver vikalpena vidhnd dvividh cvyarth, cvyant acvyant ca /
tatra cvyant paryudasyante /
anhya hya kurvanti anena hyakaraam /
subhagakaraam /
sthlakaraam /
palitakaraam /
nagnakaraam /
andhakaraam /
priyakaraam /
cvyartheu iti kim ? hya tailena kurvanti abhyajayanti ity artha /
prakr
ter avivakym abhtaprdurbhve 'pi pratyudharaa bhavati /
acvau iti kim ? hykurvanty anena /
nanu ca khyun mukte lyu bhavitavyam, na ca lyua khyuna ca vieo 'sti, tatra ki
pratiedhena ? eva tarhi pratiedha-smarthyt khyuni asati lyu api na bhavati, tena lyuo 'py
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
427/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.57:
hydisu subanteu upapadeu cvyartheu acvyanteu bhavater dhto kartari krake
khiuc, khuka ity etau pratyayau bhavata /
anhya hyo bhavati hyabhaviu, hyabhvuka /
subhavabhaviu, subhagabhvuka /
sthlabhaviu, sthlabhvuka /
palitabhaviu, palitabhvuka /
nagnabhaviu, nagnabhvuka /
andhabhaviu, andhabhvuka /
priyabhaviu, priyabhvuka /
kartari iti kim ? karae m bht /
cvyarthesu ity eva, hyo bhavit /
acvau ity eva, hybhavit /
udttatvd bhuva siddham ikrditvam iuca /
nastu svarasiddhyartham ikrditvam iyate //
____________________________________________________________________
spr
o 'nudake kvin || PS_3,2.58 ||
_____START JKv_3,2.58:
spr
e rdhtor anudake subanta upapade kvin pratyayo bhavati /
nanu sakarmakatvt spr
e karmaivopapada prpnoti ? na+ea doa /
kartari iti prvastrd anuvartate, tat kartr
pracaya-artha vijyate /
subantamtre ca+upapade kartr
pacayo labhyate ghr
ta spr
ati ghr
taspr
k/
mantrea spr
ati mantraspr
k/
jalena spr
ati jalaspr
k/
anudake iti kim ? udakaspara /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
428/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#224]
r
t vig-dadhr
k -srag-dig-uig-acu-yuji-kruc ca || PS_3,2.59 ||
_____START JKv_3,2.59:
r
tvigdaya paca-abd kvin-pratyaynt niptyante, apare trayo dhtvo nirdiyante /
r
tu-abda upapade yajer dhato kvin pratyayo niptyate /
r
tau yajati, r
tu v yajati, r
tuprayukto v yajati r
tvik /
rhire yath kathacid anugantavy /
dhr
e kvin pratyaya, dvirvacanam, antodttatva ca niptyate /
dhr
oti iti dadhr
k/
sr
je karmai kvin, amgama ca niptyate /
sr
janti tam iti srak /
die karmai kvin niptyate /
dianti tm iti dik /
utprvt snihe kvin, upasargnta-lopa, atva ca niptyate /
uik /
acu yuji kruca ity ete dhtn kvin pratyayo bhavati /
niptanai saha nirdet atra api kicid alkaika kryam asti /
acate subnata-mtra upapade kvin pratyayo bhavati /
pr /
pratya /
uda /
yuje kruce ca kevald eva /
yu, yujau, yuja /
sopapadt tu satsdvia (*3,2.61) ity din kvip bhavati /
avayuk, avayujau, avayuja /
kru, krucau, kruca /
nalopa kasmn na bhavati ? niptana-shacaryt //
____________________________________________________________________
tyaddiu dr
o 'nlocane ka ca || PS_3,2.60 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
429/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.60:
tyaddiu upapadeu dr
er dhtor anlocane 'rthe vartamnt ka pratyayo bhavati, cakrt
kvin ca /
tydr
a, tydr
k/
tdr
a, tdr
k/
ydr
a, ydr
k/
kao akro vieaa-artha, hak ha ka iti /
anlocane iti kim ? ta payati taddara /
tdr
gdayo hi rhiabda-prakr, na+eva atra daranakriy vidyate /
samnnyayoceti vaktavyam /
sadr
a, sadr
k/
anydr
a, anydr
k/
dr
e ka ca vaktavya /
tdr
ka /
ydr
ka /
anydr
ka /
kdr
ka //
____________________________________________________________________
[#225]
sat-s-dvia-druha-duha-yuja-vida-bhidac-chida-ji-n-rjm uasarge 'pi kvip ||
PS_3,2.61 ||
_____START JKv_3,2.61:
supi ity anuvartate /
karma-grahaa tu spr
o 'nudake kvin (*3,2.58) ity ata prabhr
ti na vypriyate /
saddibhya dhtubhya subante upapade upasarge 'pi anupasarge 'pi kvip pratyayo bhavati /
upasarga-grahaam jpanrtham, anyatra sub-grahae upasarga-grahaa na bhavati iti,
vada supi kyap ca (*3,1.106) iti /
s iti dvi shacaryt ste ddikasya grahaa, na suvate tauddikasya /
yujir yoge, yuja samdhau, dvayor api grahaam /
vida jne, vida sattym, vida vicrae, traym api grahaam /
na lbha-arthasya vide, akrasya vivakatatvt /
sad - uciat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
430/2024
2/11/13
antarikasat /
upasat /
s - aas /
atas /
pras /
dvia - mitradvi /
pradvi /
druha - mitradhruk /
pradhruk /
duha - godhuk /
pradhuk /
yuja - avayuk /
prayuk /
vida - vedavit /
pravit /
brahmavit /
bhida - khabhit /
prabhit /
chida - rajjucchid /
pracchid /
ji - atrujit /
prajit /
n - senn /
pra /
grma /
agra /
katham atra atvam ? sa e grma (*5,2.78) iti niptant, nayate prvapadt sajym
aga (*8,4.3) iti atvam /
rja - r /
vir /
samr /
mo rji sama kvau (*8,2.35) iti matvam /
anyebhyo 'pi dr
yate (*3,2.178), kvip ca (*3,2.76) iti smnyena vakyati, tasya+eva aya
prapaca //
____________________________________________________________________
bhajo vi || PS_3,2.62 ||
_____START JKv_3,2.62:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
431/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.63:
upasarge supi ity eva /
chandasi viaye saher dhto subante upapade vi-pratyayo bhavati /
tur /
sahe sa sa (*8,3.56) iti atvam, anyem api dr
yate (*6,3.137) iti drghatvam //
____________________________________________________________________
[#226]
vaha ca || PS_3,2.64 ||
_____START JKv_3,2.64:
vaher dhto chandasi viaye subanta upapade vipratyayo bhavati /
prahav /
divyav /
yoga-vibhga uttara-artha //
____________________________________________________________________
kavya-pura-puryeu yu || PS_3,2.65 ||
_____START JKv_3,2.65:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
432/2024
2/11/13
kavya pura purya ity eteu upapadeu chandasi viaye vaher dhto yu pratyayo bhavati /
kavyavhana pitr
m /
puravhaa /
puryavhana //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.66:
havya-abde upapade chandasi viaye vaher dhto yu pratyayo bhavati, ananta-pda ced
vahirvartate /
agni ca havya-vhana anantapdam iti kim ? havyavagnirajara pit na //
____________________________________________________________________
jana-sana-khana-krama-gamo vi || PS_3,2.67 ||
_____START JKv_3,2.67:
chandasi upasarge supi iti anuvartate /
jana janane, jan pradurbhve, dvayor api grahaam /
tath au dne, vana ane sabhaktau, dvayor api grahaam /
jandibhya dhtubhya subanta upapade chandasi viaye vi pratyayo bhavati /
akra smnya-grahaa-avighta-artha ver apr
ktasya (*6,1.67) iti, vieaa-artha ca
vivanor anunsikasyt (*6,4.41) iti /
jana - abj goj /
sana - go indo nr
asi /
khana - bisakh /
kpakh /
krama - dadhikr /
gama - agreg unnatr
m //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
433/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.68:
chandasi iti nivr
ttam /
ader dhtor ananne supy upapade vi pratyayo bhavati /
mamatti mt /
sasyt /
ananne iti kim ? annda //
____________________________________________________________________
kravye ca || PS_3,2.69 ||
_____START JKv_3,2.69:
kravya-abda upapade ader dhto vi pratyayo bhavati /
kravyamatti kravyt /
prvea+eva siddhe vacanam asarpabdhana-artham /
tena a na bhavati /
katha tarhi kravyda ? kr
ttavikr
tta-abde upapade a, tasya ca pr
odardipht
kravyabhva /
kr
ttavikr
ttapakvamsabhaka kravyda ucyate, mamsabhaka kravyt iti //
____________________________________________________________________
[#227]
duha kab gha ca || PS_3,2.70 ||
_____START JKv_3,2.70:
duher dhto supy upapade kap pratyayo bhavati, ghakra cntdea /
kmadugh dhenu /
arghadugh /
dharmadugha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
434/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.71:
vetavaha ukthaas puro ity etebhyo vin pratyayo bhavati mantre viaye /
dhtu-upapada-samudy niptyante alkaikakrya-siddhy-artham /
pratyayas tu vidhyata eva /
veta-abde kartr
-vcini upapade vaher dhto karai krake vin pratyayo bhavati /
vet ena vahanti vetav indra /
uktha-abde karmai karae v upapade asater dhto vin pratyayo bhavati, nalopa ca
niptyate /
ukthni asati, ukthair v asati, uktha yajamna /
dr
dne ity etasya puraprvasya atvam, karmai ca pratyaya /
puro danta ena pro /
vetavahdn aspadasya+iti vaktavyam /
vetavobhym /
vetavobhi /
padasya iti kim ? vetavhau /
vetavha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.72:
ave upapade yaje dhto vin pratyayo bhavati mantre viaye /
tva yaje varuasya avay asi /
yogavibhga uttara-artha //
____________________________________________________________________
435/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.73:
upe upapade yaje chandasi viaye vic pratyayo bhavati /
upayabhir rdhva vahanti /
upayatvam /
chando-grahaa brhmaa-artham /
vica citkaraa smnya-grahaa-avighta-artham ver apr
ktasya (*6,1.67) iti /
kim artham idam ucyate, yvata anyebhyo 'pi dr
yante (*3,2.75) iti yajer api vic siddha eva ? yajer
niyama-artham etat, upayaje chandasya+iva, na bhym iti //
____________________________________________________________________
[#228]
to manin-kvanib-vanipa ca || PS_3,2.74 ||
_____START JKv_3,2.74:
chandsi iti vartate, supi upasarge 'pi iti ca /
krntebhyo dhtubhya supi upapde chandsi viaye manin kvanip vanip ity ete pratyay
bhavanti /
cakart vic bhavati /
sudm /
avatthm /
kvanip - sudhv /
supv /
vanip - bhridv /
ghr
tapv /
vic khalv api - kllap /
ubhaya /
rmasya+upad //
____________________________________________________________________
anyebhyo 'pi dr
yante || PS_3,2.75 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
436/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.75:
chandasi iti nivr
ttam /
anyebhyo 'pi dhtubhyo 'nkrntebhyo manin kyanip vanip ity ete pratyay dr
yante, vic ca /
suarm /
kvanip - prtaritv /
prtaritvnau /
vanip - vijvgne /
agreyv /
vic khalv api - reasi /
api-abda sarva-updhivyabhicra-artha /
nirupapadd api bhavati /
dhv /
pv /
dr
i-grahaa prayoga-anusaraa-artham //
____________________________________________________________________
kvip ca || PS_3,2.76 ||
_____START JKv_3,2.76:
sarvadhtubhya sopapadebhyo nirupapadebhya ca chandasi bhy ca kvip pratyayo
bhavati /
ukhy srasate ukhsrat /
paradhvat /
vht bhrayati, vhbhra /
anyeam api dr
yate (*6,3.137) iti drgha //
____________________________________________________________________
stha ka ca || PS_3,2.77 ||
_____START JKv_3,2.77:
supi upasarge 'pi iti ca vartate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
437/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#229]
supy ajtau inis tcchlye || PS_3,2.78 ||
_____START JKv_3,2.78:
ajti-vcini subanta upapade tcchlye gamyamne dhto ini pratyayo bhavati /
uabhoj /
tabhoj /
ajtau iti kim ? brhmanmantrayit /
tchhlye iti kim ? ua bhukte kadcit /
supi iti vartamne puna sub-grahaam upasarganivr
tty-artham /
utpratibhym i sarter upasakhynam /
udsriya /
pratysriya /
sdhukrii ca /
sadhukr /
sdhudy /
brahmai vada /
brahmavdino vadanti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.79:
kartr
-vcini upamne upapade dhto ini-pratyayo bhavati /
upapadakart pratyaya-arthasya kartur upamnam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
438/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
vrate || PS_3,2.80 ||
_____START JKv_3,2.80:
vrata iti strato niyama ucyate vrate gamyamne subanta upapade dhto ini pratyayo
bhavati /
samudyopadhi ca ayam /
dhatu-upapada-pratyayasaudayena vrata gamyate /
sthailay /
arddhabhoj /
kmacraprptau niyama /
sati ayane sthaila eva ete na anyatra /
sati bhojane 'rddham eva bhukte na rddham iti /
vrate iti kim ? sthile ete devadatta /
atacchlya-artha rambha, jty-artho v //
____________________________________________________________________
[#230]
bahulam bhkye || PS_3,2.81 ||
_____START JKv_3,2.81:
bhkye gamyamne dhto bahula ini pratyayo bhavati /
abhkya paunapunyam /
ttparyam sevaiva, tcchlydanyat /
kayapyio gandhr /
krapyia unar /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
439/2024
2/11/13
sauvrapyio bhlk /
bahula-grahaat kulmakhda ity atra na bhavati //
____________________________________________________________________
mana || PS_3,2.82 ||
_____START JKv_3,2.82:
supi iti vartate /
manyate subante upapade ini pratyayo bhavati /
daranyamn /
obhanamn /
bahula-grahaa-anuvr
tte manyate grahaa na manute /
uttarastre hi kha-pratyaye vikaraakr
to viea syt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.83:
tmano mananam tmamna /
tmamne vartamnn manyate supy upapade kha-pratyayo bhavati /
cakr ini ca /
yad pratyaya-artha kart tmnam eva daranyatvdin dharmea yukta manyate, tad
'ya vidhi /
daranyam tmna manyate daranyamanya, daranyamn /
paita manya, paitamn /
tmamne iti kim ? daranyaman devadattasya yajadatta //
____________________________________________________________________
bhte || PS_3,2.84 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
440/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.84:
bhte ity adhikro vartamane la (*3,2.123) iti yavat /
yadita rdhvam anukramiyma bhte ity eva tad veditavyam /
dhtv-adhikrc ca dhtv-arthe bhte iti vijyate /
vakyati - karae yaja (*3,2.85), agniomena iavn agniomayj /
bhte iti kim ? agniomena yajate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.85:
ini anuvartate, na kha /
yajater dhto karae upapade inipratyayo bhavati bhte /
agniomayj /
agnitoma phalabhvany karaa bhavati //
____________________________________________________________________
[#231]
karamai hana || PS_3,2.86 ||
_____START JKv_3,2.86:
karai upapade hanter dhto ini pratyayo bhavati bhte kale /
pitr
vyaght /
mtulaght /
kugsitagrahaa kartavyam /
iti m bht, caura hatavn //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
441/2024
2/11/13
brahma-bhra-vr
t reu kvip || PS_3,2.87 ||
_____START JKv_3,2.87:
karmai iti vartate /
brahmdiu karmasu upapadeu hanter dhto kvip pratyayo bhavati bhte /
brahmah /
brah /
vr
trah /
kimartham idam ucyate yvat sarvadhtubhya kvip vihita eva ? brahmdiu hante kvibvacana niyama-artham /
caturvidha ca atra niyama iyate /
brahmdiv eva hante, na anyasminnaupapade, purua hatavn iti /
brahmdiu hanter eva, na anyasmt syt, brahma adhtavn iti /
brahmdiu hanter bhtakle kvip eva na anya pratyaya, tath bhtakle eva na anyasmin,
brahma hanti haniyati v iti /
tad etad vakyama-bahula-grahaasya purastadapakaral labhyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.88:
prvea niyamd aprpta kvip pratyaya vidhyate /
chandasi viaye upapadantarev api hanter bahula kvip pratyayo bhavati /
matr
h saptama naraka vrajet /
pitr
h /
na ca bhavati /
mtr
ghta /
pitr
ghta //
____________________________________________________________________
su-karma-ppa-mantra-puyeu kr
a || PS_3,2.89 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
442/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.89:
karmai iti vartate /
tad-asambhavt su-abdam varjayitv pariin vieaa bhavati /
svdiu karmasu upapadeu karoter dhto kvip pratyayo bhavati /
sukr
t/
karmakr
t/
ppakr
t/
mantrakr
t/
puyakr
t/
ayam api niyama-artha rambha /
trividha ca atra niyama iyate /
dhtuniyama varjayitv klopapada-pratyayaniyama /
dhator aniyatatvd anyasminn upapade api bhavati /
strakr
t/
bhyakr
//
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.90:
karmai iti varate /
some karmai upapade sunoter dhto kvip pratyayo bhavati /
somasut, somasutau, somasuta /
ayam api niyama-artha rambha /
caturvidha ca atra niyama iyate, dhtukla-upapada-pratyaya-viaya //
____________________________________________________________________
[#232]
agnau ce || PS_3,2.91 ||
_____START JKv_3,2.91:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
443/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
karmay-agny-khyym || PS_3,2.92 ||
_____START JKv_3,2.92:
ce karmai iti vartate /
karmai upapade cinote karmay eva krake kvip pratyayo bhavati agny-khyy,
dhtpapada-pratyaya-samudyena cedagnykhy gamyate /
yena iva cyate yenacit /
kakacit /
khy-grahaa rhisampratyayrtham /
agny-artho hi iakcaya ucyate yenacit iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.93:
karmai upapade vi-prvat krter dhto ini pratyayo bhavati /
karmai iti vartame puna karma-grahaa kartu kutsnimitte karmai yath syt, karmamtre m bht /
somavikray /
rasavikray /
iha na bhavati, dhnya-vikrya //
____________________________________________________________________
dr
e kvanip || PS_3,2.94 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
444/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.94:
karmai ity eva /
dr
e dhto karmai upapade kvanip pratyayo bhavati /
merudr
v /
paralokadr
v /
anyebhyo 'pi dr
yante (*3,2.75) iti kvanipi siddhe punarvacana pratyayntara-nivr
tty-artham //
____________________________________________________________________
rjani yudhikr
a || PS_3,2.95 ||
_____START JKv_3,2.95:
karmai ity eva /
rjan-abde karmai upapade yudhyate karote ca kvanip pratyayo bhavati /
nanu ca yudhir akarmaka ? antarbhvitay-artha sakarmako bhavati /
rjayudhv /
rjna yodhitavn ity artha /
rjakr
tv //
____________________________________________________________________
sahe ca || PS_3,2.96 ||
_____START JKv_3,2.96:
saha-abde ca+upapade yudhikr
o dhtvo kvanip pratyayo bhavati /
asattvavcitvn na+upapada karma vieyate /
sahayudhv /
sahakr
tv //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
445/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.97:
saptamyanta upapade janer dhato a pratyayo bhavati /
upasare jta upasaraja /
manduraja //
____________________________________________________________________
[#233]
pacamym ajtau || PS_3,2.98 ||
_____START JKv_3,2.98:
pacamyanta upapade jtivarjite janer a pratyayo bhavati /
[#232]
buddhija /
saskraa /
dukhaja /
ajtau iti kim ? hastino jta /
avjta //
____________________________________________________________________
[#233]
upasarge ca sajym || PS_3,2.99 ||
_____START JKv_3,2.99:
upasarge ca upapade jane a pratyayo bhavati sajy viaye /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
446/2024
2/11/13
samudyopdhi saj /
athem mnav praj //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.100:
anuprvt jane karmai upapade a pratyayo bhavati /
[#232]
pumsamanujta pumanuja /
stryanuja //
____________________________________________________________________
[#233]
anyev api dr
yate || PS_3,2.101 ||
_____START JKv_3,2.101:
anyev api upapadeu krakeu jane a pratyayo dr
yate /
saptamym ity ukatama saptamym api dr
yate /
na jyate iti aja /
dvirjt dvij /
pacamym ajtau (*3,2.98) ity ukta, jtav api dr
yate /
brhmaajo dharma /
katriyaja yuddham /
upasarge ca sajym (*3,2.99) ity uktam, asajym api dr
yate /
abhij, parij ke /
anu karmai (*3,2.100) ity uktam, akarmay api dr
yate /
anujta anuja /
api-abda sarvopdhivyabhicra-artha /
tena dhtvantard api bhavati, krakantare 'pi /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
447/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
nih || PS_3,2.102 ||
_____START JKv_3,2.102:
ktaktavat nih (*1,1.26) ity ukta, sa niha-sajaka pratyayo bhte bhavati /
kr
tam /
kr
tavn /
bhuktam /
bhuktavn /
nihym itaretarrayatvd aprasiddhi /
sajy ktaktavat bhvyete, satocnayo sajy bhvyam /
na+ea doa /
bhvin saj vijyate /
sa bhte bhavati, yasyotpannasya nih ity e saj bhavati /
samarthyt ktaktavatvor vidhnam etat /
dikarmai niha vaktavy /
prakr
ta kaa devadatta /
prakr
tavn kaa devadatta //
____________________________________________________________________
[#234]
su-yajor vanip || PS_3,2.103 ||
_____START JKv_3,2.103:
sunoter yajate ca vanip pratyayo bhavati /
sutv /
yajv //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
448/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
jryater atr
n || PS_3,2.104 ||
_____START JKv_3,2.104:
bhte (*3,2.74) iti vartate /
jryate atr
n pratyayo bhavati bhte /
jaran, jarantau, jaranta /
v+asarpea nih, jra, jravn iti //
____________________________________________________________________
chandasi li || PS_3,2.105 ||
_____START JKv_3,2.105:
bhte ity eva /
chandasi viaye dhto li pratyayo bhavati /
aha sryamubhayato dadara /
aha dhyvpr
thiv tatna /
nanu ca chndasi lu-la-lia (*3,4.6) iti smnyena li vihita eva ? dhtu-sambandhe sa vidhi,
aya tv avieea //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.106:
chandasi lia knaj-deo bhavati v /
agni cikyna /
soma suuva /
varua suuvnam /
na ca bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
449/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
kvasu ca || PS_3,2.107 ||
_____START JKv_3,2.107:
chandasi lia kvasur dea bhavati /
jakivn /
papivn /
na ca bhavati /
aha sryamubhayato dadara /
yogavibhga uttarrtha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.108:
sada vasa ru ity etebhya parasya lio bhy viaye v kvasur deo bhavati /
dea-vidhnd eva li api tadviayo 'numyate /
upasedivn kautsa pinim /
tena mukte yathprpta pratyay bhavanti /
upsadat /
upsdat /
upasasda /
anvn kautsa pinim /
anvavtst /
anvavasat /
anvsa /
upauruvn kautsa pinim /
upraut /
upr
ot /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
450/2024
2/11/13
upaurva /
lu-la-viaye parastd anuvr
tte kvasur bhavati //
____________________________________________________________________
[#235]
upeyivn anvn ancna ca || PS_3,2.109 ||
_____START JKv_3,2.109:
upeyivn anvn ancna ity ete abd niptyante /
upaprvd ia kvasu, dvirvacanam abhysa-drghatva tatsmarthyd ekdeapratibandha, tatra vasv eka-aj-d-dhasm (*7,2.67) ity anekctvdi na prpnoti, sa niptyate,
abhysasya ravaa dhturpasya yadea /
upeyivn /
krdiniyamt prpta ca vasv eka-aj-d-dhasm (*7,2.67) iti pratiiddha, sa punar i
pratiprasyate, tena ajdau na bhavati /
upeyua /
upeyu /
na ca atra+upasargs tantram, anyopasarga-prvn nirupasargc ca bhavaty eva /
samyivn /
yivn /
vvacana-anuvr
tte ca prvaval lu-dayo 'pi bhavanti /
upgt /
upait /
upepya /
anter naprvt kvasur nipatyate, iabhva ca /
anvn /
nt /
nant /
na /
vacer anuprvt kartari knaj niptyate /
ancna /
anvavocat /
anvabravt /
anvca //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
451/2024
2/11/13
lu || PS_3,2.110 ||
_____START JKv_3,2.110:
bhte ity eva /
bte 'rthe vartamnd dhto lu pratyayo bhavati /
akrt /
ahrt /
vasater lu rtri-viee jgaraasantatau vaktavya /
kva bhavnuita /
ahamatrvtsam //
____________________________________________________________________
anadyatane la || PS_3,2.111 ||
_____START JKv_3,2.111:
bhte ity eva /
anadyatane iti bahuvrhi-nirdea /
avidyamndyatane bhte 'rthe vartamnd dhtor la pratyayo bhavati /
akarot /
aharat /
bahuvrhi-nirdea kim artha ? adya hyo v abhukmahi iti vymire m bht /
paroke ca lokavijte prayoktur darana-viaye la vaktavya /
aruadyavana sketam /
aruad yavano mdyamikn iti //
____________________________________________________________________
abhij-vacane lr
|| PS_3,2.112 ||
_____START JKv_3,2.112:
abhij smr
ti /
tadvacane upapade bhtnadyatane lr
pratyayo bhavati /
lao 'pavda abhijnsi devadatta kamreu vatsyma /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
452/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#236]
na yadi || PS_3,2.113 ||
_____START JKv_3,2.113:
yac-chabda-sahite abhij-vacana upapade lr
pratyayo na bhavati /
prvea prpta pratiidyate /
abhijnsi devadatta yat kamrev avasma /
vsamtra smaryate, na tu apara kicil lakyate /
tena uttara-strasya na aya viaya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.114:
yadi iti na anuvartate /
ubhayatra vibheyam /
abhij-vacane upapade yac-chabda-sahite kevale ca vibh lr
pratyayo bhavati, skka
cet prayokt /
lakya-lakaayo sambandhe prayoktur kk bhavati /
abhijnasi devadatta kamreu vatsymas tatra udana bhokymahe /
abhijnsi devadatta magadheu vatsyma, tatra udana bhokymahe /
yadi khalv api - abhijnsi devadatta yat kamreu vatsyma, yat tatra udana bhokymahe /
abhijnasi devadatta yat kamrev avasma, yat tatra udanam abhujmahi /
vso lakaa, bhojana lakyam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
453/2024
2/11/13
paroke li || PS_3,2.115 ||
_____START JKv_3,2.115:
bhtnadyatane iti vartate /
tasya vieaa paroka-grahaam /
ghtnadyatana-paroke 'rthe vartamand dht li pratyayo bhavati /
nanu dhtv-artha sarva paroka eva ? satyam etat /
asti tu loke dhtv-arthena api krakeu pratyakbhimana /
sa yatra na asti tat parokam ity ucyate /
cakra /
jahra /
uttama-viaye 'pi cittavykept parokat sambhavaty eva /
tad yath - supto 'ha kila vilalpa /
atyantpahnave ca li vaktavya /
kaligeu sthito 'si ? hna kaliga jagma /
dakipatha pravio 'si ? nha dakipatha pravivea //
____________________________________________________________________
ha-avator la ca || PS_3,2.116 ||
_____START JKv_3,2.116:
bhtnadyatana-paroke 'rthe lii prpte hvato upapadayo la pratyayo bhavati, cakrl li
ca /
iti ha akarot, iti ha cakra /
avadakarot, avac cakra //
____________________________________________________________________
[#237]
prane ca sanna-kale || PS_3,2.117 ||
_____START JKv_3,2.117:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
454/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
la sme || PS_3,2.118 ||
_____START JKv_3,2.118:
bhtnadyatana-paroke iti vartate /
sma-abde upapade bhtnadyatana-paroke la pratyayo bhavati /
lio 'pavda /
naena sma purdhyate /
ray sma purdhyate //
____________________________________________________________________
aparoke ca || PS_3,2.119 ||
_____START JKv_3,2.119:
aparoke ca bhtnadyatane 'rthe vartamnd dhto sme upapade la pratyayao bhavati /
eva sma pit bravti /
iti sma-updyya kathayati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
455/2024
2/11/13
nanau pr
a-prati-vacane || PS_3,2.120 ||
_____START JKv_3,2.120:
anadyatane paroke iti nivr
ttam /
bhtasmnye vidhirayam /
nanu-abde upapade prana-prvake prativacane bhte 'rthe la prayayo bhavati /
luo 'pavda /
akr kaa devadatta ? nanu karomi bho /
avocas tatra kicid devadatta ? nanu bravmi bho /
pr
a-prativacane iti kim ? nanu akrt mavaka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.121:
bhte ity eva /
na-abde nu-abde ca upapade pr
a-prativacane vibha la pratyayo bhavati bhte /
akr kaa devadatta ? na kromi bho, nkram /
aha nu karomi, aha nu akram //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.122:
anadyatana-grahaam iha maka-pluty 'nuvartate /
pur-abde upapade sma-abda-varjite bhtnadyatane 'rthe vibh lu pratyayo bhavati, la
ca /
tbhy mukte pake yath-viayamanye 'pi pratyay bhavanti /
vasanti iha pur chtr, avtsur iha pur chtr, avasanniha pur chtr, ur iha pur
chtr /
asme iti kim ? naena sam pur adhyate //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
456/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#238]
vartamne la || PS_3,2.123 ||
_____START JKv_3,2.123:
rabdho 'parisampta ca vartamna /
tasmin vartamne 'rthe vartamand dhto la pratyayo bhavati /
pacati /
pahati //
____________________________________________________________________
laa atr
- nacv apratham-samndhikarae || PS_3,2.124 ||
_____START JKv_3,2.124:
laa atr
nacau ity etv deau bhavata, aprathamntena cet tasya smndhikaraya
bhavati /
pacanta devadatta paya /
pacamna devadatta paya /
pacat kr
tam /
pacamanena kr
tam /
apratham-samndhikarae iti kim ? devadatta pacati /
la iti vartamane punar la-grahaam adhikavidhna-artham /
kvacit pratham-samndhikarae 'pi bhavati /
san brhmaa /
asti brhmaa /
vidyamna brhmaa /
vidyate brhmaa /
juhvat /
juhoti /
adhyna /
adhte //
mykroe /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
457/2024
2/11/13
m pacan /
m pacamna /
kecid vibh-grahaam anuvartayanti na-nvor vibh (*3,2.121) iti /
s ca vyavasthit /
tatra yath-darana prayog netavy //
____________________________________________________________________
sambodhane ca || PS_3,2.125 ||
_____START JKv_3,2.125:
pratham-samandhikaraa-artha rambha /
sambhodhane ca viaye laa atr
nacau pratyayau bhavata /
he pacan /
he pacamna //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.126:
lakyate cihnyate tal lakaam /
janako hetu /
dhtv-artha-vieaa caitat /
l akae hetau ca arthe vartamanda dhto parasya laa atr
nacau deau bhavata, tau
cel lakaa-het kriy-viayau bhavata /
lakae - ayn bhujate yavan /
tihanto 'nusati gaak /
hetau - arjayan vasati /
adhyno vasati /
laaahetvo iti kim ? pacati, pahati /
kriyy iti kim ? dravya-guayor m bht /
ya kampate so 'vattha /
yad utplavate tal laghu /
yan nidati tad guru /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
458/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#239]
tau sat || PS_3,2.127 ||
_____START JKv_3,2.127:
tau atr
nacau satsajau bhavata /
tau-grahaam updyasasarga-artham /
atr
naj-mtrasya saj bhavati /
brhmaasya kurvan /
brhmaasya kurva /
brhmaasya kariyan /
brhmaasya kariyama /
satprade - praa-gua-suhitrtha-sad. avyaya-tavya-samndhikaraena (*2,2.11) ity evam
daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.128:
po yaje ca dhto nan pratyayo bhavati /
pavamna /
yajamna /
yadi pratyay nanndaya na la-de, katha soma pavamna, naamghnna iti
ah-pratiedha ? tr
n iti pratyhra-nirdet /
kva sanivin pratyhra ? laa atr
-nacv apratham-samndhikarae (*3,2.124) ity
ata prabhr
ti tr
no nakrt /
dvia aturv vacanam /
caurasya dvian, caura dvian //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
459/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.129:
tcchlya tatsvabhvat /
vaya arrvasth yauvandi /
akti smarthyam /
tcchlydiu dhto cna pratyayo bhavati /
tcchlye tvat - katha muayamn /
katha bhayam /
vayovacane - katha kavaca paryasyamn /
katha ikhaa vahamn /
aktau - katha nighnn /
katha pacamna //
____________________________________________________________________
i-dhryo atra-kr
c chrii || PS_3,2.130 ||
_____START JKv_3,2.130:
io dhre ca dhtvo atr
pratyayo bhavati akr
cchrii kartari /
akr
cchra sukhasdyo yasay kartur dhtv-artha so 'kr
cchr /
adhyan pryaam /
dhrayann-upaniadam /
akr
cchrii iti kim ? kr
cchrea adhte /
kr
cchrea dharayati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.131:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
460/2024
2/11/13
amitra atru /
amitre kartari dvier dhto atr
-pratyayo bhavati /
dvian, dviantau, dvianta /
amitre iti kim ? dvei bhry patim //
____________________________________________________________________
[#240]
suo yajasayoge || PS_3,2.132 ||
_____START JKv_3,2.132:
yajena sayoga yajasayoga /
yajasayukte 'bhiave vartamnt sunoter dhto atr
-pratyayo bhavati /
sarve sunvanta /
sarve yajamn satria ucyante /
sayoga-grahaa pradhna-kartr
-pratipatty-artham /
yjakesu m bht /
yajasayoge iti kim ? sunoti surm //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.133:
praas stuti /
arhater dhto praasy atr
-pratyayo bhavati /
arhanniha bhavn vidym /
arhanniha bhavn pjm /
praasym iti kim ? arhati cauro vadham //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
461/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.134:
bhrja-bhsa-dhurvi-dyuta-rji-pr
-ju-grvastuva kvip (*3,2.177) iti kvipa vakyati /
____________________________________________________________________
tr
n || PS_3,2.135 ||
_____START JKv_3,2.135:
sarvadhtubhya tr
n-pratyayo bhavati tacchldiu kartr
u /
nakra svara-artha /
tacchle tvat - kart kan /
vadit janpavdn /
taddharmai - muayitra rvihyan bhavanti vadhmhm /
annamapahartra hvarak bhavanti rddhe siddhe /
unnetra taulvalyan bhavanti putre jte /
tatsdhukrii - kartkaam /
gant kheam /
tr
nvidhv r
tviku ca anupasargasya /
hot /
pot /
anupasargasya iti kim ? udgt /
pratihart /
tr
j eva bhavati /
svare viea /
nayate uk ca /
ne /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
462/2024
2/11/13
[#241]
tvier devatym akra ca+upadhy anitva ca /
tva /
kade ca niyukte /
katt /
kvacid adhikr
ta ucyate /
chandasi tr
c ca /
katr
bhya sagrahtr
bhya /
svare viea //
____________________________________________________________________
ala-kr
-nirkr
-prajana-utpaca-utpata-unmada-rucy-apatrapa-vr
t u-vr
d hu-saha-cara
iuc || PS_3,2.136 ||
_____START JKv_3,2.136:
ala-kr
-dibhyo dhtubhya tacchldiu kartr
u iuc pratyayo bhavati /
alakariu /
nirkariu /
prajaniu /
utpaciu /
utpatiu /
unmadiu /
rociu /
apatrapiu /
vartiu /
vardhiu /
sahiu /
cariu /
alaakr
o maanrthd yuca prvavipratiedheneuj vaktavya /
____________________________________________________________________
e chandasi || PS_3,2.137 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
463/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.137:
yantd dhto chandasi viaye tacchldiu kartr
u iuc pratyayo bhavati /
dr
ada dhrayiava /
vrudha prayiava //
____________________________________________________________________
bhuva ca || PS_3,2.138 ||
_____START JKv_3,2.138:
bhavater dhato chandasi viaye tacchldiu iuc pratyayo bhavati /
bhaviu /
yoga-vibhga uttara-artha /
cakro 'nukta-samuccaya-artha /
bhrjiun lohita-candanena //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.139:
chandasi iti nivr
ttam /
gl ji sth ity etebhyo dhtubhya, cakrt bhuva ca tacchldiu knu pratyayo bhavati /
glsnu /
jiu /
sthsnu /
bhu /
giccya pratyayo na kit /
tena stha kro na bhavati /
kiti ca (*1,1.5) ity atra gakro 'pi cartvabhto nirdiyate, tena guo na bhavati /
ryuka kiti (*7,2.11) ity atra api gakaro nirdiyate, tena bhuva i na bhavati /
[#242]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
464/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
trasi-gr
d hi-dhr
i-kipe knu || PS_3,2.140 ||
_____START JKv_3,2.140:
tras-dibhyo dhatubhya tacchldiu knu pratyayo bhavati /
trasnu /
gr
dhnu /
dhr
u /
kipnu //
____________________________________________________________________
am-ity abhyo ghinu || PS_3,2.141 ||
_____START JKv_3,2.141:
iti abda dy-artha /
amdibhyo dhtubhyo 'bhya tacchldiu kartr
u ghinu pratyayo bhavati /
ama upaame ity ata prabhr
ti mad hare ity evam anta amdir divdyantargaa /
ghakra uttaratra kutva-artha /
ukra uccraa-artha /
akro vr
ddhy-artha /
am /
tam /
dam /
ram /
bhram /
klam /
pramd /
unmd /
abhya iti kim ? asit //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
465/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
sapr
c a-anurudha-yama-yasa-parisr
- sasr
ja-paridevi-sajvara-parikipapariraa-parivada-paridaha-parimuha-dua-dvia-druha-duha-yuja-kra-vivicatyaja-raja-bhaja-aticara-apacara-mua-abhyhana ca || PS_3,2.142 ||
_____START JKv_3,2.142:
ghinu anuvartate /
sapr
cdibhyo dhtubhyo ghinu bhavati tacchldiu /
pr
c samparke iti rudhdir gr
hyate natvaddir lug-vikaraatvt /
paridevirbhvdirgr
hyate devr
devane iti /
kipa prerae divdistuddica smnena gr
hyate /
yuja samdhau divdi, yujir yoge rudhdi dvayor api grahaam /
raja rge ity asya niptand anunsika-lopa /
sapark /
anurodh /
ym /
ys /
parisr /
sasarg /
paridev /
sajvr /
parikep /
parir /
parivd /
paridh /
parimoh /
do /
dve /
droh /
doh /
yog /
kr /
vivek /
tyg /
rg /
bhg /
aticr /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
466/2024
2/11/13
apacr /
mo /
abhyght //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.143:
kaa hisa-artha, lasa leaa-kranayo, kattha lghym, srambhu vivse, etebhyo
dhtubhyo vi-abde upapade ghinu pratyayo bhavati /
vik /
vils /
vikatth /
visrambh //
____________________________________________________________________
[#243]
ape ca laa || PS_3,2.144 ||
_____START JKv_3,2.144:
laa kntau, asmd dhto apa upapade, cakrd vau ca ghinu bhavati /
apal /
vil //
____________________________________________________________________
pre lapa-sr
- dru-matha-vada-vasa || PS_3,2.145 ||
_____START JKv_3,2.145:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
467/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ninda-hisa-klia-khda-vina-parikipa-pariraa-parivdi-vybha-asyo vu ||
PS_3,2.146 ||
_____START JKv_3,2.146:
ninda-dibhyo dhtubhya tacchldiu kartr
u vu pratayo bhavati /
pacamy-arthe pratham /
klia upatpe, kli vibdhane /
dvayor api grahaam /
nindaka /
hisaka /
kleaka /
khdaka /
vinaka /
parikepaka /
pariraka /
parivdaka /
vybhaka /
asyaka /
vulaiva siddha vu-vidhna jpana-artha, tcchlikeu v 'sarpanyyena tr
jdayo na
bhavanti iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
468/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.147:
devayate krue ca upasarge upapade vu patyayo bhavati /
devaka /
paridevaka /
kroaka /
parikroaka /
upasarge iti kim ? devayit /
kro //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.148:
calana-arthebhya abda-arthebhya ca akarmakebhyo dhtubhyas tacchldiu kartr
u yuc
pratyayo bhavati /
calana /
copana /
abda-arthabhya - abdana /
ravaa /
akarmakt iti kim ? pahit vidym //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.149:
anudtted yo dhatu haldir akarmaka, tata ca yuc pratyayo bhavati /
vartana /
vardhana /
anudtteta iti kim ? bhavit /
halade iti kim ? edhit /
di-grahana kim ? jugupsana /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
469/2024
2/11/13
mmsana /
akarmakt ity eva, vasit vastram //
____________________________________________________________________
[#244]
ju-cakramya-dandramya-sr
- gr
d hi-jvala-uca-laa-pata-pada || PS_3,2.150 ||
_____START JKv_3,2.150:
ju-praghr
tibhyo dhatubhyo yuc pratyayo bhavati tacchldiu kartr
u /
ju iti sautro dhatu /
javana /
cakramaa /
dandramaa /
saraa /
gardhana /
jvalana /
ocana /
laaa /
patana /
padana /
calanrthn pade ca grahaa sakarmaka-artham iha /
jpana-artha ca padi-grahaam anye varayanti, tcchlikeu mitho v+asarpa-vidhir na asti
iti /
tena alakr
a tr
n na bhavati alakart iti /
tath hi paderuka viea-vihitena smnya-vihitasya yuco 'sarpatvt samveo bhavedeva,
kim anena vidhnena ? jpana-artha punar vidhyate /
pryika ca+etad jpakam /
kvacit samvea iyata eva, gant khea vikatthana //
____________________________________________________________________
krudha-maa-arthebhya ca || PS_3,2.151 ||
_____START JKv_3,2.151:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
470/2024
2/11/13
krudhakope, mai bhym ity etad arthebhya ca dhatubhyo yuc pratyayo bhavati /
krodhana /
roaa /
maana /
bhaa //
____________________________________________________________________
na ya || PS_3,2.152 ||
_____START JKv_3,2.152:
yakrntt dhato yuc pratyayo na bhavati /
prvea prpta pratiidhyate /
knyit /
kmyit //
____________________________________________________________________
sda-dpa-dka ca || PS_3,2.153 ||
_____START JKv_3,2.153:
sda dpa dka ity etebhya ca yuc pratyayo na bhavati /
anudttettvt prpta pratiidhyate /
sdit /
dpit /
dkit /
nanu ca dper viea-vihito ra-pratyaya dr
yate, nami-kampi-smy-ajasa-kama-hisa-dpo ra
(*3,2.167) iti, sa eva vdhako bhaviyati, ki pratiedhena ? v 'sarpea yuj api prpnoti /
tcchlikeu ca v+asarpa-vidhir na asti iti pryikam etad ity uktam /
tath ca samveo dr
yate, kamr yuvati, kaman yuvati, iti yoga-vibhgd vijyate /
athav madhusdandayo nandydiu drakyante /
kr
tya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti lyuant v //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
471/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#245]
laa-pata-pada-sth-bh-vr
a-hana-kama-gama-r
b hya uka || PS_3,2.154 ||
_____START JKv_3,2.154:
laa-dibhyo dhtubha tacchldiu kartr
u uka pratyayo bhavati /
upaluka vr
alasagatam /
praptuk garbh bhavanti /
upapduka sattvam /
upasthyuk ena paavo bhavanti /
prabhvukamanna bhavati /
pravaruk parjany /
ghtuka pkalikasya mtram /
kmuk ena striyo bhavanti /
gmuka vrns raka hu /
kiruka tkamhu //
____________________________________________________________________
jalpa-bhika-kua-lua-vr
a kan || PS_3,2.155 ||
_____START JKv_3,2.155:
jalpa-dibhyo dhtubhya tacchldiu kartr
u kan pratyayo bhavati /
akro artha /
jalpka /
bhikka /
kuka /
luka /
varka /
vark //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
472/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.156:
pra-prvj javate tacchldiu kartr
u ini pratyayo bhavati /
prajav, prajavinau //
____________________________________________________________________
ji-dr
- ki-viri-i-vama-avyatha-abhyama-paribh-prasbhya ca || PS_3,2.157 ||
_____START JKv_3,2.157:
ji jaye /
dr
dare /
ki kaye, ki nivsagatyo iti dvayor api grahaam /
pras iti prerae ity asay grahaam /
jiprabhr
tibhyo dhtubhya ini pratyayo bhavati tacchldiu kartr
u /
jay /
dar /
kay /
viray /
atyay /
vam /
avyath /
abhyam /
paribhav /
prasav //
____________________________________________________________________
spr
h i-gr
h i-pati-dayi-nidr-dandr-raddhbhya luc || PS_3,2.158 ||
_____START JKv_3,2.158:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
473/2024
2/11/13
spr
ha psym, graha grahane, pata gatau, curdau adant pahyante /
daya dnagatirakaeu /
dr kutsy gatau, niprvas tatprva ca, tado nakrntat ca niptyate /
udh ratprva /
etebhyas tacchldiu kartr
u luc pratyayo bhavati /
spr
haylu /
gr
haylu /
pataylu /
daylu /
nidrlu /
tandrlu /
raddhlu /
luci o grahaa kartavyam /
aylu //
____________________________________________________________________
[#246]
d-dhe-si-ada-sado ru || PS_3,2.159 ||
_____START JKv_3,2.159:
d dhe si ada sada ity etebhya ru pratyayo bhavati /
daru /
dhrurvatso mtaram na la-uka-avyaya-nih-khalartha-tr
nm (*2,3.69) iti ukrapralet ah
na bhavati /
seru /
adru /
sadru //
____________________________________________________________________
sr
- ghasy-ada kmarac || PS_3,2.160 ||
_____START JKv_3,2.160:
sr
ghasi ada ity etebhyo dhtubhya tacchldiu kartr
u kmarac pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
474/2024
2/11/13
sr
mara /
ghasmara /
admara //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.161:
bhaja bhsa mida ity etebhyo ghurac pratyayo bhavati tacchldiu kartr
u bhagura kham
/
ghitvta kutvam /
bhsura jyoti /
medura pau /
bhaje karmakartari pratyaya svabhvt //
____________________________________________________________________
vidi-bhidi-cchide kurac || PS_3,2.162 ||
_____START JKv_3,2.162:
jna-arthasya vide grahaa na lbhdy-arthasya, svabhvt /
viddibhyo dhtubhya tacchldiu kartr
u kurac pratyayo bhavati /
vidura paita /
bhidura kham /
chidur rajju /
bhidicchidyo karmakartari prayoga /
vyadhe samprasraa kurac ca vaktavya /
vidhura //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
475/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.163:
i na ji sarti ity etebhyo dhtubhya tacchldiu kartr
u kvarap pratyayo bhavati /
pakras tug-artha itvara /
itvar /
navara /
navar /
jitvara /
jitvar /
sr
vara /
sr
tvar /
nevai kr
ti (*7,2.8) iti ipratiedha //
____________________________________________________________________
[#247]
gatvara ca || PS_3,2.164 ||
_____START JKv_3,2.164:
gatvara iti niptyate /
gamer anunsikalopa kvarap pratyaya ca /
gatvara /
gatvar //
____________________________________________________________________
jgur ka || PS_3,2.165 ||
_____START JKv_3,2.165:
jgarte ka pratyayo bhavati tacchldiu kartr
u /
jgarka //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
476/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.166:
yajdn yaantnm ka pratyayo bhavati tacchldiu kartr
u /
yyajka /
jajapka /
dandaka //
____________________________________________________________________
nami-kampi-smy-ajasa-kama-hisa-dpo ra || PS_3,2.167 ||
_____START JKv_3,2.167:
namydibhya dhtubhya tacchldiu kartr
u ra pratyayo bhavati /
namra kham /
kampr kh /
smera mukham /
ajasra juhoti /
hisra raka /
dpra kham /
ajasram iti jasu mokae naprvo rapratyaynta kraystatye vartate //
____________________________________________________________________
san-asa-bhika u || PS_3,2.168 ||
_____START JKv_3,2.168:
san iti sanpratyaynto gr
hyate na sanirdhtu, anabhidhnt vyptinyyd v /
sannantebhyo dhtubhya aser bhike ca tacchldiu kartr
u u pratyayo bhavati /
cikru /
jihru /
asu /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
477/2024
2/11/13
bhiku /
a asi icchym ity asya grahaa, na ae stuty-arthasya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.169:
vider num-gama, ie chatvam ukra ca pratyayo niptyate tacchldiu kartr
u /
vedanalo vindu /
eaala icchu //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.170:
kya iti kyac-kya-kya smnyena grahaam /
kya-pratyayntd dhto chandasi viaye tacchldiu kartr
u ukra-pratyayo bhavati /
mitrayu /
na chandasy aputrasya (*7,4.35) iti pratiedhd na dhrgha /
sumnayu /
sasvedayu chandasi iti kim ? mitryit //
____________________________________________________________________
[#248]
d-r
- gama-hana-jana ki-kinau li ca || PS_3,2.171 ||
_____START JKv_3,2.171:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
478/2024
2/11/13
-krntebhya r
-varntebhya gama hana jana ity etebhya ca chandasi viaye tacchldiu
ki-kinau pratayau bhavata /
livac ca tau bhavata /
t iti takro mukha-sukha-artha, na tvaya apara, m bhttd api para tapara iti r
kre
tatkla-grahaam /
papi soma dadirg /
dadathu mitrvaru taturim mitrvaruau taturi /
dre hy adhv jaguri /
jagmiryuv /
jaghnirvr
tra /
jaji bijam /
atha kimartha kittvam, yvat asayogl li kit (*1,2.5) iti kittva siddham eva ? r
cchaty-r
-r
tm
(*7,4.11) iti lii gua pratiedha-viaya rabhyate, tasya api bdhana-artha kittvam /
ki-kinv utsarga chandasi saddibhyo darant /
sedi /
nemi /
bhy dhakr
sr
janigaminamibhya ki-kinau vaktavyau /
didhi /
cakri /
sastri /
jaji /
jagmi /
nemi /
sahivahicalipatibhyo ya-antebhya ki-kinau vaktavyau /
drgho 'kita (*7,4.83) ssahi /
vvahi /
ccali /
ppati //
____________________________________________________________________
svapitr
ornaji || PS_3,2.172 ||
_____START JKv_3,2.172:
chandasi iti nivr
ttam /
svape tr
e ca tacchldiu kartr
u niji pratyayo bhavati /
svapnak /
tr
ak /
dhr
eceti vaktavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
479/2024
2/11/13
dhr
ak //
____________________________________________________________________
r
- vandyor ru || PS_3,2.173 ||
_____START JKv_3,2.173:
r
____________________________________________________________________
[#249]
bhiya kru-klukanau || PS_3,2.174 ||
_____START JKv_3,2.174:
ibh bhaye, asmd dhto tacchldiu kartr
u kru-klukanau pratyayu bhav /
bhru, bhluka /
krukann api vaktavya /
bhruka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.175:
h gati-nivr
ttau, a aivarye, bhsr
dptau, pisr
pesr
gatau, kasa gatau, etebhyas tacchldiu
kartr
u varac pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
480/2024
2/11/13
sthvara /
vara /
bhsvara /
pesvara /
vikasvara //
____________________________________________________________________
ya ca yaa || PS_3,2.176 ||
_____START JKv_3,2.176:
y prpane, asmd yaantt tacchldiu kartr
u varac pratyayo havati /
yyvara //
____________________________________________________________________
bhrja-bhsa-dhurvi-dyuta-urji-pr
- jugrvastuva kvip || PS_3,2.177 ||
_____START JKv_3,2.177:
bhrjdibhya dhtubhyas tacchldiu kartr
u kvip pratyayo bhavati /
vibhr, vibhrjau, vibhrja /
bh, bhsau, bhasa /
dh, dhurau, dhura /
vidyut, vidyutau, vidyuta /
rk, rjau, rja /
p, purau, pura /
javater drgha ca niptyate /
j juvau, juva /
grvastut, grvastutau, grvastuta /
kimartham idam ucyate, yvat anyebhyo 'pi dr
yante (*3,2.75), kvip ca (*3,2.76) iti kvip siddha
eva ? tcchlikair bdhyate /
v 'sarpavidhir na asti ity uktam /
atha tu pryikam etat /
tatas tasya+eva aya prapca //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
481/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
anyebhyo 'pi dr
yate || PS_3,2.178 ||
_____START JKv_3,2.178:
anyebhyo 'pi dhtubhya tcchlikeu kvip pratyayo dr
yate /
yuk /
chit /
bhit /
dr
i-grahaa vidhy-antara-upasagraha-artham /
kvacid drgha, kvacid dvirvacanam, kvacit samprasraam /
tath ca ha -- kvibvacipracchyatastukaaprujur drgho 'saprasraa ca /
vk /
abdapr /
yatast /
kaapr /
j /
r /
jugrahanena atra na artha, bhrjdi stra eva gr
htatvt /
dyuti-gami-juhotn dve ca /
didyut /
jagat /
juhoter drgha ca /
juh /
[#250]
dr
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
482/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.179:
bhavater dhto sajym antare ca gamyamne kvip pratyayo bhavti /
vibhrnm ka cit /
antare pratibh /
dhanikdhamarayor antare yas tihati sa pratibhr ucyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.180:
bhuva iti vartate /
vi pra sam ity eva prvd bhavater dhto u-pratayo bhavati, na cet saj gamyate /
vibhu sarvagata /
prabhu svm /
sambhu janit /
asajym iti kim ? vibhrnma kacit /
u-prakarae mitadrvdibhya upasakhyanam /
mita dravati mitadru /
ambhu //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.181:
dhayater dadhte ca karmai krake ran pratyaya bhavati /
akro artha /
dhayanti t dadhati v bhaiajyrtham iti dhtr /
stanadyin malak ca ucyate //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
483/2024
2/11/13
_____START JKv_3,2.182:
dp lavane, prpae, asu hisym, yu mirae, yujir yoge, u stutau, tuda vyathane, i
bandhane, icir karae, miha secane, patl
gatau, daa daane, aha bandhane, etebhyo
dhtubhya karae krake ran pratyayo bhavati /
dti anena iti dtram /
netram /
astram /
yotram /
yoktram /
stotram /
tottram /
setram /
sektram /
mehram /
patram /
dar /
ajditvt p, na p /
daer anunsikalopena nirdeo jpanartha, kito 'nyasminn api pratyaye nalopa kvacid
bhavati iti /
tena lyuy api bhavati /
daanam /
nadghr //
____________________________________________________________________
[#251]
hala-skarayo puva || PS_3,2.183 ||
_____START JKv_3,2.183:
p iti ppo smnyena grahaam /
asmd dhto karae krake ran pratyayo bhavati, taccet karaa hala,skarayor avayavo
bhavati /
halasya potram /
skarasya potram /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
484/2024
2/11/13
mukham /
ucyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.184:
r
gatrau, l chedane, dh vidhnane, prerae, khanu avadrane, aha marae, cara
gatibhakaayo, etebhyo dhtubhya karae krake itra patyayo bhavati /
aritram /
avitram /
dhavitram /
savitram /
khanitram /
sahitram /
caritram //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.185:
p-po smnyena grahaam /
pavater dhato karae krake itra-pratyayo bhavati, samudyena cet saj gamyate /
darbha pavitram /
barhipavitram //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,2.186:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
485/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ta kta || PS_3,2.187 ||
_____START JKv_3,2.187:
i id yasya asau t /
to dhto vartamane 'rthe kta-pratyayo bhavati /
bhte nih vihit, vartamane na prpnoti iti vidhyate /
imid snehane - minna /
ikvid - kvia /
idhr
- dhr
a //
____________________________________________________________________
[#252]
mati-buddhi-pj-arthebhya ca || PS_3,2.188 ||
_____START JKv_3,2.188:
mati icch /
buddhi jnam /
pj sakra /
etad arthebhya ca dhtubhyo vartamna-arthe kta-pratyayo bhavati /
rj mata /
rjm ia /
rj buddha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
486/2024
2/11/13
rj jta /
rj pjita /
rjm arcita /
anukta-samuccaya-artha cakra /
lito rakita knta kruo jua ity api /
rua ca ruitacobhvabhivyhr
ta ity api //1//
hr
atuau tath kntas tathobhau sayatodyatau /
kaa bhaviyati ity hur amr
ta prvavat samr
ta //2//
kaa iti bhaviyati kle /
amr
ta iti prvavat /
vartamne ity artha /
tath supta, ayita, ita, lipta, tr
pta ity evam dayo 'pi vartamne dr
aavy //
itirjaydityaviracity kiky vr
ttau tr
tydhyyasya dvitya pda //
______________________________________________________
tr
tydhyyasya tr
tya pada /
____________________________________________________________________
[#253]
udayo bahulam || PS_3,3.1 ||
_____START JKv_3,3.1:
vartamna ity eva, sajym iti ca /
udaya pratyay vartamne 'rthe sajy viaye bahula bhavanti /
yato vihits tato 'nyatra api bhavanti /
kecid avihit eva prayogata unnyante /
kr
vpjimisvadisdhyabhya u /
kru /
vyu /
pyu /
jyu /
myu /
svdu /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
487/2024
2/11/13
sdhu /
u /
bhulaka prakr
tes tanudr
e prya-samuccayand api tem /
kryasaeavidhe ca tadukta naigamarhibhava hi susdhu //1//
nma ca dhtujamha nirukte vykarae akaasya ca tokam /
yan na padrtha-viea-samuttha pratyayata prakr
te ca tad hyam //2//
sajsu dhturpi pratyay ca tata pare /
kryd vidyd anubandham etac chstram udiu //3//
____________________________________________________________________
bhte 'pi dr
yante || PS_3,3.2 ||
_____START JKv_3,3.2:
prvatra vartamna-adhikrd bhtrtham ida vacanam /
bhte kle udaya pratyay dr
yante /
vr
ttam ida vartma /
carita tad iti carma /
bhasita tad iti bhasma /
dr
i-grahaa prayoga-anusra-artham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.3:
bhaviyati kle gamydaya abd sdhavo bhavanti /
pratyayasya+eva bhaviyatklat vidhyate na prakr
te /
gam grmam /
gm /
prasthy /
pratirodh /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
488/2024
2/11/13
pratibodh /
pratiyodh /
pratiyog /
pratiyy /
yv /
bhv /
anadyatana upasakhynam /
vo gam grmam //
____________________________________________________________________
yvat-pur-niptayor la || PS_3,3.4 ||
_____START JKv_3,3.4:
bhaviyati ity eva /
yvat-pur-abdayor niptayor upapadayo bhaviyati kle dhtor la pratyayo bhavati /
yvad bhukte /
pur bhukte /
niptayo iti kim ? yvad dsyati tvad bhokyate /
karaabhtay pur vrajiyati //
____________________________________________________________________
[#254]
vibh kad-karhyo || PS_3,3.5 ||
_____START JKv_3,3.5:
kad karhi ity etayo upapadayor vibh bhaviyati kle dhto la pratyayo bhavati /
kad bhukte, kad bhokyate, kad bhokt /
karhi bhukte, karhi bhokyate, karhi bhok //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
489/2024
2/11/13
kivr
t te lipsym || PS_3,3.6 ||
_____START JKv_3,3.6:
vibh iti vartate /
kimo vr
tta kivr
ttam /
vr
tta-grahaena tadvibhaktyanta pratyt /
ataratamau ca iti parisakhyna smaryate /
kivr
tte upapade lipsy bhaviyati kle dhto vibh la pratyayo bhavati /
lips labdhum icch, prrthanbhila /
ka bhavanto bhojayanti, ka bhavanto bhojayitra /
labdhukma pr
cchati kataro bhik dsyati, dadti, dt v /
katamo bhik dsyati, dadti, dt v /
lipsym iti kim ? ka paliputra gamiyati //
____________________________________________________________________
lipsyamna-siddhau ca || PS_3,3.7 ||
_____START JKv_3,3.7:
vibh ity eva /
lipsyamnt siddhi lipsyamna-siddhi /
lipsyamna-siddhau gamyamny bhaviyati kle dhto vibh la pratyayo bhavati /
akivr
tta-artho 'yam rambha /
yo bhakta dadti sa svarga gacchati, yo bhakta dsyati sa svarga gamiyati, yo bhakta
dta sa svarga gant /
lipsyamnd bhaktt svargasiddhimcako dtra protshayati //
____________________________________________________________________
lo-arthalakane ca || PS_3,3.8 ||
_____START JKv_3,3.8:
lo-artha praidir lakyate yena sa lo-arthalakao dhtv-artha /
tatra vartamnd dhto bhaviyati kle vibh la pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
490/2024
2/11/13
updhyya ced gacchati, updhyya ced gamiyati, updhyya ced gant, atha tva
chando 'dhva, atha tva vykaraam adhva /
updhyygamanamadhyayanapraiasya lakaam //
____________________________________________________________________
li ca+rdhva-mauhrtike || PS_3,3.9 ||
_____START JKv_3,3.9:
bhaviyati, vibh, lo-arthalakae iti sarvam anuvartate /
rdhva-mauhrtike bhaviyati kle lo-arthalakaa-arthe vartamnt dhtor vibh li-pratyayo
bhavati, cakrl la ca /
rdhva muhrtd bhava rdhvamauhrtika /
niptanta samsa, uttarapada-vr
ddhi ca /
bhavisyata ca+etad vieaam /
rdhva muhrtt upari muhrtasya updhyya ced gacchet, updhyya ced gacchati,
updhyya ced gamiyati, updhyya ced gant, atha tva chando 'dhva, atha tva
vykaraam adhva //
____________________________________________________________________
[#255]
tumun-vulau kriyy kriya-arthym || PS_3,3.10 ||
_____START JKv_3,3.10:
bhaviyati ity eva /
kriya-arthy kriyym upapade dhtor bhavisyati kale tumun-vulau pratyayau bhavata /
bhoktu vrajati /
bhojako vrajati /
bhujikriya-artha vrajiratropapadam /
kriyym iti kim ? bhikiya ity asya ja /
kriya-arthym iti kim ? dhvataste patiyati daa /
atha kimartha vul vidhyate yvat vul-tr
cau (*3,1.133) iti smnyena vihita eva so 'sminn api
viaye bhavisyati ? lr
kriyrtha-upapadena bdhyeta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
491/2024
2/11/13
v 'sarpa-vidhin so 'pi bhavisyati ? eva tarhi etad jpyate, kriyym upapade kriyrthy
v 'sarpea tr
jdayo na bhavanti iti /
tena kart vrajati, vikipo vrajati ity evam di nivartyate //
____________________________________________________________________
bhva-vacan ca || PS_3,3.11 ||
_____START JKv_3,3.11:
bhaviyati ity eva /
bhve (*3,3.18) iti prakr
tya ye gha-dayo vihits te ca bhva-vacan bhavisyati kle kriyym
upapade kriyrthy bhavanti /
kimartham ida yvat vihit eva te ? kriyartha-upapade vihitena asmin viaye tumun
bdhyeran /
v 'sarpa-vidhi ca atra na asti ity uktam /
atha vacana-grahaa kimartham ? vcak yath syu /
katha ca vcak bhavanti ? ybhya prakr
tibhyo yena vieaena vihit yadi tbhyas tath
+eva bhavanti, nsmajasyena iti /
pkya vrajati /
bhtaye vrajati /
puaye vrajati //
____________________________________________________________________
a karmai ca || PS_3,3.12 ||
_____START JKv_3,3.12:
bhavisyati ity eva /
cakra sanniyoga-artha /
dhto a pratyayo bhavati bhaviyati kle karmay upapade kriyy ca kriyrthym /
karmaya (*3,2.1) iti smnyena vihito v 'sarpa-vidher abhvd vul bdhita punar a
vidhyate, so 'pavdatvd vula bdhate, paratvt kdn /
tena apavda-visaye 'pi bhavaty eva /
kalvo vrajati /
avadyo vrajati /
godyo vrajati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
492/2024
2/11/13
kambaladyo vrajati //
____________________________________________________________________
lr
ee ca || PS_3,3.13 ||
_____START JKv_3,3.13:
bhaviyati ity eva /
ea kriyrtha-upapadd anya /
ee uddhe bhaviyati kle, cakrt kriyy ca upapade kriyrthy dhto lr
pratyayo
bhavati /
kariymi iti vrajati /
hariymi iti vrajati /
ee khalv api kariyati /
hariyati //
____________________________________________________________________
[#256]
lr
a sadv || PS_3,3.14 ||
_____START JKv_3,3.14:
lr
a sthne satsajau atr
nacau v bhavata /
vyavasthita-vibh iyam /
tena yath laa atr
nacau tath asya api bhavata /
apratham-samndhikaraa-diu nityam, anyatra vikalpa /
kariyanta devadatta paya /
kariyama devadatta paya /
he kariyan /
he karisyama /
arjayiyamao vasati /
pratham-samndhikarae vikalpa - kariyan devadatta /
karisyamao devadatta /
kariyati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
493/2024
2/11/13
karisyate //
____________________________________________________________________
anadyatane lu || PS_3,3.15 ||
_____START JKv_3,3.15:
bhaviyati ity eva /
bhaviyadanadyatane 'rthe vartamnd dhato lu pratyayo bhavati /
lr
o 'pavda /
va kart /
vo bhokt /
anadyatane iti bahuvrhi-nirdea /
tena vymire na bhavati /
adya vo v bhaviyati //
paridevane vastan bhaviyad-arthe vaktavy /
iya nu kad gant, y eva pdau nidadhti /
aya nu kad 'dhyet, ya evam anabhiyukta //
____________________________________________________________________
pada-ruja-via-spr
o gha || PS_3,3.16 ||
_____START JKv_3,3.16:
bhaviyati iti nivr
tam /
ita uttara triv api kleu pratyay /
paddibhyo dhtubhyo gha pratyayo bhavati /
padyate 'sau pda /
rujaty asau roga /
viaty asau vea /
spr
a upatpa iti vaktavyam /
spr
ati iti spara upatpa /
tato 'nyatra pacdyac bhavati /
sparo devadatta /
svare viea //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
494/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
sr
sthire || PS_3,3.17 ||
_____START JKv_3,3.17:
sarte dhto sthire kartari gha pratayo bhavati /
sthira iti klntarasthy padrtha ucyate /
sa cira tihan klantara sarati iti dhtv-arthasya kart yujyate /
candanasra /
khadirasra /
sthire iti kim ? sart /
sraka /
vydhimatsyabalev iti vaktavyam /
atsro vydhi /
visro matsya /
sro balam //
____________________________________________________________________
[#257]
bhve || PS_3,3.18 ||
_____START JKv_3,3.18:
bhve vcye dhto gha pratyayo bhavati /
pka /
tyga /
rga /
kriysmnyavc bhavati /
tena artha-nirdea kriyama sarvadhtu-viaya kr
to bhavati /
dhtv-artha ca dhtun+eva+ucyate /
yastasya siddhat nma dharma tatra gha-daya pratyay vidhyante /
puliga-ekavacana ca atra na tantra, ligntare vacanntare 'pi ca atra pratyay bhavanty
eva /
pakti, pacanam, pkau, pk iti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
495/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.19:
kartr
-varjite krake sajy viaye dhto gha bhavati /
prsyanti ta prsa /
prasvyanti ta praseva /
haranti tasmd rasam iti hra /
madhurhra /
takailhra /
akartari iti kim ? miatyasau mea /
sajym iti kim ? kartavya kaa /
saj-vyabhicra-artha cakra /
ko bhavat dyo datta /
ko bhavat lbho labdha /
kraka-grahaa paryudse na kartavyam /
tat kriyate prasajya-pratiedhe 'pi samso 'sti iti jpana-artham, d-eca upadee 'iti (*6,1.45) iti /
ita uttara bhve, akartari ca krake iti dvayam anuvartate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.20:
parima-khyy gamyamny sarvebhyo dhtubhya gha pratyayo bhavati /
ekastaula-nicya /
dvau rpanipvau /
kr
496/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ia ca || PS_3,3.21 ||
_____START JKv_3,3.21:
io dhto gha pratyayo bhavati /
aco 'pavda /
adhyya /
upetysmdadhte updhyya /
[#258]
apdne striym upasakhyna tadantc ca v /
updhyy, updhyy /
r
vyuvaranivr
teu /
ro vyu /
ro vara /
ro nivr
tam /
gaurivkr
tanra pryea iire kr
a //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.22:
upasarge upapade rauter dhtor gha pratyayo bhavati /
apo 'pavda /
sarva /
uparva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
497/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.24:
ri bh ity etebhyo dhtubhyo 'nupasargebhyo gha pratyayo bhavati /
ajapor apavda /
rya /
nya /
bhva /
anupasarge iti kim ? praraya /
praaya /
prabhava /
katha prabhvo rj ? prakr
o bhva iti prdisamso bhaviyati /
katha ca nayo rja ? kr
tya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti ac bhaviyati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
498/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.25:
vv-upapade ku ru ity etbhy dhtubhy gha pratyayo bhavati /
apo 'pavda /
vikva /
virva /
vau iti kim ? kava /
rava //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.26:
ava ut ity etayor upapadayo nayater dhto gha pratyayo bhavati /
avanya /
unnya /
katham unnaya padrthnm ? kr
tya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti ac bhaviyati //
____________________________________________________________________
[#259]
pre dru-stu-sruva || PS_3,3.27 ||
_____START JKv_3,3.27:
pra-abde upapade dru stu sru ity etebhyo dhtubhyo gha pratyayo bhavati /
pradrva /
prastva /
prasrva /
pra iti kim ? drava /
stava /
srava //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
499/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.28:
p iti ppo smnyena grahaam /
l chedane /
yathsakhyam upasarga-sambandha /
nirabhiprvayo p-lvor dhtvo gha pratyayo bhavati /
nipva /
abhilva /
nirabhyo iti kim ? pava /
lava //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.29:
gr
abde, gr
____________________________________________________________________
kr
dhnye || PS_3,3.30 ||
_____START JKv_3,3.30:
unnyo iti vartate /
kr
ity etasmd dhtor unnyo upapadayo gha pratayo bhavati, dhnya-viaya ced dhtvartho bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
500/2024
2/11/13
- = word sandhi
+ = sentence sandhi
1/2024
2/11/13
set to UTF-8.)
description:
multibyte sequence:
long a
long A
long i
long I
long u
long U
vocalic r
vocalic R
long vocalic r
vocalic l
long vocalic l
velar n
velar N
palatal n
palatal N
retroflex t
retroflex T
retroflex d
retroflex D
retroflex n
retroflex N
palatal s
palatal S
retroflex s
retroflex S
anusvara
anunasika
visarga
long e
long o
l underbar
r underbar
n underbar
k underbar
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2/2024
2/11/13
t underbar
nasalized a
nasalized long a
nasalized i
nasalized long i
nasalized u
nasalized long u
nasalized e
nasalized o
voiceless fricative
kh
kikvr
tti prathamo 'dyya prathama pda
[#1]
vr
ttau bhye tath dhtu-nma-pryaa-diu /
viprakrasya tantrasya kriyate sra-sagraha //1//
iy-upasakhynavat uddha-ga vivr
ta-gha-stra-arth /
vyutpanna-rpa-siddhir vr
ttir iya kik nma //2//
vykaraasya arra parinihita-stra-kryam etvat /
ia parikarabandha kriyate 'sya grantha-krea //3//
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
3/2024
2/11/13
[#2]
atha sabda-anusanam ke abdnm? laukikn vaidikn ca /
katham anusanam? prakr
ty-di-vibhga-kalpanay smnya-vieavat lakaena /
atha kim-artho varnm upadea? pratyhra-artha /
pratyhro lghavena stra-pravr
tty-artha //
aiu/
a i u ityanena kramea varn-upadiynte akramita karoti pratyhrrtham /
tasya grahaa bhavaty ekenauran rapra (*1,1.51) ityakrea /
hrasvam avara prayoge savr
tam /
drgha-plutayos tu vivr
tatvam /
te svarya-prasiddhy-artham akra iha stre vivr
ta pratijyate /
tasya prayoga-artham a a (*8,4.68) iti stra-ante pratypatti kariyate //
r
l
k/
r
l
ity etau varv updiya prv ca-ante kakramita karoti pratyhra-artham /
tasya grahaa bhavati tribhi /
aka savare drgha (*6,1.101) ity akrea /
iko gua-vr
ddh (*1,1.3) iti-ikrea /
ugita ca (*4,1.6) ity ukrea /
akra-dayo var pracura-prayoga-viayste sujnam upadee prayojanam /
l
kras tu kl
pistha eva prayujyate /
kl
pe ca prvatra-asiddham (*8,2.1) iti latvam asiddham /
tasya-asiddhatvd r
kra eva ackryi bhaviyanti iti kim-artham l
kra upadiyate? latvavidhnd yni pary ackryi tni l
kre yath syur iti /
kni punastni? pluta svarito dvirvacanam /
kl
3pta-ikha, prakl
pta, prakl
ptavn iti /
yac ca-aaktijam asdhu abda-rupa, tad-anukaraasya-api sdhutvam iyate /
tatsthasya-api l
krasya acakrya-pratipatty-artham l
kra-upadea kriyate /
r
taka iti prayoktavye akti-vaikalyt kumr l
taka iti prayukte, tad-anyo 'nukaroti - kumryl
taka ity ha iti //
eo/
e o ity etau varv upadiya ante kramitam karoti pratyhra-artham /
tasya grahaa bhavaty ekena /
ei pararpam (*6,1.94) ity ekrea //
[#3]
ai au c /
ai au ity etau varv upadiya prv ca-ante cakramita karoti pratyhra-artham /
tasya-grahaa bhavati caturbhi /
aca parasmin prva-vidhau (*1,1.57) ity akrea /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
4/2024
2/11/13
ha ya va ra /
ha ya va ra ity etn varn upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham /
tasya grahaa bhavaty ekena /
a-cho 'ti (*8,4.63) ity akrea /
aya repho ya-krt para upadiyate /
tasya yar-grahaena yay-grahaena ca grahae sati, svarnayati, prtarnayati ity atra yaro
'nunsike 'nunsiko v (*8,4.58) iti anunsika prpnoti /
madra-hrada, bhadra-hrada ity atra dvirvacana prpnoti aco ra-h-bhy dve (*8,4.46) iti /
kua rathena, vana rathena ity atra anusvrasya yayi parasavara(*8,4.58) iti
parasavara prpnoti /
na-ia doa /
kr
tau pada-arthe samudye sakr
l-lakye lakaa pravartate ity etasmin darane yaro
'nunasike 'nunsiko v (*8,4.45) antaratamo bhavati ity evam etat pravarttate /
tad-anena gakra-dn akr-adayo ye yath-sva sthnato guata ca ataratam, te
sarve vihit /
ye tu na sthnata, na api guata, sthna-mtrea gua-mtrea v antaratams te sarve
nivartit iti sthna-mtra-antaratamo rephasya akro na bhavati /
dvirvacane 'pi rephasya yar-antarbhve sati yarkrya prptam, tat skc-chiena nimittabhvena bdhyate iti na dvirucyate repha /
anusvrasya yayi parasavara (*8,4.58) ity etad apy anusvra-antaratama sakr
deva
parasavara vidadhti /
na ca rephasya anusvra-antaratama savaro 'sti iti na bhaviyati kua rathena, vana
rathena ity atra /
a madye visarjanya-jihvmlya-upadhmnynm apy upadea kartavya /
kim prayojanam ? urakea, urakea /
urapea, urapea /
atra a-vyavye iti atva yath syt iti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
5/2024
2/11/13
[#4]
la /
la ity eka varam upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham /
tasya grahaa bhavati tribhi /
a-udit-savarasya ca apratyaya (*1,1.69) ity akrea /
i-ko (*8,3.57) iti ikrea /
iko ya-aci (*6,1.77) iti yakrea /
i-grahani sarvi parea akrea /
a-grahani tu prvea, a-udit-savarasya ca-apratyaya (*1,1.69) ity etad-eva-ika parea /
atha kim artham ajgrahaam eva-itan-na kriyate? na-iva akyam, anta-sthnm api hi
savarn grahaam iyate /
saya, ya, yant, sava, va vatsarah, yala, la, lokam, talla,la, lokam ity atra
anusvrasya anunsike yayi parasavare kr
te tasya yar-grahaena grahad dvirvacana
yath syd iti /
hakra-div-akra uccraa-artha, na anubandha /
lakre tv-anunsika pratijyate, tena ur-a rapara (*1,1.51) ity atra ra iti pratyhra-grahallaparatvam api bhavati //
a ma aa na m /
a ma a a na ity etn varn upadiya prv ca-ante makramita karoti pratyhraartham /
tasya grahaa bhavati tribhi /
puma khayy-ampare (*8,3.6) ity akrea /
halo yam yami lopa (*8,4.64) iti yakrea /
amo hrasvd-aci amu nityam (*8,3.32) iti akrea /
amant-a iti akrea-api grahaam-asya dr
yate /
kecit-tu sarvy-etni pratyhra-grahani akrea bhavantu iti makram anubandha
pratycakate /
tath ca sati amo hrasva-adaci amu nityam(*8,3.32) ity atra-gamino jhabhor abhvdgambhva-pratipattau pratipatti-gaurava bhavati //
jha bha /
jha bha ity etau varv-upadiya prv ca-ante akrmita karoti pratyhra-artham /
tasya grahaa bhavaty ekena /
ato drgho yai (*7,3.101) iti yakrea //
gha ha dha /
gha ha dha ity etn varn upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham /
tasya grahaa bhavati dvbhym /
eka-aco bao bha jha-antasya s-dhvo (*8,2.37) iti bhakra-jhakrbhym //
[#5]
ja ba ga a da /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
6/2024
2/11/13
7/2024
2/11/13
adgdhm /
jhalgrahaeu ca hakrasya grahaa yath syt /
yady evam, ha ya va ra ity atra tarhi kim artham upadiyat? mah hi sa; dev hasanti ity atra
a-grahaeu ca a-grahaeuca hakrasya grahaa yath syt /
brhmao hasati - hai ca (*6,1.114) ity utva yath syt /
ekasmn aaAva dvbh astribhya eva kaam syu /
jeyau cayau caturbhyo ra pacabhya alau abhya //
iti //
iti pratyhraprakaraam /
____________________________________________________________________
vr
d dhir d-aic || PS_1,1.1 ||
_____START JKv_1,1.1:
vr
ddhi-abda sajtvena vidhyate, pratyekam d-aic varn smnyena tadbhvitnm, atad-bhvitn ca /
taparakaraam aij-artham td-api para tapara iti, khavaiakdiu trimtra-caturmtraprasaga. nivr
ttaye /
valyana /
aitikyana /
aupagava /
aupamanyava /
lya /
mlya /
vr
ddhi-prade -- sici vr
ddhi parasmaipadeu (*7,2.1) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.2:
gua-abda sajtvena vidhyate, pratyekam, ad-e varn smnyena tadbhvitnm, atad-bhvitn ca /
taparakaraa tv iha sarvrtham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
8/2024
2/11/13
tarit /
cet /
stot /
jayanti /
aha pace /
gua-prade -- mider gua (*7,3.82) ity evam daya //
____________________________________________________________________
iko gua-vr
d dh || PS_1,1.3 ||
_____START JKv_1,1.3:
paribh iya sthni-niyama-arth /
aniyama-prasage niyamo vidhyate /
vr
ddhi-guau svasajay iyamau ika eva sthne veditavyau /
vakyati -- srvadhtuka-ardhadhtukayo (*7,3.84) agasya gua iti /
sa iko eva sthne viditavya /
nayati /
bhavati /
vr
ddhi khalv api -- akrt /
[#7]
ahrt /
acait /
anait /
alvt /
astvt /
gua-vr
ddh svasajay vidhyete, tatra ika iti etad-upasthita draavyam /
ki kr
ta bhavati ? dvityay ah prdurbhvyate /
midimr
jipugantalaghapardhcchidr
ikiprakudrevagena ig vieyate /
jusi srvadhtuka-di-gueu ika-aga vieyate /
medyate /
abighayu /
ika iti kim? tsandhy-akara-vyajann m bht /
ynam /
glyati /
umbhit /
punar gua-vr
ddhi-grahaa svasajy vidhne niyama-artham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
9/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.4:
dhtv-ekadeo dhtu, tasya lopo yasminn rdhadhtuke tad-rdhadhtuka dhtu-lopa, tatra
ye gua-vr
ddh prpnuta, te na bhavata /
loluva /
popuva /
marmr
ja /
lolya-dibhyo yaantebhya paca-dy-aci vihite yao 'ci ca (*2,4.74) iti yao luki kr
te tam eva
acam ritya ye gua-vr
ddh prpte tayo pratiedha /
dhtu-grahaa kim ? l, lavit /
reasi /
para na ve /
anubandha-pratyaya-lope m bht /
rier-hi-sa-arthasya vicpratyaya-lopa udharaa re iti /
rdhadhtuke iti kim ? tridh baddho vr
abho roravti iti /
srvadhtuke m bht /
ika ity eva - abhji, rga /
bahuvrhi-samrayaa kim ? knopayati, preddham //
____________________________________________________________________
kiti ca || PS_1,1.5 ||
_____START JKv_1,1.5:
nimitta-saptamy e /
kin-nimitte ye gua-vr
ddh prpnuta, te na bhavata /
cita, citavn /
stuta, stutavn /
bhinna, bhinnavn /
mr
a, mr
avn /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
10/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
START JKv_1,1.6:
ddh-vev-im || PS_1,1.6 ||
_____START JKv_1,1.6:
ddh-vevyo ia ca ye gua-vr
ddh prpnuta, te na bhavata /
dchyanam, ddyaka /
vevyanam, vevyaka /
ia khalv api - kait va /
rait va /
vr
ddhir io na sabhavati iti laghu-upadha-guasya-atra pratiedha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
11/2024
2/11/13
_____START JKv_1,1.7:
bhinna-jtyair ajbhir avyavahita lia-uccrit hala sayoga-saj bhavanti /
samudya saj /
jtau ceda bahuvacanam /
tena dvayor bahn ca sayogasaj siddh bhavati /
agni iti ga-nau /
ava iti a-vau /
kara iti ra-au /
indra, candra mandra iti na-da-r /
ura, rram, bhrram iti a-a-r /
tilnstryvapati iti na-sata-ra-y, na-ta-sa-ta-ra-y v /
hala iti kim ? titaucchatram - sayogntasya lopa (*8,2.23) iti lopa syt /
anantar iti kim ? pacati panasam - sko sayoga-dyor ante ca (*8,2.29) iti lopa syt /
sayoga-prade - samyogntasya lopa (*8,2.23) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.8:
mukha-sahit nsik mukha-nsik, tay ya uccryate vara so 'nunsika-sajo bhavati /
o 'nunsika chandasi (*6,1.126) /
abhra apa /
gabhra ugraputre /
ca na indra /
mukha-grahana kim ? anusvrasya-iva hi syt /
nsika-agrahaa kim ? kacaatapn m bht /
anunsika-prade - o 'nunsika chandasi (*6,1.26) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_1,1.9:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
12/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.31:
yaja-viaye prayoge samprvt stauter gha partyayo bhavati /
saratva chandognm /
sametya stuvanti yasmin dee chandog sa dea sastva ity ucyate /
yaje iti kim ? sastava chtrayo //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.32:
str
cchdane, asmd dhto pra-abde upapade gha pratyayo bhavati na ced yaja-viaya
prayogo bhavati /
akhaprastra /
ayaje iti kim ? bahirprastara //
____________________________________________________________________
[#260]
prathane vv aabde || PS_3,3.33 ||
_____START JKv_3,3.33:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
501/2024
2/11/13
str
cchdane, asmd dhto vi-abde upapade gha patyayo bhavati prathane gamyamne,
____________________________________________________________________
chandonmni ca || PS_3,3.34 ||
_____START JKv_3,3.34:
vau stra iti vartate /
viprvt str
nte chandonmni gha pratyayo bhavati /
vr
ttam atra chando gr
hyate yasya gyatrydayo vie, na mantrabrahmaam , nma-grahat
/
virapakti chanda /
virabr
hat chanda /
virapakti-abdo 'tra chandonma, na ghaanata abda-rpam /
tatra tv avayavatvena tad vartate /
chandonmni ity adhikaraa-saptamy e //
____________________________________________________________________
udi graha || PS_3,3.35 ||
_____START JKv_3,3.35:
udi upapade graher dhto gha pratyayo bhavati /
ato 'pavda /
udgrha /
chandasi niprvd api iyate srugudyamana-nipatanayo /
hakrasya bhakra /
udgrbha ca nigrbha ca brahma dev avvr
dhan //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
502/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.36:
graha ity eva /
sami upapade graher dhto gha bhavati, muiviaya ced dhtvartho bhavati /
mui agulisannivea /
aho mallasya sagrha /
aho muikasya sagrha /
dr
hamuit khyyate /
muau iti kim ? sagraho dhnyasya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.37:
pari-abde ni-abde ca upapade yathsakhya niya ia ca dhto gha pratyayo bhavati /
aco 'pavda /
dytbhreayo, atra api yathsakhyam eva sambandha /
dyta-viaya cen nayater artha, abhrea-viaya ced i-artha /
padrthnm anapacro yathprpta-karaam abhrea /
dyte tvat - pariyena rn hanti /
samantn nayanena /
abhree - eo 'tra nyya /
dyta-abhreayo iti kim ? pariaya /
nyaya gata ppa //
____________________________________________________________________
[#261]
parv anuptyaya ia || PS_3,3.38 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
503/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.38:
pari-abde upapade io dhto gha pratyayo bhavati, anupatyaye gamyamne /
krama-prptasya anatipto 'nuptyaya, parip /
tava paryya /
mama paryya /
anuptyaye iti kim ? klasya paryaya /
atipta ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.39:
vi upa ity etayo upapadayo eter dhto gha bhavati paryye gamyamne /
tava viya /
mama viya /
tava rjopaya /
tava rjnam upaayitu paryya ity artha /
paryye iti kim ? viaya /
upaaya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.40:
hastdne gamyamne cinoter dhto gha pratyayo bhavati, na cet steya caurya bhavati /
hastdna-grahaena pratysattir deyasya lakyate /
pupapracya /
phalapracya /
hastdane iti kim ? vr
kaikhare phalapracaya karoti /
asteye iti kim ? phalapracaya cauryea /
uccayasya pratiedho vaktavya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
504/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
nivsa-citi-arra-upasamdhnev de ca ka || PS_3,3.41 ||
_____START JKv_3,3.41:
ce ity eva /
nivasanti asmin iti nivsa /
cyate 'sau citi /
pydi-samudya arram /
rkaranam upasamdhnam /
etev artheu cinote gha pratyaya bhavati, dhtor de ca kakra dea /
nivse tvat - cikhallinikya /
citau - kyam agni cinvta /
arre - anityakya /
upasamdhne - mahn gomayanikya /
eteu iti kim ? caya /
iha kasmn na bhavati mahn khanicaya ? bahutvam atra vivakita na+upasamdhnam
//
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.42:
ce ity eva /
prin samudya sagha /
sa ca dvbhy prakrbhy bhavati /
ekadharma-samveena, auttardharyea v /
tatra auttardharya-paryudsd itaro gr
hyate /
saghe vcye cinoter dhto gha pratyayo bhavati de ca ka /
bhikukanikya /
brhmaanikya /
vaiykaraanikya /
anauttardharye iti kim ? skaranicaya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
505/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#262]
karma-vyatihre ac striym || PS_3,3.43 ||
_____START JKv_3,3.43:
karma kriy /
vyatihra paraspara-karaam /
karma-vyatihre gamyamne dhto ac patyayo bhavati strlige vcye /
tac ca bhve /
cakro vieaa-artha aca striym a (*5,4.14) iti /
vyvakro /
vyvalekh /
vyvahs vartate /
striym iti kim ? vyatipko vartate /
bdhakaviaye 'pi kvacid iyate, vyvacor, vyvacarc /
iha na bhavati /
vyatk, vyath vartate /
vytyuk bhavati /
tad etad vaicitrya katha labhyate ? kr
tya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.44:
abhividhir abhivypti, kriygubhy krtsnyena sambandha /
abhividhau gamyamne dhto bhave inu bhavati /
skinam /
srviam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
506/2024
2/11/13
sndrvia vartate /
abhividhau iti kim ? sakoa /
sandrva /
sarva /
bhve iti vartamane punar bhva-grahaa vsarpanirsa-artham, tena gha na bhavati /
lyu tu samvea iyate /
sakana vartate /
tat katham ? kr
tya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.45:
dr
a-anuvr
tti-smarthyd gha anuvartate, na anantara inu /
ava ni ity etayo uapadayo graher dhto gha pratyayo bhavati kroe gamyamane /
kroa apanam /
avagrho hanta te vr
ala bhyat /
nigrho hanta te vr
ala bhyt /
kroe iti kim ? avagraha padasya /
nigraha corasya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.46:
graha ity eva /
pra-abde upapade graher dhto gha pratyayo bhavati lipsy gamyamnym /
ptrapragrhea carati bhiku pirth /
sruvapragrhea carati dvijo dakirth /
lipsym iti kim ? pragraho devadattasya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
507/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.47:
pari-abde upapade grahe gha pratyayo bhavati, yajaviaya cet pratyaynta-abhidheya
syt /
uttaraparigrha /
adhara-parigrha /
yaje iti kim ? parigraho devadattasya //
____________________________________________________________________
[#263]
nau vr
dhnye || PS_3,3.48 ||
_____START JKv_3,3.48:
vr
iti vr
vr
o smnyena grahaam /
ni-abde upapade vr
ity etasmd dhto dhnya-viee 'bhidheye gha pratyayo bhavati /
apo 'pavda /
nvr nma vrhayo bhavanti /
dhnye iti kim ? nivar kany //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.49:
uc-chabde upapade rayaty-dibhyo gha pratayayo bhavati /
ajapor apavda /
ucchrya /
udyva /
utpva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
508/2024
2/11/13
uddrva /
katha patannt samucchray ? vakyama vibh-grahaam iha
sihvalokitanyyena sambadhyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.50:
i upapade raute plavate ca vibh gha pratyayo bhavati /
rva, rava /
plva, plava //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.51:
vibh iti vartate /
ave upapade grahe dhto gha pratyayo bhavati vibh varapratibandhe 'bhidheye /
praptaklasya varasya kutacin nimittd abhvo varapratibandha /
avagrho devasya, avagraho devasya /
varapratibandhe iti kim ? avagraha padasya //
____________________________________________________________________
pre vaijm || PS_3,3.52 ||
_____START JKv_3,3.52:
graha iti vartate /
vibh ity eva /
pra-abde upapade graher dhto vibh gha pratyayo bhavati, pratyaynta-vcya ced
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
509/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ramau ca || PS_3,3.53 ||
_____START JKv_3,3.53:
graha vibh pre iti vartate /
pra-abde upapade graher dhto vibh gha pratyayo bhavati, rami cet pratyayntena
abhidhyate /
rathdiyuktnm avdn sayamana-arth rajj ramir iha gr
hyate /
pragr, pragraha //
____________________________________________________________________
[#264]
vr
oter cchdane || PS_3,3.54 ||
_____START JKv_3,3.54:
vibh pra iti vartate /
praabde upapade vr
ote dhto vibh gha pratyayo bhavati, pratyayntena ced
cchdana-viea ucyate /
prvra, pravara /
cchdane iti kim ? pravar gau //
____________________________________________________________________
510/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.55:
vibh ity eva /
pariabde upapade bhavate dhto vibh gha pratyayo bhavati avajne gamyamne /
avajnam asatkra /
paribhva, paribhava /
avajne iti kim ? sarvata bhavana paribhava //
____________________________________________________________________
er ac || PS_3,3.56 ||
_____START JKv_3,3.56:
bhve, akartari ca krake iti prakr
tam anuvartate yvat kr
tya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti /
i-varntd dhto bhve, akartari ca krake sajym ac pratyayo bhavati /
ghao 'pavda /
cakro vieaa-artha, anta (*6,2.143) th 'tha-gha-kta-aj-ab-itra-kam (*6,2.144) iti /
caya /
aya /
jaya /
kaya /
aj-vidhau bhaydnm upasakhynam /
napusake ktdi-nivr
tty-artham /
bhayam /
varam /
javasavau chandasi vaktavyau /
rvorastum me java /
pacaudana sava //
____________________________________________________________________
r
d or ap || PS_3,3.57 ||
_____START JKv_3,3.57:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
511/2024
2/11/13
r
-krntebhya u-varntebhya ca ap pratyayo bhavati /
ghao 'pavda /
pitkaraa svara-artham /
kara gara /
ara /
u-varntebhya - yava /
lava /
pava /
da-kro mukha-sukha-artha /
m bhttd api para tapara //
____________________________________________________________________
[#265]
graha-vr
- dr
- nicigama ca || PS_3,3.58 ||
_____START JKv_3,3.58:
grahdibhya dhtubhya ap pratyayo bhavati /
ghao 'pavda /
nicinote tu aco 'pavda /
graha /
vara /
dara /
nicaya /
gama /
nici-grahana svara-artha /
viirayor upasakhynam /
vaa /
raa /
gha-arthe kavidhna sthsnpvyadhihaniyudhyartham /
pratihante 'smin iti prastha parvatasya /
prasnti asmin prasna /
prapibanti asym iti prap /
vidhyanti tena iti vidha /
vihanyante 'smin iti vighna /
yudhyate anena iti yudham //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
512/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.59:
ap ity eva /
upasarge upapade ader dhto ap prayayo bhavati /
praghasa /
vighasa /
upasarge iti kim ? ghsa //
____________________________________________________________________
nau a ca || PS_3,3.60 ||
_____START JKv_3,3.60:
ni-abde upapade ade dhto a-pratyayo bhavati, cakrd ap ca /
nyda, nighasa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.61:
vyadha japa ity etayo anupasargayo ap pratyayo bhavati /
ghao 'pavda /
vyadha /
japa /
anupasarge iti kim ? vydh /
upajpa //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
513/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#266]
svana-hasor v || PS_3,3.62 ||
_____START JKv_3,3.62:
anupasarge ity eva /
svana-haso anupasargayor v ap pratyayo bhavati /
svana, svna /
hasa, hsa /
anupasarge iti kim ? prasvna /
prahasa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.63:
anupasarge v iti vartate /
sam upa ni vi ity eteu upapadeu anupasarge 'pi yamer v ap pratyayo bhavati /
ghao 'pavda /
sayama, sayma /
upayama, upayma /
niyama, niyma /
viyama, viyma /
anupasargt khalv api -- yama, yma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.64:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
514/2024
2/11/13
ap ity eva /
ni-abde upapade gada nada paha svana ity etebhya dhatubhya v ap pratyayo bhavati /
ghao 'pavda /
nigada, nigda /
ninada, ninda /
nipaha, nipha /
nisvana, nisvna //
____________________________________________________________________
kvao vy ca || PS_3,3.65 ||
_____START JKv_3,3.65:
nau v anupasarge iti vartate /
kvaate dhto niprvd anupasargc ca vy v ap pratyayo bhavati /
ghao 'pavda /
sopasargrtha vy grahaam /
nikvaa, nikva /
anupasargt -- kvaa, kva /
vy khalv api -- kalya-prakva v /
eteu iti kim ? atikvo vartate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.66:
paa vyavahre stutau ca, asmd dhtor nityam ap pratyayo bhavati parime gamyamne /
nitya-grahaa vikalpa-nivr
tty-artham /
mlakapaa /
kapaa /
savyavahrya mlakdn ya parimito muir badhyate, tasya+idam abhidhnam /
parime iti kim ? pa //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
515/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.67:
made dhto anupasargt ap pratyayo bhavati /
ghajo 'pavda /
vidymada /
dhanamada /
kulamada /
anupasarge iti kim ? unmda /
pramda //
____________________________________________________________________
[#267]
pramada-sammadau hare || PS_3,3.68 ||
_____START JKv_3,3.68:
pramada sammada ity etau abdau niptyete hare 'bhidheye /
kanyn pramada /
kokiln sammada /
hare iti kim ? pramda /
sammda /
prasabhym iti na+uktam /
niptana rhy-artham //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
516/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.70:
glaha iti niptyate, aka-viaya ced dhtv-artho bhavati /
graher ap siddha eva, latva-artha niptanam /
akasya glaha /
akeu iti kim ? graha pdasya /
anye glahi prakr
tyantaram hu /
te ghaa pratyudharanti /
glha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.71:
sarte dhto prajane viaye ap pratyayo bhavati /
ghao 'pavda /
prajana prathama garbha-grahaam /
gavm upasara /
panm upasara /
strgavu pugavnm garbhdhnya prathamam upasaraam ucyate //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
517/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.72:
ni abhi upa vi ity eteu upapadeu hvayate dhto samprasraam ap pratyaya ca /
ghao 'pavda /
nihava /
abhihava /
upahava /
vihava /
eteu iti kim ? prahvya //
____________________________________________________________________
i yuddhe || PS_3,3.73 ||
_____START JKv_3,3.73:
i upapade hvayater dhto samprasraam ap pratyaya ca bhavati yuddhe 'bhidheye /
hyante 'smin ity hava /
yuddhe iti kim ? hvya //
____________________________________________________________________
[#268]
nipnam hva || PS_3,3.74 ||
_____START JKv_3,3.74:
prvasya hvayater dhto samprasraam, ap-pratyayo, vr
ddhi ca niptyate nipna ced
abhidheya bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
518/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.75:
anupargasya hvayate samprasraam ap pratyaya ca bhavati bhve abhidheye /
hava /
have have suhava ram indram /
anupasargasya iti kim ? hvya /
bhva-grahaam akartari ca krake sajym (*3,3.19) ity asya nirsa-artham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.76:
bhve 'nupasargasya iti vartate /
hanter dhto anupasarge bhve ap pratyayo bhavati, tatsaniyogena ca bhadhdea, sa
cntodtta /
tatra+udtta-nivr
ttisvarea apa udttatva bhavati /
vadha corm /
vadho dasynm /
bhve ity eva, ghta /
anupasargasya ity eva, praghta, vighta /
cakro bhinna-kramatvn ndeena sambadhyate /
ki tarthi ? prakr
tena pratyayena /
ap ca, ya ca apara prpnoti /
tena gha api bhavati /
ghto vartate //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
519/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.77:
hana ity eva /
mrti khinyam /
mrtau abhidheyy hante ap pratyayo bhavati, ghana cdea /
abhraghana /
dadhighana /
katha ghana dadhi iti ? dharma-abdena dharm bhayate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.78:
anta prvt hante ap pratyayo bhavati, ghandea ca bhavati dee 'bhidheye /
antarghana /
sajbhto vhkesu deaviea ucyate /
anye akra pahanti antarghao dea iti /
tad api grhyam eva /
dee iti kim ? antarghto 'nya //
____________________________________________________________________
[#269]
agra-ekadee praghaa pragh ca || PS_3,3.79 ||
_____START JKv_3,3.79:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
520/2024
2/11/13
pra-prvasya hante praghaa pragha ity etau abdau niptyete agraikadee vcye /
praghaa, pragha /
dvraprakoho bhya ucyate /
agraikadee iti kim ? praghta anya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.80:
ut-prvt hante udghana iti niptyate 'tydhna ced bhavati /
udghana /
yasmin khe sthpayitv anyni khni takyante tad abhidhyate /
udghto 'nya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.81:
apa-prvasya hante apaghana iti niptyate, aga cet tad bhavati /
apaghana agam /
avayava ekadea, na sarva /
ki tarhi ? pi pda ca abhidhyate /
apaghta anya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.82:
hana iti vartate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
521/2024
2/11/13
ayas vi dru ity eteu upapadeu hante dhto karae krake ap pratyayo bhavati, ghandea
ca /
ayo hanyate anena iti ayoghana /
vighana /
drughana /
drughaa iti kecid udharanti /
katha atvam ? arhadiu pht /
prvapadt sajym aga (*8,4.3) iti v //
____________________________________________________________________
stambe ka ca || PS_3,3.83 ||
_____START JKv_3,3.83:
karae hana iti vartate /
stamba-abde upapade karae krake hante ka pratyayo bhavati /
cakrt ap ca, tatra ghandea /
stambaghna, stambaghana /
striy stambaghn, stambaghan iti iyate /
karae ity eva, stambaghta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.84:
karae hana ity eva /
pari-abde upapade anter dhto ap pratyayo bahvati karae krake, gha-abda cdea /
parihanyate anena iti parigha /
paligha //
____________________________________________________________________
522/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.85:
upa-prvt hante ap pratyaya upadh-lopa ca niptyate raye 'bhidheye /
raya-abda smpya pratysatti lakayati /
parvatopaghna /
grmopaghna /
raye iti kim ? parvatopaghta eva anya //
____________________________________________________________________
[#270]
sagha-udghau gaa-praasayo || PS_3,3.86 ||
_____START JKv_3,3.86:
samudo upapadayo hante dhto ap pratyayo bhavati, i-lopa ghatva ca niptyate,
yathsakhya gae 'bhidheye, praasy gamyamnym /
sagha panm /
udgho manuya /
gaa-praasayo iti kim ? saghta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.87:
nigha iti ni-prvd hante ap pratyaya, i-lopo ghatvam ca niptyate, nimita ced abhidheya
bhavati /
samantt mita nimitam, samrohapariham /
nigh vr
k /
nigh laya /
nimitam iti kim ? nighta //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
523/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.88:
bhve 'kartari ca krake iti vartate /
u it yasya tasmd vito dhto ktri pratyayo bhavati /
trermam nityam (*4,4.20) iti vacant kevalo na prayujyate /
upaca pke - paktrimam /
uvap bjasantne - uptrimam /
ukr
- kr
trimam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.89:
u it yasya, tasmt vito dhto athuc pratyayo bhavati bhvdau /
uvepr
kampane - vepathu /
uovi gativr
ddhyo - vayathu /
uku abde - kavathu //
____________________________________________________________________
yaja-yca-yata-viccha-praccha-rako na || PS_3,3.90 ||
_____START JKv_3,3.90:
bhve akartari ca krake iti vartate /
yaja-dibhyo dhtubhyo na pratyayo bhavati /
akro gua-pratiedha-artha /
yaja /
yc /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
524/2024
2/11/13
yatna /
vina /
prana /
raka /
pracche asamprasraa jpakt prane ca sanna-kle (*3,2.117) iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.91:
svaper dhto nan pratyayo bhavati /
nakara svara-artha /
svapna //
____________________________________________________________________
[#271]
upasarge gho ki || PS_3,3.92 ||
_____START JKv_3,3.92:
bhve akartari ca krake iti vartate /
upasarge upapade ghu-sajakebhya dhtubhya ki pratyayo bhavati /
kitkaraam to lopa-artham /
pradi /
pradhi /
antardhi //
____________________________________________________________________
karmay adhikarae ca || PS_3,3.93 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
525/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.93:
gho ity eva /
karmay upapade ghu-sajakebhyo dhtubhya ki pratyayo bhavati adhikarae krake /
jala dhyate asmin iti jaladhi /
aradhi /
adhikarana-grahaamarthntaranirsa-artham /
cakra pratyaya-anukaraa-artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.94:
bhve akartari ca krake ti vartate /
strlige bhvdau dhto ktin pratyayo bhavati /
ghaajapmapavda /
kr
ti /
citi /
mati /
ktinnvdibhya ca vaktavya /
bdaya prayogato 'nusartavy /
pti /
rddhi /
dpti /
srasti /
dhvasti /
labdhi /
ruyajistubhya karae /
ryate anay iti ruti /
ii /
stuti /
glmljyhbhyo ni /
glni /
mlni /
jyni /
hni /
r
kralvdibhya ktin nihvad bhavati iti vaktavyam /
kri /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
526/2024
2/11/13
gri /
jri /
ri /
lni /
yni /
sampaddibhya kvip /
sampad /
vipad /
pratipad /
ktinn api iyate /
sampatti /
vipatti //
____________________________________________________________________
[#272]
sth-g-ppaco bhve || PS_3,3.95 ||
_____START JKv_3,3.95:
striym iti vartate /
sthdibhyo dhtubhya strlige bhve ktin pratyayo bhavati /
ao 'pavdasya bdhaka /
prasthiti /
udgti /
sagti /
prapti /
iti jpakt ntyantya bdh bhavati iti //
____________________________________________________________________
mantre vr
a-ia-paca-mana-vida-bh-v-r udtta || PS_3,3.96 ||
_____START JKv_3,3.96:
bhve striym iti vartate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
527/2024
2/11/13
mantre viaye vr
dibhya dhtubhya ktin pratyayo bhavati udtta /
prakr
ti-pratyayayo vibhakti-viparimena sambandha /
kasmd eva kr
tam ? vaicitrya-artham /
vr
i /
ii /
pakti /
mati /
vitti /
bhti /
vti /
rti /
sarvatra sarvadhtubhya smnyena vihita eva ktin /
udtta-artha vacanam /
iestu icch (*3,3.101) iti niptana vakyati, tata ktinn api vidhyate /
mantrd anyatra dir udtta //
____________________________________________________________________
ti-yti-jti-sti-heti-krtaya ca || PS_3,3.97 ||
_____START JKv_3,3.97:
mantre iti na anuvartate /
tydaya abd niptyante /
udtta iti vartate /
avate jvara-tvara-srivy-avi-mavm upadhy ca (*6,4.20) iti /
ti /
svarrtha vacanam /
yauter javate ca yti, jti /
drdhtvam ca niptyate /
sti /
syate itvbhvo niptyate, sanoter v jana-sana-khan sajlo (*6,4.42) ity tve kr
te
svarrtha niptanam /
hanter hinoter v heti /
krtayate krti //
____________________________________________________________________
528/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.98:
udtta ity eva /
vraja-yajo dhtvo str-lige bhve kyap pratyayo bhavati udtta /
ktino 'pavda /
vrajy /
ijy /
pitkaraam uttaratra tugartham //
____________________________________________________________________
sajy sam-aja-niada-nipata-mana-vida-u--bhr
-ia || PS_3,3.99 ||
_____START JKv_3,3.99:
bhve iti na svaryate /
prva eva atra arthdhikra /
samajdibhyo dhtubhya striy kyap pratyayo bhavati udtta sajy viaye /
samajanti asymiti samajy /
[#273]
niady /
nipaty /
many /
vidy /
suty /
ayy /
bhr
ty /
ity /
katha taduktam striy bhvdhikro 'sti tena bhry prasidhyati iti ? bhvdhikro
bhvavypra vcyatvena vivakita, na tu stryo 'dhikra //
____________________________________________________________________
kr
a a ca || PS_3,3.100 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
529/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.100:
karoter dhto striy a pratyayo bhavati /
cakrt kyap ca /
yogavibhgo 'tra kartavya, ktinn api yath syt /
kriy, kr
ty, kr
ti //
____________________________________________________________________
iccy || PS_3,3.101 ||
_____START JKv_3,3.101:
ie dhto a pratyayo yagabhva ca niptyate /
icch /
paricaryparisarymr
gayynm upasakhynam /
paricary /
parisary /
mr
gay /
ay /
jgarter akro v /
jgar, jgary //
____________________________________________________________________
a pratyayt || PS_3,3.102 ||
_____START JKv_3,3.102:
pratyayntebhyo dhtubhya stirym akra pratyayo bhavati /
ktino 'pavda /
cikr /
jihr /
putry /
putrakmy /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
530/2024
2/11/13
loly /
kay //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.103:
halanto yo dhtu gurumn, tata striym akra pratyayo bhavati /
ktino 'pavda /
ku /
hu /
h /
h /
guro iti kim ? bhakti /
hala iti kim ? nti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.104:
idbhya bhiddibhya ca striym a pratyayo bhavati /
gaapahiteu bhiddiu nikr
ya prakr
tayo gr
hyante /
jr
- jar /
trap - trap /
bhiddibhya khalv api - bhid /
chid /
vid /
kip /
guh giryoadhyo /
raddh /
medh /
godh /
r /
hr /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
531/2024
2/11/13
kr /
kiy /
tr /
dhr /
lekh /
rekh /
c /
pa /
vap /
vas /
sr
j /
krape samprasraa ca - kr
p /
bhid vidrae /
bhitti any /
chid dvaidhkarae /
chitti any /
r astrym /
rti any /
dhr prapte /
dhr
ti any //
____________________________________________________________________
[#274]
cinti-pji-kathi-kumbi-carca ca || PS_3,3.105 ||
_____START JKv_3,3.105:
citi smr
tym, pja pjym, katha vkyaprabandhe, kubi cchdane, carca adhyayane curdi,
ebhyo dhtubhya yuci prpte striym a pratyayo bhavati /
cint /
pj /
kath /
kumb /
carc /
cakrt yuc api bhavati /
cintan //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
532/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ta ca+upasarge || PS_3,3.106 ||
_____START JKv_3,3.106:
krntebhya upasarge upapade striyam a pratyayo bhavati /
ktino 'pavda /
prad /
upad /
pradh /
upadh radantaror upasargavad vr
tti /
raddh /
antardh //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.107:
yantebhyo dhtubhya, sa rantha ity etbhym ca striym yuc pratyayo bhavati /
akrasya apavda /
kra /
hra /
san /
ranthan /
katham sy ? r
-halor yat (*3,1.124) bhaviyati /
vsarpa-pratiedha ca strprakaraa-viayasya+eva+utsarga-apavdasya /
ranthi krydirgr
hyate rantha vimocanapratiharayo iti , na curdi rantha grantha
sandarbhe iti /
yantatvena+eva siddhatvt /
ghaivandividhibhya upasakhynam /
ghaan /
vandan /
vedan /
ghae bhauvdikasya grahaa ghaa calane iti, na cuardikasya, tasya e ity eva
siddhatvt /
ieranicchrthasya yuj vaktavya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
533/2024
2/11/13
adhyea /
anvean /
parerv /
paryean, pari //
____________________________________________________________________
[#275]
roga-khyya vul bahulam || PS_3,3.108 ||
_____START JKv_3,3.108:
rogkhyy gamyamny dhto vul pratyayo bahula bhavati /
ktinndnm apavda /
khy-grahaa rogasya cet pratyayntena saj bhavati /
bahula-grahaa vyabhicara-artham /
pracchardik /
pravhik /
vicarcik /
na ca bhavati /
irorti /
dhtvartha-nirdee vul vaktavya /
ik /
yik vartate /
iktipau dhtu-nirdee /
bhidi /
chidi /
pacati /
pahati /
vart kra /
nirdea iti prakr
tam /
akra /
ikra /
rdipha /
repha /
matvarthc cha /
akralopa /
matvarthya /
iajdibhya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
534/2024
2/11/13
ji /
ti /
di /
ik kr
ydibhya /
kr
i /
kiri //
____________________________________________________________________
sajym || PS_3,3.109 ||
_____START JKv_3,3.109:
sajy viaye dhto vul pratyayo bhavati /
uddlakapupabhajik /
varaapupapracyik /
abhyakhdik /
coakhdik /
labhajik /
tlabhajik //
____________________________________________________________________
[#276]
vibh-akhyna-paripranayor i ca || PS_3,3.110 ||
_____START JKv_3,3.110:
prva pariprana, pacdkhynam /
stre 'lpctarasya prvanipta /
pariprane khyne ca gamyamne dhato i pratyayo bhavati, cakrt vul api /
vibha-grahat paro 'pi ya prpnoti, so 'pi bhavati /
k tva krimakr, k krikm akr, k kriymakr, k kr
tymakr, k
kr
timakr ? sarv krimakram, sarv krikm akram, sarv kriymakram, sarv
kr
tymakram, sarv kr
timakram /
k gaimajgaa, k gaikmajgaa, k gaanmajgaa ? sarv gaimajgaam,
sarv gaikm, sarv gaanm /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
535/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.111:
paryya paripkrama /
arhaamarha, tadyogyat /
r
a tat yat parasya dhryate /
utpatti janma /
etev artheu dhto vuc pratyayo bhavati /
ktinndnm apavda /
paryye tvat - bhavata yik /
bhavato 'gragrsik /
arhe - arhati bhavn ikubhakikm /
r
e - ikubhakik me dharayasi /
odanabhojikm /
payapyikm /
utpattau - ikubhakik me udapdi /
odanabhojik /
payapyik /
vibh ity eva, cikr utpadyate /
vuli prakr
te pratyayntarakarana svara-artham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.112:
vibh iti nivr
ttam /
kroa apanam /
kroe gamyamne nai upapade dhto ani pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
536/2024
2/11/13
ktinndnm apavda /
akaraiste vr
ala bhyt /
kroe iti kim ? akr
tistasya kaasya /
nai iti kim ? mr
tiste vr
ala bhyt //
____________________________________________________________________
kr
t ya-lyuo bahulam || PS_3,3.113 ||
_____START JKv_3,3.113:
bhve, akartari ca krake iti nivr
tam /
kr
tya-sajak pratyay lyu ca bhaulam artheu bhavanti /
yatra vihits tato 'nyatra api bhavanti /
bhvakarmao kr
ty vihit krakntare 'pi bhavanti /
snnya cram /
dnyo brhmaa /
karaa-adhikaraayo bhve ca lyu /
anyatra api bhavati /
apasecanam /
avasrvaam /
rjabhojan laya /
rjcchdanni vssi /
praskandanam /
prapatanam /
bahula-grahad anye 'pi kr
ta yathprptam abhidheya vyabhicaranti /
pdbhy hriyate pdahraka /
gale copyate galecopaka //
____________________________________________________________________
[#277]
napusake bhve kta || PS_3,3.114 ||
_____START JKv_3,3.114:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
537/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
lyu ca || PS_3,3.115 ||
_____START JKv_3,3.115:
napusaka-lige bhve dhto lyu pratyayo bhavati /
hasana chtrasya /
obhanam /
jopanam /
ayanam /
sanam /
yogavibhga uttarrtha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.116:
yena karma saspr
yamnasya kartu arra-sukham utpadyate, tasmin karmai upapade
dhato napusaka-lige bhve lyu pratyayo bhavati /
prvea+eva siddhe pratyaye nityasamsa-artha vacanam /
upapada-samso hi nitya samsa /
payapna sukham /
odanabhojana sukham /
karmai iti kim ? tliky utthna sukham /
saspart iti kim ? agnikuasya upsana sukham /
kartu iti kim ? guro snpana sukham /
snpayate na guru kart, ki tarhi, karma /
arragrahaa kim ? putrasya parivajana sukham /
sukha mnas prti /
sukham iti kim ? kakn mardana dukham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
538/2024
2/11/13
sarvatrsamsa pratyudhriyate //
____________________________________________________________________
karaa-adhikaraayo ca || PS_3,3.117 ||
_____START JKv_3,3.117:
karae 'dhikarae ca krake dhto lyu pratyayo bhavati /
idhmapravracana /
palatana /
adhikarane - godohan /
saktudhn //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.118:
karana-adhikaranayo ity eva /
puligayo karaa-adhikaranayor abhidheyayo dhto gha pratyayo bhavati samudyena
cet saj gamyate /
pryagrahaam akrtsnya-artham /
dantacchada /
urachada paa /
adhikarae khalv api - etya tasmin kurvanti iti kara /
laya /
pusi iti kim ? prasdhanam /
sajym iti kim ? praharao daa /
ghakra chander ghe 'dvy-upasargasya (*6,4.96) vieaa-artha //
____________________________________________________________________
[#278]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
539/2024
2/11/13
gocara-sacara-vaha-vraja-vyaja-paa-nigam ca || PS_3,3.119 ||
_____START JKv_3,3.119:
gocardaya abd gha-prayaynt niptyante prvasminn eva arthe /
hala ca (*3,3.121) /
iti ghaa vakyati, tasya ayam apavda /
gva caranti asmin iti gocara /
sacarante anena iti sacara /
vahanti tena vaha /
vrajanti tena vraja /
vyajanti tena vyaja /
niptant ajer vyaghaapo (*2,4.56) iti vbhvo na bhavati /
etya tasminn paante ity paa /
nigacchanti tasmin iti nigama /
cakro 'nukt-asamuccaya-artha /
kaa /
nikaa //
____________________________________________________________________
ave tr
- stror gha || PS_3,3.120 ||
_____START JKv_3,3.120:
ave upapade tarate str
te ca dhto karana-adhikaraayo sajym gha pratyayo
bhavati /
ghasypavda /
akro vr
ddhy-artha svarrtha ca /
ghakra uttaratra kutva-artha /
avatra /
avastra /
katham avatro nady, na hya saj ? prya-anuvr
tte asajym api bhavati //
____________________________________________________________________
hala ca || PS_3,3.121 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
540/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.121:
pusi saym, karaa-adhikaraayo ca iti sarvam anuvartate /
halantd dhto karaa-adhikaraayo gha pratyayo bhavati /
ghasya apavda /
lekha /
veda /
vea /
vandha /
mrga /
apmrga /
vmrga //
____________________________________________________________________
adhyya-nyya-udyva-sahra-dhra-vy ca || PS_3,3.122 ||
_____START JKv_3,3.122:
adhyya-daya abd ghaant niptyante /
pusi sajy ghe prpte gha vidhyate /
ahalanta-artha rambha /
adhyate asmin iti adhyya /
nyata anena iti nyya /
udyuvanti asmin iti udyva /
sahriyante 'nena iti sahra /
ghriyante asmin iti dhra /
vayanti asminn iti vya /
cakro 'nuktas-amuccaya-artha /
avahra //
____________________________________________________________________
[#279]
udako 'nudake || PS_3,3.123 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
541/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.123:
udaka iti niptyate anudaka-viaya ced dhtv-artho bhavati /
utprvd acate gha niptyate /
nanu ca hala ca (*3,3.121) /
iti siddha eva gha ? udake pratiedha-artham ida vacanam /
tailodaka /
anudake iti kim ? udakodacana /
gha kasmn na pratyudhriyate ? viebhvt /
ghay api ththdisvarena antodtta eva //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.124:
nya iti niptyate jla cet tad bhavati /
-prvt nayate karane gha niptyate /
nyo matsynm /
nyo mr
gm //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.125:
khanate dhto karaa-adhikaraayo gha pratyayo bhavati /
cakrt gha ca /
khana, khna /
o vaktavya /
kha /
aro vaktavya /
khara /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
542/2024
2/11/13
iko vaktavya /
khanika /
ikavako vaktavya /
khanikavaka //
____________________________________________________________________
ad-du-suu kr
c chra-akr
c cra-artheu khal || PS_3,3.126 ||
_____START JKv_3,3.126:
karaa-adhikaraayo iti nivr
ttam /
at dus su ity eteu upapadeu kr
cchrkr
cchra-artheu dhato khal pratyayo bhavati /
kr
cchra dukham, tad duro vieaam /
akr
cchra sukham, taditarayo vieanam, sambhavt /
atkaro bhavat kaa /
dukara /
sukara /
adbhoja /
durbhoja /
subhoja /
addiu iti kim ? kr
cchrea krya kaa /
kr
cchrkr
cchra-artheu iti kim ? atkrya /
lakra svara-artha /
khit-karaam uttarakra mumartham //
____________________________________________________________________
[#280]
kartr
- karmao ca bh-kro || PS_3,3.127 ||
_____START JKv_3,3.127:
bhavate karote ca dhto yathsakhya kartari karmai ca+upapade, cakrd addiu ca
khal pratyayo bhavati /
adhyambhava bhavat /
durhyambhavam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
543/2024
2/11/13
adhyakara /
svhyakaro devadatto bhavat /
kartr
-karmao cvy-arthayor iti vaktavyam /
iha m bht, svhyena bhyate //
____________________________________________________________________
to yuc || PS_3,3.128 ||
_____START JKv_3,3.128:
addayo 'nuvartante /
kartr
-karmao iti na svaryate /
kr
cchrkr
cchra-artheu addiu upapadeu krntebhyo dhatubhya yuc pratyayo bhavati /
khalo 'pavda /
atpna somo bhavat /
dupna /
supna /
addno gaurbhavat /
durdna /
sudna //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.129:
addisu kr
cchrkr
cchra-artheu upapadeu gaty-arthebhyo dhtubhya chandasi viaye yuc
pratyayo bhavati /
khalo 'pavda /
spasadano 'gni /
spasadanam antarikam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
544/2024
2/11/13
anyebhyo 'pi dr
yate || PS_3,3.130 ||
_____START JKv_3,3.130:
anyebhyo 'pi dhtubhya gaty-arthebhya chandasi viaye yuc pratyayo dr
yate /
sudohanmakr
od brahmae gm /
suvedanmakr
orbrahmae gm /
bhy siyudhidr
idhr
imr
ibhyo yujvaktavya /
dusana /
duryodhana /
durdarana /
durdharaa /
durmaraa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.131:
sampam eva smpyam /
yaa svrthikatva jpyate cturvarydi-siddhy-artham /
vartamna-sampe bhte bhaviyati ca vartamnd dhto vartamnavat pratyay v bhavanti /
vartamane la (*3,2.123) ity rabhya yvad udayo bahulam (*3,3.1) iti vartmne pratyay
ukt, te bhta-bhaviyator vidhyante /
[#281]
kad devadatta gato 'si ? ayam gacchmi /
gacchantam eva m viddhi /
ayam gamam /
eo 'smi gata /
kad devadatta gamiyasi ? ea gacchmi /
gacchantam eva m viddhi /
ea gamiymi /
gantsmi /
vatkaraa sarvasdr
ya-artham /
545/2024
2/11/13
yajamna /
alakariu /
smpya-grahaa kim ? viprakara-vivaky m bht, parudagacchat paliputram /
varea gamiyati /
yo manyate gacchmi iti pada vartamne kle eva vartate, klntaragatis tu vkyd bhavati, na
ca vkyagamya kla padasaskravelym upayujyate iti tdr
a vkyrtha-pratipattra
prati prakaraam ida nrabhyate /
tath ca va kariyati, varea gamiyati iti sarvam upapadyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.132:
v ity eva /
vartamna-sampye iti na anuvartate /
asanam as, aprptasya priyrthasya prptum icch /
tasy ca bhaviyatklo viaya /
tatra bhaviyati kle asy gamyamny dhto v bhtavat pratyay bhavanti,
cakrd vartamnavac ca /
updhyya ced gamat, gata, gacchati, gamiyati, ete vykaraam adhyagmahi, ete
vykaraam adhtavanta, adhmahe, adhyeymahe /
smnya-atidee vienatidel la-liau na bhavata /
asym iti kim ? gamiyati //
____________________________________________________________________
kipra-vacane lr
|| PS_3,3.133 ||
_____START JKv_3,3.133:
asym it yeva /
kipravacane upapade asy gamyamny dhto lr
pratyayo bhavati /
bhtavac ca ity asya ayam apavda /
updhyya cet kipram gamiyati, kipra vykaraam adhyeymahe /
vacana-grahaa paryya-artham /
kipram, ghram, u, tvaritam, adhyeymahe /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
546/2024
2/11/13
na iti vaktavye lr
-grahaa luo 'pi viaye yath syt /
va kipram adhyeyamahe //
____________________________________________________________________
as-vacane li || PS_3,3.134 ||
_____START JKv_3,3.134:
as yena+ucyate tad asvacanam /
tasminn upapade dhtor li pratyayo bhavati bhtavac ca ity asya ayam apavda /
updhyya ced gacchet, ase yukto 'dhyya /
ase avakalpaye yukto 'dhyya /
ase kipram adhyya //
____________________________________________________________________
[#282]
na anadyatanavat kriyprabandha-smpyayo || PS_3,3.135 ||
_____START JKv_3,3.135:
bhtnadyatane bhaviyadanadyatane ca la-luau vihitau, tayor aya pratiedha /
anadyatanavat pratyaya-vidhir na bhavati kriyprabandhe smpye ca gamyamne /
kriy prabandha statyennuhnam /
kln smpya tulyajtyenvyavadhnam /
yvajjva bhr
amannamadt /
bhr
amanna dsyati /
yvajjva putrnadhypipat /
yvajjvamadhypayiyati /
smpye khalv api - yeya pauramsyatikrnt, etasymupdhyyo 'gnndhita, somenyaa,
gmadita /
yeyamamvsy gmin, etasymupdhyyo 'gnndhsyate, somena yakyate, sa g
dsyate /
dvau pratiedhau yathprptasya abhyanujpanya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
547/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.136:
nnadyatanavat iti vartate /
akriya-prabandha-artham, asmpyrtha ca vacanam /
bhaviyati kle maryd-vacane satyavarasmin pravibhge 'nadyatanavat pratyaya-vidhir na
bhavati /
yo 'yamadhv gantavya paliputrt, tasya yadavara kaumby, tatra dvirodana
bhokymahe, tatra saktn psyma /
bhaviyati iti kim ? yo 'yamadhv gata paliputrt, tasya yadavara kaumby, tatra yukt
adhyaimahi, tatra dvirodanam abhujmahi, tatra saktnapibma /
marydvacane iti kim ? yo 'yamadhv niravadhiko gantavya, tasya yadavara kaumby,
tatra dvirodana bhoktsmahe, saktn pt sma /
avarasmin iti kim ? yo 'yamadhv gantavya paliputrt, tasya yatparam kaumby, tatra
dvirodana bhoktsmahe, tatra saktn ptsma /
iha stre deakr
t maryd, uttaratra klakr
t /
tatra ca viea vakyati //
____________________________________________________________________
kla-vihbhge ca anahortrm || PS_3,3.137 ||
_____START JKv_3,3.137:
bhaviyati maryd-vacane 'varasmin iti vartate /
klamarydvibhge satyavarsmin pravibhge bhaviyati kle 'nadyatanavat pratyayavidhirna
bhavati, na ced aho-rtra-sambhandh vibhga, taiste ca vibhge pratiedha /
prvea+eva siddhe vacanam idam aho-rtra-niedha-artham /
yoga-vibhga uttarrtha /
yo 'ya savatsara gm, tatra yadavaramgrahyay, tatra yukt adhyeymahe,
tatraudana bhokymahe /
bhaviyati ity eva /
yo 'ya vatsaro 'tta, tasya yadavaramgrahyay, tatra yukt adhyaimahi,
tatraudanamabhujamahi /
marydvacane ity eva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
548/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#283]
parasmin vibh || PS_3,3.138 ||
_____START JKv_3,3.138:
bhaviyati maryd-vacane klavibhge ca anahortrm iti sarvam anuvartate /
klamarydvibhge sati bhavisyati kle parasmin pravibhge vibh anadyatanavat
pratyayavidhir na bhavati, na ced aho-rtra-sambandh pravibhga /
avarasmin varja prvam anuvartate /
avarasmin prvea pratiedha ukta, samprati parasminn aprpta eva vikalpa ucyate /
yo 'ya savatsara gm, tasya yat paramgrahyay tatra yukt adhyeymahe,
adhyetsmahe, tatra saktn psyma, tatra saktn ptsma /
anahortrm ity eva /
yo 'ya triadrtra gm, tasya ya para pacadaa-rtra, tatra yukt adhyetsmahe, tatra
saktn ptsma /
bhaviyati ity eva /
yo 'ya savatsaro 'tta, tasya yat paramgrahyay, tatra yukt adhyaimahi,
tatraudanamabhujmahi /
marydvacane ity eva /
yo 'ya savatsaro niravadhika kla agm, tasya yat pramgrahyay, tatra yukt
adhyetsmahe, tatra saktn ptsma /
kla-vibhge ity eva /
yo 'yamadhv gantavya paliputrt, tasya yat para kaumby, tatra yukt adhyetsmahe,
odana bhoktsmahe /
iti sarvatra anadyatanavat pratyay udhry //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
549/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
li-nimitte lr
kriy-atipattau || PS_3,3.139 ||
_____START JKv_3,3.139:
bhaviyati ity anuvartate /
hetu-hetumator li (*3,3.156) ity evam dika lio nimittam /
tatra li-nimitte bhaviyati kle lr
pratyayo bhavati kriytipattau satym /
kutacid vaiguyd anabhinirvr
tti kriyy kriytipatti /
dakiena ced ysyan na akaa paryabhavisyat /
yadi kamalakamhvsyan na akaa parybhaviyat /
abhokyata bhavn ghr
tena yadi matsampamgamiyat /
bhaviyat kla-viayam etad vacanam /
bhavisyad aparybhavana ca hetumat, tatra hetubhta ca kamalakhvnam /
ligilige buddhav tadatipatti ca pramntard avagamya vakt vkya prayukte, yadi
kamalakamhvsyanna aka parybhaviyat iti /
hetuhetumator hvnparybhavanayo bhaviyat kla-viayayo atipatti ito vkyd
avagamyate //
____________________________________________________________________
bhte ca || PS_3,3.140 ||
_____START JKv_3,3.140:
li-nimitte lr
kriya-atipattau iti sarvam anuvartate /
prvena bhaviyati vihita samprati bhte vidhyate /
bhte ca kle li-nimitte kriya-atipattau saty lr
pratyayo bhavati /
uta-apyo samarthayor li (*3,3.152) ity rabhya li-nimitteu vidhnam etat /
prk tato vikalpa vakyati /
dr
o may bhavatputro 'nnrth cakramyama, apara ca dvijo brhmarth, yadi sa tena
dr
o 'bhaviyat, tad abhikyata /
na tu bhuktavn, anyena path sa gata //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
550/2024
2/11/13
[#284]
v--uta-apyo || PS_3,3.141 ||
_____START JKv_3,3.141:
bhte li-nimitte lr
kriya-atipattau iti sarvam anuvartate /
v uta-apyo votpyo /
marydym ayam , na abhividhau /
uta-apyo samarthayor li (*3,3.152) iti vakyati /
prgetasmt strvadhe yadita rdhvam anukramiyma, tatra bhte li-nimitte kriya-atipattau
lr
v bhavati ity etad adhikr
ta veditavyam /
vakyati, vibh kathami li ca (*3,3.143) - katha nma tatra bhavn vr
alam ayjayiyat /
yathprpta ca - yjayet //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.142:
garh kuts ity anarthntaram /
garhy gamyamnym api-jtvo upapadayo dhto la pratyayo bhavati /
vartamane la ukta kla-smnye na prpnoti iti vidhyate /
klaviea-vihit ca api pratyayn aya paratvd asmin viaye vdhate /
api tatrabhavn vr
ala yjayati, jtu tatrabhavn vr
ala yjayati, gargmahe, aho anyyyam
etad /
li-nimittbhvd iha kriya-atipattau lr
na bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.143:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
551/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
kivr
t te li-lr
au || PS_3,3.144 ||
_____START JKv_3,3.144:
garhym ity eva vibh na svaryate /
kivr
tte upapade garhy gamyamny dhto li-lr
au pratyayau bhavata /
sarvalakrm apavda /
li-grahaa lao 'parigraha-artham /
ko nma vr
alo ya tatrabhavn yjayet, ya tatrabhavn vr
ala yjayiyati /
kataro nma, katamo nma y tatrabhavn vr
ala yjayet, yjayiyati /
bhte kriytipattau v lr
/
bhaviyati tu nityam /
ko nma vr
alo ya tatrabhavn ayjayiyat //
____________________________________________________________________
[#285]
anavaklr
p ty-amarayor akivr
t te 'pi || PS_3,3.145 ||
_____START JKv_3,3.145:
garhym iti nivr
ttam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
552/2024
2/11/13
anavaklr
pti asambhvan /
amara akam /
kivr
tte 'kivr
tte ca+upapade anavaklr
pty-amarayo dhto li-lr
au pratyayau bhavata /
sarva-lakrm apavda /
bahvaca prvanipto lakaavyabhicracihnam /
tena yathsakhya na bhavati /
anavaklr
ptau tvat - na avakalpaymi, na sambhvaymi, na raddadhe tatrabhavn nma
vr
ala yjayet, tatrabhavn nma vr
ala yjayiyati /
ko nma vr
alo ya tatrabhavn vr
ala yjayet, ko nma tatrabhavn vr
ala yjayiyati /
amare - na maraymi tatrabhavn vr
ala yjayet, yjayiyati /
ko nma vr
alo ya tatrabhavn yjayet, yjayiyati /
bhta-vivaky tu kriya-atipattau v lr
bhavati /
bhaviyati nityam /
na avakalpaymi tatrabhavn nma vr
alam ayjayiyat //
____________________________________________________________________
kikila-asty-artheu lr
|| PS_3,3.146 ||
_____START JKv_3,3.146:
anavaklr
pty-amarayo iti vartate /
kikila-abda samudya eva upapadam /
asty-arth astibhavati - vidyataya /
kikila-asty-artheu upapadeu anavaklr
pty-amarayo dhto lr
pratyayo bhavati /
lio 'pavda /
ki - kila nma tatrabhavan vr
ala yjayiyati /
asti nma tatrabhavn vr
ala yjayiyati /
bhavati nma tatrabhavn vr
ala yjayiyati /
vidyate nma tatrabhavn vr
ala yjayiyati /
na raddadhe, na maraymi /
li-nimittam iha na asti tena lr
na bhavati //
____________________________________________________________________
jtu-yador li || PS_3,3.147 ||
_____START JKv_3,3.147:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
553/2024
2/11/13
anavaklr
pty-amarayo ity eva /
jtu yad ity etayo upapadayo anavaklr
pty-amarayo gamyamnayo dhto li pratyayo
bhavati /
lr
o 'pavda /
jtu tatrabhavn vr
ala yjayet, yan nma tatrabhavn vr
ala yjayet, na raddadhe, na
maraymi /
jtu-yador li-vidhne yadyadyor upasakhynam /
yad bhavad-vidha katriya yjayet, yadi bhavad-vidha katriya yjyet, na raddadhe, na
maraymi /
kriya-atipattau bhte v lr
/
bhaviyati nityam //
____________________________________________________________________
yaccayatrayo || PS_3,3.148 ||
_____START JKv_3,3.148:
anavaklr
pty-amarayo ity eva /
yac ca yatra ity etayo upapadayor anavaklr
pty-amarayo gamyamnayo dhto li pratyayo
bhavati /
lr
o 'pavda /
yoga-vibhga uttarrtha /
yathsakhya neyate /
yac ca tatrabhavn vr
ala yjayet /
yatra tatrabhavn vr
ala yjayet /
kriya-atipattau yathyatha lr
bhavati //
____________________________________________________________________
[#286]
garhy ca || PS_3,3.149 ||
_____START JKv_3,3.149:
anavaklr
tpy-amarayo iti nivr
ttam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
554/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
citrkarae ca || PS_3,3.150 ||
_____START JKv_3,3.150:
yaccayatrayo ity eva /
catrkaraam caryam, adbhutam, vismayanyam /
yaccayatrayo upapadayo citrkarae gamyamne dhto li pratyayo bhavati /
sarvalakrm apavda /
yac ca tatrahbavn vr
ala yjayet, yatra tatrabhavn vr
ala yjayet, caryam etat /
kriya-atipattau yathyatha lr
bhavati //
____________________________________________________________________
ee lr
-ayadau || PS_3,3.151 ||
_____START JKv_3,3.151:
yaccayatrbhym anyatra citrkaraa ea /
ee uapapade citrkarae gamyamne dhto lr
pratyayo bhavati, yadi-abda cen na
prayujyate /
sarvalakrm apavda /
caryam, citram adbhutam, andho nma parvatamrokyati, badhiro nma
vykaranamadhyeyate /
ayadau iti kim ? carya yadi sa bhujta, yadi so 'dhyta /
li - nimitbhvt iha lr
na bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
555/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.152:
uta api ity etayo samarthayo dhto li pratyayo bhavati /
sarvalakrm apavda /
bham ity asminn arthe samnrthatvam anayo /
uta kuryt /
api kuryt /
utdhyta /
apyadhyta /
bhamadhyeyate ity artha /
samarthayo iti kim? uta daa patiyati ? api dvra dhsyati /
prana pracchdana ca gamyate /
v--utpyo (*3,3.141) iti vikalpo nivr
tta /
ita prabhr
i bhte 'pi li-nimitte kriya-atipattau nitya lr
/
bhaviyati tu sarvatra+eva nitya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.153:
svbhipry-vikaraam kma-pravedanam /
kma, icch, abhila ity anarthntaram /
tasya pravedanam prakanam /
tasmin gamyamne akacciti upapade dhtor li pratyayo bhavati /
sarvalakrm apavda /
kmo me bhujta bhavn /
abhilo me bhujta bhavn /
akacciti iti kim ? kaccij jvati te mt kaccij jvati te pit /
mrvida tv pr
cchmi kaccij jvati prvat //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
556/2024
2/11/13
[#287]
sambhvane 'lam iti cet siddha-aprayoge || PS_3,3.154 ||
_____START JKv_3,3.154:
li ity eva /
sambhvanam kriysu yogyatdhyavasnam, akti-raddhnam /
tadidnm almarthena vieyate /
tac cet sambhvana paryptamavitatha bhavati /
siddha-aprayoge ity alamo vieaam /
siddha ce dalamo 'prayoga /
kva ca asau siddha ? yatra gamyate ca-artho na ca asau prayujyate /
taddr
e sambhvanopdhike 'rthe vartamnd dhto li pratyayo bhavati /
sarvalakrm apavda /
api parvata iras bhandyt /
api droapka bhujta /
alam iti kim ? videasthy devadatta pryena gamiyati grmam /
siddhprayoge iti kim ? ala devadatto hastina haniyati /
kriytipattau bhte bhaviyati ca nitya lr
bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.155:
sambhvane 'lam iti cet siddha-aprayoge iti sarvam anuvartate /
ambhvanam ucyate yena sa sambhvana-vacana /
sambhvana-vacane dhtv upapade yac chabda-varjite dhtor vibh li bhavati /
prvea nitya-prptau vikalpa-artha vacana /
sambhvaymi bhujta bhavn, sambhvaymi bhokyate bhavn /
avakalpaymi bhujta bhavn, bhokyate bhavn /
raddadhe bhujta bhavn, bhokyate bhavn /
ayadi iti kim ? sambhvaymi yad bhujta bhavn //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
557/2024
2/11/13
hetu-hetumator li || PS_3,3.156 ||
_____START JKv_3,3.156:
tehu kraam /
hetumat phalam /
hetubhte hetumati crthe vartamnd dhto li pratyayo bhavati /
sarvalakrm apavda /
dakiena ced yynna akaa parybhavet /
yadi kamalakamhvayenna akaa parybhavet /
dakiena ced ysyati na akaa parybhaviyati /
tatra vibhgrahaa tvad anantaram eva anuvartate /
li iti vartamne punar li-grahaa klav-iea-pratipatty-artham /
tena+iha na bhavati, hanti iti palyate, varati iti dhvati /
kriytipattau lr
bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.157:
icchrtheu dhatuu upapadeu dhato li-loau pratyayau bhavata /
sarvalakrm apavda /
icchmi bhujta bhavn /
icchmi bhuktm bhavn /
kmaye /
prrthaye /
kmapravedana iti vaktavyam /
iha m bht, icchan karoti //
____________________________________________________________________
[#288]
samna-kartr
k eu tumun || PS_3,3.158 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
558/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.158:
icchrtheu dhtuu samna-kartr
keu upapadeu dhto tumun pratyayo bhavati /
tumun prakr
ty-apekam eva samna-kartr
vam /
icchati bhoktum /
kmayate bhoktum /
vii bhoktum /
vchati boktum /
samna-kartr
keu iti kim ? devadattam bhujnam icchati yajadatta /
iha kasmn na bhavati, icchan karoti ? anabhidhnt //
____________________________________________________________________
li ca || PS_3,3.159 ||
_____START JKv_3,3.159:
icchrtheu samnakartr
keu dhtuu upapadeu dhto li pratyayo bhavati /
bhujya iti icchati /
adhyyeti icchati /
kriytipattau lr
bhavati /
yogavibhga uttarrtha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.160:
ichrthebhyo dhatubhyo vartamne kle vibh li pratyayo bhavati /
lai prpte vacanam /
icchati, icchet /
vai, uyt /
kmayate, kmayeta //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
559/2024
2/11/13
vidhi-nimantraa-mantraa-adha-saprana-prrthaneu li || PS_3,3.161 ||
_____START JKv_3,3.161:
vidhi preraam /
nimantraam niyogakaraam /
mantraam kmacrakaraam /
adha satkraprvako vypra /
samprana sampradhraam /
prrthanam yc /
vidhydiv artheu dhto li pratyayo bhavati /
sarvalakrm apavda /
vidhydaya ca pratyayrtha-vieaam /
vidhydi-viieu kartrdiu li pratyayo bhavati /
vidhau tvat - kaam kuryt /
grma bhavngacchet /
nimantrae - iha bhavn bhujta /
iha bhavnsta /
mantrae - iha bhavnsta /
iha bhavn bhujta /
adhe - adhchmo bhavanta mavaka bhavnupanayet /
samprane - ki nu khalu bho vykaranam adhyya /
prrthane - bhavati me prrthan vykaranam adhyya //
____________________________________________________________________
lo ca || PS_3,3.162 ||
_____START JKv_3,3.162:
lo pratyayo bhavati dhto vidhydiu artheu /
yogavibhga uttarrtha /
vidhau tvat - kaa tvat bhavn karotu /
grma bhavn gacchatu /
nimantrae - amutra bhavnstm /
amutra bhavn bhuktm /
mantrane - iha bhavn bhuktm /
adhe - adhcchmo bhavanta mavaka bhavn adhypayatu, mvaka bhavn
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
560/2024
2/11/13
upanayatm /
samprane - ki nu khalu bho vykranam adhyayai /
prrthane - bhavati me prrthan vykaraam adhyayai, chando 'dhyayai //
____________________________________________________________________
[#289]
praia-atisarga-prptakleu kar
t y ca || PS_3,3.163 ||
_____START JKv_3,3.163:
preaa praia /
kmacra-abhyanujnam atisarga /
nimitta-bhtasya klasya avasara prpta-klat /
etev artheu dhto kr
tya-sajak pratyay bhavanti, cakrl lo ca /
bhavat kaa karaya, kartavya, kr
tya, krya /
lo khalv api - karotu kaa bhavn iha preita, bhavn atisr
ah, bhavata prpta-kla
kaakarae /
kimartha praidiu kr
ty vidhyante na smnyena, bhva-karmaor vihit eva te praidiv
anyatra ca bhaviyanti ? viea-vihitena anena lo bdyante /
vsarpa-vidhin bhavisyanti ? eva tarhi jpayati, stry-adhikrt parea vsarpa-vidhir
nvaya bhavati iti /
vidhipraiayo ko viea ? kecid hu, ajtajpana vidhi, preaa praia iti //
____________________________________________________________________
li ca+rdhva-mauhrtike || PS_3,3.164 ||
_____START JKv_3,3.164:
praidayo vartante /
praidiu gamyamneu rdhva-mauhrtike 'rthe vartamnd dhto li pratyayo bhavati,
cakrd yath prpta ca /
rdhva muhrtt, upari muhrtasya bhavat khalu kaa kartavya, karaya, krya /
bhavn khalu kaa kuryt, bhavn khalu karotu /
bhavn iha preita /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
561/2024
2/11/13
bhavn atisr
a /
bhavn prptakla //
____________________________________________________________________
sme lo || PS_3,3.165 ||
_____START JKv_3,3.165:
praidiu rdhva-mauhrtike iti vartate /
sam-abde upapade praidiu gamyamneu rdhva-mauhrtike 'rthe vartamnd dhto lo
pratyayo bhavati /
li-kr
tynm apavda /
rdhva muhrtd bhavn kaa kaortu sma, grma gacchatu sma, mvakamadhypayatu
sma //
____________________________________________________________________
adhe ca || PS_3,3.166 ||
_____START JKv_3,3.166:
sme iti vartate /
adha vykhytam /
sma-abde upapade 'dhe gamyamne dhto lo pratyayo bhavati /
lio 'pavda /
aga sma rjan mavakamadhypaya /
aga sma rjann agnihotra juhudhi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.167:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
562/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
li yadi || PS_3,3.168 ||
_____START JKv_3,3.168:
kldayo 'nuvartante /
yacchabde upapade kldiu dhto li pratyayo bhavati /
tumuno 'pavda /
klo yad bhujta bhavn /
samyo yad bhujta bhavn /
vel yad bhujta bhavn //
____________________________________________________________________
arhe kr
t ya-tr
c a ca || PS_3,3.169 ||
_____START JKv_3,3.169:
arhati iti arha, tadyogya /
arhe kartari vcye gamyamne v dhto kr
tya-tr
ca pratyay bhavanti, cakrl li ca /
bhavat khalu kany vohavy, vhy, vahany /
bhavn khalu kanyy voh /
bhavn khalu kany vahet /
bhavn etad arhet iti /
atha kasmd arhe kr
tyatr
co vidhyante, yvat smnena vihitatvd arhe 'pi bhavisyanti ? yo
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
563/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.170:
avaya bhva vayakam /
updhiraya, na+upapadam /
avaya bhvaviie dhamaryaviie ca kartari vcye dhto ini pratyayo bhavati /
avayakr /
mayravyasakditvt samsa /
dhamarye khalv api - atam dy sahasra dy /
nika dy //
____________________________________________________________________
kr
t y ca || PS_3,3.171 ||
_____START JKv_3,3.171:
vayaka-dhamaryayo iti vartate /
kr
tya-sajk ca pratyay vayaka-dhamaryayor updhibhtayo dhtor bhavanti /
bhavat khalu avaya kaa kartavya, avaya karaya, avaya krya, avaya kr
tya
/
dhamarye - bhavatata dtavyam /
sahasra deyam /
kimartham idam, yvat smgyena vihit asminn api viaye bhavisyanti ? viea-vihitena inin
bdhyeran /
kartari ini, bhva-karmao kr
ty, tatra kuto bdhaprasaga ? tatra kecid hu,
bhavyageydaya kartr
-vcina kr
ty, ta iha+udharaam iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
564/2024
2/11/13
[#291]
aki li ca || PS_3,3.172 ||
_____START JKv_3,3.172:
aki iti prakr
tyartha-vieaam /
aknoty-arthopdhike dhtv-arthe li pratyayo bhavati, cakrt kr
ty ca /
bhavat khalu bhro vohavya, vahanya, vhya /
bhavn khalu bhra vahet /
bhavn iha akta /
smnya-vihitn punar vacanam li bdh m bht iti //
____________________________________________________________________
ii li loau || PS_3,3.173 ||
_____START JKv_3,3.173:
asanam , apraptasya+iasya arthasya prptum icch /
prakr
tyartha-vieaa ca+etat /
arviie 'rthe vartamnd dhto li-loau pratyayau bhavata /
cira jvyd bhavn /
cira jvatu bhavn /
ii iti kim ? cira jvati devadatta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.174:
ii ity eva /
ii viaye dhto ktic-ktau pratyayau bhavata, samudyena cet saj gamyate /
tanutt tanti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
565/2024
2/11/13
sanutt sti /
bhavatt bhti /
manutt manti /
kta khalv api - dev ena deysu devadatta /
smnyena vihita kta punar ucyate, ktic bdh m bht iti /
cakro vieaa-artha, na ktici drgha ca (*6,4.39) iti //
____________________________________________________________________
mi lu || PS_3,3.175 ||
_____START JKv_3,3.175:
mi upapade dhto lu pratyayo bhavati /
sarvalakrm apavda /
m krt /
m hrt /
katham m bhavatu tasya ppam, m bhaviyati iti ? asdhur eva ayam /
kecid hu, aidaparo m-abdo vidyate, tasya aya prayoga //
____________________________________________________________________
sma-uttare la ca || PS_3,3.176 ||
_____START JKv_3,3.176:
sma-abda-uttare mi upapade dhto la pratyayo bhavati, cakrl lug ca /
m sma karot /
m sma krt / m sma harat / m sma hrt //
iti rjaydityaviracitym kiky vr
ttau tr
tydhyyasya tr
tya pda //
______________________________________________________
tr
tydhyyasya caturtha pda /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
566/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#292]
dhtu-sambandhe pratyay || PS_3,4.1 ||
_____START JKv_3,4.1:
dhtv-arthe dhtu-abda / dhtv-arthn sambandho dhtu-sambandha vieaavieyabhva / tasmin sati ayathklokt api pratyay sdhavo bhavanti / agniomayjyasaya putro
janit / kr
ta kaa vo bhavit / bhvi kr
tyam st / agniomayj iti bhtakla, janit iti
bhaviyatkla / tatra bhta kla bhaviyatklena abhisambadhyamna sdhur bhavati /
vieaa guatvd vieyaklam anurudhyate, tena viparyayo na bhavati / pratyaydhikre
puna pratyaya-grahaam adhtv-adhikra-vihit api pratyay taddhit dhtu-sambandhe sati
klabhede sdhavo yath syu iti /
gomn st /
gomn bhavit /
gvo vidyante 'sya iti vartamna-vihito matup, st bhavit iti sambandhdtte bhaviyati ca
sdhur bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.2:
dhtu-sambadhe iti vartate /
paunapunya bhr
rtho v kriy-samabhihra /
prakr
tyartha-vieaa ca+etat /
samabhihra-viia-kriyvacand dhto lo pratyayo bhavati sarveu kleu /
sarvalakrm apavda tasya ca loo hi sva ity etv deau bhavata /
tadhvabhvinastu v bhavata /
yoga-vibhgo 'tra kartavya /
kriy-samabhihre lo bhavati, tato loo hisvau /
lo ity eva, lo-dharmau hisvau bhavata ity artha /
tena tmanepada-parasmaipadatva bhedena avatihate, titva ca dvayor api bhavati /
lunhi lunhi ity eva aya lunti, imau lunta, ime lunanti /
lunhi lunhi ity eva tva lunsi, yuv luntha, yya luntha /
atha v, lunta lunta+ity eva yya luntha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
567/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#293]
sayuccaye 'nyatarasym || PS_3,4.3 ||
_____START JKv_3,4.3:
anekakriydhyhra samuccaya /
samuccyamna-kriyvacand dhtor anyatarasy lo pratyayo bhavati, tasya loo hi-svau
deau bhavata /
tadhvabhvinastu v bhavata /
bhrramaa, mahamaa, khadramaa, sthlyapidhnam aa ity eva ayam aati, imv aata,
ime 'anti /
bhrramaa, mahamaa, khadram aa, sthlyapidhnam aa+ity eva tvam aasi, yuvm
aatha, yyam aatha /
atha v, bhrram aata, maham aata, khadram aata, sthlyupidhnam aata ity eva yyam
aatha /
bhrram aa, maham aa, khadram aa, sthlyupidhnam aa ity eva aham ami, vm
ava, vayam ama /
atha v, bhrram aati, maham aati, khadram aati, sthlyupidhnam aati ity eva ayam aati,
im vaata, ime 'anti /
bhrram aasi, maham aasi, khadram aasi, sthlyupidhnam aasi, ity eva tvam aasi, yuvm
aatha, yyam aatha /
bhrram ami, maham ami, khadram ami, sthlyupidhnam ami ity eva aham ami,
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
568/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.5:
dvitye lovidhne samuccaye smnya-vacanasya dhtor anuprayoga kartavya /
odana bhukva, saktn piba, dhn khda ity eva ayam abhyavaharati /
sarvaviea-anuprayoga-nivr
tty-artha vacanam /
lghava ca laukike abda-vyavahre na adriyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
569/2024
2/11/13
bhrram aa, maham aa, khadram aa, sthlyupidhnam aa ity eva ayam aati ity atra api
kraka-bhedt kriybhede sati smnya-vacanat sambhavaty eva //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.6:
dhtu-sambandhe ity eva /
chandasi viaye dhtu-sambandhe sarveu lu-la-lia pratyay bhavanti /
anyatarasym iti vartate /
tena anye 'pi lakr yathyatha bhavanti /
lu - akalguhako 'karat /
aha tebhyo 'kara nama /
la - agnim adya hotram avr
tya yajamna /
li - ady mamra /
adya mriyate //
____________________________________________________________________
[#294]
li-arthe le || PS_3,4.7 ||
_____START JKv_3,4.7:
chandasi anyatarasym iti vartate /
li-arthe, yatra li vidhyate vidhydi, hetuhetumator li (*3,3.156) ity evam di, tatra chandasi
viaye 'nyatarasy le pratyayo bhavati /
joiat triat /
mandiat /
net indro neat /
takiat /
patti didyut /
prajpatirudadhi cyvayti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
570/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
upasavda-akayo ca || PS_3,4.8 ||
_____START JKv_3,4.8:
upasavda paribhaam, kartavye paabandha, yadi me bhavn ida kuryd aham api
bhavate ida dsymi iti /
kraata krynusaraa tarka, utprek, ak /
upasavde aky ca gamyamny chandasi viaye le pratyayo bhavati /
upasavde - aham eva panmai /
madagr eva vo grah gr
hyntai iti /
maddevatynyeva va ptryucynatai /
akym ca - nejjihmyantyo naraka patma /
jihmcaraena narakapta akyate /
li-artha eva ayam, nitya-artha tu vacanam /
prvastre anyatrasym iti vartate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.9:
chandasi ity eva /
tumuno 'rthas tum-artha /
tatra chandasi viaye dhto saydaya pratyay bhavanti /
tumartho bhva /
katha jyate ? vacanasmarthyt tvad ayam kartur apakr
yate /
na ca ayam anyasminn arthe tumun diyate /
anirdia-arth ca pratyay svrthe bhavanti /
svrtha ca dhtn bhva eva /
se - vake rya /
sen - t vmee rathnm /
ase, asen - kratve dakya jvase /
svare viea /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
571/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.10:
tumarthe chandasi ity eva /
prayai rohiyai avyathiyai ity ete abd niptyante chandasi viaye /
praprvasya yte kaipratyaya - prayai devebhya /
praytum /
ruhe iyai-pratyaya - apmoadhn rohiyai /
rohaya /
vyatherna-prvasya iyai-pratyaya - avyathiyai /
avyathanya //
____________________________________________________________________
[#295]
dr
e vikhye ca || PS_3,4.11 ||
_____START JKv_3,4.11:
tumarthe chandasi ity eva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
572/2024
2/11/13
dr
e vikhye ity etau chandasi viaye niptyete /
dr
e ke-pratyaya - dr
e vivya sryam /
draum /
vikhye tv harmi /
vikhytum //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.12:
chandasi ity eva /
aknotau dhtv upapade chandasi viaye tumarthe amul kamul ity etau pratyayu bhavata /
akro vr
ddhy-artha /
kakro gua-vr
ddhi-pratiedha-artha /
lakra svara-artha /
agni vai dev vibhja naknuvan /
vibhaktum ity artha /
apalumpa na aaknot /
apaloptum ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.13:
tumarthe chandasi ity eva /
vara-abda upapade chandasi viaye tumarthe dhato tosun-kasun-pratyayau bhavata /
varo 'bhicarito /
abhicaritum ity artha /
varo vilikha /
vilikhitum ity artha /
varo vitr
da /
vitarditum ity artha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
573/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
kr
t ya-arthe tavai-ken-kenya-tvana || PS_3,4.14 ||
_____START JKv_3,4.14:
chandasi ity eva /
kr
tynm artho bhvakarma /
tasmin kr
tya-arthe chandasi viaye tavai ken kenya tvan ity ete pratyay bhavanti /
tavai - anvetavai /
anvetavyam /
paridhtavai /
paridhtavyam /
paristaritavai /
paristaritavyam /
ken - nvaghe /
nvaghitavyam /
kenya - didr
keya /
ureya /
didr
kitavyam /
uritavyam /
tvan - kartva havi /
kartavyam /
tumarthe chandasi iti saydi-stre 'pi tavai vihita, tasya tumarthdanyatra krake vidhir
dratavya //
____________________________________________________________________
avacake ca || PS_3,4.15 ||
_____START JKv_3,4.15:
kr
ty-arthe chandasi ity eva /
avaprvt cakia e pratyayo niptyate /
ripu nvacake /
nvakhytavyam ity artha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
574/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#296]
bhval-akane sth-i-kr
-vadi-cari-hu-tami-janibhyas tosun || PS_3,4.16 ||
_____START JKv_3,4.16:
kr
tya-arthe iti nivr
ttam /
tumarthe iti vartate /
prakr
tyartha-vieaa bhvalakaa-grahaam /
bhvo lakyate yena tasminn arthe vartamnebhya sthdibhyo dhtubhya chandasi viaye
tumarthe tosun pratyayo bhavati /
sasthtorvedy erate /
sampte sdanti ity artha /
i - pur sryastodetordheya /
kr
- pur vatsnmapkarto /
vadi - pur pravaditoragnau prahotavyam /
cari - pur pracaritorgndhrye hotavyam /
hu - hotorapramattastithati /
tami - tamitorsta /
jani - kmam vijanito sambhavmeti iti //
____________________________________________________________________
sr
p i-tr
d o kasun || PS_3,4.17 ||
_____START JKv_3,4.17:
bhva-lakae chandasi ti vartate /
sr
pi-tr
dor dhtvo bhva-lakae 'rthe vartamnayo chandasi viaye tum-arthe kasun pratyayo
bhavati /
pur krrasya visr
po virapin /
pur jatrubhya tr
da //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
575/2024
2/11/13
_____START JKv_3,4.18:
chandasi bhva-lakae iti sarva nivr
ttam /
alam khalu ity etayo pratiedha-vcinor upapadayo dhto ktv pratyayo bhavati prcm
cry matena /
ala kr
tv /
khalu kr
tv /
ala ble ruditv /
ala-khalvo iti kim ? m kr /
pratiedhayo iti kim ? alakra /
prc-grahaa vikalpa-artham /
ala rodanena /
vsarpavidhi cet pja-artham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.19:
ktv tu vartate /
mo dhto vyathre vartamnd udcm cry matena ktv pratyayo bhavati /
apamitya ycate /
apamitya harati /
aprvaklatvd aprpta ktv vidhyate /
udc-grahat tu yathprptam api bhavati /
ycitv 'pamayate /
gr
tv+apamayate /
mea kr
ttvasya aya nirdea kr
to jpana-artha, nnubaghakr
tamanejantatvam iti /
tena d-dh ghv-adp (*1,1.20) iti daipo 'pi pratiedho bhavati //
____________________________________________________________________
[#297]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
576/2024
2/11/13
para-avara-yoge ca || PS_3,4.20 ||
_____START JKv_3,4.20:
para-avarbhy yoga prvarayoga /
parea prvasya yoge gamyamne avarea ca parasya dhto ktv pratyayo bhavati /
parea tvat - aprpya nad parvata sthita /
paranadyogena parvato viiyate /
avarayoge - atikramya tu parvata nad sthit /
avaraparvatayogena nad viisyate //
____________________________________________________________________
samna-kartur
k ayo prvakle || PS_3,4.21 ||
_____START JKv_3,4.21:
samna kart yayo dhtv-arthayos tatra prvakle dhtv-arthe vartamnd dhto ktv
pratyayo bhavati /
aktiaktimato bhedasya avivakitatvt samnakartr
kat /
bhuktv vrajati /
ptv vrajati /
dvivacanamatantram /
sntv ptv bhukv vrajati /
samna-kartur
kayo iti kim ? bhuktavati brhmae gacchati devadatta /
prvakle iti kim ? vrajati ca jalpati ca /
sya vydya svapiti caku samlya hasti ity upasakhynam aprvaklatvt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.22:
samnakartr
kayo prvakle ity eva /
bhkayam paunapunyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
577/2024
2/11/13
prakr
tyartha-vieaa ca+etat /
bhkya-viie 'rthe vartamnd dhto amul pratyayo bhavati, cakrt ktva ca /
dvirvacana-sahitau ktvamulv bhkya dyotayata, na kevalau /
bhkye dve bhavata ity upasakhynd dvirvacanam /
bhoja bhoja vrajati, bhuktv bhuktv vrajati /
pya pya vrajati, ptv ptv vrajati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.23:
yacchabde upapade dhto ktv-amulau pratyayau na bhavato 'nkke vcye /
yatra prvottare kriye sta, tacced vkya na para kicid kkate iti /
amulanantara, ktv tu prvastra-vihito 'pi pratiidyate /
yad aya bhukte tata pacati /
yad ayam adhte tata ete /
ankke iti kim ? yad aya bhuktv vrajati adhte eva tata param //
____________________________________________________________________
[#298]
vibh 'gre prathama-prveu || PS_3,4.24 ||
_____START JKv_3,4.24:
aprpta-vibheyam /
bhkye iti na anuvartate /
agre prathama prva ity eteu upapadeu samnakartr
kayo prvakle dhto ktvamulau
pratyayu vibh bhavata /
agre bhoja vrajati, agre bhuktv vrajati /
prathama bhoja vrajati, prathama bhuktv vrajati /
prva bhoja vrajati, prva bhuktv vrajati /
vibhgrahaam etbhy mukte ladayo 'pi yath syu /
agre bhukte tato vrajati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
578/2024
2/11/13
nanu ca vsarpa iti bhavisyati ? ktvamulau yatra saha vidhyete tatra vsarpavidhir na asti ity
etad anena jpyate, tena bhkye ladayo na bhavanti /
upapadasamsa kasmn na kriyate ? ukta tatra+eva krasya prayojanam, amaiva yat tulyavidhnam upapada tat samasyate, na anyat iti //
____________________________________________________________________
karmay kroe kr
a khamu || PS_3,4.25 ||
_____START JKv_3,4.25:
karmay-upapade kr
jo dhto khamu pratyayo bhavati kroe gamyamne /
corakram kroati /
coro 'si, dasyur asi ity kroati /
corakaraam kroasam pdanrtham eva, na tv asau cora kriyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.26:
samnakartr
kayo prvakle kr
a iti ca anuvartate /
svdumi ity artha-grahaam /
svdvartheu upapadeu kr
o amul pratyayo bhavati /
svdukra bhukte /
sampannakra bhukte /
lavaakram /
svdumi iti makrnta-niptanam krbhva-artham, cvyantasya api makra-artha
drghbhva-artha ca /
asvdv svdv kr
tv bhukte svdu-kra bhukte /
vsarpea ktv api bhavati, svdu kr
tv bhukte /
tumartha-adhikrc ca sarva ete bhve pratyay /
yady evam, svdukra bhukte devadatta iti amul kartur anabhihitatvt kartari kasmt
tr
ty na bhavati ? bhujipratyayena abhihita kart, na ca asmin prakarae aktiaktimatorbhedo
vivakyte, samnakartr
katva hi virudhyate /
pradhnaakty-abhidhne v guaaktir abhihitavat prakate //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
579/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.27:
kr
a ity eva /
anyathdiu upapadesu kr
o amul pratyayo bhavati, siddhprayogacet karoter bhavati /
katha punar asau siddhprayoga ? nirarthakatvn na prayogam arhati iti evam eva prayujyate
/
anyath bhukte iti yavnarthastvn eva anyathkra bhugkte iti gamyate /
anyathkra bhukte /
eva-kra bhukte /
katha-kra bhukte /
ittha-kra bhukte /
sidhprayoga iti kim ? anyath kr
tv iro bhukte //
____________________________________________________________________
[#299]
yath-tathayor asy-prativacane || PS_3,4.28 ||
_____START JKv_3,4.28:
kr
a siddhprayoge iti vartate /
yathtatha-abdayor upapadayo kr
o amul pratyayo bhavati asyprativacane gamyamne /
yadyasyan pr
cchati prativakti tatra prativacanam , yathkram aha bhokye, tathkram
aha, ki tavnena ? asyprativacane iti kim ? yath kr
tv 'ha bhokye, tath tva drakyasi
/
siddhprayoge ity eva, yath kr
tv 'ha iro bhokye, ki tavnena //
____________________________________________________________________
karmai dr
i-vido skalye || PS_3,4.29 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
580/2024
2/11/13
_____START JKv_3,4.29:
karmay-upapade skalya-viite 'rthe dr
ivido dhtvo amul pratyayo bhavati /
kanydara varyati /
y y kany payati tst varyati ity artha /
brhmaa-veda bhojayati /
ya ya brhmaa jnti labhate vicrayati v tn sarvn bhojayati ity artha /
skalye iti kim ? brhmaa dr
v bhojayati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.30:
yvac-chabda upapade vindater jvate ca amul pratyayo bhavati /
yvadveda bhukte /
yvallabhate tvadbhukte ity artha /
yvajjvam adhte /
yvajjvati tvadadhte ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.31:
karmai ity eva /
carmodarayo karmaor upapadayo pryate amul pratyayo bhavati /
carmapra str
ti /
udarapra bhukte //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
581/2024
2/11/13
_____START JKv_3,4.32:
karmai ity eva /
prayate dhto amul pratyay bhavati, lopa ca asya prayter anyatarasy bhavati,
samudyena ced varasya pramam iyatt gamyate /
gopadapra vr
o deva, gopadapra vr
o deva /
stpra vr
o deva, stpra vr
o deva /
asya grahaa kimartham /
upapadasya m bht /
mikbilapra vr
o deva, mikbilapram //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.33:
karmai ity eva /
kny abde undane ca, asmyantd dhto cel-artheu karmasu upapadeu amul pratyayo
bhavati, varaprame gamyamne /
celaknopa vr
o deva /
vastraknopam /
vasanaknopam //
____________________________________________________________________
[#300]
nimla-samlayo kaa || PS_3,4.34 ||
_____START JKv_3,4.34:
karmai ity eva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
582/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.35:
karmai ity eva /
ukdiu karmavciu upapadeu pier dhto amul pratyayo bhavati /
ukapea pinai /
uka pinai ity artha /
crapea pinai /
cra pinai ity artha /
rkapea pinai /
rka pinai ity artha //
____________________________________________________________________
samla-akr
t a-jveu han-kr
-graha || PS_3,4.36 ||
_____START JKv_3,4.36:
karmai ity eva /
samla akr
ta jva ity eteu abdeu karmasu upapadeu yathsakhya han kr
graha ity
etebhyo dhtubhyo amul pratyayo bhavati /
samlaghta hanti /
samla hanti ity artha /
akr
takra karoti /
jvagrha gr
hti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
583/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.38:
karane ity eva /
snihyate yena tat snehanam /
snehana-vcini karae upapade pier dhto amul pratyayo bhavati /
udapea pinai /
tailapea pinai /
tailena pitai ity artha //
____________________________________________________________________
[#301]
haste varti-graho || PS_3,4.39 ||
_____START JKv_3,4.39:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
584/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.40:
karae ity eva /
sve ity artha-grahaam /
sva-vcini karae upapade puer dhto amul pratyayo bhavati /
tmyajtidhana-vacana sva-abda /
svapoa puti /
tmapoam /
gopoam /
pitr
poam /
mtr
poam /
dhanapoam /
raipoam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.41:
adhikaraa-vcini upapade badhnte dhto amul pratyayo bhavati /
cakrabandha badhnti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
585/2024
2/11/13
kabandha badhnti /
muibandha badhnti /
corakabandha badhnti /
corake badhnti ity artha //
____________________________________________________________________
sajym || PS_3,4.42 ||
_____START JKv_3,4.42:
sajy viaye badhnte dhto amul pratyayo bhavati /
kraucabandha badhnti /
mayrikbandha badhnti /
mayrikbandha badha /
alikbandha baddha /
bandha-vie nmadheyni etni //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.43:
jva-puruayo kartr
-vcinor upapadayo yathsakhya nai-vaho dhtvo amul pratyayo
bhavati /
jvana nayati /
jvo nayati ity artha /
puruavha vahati /
purua preyo bhtv vahati ity artha /
kartari iti kim ? jvena naa /
purueoha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
586/2024
2/11/13
_____START JKv_3,4.44:
kartr
-grahaam anuvartate /
rdhva-abde kartr
-vcini upapade uiuro dhtvo amul pratyayo bhavati /
rdhvaoa uyati /
rdhva uyati ity artha /
rdhvapra pryate /
rdhva pryate ity artha //
____________________________________________________________________
[#302]
upamne karmai ca || PS_3,4.45 ||
_____START JKv_3,4.45:
upamyate 'nena ity upamnam /
upmne karmai upapade, cakrt kartari, dhto amul pratyayo bhavati /
ghr
tanidhya nihita /
ghr
tam iva nihita ity artha /
suvaranidhya nihita /
suvaram iva nihita ity artha /
kartari khalv api - ajakana naa /
ajaka iva naa /
cakanam /
dantanam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.46:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
587/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
upadaas tr
t yym || PS_3,4.47 ||
_____START JKv_3,4.47:
daa daane, asmd dhator upaprvt tr
tynte upapade amul pratyayo bhavati /
mlakopadaa bhukte, mlakenopadaam /
r
drakopadaam, rdrakeopadaam /
atra vikalpena+upapada-samsa tr
typrabhr
tny-antarasym (*2,2.21) /
mlakdi copadae karma /
bhuje karaam /
sarvasminn eva atra amul-prakarae kriybhede sati vsarpa-vidhin ktvpi bhavati /
mlakenopadaya bhukte //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.48:
tr
tyym ity eva /
his pry-upaghta /
tadarthn dhtnm anuprayoga-dhtun samna-karmak tr
tynte upapade amul
pratyayo bhavati /
daopaghta g klayati, daenopaghtam /
daatam, daena tam /
samnakarmakm iti kim ? cora daenopahatya goplako g klayati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
588/2024
2/11/13
_____START JKv_3,4.49:
upaabda pratyekam abhisambadhyate /
upaprvebhya pa-rudha-karebhya saptamyante upapade, cakrt tr
tynte upapade,
amula pratyayo bhavati /
prvopapa ete, prvayor upapam, prvbhym upapam /
vrajoparodha g sthpyati, vraje uparodham, vrajenoparodham /
pyupakara dhn sagr
hti, pvupakaram, pinopakaram /
karater ida grahaa na kr
ate //
____________________________________________________________________
[#303]
samsattau || PS_3,4.50 ||
_____START JKv_3,4.50:
saptamym tr
tyym iti vartate /
samsatti sannikara /
samsattau gamyamny tr
ty-saptamyo upapadayo dhto amul pratyayo bhavati /
keagrha yudhyante, keeu grham, keair grham /
hastagrham, hasteu grham, hastair grham /
yuddhasarambhdatyanta sannikr
yante ity artha //
____________________________________________________________________
prame ca || PS_3,4.51 ||
_____START JKv_3,4.51:
tr
ty-saptamyo ity eva /
pramam yma, dairghyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
589/2024
2/11/13
prame gamyamane tr
ty-saptamyo upapadayo dhtor amul pratyayo bhavati /
dvyagulotkara khaik chinatti, dvyagule utkaram, dvyagulenotkaram /
tryagulotkaram //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.52:
parps tvar /
parpsy gamyamnym apdne upapade dhto amul pratyayo bhavati /
ayyotthya dhvati, ayyy utthya /
eva nma tvarate yadavayakartavyam api na apekate /
ayyotthnamtram driyate /
randhrpakara paya pivati /
bhrrpakaramappn bhakayati /
parpsym iti kim ? sand utthya gacchati //
____________________________________________________________________
dvitiyy ca || PS_3,4.53 ||
_____START JKv_3,4.53:
parpasym ity eva /
dvitynta upapade parpsy gamyamny dhto amul pratyayo bhavati /
yaigrha yudhyante, yai grham /
loagrham, loa grham /
eva nma tvarate yadyudha-grahaam api na adriyate /
lotdika yat kicid sanna tad gr
hti //
____________________________________________________________________
590/2024
2/11/13
_____START JKv_3,4.54:
dvityym ity eva /
agruve svga-vcini dvitynta upapade dhto amul pratyayo bhavati /
akinika jalpati /
bhrvikepa kathayati /
aghruve iti kim ? utkipya ira kathayati /
yasmin age chinne 'pi pr na mriyate tadaghruvam /
adravam mrtimat svgam //
____________________________________________________________________
[#304]
pariklayamne ca || PS_3,4.55 ||
_____START JKv_3,4.55:
svge, dvityym ity eva /
parikliyamne svga-vcini dvitynte upapade dhto amul pratyayo bhavati /
pariklea sarvato vibdhanam, dukhanam /
urapea yudhyante, urapratipea yudhyante /
irapeam, irapratipeam /
kr
tsnamura payanto yudhyante /
ghruvrtho 'yam rambha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.56:
dvityym ity eva /
dvitynte upapade viydibhyo dhtubhyo amul pratyayo bhavati, vypyamne sevyamne
ca arthe gamyamne /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
591/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
asyati-tr
o kriyntare kleu || PS_3,4.57 ||
_____START JKv_3,4.57:
dvityym ity eva /
kriymantarayati kriyntara, kriyvyavadhyaka /
kriyntare dhtvarthe vartamnbhym asyati-tr
ibhy dvitynteu kla-vciu upapadeu
amul pratyayo bhavati /
dvyahtysa g pyayati, dvyahamatysa g pyayati /
tryahtysa g pyayati, tryahamatysa g pyayati /
dvyahatara g pyayati, dvyahatara g pyayati /
atyasanena taraena ca gav pnakriy vyavadhyate vicchidyate /
adya pyayitv dvyahamatikramya puna pyayati ity artha /
asyati-tr
o iti kim ? dvyahamupoya bhukte /
kriyntare iti kim ? aharatyasya in gata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
592/2024
2/11/13
[#305]
na gatir vyavadhyate /
kleu iti kim ? yojanam atyasya g pyayati /
adhvakarmakam atyasana vyavadhyakam, na kla-karmakam //
____________________________________________________________________
nmny-dii-graho || PS_3,4.58 ||
_____START JKv_3,4.58:
dvityym ity eva /
nma-abde dvitynte upapade dier grahe ca dhto amul pratyayo bhavati /
deam cate /
nmagrham cae //
____________________________________________________________________
avyaye 'yathbhipreta-khyne kr
a ktv-amulau || PS_3,4.59 ||
_____START JKv_3,4.59:
avyaye upapade ayathabhipreta-khyne gamyamne karote ktv-amulau bhavata /
brhmaa, putraste jta /
ki tarhi vr
ala, ncai kr
ycake, ncai kr
tv, ncai kram /
uccair nma priyam khyeyam /
brhamaa, kany te garbhi /
ki tarhi vr
ala, uccai kr
tycake, uccai kr
tv, uccai kram /
ncair nmpriyam khyeyam /
ayathbhipreta-khyne iti kim ? uccai kr
tvcae putraste jta iti /
ktv-grahaa kim, yvat sarvasminn eva atra prakarae vsarpea ktv bhavati ity uktam ?
samsa-artha vacanam /
tath ca ktv ca (*2,2.22) ity asmin stre tr
ty-prabhr
tny-anyatarasym (*2,2.21) iti vartate /
amul-adhikre punar amul-grahaa tulyakakatvajpana-artham, tena+uttaratra dvayor apy
anuvr
ttir bhaviyati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
593/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.60:
tiryak-abde upapade kr
a ktvamulau pratyayau bhavata, apavarge gamyamne /
apavarga sampti /
tiryak-kr
tya gata, tiryak-kr
tv gata, tiryak-kra gata /
sampya gata ity artha /
apavarge iti kim ? tiryak-kr
tv kha gata /
tiryaci iti abda-anukaraam /
na ca prakr
tivad-anukaraena bhavitavyam, anukriyamarpavinaprasagt, etado ', adaso
mt (*1,1.12) iti //
____________________________________________________________________
[#306]
svge tas-pratyaye kr
b hvo || PS_3,4.61 ||
_____START JKv_3,4.61:
tas-pratyayo yata sva-agt tad evam ucyate /
tas-pratyaye svga-vcini upapade karote bhavate ca dhtvo ktvamulau pratyayau
bhavata /
yath-sakhyam atra neyate, asvaritatvt /
mukhata-kr
tya gata, mukhata kr
tv gata, mukhata-kra gata /
mukhatobhya tihati, mukhato bhtv tihati, mukhatobhva tihati /
pr
hatakr
tya gata, pr
hata kr
tv gata, pr
hata kra gata /
pr
hatobhya gata, pr
hato bhtv, pr
hatobhvam /
svge iti kim ? sarvata kr
tv gata /
tas-grahaa kim ? mukhkr
tya gata /
mukhbhya gata /
pratyaya-grahaa kim ? mukhe tasyati iti mukhata, mukhata kr
tv gata //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
594/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
n-dh-arthapratyaye cvy-arthe || PS_3,4.62 ||
_____START JKv_3,4.62:
n-artho dh-artha ca pratyayo yasmt sa evam ucyate /
ndhrthapratyaye abde cvy-arthe upapade kr
bhvo dhtvo ktvamulau pratyayu bhavata /
ann nn kr
tv gata nnkr
tya gata, nn kr
tv gata, nnkra gata /
vinkr
tya gata, vin kr
tv gata, vinkra gata /
nnbhya gata, nn bhtv gata, nnbhva gata /
vinbhya gata, vin bhtv gata, dvinbhva gata /
dvidhkr
tya gata, dvidh kr
tv gata, dvidhkra gata /
dvidhbhya gata, dvidh bhtv gata, dvidhbhva gata /
dvaidhakr
tya gata, dvaidha kr
tv gata, dvaidhakra gata /
dvaidhabhya gata, dvaidha bhtv gata, dvaidhabhva gata /
pratyaya-grahaa kim ? hiruk kr
tv /
pr
thak kr
tv /
cvy-arthe iti kim ? nn kr
tv khni gata /
dhrtham artha-grahaam, n punar eka eva, vinabhy nnau iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.63:
t-abde upapade bhavate dhto ktvamulau pratyayau bhavata /
t-bhya gata, t bhtv, t-bhvam /
bh-grahaa kr
o nivr
tty-artham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.64:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
595/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#307]
aka-dhr
a-j-gl-ghaa-rabha-labha-krama-saha-arha-asty-artheu tumun ||
PS_3,4.65 ||
_____START JKv_3,4.65:
aka-diu upapadeu asty-artheu v dhtumtrt tumun pratyayo bhavati /
atriyrthopapadrtho 'yam rambha /
aknoti bhoktum /
dhr
oti bhoktum /
jnti bhoktum /
glyati bhoktum /
ghaate bhoktum /
rabhate bhoktum /
labhate bhoktum /
prakramate bhoktum /
sahate bhoktum /
arhati bhoktum /
asty-artheu khalv api - asti bhoktum /
bhavati bhoktum //
____________________________________________________________________
parypti-vacanev alam-artheu || PS_3,4.66 ||
_____START JKv_3,4.66:
parypti anynat /
parypti-vacaneu alamartheu upapadeu dhtostumun pratyao bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
596/2024
2/11/13
parypto bhoktum /
ala bhoktum /
bhoktu prayati /
parypti-vacaneu iti kim ? ala kr
tv /
alam-artheu iti kim ? parypta bhukte /
prvastre akigrahaam analamartham, akyam eva kartum iti //
____________________________________________________________________
kartari kr
t || PS_3,4.67 ||
_____START JKv_3,4.67:
kr
t-sajak pratyay kartari krake bhavanti /
kr
d-utpatti-vkynm aya ea /
tatra yeu artha-nirdeo nsti tatra+idam upatihate, arthkkatvt /
na khyunndi-vkyeu, skd artha-nirdee sati tem nirkkatvt /
kraka /
kart /
nandana /
grh /
paca //
____________________________________________________________________
bhavya-geya-pravacanya-upasthnya-janya-plvya-pty v || PS_3,4.68 ||
_____START JKv_3,4.68:
bhavydaya abd kartari v niptyante /
tayor eva kr
tya-kta-khal-artha (*3,4.70) /
iti bhva-karmao prptayo kart ca vcya pake ucyate /
bhavaty asau bhavya, bhavyam anena iti v /
geyo mavaka smnm, geyni mavakena smni iti v /
pravacanyo guru svdhyyasya, pravacanyo guru svdhyya iti v /
upasthnyo 'ntevs guro, upasthnya iyea v guru /
jyate 'sau janya, janyamanena iti v /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
597/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.69:
la ity utsr
naubandha smnya gr
hyate, prathambahuvacannta caa+eat /
lakr karmai krake bhavanti, cakrt kartari ca akarmakebhyo dhtubhyo bhve bhavanti,
puna cakrt kartari ca /
gamyate grmo devadattena /
gacchati grma devadatta /
akarmakebhya - syate devadattena /
ste devadatta /
sakramakebhyo bhve na bhavanti //
____________________________________________________________________
[#308]
tayor eva kr
t ya-kta-khal-arth || PS_3,4.70 ||
_____START JKv_3,4.70:
tayor eva bhvakarmao kr
tya-sajk kta-khal-arth ca pratyay bhavanti /
eva-kra kartur apakaraa-artha /
kr
ty karmai - kartavya kao bhavat /
bhoktavya odano bhavat /
bhve - itavya bhavat /
ayitavya bhavat /
kta karmai - kr
ta kao bhavat /
bhukta odano bhavat /
bhve - sita bhavat /
ayita bhavat /
khal-arth karmai atkara kao bhavat /
sukara /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
598/2024
2/11/13
dukara /
bhve - adhyabhava bhavat /
svhyabhava bhavat /
bhvo ckramakebhya ity anuvr
tte sakarmakebhyo bhve na bhavanti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.71:
dikarmai ya kto vihita sa kartari bhavati /
cakrd yathprpta bhvakarmao /
dibhta kriykaa dikarma, tasminn dikarmai bhtatvena vivakite ya kto vihita, tasya
ayam artha-nirdea /
prakr
ta kaa devadatta, prakr
ta kto devadattena, prakr
tam devadattena /
prabhukta odana devadatta, prabhukta odano devadattena, prabhukta devadattena //
____________________________________________________________________
gaty-artha-akramaka-lia--sth-sa-vasa-jana-ruha-jryatibhya ca || PS_3,4.72 ||
_____START JKv_3,4.72:
gaty-arthabhyo dhtubhyo 'karmakebhya lidibhya ca ya kta, sa kartari bhavati /
cakrd yathprpta ca bhvakarmao /
gato devadatto grmam, gato devadattena grman, gato devadattena grma, gata
devadattena /
akarmakebhya - glno bhavn, glna bhavat /
sito bhavn, sita bhavat /
lia - upalio guru bhavn, upalio gururbhavat, upalia bhavat /
- upaayito guru bhavn, upaayito gururbhavat, upaayita bhavat /
sth - upasthito guru bhavn, upasthito gururbhavat, upasthita bhavat /
sa - upsito guru bhavn, upsito gururbhavat, upsita bhavat /
vasa - anito guru bhavn, anito gururbhavat, anita bhavat /
jana - anujto mavako ma - vikm, anujt mavakena mavik, anujta mavakena /
ruha - rho vr
ka bhavn, rho vr
ko bhavat, rha bhavat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
599/2024
2/11/13
jryati - anujro vr
al devadatta, anujr vr
pal devadattena, anujra devadattena /
lidaya sopasarg sakarmak bhavanti, tadartham em updnam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.73:
da-goghnau abdau sapradne krake niptyete /
dr
dne, tata pacdyac /
sa kr
tsajakatvt kartari prpta, sampradne niptyate /
danti tasmai iti da /
gatya tasmai dtu g hanti iti goghna, arghrho 'tithi /
agatra niptyate /
niptana-smarthyd eva goghna r
tvig-dir ucyate, na tu caldi /
asaty api ca gohanane tasya yogyatay goghna ity abhidhyate //
____________________________________________________________________
[#309]
bhma-dayo 'pdne || PS_3,4.74 ||
_____START JKv_3,4.74:
bhmdaya abd apdne niptyante /
udi-pratyaynt ete, iiyudhndhidasiydhsbhyo mak, bhiyauk grasva ca ity evam
daya /
tbhym anyatra-udaya (*3,4.75) iti paryadse prpte niptanam rabhyate /
bhma /
bhma /
bhaynaka /
varu /
bhmi /
raja /
saskra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
600/2024
2/11/13
sakrandana /
prapatana /
samudra /
sruca /
sruk /
khalati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.75:
udaya abd tbhym apdna-sampradnbhym anyatra krake bhavanti /
kr
ttvt kartary eva prpt karmdiu kathyante /
tbhym iti sampradna-artha pratyavamara, anyath hy apdnam eva paryudasyeta,
anantaratvt /
kr
ito 'sau kr
i /
tanita iti tantu /
vr
ttam iti vartma /
carita carma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.76:
drauvya-arth akarmak, pratyavasna-arth abhyavahra-arth iti svanikya-prasiddhi /
dhrauvy-gati-pratyavasna-arthebhya ya kto vihita so 'dhikarae bhavati /
cakrd yathprpta ca /
dhrauvya-arthebhya kartr
bhva-adhikaraeu, gaty-arthebhya kartr
karmabhvaadhikaraneu, pratyavasna-arthebhya karmabhva-adhikaraesu /
bhrauvya-arthebhya tvat - sito devadatta, sita tena, idam em sitam /
gaty-arthebhya - yto devadatto grmam, yto devadattena grma, yta devadattena, idam
e ytam /
pratyavasna-arthebhya - bhukta odano devadattena, devadattena bhuktam, idam e
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
601/2024
2/11/13
bhuktam /
katha bhukt brhma, pt gva iti /
akro matvarthya, bhuktam em asti, ptam em asti iti //
____________________________________________________________________
lasya || PS_3,4.77 ||
_____START JKv_3,4.77:
lasya ity ayam adhikra /
akra uccrana-artha /
lakramtra sthnitvena adhikriyate /
yad iti rdhvam anukramiyma lasya ity eva tad veditavyam /
ki ca+ida lasya iti ? daa lakr anubandha-vii vihit artha-viee kla-viee ca /
te vieakarn anubandhn utsr
jya yat smnya tad gr
hyate /
a ita, catvra ita /
akarasammnyavadnuprvy kathyante /
la /
li /
lu /
lr
/
le /
lo /
la /
li /
lu /
lr
/
iti /
atha lakramtrasya grahaam kasmn na bhavati, lunti, cla iti ? dhtv-adhikro
'nuvartate, kartrdaya ca vieak //
____________________________________________________________________
[#310]
tip-tas-jhi-sip-thas-tha-mib-vas-mas-ta-t-jha-ths-thm-dhvam-i-vahi-mahi ||
PS_3,4.78 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
602/2024
2/11/13
_____START JKv_3,4.78:
lasya tib-dya de bhavanti /
tip-sip-mip pakra svara-artha /
iaakra io 't (*3,4.106) iti vieaa-artha, tib-dibhir deais tulyatvn na dea-vidhyartha /
mahio akra ti iti pratyhra-grahaa-artha /
pacati, pacata, pacanti /
pacasi, pacatha, pacatha /
pacmi, pacva, pacma /
pacate, pacete, pacante /
pacase, pacethe, pacadhve /
pace, pacvahe, pacmahe /
evam anyev api lakareu udhryam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.79:
ito lakrasya sthne yny tmanepadni tem e ekra-deo bhavati /
tath ca+eva+udhr
tam /
iha kasmn na bhavati pacamna, yajamna ? prakr
tais tibdibhi tmanepadni vieyante //
____________________________________________________________________
thsa se || PS_3,4.80 ||
_____START JKv_3,4.80:
ita ity eva /
ito lakrasya ya ths tasya seabda deo bhavati /
pacase /
pecie /
paktse /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
603/2024
2/11/13
pakyase //
____________________________________________________________________
lias ta-jhayor e-irec || PS_3,4.81 ||
_____START JKv_3,4.81:
li-deayo ta-jhayo yathsakhyam e irec ity etv deau bhavata /
akra sarvdea-artha /
cakra svarrtha /
pece, pecte, pecire /
lebhe, lebhte, lebhire //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.82:
lia ity eva /
li-den parasmaipada-sajkn yathsakhya tibdn aldayo nava de
bhavanti /
lakra svarrtha /
akro vr
ddhy-artha /
papca, pecatu, pecu /
pecitha, papaktha, pecathu, peca /
papca, papaca, peciva, pecima //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.83:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
604/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#311]
bruva pacnm dita ho bruva || PS_3,4.84 ||
_____START JKv_3,4.84:
parasmaipadnm ity eva, lao v iti ca /
bruva parasya laa parasmaipadn pacnma adibhtn pacaiva aldaya de
bhavanti, tatsanniyogena ca bruva haabda deo bhavati /
ha, hatu, hu /
ttha, hathu /
na ca bhavati /
bravti, brta, bruvanti /
bravi, brtha /
pacnm iti kim ? brtha /
bravmi, brva, brma /
dita iti kim ? pare m bht /
bruva iti punar vacana sthny-artham, prasmaipadnm eva hi syt //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
605/2024
2/11/13
atideo 'yam /
loo lavat krya bhavati /
tm-daya, salopa ca /
pacatm /
pacatam /
pacata /
pacva /
pacma /
aau kasmn na bhavata, tath jher jus-dea laa kayanasya+eva (*3,4.111) iti
vntu, yntu ? vido lao v (*3,4.83) ity ato v-grahaam anuvartate, s ca vyavasthita-vibh
bhaviyati //
____________________________________________________________________
er u || PS_3,4.86 ||
_____START JKv_3,4.86:
loa ity eva /
lo-denm ikrasya ukrdeo bhavati /
pacatu /
pacantu /
hinyorutvapratiedho vaktavya /
na v uccraa-smarthyt /
atha v v iti vartate, s ca vyavashita-vibh //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.87:
loa ity eva /
lo-deasya se hi ity ayam deo bhavati, apic ca bhavati /
sthnivadbhvt pittva prpta pratiidhyate /
lunhi /
punhi /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
606/2024
2/11/13
rdhnuhi /
takuhi //
____________________________________________________________________
v chandasi || PS_3,4.88 ||
_____START JKv_3,4.88:
apittva vikalpyate /
la-dea chandasi viaye hi-abdo v apid bhavati /
yuyodhyasmajjuhuramena /
prhi /
prhi //
____________________________________________________________________
mer ni || PS_3,4.89 ||
_____START JKv_3,4.89:
loa ity eva /
lo-deasya me ni deo bhavati /
utvalopayor apavda /
pacni /
pahni //
____________________________________________________________________
[#312]
m eta || PS_3,4.90 ||
_____START JKv_3,4.90:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
607/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.91:
loa ity eva /
sakra-vakrbhym uttarasya lo-sambandhina ekrasya yathsakhya ca am ity etv
deau bhavata /
mo 'pavda /
pacasva /
pacadhvam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.92:
loa ity eva /
lo-sambandhina uttamapuruasya gamo bhavati, sa ca+uttamapurua pid bhavati /
karavi, karavva, karavma /
karavai, karvvahai, karavmahai //
____________________________________________________________________
eta ai || PS_3,4.93 ||
_____START JKv_3,4.93:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
608/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.94:
leo '-v gamau bhavata paryyea /
joiat /
triat /
mandiat /
patti didyut /
prajpatir udadhi cyvayti //
____________________________________________________________________
ta ai || PS_3,4.95 ||
_____START JKv_3,4.95:
lea ity eva /
lesambhandhina krasya aikra-deo bhavati /
prathamapurua-madhyamapurua-tmanepada-dvivacanayo /
mantrayaite /
mantrayaithe /
karavaite /
karavaithe /
a kasmn na bhavati ? vidhnasmarthyt //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
609/2024
2/11/13
_____START JKv_3,4.96:
lea ity eva /
le-sambhandhina ekrasya v aikra-deo bhavati /
anyatra ity anantaro vidhir apekyate /
ta ai (*3,4.95) ity etad viaya varjayitv eta ai bhavati /
sapthni sai /
aham eva panmai /
madagr eva vo grah gr
hyntai /
maddevatynyeva va ptryucyntai /
na ca bhavati /
yatra kva ca te mano daka dadhasa uttaram /
anyatra iti kim ? mantrayaite /
mantrayaithe //
____________________________________________________________________
[#313]
ita ca lopa parasmaipadesu || PS_3,4.97 ||
_____START JKv_3,4.97:
lea ity eva /
le-sambhandhina ikrasya parasmaipada-viayasya lopo bhavati /
vnuvr
tte pake ravaam api bhavati /
joiat triat /
mandiat /
na ca bhavati /
patti didyut /
prajpatir udadhi cyvayti parasmaipada-grahaam, ivahimahi m bht //
____________________________________________________________________
sa uttamasya || PS_3,4.98 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
610/2024
2/11/13
_____START JKv_3,4.98:
lea iti v iti ca vartate /
le-sambhandhina uttamapuruasya sakrasya v lopo bhavati /
karavva, karavma /
na ca bhavati /
karavva, karavma /
uttamagrahaam, puruntare m bht //
____________________________________________________________________
nitya ita || PS_3,4.99 ||
_____START JKv_3,4.99:
leta iti nivr
ttam /
ito lakrasya ya uttama, tasya nitya sakrasya lopo bhavati /
upacva, upacma /
nitya-grahaa vikalpa-nivr
tty-artham //
____________________________________________________________________
ita ca || PS_3,4.100 ||
_____START JKv_3,4.100:
ita ity eva /
illakrasambandhina ikrasya nitya lopo bhavati /
apacat /
apkt /
parasmaipadeu ity eva, apacvahi, apacmahi //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
611/2024
2/11/13
_____START JKv_3,4.101:
ita ity eva /
illakra-sambandhin caturm yathsakhya tm-daya ade bhavanti /
apacatm /
apacatam /
apacata /
apacam /
apktm /
apktam /
apkta /
apkam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.102:
li-denm syu-gamo bhavati /
akro deavidhy-artha /
ukra uccraa-artha /
paceta, paceytm, paceran /
paka, pakystm, pakran //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.103:
lia ity eva /
parasamaipada-viayasay lio ysu-gamo bhavati, sa ca+udtto bhavati ic ca /
syuo 'pavda /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
612/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#314]
kid isi || PS_3,4.104 ||
_____START JKv_3,4.104:
ii yo li, tasya ysugamo bhavati, sa ca+udtta kidvad bhavati /
prayayasya+eva+ida kittvam, na gamasya, prayojanbhvt /
ittve prpte kittvam vidhyate /
guavr
ddhi-pratiedha tulya, samprasraam, jgarter gue ca viea /
iyat, iystm, isysu /
jgaryt, jgarystm, jgarysu /
ii iti kim ? vacyt /
jgr
yt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.105:
lia ity eva /
jhasya li-deasya ran ity ayam deo bhavati /
jho 'ntpavda /
paceran /
yajeran /
kr
ran //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
613/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
io 't || PS_3,4.106 ||
_____START JKv_3,4.106:
lideasya ia ata ity ayam deo bhavati /
paceya /
yajeya /
kr
ya /
hr
ya /
takrasya itsaj-pratiedha prpnoti, na vibhaktau tusm (*1,3.4) iti ? na+eva ayam deaavayavas takra, ki tarhi, mukhasukha-artha uccryate /
gamasya+io grahaa na bhavati, arthavad-grahae nnrthakasya grahaam iti //
____________________________________________________________________
su titho || PS_3,4.107 ||
_____START JKv_3,4.107:
lia ity eva /
lis-ambhandhino takra-thakrayo su-gamo bhavati /
takara-thakrv gaminau, li tadvieaam /
syuastu lievgam /
tena bhinna-viayatvt su bdhana na bhavati /
takre ikara uccraa-artha /
kr
ta /
kr
ystm /
kr
h /
kr
ysthm //
____________________________________________________________________
jher jus || PS_3,4.108 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
614/2024
2/11/13
_____START JKv_3,4.108:
lia ity eva /
li-deasya jher jus deo bhavati /
jho 'ntpavda /
paceyu /
yajeyu //
____________________________________________________________________
sij-abhyasta-vidibhya ca || PS_3,4.109 ||
_____START JKv_3,4.109:
ali-artha rambha /
sica parasya, abhyasta-sajakebhyo, vette ca+uttarasya jher jus, deo bhavati /
abhyastavidi-grahaam asij-artham /
ita iti ca anuvartate /
sicastvat - akru /
ahru /
abhastt - abibhayu /
ajihrayu /
ajgaru /
vide - avidu //
____________________________________________________________________
[#315]
ta || PS_3,4.110 ||
_____START JKv_3,4.110:
sij-grahaam anuvartate /
sica krntc ca parasya jhe jus-deo bhavati /
katham bhymnantaryam ? sico luki kr
te pratyayalakaena sico 'nantara, ruty ckrntd
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
615/2024
2/11/13
iti /
adu /
adhu /
asthu /
takro mukha-sukha-artha /
prvea+eva sidhddhe niyama-artha vacanam, ta eva sijlugantt, na anyasmt iti /
abhvan /
pratyayalakanena jus prpta pratiidhyate, tulyajtypekatvn niyamasya /
ryamne hi sici bhavaty eva, akru, ahru //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,4.111:
ta ity eva /
krntd uttarasya ladeasya jhe jus deo bhavati kayanasya cryasya matena /
ayu /
avu /
anye mate - ayn /
nanu ita ity anuvartate /
atra la eva akrntd anantaro it sambhavati na anya, tat ki la-grahaena ? eva tarthi
la eva yo la vihita tasya yath syt, lavad-bhvena yas tasya m bht, loo lavat (*3,4.85) iti
/
yntu /
vntu /
sija-bhyasta-vidibhya ca (*3,4.109) ity ayam api jher jus loo na bhavati /
bibhyatu /
jgratu /
vidantu /
jusbhvamtra hi mukhyena la vieyate /
eva-kra uttara-artha //
____________________________________________________________________
dvia ca || PS_3,4.112 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
616/2024
2/11/13
_____START JKv_3,4.112:
laa kayanasya ity eva /
dvia parasya la-deasya jher jusdeo bhavati, kayanasya cryasya matena /
adviu /
anye mate - advian //
____________________________________________________________________
ti-it-srvadhtukam || PS_3,4.113 ||
_____START JKv_3,4.113:
tia ita ca prayay srvadhtuka-saj bhavanti /
bhavati /
nayati /
svapiti /
roditi /
pacamna /
yajamna /
srvadhtuka-prade - srvadhtuke yak (*3,1.67) ity evam daya //
____________________________________________________________________
rdhadhtuka ea || PS_3,4.114 ||
_____START JKv_3,4.114:
tia ita ca varjayitv anya pratyaya eo dhtu-saabdanena vihita rdhadhtukasajo bhavati /
lavit /
lavitum /
lavitavyam /
dhto (*3,1.91) ity eva /
vr
katvam /
vr
kat asti /
lbhym /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
617/2024
2/11/13
lbhi /
jugupsate //
____________________________________________________________________
[#316]
li ca || PS_3,4.115 ||
_____START JKv_3,4.115:
li-dea ti rdhadhtuka-sajo bhavati /
srvadhtuka-sajy apavda /
pecitha /
ekitha /
jagle /
mamle /
nanu ca ekasaja-adhikrd anyatra samveo bhavati ? satyam etat /
iha tu evakro 'nuvartate, sa niyama karisyati //
____________________________________________________________________
li ii || PS_3,4.116 ||
_____START JKv_3,4.116:
ii viaye yo li sa rdhadhtuka-sajo bhavati /
srvadhtuka-sajy apavda /
samvea ca+evakra-anuvr
tterna bhavati /
lavia /
pavia /
ii iti kim ? lunyt /
punyt //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
618/2024
2/11/13
_____START JKv_3,4.117:
chandasi viaye ubhayath bhavati, srvadhtukam rdhadhtuka ca /
ki li eva anantara sambadhyate ? na+etad asti, sarvam eva prakaraam apekyaitad ucyate
/
ti-id-di chandasy ubhayath bhavati /
vardhantu tv suutaya /
rdhadhtukatv i-lopa /
vardhayantu iti prpte /
ea ca srvadhtukam - svastaye nvamivruhema /
ktina srvadhtukatvd aster bhbhvo na bhavati /
li srvadhtukam - sasr
vso vir
vire /
ima indrya sunvire /
li ubhayath bhavati /
upa stheyma ara vr
hant /
srvadhtukatvt lia sa-lopa, rdhadhtukatvt etvam /
vyatyayo bahulam (*3,1.85) ity asya+eva aya prapca //
iti rjaydityaviracity kiky vr
ttau tr
tydhyyasya caturtha pda //
______________________________________________________
[#317]
caturtho 'dhyya prathama pda /
____________________________________________________________________
y-p-prtipadikt || PS_4,1.1 ||
_____START JKv_4,1.1:
adhikro 'yam /
yadita rdhvam anukramiyma apavamdhyya-parisampte y-p-prtipadikd ity eva
tad veditavyam /
sva-diu kapparyateu prakr
tir adhikriyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
619/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
sv-au-jas-am-au-cha--bhy-bhis-ebhym-bhyas-asi-bhy-bhyas-as-osm-y-os-sup || PS_4,1.2 ||
_____START JKv_4,1.2:
y-p-prtipadikt (*4,1.1) ity adhikr
tam /
y-p-prtipadikt svdaya pratyay bhavanti /
ukrdayo 'nubandh yathyogam uccraa-vieaa-arth /
aua akra su iti pratyhra-grahaa-artha /
pakra sup iti pratyhra-artha /
sakhykarmdaya ca svdnm arth strntarea vihits tena saha asya+ekavkyat /
y-antt tvat - kumr /
gaur /
rgarav /
b--n kramea udharaam /
kumr, kumryau, kumrya /
kumrm, kumryau, kumr /
kumry, kumrbhym, kumrbhi /
kumryai, kumrbhym, kumrbhya /
kumry, kumrbhym, kumrbhya /
kumry, kumryo, kumrm /
kumrym, kumryo, kumru /
eva gaur, rgarav codhrye /
pa khalv api - khav /
bahurj /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
620/2024
2/11/13
kragandhy /
b-pc-p kramea+udharaam /
[#318]
khav, khave, khav /
khavm, khave, khav /
khavay, khavbhym, khavbhi /
khavyai, khavbhym, khavbhya /
khavy, khavbhym, khavbhya /
khavy khavayo, khavnm /
khavym, khavayo, khavsu /
eva bahurjkragandhye ca+udhrye /
eva prtipadikt - dr
ad, dr
adau, dr
ada /
dr
adam, dr
adau, dr
ada /
dr
ad, dr
adbhym, dr
adbhi /
dr
sade, dr
adbhym, dr
adbhya /
dr
ada, dr
adbhym, dr
adbhya /
dr
ada, dr
ado, dr
adm /
dr
adi, dr
ado, dr
atsu //
____________________________________________________________________
striym || PS_4,1.3 ||
_____START JKv_4,1.3:
adhikro 'yam /
yad iti rdhvam anukramiyma striym ity eva tad veditavyam /
y-p-prtipadikt (*4,1.1) iti sarvdhikre 'pi prtipadika-mtram atra prakarae sambadhyate,
y-por anena+eva vidhnt /
striym ity ucyate /
keya str nma ? smnya-vie strtvdayo gotvdaya iva bahuprakr vyaktaya /
kvacid raya-viebhvt upadea-vyagay eva bhavanti, yath brhmaatvdaya /
strtva ca pratyaya-artha /
prakr
tyartha-vieaa ca ity ubhayath api prayujyate, striym abhidheyy striy v yat
prtipadika vartate iti /
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
621/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.4:
aj /
devadatt /
striym iti kim ? aja /
devadatta //
ajdy-ata p (*4,1.4) /
ajdibhya prtipadikebhya akrntc ca prtipadikt striy p pratyayo bhavati /
pakra smnyagrahaa-artha /
akra smnyagrahaa-avightrtha /
aj eak /
kokil /
caak /
av /
khav /
devadatt /
taparakaraa t atkla-artham /
ubhay /
kllap brhma /
hal-y-bbhyo drght su-ti-sy-apr
kta hal (*6,1.68) iti su-lopa syt /
ajdi-grahaa tu kvacij jti-lakae i prpte, kvacit tu puyoga-lakae, kvacit tu pupaphala-uttaralakae, kvacit tu vayo-lakae pi, kvaci illakae /
halantn tavaprpta eva kasmicid b vidhyate /
dr ca amahatprv jti iti pahyate /
tasya ayam artha /
dra-abda pam utpdayati jti ced bhavati /
dr /
puyoge aiva bhavitavyam /
drasya bhry dr /
mahatprvasya pratiedha /
mahdr /
mahdra-abdo hy bhrajtivacana, tatra tadanta-vidhin p prpta pratiidhyate /
grahaavat prtipadikena tadanta-vidhir na iti katha tadanta-vidhi ? etad eva jpaka
bhavati asmin prakarae tadanta-vidhi iti /
tena atidhvar, atipvar, atibhavat, atimahat iti bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
622/2024
2/11/13
[#319]
aj, eak, caak, av, msik iti jti /
bl, hoh, pk, vats, mand, vilt iti vaya /
prvpah, aparpah /
it, nipatan atvam /
sabhastrjnaaapiebhya phalt /
samphal /
bhastraphal /
ajinaphal /
aaphal /
piaphal /
triphal dvigau /
bahuvrhau triphal sahati /
sadacprkkaprntataikebhya pupt /
satpup /
prkpup /
knapup /
prntapup /
atapup /
ekapup /
pkakara iti o 'pavda /
dr ca amahatprv jti /
kruc, uih, devavi halant /
jye, kanit, madhyam puyoga /
kokil jti /
mlnnaa /
aml //
____________________________________________________________________
r
n -nebhyo p || PS_4,1.5 ||
_____START JKv_4,1.5:
r
-krntebhyo na-krntebhya ca prtipadikebhya striy p pratyayo bhavati a-kra
smnyagrahaa-artha /
kartr /
hartr /
dain /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
623/2024
2/11/13
chatri //
____________________________________________________________________
ugita ca || PS_4,1.6 ||
_____START JKv_4,1.6:
ug iti yatra sambhavati yathkathacit tadugic-chbda-rpa, tadantt striy p pratyayo
bhavati /
bhavat /
atibhavat /
pacant /
yajant /
dhtor ugita pratiedho vaktavya /
ukhsrat /
paradhvat brhma /
acate ca+upasakhynam /
prc /
pratc /
udc //
____________________________________________________________________
vano ra ca || PS_4,1.7 ||
_____START JKv_4,1.7:
vannantt prtipadikt striy p pratyayo bhavati, repha cntdea /
dhvar /
pvar /
arvar /
paralokadr
var /
r
n-nebhyo p (*4,1.5) ity eva pi siddhe tat-sanniyogena repha-vidhna-artha vacanam /
vano na haa /
prptau vrau ubhvapi pratiidhyete /
sahayudhv brhma //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
624/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#320]
pdo 'nyatarasym || PS_4,1.8 ||
_____START JKv_4,1.8:
pda iti kr
ta-samsnta pda-abdo nirdiyate /
pdantt prtipadikd anyatarasy striy p pratyayo bhavati /
dvipt, dvipad /
tript /
tripad /
catupd, catupad //
____________________________________________________________________
b r
c i || PS_4,1.9 ||
_____START JKv_4,1.9:
pda ity eva /
r
ci ity abhidheya-nirdea /
r
ci vcyy pdantt prtipadikt striy p pratyayo bhavati /
po 'pavda /
dvipad r
k/
tripad r
k/
catupad r
k/
r
ci iti kim ? dvipad devadatt //
____________________________________________________________________
na asvasrdibhya || PS_4,1.10 ||
_____START JKv_4,1.10:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
625/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
mana || PS_4,1.11 ||
_____START JKv_4,1.11:
mannantt prtipadikt p pratyayo na bhavati /
r
n-nemyo p (*4,1.5) iti p prpto mana iti strea pratiidhyate /
dm, dmnau, dmna /
pm, pmnau, pmna /
aninasmagrahanyarthavat ca anarthakena ca tadantavidhi prayojayanti /
sm, smnau, smna /
atimahim, atimahimnau, atimahimna //
____________________________________________________________________
ano bahuvrhe || PS_4,1.12 ||
_____START JKv_4,1.12:
annantd bahuvrhe striy p pratyayo na bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
626/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#321]
b ubhbhym anyatarasym || PS_4,1.13 ||
_____START JKv_4,1.13:
p pratyayo bhavati ubhbhy mannantt prtipadikt anantc ca bahuvrher anyatarasym /
pm, pme, pm /
sm, sme, sm /
na ca bhavati /
pmna /
smna /
bahuvrhau - bahurj, bahurje, bahurj /
bahutak, bahutake, bahutak /
na ca bhavati /
bahurjna /
bahutaka /
anyatarasy-grahaa kimartham ? bahuvrhau, vano ra ca (*4,1.7) ity asya api vikaopo yath
yt /
bahudhv, bahudhvar /
bahupv, bahupvar //
____________________________________________________________________
anupasarjant || PS_4,1.14 ||
_____START JKv_4,1.14:
adhikro 'yam /
uttarastreu upasarjane pratiedha karoti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
627/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
i-ha-a-a-dvayasaj-daghna-mtrac-tayap-hak-ha-ka-kvarapkhyunm ||
PS_4,1.15 ||
_____START JKv_4,1.15:
ata iti sarvatra anuvaratate /
tat sati sambhave vieaa bhavati /
id-dibhya prtipadikebhya striy p pratyayo bhavati /
po 'pavda /
itastvat - kurucar /
madracar /
iha kasmn na bhavati, pacamn, yajamn ? dvy-anubandhakatvl laa /
lyu-diu katham ? it-karaa-smarthyt /
itaratra tu eretva phalam /
pahit vidy iti ? gamaittvam animitta, yuyulau tu ca iti ligt /
ha - sauparey /
vainatey /
niranubandhako ha-abda striy na asti iti niranubandhaka-paribh na pravartate /
a - kumbhakr /
nagarakr /
aupagav /
e 'pi kvacidakr
ta krya bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
628/2024
2/11/13
caur, tpas /
d, mau ity atra na bhavati /
a - auts /
audapn /
rgarava-dy-ao n (*4,1.73) iti punar ao grahaa jtilakaa a bdhitum /
dvayasac - rudvayas /
jnudvayas /
daghnac - rudaghn /
jnudaghn /
[#322]
mtrac - rumtr /
jnumtr /
tayap - pacatay /
daatay /
hak - kik /
lkik /
ha - lvaik /
hakhaor bhedena grahaa handi-nivr
tty-artham /
ka - ydr
/
tdr
/
kvarap - itvar /
navar /
khyun - hyakara /
subhagakara /
nasnakaktaruatalunnm upasakhynam /
strai /
pausn /
ktk /
yk /
taru /
talun //
____________________________________________________________________
yaa ca || PS_4,1.16 ||
_____START JKv_4,1.16:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
629/2024
2/11/13
p ity eva /
yaantc ca prtipadikt striy p pratyayo bhavati /
grg /
vts /
apatyagrahaa kartavyam /
iha m bht, dvpd anusamudra ya (*4,3.10) dvaipy /
yoga-vibhga uttara-artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.17:
yaa ity eva /
prcm cry matena yaantt striy pha pratyayo bhavati, sa ca taddhita-saja /
akro -artha /
pratyayadvayena+iha strtva vyajyate /
taddhita-grahaa prtipadikasaja-artham /
grgyya /
vtsyyan /
anyem - grg /
vts /
sarvatra-grahaam uttarastrd iha apakr
yate bdhakabdhana-artham /
vayt cpa vakyati, tam api bdhitv prc pha eva yath syt /
vayyan //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.18:
yaa ity eva /
prvea vikalpe prpte nityrtha vacanam /
sarvatra lohitdibhya kataparyantebhya yaantebhya striy pha pratyayo bhavati /
kataabda svatantra yat prtipadika tadavadhitvena parigr
hyate kapi-abdt para kapi kata
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
630/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#323]
kauravya-mkbhy ca || PS_4,1.19 ||
_____START JKv_4,1.19:
kauravya mka ity etbhy striy pha pratyayo bhavati /
kurvdibhyo ye kr
te, hak ca mkt (*4,1.119) ity ai ca /
yathkrama b-por apavda /
kauravyya /
mkyan /
katha kaurav sen ? tasya+ida vivakym ai kr
te bhaviyati /
kauravya-mkayor surer upasakhynam /
surya /
aiikev artheu i ca (*4,2.112) ity ai prpte chapratyaya iyate /
surya kalpa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.20:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
631/2024
2/11/13
klakr
taasrvasth yauvandi vaya /
prathame vayasi yat prtipadika ruty vartate tata striy p pratyayo bhavati /
kumr /
kior /
barkar /
prathame iti kin ? sthavir /
vr
ddh /
ata ity eva, iu /
vayasyacarama iti vaktavyam /
vadh /
cira /
dvityavayovacanv etau /
prpta-yauvan str abhidhyate /
katha kany ? kanyy kanna ca (*4,1.116) iti jpakt /
uttnaay, lohitapdik iti ? nait vayarutaya //
____________________________________________________________________
dvigo || PS_4,1.21 ||
_____START JKv_4,1.21:
dvigu-sajakt prtipadikt striy p pratyayo bhavati /
pacapl /
daapl /
katha triphal ? ajdiu dr
yate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.22:
prvea p prpta pratiidhyate /
aparima-antt dvigo bista-citakambaly-ntc ca taddhitaluki sati p pratyayo na bhavati /
bastdn parima-artha grahaam /
sarvato mna parimam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
632/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#324]
ka-antt ketre || PS_4,1.23 ||
_____START JKv_4,1.23:
ka-abda-antt dvigos taddhitaluki sati ketre vcye p pratyayo na bhavati /
dve kae pramam asy ketra-bhakte, pramae dvayasaj-daghna-mtraca (*5,2.37) iti
vihitasya taddhitasya prame lo dvigor nityam iti luki kr
te, dvik ketra-bhakti /
trik ketrabhakti /
ka-abdasya aparimavcitvt prvea+eva pratiedhe siddhe ketre niyama-artha
vacanam /
iha m bht, dvik rajju, trik rajju iti /
prama-viea kam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
633/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.24:
dvigo taddhitaluki ity eva /
prame ya purua-abda, tadantd dvigo taddhitaluki sati anyatarasy na p pratyayo
bhavati /
dvau puruau pramam asy parikhy dvipuru, dvipuru /
tripuru, tripuru /
aparimntatvn nitye pratiedhe prpte vikalprtha vacanam /
prame iti kim ? dvbhy purubhy krt dvipuru /
kripuru /
taddhitaluki ity eva /
samhre dvipuru /
tripuru //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.25:
dhas-abdntd bahuvrhe striy pratyayo bhavati /
dhaso 'na (*5,4.131) iti samsnte kr
te ano bahuvrhe (*4,1.12) iti p-pratiedhayo
prptayor idam ucyate /
ghaodhn /
kuodhn /
bahuvrhe iti kim ? prpt dha prptodh /
ana upadhlopino 'nyatarasym (*4,1.28) ity asya api po 'yam uttaratra anuvr
tter bdhaka
iyate /
samsnta ca striym eva /
iha na bhavati, mahodh parjanya iti //
____________________________________________________________________
sakhyvyayderp || PS_4,1.26 ||
_____START JKv_4,1.26:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
634/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
dma-hyana-anc ca || PS_4,1.27 ||
_____START JKv_4,1.27:
dhasa iti nivr
ttam /
____________________________________________________________________
[#325]
ana upadhlopino 'nyatarasym || PS_4,1.28 ||
_____START JKv_4,1.28:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
635/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.29:
annantd bahuvrher upadh-lopina sajy viaye chandasi ca nitya p pratyayo bhavati
/
vikalpasya apavda /
surj, atirj nma grma /
chandasi - gau pacadmn /
ekadmn /
dvidmn /
ekamrdhn /
samnamrdhn //
____________________________________________________________________
kevala-mmaka-bhgadheya-ppa-apara-samna-ryakr
t a-sumagala-bheajc ca ||
PS_4,1.30 ||
_____START JKv_4,1.30:
saj-chandaso ity eva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
636/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.31:
jasviaydanyatra sajy chandasi ca rtri-abdt p pratyayo bhavati /
y ca rtr sr
/
rtrbhi /
ajasau iti kim ? yst rtraya /
ajasdiv iti vaktavyam /
rtri sahoitv /
katha timirapaalairavaguhit ca ratrya ? aya bahvdi-lakaa /
tatra hi pahyate kr
dikrdaktina, sarvato 'ktinn-artht ity eke iti //
____________________________________________________________________
[#326]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
637/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.32:
prakr
tir niptyate, nuggam astu vidhyate /
antarvat-pativator nuk bhavati p ca pratyaya, sa tu nakrntatvd eva siddha /
niptana-smarthyc ca viee vr
ttir bhavati /
antarvat pativat iti garbha-bhartr
-sayoge /
iha na bhavati, antarasy ly vidyate /
patimat pr
thv /
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.33:
patiabdasya nakrdea striy vidhyate, p pratyayas tu nakrntatvd eva siddha
yajasayoge /
yajena sayoga yajasayoga /
tatsdhanatvt phalagrahtr
tvt v yajamnasya patn /
patn vca yaccha /
yajasayoge iti kim ? grmasya patiriya brhma katha vr
alasya patn ? upamnd
bhaviyati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
638/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.34:
patyurna iti vartate /
pati-abda-antasya prtipadikasya saprvasya anupasarjanasya striy vibh nakra-deo
bhavati, p tu labhyate eva /
vr
ddhaptn, vr
ddhapati /
sthlapatn, sthlapati /
aprptavibheyamayajasayogatvt /
saprvasya iti kim ? patiriya brhma grmasya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.35:
saptnydiu nitya patyurnakrdeo bhavati, p tu labhyate eva /
prvea vikalpe prpte vacanam /
nitya-grahaa vaspaa-artham /
samna patirasy saptn /
ekaptn /
samndiv iti vaktavye samnasya sabhva-artha vacanam /
samna /
eka /
vra /
pia /
bhrtr
/
putra /
dsc chandasi //
____________________________________________________________________
[#327]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
639/2024
2/11/13
ptakrator ai ca || PS_4,1.36 ||
_____START JKv_4,1.36:
ptakratu-abdasya striym aikracntdeo bhavati, p pratyaya /
ptakrato str ptakraty /
traya ete yog puyoga-prakarane draavy /
yay hi pt kratava ptakratu s bhavati //
____________________________________________________________________
vr
kapy-agni-kusita-kusidnm udtta || PS_4,1.37 ||
_____START JKv_4,1.37:
vr
kapy-dnm udtta aikrdeo bhavati striym, p ca pratyaya /
vr
kapi-abdo madyodtta udttatva prayojayati /
agny-diu punarantodtteu sthnivadbhvd eva siddham /
vr
kape str vr
kapy /
agny /
kusity /
kusidy /
puyoge ity eva, vr
kapi str //
____________________________________________________________________
manor au v || PS_4,1.38 ||
_____START JKv_4,1.38:
ai udtta iti vartate /
manu-abdt striy p pratyayo bhavati, aukracntdea, aikraca udtta /
vgrahaena dvv api vikalpyete /
tena trairpya bhavati /
mano str many /
manv /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
640/2024
2/11/13
manu /
manu-abda dyudtta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.39:
v iti vartate /
vara-vcina prtipadikt anudttntt takropadhd v p pratyayo bhavati, takrasya
nakrdeo bhavati /
et, en /
yet, yen /
harit, hari /
sarve ete dyudtt, varn taatinitntnm iti vacant /
vart iti kim ? prakr
t /
prarut /
gatisvaredyudtta /
anudttt iti kim ? vet /
ghr
tditvdantodtta /
topadht iti kim ? anyato a vakyati /
ata ity eva, itir brahma /
piagdupasakhynam /
piag /
asitapalitayo pratiedha /
asit /
palit /
chandasi knam ityeke /
asikn /
palikn /
bhym api iyate /
gato gaastramasikniknm //
____________________________________________________________________
[#328]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
641/2024
2/11/13
anyato || PS_4,1.40 ||
_____START JKv_4,1.40:
v iti nivr
ttam /
vard anudttt iti vartate, topadhpekam anyatvam /
vara-vcina prtipadikd anudttntt striy pratyayo bhavati /
svare viea /
srag /
kalm /
abal /
vart ity eva, khav /
anudttt ity eva, kr
/
kapil //
____________________________________________________________________
id-gaurdibhya ca || PS_4,1.41 ||
_____START JKv_4,1.41:
anuvartate /
idbhya prtipadikebhyo gaurdibhya ca striym pratyayo bhavati /
ilpini vun (*3,1.145) - nartak /
khanak /
rajak /
gaurdibhya - gaur /
mats /
gaura /
matsya /
manuya /
r
ga /
haya /
gavaya /
mukaya /
r
ya /
pua /
drua /
droa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
642/2024
2/11/13
haria /
kaa /
paara /
ukaa /
malaka /
kuvala /
badara /
bamba /
tarkra /
arkra /
pukara /
ikhaa /
suama /
salanda /
gauja /
nanda /
sr
pa /
sr
geha /
haka /
akula /
srma /
suba /
srya /
pa /
ma /
ghtaka /
sakalka /
sallaka /
mlaka /
mlata /
slvaka /
vetasa /
atasa /
pr
sa /
maha /
maha /
cheda /
van /
takan /
anauh /
anavh /
eaa karae /
deha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
643/2024
2/11/13
kkdana /
gavdana /
tejana /
rajana /
lavaa /
pna /
medha /
gautama /
yastha /
bhauri /
bhauliki /
bhauligi /
audghamni /
ligi /
picchika /
raa /
oa /
naa /
na /
mala /
tana /
ptana /
savana /
starana /
dhikaraa /
eta /
adhikra /
grahya /
pratyavarohi /
sevana /
sumagalt sajym /
sundara /
maala /
pia /
viaka /
kurda /
grda /
paa /
pa /
lopha /
kandara /
kandala /
tarua /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
644/2024
2/11/13
taluna /
br
hat /
mahat /
saudharma /
rohi nakatre /
revat nakatre /
vikala /
niphala /
pukala /
kacchroivacane /
pippalydayaca /
pippal /
hartak /
kotak /
am /
karr /
pr
thiv /
kror /
mtmaha /
pitmaha /
mtmaha-pitmahayo mtari ic ca (*4,2.36) iti ittvd eva siddhe jpana-artha vacanam,
anitya il-lakao iti, tena dar ity upapanna bhavati //
____________________________________________________________________
jnapada-kua-goa-sthala-bhja-nga-kla-nla-kua-kmuka-kabard vr
t tyamatra-vapana-akr
t rim-r-sthaulya-vara-ancchdana-ayovikramaithunecch-keaveeu || PS_4,1.42 ||
_____START JKv_4,1.42:
jnapada-dibhya ekdaabhya prtipadikebhya ekdaasu vr
ttydiv artheu yathsakhya
pratyayo bhavati /
jnapad bhavati,
[#329]
vr
tti cet /
jnapad any /
svare viesa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
645/2024
2/11/13
utsdiphdai kr
te pdy-udttatva bhavati /
ku bhavati, amatra cet /
ku 'ny /
go bhavati, vapana cet /
go any /
sthal bhavati, akr
trim cet /
sthal any /
bhj bhavati, r cet /
pakv ityartha /
bhj any /
ng bhavati, sthaulya cet /
ng any /
ngaabdo guavacana sthaulye amutpdayati, anyatra gua eva pam /
jtivacanttu jtilakao eva bhavati /
ng /
kl bhavati, vara cet /
kl any /
nl bhavati, ancchdana cet /
nl any /
na ca sarvasminnancchdana iyate /
ki tarhi ? nldoadhau prini ca /
nl oadhi /
nl gau /
nl vaav /
sajy v /
nl, nl /
ku bhavati, ayovikra cet /
ku any /
kmuk bhavati maithunecch cet /
kmuk any /
maithunecchvat bhayate, necchmtram /
kabar bhavati, keavea cet /
kabar any //
____________________________________________________________________
ot prcm || PS_4,1.43 ||
_____START JKv_4,1.43:
oa-abdt prcm cry matena striy pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
646/2024
2/11/13
o, o vaav //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.44:
guam uktavn guavacana /
guavacant prtipadikd ukrntt striy v pratyayo bhavati /
pav, pau /
mr
dv, mr
du /
uta iti kim ? uciriya brhama /
guavacant iti kim ? khu /
vasu-abdd guavacand bdy-udttrtham /
vasv /
kharusayogopadht pratiedho vaktavya /
kharuriya brhma /
puriya brhma /
sattve niviate 'paiti pr
thag jtiu dr
yate /
dheya ca akriyja ca so 'sattvaprakr
tir gua //
____________________________________________________________________
bahva-dibhya ca || PS_4,1.45 ||
_____START JKv_4,1.45:
bahu ity evam dibhya prtipadikebhya striy v pratyayo bhavati /
bahv, bahu /
bahu /
paddhati /
akati /
acati /
ahati /
vahati /
akai /
akti astre /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
647/2024
2/11/13
ri /
vri /
gati /
ahi /
kapi /
muni /
yai /
ita pryagt /
kr
dikrdaktina /
sarvato 'ktinnarthd ity eke /
caa /
arla /
kamala /
kr
pa /
vikaa /
vila /
viakaa /
bharuja /
dhvaja /
candrabhgnnadym /
kalya /
udra /
pura /
ahan /
bahuabdo guavacana eva /
tasya+iha pha uttarrtha //
____________________________________________________________________
[#330]
nitya chandasi || PS_4,1.46 ||
_____START JKv_4,1.46:
bahv-dibhya chandasi viaye nitya striy pratyayo bhavati /
bahvu hitv prapiban /
bahv nma oadh bhavati /
nitya-grahaam uttarrtham //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
648/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
bhuva ca || PS_4,1.47 ||
_____START JKv_4,1.47:
chandasi viaye striy bhuvo nitya pratyayo bhavati /
vibhv ca /
prabhv ca /
sabhv ca /
iha kasmn na bhavati, svayambh ? uta iti taparakaraam anuvartate /
hrasvd eva+iya pacam /
bhuva iti sautro nirdea //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.48:
pus yoga puyoga /
puyogd dhetor yat prtipadika striy vartate pusa khybhta tasmd pratyayo
bhavati /
gaakasya str gaak /
mahmtr /
prah /
pracar /
pusi abdapravr
tti-nimittasya sambhavt puabd ete, tadyogt striy vartante /
puyogt iti kim ? devadatt /
yajadatt /
khy-grahat kim ? parisr
/
prajt /
puyogd ete abd striy vartante, na tu pumsamcakate /
goplikdn pratiedha /
goplakasya str goplik /
sryd devaty cb vaktavya /
sryasya str devat sry /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
649/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
indra-varua-bhava-arva-rudra-mr
a-hima-araya-yava-yavana-mtulacrymnuk || PS_4,1.49 ||
_____START JKv_4,1.49:
indrdibhya prtipadikebhya striym pratyayo bhavati, nuk ca gama /
yem atra puyoga eva iyate, tem nuggamamtra vidhyate /
ratyayas tu prvea+eva siddha /
anye tbhaya vidhyate /
indr /
varun /
bhavn /
arv /
rudr /
mr
n /
himrayayor mahattve /
mahaddhima himn /
mahadarayam arayn /
[#331]
yavd doe /
duo yava yavn /
yavanllipym /
yavann lipi /
updhyyamtulbhy v /
updhyyn, updhyy /
matuln, matul /
crydaatva ca /
cryn, cry /
aryakatriybhy v /
ary, ary /
katriy, katriy /
vin puyogena svrtha eva aya vidhi /
puyoge tu eva bhavitavyam /
ary /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
650/2024
2/11/13
katriy /
mudgalcchandasi licca /
rathrabhnmudgaln gaviau //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.51:
karaaprvt ity eva /
karaaprvt prtipadikt ktntd alpkhyy pratyayo bhavti /
alpkhyym iti samudyopdhi /
abhravilipt khyau /
spavilipt ptr /
alpasp ity artha /
alpkhyym iti kim ? candannulipt brhma //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
651/2024
2/11/13
[#332]
bahuvrhe ca antodattt || PS_4,1.52 ||
_____START JKv_4,1.52:
ktt ity eva /
bahuvrhir yo 'ntodtta, tasmt striy pratyayo bhavati /
svga-prva-pado bahuvrhir iha+udharaam /
asvga-prvapadd vikalpa vakyati /
akhyabhinn /
rubhinn /
galalotkr
tt /
kealn /
bahuvrhe iti kim ? pdapatit /
antodttj jtapratiedha /
dantajt /
stanajt /
pigr
htydnm arthaviee /
pigr
ht bhry /
yasya astu kathacit pir gr
hyate pigr
ht s bhavati /
abahunasuilasukhdi-prvd iti vaktavyam /
bahukr
t /
na - akr
t /
su - sukr
t /
kla - msajt /
savatsara-jt /
sukhdi - sukhajt /
dukhajt /
jti-kla-sukha-dibhyo 'ncchdant kto 'kr
ta-mita. pratipann (*6,2.170) ity evam din
bhauvrher antodttatvam //
____________________________________________________________________
asvga-prvapadd v || PS_4,1.53 ||
_____START JKv_4,1.53:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
652/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.54:
bahuvrhe ktntd antodttt iti sarva nivr
ttam /
v-grahaam anuvartate /
svga yad upasarjanam asayogopadha tad antt prtipadikt striy v pratyayo
bhavati /
candramukh, candramukh /
atikrnt ken atike, atike ml /
svgt iti kim ? bahuyav /
upasarjant iti kim ? aikh /
asayogopadht iti kim ? sugulph /
suprv /
[#333]
agagtrakahebhya iti vaktavyam /
mr
dvag, mr
dvag /
sugtr, sugtr /
snigdhakah, snigdhakah /
adrava mrtimat svga pristhamavikrajam /
atatstha tatra dr
a cet tena cettattathyutam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
653/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
nsik-udara-oha-jagh-danta-kara-r
gc ca || PS_4,1.55 ||
_____START JKv_4,1.55:
svgc ca+upasarjant ity eva /
bahvaj-lakae sayogopadha-lakae ca pratiedhe prpte vacanam /
sahana-vidyamna-lakaas tu pratiedho bhavaty eva /
nsik-dyantt prtipadikt striy v pratyayo bhavati /
tugansik, tugansik /
tilodar, tilodar /
bamboh, bamboh /
drghajagh, drghajagh /
samadant, samadant /
crukar, crukar /
tkaar
g, tkar
g /
pucchc ca+iti vaktavaym /
kalyapucch, kalyapucch /
kabara-mai-via-arebhyo nityam /
kabarapucch /
maipucch /
viayucch /
arapucch /
upamnt pakc ca puccht ca /
ulkapaksen /
ulkapucch l //
____________________________________________________________________
na krodi-bahvaca || PS_4,1.56 ||
_____START JKv_4,1.56:
svgt iti i prpta pratiedhyate /
krodyantt bahvajantt prtipadikt striy pratyayo na bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
654/2024
2/11/13
kalyakro /
kalykhur /
kalyokh /
kalyabl /
kalyaaph /
kalyagud /
kalyagho /
kalyanakh /
kalyamukh /
krodir kr
tigaa /
subhag /
sugal /
bahvaca khalv api - pr
thujaghan /
mahlal //
____________________________________________________________________
saha-na-vidyamna-prvc ca || PS_4,1.57 ||
_____START JKv_4,1.57:
svgc ca+upasarjant iti, nsika-udara-oha-jagh-danta-kara. r
ggc ca (*4,1.55) iti ca
prpto pratiidhyate /
saha na vidyamna eva prvt prtipadikt striy pratyayo na bhavati /
sake /
ake /
vidyamnake /
sansik /
ansik /
vidyamnansik //
____________________________________________________________________
[#334]
nakha-mukht sajym || PS_4,1.58 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
655/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.58:
nakha-mukhntt prtipadikt sajym viaye striy pratyayo na bhavati /
rpaakh /
vajranakh /
gauramukh /
klamukh /
sajym iti kim ? tmranakh kany /
candramukh //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.59:
drghajihv iti chandasi viaye niptyate /
sayogopadhatvd aprpto vidhyate /
drghajihv vai devn havyamavle /
cakra saja-anukaraa-artha /
drghajihv iti niptana nitya-artham //
____________________________________________________________________
dik-prvapadn p || PS_4,1.60 ||
_____START JKv_4,1.60:
svgc ca+upasarjant ity evam dividhi-pratiedha-viaya sarvo 'py apekyate /
yatra vihitas tatra tad apavda /
dik-prvapadt prtipadikt p pratyayo bhavati /
svare viea /
prmukh, prmukh /
prnsik, prnsik /
iha na bhavati, prggulph, prkkro, prgjaghan iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
656/2024
2/11/13
vha || PS_4,1.61 ||
_____START JKv_4,1.61:
eva svaryate, na p /
vaheraya vi-pratyayntasya nirdea /
smrthyt tadantanidher vijnam /
bahantt prtipadikt striy pratyayo bhavati /
dityauh /
prahauh //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.62:
sakh aiv ity etau abdau antau bhy niptyete /
sakhya me brhma /
na asy iur asti iti aiv /
bhym iti kim ? sakh saptapad bhava /
aium iva mmaya iurabhimanyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.63:
jtivci yat prtipadika na ca striym eva niyatam astrviayam ayakropadha ca tasmt
striy pratyayo bhavati /
kr
ti-graha jtir lign ca na sarvabhk /
sakr
dkhytanirghy gotra ca caraai saha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
657/2024
2/11/13
[#335]
kukku /
skar /
brhma /
vr
al /
nyan /
crya /
kah /
bahvr
c /
jte iti kim ? mu /
astrviayt iti kim ? makik /
ayopadht iti kim ? katriy /
yopadha-pratiedhe hayagavayamukayamatsyamanuyam apratiedha /
hay /
gavay /
mukay /
mats /
manu //
____________________________________________________________________
pka-kara-para-pupa-phala-mla-vla-uttarapadc ca || PS_4,1.64 ||
_____START JKv_4,1.64:
pka-dy-uttarapadt jtivcina prtipadikt striy pratyayo bhavati /
str-viayatvd ete prvea aprpta pratyayo bidhyate /
odanapd /
akukar /
lapar /
akhapup /
dsphal /
darbhaml /
gobl /
pupa-phala-mla-uttarapadt tu yato neyate tadajdiu pahyate,
satprkkaprntaataikebhya pupt, sambhastrjinaaapiebhya phalt, mlnnaa iti
//
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
658/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.65:
ikrntt prtipadikt manuyajti-vcina striy pratyayo bhavati /
avant /
kunt /
dk /
plk /
ita iti kim ? vi /
darat /
manuya-grahaa kim ? tittiri /
jte iti vartamne punar jti-grahaa yopadhd api yath syt /
audamey /
ia upasakhynam ajty-artham /
sautagam /
maunacitt /
sutagamdibhya cturarthika i na jti //
____________________________________________________________________
uta || PS_4,1.66 ||
_____START JKv_4,1.66:
manusyajte iti vartate /
ukrntt manusyajti-vcina prtipadikt striym pratyayo bhavati /
kur /
bahmabandh /
vrabandh /
akro nodhtvo (*6,1.175) iti vieaa-artha /
drghoccraa kapo bdhana-artham /
ayopadht ity etad atra apekyate /
adhvaryur brhma /
aprijte crajjvdnm iti vaktavyam /
alb /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
659/2024
2/11/13
karkandh /
apri-grahaa kim ? kr
kavku /
arajjvdnm iti kim ? rajju /
hanu //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
[#336]
pago ca || PS_4,1.68 ||
_____START JKv_4,1.68:
pagu-abdt striy pratyayo bhavati /
pag /
vaur asya+ukrkralopa ca vaktavya /
var //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.69:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
660/2024
2/11/13
sahita-apha-lakaa-vma-de ca || PS_4,1.70 ||
_____START JKv_4,1.70:
sahita apha lakaa vma ity evam de prtipadikd ru-uttarapadt striym pratyayo
bhavati /
anaupamya-artha rambha /
sahitor /
aphor /
lakaor /
vmor /
sahitasahbhy ca+iti vaktavyam /
sahitor /
sahor //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.71:
kadru-abdt kamaalu-abdc ca chandasi ciaye striy pratyayo bhavati /
kadr ca vai supar a /
m sma kamaal drya dadyt /
chandasi iti kim ? kadru /
kamadalu /
guggulumadhujatupataylnm iti vaktavyam /
gugul /
madh /
jat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
661/2024
2/11/13
patayl //
____________________________________________________________________
sajym || PS_4,1.72 ||
_____START JKv_4,1.72:
kadru-kamaalu-abdbhy sajy viaye striym pratyayo bhavati /
acchandortha vacanam /
kadr /
kamaal /
sajym iti kim ? kadru /
kamaalu //
____________________________________________________________________
[#337]
rgarava-dy-ao n || PS_4,1.73 ||
_____START JKv_4,1.73:
rgaravdibhyo 'antebhya ca prtipadikebhya striy n pratyayo bhavati /
rgarav /
kpaav /
aanatebhya - baid /
aurv /
jtigrahaam atra anuvartate /
tena jti-lakao anena bdhyate, na puyoga-lakaa, baidasya str baid /
rgarava /
kpaava /
gaugulava /
brhmaa /
gautama /
ete 'ant /
kmaaleya /
brhamakr
teya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
662/2024
2/11/13
niceya /
nidheya /
okeya /
ete hagant /
vtsyyana /
maujyana /
etau phagantau jti /
kaikaseyo haganta /
kvyaaivyau yaantau /
ehi, paryehi kr
dikrntau /
marathyo yaanta /
audapna /
udapnaabda uikdyaanta prayojayati /
arla /
cala /
vataa /
jti /
bhogavadgaurimato sajym ghdiu nitya hrasvrtham /
nr
narayor vr
ddhi ca /
atra yathyoga bdiu prpteu n vidhyate //
____________________________________________________________________
yaa cp || PS_4,1.74 ||
_____START JKv_4,1.74:
yaantt prtipadikt striy cp pratyayo bhavati /
yaa yaa ca smnya-grahaam etat /
mbahy /
sauvry /
kausaly /
ya - kragandhy /
vrhy /
blky /
c ca yaa /
t paro yo ya tadantc cp vaktavya /
rkarky /
aputimy /
gaukaky /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
663/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
vayc ca || PS_4,1.75 ||
_____START JKv_4,1.75:
avaa-abdo gargdi, tasmd yai kr
te pi prpte vacanam etat /
vayc ca striy cp pratyayo bhavati /
vay prc pha eva, sarvatra grahat /
vayyan //
____________________________________________________________________
taddhit || PS_4,1.76 ||
_____START JKv_4,1.76:
adhikro 'yam /
pacamdhyyaparisampte ynita rdhvam anukramisyma taddhitasajste veditavy /
vakyati, ynasti (*4,1.77) - yuvati /
bahuvacanam anukta-taddhita-parigraha-artham /
pr
thivy au (*4,1.85), agrdipac imac (*4,3.23) ity evam di labdha bhavati /
taddhita-prade - kr
t-taddhita-sams ca (*1,2.46) ity evam daya //
____________________________________________________________________
[#338]
ynas ti || PS_4,1.77 ||
_____START JKv_4,1.77:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
664/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.78:
gotre yv aiau vihitv anrau tadantayo prtipadikayor gurpottamayo striy ya deo
bhavati /
nirdiyamnasya de bhavanti ity aior eva vijyate, na tu samudyasya /
akra smnya-grahaa-artha /
akras tadavightrtha, yaa cp (*4,1.74) iti /
uttama-abda svabhvt triprabhr
tnmantyamakaramha /
uttamasya sampam upottamam /
guru upottama yasya tad gurpottama prtipadikam /
karasya+iva gandho 'sya karagandhi /
kumudagandhi /
tasypatyam itya /
tasya ya dea /
kragandhy /
kaumudagandhy /
varhasypatyam /
ata i (*4,1.95) /
vrhi /
tasya ya dea /
vrhy /
blky /
aio iti kim ? r
tabhgasypatya, badditvda, rtabhg /
gurpottamdika sarvam asti iti na staiau /
iha (*4,1.15) iti b eva bhavati /
anrayo iti kim ? vsih /
vaivmitr /
gurpottamayo iti kim ? aupagav /
kpaav /
gotre iti kim ? tatra jt (*4,3.25) - hicchatr /
knyakubj //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
665/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
gora-avayavt || PS_4,1.79 ||
_____START JKv_4,1.79:
a-io ity eva /
gotra-avayav gotrbhimat kulkhy puikabhuikamukharaprabhr
taya /
tato gotre vihitayor aio striy ya deo bhavati /
agurpottamrtha rambha /
pauiky /
bhauiky /
maukhary /
ye svanantarpatye 'pi iyate daivadatty, yjdatty iti , te krauydiu draavy //
____________________________________________________________________
krauy-dibhya ca || PS_4,1.80 ||
_____START JKv_4,1.80:
kraui ity evam dibhya ca striy ya pratyayo bhavati /
agurpottama-artha rambha /
anaiartha ca /
kauy /
ly /
kaui /
li /
vyi /
piali /
pakiti /
caupayata /
caiayata /
aikayata /
bailvayata /
vaikalpayata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
666/2024
2/11/13
saudhtaki /
sta yuvatym /
bhoja katriye bhauriki /
bhauliki /
lmaki /
lsthali /
kpihali /
gaulakya /
gaukakya //
____________________________________________________________________
[#339]
daivayaji-aucivr
k i-styamugri-kheviddhibhyo 'nyatarasym || PS_4,1.81 ||
_____START JKv_4,1.81:
daivayaji aucivr
ki styamugri kheviddhi ity etem anyatarasy ya pratyayo bhavati /
iant ete, gotra-grahaa ca na anuvartate /
tena+ubhayatravibheyam /
gotre prvea yadea prpto vikalpyate, agotre tvanantare 'patye pake vidhyate /
tena mukte ito manusyajte (*4,1.65) iti eva bhavati /
daivayajy, daivayaj /
aucivr
ky, aucivr
k /
styamugry, styamugr /
kheviddhy, kheviddh //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.82:
trayam apy adhikriyate samarthnm iti ca, prathamd iti ca, v iti ca /
svrthika-pratyayvadhicyam adhikra, prgdio vibhakti (*5,3.1) iti vvat /
svrthikeu hy asya+upayogo na asti, vikalpo 'pi tatra anavasthita /
kecin nityam eva bhavanti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
667/2024
2/11/13
lakaavkyni tasya apatyam (*4,1.92), tena rakta rgt (*4,2.1) tatra bhava (*4,3.53) ity
evam dni bhaviyanti /
teu smarthye sati prathama-nirdid eva vikalpena pratyayo bhavati iti veditavyam /
samarthnm iti virdhrae ah /
samarthn madye prathama pratyaya-prakr
titvena nirdhryate /
tasya iti smnya viealakaa-artham /
tadya prthamya vie vijyate /
upago apatyam aupagava /
samarthnm iti kim ? kambala upago, apatya devadattasya /
prathamt iti kim ? ahyntd yath syt, prathamntn m bht /
v iti kim ? vkyam api yath syt upagor apatyam iti /
yady eva samsa-vr
tti taddhita-vr
tty bdhyeta upagvapatyam iti /
na+ea doa /
prvastrd anyatarasy grahaam anuvartate /
tena+etad api bhaviyati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.83:
tena dvyati iti vakyati /
tad ekadeo dvyacchabdo avadhitvena gr
hyate /
prg - dvyatsaabdand ynita rdhvam anukramiyama, a pratyayas tatra bhavati iti
veditavyam /
adhikra, paribh, cidhirv iti triv api daranev apavdaviaya parigr
tya a pravartate /
vakyati, tasya apatyam (*4,1.92) - aupagava /
kpaava //
____________________________________________________________________
avapatydibhya ca || PS_4,1.84 ||
_____START JKv_4,1.84:
avapatydibhya prtipadikebhya prgdvyatyev artheu a pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
668/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#340]
dity-adity-ditya-paty-uttarapad ya || PS_4,1.85 ||
_____START JKv_4,1.85:
prgdvyata ity eva /
diti aditi ditya ity etebhya, patyuttarapadt ca prtipadikt prgdvyatyev artheu ya
pratyayo bhavati /
daitya /
ditya /
dityam /
patyuttarapadt - prjpatyam /
sainpatyam /
yamcceti vaktavyam /
ymyam /
vmatipitr
mat chandasy upasakhynam /
vcya /
mty /
paitr
matyam /
pr
thivy au /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
669/2024
2/11/13
prthiv /
prthiv /
devd yaaau /
daivyam /
daivam /
bahiailopa ca /
bhy /
kak ca /
vhka /
ka chandasi /
bhka /
svare viea /
ilopavacanam avyayn bhamtre ilopasya anityatvajpanrtham /
rtya /
sthmno 'kra /
avatthma /
lomno 'patyeu bahuu /
uulom /
aralom /
bahuu iti kim ? auulomi /
ralomi /
sarvatra gorajdipratyayaprasage yat /
gavyam /
ajdi-pratyaya-prasage iti kim ? gobhyo hetubhya gata gorpyam /
gomayam /
ydayo 'rthaviealakad apavdt prvavipratiedhena /
diterapatya daitya /
vanaspatn samha vnaspatyam /
katha daiteya ? diti-abdt kr
dikrd aktina, sarvato 'ktinn-arthd ity eke iti a kr
tv
strbhyo hak kriyate /
ligaviia-paribh ca anity //
____________________________________________________________________
[#341]
utsa-dibhyo ' || PS_4,1.86 ||
_____START JKv_4,1.86:
prgdvyata ity eva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
670/2024
2/11/13
671/2024
2/11/13
iha m bht /
grai triup /
chanda ca+iha vr
tta gr
hyate, na veda //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.87:
dhnyn bhavane ketre kha (*5,2.1) iti vakyati /
tasya prg ity anena+eva sambandha /
prgbhavanasaabdand ye 'rths teu str-abdt pus-abdc ca yathkrama nasnaau
pratyayu bhavata /
stru bhava straiam /
pausnam /
stri samha straiam /
pausnam /
strbhya gata straiam /
apusnam /
strbhyo hita straiam /
pausnam /
striy puvat iti jpakd vatyarthe na bhavati /
yoga-apeka ca jpakam iti strvad ity api siddham //
____________________________________________________________________
672/2024
2/11/13
triveda /
anapatye iti kim ? dvaidevadatti /
traidevadatti /
prgdivyata ity eva, dvaipryaika /
dvigu-nimittavijnd iha na bhavati, pacakaplasya+ida pcakaplam /
atha v dvigor eva aya lug vidhyate /
dvigo iti sthna-ah /
nanu ca pratyaydaranasya+e saj ? satyam etat /
upacrea tu lakaay dvigu-nimitta-bhta pratyaya eva dvigu, tasya lug bhavati /
dvigu-nimittako 'pi tarhi guakalpanay kasmn na dvigur ucyate pjcakaplam iti ? na tasya
dvigutvam nimittam /
itaras tu dvigutvasya+eva nimittam ity asti viea /
yady evam iha katha pacakaply saskr
ta pacakapla iti ? na+eva atra taddhita
utpadyate /
[#342]
vkyam eva bhavati /
traiabdya hi sdhya, pacasu kapleu saskr
ta, pacakaply saskr
ta
pacakapla iti /
tatra dvayo abdayo samnrthayor ekena vigraha /
aparasmd utpattir bhaviyati /
atha+iha kasmn na bhavati, pacabhyo gargebhya gata pajcagargarpayam, pacagargam
ayam iti v ity anuvartate /
s ca vyavasthita-vibh vijyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.89:
prgdvyata ity eva /
yaskdibhyo gotre (*2,4.63) /
ity din ye gotrapratyayn lug ukta, temajdau prgdvyatye viayabhte
pratiidhyate /
gargm chtr grgy /
vtsy /
treyy /
khrapyay /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
673/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.90:
prg dvyata iti vartate, aci ca /
prgdvyatye ajdau pratyaye vivakite buddhisthe 'nutpanna eva yuva-pratyayasya lug bhavati /
tasman nivr
tte sati yo yata prpnoti sa tato bhavati /
phhr
tasya apatya phhr
ti /
tasya apatya yuv, phhr
ti-mimatbhy a-phiau (*4,1.150), phgr
ta /
tasya chatr iti vivakite 'rthe buddhisthe yuva-pratyaysya lug bhavati /
tasmin nivr
tte ianta prakr
ti-rpa sampannam /
tasmt ia ca (*4,2.112) ity a bhavati, phhr
t /
bhgavittasya apatya bhgavitti /
tasya apatya yuv, vr
ddh hak sauvreu bahulam (*4,1.148) iti hak, bhgavittika /
tasya chtr, prvavad yuvapratyaye nivr
tte, ia ca (*4,2.112) ity a, bhgavitt /
tikasya apatya, tikdibhya phi (*4,1.154), taikyani /
tasya apatya yuv, phe cha ca (*4,1.149) iti cha, taikyanya /
tasya chtra, yuva-pratyaye nivr
tte vr
ddhc cha (*4,2.114), taikyany /
kapijaldasya apatya kpijaldi /
tasya apatya yuv, kurvdibhyo ya (*4,1.151), kpijaldya /
tasya chtr, ye nivr
tte ia ca (*4,2.112) ity a, kpijald /
glucukasya apatya, prcm avr
ddht phin bahulam (*4,1.160) iti glucukyani /
tasya apatya yuv, prgdvyato ' (*4,1.83), glaucukyana /
tasya chtr, yuva-pratyaye nivr
tte sa eva a, glaucukyan /
aci ity eva, phhr
tarpyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
674/2024
2/11/13
phhr
tamayam /
prgdvyata ity eva, bhgavittikya hita bhgavittikyam //
____________________________________________________________________
[#343]
phak-phior anyatarasym || PS_4,1.91 ||
_____START JKv_4,1.91:
yni ity eva /
prvastrea nitye luki prpte vikalpa ucyate /
phakphior yuva-pratyayayo prgdvyatye 'jdau pratyaye vivakite 'nyatarasy lug bhavati /
gargdibhyo yai kr
te yaio ca (*4,1.101) iti phak, grgyyaa /
tasya chtr grgy, grgyyay /
vtsy, vtsyyany /
phia khalv api yaskasya apatya, ivdibhyo ' (*4,1.112), yska /
tasya apatya yuv, ao dvyaca (*4,1.156) iti phi, yskyani /
tasya chtr ysky, yskyany //
____________________________________________________________________
tasya apatyam || PS_4,1.92 ||
_____START JKv_4,1.92:
artha-nirdeo 'ya, prvair uttarai ca pratyayair abhisambadhyate /
tasya iti ahsamartht apatyam ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati /
prakr
tyartha-viia ahyartho 'patyam traceha gr
hyate /
ligavacandikamanyat sarvamavivakitam /
upagorapatyam aupagava /
vapata /
daitya /
autsa /
straia /
pausna /
tasya+idam apatye 'pi bdhana-artha kr
ta bhavet /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
675/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.93:
apatya pautra-prabhr
ti gotram (*4,1.162) /
tasman vivakite bhedena pratyapatya pratyayotpatti-prasge niyama kriyate, gotre eka eva
pratyayo bhavati, sarve 'patyena yujyante /
apatand apatyam /
yo 'pi vyavahitena janita, so 'pi prathamaprakr
ter apatya bhavaty eva /
gargasya apatya grgi /
grger apatya grgya /
tatputro 'pi vyavahitena janita, so 'pi prathamaprakr
ter apatya bhavaty eva /
gargasya apatya grgi /
grger apatya grgya /
tatputro 'pi grgya /
sarvasmin vyavahitajanite 'pi gotrpatye garga-abdd ya eva bhavati iti pratyayo niyamyate /
athav gotrpatye vivakite eka eva abda pratham prakr
ti pratyayam utpdayati iti prakr
tir
niyamyate /
grgya /
nyana //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.94:
ayam api niyama /
yny apatye vivakite gotrd eva pratyayo bhavati, na paramaprakr
tyanantarayuvabhya /
grgyasya apatya yuv grgyyaa /
vtsyyana /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
676/2024
2/11/13
dkyaa /
plkyaa /
aupagavi /
nyani /
astriym iti kim ? dk /
plk /
ki punar atra pratiidhyate ? yadi niyama, striym aniyama prpnoti /
atha yuvapratyaya, striy gotraprayayena abhidhna na prpnoti gora-sajy yuvasajay bdhitatvt /
tasmd yogavibhga kartavya /
gotrd yni pratyayo bhavati /
tato 'striym /
yni yad ukta tat striy na bhavati /
yuvasaj+eva pratiidhyate, tena str gotrapratyayena abhidhsyate //
____________________________________________________________________
[#344]
ata i || PS_4,1.95 ||
_____START JKv_4,1.95:
tasya apatyam ity eva /
akrntt prtipadikt i pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
dakasya apatya dki /
taparakaraa kim ? ubhay, kllap ity ato m bht /
katha pradyat darathya maithili ? eavivakay bhaviyati //
____________________________________________________________________
bhv-dibhya ca || PS_4,1.96 ||
_____START JKv_4,1.96:
bhu ity evam dibhya abdebhyo 'patye i pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
677/2024
2/11/13
bhavi /
aupabhavi /
anakrrtha rambha /
kvacid bdhakavdhanrtha /
bhu /
upabhu /
vivku /
ivku /
baku /
upabindu /
vr
ka /
cl /
mik /
balk /
bhagal /
chagal /
ghruvak /
dhuvak /
sumitr /
durmitr /
pukarasat /
anuharat /
devaarman /
agniarman /
kunman /
sunman /
pacan /
saptan /
aan /
amitaujasa salopa ca /
udacu /
iras /
arvin /
kemavr
ddhin /
r
khaltodin /
kharandin /
nagaramardin /
prkramardin /
loman /
ajgarta /
kr
a /
salaka /
yudhihira /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
678/2024
2/11/13
arjuna /
smba /
gada /
pradyumna /
rma /
udaka sajym /
ambhyo 'mbhaso salopa ca /
bhvdiprabhr
tiu ye darana gotrabhve laukike tato 'nyatra te pratiedha /
bhurnma kacit, tasya apatya bhava /
sambandhiabdn ca tatsadr
t pratiedha /
saj - vaurasya apatya vuri /
cakro 'nukta-samuccaya-artha kr
tigaatmasya bodhayati /
jmbi /
aindraarmi /
jadhenavi /
jabandhavi /
auulomi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.97:
sudhtr
-abdd apatye i pratyayo bhavati, tatsaniyogena ca tasya aka adeo bhavati /
sudhtur apatyam saudhtaki /
vysavaruanidacalabimbnm iti vaktavyam /
vaiysaki /
bruaki /
naidaki /
claki /
baimbaki //
____________________________________________________________________
[#345]
gotre kuja-dibhya cpha || PS_4,1.98 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
679/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.98:
tasya apatyam ity eva /
gotrasajake 'patye vcye kujdibhya cpha pratyayo bhavati /
io 'pavda /
cakro vieaa-artha vrta-cphaor astriym (*5,3.113) iti /
akro vr
ddhy-artha /
kaujyanya, kaujyanyau, kaujyan /
brdhnyanya, brdhnyanyau, brdhnyan /
gotre iti kim ? kujasya apatyam anantara kauji /
ekavacana-dvivacanayo satiiatvt itsvarea+eva bhavitavyam /
bahuvacane tu kaujyan iti, param api itsvara tyaktv citsvara eva+iyate /
gotra-adhikra ca ivdibhyo ' (*4,1.112) iti yvat /
kuja /
bradhna /
akha /
bhasman /
gaa /
loman /
aha /
ka /
kaa /
u /
ubha /
vipa /
skanda /
stambha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.99:
na ity evam dibhya prtipadikebhya gotrpatye phak pratyayo bhavati /
nyana /
cryaa /
gotre ity eva, ni /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
680/2024
2/11/13
681/2024
2/11/13
loha /
durga /
stambha /
iip /
agra /
tr
a /
akaa /
sumanas /
sumata /
mimata /
r
k/
jat /
yugandhara /
hasaka /
dain /
hastin /
pacla /
camasin /
sukr
tya /
sthiraka /
brhmaa /
caaka /
badara /
avaka /
kharapa /
kmuka /
vrahmadatta /
udumbara /
oa /
aloha /
daa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.100:
haritdirbiddyantargaa /
haritdibhyo 'antebhyo 'patye phak pratyayo bhavati /
io 'pavda /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
682/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ya-io ca || PS_4,1.101 ||
_____START JKv_4,1.101:
yaantt iantc ca prtipadikd apatye phak pratyayo bhavati /
grgyyaa /
vtsyyana /
iantt - dkyaa /
plkyaa /
dvpd anusamudra ya (*4,3.10), suta-gamdibhya i (*4,2.80) ity ato na bhavati /
gotra-grahaena yaiau vieyete /
tadantt tu yny eva aya pratyaya, gotrd yni pratyayo bhavati iti vacant //
____________________________________________________________________
aradvac-chunaka-darbhd bhr
g u-vatsa-gryaeu || PS_4,1.102 ||
_____START JKv_4,1.102:
gotre ity eva /
aradvat unaka darbha ity etebhyo gotrpatye phak pratyayo bhavati yathsakhya
bhr
guvatsgryaeu artheu apatya-vieeu /
radvatyano bhavati bhrgava cet /
radvato 'nya /
aunakyano bhavati vtsya cet /
aunako 'nya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
683/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.103:
gotre ity eva /
drodibhya prtipadikebhyo gotrpatye 'nyatarasy phak pratyayo bhavati /
io 'pavda /
drauyana, draui /
prvatyana, prvati /
jaivantyana, jaivanti /
katham anantara avatthm drauyana ity ucyate /
na+eva atra mahbhratadroo gr
hyate /
ki tarhi ? andi /
tata ida gotre pratyayavidhnam /
idntant tu rutismnydadhyropea tathbhidhna bhavati //
____________________________________________________________________
anr
y-nantarye bida-dibhyo ' || PS_4,1.104 ||
_____START JKv_4,1.104:
gotre ity eva /
biddibhyo gotrpatye a pratyayo bhavati /
baida /
aurva /
ye punar atra anr
i-abd putrdayastebhyo 'nantarpatye eva bhavati /
pautra /
dauhitra /
anr
ynantaryasya ayam artha, anr
ibhyo 'nantare bhavati iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
684/2024
2/11/13
685/2024
2/11/13
mahara /
mr
da /
punarbh /
putra /
duhitr
/
nanndr
/
parastr parau ca //
____________________________________________________________________
[#347]
garga-dibhyo ya || PS_4,1.105 ||
_____START JKv_4,1.105:
gotre ity eva /
gargdibhyo gotrpatye ya pratyayo bhavati /
grgya /
vtsya /
manu-abdo 'tra pahyate /
tatra katham mnav praj ? gotre ity ucyate /
apatyasmnye bhaviyati /
katham anantaro rmo jmadagnya, vysa prarya iti ? gotrarpdhyropea bhaviyati /
anantarpatyavivaky tu r
yaaiva bhavitavya jmadagna, prara iti /
garga /
vatsa /
vj 'se /
sakr
ti /
aja /
vyghrapt /
vidabhr
t/
prcnayoga /
agasti /
pulasti /
rebha /
agnivea /
akha /
aha /
ghma /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
686/2024
2/11/13
avaa /
camasa /
dhanajaya /
manasa /
vr
ka /
vivvasu /
janamna /
lohita /
asita /
babhru /
mau /
maku /
aligu /
aku /
ligu /
gulu /
mantu /
jigu /
manu /
tantu /
many /
bhta /
kathaka /
kaa /
taa /
vataa /
kapi /
kata /
kurukata /
anau /
kava /
akala /
gokaka /
agastya /
kuina /
yajavalka /
ubhaya /
jta /
virohita /
vr
agaa /
rahgaa /
aila /
vaa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
687/2024
2/11/13
kaculuka /
mudgala /
musala /
parara /
jatkara /
mntrita /
sahita /
amaratha /
arkarka /
ptima /
stha /
araraka /
pigala /
kr
a /
golunda /
ulka /
titika /
bhiaj /
bhaita /
bhaita /
dalbha /
cikita /
devah /
indrah /
ekal /
pippal /
vr
dagni /
jamadagni /
sulobhin /
ukattha /
kugu //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.106:
madhu-abdd babhru-abdc ca gotrpatye ya pratyayo bhavati yathsakhyam brhmae
kauike vcye /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
688/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.107:
kapi-bodha-abdbhym girase 'patya-viee gotre ya pratyayo bhavati /
kpya /
baudhya /
girase iti kim ? kpeya /
baudhi /
kapi-abdo gargdiu pahyate /
tasya niyamartha vacanam, girase yath syt /
lohitdikryrtha gae pha /
kpyyan //
____________________________________________________________________
vatac ca || PS_4,1.108 ||
_____START JKv_4,1.108:
girase ity eva /
vataa-abdd girase 'patyaviee gotre ya pratyayo bhavati /
vtaya /
girase iti kim ? vtaa /
kim artham ida yvat gargdiv aya pahyate ? ivdiu api aya pahyate /
tatra girase ivdyao 'pavda-artha punar vacanam /
angirase tu ubhayatra phasmarthyt pratyayadvayam api bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
689/2024
2/11/13
vtaya, vtaa //
____________________________________________________________________
[#348]
luk striym || PS_4,1.109 ||
_____START JKv_4,1.109:
girase ity eva /
vataa-abdd girasy striy yapratyayasya luk bhavati /
luki kr
te rgaravdiphn n bhavati /
vata /
girase iti kim ? vtayyan /
ivdyai tu vta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.110:
girasa iti nivr
ttam /
avdibhya gotrpatye pha pratyayo bhavati /
vyana /
myana /
ye tv atra pratyaynt pahyante tebhya smrthyd yni pratyayo vijyate /
ava /
aman /
akha /
bida /
pua /
rohia /
kharjra /
kharjla /
pijra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
690/2024
2/11/13
bhaila /
bhaila /
bhaita /
bhaita /
bhaika /
prahr
ta /
rmoda /
katra /
grv /
ka /
golkya /
arka /
svana /
dhvana /
pda /
cakra /
kula /
pavitra /
gomin /
yma /
dhma /
dhmra /
vgmin /
vivnara /
kua /
vea /
apa treye /
natta /
taa /
naa /
grma /
arha /
viamya /
vil /
giri /
capala /
cunama /
dsaka /
vailya /
dharma /
nauhya /
pusijta /
arjuna /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
691/2024
2/11/13
draka /
sumanas /
durmanas /
knta /
prcya /
kita /
ka /
cumpa /
ravih /
vkya /
pavind /
treya bhradvje /
kutsa /
tava /
kitava /
iva /
khadira /
bhradvja treye //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.111:
bharga-abdd apatye viee traigarte gotre pha pratyayo bhavati /
bhrgyao bhavati traigarta cet /
bhrgi anya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.112:
gotre iti nivr
ttam /
ata prabhr
ti smnyena pratyay vijyante /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
692/2024
2/11/13
693/2024
2/11/13
gophilika /
badhirik /
majraka /
vr
ika /
rekha /
lekhana /
viravaa /
ravaa /
vartanka /
piaka /
pika /
tr
kka /
nabhka /
ranbha /
jaratkru /
utkip /
rohitika /
ryaveta /
supia /
kharjrakara /
masrakara /
takara /
mayrakara /
khaaraka /
takan /
r
iea /
gag /
vipa /
yaska /
lahya /
drugha /
ayastha /
bhalandana /
virpka /
bhmi /
il /
sapatn /
dvyaco nady /
t rive trivaa ca //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
694/2024
2/11/13
[#349]
avr
d dhbhyo nad-mnubhyas tannmikbhya || PS_4,1.113 ||
_____START JKv_4,1.113:
vr
ddhir yasya acm dis tad vr
ddham (*1,1.73) /
avr
ddhbhya iti abda-dharma, nad-mnubhya iti arthadharma, tena abhedt prakr
tayo
nirdiyante /
tannmikbhya iti sarvanmn pratyaya-prakr
te parmara /
avr
ddhni yni nadn mnu ca nmadheyni, tebhyo 'patye a pratyayo bhavati /
hako 'pavda /
yamuny apatya ymuna /
irvaty apatyam airvata /
vaitasta /
nrmada /
mnubhya khalv api - ikity apatya aikita /
cintity apatya caintita /
avr
ddhbhya iti kim ? candrabhgy apatya cndrabhgeya /
vsavadtteya /
nadmnubhya iti kim ? saupareya /
vainateya /
tannmikbhya iti kim ? obhany, aubhaneya //
____________________________________________________________________
r
y-andhaka-vr
i-kurubhya ca || PS_4,1.114 ||
_____START JKv_4,1.114:
r
aya prasiddh vasihdaya /
andhak vr
aya kurava iti vakhy /
r
ydi-kurvantebhya prtipadikebhyo 'patye a pratyayo bhavati /
io+vda /
atrydibhyas tu paratv hagdibhir eva bhavitavyam /
r
ibhyas tvat - vsiha /
vaivmitra /
andhakebhya - vphalka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
695/2024
2/11/13
rndhasa /
vr
ibhya - vsudeva /
niruddha /
kurubhya - nkula /
shadeva /
katha punar nityn abdnmandhakdivaasamrayea anvkhyna yujyate ? kecid
hu katham api kkatlyanyyena kurvdivaevasakarea+eva nakulasahadevdaya
abd subahava sakalit, tnupdya pinin smr
tir upanibaddh iti /
athavndhakavr
ikuruva api nity eva, teu ye abd prayujyante nakulasahadevdaya,
tatra+ida pratyayavidhnam ity adoa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.115:
matr
-abdt sakhy-prvt sa-prvt bhadra-prvc ca apatye a pratyayo bhavati, ukra
ca antdea /
dvayor mtror apatya dvaimtura /
mtura /
smtura /
bhdramtura /
ukra-adea-artha vacana, pratyaya punar utsargea+eva siddha /
strliga-nirdeo 'rtha-apeka, tena dhnyamtur grahaa na bhavati /
sakhy-sa-bhadra-prvy iti kim ? saumtra //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.116:
kany-abdd apatye ' pratyayo bhavati /
hako 'pavda /
tat sanniyogena kanna-abda deo bhavati /
kanyy apatya knna kara /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
696/2024
2/11/13
knno vysa //
____________________________________________________________________
[#350]
vikara-uga-chagald vatsa-bharadvja-atriu || PS_4,1.117 ||
_____START JKv_4,1.117:
vikar-auga-chagala-abdebhya yathsakhya vatsabharadvjtriu apatya-vieeu a
pratyayo bhavati /
vaikaro bhavati vtsya cet /
vaikari anya /
augo bhavati bhradvja cet /
augi anya /
chgalo bhavati treya cet /
chgali anya /
ug-abda strliga-manye pahanti, tato haka pratyudharanti augeya iti /
dvayam api ca+etat pramam, ubhayath stra-praayant //
____________________________________________________________________
ply v || PS_4,1.118 ||
_____START JKv_4,1.118:
tannmiko bdhake dvyaca iti haki prpte a pratyaya pake vidhyate /
ply apatye v a pratyayo bhavati /
ply apatya paila, paileya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
697/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.119:
maka-abdt apatye hak pratyayo bhavati /
cakrt a ca v /
tena trairpya bhavati /
mkeya, mka, mki //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.120:
str-grahaena bdi-pratyaynt abd gr
hyante /
strbhyo 'patye hak pratyayo bhavati /
saupareya /
vainateya /
strpratyaya-vijpand asatyartha-grahae iha na bhavati, iabio 'patyam aiavia, darado
'patyam drada iti /
vaavy vr
e vcye /
vaveyo vr
a smr
ta /
apatye prpta tato 'pakr
ya vidhyate /
tena apatye vava iti /
a kruckokilt smr
ta /
krucy apatya krauca /
kaukila //
____________________________________________________________________
dvyaca || PS_4,1.121 ||
_____START JKv_4,1.121:
strbhya ity eva /
dvyaca str-pratyayntd apatye hak pratyayo bhavati /
tannmiko 'pavda /
datty apatya dtteya /
gaupeya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
698/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ita-ca-ania || PS_4,1.122 ||
_____START JKv_4,1.122:
str-grahaa nivr
ttam /
cakro dvyaca ity asya anukaraa-artha /
ikrntt prtipadikd ani-antd apatye hak pratyayo bhavati /
treya /
naidheya /
ita iti kim ? dki /
plki /
ania iti kim ? dkyaa /
plkyaa /
dvyaca ity eva, marcer aptya mrca //
____________________________________________________________________
[#351]
ubhra-dibhya ca || PS_4,1.123 ||
_____START JKv_4,1.123:
ubhra ity evam dibhya prtipadikebhya hak pratyayo bhavati /
yathyogam idnm apavda /
aubhreya /
vaiapureya /
cakro 'nuktasamuccaya-artha kr
tigaatmasya bodhayati, tena ggeya, paveya ity
evam di siddha bhavati /
ubhra /
viapura /
brahmakr
ta /
atadvra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
699/2024
2/11/13
atvara /
atvara /
alk /
lcala /
alkbhr /
lekhbhr /
vimtr
/
vidhav /
kikas /
rohi /
rukmi /
di /
lka /
ajabasti /
akandhi /
lakmaaymayor vsihe /
godh /
kr
kalsa /
ava /
pravhaa /
bharata /
bhrama /
mukau /
maghau /
makau /
karpra /
itara /
anyatara /
lha sudatta /
sucakas /
sunman /
kadru /
tuda /
akpa /
kumrk /
kiorik /
kuveik /
jihmin /
paridhi /
vyudatta /
kakala /
khav /
ambik /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
700/2024
2/11/13
aok /
uddhapigal /
khaonmatt /
anudr
i /
jaratin /
blavardin /
vigraja /
vja /
van /
aman /
ava /
ajira //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.124:
vikara-abdt kutaka-abdc ca kyape 'patya-viee hak pratyayo bhavati /
vaikareya /
kautakeya /
kyape iti kim ? vaikari /
kautaki //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.125:
bhrabddaptye hak pratyayo bhavati, tatsanniyogena ca vuggama /
bhrauveya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
701/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.126:
kaly ity evam dn abdnm apatye hak pratyayo bhavati, tatsaniyogena ca inadea /
strpratyaya-antnm dea-artha grahaa, pratyayasya siddhatvd /
anyem ubhayrtham /
klyineya /
saubhgineya /
daurbhgineya /
hr
dbhagasindhvante prvapadasya ca (*7,3.19) ity ubhayapadavr
ddhi /
kaly /
subhag /
durbhag /
bandhak /
anudr
i /
anusr
i /
jarat /
balvard /
jyeh /
kanh /
madhyam /
parastr //
____________________________________________________________________
kulay || PS_4,1.127 ||
_____START JKv_4,1.127:
kulnyaati iti kulat /
pararpa niptant /
kulay apatye hak pratyayo bhavati, tatsanniyogena ca v ina deo bhavati /
dea-artha vacana, pratyaya ca prvea+eva siddha /
kaulaineya, kaulaeya /
y tu kulnyaant la bhinatti, tata kudrbhyo v (*4,1.131) iti paratv hrak bhavitavyam /
kaulaera //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
702/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#352]
caaky airak || PS_4,1.128 ||
_____START JKv_4,1.128:
caaky apatye airak pratyayo bhavati /
[#351]
cakaira /
caakc ca+iti vaktavyam /
caakasya apatya cakaira /
striym apatye lug vaktavya /
caaky apatya str caak //
____________________________________________________________________
[#352]
godhy hrak || PS_4,1.129 ||
_____START JKv_4,1.129:
godhy apatye rak pratyayo bhavati /
gaudhera /
ubhrdiv aya pahyate, tena gaudheya api bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
703/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.130:
godhy apatye udcm cry matena rak pratyayo bhavati /
gaudhra /
crya-grahaa pja-artha, vacanasmrthyd eva prvea samveo bhavati /
rag-vacanam anarthaka, rak siddhatvt ? jpaka tvayam anyebhyo 'pi bhavati iti /
jra /
pra //
____________________________________________________________________
kudrbhyo v || PS_4,1.131 ||
_____START JKv_4,1.131:
hrak anuvartate, na rak /
kudr agahn lahn ca /
arthadharmea tadabhidhyinya strlig prakr
tayo nirdiyante /
kudrbhyo v apatye dr
ak pratyayo bhavati /
hako ' pavda /
kera, keya /
dsera, dseya //
____________________________________________________________________
pitr
vasu cha || PS_4,1.132 ||
_____START JKv_4,1.132:
pitr
vasr
-abdt apatye cha pratyayo bhavati /
paitr
vastrya //
____________________________________________________________________
704/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.133:
pitr
Vasu apatya-pratyaye haki parato lopo bhavati /
paitr
vaseya /
katha punar iha hak pratyaya ? etad eva jpaka hako bhvasya //
____________________________________________________________________
[#353]
mtr
- vasu ca || PS_4,1.134 ||
_____START JKv_4,1.134:
pitr
-vasu ity etad apekate /
pitr
vasur yad ukta tan mtr
vasur api bhavati, chan-pratyayo haki lopa ca /
mtr
vastrya /
mtr
vaseya //
____________________________________________________________________
catupdbhyo ha || PS_4,1.135 ||
_____START JKv_4,1.135:
catupd abhidhyinbhya prakr
tibhyo 'patye ha-pratyayo bhavati /
adnm apavda /
kmaaleya /
auntibheya /
jmbeya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
705/2024
2/11/13
gr
y-dibhya ca || PS_4,1.136 ||
_____START JKv_4,1.136:
gr
ydibhya abdebhyo 'patye ha pratyayo bhavati /
adnm apavda /
greya /
hreya /
gr
iabdo yacatupdavacana, tata prvea+eva siddha /
actupd-artha vacanam /
gr
i /
hr
i /
hali /
bali /
viri /
kudri /
ajabasti /
mitrayu //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.137:
rjan-vaura-abdbhym apatye yat pratyayo bhavati /
yathkramam aior apavda /
rjanya /
vaurya /
rjo 'patye jti-grahaam /
rjanyo bhavati katriya cet /
rjano 'nya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
706/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.138:
katra-abdd apatye gha pratyayo bhavati /
katriya /
ayam api jti-abda eva /
ktriranya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.139:
uttara-stre prva-pratiedhd iha tadanta kevala ca dr
yate /
kula-abda-antt prtipadikt kevalc ca apatye kha pratyayo bhavati /
hyakulna /
rotriyakulna /
kulna //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.140:
kuld ity eva /
avidyamna prvapada yasya tadaprvapadam /
samsasambandhi-prvapadasya abhvena kula-abdo vieyate /
aprvapadt kula-abdt anyatarasy yat haka ity etau pratyayau bhavata /
tbhy mukte kyo 'pi bhavati /
kulya, kauleyaka, kulna /
pada-grahaa kim ? bahucprvd api yath syt /
bahukulya, bhukuleyaka, bahukulna //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
707/2024
2/11/13
[#354]
mahkuld a-khaau || PS_4,1.141 ||
_____START JKv_4,1.141:
anyatarasym iti anuvartate /
mahkula-abdt a-khaau pratyayau bhavata /
pake kha /
mhkula, mhkulna, mhkulna //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.142:
dukula-abdt apatye hak pratyayo bhavati /
anyatrasym ity anuvr
tte kha ca /
daukuleya, duklna //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.143:
svasr
-abdd apatye chan pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
svasur apatya svasrya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
708/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.144:
bhrtr
-abdd apatye vyat pratyayo bhavati /
cakrc cha ca /
ao 'pavda /
bhrtr
vya, bhrtrya /
takra svarrtha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.145:
sapatna-abda atruparyya abda-antara-vyutpannam eva /
saptn-abdd apare 'kram iva arthe niptayanti /
saptnva sapatna /
bhrtr
-abdd vyan pratyayo bhavati samudyena ca+idam itra sapatna ucyate /
apatya-artho 'tra na asty eva /
ppman bhrtr
vyea /
bhrtr
vya kaaka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.146:
revat ity evam dibhyo 'patye hak pratyayo bhavati /
yath yoga hagdnm apavda /
raivatika /
vaplika /
revat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
709/2024
2/11/13
avapl /
mapl /
dvrapl /
vr
kavacin /
vr
kagrha /
karagrha /
daagrha /
kukkuka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.147:
apatya pautraprabhr
ti gotra gr
hyate /
gotra y str tadabhidhyina abdd apatye a pratyayo bhavati, cakr hak ca, kutsane
gamyamne /
pitur asavijne mtr vyapadeo 'patyasya kuts /
grgy apatya grga jlma, grgika /
glucukyany apatya glaucukyana, glaucukyanika /
gotrdyni iti yni pratyayo bhavati /
gotram iti kim ? krikeyo jlma /
striy iti kim ? aupagavirjlma /
kutsane iti kim ? grgeyo mavaka //
____________________________________________________________________
[#355]
vr
d dh hak sauvreu bahulam || PS_4,1.148 ||
_____START JKv_4,1.148:
kutsane ity eva /
sauvreu iti prakr
ti-vieaam /
vr
ddht sauvragotrd apatye bahula hak pratyayo bhavati kutsane gamyamane /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
710/2024
2/11/13
bhgavitte bhgavittika /
trabindavasya trabindavika /
pake yathprpta phak, bhgavittyana /
pake trabindavi /
akapa ubhrdi, kapeya /
tasya apatyam kapeyika /
pake kapeyi /
bhgaprvapado vittir dvityas trabindava /
tr
tyas tvkapeyo gotr hag bahula tata //
vr
ddha-grahaa str-nivr
tty-artham /
sauvreu iti kim ? aupagavirjlma /
kutsane ity eva, bhgavittyano mavaka /
bahula-grahaam updhivaicitrya-artham /
gotrastriy ity rabhya catvro yogs teu prathama kutsana eva, antya sauvragotra eva,
madhyamau dvayor api /
tad etad bahula-grahal labhyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.149:
kutsane ity eva, sauvreu iti ca /
phe iti phio grahaa na phina, vr
ddha-adhikrt /
phiantt prtipadikt sauvragotrd apatye cha pratyayo bhavati, cakr hak, kutsane
gamyamne /
yamundasya apatya, tikdibhya phi (*4,1.154) /
tasyapatya ymundyanya, ymundyanika /
kutsane ityeva, ymundyani /
phiantd autsargikasya aa gatasya ya-katriya-ara-ito yni lug a-io (*2,4.58) iti luk /
sauvresu ity eva, taikyani /
yamunda ca suym ca vryyai phia smr
t /
sauvreu ca kutsy dvau yogau abdavit samaret //
____________________________________________________________________
phhr
t i-mimatbhy a-phiau || PS_4,1.150 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
711/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.150:
sauvreu ity eva /
kutsane iti nivr
ttam /
phhr
timimataabdbhy sauvra-viaybhym apatye a-phiau pratyayu bhavata /
phako 'pavda /
alpctarasya aprvanipto lakaa-vyabhicra-cihna, tena yathsakhyam iha na bhavati iti /
phhr
ta, phhr
tyani /
maimata, maimatyani /
sauvreu ity eva, phhr
tyana /
maimatyana /
phhr
te ya-io ca (*4,1.101) iti phak /
mimata-abdo 'pi nadiu pahyate //
____________________________________________________________________
kurvdibhyo ya || PS_4,1.151 ||
_____START JKv_4,1.151:
sauvreu bahulam iti nivr
ttam /
kuru ity evam dibhya abdebhyo 'patye ya pratyayo bhavati /
kauravya /
grgya /
kurundibhyo ya (*4,1.172) /
iti kuru-abdd aparo yapratyayo bhaviyati /
sa tu katriyt tadrjasajaka /
tasya bahuu luk bhavitavyam, aya tu ryata eva /
kauravy /
kauravyaabdasya katriya-vacanasya tikdiu pht phi api bhavati, phauravyyai /
rathakra-abdo 'tra pahyate, sa jti-vacana /
traivarikebhya kicin nyn rathakrajti /
krias tu rathakra-abdd uttarastrea+eva ya siddha /
kein-abda pahyate, tasya kaiinya /
puvadbhvo na bhavati, strpratyaya-nirdeasmarthyt /
[#356]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
712/2024
2/11/13
713/2024
2/11/13
pathikrin /
mha /
akandhu /
kartr
/
hartr
/
kin /
inapi /
vmarathasya kanvdivat svaravarjam //
____________________________________________________________________
sennta-lakaa-kribhya ca || PS_4,1.152 ||
_____START JKv_4,1.152:
senntt prtipadikt lakaa-abdt kri-vacanebhya ca apatye ya pratyayo bhavati /
kri-abda kr tantuvydn vcaka /
krieya /
hrieya /
lkaya /
kribhya - tntuvyya /
kaumbhakrya /
npitya //
____________________________________________________________________
udcm i || PS_4,1.153 ||
_____START JKv_4,1.153:
ye prpte i aparo vidhyate /
sennta-lakaa-kribhyo 'patye i pratyayo bhavati udc matena /
kriei /
hriei /
lkai /
tntuvyi /
kaumbhakri /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
714/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.154:
tika ity evam dibhya abdebhyo 'patye phi pratyayo bhavati /
taikyani /
kaitavyani /
vr
a-abdo 'tra pahyate, tasya pratyaya-sanniyogena yakrantatvam iyate /
vryyai /
kauravya-abda pahyate, sa ca katraya-vacana, aurasa-abdena ktriya-pratyayntena
shacaryt /
yas tu kurv-dihyo ya (*4,1.151) , tadantd iaiva bhavitavyam /
tath ca yakatriyraito yni lugaio (*2,4.58) ity atra udhr
ta kauravya pita, kauravya
putra iti /
tika /
kitava /
saj /
bla /
ikh /
uras /
ya /
saindhava /
yamunda /
rpya /
grmya /
nla /
amitra /
gaukakya /
kuru /
devaratha /
taitila /
aurasa /
kuaravya /
bhairiki /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
715/2024
2/11/13
bhauliki /
caupayata /
caitayata /
caiayata /
aikayata /
kaitayata /
dhvjavata /
candramas /
ubha /
gag /
vareya /
suyman /
rada /
vahyak /
khaly /
vr
a /
lomak /
udanya /
yaja //
____________________________________________________________________
[#357]
kaualya-krmrybhy ca || PS_4,1.155 ||
_____START JKv_4,1.155:
kaualya-krmrya-abdbhym apatye phi pratyayo bhavati /
io 'pavda /
kaualyyani /
krmryyai /
paramaprakr
ter eva aya pratayaya iyate, kaualasya apatya, karmrasya patyam iti /
pratyayasanniyogena tu prakr
ti-rpa niptyate /
yath ca smr
tyantaram, dagukosalakarmracchgavr
yu vdiasya iti /
dgavyyani /
kausalyyani /
krmryyai /
chagyyani /
vryyai //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
716/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ao dvyaca || PS_4,1.156 ||
_____START JKv_4,1.156:
aantd dvyaca prtipadikd apatye phi pratyayo bhavati /
io 'pavda /
krtryai /
hrtryai /
aa iti kim ? dkyaa /
dvyaca iti kim ? aupagavi /
tyaddn v phi vaktavay /
tydyani, tyda /
ydyani, yda /
tdyani, tda /
aatra prpta //
____________________________________________________________________
udc vr
d dhd agotrt || PS_4,1.157 ||
_____START JKv_4,1.157:
vr
ddha yacchabda-rpam agotra, tasmd apatye phi pratyayo bhavati udcm cry
matena /
mraguptyani /
grmarakyai /
kriabdd api vr
ddhd agotrt paratvd anena+eva bhavitavyam /
npityani /
udcm iti kim ? mragupti /
vr
ddhd iti kim ? yjadatti /
agotrd iti kim ? aupagavi //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
717/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.158:
vkina ity evam dibhya abdebhyo 'patye phi pratyayo bhavati, tat saniyogena ca+e
kug-gama /
yadiha vr
ddham agotra abdarpa tasya gama-artham eva grahaam, anyem ubhayaartham /
vkinakyani /
gredhakyani /
idyapavdo yoga /
udcm ity adhikrt pake te 'pi bhavanti /
vkini /
gredhi /
vkina /
gredha /
krkaya /
kka /
lak /
carmivarmior nalopa ca //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.159:
udc vr
ddht iti vartate /
putrntam agotram iti prvea+eva pratyay siddha, tasminn anena kug-gamo 'nyatarasy
vidhyate /
putrntt prtipdikt ya phi pratyay, tasmin parabhte 'nyatarasy kug-gamo bhavati
putrntasya /
tena trairpya sampadyate /
grgputrakyai, grgputrya, grgputri /
vtsputrakyi, vtsputryai, vtsputri //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
718/2024
2/11/13
[#358]
prcm avr
d dht phin bahulam || PS_4,1.160 ||
_____START JKv_4,1.160:
avr
ddhc chabdarpd apatye phin pratyayo bhavati bahula prc matena /
glucukyani /
ahicumbakyani /
prcm iti kim ? glaucuki /
avr
ddht iti kim ? rjadanti /
udc prcm anyatarasy bahulam iti sarva ete vikalpa-arthas tem ekena+eva sidhyati /
tatra crya-grahaa pja-artham /
bahula-grahaam vaicitrya-artham /
kavcin na bhavaty eva, dki /
plki //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.161:
manu-abdd a yat ity etau pratyau bhavata, tat sanniyogena ug-gama, samudyena cej
jtir gamyate /
mnua, manuya /
jti-abdv etau /
apatya-artho 'tra na asty eva /
tath ca mnu iti bahuu na lug bhavati /
apatya-vivaky tu aaiva bhavitavyam /
mnav praj /
apatye kutsite mhe manor autsargika smr
ta /
nakrasya ca mrdhanyas tena sidhyati mava //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
719/2024
2/11/13
apatyea pautraprabhr
t i gotram || PS_4,1.162 ||
_____START JKv_4,1.162:
pautraprabhr
ti yad apatya tad gotra-saja bhavati /
sambandhi-abdatvd apatya-abdasya yad apatya tad apekay pautra-prabhr
ter gotrasaj vidhyate /
gargasya apatya pautra-prabhr
ti grgya /
vtsaya /
apatyam iti vyapadeo 'ya pautra-prabhr
te /
pautra-prabhr
ti iti kim ? anyasya m bht /
kauji /
grgi /
gotra-prade - eko gotre (*4,1.93) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.163:
abhijanaprabandho vaa /
tatra bhavo vaya pitrdi /
tasmin jvati sati pautraprabhr
ty-apatya yuva-saja bhavati /
pautraprabhr
ti iti ca na smnadhikarayena apatya vieayati, ki tarhi, ahy
vipariamyate pautra-prabhr
ter yad apatyam iti /
tena caturthdrabhya yuva /
saj vidhyate /
grgyyaa /
vtsyyana /
tu-abdo 'vadhraa-artho yuva+eva na gotram iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
720/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.164:
bhratari jyayasi jvati kanyn bhrt yuva-sajo bhavati pautra-prabhr
ter apatyam /
grgyasya dvau putrau, tayo kanyn mr
te pitrdau vaye bhrtari jyyasi jvati yuva-sajo
bhavati /
avaya-artho 'yam rambha /
prvaj pitrdayo vay ity ucyate /
bhrt tu na vaya /
akraatvt /
grgye jvati, grgyyao asya kanyn bhrt /
vtsyyana /
dkyaa /
plkyaa //
____________________________________________________________________
[#359]
v anyasmin sapie sthaviratare jivati || PS_4,1.165 ||
_____START JKv_4,1.165:
saptamapuruvadhaya sapi smaryante /
yem ubhayatra dahni kulasyanna na bhujyate ity evam diky kriyym anadhikra /
bhrtur anyasmin sapie sthaviratare jvati pautraprabhr
ter apatya jvadeva yuvasajam v
bhavati /
prakr
ta jvati-grahaa sapiasya vieaam, ida tu sajina /
tarab-nirdea ubhayotkarrtha /
sthnena vayas ca+utkr
e yath syt pitr
vye pitmahe bhrtari vayasdhike jivati /
gargasya apatya grgyyaa grgyo v /
vtsyayana vtsyo v /
dakyaa dkirv /
sthaviratare iti kim ? sthnavayonayne grgya eva bhavati /
jvati iti kim ? mr
te mr
to v grgya eva bhavati //
____________________________________________________________________
vr
d dhasya ca pjym || PS_4,1.166 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
721/2024
2/11/13
_____START JKv_4,1.166:
apatyam antarhita vr
ddham iti strntare paribhad gotra vr
ddham ity ucyate /
vr
ddhasya yuvasaj v bhavati pjy gamyamnym /
sajasmarthyd gotra yuvapratyayena punar ucyate /
vr
ddhasya iti ah-nirdeo vicitr strasya kr
ti iti /
tatra bhavn grgyyaa grgyo v /
tatra bhavn vtsyyana vtsyo v /
tatra bhavn dkyaa dkirv /
pjym iti kim ? grgya /
vtsya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.167:
kutsy gamyamany yno v yuvasaj bhavati /
nivr
ttipradhno vikalpa /
yuvasajy pratiiddhy pake gotrasaj+eva bhavati, pratipakbhvt /
grgyo jlma /
grgyyao v /
vtsyo jlma vtsyyano v /
dkir jlma dkyao v /
kutsym iti kim ? grgyyaa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.168:
janapadaabdo ya katriya-vc, tasmd apatye a pratyayo bhavati /
pjcla aikvka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
722/2024
2/11/13
vaideha /
janapadaabdt iti kim ? druhyor apatya drauhyava /
purava /
katriyt iti kim ? brhmaasya paclasya apatya pcli /
vaidehi /
katriyasamnaabdj janapadaabdt tasya rjanyaptyavat /
pacln rj pcla /
vaideha /
mgadha //
____________________________________________________________________
slveya-gndhribhy ca || PS_4,1.169 ||
_____START JKv_4,1.169:
slveya-gndhri-abdbhym apatye a pratyayo bhavati /
janapadaabdv etau katriybhidhyinau tbhym aapavde vr
ddhd iti yai prte punar a
vidhyate /
slveya /
gndhra /
tasya rjani ity eva, slveyo rj /
gndhro rj //
____________________________________________________________________
[#360]
dvy-a-magadha-kalig-asramasd a || PS_4,1.170 ||
_____START JKv_4,1.170:
janapadaabdt katriybhidhyino dvy-aca, magadha kaliga sramasa iti etebhya ca apatye
a pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
ga /
vga /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
723/2024
2/11/13
apura sauhma /
magadha /
kliga /
sauramasa /
tasya rjani ity eva, go rj //
____________________________________________________________________
vr
d dha-it-kosala-ajd ya || PS_4,1.171 ||
_____START JKv_4,1.171:
janapadaabddat katriyt ity eva /
vr
ddht prtipadikt ikrntt ca, kosala-ajda-abdbhy ca aptya ya pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
vr
ddht tvat - mbahya /
sauvrya /
ikrntt - vantya /
kauntya /
kausala-ajdayor avr
ddhrtha vacanam /
kausalya /
jdya /
taparakaranam kim ? kumr nma janapadasamnaabda katriya, tasya apatya kaumra
/
por janapadbdt katriy ya vaktavya /
pya /
anyasmt pava eva /
tasya rjani ity eva, mbahyo rj /
vantya /
kauntya /
kuasalya /
jdya //
____________________________________________________________________
kuru-ndibhyo ya || PS_4,1.172 ||
_____START JKv_4,1.172:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
724/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
slvvayava-pratyagratha-kalaka-amakd i || PS_4,1.173 ||
_____START JKv_4,1.173:
janapadaabdt katriyt ity eva /
salv nma akatriy tannmik, tasy apatya, dvyaca (*4,2.121) iti hak, slveya /
a apyate, slva /
tasya nivsa slvo janapada /
tad avyav udumbardaya, tebhya katriya-vr
ttibhya ida pratyaya-vidhnam /
slvvayavebhya pratyagratha-kalaka-amaka-abdebhya cpatye i pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
audumbari /
tailakhali /
mdrakri /
yaugandhari /
bhauligi /
radai /
pratyagrathi /
klaki /
maki /
tasya rjani ity eva, audumbar rj /
udumbarstilakhal madrakr yugandhar /
bhulig arada ca slvvayavasajit //
____________________________________________________________________
[#361]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
725/2024
2/11/13
te tadrj || PS_4,1.174 ||
_____START JKv_4,1.174:
janpadaabdt katriyd a (*4,1.168) ity evam daya pratyay sarvanmn
pratyavamr
yante, na tu prve, gotrayuvasajknena vyavahitatvt /
te 'daya tadrjasaj bhavanti /
tath codhr
tam /
tadrjaprade - tadrjasya bahuu tena+eva astriym (*2,4.62) ity evam daya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,1.175:
janapadaabdt katriyt ity anena vihitasya ao lug ucyate /
kambojt pratyayasya luk bhavati /
kamboja /
kambojdibhyo lug-vacana coldyartham /
cola /
kerala /
aka /
yavana /
tasya rjani ity eva, kambojo rj //
____________________________________________________________________
striym avanti-kunti-kurubhya ca || PS_4,1.176 ||
_____START JKv_4,1.176:
avanti-kunti-kuru-abdebhya utpannasya tadrjasya stirym abhidheyy lug bhavati /
avanti-kuntibhy yaa, kuroryasya /
avant /
knt /
kur /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
726/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ata ca || PS_4,1.177 ||
_____START JKv_4,1.177:
striym ity eva /
akra-pratyayasya tadrjasya striym abhidheyym lug bhavati /
takro vispartha /
rasen /
madr /
darat /
avantydibhyo lugvacant tadantavidhiratra nsti, teneha na bhavati, mbahy /
sauvry //
____________________________________________________________________
na prcya-bharga-di-yaudheya-dibhya || PS_4,1.178 ||
_____START JKv_4,1.178:
prcyebhya bhargdibhya yaudheydibhya ca utpannasya lugna bhavati /
ata ca (*4,1.177) ity anena striy luk prpta pratiidhyate /
prcyebhya katriyebhyas tvat - pcl /
vaideh /
g /
vg /
magadh /
bhargdibhya - bhrg /
kr /
kaikey /
yaudheydibhya - yaudhey /
aubhrey /
aukrey /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
727/2024
2/11/13
______________________________________________________
caturthdhyyasya dvitya pda /
____________________________________________________________________
[#363]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
728/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.1:
uklasya varntarpdanam iha rajer artha /
rajyate 'nena iti rga /
tena iti tr
tysamarthd rgaviea-vcina abdd raktam ity etasminn arthe yathvihitam
pratyayo bhavati /
kayea rakta vastram kyam /
mjiham /
kausumbham /
rgt iti kim ? devadattena rakta vastram /
katha kyau gardabhasya karau, hridrau kukkuasya padau iti ? upamnd bhaviyati,
kyau iva kyau, hridrv iva hridrau /
dvaipa-vaiyghrd a (*4,2.12) iti yvat tr
tysamartha-vibhaktir anuvartate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.2:
lkdibhyo rgavacanebhyas tr
tysamarthebhyo raktam ity etasminn arthe hak pratyayo
bhavati /
ao 'pavda /
lkay rakta vastram lkikam /
raucanikam /
kalikam /
krdamikam /
akalakardambhymaapyate /
kalam /
krdam /
nly an vaktavya /
nly rakta nla vastram /
ptt kan vaktavya /
ptena rakta ptakam /
haridrmahrajanbhyma vaktavya /
hridram /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
729/2024
2/11/13
mharajanam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.3:
tr
tysamartha-vibhakti anuvartate /
tena iti tr
tysamarthd nakatraviea-vcina abdd yukta ity etasminn arthe yathvihita
pratyayo bhavati /
yo 'sau yukta /
kla cet sa bhavati /
katha punar nakatrea puydin klo yujyate ? puydi-sampasthe candramasi vartamn
puydi-abd pratyayamutpdayanti puyea yukta kla /
puya-sampasthena candramas yukta ity artha /
pau rtri /
pauamaha /
mgh rtri /
mghamaha /
nakatrea iti kim ? candramas yukt rtri /
kla iti kim ? puyea yukta candram //
____________________________________________________________________
[#364]
lub aviee || PS_4,2.4 ||
_____START JKv_4,2.4:
prvea vihitasya pratyayasya lub bhavati aviee /
na cen nakatra-yuktasya klasya rtrydi-vieo 'bhidhyate /
yvan kle nakatrea yujyate ahortra, tasya aviee lub bhavati /
adya puya /
adya kr
ttik /
aviee iti kim ? pau rtri /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
730/2024
2/11/13
pauamaha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.5:
aviee lup vihita prvea, viea-artho 'yam rambha /
ravana-abdd avattha-abdc ca+utpannasya pratyayasya lub bhavati sajy viaye /
ravartri /
avattho muhrta /
lupi yuktavad-bhva kasmn na bhavati ? niptant vibh phlgun-rava-krtikcaitrbhya (*4,2.23) iti /
sajym iti kim ? rva, vatth rtri //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.6:
nakatradvandvt tr
tysamarthd yukte kle cha pratyayo bhavati, viee ca aviee ca /
rdhnurdhy rtri /
tiyapunarvasavyamaha /
aviee - rdhnurdhyam /
adya tiyapunarvasavyam /
lupa paratvd bdhate //
____________________________________________________________________
dr
a sma || PS_4,2.7 ||
_____START JKv_4,2.7:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
731/2024
2/11/13
tena iti tr
tysamarthd dr
a sma ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati, yad dr
a
sma cet tad bhavati /
krucena dr
ta kauca sma /
vsiham /
vaivmitram //
____________________________________________________________________
732/2024
2/11/13
kpaavakam /
gotracarad vu bhavati /
dr
e smani jte ca dvira idv vidhyate /
tydkak na vidyy gotrdakavadiyate //
____________________________________________________________________
vmadev ya-yau || PS_4,2.9 ||
_____START JKv_4,2.9:
vmadeva-abdt tr
tysamartht dr
a sma ity etasminn arthe yat ya ity etau pratyayau
bhavata /
ao 'pavda /
vmadevena dr
a sma vmadevya sma /
titkaraa svarrtham /
itkaraa kim artham ? ya-yato ca atadarthe (*6,2.156) iti naa uttarasya antodttatve
vidhyamne 'nyor grahaa m bht /
ananubandhakagrahaa-paribhay eknubandhakagrahaaparibhay ca anayor nivr
tti
kriyate /
avmadevyam /
siddhe yasya+iti lopena kimartha yayatau itau /
grahaa m 'tadarthe bhdvmadevyasya nasvare //
____________________________________________________________________
parivr
t o ratha || PS_4,2.10 ||
_____START JKv_4,2.10:
tena iti tr
tysamartht parivr
ta ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati, yo 'sau
parivr
ta ratha cet sa bhavati /
vastrea prativr
to ratha vstro ratha /
kmbala /
crmaa /
ratha iti kim ? vastrea parivr
ta kya /
samantt veita parivr
ta ucyate /
yasya kacid avayavo vastrdibhir aveita, tatra na bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
733/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#366]
pukambald ini || PS_4,2.11 ||
_____START JKv_4,2.11:
pukambala-abdt tr
tysamartht parivr
to ratha ity etasminn arthe ini pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
pukambal, pukambalinau, pukambalina /
pukambalaabdo rjstaraasya varakambalasya vcaka /
matvarthyena+eva siddhe vacanamao nivr
ttyartham //
____________________________________________________________________
dvaipa-vaiyghrd a || PS_4,2.12 ||
_____START JKv_4,2.12:
dvpi-vyghrayor vikarabhte carmao dvaipa-vaiyghre, tbhy tr
tysamarthbhy parivr
to
ratha ity etasminn arthe a pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
svare viea /
dvaipena parivr
to ratha dvaipa /
vaiyghra //
____________________________________________________________________
kaumra-aprvavacane || PS_4,2.13 ||
_____START JKv_4,2.13:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
734/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
tatra+uddhr
t am amatrebhya || PS_4,2.14 ||
_____START JKv_4,2.14:
tatra iti saptamsamarthd amatra-vcina abdd uddhr
tam ity etasminn arthe yathvihita
pratyayo bhavati /
bhuktocchiam uddhr
tam ucyate, yasya+uddharaam iti prasiddhi /
amatra bhjana ptram ucyate /
arveu uddhr
ta rva odana /
mllika /
krpara /
amatrebhya iti kim ? pvuddhr
ta odana /
tatra iti saptam samarthavibhakti kr ha (*4,2.20) iti yvad anuvartate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.15:
sthaila-abdt saptamsamartht ayitaryabhidheye yathvihita pratyayo bhavati,
samudyena cet vrata gamyate /
vratam iti strito niyama ucyate /
sthaile ayitu vratamasya sthilo bhiku /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
735/2024
2/11/13
sthilo brahmacr /
vrate iti kim ? sthile ete brahmadatta //
____________________________________________________________________
[#367]
saskr
t a bhak || PS_4,2.16 ||
_____START JKv_4,2.16:
tatra iti saptamsamartht saskr
tam ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati, yat
saskr
ta bhak cet te bhavanti /
kharaviadam abhyavahrrtha bhakam ity ucyate /
sat utkardhnam saskra /
bhrre saskr
t bhak bhrr app /
kla /
kaumbh /
bhak iti kim ? pupapue saskr
to mlgua //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.17:
la-abdd ukh-abdc ca saptamsamartht saskr
ta bhak ity etasminn arthe yat
pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
le saskr
ta lya msam /
ukhyam //
____________________________________________________________________
dadhna hak || PS_4,2.18 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
736/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.18:
dadhi-abdt saptamsamartht saskr
ta bhak ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
dadhani saskr
ta ddhikam /
nanu ca saskr
ta-arthe prgvahate haka vakyati, tena+eva siddham ? na sidhyati /
dadhn hi tat saskr
ta yasya dadhikr
tam eva+utkardhnam, iha tu dadhi
kevalamdhrabhta, dravyntarea lavadin saskra kriyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.19:
udavic-chabdt saptamsamartht saskr
ta bhak it yetasminn arthe anyatarasy hak
pratyayo bhavati, pake yathprptama bhavati /
audavitkam, audavitam //
____________________________________________________________________
kr ha || PS_4,2.20 ||
_____START JKv_4,2.20:
kra-abdt saptamsamartht saskr
ta bhak ity etasminn arthe ha pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
kre saskr
t kairey yavg //
____________________________________________________________________
s 'smin paurams iti sajym || PS_4,2.21 ||
_____START JKv_4,2.21:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
737/2024
2/11/13
s iti prathamsamarthd asminn iti saptamy-arthe yathvihita pratyayo bhavati, yat tat
prathamsamartha paurams ced bhavati /
iti-karaa tata ced vivak bhavati /
sajym iti samudyopdhi, pratyayntena cet saj gamyate iti /
msrdhamsasavatsarm e saj /
pau paurams asmin pauo msa /
pauo 'rdhamsa /
[#368]
paua savatsara /
iha na bhavati, pau paurams asmin daartre iti /
bhr
takamse ca na bhavati /
itikaraasya sajabdasya ca tulyam eva phala prayoga-anusaraa, tatra kimartha
dvayam updyate ? sajabdena tulyatm iti karaasya jpayitu, na hy aya loke tath
prasiddha /
sajrthatve tu samprati jpite yat tatra tatra+ucyate itikaraas tata ced vivak iti
tadupapanna bhavati /
atha paurams iti ko 'ya abda /
pramsda paurams /
athav pro m pram, pramsa iya paurams /
m iti candra ucyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.22:
s asmin paurams iti sarvam anuvartate /
grahya-abdd avattha-abdc ca prathamasamartht pauramsy-updhikd asminn iti
saptamyarthe hak pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
grahyaiko msa, sardhamsa, savatsara /
evam vatthika //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
738/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.23:
phalguny-daya paurams-abd tebhyo vibh hak pratyayo bhavati, s 'smin
paurams iti sajym (*4,2.21) ity etasmin viaye /
nityam ai prpte pake hag vidhyate /
phlguno msa, phlgunika /
rvaa, rvaika /
krtika, krtikika /
caitra, caitrika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.24:
s iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe yathvihita pratyayo bhavati, yat
prathamsamartha devat cet s bhavati /
ygasapradna devat, deyasya purode svmin, tasminn abhidheye pratyaya /
indro devat asya aindra havi /
dityam /
brhaspatyam /
prjpatyam /
devat iti kim ? kany devat asya /
katham aindro mantra ? mantrastutyam api devat ity upacaranti /
katham gneyo vai brhmao devat iti ? upamnd bhaviyati /
mahrjaprohapad ha (*4,2.35) iti yvat s 'sya devat ity adhikra /
s iti prakr
te puna samartha-vibhakti nirdea saj-nivr
tty-artha //
____________________________________________________________________
kasya+it || PS_4,2.25 ||
_____START JKv_4,2.25:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
739/2024
2/11/13
ka-abdo devaty prajpater vcaka, tata prvena+eva a pratyaya siddha, i-krdeaartham vacanam /
kasya i-krdeo bhavati pratyaya-sanniyogena /
kya havi /
kyam ekakapla nirvapet //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.26:
ukra-abdt s 'sya devat ity asinnn arthe ghan pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
ukriya havi /
ukriyo 'dhyya //
____________________________________________________________________
[#369]
aponaptr-apnaptr
b hy gha || PS_4,2.27 ||
_____START JKv_4,2.27:
aponaptr
apnaptr
ity etbhy gha pratyayo bhavati s 'sya devat ity asmin viaye /
ao 'pavda /
aponaptriya havi, apnaptriyam /
aponapd apnapd iti devaty nmadheye ete /
tayos tu patyayasanniyogena rpam ida nipatyate //
____________________________________________________________________
cha ca || PS_4,2.28 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
740/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.28:
aponaptr
apnaptr
ity etbhy cha-kra pratyayo bhavati s asya devat iti yasmin viaye /
ao 'pavda /
aponaptrya havi, apnaptryam /
yogavibhga sakhytnudeaparihrrtha /
chaprakarae paigkputrdibhya upasakhynam /
paigkputryam /
trabindavyam /
atarudrcchaca ghaca /
atarudryam, atarudriyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.29:
mahendra-abdt ghau pratyayau bhavata, cakrc cha ca, s 'sya devat ity asmin viaye
/
mahendro devat asya mahendriyam havi, mhendram, mahendryam //
____________________________________________________________________
som ya || PS_4,2.30 ||
_____START JKv_4,2.30:
soma-abdt ya pratyayo bhavati s 'sya devat ity asmin viaye /
ao 'pavda /
a-kro vr
ddhy-artha /
a-kro b-artha /
somo devat asya saumya havi /
saumya sktam /
saumy r
k //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
741/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
vyv-r
t u-pitr-uaso yat || PS_4,2.31 ||
_____START JKv_4,2.31:
vyv-dibhya abdebhya yat pratyayo bhavat s 'sya devat ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
vyu devat asya vyavyam /
r
tavyam /
pitryam /
uasyam //
____________________________________________________________________
[#370]
dyvpr
t hiv-unsra-marutvad-agnoma-vstopati-gr
h amedhc cha ca || PS_4,2.32
||
_____START JKv_4,2.32:
dyvpr
thivy-dibbhya cha pratyayo bhavati s 'sya devat ity asmin viaye, cakrd yac ca /
ao yasya ca apavda /
dyau ca pr
thiv ca dyvpr
thivyau devate asya dyvpr
thivyam, dyvpr
thivyam, /
una ca sra ca tau devate asya iti unsryam, aunsryam /
uno vyu /
sra ditya /
marutvn devat asya marutvatyam, marutvatyam /
agnomyam, agnomyam /
vstopatyam, vstopatyam /
gr
hamedhyam, gr
hamedhyam //
____________________________________________________________________
742/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.33:
agni-abdd hak pratyayo bhavati s+asya devat ity asmin viaye /
ao 'pavda /
agnir devat asya gneyo 'kapla /
prgdvyatyeu taddhitrtheu sarvatrgnikalibhy hag vaktavya /
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.34:
klaviea-vcibhya abdebhyo bhavavat pratyay bhavanti s 'sya devat ity asmin viaye /
kl ha (*4,3.11) iti prakarae bhave pratyay vidhsyante te s 'sya devat ity asmin arthe
tath+eva+iyante, tadartham idam ucyate /
vat-karaa sarvasdr
ya-parigraha-artham /
mse bhavam msikam /
rdhamsikam /
svatsarikam /
vsantam /
prvr
eyam /
tath mso devat 'sya msikam /
rdhamsikam /
svatsarikam /
vsantam /
prvr
eyam //
____________________________________________________________________
mahrja-prohapad ha || PS_4,2.35 ||
_____START JKv_4,2.35:
mahrja-abdt prohapada-abdc ca ha prayayo bhavati s 'sya devat ity asmin viaye /
mahrjo devat asya mhrjikam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
743/2024
2/11/13
prauhapadikam /
[#371]
ha-prakarae tadasmin vartata iti navayajdibhya upasakhynam /
navayajo 'smin vartate nvayajika kla /
pkayajaika /
pramsda /
pramso 'sy vartate paurams tithi //
____________________________________________________________________
pitr
v ya-mtula-mtmaha-pitmah || PS_4,2.36 ||
_____START JKv_4,2.36:
pitr
vydayo niptyante /
samarthavibhakti, pratyaya, pratyayrtho 'nubandha iti sarva niptand vijeyam /
pitr
mtr
bhy bhrtaryabhidheye vyat ulac ity etau pratyayu niptyete /
pitrur bhrt pitr
vya /
mtur bhrt mtula /
tbhy pitari mahac mtari icca /
tbhym eva pitari mahac pratyayo bhavati /
pitu pit pitmaha /
mtu pit mtmaha /
mtari icca /
pitmah /
mtmah /
averdugdhe sohadsamarsaco vaktavy /
averdugdham avisoham, avidsam, avimarsam /
tilnniphalt pijapejau pratyayau vaktavyau /
niphalastila tilapija, tilapeja /
pijachandasi icca /
tilpija daana naam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
744/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.37:
tasya iti ahsamartht samha ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati /
kim iha+udharaam ? cittavadadyudttamagotra yasya ca na anyat pratipada grahaam /
acittt haka vakyati, anudttdera (*4,2.44), gotrd vu, pratipada ca kedrd yaca
(*4,2.40) ity evam di, tatparihrea atra+udharaa draavyam /
kkn samha kkam /
bkam /
ini-tra-kayaca ca (*4,2.51) iti yvat samhdhikra /
gudibhyo grmaj vaktavya /
guagrma /
karaagrma /
gua /
karaa /
tattva /
abda /
indriya /
kr
tigana //
____________________________________________________________________
[#372]
bhik-dibhyo ' || PS_4,2.38 ||
_____START JKv_4,2.38:
bhik ity evam dibhya abdebhyo ' pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye /
a-grahana bdhaka-bdhana-artham /
bhik samha bhaikam /
grbhiam yuvati-abdo 'tra pahyate, tasya grahaa-smarthyd pumbadbhvo na bhavati
bhasyhe taddhite (*6,3.35) iti /
yuvatn samho yauvatam /
bhaik /
garbhi /
ketra /
kara /
agra /
carmin /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
745/2024
2/11/13
dharmin /
sahasra /
yuvati /
padti /
paddhati /
atharvan /
daki /
bhta //
____________________________________________________________________
gotra-uka-ura-urabhra-rja-rjanya-rjaputra-vatsa-manuya-ajd vu || PS_4,2.39
||
_____START JKv_4,2.39:
gotrdibhyo vu pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye /
apatya-adhikrd anyatra laukika gotra gr
hyate 'patyamtra, na tu pautraprabhr
tyeva /
aupagavn samha aupagavakam /
kpaavakam /
ukan - aukakam /
ura - aurakam /
urabhra - aurabhrakam /
rjan - rjakam /
rjanya - rjanyakam /
rjaputra - rjaputrakam /
vatsa - vtsakam /
manuya - mnuyakam /
aja - jakam /
prakr
ty 'ke rjanyamanuyayuvna iti yalopo na bhavati, patyasay ca taddhite 'nti (*6,4.151)
iti /
vr
ddhcceti vaktavyam /
vr
ddhn samho vrdhakam //
____________________________________________________________________
kedrd ya ca || PS_4,2.40 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
746/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.40:
kedra-abdd ya pratyayo bhavati, ca-krd vu ca, tasya samha ity etasmin viaye /
acitta-lakanasya haka apavda /
kedrm samha kaidryam, kaidrakam /
gaiky ca yaj vaktavya /
ganikn samha gikyam //
____________________________________________________________________
ha kavacina ca || PS_4,2.41 ||
_____START JKv_4,2.41:
kavacin abdt ha pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye /
kavacinm samha kvacikam /
cakra kedrt ity asya anukaraa-artha /
kedr samha kaidrikam //
____________________________________________________________________
[#373]
brhmaa-mava-vavd yan || PS_4,2.42 ||
_____START JKv_4,2.42:
brhmadibhya abdebhyo yan pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye /
nakra svarrtha /
brhman samha brhmayam /
mavyam /
vavyam /
yan-prakarae pr
hd upasakhynam /
pr
hn samha pr
hya /
ahna kha kratau /
ah samha ahna kratu /
kratau iti kim ? hna /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
747/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.43:
grmdibhya tal pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye /
grm samha grmat /
janat /
bandhut /
sahyat /
gajcceti vaktavyam /
gajn samha gajat //
____________________________________________________________________
anudttder a || PS_4,2.44 ||
_____START JKv_4,2.44:
anudttde abdd a pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye /
kapotn samha kpotam /
myram /
taittiram //
____________________________________________________________________
[#374]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
748/2024
2/11/13
khaika-dibhya ca || PS_4,2.45 ||
_____START JKv_4,2.45:
khadik ity evam dibhya abdebhyo ' pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye /
dy-udtta-artham acittrtham ca vacanam /
khadikn mamha khikam /
vavam /
kudraka-mlava-abdotra pahyate /
kudrak ca mlav ca iti katriya-dvandva /
tata prvea+eva ai siddhe vacana gotravu bdhana-artham /
nanu ca paratvda vu bdhiyate, na ca gotrasamudyo gotra, na ca tadantavidhir atra asti
? eva tarhi etaj jpayati vui prvavipratiedha, samhikeu ca tadantavidhir asti iti /
pratyojanam aupagavaka kpaavakam iti vu bhavati, vnahastika gaudhenukam iti ca
tadantavidhi /
kudrakamlavt ity etvat yogavibhgena prvaviprateedhas tadantavidhi ca jpita, punar
asyaa+eva niyamrtham ucyate sensajym iti /
kudrakamlavt sensajym eva a bhavati /
kaudrakamlav sen /
kaudrakamlavamanyat /
asiddhir anudtde ko 'rtha kudrakamlavt /
gotrd vu na ca tadgotra tadantn na ca sarvata //
jpaka syt tadantatve tath ca api alier vidhi /
seny niyama-artha ca yath badhyeta c vu //
khadik /
vaav /
kudrakamlavt sensajym /
bhikuka /
uka /
ulka /
van /
yuga /
ahan /
varatr /
halabandha //
____________________________________________________________________
749/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.46:
caraa-abd kahakalpdaya, tebhya ahsamarthebhya samhe dharmavat pratyay
bhavanti /
gotracarad vu ity rabhya pratyay vakyante, tatra ced amucyate carad
dharmmnyayo iti, tena dharmavat ity atidea kriyate /
vati sarvasdr
yrtha /
kahn dharma khakam /
klpakam /
chandogyam /
aukthikyam /
tharvaam /
tath samhe 'pi - khakam /
klpakam /
chandogyam /
aukthikyam /
tharvaam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.47:
acitta-arthebhyo hasti-dhenu-abdbhy ca hak pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin
viaye /
aaor apavda /
appn samha ppikam /
kulikam /
hstikam /
dhainukam /
dhenoranaa iti vaktavyam /
dhenavam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
750/2024
2/11/13
[#375]
kea-avbhy ya-chv anyatarasym || PS_4,2.48 ||
_____START JKv_4,2.48:
kea ava ity etybhy yathsakhya ya cha ity etau pratyayau bhavato 'nyatarasy
tasya samha ity etasmin viaye /
ken samha kaiyam, kaiikam /
avnm samha avyam, vam //
____________________________________________________________________
pdibhyo ya || PS_4,2.49 ||
_____START JKv_4,2.49:
padibhya ya pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye /
pn samha py /
tr
y /
pa /
tr
a /
dhma /
vta /
agra /
pota /
blaka /
piaka /
pika /
akaa /
hala /
naa /
vana //
____________________________________________________________________
khala-go-ratht || PS_4,2.50 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
751/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.50:
khala-go-ratha-abdebhya ya pratyaya bhavat tasya samha ity etasmin viaye /
khaln samha khaly /
gavy /
rathy /
pdivapha uttarrtha //
____________________________________________________________________
ini-tra-kayaca ca || PS_4,2.51 ||
_____START JKv_4,2.51:
khala-go-ratha-abdebhyo yathsakhyam ini tra kayac ity ete pratyay bhavanti tasya
samha ity etasmin viaye /
khalin /
gotr /
rathkay /
khaldibhya inir vaktavya /
kin /
kualin /
kuumbin /
kamaldibhya khaac pratyayo bhavati /
kamalakhaam /
ambhojakhaam /
kamala /
ambhoja /
padmin /
kumuda /
saroja /
padma /
nalin /
kairavi /
kamaldir kr
tigaa /
narakarituragm skandhac pratyaya /
naraskandha /
kariskandha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
752/2024
2/11/13
turagaskandha /
prvdibhya ka pratyayo bhavati /
prvakam /
tr
akam /
karmakam //
____________________________________________________________________
[#376]
viayo dee || PS_4,2.52 ||
_____START JKv_4,2.52:
samha iti nivr
ttam /
ah samarthavibhaktir anuvartate /
tasya iti ahsamarthd viaya ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati, yo 'sau
viaya dea cet sa bhavati /
viaya-abdo bahvartha /
kvacid grmasamudye vartate, viayo labdha iti /
kvacid indriyagrhye, cakur viayo rpam iti /
kvacid atyantalite jeye, devadattasya viayo 'nuvka iti /
kvcid anyatra abhve, matsynm viayo jalam iti /
tatra dea-grahaa grmasamudya-pratipatty-artham /
ibn viayo dea aiba /
aura /
dee iti kim ? devadattasya viayo 'nuvka //
____________________________________________________________________
rjanydibhyo vu || PS_4,2.53 ||
_____START JKv_4,2.53:
rjanydibhya abdebhyo vu pratyayo bhavati viayo dee ity etasminn arthe /
ao 'pavda /
rjanyn viayo dea rjanyaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
753/2024
2/11/13
daivaynaka /
kr
tigaa ca ayam /
mlavn viayo dea mlavaka /
vairaka /
traigartaka /
rjanya /
devayna /
lakyana /
jlandharyaa /
tmakmeya /
ambaraputra /
vasti /
bailvavana /
aila /
udumbara /
bailvata /
rjunyana /
sapriya /
dki /
ranbha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.54:
bhairikydibhya aiukrydibhya ca yathsakhya vidhal bhaktal ity etau pratyayau
bhavata viayo dee ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
bhaurikividha /
vaipeyavidha /
aiukrydibhya - aiukribhakta /
srasyyanabhakta /
bhauriki /
vaipeya /
bhauliki /
caiayata /
keya /
vijaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
754/2024
2/11/13
vlija /
vlijyaka /
aikayata /
vaikayata /
aiukri /
srasyyana /
cndryaa /
dvykyaa /
trykyaa /
auyana /
jaulyana /
khyana /
sauvra /
dsamitri /
dsamitryaa /
audra /
dkyaa /
ayaa /
trkyyaa /
aubhryaa /
syai /
audi /
vaivamava /
vaivadhenava /
nada /
tuadeva /
viadeva //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.55:
sa iti samarthavibhakti /
asya iti pratyaya-artha /
di iti prakr
tivieanam /
iti-karao vivakrtha /
chandasa iti prakr
tinirdea /
pragtheu iti pratyayrthavieaam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
755/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
sagrme prayojana-yoddhr
b hya || PS_4,2.56 ||
_____START JKv_4,2.56:
so 'sya iti samarthavibhakti, pratyayrtha ca anuvartate /
prathamsamarthavieaa prayojana yoddhra ca /
pratyayrthavieana sagrma /
prayojanavcibhya yoddhr
vcibhya ca abdebhya prathamsamarthebhya asya iti
ahyarthe sagrme 'bhidheye yathvihita pratyayo bhavati /
bhadr prayojanam asya sagrmasya bhadra sagrma /
saubhadra /
gaurimitra /
yoddhr
bhya - himl yoddhro 'sya sagrmasya himla /
syndanva /
bhrata /
sagrme iti kim ? subhadr prayojanam asya dnasya /
prayojana-yoddhr
bhya iti kim ? subhadr prekik 'sya sagrmasya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
756/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.58:
s iti samarthavibhakti /
asym iti pratyayrtha strliga /
kriy iti prakr
tyartha-vieaam /
ghaa iti prakr
tinirdea /
iti karao vivakrtha /
ghaantt kiyvcina prathamsamarthd asym iti saptamyarthe strlige a prayayo bhavati
/
ghaa iti kr
d-grahaam, tatra gatikraka-prvam api gr
hyate /
yenapto 'sy vartate yainapt /
tailapt ghaa iti kim ? yenapatanam asy vartate /
kriy iti kim ? prkro 'sy vartate /
atha samarthavibhakti pratyayrtha ca kasmt punar updiyate, yvat dvayam api prakr
tam
eva ? krym ity anena tatsambaddham, atastadanuvr
ttau krnuvr
ttir api sambhvyeta /
smnyena ca+ida vidhnam /
daapto 'sy tithau vartate dapt tithi /
mausalapt tithi //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
757/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
tad adhte tad veda || PS_4,2.59 ||
_____START JKv_4,2.59:
tat iti dvitysamartht adhte veda ity etayo arthayo yathvihita pratyayo bhavati /
chando 'dhte chndasa /
vaiykaraa /
nairukta /
nimittni veda naimitta /
mauhrta /
autpta /
dvistad-grahaam adhynaviduo pr
thag-nidhna-artham //
____________________________________________________________________
[#378]
kratu-ukthdi-strnt hak || PS_4,2.60 ||
_____START JKv_4,2.60:
kratuviea-vcibhya ukthdibhya ca strntc ca hak pratyayo bhavati tadadhte tadveda ity
etasmin viaye /
ao 'pavda /
agniomam adhte veda v gniomika /
vjapeyika /
ukthdibhya - aukthika /
laukyatika /
strntt - vrttikastrika /
sgrahastrika /
strntd akalpder iyate /
kalpastram adhte klpastra /
a eva bhavati /
uktha-abda keucid eva smasu rha /
yajyajyt parea yni gyante, na ca tny adhyne pratyaya iyate, ki tarhi, smalakae
aukthikye vartamna uktha-abda pratyayam utpdayati /
uktham adhte aukthika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
758/2024
2/11/13
759/2024
2/11/13
uktha /
lokyata /
nyya /
nysa /
nimitta /
punarukta /
nirukta /
yaja /
carc /
dharma /
krametara /
laka /
sahit /
pada /
krama /
saghta /
vr
tti /
sagraha /
gugua /
yurveda /
strntdakalpde /
vidylakaakalpntt /
vidycnagakatradharmasasargatriprv /
khynkhyyiketihsapurebhya hak /
sarvasder dvigo ca la /
anusrlakyalakae ca /
dvipadi jyotii /
anupada /
anukalpa /
anugua /
ikanbahula padottarapadt /
ataae ikan /
patho bahulam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.61:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
760/2024
2/11/13
krama ity evam dibhya abdebhya vun pratyayo bhavati tadadhte tadveda ity etasmin viaye
/
ao 'pavda /
kramaka /
padaka /
krama /
pada /
ik /
mmas /
sman //
____________________________________________________________________
[#379]
anubrhmad ini || PS_4,2.62 ||
_____START JKv_4,2.62:
anubrhmaa-abdt ini pratyayo bhavati tadadhte tadveda ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
brhmaa-sadr
o 'ya grantha anubrhmaam /
tad adhte anubrhma /
anubrhmainau, anubrhmaina /
mattvarthena ata ini-hanau (*5,2.115) iti inin siddham ? tatra+etasm hann api prpnoti /
anabhidhnn na bhaviyati ? ao nivr
tty-artha tarhi vacanam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.63:
vasanta ity evam dibhya hak pratyayo bhavati tadadhte tadveda ity asmin viaye /
ao 'pavda /
vasanta-sahacarito 'ya grantha vasanta /
tam adhte vsantika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
761/2024
2/11/13
vrika /
vasanta /
vararadam /
hemanta /
iira /
prathama /
gua /
carama /
anugua /
aparvan /
atharvan //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.64:
prokta-sahacarita pratyaya prokta /
prokta-pratyayntd adhyetr
veditro utpannasya lug bhavati /
pinin prokta pinyam /
tad adhte pinya /
piala /
striy svare ca viea /
piny brhma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.65:
stra-vcina ka-kra+upadhd upannasya pratyayasya lug bhavati /
aprokta-artha rambha /
pinyam aaka stram /
tad adhyate aak piny /
daak vaiyaghrapady /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
762/2024
2/11/13
trik kakr
tsn /
sakhyprakr
ter iti vaktavyam /
iha m bht, mahvrttika stram adhte mhvrttika /
klpakam adhte klpaka /
kopadht iti kim ? catuayam adhte ctuaya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.66:
prokta-grahaam anuvartate /
chandsi brhmani ca proktapratyayntni tadviayy eva bhavanti /
adhyetr
veditr
ratyayaviayi /
ananyabhvo viaya-artha /
tena svtantryam updhyntarayogo vakya ca nivartate /
[#380]
kahena proktam adhyate kah /
maud /
paippald /
rcbhina /
vjasaneyina /
brhamani khalv api - tina /
bhlllavina /
yyanina /
aitareyia /
brhmaa-grahaa ki, yvat chanda eva tad ? brhmaaviea-pratipatty-artham /
iha tadviayat m bht, yjavalkyena proktni brhmanni yjavalkyni /
saulabhni /
cakro 'nukta-samuccaya-artha /
kalpe - kyapina /
kauikina /
stre - prario bhikava /
aillino na /
karmandina /
kr
vina /
chando-brhmani iti kim ? pinya vykaraam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
763/2024
2/11/13
paig kalpa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.67:
tat iti pratham samarthavibhakti /
asmin iti pratyayrtha /
asti t prakr
tyartha-vieaam /
iti-karao vivaka-artha /
dee tannamni iti pratyayrtha-vieaam /
tat iti rathamsamarthd asmin iti saptamyarthe yathvihita pratyayo bhavati, yat
prathamsamartham asti cet tad bhavati yad asmin iti nirdia dea cet sa tannm bhavati,
pratyayntanm, iti-karaas tata ced vivak /
udumbar asmin dee santi audumbara /
blbaja /
prvata /
matvarthypavdo yoga //
____________________________________________________________________
tena nirvr
t tam || PS_4,2.68 ||
_____START JKv_4,2.68:
tena iti tr
tysamartht nirvr
ttam ity etasmin viaye yathvihita pratyayo bhavati
deanmadheye gamyamne /
dee tannamni iti caturv api yogeu sambadhyate /
sahasrea nirvr
tt shasr parikh /
kumbena nirvr
tt kaumb nagar /
hetau kartari ca yathyoga tr
ty samartha-vibhakti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
764/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.69:
tasya iti ahsamarthn nivsa ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati
deanmadheye gamyamne /
nivasanty asminn iti nivsa /
r
junv nivso dea rjunvo dea /
aiba /
udiha //
____________________________________________________________________
adrabhava ca || PS_4,2.70 ||
_____START JKv_4,2.70:
prv samarthavibhaktir anuvartate /
tasya iti ahsamartht adrabhava ityetasminnarthe yathvihita pratyayo bhavati /
vidiy adrabhava nagara vaidiam /
haimavatam /
cakra prve traym arthnm iha sannidhna-artha /
tena+uttareu /
catvro 'py arth sambadhyante //
____________________________________________________________________
[#381]
or a || PS_4,2.71 ||
_____START JKv_4,2.71:
catvro 'rth anuvartante /
u-varntt prtipadikt yathavihita samarthavibhakti-yuktt a pratyayo bhavati tad asminn
asti ity evam div artheu /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
765/2024
2/11/13
ao 'pavda /
arau - raavam /
kakatu - kkatavam /
karkaelu - krkaelavam /
nady tu paratvn matub bhavati /
ikumat /
aadhikra prk substvdibhyo 'a //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.72:
bahvac aga yasya asau bahvajagao matup, tadantt prtipadikt a pratyayo bhavati
cturarthika /
ao 'pavda /
aiukvatam /
saidhrkvatam /
bahvajagt iti kim ? himatam /
yvamatam /
aga-grahaa bahvaj iti tad vieaam yath vijyate, matvanta-vieaa m vijyi iti /
mlvat nivso mlvatam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.73:
bahvaca prtipadikt a pratyayo bhavati cturarthika kpev abhidheyesu /
ao 'pavda /
yathsambhavamarth sambadhyante /
drghavaratrea nirvr
tta kpa dairghavaratra /
kpilavaratra //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
766/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
sakaldibhya ca || PS_4,2.75 ||
_____START JKv_4,2.75:
kpeu iti nivr
ttam /
sakala ity evam dibhya a pratyayo bhavati cturarthika /
ao 'pavda /
yathsambhavam arthasambandha /
sagata kala sakala /
saklena nirvr
tta skala /
paukala /
[#382]
sakala /
pukala /
udvapa /
uupa /
utpua /
kumbha /
vidhna /
sudaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
767/2024
2/11/13
sudatta /
subhta /
sunetra /
supigala /
sikat /
ptk /
plasa /
klsa /
pala /
nivea /
gavea /
gambhra /
itara /
arman /
ahan /
loman /
veman /
varua /
bahula /
sadyoja /
abhiikta /
gobhr
t/
rjabhr
t/
gr
ha /
bhr
ta /
bhalla /
mla /
vr
t //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.76:
dee tannamni ity asya vieana sauvrdaya, strtva ca /
ypprtipadikt a pratyayo bhavati cturarthika, ao 'pavda, sauvre strlige dee vcye
slve prci /
sauvre tvat - dattamitrea nirvr
tt nagar dttmitr /
slve - vidhmgnin nirvr
tt vaidhmgn /
prci khalv api - kakandena nirvr
tt kkand /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
768/2024
2/11/13
mkand /
maicar /
jru //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.77:
substu ity evam dibhya a pratyayo bhavati cturarthika /
aa u-varnta-lakaasya kpa-lakaasya ca apavda /
suvsto adrabhava nagara sauvstavam /
vravam /
agrahaa nady matupo bdhana-artham /
sauvstav nad /
suvstu /
varu /
bhau /
khau /
seclin /
karprin /
ikhadin /
garta /
karkaa /
akara /
kr
a /
karka /
karkadh mat /
gohya /
ahisaktha /
vr
t //
____________________________________________________________________
ro || PS_4,2.78 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
769/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.78:
roabdd an pratyayo bhavati cturarthika /
yathsambhavam arthasambandha /
kpalakaasya ao 'pavda /
ro iti ko 'ya nirdeo, yvat pratyayavidhau pacam yukt ? sarvvasthapratipattyartham
evam ucyate /
ro-abda sarvavastho '-pratyayam utpdayati, kevalas tadanta ca /
raua /
jakaroa /
saihikaroa //
____________________________________________________________________
[#383]
ka-upadhc ca || PS_4,2.79 ||
_____START JKv_4,2.79:
ka-kra-upadht ca prtipadikt an pratyayo bhavati cturarthika /
yathsambhavam arthasambandha /
kpa-lakaasya+uvarnal-akaasya ca ao 'pavda /
kracchidrika kpa /
kraveaka /
kr
kavkun nirvr
tta krkavkavam /
traiakavam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.80:
vudaya spatadaa pratyay, arhadayo 'pi saptadaa+eva prtipadikaga /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
770/2024
2/11/13
771/2024
2/11/13
arva /
veman /
vila /
romaka /
abala /
ka /
roman /
varvara /
sukara /
skara /
pratara /
sudr
a /
puraga /
sukha /
dhma /
ajina /
vinat /
avanata /
vikughsa /
arus /
avaysa /
maudgalya /
kr
vdi /
r
ydibhya ka pratyayo bhavati /
r
yaka /
nyagrodhaka /
r
ya /
nyagrodha /
ir /
nilna /
nivsa /
nidhna /
nivta /
nibaddha /
vibaddha /
parigha /
upagha /
uttarman /
sthlabhu /
khadira /
arkar /
anau /
parivaa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
772/2024
2/11/13
veu /
vraa /
r
ydi /
kumuddibhya hac pratyayo bhavati /
kumudikam /
arkarikam /
kumuda /
arkar /
nyagrodha /
itkaa /
garta /
bja /
avattha /
balvaja /
parivpa /
ira /
yava /
kpa /
vikakata /
kumuddi /
[#384]
kdibhya ila pratyayo bhavati /
kilam /
vilam /
ka /
va /
avattha pala /
pya /
via /
tr
a /
nara /
caraa /
kardama /
karpra /
kaaka /
gr
ha /
kdi /
tr
dibhya a pratyayo bhavati /
tr
aa /
naaa /
tr
a /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
773/2024
2/11/13
naa /
busa /
para /
vara /
caraa /
ara /
jana /
bala /
lava /
vana /
tr
di /
prekdibhya ini-pratyayo bhavati /
prek /
halak /
prek /
halak /
bandhuk /
dhruvak /
kipak /
nyagrodha /
irkua /
prekdi /
amdibhyo rapratyayo bhavati /
amara /
aman /
ya /
ra /
mna /
darbha /
vr
nda /
gua /
khaa /
naga /
ikh /
amdi /
sakhydibhyo ha pratyayo bhavati /
skheyam /
skhidatteyam /
sakhi /
sakhidatta /
vyudatta /
gohita /
bhalla /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
774/2024
2/11/13
pla /
cakrapla /
cakravla /
chagala /
aoka /
karavra /
skara /
sakara /
sarasa /
samala /
sakhydi /
sakdibhyo yapratyayo bhavati /
skyam /
kampilyam /
saka /
kmpilya /
samra /
kamara /
rasena /
supathin /
sakthaca /
ypa /
aa /
ega /
aman /
ka /
malina /
trtha /
agasti /
virata /
cikra /
viraha /
nsik /
sakdi /
baldibhyo ya pratyayo bhavati /
balya /
kulyam /
bala /
vula /
tula /
ula /
ula /
kavala /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
775/2024
2/11/13
vana /
kula /
baldi /
pakdibhya phak pratyayo bhavati /
pkyaa /
tauyana /
paka /
tua /
aa /
kambalika /
citra /
aman /
atisvan /
pathin pantha ca /
pakdi /
kardibhya phi pratyayo bhavati /
kryani /
vsihyani /
[#385]
kara /
vasiha /
alua /
ala /
upada /
anauhya /
pcajanya /
sthir /
kulia /
kumbh /
jvant /
jitva /
avat /
kardi /
sutagamdibhya i pratyayo bhavati /
sautagami /
maunicitti /
sutagama /
municitta /
vipracitta /
mahputra /
veta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
776/2024
2/11/13
gaika /
ukra /
vigra /
bjavpin /
van /
arjuna /
ajira /
jva /
sutagamdi /
pragadinndibhya jya pratyayo bhavati /
prgadyam /
pragadin /
magadin /
aradin /
kaliva /
khaiva /
gaiva /
cra /
mrjra /
kovidra /
pragadydi /
varhdibhya kak pratyayo bhavati /
vrhakam /
plakam /
varha /
pala /
ira /
pinaddha /
stha /
vidagdha /
vijagdha /
vibhagna /
bhu /
khadira /
arkar /
varhdi /
kumuddibhya hak pratyayo bhavati /
kaumudikam /
kumuda /
gomatha /
rathakra /
daagrma /
avattha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
777/2024
2/11/13
lmal /
kuala /
munisthla /
ka /
mucukara /
kumuddi /
ira-abdo 'rhadiu, kumuddiu, varhdiu ca pahyate, autsargiko 'pi tata iyate, tasya ca
varadiu daranl lub bhavati /
tath ca+uktam, irmadrabhavo grma ir, tasya vana iravanam iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.81:
dee tannmni ya cturarthika pratyaya bhavati, tasya deaviee anapade 'bhidheye lub
bhavati /
grmasamudyo janapada /
pacln nivso janapada pacl /
kurava /
matsy /
ag /
ba /
magadh /
suhm /
pur /
iha kasmn na bhavati, udumbar asmin santi audumbaro janapada, vaidio janapada iti ?
tannmni iti vartate /
na ca atra lubanta tannmadheya bhavati //
____________________________________________________________________
varaa-dibhya ca || PS_4,2.82 ||
_____START JKv_4,2.82:
varaa ity evam dibhya utpannasya cturarthikasya pratyayasya lup bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
778/2024
2/11/13
ajanapadrtha rambha /
varanm adrabhava nagara vara /
r
g /
lmalaya /
cakro 'nuktasamuccayrtha kr
tigaatmasya bodhayati /
kaukabadary adrabhavo grma kaukabadar /
ir /
kc /
vara /
prvau godau /
ligyyana /
par /
r
g /
lmalaya /
sadv /
vaiki /
vaika /
jlapada /
mathur /
ujjayin /
gay /
takail /
ura /
akr
ty //
____________________________________________________________________
[#386]
arkary v || PS_4,2.83 ||
_____START JKv_4,2.83:
arkar-abdd utpannasya cturarthikasya pratyayasya v lub bhavati /
v-grahaa kim, yvat arkar-abda kumuddiu varhdiu ca pahyate, tatra
phasamarthyt pratyayasya pake ravaa bhaviyati ? eva tarhy etaj jpayati, arkarabdd autsargiko bhavati, tasya aya vikalpito lup iti /
arkar /
rkaram /
gaaphc ca ravaam uttarastre vihitau ca dvau pratyayau, tad eva a rpi bhavanti /
arkar, rkaram, arkarikam, rkarakam , rkarikam, arkaryam iti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
779/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
hak-chau ca || PS_4,2.84 ||
_____START JKv_4,2.84:
arkar-abdt hak cha ity etau pratyayau bhavata cturarthikau /
yathsambhavam arthasambandha /
rkarikam /
arkaryam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.85:
nadym abhidheyy matup pratyayo bhavati cturarthika /
tannmno deasya vieaa nad /
udumbar yasy santi udumbaravat /
maakvat /
vravat /
pukarvati /
ikumat /
drumat /
iha kasmn na bhavati, bhgrath, bhaimarath ? matubantasya atannmadheyatvt //
____________________________________________________________________
madhvdibhya ca || PS_4,2.86 ||
_____START JKv_4,2.86:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
780/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.87:
kumuda naa vetasa ity etebhya abdebhya matup pratyayo bhavati cturarthika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
781/2024
2/11/13
kumudvn /
navn /
vetasvn /
mahic ca+iti vaktavyam /
mahimn nma dea //
____________________________________________________________________
[#387]
naa-d valac || PS_4,2.88 ||
_____START JKv_4,2.88:
naa-da-abdbhy valac pratyayo bhavati cturarthika /
yathsambhavam arthasambandha /
navalam /
dvalam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.89:
ikh-abdt valac pratyayo bhavati cturarthika /
yathsambhavam arthasambandha /
ikhvala nma nagaram /
matup-prakarae 'pi ikhy valaca vakyati, tadadertha vacanam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
782/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.90:
utkara ity evam dibhya cha pratyayo bhavati cturarthika /
yathsambhavam arthasambandha /
utkaryam /
apharyam /
utkara /
saphala /
aphara /
pippala /
pippalmla /
aman /
arka /
para /
supara /
khaljina /
i /
agni /
tika /
kitava /
tapa /
aneka /
pala /
tr
ava /
picuka /
avattha /
akkudra /
bhastr /
vil /
avarohita /
garta /
la /
anya /
janya /
ajina /
maca /
carman /
utkroa /
nta /
khadira /
rpaya /
yvanya /
naiva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
783/2024
2/11/13
baka /
nitnta /
vr
ka /
indravr
ka /
rdravr
ka /
arjunavr
ka /
utkardi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.91:
naa ity evam dn kuggamo bhavati, cha ca pratyaya cturarthika /
yathsambhavamarthasambandha /
naakyam /
plakadyam /
naa /
plaka /
bilva /
veu /
vetra /
vetasa /
tr
a /
iku /
kha /
kapota /
krucy hrasvatva ca /
takannalopaca //
____________________________________________________________________
ee || PS_4,2.92 ||
_____START JKv_4,2.92:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
784/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.93:
rriya /
avrapra /
[#388]
ee iti lakaa ca adhikra ca /
caku gr
hyate ckua rpam /
rvaa abda /
dr
adi pi drad saktava /
ulkhale kua aulkhalo yvaka /
avair uhyate vo ratha /
caturbhir uhyate ctura akaam /
caturday dr
yate cturdaa raka iti //
____________________________________________________________________
785/2024
2/11/13
rriya /
avrapra /
vigr
htd api iyate /
avra /
pra /
vipartc ca /
prvra /
prakr
ti-viea+updna-mtrea tvat pratyay vidhyante /
te tu jtdayo 'rth samartha-vibhaktaya ca purastd vakyante //
grmd yakhaau (*4,2.93) /
grma-abdt ya kha ity etau pratyayau bhavata /
grmya, grma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.95:
katri ity evam dibhyo haka pratyayo bhavati /
ktreyaka /
aumbheyaka /
katri /
umbhi /
pukara /
modana /
kumbh /
kuina /
nagara /
vaj /
bhakti /
mhimat /
carmavat /
grma /
ukhy /
kuyy yalopa ca /
katrydi //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
786/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.96:
kula-kuki-grv-abdebhyo yathsakhya van asi alakra ity eteu jatdiv artheu haka
pratyayo bhavati /
kauleyako bhavati v cet /
kaulo 'nya /
kaukeyako bhavati asi cet /
kauko 'nya /
graiveyako bhavati alakra cet /
graivo 'nya //
____________________________________________________________________
[#389]
nady-dibhyo hak || PS_4,2.97 ||
_____START JKv_4,2.97:
nad ity evam dibhyo hak pratyayo bhavati /
ndeyam /
mheyam /
prvanagar-abdo 'tra pahyate /
paurvanagareyam /
kecit tu prvanagir iti pahanti, vicchidya ca pratyaya kurvanti, paureyam, vneyam, gaireyam iti
/
tad ubhayam api darana pramam /
nad /
mah /
vras /
rvast /
kaumb /
navakaumb /
kaphar /
khdir /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
787/2024
2/11/13
prvanagar /
pv /
mv /
slv /
drv /
dlv /
vsenak /
vaavy vr
e //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.98:
daki pact puras ity etebhya tyak prayayo bhavati aiika /
dkitya /
pctya /
paurastya //
____________________________________________________________________
kpiy phak || PS_4,2.99 ||
_____START JKv_4,2.99:
kpi-abdt phak pratyayo bhavati aiika /
akro -artha /
kpiyana madhu /
kpiyan drk /
bhlyurdipardibhya ca+iti vaktavyam /
bhlyan /
aurdyan /
prdyan //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
788/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.100:
raku-abdd a pratyayo bhavati, cakrt phak ca aiiko 'manusye 'bhidheye /
rkavo gau, rkavyao gau /
amanusye iti kim ? rkavako manusya /
nanu ca raku-abda kacchdiu pahyate, tatra ca manuya-tasthayor vu (*4,2.134) iti
manusye paratvd vuaiva bhavitavya, kacchdiphdamanusye a api siddha, kim iha
manusya-pratiedhena agrahanena ca ? tad ucyate, na+eva ayam manusyapratiedha, ki
tarhi, naivayaktanyyena manusyasadr
e prini pratipatti kriyate /
tena rkava kambala iti phak na bhavati /
vieavihitena ca phak ao bdh m bht ity a-grahaam api kriyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.101:
div prc apc udac pratyac ity etebhyo yat pratyayo bhavati aisika /
divyam /
prcyam /
apcyam /
udcyam /
pratcyam /
avyayt tu klavcina paratvt yuyulau bhavata /
prktanam //
____________________________________________________________________
[#390]
kanthyhak || PS_4,2.102 ||
_____START JKv_4,2.102:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
789/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.103:
kanthy ity eva /
varau y kanth tasy vuk pratyayo bhavati aiika /
hako 'pavda /
varurnma nada, tatsampo deo varu /
tadviayrtha-vcina kanth-abddaya pratyaya /
tath hi - jta himavatsu knthakam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.104:
avyayt tyap pratyayo bhavati aiika /
amehakvatasitrebhyas tyadvidhir yo 'vyayt smr
ta /
ninirbhy ghruvagatyo ca praveo niyame tath //
amtya /
ihatya /
kvatya /
itastya /
tatratya /
yatratya /
parigaana kim ? auparia paurasta /
prasta /
vr
ddhttudho bhavati /
rtya /
tyab nerghruve /
niyata ghruvam nityam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
790/2024
2/11/13
niso gate /
nirgato varramebhya niya caldi /
visa chandasi /
vis abdc chandasi tyap pratyayo bhavati /
viyo vardhate crursu /
aray o vaktavya /
ray sumanasa /
drdetya /
dretya pathika /
uttardha /
auttarham //
____________________________________________________________________
[#391]
aiameo-hya-vaso 'nyatarasym || PS_4,2.105 ||
_____START JKv_4,2.105:
aiamas hyas vas ity etebhyo 'nyatarasy tyap patyayo bhavati aiika /
aiamastyam, aiamastanam /
hyastyam, hyastanam /
vastyam, vastanam /
vasastu ca (*4,3.15) iti ha api tr
tyo bhavati /
auvastikam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.106:
tra-uttarapadt rpya-uttarapadc ca prtipadikd yathsakhyam a a ity etau pratyayau
bhavata aiikau /
ao 'pavdau /
kkatram /
plvalatram /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
791/2024
2/11/13
rpyottarapadt - vrkarpyam /
aivarpyam /
trarpyntt iti nokta bahuc-pratyaya-prvd m bht iti /
bhurpyam /
aeva bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.107:
asajym iti prakr
ti-vieaam /
dik-prvapadt prtipadikt asaj-viayt a patyayo hbavati aiika /
ao 'pavada /
paurvala /
dkiala /
parala /
asajym iti kim ? prvaiukmaama /
aparaiukmaama /
dikakhye sajym (*2,1.50) iti samsa /
prc grmanagarm iti uttarapada-vr
ddhi /
pada-grahaa svarpavidhinirsrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.108:
dik-prvapadt ity eva /
dik-prvapadt madra-abdd a pratyayo bhavati aiika /
paurvamadra /
paramadra /
dio 'madrm (*7,3.13) iti paryudsd divr
ddhir eva //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
792/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
[#392]
prastha-uttarapada-paladydi-ka-upadhda || PS_4,2.110 ||
_____START JKv_4,2.110:
prasthottarapadta paladydibhya kakropadht ca prtipadikd a pratyayo bhavati aisika /
udcyagrmalakaasya ao 'pavda /
mdrprastha /
mhakrastha /
paladydibhya - plada /
priada /
kakropadht - nailnaka /
caiytaka /
paladydiu yo vhkagrma, tata haihayo apavda /
yath - gauh, naitak iti /
gomat-abda pahyate, tato ropadheto prcm (*4,2.123) iti vuo 'pavda /
vhka-abda kopadho 'pi puna pahyate para cha (*4,2.114) bdhitum /
agrahaa bdhakabdhanrtham /
palad /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
793/2024
2/11/13
pariat /
yakr
lloman /
romaka /
klaka /
paaccara /
vhka /
kalaka /
malaka /
kamalaka /
kamalabhid /
goh /
kamalakra /
bhukta /
naitak /
parikh /
rasena /
gomat /
udayna /
paladydi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.111:
gotram iha na pratyaya-artho na ca prakr
tivieaam /
tarhy eva sambadhyate, kavdibhyo gotre ya pratyayo vihita, tadantebhya eva a pratyayo
bhavati aiika /
chasya apavda /
kv chtr /
gaukak //
____________________________________________________________________
ia ca || PS_4,2.112 ||
_____START JKv_4,2.112:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
794/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.113:
dvy-aca prtipadikt prcya-bharata-gotrd iantd a pratyayo na bhavati /
prvea prpta pratiidhyate /
paigy /
pauhy /
caidy /
pauky /
ky /
py /
dvyaca iti kim ? pnngr /
prcyabharateu iti kim ? dk /
ky iti katham udhr
ta, yvat kydibhya ha - ihbhy bhavitavyam ? na+etad asti
/
deavcina kiabdasya tatra grahaa caidi-abdena shacaryt /
gotrt tu vr
ddhccha eva bhavati /
jpakd anyatra prcya-grahaena bharata-grahaa na bhavati iti sva-abdena bharatnm
updna kr
tam //
____________________________________________________________________
[#393]
vr
d dhc cha || PS_4,2.114 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
795/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.114:
gotre iti na anuvartate /
smnyena vidhnam /
vr
ddht prtipadikt cha pratyayo bhavati aiika /
ao 'pavda /
grgya /
vtsya /
lya /
mlya /
avyaya-tra-rpya-uttarapada-udcya-grma. ka-upadha-vidhn tu paratvd bdhate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.115:
vr
ddht ity eva /
bhavac-chabdd vr
ddht hak-chasau pratyayau bhavata aiikau /
chasya apavdau sakra padasaja-artha /
bhavatastyadditvd vr
ddha-saj /
bhvatka /
bhavadya /
avr
ddht tu bhavata aturaeva bhavati /
bhvata //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.116:
ki ity evam dibhya ha iha ity etau pratyayau bhavata aiikau /
ikra uccranrtha /
akra evobhayatra viparyastadeo 'nubandha /
strpratyaye viea /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
796/2024
2/11/13
kik /
kik /
baidik /
baidik /
vr
ddht ity atra anuvartate /
ye tu avr
ddh pahyante, vacanaprmyt tebhya pratyaya-vidhi /
devadatta-abda pahyate, tasya e prc dee (*1,1.75) iti vr
ddhasaj /
daivadattika /
vhkagrmasya tu na asti vr
ddhasaj /
daivadatta /
katha bhye udhr
ta v nmadheyasya vr
ddhasaj veditavy devadatty, daivadatt
iti, yvat vr
ddhasaj-apake kyditvt haihbhy bhavitavyam ? tatra+eva
varayanti, v nmadheyasya iti vyavasthita-vibheyam, s che kartavye bhavati, haihayor
na bhavati iti /
ki /
ceti /
saj /
savha /
acyuta /
mohamna /
akulda /
hastikar /
kudman /
hiraya /
karaa /
godhana /
bhauriki /
bhauligi /
arindama /
sarvamitra /
devadatta /
sdhumitra /
dsamitra /
dsagrma /
saudhvatna /
yuvarja /
uparja /
sindhumitra /
devarja /
paddiprvapadt klt /
patklik, patklik /
aurdhvaklik, aurdhvaklik /
ttklik, ttklik //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
797/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
vhkagrmebhya ca || PS_4,2.117 ||
_____START JKv_4,2.117:
vr
ddht ity eva /
vhkagrma-vcibhya vr
ddhebhya haihau pratyayau bhavata aiikau /
chasya apavdau /
kalik, kalik /
mnthavik, mnthavik //
____________________________________________________________________
[#394]
vibh+unareu || PS_4,2.118 ||
_____START JKv_4,2.118:
vr
ddht iti vartate, vhkagrmebhya iti ca /
unaresu ye vhkagrm, tadvcibhyo vr
ddhebhya prtipadikebhya vibh haihau
pratyayau bhavata /
hvajlik, hvajlik, hvajly /
saudaranik, saudaranik, saudarany //
____________________________________________________________________
or dee ha || PS_4,2.119 ||
_____START JKv_4,2.119:
vr
ddht eti nvuvartate, uttarastre punarvr
ddhagrahat /
u-varntt deavcina prtipadikt ha pratyayo bhavati aiika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
798/2024
2/11/13
naidakaruka /
varajambuka /
dee iti kim ? paochtr pav /
haihayo prakarae haa kevalasya anuvr
tti na labhyate iti ha-grahaa kr
tam //
____________________________________________________________________
vr
d dhat prcm || PS_4,2.120 ||
_____START JKv_4,2.120:
or dee ity eva /
u-varntt vr
ddht prgdeab-vcina /
prtipadikt ha pratyayo bhavati aiika /
hakajambuka /
kajambuka /
npitavstuka /
prvea+eva hai siddhe niyamrtha vacanam, vr
ddhd eva prcm avr
ddhn na bhavati iti /
mallavstu - mllavstava //
____________________________________________________________________
dhanva-ya-upadhd vu || PS_4,2.121 ||
_____START JKv_4,2.121:
vr
ddht iti vartate, dee iti ca /
dhanva-vcino ya-kra-upadhc ca dea-abhidhyino vr
ddht prtipadikt vu pratyayo bhavati
aiika /
dhanva-abdo marudea-vacana /
predhanvaka /
airvataka /
yopadht - skyaka /
kampilyaka //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
799/2024
2/11/13
prastha-pura-vahntc ca || PS_4,2.122 ||
_____START JKv_4,2.122:
vr
ddht ity eva, dee iti ca /
anta-abda pratyekam abhisambadhyate /
prasthapura vaha ity evam antt dea-vcina prtipadikd vr
ddhd vu pratyayo bhavati
aiika /
chasya apavda /
mlprasthaka /
nndpuraka /
kntpuraka /
pailuvahaka /
phlgunvahaka /
purnto ropadhastata uttarastraiaiva siddham aprgartham iha grahaam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.123:
vr
ddhat ity eva, dee iti ca /
tadviesaa prggrahaam /
ra-upadht krntc ca pragdea-vcino vr
ddhd vu pratyayo bhavati aiika /
chasya apavda /
paliputrak aikacakrak /
ta khalv api - kkand /
kkandaka /
mkand /
mknadaka /
prcm iti kim ? dttmitrya /
taparakara vispartham //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
800/2024
2/11/13
[#395]
janapada-tadavadhyo ca || PS_4,2.124 ||
_____START JKv_4,2.124:
vr
ddht ity eva, dee iti ca /
tadvieana janapada-tadavadh /
vr
ddhj janapada-vcina tadavadhi-vcina ca prtipadikt vu pratyayo bhavati aisika /
chasya apavda /
bhisraka /
daraka /
janapadvadhe khalv api aupuaka /
ymyanaka /
tadavadher api janap eva gr
hyate na grma /
kim artha tarhi grahaam ? bdhakabdhana-artham /
gartottarapadc cha bdhitv vu eva janapada-avadher bhavati /
traigartaka //
____________________________________________________________________
avr
d dhd api bahuvacana-viayt || PS_4,2.125 ||
_____START JKv_4,2.125:
janapada-tadavadhyo ity eva /
avr
ddhd vr
ddhc ca janapadt tadavadhi-vcina ca bahuvanaca-viayt prtipadikd vu
pratyayo bhavati aisika /
achayor apavda /
avr
ddhj janapadt tvat - ag /
vag /
kalig /
gaka /
vgaka /
kligaka /
avr
ddhj janapada-avadhe - ajamh /
ajakrandr /
jamhaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
801/2024
2/11/13
jakrandaka /
vr
ddhj janapadt - drv /
jmbv /
drvaka /
jmbvaka /
vr
ddhj janapadvadhe - klajar /
vaikuli /
klajaraka /
vaikuliaka /
viaya-grahaamanayatra bhvrtham /
janapada-ekaea-bahutve m bht /
vartanya /
vrtana /
apigrahaa kim yvat vr
ddhta prvea+eva siddham ? takrakauinyanyyena bdh m
vijyi iti samuccyate //
____________________________________________________________________
kaccha-agni-vaktra-garta-uttarapadt || PS_4,2.126 ||
_____START JKv_4,2.126:
dee ity eva uttarapada-abda pratyekam abhisambadhyate /
kaccha-ady-uttarapadd deavcina /
prtipadikc ca avr
ddhd vr
ddhc ca vu pratyayo bhavati aiika /
chaor apavda /
drukacchaka /
paippalkacchaka /
kgnaka /
vaibhujgnaka /
aindravaktraka /
saindhuvaktraka /
bhugartaka /
ckragartaka //
____________________________________________________________________
dhmdibhya ca || PS_4,2.127 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
802/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.127:
dhmdibhyo deavacibhya prtipadikebhya vu pratyayo bhavati aiika /
ader apavda /
dhaumaka /
khaka /
ptheya-abda pahyate, tasya yopadhtvd eva vui siddhe smarthyd adertha
grahaam /
tath videha-anartaabdayo janapada-lakae vui siddhe 'dertha pha /
videhn katriy sva vaidehakam /
nartakam /
samudra-abda pahyate, tasya nvi manuye ca vu iyate /
smudrik nau /
smudrako manusya /
anyatra na bhavati, smudra jalam iti /
dhma /
khaa /
adana /
rjunda /
dyanasthal /
mhakasthal /
ghoasthal /
masthal /
rjasthal /
rjagr
ha /
satrsha /
bhaksthal /
madrakla /
gartakla /
jkla /
dvyhva /
tryhva /
sahya /
varvara /
varcagarta /
videha /
narta /
mhara /
ptheya /
ghoa /
iya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
803/2024
2/11/13
mitra /
vala /
rj /
dhartarj /
avayta /
trtha /
klt sauvreu /
samudrnnvi manusye ca /
kuki /
antarpa /
dvpa /
arua /
ujjayin /
dakipatha /
sketa //
____________________________________________________________________
[#396]
nagart kutsana-prvyayo || PS_4,2.128 ||
_____START JKv_4,2.128:
nagara-abdt vu pratyayo bhavati aisika kutsane prvye ca gamyamne /
pratyayrtha-vieaa ca+etat, kutsane prvye ca jtdau pratyayrtha iti /
kutsana nindanam /
prvya naipuyam /
kena aya muita panth gtre pakamlidhsara /
iha nagare manuyea sambhvyata etan ngarakea /
cor hi ngarak bhavanti /
kena+ida likhita citra manonetraviki yat /
iha nagare manuyea sambhvyata etan ngarakea /
prav hi ngarak bhavanti /
kutsanaprvyayo iti kim ? ngar brhma /
katrydiu tu sajabdena shacaryt sajngara pahyate, tasmin ngareyakam iti
pratyudhryam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
804/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.129:
araya-abdd vu pratyayo bhavati aisiko manusye 'bhidheye /
aupasakhynikasya asya apavda /
rayako manusya /
pathydhyyanyyavihramanusyahastiu iti vaktavyam /
rayaka panth /
rayako 'dhyya /
rayako nyya /
rayako vihra /
rayako manuya /
rayako hast /
v gomayesu /
ray, rayak gomay /
etesu iti kim ? ray paava //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.130:
kuru yugandhara ity etbhy vibh vu pratyayo bhavati aiika /
kauravaka, kaurava /
yaugandharaka , yaugandhara /
janapada-abdv etau, tbhym avr
ddhd api iti nitye vui prpte vikalpa ucyate /
kuru-abda kacchdiv api pahyate, tatra vacand a api bhaviyati /
sai yugandhara-arth vibha /
manuyatatsthayo tu kuru-abdn nitya eva vu pratyayo bhavati, kauravako manusya,
kauravakamasya hasitam iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
805/2024
2/11/13
madra-vr
jyo kan || PS_4,2.131 ||
_____START JKv_4,2.131:
madra-vr
ji-abdbhy kan pratyayo bhavati aiika /
janapadavuo 'pavda /
madresu jta madraka /
vr
jika //
____________________________________________________________________
[#397]
kopadhd a || PS_4,2.132 ||
_____START JKv_4,2.132:
dee ity eva /
ka-kra-upadht prtipadikd a pratyayo bhavati aisika /
janapadavuo 'pavda /
anyatra janapada muktv prvea+eva kopadhd ai siddham /
r
ikeu jta rika /
mhiika /
a-grahaam u-varntd api yath syt, ikvkuu jta aikvka //
____________________________________________________________________
kaccha-dibhya ca || PS_4,2.133 ||
_____START JKv_4,2.133:
dee ity eva /
kaccha ity evam dibhyo deavcibhya a pratyayo bhavati aisika /
vuder apavda /
kccha /
saindhava /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
806/2024
2/11/13
vrava /
kaccha-abdo na bahuvacana-viaya, tasya manusya-tatsthayor vuartha pha /
vijpaka-abda pahyate, tasya kopadhatvd eva ai siddhe grahanam uttarrtham /
kaccha /
sindhu /
varu /
gandhra /
madhumat /
kamboja /
kamra /
slva /
kuru /
raku /
au /
khaa /
dvpa /
anpa /
ajavha /
vijpaka /
kulna /
kacchdi //
____________________________________________________________________
manusya-tatsthayor vu || PS_4,2.134 ||
_____START JKv_4,2.134:
kacchdibhya ity eva /
manuye manuyasthe ca jtdau pratyayrthe kacchdibhyo vu pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
kchako manusya /
kcchakam asya hasita, jalpitam /
kcchik c /
saindhavako manusya /
saindhavanasya hasita, jalpitam /
saindhavik c /
manuya-tatsthayo iti kim ? kccho gau /
saindhavo vrava //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
807/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.135:
slva-abda kacchdisu pahyate, tata prvea+eva manusya-tatsthayo vui siddhe
niyamrtha vacanam /
apadtv eva manusye manayasthe ca slva-abdd vu pratyayo bhavati /
slvako manusya /
salvakam asya hasitam, jalpitam /
apadtau iti kim ? slva padtirvrajati //
____________________________________________________________________
go-yavagvo ca || PS_4,2.136 ||
_____START JKv_4,2.136:
gavi yavgvm ca jtdau pratyayrthe slva-abdd bu pratyayo bhavati aisika /
kacchdyao 'pavda /
slvako gau /
slvik yavg /
slvamanyat //
____________________________________________________________________
[#398]
garta-uttarapadc cha || PS_4,2.137 ||
_____START JKv_4,2.137:
dee ity eva /
garta-uttarapadt dea-vcina prtipadikt cha pratyayo bhavati aisika /
ao 'pavda /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
808/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
gaha-dibhya ca || PS_4,2.138 ||
_____START JKv_4,2.138:
gaha ity evam dibhya prtipadikebhya cha pratyayo bhavati aisika /
ader apavda /
gahya /
antasthya /
dedhikre 'pi sabhava-apeka vieaa, na sarvem /
madhyamadhyama c carae iti pahyate, tasyyamartha /
madhya-abda pratyayasaniyogena madhyamam padyate /
madhyamy /
carae tu pratyayarthe a bhavati, mdhyam iti /
tad etad viea eva smaryate /
pr
thivmadhyasya madhyamabhva /
caraasambandhena nivsalakao ' iti ca /
mukhaprvatasor lopa ca /
mukhatyam /
prvatyam /
kugjanasya parasya ca /
janakyam /
parakyam /
devasya ca+iti vaktavyam /
devakyam /
veukdibhya cha vaktavya /
kr
tigao 'yam /
vaiukyam /
vaitrakyam /
auttarapadakyam /
prsthakyam /
mdhyamakyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
809/2024
2/11/13
gaha /
antastha /
sama /
viama /
madhyamadhyama c carae /
uttama /
aga /
vaga /
magadha /
prvapka /
aparapaka /
adhamakha /
uttamakha /
samnakha /
ekagrma /
ekavr
ka /
ekapala /
evagra /
ivan /
avasyand /
kmaprastha /
khyani /
kverai aiiri /
augi /
suri /
hisi /
mitri /
vyi /
vaidaji /
bhauji /
hyavi /
nr
asi /
sauvi /
praki /
agniarman /
devaarman /
rauti /
raaki /
vlmki /
kemavr
ddhin /
uttara /
antara /
mukhaprvatasorlopa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
810/2024
2/11/13
janaparayo kukca /
devasya ca /
veukdibhya cha /
gahdi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.139:
dee ity eva /
tadvieana prg-grahaam /
prgdea-vcina kade prtipadikt cha pratyayo bhavati aisika /
ao 'pavda /
kaanagaryam /
kahaghoyam /
kaapalvalyam //
____________________________________________________________________
rja ka ca || PS_4,2.140 ||
_____START JKv_4,2.140:
asabhavd dedhikro na vieaam /
rja kakra ca antdeo bhavti cha ca pratyaya /
rjakyam /
deamtram iha vidheya, pratyaystu vr
ddhc cha (*4,2.114) ity eva siddha //
____________________________________________________________________
[#399]
vr
d dhd aka-ika-anta-kha-upadht || PS_4,2.141 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
811/2024
2/11/13
_____START JKv_4,2.141:
dee ity eva /
vr
ddhd dea-vcina aka ika ity evam antt khakropadhc ca prtipadikt cha pratyayo
bhavati aisika /
kopadha-lakaasya ao 'pavda /
vhkagrma-lakaasya ca pratyayasya, ropadheto prcm (*4,2.123) iti ca /
akntt tvat - rhaakyam /
draughaakyam /
ikntt - vapathikyam /
lmalikyam /
khopadht - kauiikhyam /
yomukhyam /
akeknta-grahae kopadha-grahaa sausukdyartham /
sausukyam /
mausukyam /
aindraveukyam //
____________________________________________________________________
kanth-palada-nagara-grma-hrada-uttarapadt || PS_4,2.142 ||
_____START JKv_4,2.142:
dee ity eva, vr
ddht iti ca /
kanthdy-uttarapadd dea-vcino vr
ddht prtipadikc cha pratyayo bhavati aiika /
vhkagramdi-lakaasya pratyayasya apavda /
dkikanthyam /
mhikikanthyam /
dkipaladyam /
mhikipaladyam /
dkinagaryam /
mhikinagaryam /
dkigrmyam /
mhikigrmyam /
dkihradyam /
mhikihradyam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
812/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
parvatc ca || PS_4,2.143 ||
_____START JKv_4,2.143:
parvata-abdc cha pratyayo bhavati aiika /
ao 'pavada /
parvatyo rj /
parvatya purua //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,2.144:
parvataabdc cha pratyayo bhavati v amanuye vcye /
prvea nitye prpte vikalpa ucyate /
parvatyni phalni, prvatni phalni /
parvatyamudakam, prvatamudakam /
amanuye iti kim ? parvatyo manuya //
____________________________________________________________________
kr
k aa-pard bharadvje || PS_4,2.145 ||
_____START JKv_4,2.145:
dee ity eva /
bhradvja-abdo 'pi dea-vacana eva, na gotra-abda /
prakr
ti-vieaam ca+etan, na pratyayrtha /
kr
kaapara-abdbhy bhradvjadea-vcibhy cha pratyayo bhavati aiika /
kr
kayam /
paryam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
813/2024
2/11/13
______________________________________________________
caturthdhyyasya tr
tya pda /
____________________________________________________________________
[#400]
yumad-asmador anyatarasy kha ca || PS_4,3.1 ||
_____START JKv_4,3.1:
dedhikro nivr
tta /
yumad-asmado kha pratyayo bhavati aiika /
cakrc cha ca /
anyatarasy-grahad yathprptam /
tad ete traya pratyay bhavanti, tatra vaiamyd yathsakhya na bhavati /
tyadditvd vr
ddha-sajakayor yumad-asmado che prpte pratyeka pratyayatraya
vidhyate /
yaumka /
smkna /
yumadya /
asmadya /
yaumka /
smka /
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.2:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
814/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.3:
ekavacana-parayor yumad-asmado tavaka mamaka ity etv deau bhavata
yathsakhya tasmin khai ai ca parata /
nimittayos tu yathsakhya prvavad eva na bhavati /
nanu ca na lumat agasya (*1,1.63) iti pratyayalakaa-pratiedhd ekavacana-parat
yumad-asmador na sambhavati ? vacant pratyayalakaam bhaviyati /
atha v na+eva+ida pratyayalakaa, ki tarhy anvartha-grahaam /
ekavacane yumad-asamd ekasya arthasya vcake tavaka-mamakv deau pratipadyete iti
stra-artha /
tvakna /
mmakna /
tvaka /
mmaka /
tasminn ai ca ity eva, tvadya /
madiya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
815/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.4:
ardha-abdt yat pratyayo bhavati aiika /
ao 'pavda /
ardhyam /
saprvapad ha vaktavya /
bleyrdhikam /
gautamrdhikam //
____________________________________________________________________
[#401]
para-avara-adhama-uttama-prvc ca || PS_4,3.5 ||
_____START JKv_4,3.5:
para avara adhama uttama ity eva prvc ca ardht yat pratyayo bhavati aiika /
parrdhyam /
avarrdhyam /
adhamrdhyam /
uttamrdhyam /
prva-grahaa kim ? para-avara-adhama-uttamebhya ity eva+ucyate, ardht iti vartate, tasya
tatprvat vijsyate ? para-avara-abdv adig-grahav api sta para sukham, avaram
sukham iti /
tatra kr
ta-arthatvd dik-abdapake parea hayatau sytm /
asmt prva-grahad yat pratyayo bhavati parrdhyam, avarrdhyam iti //
____________________________________________________________________
dik-prvapad ha ca || PS_4,3.6 ||
_____START JKv_4,3.6:
dik-prvapadd ardhntt prtipadikt ha pratyayo bhavati, cakrd yat ca aiika /
ao 'pavda /
paurvrdhikam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
816/2024
2/11/13
prvrdhyam /
dkirdhikam, dakirdhyam /
pada-grahaa svarpa-vidhinivraa-artham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.7:
dik-prvapadt ity eva /
grma-ekadea-vcino janapada-ekadeavcina ca prtipadikd dik-prvapadd ardhntd
a-haau pratyayau bhavata aiikau /
yato 'pavadau /
ime khalv asmka grmasya janapadasya v paurvrdha, paurvrdhik /
dkirdh, dkirdhik //
____________________________________________________________________
madhynama || PS_4,3.8 ||
_____START JKv_4,3.8:
madhya-abdn ma pratyayo bhavati aiika /
ao 'pavda /
madhyama /
de ca+iti vaktavyam /
dima /
avo 'dhasor lopa ca /
avamam /
adhamam //
____________________________________________________________________
a smpratike || PS_4,3.9 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
817/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.9:
a-kra pratyayo bhavati madhya-abdt smpratike jtdau pratyaya-arthe /
masya apavda /
smpratika nyyya, yuktam ucita, samamucyate /
ntidrgha ntihrasva madhya kham /
ntyutkr
o ntyavakr
o madhyo vaiykaraa /
madhy str //
____________________________________________________________________
[#402]
dvpd anusamudra ya || PS_4,3.10 ||
_____START JKv_4,3.10:
samudra-sampe yo dvpa, tasmd ya pratyayo bhavati aiika /
kacchdipht ao, manuyavua cpavda /
dvaipyam /
dvaipya bhavanto 'nucaranti cakram /
anusamudram iti kim ? dvaipakam /
dvaipamanyat //
____________________________________________________________________
kl ha || PS_4,3.11 ||
_____START JKv_4,3.11:
kla-viea-vcina prtipadikt ha pratyayo bhavati aiika /
ao 'pavda /
vr
ddht tu cha paratvd bdhate /
msika /
rdhamsika /
svatsarika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
818/2024
2/11/13
yathkathacid gua-vr
tty api kle vartamnt pratyaya iyate /
kdambapupikam /
vraihipallikam /
tatra jta (*4,3.25) iti prgata kldhikra //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.12:
arac-chabdt ha pratyayo bhavati rddhe 'bhidheye aiika /
r
tvaa apavda /
rddhe iti ca karma gr
hyate, na raddhvn purua, anabhidhnt /
radika rddham /
radam anyat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.13:
arada ity eva /
roge tape ca abhidheye arac-chabd ha pratyayo v bhavati aiika /
r
tvao 'pavda /
radiko roga /
radika tapa /
rado roga /
rada tapa /
rogtapayo iti kim ? rada dadhi //
____________________________________________________________________
ni-pradobhy ca || PS_4,3.14 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
819/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.14:
ni-pradoa-abdbhy ca vibh ha pratyayo bhavati aiika /
kl ha (*4,3.11) iti nitye hai prpte vikalpa ucyate /
naiikam, naiam /
prdoikam, prdoam //
____________________________________________________________________
vasas tu ca || PS_4,3.15 ||
_____START JKv_4,3.15:
vibh ity eva /
va-abdd vibha ha pratyayo hbavati, tasya ca tu-gamo bhavati /
tyap-pratyayo 'py ato vihita, aiamohya vaso 'nyatrasym (*4,2.105) iti /
etbhy mukte yuyulv api bhavata /
aivastika, vastya, vastana //
____________________________________________________________________
[#403]
sandhivela-dy-r
t u-nakatrebhyo ' || PS_4,3.16 ||
_____START JKv_4,3.16:
klt ity eva /
sandhivela-dibhya r
tubhyo nakatrebhya ca kla-vr
ttibhyo ' pratyayo bhavati aiika /
hao 'pavda /
a-grahaam vr
ddhcchasya (*4,2.114) bdhana-artham /
sandhiveldibhyas tvat - sndhivelam /
sdhyam /
r
tubhya - graimam /
aiiram /
naktrebhya - taiam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
820/2024
2/11/13
pauam /
sandhivel /
sandhy /
amvsy /
trayoda /
caturda /
pacada /
pauramas /
pratipad /
savatsart phalaparvao - svatsara phalam /
svatsara parva //
____________________________________________________________________
prvr
a eya || PS_4,3.17 ||
_____START JKv_4,3.17:
prvr
-abdd eya pratyayo bhavati aiika /
r
tvao 'pavda /
prvr
eya balhaka //
____________________________________________________________________
varbhyahak || PS_4,3.18 ||
_____START JKv_4,3.18:
vara-abd hak pratyayo bhavati aiika r
tvao 'pavda /
vrika vsa /
vrikamanulepanam //
____________________________________________________________________
chandasi ha || PS_4,3.19 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
821/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.19:
vara-abdt chandasi viaye ha pratyayo bhavati aiika /
hako 'pavda /
svare bheda /
nabha ca abhasya ca vrikvr
t //
____________________________________________________________________
vasantc ca || PS_4,3.20 ||
_____START JKv_4,3.20:
chandasi ity eva /
vasanta-abdc chandasi viaye ha pratyayo bhavati aiika /
r
tvao 'pavda /
madhu ca mdhava ca vsantikvr
t //
____________________________________________________________________
hemantc ca || PS_4,3.21 ||
_____START JKv_4,3.21:
chandasi ityeva /
hemanta-abdc chandasi viaye haj pratyayo bhavati aiika /
r
tvao 'pavda /
saha ca sahasya ca haimantikvr
t /
yogavibhga uttarrtha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
822/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.22:
hemanta-abdd a pratyayo bhavati, tatsaniyogena ca asya takra-lopa /
haimana vsa /
heimanam upalepanam /
sarvatra-grahaa chando 'dhikranivr
tty-artham /
chandasi bhy ca sarvatra+etad bhavati /
nanu ca chandasi iti na anuvartiyate ? saivn anuvr
tti abdena akhyyate pratyatndhikyena
prvastre 'pi sambandha-artham /
[#404]
haimantikam iti bhym api haa smaranti /
atha a ca iti cakra kim artha ? a, yathprpta ca r
tva iti /
ka punar anayor viea ? r
tvai hi takralopo na asti haimanti pakt pakti iti /
tad eva tri rpi bhavanti, haimantikam, haimantam, haimanam iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.23:
klt ity eva /
sya cira prhe prage ity etebhya avyayebhya ca klavcibhya yu-yulau pratyayau
bhavata, tayo ca adiayo tugamo bhavati /
syantanam /
cirantanam /
prhetanam /
pragetanam /
avyayebhya - dotanam /
divtanam /
syam iti makrnta padam avyayam, tato 'vyayd eva siddha pratyaya /
yastu syaterantakarmao ghai sya-abdas tasya+ida makrntatva pratyaya-sanniyogena
niptyate /
divasvasna sya /
cira-abdasya api makrntatva niptyate /
prhe, prage ity ekrntatvam /
ciraparutparribhyastno vaktavya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
823/2024
2/11/13
ciratnam /
parutnam /
parritnam /
pragasya chandasi galopa ca /
pratnam /
agrapacimac /
agrimam /
pacimam /
antc ca+iti vaktavyam /
antimam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.24:
prvha-aparh-abdbhy vibh yu-yulau pratyayau bhavata, tu ca tayor gama /
kl ha (*4,3.11) iti hai prpte vacana, pake so 'pi bhavati /
prvhetanam /
aparhetanam /
paurvhikam /
parhikam /
ghaklataneu klanmna (*6,3.17) iti saptamy aluk /
yad tu na saptam samartha-vibhakti prvha soha asya iti tad prvhatana iti
bhavitavyam //
____________________________________________________________________
[#405]
tatra jta || PS_4,3.25 ||
_____START JKv_4,3.25:
a-dayo ghdaya ca pratyay prakr
t, tem ata prabhr
ti arth samartha-vibhaktaya ca
nirdiyante /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
824/2024
2/11/13
tatra iti saptamsamartht jta ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati /
srughne jta straughna /
mthura /
autsa /
audapna /
rriya /
avrapra /
kalika /
mkalika /
grmya /
grma /
ktreyaka /
aumbheyaka //
____________________________________________________________________
prvr
ahap || PS_4,3.26 ||
_____START JKv_4,3.26:
prvr
-abdt saptamsamarthj jta ity etasminn arthe hap pratyayo bhavati /
eyasya apavda /
pakra svarrtha /
prvr
i jta prvr
ika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.27:
arac-chabdt saptam-samarthj jta ity etasminn arthe vu pratyayo bhavati r
tvaa
apavda, samudyena cet saj gamyate /
radak darbh /
radak mudg /
darbha-vieasya mudga-vieasya ca+iya saj /
sajym iti kim ? rada sasyam /
sajdhikra kecit kr
talabdhakrtakual (*4,3.38) iti yvad anuvartayanti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
825/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.28:
prvha-dibhya abdebhya vun pratyayo bhavati tatra jta (*4,3.25) ity etasmin viaye
sajy gamyamnym /
prvhaka /
aparhaka /
vibh prvha-aparahbhym (*4,3.24) ity asya apavda /
rdraka /
mlaka /
nakatra apavda /
pradoaka /
nipradobhya ca (*4,3.14) ity asya apavda /
avaskaraka /
autsargikasya (*4,1.73) apavda /
asajy tu yathprpta hadaya eva bhavanti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.29:
pathi-abdd vun pratyayo bhavati, tatra jta ity etasmin viaye 'o 'pavda /
pratyaya. saniyogena ca patha pantha ity ayam dea bhavati /
pathi jta panthaka //
____________________________________________________________________
[#406]
amvsyy v || PS_4,3.30 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
826/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.30:
amvsy-abdd vun pratyayo bhavati v tatra jta ity etasmin viaye /
sandivelady-r
tu-nakatrebhyo ' (*4,3.16) ity diu pht ao 'pavda /
amvasyaka, mvsya /
ekadeavikr
tasynanyatvd amvasyaabdd api bhavati /
amvasyaka, mvasya //
____________________________________________________________________
a ca || PS_4,3.31 ||
_____START JKv_4,3.31:
amvsy-abdt akra pratyayo bhavati tatra jta (*4,3.25) ity etasmin viaye /
prvea vunnao prptayo aya tr
tya vidhyate /
amvsya, amvsyaka, amvsya /
amvasya, amvasyaka, mvasya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.32:
sindhu-abdd apakara-abdc ca kan pratyayo bhavati tatra jta (*4,3.25) ity etasmin viaye /
sindhu-abda kacchdi, tato 'i manuyavui ca prpte vidhnam /
apakara-abdd api autsargike 'i /
sindhuka /
apakaraka //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
827/2024
2/11/13
aaau ca || PS_4,3.33 ||
_____START JKv_4,3.33:
sindhv-apakara-abdbhy yathsakhyam aaau pratyayau bhavata tatra jta (*4,3.25) it
yetasmin viaye /
prvea kani prpte vacanam /
saindhava /
pakara //
____________________________________________________________________
ravih-phalguny-anurdh-svti-tiya-punarvasu-hasta-vikh-ah-bahull
luk || PS_4,3.34 ||
_____START JKv_4,3.34:
ravih-dibhya abdebhya nakatrebhya gatasya jtrthe lug bhavati /
tasmin strpratyayasya api luk taddhitaluki (*1,2.49) iti bhavati /
ravihsu jta raviha /
phalguna /
anurdha /
svti /
tiya /
punarvasu /
hasta /
vikha /
aha /
bahula /
lukprakarae citrrevatrohibhya striym upasakhynam /
citry jt citr /
revat /
rohi /
strpartyayasya luki kr
te gaurditvt /
phalgunyahbhy nau vaktavyau /
phalgun /
ah /
ravihhbhy chaapi vaktavya /
rvihya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
828/2024
2/11/13
hya //
____________________________________________________________________
[#407]
sthnnata-gola-kharalc ca || PS_4,3.35 ||
_____START JKv_4,3.35:
sthnntt prtipadikt gola-abdt kharala-abdt ca jta-arthe pratyayasya lug bhavati /
gosthne jta gosthna /
avasthna /
gola /
kharala //
____________________________________________________________________
vatsal-abhijid-avayuk-chatabhiajo v || PS_4,3.36 ||
_____START JKv_4,3.36:
vatsaldibhya parasya jta-arthe pratyayasya lug v bhavati /
vatsaly jta vatsala, vtsala /
abhijit, bhijita /
avayuk, vayuja /
atabhiak, tabhiaja /
bahula-grahaasya aya prapaca //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.37:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
829/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
kr
t a-labdha-krta-kual || PS_4,3.38 ||
_____START JKv_4,3.38:
tatra ity eva /
saptam-samrtht kr
tdiv artheu yathvihita pratyaya bhavati /
srudhne kr
to v labdho v krto v kualo v sraughana /
mthura /
rriya /
nanu ca yad yatra kr
ta jtam api tatra bhavati, yac ca yatra krta labdham api tatra+eva
bhavati kimartha bhedena+updna kriyate, abda-arthasya abhinnatvt ? vastumtrea
krta labdha bhavati, abda-arthas tu bhidyate eva //
____________________________________________________________________
pryabhava || PS_4,3.39 ||
_____START JKv_4,3.39:
tatra ity eva /
saptam-samartht y-p-prtipadikt pryabhava ity etasmin viaye yath-vihita pratyayo
bhavati /
prya-abda skalyasya kicinnaynatm ha /
srughne pryea bahulyena bhavati sraughana /
mthura /
rriya /
pryabhava-grahaam anarthaka tatra bhavena kr
tatvt /
anityabhava pryabhava iti ced, mukta-saayena tulyam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
830/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#408]
upajnu-upakara-upanve hak || PS_4,3.40 ||
_____START JKv_4,3.40:
upajnv-dibhya abdebhya saptam-samarthebhya pryabhava ity etasmin viaye hak
pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
aupajnuka /
aupakrika /
aupanvika //
____________________________________________________________________
sambhte || PS_4,3.41 ||
_____START JKv_4,3.41:
tatra ity eva /
saptam-samarthd y-p-prtipadikt sambhte ity etasminn arthe yathvihita pratyayo
bhavati /
avaklr
pti pramnatireka ca sambhavaty artha iha gr
hyate, na+utpatti satt v,
jtabhavbhy gatatvt /
srughne sambhavati sraughana /
mthura /
rriya //
____________________________________________________________________
ko ha || PS_4,3.42 ||
_____START JKv_4,3.42:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
831/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.43:
tatra ity eva kla-viea-vcibhya saptam-samrthebhya sdhv-div artheu yathvihita
pratyayo bhavati /
hemante sdhu haimanta prkra /
aiiramanulepanam /
vasante pupyanti vsantya kundalat /
graimya pal /
aradi pacyante rad laya /
graima yav //
____________________________________________________________________
upte ca || PS_4,3.44 ||
_____START JKv_4,3.44:
tatra ity eva, klt iti ca /
saptam-samartht klavcina prtipadikt upte 'rthe yathvihita pratyayo bhavati /
hemante upyante haimant yav /
graim vrhaya /
yogavibhga uttarrtha //
____________________________________________________________________
vayujy vu || PS_4,3.45 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
832/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.45:
vayuj-abdt vu pratyayo bhavati upte 'rthe /
hao 'pavda /
vayujymupt vayujak m /
avinbhy yukt paurams vayuj /
avinparyyo 'vayuk-abda //
____________________________________________________________________
[#409]
grma-vasantd anyatrasym || PS_4,3.46 ||
_____START JKv_4,3.46:
grma-vasanta-abdbhym anyatarasy vu pratyayo bhavati upte 'rthe /
r
tvao 'pavda /
grma sasyam, graimakam /
vsantam, vsantakam //
____________________________________________________________________
deyam r
e || PS_4,3.47 ||
_____START JKv_4,3.47:
tatra ity eva, klt iti ca /
saptam-samrtht klavcina prtipadikt deyam ity asminn arthe yathvihita pratyayo
bhavati, yad deyam r
a cet tad bhavati /
mse deyam r
a msikam /
rdhamsikam /
svatsarikam /
r
e iti kim ? mse dey bhik //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
833/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.48:
klt ity eva /
kalpin avattha yavabusa ity etebhya klavcibhya saptam-samarthebhyo deyam r
am ity
etasminn arthe vun pratyayo bhavati /
kalpydaya abd shacaryt kle vartante /
yasmin kle maya kalpino bhavanti sa kalp /
yasmin avatth phalanti so 'vattha /
yasmin yavabusa sampadyate sa yavabusa-abdena+ucyate /
kalpini kle deyam r
am kalpakam /
avatthakam /
yavabusakam //
____________________________________________________________________
grma-avarasamd vu || PS_4,3.49 ||
_____START JKv_4,3.49:
grma avarasama-abdbhy vu pratyayo bhavati deyam r
am ity etasminnarthe /
ahaor apavda /
grme deyam r
a graimakam /
varasamakam /
pratyayntarakaraa vr
ddhy-artham /
sam-abdo varaparyya //
____________________________________________________________________
savatsara-grahyabhy ha ca || PS_4,3.50 ||
_____START JKv_4,3.50:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
834/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#410]
vyharati mr
g a || PS_4,3.51 ||
_____START JKv_4,3.51:
tatra ity eva, klt iti ca /
klavcina saptam-samartht prtipadikt vyharati mr
ga ity etasmin viaye yathvihita
pratyayo bhavati /
niy vyharati mr
ga vaia, naiika /
prdoa, prdosika /
mr
ga iti kim ? niy vyharati ulka //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
835/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.53:
klt iti nivr
ttam /
tatra iti saptam-samartht y-p-prtipadikt bhava ity etasminn arthe yathvihita pratyayo
bhavati /
satt bhavatyartho gr
hyate, na janma, tatra jta (*4,3.25) iti gatrthatvt /
srughne bhava sraughna /
mthura /
rriya /
punas tatra-grahaa tad asya iti nivr
tty-artham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.54:
di ity evam dibhya prtipadikebhya yat pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye /
aachasya ca apavda /
dii bhavam diyam /
vargyam /
mukha-jaghana-abdayor aarra-avayava-artha pha, senmukhyam, senjaghanyam iti /
di /
varga /
pga /
gaa /
paka /
dhyy /
mitra /
medh /
antara /
pathin /
rahas /
alka /
ukh /
skin /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
836/2024
2/11/13
di /
anta /
mukha /
jaghna /
megha /
ytha /
udakt sajaym /
nyya /
vaa /
anuvaa /
via /
kla /
ap /
ka /
digdi //
____________________________________________________________________
arra-avayavc ca || PS_4,3.55 ||
_____START JKv_4,3.55:
arra prikya arra-avayava-vcina prtipadikd yat pratyayo bhavati tatra bhava ity
etasmin viaye /
ao 'pavda /
danteu bhava dantyam /
karyam /
ohyam //
____________________________________________________________________
[#411]
dr
t i-kuki-kalai-vasty-asty-aher ha || PS_4,3.56 ||
_____START JKv_4,3.56:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
837/2024
2/11/13
dr
tydibhya prtipadikebhya ha pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye /
dr
tau bhava drteyam /
kaukeyam /
klaeyam /
vsteyam /
steyam /
heyam ajara viam /
asti-abda prtipadika, na ti-anta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.57:
grv-abdd a pratyayo bhavati, cakr ha ca, tatra bhava ity etasmin viaye /
arra-avayavd yato 'pavda /
grvsu bhava graivam, graiveyam /
grv-abdo dhamanvacanas ts bahutvd bahuvacana kr
tam //
____________________________________________________________________
gambhr ya || PS_4,3.58 ||
_____START JKv_4,3.58:
gambhra-abdd ya pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
gambhre bhava gmbhryam /
bahirdevapacajanebhya ceti vaktavyam /
bhyam /
daivyam /
pcajanyam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
838/2024
2/11/13
avyaybhvc ca || PS_4,3.59 ||
_____START JKv_4,3.59:
avyaybhva-sajkt prtipadikc ca ya pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
na ca sarvasmdavyaybhvd bhavati, ki tarhi, parimukhde /
parimukhdn ca gaaphasya etad eva prayojanam /
te vieaam avyaybhva-grahaam /
parimukha bhava primukham /
prihanavyam /
parimukhder anyatra na bhavati, aupaklam /
parimukha /
parihanu /
paryoha /
paryulkhala /
parisra /
anusra /
upasra /
upasthala /
upakalpa /
anupatha /
anukhaga /
anutila /
anuta /
anuma /
anuyava /
anuypa /
anuvaa //
____________________________________________________________________
anta-prvapad ha || PS_4,3.60 ||
_____START JKv_4,3.60:
avyaybhvt ity eva /
anyta-abdo vibhakty-arthe samasyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
839/2024
2/11/13
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
840/2024
2/11/13
[#413]
samnasya tadde ca adhytmdiu ca+iyate /
rdhvandamcca dehcca lokottarapadasya ca //
mukhaprvatasorya kugjanasya parasya ca /
ya kryo 'tha madhyasya mamyau pratyayau tath //
madhyo madhya dina ca asmt sthmno lugajint tath //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.61:
avyaybhavt ity eva /
grma-abdntd avyaybhvt pari anu ity eva prvt ha pratyayo bhavati tatra bhava ity
etasmin viaye /
ao 'pavda /
prigrmika /
nugrmika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.62:
jihvmla-abdd aguli-abdt ca chan pratayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye /
yato 'pavda /
jihvmlyam /
agulyam //
____________________________________________________________________
vargntc ca || PS_4,3.63 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
841/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.63:
varga-abdntt ca prtipadikc cha pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
ka-vargyam /
ca-vargyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.64:
vargntt ity eva /
abdd anyasmin pratyaya-arthe vargntt prtipadikd anyatarasy yatkhau pratyayau
bhavata tatra bhava ity etasmin viaye /
che prpte vacanam /
pake so 'pi bhavati /
vsudevavargya, vsudevavarga, vsudevavargya /
yudhihiravargya, yudhihiravarga, yudhihiravargya /
aabde iti kim ? kavargyo vara //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.65:
karalala-abdbhy kan pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye 'lakre 'bhidheye
/
yato 'pavda /
karik /
lalik /
alakre iti kim ? karyam /
lalyam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
842/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.66:
vykhyyate 'nena iti vykhyna, vykhytavyasya nma vykhytavyanma /
tasya iti ahsamartht vykhaytavyanmna prtipadikd vykhyne 'bhidheye yathvihita
pratyayo bhavati tatra bhave ca /
vkyrthasampe cakra ryama prvavkhya-artham eva samuccinoti tatra bhava
(*4,3.53) iti /
[#414]
sup vykhyna saupo grantha /
taia /
krtta /
supsu bhava saupam /
taiam /
krtam /
vykhytavyanmna iti kim ? ptaliputrasya vykhyn sukoal, paliputra sukoalay
vykhyyate, eva sanivea paliputram iti, na tu paliputro vykhytavyanma /
bhavavykhynayor yugapadadhikro 'pavdavidhnrtha /
kr
ta-nirdeau hi tau //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.67:
bahvaco vykhytavyanmna prtipadikd antodttd bhavavykhynayo ha pratyayo
bhavati /
ao 'pavda /
tvaatvikam /
ntnatikam /
samsasvarea antodtt prakr
taya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
843/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
kratu-yajebhya ca || PS_4,3.68 ||
_____START JKv_4,3.68:
kratubhyo yajebhya ca vykhytavyanamabhya prtipadikebhya bhavavykhynayor
arthayo ha pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
kratubhyas tvat - agniomasya vykhyna, tatra bhava gniomika /
vjapeyika /
rjasyika /
yajebhya - pkayajika /
nvayajika /
anantodttrtha rambha /
kratubhya ity eva siddhe yaja-grahaam asomaygebhyo 'pi yath syt /
pcaudanika /
daudanika /
bahuvacana svarpavidhinirsrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.69:
r
i-abd pravarnmadheyni, tebhya r
i-abdebhyo bhavavykhynayo arthayo ha
pratayo bhavati ao 'pavda adhyyeveva pratyayrthe vieaeu /
vykhytavyanmna ityanuvartate, tatshacaryd r
iabdair grantha ucyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
844/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.70:
paura-abdt puroa-abdc ca bhavavykhynayor arthayo han pratyayo bhavati /
puro piapi, te saskrako mantra pauroa, tasya vykhyna tatra bhavo
v pauroika, pauroik /
puroasahacarito grantha puroa, tasya vykhynas tatra bhavo v puroika,
puroik /
akro artha //
____________________________________________________________________
[#415]
chandaso yadaau || PS_4,3.71 ||
_____START JKv_4,3.71:
chanda-abdd bhavavykhynayor arthayo yad aau pratyayau bhavata /
dvyaca iti haki prpte vacanam /
chandasya chndasa //
____________________________________________________________________
dvyaj-r
d -brhmaa-rk-prathama-adhvara-puracaraa-nmkhyt hak || PS_4,3.72
||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
845/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.72:
dvyajdibhya prtipadikebhyo vykhytavyanmabhyo bhavavykhynayor arthayo hak
pratyayo bhavati /
ader apavda /
dvyacas tvat - aiika /
puka /
r
krntt - cturhotr
ka /
pcahotr
ka /
brhmaa - brhmaika /
r
k - rcika /
prathama - prthamika /
adhvara - dhvarika /
puracaraa - pauracaraika /
nmkhyta-grahaa saghtavigr
htrtham /
nmika /
khytika /
nmakhytika //
____________________________________________________________________
a r
g ayana-dibhya || PS_4,3.73 ||
_____START JKv_4,3.73:
r
gayana-dibhya prtipadikebhyo bhavavykhynayor arthayo a pratyayo bhavati /
hader apavda /
rgayana /
pdavykhyna /
a-grahaa bdhakabdhana-artham /
vstuvidya /
r
gayana /
padavykhyna /
chandomna /
chagdobh /
chandoviciti /
nyya /
punarukta /
vykaraa /
nigama /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
846/2024
2/11/13
vstuvidy /
agavidy /
katravidy /
utpta /
utpda /
savatsara /
muhrta /
nimitta /
upaniat /
ik /
r
gayandi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.74:
tata iti pacam-samarthd gata ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati /
srughnt gata sraughana /
mthura /
rriya /
tata iti mukhyam apdna vivakita yat tad iha gr
hyate, na nntaryakam /
srughndgcchan vr
kamldgata iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.75:
ya iti svmigrhyo bhga ucyate, sa yasminn utpadyate tadyasthnam /
yasthanavcibhya prtipadikebhya hak pratyayo bhavati tata gata ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
cha tu paratvd bdhate /
ulkaly gata aulkalika /
karikam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
847/2024
2/11/13
bahuvacana svarpavidhinirsrtham //
____________________________________________________________________
[#416]
uikdibhyo ' || PS_4,3.76 ||
_____START JKv_4,3.76:
uika ity evam dibhya prtipadikebhya a pratyayo bhavati tata gata ity etasmin viaye
/
yasthnahako 'pavda /
uikd gata auika /
krkaa /
a-grahaa bdhakabdhanrtham /
audapna /
uika /
kr
kaa /
sthaila /
udapna /
upala /
trtha /
bhmi /
tr
a /
para /
udikdi //
____________________________________________________________________
vidy-yoni-sambandhebhyo vu || PS_4,3.77 ||
_____START JKv_4,3.77:
vidy-yoni-kr
ta sambandho ye te vidy-yoni-sambandh /
tadvcibhya abdebhyo vu pratyayo bhavati tata gata ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
848/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
r
t a-ha || PS_4,3.78 ||
_____START JKv_4,3.78:
vidy-yoni-sambandhebhya ity eva /
r
-krntebhya prtipadikebhyo vidyyonisambandha-vcibhya ha pratyayo bhavati tata
gata ity etasmin viaye /
vuo 'pavda /
vidy-sambandha-vcibhyas tvat - hotur gata hautr
kam /
pautr
kam /
yoni-sambandha-vcibhya - bhrtr
kam /
svsr
kam /
mtr
kam /
taparakaraam mukhasukha-artham /
vidyyonibhym anyatra, svitram //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.79:
pitr
-abdd yat pratyayo bhavati, ca-kr ha ca tat gata ity etasmin viaye /
pitur gata pitryam, paitr
kam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
849/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.80:
apatydhikrd anyatra laukika gotram apatyamtra gr
hyate /
gotra-pratyayntt prtipadikd akavat pratyaya-vidhirb havati tata gata ity etasmin viaye /
aka-grahaena tasya+idam arthasmnya lakyate /
tasmd vu atidiyate, na a, sagha-aka-lakaev a-ya-im a (*4,3.127) iti /
aupagavnm aka aupagavaka /
kpaavaka /
nyanaka /
cryaaka /
evam aupagavebhya gatam aupagavakam /
kpaavakam /
nyanakam /
cryaakam //
____________________________________________________________________
[#417]
hetu-manuyebhyo 'nyatarasy rpya || PS_4,3.81 ||
_____START JKv_4,3.81:
hetubhyo manusyebhya ca anyatarasy rupya pratyayo bhavati tata gata ity etasmin
viaye /
manuya-grahaam ahetvartham /
hetu kraam /
hetubhyas tvat - samdgatam samarpyam, samyam /
viamarpyam, viamyam /
gahdityvc cha /
manusyebhya - devadattarpyam /
yajadattarpyam daivadattam /
yjadattam /
bahuvacana svarpavidhinirsrtham //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
850/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
maya ca || PS_4,3.82 ||
_____START JKv_4,3.82:
hetubhyo manuyebhya ca maya pratyayo bhavati tata gata ity etasmin viaye /
samamayam /
viamamayam /
manusyebhya - devadattamayam /
yajadattamayam /
a-kro b-artha /
samamay /
yogavibhgo yathsakhyanirsrtha //
____________________________________________________________________
prabhavati || PS_4,3.83 ||
_____START JKv_4,3.83:
tata ity eva /
pacam-samartht yp-prtipadikt prabhavati ity etasmin viaye yathvihita pratyayo bhavati
/
prabhavati prakate, prathamata upalabhyate ity artha /
himavata prabhavati gaimavat gag /
drad sindhu //
____________________________________________________________________
vidr ya || PS_4,3.84 ||
_____START JKv_4,3.84:
vidra-abdt ya pratyayo bhavati tata prabhavati ity etasmin viaye /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
851/2024
2/11/13
ao 'pavda /
vidrt prabhavati vaidryo mai /
nanu ca vlavyd asau prabhavati, na vidrt, tatra tu saskriyate ? eva tarhi - vlavyo
vidra ca prakr
tyanataram eva v /
na vai tatra iti ced bryj jitvarvad upcaret //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.85:
tad iti dvity-samarthd gacchati ity etasmin viaye yathvihita pratyayo bhavati, yo 'sau
gacchati panth cet sa bhavati dto v /
srughna gacchati sraughna panth dto v /
mthura /
tatstheu gacchatsu panth gacchati ity ucyate /
atha v srughna-prpti patho gamanam /
pathidtayo iti kim ? srughna gacchati srtha //
____________________________________________________________________
[#418]
abhinikrmati dvram || PS_4,3.86 ||
_____START JKv_4,3.86:
tad ity eva /
tad iti dvity-samarthd abhinikrmati ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati yat
abhinikrmati dvra ced tad bhavati /
bhimukhyena nikrmati abhinikrmati /
srughnam abhinikrmati knyakubjadvra sraughnam /
mthuram /
rriyam /
dvram abhinikramaakriyy karaa prasiddha, tad iha svtantryea vivakyate, yath
sdhvasichinatti iti /
dvram iti kim ? srughnam abhinikrmati purua //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
852/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
adhikr
t ya kr
t e granthe || PS_4,3.87 ||
_____START JKv_4,3.87:
tad ity eva /
adhikr
tya+etad apekya dvity /
adhikr
tya prastutya, grya ity artha /
taditi dvitysamarthd adhikr
tya kr
te ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati yat tat
kr
ta grantha cet sa bhavati /
subhadrmadhitya kr
to grantha saubhadra /
gairimitra /
yyta /
granthe iti kim ? subhdrm adhikr
tya kr
ta prsda /
lubkhyyikrthasya pratyayasya bahulam /
vsavadattm adhikr
tya kr
t khyyik vsavadatt /
sumanottar /
urva /
na ca bhavati /
bhimarath //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.88:
tad ity eva, adhikr
tya kr
te granthe iti ca /
iukranda-dibhyo dvitiy-samarthebhya cha pratyayo bhavati adhikr
tya kr
te granthe /
ao 'pavda /
in krandana iukranda, tam adhikr
tya kr
to grantha iukrandya /
yamasya sabh yamasabham, yamasabhya /
dvandvt - indrajananyam /
pradyumngamanyam /
indrajanandirkr
tigaa prayogato 'nusartavya, prtipadikeu na pahyate /
dvandve devsurdibhya pratiedha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
853/2024
2/11/13
daivsuram /
rko 'suram /
gauamukhyam /
indrajander kr
tigaatvt iukranddayo 'pi tatra+eva draavy /
prapaca-artham e grahaam /
eva sati devsurdi-pratiedho 'pi na vaktavya, tata cha-pratyayasya adarant //
____________________________________________________________________
[#419]
so 'sya nivsa || PS_4,3.89 ||
_____START JKv_4,3.89:
sa iti pratham-samartht asya iti ahy-arthe yathvihita pratyayo bhavati, yat prathamsamartha nivsa cet sa bhavati /
nivasanty asmin nivso dea ucyate /
srughno nivso 'sya sraughna /
mthura /
rriya //
____________________________________________________________________
abhijana ca || PS_4,3.90 ||
_____START JKv_4,3.90:
so 'sya ity eva /
sa iti pratham-samarthd asya+iti ahy-arthe yathvihita pratyayo bhavati, yat prathamsamartham abhijana cet sa bhavati /
abhijana prvabndhava /
tatsambandhd deo 'pi abhijana iti ucyate, yasmin prvabndha-vairuitam /
tasmd iha deavcina pratyaya, na bandhubhyo, nivsapratysatte /
srughno 'bhijano 'sya sraughna /
mthura /
riya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
854/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.91:
so 'sya abhijana iti vartate /
yudhajvibhya iti tdarthye caturth, parvate iti prakr
ti-vieaam /
parvatavcina pratham-samarthd abhijand asya+iti ahyarthe chan pratyayo bhavati /
yudhajvibhya yudhajvyartham yudhajvino 'bhidhtu pratyayo bhavati ity artha /
hr
dgola parvato 'bhijana em yudhajvin hr
dgoly /
andhakavarty /
rohitagiry /
yudhajvibhya iti kim ? r
koda parvato 'bhijana e brahmanm rkod brhma /
parvate iti kim ? skyak yudhajvina //
____________________________________________________________________
adika-dibhyo ya || PS_4,3.92 ||
_____START JKv_4,3.92:
aika ity evam dibhya prtipadikebhya ya pratyayo bhavati so 'sya abhijana ity etasmin
viaye /
ader apavda /
ikya /
srvasenya /
aika /
sarvasena /
sarvakea /
aka /
saa /
raka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
855/2024
2/11/13
akha /
bodha /
aikdi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.93:
di-abda pratyekam abhisambadhyate /
sindhv-dibhya prtipadikebhya takaildibhya ca yathsakhyam a-aau pratyayau
bhavata so 'sya abhijana ity etasmin viaye /
saindhava /
vrava /
[#420]
sindhu /
varu /
gandhra /
madhumat /
kamboja /
kamra /
slva /
kikindh /
gadik /
urasa /
darat /
ye tu kacchdiu pahyante sindhu-varu-prabhr
taya, tebhyas tata eva ai siddhe
manuyavuo bdhanrtha vacanam /
takaildibhya khalv api - tkaila /
vtsoddharaa /
takail /
vatsoddharaa /
kaumedura /
kaavraa /
grma /
sarlaka /
kasa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
856/2024
2/11/13
kinnara /
sakucita /
sihakoha /
karakoha /
barbara /
avasna //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.94:
tdydibhya caturbhya abdebhyo yathsakhya catvra eva hak cha ha yak ity ete
pratyay bhavanti so 'sya abhijana ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
taudeya /
lturiya /
vrmateya /
kaucavrya //
____________________________________________________________________
bhakti || PS_4,3.95 ||
_____START JKv_4,3.95:
samartha-vibhakti pratyayrtha ca anuvartate /
abhijana iti nivr
ttam /
sa iti pratham-samartht asya iti ahy-arthe yathvihita pratyayo bhavati, yat prathamsamartha bhakti ced tad bhavati /
bhajyate sevyate iti bhakti /
srughno bhaktir asya sraughna /
mthura /
rriya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
857/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.96:
dea-kla-vyatiriktd acittavcina prtipadik hak pratyayo bhavati so 'sya bhaktir ity etasmin
viaye /
ao 'pavda /
vr
ddhc cha paratvd bdhate /
appo bhaktir asya ppika /
pyasika /
kulika /
acittd iti kim ? daivadatta /
aded iti kim ? sraughna /
aklt iti kim ? graima //
____________________________________________________________________
mahrj ha || PS_4,3.97 ||
_____START JKv_4,3.97:
mahrja-abdt haj pratyayo bhavati so 'sya bhakti ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
mahrjo bhaktir asya mhrjika /
pratyayntarakaraam svarrtham //
____________________________________________________________________
[#421]
vsudeva-arjunbhy vun || PS_4,3.98 ||
_____START JKv_4,3.98:
vsudeva-arjuna-abdbhy vun pratyayo bhavati so 'sya bhakti ity etasmin viaye /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
858/2024
2/11/13
chor apavda /
vsudevo bhaktir asya vsudevaka /
arjunaka /
nanu ca vsudeva-abdd gotra-katriya-khyebhya iti vu asty eva, na ca atra vun-vuor
vieo vidyate, kimartha vsudeva-grahaam ? sajai devat-vieasya na katriykhy /
alpa-actara (*2,2.34), ajdy-adantam (*2,2.33) iti ca arjuna-abdasya prva-niptam akurvan
jpayati abhyarhita prvam nipatati iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.99:
gotra-khyebhya katriya-khyebhya ca prtipadikebhya bahula vu pratyayo bhavati so
'sya bhakti ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
vr
ddhc ch paratvd bdhate /
glucukyanirbhaktir asya glaucukyanaka /
aupagavaka /
kpaavaka /
katriya-khyebhya - nkulaka /
shadevaka /
smbaka /
khy-grahaa prasiddha-katriya-abda-parigraha-artha, yathkathacit katriya-vr
ttibhyo
m bht /
bahula-grahat kvacid apravr
ttir eva /
pino bhaktir asya pinya /
pauravya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.100:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
859/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#422]
tena proktam || PS_4,3.101 ||
_____START JKv_4,3.101:
tena iti tr
ty-samartht proktam ity asminn arthe yathvihita pratyayo bhavati /
prakarea+uktam proktam ity ucyate, na tu kr
tam, kr
te granthe (*4,3.116) ity anena gatrthatvt /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
860/2024
2/11/13
anyena kr
t mthurea prokt mthur vr
tti /
pinyam /
pialam /
kakr
tsnam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.102:
tittirydibhya abdebhya cha pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
tittiri proktam adhyate taittiry /
vratantavy /
khdiky /
aukhy /
chandasi ca ayam iyate /
tittiri prokta loka ity atra na bhavati /
aunakdibhya chandasi (*4,3.106) ity atra asya anuvr
tte chando 'dhikra-vihitn ca
tadviayat iyate //
____________________________________________________________________
kyapa-kauikbhym r
ibhy ini || PS_4,3.103 ||
_____START JKv_4,3.103:
kyapa-kauikbhym r
ibhy ini pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye /
chasya apavda /
akra uttaratra vr
ddhy-artha /
kalpastbhy prokta iti smaryate /
tasya api tadviayat bhavaty eva /
aunakdibhya chandasi (*4,3.106) ity atra anuvr
tte chando 'dhikra-vihitn ca tatra
tadviayat iyate /
kyapena prokta kalpamadhyate kyapina /
kauikina /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
861/2024
2/11/13
r
ibhym iti kim ? idntanena gotrakyapena prokta kyapyam //
____________________________________________________________________
kalpi-vaiampyana-antevsibhya ca || PS_4,3.104 ||
_____START JKv_4,3.104:
kalpyantevsin vaiampyanntevsin ca ye vcak abds tebhyo ini pratyayo
bhavati tena proktam ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
cha tu paratvd bdhate /
tatra kalpyantevsinacatvra - haridru, chagal, tumburu, ulapa iti /
vaiampyanntevasina nava - lambi, palaga, kamala, r
cbha, rui, tya,
ymyana, kaha, kalp iti /
pratyaka-krio gr
hyante na tu vyavahit aiyaiy /
kuta ? kalpikhyana-grahat /
tath hi vaiampyanntevs kalp, tadantevsino vaiampyanntevsina eva bhavanti, ki
kalpi-grahaena ? tath vaiampyanntevs kahas tadantevs khyana, tasya ki
aunakdisu phena ? tad etat pratyakakri-grahaasya ligam /
kalpyanatevsibhya tvat - haridru proktam adhyate hridravia /
taumburavia /
aulapina /
chagalina hinuka vakyati /
vaiampyanntevsibhya - lambina /
plagina /
kmalina /
rcbhina /
ruina /
tina /
ymyanina /
kahlluka vakyati, kalpinacam /
[#423]
haridrure prathamastatachagalitumbur /
ulapena caturthena klpakam iha+ucyate //
lambicaraka prc palagakamalvubhau /
r
cbhruity ca madhyamystrayo 'pare //
ymyana udicyeu ukta kahakalpino /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
862/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.105:
pratyayrtha-vieaam etat /
tr
ty-samartht prokte ini pratyayo bhavati yat prokta pura-prokt ced brhmaa-kalps
te bhavanti /
purena cirantanena munin prokt /
brhmaeu tvat - bhllavina /
yyanina /
aitareyia /
kalpeu - paig kalpa /
ruaparj /
pura-prokteu iti kim ? yjavalkni brhmani /
maratha kalpa yjavalkydayo 'cirakl ity khyneu vrt /
tath vyavaharati strakra /
tadviayat kasmn na bhavati ? pratipada brhmaesu ya pratyayas tasya tadviayat
vidhyate ine /
aya tu yjavalkya-abdasya kavdiu phda /
na v 'ya yoga chando 'dhikram anuvartayati, tena kalpev api na bhavati /
pura iti niptant tu abhva /
na v+atyantabdhaiva, tena purtanam ity api bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.106:
aunaka ity evam dibhya ini pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye chandasy
abhidheye /
chor apavda /
aunakena proktam adhyate aunakina /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
863/2024
2/11/13
vjasaneyina /
chandasi iti kim ? aunaky ik /
kahaha ity atra pahyate tatsahatrtha, kevald dhi luka vakyati /
kaahbhy proktam adhyate khahina /
aunaka /
vjasaneya /
sgarava /
argarava /
smpeya /
kheya /
khyana /
skandha /
skanda /
devadattaaha /
rajjukaha /
rajjubhra /
kahaha /
kaya /
talavakra /
purusaka /
avapeya /
aunakdi //
____________________________________________________________________
[#424]
kaha-carakl luk || PS_4,3.107 ||
_____START JKv_4,3.107:
kaha-caraka-abdbhy parasyaprokta-pratyayasya lug bhavati /
kaha-abdd vaiampyana-anttevsibhya iti ine, caraka-abdd apy aa /
kahena proktam adhyate kah /
carak /
chandasi ity eva /
kh /
crak //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
864/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.108:
kalpi-abdd a pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye /
vaiampyanntevsitv iner apavda /
kalpin proktam adhyate klp /
inayanapatye (*6,4.164) iti prakr
tibhve prpte, na antasya ilope
sabrahmacriphasarpikalpikuthumitaitalijjalijgali.
lgaliilliikhaiskarasadmasuparvam upasakhynam /
iti ilopa /
ath-grahaa kim, yathprptam ity eva siddham ? adhikavidhnrtha, tena mthur vr
tti,
saulabhni brhmani ity evam di siddham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.109:
chagalin-abdt hinuk pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye /
kalpyantevsitv iner apavda /
chagalin proktam adhyate chgaleyina //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.110:
inir iha anuvartate, na hinuk /
praryaillibhy ini pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye /
bhiku-naastrayo iti yathsakhya pratyayrtha-vieaam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
865/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
karmanda-kr
vd ini || PS_4,3.111 ||
_____START JKv_4,3.111:
bhiku-naastrayo ity eva /
karmanda-kr
va-abdbhym ini pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye
yathsakhya bhiku-naastrayor abhidheyayo /
ao 'pavda /
atra api tadviayatrtha chando-grahaam anuvartyam /
karmandena proktam adhyate karmandino bhikava /
kr
vino na /
bhiku-naastrayo ityeva, krmandam /
krvam //
____________________________________________________________________
[#425]
tena+ekadik || PS_4,3.112 ||
_____START JKv_4,3.112:
tena iti tr
ty-samarthd ekadik ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati /
ekadik tulyadik samnadik ity artha /
sudmn ekadik saudman vidyut /
haimavat /
traikakudi /
pailuml /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
866/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
tasi ca || PS_4,3.113 ||
_____START JKv_4,3.113:
tasi ca pratyayo bhavati tena+ekadik ity etasmin viaye /
prve ghdisu adiu ca prpteu ayam apara pratyayo vidhyate /
svardi-phd avyayatvam /
sudmata /
himavatta /
pilumlata //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.114:
uras-abdt yat pratyayo bhavati, cakrt tasi ca, tena ekadik ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
uras ekadig urasya, urasta //
____________________________________________________________________
upajte || PS_4,3.115 ||
_____START JKv_4,3.115:
tena ity eva /
tr
ty-samartht upajte ity etasmin viaye yathvihita pratyayo bhavati /
vin upadeena jtamaupajta, svayam abhisambaddham ity artha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
867/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
kr
t e granthe || PS_4,3.116 ||
_____START JKv_4,3.116:
tena ity eva /
tr
ty-samartht kr
te ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati, yat tatkr
ta grantha cet
sa bhavati /
vararucin kr
t vraruc lok /
haikupdo grantha /
bhaikuro grantha /
jlka /
granthe iti kim ? takakr
ta prsda /
utpdita kr
ta, vidymnm eva jtam aupajtam ity ayam anayor viea //
____________________________________________________________________
sajym || PS_4,3.117 ||
_____START JKv_4,3.117:
tr
ty-samartht kr
te ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati samudyena cet saj
jyate /
makikbhi kr
ta mkikam /
krmukam /
sragham /
pauttikam /
madhuna saj et //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
868/2024
2/11/13
[#426]
kulla-dibhyo vu || PS_4,3.118 ||
_____START JKv_4,3.118:
tena, kr
te, sajym iti ca+etat sarvam anuvartate /
kulldibhya vu pratyayo bhavati tena kr
tam ity etasminn arthe sajy gamyamnym /
kaullakam /
vruakam /
kulla /
varuda /
cala /
nida /
karmra /
sen /
siraghra /
sendriya /
devarja /
pariat /
vadh /
ruru /
dhruva /
rudra /
anau /
brahman /
kumbhakra /
vapka /
kulldi //
____________________________________________________________________
kudr-bhramara-vaara-pdapd a || PS_4,3.119 ||
_____START JKv_4,3.119:
tena, kr
te, sajym iti sarvam anuvartate /
kudrdibhya a pratyayo bhavati tena kr
te ity etasmin viaye sajy gamyamnym /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
869/2024
2/11/13
ao 'pavda /
svare viea /
kudrdibhi kr
ta kaudram /
bhrmaram /
varam /
pdapam //
____________________________________________________________________
tasya+idam || PS_4,3.120 ||
_____START JKv_4,3.120:
tasya iti ah-samarthd idam ity etasmin viaye yathvihita pratyayo bhavati /
adaya paca mahotsarg /
ghdaya ca pratyay yathvihita vidhyante /
prakr
tipratyaya-arthayo ahy-arthamtra tatsambandhimtra ca vivakita, yadapara
liga-sakhy-pratyaka-parokdika tatsarvam avivakitam /
upagor idam aupagavam /
kpaavam /
rriyam /
avrapram /
anantardiv anabhidhnn na bhavati, devadattasya anantaram iti /
savahesturai ca /
savohu sva svahitram /
siddha evtr, iartham upasakhynam /
gndha arae ra bha ca /
gndhram /
samidhmdhne eya /
smidhenyo mantra /
smidhen r
k //
____________________________________________________________________
rathdyat || PS_4,3.121 ||
_____START JKv_4,3.121:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
870/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#427]
patraprv da || PS_4,3.122 ||
_____START JKv_4,3.122:
patanti tena iti patram avdika vhanam ucyate /
tatprvd ratha-abdt a pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viaye /
prvasya yato 'pavda /
varatha cakram /
auraratham /
grdabharatham //
____________________________________________________________________
patra-adhvaryu-pariada ca || PS_4,3.123 ||
_____START JKv_4,3.123:
patra vhanam, tadvcina prtipadikt adhvaryu-pariac-chabdbhy ca a pratyayo
bhavati tasya+idam ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
patrd vhye /
avasya ida vahanyam vam /
auram /
grdabham /
dhvaryavam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
871/2024
2/11/13
priadam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.124:
hala-sra-abdbhy hak pratyayo bhavati tasya+idam ity asmin viaye /
ao 'pavda /
halasya ida hlikam /
sairikam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.125:
dvandva-sajkt vun pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viaye, vaira-maithunikayo
pratyayrtha-viaaayo /
ao 'pavda /
cha tu paratvd bdhate /
vaire tavat - bbhravyalakyanik /
kkolkik /
maithunikym - atribharadvjik /
kutsakuikik /
vivahanamaithunik /
vairasya napusakatve 'py am svabhvata strlig /
vaire devsurdibhya pratiedho vaktavya /
daivsuram /
rko 'sura vairam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
872/2024
2/11/13
gotra-carad vu || PS_4,3.126 ||
_____START JKv_4,3.126:
gotra-vcibhya caraa-vcibhya ca prtipadikebhyo vu pratyayo bhavati tasya+idam ity
etasmin viaye ao 'pavda /
cha tu pratvd bdhate /
gotrt tvad - glaucukyanakam /
aupagavakam /
carad dharmmnyayor iyate /
khakam /
klpakam /
maudakam /
paippaldakam //
____________________________________________________________________
[#428]
sagha-aka-lakaev a-ya-im a || PS_4,3.127 ||
_____START JKv_4,3.127:
sagha-diu pratayrtha-vieaeu aanatd, yaantd, iantc ca prtipadikd a pratyayo
bhavati tasya+idam ity etasmin viaye /
prvasya vuo 'pavda /
ghoa-grahaam atra kartavyam /
tena vaiamyd yathsakhya na bhavati /
aanatt baida sagha /
baid 'ka /
baidam lakaam /
baido ghoa /
yaantt grga sagha /
grgo 'ka /
grga lakaam /
grgo ghoa /
iantt dka sagha /
dko 'aka /
dka lakaam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
873/2024
2/11/13
dko ghoa /
akalakaayo ko viea ? lakaa lakyabhtasya+eva cihnabhta sva yath vidy
bidnm, akastu gavdistho 'pi gavdn sva na bhavati /
itkaraa bartha puvadbhva-pratiedha-artha ca /
vaid vidy asya vaidvidya //
____________________________________________________________________
kald v || PS_4,3.128 ||
_____START JKv_4,3.128:
kala-abdt saghdiu pratyayrtha-vieaneu v a-pratyayo bhavati tasya+idam ity
etasmin viaye /
vuo 'pavda /
kalena proktam adhyate kal /
te sagha kala, kalaka /
kalo 'ka, kalako 'ka /
kala lakaam, kalaka lakaam /
kalo ghoa, kalako ghoa //
____________________________________________________________________
chandoga-aukthika-yjika-bahvr
c a-naj ya || PS_4,3.129 ||
_____START JKv_4,3.129:
saghdayo nivr
tt, smnyena vivnam /
chandoga-dibhya abdebhyo ya pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viaye /
vuaor apavda /
carad dharmmnyayo, tatshacaryn naaabddapi dharmmnyayoreva bhavati /
chandogn dharmo v mnyo v chandogyam /
aukthikyam /
yjikyam /
bhvr
cyam /
nyam /
anyatra chndoga kulam ity di //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
874/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
na daamava-antevsiu || PS_4,3.130 ||
_____START JKv_4,3.130:
daa-pradhn mnav daa-mav, antevsina iy /
tev abhidheyeu vu pratyayo na bhavati /
gotra-grahaam iha anuvartate, tena vu-pratiedho vijyate /
gaukak daamav antevsino v /
dk /
mhak //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.131:
daivatika-dibhya cha pratayo bhavati tasya+idam ity etasmin viaye /
gotra-pratyaynt ete, tata prvea vui prpte cha-vidhna-artha vacanam /
raivatikya /
svapiya /
raivatika /
svpii /
kaimavr
ddhi /
gauragrvi /
audameyi /
audavhi /
baijavpi //
____________________________________________________________________
[#429]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
875/2024
2/11/13
kaupijala-hsitapadda || PS_4,3.132 ||
_____START JKv_4,3.132:
kaupijala-hstipada-abdbhyam a pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viaye /
gotra-vuo 'pavda, gotra-adhikrt /
kaupijala /
hstipada //
____________________________________________________________________
tharvaikasya+ika-lopa ca || PS_4,3.133 ||
_____START JKv_4,3.133:
a ity eva /
tharvaika-abdd a pratyayo bhavati, tatsanihogena ca ika-lopa, tasya+idam ity etasmin
viaye /
caranavuo 'pavda /
tharvaikasyya tharvao dharma mnyo v /
carad dharmmnyayo //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.134:
tasya iti ah-samarthd vikra ity etasmin viaye yathvihita pratyayo bhavati /
prakr
ter avasthntara vikra /
kim iha+udharaam ? aprydy-udttam avr
ddha, yasya ca na anyat pratipada vidhnam /
amano vikra mana, ma /
amano vikre /
iti ilopa pkika /
bhsmana /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
876/2024
2/11/13
mrttika /
nitsvaredyudtt ete /
tasya prakarae tasya iti punar vacana aiika-nivr
tty-artham /
vikrvayavayordhdayo na bhavanti /
hla /
saira //
____________________________________________________________________
avayave ca pry-oadhi-vr
k ebhya || PS_4,3.135 ||
_____START JKv_4,3.135:
pr-yoadhi-vr
ka-vcibhya abdebhya ah-samarthebhya avayave yathvihita
pratyayo bhavati, cakrd vikre ca /
tatra pribhya aa vakyati /
kapotasya vikro avayavo v kpota /
myra /
taittira /
oadhibhya -- maurva kam /
maurva bhasma /
vr
kebhya -- krra kam /
krra bhasma /
ita uttare pratyay pryoadhivr
kebhya vikrvayavayo bhavanti /
anyebhyas tu vikramtre /
katha dvayam apy adhikriyate tasya vikra, avayave ca pry-oadhi-vr
kebhya iti ?
vikrvayavayor yugapadadhikro 'pavda /
vidhna-artha /
kr
ta-nirdeau hi tau //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.136:
bilva ity evam dibhyo ' pratyayo bhavati vikra-avayavayor arthayo /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
877/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#430]
ka-updhc ca || PS_4,3.137 ||
_____START JKv_4,3.137:
ka-kra-upadht prtipadikd a pratyayo bhavati yathyoga vikra-avayavayor arthayo /
ao 'pavda /
tarku - trkavam /
tittika-taittikam /
mkam /
drdurkam /
mdhkam //
____________________________________________________________________
trapu-jatuno uk || PS_4,3.138 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
878/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.138:
trapu-jatu-abdbhym a pratyayo bhavati vikare, tatsanniyogena tayo uggamo bhavati /
orao 'pavda /
trapuo vikra trpuam /
jtuam /
apryditvn na avayave //
____________________________________________________________________
ora || PS_4,3.139 ||
_____START JKv_4,3.139:
u-varntt prtipadikt a pratayo bhavati vikra-avayavayor arthayo /
ao 'pavda /
anudttder anyadihodharaam /
daivadram /
bhdradravam //
____________________________________________________________________
anudtta-de ca || PS_4,3.140 ||
_____START JKv_4,3.140:
anudttde prtipadikt a pratyayo bhavati vikra-avayavayor arthayo /
ao 'pavda /
ddhittham /
kpittham /
mhittham //
____________________________________________________________________
pala-dibhyo v || PS_4,3.141 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
879/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.141:
pala-dibhya prtipadikebhya v a pratyayo bhavati vikra-avayavayor arthayo /
plam /
khdiram /
yavsam /
ubhayatra vibheyam /
palakhadiraiipspandannm anudattditvt prpte anyem aprpte /
pala /
khadira /
iip /
spandana /
karra /
ira /
yavsa /
vikakata /
paldi //
____________________________________________________________________
amy la || PS_4,3.142 ||
_____START JKv_4,3.142:
am-abd la pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo /
ao 'pavda /
mla bhasma /
mlsruk //
____________________________________________________________________
[#431]
maya va+etayor bhym abhakya cchdanayo || PS_4,3.143 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
880/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.143:
prakr
timtrd v maya pratyayo bhavati bhakycchdanavarjitayo vikrvayavayor arthayor
bhy viaye yathyatha pratyayeu prpteu /
amamayam, manam /
mrvmayam, maurvm /
bhym iti kim ? bailva khdiro v ypa syt /
abhakycchdanayo iti kim ? maudga spa /
krpsamcchdanam /
etayo ity anena ki yvat vikra-avayavau prakr
tv eva ? ye viea-pratyay
prirajatdibhyo ' (*4,3.154) ity evam dayas tadviaye 'pi yath syt, kapotamayam, kpotam,
lohamayam, lauham iti //
____________________________________________________________________
nitya vr
d dha-ara-dibhya || PS_4,3.144 ||
_____START JKv_4,3.144:
bhym abhakycchdanayo ity eva /
vr
ddhebhya prtipadikebhya ardibhya ca abhakycchdanayo vikrvayavayo
bhy viaye nitya maya pratyayo bhavati /
vr
ddhebhyas tvat - mramayam /
lamayam /
kamayam /
ardibhya - aramayam /
darbhamayam /
mr
nmayam /
nitya-grahaa ki yvat rambha-smarthyd eva nitya bhavisyati ? eka-aco nitya
mayaamicchanti, tad anena kriyate, tvamayam, sramayam , vmayam iti /
ara /
darbha /
mr
t/
ku /
tr
a /
soma /
balvaja /
ardi //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
881/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
go ca pure || PS_4,3.145 ||
_____START JKv_4,3.145:
go-abdt pure 'bhidheye maya pratyayo bhavati /
gomayam /
pure iti kim ? gavya paya /
pura na vikro na ca avayava, tasya+ida viaye vidhnam /
vikrvayavayos tu gopayasoryata vakyati //
____________________________________________________________________
pic ca || PS_4,3.146 ||
_____START JKv_4,3.146:
pia-abdn nitya maya pratyayo bhavati tasya vikra ity etasmin viaye /
ao 'pavda /
piamaya bhasma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.147:
pia-abdt kan pratyayo bhavati vikre sajy viaye /
mayao 'pavda /
piaka //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
882/2024
2/11/13
_____START JKv_4,3.148:
vrhi-abdn maya pratyayo bhavati puroae vikre /
bilvdyao 'pavda /
vrhimaya puroa /
vraiham anyat //
____________________________________________________________________
[#432]
asajy tila-yavbhym || PS_4,3.149 ||
_____START JKv_4,3.149:
tila-yava-abdbhym asajviaye maya pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo /
tilamayam /
yavamayam /
asajym iti kim ? tailam /
yvaka /
yvdibhya kan (*5,4.29) //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.150:
dvyaca prtipadikt chandasi viaye maya pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo /
bhy mayaukta, chandasyaprpto vidhyate /
yasya paramay juhrbhavati /
darbhamaya vso bhavati /
aramaya bahirbhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
883/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
na+uttvad-vardhra-bilvt || PS_4,3.151 ||
_____START JKv_4,3.151:
utvata prtipadikd vardhra-bilva-abdbhy ca maya pratyayao na bhavati /
dvyaca chandasi (*4,3.150) iti prpta pratiidhyate /
mauja ikyam /
grmuta carum /
vrdhr blapragrathit bhavati /
bailvo brahmavarcasakmena krya /
taparakaraa tatklrtham dhmamayni abhri /
matub-nirdeas tadantavidhinirsrtha /
iha+eva syt vaiav yai iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.152:
tla-dibhya prtipadikebhya a pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo /
mayadnm apavda /
tla dhanu /
brhiam /
aindrliam /
tlddhanui /
brhia /
indrlia /
indrdr
a /
indryudha /
cpa /
ymka /
pyuk /
tldi //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
884/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.153:
jtarpa suvaram /
bahuvacana-nirdet tadvcina sarve gr
hyante /
jtarpa-vcibhya prtipadikebhya a pratyayo bhavati parime vikre /
mayadnam apavda /
hako nika /
haka krpaam /
jtarpam /
tpanyam /
parime iti kim ? yairiya hakamay //
____________________________________________________________________
[#433]
pri-rajata-dibhyo ' || PS_4,3.154 ||
_____START JKv_4,3.154:
pri-vcibhya prtipadikebhyo rajatadibhya ca a pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo
/
adinm apavda /
anudttde a vihita eva pariiam iha+udharaam /
pribhyastvat - kpotam /
myram /
taittiram /
rajatdibhya - rjatam /
saisam /
lauham /
rajatdiu ye 'nudttdaya payante rajatakaakaraprabhr
tayastebhyo 'i siddhe
punarvacana mayavdhanrtham /
rajata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
885/2024
2/11/13
ssa /
loha /
udumbara /
nladru /
rohitaka /
bibhtaka /
ptadsa /
tvradru /
trikaaka /
kaakra /
rajatdi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.155:
a ity eva /
tad iti vikrvayavayor arthayo pratyavamara /
id yo vikrvayavapratyayas tadantt prtipadikt a pratyayo bhavati vikravayavayo eva /
mayao 'pavda /
ora (*4,2.71), amyla (*4,3.142), prirajatdibhyo ' (*4,3.154), urdvu (*4,3.157), ey
ha (*4,3.159), kasya-paraavyayor ya-aau luk ca (*4,3.168) ity ete pratyay gr
hyante /
daivadravasya vikro 'vayavo v daivadravam /
ddhitthasya ddhittham /
plasya plam /
mlasya mlam /
kpotasya kpotam /
aurakasya aurakam /
aieyasya aieyam /
ksyasya ksyam /
praavasya praavam /
ita iti kim ? bailvamayam /
tatpratyayt iti kim ? baidamayam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
886/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
urd vu || PS_4,3.157 ||
_____START JKv_4,3.157:
ura-abdd vu pratyayo vikrvayavayor arthyo /
pryao 'pavda /
urasya vikro 'vayavo v auraka //
____________________________________________________________________
[#434]
um-rayor v || PS_4,3.158 ||
_____START JKv_4,3.158:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
887/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ey ha || PS_4,3.159 ||
_____START JKv_4,3.159:
e-abdd ha pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo /
pryao 'pavda /
aieyam msam /
pusastu a eva bhavati /
easya msam aiam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.160:
gopayas-abdbhy yat pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo /
gavyam /
payasyam /
sarvatra gorajdi-prasage yad asty eva, mayviaye tu vidhyate //
____________________________________________________________________
dro ca || PS_4,3.161 ||
_____START JKv_4,3.161:
dru-abdd yat pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo /
orao 'pavda /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
888/2024
2/11/13
dravyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.162:
dra-abdn mne vikra-viee vaya pratyayo bhavati /
yato 'pavda /
druvayam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.163:
vikrvayavayor utpannasya phale tadviaye vivakite lug bhavati /
malaky phalam malakam /
kuvalam /
vadaram /
phalitasya vr
ksya phalam avayavo bhavati vikra ca, pallavitasya+iva pallava //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.164:
phale ity eva /
plaka-dibhya prtipadikebhya phale vikrvayavatvena vivakite a pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
vidhna-smarthyt tasya na lug bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
889/2024
2/11/13
plkam /
naiyagrodham /
plaka /
nyagrodha /
avattha /
igud /
igru /
kakarndhu /
vuhat /
plaka-di //
____________________________________________________________________
[#435]
jambv v || PS_4,3.165 ||
_____START JKv_4,3.165:
phale ity eva /
jamb-abdt phale 'bhidheye v a pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
atra ao vidhna - samrthyl lug na bhavati, aas tu bhavaty eva /
jmbavni phalni, jambni v //
____________________________________________________________________
lup ca || PS_4,3.166 ||
_____START JKv_4,3.166:
v ity eva /
jambv phale 'bhidheye pratyayasya v lup bhavati /
yuktavadbhve viea /
jambv phalam jamb phalam, jambu phalam, jmbavam iti v /
lup-prakarae pahla-pkaum upasakhynam /
vrhaya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
890/2024
2/11/13
yav /
m /
mudg /
til /
pupamlesu bahulam /
malliky pupam mallik /
navamallik jti /
bidry mla bidr /
aumat /
br
hat /
na ca bhavati /
palni pupi /
lvni mlani /
bahulavacant kvacid anyad api bhavati, kadamba pupam, aokam, karavram, bailvni
phalni iti //
____________________________________________________________________
hartaky-dibhya ca || PS_4,3.167 ||
_____START JKv_4,3.167:
hartak ity evam dibhya abdebhya phale pratyayasya lub bhavati /
luki prpte lupo vidhne yuktavadbhve str-pratyayaravae ca viea /
hartaky phala hartak /
kotak /
nakharajan /
atra ca vyaktir yuktavadbhvena+iyate, vacana tv abhidheyavad eva bhavati /
hartaky phalni hartakya /
hartak /
kotak /
nakharajan /
aka /
d /
do /
d /
vetapk /
arjunapk /
kl /
drk /
dhvak /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
891/2024
2/11/13
gargarik /
kaakrik /
ephlik /
ye ca phalapka-nimitta oa /
pupamuleu bahulam /
hartakydi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,3.168:
prk krtc cha (*5,1.1), kasya /
u-gav-dibhyo yat (*5,1.2), paraavya /
kasya-paraavya-abdbhy yathsakhya ya-aau pratyayau bhavata tasya vikra
ity etasmin viaye, tatsaniyogena ca kasya-paraavyayo lug bhavati /
[#436]
kasyasya vikra ksya /
paraavyasya vikra praava /
prtipadika-adhikrd dhtupratyayasya na lug bhavati /
paraavya-abdd anudtta-ditvd eva ai siddhe lug-artha vacanam /
nanu ca yasya+iti ca (*6,4.148) iti lope kr
te halas taddhitasya (*6,4.150) iti ya-lopo bhaviyati ?
naa+ead asti, ti iti tatra vartate //
iti rjaydityaviracity kiky vr
ttau caturthdhyyasya tr
tya pda
______________________________________________________
[#437]
caturthdhyyasya caturtha pda /
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
892/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.1:
tad vahati ratha-yuga-prsagam (*4,4.76) iti vakyati /
prgetasmd vahatisaabdand ynarthn anukramamiyma, hak pratyayas tev adhikr
to
veditavya /
vakyati - tena dvyati khanati jayati jitam (*4,4.2) iti /
akair dvyati kika /
hak-prakarae tadheti mabddibhya upasakhynam /
mabda ity ha mabdika /
naityaabdika kryaabdika /
vkyd etat pratyayavidhnam /
hau prabhtdibhya /
prabhtam ha prbhtika /
pryptika /
kriyvieaat pratyaya /
pr
cchatau susntdibhya /
susnata pr
cchati sausntika /
saukhartrika /
saukhayanika /
gacchati paradrdibhya /
paradrn gacchati pradrika /
gaurutalpika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.2:
tena iti tr
ty-samarthd dvyati khanati jayati jitam ity etev artheu hak pratyayo bhavati /
akair dvyati kika /
lkika /
abhry khanati bhrika /
kauddlika /
akair jayati kika /
akair jitam kikam /
lkikam /
sarvatra karae tr
ty samarthavibhakti /
devadattena jitam iti pratyayo na bhavati, anabhidhnt /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
893/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#438]
saskr
t am || PS_4,4.3 ||
_____START JKv_4,4.3:
tena iti tr
ty-samartht saskr
tam ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
sata utkardhna saskra /
dadhn saskr
tam ddhikam /
rgaverikam /
mrcikam /
yogavibhga uttarrtha //
____________________________________________________________________
kulattha-ka-upadhd a || PS_4,4.4 ||
_____START JKv_4,4.4:
kulattha-abdt ka-kropadht abdc ca prtipadikd a pratyayo hbavati saskr
tam ity
etasmin viaye /
hako 'pavda /
kulatthai saskr
tam kaulattham /
kakropadht - taittikam /
drdabhakam //
____________________________________________________________________
tarati || PS_4,4.5 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
894/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.5:
tena iti tr
tysamartht tarati ity etasminn arthe hak pratyayo hbavati /
tarati plavate ity artha /
kaplavena tarati kaplavika /
auupika //
____________________________________________________________________
gopucch ha || PS_4,4.6 ||
_____START JKv_4,4.6:
gopuccha-abd ha pratyayo bhavati tarati ity etasminn arthe /
hako 'pavda /
svare viea /
gaupucchika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.7:
nau-abdd dvyaca ca prtipadik han pratyayo hbavati tarati ity etasmin arthe /
hako 'pavda /
nv tarati nvika /
dvyaca khalv api - ghaika /
plavika /
bhuka /
akra shitiko nnubandha /
bhuk str /
kart parpder bhastrdibhya kusda-strc ca /
vasatht kiarde ita aete hag-adhikre //
vidhivkypeka ca atva, pratyays tu sapta //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
895/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
parati || PS_4,4.8 ||
_____START JKv_4,4.8:
tena iti tr
tysamarthc carati ity etasminn arthe hak patyayo bhavati /
caratir bhakae gatau ca vartate /
dadhn carati dadhika /
hstika /
kaika //
____________________________________________________________________
[#439]
kart hal || PS_4,4.9 ||
_____START JKv_4,4.9:
kara-abdd thal pratyayo bhavati carati ity etasminn arthe /
hako 'pavda /
lakra svarrtha /
akro artha /
karea carati karika /
karik /
kara iti suvara-parkrtho nikaopala ucyate //
____________________________________________________________________
896/2024
2/11/13
hako 'pavda /
nakra svarrtha /
akro artha /
parpika /
parpik /
avika /
avik /
parpa /
ava /
avattha /
ratha /
jla /
nysa /
vyla /
pda /
paca /
padika /
parpdi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.11:
vagaa-abdt ha pratyayo bhavati, cakrt han, carati ity etasminn arthe /
hako 'pavda /
vagaena carati vgaika /
vgaik /
han - vagaika /
vagaik /
va-der ii (*7,3.8) it yatra vakyati, ikrdi-grahaa ca kartavyam vgaikdy-artham
(*7,3.8) iti /
tena thatri dvardikrya na bhavati //
____________________________________________________________________
897/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.12:
tena iti tr
tysamarthebhya vetandibhya abdebhya jvati ity etasminn arthe hak pratyayo
bhavati /
vetanena jvati vaitanika karmakara /
dhanurdaagrahaam atra saghtavigr
htrtham /
dhanurdaika /
dhnuka /
dika /
vetana /
vha /
ardhavha /
dhanurdaa /
jla /
vesa /
upavesa /
preana /
upasti /
sukha /
ayy /
akti /
upaniat /
upavea /
srak /
pda /
upasthna /
vetandi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.13:
vasna-krayavikraya-abdbhy tr
tysamarthbhy han pratyayo bhavati jvati ity etasmin
viaye /
hako 'pavda /
vasnena jvati vasnika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
898/2024
2/11/13
kraya-vikraya-grahaa saghtavigr
hta-artham /
krayavikrayka /
krayika /
vikrayika //
____________________________________________________________________
[#440]
yudhac cha ca || PS_4,4.14 ||
_____START JKv_4,4.14:
yudha-abdt cha pratyayo bhavati, cakr ha ca, jvati ity etasmin viaye /
yudhena jrvta yudhya, yudhika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.15:
tena ity eva /
utsagdibhyas tr
tiysamarthebhyo harati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
haratir dentaraprpae vartate /
utsagena harati autsagika /
auupika /
utsaga /
uupa /
utpata /
piaka /
utsagdi //
____________________________________________________________________
899/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.16:
bhastr ity evam dibhya tr
tysamrthebhya harati tiyetasminnarthe han pratyayo bhavati /
bhastray harati bhastrika /
bhastrik /
bharaika /
bharaik /
bhastr /
bharaa /
bharaa /
rabhra /
rebhra /
asabhra /
asebhra /
bhastrdi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.17:
harati ity eva /
vivadha-vvadha-abdbhym tr
tysamarthbhy vibh han pratyayo bhavati /
tena mukte prakr
ta hag bhavati /
vivadhena harati vivadhika /
vivadhik /
vvadhika /
vivadhik /
hak khalv api - vaivadhika /
vaivadhik /
vivadha-vvadha-abdau samnrthau pathi paryhre ca vartete //
____________________________________________________________________
a kuiliky || PS_4,4.18 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
900/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.18:
harati ity eva /
kuilik-abdt tr
tysamarthd a pratyayo hbavati harati ity etasminn arthe /
kuiliky harati mr
go vydha kauiliko mr
ga /
kuilikay haratyagrt kauilika karmra /
kuilik vakragati, karmrmyudhakara lohamay yai ca+ucyate //
____________________________________________________________________
[#441]
nirvr
t te 'kadyta-dibhya || PS_4,4.19 ||
_____START JKv_4,4.19:
tena ity eva /
akadytdibhya tr
tysamarthebhyo nirvr
tte ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
akadytena nirvr
ttam kadytika vairam /
jnuprahr
tikam /
akadyta /
jnuprahr
ta /
jaghprahr
ta /
pdasvedana /
kaakamardana /
gatgata /
ytopayta /
anugata /
akadytdi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.20:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
901/2024
2/11/13
nirvr
tta ity eva /
vita ktri (*3,3.88) ity aya triabdo gr
hyate /
tryantn nitya map pratyayo bhavati tena virvr
tte ity etasminn arthe /
upaca pke - paktrimam /
uvap - uptrimam /
ukr
- kr
trimam /
nitya-grahaa svtantryanivr
tty-artham, tena tryanta nitya map-pratyayntam eva bhavati,
viayntare na prayoktavyam iti /
bhva-pratyayntdim abvaktavya /
pkena nirvr
ttam pkimam /
tygimam /
sekimam /
kuimam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.21:
nirvr
tta ity eva /
apamitya-ycita-abdbhy yathsakhya kak kan ity etau pratyayau bhavata nirvr
tte ity
etasminn arthe /
pamityakam /
ycitakam //
____________________________________________________________________
sasr
e || PS_4,4.22 ||
_____START JKv_4,4.22:
tena ity eva /
tr
tysamartht sasr
e ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
sasr
am ekbhtam abhinnam ity artha /
dadhn sasr
a ddhikam /
mricikam /
rgaverikam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
902/2024
2/11/13
paippalikam //
____________________________________________________________________
crdini || PS_4,4.23 ||
_____START JKv_4,4.23:
cra-abdd ini pratyayo bhavati sasr
te /
hako 'pavda /
crai sasr
crino 'pp /
crino dhn //
____________________________________________________________________
[#442]
laval luk || PS_4,4.24 ||
_____START JKv_4,4.24:
sasr
te (*4,3.22) ity anena+utpannasya hako lavaa-abdl luk bhavati /
lavaa spa /
lavaa kam /
lava yavg /
dravya-vc lavaa-abdo luka prayojayati, na guavc //
____________________________________________________________________
mudgd a || PS_4,4.25 ||
_____START JKv_4,4.25:
mudga-abdd a pratyayo bhavati sasr
e ity etasmin viaye /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
903/2024
2/11/13
hako 'pavda /
maudga odana /
maudg yavg //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.26:
tena ity eva /
vyajana-vcibhya prtipadikebhya tr
tysamarthebhya upasikte ity etasminn arthe hak
pratyayo bhavati /
dadhn upasikta ddhikam /
saupikam /
khrikam /
vyajanai iti kim ? udakena+upasikta odana //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.27:
ojas sahas ambhas ity etebhya tr
tysamarthebhyo vartate ity arthe hak pratyayo bhavati /
ojas vartate aujasika ra /
shasikacaura /
mbhasiko matsya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.28:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
904/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
parimukha ca || PS_4,4.29 ||
_____START JKv_4,4.29:
parimukha-abdd dvitysamarthd vartate ity easminn arthe hak pratyayo bhavati /
parimukha vartate primukhika /
cakro 'nukta-samuccayrtha /
priprvika //
____________________________________________________________________
[#443]
prayacchati garhyam || PS_4,4.30 ||
_____START JKv_4,4.30:
tat iti dvitysamartht prayacchati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati, yat tad
dvitysamartha garhya cet tad bhavati /
dvigurtha dvigua, tdarthyt tcchabdyam /
dvigua prayacchati dvaiguika /
triguika /
vr
ddher vr
dhuibhvo vaktavya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
905/2024
2/11/13
vrdhuika /
prakr
tyanatara v vr
ddhiparyyo vr
dhuiabda /
garhyam iti kim ? dvigua prayacchaty adhamara //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.31:
prayacchati garhyam ity eva /
kusda vr
ddhi, tadartha dravya kusidam /
ekdarth daa daaikdaaabdena+ucyante /
kusda-daa-ekdaaabdbhy yathsakhya han hac ity etau pratyayau bhavata
prayacchati garhyam ity etasmin viaye /
hako 'pavdau /
kusida prayacchati kusdika /
kusdik /
daaikdaika /
daaikdaik //
____________________________________________________________________
ucchati || PS_4,4.32 ||
_____START JKv_4,4.32:
tad iti dvitysamarthd ucchati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
badari ucchati bdarika /
ymkika /
bhmau patitasyaikaikasya kaasyopdnamucha /
kanuchati kika //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
906/2024
2/11/13
rakati || PS_4,4.33 ||
_____START JKv_4,4.33:
tad iti dvitysamarthd rakati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
samja rakati smjika /
sniveika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.34:
tad iti dvitysamarthbhy abda-dardura-abdbhy karoti ity etasminn arthe hak pratyayo
bhavati /
abda karoti bdiko vaiykaraa /
drdurika kumbhakra //
____________________________________________________________________
paki-matsya-mr
g n hanti || PS_4,4.35 ||
_____START JKv_4,4.35:
tad ity eva /
pakydibhyo dvitysamarthebhyo hanti ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
svarpasya paryy tadviem ca grahaam iha+isyate /
pakio hanti pkika /
kunika /
myrika /
taittirika /
matsya - mtsyika /
mainika /
pharika /
kulika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
907/2024
2/11/13
mr
ga - mrgika /
hriika /
saukarika /
sragika //
____________________________________________________________________
[#444]
paripantha ca tihati || PS_4,4.36 ||
_____START JKv_4,4.36:
paripantha-abdt tad iti dvitysamartht tihati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
paripantha tihati pripanthikacaura /
cakro bhinnakrama pratyayrtha samuccinoti /
paripantha hanti pripanthika /
samarthavibhaktiprakarae punar dvitiyoccraa laukikavkya-pradarana-artham /
paripathaabda-paryya paripantha-abdo 'sti iti jpayati /
sa viayntare 'pi prayoktavya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.37:
mtha-abda-uttarapadt prtipaikt padav anupada ity etbhy ca dhvati ity etasminnarthe
hak pratyayo bhavati /
daamtha dhvati damthika /
aulkamthika /
pdavika /
nupadika /
mathaabda pathiparyya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
908/2024
2/11/13
krand ha ca || PS_4,4.38 ||
_____START JKv_4,4.38:
krandanti etasmin nitykrando dea /
atha v krandyate ity kranda rtyanam ucyate /
viebhvd dvayor api grahaam /
kranda-abdt tad iti dvitysamarthd dhvati ity etasminn arthe ha pratyayo bhavati, cakr
hak ca /
svare viea /
kranda dhvati krandika /
krandik //
____________________________________________________________________
pada-uttarapada gr
h ti || PS_4,4.39 ||
_____START JKv_4,4.39:
padaabda uttarapada yasya tasmt padottarapada-abdt tad iti dvitysamarthd gr
hti ity
etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
prvapada gr
hti paurvapadika /
auttarapadika /
padnatt iti na+ukta, bahucprvn m bht iti //
____________________________________________________________________
pratikaha-artha-lalma ca || PS_4,4.40 ||
_____START JKv_4,4.40:
pratikaha-artha-lalma-abdebhya tad iti dvitysamarthebhya gr
hti ity etasminn arthe hak
pratyayo bhavati /
pratikaha gr
hti prtikahika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
909/2024
2/11/13
rthika /
llmika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.41:
dharma-abdt tad iti dvitysamarthc carati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
caratirseby nnuhnamtre /
dharma carati dhrmika /
adharmc ca+iti vaktavyam /
dharmika //
____________________________________________________________________
[#445]
pratipatham eti ha ca || PS_4,4.42 ||
_____START JKv_4,4.42:
pratipatha-abdd dvitysamarthd eti ity asminn arthe han pratyayo bhavati, cakr hak ca /
pratipatham eti pratipathika, prtipathika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.43:
samavy-vcibhya abdebhya tad iti dvitysamarthebhya samavaiti ity etasminn arthe hak
pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
910/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
pariado ya || PS_4,4.44 ||
_____START JKv_4,4.44:
pariada ya pratyayo bhavati samavyn samavaiti ity etasmin viaye /
hako 'pavda /
pariada samavaiti priadya //
____________________________________________________________________
seny v || PS_4,4.45 ||
_____START JKv_4,4.45:
sen-abdd v ya pratyayo bhavati samavyn samavaiti ity etasminn arthe /
hako 'pavda /
pake so 'pi bhavati /
sen samavaiti sainya, sainika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.46:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
911/2024
2/11/13
lala-kukku-abdbhy tad iti dvitysamarthbhy payati ity etasminn arthe hak pratyayo
bhavati sajy viaye /
saj-grahaam abhidheya-niyama-artha, na tu rhyartham /
lala payati llika sevaka /
kaukkuiko bhiku /
sarvvayavebhyo lala dre dr
yate /
tad anena lala-daranena sevakasya svmina prati anupalea kryeu anupasthyitva
lakyate /
llika sevaka /
svmina kryeu na+upatihate ity artha /
kukku-abdena api kukkupto lakyate /
deasya alpatay hi bhikuravikiptadr
i pdavikepadee caku sayamya gacchati sa
ucyate kaukkuika iti //
____________________________________________________________________
[#446]
tasya dharmyam || PS_4,4.47 ||
_____START JKv_4,4.47:
tasya iti ahsamarthd dharmyam ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
dharmya nyyyam /
crayuktam ity artha /
ulkaly dharmya aulkalikam /
karikam /
paikam /
gaulmikam //
____________________________________________________________________
a mahiy-dibhya || PS_4,4.48 ||
_____START JKv_4,4.48:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
912/2024
2/11/13
mahi ity evam dibhya a pratyayo bhavati tasya dharmyam ity etasmin viaye /
hako 'pavda /
mahisy dharmyam mhiam /
prjvatam /
mahi /
prajvat /
pralepik /
vilepik /
anulepik /
purohita /
maipl /
anucraka /
hotr
/
yajamna /
mahiydi //
____________________________________________________________________
r
t o ' || PS_4,4.49 ||
_____START JKv_4,4.49:
r
krntt prtipadikt a pratyayo bhavati tasya dharmyam ity etasmin viaye /
hako 'pavda /
potur dhrmya pautram /
audgtram /
narac ca+eti vaktavyam /
narasya dharmy nr /
viasitur ilopa ca /
viasitu dharmyam vaiastram /
vibhjayiturilopa ca /
vibhjayitur dhrmyam vaibhjitram //
____________________________________________________________________
avakraya || PS_4,4.50 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
913/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.50:
tasya ity eva /
ahsamartht avakraya ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
avakrite 'nena iti avakraya piaka ucyate /
ulkaly avakraya aulkalika /
karika /
paika /
gaulmika /
nanu avakrayo 'pi dharmyam eva ? na+etad asti /
lokapay dharmatikramea apy avakrayo bhavati //
____________________________________________________________________
[#447]
tad asya payam || PS_4,4.51 ||
_____START JKv_4,4.51:
tad iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe hak pratyayo bhavati yattatprathamsamartha
paya cet tad bhavati /
app payam asya ppika /
kulika /
maudakika /
payam iti vieana taddhitavr
ttv antarbhtam ata paya-abdo na prayujyate //
____________________________________________________________________
lava ha || PS_4,4.52 ||
_____START JKv_4,4.52:
lavaa-abd ha pratyayo bhavati tad asya payam ity etasmin viaye /
hako 'pavda /
svare viea /
lavaa payam asya lvaika //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
914/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.53:
kiara ity evam dibhya han pratyayo tad asya payam ity etasmin viaye /
hako 'pavda /
kiardayo gandhaviea-vacan /
kiar payam asya kiarika /
kiarik /
niradika /
naradik /
kiara /
narada /
nalada /
sumagala /
tagara /
guggulu /
ura /
haridr /
haridrya /
kiardi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.54:
allu-abdd anyatarasy han pratyayo bhavati tad asya payam ity etasmin viaye /
hako 'pavda /
pake so 'pi bhavati /
allu-abdo gandhaviea-vacana /
allu payam asya alluka /
alluk /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
915/2024
2/11/13
lluka /
lluk //
____________________________________________________________________
ilpam || PS_4,4.55 ||
_____START JKv_4,4.55:
tad iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe hak pratyayo bhavati yattat prathamsamartha
ilpa cet tad bhavati /
ilpa kaualam /
mr
dagavdana ilpam asya mrdagika /
pavika /
vaiika /
mr
dagavdane vartamno mr
dagaabda pratyayam utpdayati /
ilpa taddhitavr
ttv antarbhavati //
____________________________________________________________________
[#448]
mauka-jharjhard a anyatarasym || PS_4,4.56 ||
_____START JKv_4,4.56:
mauka-jharjhara-abdbhym anyatarasym a pratyayo bhavati tad asya ilpam ity etasmin
viaye /
pake so 'pi bhavati /
maukavdana ilpamastha muka, mukika /
jhrjhara, jhrjharika //
____________________________________________________________________
praharaam || PS_4,4.57 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
916/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.57:
tad asya ity eva /
tad iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe hak pratyayo bhavati, yattat prathamsamartha
praharaa cet tad bhavati /
asi praharaam asya sika /
prsika /
ckrika dhnuka //
____________________________________________________________________
paravadh ha ca || PS_4,4.58 ||
_____START JKv_4,4.58:
paravadha-abdt ha pratyayo bhavati, cakrt hak /
svare viea /
paravadha praharaam asya pravadhika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.59:
akti-yai-abdbhym kak pratyayo bhavati tad asya praharaam ity etasmin viaye /
hako 'pavda /
akti praharaam asya ktka /
yka //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
917/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.60:
tad asya ity eva /
tad iti prathamsamarthebhya asti nsti dia ity etebhya abdebhya asya iti ahyarthe hak
pratyayo bhavati yat tat prathamsamartha mati cet tad bhavati /
asti mati asya stika /
nsti mati asya nstika /
daiika /
na ca matisattmtre pratyaya iyate, ki tarhi, paraloko 'sti iti yasya mati sa stika /
tadviparto nstika /
prama-anuptin yasya mati sa daiika /
tad etad abhidhna-akti-svabhvl labhyate /
asti-nsti-abdau niptau, vacanasmarthyd v khytd vkyc ca pratyaya //
____________________________________________________________________
la || PS_4,4.61 ||
_____START JKv_4,4.61:
tad asya ity eva /
tad iti prathamsamarthd asya iti ayarthe hak pratyayo bhavati yattat prathamsamartha
la ced tad bhavati /
la svabhva /
appabhakaa lam asya ppika /
kulika /
maudakika /
bhakaakriy tadvieaa ca la taddhitavr
ttv antarbhavati //
____________________________________________________________________
[#449]
chatrdibhyo a || PS_4,4.62 ||
_____START JKv_4,4.62:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
918/2024
2/11/13
chatra ity evam dibhya prtipadikebhyo a pratyayo bhavati tad asya lam ity etasmin viaye
/
hako 'pavda /
chatra lam asya chtra /
chdandvarac chatram /
gurukryevahita tacchidrvaraapravr
tta chatrala ya chtra /
sth-abdo 'tra pahyate, sa upasarga-prvo 'tra gr
hyate sth sasth avasth iti /
chatra /
bubhuk /
ik /
puroha /
sth /
cur /
upasthna /
r
i /
karman /
vivadh /
tapas /
satya /
anr
ta /
ibik /
chatrdi //
____________________________________________________________________
karmdhyayane vr
t tam || PS_4,4.63 ||
_____START JKv_4,4.63:
tad asya ity eva /
tad iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe hak pratyayo bhavati, yat tatprathamsmartha
karma cet tad vr
ttam adhyayanaviaya bhavati /
ekamanyadadhyayane karma vr
ttam asya aiknyika /
dvaiyanyika /
traiyanyika /
ekamanyat iti vigr
hya taddhitrtha iti samsa /
tata ca hak pratyaya /
adhyayane karma vr
ttam ity etat sarva taddhitavr
ttvantarbhavati /
yasya adhyayanaprayuktasya parkkle pahata skhalitam apapharpam eka jta sa
ucyate aiknyika iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
919/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.64:
bahvac prvapada yasya tasmd bahvacprvapadt prtipadikt hac pratyayo bhavati tad
asya karmdhyayane vr
ttam ity etasminn arthe hako 'pavda /
dvdanyni karmyadhyayane vr
ttny asya dvdanyika /
trayodanyika /
caturdanyika /
caturdapaph asya jt ity artha /
udtte kartavye yo 'nudtta karoti sa ucyate anyat tva karoi iti //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
[#450]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
920/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.66:
tat iti prathamsamarthd asm iti caturthyartha hak pratyayo bhavati yat tat
prathamsamartha tac ced dyate niyuktam /
niyogena avyabhicrea dyate ity artha /
avyabhicro niyoga /
agre bhojanam asmai niyukta dyate grabhojanika /
ppika /
kulika /
kecit tu niyukta nityam hu /
app nityam asmai dyante ppika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.67:
r-msa-odana-abdbhy ihan pratyayo bhavati tad asmai dyate niyuktam ity
etasminn arthe /
hako 'pavda /
ikra uccraa-artha /
akro b-artha /
r niyuktam asmai dyate rika /
rik /
msaudanika /
msaudanik /
atha ha eva kasmn na+ukta, na hy atra haa ihano v vieo 'sti ? msaudanagrahaa saghtavigr
hta-artha kecid icchanti, tatra vr
ddhyabhvo viea /
odanika /
odanik //
____________________________________________________________________
921/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.68:
bhakta-abdd a pratyayo bhavati anyatrasym tad asami dyate niyuktam ity etasmin viaye /
hako 'pavda /
pake so 'pi bhavati /
bhaktam asmai dyate niyuktam bhkta, bhaktika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.69:
tatra iti saptamsamarthn niyukta ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
niyukta dhikr
to vyprita ity artha /
ulkaly niyukta aulkalika /
karika /
paika /
gaulmika /
dauvrika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.70:
agra-abdntt prtipadikt han pratyayo bhavati tatra niyukta ity etasmin viaye /
hako 'pavda /
devgre niyukta devgrika /
kohgrika /
bhgrika //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
922/2024
2/11/13
[#451]
adhyyiny adea-klt || PS_4,4.71 ||
_____START JKv_4,4.71:
tatra ity eva /
saptamsamarthd adea-vcina paratipadikd akla-vcina ca adhyyinyabhidheye hak
pratyayo bhavati /
adhyayanasya yau deaklau straa pratiiddhau tvadeakla-abdena+ucyete, tata ida
pratyayavidhnam /
mne 'dhte mnika /
ctupathika /
aklt - caturadayamadhte cturdaika /
mvsyika /
adeaklt iti kim ? srughne 'dhte /
prvhe 'dhte //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.72:
tatra ity eva /
kahina-abdntt saptamsamartht prastra-sasthna-abdbhy ca hak pratyayo bhavati
vyavaharati ity etasmnn arthe /
vyavahra kriytattvam yath laukikavyavahra iti /
vaakahine vyavaharati vakahinika cakracara /
vrdhrakahinika /
prstrika /
ssthnika //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
923/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.73:
nikaa-bdt saptamsmartht vasati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
yasya strato nikaavsas tatra aya vidhi /
rayakena bhiku grmt kroe vastavyam iti stram /
nikae vasati naikaiko bhiku //
____________________________________________________________________
vasatht hal || PS_4,4.74 ||
_____START JKv_4,4.74:
tatra ity eva /
vasatha-abdt saptamsamartht vasati ity etasminn arthe hal pratyayo bhavati /
lakra svarrtha /
akro artha /
vasathe vasati vasathika /
vasathik /
haka pro 'vadhi, ata paramanya pratyayo vidhyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.75:
tasmai hitam (*5,1.5) iti vakyati /
prg etasmd dhitasaabdand ynita rdhvam anukramiymo yat pratyayastevadhikr
to
veditavya /
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
924/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.76:
rathya /
yugya /
prsagya //
tadvahati rathayugaprsagam (*4,4.76) /
tad iti dvitysamarthebhyo rathayugaprsagebhyo vahati ity etasminn arthe yat pratyayo
bhavati /
ratha vahati rathya /
yugya /
prsagya /
rathasthalebhyo yad vidhau iti tad anatavidhy-upasakhynt paramarathya ity api bhavati //
____________________________________________________________________
[#452]
dhuro ya-hakau || PS_4,4.77 ||
_____START JKv_4,4.77:
tad vahati ity eva /
dhur ity etasmd dvitysamarthd vahati ity etasminn arthe yat hak ity etau pratyayau bhavata
/
dhura vahati dhurya, dhaureya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.78:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
925/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.79:
tad vahati ity eva /
ekadhur-abdd dvitysamarthd vahati ity etasminn arthe kha pratyayo bhavati, tasya ca lug
bhavati /
vacanasamrthyt pake lug vidhyate /
ekadhurm vahati ekadhura, ekadhura //
____________________________________________________________________
akad a || PS_4,4.80 ||
_____START JKv_4,4.80:
tadvahati ity eva /
akaa-abdd dvitysamarthd vahati ity etasminn arthe a pratyayo bhavati /
akaam vahati kao gau //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
926/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.81:
tadvahati ity eva /
hala-sra-abdbhy dvitysmarthbhy vahati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
hala vahati hlika /
sairika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.82:
tad vahati ity eva /
jan-abdd dvitysamarthd vahati ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati, samudyena cet
sajgamyate /
jan vahati jany, jmturvayasy /
s hi vihrdiu jamtr
sampa prpayati /
jan vadhrucyate //
____________________________________________________________________
[#453]
vidhyatyadhanu || PS_4,4.83 ||
_____START JKv_4,4.83:
tat iti dvitysamarthd vidhyati ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati, na ced dhanukaraa
bhavati /
pdau vidhyanti pady arkar /
ravy kaak /
adhanu iti kim ? pdau vidhyati dhanu /
nanu asamarthatvd anabhidhnc ca pratyayo na bhavati, na hi dhanu padya iti vivakito
'rtha pratyate ? eva tarhi dhanupratiedhena vyadhanakriy vieyate, yasy
dhanukaraam na sambhvyate iti /
tena iha na bhavati, caura vidhyati, atru vidhyati devadatta iti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
927/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.84:
tad ity eva /
dhanagaa-abdbhy dvitysamarthbhym labdh ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati /
dhanya /
gaya /
labdh iti tr
nnanta, tena dvity samarth vibhaktir yujyate //
____________________________________________________________________
ann a || PS_4,4.85 ||
_____START JKv_4,4.85:
anna-abdt tad iti dvitysamartht labdh ity etasmin arthe a pratyayo bhavati /
anna labdh nna //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.86:
vaa-abdt tad iti dvitysamarthd gata ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati /
vaa gata vaya /
kmaprpto vidheya ity artha //
____________________________________________________________________
padam asmin dr
yam || PS_4,4.87 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
928/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.87:
nirdet eva pratham samarthavibhakti /
padaabdt prathamsamarthd dr
yrthopdhikd asminniti saptamyarthe yat pratyayo bhavati
/
pada dr
yam asmin padya kardama /
pady psava /
akyrthe kr
tya /
akyate yasmin pada mly, suhu drau pratimudrotpdanena sa padya kardama /
kardamasya avasth+ucyate ntidravo ntiuka iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.88:
mula-abdt prathamsamarthd varhi ity evam updhikdasya+iti ahyarthe yat pratyayo
bhavati /
mlam em varhi mly m /
mly mudg /
vr
h udyamane /
ye mlam vr
hyate utpyate te mly, suhu nipann /
mlotpanena vin sagrahtu na akyante ity artha //
____________________________________________________________________
[#454]
sajy dhenuy || PS_4,4.89 ||
_____START JKv_4,4.89:
dhenuy iti niptyate sajy viaye /
saj-grahaam abhidheyaniyama-artham /
dheno suggamo ya ca pratyaya niptyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
929/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
gr
h apatin sayukte ya || PS_4,4.90 ||
_____START JKv_4,4.90:
nirded eva tr
ty samarthavibhakti /
gr
hapati-abdt tr
tysamartht sayukte ity etasminn arthe ya pratyayo bhavati /
gr
hapatin sayukta grhapatyo 'gni /
anyasya api gr
hapatin sayogo 'sti, tatra sajdhikrd atiprasaga-nivr
tti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.91:
nvdhibhyo 'abhya abdebhyo 'asv eva trydiv artheu yathsakhya yat pratyayo
bhavati /
pratyayrthadvrea tr
ty samarthavibhaktir labhyate /
nv tryam navyam udakam /
navy nad /
akyrthe kr
tya /
vayas tulya vayasya sakh /
sajdhikro 'bhidheyaniyamrtha /
tena vayas tulye atrau na bhavati /
dharmea prpya dharmyam /
nanu ca dharmdanapete iti vakyamena+eva siddham ? na+etad asti /
dharma yad anuvartate tad dharmd anapetam ity ucyate /
phala tu dharmd apety eva, kryavirodhitvd dharmasya /
viea vadhya viya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
930/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.92:
nirded eva pacam samarthavibhakti /
dharmdibhya pacamsamarthebhyo 'napeta ity arthe yat pratyayo bhavati /
dharmt anapeta dharmyam /
pathyam /
arthyam /
nyyyam /
sajdhikrd abhidheyaniyama //
____________________________________________________________________
[#455]
chandaso nirmite || PS_4,4.93 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
931/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.93:
pratyayrthasmarthyalabhy samartha-vibhakti /
chanda-abdt tr
tysamarthn nirmite ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati /
nirmita utpdita /
chandas nirmita chandasya /
chandas icchay kr
ta ity artha /
icch-paryya chanda-abda iha gr
hyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.94:
uraabdt tr
tysamarthn nirmite ity etasminn arthe ' pratyayo bhavati, cakrt yat ca /
uras nirmita aurasa putra, urasya putra /
sajdhikrd abhidheyaniyama //
____________________________________________________________________
hr
d ayasya priya || PS_4,4.95 ||
_____START JKv_4,4.95:
nirded eva samarthavibhakti /
hr
daya-abdt ahsamartht priya ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati /
hr
dayasya priya hr
dya dea /
hr
dya vanam /
sajdhikrd abhidheyaniyama /
iha na bhavati, hr
dayasya priya putra iti //
____________________________________________________________________
932/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.96:
hr
dayasya ity eva /
bandhane iti pratyayrtha /
tadvieaam r
igrahanam /
vadhyate yena tad bandhanam /
hr
daya-abdt ahsamarthd bandhane r
vabhidheye yat pratyayo bhavati /
r
ir vedo gr
hyate /
hr
dayasya bandhanam r
i hr
dya /
parahr
daya yena badhyate vakriyate sa vakaraamantro hr
dya ity ucyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.97:
matdibhya tribhya abdebhya triv eva karadiv artheu yathsakhya yat pratyayo
bhavati /
pratyayrthasmarthyl labdh ah samarthavibhakti /
mata jna tasya karaa matyam /
bhvasdhana v /
janasya jalpa janya /
halasya kara halya /
dvihalya /
trihalya /
karaa kara, bhvasdhana v //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.98:
tatra iti saptamsamartht sdhu ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
933/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#456]
pratijana-dibhya kha || PS_4,4.99 ||
_____START JKv_4,4.99:
pratijandibhya abdebhya kha pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasminn arthe /
yato 'pavda /
pratijane sdhu prtijanna /
jane jane sdhu ity artha /
aidahugna /
syugna /
pratijana /
idayuga /
sayuga /
samayuga /
parayuga /
parakula /
parasyakula /
amuyakula /
sarvajana /
vivajana /
pacajana /
mahjana /
pratijandi /
yatra hitrtha eva sdhvarthastatra vacant prkkrty bdhyante //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
934/2024
2/11/13
bhakt a || PS_4,4.100 ||
_____START JKv_4,4.100:
bhakta-abdt a pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasmin viaye /
yato 'pavda /
bhakte sdhu bhakta li /
bhkt taul //
____________________________________________________________________
pariado ya || PS_4,4.101 ||
_____START JKv_4,4.101:
pariac-chabdd ya pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasmin viaye /
yato 'pavda /
pariadi sdhu priadya /
a-pratyayo 'py atra+iyate /
tadartha yogavibhga kriyate /
pariada o bhavati, pariadi sdhu priada /
tata ya /
pariada ity eva //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.102:
kathdibhya abdebhya hak pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasmin viaye /
yato 'pavda /
kathy sdhu kthika /
vaikathika /
kath /
vikath /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
935/2024
2/11/13
vita /
kuacit /
janavda /
janevda /
vr
tti /
sadgr
ha /
gua /
gaa /
yurveda /
kathdi //
____________________________________________________________________
gua-dibhya ha || PS_4,4.103 ||
_____START JKv_4,4.103:
gua-dibhya abdebhya ha pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasmin viaye /
yato 'pavda /
gue sdhu gaudika iku /
kaulmiko mudga /
sktuko yava /
gua /
kulma /
saktu /
appa /
msaudana /
iaku /
veu sagrma /
saghta /
pravsa /
nivsa /
upavsa /
gudi //
____________________________________________________________________
pathy-atithi-vasati-svapater ha || PS_4,4.104 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
936/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.104:
pathy-dibhya abdebhya ha pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasmin viaye /
yato 'pavda /
pathi sdhu ptheyam /
titheyam /
vsateyam /
svpateyam //
____________________________________________________________________
[#457]
sabhy ya || PS_4,4.105 ||
_____START JKv_4,4.105:
sabh-abdd ya pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasmin viaye /
yato 'pavda /
svare viea /
sabhy sdhu sabhya //
____________________________________________________________________
ha chandasi || PS_4,4.106 ||
_____START JKv_4,4.106:
sabh-abd ha pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasmin viaye chandasi /
yasya apavda /
sabheyo yuv 'sya yajamnasya vro jyatm //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
937/2024
2/11/13
samntrthe vs || PS_4,4.107 ||
_____START JKv_4,4.107:
sdhu iti nivr
ttam /
vs iti pratyayrtha /
samanatrtha-abdt tatra iti saptamsamarthd vsi ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati /
samnatrthe vs iti satrthya /
samanopadhyya ity artha /
trtha-abdena+iha gurur ucyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.108:
samnodara-abdt saptamsamartht ayita ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati, okra
ca+udtta /
ayita sthita ity artha /
samnodare ayita samnodarya bhrt //
____________________________________________________________________
sodard ya || PS_4,4.109 ||
_____START JKv_4,4.109:
sodara-abdt saptamsamartht ayita ity etsminn arthe ya pratyayo bhavati /
vibhodare (*6,3.88) /
iti strea yakrdau pratyaye vivakite prg eva samnasya sabhva /
samnodare ayita sodarya bhrt /
o ca+udtta iti na anuvartate /
yakre svara //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
938/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.110:
tatra ity eva /
sptamsamartht bhava ity etasminn arthe chandasi viaye yat pratyayo bhavati /
adn ghdn cpavda /
sati darane te 'pi bhavanti, sarvavidhnm chandasi vyabhicrt /
namo medhyya ca vidyutyya ca nama /
pdaparisampte chando 'dhikra /
bhavdhikra ca samudra-abhrd dha (*4,4.118) iti yvat //
____________________________________________________________________
[#458]
ptho-nadbhy ya || PS_4,4.111 ||
_____START JKv_4,4.111:
ptha-abdn nad-abdc ca ya pratyayo bhavati tatra bhava ity etasminn arthe /
yato 'pavda /
pthasi bhava pthyo vr
/
ca no dadhta ndyo giro me /
ptha antarikam //
____________________________________________________________________
veanta-himavadbhym a || PS_4,4.112 ||
_____START JKv_4,4.112:
veanta-abdd dhimavaccha-abdc ca a pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye /
yato 'pavda vaiantbhya svh /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
939/2024
2/11/13
haimavatbhya svh //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.113:
srota-abdd vibh yat dya ity etau pratyayau bhavata tatra bhava ity etasmin viaye /
yato 'pavda /
pake so 'pi bhavati /
srotasi bhava srotya /
srotasya /
ya-yayo svare viea //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.114:
sagarbha-saytha-sanuta-abdebhyo yan pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye /
yato 'pavda /
svare viea /
anu bhrt sagarbhya /
anu sah saythya /
yo na sanutya /
sarvatra samnasya chandasi iti sabhva //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.115:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
940/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.116:
agra-abdt yat pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye /
agre bhavam agryam /
kim artham ida yvat smnyena yad vihita eva ? ghacchau ca (*4,4.117) iti vakyati tbhy
bdh m bht iti punar vidhyate //
____________________________________________________________________
gha-cchau ca || PS_4,4.117 ||
_____START JKv_4,4.117:
agra-abdt yat gha-cchau ca pratyay bhavanti tatra bhava ity etasmin viaye /
agryam, agriyam, agryam /
cakra tugrd ghan (*4,4.115) ity asya anukaraa-artha /
agriyam /
svare viea //
____________________________________________________________________
[#459]
samudra-abhrd gha || PS_4,4.118 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
941/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.118:
samudra-abdt abhra-abdc ca gha pratyayo bhavati tatra bhava ity etasminn arthe /
yato 'pavda /
samudriy nadnm /
abhriyasyeva gho /
abhra /
abdasya aprvanipta, tasya lakaasya vyabhicritvt //
____________________________________________________________________
barhii dattam || PS_4,4.119 ||
_____START JKv_4,4.119:
bhava iti nivr
ttam /
barhi-abdt saptamsamartht dattam ity etasmin arthe yat pratyayo bhavati /
barhiyeu nidhisu priyeu //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.120:
nirded eva samarthavibhakti /
dta-abdt ahsamarthd bhge karmai ca abhidheye yat pratyayo bhavati /
bhga aa /
karma kriy /
yadagne ysi dtyam /
dtabhga dtakarkma v //
____________________________________________________________________
942/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.121:
nirded eva samarthavibhakti /
raka-abdd ytu-abdc ca ahsamarthd hanan ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati /
hanyate 'ny iti hanan /
y v mitrvaruau rakasy tan ytavy /
rakas hanan /
ytn hanan /
bahuvacana stutivaiiyajpanrtham /
bahun rakas hananena tan styate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.122:
revaty-dibhya ahsamarthebhya praasye vcye yat pratyayo bhavati /
praasana praasyam, bhve kyap pratyayo bhavati /
yadvo revat revatyam /
yadvo jagat jagatyam /
yadvo haviy haviyam /
havie hit haviy, ts praasna haviyam /
yasya+iti ca (*6,4.148) iti lope kr
te halo yam yami lopa (*8,4.64) iti lopa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.123:
asura-abdt ahsamartht svam ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati /
ao 'pavda /
asurya v etat ptra yat kullakr
ta cakravr
ttam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
943/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#460]
myym a || PS_4,4.124 ||
_____START JKv_4,4.124:
asura-abdt ahsamartht myy svaviee a pratyayo bhavati /
prvasya yato 'pavda /
sur my svadhay kr
tsi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.125:
tadvn iti nirded eva samarthavibhakti /
matub-antt prtipadikt prathamsamarthd sm iti ahyarthe yat pratyayo bhavati, yat
prathamsamartham upadhno mantra cet sa bhavati, yat tad sm iti nirdiam iak cet t
bhavanti /
luk ca mato iti prakr
tinirhr
sa /
itikaraas tata ced vivak /
tadvn ity avayavena samudyo vyapadiyate /
varca-abdo yasmin mantre 'sti sa varcasvn /
upadhyate yena sa upadhna /
cayanavacana ity artha /
varcasvnupadhnamantra sm iaknm iti vigr
hya yati vihite mator luki kr
te, varcasy
upadadhti, tejasy upadadhti /
payasy /
retasy /
tadvn iti kim ? mantrasamudyd eva m bht /
upadhna iti kim ? varcasvn upasthnamantra sm ity atra m bht /
mantra iti kim ? agulimnupadhno hasta sm ity atra m bht /
iaksu iti kim ? agulimnupadhno hasta sm ity atra m bht /
iti-karao niyamrtha /
anekapadasambhave 'pi kenacid eva padena tadvn mantro gr
hyate, na sarvea //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
944/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
avimna || PS_4,4.126 ||
_____START JKv_4,4.126:
avi-abdo yasmin mantre 'sti so 'vimn /
avimacchabdd a pratyayo bhavati /
prvasya yato 'pavda /
avimnupadhno mantra smi aknm iti vigr
hy vidhyate, tatra matupo luki kr
te
inayanapatye (*6,4.164) iti prakr
tibhva /
vinrupadadhti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.127:
vayasvnupadhno mantro ys t vayasy, tsv abhidheysu mrdhno matup pratyayo
bhavati /
prvasya yato 'pavda /
yasmin mantre vaya-abdo mrdhan-abda ca vidyate sa vayasvn api bhavati mrdhanvn
api, yath mrdh vaya prajpati chanda iti /
tatra vayasvacchabdd iva mrdhavacchabdd api yati prpte matup vidhsyate /
mrdhanvatr bhavanti /
vayasy eva mrdhanvatya /
vayasysu iti kim ? yatra mrdhan-abda eva kevalo na vaya-abdasn tatra m bht /
mrdhanvata iti vaktavye mrdhna ity ukta, matupo luka bhvina citte kr
tv //
____________________________________________________________________
[#461]
matv-arhe msa-tanvo || PS_4,4.128 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
945/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.128:
yasminn arthe matub vihita, tasmin chandasi viaye yat pratyayo bhavati msatanvo
pratyayrtha-vieaayo /
prathamsamarthd asty updhikt ahyrthe saptamyarthe ca yatpratyayo bhavati /
matvarthynm apavda /
nabhsi vidyante asmin mse abhasyo msa /
sahasya /
tapasya /
madhavya /
nabhaado 'bhreu vartate /
tanv khalv api - ojo 'sy vidyate ojasy tan /
rakasy tan /
msatanvo iti kim ? madhumat ptrea carati msatanvor anantarrthe v /
madhv asminn asti madhv asminn anantaram iti v madhvyo msa /
lugakrekrareph ca vaktavy /
luk tvat - tapaca tapasyaca /
nabhaca nabhasyaca /
sahaca sahasyaca /
napusakaliga chandasatvt /
akra - io msa /
rjo msa /
ikra - ucirmsa /
repha - ukro msa //
____________________________________________________________________
madhor a ca || PS_4,4.129 ||
_____START JKv_4,4.129:
madhu-abdn matvarthe a pratyayo bhavati, cakrd yat ca /
uapsakhynl luk ca /
mdhava, madhavya, madhu /
tanv khalv api mdhav, madhavy, madhu tan //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
946/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.130:
matvarthe ity eva /
oja-adn matvayarthe yatkhau pratyayau bhavato 'hanyabhidheye /
ojasyamaha /
ojasnamaha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.131:
matvarthe ity eva veoyaas dau yasya prtipadikasya tasmd veoyaader bhagntt
prtipadikt matvarthe yal pratyayo bhavati /
lakra svarrtha veobhago vidyate yasya sa veobhagya /
yaobhagya /
vea iti valam ucyate /
rkmaprayatnamhtmyavryayaassu bhagaabda /
vea ca asau bhaga ca rprabhr
tir veobhaga, so 'sya asti iti veobhagya //
____________________________________________________________________
[#462]
kha ca || PS_4,4.132 ||
_____START JKv_4,4.132:
veoyaader bhagntt prtipadikt matvarthe kha pratyayo bhavati /
yogavibhgo yathsakhyanirsrtha uttarrtha ca /
cakrt yat /
veobhagna, veobhagya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
947/2024
2/11/13
yaobhagna, yaobhagya //
____________________________________________________________________
prvai kr
t am ina-yau ca || PS_4,4.133 ||
_____START JKv_4,4.133:
matvarthe iti nivr
ttam /
nirded eva samarthavibhakti /
prvaabdt tr
tysamartht kr
tam ity etasminn arthe ina ya ity etau pratyayau bhavata /
cakrt kha ca /
gambhrebhi prathibhi prviebhi /
prvyai /
prvai /
prvai iti bahuvacann tena prvapuru ucyante /
tatkr
t panthna praast iti path praas //
____________________________________________________________________
adbhi saskr
t am || PS_4,4.134 ||
_____START JKv_4,4.134:
nirded eva samarthavibhakti /
ap-abdt tr
tysamartht saskr
tam ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati /
yasya+idam apya havi /
adbhi saskr
tam iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.135:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
948/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
matau ca || PS_4,4.136 ||
_____START JKv_4,4.136:
matvarthe ca sahasra-abdt gha pratyayo bhavati /
sahasram asya vidyate sahasriya /
tapa-sahasrbhy vini-in (*5,2.102), a ca (*5,2.103) ity asya apavda //
____________________________________________________________________
somam arhati ya || PS_4,4.137 ||
_____START JKv_4,4.137:
nirded eva samarthavibhakti /
soma-abdt dvitysamartht arhati ity etasminn arthe ya pratyayo bhavati /
somam arhanti somy brhma /
yajrh ity artha /
yati prakr
te ya-grahaam /
svare viea //
____________________________________________________________________
[#463]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
949/2024
2/11/13
maye ca || PS_4,4.138 ||
_____START JKv_4,4.138:
soma-grahaa ya ca anuvartate /
maya iti mayaartho lakyate /
soma-abdn mayaarthe ya pratyayo bhavati /
gatavikrvayavaprakr
t mayaarth /
hetum anuyebhyo 'nyatrasy rpya (*4,3.81) maya ca (*4,3.82), maya-v+etayor
bhym abhakya cchdanayo (*4,3.143), tatprakr
tavacane maya (*5,4.21) iti /
tatra yathyoga samarthavibhakti /
pibti somya madhu /
somam ayam ity artha //
____________________________________________________________________
madho || PS_4,4.139 ||
_____START JKv_4,4.139:
yaabdo nivr
tta /
madhu-abdn mayaarthe yatpratyayo bhavati /
madhavyn stokn /
madhumayn ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.140:
vasu-abdt samhe vcye yat pratyayo bhavati, cakrnmayaarthe ca /
yathyoga samarthavibhakti /
vasavya samha /
mayaartho v /
akarasamhe chandasa svrtha upasakhynam /
o rvaya iti caturakaram /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
950/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
nakatrd gha || PS_4,4.141 ||
_____START JKv_4,4.141:
nakatra-abdd gha pratyayo bhavati svrthe /
samhe iti na anuvartate /
nakatriyebhya svh //
____________________________________________________________________
_____START JKv_4,4.142:
sarvadeva-abdbhy ttil pratyayo bhavati chandasi viaye svrthika /
sarvattim /
devattim //
____________________________________________________________________
[#464]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
951/2024
2/11/13
_____START JKv_4,4.143:
karoti iti kara pratyayrtha /
tatsmarthyalabhy ah samarthavibhakti /
ivdibhya abdebhya ahsamarthebhya kare ity etasminn arthe ttil pratyayo bhavati /
iva karoti iti ivatti /
atti /
ariatti //
____________________________________________________________________
bhve ca || PS_4,4.144 ||
_____START JKv_4,4.144:
bhve crthe chandasi viaye ivdibhya ttil pratyayo bhavati /
ivasya bhva ivatti /
atti /
riatti /
yata pro 'vadhi /
ata paramanya pratyayo 'dhikriyate //
iti rijaydityaviracity kiky vr
ttau caturthdhyyasya caturtha pda //
prathamo bhga sampta
[#465]
pacamo 'dhyya prathama pda /
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.1:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
952/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.2:
prk krtt ity eva /
u-varntt prtipadikt gava-dibhya ca yat pratyayo bhavati prk-krtiyev artheu /
chasya apavda /
akavya dru /
picavya krpsa /
kamaalavy mr
ttik /
gavdibhya khalv api - gavyam /
haviyam /
sanagurnma carmavikra /
tata paratvt carmao ' (*5,1.15) ity ea vidhi prpnoti /
tath carurnma havi, sakturannavikra /
appdiu annavikrebhya ca iti pahyate /
tato vibh havir-appa-dibhya ca (*5,1.3) ity ea vidhi prpnoti /
tatra sarvatra prvavipratiedhena yat-pratyay eva+iyate, sanagavya carma,
caravystaul, saktavy dhn iti /
gavdiu nbhi nabha ca iti pahyate /
tasya ayam artha /
nbhi-abdo yat-pratyayam utpdayati nabha cdeam padyate iti /
nbhaye hita nabhyo 'ka /
nabhyamajanam /
yas tu arra-avayavd yat (*5,1.6) iti yati kr
te, nbhaye hita nbhya tailam iti bhavitavyam /
gava-diu yat sanniyukto nabhabhvo 'tra na bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
953/2024
2/11/13
go /
havis /
varhi /
khaa /
aak /
yuga /
medh /
srak /
nbhi nabha ca /
una samprasraa v ca drghatva tatsaniyogena cntodttatvam /
unya, nyam /
cakrasya anukta-samuccaya-arthatvt nas taddhite iti lopo na syt /
dhaso 'na ca /
dhanya kpa /
khara /
skhada /
akara /
via /
gavdi //
____________________________________________________________________
[#466]
kavalc ca sajym || PS_5,1.3 ||
_____START JKv_5,1.3:
kambalt prkkrtyev artheu yat pratyayo bhavati sajy viaye /
chasya apavda /
kambalyam rpalaatam /
sajym iti kim ? kambaly r //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
954/2024
2/11/13
_____START JKv_5,1.4:
havir-viea-vcibhyo 'ppa-dibhya ca prtipadikebhya prakkrtyev artheu vibh yat
pratyayo bhavati /
mikya dadhi, mikya dadhi /
puroystaul, proy /
haviabdt tu gavdiu pahn nityam eva bhavati /
appdibhya - appyam, appyam /
taulyam, taulyam /
appa /
taula /
abhya /
abhyoa /
pr
thuka /
abhyea /
argala /
musala /
spa /
kaaka /
karaveaka /
kiva /
annavikrebhya /
ppa /
sth /
ppa /
ava /
patra /
appdi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.5:
tasmai iti caturth-samarthd htam ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati /
vatsebhyo hito godhuk vatsya /
avatsya /
paavyam /
gavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
955/2024
2/11/13
haviyam /
appyam /
appyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.6:
arra prikya /
arra-avayava-vcina prtipadikt yat pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin viaye /
chasya apavda /
dantyam /
kahyam /
ohyam /
nbhyam /
nasyam //
____________________________________________________________________
khala-yava-ma-tila-vr
a-brahmaa ca || PS_5,1.7 ||
_____START JKv_5,1.7:
khala-dibhyo yat pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin viaye /
chasya apavda /
khalya hitam khalyam /
yavyam /
myam /
tilyam /
vr
yam /
brahmayam /
vr
e hitam, brhmaebhyo hitam iti vkyam eva bhavati /
cha-pratyayo 'pi na bhavati, anabhidhnt /
cakro 'nukta-samuccaya-artha /
rathya hit rathy //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
956/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#467]
ajvibhy thyan || PS_5,1.8 ||
_____START JKv_5,1.8:
aja avi ity etbhy thyan pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin viaye /
chasya apavda /
[#469]
ajathy ythi /
avithy //
____________________________________________________________________
[#467]
tman-vivajana-bhoga-uttarapadt kha || PS_5,1.9 ||
_____START JKv_5,1.9:
tman vivajana ity etbhy bhogottarapadc ca prtipadikt kha pratyayo bhavati tasmai
hitam ity etasmin viaye /
chasya apavda /
tmann iti nalopo na kr
ta prakr
ti-parima-jpana-artham /
tena+uttarapada-grahaam bhoga-abdena+eva sambadhyate, na tu pratyekam /
tmane hitam tmannam /
tma-adhvnau khe (*6,4.169) iti prakr
tibhva /
vivajanebhyo hitam vivajannam /
karmadhrayd eva+iyate /
ah-samsd bahuvrhe ca cha eva bhavati /
vivajanya hitam vivajanyam /
pacajandupasakhynam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
957/2024
2/11/13
pacajanc ca kha /
atra api karmadhrayd iyate /
pacajannam /
anyatra pacajanyam /
sarvajn ha kha ca /
srvajanikam, sarvajannam /
atra api karmadhrayd eva /
sarvajanyam anyatra /
mahjannnitya ha vaktavya /
mahjanya hitam mhjanikam /
tatpurud eva /
bahuvrhes tu cha eva bhavati /
mahjanyam /
bhogottarapadt khalv api - mtr
bhoga /
pitr
bhoga /
bhoga-abda arra-vc /
kevalebhyo mtrdibhya cha eva bhavati /
mtryam /
pitiriyam /
rjcrybhy tu nityam /
bhogottarapadbhyam eva kha pratyaya iyate, na kevalbhym /
rjabhogna /
crydaatva ca /
cryabhogna /
kevalbhy vkyam eva bhavati, rje hitam, cryya hitam iti //
____________________________________________________________________
[#468]
sarva-purubhy a-haau || PS_5,1.10 ||
_____START JKv_5,1.10:
sarva-purubhy yathsakhya aaau pratyayau bhavata tasmai hitam ity etasmin
viaye /
chasya apavda /
sarvasmai hitam srvam /
paurueyam /
sarvasya v vacanam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
958/2024
2/11/13
srvam, sarvyam /
purudvadhavikrasamhatena kr
tev iti vaktavyam /
paurueyo vadha, paurueyo vikra, paurueya samho v /
tena kr
te paurueyo grantha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.11:
mavacaraka-abdbhy kha pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin viaye /
chasya apavda /
mavya hitam mavnam /
crakam //
____________________________________________________________________
tad-artha vikr
t e prakr
t au || PS_5,1.12 ||
_____START JKv_5,1.12:
prakr
ti updnakraa, tasya+eva uttaram avasthntara vikr
ti /
vikr
ti-vcina prtipdikt prakr
tv abhidheyy yathvihita pratyayo bhavati /
tadartham iti pratyayrtha-vieaam /
tad iti sarvanmn vikr
ti parmr
yate /
vikr
tyarthy prakr
tau pratyaya /
tadartha-grahaena prakr
ter ananyrthat khyyate /
na prakr
tivikra-sambhavam tre pratyaya, ki tarhi, prakr
ter ananyrthatve vivakite /
pratyayrthasya ca tadarthatve sati smarthyl labhy caturth samarthavibhakti /
kecit tu tasmai hitam (*5,1.5) ity anuvartayanti /
agrebhyo hitni etni khni agryi khni /
prkry iak /
akavya dru /
picavya krpsa /
tadartham iti kim ? yavn dhn /
dhnn saktava /
prakr
tyantar anivr
ttir atra vivakit na tdarthyam dhnn saktava, na ljnm iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
959/2024
2/11/13
vikr
te iti kim ? udakrtha kpa /
vikr
ti-grahae 'kriyame y kcit prakrtir gr
hyate, na+updnakraam eva /
bhavati ca kpa udakasya prakr
ti, tatra+utpdant /
na tu udaka tasya vikr
ti, atyantabhedt prakr
tau iti kim ? asyarth ko /
asirayaso vikr
tir bhavati, na tu ko tasya prakr
tir bhavati /
dvayor api prakr
ti-vikr
tyor grahae vivakita prakr
tivikrabhvo labhyate //
____________________________________________________________________
[#469]
chadir-upadhi-baler ha || PS_5,1.13 ||
_____START JKv_5,1.13:
chadir-dibhya abdebhya ha pratyayo bhavati tadartha vikr
te prakr
tau (*5,1.12) ity
etasmin viaye /
chasya apavda /
chdieyi tr
ni /
aupadheya dru /
bleystaul /
upadhi-abdt svrthe pratyaya /
upadhyate iti upadhi rathga aupadheyam api tad eva dru //
____________________________________________________________________
r
abha-upnahor ya || PS_5,1.14 ||
_____START JKv_5,1.14:
r
abha upna ity rathga aupadheyam api etbhy ya pratyayo bhavati tadartha
vikr
e prakr
tau (*5,1.12) ity etasmin viaye /
chasya apavda /
rabhyo vatsa /
aupnahyo muja /
carmay api prakr
titvena vivakite prvavipratiedhd ayam eva+iyate /
aupnahya carma //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
960/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.15:
carmaa iti ah /
carmao y vikr
ti tadvcina prtipadikt a pratyayo bhavati tadartha vikr
te prakr
tau
(*5,1.12) ity etasmin viaye /
chasya apavda /
vrdhra carma /
vratra carma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.16:
tad iti pratham samarthavibhakti, asya iti pratyayrtha, syt iti prakr
tivieaam /
iti-karao vivakrtha /
eva dvitye 'pi vkye /
saptamy-arthe tu pratyaya ity etvn viea /
prathamsamartht ahyarthe saptamyarthe ca yathvihita pratyayo bhavati, yat tat
prathamsamartha syc cet tad bhavati /
iti-karaa tata ced vivak /
prkra smiakn syt prkry iak /
prsdya dru /
saptamyarthe khalv api - prkro 'smin dee syt prkryo dea /
prsdy bhmi /
syd iti sambhvany li, sambhvane 'lam iti ced ity din /
iakn vahutvena tat sambhvyate prkra smiakn syt iti /
deasya ca guena sambhvyate prsdo 'smin dee syt iti /
prakr
tivikrabhvastdarthya ca+iha na vivakitam /
ki tarhi, yogyatmtram /
tena prvasya ayam aviaya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
961/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#470]
parikhy ha || PS_5,1.17 ||
_____START JKv_5,1.17:
parikh-abdt ha pratyayo bhavati tad asya tad asmin syt (*5,1.16) ity etasminn arthe /
chasya apavda /
prikhey bhmi /
chayato pro 'vadhi /
ita paramanya pratyayo vidhyate //
____________________________________________________________________
prg-vate ha || PS_5,1.18 ||
_____START JKv_5,1.18:
tena tulya kriy ced vati (*5,1.115) iti vakyati /
prg etasmd vatisa-abdand ynita rdhvam anukramiyma ha pratyayas tev adhikr
to
viditavya /
vakyati - pryaaturyaacndryaa vartayati /
pryaika /
tauryaika /
cndryaika //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
962/2024
2/11/13
_____START JKv_5,1.19:
tad arhati (*5,1.63) iti vakyati /
etasmd arhasaabdand yn ita rdhvam anukramiyma hak pratyayas tev adhikr
to
veditavya, gopucchdn varjayitv /
abhividhv ayam kra, tena arhaty artho 'pi hak bhavatyeva /
ha-adhikram adhye tadapavda hagvidhyate /
vakyati - tena krtam (*5,1.37) /
naikikam /
pikam /
agopucchasakhyparimt iti kim ? gopucchena krta gaupucchikam /
sakhy - ikam /
parima - prsthikam /
kauavikam /
ha pratyudhriyate /
sakhyparimayo ko viea ? bhedagaana sakhy ekatvdi /
gurutvamnam unmna paldi /
ymamna prama vitastydi /
rohaparihamna parima prasthdi /
rdhvamna kilonmna parima tu sarvata ymastu prama syt sakhy bhy tu
sarvata //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.20:
rht ity eva /
vikdibhya abdebhyo 'samse hak pratyayo bhavati rhyev artheu /
hao 'pavda /
naikikam /
pikam /
pdikam /
mikam /
asamse iti kim ? paramanaikikam /
uttamanaikikam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
963/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.21:
rht ity eva /
ata-abdt hanyatau pratyayau bhavata aate 'dhidheye rhyev artheu /
kano 'pavda /
atena krta atikam, atyam /
aate iti kim ? ata parimam asya ataka nidnam /
pratyayrtho 'tra sagha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
964/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.22:
rht ity eva /
sakhyy aty-anty aad-anty ca kan pratyayo bhavati rhyeu artheu /
hao 'pavda /
pacabhi krta pacaka paa /
bahuka /
gaaka /
atiadanty iti kim ? sptatika /
ctvriatka /
arthavatastiabdasya graha ate paryudso na bhavati, katika //
____________________________________________________________________
vator i v || PS_5,1.23 ||
_____START JKv_5,1.23:
vatvantasya sakhytvt kan siddha eva, tasya tvanena v i-gamo vidhyate /
vato parasya ano v i-gamo bhavati rhyev artheu /
tvatika, tvatka /
yvatika, yvatka //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
965/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#472]
viati-triadbhy vun asajym || PS_5,1.24 ||
_____START JKv_5,1.24:
viati-triadbhy vun pratyayo bhavati asajy viaye rhyev artheu /
viaka /
triaka /
ti viater iti (*6,4.142) iti tilopa /
asajym iti kim ? viatika /
triatka /
katha punar atra kan, yvat atiadanty iti paryudsena bhavitavyam ? yogavibhga
kariyate, viati-triadbhy kan pratyayo bhavati, tato vun asajy iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.25:
kas ihan pratyayo bhavati rhyev artheu /
hao 'pavda /
akro b-artha /
ikra uccraa-artha /
nakra svara-artha /
kasika /
kasik /
ardhc ca+iti vaktavyam /
ardhika /
ardhik /
krpa ihan vaktavya /
krpaika /
krpaik /
pratiabda ca asya deo v vaktavya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
966/2024
2/11/13
pratika /
pratik //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.26:
rpa-abdd anyatarasym a pratyayo bhavati rhyev artheu /
hao 'pavda /
pake so 'pi bhavati /
rpea krtam aurpam, aurpikam //
____________________________________________________________________
atamna-viatika-sahasra-vasand a || PS_5,1.27 ||
_____START JKv_5,1.27:
atamndibhya abdebhya a pratyayo bhavati rhyev artheu /
hak-haor apavda /
atamnena krta tamna atam /
vaiatikam /
shasram /
vsanam //
____________________________________________________________________
[#473]
adhyardhaprva-dvigor lug asajym || PS_5,1.28 ||
_____START JKv_5,1.28:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
967/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.29:
adhyardhaprvd dvigo ca krpaa-sahasrntt uttarasya rhya-pratyayasya vibh lug
bhavati /
prvea luki nitya prpte vikalpyate /
adhyardhakrpaam, adhyardhakrpaikam /
dvikrpaam, dvikrpaikam /
aupasakhynikasya ihano luk /
alukpake ca pratirdeo vikalpita /
adhyardhapratikam /
dvipratikam /
tripratikam /
sahasrt - adhyardhasahasram, adhyardhashasram /
dvisahasram, dvishasram /
alukpake sakhyy savatsara-sakhyasya ca ity uttarapadavr
ddhi /
sauvaraatamnayor upasakhynam /
adhyardhasuvaram, adhyardhasauvarikam /
dvisuvaram, dvisauvarikam /
adhyardhaatamnam, adhyardhatamnam /
dviatamnam, dvitamnam /
parimntasya ity uttarapadavr
ddhi //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
968/2024
2/11/13
_____START JKv_5,1.30:
dvigo ity eva /
dvitriprvd dvigor nikntt rhya-pratyayasya vibh lug bhavati /
dvinikam, dvinaikikam /
trinikam, trinaikikam /
bahuprvc ca+iti vaktavyam /
bahunikam, bahunaikikam /
parimntasya ity uttarapada-vr
ddhi //
____________________________________________________________________
bistc ca || PS_5,1.31 ||
_____START JKv_5,1.31:
dvi-tri-prvt iti cakrea anukr
yate /
dvi-tri-prvd bistntd dvigo parasya rhya-pratyayasya vibh lug bhavati /
dvibistam, dvibaistikam /
tribistam, tribaistikam /
bahuvistam, bahubaistikam //
____________________________________________________________________
[#474]
viatikt kha || PS_5,1.32 ||
_____START JKv_5,1.32:
adhyardhaprvt prtipadikd dvigo ca viatika-abdntt rhyev artheu kha pratyayo
bhavati /
adhyardhaviaiknam /
dviviatiknam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
969/2024
2/11/13
triviatiknam /
vidhnasmarthyt asya luk na bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.33:
adhyardhaprvad dvigo ity eva adhyardhaprvt prtipadikd dvigo ca khr-abdnatt
rhyev artheu kan pratyayo bhavati /
adhyardhakhrkam /
dvikhrkam /
kevaly ca+iti vaktavyam /
khrkam /
kkiy ca+upasakhynam /
adhyardhakkikam /
dvikkikam /
trikkikam /
kevaly ca /
kkikam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.34:
adhyardhaprvd dvigo ity eva /
adhyardhaprvd dvigo ca pa-apda-ma-ata-abdntt rhyev artheu yat pratyayo
bhavati /
avyardhapayam /
dvipayam /
tripayam /
pda - adhyardhapdyam /
dvipdyam /
tripdyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
970/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
d v || PS_5,1.35 ||
_____START JKv_5,1.35:
adhyardhaprvt dvigo ity eva /
a-abdd adhyardhaprvd dvigor rhyev artheu v yat pratyayo bhavati /
hao 'pavda /
pake so 'pi bhavati, tasya ca luk /
adhyardhayam, adhyardhaam /
dviyam, dviam /
triyam, triam /
atc ca+iti vaktavyam /
adhyardhaatyam, dhyardhaatam /
dviatyam, dviatam /
triatyam, triatam //
____________________________________________________________________
[#475]
dvi-tri-prvd a ca || PS_5,1.36 ||
_____START JKv_5,1.36:
d v (*5,1.35) ity eva /
dvi-tri-prvc chntt prtipadikd rhyev artheu a pratyayo bhavati, cakrd yac ca v /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
971/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
972/2024
2/11/13
_____START JKv_5,1.38:
tasya iti ahsamartht nimittam ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati, yat tan
nimitta sayoga cet sa bhavati utpto v sayoga sambandha prin
ubhubhascaka /
mahbhta-parima utpta atasya nimitta dhanapatin sayoga atya, atika /
shasra /
utpata khalv api - atasya nimitta utpta dakikispandanam atyam, atikam /
shasram /
tasya nimitta-prakarae vtapittalemabhya amanakopanayor upasakhynam /
vtasya amana kopana v vtikam /
paittikam /
laimikam /
sanniptc ca+iti vaktavyam /
snniptikam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.39:
goabdd dvyaca ca prtipadikt sakhy-parima-avdivivarjitt yat pratyayo bhavati tasya
nimitta sayoga-utptau (*5,1.38) ity etasminn arthe /
hadnm apavda /
go nimitta sayoga utpto v gavya /
[#476]
dvyaca khalv api - dhanyam /
svargyam /
yaasyam /
yuyam /
asakhy-parima-avder iti kim ? pacn nimittam pacakam /
saptakam /
aakam /
parima - prsthikam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
973/2024
2/11/13
khrkam /
avdi - vika /
brahmavarcasd upasakhynam /
brahmavarcasasya nimitta guru sayoga brahmavarcasyam /
ava /
aman /
gaa /
r /
um /
vasu /
vara /
bhaga /
avdi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.40:
putra-abdc cha pratyayo bhavati, cakrd yat ca tasya nimitta sayoga+utptau (*5,1.38)
ity etasmin viaye /
dvyaca iti nitye yati prpte vacanam /
putrasya nimitta sayoga utpto v putryam, putryam //
____________________________________________________________________
sarvabhmi-pr
t hivbhym aaau || PS_5,1.41 ||
_____START JKv_5,1.41:
sarvabhmi-pr
thiv-abdbhy yathsakhyam aaau pratyayu bhavata tasya nimitta
sayoga-utptau (*5,1.38) ity etasmin viaye /
hako 'pavdau /
sarvabhmer nimitta sayoga utpto v srvabhauma /
prthiva /
sarvabhme anuatikdi phdubhayapada-vr
ddhi //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
974/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
tasya+vara || PS_5,1.42 ||
_____START JKv_5,1.42:
tasya iti ahsamarthbhy sarvabhmi-pr
thiv-abdbhy yathsakhyam a-aau
pratyayau bhavata vara ity etasmin viaye /
sarvabhme vara srvabhauma /
prthiva /
ahprakarae puna ahsamartha-vibhakti-nirdea pratyayrthasya nivr
ttaye /
anyath sayogotptv iva varo 'pi pratyayrthasya nimittasya vieaa sabhvyeta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.43:
tatra iti saptamsamarthbhy sarvabhmi-pr
thiv-abdbhy yathsakhyam a-aau
pratyayau bhavata vidita ity etasminn arthe /
vidito jta prakita ity artha /
sarvabhmau vidita srvabhauma /
prthiva //
____________________________________________________________________
loka-sarvalok ha || PS_5,1.44 ||
_____START JKv_5,1.44:
loka-sarvaloka-abdbhy tatra iti saptamsamarthbhym vidita ity etasmin viaye ha
pratyayo bhavati /
loke vidita laukika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
975/2024
2/11/13
srvalaukika /
anuatikditvt ubhayapada-vr
ddhi //
____________________________________________________________________
[#477]
tasya vpa || PS_5,1.45 ||
_____START JKv_5,1.45:
tasya iti ahsamarthd vpa ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati /
upyate 'smin vpa ketram ucyate /
prasthasya vpa ketra prsthikam /
drauikam /
khrkam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.46:
ptra-abdt han pratyayo bhavati tasya vpa (*5,1.45) ity etasmin viaye /
hao 'pavda /
nakra svarrtha /
akro -artha /
ptra-abda parimavc /
ptrasya vpa ptrika ketram /
ptrik ketrabhakti //
____________________________________________________________________
tad asmin vr
d dhy-ya-lbha-ulka-upad dyate || PS_5,1.47 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
976/2024
2/11/13
_____START JKv_5,1.47:
tad iti prathamsamarthd asminn iti saptamyarthe yathvihita pratyayo bhavati, yat tat
prathamsamartha vr
ddhydi cet tad dyate /
dyate ity ekavacannta vr
ddhydibhi pratyekam abhisambadhyate /
tatra yad adhamarena uttamarya mladhantirikta deya tad vr
ddhi /
grmdiu svmigrhyo bhga ya /
padnm updnamldatirikta dravya lbha /
raknirveo rjabhga ulka /
utkocaupad /
paca asmin vr
ddhir v yo v lbho v ulko v upad v dyate pacaka /
saptaka /
atya, atika /
shasra //
caturthyartha upasakhynam /
paca asmai vr
ddhir v yo v lbho v upad v dyate pajcako devadatta /
siddha tv adhikaraatvena vivakitatvt /
samamabrhmae dnam iti yath //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.48:
praa-vcina abdt ardha-abdc ca han pratyayo bhavati tad asmin vr
ddhy-ya.
lbhaulka-upad dyate (*5,1.47) ity etasminn arthe /
yathyatha hakihanor apavda /
dvityo vr
ddhydir asmin dyate dvityika /
tr
tyika /
pacamika /
saptamika /
ardhika /
ardha-abdo rupakrdhasya rhi //
____________________________________________________________________
977/2024
2/11/13
_____START JKv_5,1.49:
bhga-add yat pratyayo bhavati, cakrt han ca, tad asmin vr
ddhy-ya-lbhaulka-upad
dyate (*5,1.47) ity etasminn arthe /
hao 'pavda /
bhgo /
vr
ddhydir asmin dyate bhgya, bhgika atam /
bhgy, bhgik viati /
bhga-abdo 'pi rpakrdhasya vcaka //
____________________________________________________________________
[#478]
tad dharati vahavty vahati bhrd vadibhya || PS_5,1.50 ||
_____START JKv_5,1.50:
tad iti dvitysamarthd dharaty-div artheu yathvihita pratyayo bhavati /
prakr
ti-vieaa bhrd vadibhya iti /
vadibhya paro yo bhra-abda tadantt prtipadikt iti /
vaabhra harati vahati vahati v vabhrika /
kauajabhrika /
blvajabhrika /
bhrt iti kim ? vaa harati /
vadibhya iti kim ? vrhibhra harati /
apar vr
tti - bhrd vadibhya iti, bhrabhtebhyo vadibhya ity artha /
bhra-abdo 'rthadvrea vadn vieaam /
bhrabhtn van harati vika /
kauajika /
blvajika /
bhrt iti kim ? vaa harati /
vadibhy iti kim ? bhrabhtn vrhn vahati /
strrthadvayam api ca+etad cryea iy pratipdit /
tadubhayam api grhyam /
harati dentara prpayati corayati v /
vahaty utkipya dhrayati ity artha /
vahati utpdayati ity artha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
978/2024
2/11/13
vaa /
kuaja /
balvaja /
mla /
aka /
sth /
aman /
ava /
iku /
khav /
vadi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.51:
vasna-dravya-abdbhym dvitysamarthbhy yathsakhya han kan ity aitau pratyayau
bhavato haratydiv artheu /
vasna harati vahati v vasnika /
dravyaka //
____________________________________________________________________
sambhavaty avaharati pacati || PS_5,1.52 ||
_____START JKv_5,1.52:
tat iti dvity samartha-vibhaktir anuvartate /
tad iti dvitiysamartht sambhavatydiv artheu yathvihita pratyayo bhavati /
tatra adheyasya pramnatireka sambhava /
upasaharaam avahra /
vikledana pka /
prastha sambhavati avaharati pacati v prsthika /
kauavika /
khrka /
nanu ca pke ca sambhavo 'sti ? na asty atra niyoga /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
979/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#479]
haka-cita-ptrt kho 'nyatarasym || PS_5,1.53 ||
_____START JKv_5,1.53:
haka-cita-ptra-adebhyo dvitysamarthabhyo 'nyatarasy sabhavdiv artheu kha
bhavati /
hao 'pavda /
pake so 'pi bhavati /
haka sabhavati avaharati pacati v hakn, hakik /
citn, citik /
ptr, ptrik //
____________________________________________________________________
dvigo ha ca || PS_5,1.54 ||
_____START JKv_5,1.54:
hakcitaptrt ity eva /
haka-cita-ptra-antd dvigo sabhavatydiv artheu han pratyayo bhavati, cakrt
kha, anyatarasym /
vidhnasmarthyd eva anayor luk na bhavati /
haas tu pake 'nujtasya adhyardha-prva-dvigo iti lug bhavaty eva /
nakra svarrtha /
akro -artha /
dvyhakik, dvyhakn, dvyhak /
dvycitik, dvycitn, dvycit /
aparima-vibsta-citeti pa pratiedha /
dviptrik, dviptr, dviptr //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
980/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.55:
dvigo ity eva /
kulija-abdnatd dvigo sabhavatydiv artheu lukkhau bhavata /
cakrt han ca /
anyatarasym grahaa-anuvr
tty lug api vikalpyate /
haa pake ravaa bhavati /
tena ctrpya sapadyate /
dve kulije sabhavati avaharati pacati v dvikulijiki, dvikulijn, dvikulij, dvaikulijiki /
parimntasya asajayo (*7,3.17) ity atra kulija-grahaam apyate, tena+uttarapadavr
ddhir api na bhavati //
____________________________________________________________________
so 'sya aa-vasna-bhr
t aya || PS_5,1.56 ||
_____START JKv_5,1.56:
sa iti prathamsamartht asya iti ahyarthe yathvihita pratyayo bhavati yat
prathamsamartham aavasnabhr
taya cet t bhavati /
ao bhga /
vasna mlyam /
bhr
tirvetanam /
paca ao vasno v bhr
tirvsya pacaka /
saptaka /
shasra //
____________________________________________________________________
981/2024
2/11/13
_____START JKv_5,1.57:
tat iti prathamsamartht asya iti ahyarthe yathvihita pratyayo bhavati yat
prathamsamartha parima cet tad bhavati /
prastha parimam asya prsthiko ri /
khraatika /
atya, atika /
shasra /
drauika /
kauavika /
varaata parimamasya vraatika /
vrasahasrika /
airjvitaparimam asya iti ika /
sptatika /
samarthavibhakti pratyayrtha ca prvastrd eva anuvartiyate, kim artha punar anayor
updnam ? punar vidhnrtham /
dve a jvitaparimam asya dviika /
dvisptatika /
punar vidhna-smarthyd adhyardha-prvadvigor luk na bhavati //
____________________________________________________________________
[#480]
sakhyy saj-sagha-stra-adhyayaneu || PS_5,1.58 ||
_____START JKv_5,1.58:
tad asya parimam (*5,1.57) iti vartate /
sakhy-vcina prtipadikt parimopdhikt prathamsamarthd asya iti ahyarthe
yathvihita pratyayo bhavati /
saj-sagha-stra-adhyayaneu iti pratyayrtha-vieaam /
tatra sajy svrthe pratyayo vcya /
pacaiva pacak akunaya /
trik lakyan /
sagha - paca parimam asya pacaka sagha /
aaka /
stra - aau adhyy parimam asya strasya aaka pinyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
982/2024
2/11/13
daaka vaiyghrapadyam /
trika kakr
tsnam /
nanu ca adhyyasamha strasagha eva bhavati ? na+etad asti /
prisamhe sagha-abdo rha /
adhyayana - pacako 'dhta /
saptako 'dhta /
aaka /
anavaka /
adhtir adhyayanam /
tasya sakhyparima pacvr
ttaya pacavr paca rpi asya adhyayanasya
pacakam adhyayanam /
stome avidhi pacadady-artha /
pacadaa mantr parimam asya pacadaa stoma /
saptadaa /
ekavia /
anator ini chandasi /
pacadaino 'rdhams triino ms /
viate ca+iti vaktavyam /
viino 'girasa //
____________________________________________________________________
pakti-viati-triac-catvriat-pacat-ai-saptaty-ati-navati-atam ||
PS_5,1.59 ||
_____START JKv_5,1.59:
tad asya parimam (*5,1.47) iti vartate /
paktydaya abd niptyante /
yad iha lakaena anupapanna tat sarva niptant siddham /
pacn ilopa ti ca pratyaya /
paca parimam asya pakti chanda /
dvayor daato vinbhva ati ca pratyaya dvau daatau praimam asya saghasya
viati /
tray daat trinbhva at ca pratyaya /
trayo daata parimam asya triat /
catur daat catvrinbhva at ca pratyaya /
catvro daata parimaasya catvriat /
pacn daat pacbhva at ca pratyaya /
paca daata parimm asya pacat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
983/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#481]
pacad-daatau varge v || PS_5,1.60 ||
_____START JKv_5,1.60:
pacat daat ity etau niptyete tad asya aprimam ity asmin viaye varge 'bhidheye /
sakhyy iti kani prpte atirniptyate /
vvacant pake so 'pi bhavati /
paca parimasya pacad varga /
daadvarga /
pacako varga /
daako varga //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
984/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.61:
varge ity eva, tad asya parimnam iti ca /
saptan abdc chandasi viaye ' pratyayo bhavati varge 'bhidheye /
sapta sptni asr
jat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.62:
tad asya parimam ity eva /
varge iti nivr
ttam /
triac-catvariac-chabdbhy sajy viaye a pratyayo bhavati tad asya parimam
ity etasmin viaye brhmae 'bhidheye /
abhidheyasaptam e, na viayasaptam /
tena mantrabhayor api bhavati /
triad-adhyy parimam e brhaman traini brhmani /
ctvrini brhmani /
knicid eva brhmany ucyante //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.63:
tat iti dvitysamarthd arhati ity asminn arthe yathvihita pratyayo bhavati /
vetacchatram arhati vaitachatrika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
985/2024
2/11/13
vstrayugmika /
atya, atika /
shasra //
____________________________________________________________________
[#482]
cheda-dibhyo nityam || PS_5,1.64 ||
_____START JKv_5,1.64:
nitya-grahaa pratyayrtha-vieaam /
cheda-dibhyo dvitysamarthebhyo nityam arhati ity asminn arthe yathvihita pratyayo bhavati
/
cheda nityam arhati chaidika /
bhaidika /
cheda /
bheda /
droha /
doha /
varta /
kara /
saprayoga /
viprayoga /
preaa /
saprana /
viprakara /
virga viraga ca /
vairagika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.65:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
986/2024
2/11/13
raccheda-abdd dvitysamarthn nityam arhati ity asminn arthe yat pratyayo bhavati /
cakrd yathvihita ca /
iracheda nityam arhati racchedya, airacchedika /
pratyayasaniyogena irasa rabhvo niptyate //
____________________________________________________________________
daddibhya || PS_5,1.66 ||
_____START JKv_5,1.66:
nityam iti nivr
ttam /
dadibhyo dvitiysamarthebhya arhati ity asminn arthe yat pratyayo bhavati /
hako 'pavda /
daam arhati daya /
musalya /
daa /
musala /
madhuparka /
ka /
argha /
medh /
megha /
yuga /
udaka /
vadha /
guh /
bhga /
ibha /
dadi //
____________________________________________________________________
chandasi ca || PS_5,1.67 ||
_____START JKv_5,1.67:
prtipadikamtrc chandasi viaye tad arhati ity asminn arthe yat pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
987/2024
2/11/13
hadnm apavda /
udaky vr
ttaya /
ypya pala /
gartyo dea //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.68:
ptra-abdd ghan pratyayo bhavati cakrd yat ca, tad arhati ity asminn arthe /
hakhaor apavda /
ptra parimam apy asti /
ptram arhati ptriya /
ptrya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.69:
kaakaradaki-abdbhy cha pratyayo bhavati, cakrd yat ca, tad arhati ity asmin
viaye /
hako 'pavda /
kaakaram arhati kaakaryo gau, kaakarya /
dakim arhati dakiyo bhiku, dakiyo brhmaa /
dakiaabdasya alpctarasya aprvaniptena lakaavyabhicracihnena
yathsakhybhva scayati //
____________________________________________________________________
[#483]
sthlbilt || PS_5,1.70 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
988/2024
2/11/13
_____START JKv_5,1.70:
chayatau anuvarttete sthlbila-abdc chayatau pratyayau bhavata tad arhati ity asminn arthe /
hako 'pavdau /
sthlbimalarhanti sthlbily taul, sthlbily /
pkyogy ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.71:
yaja-abdd r
tvik-abdc ca yathsakhya gha-khaau pratyayau bhavata tad arhati ity
asmin viaye /
hako 'pavdau /
yajiyo brhmaa /
rtvijno brhmaa /
yaja-rtvigbhy tatkarmrhati ity upasakhynam /
yajakarma arhati yajiyo dea /
r
tvikkarma arhati rtvijna brhmaakulam /
arhy hagdn pro 'vadhi /
ata para prgvatya ha eva bhavati //
____________________________________________________________________
pryaa-turyaa-cdnryaa vartayati || PS_5,1.72 ||
_____START JKv_5,1.72:
samarthavibhaktir anuvartate /
arhati iti nivr
ttam /
pryaa-adibhyo dvitysamarthebhya vartayati ity asminn arthe ha pratyayo bhavati /
pryaa vartayati adhte pryaikachtra /
tauryaiko yajamna /
cndryaikastapasv //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
989/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
saayampanna || PS_5,1.73 ||
_____START JKv_5,1.73:
saaya-abdd dvitysamartht panna ity etasminn arthe ha pratyayo bhavati /
saayam panna prpta sayika sthu //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.74:
yojana-abdt dvitysamarthd gacchati ity asminn arthe ha pratyayo bhavati /
yojana gacchati yaujanika /
kroaatayojanaatayor upasakhynam /
kroaatam gacchati krauaatika /
yaujanaatika /
tato 'bhigamanam arhati iti ca kroaatayojanaatayor upasakhynam /
kroaatdabhigamanam arhati krauaatiko bhiku /
yaujanaatika crya //
____________________________________________________________________
[#484]
patha kan || PS_5,1.75 ||
_____START JKv_5,1.75:
pathin-abdd dvitysamarthd gacchati ity asminn arthe kan pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
990/2024
2/11/13
nakra svarrtha /
akro -artha /
panthna gacchati pathika /
pathik //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.76:
nity-agrahaa pratyayrtha-vieaam /
patha pantha ity ayam deo bhavati a ca pratyayo nitya gacchati ity asmin viaye /
panthna nitya gacchati pntho bhik ycate /
nityam iti kim ? pathika //
____________________________________________________________________
uttarapathen hr
t a ca || PS_5,1.77 ||
_____START JKv_5,1.77:
nirded eva samarthavibhakti /
uttarapatha-abdd tr
tysamartht hr
tam ity etasmin viaye ha pratyayo bhavati /
cakra pratyayrthasam uccaye, gacchati iti ca /
atra api tr
ty+eva samarthavibhakti /
uttarapathena-hr
tam auttarapathikam /
uttarapathena gacchati auttarapathika /
hr
ta-prakarae vrijagalasthalkntraprvapadd upasakhynam /
vripathena hr
tam vripathikam /
vripathena gacchati vripathika /
jagalapathena hr
tam jgalapathikam /
jagalapathena gacchati jgalapathika /
sthalapathena hr
tam sthlapathikam /
sthalapathen agacchati sthlapathika /
kntrapathena hr
tam kntrapathikam /
kntrapathena gacchati kntrapathika /
ajapathaakupathbhy ca+upasakhynam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
991/2024
2/11/13
ajapathena hr
tam japathikam, gacchati v japathika /
akupathena hr
tam kupathikam /
gacchati v kupathika /
madhukamaricayor a sthalt /
sthalapathena hr
tam sthlapatha madhukam //
____________________________________________________________________
klt || PS_5,1.78 ||
_____START JKv_5,1.78:
klt ity adhikra /
yad ita rdhvam anukramiyma klt ity eva tad veditavyam /
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.79:
msena nirvr
ttam msikam /
rdhamsikam /
svatsarikam /
klt ity adhikra vyua-dibhyo ' (*5,1.97) iti yvat //
[#485]
tena nirvr
ttam (*5,1.79) /
tena iti tr
tysamartht kla-vcina prtipadikt virvr
ttam ity asminn arthe ha pratyayo bhavati /
ahn virvr
ttam hnikam /
rdhamsikam /
svatsarikam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
992/2024
2/11/13
_____START JKv_5,1.80:
tam iti dvitysamartht klavcina prtipadikt adho bhr
to bhto bhv v ity asminn arthe
yathvihita pratyayo bhavati /
adha satkr
tya vypdita /
bhr
ta vetanena krta /
bhta svasattay vyptakla /
bhv tdr
a evngata /
kldhvanor atyantasayoge (*2,3.5) iti dvity /
msamadha msiko 'dhypaka /
msa bhr
ta msika karmakara /
msa bhta msiko vydhi /
msa bhv msika utsava /
nanu cdhyeaa bharaa ca muhrta kriyate tena katha mso vypyate ?
adhyeaabharae kriyrthe, tatra phalabhtay kriyay mso vypyamnas tbhym eva
vypta ity ucyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.81:
msa-abdd vayasy abhidheye yatkhaau pratyayau bhavata /
hao 'pavdau /
adhdn caturm adhikre 'pi smarthyd bhta eva atra abhisambadhyate /
msa bhta msya, msna /
vayasi ti kim ? msikam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
993/2024
2/11/13
_____START JKv_5,1.82:
msd vayasi ti vartate /
msntd dvigor yap pratyayo bhavati vayasy abhidheye /
dvaumsau bhta dvimsya /
trimsya //
____________________________________________________________________
ams yac ca || PS_5,1.83 ||
_____START JKv_5,1.83:
vayasi ity eva /
amsa-abdd vayasy abhidheye yat pratyayo bhavati, yap ca /
autsargikahaapyate, sa cakrea samuccetavya /
svaritatvccnantaro 'nuvartiyate /
tena trair
pya bhavati /
msay, amsya, msika //
____________________________________________________________________
avayasi ha ca || PS_5,1.84 ||
_____START JKv_5,1.84:
amsa-abdd vayasy abhidheye ha pratyayo bhavati /
cakrea anantarasya yata samuccaya kriyate /
amsiko roga, msya //
____________________________________________________________________
[#486]
samy kha || PS_5,1.85 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
994/2024
2/11/13
_____START JKv_5,1.85:
adha-daya catvro 'rth anuvartante /
sam-abdd dvitysmrthd adhdiu artheu kha pratyayo bhavati /
hao 'pavda sammadho bhr
to bhto bhv v samna /
kecit tu tena nirvr
ttam (*5,1.79) iti sarvatra anuvartayanti /
samay nirvr
tta samna //
____________________________________________________________________
dvigor v || PS_5,1.86 ||
_____START JKv_5,1.86:
samy kha (*5,1.85) ity eva /
sam-abdntd dvigo nirvr
ttdisu artheu pacasu v kha pratyayo bhavati /
prvea nityaprpto vikalpyate /
prgvate sakhyprvapadn tadanta-grahaam aluki (*7,3.17) iti prptir asty eva /
khena mukte pake ha api bhavati /
dvisamina, dvaisamika /
trisamna, traisamika //
____________________________________________________________________
rtry-aha-savatsarc ca || PS_5,1.87 ||
_____START JKv_5,1.87:
rtri aha savatsara ity evam antd dvigo nirvr
ttdiu artheu v kha pratyayo bhavati /
khena mukte pake ha api bhavati /
dvirtra, dvairtrika /
trirtra, trairtrika /
dvyahna, dvaiyahnika /
tryaha, traiyahnika /
dvisavatsara, dvisvatsarika /
trisavatsara, trisvatsarika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
995/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.88:
dvigo ity eva /
varntd dvigor nirvr
ttdiv artheu v kha pratyayo bhavati /
pake ha /
tayo ca v lug bhavati /
eva tri rpi bhavanti /
dvivaro vydhi, dvivrika, dvivara /
trivara, trivrika, trivara /
varasya abhaviyati (*7,3.16) ity uttarapada-vr
ddhi /
bhvini tu traivarika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.89:
cittavati pratyaya-arthe 'bhidheye vara-abdntd dvigor nirvr
ttdiv artheu utpannasya
pratyayasya nitya lug bhavati /
prvea vikalpe prpte vacanam /
dvivaro draka /
cittavati iti kim ? dvivaro vydhi //
____________________________________________________________________
aik airtrea pacyante || PS_5,1.90 ||
_____START JKv_5,1.90:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
996/2024
2/11/13
aika-abdo niptyate /
bahuvacanam atantram /
airtra-abdt tr
tysamartht kan pratyayo niptyate pacyante ity etasminn arthe, rtriabdasya ca lopa /
airtrea pacyante aik /
saj e dhnyacieasya /
tena mudgdiv atiprasago na bhavati //
____________________________________________________________________
[#487]
vatsarntc cha chandasi || PS_5,1.91 ||
_____START JKv_5,1.91:
vatsarntt prtipadikt nivr
ttdiv artheu chandasi viaye chan pratyayo bhavati /
hao 'pavda /
idvatsarya /
idvatsarya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.92:
sapariprvt vatsarntt prtipadikc chandasi viaye /
nirvr
ttdiv arthesu kha pratyayo bhavati, cakrc cha ca /
savatsar, savatsary /
parivatsaram, parivatsary //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
997/2024
2/11/13
_____START JKv_5,1.93:
tena iti tr
tysamartht klavcina prtipadikt parijayya, labhya, kya, sukara ity etev artheu
ha pratyayo bhavati /
msena parijayya, akyate jetu, msiko vydhi /
svatsarika /
msena labhya msika paa /
msena kryam msika cndryaam /
msena sukara msika prsda //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.94:
tad iti dvitiysamartha-vibhakti /
s ca atyantasayoge /
asya iti pratyayrtha /
brahamacaryam iti dvbhym api sambadhyate /
klasya vypaka, pratyayrthasya ca svam iti /
tad iti dvitysamartht klavcina prtipadikd asya iti ahyarthe ha pratyayo bhavati,
brahmacarya ced gamyate /
msa brahmacaryamasya msika brahmacr /
rdhamsika /
svatsarika /
apar vr
tti - tad iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe ha pratyayo bhavati, yat tad asya iti
nirdia brahmacarya ced tad bhavati /
mso 'sya brahamacaryasay msika brahamacaryam /
rdhamsikam /
svatsarikam /
prvatra brahamacr pratyayrtha, uttaratra brahamacaryam eva /
ubhayam api pramam, ubhayath strapraayant /
mahnmnydibhya ahsamarthebhya upasakhynam /
mhnmikam /
gaudnikam /
dityavratikam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
998/2024
2/11/13
[#488]
tac carati iti ca /
mahnmnya r
ca, tat sahacarita vrata tacchabdena+ucyate /
mahnmncarati mhnmika /
dityavratika /
gaudnika /
bhasyhe iti pubadbhvena pi nivr
tte nas taddhite (*6,4.144) iti ilopa /
avntaradkdibhyo inirvaktavya /
avntaradk carati avntaradk /
tilavrat /
acatvriato vu ca ini ca vaktavya /
acatvriad vari vrata carati acatvriaka, acatvari /
cturmsyn yalopa ca vu ca ini ca vaktavya /
cturmsyni carati cturmsaka, cturams /
caturmsy yo yaje tatra bhave /
caturu mseu bhavni cturmsyni /
sajyma vaktavya /
caturu mseu bhav cturms paurams /
h /
krtik /
phlgun //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.95:
tasya iti ahsamarthebhyo yajkhyebhyo daki ity etasminn arthe ha pratyayo bhavati /
agniomasya daki gniomik /
vjapeyik /
rjasyik /
khy-grahaam akld api yajavcino yath sayt iti /
itarath hi kldhikrd ekhadvdahaprabhr
taya eva yaj gr
hyeran /
prgvate sakhyprvapadn tadantagrahaam aluki (*7,3.17) iti kldhikre 'pi
dvdahdiv asti prpti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
999/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#489]
tatra ca dyate krya bhavavat || PS_5,1.96 ||
_____START JKv_5,1.96:
tatra iti saptamsamartht klavcina prtipadikd dyate, kryam ity etayor arthayor bhavavat
pratyayo bhavati /
yath - mse bhava msikam /
svatsarikam /
prvr
eyam /
vsantikam /
vsantam /
haimanam /
haimantam /
haimantikam /
radam /
vati sarvasdr
yrtha /
yogavibhga ca atra kartavya, tatra ca dyate, yajkhyebhya iti /
gniemika bhaktam /
rjasyikam /
vjapeyikam /
kldhikrasya pro 'vadhi /
ata para smnyena pratyayavidhnam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.97:
tatra iti saptamsamarthebhya vyudibhya dyate, kryam ity etayor a pratyayo bhavati /
vyue dyate kryam v vaiyuam /
naityam /
aprakarae 'gnipaddibhya upasakhynam /
gnipadam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1000/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.31:
yaja-viaye prayoge samprvt stauter gha partyayo bhavati /
saratva chandognm /
sametya stuvanti yasmin dee chandog sa dea sastva ity ucyate /
yaje iti kim ? sastava chtrayo //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.32:
str
cchdane, asmd dhto pra-abde upapade gha pratyayo bhavati na ced yaja-viaya
prayogo bhavati /
akhaprastra /
ayaje iti kim ? bahirprastara //
____________________________________________________________________
[#260]
prathane vv aabde || PS_3,3.33 ||
_____START JKv_3,3.33:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
501/2024
2/11/13
str
cchdane, asmd dhto vi-abde upapade gha patyayo bhavati prathane gamyamne,
____________________________________________________________________
chandonmni ca || PS_3,3.34 ||
_____START JKv_3,3.34:
vau stra iti vartate /
viprvt str
nte chandonmni gha pratyayo bhavati /
vr
ttam atra chando gr
hyate yasya gyatrydayo vie, na mantrabrahmaam , nma-grahat
/
virapakti chanda /
virabr
hat chanda /
virapakti-abdo 'tra chandonma, na ghaanata abda-rpam /
tatra tv avayavatvena tad vartate /
chandonmni ity adhikaraa-saptamy e //
____________________________________________________________________
udi graha || PS_3,3.35 ||
_____START JKv_3,3.35:
udi upapade graher dhto gha pratyayo bhavati /
ato 'pavda /
udgrha /
chandasi niprvd api iyate srugudyamana-nipatanayo /
hakrasya bhakra /
udgrbha ca nigrbha ca brahma dev avvr
dhan //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
502/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.36:
graha ity eva /
sami upapade graher dhto gha bhavati, muiviaya ced dhtvartho bhavati /
mui agulisannivea /
aho mallasya sagrha /
aho muikasya sagrha /
dr
hamuit khyyate /
muau iti kim ? sagraho dhnyasya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.37:
pari-abde ni-abde ca upapade yathsakhya niya ia ca dhto gha pratyayo bhavati /
aco 'pavda /
dytbhreayo, atra api yathsakhyam eva sambandha /
dyta-viaya cen nayater artha, abhrea-viaya ced i-artha /
padrthnm anapacro yathprpta-karaam abhrea /
dyte tvat - pariyena rn hanti /
samantn nayanena /
abhree - eo 'tra nyya /
dyta-abhreayo iti kim ? pariaya /
nyaya gata ppa //
____________________________________________________________________
[#261]
parv anuptyaya ia || PS_3,3.38 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
503/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.38:
pari-abde upapade io dhto gha pratyayo bhavati, anupatyaye gamyamne /
krama-prptasya anatipto 'nuptyaya, parip /
tava paryya /
mama paryya /
anuptyaye iti kim ? klasya paryaya /
atipta ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.39:
vi upa ity etayo upapadayo eter dhto gha bhavati paryye gamyamne /
tava viya /
mama viya /
tava rjopaya /
tava rjnam upaayitu paryya ity artha /
paryye iti kim ? viaya /
upaaya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.40:
hastdne gamyamne cinoter dhto gha pratyayo bhavati, na cet steya caurya bhavati /
hastdna-grahaena pratysattir deyasya lakyate /
pupapracya /
phalapracya /
hastdane iti kim ? vr
kaikhare phalapracaya karoti /
asteye iti kim ? phalapracaya cauryea /
uccayasya pratiedho vaktavya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
504/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
nivsa-citi-arra-upasamdhnev de ca ka || PS_3,3.41 ||
_____START JKv_3,3.41:
ce ity eva /
nivasanti asmin iti nivsa /
cyate 'sau citi /
pydi-samudya arram /
rkaranam upasamdhnam /
etev artheu cinote gha pratyaya bhavati, dhtor de ca kakra dea /
nivse tvat - cikhallinikya /
citau - kyam agni cinvta /
arre - anityakya /
upasamdhne - mahn gomayanikya /
eteu iti kim ? caya /
iha kasmn na bhavati mahn khanicaya ? bahutvam atra vivakita na+upasamdhnam
//
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.42:
ce ity eva /
prin samudya sagha /
sa ca dvbhy prakrbhy bhavati /
ekadharma-samveena, auttardharyea v /
tatra auttardharya-paryudsd itaro gr
hyate /
saghe vcye cinoter dhto gha pratyayo bhavati de ca ka /
bhikukanikya /
brhmaanikya /
vaiykaraanikya /
anauttardharye iti kim ? skaranicaya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
505/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
[#262]
karma-vyatihre ac striym || PS_3,3.43 ||
_____START JKv_3,3.43:
karma kriy /
vyatihra paraspara-karaam /
karma-vyatihre gamyamne dhto ac patyayo bhavati strlige vcye /
tac ca bhve /
cakro vieaa-artha aca striym a (*5,4.14) iti /
vyvakro /
vyvalekh /
vyvahs vartate /
striym iti kim ? vyatipko vartate /
bdhakaviaye 'pi kvacid iyate, vyvacor, vyvacarc /
iha na bhavati /
vyatk, vyath vartate /
vytyuk bhavati /
tad etad vaicitrya katha labhyate ? kr
tya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.44:
abhividhir abhivypti, kriygubhy krtsnyena sambandha /
abhividhau gamyamne dhto bhave inu bhavati /
skinam /
srviam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
506/2024
2/11/13
sndrvia vartate /
abhividhau iti kim ? sakoa /
sandrva /
sarva /
bhve iti vartamane punar bhva-grahaa vsarpanirsa-artham, tena gha na bhavati /
lyu tu samvea iyate /
sakana vartate /
tat katham ? kr
tya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.45:
dr
a-anuvr
tti-smarthyd gha anuvartate, na anantara inu /
ava ni ity etayo uapadayo graher dhto gha pratyayo bhavati kroe gamyamane /
kroa apanam /
avagrho hanta te vr
ala bhyat /
nigrho hanta te vr
ala bhyt /
kroe iti kim ? avagraha padasya /
nigraha corasya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.46:
graha ity eva /
pra-abde upapade graher dhto gha pratyayo bhavati lipsy gamyamnym /
ptrapragrhea carati bhiku pirth /
sruvapragrhea carati dvijo dakirth /
lipsym iti kim ? pragraho devadattasya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
507/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.47:
pari-abde upapade grahe gha pratyayo bhavati, yajaviaya cet pratyaynta-abhidheya
syt /
uttaraparigrha /
adhara-parigrha /
yaje iti kim ? parigraho devadattasya //
____________________________________________________________________
[#263]
nau vr
dhnye || PS_3,3.48 ||
_____START JKv_3,3.48:
vr
iti vr
vr
o smnyena grahaam /
ni-abde upapade vr
ity etasmd dhto dhnya-viee 'bhidheye gha pratyayo bhavati /
apo 'pavda /
nvr nma vrhayo bhavanti /
dhnye iti kim ? nivar kany //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.49:
uc-chabde upapade rayaty-dibhyo gha pratayayo bhavati /
ajapor apavda /
ucchrya /
udyva /
utpva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
508/2024
2/11/13
uddrva /
katha patannt samucchray ? vakyama vibh-grahaam iha
sihvalokitanyyena sambadhyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.50:
i upapade raute plavate ca vibh gha pratyayo bhavati /
rva, rava /
plva, plava //
____________________________________________________________________
_____START JKv_3,3.51:
vibh iti vartate /
ave upapade grahe dhto gha pratyayo bhavati vibh varapratibandhe 'bhidheye /
praptaklasya varasya kutacin nimittd abhvo varapratibandha /
avagrho devasya, avagraho devasya /
varapratibandhe iti kim ? avagraha padasya //
____________________________________________________________________
pre vaijm || PS_3,3.52 ||
_____START JKv_3,3.52:
graha iti vartate /
vibh ity eva /
pra-abde upapade graher dhto vibh gha pratyayo bhavati, pratyaynta-vcya ced
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
509/2024
2/11/13
____________________________________________________________________
ramau ca || PS_3,3.53 ||
_____START JKv_3,3.53:
graha vibh pre iti vartate /
pra-abde upapade graher dhto vibh gha pratyayo bhavati, rami cet pratyayntena
abhidhyate /
rathdiyuktnm avdn sayamana-arth rajj ramir iha gr
hyate /
pragr, pragraha //
____________________________________________________________________
[#264]
vr
oter cchdane || PS_3,3.54 ||
_____START JKv_3,3.54:
vibh pra iti vartate /
praabde upapade vr
ote dhto vibh gha pratyayo bhavati, pratyayntena ced
cchdana-viea ucyate /
prvra, pravara /
cchdane iti kim ? pravar gau //
____________________________________________________________________
510/2024
2/11/13
_____START JKv_3,3.55:
vibh ity eva /
pariabde upapade bhavate dhto vibh gha pratyayo bhavati avajne gamyamne /
avajnam asatkra /
paribhva, paribhava /
avajne iti kim ? sarvata bhavana paribhava //
____________________________________________________________________
er ac || PS_3,3.56 ||
_____START JKv_3,3.56:
bhve, akartari ca krake iti prakr
tam anuvartate yvat kr
tya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti /
i-varntd dhto bhve, akartari ca krake sajym ac pratyayo bhavati /
ghao 'pavda /
cakro vieaa-artha, anta (*6,2.143) th 'tha-gha-kta-aj-ab-itra-kam (*6,2.144) iti /
caya /
aya /
jaya /
kaya /
aj-vidhau bhaydnm upasakhynam /
napusake ktdi-nivr
tty-artham /
bhayam /
varam /
javasavau chandasi vaktavyau /
rvorastum me java /
pacaudana sava //
____________________________________________________________________
r
d or ap || PS_3,3.57 ||
_____START JKv_3,3.57:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
511/2024
2/11/13
r
-krntebhya u-varntebhya ca ap pratyayo bhavati /
ghao 'pavda /
pitkaraa svara-artham /
kara gara /
ara /
u-varntebhya - yava /
lava /
pava /
da-kro mukha-sukha-artha /
m bhttd api para tapara //
____________________________________________________________________
[#265]
graha-vr
- dr
- nicigama ca || PS_3,3.58 ||
_____START JKv_3,3.58:
grahdibhya dhtubhya ap pratyayo bhavati /
ghao 'pavda /
nicinote tu aco 'pavda /
graha /
vara /
dara /
nicaya /
gama /
nici-grahana svara-artha /
viirayor upasakhynam /
vaa /
raa /
gha-arthe kavidhna sthsnpvyadhihaniyudhyartham /
pratihante 'smin iti prastha parvatasya /
prasnti asmin prasna /
prapibanti asym iti prap /
vidhyanti tena iti vidha /
vihanyante 'smin iti vighna /
yudhyate anena iti yudham //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
512/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#489]
tatra ca dyate krya bhavavat || PS_5,1.96 ||
_____START JKv_5,1.96:
tatra iti saptamsamartht klavcina prtipadikd dyate, kryam ity etayor arthayor bhavavat
pratyayo bhavati /
yath - mse bhava msikam /
svatsarikam /
prvr
eyam /
vsantikam /
vsantam /
haimanam /
haimantam /
haimantikam /
radam /
vati sarvasdr
yrtha /
yogavibhga ca atra kartavya, tatra ca dyate, yajkhyebhya iti /
gniemika bhaktam /
rjasyikam /
vjapeyikam /
kldhikrasya pro 'vadhi /
ata para smnyena pratyayavidhnam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.97:
tatra iti saptamsamarthebhya vyudibhya dyate, kryam ity etayor a pratyayo bhavati /
vyue dyate kryam v vaiyuam /
naityam /
aprakarae 'gnipaddibhya upasakhynam /
gnipadam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1000/2024
2/12/13
pailumlam /
ki vaktavyam? na vaktavyam /
atra+eva te pahitavy /
vyua /
nitya /
nikramaa /
praveana /
trtha /
sambhrama /
staraa /
sagrma /
saghta /
agnipada /
plumla /
pravsa /
upasakramaa /
vyudi //
____________________________________________________________________
tena yathkathca-hastbhy a-yatau || PS_5,1.98 ||
_____START JKv_5,1.98:
dyate, kryam iti vartate /
tena iti tr
tysamarthbhy yathkathca-hasta-abdbhy yathsakhya a-yatau
pratyayau bhavata /
dyate, kryam ity etayor arthayo pratyekam abhisambadha, yathsakhya na+iyate /
yathkathca-abdo 'vyayasamudyo 'ndare vartate /
tr
tyrthamtra ca atra sabhavati, na tu tr
ty samarthavibhakti /
yathkathca dyate krya v ythkathcam /
hastena dyate krya v hastyam //
____________________________________________________________________
sampdini || PS_5,1.99 ||
_____START JKv_5,1.99:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1001/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#490]
karma-ved yat || PS_5,1.100 ||
_____START JKv_5,1.100:
karma-vea-abdbhy tr
tysamarthbhy yat pratyayo bhavati sampdini ity etasmin
viaye /
hao 'pavda /
karma sampadyate karmayam arram /
veea sapadyate veyo naa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.101:
tasmai iti caturthsamarthebhya santpdibhya prabhavati ity asmin viaye ha pratyayo
bhavati /
samartha, akta prabhavati ity ucyate /
alamarthe caturth /
satpya prabhavati sntpika /
snnhika /
santpa /
sannha /
sagrma /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1002/2024
2/12/13
sayoga /
saparya /
sapea /
nipea /
nisarga /
asarga /
visarga /
upasarga /
upavsa /
pravsa /
saghta /
samodana /
saktumsaudandvigr
htd api //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.102:
yoga-abdt yat pratyayo bhavati, cakrt ha, tasmai prabhavati ity asmin viaye /
yogya prabhavati yogya, yaugika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.103:
karman-abd uka pratyayo bhavati tasmai prabhavati ity etasminn arthe /
hao 'pavda /
karmae prabhavati krmuka dhanu /
dhanuo 'nyatra na bhavati, anabhidhnt //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1003/2024
2/12/13
_____START JKv_5,1.104:
samaya-abdt tat iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe ha pratyayo bhavati, yat
tatprathamsamartha prpta ced tad bhavati /
samaya prpto 'sya smayika kryam /
upanataklam ity artha /
samarthavibhakti-nirdea uttarrtha //
____________________________________________________________________
r
t ora || PS_5,1.105 ||
_____START JKv_5,1.105:
tad asya prptam ity anuvartate /
r
tu-abdt tad iti prathamsamartht asya iti ahyarthe a pratyayo bhavati tad asya prptam ity
etasmin viaye /
r
tu prpto 'sya rtava pupam /
tad asya prakarae upavastrdibhya upasakhynam /
upavast prpto 'sya aupavastram /
prit prpto 'sya pritram //
____________________________________________________________________
[#491]
chandasi ghas || PS_5,1.106 ||
_____START JKv_5,1.106:
r
tu-abdc chandasi viaye ghas pratyayo bhavati tad asya prptam ity asmin visaye /
ao 'pavda /
aya te yonirr
tviya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1004/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
prakr
e ha || PS_5,1.108 ||
_____START JKv_5,1.108:
klt ity eva, tad asya iti ca /
prptam iti nivr
ttam /
prakarea klo vieyate /
prakare vartamnt klt prathamsamarthd asya iti ahyarthe ha pratyayo bhavati /
prakr
o drgha klo 'sya klikamr
am /
klika vairam /
ha-grahaa vispaa-artham //
____________________________________________________________________
prayojanam || PS_5,1.109 ||
_____START JKv_5,1.109:
tad asya ity eva /
tad iti prathamasamartht asya iti athyarthe ha prayayo bhavati, yat tat prathamsamartha
prayojana ced tad bhavati /
indramaha prayojanam asya aindramahikam /
ggmahikam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1005/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.110:
vikh-ah-abdbhym a pratyayo bhavati tad asya prayojanam ity etasmin viaye
yathsakhyam mantha-daayor abhidheyayo /
vikh prayojanam asya vaikho mantha /
ho daa /
cdibhya upasakhynam /
c prayojanam asya cauam /
raddh prayojanam asya rddham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.111:
anupravacandibhya prtipadikebhya cha pratyayo bhavati tad asya prayojanam ity asmin
viaye hao 'pavda /
anupravacana prayojanam asya anupravacanyam /
utthpanyam /
viipripatiruhiprakr
terant saprvapadd upasakhynam /
gr
hapraveana prayojanam asya gr
hapraveanyam /
prapprayam /
avaprapatinyam /
prsdrohayam /
svargdibhyo yad vaktavya /
svarga prayojanam asya svargyam /
yaasyam /
yuyam /
kmyam /
dhanyam /
[#492]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1006/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.112:
sampana-abdt saprvapadt vidyamnaprvapadc cha pratyayo bhavati tad asya
prayojanam ity etasmin viaye /
hao 'pavda /
chandasampana prayojanamasya chandasampanyam /
vykaraasampanyam /
pada-grahaa bahucprvanirsrtham //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1007/2024
2/12/13
_____START JKv_5,1.113:
aikgrika iti niptyate caure 'bhidheye /
ekgra prayojanam asya aikgrika caura /
aikgrik /
kim artham ida niptyate, yvat prayojanam ity eva siddhaha ? caure niyamrtha
vacanam /
iha m bht, ekgra prayojanam asya bhiko iti /
hakra kryvadhraa-artha, b eva bhavati na itsvara iti /
apare punar ika pratyaya vr
ddhi ca niptayanti //
____________________________________________________________________
klika-dyantavacane || PS_5,1.114 ||
_____START JKv_5,1.114:
klika iti niptyate dyantavacane /
samnakla-abdasya kla-abda dea /
dyantayo ca+etad vieaam /
ika pratyaya ca niptyate /
samnaklau dyantau asya klika stanayitnu /
klik vidyut /
janman tulyaklavin /
utpdnantara vinintyartha /
kl ha ca /
ct ha ca /
klik vidyut /
haa pro 'vadhi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.115:
tena iti tr
tysamartht tulyam ity etasminn arthe vati pratyayo bhavati, yat tulya kriy cet s
bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1008/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#493]
tatra tasya+iva || PS_5,1.116 ||
_____START JKv_5,1.116:
tatra iti saptamsamartht tasya iti ahsamarthc ca iva-arthe vati pratyayo bhavati /
mathurym iva mathurvat srughne prkra /
paliputravat skete parikh /
athsamartht - devadattasya iva devadattavat yajdattasya gva /
yajadattasya iva yajadattavat devadattasya dant //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1009/2024
2/12/13
_____START JKv_5,1.118:
upasargt sasdhane dhtvarthe vartamnt svrthe vati pratyayo bhavati chandasi viaye /
yadudvato nivato ysi vapsad /
udgatni nigatni ca //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.119:
tasya iti athsamarthd bhva ity etasmninn arthe tavatalau pratyayau bhavata /
bhavato 'smd abhidhnapratyayau iti bhva /
abdasya pravr
tti-nimitta bhva-abdena+ucyate /
avasya bhva avatvam, avat /
gotvam, got //
____________________________________________________________________
ca tvt || PS_5,1.120 ||
_____START JKv_5,1.120:
brahmaas tva (*5,1.136) iti vakyati /
etasmt tvasaabdand ynita rdhvam anukramiyma, tatra tvatalau pratyayvadhikr
tau
veditavyau /
vakyati - pr
thvdibhya imanij v (*5,1.122) iti /
prathim, prthavam, pr
thutvam, pr
thut /
mradim, mrdavam, mr
dutvam, mr
dut /
apavdai saha samvertha vacanam /
karmai ca vidhnrtha guavacana-brhmadibhya karmai ca (*5,1.124) iti /
cakro nasnabhym api samvea-artha /
striy bhva straiam, strtvam, strt /
puso bhva pustvam, pust, pausnam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1010/2024
2/12/13
_____START JKv_5,1.121:
ita uttare ye bhva. pratyay, te na-prvt tatpurut na bhavanti caturdn varjayitv /
vakyati - patyantapurohitdibhyo yak (*5,1.128) iti /
apatitvam, apatit /
apautvam, apaut /
aramayatvam, aramayat /
na-prvt iti kim ? brhaspatyam /
prjpatyam /
tatpurut iti kim ? na asya paava santi iti apau, tasya bhva paavam /
laghavam /
acaturdibhya iti kim ? caturyam /
sagatyam /
lavayam /
vayam /
budhyam /
katyam /
rasyam /
lasyam //
____________________________________________________________________
[#494]
pr
t hv-dibhya imanij v || PS_5,1.122 ||
_____START JKv_5,1.122:
pr
thu ity evam dibhya prtipadikebhya imanic pratyayo bhavati v tasya bhva ity etasminn
arthe /
vvacanam ade samvea-artham /
pr
thor bhva prathim, prthavam /
mradim, mrdavam /
tur iha-ima-yasu (*6,4.154), e (*6,4.155) iti ilopa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1011/2024
2/12/13
ra r
to halader lagho (*6,4.161) iti rephdea /
tvatalau sarvatra bhavata eva /
pr
thutvam, pr
thut /
mr
dutvam, mudut /
pr
thu /
mr
du /
mahat /
pau /
tanu /
lghu /
bahu /
sdhu /
veu /
u /
bahula /
guru /
daa /
ru /
khaa /
caa /
bla /
akicana /
hoa /
pka /
vatsa /
manda /
svdu /
hrasva /
drgha /
priya /
vr
a /
r
ju /
kipra /
kupra /
kudra /
pr
thvdi //
____________________________________________________________________
vara-dr
ha-dibhya ya ca || PS_5,1.123 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1012/2024
2/12/13
_____START JKv_5,1.123:
varaviea-vcibhya prtipadikebhyo dr
ha-dibhya ca ya pratyayo bhavati, cakrt
imanic ca, tasya bhva ity etasmin viaye /
uklasya bhva auklyam, uklim, uklatvam, uklat /
kryam, kr
im, kr
atvam, kr
at /
dr
hdibhya - drhyam, drahim, dr
hatvam, dr
hat /
akro artha /
aucit /
ythkm /
dr
ha /
parivr
ha /
bhr
a /
kr
a /
cakra /
mra /
lavaa /
tmra /
amla /
ta /
ua /
jaa /
badhira /
paita /
madhura /
mrkha /
mka /
verytalbhamatimana radnm /
samo matimanaso //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.124:
guam uktavanto guavacan /
guavacanedhyo brhmadibhya ca tasya iti athsamarthebhya karmayabhidheye ya
pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1013/2024
2/12/13
cakrd bhve ca /
karma-abda kriyvacana /
jaasya bhva karma v jyam /
brhmadibhya khalv api - brhmayam /
mavyam /
pdaparisampter bhvakarmdhikra /
brhmadir kr
tigaa /
di-abda prakravacana /
caturvarydibhya svrthe upasakhynam /
catvra eva var cturvaryam /
cturramyam /
trailokyam /
traisvaryam /
guyam /
sainyam /
snnidhyam /
smpyam /
aupamyam /
saukhyam /
brhmaa /
vava /
mava /
cora /
mka /
rdhaya /
virdhaya /
apardhaya /
upardhaya /
ekabhva /
dvibhva /
tribhva /
anyabhva /
samastha /
viamastha /
paramastha /
madhyamastha /
anvara /
kuala /
kapi /
capala /
aketraja /
nipua /
arhato num ca rhantyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1014/2024
2/12/13
savdin /
savein /
bahubhin /
blia /
dupurua /
kpurua /
dyd /
viasi /
dhrta /
rjan /
sabhin /
raptin /
adhipati /
alasa /
pica /
piuna /
vila /
gaapati /
dhanapati /
narapati /
gaula /
niva /
nidhna /
via /
sarvaveddibhya svrthe /
caturvedasya+ubhayapada-vr
ddhi ca /
cturvaidyam /
iti brhmadi //
____________________________________________________________________
[#495]
stond yan nalopa ca || PS_5,1.125 ||
_____START JKv_5,1.125:
stona-abdt ahsamarthd bhvakarmao yat pratyayo bhavati, na-abdasya lopa ca
bhavati /
stonasya bhva karma v stoyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1015/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
sakhyur ya || PS_5,1.126 ||
_____START JKv_5,1.126:
sakhiabdt ya pratyayo bhavati bhvakarmaor arthayo /
sakhyu bhva karma v sakhyam /
dtavaigbhy ca+iti vaktavyam /
dtyam /
vaijyam /
katha vijyam ? brhmaditvt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.127:
kapi-jti-abdbhy hak prayayo bhavati bhvakarmaor arthayo /
kaper bhva karma v kpeyam /
jteyam /
yathsakhyam arthayo sarvatra+eva atra prakarae na+iyate //
____________________________________________________________________
patyantapurohitdibhyo yak || PS_5,1.128 ||
_____START JKv_5,1.128:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1016/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
prabhr
jjti-vayovacana-udgtrdibhyo ' || PS_5,1.129 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1017/2024
2/12/13
_____START JKv_5,1.129:
prabhr
jjtivcibhya prtipadikebhyo vayovacanebhya udgtrdibhya ca a pratyayo bhavati
bhvakramaor arthayo /
avasya bhva karma v vam /
auram /
vayovacanebhya kaumram /
kaioram /
udgtrdibhya - audgtram /
aunnetram /
udgtr
/
unnetr
/
pratihartr
/
rathagaaka /
pakigaaka /
suhu /
duhu /
adhvaryu /
vadh /
subhaga mantre /
udgtrdi //
____________________________________________________________________
[#496]
hyannta-yuvdibhyo ' || PS_5,1.130 ||
_____START JKv_5,1.130:
hyanntebhya prtipadikebhya yuvdibha ca a pratyayo bhavati bhvakarmaor arthayo
/
dvihyanasya bhva karma n dvaihyanam /
traihyanam /
yuvdibhya - yauvanam sthviram /
rotriyasya yalopa ca vcya /
rotriyasya bhva karma v rautram /
yuvan /
sthavira /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1018/2024
2/12/13
hotr
/
yajamna /
kamaalu /
puruse /
suhr
t/
ytr
/
ravaa /
kustr /
sustri /
muhr
daya /
subhrtr
/
vr
ala /
durbhrtr
/
hr
dayse /
ketraja /
kr
taka /
parivrjaka /
kuala /
capala /
nipua /
piuna /
sabrahmacrin /
kuthala /
anr
asa /
yuvdi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.131:
igantc ca laghuprvt a pratyayo bhavati bhvakarmao /
laghuprva-grahaena prtipadika-samudyo vieyate /
laghu prvo 'vayavo 'sya iti laghuprva /
kuta punar asau laghu prva /
ik-sannidhndika iti vajyate /
laghu prvo yasmd ika tadantn prtipadikd ity ayam artho vivakita /
apare tatpurua-karmadhraya varayanti /
ik csvanta ca iti iganta /
laghuprva-grahanena sa eva vieyate, pact tena prtipadikasya tadantavidhi iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1019/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.132:
triprabhr
tnm antasya sampam upottamam /
guru upottama yasya tad gurpottamam /
yakropadht gurpottamd vu pratyayo bhavati bhvakarmao /
ramayasya bhva karma v rmayakam /
vsanyakam /
yopadht iti kim ? vimnatvam /
gurpottamt iti kim ? katriyatvam /
sahydveti vaktavyam /
shyakam, shyyam //
____________________________________________________________________
[#497]
dvandva-manoja-dibhya ca || PS_5,1.133 ||
_____START JKv_5,1.133:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1020/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.134:
gotravcina caranavcina ca prtipadikt vu pratyayo bhavati, pratyeka bhvakarmaor
arthayo lghdiu viayabhteu /
tatra lgh vikatthanam /
atykra pardhikepa /
tadaveta tatprpta tajjo v /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1021/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.135:
gotr-abda r
tvigviea-vacana /
r
tvigviea-vcibhya cha pratyayo bhavati bhvakarmao /
acchvkasya bhva karma v acchvdyam /
mitrvaruyam /
brhmacchasyam /
gndhryam /
pratiprasthtriyam /
tvaryam /
potryam /
bahuvacana svarpavidhinirsrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.136:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1022/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#498]
dhnyn bhavane ketre kha || PS_5,2.1 ||
_____START JKv_5,2.1:
nirded eva samarthavibhakti /
dhnyaviea-vcibhya ahsamarthebhyo bhavane 'bhidheye kha pratyayo bhavati, tac ced
bhavana ketra bhavati /
bhavanam iti bhavanti jyante 'sminn iti bhavanam /
mudgn bhavana ketram maudgnam /
kaudravam /
kaulatthnam /
dhnynm iti kim ? tr
n bhavana ketram ity atra na bhavati /
ketram iti kim ? mudgn bhavana kuslam /
bahuvacana svarpavidhinirsrtham //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1023/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.2:
vrhi-li-abdbhy hak pratyayo bhavati bhavane ketre abhidheye khao 'pavda /
vrh bhavana ketram vraiheyam /
leyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.3:
yavdibhya abdebhyo yat pratyayo bhavati bhavane ketre 'bhidheye /
khao 'pavda /
yavn bhavana ketram yavyam /
yavakyam /
aikyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.4:
tila ma um bhag au ity etebhya vibh yat pratyayo bhavati bhavane ketre 'bhidheye /
khai prpte vacana, pake so 'pi bhavati /
umbhagayor api dhnyatvam ritam eva /
tiln bhavana ketram tilyam, tailnam /
myam, mam /
umyam, aumnam /
bhagyam, bhgnam /
aavyam, aavnam //
____________________________________________________________________
sarvacarmaa kr
t a kha-khaau || PS_5,2.5 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1024/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.5:
sarvacarman abdt tr
tysamartht kr
ta ity asminn arthe kha-khaau pratyayau bhavata /
sarvaabda ca atra pratyayrthena kr
tena sambadhyate, na carma /
tatra ayam asamarthasamso draavya /
sarva carma kr
ta ity etasmin vkyrthe vr
tti /
sarvacarma, srvacarma //
____________________________________________________________________
[#499]
yathmukha-sammukhasya darana kha || PS_5,2.6 ||
_____START JKv_5,2.6:
yathmukha-abdt sammukha-abdt ahsamarthd darana ity etasminn arthe kha
pratyayo bhavati /
dr
yate 'smin iti darana dardi pratibimbraya ucyate /
niptant sdr
ye 'vyaybhva /
yathmukha darana yathmukhna /
sarvasya mukhasya darana sammukhna //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.7:
tat iti dvity samarthavibhakti /
vypnoti iti pratyayrtha /
pariia prakr
tivieaam /
sarva-de prtipadikt pathin aga karman patra ptra ity evam antd dvitysamarthd
vypnoti ity asminn arthe kha pratyayo bhavati /
sarvapatha vypnoti sarvapathno ratha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1025/2024
2/12/13
sarvgia tpa /
sarvakarma purua /
sarvapatra srathi /
sarvaptra odana //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.8:
prapadam iti pdasya agram ucyate /
marydym /
tayor avyaybhva /
prapada-abdt tad iti dvitysamartht prpnoti ity etasminn arthe kha pratyayo bhavati /
prapada prpnoti prapadna paa /
arrea asambaddhasya api paasya pramam khyyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.9:
anupada-dibhya abdebhya tad iti dvitysamarthebhya yathsakhya baddh bhakayati
neya ity etev artheu kha pratyayo bhavati /
anu yme sdr
ye v /
anupada baddh upnat anupadn /
padapram ity artha /
sarvnnni bhakayati sarvnnno bhiku /
aya pradakiam, anaya prasavyam /
pradakiaprasavyagmin r yasmin pararai padnmasamvea so 'ynaya /
aynaya neya aynayna ra /
phalakairasthita ity artha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1026/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.10:
parovara parampara putrapautra ity etebhya tad iti dvitysamarthebhya anubhavati ity asmin
arthe kha pratyayo bhavati /
parovara iti parasyotva pratyayasaniyogena niptyate /
parca avarca anubhavati parovara /
paraparatar ca paramparabhvo niptyate /
parca paratarca anubhavati parampara /
putrapautrn anubhavati putrapautra /
paramparaabdo vinpi pratyayena dr
yate, mantriparampar mantra bhinatti iti /
tacchabdntaram eva draavyam //
____________________________________________________________________
[#500]
avrapra-atyanta-anukma gm || PS_5,2.11 ||
_____START JKv_5,2.11:
avrapra atyanta anukma ity etebhyo dvitysamarthebhya gm ity etasminn arthe kha
pratyayo bhavati /
gamiyati iti gm, bhaviyati gamydaya (*3,3.3) iti /
aka-inor bhavisyad-dhamaryayo (*2,2.70) /
iti ahpratiedha /
avrapra gm avrapra /
vipartc ca /
prvra /
vigr
htd api iyate /
avra /
atyanta gm atyantna /
bhr
a gant ity artha /
anukma gm anukmna /
yath+ia gant ity artha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1027/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.12:
samsamm iti vpas /
subantasamudya prakr
ti /
vijyate garbha dhrayati iti pratyayrtha /
garbhadhraena sakal 'pi sam vypyate iti atyantasayoge dvity /
samsam vijyate samsamn gau /
samsamn vaav /
prvapade supo 'lug vaktavya /
kecit tu samy vijyate iti vigr
hanti, garbhamocane tu vijanir vartate ity hu /
te prvapade yalopamtra niptyate, pariiasya alug vaktavya /
anutpattv uttarapadasya ca v yalopo vaktavya /
samsamvijyate, samy samy vijyate iti v //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
[#501]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1028/2024
2/12/13
gavna || PS_5,2.14 ||
_____START JKv_5,2.14:
gavna iti niptyate /
go prvd tasya go pratipdant karmakrii kha pratyayo niptyate /
gavna karmakara /
yo gav bhr
ta karma karoti tasya go pratyarpat //
____________________________________________________________________
anugv-alagm || PS_5,2.15 ||
_____START JKv_5,2.15:
go pacd anugu /
anugu-abdd alagm ity etasminn arthe kha pratyayo bhavati /
anugu parypta gacchati anugavna goplaka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.16:
tat iti dvity samarthavibhaktir anuvartate /
alagm iti ca pratyayrtha /
adhvan-abdt dvitysamarthd alagm ity etasminn arthe yat-khau pratyayau bhavata /
adhvnam alagm adhvanya, adhvanna /
ye ca abhavakarmao (*6,4.168), tma-adhvnau khe (*6,4.169) iti prakr
tibhva //
____________________________________________________________________
1029/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.17:
abhyamitra-adt dvitysamartht alagm ity asminn arthe cha pratyayo bhavati /
cakrd yat-khau ca /
abhyamitram alagm abhyamitrya abhamitrya, abhyamitra /
amitrbhimukha suhu gacchati ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.18:
gvastihanty asmin iti goham /
goha-abdena sannihitagosamho dea ucyate /
bhtaprva-grahaam tasya+eva vieaam /
goha-abdd bhtaprvopdhikt svrthe kha pratyayo bhavati /
goho bhtaprva gauhno dea /
bhtaprva-grahaa kim ? goho vartate //
____________________________________________________________________
avasyaikhagama || PS_5,2.19 ||
_____START JKv_5,2.19:
nirded eva samarthavibhakti /
ava-abdd ahsamartht ekhagama ity etasminn arthe kha pratyayo bhavati /
ekhena gamyate iti ekhagama /
avasya ekhagamo 'dhv vna /
vnni ata patitv //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1030/2024
2/12/13
[#502]
lna-kaupne adhr
a-akryayo || PS_5,2.20 ||
_____START JKv_5,2.20:
lna-kaupna-abdau niptyete yathsakhyam adhr
e akrye ca abhidheye /
adhr
a apragalbha /
akryam akararha viruddham /
lnakaupne adhr
kryayo paryyau yathkathacid vyutpdayitavyau /
lpraveanam arhati, kpvatram arhati iti kha pratyaya uttarapadalopa ca niptyate /
lno jaa /
kaupna ppam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.21:
nirded eva tr
ty samarthavibhakti /
vrta-abdt tr
tysamartht jvati ity asminn arthe kha pratyayo bhavati /
nnjty aniyatavr
ttaya utsedhajvina sagh vrt /
utsedha arra, tadysya ye jvanti te utsedhajvina, te karma vrtam /
tena vrtena jvati vrtna /
tem eva vrtnmanyatama ucyate /
yastvanyastadyena jvati tatra na+iyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.22:
sptapadnam iti niptyate sakhye 'bhidheye /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1031/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
haiyagavna sajym || PS_5,2.23 ||
_____START JKv_5,2.23:
haiyagavna niptyate sajy viaye /
hyogodohasya hiyagavdea, tasya vikre kha pratyayo bhavati sajym /
hyogodohasya vikra haiyagavnam /
ghr
tasya saj /
tena+iha na bhavati, hyogodohasya vikra udavit //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.24:
tasya iti ahsamarthebhya plvdibhya kardibhya ca yathsakhya pka-mlayor
arthayo kuap jhac ity etau pratyayau bhavata /
pln pka plukua /
karkandhukua /
kardibhya - karasya mla karajham /
plu /
karkandhu /
am /
karra /
kuvala /
badara /
avattha /
khadira /
plvdi /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1032/2024
2/12/13
kara /
aki /
nakha /
mukha /
makha /
kea /
pda /
gulpha /
bhrbhaga /
danta /
oha /
pr
ha /
aguha /
kardi //
____________________________________________________________________
[#503]
pakt ti || PS_5,2.25 ||
_____START JKv_5,2.25:
tasya ity eva /
tasya iti ahsamartht paka-abdt mle 'bhidheye ti pratyayo bhavati /
mla-grahaam anuvartate, na pka-grahaam /
ekayoganirdinm apy ekadeo 'nuvartate iti /
pakasya mla pakati pratipat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.26:
tena iti tr
tysamartht vitta ity etasminn arthe cucup caap ity etau pratyayau bhavata /
vitta pratta jta ity artha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1033/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.27:
vi na ity etbhy yathsakhya n n ity etau pratyayau bhavata /
nasaha iti prakr
tivieaam /
asahrthe pr
thagbhve vartamnbhy vinabhy savrthe n-nau pratyayau bhavata /
vin /
nn //
____________________________________________________________________
ve lac-chakaacau || PS_5,2.28 ||
_____START JKv_5,2.28:
viadt lac akaac ity etau pratyayau bhavata /
sasdhanakr
iyvacant upasargt svrthe pratyayau bhavata /
vigate r
ge vile, viakae /
tadyogd gaur api vila, viakaa ity ucyate /
paramrthatas tu gua-abd ete yathkathacid vyutpdyante /
na atra prakr
tipratyayrthayor abhinivea //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.29:
sam pra ud ity etebhya kaac pratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1034/2024
2/12/13
cakrd veca /
sakaam /
prakaam /
utkaam /
vikaam /
kaacprakarae 'lbtilombhagbhyo rajasy upasakhynam /
albn raja albkaam /
tilakaam /
umkaam /
bhagkaam /
gohdaya sthndiu paunm dibhya upasakhynam /
gav sthna gogoham /
mahigoham /
saghte kaac vaktavya /
[#504]
avn saghta avikaam /
vistre paac vaktavya /
avipaam /
dvitve goyugac /
uragoyugam /
avagoyugam /
prakr
tyarthasya atve agavac /
hastiagavam /
avaagavam /
vikre snehe tailac /
eraatailam /
igudtailam /
tilatailam /
bhavane ketre ikvdibhya kaakinau /
ikukaam, ikukinam /
mlakaam, mlakinam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.30:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1035/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.31:
avt ity eva /
namana natam /
nsiky sambandhini nate abhidheye iac nac bhraac ity ete pratyay bhavanti sajy
viaye /
nsiky natam avaam, avanam, avabhraam /
tadyogn nsik 'pi tath+ucyate, avaa, avana, avabhraa iti //
____________________________________________________________________
nerbiajbirsacau || PS_5,2.32 ||
_____START JKv_5,2.32:
nate nsiky ity anuvartate, sajym iti ca /
ni-abdn nsiky nate 'bhidheye biac birsac ity etau pratyayau bhavata /
nibiam, nibirsam /
tadyogt nsik 'pi /
puruo 'pi, nibia, nibirsa /
katha nibi ke, nibia vastram ? upamnd bhaviyati //
____________________________________________________________________
[#505]
inac piac cika ci ca || PS_5,2.33 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1036/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.33:
ne ity eva, nate nsiky iti ca /
ni-abdn nsiky nate 'bhidheye inac piac ity etau pratyayau bhavata, tatsaniyogena ca niabdasya yathsakhya cika ci ity etv deau bhavata /
cikina, cipia //
kakra pratyayo vaktavyacik ca prakr
tydea /
cikka /
tath ca+uktam - inac-piac-kcikacicikde ca vaktavy iti /
klinnasya cil-pilla ca asya caku /
klinnasya cil pil ity etv deau bhavata la ca pratyayo 'sya caku ity etasminn arthe /
klinne asya caku cilla, pilla /
culdeo vaktavya /
culla /
asya ity anena nrtha /
cakuor eva abhidhne pratyaya iyate /
klianne caku cille, pille culle /
tadyogt tu puruas tath+ucyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.34:
upa adhi ity etbhy yathsakhyam sannrhayor vartamnbhhy svrthe tyakan
pratyayo bhavati /
sajdhikrc ca niyataviayam sannrha gamyate /
parvatasya sannam upatyak /
tasya+esva rham adhityak /
pratyayastht ktprvasya iti itvam atra na bhavati, sajdhikrd eva //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1037/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.35:
nirded eva samarthavibhakti /
karma-abdt saptamsamarthd ghaa ity etasminn arthe ahac pratyayo bhavati /
haate iti haa /
karmai haate karmaha purua //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.36:
tad iti prathamsamarthebhyas trak-dibhya abdebhya asya iti ahyarthe itac pratyayo
bhavati /
sajta-grahaa prakr
ti-vieaam /
trak sajt asya nabhasa trakita nabha /
pupito vr
ka /
trak /
pupa /
mukula /
kaaka /
pips /
sukha /
dukha /
r
ja /
kumala /
scaka /
roga /
vicra /
vydhi /
nikramaa /
mtra /
pura /
kisalaya /
kusuma /
pracra /
tandr /
vega /
puk /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1038/2024
2/12/13
raddh /
utkah /
bhara /
droha /
garbhdaprini /
trakdirkr
tigaa //
____________________________________________________________________
[#506]
prame dvayasaj-daghna-mtraca || PS_5,2.37 ||
_____START JKv_5,2.37:
tad asya ity anuvartate /
tad iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe dvayasac daghnac mtrac ity ete pratyay
bhavanti yat tat prathamsamartha prama cet tad bhavati /
ru pramam asya rudvayasam, rudaghnam, rumtram /
jnudvayasam /
jnudaghnam /
jnumtram /
prathama ca dvitiya ca rdhvamne matau mama /
rudvayasam udakam /
rudaghnam udakam /
mtrac punar avieea, prasthamtram ity api bhavati /
prame lo vaktavya /
prama-abd iti ye prasiddh, tebhya utpannasya pratyayasya lug bhavati /
ama pramamasya ama /
dii /
vitasti /
dvigor nityam /
dvau amau pramam asya dviama /
triama /
dvivitasti /
nitya-grahaa kim ? saaye rvia vakyati, tatra api dvigor lug eva yath syt /
dve di syt v na v dvidii /
i stome vaktavya /
pacadaa stoma /
pacada rtri /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1039/2024
2/12/13
ittvd p /
anatorinirvaktavya /
pacadaino 'rdhams, triino ms /
viate ceti vaktavyam /
viino 'girasa /
pramaparimbhy sakhyy ca api saaye mtrac vaktavya /
amamtram /
diimtram /
prasthamtram /
kuavamtram /
pacamtram /
daamtr gva /
vatvantt svrthe dvayasajmtracau bahulam /
tvad eva tvaddvayasam, tvanmtram /
etvaddvayasam, etvanmtram /
yvaddvayasam, yvanmtram //
____________________________________________________________________
[#507]
purua-hastibhym a ca || PS_5,2.38 ||
_____START JKv_5,2.38:
tad asya ity eva, prame iti ca /
puruahastibhy prathamsamarthbhy pramopdhikbhym asya iti ahyrthe a
pratyayo bhavati, cakrd dvayasajdaya /
purua pramam asya pauruam, puruadvayasam, puruadadhnam, puruamtram /
hstinam, hastidvayasam, hastidaghnam, hastimtram /
dvigor nitya luk /
dvipuruam udakam /
tripuruam udakam /
dvihasti /
trihasti /
dvipuru /
tripuru /
dvihastini /
trihasin //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1040/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.39:
tad asya ity eva /
yat-tad-etebhya prathamsamarthebhya parimopdhikebhya asya iti ahyarthe vatup
pratyayo bhavati /
yat parimam asya yvn /
tvn /
etvn /
prama-grahae 'nuvartamne parima-grahaa pramaparimayor bhedt /
vatv-arthavaieyn nirdea pr
thag ucyate /
mtrdyapratightya bhva siddha ca vato /
vatupprakarae yumadasmadbhy chandasi sdr
ya upasakhynam /
na tv v anyo divyo na prthivo a jto na janisyate /
tvvata purvaso yaja viprasya mvata /
tvatsadr
asya, matsadr
asya ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.40:
kim-idam-bhym uttarasya vatupo vakrasya ghakrdeo bhavati /
kiyn /
iyn /
etad eva cdeavidhna jpaka kimidambhy vatup-pratyayo bhavati iti /
atha v yogavibhgena vatupa vidhya pacd vo gho vidhyate //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1041/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.41:
sakhyy parima sakhypariccheda ity artha /
sakhyparime vartamnt kima prathamsamarthd asya iti ahyarthe ati pratyayo
bhavati, cakrd vatup /
tasya ca vakrasya ghdeo bhavati /
pr
cchyamnatvt paricchedopdhiky sakhyy vartamnt kima pratyayo vijyate /
[#508]
k sakhy parimam e brhmanm kati brhma, kiyanto brhma /
atha v sakhy+eva parimtmik paricchedasvabhv gr
hyate, k sakhy parima
ye iti /
nanu ca sakhy evamtmikaiva paricchedasvabhv, s kimartha parimena vieyate ?
yatra aparicchedakatvena vivakyate tatra m bhd iti /
kepe hi paricchedo na asti, keyam e sakhy danm iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.42:
tad asya ity eva /
sakhyy avayave vartamny asya iti ahyarthe tayap pratyayo bhavati /
avayavvayavina sambandhina iti smarthyt avayav pratyayrtho vijyate /
paca avayav yasya pacatayam /
daatayam /
catuayam /
catuay //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.43:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1042/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.44:
ubha-abdt parasya tayapo nityam ayajdeo bhavati, sa codtta /
vacanasmarthydder udttatva vijyate /
ubhaabdo yati laukik sakhy tata prvea+eva vihitasya tayapa deavidhnrtha
vacanam /
atha na sakhy, tato yogavibhgena tayapa vidhya tasya nityam ayajdeo vidhyate /
ubhayo mai /
ubhaye 'sya devamanuy //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.45:
tat iti prathamsamartht asmin iti saptamyarthe dantt prtipadikt a pratyayo bhavati yat
tatprathamsamartham adhika cet tad bhavati /
itikaraas tata ced vivak /
ekdaa adhik asminaate ekdaam atam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1043/2024
2/12/13
ekdaa sahastram /
dvdaa atam /
dvdaa sahasram /
dantt iti kim ? paca adhik asmin ate /
anta-grahaa kim ? dadhik asmin ate /
[#509]
pratyayrthena ca samnajtye prakr
tyarthe sati pratyaya iyate /
ekdaa krpa adhik asmin krpaaate ekdaa krpanaatam iti /
iha tu na bhavati, ekdaa m adhik asmin krpaaate iti /
atasahasrayo ca+iyate /
iha na bhavati, ekdadhik asy triati iti /
itikarao vivakrtha ity ukta, tata ida sarva labhyate /
katham ekdaam atasahasram iti ? atn sahasra, sahasrm v atam iti
atasahasram ity ucyate /
tatra atasahasrayo ity eva siddham /
adhike samnajtvia atasahasrayo /
yasya sakhy taddhikye a kartavyo mato mama //
____________________________________________________________________
adanta-viate ca || PS_5,2.46 ||
_____START JKv_5,2.46:
tad asminn adhikam ity anuvartate, a iti ca /
adantt prtipadikt viate ca a pratyayo bhavati tad asminn adhikam ity etasmin viaye /
triadadhik asmi chate tria atam /
ad-grahane 'nta-grahana pratyaya-grahae yasmt sa tadder adhikrtham /
ekatria atam /
ekacatvria atam /
sakhy-grahaa ca kartavyam /
iha m bht, gotriadadhik asmin goate iti /
viate ca /
via atam /
tadantd api iti vaktavyam /
ekavia atam /
sakhy-grahaa ca kartavyam /
iha m bht, goviatir adhik 'smin goate iti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1044/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.47:
tad asya ity anuvartate tad asya sajtam ity ata /
tad iti prathamsamartht sakhyvcina prtipadikt asya iti ahyarthe maya pratyayo
bhavati yat tat prathamsamartha guasya cen nimne vartate /
guo bhga nimna mlyam /
guo yena nimyate mlyabhtena so 'pi smarthyd bhga eva vijyate /
yavn dvau bhgau nimnam asya udavidbhgasya dvimayamudavid yavnm /
trimayam /
caturmayam /
bhge 'pi tu vidhymna pratyaya prdhnyena bhgavantamcae /
tena smnydhikaraya bhavati dvimayamudavit iti /
guasya iti caikatva vivakita, tena+iha na bhavati, dvau bhgau yavn traya udavita iti /
[#510]
bhyasa ca vciky sakhyy pratyaya iyate /
iha na bhavati, eko bhgo nimnamasya iti /
bhyasa iti ca pratyayrtht prakr
tyarthasya adhikyamtra vivakitam /
bahutvamatantra, tena dviabdd api bhavati /
guaabda samnvayvavacana /
tena+iha na bhavati, dvau bhgau yavnm adhyardha udavita iti /
nimeye cpi dr
yate /
nimeye vartamny sakhyy nimne pratyayo dr
yate /
udavito dvau bhgau nimeyamasya yavabhgasya dvimay yav udavita /
trimay yav udavita /
caturmay /
guasya iti kim ? dvau vrhiyavau nimnamasya+udavita /
nimne iti kim ? dvau guau krasya ekastailasya, dvigua pacyate taila krea ity atra m
bht //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1045/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.48:
tasya iti ahsamartht sakhyvcina prtipadikt prae ity asminn arthe a pratyayo
bhavati /
pryate 'nena iti praam /
yena sakhy sakhyna pryate sampadyate, sa tasy praa /
ekdan praa ekadaa /
trayodaa /
yasminn upasajte 'ny sakhy sampadyate sa pratyayrtha /
iha na bhavati, pacn muikn prao ghaa iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.49:
a iti vartate /
nakrntt sakhyvcina prtipadikt asakhyde parasya ao magamo bhavati /
nntt iti pacam ia gamasambandhe ah prakalpayati /
pacn praa pacama /
saptama /
nntt iti kim ? viate praa via /
asakhyde iti kim ? ekdan praa ekdaa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.50:
nntd asakhyde parasya aa chandasi viaye thagamo bhavati /
cakrt pake maapi bhavati /
paramayni pacathni bhavanti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1046/2024
2/12/13
pacatha /
saptatha /
ma - pacamamindriyasypkrmat //
____________________________________________________________________
[#511]
a-kati-katipaya-catur thuk || PS_5,2.51 ||
_____START JKv_5,2.51:
a iti anuvartate,
[#510]
tad iha saptamy vipariamyate /
a kati katipaya catur ity e ai puratasthuggamo bhavati /
katipayaabdo na sakhy /
tasya asmd eva jpakt a pratyayo vijyate /
a puraa aha /
katitha /
katipayatha /
caturtha /
caturachayatvdyakaralopa ca /
catur praa turya, turya //
____________________________________________________________________
[#511]
bahu-pga-gaa-saghasya tithuk || PS_5,2.52 ||
_____START JKv_5,2.52:
a ity eva /
bahu pga gana sagha ity ete ai parata tithuggamo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1047/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.53:
a ity eva /
vator ai parata ithuggamo bhavati /
vatvantasya sakhytvt prvea a vihita, tasminn ayam gama vidhyate /
yvat praa yvatitha /
tvatitha /
etvatitha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.54:
dviabdt tya pratyayo bhavati tasya prae ity asmin viaye /
ao 'pavda /
dvyo praa dvitya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.55:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1048/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#512]
viaty-dibhyas tama anyatarasym || PS_5,2.56 ||
_____START JKv_5,2.56:
viaty-dibhya parasya aa tamagamo bhavaty anyatarasaym /
pradhikrt apratyaya gam vijyate /
viate praa viatitama, via /
ekaviatitama, ekavia /
triviatitama, trivia /
triattama, tria /
ekatriattama, ekatria /
viatydayo laukik sakhyabd gr
hyante, na paktydi-stra-sanivi /
tadgrahae hy ekaviatiprabhur
tibhyo na syt /
grahaavat prtipadikena tadantavidhipratiedht /
eva ca sati ayde ca asakhyde (*5,2.58) iti paryudsoyujyata eva //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.57:
atdaya sakhyabd laukik gr
hyante /
atdibhya msrdhamsasavatsaraadebhya ca parasya ao nitya tamagama
bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1049/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
ayde ca asakhyde || PS_5,2.58 ||
_____START JKv_5,2.58:
ayde sakhyabdd asakhyde parasya ao nitya tamagama bhavati /
viatydibhya iti vikalpena prpte nityrtham /
aitama /
saptatitama /
asakhyde iti kim ? ekaaa, ekaaitama /
ekasaptata, ekasaptatitama //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.59:
matau iti matvartha ucyate /
prtipadikn matvarthe cha pratyayo bhavati skte smani ca abhidheye /
matvartha-grahaena samarthavibhakti, prakr
tivieana, pratyayrtha iti sarvam kipyate /
acchvka-abdo 'sminn iti acchvkya sktam /
mitrvaruyam /
yajyajya sma /
vravantyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1050/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#513]
adhyya-anuvkayor luk || PS_5,2.60 ||
_____START JKv_5,2.60:
matau ity eva /
matvarthe utpannasya chasya luk bhavati adhyynuvkayo abhidheyayo /
kena punar adhyynuvkayo pratyaya ? idam eva lug-vacana jpaka tadvidhnasya /
vikalpena lug ayam iyate /
gardabhaabdo 'sminn iti gardabho 'dhyya, anuvko v gardabhnya /
drghajvita, drghajvitya /
palitastambha, palitastambhya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.61:
matau ity eva, adhyynuvkayo iti ca /
vimuktdibhya prtipadikebhyo ' pratyayo bhavati matvarthe adhyynuvkayor
abhidheyayo /
vimukta-abdo 'sminn asti vaimukto 'dhyya anuvko v /
daivsura /
vimukta /
devsura /
vasumat /
satvat /
upasat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1051/2024
2/12/13
darhapayas /
havirddhna /
mitr /
sompan /
agnviu /
vr
trahati /
i /
rakosura /
sadasat /
paridak /
vasu /
marutvat /
patnvat /
mahyala /
darha /
vayas /
patatri /
soma /
mahitr /
hetu /
vimuktdi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.62:
matau ity eva, adhyynuvkayo iti ca /
goaddibhya prtipadikebhya vun pratyayo bhavati matvarthe 'dhyynuvkayo /
goadaabdo 'sminn iti goaako 'dhyyo 'nuvko v /
ietvaka /
mtarivaka /
goada /
ietv /
mtarivan /
devasyatv /
devrpa /
kr
osykhyarea /
daivdhiyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1052/2024
2/12/13
rakohaa /
ajana /
prabhta /
pratrta /
kr
nu /
goaddi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.63:
vun ity eva /
tatra iti saptamsamartht pathinabdt kuala ity asminn arthe vun pratyayo bhavati /
pathi kuala pathaka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.64:
tatra ity eva, kuala iti ca /
kardibhya prtipadikebhya saptamsamarthebhya kuala ity etasminn arthe kan
pratyayo bhavati /
kare kuala karaka /
tsaruka /
kara /
tsaru /
pippas /
picaa /
aani /
aman /
vicaya /
caya /
jaya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1053/2024
2/12/13
caya /
aya /
naya /
nipda /
gadgada /
dpa /
hrada /
hrda /
hlda /
akuni /
kardi //
____________________________________________________________________
[#514]
dhana-hirayt kme || PS_5,2.65 ||
_____START JKv_5,2.65:
tatra ity eva, kan iti ca /
[#513]
dhana-hiraya-abdbhy tatra iti saptamsamarthbhy kme ity asminn arthe kan pratyayo
bhavati /
kma icch, abhila /
dhane kma dhanako devadattasya /
hirayako devadattasya //
____________________________________________________________________
[#514]
svgebhya prasite || PS_5,2.66 ||
_____START JKv_5,2.66:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1054/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.67:
tatra ity eva, prasite iti ca /
udaraabdt saptamsamartht prasite ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati /
dhyne iti pratyayrthavieaam /
udare 'vijigurbhayate /
yo bubhukay 'tyanta pyate sa evam ucyate /
udare prasita audarika dyna /
dyne iti kim ? udaraka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.68:
kan pratyaya ity eva svaryate, na hak /
nirded eva tr
tysamarthavibhakti /
sasya-abdt tr
tysamartht parijta ity asminn arthe kan pratyayo bhavati /
sasyaabdo 'yam guavci /
pari sarvato bhve vartate /
yo guai sambaddho jyate, yasya kicid api vaiguya na asti, tasya+idam abhidhnam /
sasyena parijta sasyaka lika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1055/2024
2/12/13
sasyaka sdhu /
sasyako mai /
karauddha ity artha //
____________________________________________________________________
aa hri || PS_5,2.69 ||
_____START JKv_5,2.69:
aaabdn nirded eva dvitiysamarthd hr ity etasminn arthe kan pratyayo bhavati /
aa hr aako dyda /
aaka putra /
hr iti vayake ini /
tatra ahpratiedht karmai dvity eva bhavati //
____________________________________________________________________
[#515]
tantrd-acira-apahr
t e || PS_5,2.70 ||
_____START JKv_5,2.70:
tantraabdn nirded eva pacamsamartht acirpahr
te ity etasminn arthe kan pratyayo
bhavati /
acirpahr
ta stokaklpahr
ta ity artha /
tantrd acirpahr
ta tantraka paa /
tantraka prvra /
pratyagro nava ucyate //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1056/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.71:
brhmaaka uika ity etau abdau niptyete kan pratyayntau sajym viaye /
brhmaako dea /
uik yavg /
yatra ayudhajvino brhma santi tatra brhmaaka iti saj /
alpnn yavg uik ity ucyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.72:
to-abdbhy kriyabhidheye kan pratyayo bhavati /
kriyviead dvitysamarthd aya pratyaya /
ta karoti taka /
alaso, jaa ucyate /
ua karoti uaka /
ghrakr, daka ucyate //
____________________________________________________________________
adhikam || PS_5,2.73 ||
_____START JKv_5,2.73:
adhikam iti niptyate /
adhyrhasya uttarapadalopa kan ca pratyaya /
adhiko droa khrym /
adhik khr droena /
kartari karmai ca adhyrhaabda //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1057/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.74:
anuka abhika abhka ity ete abd kanpratyaynt niptyante kamit ity etasminn arthe /
abhe pake drghatva caniptyate /
anukmayate anuka /
abhika /
abhka //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.76:
anvicchati ity eva /
ayala-daa-ajinhby tr
tysamarthbhym anvicchati ity etasminn arthe hak-haau
pratyayau bhavata /
tka upya ayalam ucyate /
tena anvicchati yalika shasika ity artha dambho dajinam, tena anvicchati
djinika /
dmbhika ity artha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1058/2024
2/12/13
[#516]
tvatitha grahaam iti lug v || PS_5,2.77 ||
_____START JKv_5,2.77:
tvat praa tvatithm /
gr
hyate 'nena iti grahaam /
prakr
tivieaa ca+etat /
praapratyayntt prtipadikt grahaopdhikt svrthe kan pratyayo bhavati /
praasya pratyayasya v luk /
dvityena rpea grantha gr
hti dvika grahaam, dvityakam /
trikam, tr
tyakam /
catukam, caturthakam /
tvatithena gr
hti iti kan vaktavya, praapratyayasya ca nitya luk /
ahena rpea grantha gr
hti ako devadatta /
pacaka /
catuka /
itikarao vivakrtha /
tena granthaviayam eva grahaam vijyate, na anyaviayam //
____________________________________________________________________
sa e grma || PS_5,2.78 ||
_____START JKv_5,2.78:
sa iti prathamsamartht em iti ahyarthe kan pratyayo bhavati, yat tat prathamsamartha
grma cet sa bhavati /
grma pradhna, mukhya ity artha /
devadatta grma em devadattak /
brahmadattak /
grma iti kim ? devadatta atrur em //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1059/2024
2/12/13
r
khalam asya bandhana karabhe || PS_5,2.79 ||
_____START JKv_5,2.79:
r
khala-abdt prathamsamarthd asya iti ahyarthe kan pratyayo bhavati, yat tat
prathamsamartha bandhana ced tad bhavati, yat tad asya iti nirdea karabha cet sa
bhavati /
r
khala bandhanam asya karabhasya r
khalaka /
ur blak karabh /
te khamaya paka pde vytiajyate, tad ucyate r
khalam iti /
yadyapi rajjvdikam api tatra asti tathpi r
khalam asya asvatantrkarae bhavati sdhanam iti
bandhanam ity ucyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.80:
utka iti niptyate, unman ced sa bhavati /
udgata mano yasya sa unman /
uc-chabdt sasdhanakriyvacant tadvati kan pratyayo niptyate /
utko devadatta /
utka pravs /
utsuka ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.81:
arthalabhy samarthavibhakti /
klt prayojanc ca yathyoga samarthavibhaktiyuktt roge 'bhidheye kan pratyayo bhavati /
klo devas di /
prayojana kraa rogasya phala v /
dvitye 'hni bhavo dvityako jvara /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1060/2024
2/12/13
caturthaka /
prayojant - viapupair janito viapupako jvara /
kapupaka /
ua kryam asya uako jvara /
tako jvara /
uttarastrt iha sajgrahaam apakr
yate /
tena aya prakraniyama sarvo labhyate //
____________________________________________________________________
[#517]
tad asminn anna prye sajym || PS_5,2.82 ||
_____START JKv_5,2.82:
tat iti prathamsamarthd asmin iti saptamyarthe kan pratyayo bhavati, yat tat
prathamsamartha anna cet pryaviaya tad bhavati /
pryo bhulyam /
sajgrahaa tadantopdhi /
gupp pryea annam asy pauramsy guppik /
tilppik paurams /
vaakebhya inir vaktavya /
vaakin paurams //
____________________________________________________________________
kulmd a || PS_5,2.83 ||
_____START JKv_5,2.83:
kulma-abdt a pratyayo bhavati, tad asminn anna prye sajym (*5,2.82) ity etasminn
arthe /
akro vr
ddhisvarrtha /
kulm pryea annamasym kaulm paurams //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1061/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.84:
rotriyan iti niptyate chando 'dhte ity etasminn arthe /
nakra svarrtha /
rotriyo brhmaa /
rotriya chando 'dhte iti vkyrthe padavacanam, chandaso v rotrabhva, tadadhte iti
ghan ca pratyaya /
katha chando 'dhte chandasa ? bgrahaam anuvartate tvatitha grahaam iti lug v
(*5,2.77) ity ata //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.85:
rddham iti prakr
ti /
anena iti pratyayrtha /
bhuktam iti prakr
tivieaam /
rddhaabdd bhuktopdhikd anena ity asminn arthe inihanau pratyayau bhavata /
rddha-abda karmanmadheyam tat sdhanadravye vartitv pratyayam utpdayati /
rddha bhuktam anena rddh, rddhika /
inihano samnaklagrahaa kartavyam, adya bhukte rddhe va rddhika iti m bht //
____________________________________________________________________
prvdini || PS_5,2.86 ||
_____START JKv_5,2.86:
anena iti pratyayrtha kart 'nuvartate /
na ca kriym antarea kart sambhavati iti y kcit kriymadhyhr
tya pratyayo vidheya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1062/2024
2/12/13
[#518]
saprvc ca || PS_5,2.87 ||
_____START JKv_5,2.87:
vidyamna prva yasmd iti saprva prtipadikam, tasya prvaabdena tad antavidhi /
saprvt pratipadikt prvaabdntt anena ity asminn arthe ini pratyayo bhavati /
prva kr
tam anena kr
taprv kaam /
bhuktaprv odanam /
sup sup iti samsa kr
tv taddhita utpdyate /
yogadvayena ca anena prvdini (*5,2.86), saprvac ca (*5,2.87) iti paribhdvaya jpyate,
vyapadeivadbhvo 'prtipadikena, grahaavat prtipadikena tadantavidhir na asti iti //
____________________________________________________________________
ia-dibhya ca || PS_5,2.88 ||
_____START JKv_5,2.88:
anena ity eva idibhya prtipadikebhya anena ity asminn arthe ini pratyayo bhavati /
iamanena i yaje /
prt rddhe /
ktasyenviayasya karmai iti saptamy uasakhyyate /
ia /
prta /
upasdita /
nigadita /
parivdita /
nikathita /
parikathita /
sakalita /
nipahita /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1063/2024
2/12/13
sakalpita /
anarcita /
vikalita /
sarakita /
nipatita /
pahita /
parikalita /
arcita /
parirakita /
pjita /
parigaita /
upagaita /
avakra /
parita /
yukta /
mnta /
ruta /
adhta /
sevita /
apavrita /
avakalpita /
nirkr
ta /
upakr
ta /
upkr
ta /
anuyukta /
upanata /
anuguita /
anupahita /
vykulita /
nigr
hta /
idi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.89:
paripanthin pariparin ity etau abdau chandasi viaye niptyete, paryavasthtari vcye /
paryavastht pratipaka, saptna ucyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1064/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
anupady-anve || PS_5,2.90 ||
_____START JKv_5,2.90:
anupad iti niptyate anve cet sa bhavati /
padasya pacd anupadam /
anupad gavm /
anupad urm //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.91:
skc-chabdo 'vyayam /
tasmdini pratyayo bhavati draari vcye /
sajgrahaam abhidheyaniyama-artham /
skd dra sk /
skiau /
skia /
sajgrahad upadra eva ucyate, na dt graht v //
____________________________________________________________________
[#519]
ketriyac paraketre cikitsya || PS_5,2.92 ||
_____START JKv_5,2.92:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1065/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
indriyam-indraligam-indradr
am-indrasr
am-indrajuam-indradattam iti v ||
PS_5,2.93 ||
_____START JKv_5,2.93:
indriyam ity antodtta abdarpa niptyate /
rhir e cakurdin karanam /
tath ca vyutpatter aniyama darayati /
indra-abdt ahsamartht ligam ity etasminn arthe ghac-pratyayo bhavati /
indrasy ligam indriyam /
indra tm, sa cakurdin karaena anumyate /
nkartr
ka karaam asti /
indrea dr
am /
tr
tysamartht pratyaya /
tman dr
am ity artha /
indrea sr
am, tman sr
am /
tatkr
tena ubhubhakarmaotpannam iti kr
tv /
indrea juam, tman jua, sevitam /
taddvrea vijnotpdant /
indrea dattam, tman viayebhyo datta yathyatha grahaya /
itikaraa prakrrtha /
sati sambhave vyutpattir anyath 'pi kartavy, rheraniyamt iti /
vabda pratyekam abhisambadhyamno vikalpn svtantryam darayati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1066/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.94:
at iti pratham samarthavibhakti /
asya asmin iti pratyayrthau /
asti iti prakr
tivieaam /
itikarao vivakrtha /
tad iti prathamsamarthd asya+iti ahyrthe 'sminn iti saptamyarthe v matup pratyayo
bhavati, yat tat prathamsamartham asti cet tad bhavati /
astyarthopdhika ced tad bhavati ity artha /
itikaraas tata ced vivak /
gvo 'sya santi gomn devadatta /
vr
k asmin santi vr
kavn parvata /
yavamn /
plakavn /
iti karad viayaniyama /
bhmanindpraassu nityayoge 'tiyane /
sasarge 'sti vivaky bhavanti matubdaya //
[#520]
bhmni tvat - gomn /
nindym - kuh /
kakudvartin /
praasym - rpavat kany /
nityayoge - krio vr
k /
atiyane - udari kany /
sasarge - da /
chatr /
astivivakym - astimn /
guavacanebhyo matupo lugvaktavya /
uklo guo 'sya asti ukla paa /
kr
a /
veta //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1067/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
rasdibhya ca || PS_5,2.95 ||
_____START JKv_5,2.95:
rasdibhya prtipadikebhya matup pratyayo bhavati tad asya asty asmin ity etasmin viaye /
rasavn /
rpavn /
kimartham idam ucyate, na prvastrea+eva matup siddha ? rasdibhya punar vacanam
anyanivr
ttyartham, anye matvarthy m bhvann iti /
katha rpi kany, rpiko draka ? pryikam etad vacanam /
itikarao vivakrtho 'nuvartate /
atha v gut iti atra pahyate /
tena ye rasanendriydigrhy gu, tem atra pha /
iha m bht, rpi, rpika iti /
obhyogo gamyate /
rasiko naa ity atra bhvayoga /
rasa /
rpa /
gandha /
spara /
abda /
sneha /
gut /
ekca /
guna-grahaa rasdn vieaam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.96:
pristhavcina abdt krntt lac pratyayo bhavaty anyatarasy matvarthe /
cla, cvn /
karikla, karikvn /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1068/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
sidhma-dibhya ca || PS_5,2.97 ||
_____START JKv_5,2.97:
lajanyatarasym iti vartate /
sidhmdibhya prtipadikebhyo lac pratyayo bhavaty anyatarasy matvarthe /
sidhmala, sidhmavn /
gaula, gaumn /
anyatarasy grahaena matup samuccyate, na tu pratyayo vikalpyate /
tasmt akrntebhya inihanau pratyayau na bhavata /
sidhma /
gau /
mai /
nbhi /
jva /
nipva /
psu /
saktu /
hanu /
msa /
parau /
pridhamanyor drgha ca /
prla /
dhamanla /
para /
udaka /
praj /
maa /
prva /
gaa /
granthi /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1069/2024
2/12/13
vtadantabalalalnm ca /
[#521]
vtla /
dantla /
balla /
lalla /
jaghakal kepe /
jala /
ghala /
kalla /
sakthi /
kara /
sneha /
ta /
yma /
piga /
pitta /
uka /
pr
thu /
mr
du /
maju /
patra /
cau /
kapi /
kau /
saj /
kudrajantpatpc ca+iyate /
kudrajantu - ykla /
makikla /
upatpa - vicarcikla /
vipdikla /
mrcchla /
sidhmdi //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1070/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.98:
vatssaabdbhym lac pratyayo bhavati yathsakhya kmavati balavati ca arthe /
vatsala /
asala /
vr
ttiviaye vatssaabdau svabhvt kmabalayor vartamnau tadvati pratyayam utpdayata
/
na hy atra vatsrtha asrtho v vidyate /
vatsala iti snehavnucyate, vatsala svm, vatsala pit iti /
asala iti ca upacitamso balavnucyate /
na ca ayam artho matupi sambhavati iti nitya lajeva bhavati /
anyatra asavat gau, asavn durbala //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.99:
phenaabdt ilac pratyayo bhavati matvarthe /
cakrt lac ca /
anyatarasym grahaam matup samuccayrtha sarvatra+eva anuvartate /
henila, phenala, phenavn //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.100:
lomdibhya pmdibhya picchdibhya ca tribhyo gaebhyo yathsakhya a na ilac ity ete
pratyay bhavanti matvarthe, matup ca /
lomdibhya o bhavati - lomaa, lomavn /
pmdibhyo no bhavati - pmana, pmavn /
pichdibha ilac bhavati - picchila, picchavn /
urasila, urasvn /
loman /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1071/2024
2/12/13
roman /
valgu /
babhrau /
hari /
kapi /
uni /
taru /
lomdi /
pman /
vman /
heman /
leman /
kadru /
bali /
reha /
palala /
sman /
agt kalye /
kpalaldadrv hrasvatvam ca /
vivagityuttarapadalopackr
tasandhe /
lakmy acca /
pmdi /
piccha /
uras /
ghruvak /
kuvak /
jaghakal kepe /
vara /
udaka /
paka /
praj /
picchdi //
____________________________________________________________________
praj-raddh-arc-vr
t tibhyo a || PS_5,2.101 ||
_____START JKv_5,2.101:
praj raddh arc vr
tti ity etebhya a pratyayo bhavati matubarthe /
matup sarvatra samuccyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1072/2024
2/12/13
prja, prajvn /
rddh, sraddhvn /
rca, arcvn /
vrtta, vr
ttimn //
____________________________________________________________________
[#522]
tapa-sahasrbhy vini-in || PS_5,2.102 ||
_____START JKv_5,2.102:
tapa-sahasra-abdbhy vini ini ity etau pratyayau bhavata matvarthe /
pratyayrthayos tu yathsakhya sarvatra+eva asmin prakarae nisyate /
tapo 'sya asmin v vidyate tapasv /
sahasr /
asantatvd adantatvc ca siddhe pratyaye punar vacanam a vakyamena bdh m bht
iti /
sahasrt tu han api bdhyate //
____________________________________________________________________
a ca || PS_5,2.103 ||
_____START JKv_5,2.103:
tapa-sahasrbhym a ca pratyayo bhavati /
tpasa /
shasra /
yogavibhga uttarrtha, yathsakhyrtha ca /
aprakarae jyotsndibhya upsakhynam /
jyotsn vidyate 'smin pake jyautsna paka /
tmisra /
kauala /
kautapa /
vaisarpa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1073/2024
2/12/13
vaupdika //
____________________________________________________________________
sikat-arkarbhy ca || PS_5,2.104 ||
_____START JKv_5,2.104:
sikat-arkarbhym a pratyayo bhavati matvarthe /
saikato ghaa /
rkara madhu /
adee iha+udharaam /
dee tu lubilacau bhaviyata //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.105:
sikatarkarbhy dee 'bhidheye lub-ilacau bhavata /
cakrd a ca, matup ca /
kasya punar aya lup ? matubdnm anyatamasya, viebhvt /
sikat asmin vidyate sikat dea, sikatila, saikata, sikatvn /
eva arkar dea, arkarila, rkara, arkarvn /
dee iti kim ? saikato ghaa /
rkara madhu //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.106:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1074/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
a-sui-muka-madho ra || PS_5,2.107 ||
_____START JKv_5,2.107:
a sui maka madhu ity etebhyo ra pratyayo bhavati matvarthe /
ara ketram /
suira kham /
mukara pau /
madhuro gua /
[#523]
itikarao vivakrtha sarvatrbhidheyaniyama karoti /
iha na bhavati, o 'smin ghae vidyate, madhu asmin ghae vidyate iti /
raprakarae khamukhakujebhya upasakhynam /
khamasya asti kahavivaram mahat khara /
mukham asya asti iti sarvasmin vaktavye mukhara /
kujvasya sta kujara /
hastihan kujaabdena+ucyete /
nagapsupubhya ca+iti vaktavyam /
nagaram /
psuram /
puram /
kacchv hrasvatvam ca /
kaccuram //
____________________________________________________________________
dyu-drubhy ma || PS_5,2.108 ||
_____START JKv_5,2.108:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1075/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.109:
keaabdd va pratyayo bhavati matvarthe anyatarasym /
nanu ca prakr
tam anyatarasy grahaam anuvartata eva ? matup samucyrtha tad ity
uktam /
anena tu inihanau prapyete /
tata ctrpya bhavati, keava, ke, keika, keavn iti /
vaprakarae 'nyebhyo 'pi dr
yate iti vaktavyam /
maiva /
hirayava /
kurarva /
kumrva /
kujva /
rjvam /
iakva /
vimbva /
araso lopa ca /
arava /
chandasvanipau ca vaktavayau /
rathrabhn mudgaln gavihau /
sumagalriya vadh /
vanip - maghavnammahe /
vakrmatupau ca /
udv ca udvat ca /
medhrathbhymiranniracau vaktavyau /
medhira /
rathira //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1076/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#524]
gyajagt sajym || PS_5,2.110 ||
_____START JKv_5,2.110:
gd ajaga ity etbhy va pratyayo bhavati sajy viaye matvarthe /
gndva dhanu /
ajagavam dhanu /
hrasvd api bhavati giva dhanu iti /
tatra tuly hi sahit drgha-hrasvayo /
ubhayath ca stra pratam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.111:
ka aa ity etbhy yathsakhyam rannracau pratyayau bhavato matvarthe /
kdra /
adra //
____________________________________________________________________
raja-kr
y-suti-pariado valac || PS_5,2.112 ||
_____START JKv_5,2.112:
raja-prabhr
tibhya prtipadikebhya valac pratyayo bhavati matvarthe /
rajasvalstr /
kr
vala kuumb /
sutvala audika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1077/2024
2/12/13
pariadvalo rj /
vale (*6,3.118) iti drghatvam /
itikarao viayaniyamrtha sarvatra sambadhyate /
tena+iha na bhavati, rajo 'smin grme vidyate iti /
valacprakarae 'nyebhyo 'pi dr
yata iti vaktavyam /
bhrtr
vala /
putravala /
utshavala //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.113:
danta-ikh-abdbhy balac pratyayo bhavati matvarthe sajy viaye /
dantvala sainya /
dantvalo gaja /
ikhvala nagaram /
ikhval sth //
____________________________________________________________________
jyotsn-tamisr-r
gia-rjasvinn-rjasvala-gomin-malina-malmas || PS_5,2.114 ||
_____START JKv_5,2.114:
jyotsndaya abd niptyante matvarthe sajy viaye /
jyotia upadhlopo na ca pratyayo niptyate - jyotsn candraprabh /
tamasa upadhy ikro ra ca - tamisr rtri /
strtvamatantram anyatra api dr
yate - tamisra nabha /
r
gd inac pratyayo niptyate - r
gia /
rjo 'suggamo niptyate vinivalacau pratyayau - rjasv, rjasvala /
gormini pratyayo niptyate - gom /
malaabdd inajmasacau pratyayau niptyete - malina, malmasa //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1078/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.115:
akrntt prtipadikt inihanau pratyayau bhavata /
da, daika /
chantr, cnatrika /
anyatarasym ity adhikrn matub api bhavati /
daavn /
chatravn /
taparakaraa kim ? raddhvn /
ekkart kr
to jte saptamy ca na tau smr
tau /
ekkart tvat - svavn /
khavn /
kr
ta - krakavn /
jte - vyghravn /
sihavn /
saptamym - dan asy santi daavat l iti /
[#525]
itikarao viayaniyamrtha sarvatra sambadhyate ity uktam, tena kvacid bhavaty api, kry,
hry, taul, tadulika iti //
____________________________________________________________________
vrhydibhya ca || PS_5,2.116 ||
_____START JKv_5,2.116:
vrhydibhya prtipadikebhya inihanau pratyayau bhavato matvarthe /
matub bhavaty eva /
vrh, vrhika, vrhimn /
my, myika, myvn /
na ca vrhydibhya sarvebhya pratyayadvayam iyate /
ki tarhi ? ikhdibhya inirvcya ikan yavakhaddiu /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1079/2024
2/12/13
pariiebhya ubhayam /
ikh mekhal saj balk ml v vaav aak patk karman carman has ity
etebhya inir eva+iyate /
yavakhada kumr nau ity etebhya ikann eva+iyate /
pariiebhyo dvv api pratyayau bhavata /
vrhigrahaa kimartham, yvat tunddiu vrhiabda pahyate, tatra inihanau cakrea
vidhyete ? eva tarhi tunddisu vrhigrahaam arthagrahaam vijyate /
layo 'sya santi lina, l, lika, limn iti /
vrhiikhdaya prva pahit /
yavakhada /
kumr /
nau /
rn naa - ar, arika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.117:
tunddibhya prtipadikebhya ilac pratyayo bhavati matvarthe /
cakrd inihanau matup ca /
tundila, tund, tundika, tundavn /
udarila, udar, udarika, udaravn /
tunda /
udara /
picaa /
ghaa /
yava /
vrhi /
svgd vivr
ddhau ca /
tunddi //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1080/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.118:
ekaprvd goprvc ca prtipadikn nitya ha pratyayo bhavati matvarthe /
ekaatam asya asti iti aikaatika /
aikasahasrika /
goprvt ca - gauatika /
gausahasrika /
ata ity eva ekaviatir asya asti iti na bhavati /
katham aikagavika ? samsnte kr
te bhaviyati /
katha gauakaika ? akaabdena samnrtha akaaabdo 'sti, tato bhaviyati /
avaya ca ata ity anuvartyam, dvandvopatpagarhyt ity evam dyartham /
nityagrahaa matupo bdhanrtham /
katham ekadravyavattvt iti ? naivya sdhu /
ekena v dravyavattvd iti samarthanyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.119:
atntt sahasrntt ca prtipadikt ha pratyayo bhavati matvarthe tau cet atasahasraabdau
nikt parau bhavata /
nikaatam asya asti naikaatika /
naikasahasrika /
suvaranikaatam asya asti iti anabhidhnn na bhavati //
____________________________________________________________________
[#526]
rpd hata-praasayor yap || PS_5,2.120 ||
_____START JKv_5,2.120:
hatapraase prakr
tyupdh /
hatapraasviirthe vartamnd rpaabdt yap pratyayo bhavati matvarthe /
hata rpamasya rpyo dnra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1081/2024
2/12/13
rpya kedra /
rpya krpaam /
praasta rpam asya asti rpya purusa /
nightiktandin dnrdiu rpa yad utpadyate tad hatamn ity ucyate /
hatapraasayo iti kim ? rpavn /
yapprakarae 'nyebhyo 'pi dr
yata iti vaktavyam /
himy parvat /
guy brhma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.121:
asantt prtipadikt, my medh sraj ity etebhya ca vini pratyayo bhavati matvarthe /
matup sarvatra samuccyate eva /
asantt tvat - yaasv, payasv /
myv /
medhv /
sragv /
myabdd vrhydiu pht inihanau api bhavata /
my, myika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.122:
chandasi viaye bahula vini pratyayo bhavati matvarthe /
agne tejasvin /
na bhavati /
sryo varcasvn /
chandasi viniprakarae 'rmekhaldvayobhayarujhr
dayn drghatva veti vaktavyam /
arv /
mekhalv /
dvayv /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1082/2024
2/12/13
ubhayv /
rujv /
hr
dayv /
dvayobhayagr
dayni drghatva prayojayanti /
marmaa ca+iti vaktavyam /
marmv /
sarvatrmayasya+upasakhynam /
chandasi bhy ca /
mayv /
r
gavr
ndbhymrakan vaktavya /
r
graka /
vr
ndraka /
phalabarhbhyminac vaktavya /
phalina /
barhia /
[#527]
hr
daycclur anyatarasym /
hr
daylu, hr
day, hr
dayika, hr
dayavn /
toatr
prebhyastanna sahata ity luc vaktavya /
ta na sahate tlu /
ulu /
tr
prlu /
tanna sahata iti himccelu /
hima na sahate himelu /
baldlac /
bala na sahate balla /
vtt samhe ca /
vta na sahata iti ca /
vtn samha, vta na sahate iti v vtla /
parvamarudbhy tan vaktavya /
parvata /
marutta /
arthttadabhva inirvaktavya /
arth /
tadabhve ity eva, arthavn /
tad etat sarva bahulagrahaena sampadyate //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1083/2024
2/12/13
ry yus || PS_5,2.123 ||
_____START JKv_5,2.123:
rabdd yus pratyayo bhavati matyarthe /
sakra padasajrtha /
r asya vidyate ryu /
kecic chandograhaam anuvartayanti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.124:
vcabdt gmini pratyayo bhavati matvarthe /
vgm, vgminau, vgmina //
____________________________________________________________________
lajacau bahubhii || PS_5,2.125 ||
_____START JKv_5,2.125:
vcabdt prathamsamarthd lac ac ity etau pratyayau bhavato matvarthe bahubhii
abhidheye /
gminer apavda /
vcla /
vca /
kutsita iti vaktavyam /
yo hi samyag bahu bhate vgmty eva sa bhavati //
____________________________________________________________________
[#528]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1084/2024
2/12/13
svminn-aivarye || PS_5,2.126 ||
_____START JKv_5,2.126:
svmin iti niptyate aivarthe gamyamne /
svaadd aivaryavcino matvarthe min pratyayo niptyate /
svam asya asti iti aivaryam asya asti iti svm /
svminau /
svmina /
aivarye iti kim ? svavn //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.127:
aras ity evam adibhya prtipadikebhyo 'c pratyayo bhavati matvarthe /
arsi asya vidyante arasa /
urasa /
kr
tigaa ca ayam /
yatra abhinnarpea abdena tadvato 'bhidhna tat sarvam iha draavyam /
aras /
uras /
tunda /
catura /
palita /
ja /
ghat /
abhra /
kardama /
ma /
lavaa /
svgddhnt /
vart /
aradi //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1085/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.128:
dvandva samsa /
upatpo roga /
garhya nindyam /
tadviayebhya abdebhya pristhrthavcibhya ini pratyayo bhavati matvarthe /
dvandvt tvat - kaakavalayin /
akhanpuri /
upatpt - kuh /
kils /
garhyt - kakudvart /
kkatluk /
pristht iti kim ? pupaphalavn vr
ka /
pryagnneyate, pipdavat /
ata iti anuvartate /
tena+iha ni bhavati, citralalikvat /
siddhe pratyaye punar vacana handibdhanrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.129:
vta-atisraabdbhy ini pratyayo bhavati, tatsaniyogena ca tayo kuggamo bhavati /
vttisrayor upatpatvt prvea+eva siddhe pratyaye kugartham eva+ida vacanam /
vtak /
atisrak /
picc ca+iti vaktavyam /
picak vairavaa /
roge ca ayam iyate /
iha na bhavati, vtavat guh //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1086/2024
2/12/13
_____START JKv_5,2.130:
inir anuvartate /
praapratyayntt prtipadikt ini pratyayo bhavati matvarthe vayasi dyotye /
pacamo 'sya asti msa savatsaro v pacam ura /
navam /
daam /
siddhe sati niyamrtha vacanam, inir eva bhavati, han na bhavati iti /
vayasi iti kim ? pacamavn grmarga //
____________________________________________________________________
[#529]
sukha-dibhya ca || PS_5,2.131 ||
_____START JKv_5,2.131:
sukha ity evam dibhya prtipadikebhya ini pratyayo niyamyate matvarthe /
suh /
dukh /
mlkepe iti pahyate, vrhydiu ca mlabdo 'sti, tad iha kepe matubbdhanrtha
vacanam /
sukha /
dukha /
tr
pra /
kr
cchra /
mra /
alka /
karu /
kr
paa /
soha /
prampa /
la /
hala /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1087/2024
2/12/13
mla kpe /
praaya //
____________________________________________________________________
dharma-la-varntc ca || PS_5,2.132 ||
_____START JKv_5,2.132:
antaabda pratyekam abhisambadhyate /
dharmdyantt prtipadikt ini pratyayo niyamyate /
brahman dharmo brhmaadharma, so 'sya asti iti brhmaadharm /
brhmaal /
brhmaavar //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.133:
hastaabdt ini pratyayo niyamyate matvarthe, samudyena cej jtir abhidhyate /
hasto 'sya asti iti hast /
hastinau hastina /
jtau iti kim ? hastavn purua //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.134:
varaabdt ini pratyayo bhavati matvarthe samudyena ced brahmacr bhayate /
brahmacri iti traivariko 'bhipreta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1088/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.135:
pukara ity evam dibhya prtipadikebhya ini pratyayo bhavati samudyena ced deo
'bhidhyate /
pukari /
padmin /
dee iti kim ? puskaravn hast /
iniprakarae bald bahr uprvd upasakhynam /
bhuval /
rubal /
sarvde ca /
sarvadhan /
sarvabj /
sarvake naa /
[#530]
arthc ca asannihite /
arth /
asannihite iti kim ? arthavn /
tadantc ca+iti vaktavyam /
dhnyrth /
hirayrth /
pukara /
padma /
utpala /
tamla /
kumuda /
naa /
kapittha /
bisa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1089/2024
2/12/13
mr
la /
kardama /
lka /
vigarha /
kara /
ira /
yavsa /
pravsa /
hiraya /
pukardi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.136:
baldibhya prtipadikebhyo matuppratyayo bhavati /
anyatarasy grahaena prakr
ta ini samuccyate /
balavn, bl /
utshavn, utsh /
bala /
utsha /
udbhva /
udvsa /
udvma /
ikh /
pga /
mla /
daa /
kula /
yma /
vyyma /
upayma /
roha /
avaroha /
pariha /
yuddha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1090/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.137:
mannantt prtipadikn maabdntc ca ini pratyayo bhavati matvarthe, samudyena cet
saj gamyate /
prathimin /
dmin /
maabdntt homin /
somin /
sajym iti kim ? somavn /
homavn //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.138:
kam am iti makrntau udkasukhayor vcakau, tbhy ba bha yus ti tu ta yas ity ete sapta
pratyay bhavanti matvarthe /
kamba, kambha, kayu, kanti, kantu, kanta, kaya /
amba, ambha, ayu, anti, antu, anta, aya /
sakra padasajrtha, tena anusvraparasavarau siddhau bhavata /
sajy hi asaty kamya, amya iti syt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,2.139:
tundi bali vai ity etebhyo bha pratyayo bhavati matvarthe /
tundi iti vr
ddh nbhirucyate, s asya asti iti tundibha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1091/2024
2/12/13
balibha /
vaibha /
valiabda mdiu pahyate, tena balina ity api bhavati //
____________________________________________________________________
[#531]
aha-ubhamor yus || PS_5,2.140 ||
_____START JKv_5,2.140:
aham iti abdntaram ahakre vartate, ubham ity avyaya ubhaparyya, tbhy yusa
pratyayo bhavati matvarthe /
sakra padasajrtha /
ahayu /
ahakravn ity artha /
ubhayu /
kalyavn ity artha //
iti rjaydityaviracity kiky vr
ttau pacamdhyyasya dvitya pda //
______________________________________________________
pacamdhyyasya tr
tya pda /
____________________________________________________________________
[#532]
prg-dio vibhakti || PS_5,3.1 ||
_____START JKv_5,3.1:
dik-abdebhya saptam-pacam-prathambhyo dig-dea-klev astti (*5,3.27) iti vakyati /
prg etasmd dika abdand yn ita rdhvam anukramiymo vibhaktisajs te veditavy /
vakyati - pacamys tasil (*5,3.7) /
tata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1092/2024
2/12/13
yata /
kuta /
tasildn vibhaktitve prayojana tyaddividhaya idamo vibhaktisvara ca /
iha /
idam iti vibhaktyudttatva siddha bhavati /
ata para svrthik pratyay, teu samarthdhikra prathamagrahaa ca
pratiyogyapekatvn na+upayujyate iti nivr
ttam /
vvacana tu vartata eva /
tena vikalpena tasildayo bhavanti, kuta , kasmt, kutra, kasmin iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.2:
prgdia ity eva /
kima sarvanmno bahuabdc ca prgdia pratyay veditavy /
sarvanmatvt prpte grahae dvydiparyudsa kriyate /
kuta , kutra /
yata, yatra /
tata, tatra /
bahuta, bahutra /
advydibhya iti kim ? dvbhym /
dvayo /
prakr
tiparisakhyna kim ? vr
kt /
vr
ke /
prgdia ity eva, vaiykaraapa /
sarvanmatvd eva siddhe kimo grahaam dvydiparyudst /
bahugrahae sakhygrahaam /
iha na bhavati, baho spt, bahau spe iti //
____________________________________________________________________
idam i || PS_5,3.3 ||
_____START JKv_5,3.3:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1093/2024
2/12/13
prg dia /
idam i ity ayam deo bhavati prg-diyeu pratyayeu parata /
akra sarvdertha /
iha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.4:
rephathakrdau prg-diye pratyaye parata idama eta-itau deau bhavata /
io 'pavda /
rephe 'kra uccrartha /
idamo rhil (*5,3.16) - etarhi /
idamas thamu (*5,3.24) - ittham //
____________________________________________________________________
[#533]
etado ' || PS_5,3.5 ||
_____START JKv_5,3.5:
prgdia ity eva /
etada prg-diye parata a ity ayam deo bhavati /
akra sarvdertha /
ata /
atra /
etada iti yogavibhga kartavya /
etado ratho parata eta it ity etv deau bhavata /
etarhi /
ittham rephde anadyatane rhil anyatarasym (*5,3.21) iti vidyata eva /
thamupratyaya punaretada upasakhyeya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1094/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.6:
sarvasya sa ity ayam deo bhavati prg-diye dakrdau pratyaye parato 'nyatarasym /
sarvad /
sad /
prg-diye ity eva, sarva dadti iti sarvad brhma //
____________________________________________________________________
pacamys tasil || PS_5,3.7 ||
_____START JKv_5,3.7:
pacamyantebhya kisarvanmabahubhya tasil pratyayo bhavati /
kuta /
yata /
tata /
bahuta //
____________________________________________________________________
tase ca || PS_5,3.8 ||
_____START JKv_5,3.8:
pratiyoge pacamys tasi (*5,4.44) , apdne ca ahya-ruho (*5,4.45) iti vakyati /
tasya tase kisarvanmabahubhya parasya tasildeo bhavati /
kuta gata /
yata /
tata /
bahuta gata /
tases tasilvacana svarrtha vibhaktyartha ca //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1095/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
pary-abhibhy ca || PS_5,3.9 ||
_____START JKv_5,3.9:
pari abhi ity etbhy tasil pratyayo bhavati /
sarvobhayrthe vartamnbhy pratyaya iyate /
parita /
sarvata ity artha /
abhita /
ubhayata ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.10:
kisarvanmabahubhya saptamyantebhya tral pratyayo bhavati /
kutra /
yatra /
tatra /
bahutra //
____________________________________________________________________
idamo ha || PS_5,3.11 ||
_____START JKv_5,3.11:
idama saptamyantd hapratyayo bhavati /
tralo 'pavda /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1096/2024
2/12/13
iha //
____________________________________________________________________
[#534]
kimo 't || PS_5,3.12 ||
_____START JKv_5,3.12:
kima saptamyantd at pratyayo bhavati /
tralo 'pavda /
kva bhokyase /
kvdhyeyase /
tralam api kecid icchanti - kutra /
tatkatham ? uttarastrd vvacana purastd apakr
yate //
____________________________________________________________________
v ha ca cchandasi || PS_5,3.13 ||
_____START JKv_5,3.13:
kima saptamyanatd v ha pratyayo bhavati chandasi visaye /
yathprpta ca /
kva /
kuha /
kutracidasya s dre kva brhmaasya cvak //
____________________________________________________________________
itarbhhyo 'pi dr
yante || PS_5,3.14 ||
_____START JKv_5,3.14:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1097/2024
2/12/13
saptam-pacamy-apekam itaratvam /
itarbhyo vibhaktibhyas tasildayo dr
yante /
dr
igrahaam pryikavidhyartha, tena bhavaddibhir yoga eva+etad vidhnam /
ke punar bhavaddaya ? bhavn drghyuryumn devn priya iti /
sa bhavn, tato bhavn, tatra bhavn /
ta bhavanta, tatra bhavantam, tato bhavantam /
tena bhavat, tatra bhavat, tato bhavat /
tasmai bhavate, tatra bhavate, tato bhavate /
tasmd bhavata, tatra bhavata , tato bhavata /
tasmin bhavati, tatra bhavati, tato bhavati /
eva drghayuprabhr
tiv apy udhryam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.15:
saptamy iti vartate, na tu itarbhya iti /
sarvdibhya prtipadikebhyo d pratyayo bhavati /
tralo 'pavda /
sarvasmin kle sarvad /
ekad /
anyad /
kad /
yad /
tad /
kle iti kim ? sarvatra dee //
____________________________________________________________________
1098/2024
2/12/13
lakra svarrtha /
asmin kle etarhi /
kle ity eva, iha dee //
____________________________________________________________________
adhun || PS_5,3.17 ||
_____START JKv_5,3.17:
adhun iti niptyate /
idamo 'bhvo dhun ca pratyaya /
asmin kle adhun //
____________________________________________________________________
[#535]
dn ca || PS_5,3.18 ||
_____START JKv_5,3.18:
idama saptamyantt kle vartamnd dn pratyayo bhavati /
asmin kle idnm //
____________________________________________________________________
tado d ca || PS_5,3.19 ||
_____START JKv_5,3.19:
tada saptamyantt kle vartamnd d pratyayo bhavati, cakrd dn ca /
tasmin kle tad, tadnm /
tado dvacanam anarthaka, vihitatvt //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1099/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.20:
tayo iti prtipadika-nirdea /
tayor idama tada ca yathsakhya d-rhilau pratyayau bhavata chandasi viaye /
cakrd yathprpta ca /
idvatsarya /
ida tarhi /
idnm /
tadnm //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.21:
chandasi iti na svaryate /
smnyena vidhnam /
kisarvanmabahubhya saptamyantebhya anadyatane klaviee vartamnebhya rhil
pratyayo bhavaty antarasym /
karhi, kad /
yarhi, yad /
tarhi, tad //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.22:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1100/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#536]
prakravacane thl || PS_5,3.23 ||
_____START JKv_5,3.23:
ki-sarvanma-bahubhyo 'dvy-dibhya (*5,3.2) iti vartate /
saptamy iti kle iti ca nivr
ttam /
smnyasya bhedaka viea prakra /
prakr
tyarthavieaa ca+etat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1101/2024
2/12/13
prakravr
ttibhya ki-sarvanma-bahubhya svrthe thl pratyayo bhavati /
tena prakrea tath /
yath /
sarvath /
jtyaro 'pdr
am eva lakaam /
sa tu svabhvt prakravati vartate, thl puna prakramtre //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.24:
ida-abdt prakravacane thamu pratyayo bhavati /
thlo 'pavda anena prakrea ittham /
ukro makraparitrrtha //
____________________________________________________________________
kima ca || PS_5,3.25 ||
_____START JKv_5,3.25:
ki-abdt prakravacane thamu pratyayo bhavati /
kena prakrea katham /
yogavibhga uttarrtha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.26:
kiabdd dhetau vartamnt th pratyayo bhavati, cakrt prakravacane chandasi viaye /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1102/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.27:
di abd dikabd /
tebhyo dikabdebhyo dig-dea-kleu vartamnebhya saptam. pacam-prathamntebhya
astti pratyayo bhavati svrthe /
yathsakhyam atra na+iyate /
purastd vasati /
purastd gata /
purastd ramayam /
adhastd vasati /
adhastd gata /
adhastd ramayam /
dikabdebhya iti kim ? aindry dii vasati /
saptam-pacam-prathambhya iti kim ? prva grma gata /
dig-dea-klesu iti kim ? prvasmin gurau vasati /
ikrastakraparitrrtha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.28:
dikia-uttarbhy dig-dea-kleu vartamnabhy saptam-pacam-prathamntbhy
svrthe 'tasuc pratyayo bhavati /
astter apavada /
daki-abda kle na sambhavati iti digdeavr
tti parigr
hyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1103/2024
2/12/13
dakiato vasati /
dakiata gata /
dakinato ramayam /
uttarato vasati /
uttarata gata /
uttarato ramayam /
akro vieartha ahy-atasarthapratyayena (*2,3.30) iti //
____________________________________________________________________
[#537]
vibh para-avarbhym || PS_5,3.29 ||
_____START JKv_5,3.29:
para-avara-abdbhy vibh atasuc pratyayo bhavati astter arthe /
parato vasati /
parta gata /
parato ramayam /
parastd vasati /
parastd gata /
parastd ramayam /
avarato vasati /
avarata gata /
avarato ramayam /
avarastad vasati /
avarastd gata /
avarastd ramayam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.30:
acatyantebhyo dikabdebhya uttarasya asttipratyayasya lug bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1104/2024
2/12/13
upary-uparit || PS_5,3.31 ||
_____START JKv_5,3.31:
upari upariat ity etau abdau niptyete astterarthe /
rdhvasya upabhva rilritilau ca pratyayau niptyete /
rdhvy dii vasati upari vasati /
upary gata /
upari ramayam /
upariad vasati /
upari dgata /
uparitd ramayam //
____________________________________________________________________
pact || PS_5,3.32 ||
_____START JKv_5,3.32:
pacd ity aya abdo niptyate 'stterarthe /
aparasya pacabhva ti ca pratyaya /
aparasy dii vasati pacd dii vasati /
pacd gata /
pacd ramayam /
dikprvapadasya aparasya pacabhvo vaktavya ti ca pratyaya /
dakipact /
uttarapact /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1105/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.33:
paca-pac-abdau niptyete chandasi viaye astterarthe /
cakrt pacd api bhavati /
aparasya pacabhvo 'krkrau ca pratyayau niptyete /
pur vyghro jyate paca siha /
pac siha /
pact siha //
____________________________________________________________________
[#538]
uttara-adhara-dakid ti || PS_5,3.34 ||
_____START JKv_5,3.34:
uttara-adhara-dakia-abdebhya ti pratyayo bhavati astterarthe /
uttarasy dii vasati uttard vasati /
uttard gata /
uttard ramayam /
adhard vasati /
adhard gata /
adhard ramayam /
dakid vasati /
dakid gata /
dakid ramayam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1106/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.35:
uttara-adhara-dakia-abdebhya enap pratyayo bhavatyanatarasym astterarthe adre ced
avadhimnavadher bhavati /
vibhaktitraye prakr
te 'pacagy iti pacam paryudasyate /
tena aya saptam-prathamntd vijyate pratyaya /
uttarea vasati, uttard vasati, uttarato vasati /
uttarea ramayam, uttard ramayam, uttarato ramayam /
adhrea vasati adhard vasati, aghastd vasati /
adharea ramayam, adhard ramayam, adhastd ramayam /
dakiena vasati, dakid vasati, dakito vasati /
dakiena ramayam, dakid ramayam, dakiato ramayam /
adre iti kim ? uttrd vasati /
apacamy iti kim ? uattardgata /
apajcamy iti prgase /
asipratayas tu pacamyantd api bhavati /
kecid iha+uttardigrahaa na anuvartayanti /
dikabdamtrt pratyaya manyante /
prvea grmam /
aparea grmam //
____________________________________________________________________
dakid c || PS_5,3.36 ||
_____START JKv_5,3.36:
adre iti na svaryate /
apacay iti vartate /
dakia-abdt c-pratyayo bhavati astterarthe /
daki vasati /
daki ramayam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1107/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
hi ca dre || PS_5,3.37 ||
_____START JKv_5,3.37:
dakia-abdd hi pratyayo bhavati astterarthe, cakrd c, dre ced avadhimnavadher
bhavati /
dakihi vasati, daki vasati /
dakihi ramayam, daki ramayam /
dre iti kim ? dakiato vasati /
apacam ity eva, dakiata gata //
____________________________________________________________________
uttarc ca || PS_5,3.38 ||
_____START JKv_5,3.38:
uttara-abdd jh pratyayau bhavata astterarthe dre ced avadhimnavadher bhavati /
uttar vasati, uttarhi vasati /
uttar ramayam, uttarhi ramayam /
dre ity eva, uttarea prayti /
pacamy ity eva, uttard gata //
____________________________________________________________________
[#539]
prva-adhara-avarnm asi pur-ad-ava ca+em || PS_5,3.39 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1108/2024
2/12/13
_____START JKv_5,3.39:
apacamy iti nivr
ttam /
tisr
vibhaktnm iha grahaam /
prvdharvarm asi pratyayo bhavati astterarthe /
tat saniogena ca+em yathsakhya pur ad av ity ete de bhavanti /
asi ity avibhaktiko nirdea /
puro vasati /
pura gata /
puro ramayam /
adho vasati /
adha gata /
adho ramayam /
avo vasati /
ava gata /
avo ramayam //
____________________________________________________________________
astti ca || PS_5,3.40 ||
_____START JKv_5,3.40:
saptamyntam etat /
astti-pratyaye parata purvdn yathsakhya purdaya de bhavanti /
idam eva deavidhna jpakam , asttir ebhyo bhavati, asi-pratyayena na dhyate iti /
purastd vasati /
purastd gata /
purastd ramayam /
adhastd vasati /
adhastd gata /
adhastd ramayam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1109/2024
2/12/13
_____START JKv_5,3.41:
prvea nitye prpte vikalpa ucyate /
avarasya asttau parato vibh av ity ayam deo bhavati /
avastd vasati /
avastd gata /
avastd ramayam /
avarastd vasati /
avarastd gata /
avarastd ramayam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.42:
sakhyvcibhya prtipadikebhyo vidhrthe vartamebhyo dh pratyayo bhavati svrthe /
vidh prakra, sa ca sarvakriyviaya eva gr
hyate /
kriyaprakre vartamny sakhyy dh pratyaya /
ekadh bhukte /
dvidh gacchati /
tridh /
caturdh /
pacadh //
____________________________________________________________________
adhikaraavicle ca || PS_5,3.43 ||
_____START JKv_5,3.43:
sakhyy ity eva /
adhikaraa dravya, tasya vicla sakhyntarpdanam /
ekasya anekkaraam anekasya v ekkaraam /
adhikaraavicle gamyamne sakhyy svrthe dh pratyayo bhavati /
eka ri pacadh kuru /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1110/2024
2/12/13
aadh kuru /
anekam ekadh kuru //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.44:
ekaabdt parasya dh-pratyayasya dhyamu dea bhavaty anyatarasym /
ekadh ri kuru, aikadhya kuru /
ekadh bhukte, aikadhya bhukte /
prakarad eva labdhe punar dh-grahaam vidhrthe vihitasya api yath syt /
anantarasya+eva hy etat pratpnoti //
____________________________________________________________________
[#540]
dvi-tryo ca dhamu || PS_5,3.45 ||
_____START JKv_5,3.45:
dh ity anuvartate /
dvi-tryo sambandhino dh-prayayasya vidhrthe adhikaraavicle ca vihitasya dhamu-deo
bhavati anyatarasym /
cakro vikalpnukarartha /
dvidh, dvaidham /
tridh, traidham /
dhamuantt svrthe adaranam /
matidvaidhni sarayante /
matitraidhni sarayante //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1111/2024
2/12/13
edhc ca || PS_5,3.46 ||
_____START JKv_5,3.46:
dvi-tryo sambandhino dh-pratyayasya edhc deo bhavaty anyatrasym /
cakro vikalpnukaraa-artha /
dvedh, dvaidham, dvidh /
tredh, traidham, tridh //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.48:
praa-pratyayo yastya, tadantt prtipadikd bhge vartamnt svrthe an pratyayo bhavati /
svarrtham vacanam /
dvityo bhga dvitiya /
tr
tya /
bhge iti kim ? dvityam /
tr
tyam /
praa-grahaam uttarrtham, na hy apraastyo 'sti /
mukhatydir anarthaka //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1112/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.49:
prad bhge ity eva /
prg ekdaabhya sakhyabdebhya praapratyayntebhya bhge vartamnebhya
svrthe 'n pratyayo bhavati acchandasi viaye /
svarrtham vacanam /
pacama /
saptama /
navama /
daama /
prg ekdaabhya iti kim ekdaa /
dvdaa /
acchandasi iti kim ? tasya pacamamindriyasyapkrmat //
____________________________________________________________________
[#541]
aha-aambhy a ca || PS_5,3.50 ||
_____START JKv_5,3.50:
bhge ity eva, acchandasi iti ca /
aha-aamabhy bhge abhidheye acchandasi viaye a pratyayo bhavati /
cakrd an ca /
aho bhga aa, aha /
ama, aama //
____________________________________________________________________
1113/2024
2/12/13
_____START JKv_5,3.51:
bhge ity eva /
aha-aambhy yathsakhya kan-lukau ca bhavato mnapavagayor bhgayor
abhidheyayo /
ahako bhgo mna cet tad bhavati /
aamo bhga pavaga cet tad bhavati /
kasya luk ? asya luk /
ano v /
cakrd yathprpta ca /
ha, aha /
ama, aama /
mnapavagayo iti kim ? ha, aha /
ama, aama //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.52:
eka-add sahya-vcina svrthe kinic pratyayo bhavati /
cakrt kan-lukau ca /
kinica kano v lug vijyate /
sa ca vidhnasmarthyt pake bhavati /
ekk, ekaka, eka /
asahya-grahaa sakhyabdanirsrtham /
tadupdne hi dvibahvor na syt, ekkinau, ekkina //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.53:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1114/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.54:
ahyantt prtipadikt rpya pratyayo bhavati /
cakrc cara ca /
ahyantt pratyayavidhnt saprati bhtaprvagrahaa pratyayrthasya vieaa, na tu
prakr
tyarthavieaam /
devadattasya bhtaprvo gau devadattarpya, devadattacara //
____________________________________________________________________
[#542]
atiyane tamabihanau || PS_5,3.55 ||
_____START JKv_5,3.55:
atiayanam atiyana prakara /
niptand drghatvam /
prakr
tyarthavieaa ca+etat /
atiyanaviie 'rthe vartamnt prtipadikt svrthe tamabihanau pratyayau bhavata /
prakr
tyarthavieaa ca svrthikn dyotya bhavati /
sarva ime hy, ayam em atiayena hya hyatama /
daranyatama /
sukumratama /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1115/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
tia ca || PS_5,3.56 ||
_____START JKv_5,3.56:
tiantt ca atiyane dyotye tamap pratyayo bhavati /
y-p-prtipadikt (*4,1.1) ity adhikrt tio na prpnoti iti ida vacanam /
sarve ime pacanti iti, ayam em atiayena pacati pacatitamm /
jalpatitamm /
ihannodhriyate, guavacane tasya niyatatvt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.57:
dvayor arthayor vacana dvivacanam vibhaktavyo vibhajya /
niptand yat bhavati /
dvyarthe vibhajye ca+upapade prtipadikt tiantc ca atiyane tarabyasunau pratyayau
bhavata /
tamabihanor apavdau /
yathsakhyam atra na+iyate /
dvvimvhyau, ayam anayor atiayena hya hyatara /
sukumratara /
pacatitarm /
jalpatitarm /
yasun khalv api - dvvimau pa, ayam anayor atiayena pau payn /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1116/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.58:
ihannyasunau ajd smnyena vihitau, tayor aya viayaniyama kriyate, guavacand eva
bhavatastau na anyasmd iti /
payn /
laghyn /
paiha /
laghha /
iha na bhavata, pcakatara, pcakatama iti /
eva kra iato 'vadhrartha, pratyayaniyamo 'ya na prakr
tiniyama iti /
pautara /
pautama //
____________________________________________________________________
[#543]
tu chandasi || PS_5,3.59 ||
_____START JKv_5,3.59:
tu iti tr
n-tr
co smnyena grahaam /
trantc chandasi viaye ajad pratyayau bhavata /
prvea guavacand eva niyame kr
te chandasi prakr
tyantary abhyanujyante, trantd apy
ajd bhavata iti /
suti kariha /
dohyas dhenu /
bhasyhe taddhite iti puvadbhve kr
te turihemeyasu (*3,4.154) iti tr
co nivr
tti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1117/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
praasyasya ra || PS_5,3.60 ||
_____START JKv_5,3.60:
praasya abdasya ra ity ayam dee bhavati ajdyo pratyayayo parata /
ajd iti prakr
tasya saptam vibhaktivipariamyate /
nanu ca praasya abdasya aguavacanatvd ajd na sambhavata ? eva tarhi
deavidhnasmarthyt tadviayo niyamo na pravartate, ajd guavacand eva iti /
evam uttarev api yogeu vijeyam /
sarve ime praasy, ayam em atiayena praasya reha /
ubhvimau praasyau, ayam anayor atiayena praasya reyn /
ayam asmt reyn /
prakr
tyau kc iti prakr
tibhvat raabdasya ilopayasyetilopau na bhavata //
____________________________________________________________________
jya ca || PS_5,3.61 ||
_____START JKv_5,3.61:
praasya abdasya jya ity ayam deo bhavati ajdyo pratyayayo parata /
sarve ime praasy, ayam em atiayena praasya jyeha /
ubhvimau praasyau, ayam anayor atiayena praasya jyyn /
ayamasmt jyyn /
jyddyasa (*6,4.160) ity kra //
____________________________________________________________________
vr
d dhasya ca || PS_5,3.62 ||
_____START JKv_5,3.62:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1118/2024
2/12/13
vr
ddha-abdasya ca jya ity ayam deo bhavaty ajdyo pratyayayo parata /
tayo ca sattva niyambhvena prvavaj jpyate /
sarve ime vr
ddh, ayam em atiayena vr
ddha jyeha /
ubhvimau vr
ddhau, ayam anayor atiayena vr
ddha jyyn /
ayam asmj jyyn /
priyasthira ity din vr
ddhaabdasya vardeo vidhyate /
vacanasmarthyt pake so 'pi bhavati /
variha /
varyn //
____________________________________________________________________
[#544]
antika-bhayor neda-sdhau || PS_5,3.63 ||
_____START JKv_5,3.63:
antika-bhayo yathsakhya neda sdha ity etv deau bhavato 'jdyo parata /
tayo ca sattva prvavad vijeyam /
nimittabhtayor yathsakhyam atra eyate sarvmnyantikni, idamematiayena antikam
nediham /
ubhe ime antike, idam anayor atiayena antika nedya /
idam asmn nediya /
sarve ime bhamadhyate, ayam em atiayena bham adhte sadhiha /
ubhvimau bham adhyte, ayam anayor atiayena bham adhte sdhya /
ayam asmt sdhyo 'dhte //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.64:
yuva-alpa-abdayo kan ity ayam deo bhavaty anyatarasym ajadyo parata /
tayo ca sattva prvavaj jeyam /
sarve ime yuvna, ayam eam atiayena yuva kaniha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1119/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.65:
vino matupa ca lug bhavati ajdyo pratyayayo parata /
idam eva vacana jpakam ajdis adbhvasya /
sarve ime sragvia, ayam em atiayena sragv srajiha /
ubhvimau sragviau, ayam anayor atiayena sragv srajiyn /
ayam asmt srajyn /
sarve ime tvagvanta, ayam em atiayena tvagvn tvaciha /
ubhvimau tvagvantau, ayam anayor atiayena tvagvn tvacyn /
ayam asmt tvacyn //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.66:
praas stuti /
prakr
tyarthasya vieaam ca+etat /
praasviie 'rthe vartamnt prtipadikt svrthe rpap pratyayo bhavati /
svrthik ca pratyay prakr
tyarthavieasya dyotak bhavanti /
praasto vaiykarao vaiykaraarpa /
yjikarpa /
prakr
tyarthasya vaiiye praas bhavati /
vr
alarpo 'ya ya palun sur pibati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1120/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.68:
adasamptiviee 'rthe vartamnt subantt vibha bahuc pratyayo bhavati /
sa tu purastd eva bhavati, na parata /
citkaraam antodttrtham /
adasampta pau bahupau /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1121/2024
2/12/13
bahumr
du /
bahuguo drk /
vibhvacant kalpabdayo 'pi bhavanti /
subgrahaa tiantn m bhd iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.69:
smnyasya bhedako viea prakra, tasya vacane /
prakr
tyarthevieaam ca+etat /
subantt prakraviie 'rthe vartamnt prtipadikt svrthe jtyar pratyayo bhavati /
prakravati ca aya pratyaya /
thl puna prakramtra eva bhavati /
pauprakra paujtya /
mr
dujtya /
daranyajatya //
____________________________________________________________________
prg-ivt ka || PS_5,3.70 ||
_____START JKv_5,3.70:
ive pratikr
tau (*5,3.96) iti vakyati /
prk etasmd iva saabdand ynita rdhvam anukramiyma kapratyayas teu adhikr
to
veditavya /
vakyati - ajte (*5,3.73) iti /
avaka /
gardabhaka /
tiantd aya pratyayo niyate, akajiyate /
tia ca (*5,3.56) ity anuvr
ttam uttarastrea+eva sambandhanm //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1122/2024
2/12/13
[#546]
avyaya-sarvanmnm akac prk e || PS_5,3.71 ||
_____START JKv_5,3.71:
tia ca (*5,3.56) ity eva /
avyaynm sarvanmn ca prgivyev artheu akac pratyayo bhavati, sa ca prk e, na
parata /
kasya apavda /
uccakai /
ncakai /
anakai /
sarvanmna khalv api - sarvake /
vivake /
ubhayake /
prtipadikt, supa iti dvayam api iha anuvartate /
tatra abhidhnato vyavasth bhavati /
kvacit prtipadikasya prk e pratyayo bhavati, kvacit subantasya /
yumakbhi , asmakbhi, yumaksu, asmaksu, yuvakayo, vakayo, ity atra
prtipadikasya /
tvayak, mayak, tvayaki, mayaki ity atra subantasya /
akacprakarae tma kmpratyayo vaktavya /
sa ca mittvd antyt aca paro bhavati /
tukm ste /
tk tihati /
le ko malopa ca vaktavya /
tla tka /
tia ca (*5,3.56) iti prakr
tamatra sambadhyate /
pacataki /
jalpataki //
____________________________________________________________________
kasya ca da || PS_5,3.72 ||
_____START JKv_5,3.72:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1123/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
ajte || PS_5,3.73 ||
_____START JKv_5,3.73:
ajtaviea ajta /
ajtatvopdhike 'rthe vartamnt prtipadikt tiantc ca svrthe yathvihita pratyayo bhavati
/
svena rpea jte padrthe viearpea ajte pratyayavidhnam etat /
kasya ayam ava iti svasvmisambandhena ajte ave pratyaya, avaka /
gardabhaka /
uraka /
evam anyatra api yathyogam ajtat vijey /
uccakai /
ncakai /
sarvake /
vivake /
pacataki /
jalpataki //
____________________________________________________________________
[#547]
kutsite || PS_5,3.74 ||
_____START JKv_5,3.74:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1124/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.75:
kutsite ity eva /
kutsitatvopdhike 'rthe vartamnt prtipaidkt kan-pratyayo bhavati, kasya apavda,
pratyayntena cet saj gamyate /
draka /
dhraka /
praka //
____________________________________________________________________
anuampym || PS_5,3.76 ||
_____START JKv_5,3.76:
kruyena abhyupapatti parasya anukamp /
tasy gamyamny subantt tiantc ca yathvihita pratyayo bhavati /
putraka /
vatsaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1125/2024
2/12/13
durbalaka /
bubhukitaka /
svapitaki /
vasitaki //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.77:
smadndirupyo nti /
ntau ca gamyamny tadyuktd anukampyuktd yathvihita pratyayo bhavati /
hanta te dhnak /
hanta te tilak /
ehaki /
addhaki /
parasya anukampmtropdnenrdhayati /
prvea pratysannnukampsambandht anukampyamnd eva pratyayo vihita /
saprati vyavahitd api yath syd iti vacanam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.78:
anukampym (*5,3.76), ntau ca tadyuktt (*5,3.77) iti vartate /
bahvaca prtipadikt manuyanmadheyd v hac pratyayo bhavati, anukampy
gamyamny ntau ca /
devika, devadattaka /
yajika, yajadattaka /
bahvaca iti kim ? dattaka /
guptaka /
manuyanmna iti kim ? madrabhuka /
bhadrabhuka //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1126/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#548]
ghan-ilacau ca || PS_5,3.79 ||
_____START JKv_5,3.79:
anukampym ity di sarvam anuvartate /
prvea haci vikalpena prpte vacanam /
bahvaco manusyanmno ghan ilac ity etau pratyayau bhavata /
cakrd yathprpta ca /
deviya, devila, devika, devadattaka /
yajiya, yajila, yajika, yajadattaka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.80:
prvavat sarvam anuvartate /
upaabda diryasya tasmd upde prtipadikd bahvaco manusyanmna /
aac-vuc-pratyayau bhavata /
cakrd ghanilacau pratyayau bhavata hac ca v /
upaa, upaka, upiya, upila, upika, upendradattaka /
prc-grahaa pjrtham /
v ity eva hi vartate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.81:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1127/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
ajinntasya+uttarapadalopa ca || PS_5,3.82 ||
_____START JKv_5,3.82:
kan ity anuvartate, manusyanmna iti ca /
ajina-abdntt prtipadikn manusyanmno 'nukampy kanpratyayo bhavati, tasya
ca+uttarapadalopa /
vyghrjino nm akacin manusya, so 'nukampita vyghraka /
sihaka //
____________________________________________________________________
ha-aj-dv rdhva dvityd aca || PS_5,3.83 ||
_____START JKv_5,3.83:
lopa ity anuvartate /
asmin prakarae ya ha ajdi ca pratyaya, tasmin parata prakr
ter dvityd aca rdhva yac
chabdarpa tasya lopo bhavati /
rdhva-grahaa sarvaloprtham /
anukampito devadatta devika, deviya, devila /
yajika, yajikya, yajila /
upaa, upaka, upiya, upila, upika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1128/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
evala-supari-vil-varua-aryama-din tr
t yt || PS_5,3.84 ||
_____START JKv_5,3.84:
evaldn manuyanmn hjdau pratyaye parata tr
tyd aca rdhvasya lopo bhavati /
prvasya ayam apavda /
anukampita evaladatta evalika, evaliya, evalila /
suparika, supariya, suparila /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1129/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#550]
alpe || PS_5,3.85 ||
_____START JKv_5,3.85:
parimpacaye alpaabda /
prakr
tivieaa ca+etat /
alpatvaviie arthe vartamnt prtipadikt yathvihita patyayo bhavati /
alpa tailam tailakam /
ghr
takam /
sarvakam /
vivakam /
uccakai /
ncakai /
pacataki /
jalpataki //
____________________________________________________________________
hrasve || PS_5,3.86 ||
_____START JKv_5,3.86:
hrasvatvaviie 'rthe vartamnt prtipadikt yathvihita pratyayo bhavati /
drghapratiyoh hrasva /
hrasvo vr
ka vr
kaka /
plakaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1130/2024
2/12/13
stambhaka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.87:
hrasve ity eva /
hrasvatvahetuk y saj tasy gamyamny kan-pratyayo bhavati /
prvasya ayam apavda /
vaaka /
veuka /
daaka //
____________________________________________________________________
ku-am-ubhyo ra || PS_5,3.88 ||
_____START JKv_5,3.88:
hrasve ity eva /
sajgrahaa na anuvartate /
smnyena vidhnam /
ku-am-ubhyo hrasvrthe dyotye ra pratyayo bhavati /
kasya apavda /
hrasv ku kura /
amra /
ura /
svrthikatve 'pi puligat, lokrayatvl ligasya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1131/2024
2/12/13
_____START JKv_5,3.89:
hrasve ity eva /
kutabdd hrasvatve dyotye dupacpratyayo bhavati /
kasya apavda /
hrasv ku kutupam /
carmam aya snehabhjanam ucyate /
kut ity vapanasykhy //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.90:
hrasve ity eva /
ks-go-abdbhy hrasvasve dyotye arac pratyayo bhavati /
kasya apavda /
akro artha /
hrasv ks kstar /
gotar /
ks iti akti, yudhaviesa ucyate //
____________________________________________________________________
[#551]
vatsa-uka-ava-rabhebhya ca tanutve || PS_5,3.91 ||
_____START JKv_5,3.91:
hrasve iti nivr
ttam /
vatsa ukan ava r
abha ity etebhya tanutve dyotye arac-pratyayo bhavati /
yasya guasya hi bhvd dravye abdanivea tasya tanutve pratyaya /
vatsatara /
ukatara /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1132/2024
2/12/13
avatara /
r
abhatara /
prathamavay vatsa, tasya tanutva dvityavayaprpti /
tarua uk, tasya tanutva tr
tyavayaprpti /
avena avym utpanno 'sva, tasya tanutvam anyapitr
kat /
anuvn r
abha, tasya tanutva bhravahane mandaaktit //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.92:
kim yat tat ity etebhya prtipadikebhya dvayor ekasya nirdhrae ataracpratyayo bhavati /
nirdhryamavcibhya svrthe pratyaya /
jty, kriyay, gunena, sajay v samudyd ekadeasya pr
thakkaraa nirdhraam /
kataro bhavato kaha /
kataro bhavato kraka /
kataro bhavato pau /
kataro bhavator devadatta /
yataro bhavato kraka /
yataro bhavato patu /
yataro bhavatordevadatta, tatara gacchatu /
mahvibhay ctra pratyayo vikalpyate /
ko bhavator devadatta, sa gacchatu /
nirdhrae iti visayasaptamnirdea /
dvayo iti samudyn nirdhraavibhakti /
ekasya iti nirdea nirdharyamanirdea //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.93:
kiyattada iti vartate nirdhrane, ekasya iti ca /
bahnm iti nirdhrane ah /
bahun madhye ekasya nirdhrane gamyamne jtiparipranaviayebhya kimdibhya v
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1133/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.94:
ekaabdt prcm cry matena atarac atamac ity etau pratyayau bhavata svasmin
viyae /
cakro ataraco 'nukarsartha /
dvayor nirdhrane atarac, bahn nirdhrane atamac /
jtipariprane iti na anuvartate /
smnyena vidhnam /
ekataro bhavator devadatta /
ekatamo bhavat devadatta /
prc-grahaa pjrtha, vikalpo 'nuvartate eva //
____________________________________________________________________
[#552]
avakepae kan || PS_5,3.95 ||
_____START JKv_5,3.95:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1134/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
ive pratikr
t au || PS_5,3.96 ||
_____START JKv_5,3.96:
kan ity anuvartate /
ivrthe yat prtipadika vartate tasmt kan pratyayo bhavati /
ivrtha sdr
ya, tasya viesaa pratikr
tigrahaam /
pratikr
ti pratirpaka, praticchandakam /
ava iva ayam avapratikr
ti avaka /
uraka /
gardabhaka /
pratikr
tau iti kim ? gaur iva gavaya //
____________________________________________________________________
sajy ca || PS_5,3.97 ||
_____START JKv_5,3.97:
iva ity anuvartate, kan iti ca /
ivrthe gamyamne kanpratyayo bhavati, samudyena cet saj gamyate /
apratikr
tyartha rambha /
avasadr
asya saj avaka /
uraka /
gardabhaka //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1135/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
lum-manusye || PS_5,3.98 ||
_____START JKv_5,3.98:
sajym ity eva /
sajy vihitasya kano manusye 'bhidheye lub bhavati /
caceva manuya cac /
ds /
kharaku /
manusye iti kim ? avaka /
uraka /
gardabhaka /
devapathder kr
tigaatvt tasya+eva aya prapaco veditavya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.99:
jvikrtha yad apayam tasminn abhidheye kano lub bhavati /
vikryate yat tat paya /
vsudeva /
iva /
skanda /
viu /
ditya /
devalakdn jvikrth devapratikr
taya ucyante /
apaye iti kim ? hastikn vikrte /
avakn /
rathakn /
devapathder eva aya prapaca //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1136/2024
2/12/13
devapathdibhya ca || PS_5,3.100 ||
_____START JKv_5,3.100:
ive pratikr
tau (*5,3.96), sajy ca (*5,3.97) vihitasya kano devapathdibhya uttarasya lub
bhavati /
diabda prakre /
kr
tigaa ca ayam /
devapatha /
hasapatha /
[#553]
arcsu pjanrthsu citrakarmadhvajeu ca /
ive pratikr
tau lopa kano devapathdiu //
arcsu tvat - iva /
viu /
citrakarmai - arjuna /
duryodhana /
dhvajeu - kapi /
garua /
siha /
devapatha /
haspatha /
vripatha /
jalapatha /
rjapatha /
atapatha /
sihagati /
uragrv /
cmarajju /
rajju /
hasta /
indra /
dada /
pupa /
matsya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1137/2024
2/12/13
_____START JKv_5,3.101:
iva ity anuvartate /
ita prabhr
ti pratyay smnyena bhavanti, pratikr
tau capratikr
tau ca /
vastiabdd ivrthe dyotye ha pratyayo bhavati /
vastir iva vsteya /
vstey //
____________________________________________________________________
ily ha || PS_5,3.102 ||
_____START JKv_5,3.102:
ilabdd ivrthe ha pratyayo bhavati /
ileva ileya dadhi /
kecid atra haam api icchanti, tadartha yogavibhga kartavya /
ily ha pratyayo bhavati /
aileyam /
tato dha /
ileyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.103:
kh ity evam dibhya prtipadikebhya patpratyayo bhavati ivrthe kheva akhya /
mukhya /
jaghanya /
kh /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1138/2024
2/12/13
mukha /
jaghana /
r
ga /
megha /
caraa /
skandha /
iras /
uras /
agra /
arana /
khdi //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.105:
kugraabdd ivrthe cha pratyayo bhavati /
kugram iva skmatvt kugry buddhi /
kugrya astram //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1139/2024
2/12/13
[#554]
samsc ca tadviayt || PS_5,3.106 ||
_____START JKv_5,3.106:
tad ity anena prakr
ta ivrtho nirdeyate /
ivrthaviayt samsd aparasminn ivrthe eva chan pratyayo bhavati /
klatlyam /
ajkr
pyam /
andhakavartakyam /
atarkitopanata citrkaraamucyate /
tat katham ? kkasygamana ydr
cchikam, tlasya patana ca /
tena talena patat kkasya vadhakr
ta /
evam eva devadattasya tatrgamana, dasyn ca upanipta /
taica tasya vadha kr
ta /
tatra yo devadattasya dasyn ca samgama, sa kkatlasamgamasadr
a ity eka
upamrtha, ataca devadattasya vadha, sa klatlavadhasadr
a iti dvitya upamrtha /
tatra prathame samsa, dvitye pratyaya /
samsa ca ayam asmd eva jpakt, na hy asya apara sakaam asti /
supsupeti v samsa /
sa ca+evam viaya eva //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.107:
arkar ity evam dibhya prtipadikebhya ivrthe a pratyayo bhavati /
arkar iva rkaram /
kplikam /
arkar /
kaplik /
piika /
puarka /
atapatra /
goloman /
gopuccha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1140/2024
2/12/13
narli /
nakul /
sikat /
arkardi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.108:
agulydibhya ivrthe hak pratyayo bhavati /
agulva gulika /
bhrujika /
aguli /
bharuja /
babhru /
valgu /
maara /
maala /
akula /
kapi /
udavit /
go /
uras /
ikhara /
kulia /
agulydi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.109:
ekalabdad ivrthe 'nyatarasy hac pratyayo bhavati /
anyatarasygrahaena anantara hak prpyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1141/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#555]
karka-lohitd kak || PS_5,3.110 ||
_____START JKv_5,3.110:
karka-lohita-abdbhym ivrthe kak pratyayo bhavati /
karka uklo 'va, tena sadr
a krkka /
lauhitka sphaika /
svayamalohito 'py uprayavat tath pratyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.111:
pratna prva viva ima ity etebhya ivrthe thlpratyayo bhavati chandasi viaye /
ta pratnath prvath vivathemath //
____________________________________________________________________
pg yo 'grmaprvt || PS_5,3.112 ||
_____START JKv_5,3.112:
ivrthe iti nivr
ttam /
nnjtiy aniyatavr
ttayo 'rthakm apradhn sagh pg /
pgavcina prtipadikt agrmaprvt svrthe ya pratyayo bhavati /
lauhadhvajya, lauhadhvajyau, lohadhvaj /
aivya, aibyau, ibaya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1142/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.113:
nnjtiy aniyatavr
ttaya utsedhajvina sagh vrt /
vrtavcibhya prtipadikebhya ca svrthe ya pratyayo bhavaty astriym /
kpotapkya, kpotapkyau, kapotapk /
vraihimatya, vraihimatyau, vrhimat /
cphaa khalv api - kaujyanya, kaujyanayau, kaujyan /
brdhnyanya, brdhnyanyau, brdhnayan /
astriym iti kim ? kapotapk /
vrhimat /
kaujyan /
brdhnyan //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.114:
yudhajvin sagha yudhajvisagha /
sa vhkair vieyate /
vhkeu ya yudhajvisagha, tadvcina prtipadikt brhmaarjanyavarjitt svrthe ya
pratyayo bhavati /
brhmae tadvieagrahaam /
rjanye tu svarpagrahaam eva /
akro bartha, tena astriym iti na anuvartate /
kauibr
sya, kauvr
syau, kauvr
s /
kaudrakya, kaudrakyau, kudrak /
mlavya, mlavyau, mlav /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1143/2024
2/12/13
striym - kaudivr
s /
kaudrak /
mlav /
yudhajvigrahaa kim ? mall /
aya /
saghagrahaa kim ? samr /
vhkesu iti kim ? abar /
pulind /
abrhmaarjanyt iti kim ? goplav brhma /
lakyan rjany //
____________________________________________________________________
[#556]
vr
k eya || PS_5,3.115 ||
_____START JKv_5,3.115:
yudhajvisaght iti vartate /
vr
kaadt yudhajvina svrthe eya pratyayo bhavati /
akro bartho, akro vr
ddhyartha /
vrkeya, vrkeyau, vr
k /
yudhajvisaghavieaa, jtiabdn m bht /
kmakrodhau manusy khditrau vr
kv iva //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.116:
yudhajvisaght iti vartate /
dmanydibhya prtipadikebhya trigartaahebhya ca yudhajvisaghavcibhya svrthe
cha pratyayo bhavati /
yem yudhajvin saghn aantavargs tem ca trigarta aha /
trigarta aho ye te trigartaah ity ucyante /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1144/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
1145/2024
2/12/13
vayas /
marut /
darha /
pica /
vila /
aani /
krpaa /
satvat /
vasu /
parvdi /
yaudheya /
kaueya /
kraueya /
aukreya /
aubhreya /
dhrteya /
vrteya /
jbleya /
trigarta /
bharata /
unara /
yaudheydi //
____________________________________________________________________
abhijid-vidabhr
c -chlvac-chikhvac-chamvad-rvac-charumad-ao ya ||
PS_5,3.118 ||
_____START JKv_5,3.118:
yudhajvisaght iti nivr
ttam /
abhijiddibhyo 'antebhya prtipadikebhya svrthe ya pratyayo bhavati /
abhijito 'patyam ity a, tadantd ya /
[#557]
bhijitya, bhijityau, bhijit /
vaidabhr
tya, vaidabhr
tyau, vaidabhr
t /
lvatya, lvatyau, lvat /
aikhvatya /
mvatya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1146/2024
2/12/13
aurvatya /
raumatya /
gotrapratyayasya atra ao grahaam iyate /
abhijito muhurta, bhijitasthlpka ity atra na bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,3.119:
pg yo 'grmaprvt (*5,3.112) ity ata prabhr
ti ye pratyay, te tadrjasaj bhavanti /
tath ca+eva+udhr
tam /
tadrjaprade - tadrjasya bahusu ity evam daya //
iti rjaydityaviracity kiky vr
ttau pacamdhyyasya tr
tya pda
______________________________________________________
pacamdhyyasya caturtha pda /
____________________________________________________________________
[#558]
pdaatasya sakhyder vpsy vun lopa ca || PS_5,4.1 ||
_____START JKv_5,4.1:
pdaatntasya sakhyde prtipadikasya vpsy dyotyy vun pratyayo bhavati /
tatsanniyogena cntasya lopo bhavati /
yasya+iti lopena+eva siddhe punar vacanam anaimittikrtham /
yasya+iti lopa paranimittaka /
tasya sthnivadbhvt pda pat (*6,4.130) iti padbhvo na syt /
asya tv anaimittikatvn na sthnivattvam /
dvau dvau pdau dadti dvipadik dadti /
dve dve ate dadti dviatik dadti /
taddhitrtha iti samsa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1147/2024
2/12/13
tata pratyaya /
svabhvc ca vunpratyaynta striym eva vartate /
pdaatasya iti kim ? dvau dvau mau dadti /
sakhyde iti kim ? pda pda dadti /
vpsym iti kim ? dvau pdau dadti /
dve ate dadti /
pdaatagrahaam anarthakam /
anyatra api darant /
dvimodakik dadti trimodakik dadti //
____________________________________________________________________
daa-vyavasargayo ca || PS_5,4.2 ||
_____START JKv_5,4.2:
damana daa /
dna vyavasarga /
daavyavasargayo gamyamnayo pdaatntasya prtipadikasya sakhyde vunpratyayo
bhavati, antalopa ca /
avpsrtho 'yam rambha /
dvau pdau daita dvipadik daita /
dvau pdau vyavasr
jati dvipadik vyavasr
jati /
dviatik daita /
triatikm /
dviatik vyavasr
jati /
triatikm //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.3:
sthldibhya prakravacane dyotye kanpratyayo bhavati /
jtyara apavda /
prakro viea /
sthlaprakra sthlaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1148/2024
2/12/13
auka /
maka /
kanprakarae cacadbr
hator upasakhynam /
cacatprakra cacatka /
br
hatka /
cacadbr
hayo iti kecit pahanti /
te cacaka, br
haka iti udharaa draavyam /
sthla /
au /
ma /
iu /
kr
a tileu /
yava vrhiu /
pdyaklvadt surym /
gomtra cchdane /
sury ahau /
jra liu /
patramle samastavyaste /
kumrputra /
kumra /
vaura /
mai /
iti sthldi //
____________________________________________________________________
[#559]
anatyantagatau ktt || PS_5,4.4 ||
_____START JKv_5,4.4:
atyantagati aeasambandha, tadabhvo 'ntyantagati /
anatyantagatau gamyamny ktntt kanpratyayo bhavati /
bhinnaka /
channaka /
anatyantagatau iti kim ? bhinnam /
chinnam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1149/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
na smivacane || PS_5,4.5 ||
_____START JKv_5,4.5:
smivacane upapade ktntt kanpratyayo na bhavati /
smikr
tam /
smibhuktam /
vnagrahaa paryyrtham /
ardhakr
tam /
nemakr
tam /
smivacane pratiedhnarthakyam, prakr
tybhihitatvt ? eva tarhi na+eva ayam
anatyantagatau vihitasya kana pratiedha, ki tarhi, svrthikasya /
kena puna svarthika kan vihita ? etad eva jpaka bhavati svrthe kan iti /
tatra yad etad ucyate, eva hi stram abhinnataraka bhavati, etair hi bahutaraka vypyate ity
evam di, tadupapanna bhavati //
____________________________________________________________________
br
h aty cchdane || PS_5,4.6 ||
_____START JKv_5,4.6:
kann anuvartate, na pratiedha /
br
hatabdd cchdane vartamnt svrthe kan pratyayo bhavati /
br
hatik /
cchdane iti kim ? br
hatchanda //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.7:
aaaka itagu alagkarma alampurua ity etebhya adhyuttarapadt ca svrthe kha
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1150/2024
2/12/13
pratyayo bhavati /
avidyamnni aki asya iti bahuvrhi /
bahuvrhau sakthyako iti ac, tata khapratyaya /
aaako mantra /
yo dvbhyam eva kriyate na bahubhi /
it gvo 'sminn araye itagavnam arayam /
niptant prvapadasya mumgama /
akakarman, alampurua iti parydayo glnadyarthe caturthy iti samsa /
ala karmae alakakarma /
ala puruya alapurua /
adhyuttarapadas tatpurusa /
adhiabda audisu pahyate /
rjdhna /
nitya ca aya pratyaya, uttaratra vibhgrahat /
anye 'pi svrthik nity pratyay smaryante, tamabdaya prakkna, ydaya prgvuna,
mdaya pr mayaa, br
hatjtyant samnnt ca iti //
____________________________________________________________________
[#560]
vibh-acer adiktriym || PS_5,4.8 ||
_____START JKv_5,4.8:
acatyantt prtipadikt adiktriy vartamnt svrthe vibh kha pratyayo bhavati /
prk prcnam /
arvk, arvcnam /
adiktriym iti kim ? prc dik /
pratc dik /
diggrahaa kim ? prcn brhma /
avcn /
strgrahaa kim ? prcna digramayam /
udcna digraramayam //
____________________________________________________________________
1151/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.9:
jtyantt prtipadikt bandhuni vartamnt svrthe cha pratyayo bhavati /
badhyate 'smi jti iti bandhuabdena dravyam ucyate /
yena brhmaatvdijtir vyajyate tadbandhu dravyam /
brhmaamtya, katriyajtya, vaiyajtya iti brhmadir eva+ucyate /
bandhuni iti kim ? brhmaajti obhan //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.10:
sthnntt prtipadikt vibh cha pratyayo bhavati sasthnena cet sthnntamarthavad
bhavati /
sasthna iti tulya ucyate, samna sthnam asya iti kr
tv /
pitr tulya pitr
sthnya, pitr
sthna /
mtr
sthnya, mtr
sthna /
rjasthnya, rjasthna /
sasthnena iti kim ? gosthnam /
avasthnam /
itikarao vivakrtha /
tena bahuvrhi sasthnaabdrtham upasthpayati, na tatpurua /
cecchabda sambandhrtha /
dvyor vibhayor nity vidhaya iti prvatra nityavidhaya //
____________________________________________________________________
kim-et-ti-avyaya-ghd-v-adravyaprakare || PS_5,4.11 ||
_____START JKv_5,4.11:
kima ekrntt tiantd avyayebhya ca yo vihito gha sa kimettiavyayagha, tadantt
prtipadikt adravyaprakare mupratyayo bhavati /
yady api dravyasya svata prakaro na asti, tath api kriyguastha prakaro yad dravye
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1152/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#561]
amu ca cchandasi || PS_5,4.12 ||
_____START JKv_5,4.12:
kimettiavyayaghd adravyaprakare amu pratyayo bhavati chandasi viaye /
cakrd mu ca /
pratara na yu /
pratar naya /
svardiu am m iti pahyate, tasmt tadantasya avyayatvam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.13:
anugadati iti anugdi /
anugdinabdt svrthe hak pratyayo bhavati /
nugdika //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1153/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.14:
karmavyatihre ac striym (*3,3.43) /
iti ac vihita, tadantt svrthe a pratyayo bhavati striy viaye /
vyvakro /
vyvahs vartate /
strgrahaa kimartham, yvat ac striym eva vihita, tata svrthikas tatra+eva bhaviyati ?
eva tarhy etaj jpayati - svrthik pratyay prakr
tito ligavacannyativartante 'pi iti /
tena guakalp drk, tailakalp prasann, deva eva devat ity evam di upapanna bhavati //
____________________________________________________________________
a inua || PS_5,4.15 ||
_____START JKv_5,4.15:
abhividhau bhva inu (*3,3.44) vihita, tadantt svrthe a pratyayo bhavati /
srvia vartate /
skinam //
____________________________________________________________________
visrio matsye || PS_5,4.16 ||
_____START JKv_5,4.16:
visarati iti visr /
visrinabdt svrthe a pratyayo bhavati matsye 'bhidheye /
vaisrio matsya /
matsye iti kim ? visr devadatta //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1154/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
sakyy kriy-abhyvr
t tigaane kr
t vasuc || PS_5,4.17 ||
_____START JKv_5,4.17:
sakhyabdebhya kriybhyvr
ttigaane vartamnebhya svrthe kr
tvasuc pratyayo bhavati /
paunapunyam abhyvr
tti /
ekakakrtr
tulyajtyn kriy janmasakhyna kriybhyvr
ttigaana, tatra
pratyaya /
pacavrn bhukte pacakr
tva /
saptakr
tva /
sakhyy iti kim ? mrn vrn bhukte /
kriygrahaam kimartham, yvat abhyavr
tti kriyy eva sambhavati, na dravyaguayo ?
uttarrtha kriygrahaam /
ekasya sakr
c ca (*5,4.19) ity atra kriya+eva gayate, na abhyvr
tti, asambhavt /
abhyvr
ttigrahaa kim ? kriymtragrahae m bht /
paca pk /
daa pk /
[#562]
gaanagrahaa kimartham, yvat gaantmikaiva sakhy ? akriyame gaanagrahae
kriybhyvr
ttau vartamnebhya sakhyeyavacanebhya eva pratyaya syt, atavrn bhukte
atakr
tva iti ? iha na syt, ata vr bhukte iti ? na hy atra abhyvr
ttau ataabda,
sakhynamtravr
ttitvt /
gaanagrahat tu sarvatra siddha bhavati //
____________________________________________________________________
dvi-tri-caturbhya suc || PS_5,4.18 ||
_____START JKv_5,4.18:
dvi tri catur ity etebhya sakhyabdebhya kriybhyvr
ttigaane vartamnebhya suc
pratyayo bhavati /
kr
tvasuco 'pavda /
dvirbhukte /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1155/2024
2/12/13
trirbhukte /
catrubhuktam /
cakra svarrtha //
____________________________________________________________________
ekasya sakr
c ca || PS_5,4.19 ||
_____START JKv_5,4.19:
ekaabdasya sakr
t ity ayam deo bhavati suc ca pratyaya kriygaena /
kr
tvasuco 'pavda /
abhyvr
ttis tv iha na sambhavati /
sakr
d bhukte /
sakr
dadhte /
eka pka ity atra na bhavati, anabhidhnt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.20:
bahuabdt kriybhyvr
tigaane vartamnt vibh dh pratyayo bhavati /
kr
tvasuco 'pavda /
pake so 'pi bhavati /
aviprakr
agrahaa kriybhyvr
ttivieaam /
kriymutpattaya ced sannakl bhavanti, na viprakr
akl /
bahudh divasasya bhukte, bahukr
tvo divasasya bhukte /
aviprakr
akle iti kim ? bahukr
tvo msasya bhukte //
____________________________________________________________________
tat prakr
t avacane maya || PS_5,4.21 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1156/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.21:
tad iti prathamsamarthavibhakti /
prcuryea prastuta prakr
tam /
prathamsamartht prakr
topdhike 'rthe vartamnt svrthe maya pratyayo bhavati /
akro bartha /
anna prakr
tam annamayam /
appamayam /
apare punar evam strrtham hu /
prakrtam iti ucyate 'smin iti prakr
tavacanam /
tad iti prathamsamartht prakr
tavacane 'bhidheye maya pratyayo bhavati /
anna prakr
tam asmin annamayo yaja /
appamaya parva /
vaakamay ytr /
dvayam api pramam, ubhayath strapraayant //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.22:
tatprakr
tavacane ity eva /
bahusu prakr
teu ucyamnesu samhavat pratyay bhavanti /
cakrt maya ca /
modak prakr
t prcuryea prastut maudakikam, modakamayam /
kulikam, akulmayam /
ativartante 'pi svrthik prakr
tito ligavacanni /
[#563]
dvitye strrthe - modak prakr
t asmin yaje maudakiko yaja, modakamaya /
kulika, akulmaya //
____________________________________________________________________
ananta-vasatha-itiha-bheaj ya || PS_5,4.23 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1157/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.23:
anantdibhya svrthe ya pratyayo bhavati /
ananta eva nantyam /
vasatha eva vasathyam /
iti ha aitihyam /
niptasamudyo 'yam upadeapramparye vartate /
bheajam eva bhaiajyam /
mahvibhay vikalpate pratyaya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.24:
devatabdntt prtipadikt caturthsamartht tdarthe yatpratyayo bhavati /
tadartha eva tdarthyam /
ctuvaryditvt ya /
tad iti prakr
tyarthe nirdiyate /
gnidevatyai idam agnidevatyam /
pitr
devatyam /
vyudevatyam //
____________________________________________________________________
pda-arghbhy ca || PS_5,4.25 ||
_____START JKv_5,4.25:
tdarthye ity eva /
pdrghaabdbhy caturthsamarthbhy tdarthye abhidheye yatpratyayo bhavati /
pdarthamudaka pdyam /
arghyam /
anuktasamuccayrtha cakra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1158/2024
2/12/13
1159/2024
2/12/13
l, sdhra bh iti /
ayavasamarudbhy chandasya vaktavya /
yavase ramante /
mruta ardh //
____________________________________________________________________
atither ya || PS_5,4.26 ||
_____START JKv_5,4.26:
tdarthye ity eva /
atithiabdt caturthisamartht tdarthye abhidheye ya pratyayo bhavati /
atithaye idam titham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.27:
tdarthye iti nivr
ttam /
devaabdt svrthe talpratyayo bhavati /
deva eva devat //
____________________________________________________________________
[#565]
ave ka || PS_5,4.28 ||
_____START JKv_5,4.28:
aviabdt svrthe ka pratyayo bhavati /
avir eva avika //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1160/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.30:
lohitaabdt maau vartamnt svrthe kanpratyayo bhavati /
lohito mai lohitaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1161/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.31:
anitye vare vartamnt lohitaabdt svrthe kanpratyayo bhavati /
lohitaka kopena /
lohitaka panena /
anitye iti kim ? lohito gau /
lohita rudhiram /
lohitlligabdhana v vaktavyam /
lohitik kopena /
lohinik kopena //
____________________________________________________________________
rakte || PS_5,4.32 ||
_____START JKv_5,4.32:
lkdin rakte yo lohitaabda, tasmt kanpratyayo bhavati /
lohitaka kambala /
lohitaka paa /
ligabdhana v ity eva, lohitik, kohinik //
____________________________________________________________________
klc ca || PS_5,4.33 ||
_____START JKv_5,4.33:
varne ca anitye (*5,4.31), rakte (*5,4.32) iti dvayam apy anuvartate /
klaabdt anitye vartamnt rakte ca kanpratyayo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1162/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#566]
vinaydibhya hak || PS_5,4.34 ||
_____START JKv_5,4.34:
vinaya ity evam dibhya svrthe hak pratyayo bhavati /
vinaya eva vainayika /
smayika /
aupayika /
vibhgrahaena pratyayo vikalpyate /
vinaya /
samaya /
upydghrasvatva ca /
sagati /
kathacit /
akasmt /
samaycra /
upacra /
samcra /
vyavahra /
sampradna /
samutkara /
samha /
viea /
atyaya /
vinaydi //
____________________________________________________________________
vco vyhr
t a-arthym || PS_5,4.35 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1163/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.35:
vyhr
ta prakito 'rtho yasystasy vci vartamnd vcabdt svrthe hakpratyayo bhavati
/
prvamnyena+uktrthatvt sandeavg vyhr
trth ity ucyate /
vcika kathayati /
vcika raddadhe /
vyhr
trthym iti kim ? madhur vk devadattasya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.36:
vyhr
trthay vc yat karma yukta, tadabhidhyina karmaabdt svrthe a pratyayo
bhavati /
karma eva krmaam /
vcika rutv tathaiva yat karma kriyate tat krmaam ity ucyate /
aprakarae kullavaruanidakarmracalamitrmitrebhya chandasy upasakhynam /
kulla eva kaulla /
vrua /
naida /
krmra /
cla /
maitra /
mitra /
snnynujvarnukubhactupryarkoghnavaiytavaikr
tavrivaskr
tgryagrahyaasntapan /
ete 'ant svrthikchandasi bhy ceyante /
snnyyam /
nujvara /
nuka /
ubha /
ctuprya /
rkoghnam /
vaiyta /
vaikr
ta /
vrivaskr
ta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1164/2024
2/12/13
gryaa /
grahyaa /
sntapana //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.37:
oadhiabdd ajtau vartamnt svrthe 'pratyayo bhavati /
auadha pibati /
auadha dadti /
ajtau iti kim ? oadhaya ketre rh bhavanti //
____________________________________________________________________
[#567]
prajdibhya ca || PS_5,4.38 ||
_____START JKv_5,4.38:
prajnti iti praja /
praja ity evam dibhya prtipadikebhya svrthe apratyayo bhavati /
praja eva prja /
prj str /
yasya astu praj vidyate s prj praj-raddh-arc-vr
ttibhyo a (*5,2.101) iti /
vidannityatra pahyate /
vide atrantasya grahaa, vide aturvasu (*7,2.36) ity ata eva jpakt pkiko
vasvdea /
anyatarasygrahaa v tatra anuvartate, tu-hyos tta iy-anyatarasym (*7,1.35) iti /
praja /
vaij /
uij /
uij /
pratyaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1165/2024
2/12/13
vidvas /
vidan /
oan /
oaa /
vidy /
manas /
rotra arre - rautram /
juhvat kr
amr
ge /
cikrat /
cora /
atru /
yodha /
cakus /
vakas /
dhrta /
vas /
et /
marut /
kru /
rj /
satvantu /
darha /
vayas /
tura /
rakas /
pica /
aani /
krpaa /
devat /
bandhu /
prajdi //
____________________________________________________________________
mr
d as tikan || PS_5,4.39 ||
_____START JKv_5,4.39:
mr
cchabdt svrthe tikanpratyayo bhavati /
vikalpa srvatrnuvartate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1166/2024
2/12/13
mr
d eva mr
ttik //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.40:
praasopdhike 'rthe vartamnn mr
cchabdt sa sna ity etau pratyayau bhavata /
rpapa apavda /
praast mr
d mr
ts, mr
tsn /
nitya ca aya pratyaya, uttarastre 'nyatarasy grahat //
____________________________________________________________________
vr
k a-jyehbhy til-ttilau ca chandasi || PS_5,4.41 ||
_____START JKv_5,4.41:
praasym ity eva /
vr
ka-jyehbhy praasopdhike 'rthe vartamnbhy yathsakhyam til-ttilau pratyayau
bhavata chandasi viaye /
rpapo 'pavdau /
vr
kati /
jyehatti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.42:
bahvartht alprthc ca krakbhidhyina abdt aspratyayo bhavati anyatarasym /
vienabhidhnc ca sarva karmdikraka gr
hyate /
bahni dadti bahuo dadti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1167/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.43:
sakhyvcibhya prtipadikebhya ekavacanc ca vpsy dyotyy aspratyayo bhavati
anyatarasym /
dvau dvau modakau dadti dvia /
tria /
ekavacant khalv api - krpaa krpaa dadti karpaaa /
maa /
pdao dadti /
eko 'rtha ucyate yena tad ekavacanam /
krpadaya ca parimaabd vr
ttvekrth eva bhavanti /
sakhyaikavacant iti kim ? ghaa ghaa dadti /
vpsym iti kim ? dvau dadti /
krpaam dadti /
krakt ity eva, dvayor dvayo svm /
krpaasya krpaasya svm //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1168/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.44:
pratin karmapravacanyena yoge y pacam vihit tadantt tasi pratyayo bhavati /
pradyumno vsudevata prati /
abhimanyur arjunata prati /
vgrahanuvr
tter vikalpena bhavati /
vsudevd arjund ity api bhavati /
tasiprakaraa dydibhya upasakhynam /
dau dita /
madyata /
prvata /
pr
hata /
kr
tigaa ca ayam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.45:
apdne y pacam tasy pacamy v tasi pratyayo bhavati, tac ced apdna hyaruho
sambandhi na bhavati /
grmata gacchati, grmt /
corata bibheti, cort /
adhyayanata parjayate, adhyayant /
ahyaruho iti kim ? srthd hyate /
parvatdavarohati /
hyate iti kvikranirdeo jahte pratipattyartha, jihter m bht, bhmita ujjihte, bhmer ujjihte /
katha mantro hna svarato varato v iti /
na+e pacam /
ki tarhi, tr
ty /
svarea varena v hna ity artha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1169/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#569]
atigraha-avyathana-kepev akartari tr
t yy || PS_5,4.46 ||
_____START JKv_5,4.46:
atikramya graha atigraha /
acalanam avyathanam /
kepo nind /
atigrahdiviaye y tr
ty tadantd v tasi pratyayo bhavati, s cet kartari na bhavati /
vr
ttena atigr
hyate vr
ttato 'tigr
hyate /
critrea atigr
hyate critrato 'tigr
hyate /
suhuvr
ttavn anyn atikramya vr
ttena gr
hyate ity artha /
avyathane - vr
ttena na vyathate vr
ttato na vyathate /
critrea na vyathate critrato na vyathate /
vr
ttena na calati ity artha /
kepe - vr
ttena kipto vr
ttata kipta /
critrea kipta critrata kipta /
vr
ttena nindita ity artha /
akartari iti kim ? devadattena kipta //
____________________________________________________________________
hyamna-ppayogc ca || PS_5,4.47 ||
_____START JKv_5,4.47:
akartari tr
tyy (*5,4.46) ity eva /
hyamnena ppena ca yogo yasya tad vcina abdt par y tr
ty vibhaktir akartari tadantd
v tasi pratyayo bhavati /
vr
ttena hyate vr
ttato hyate /
critrea hyate critrato hyate /
ppayogt - vr
ttena ppa vr
ttata ppa /
critrea ppa critrata ppa /
kepasya ca avivaky tat tv khyym idam udharaam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1170/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.48:
nnpakasamrayo vyraya /
vyraye gamyamne ahyantd v tasi pratyayo bhavati /
dev arjunato 'bhavan /
dity karato 'bhavan /
ah ca atra pakpekaiva /
arjunasya pake, karasya pake ity artha /
vyraye iti kim ? vr
kasya kh //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.49:
rogo vydhi /
tad vcina abdd y ath vibhakti, tadantd v tasi pratyayo bhavati apanayane
gamyamne /
apanayana pratkra /
cikits ity artha /
pravhikta kuru /
ksata kuru /
chardikta kuru /
pratkramasy kuru ity artha /
apanayane iti kim ? pravhiky prakopana kuru //
____________________________________________________________________
[#570]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1171/2024
2/12/13
abhtatadbhve kr
- bhv-astiyoge sampadyakartari cvi || PS_5,4.50 ||
_____START JKv_5,4.50:
kraasya vikrarpea abhtasya tadtman bhva abhtatadbhva /
sampadyate kart sampadyakart /
sampadyakartari vartamnt prtipadikt abhtatadbhve gamyamne kr
bhvastibhir dhtubhir
yoge cvi pratyayo bhavati /
aukla ukla sampadyate, ta karoti uklkaroti /
malina uklkaroti /
uklbhavati /
uklsyt /
ghakaroti mr
dam /
ghabhavati /
ghasyt /
abhtatadbhve iti kim ? ukla karoti /
na atra prakr
tir vivakit /
kr
bhvastiyoge iti kim ? aukla uklo jyate /
sampadyakrtari iti kim, yvat abhtatadbhvasmarthyl labdham eva sampadyakartr
tvam ?
krakntarasampattau m bht, adevagr
he devagr
he sampadyate /
devagr
hasydheyavieasambandhena abhtatadbhva sattvdhikaraasya, na kartu iti ? //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.51:
1172/2024
2/12/13
uccakbhavati /
uccaksyt /
cetas - vicetkaroti /
vicetbhavati /
vicetsyt /
rahas - virahkaroti /
virahbhavati /
virahsyt /
rajas - virajkaroti /
virajbhavati /
virajsyt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.52:
abhtatadbhve kr
bhvastiyoge sampadyakartari iti sarvam anuvartate /
asmin viaye vibha sti prayayo bhavati krtsnye gamyamne /
yadi prakrti kr
tsn vikrtmatmpadyate ity artha /
agnisdbhavati astram, agnbhavati astram /
udakasdbhavati, udakbhavati lavaam /
krtsnye iti kim ? ekadeena paa uklbhavati /
vibhgrahaam cve prpakam /
pratyayavikalpas tu mahvibhaya+eva siddha //
____________________________________________________________________
abhividhau sampad ca || PS_5,4.53 ||
_____START JKv_5,4.53:
abhividhi abhivypti /
abhividhau gamyamne cviviaye sti pratyayo bhavati sampad yoge, cakrt kr
bhvastibhi
ca /
vibhgrahanuvr
tte cvir apy abhyanujyate /
sa tu kr
bhvastibhir eva yoge bhavati, na sampad /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1173/2024
2/12/13
agnistsampadyate, agnisdbhavati /
udakastsampadyate, udakasdbhavati lavaam /
agnbhavati /
udakbhavati /
[#571]
athbhividhe krtsnyasya ca ko viea ? yatra+ekadeena api sarv prakr
tir vikram padyate
so 'bhividhi, yath+asy senym utptena sarva astram agnistsampadyate, varsu
sarva lavaamudakastsampadyate iti /
krtsnya tu sarvtman dravyasya vikrarppattau bhavati //
____________________________________________________________________
tadadhnavacane || PS_5,4.54 ||
_____START JKv_5,4.54:
abhtatadbhve iti nivr
ttam, arthntaropdnt /
kr
bhvastiyoge sampad ca iti vartate /
tadadhna tadyatta, tatsvmikam ity artha /
svmismnyam, itavyasmnyam ca tadadhnaabdena nirdiyate /
svmivieavcina prtipadikt itavye 'bhidheye sti pratyayo bhavati kr
bhvastibhi
sampad ca yoge /
rjdhna karoti rjastkaroti /
rjasdbhavati /
rjasatsyt /
rjastsampadyate /
brhmaasatkaroti /
brhmaasdbhavati /
brhmaastsyt /
brhmaastsampadyate //
____________________________________________________________________
deye tr ca || PS_5,4.55 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1174/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.55:
tadadhnavacane ca iti anuvarte /
tasya vieaa deyagrahaam /
dtavya deyam /
tadadhne deye tr pratyayo bhavati, cakrt sti ca kr
bhvastibhi sampad ca yoge /
brhmanebhyo deyam iti yad vijtam, tad yad te samarpaena tadadhna kriyate tadtr
pratyaya /
brhmadhna deya karoti brhmaastkaroti /
brhmaatr karoti /
brhmaatr bhavati /
brhmaatr syt /
brhmaatr sampadyate /
deye iti kim ? rjasd bhavati rram //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.56:
stir nivr
tta, tr pratyayo 'nuvartate /
devdibhya prtipadikebhya dvitysaptamyantebhya tr pratyayo bhavati bahulam /
kr
bhvastibhi iti na atra sambadhyate /
smnyena vidhnam /
devn gacchati devatr gacchati /
deveu vasti devatr vasati /
manuyn gacchati manuyatr gacchati /
manuyeu vasati manuyatr vasati /
evam anyev apy udhryam /
purun gacchati purutr gacchati /
martyn gacchati martyatr gacchati /
martyeu vasati martyatr vasati /
bahulavacand anyatra api bhavati, bahutr jvato mana iti //
____________________________________________________________________
1175/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.57:
yatra dhvanvakrdayo var viearpea na vyajyante so 'vhyakta /
tasya anukaraam avyaktnukaraam /
dvyac avarrdha yasya tad dvyajavarrdham /
avaraabdo 'pakare /
yasya apakare kriyame suhu nynamardha dvyacka sampadyate, tasmd
avyaktnukarad anitipar c pratyayo bhavati /
[#572]
kr
bhvastiyoge ity anuvartate /
yasya ca dvirvacane kr
te dvyajavarrdha tata pratyaya /
ci bahula dve bhavata iti viayasaptam /
ci vivakite dvirvacanam eva prva kriyate, pact pratyaya /
paapakaroti /
paapabhavati /
paapasyt /
damadamkaroti /
damadambhavati /
damadamsyt /
avyaktnukarat iti kim ? dr
atkaroti /
dvajavarrdht iti kim ? ratkaroti /
avaragrahaam kim ? kharaakharakaroti /
trapaatrapakaroti /
anitau iti kim ? paiti karoti /
cakra svarrtha, svaritabdhanrtha /
paapasi, atra svarito v 'nudtte paddau (*8,2.6) iti svarito na bhavati /
kecid dvyajavarrdhyd iti yakra pahanti, sa svarthiko vijeya //
____________________________________________________________________
kr
o dvitya-tr
t ya-amba-bjt kr
au || PS_5,4.58 ||
_____START JKv_5,4.58:
dvitya-tr
tydibhya abdebhya kr
vabhidheyy c pratyayo bhavati kr
o yoge, na
anyatra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1176/2024
2/12/13
puna kr
grahaam bhvastyor nivr
ttyartham /
dvitykaroti /
dvitya karaa vilekhana karoti ity artha /
tr
tykaroti /
ambkaroti /
anulomakr
a ketra puna pratiloma kr
ati ity artha /
bjkaroti /
saha bjena vilehana karoti ity artha /
kr
au iti kim ? kvitya karoti padam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.59:
kr
a iti anuvartate, kr
au iti ca /
sakhyvcina abdasya gunaabdo 'nte sampe yatra sambhavati s sakhy gunt ity
ucyate /
tdr
t prtipadikt kr
vabhidheyy c pratyayo bhavati kr
o yoge /
dvigua vilekhana karoti ketrasya dvigukaroti ketram /
trigukaroti /
kr
au iti kim ? kvigu karoti rajjum //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.60:
kr
a ity eva /
kr
au iti nivr
ttam /
kartavyasyvasaraprpti samaya, tasya atikramaa ypan /
samayaabdd ypany gamyamny c pratyayo bhavati kr
o yoge /
samaykaroti /
samaya ypayati, klakepa karoti ity artha /
ypanym iti kim ? samaya karoti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1177/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#573]
sapatra-nipatrd ativyathane || PS_5,4.61 ||
_____START JKv_5,4.61:
kr
a ity eva /
sapatra-nipatra-abdbhym ativyathane c pratyayo bhavati kr
o yoge sati /
ativyathanam atipanam /
sapatrkaroti mr
ga vydha /
sapatra aramasya arre praveayati ity artha /
nipatrkroti /
arrccharamaparaprve nikrmayati ity artha /
ativyathane iti kim ? saptra vr
ka karoti jalasecaka /
nipatra vr
katala karoti bhmiodhaka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.62:
kr
a ity eva /
nikulaabdt nikoane vartamnt kr
o yoge c pratyayo bhavati /
nikoaam antaravayavn bahirniksanam /
nikulkaroti pan /
nikuti ityartha /
nikoae iti kim ? nikuln karoti atrn //
____________________________________________________________________
1178/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.63:
sukha-priya-abdbhym nulomye vartamnbhy kr
o yoge c pratyayo bhavati /
nulomyam anuklat, rdhyacittnuvarttanam /
sukhkaroti /
priykaroti /
svmyde cittamrdhayati ity artha /
sukha priya v kurvann apy nulomye 'vasthita evam ucyate /
nulomye iti kim ? sukha karoti, priya karoti auadhapnam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.64:
kr
a ity eva /
dukhaabdt prtipadikt prtilomye gamyamne c pratyayo bhavati kr
o yoge /
prtiklya pratiklat /
svmydecittapanam /
kukhkaroti bhr
tya /
prtilomye iti kim ? dukha karoti kadannam //
____________________________________________________________________
lt pke || PS_5,4.65 ||
_____START JKv_5,4.65:
kr
a ity eva /
laabdt pkaviaye c pratyayo bhavti kr
o yoge /
le pacati lkaroti msam /
pke iti kim ? la karoti kr
dannam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1179/2024
2/12/13
[#574]
satyd aapathe || PS_5,4.66 ||
_____START JKv_5,4.66:
kr
a ity eva /
satyaabdt aapathe c pratyayo bhavati kr
o yoge /
satyaabdo 'nr
tapratipakavacana /
kvacit tu apathe ca vartate, satyena payed dvijam iti, tasya aya pratiedha /
satykaroti vaik bham /
mayaitat kretavyam iti tathya karoti /
aapathe iti kim ? satya karoti brhmaa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.67:
kr
a ity eva /
madraabdt parivpae c pratyayo bhavati kr
o yoge /
parivpaa muanam /
madraabdo magalrtha /
magala maana karoti madrkaroti /
bhadrc ca+iti vaktavyam /
bhadrkaroti npita kumram /
parivpae iti kim ? bhadra karoti //
____________________________________________________________________
samsnt || PS_5,4.68 ||
_____START JKv_5,4.68:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1180/2024
2/12/13
adhikro 'yam /
pdaparisampte ye pratyay vihits te samsntvayav ekade bhavanti,
tadgrahaena gr
hyante iti veditavyam /
prayojanam - avyaybhva-dvigu-dvandva-tatpurua-bahuvrhi-saj /
uparjam /
adhirjam /
na avyaybhvt ity ea vidhir bhavati, ana ca (*5,4.108) iti ac /
dvipur, tirpur iti /
dvigo (*4,1.21) iti p bhavati /
kaakavalayin /
akhanpuri /
koaniadin /
sraktvacin /
dvandvopatpagarhyt iti inir bhavati /
vidhura /
pradhura /
tatpurue tulyrtha ity ea svaro bhavati /
uccair dhura /
ncair dhura /
bahuvrhau prakr
ty prvapadam (*6,2.1) ity etad bhavati //
____________________________________________________________________
na pjant || PS_5,4.69 ||
_____START JKv_5,4.69:
yn abdn updya samsnt vidhyante rja-aha-sakhibhya ac (*5,4.91) ity evam dn,
yad te pjant pjanavacant pare bhavanti tad samsnto na bhavati /
surj /
atirj /
sugau /
atigau /
pjy svatigrahaa kartavyam /
iha m bht, paramarja, paramagava iti /
prgbahuvrhigrahaa ca kartavyam /
bahuvrhau sakthyako ity evam dau pratiedho na bhavati /
susaktha /
atisaktha /
svaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1181/2024
2/12/13
atyaka //
____________________________________________________________________
[#575]
kima kepe || PS_5,4.70 ||
_____START JKv_5,4.70:
kepe ya kiabda tata parasya samsnto na bhavati /
kirj yo na rakati /
kisakh yo 'bhidruhyati /
kigauryo na vahati /
ki kepe (*2,1.64) iti samsa /
kepe iti kim ? kasya rj kirja /
ki sakha /
kigava //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.71:
naa pare vakyam ye rjdayas tadantt tatpurut samsnto na bhavati /
arj asakh /
agau /
tatpurt iti kim ? anr
co mavaka /
adhura akaam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1182/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.72:
naa paro ya pathinabda, tadantt tatpurut samsnto vibh na bhavati /
purvea nitya pratisedha prpto vikalpyate /
apatham, apanth //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.73:
sakhyeye yo bahuvrhir vartate tasmd abahu-gaa-antt ac pratyayo bhavati /
sakhyayvyaysanna iti yo bahuvrhi tasya+ida grahaam /
upada /
upavi /
upatri /
sannada /
adrada /
adhikada /
dvitr /
paca /
pacada /
sakhyeye iti kim ? citragu /
abalagu /
abahugat iti kim ? upabahava /
upaga /
atra svare viea /
acprakarae sakhyys tatpuruasya+upasakhyna kartavya nistridyartham /
nirgatni triata nistrini vari devadattasya /
nicatvrini yajadattasya /
nirgatastriato 'gulibhyo nistria khaga //
____________________________________________________________________
r
k -pr-ab-dh-pathm nake || PS_5,4.74 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1183/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.74:
bahuvrhau iti na svaryate /
smnyena vidhnam /
r
k pur ap dhur pathin ity evam antn samsnm akra pratyayo bhavati samsnto 'ke na
/
smarthyd dhura etad vieaam, r
gdn na bhavati /
akesambandhin y dh tadantasya na bhavati /
anr
ca /
bahvr
ca /
ardharca /
pur - lalapuram /
nndpuram /
ap - dvpam /
antarpam /
sampam /
dhur - rjadhur /
mahdhura /
pathin - sthalaptha /
jalapatha /
anr
co anake iti kim ? akasya dh akadh /
dr
hadh aka /
anr
co mavako jejo, ba vr
cacarakhyym /
mavaka /
bahvr
co brhmaa /
anr
kka sma, bahvr
kka sktam ity atra na bhavati //
____________________________________________________________________
[#576]
ac praty-anv-avaprvt sma-lomna || PS_5,4.75 ||
_____START JKv_5,4.75:
prati anu ava ity eva prvt smntt lomntt ca samsd ac pratyayo bhavati /
pratismam /
anusmam /
avasmam /
pratilomam /
anulomam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1184/2024
2/12/13
avalomam /
kr
odakpuprvy bhmer acpratyaya smr
ta /
godvary ca nady ca sakhyy uttare yadi //
kr
abhma /
pubhma /
udagbhma /
pacanadam /
pacagodvaram /
nadbhi ca iti avyaybhva /
bhmer api sakhyprvy ac pratyaya iyate - dvibhma prsda /
tribhma /
daabhmaka sutram anyatra api ca dr
yate - padmanbha /
ranbha /
drghartra /
samartra /
artra /
tad etat sarvam iha yogavibhga kr
tv sdhayanti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.76:
ac ity anuvartate /
darand anyatra yo 'kiabda tadantt ac pratyayo bhavati /
labaka /
pukarkam /
upamita vyghrdibhi iti samsa /
adarant iti kim ? brhmaki /
katha kabarkam, gavkam iti ? avdn mukhapracchdanrtha bahucchidra
kabarkam, tena api hi dr
yate, gavkea ca ? na+ea doa /
cakuparyyavacano daranaabda pryagavacana iha aryate //
____________________________________________________________________
acatura-vicatura-sucatura-strpusa-dhenvanauha-rkma-vmanasa-akibhruvadragava-rvahva-padahva-naktadiva-rtridiva-ahardiva-sarajasagretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1185/2024
2/12/13
nireyasa-puruyua-dvyyua-tryyua-rgyajua-jtoka-mahoka-vr
d dhokaupauna-gohav || PS_5,4.77 ||
_____START JKv_5,4.77:
acpratyaynt ete abd niptyante /
samse vyavasth api niptand eva pratipattavy /
dystrayo bahuvrhaya /
adr
yni avidyamnni v catvri yasya so 'catura /
vigatni catvri yasya sa vicatura /
obhanni catvri yasya sa sucatura /
ata pare ekdaa dvandv /
str ca pum ca strpusau /
iha na bhavati, striy pumn iti /
dhenu ca anav ca dhenvanauhau /
r
k ca sma ca r
kme /
vk ca mana ca vmanase /
aki ca bhruvau ca akibhruvam /
dr ca gva ca dragavam /
[#577]
r ca ahvantau ca rvahvam /
ilopo niptyate /
pdau ca ahvantau ca padahvam /
pdasya padbhvo niptyate /
nakta ca div ca naktadivam /
daptamyarthavr
ttayor avyayayo samso 'pi niptand eva /
rtrau ca div ca rtridivam /
prvapadasya mntatva niptyate /
ahani ca div ca ahardivam /
nanu ca paryyvetau, katham anayor dvandva ? vpsy dvandvo niptyate /
ahanyahani ity artha /
eko 'vyavybhva skalye - sarajasamabhyavaharati /
bahuvrhau na bhavati, saha rajas saraja pakajam iti /
tata tatpurua - nicita reyo nireyasam /
nireyaska purua ity atra na bhavati /
tata ahsamsa - puruasya yu puruyuam /
dvandve na bhavati, puruaca yuca puruyu /
tato dvig - dve yu samhr
te dvyyuam /
tryyuam /
iha na bhavati, dvyor yu dvyyu tryyu iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1186/2024
2/12/13
tato dvandva - r
k ca yaju ca r
gyajuam /
iha na bhavati, r
gyajurasya unmugdhasya r
gyajurunmugdha /
jtdiprvapad ukaabdntstraya karmadhray - jtoka /
mahoka /
vr
ddhoka /
bahuvrhau na bhavati, jtok brhmaa /
mahok, vr
ddhok iti /
tato 'vyaybhva - una sampam upaunam /
ilopbhva samprasraa ca niptand eva /
tata saptamsamsa - gohe v gohava /
caturo 'cprakarae tryupbhym upasakhynam /
tricatur /
upacatur //
____________________________________________________________________
brahmahastibhy varcasa || PS_5,4.78 ||
_____START JKv_5,4.78:
brahmahastibhy paro yo varcaabdas tadantt samsd ac pratyayo bhavati /
brahmavarcasam /
hastivarcasam /
palyarjabhy ca+iti vaktavyam /
palyavarcasam /
rjavarcasam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.79:
ava sam andha ity etebhyo ya para tamasabda tadantt samst ac pratyayo bhavati /
avatamasam /
santamasam /
andhatamasam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1187/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.80:
vasa parau yau vasyas-reyas-abdau tadantt samst ac pratyayo bhavati /
vovasyasam /
vareyasam /
mayravyasakditvt samsa /
svabhvc ca+iha vaabda uttarapadrthasya praasmr viaym cae,
vareyasa te bhyat /
obhana reyas te bhyt ity artha /
vovasyasam ity asya+eva aya paryya //
____________________________________________________________________
[#578]
anv-ava-taptd rahasa || PS_5,4.81 ||
_____START JKv_5,4.81:
anu ava tapta ity etebhya paro yo rahasabda tadantt samsd ac pratyaya bhavati /
anurahasam /
avarahasam /
taptarahasam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.82:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1188/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.83:
anugavam ity acpratyaynta niptyate yame 'bhidheye /
anugavam ynam /
yasya cyma (*2,1.16) iti samsa /
yame iti kim ? gav pacadanugu //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.84:
dvistv tristv iti vedi ced abhidhey bhavati /
acpratyaya, ilopa, samsa ca niptyate /
yvat prakr
tau vedi tato dvigu v trigu v kasycid vikr
tau tatra+ida niptanam /
dvistv vedi /
tristv vedi /
vedi iti kim ? dvistvat, tristvat rajju //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1189/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.85:
upasargt paro yo 'dhvanabda tadantt samst ac pratyayo bhavati /
pragato 'dhvna prdhvor atha /
prdhva akaam /
niradhvam /
pratyadhvam /
upasargt iti kim ? paramdhv /
uttamadhv //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.86:
aguliabdntasya tatpuruasya sakhyde avyayde ca ac pratyayo bhavati /
dve agul pramnam asya dvyagulam /
tryagulam /
taddhitrtha iti samsa /
prame lo dvigor nityam (*6,2.12) iti mtraco lopa /
avyayde - nirgatam agulibhya niragulam /
atyagulam /
tatpruasya iti kim ? pacguli /
atyaguli purua /
tatpurudhikra ca dvandvccudaahntt iti yvat //
____________________________________________________________________
[#579]
aha-sarva-ekadea-sakhyta-puyc ca rtre || PS_5,4.87 ||
_____START JKv_5,4.87:
ahardibhya paro yo rtriabda tadantasya tatpuruasya ac pratyayo bhavati, cakrt
sakhyde avyayde ca /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1190/2024
2/12/13
ahargrahaa dvandvrtham /
aha ca rtri ca ahortra /
sarvartra /
ekadee prva rtre prvartra /
aparartra /
prvaparvara iti samsa /
sakhyt rtri sakhytartra /
vieaa vieyea iti samsa /
eva puy ratri puyartra /
sakhyvyyade khalv api - dve rtr samhr
te dvirtra /
trirtra /
atikrnto rtrim atirtra /
nrtra //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.88:
rja-aha-sakhibhya ac (*5,4.91) iti vakyati, tasmin parabhte ahan ity etasya ahna ity ayam
deo bhavati etebhya uttarasya /
sakhyvyaydayaprakrnt sarvanmn pratyavamr
yante /
smarthycchaabda prvatvena nryate /
pariin grahaam /
na hi ahaabdt paro 'haabda sambhavati /
sakhyystvat - dvyor ahnor bhava dvyahna /
tryahna /
avyayt - aharatikrnta atyahna /
nirahna /
sarvha /
prvaha /
aparha /
sakhythna /
puyaabdt pratiedha vakyati //
____________________________________________________________________
1191/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.89:
sakhydes tatpuruasya samhre vartamnasya ahaabdasya ahndeo na bhavati /
prvea prpta pratiidyate /
dve ahan samhr
te dvyaha /
tryaha /
samhre iti kim ? dvayor ahno bhava dvyahna /
tryahna /
taddhitrtha iti samse kr
te aa gatasya dvigor lug anapatye (*4,1.88) iti luk //
____________________________________________________________________
uttama-ekbhy ca || PS_5,4.90 ||
_____START JKv_5,4.90:
uttamaikbhy ca parasya ahna ity ayam deo na bhavati /
uttamaabdo 'nyavacana puyaabdam cae /
puyagrahaam eva na kr
tam vaicitryrtham puyha /
ekha /
kecit tu upottamasya api pratipattyartha varayanti /
tena sakhytaabdd api parasya na bhavati, sakhytha iti //
____________________________________________________________________
[#580]
rja-aha-sakhibhya ac || PS_5,4.91 ||
_____START JKv_5,4.91:
rjan ahan sakhi ity evam antt prtipadikt ac pratyayo bhavati /
mahrja /
madrarja /
paramha /
uttamha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1192/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.92:
goabdntt tatpurut ac pratyayo bhavati, sa cet tapuruas taddhita-lug-viayo na bhavati /
paramagava /
uttamagava /
pacagavam /
daagavam /
ataddhitaluki iti kim ? pacabhir gobhi krta pacagu /
daagu /
tena krtam (*5,1.37) ity gatasya rhyasya hako 'dhyardhaprvd dvigo iti luk /
taddhitagrahaa kim ? subluki pratiedho m bht /
rjagavamicchati rjagavyati /
luggrahaa kim ? taddhita eva m bht /
pacabhyo gobhya gata pacagavarpyam, pacagavamayam /
daagavarpyam, daagavamayam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.93:
urasabdntt tatpuru ac pratyayo bhavati, sa ced urasabda agrkhyy bhavati /
agra pradhnam ucyate /
yath arrvayavnm ucyate ura pradhnam, evam anyo 'pi pradhnabhta
urasabdena+ucyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1193/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.94:
anas aman ayas saras ity evam antt tatpurust ac pratyayo bhavati jtau sajyn ca viaye
/
upnasam iti jti /
mahnasam iti saj /
amr
tma iti jti /
pima iti saj /
klyasam iti jti /
lohityasam iti saj /
makasarasam iti jti /
jalasarasam iti saj /
jtisajayo iti kim ? sadana /
sadam /
satsara //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.95:
jtisajayo iti na anuvartate /
grmakaubhy paro ya takanabda tadantt tatpurut ac pratyayo bhavati /
grmasya taka grmataka /
bahna sdhraa ity artha /
kuy bhava kaua, tasya tak kauataka /
svatantra karmajv, na kasya cit pratibaddha ity artha /
grmakubhym iti kim ? rjatak //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1194/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#581]
ate una || PS_5,4.96 ||
_____START JKv_5,4.96:
atiabdt para ya vanabda tadantt tatpurut ac pratyayo bhavati /
atikrnta vnam ativo varha /
javavn ity artha /
ativa sevaka /
suhu svmibhakta ity artha /
ativ sev /
atinc ity artha //
____________________________________________________________________
uapmnd apriu || PS_5,4.97 ||
_____START JKv_5,4.97:
upamnavc ya vanabdo 'priu vartate tadantt tatpurut ac pratyayo bhavati /
kara veva karava /
phalakava /
upamita vyghrdibhi iti samsa /
upamnt iti kim ? na v av loa /
apriu iti kim ? vnara veva vnarav //
____________________________________________________________________
uttaramr
g aprvc ca sakthna || PS_5,4.98 ||
_____START JKv_5,4.98:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1195/2024
2/12/13
uttara mr
ga prva ity etebhya paro ya sakthiabda, cakrd upamna ca, tadantt
tatpuru ac pratyayo bhavati samsnta /
uttarasaktham /
mr
gasaktham /
prvasktham /
upamnt khalv api - phalakam iva sakthi phalakasaktham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.99:
nauabdntt dvigo ac pratyayo bhavati samsnta /
dve nvau samhr
te dvinvam /
trinvam /
dvinvadhana /
pacanvapriya /
dvbhy naubhymgata dvinvarpyam /
dvinvamayam /
dvigo iti kim ? rjanau /
ataddhitaluki ity eva, pacabhir naubhi krta pacanau /
daanau //
____________________________________________________________________
ardhc ca || PS_5,4.100 ||
_____START JKv_5,4.100:
ardhaabdt paro yo nauabda tadantt tatpuru ac pratyayo bhavati /
ardha nva ardhanvam /
ardha napusakam (*2,2.2) iti samsa /
paravalliga na bhavati, lokrayatvt ligasya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1196/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.101:
dvigo, ardhac ca iti dvayam apy anuvartate /
khrabdntt dvigor ardhc ca paro ya khrabda tadantt tatpuru ac pratyayo bhavati
prcm cry matena /
dve kharyau samhr
te dvikhram, dvikhri /
trikhram, trikhri /
ardha khry ardhakhram, ardhakhri //
____________________________________________________________________
[#582]
dvi-tribhym ajale || PS_5,4.102 ||
_____START JKv_5,4.102:
dvitribhy paro yo 'jaliabda tadantt tatpurut ac pratyayo bhavati /
dvvajal samhr
tau dvyajalam /
tryajalam /
dvigo ity eva, dvyor ajali dvyajali /
ataddhitaluki ity eva, dvbhym ajalibhy krta dvyajali /
tryajali /
prcm ity eva, dvyajalipriya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.103:
annantt asantt ca napusakaligt tatpurut ac pratyayo bhavati chandasi viaye /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1197/2024
2/12/13
hasticarme juhoti /
r
abhacarme 'bhiicyate /
asantt devacchandasni /
manuyacchandasam /
anasantt iti kim ? bilvdru juhoti /
napusakt iti kim ? sutrma pr
thiv dymanehasam /
anasantnnapusakcchandasi vvacanam /
brahamasma, brahamasmam /
devacchanda, devacchandasam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.104:
brahmanabdnatt tatpuru ac pratyayo bhavati samsena ced brahmao jnapadatvam
khyyate /
janapadeu bhava jnapada /
yasya tatpruasya janapadaabda prvapada tasmd etat pratyayavidhnam /
surreu brahm surrabrahama /
avantibrahma /
yogavibhgt saptamsamsa /
jnapadkhyyam iti kim ? devabrahm nrada //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.105:
kumahadbhy paro yo brahm tadantt tatpuru ac pratyayo bhavaty anyatarasym /
kubrahma, kubrahm /
mahbrahma, mahbrahm /
brahmaaparyyo brahmanabda //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1198/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.106:
tatpurudhikro nivr
tta /
dvandvt cavargntt, dakrntt, akrntt, hakrntt ca ac pratyayo bhavati, sa ced
dvandva samhre vartate, na+itaretarayoge /
vk ca tvak ca vktvacam /
srak ca tvak ca sraktvacam /
rsrajam /
irjam /
vgrjam /
samiddr
adam /
sampadvipadam /
vgvipruam /
chatropnaham /
dhenugoduham /
dvandvt iti kim ? tatpurun m bht, paca vca samhr
t pacavk /
cudaahntt iti kim ? vkamit /
samhre iti kim ? prvr
aradau //
____________________________________________________________________
[#583]
avyaybhve arat-prabhr
t ibhya || PS_5,4.107 ||
_____START JKv_5,4.107:
arat ity evam dibhya prtipadikebhya ac pratyayo bhavati avyaybhve /
arada sampam upaaradam /
pratiaradam /
upavipam /
prativipam avyaybhve iti kim ? pramaarat /
ye 'tra jayanta pahyante te nityrtha grahaam /
svaryate ca+idam avyaybhvagrahaam prg bahuvrhe /
arat /
vip /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1199/2024
2/12/13
anas /
manas /
upna /
div /
himavat /
anau /
di /
dr
/
uatur /
yad /
tad /
jary jaraca /
sadr
/
pratiparasamanubhyo 'ka /
pathin /
pratyakam /
parokam /
samakam /
anvakam /
pratipatham /
parapatham /
sapatham /
anupatham //
____________________________________________________________________
ana ca || PS_5,4.108 ||
_____START JKv_5,4.108:
annantd avyaybhvt ac pratyayo bhavati samsnta /
uparjam /
pratirjam /
adhytmam /
pratytmam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1200/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.109:
ana ity eva /
napusakagrahaam uttarapadavieaam /
annanta yad napusaka tadantd avyaybhvt anyatarasy ac pratyayo bhavati
samsnta /
prvea nitye prpte vikalpyate /
praticarmam, praticarma /
upacarmam, upacarma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.110:
nad paurams grahya ity evam antd avyaybhvt anyatarasy ac pratyayo bhavati /
nady sampam upanadam, upanadi /
upapauramsam, upapauramsi /
upgrahyaam, upgrahyai //
____________________________________________________________________
jaya || PS_5,4.111 ||
_____START JKv_5,4.111:
jaya iti prayhragrahaam /
jayantd avyaybhvd anyatarasym ac pratyayo bhavati /
upasamimidham, upasamit /
upadr
adam, upadr
at //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1201/2024
2/12/13
gire ca || PS_5,4.112 ||
_____START JKv_5,4.112:
giriabdntt avyaybhv ac pratyayo bhavati senakasya cryasya matena /
antargiram, antargiri /
upagiram, upagiri /
senakagrahaa pjrtham /
vikalpo 'nuvartate eva //
____________________________________________________________________
[#584]
bahuvrhau sakthy-ako svgt ac || PS_5,4.113 ||
_____START JKv_5,4.113:
svgavc ya sakthiabda akiabda ca tadantt bahuvrhe ac pratyayo bhavati
samsnta /
ayam artho 'bhipreta /
stre tu duliavibhaktni padni /
drgha sakthi yasya drghasaktha /
kalyka /
lohitka /
vilka /
bahuvrhau iti kim ? paramasakthi /
paramki /
sakthyako iti kim ? drghajnu /
subhu /
svgt iti kim ? drghaskthi akaam sthulki iku /
aci prakr
te ajgrahaa svarrtham /
cakrasakth str /
drghasakth str /
saktha ckrntt (*6,2.198) iti vibhayottarapadasya antodttat vidhyate /
tatra yasmin pake na asty udttatva tatra pi sati udttanivr
ttisvarasya abhvd anudtta
ryeta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1202/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.114:
aguliabdntd bahuvrhe ac pratyayo bhavati samsnta drui samsrthe /
dvyagula dru /
tryagula dru /
pacgula dru /
agulisadr
vayava dhnydn vikepaakham ucyate /
yasya tu dve agul pramam drua tatra taddhitrtha iti samse ir
te tatpruasya agule ity
ac bhavitavyam /
drui iti kim ? pacgulir hasta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.115:
dvitribhy paro yo mrdhanabda tadantd bahuvrhe apratyaya bhavati samsnta /
dvimrdha /
trimrdha /
dvitribhym iti kim ? uccair mrdh //
____________________________________________________________________
ap pra-pramyo || PS_5,4.116 ||
_____START JKv_5,4.116:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1203/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.117:
antar bahis ity etbhy paro yo lomanabda tadantd bahuvrhe ap pratyayo bhavati /
antargatni lomni asya antarloma prvra /
bahirloma pata //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1204/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.118:
nsikntt bahuvrhe ac pratyayo bhavati, nsikabda ca na samdeam padyate /
asthlt iti nsikvieaa, na cet sthlaabdt par nsik bhavati iti /
sajym iti samudyopdhi /
druriva nsik asya druasa /
vdgrasa /
prvapadt sajym aga (*8,4.3) iti atvam /
gonasa /
sajym iti kim ? tugansika /
asthlt iti kim ? sthlansiko varha /
khurakharbhy nas vaktavya /
khura /
khara /
pake 'cpratyayo 'pi iyate /
khuraasa /
kharaasa /
itin, ahin, arcan iti nigama iyate //
____________________________________________________________________
upasargc ca || PS_5,4.119 ||
_____START JKv_5,4.119:
upasargt paro yo nsikabda tadantt bahuvrhe ac pratyayo bhavati, nsikabda ca na
sampadyate /
asajrtha vacanam /
unnat nsik asya unnasa /
pranasa /
upasargd bahulam (*8,4.28) iti atvam /
vergro vaktavya /
vigat nsik asya vigra //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1205/2024
2/12/13
[#586]
suprta-suva-sudiva-rikuka-caturara-epadjapada-prohapad || PS_5,4.120
||
_____START JKv_5,4.120:
suprtdayo bahuvrhisams acpratyaynt niptyante /
anyad api ca ilopdika niptand eva siddham /
obhana prtar asya suprta /
obhana vo 'sya suva /
obhana div asya sudiva /
rer iva kukir asya rikuka /
catasro 'rayo 'sya caturara /
ey iva pdau asya epada /
ajasya+iva pdvasya ajapada /
protho go, tasya+iva pdvaya prohapada //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.121:
na dus su ity etebhya parau yau hali-sakthi-abdau tadantad bahuvrher anyatarasym ac
pratyayo bhavati samsnta /
avidyamn halir asya ahala, ahali /
durhala, durhali /
suhala, suhali /
avidyamna sakthi asya asaktha, asakthi /
dusaktha, dusakthi /
susaktha, susakthi /
haliaktyo iti kecit pahanti /
avidyamn akti asya aakta, aakti /
virp akti asya duakta, duakta, duakti /
obhan akti asya suakta, suakti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1206/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.122:
nadussubhya ity eva /
na dus su ity etebhya parau yau praj-medh-abdau tadantd bahuvrhe nityam asic
pratyayo bhavati samsnta /
avidyamn praj asya apraj /
dupraj /
supraj /
avidyamn medh yasya amedh /
durmedh /
sumedh /
nityagrahaa kim, yvat prvastre 'nyatarasym grahaa na+eva svaryate ? eva tarhi
nityagrahad anyatra api bhavati iti scyate /
rotriyasya+iva te rjan mandakasylpamedhasa /
anuvkahat buddhir na+e tattvrthadarin //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.123:
bahupraj iti chandasi niptyase /
bahupraj nirr
timvivea /
chandasi iti kim ? bahuprajo brhmaa //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1207/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.124:
kevald yo dharmaabda tadantd bahuvrhe anic pratyayo bhavati samsanta /
kalyo dharmo 'sya kalyadharm /
priyadharm /
kevalt iti im ? parama svo dharma asya paramasvadharma /
yady eva tripade bahuvrhau prpnoti, parama svo dharma asya iti ? eva tarhi kevalt iti
prvapada nirdiyate, kevalt padd yo dharmaabdo na padasamudyt, tadantd
bhauvrhe pratyaya //
____________________________________________________________________
[#587]
jambh suharitatr
asomebhya || PS_5,4.125 ||
_____START JKv_5,4.125:
bahuvrhau samse svdibhya para jambh iti kr
tasamsntam uttarapada niptyate
jambhaabda abhyavahryavac dantavieavc ca /
obhano jambha asya sujambh devadatta /
obhanbhyavahrya obhanadanto v /
eva haritajambh /
tr
ajambh /
somajambh /
dantavacane - tr
am iva jambha asya, soma iva jambha asya iti vigrahtavyam /
suharitatr
asomebhya iti kim ? patitajambha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.126:
dakierm iti kr
tasmsnta niptyate bahuvrhau samse lubdhayoge /
dakiam rmam asya dakierm mr
ga /
rmam vraam ucyate /
dakiam aga vraitam asya vydhena ity artha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1208/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
ic karmavyatihre || PS_5,4.127 ||
_____START JKv_5,4.127:
karmavyatihre yo bahuvrhi tasmd ic pratyayo bhavati /
tatra tena+idam iti sarpe (*2,2.27) ity aya bahuvrhir gr
hyate /
keesu keesu gr
htv ida yuddha pravr
tta kekei /
kackaci /
mr
salai ca musalai ca prahr
tya ida yuddha pravr
tta musalmusali /
dadai /
tihadguprabhr
tiu ayam ic pratyaya pahyate //
____________________________________________________________________
dvidaydibhya ca || PS_5,4.128 ||
_____START JKv_5,4.128:
dvidaydaya abd ic pratyaynt sdhavo bhavanti /
dvidaydibhya iti tdarthye e caturth, na pacam /
dvidaydyartham ic pratyayo bhavati tath bhavati yath dvidaydaya siddyanti ity artha /
samudyaniptanc ca arthaviee 'varudhyante /
dvidai praharati /
dvimusali praharati /
iha na bhavati, dvida l iti /
bahuvrhyadhikre 'pi tatpurut kvacid vidhnam icchanti /
nikucya karau dhvati nikucyakari dhvati /
prohya pdau hastina vhayati prodyapdi hastina vhayati /
mayravyasakditvt samsa //
dvidai /
dvimusali /
ubhjali /
ubhayjali /
ubhkari /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1209/2024
2/12/13
ubhaykari /
ubhdanti /
ubhaydanti /
ubhhasti /
ubhayhasti /
ubhpi /
ubhaypi /
ubhbhu /
ubhaybhu /
ekapadi /
prohyapadi /
hyapadi /
sapati /
nikucyakari /
sahatapucchi /
ubhbhu, ubhaybhu iti niptand icpratyayalopa /
pratyayalakaena avyaybhvasaj //
____________________________________________________________________
[#588]
pra-sabhy jnunor ju || PS_5,4.129 ||
_____START JKv_5,4.129:
pra sam ity etbhym uttarasya jnuabdasya jurdeo bhavati samsnto bahuvrhau /
prakr
e jnun asya praju /
sajau //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.130:
rdhvaabdd uttarasya jnuabdasya vibh ju ity ayam deo bhavati /
rdhve jnun asya rdhvajnu, rdhvaju //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1210/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.131:
dhasabdntasya bahuvrhe ana deo bhavati samsnta /
kuam iva dha asy s kudodhn /
ghaodhn /
dhaso 'nai strgrahaa kartavyam /
iha m bht, mahodh parjanya /
ghaodho dhainukam //
____________________________________________________________________
dhanua ca || PS_5,4.132 ||
_____START JKv_5,4.132:
dhanuabdntasya bahuvrhe anadeo bhavati samsnta /
rga dhanurasya rgadhanv /
gvadhanv /
pupadhanv /
adhijyadhanv //
____________________________________________________________________
v sajym || PS_5,4.133 ||
_____START JKv_5,4.133:
dhanuabdntd bahuvrher andeo v bhavati sajy viaye /
prvea nitya prapta vikalpyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1211/2024
2/12/13
atadhanu, atadhanv /
dr
hadhanu, dr
hadhanv //
____________________________________________________________________
jyy ni || PS_5,4.134 ||
_____START JKv_5,4.134:
jyabdntasya bahuvrher nidea bhavati /
yuvati jy yasya yuvajni /
vr
ddhajni //
____________________________________________________________________
[#589]
gandhasya+id ut-pti-su-surabhibhya || PS_5,4.135 ||
_____START JKv_5,4.135:
ut pti su surabhi ity etebhya parasya gandhaabdasya ikrdeo bhavati samsnto
bahuvrhau samse /
takra uccrartha /
udgato gandho 'sya udgandhi /
ptigandhi /
sugandhi /
surabhigandhi /
etebhya iti kim ? tvragandho vta /
gandhasyetve tadekntagrahaam /
tena obhana gandha asya sugandha paika //
____________________________________________________________________
alpa-khyym || PS_5,4.136 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1212/2024
2/12/13
_____START JKv_5,4.136:
alpkhyy yogandhaabda tasya ikrdeo bhavati samsnto bahuvrhau samse /
spo 'lpo 'smin spagandhi bhojanam /
alpam asmin bhojane ghr
tam ghr
tagandhi /
kragandhi /
alpaparyyo gandhaabda //
____________________________________________________________________
upamnc ca || PS_5,4.137 ||
_____START JKv_5,4.137:
upamnt paro yo gandhaabda tasya ikrdeo bhavati samsnto bahuvrhau samse /
padmasya iva gandho 'sya padmagandhi /
utpalagandhi /
karagandhi //
____________________________________________________________________
pdasya lopo 'hastydibhya || PS_5,4.138 ||
_____START JKv_5,4.138:
upamnt ity eva /
upamnt ihastydivarjitt parasya pdaabdasya lopo bhavati samsnto bahuvrhau samse /
sthnidvrea lopasya samsntat vijyate /
vyghrasya+iva pdau asya vyaghrapt /
sahapt /
ahastydibhya iti kim ? hastipda /
kaolapda /
hastin /
kaola /
gaola /
gaolaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1213/2024
2/12/13
mahil /
ds /
gaik /
kusla //
____________________________________________________________________
kumbhapadu ca || PS_5,4.139 ||
_____START JKv_5,4.139:
kumbhapadprabhr
taya kr
tapdalop samudy eva pahyante /
tatra eva stram jeyam /
pdasya lopo bhavati kumbhapadydiviaye yath kumbhapadydaya /
sidhyanti /
samudyaphasya ca prayojana viayaniyama - striym eva, tatra ppratyaye eva, na
anyad /
kumbhapad /
atapad /
yac ca iha upamnaprva sakhyprva ca pahyate, tasya siddhe lope nityabartha
vacanam /
pdo 'nyatarasym (*4,1.8) iti vikaopo na bhavati /
[#590]
kumbhapad /
atapad /
apad /
jlapad /
ekapad /
mlpad /
munipad /
godhpad /
gopad /
kalapad /
ghr
tapad /
dspad /
nipad /
rdrapad /
kuapad /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1214/2024
2/12/13
kr
apad /
droapad /
drupad /
akr
tpad /
spapad /
pajcapad /
arvapad /
stanapad /
kumbhapadydi //
____________________________________________________________________
sakhy-suprvasya || PS_5,4.140 ||
_____START JKv_5,4.140:
sakhyprvasya suprvasya ca bahuvrhe pdaabdntasya lopo bhavati samsnta /
dvau pdau asya dvipt /
tript /
obhanau pdau asya supt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.141:
sakhyprvasya suprvasya ca bahuvrheryo dantaabda, tasya datr
ity ayam deo bhavati
samsnta vayasi gamyamne /
r
kra ugitkryrtha /
dvau dantau asya dvidan /
tridan /
caturdan /
obhan dant asya samast jt sudan kumra /
vayasi iti kim ? dvaidanta kujara /
sudanto dkitya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1215/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
chandasi ca || PS_5,4.142 ||
_____START JKv_5,4.142:
chandasi ca dantaadasya datr
ity ayam deo bhavati samsnta bahuvrhau samse /
patradatamlabheta /
ubhaydata labhate //
____________________________________________________________________
striy sajym || PS_5,4.143 ||
_____START JKv_5,4.143:
striym anyapadrthe sajy viaye dantaabdasya datr
ity ayam deo bhavati /
ayodat /
phladat /
sajym iti kim ? samadant /
snigdhadant //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.144:
yva aroka ity etbhy parasya dantaabdasya datr
ity ayam deo bhavati vibh
samsnto bahuvrhau /
yvadan, yvadanta /
arokadan, arokadanta /
aroko nirdpti /
sajym ity eva, yavadanta /
arokadanta //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1216/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#591]
agrnta-uddha-ubhra-vr
a-varhebhya ca || PS_5,4.145 ||
_____START JKv_5,4.145:
vibh ity eva /
agrntt abdt uddha ubhra vr
a varha ity etebhya ca parasya dantaabdasya vibh
datr
ity ayam deo bhavati samsnto bahuvrhau samse /
kumalgradan,kumalgradanta /
uddhadan, uddhadanta /
ubhradan, ubhradanta /
vr
adan, vr
adanta /
varhadan, varhadanta /
anuktasamuccayrtha cakra /
ahidan, ahidanta /
mikadan, mikadanta /
gardabhadan, gardabhadanta /
ikharadan, ikharadanta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.146:
kakudaabdntasya bahuvrher lopo bhavati samsnta avasthy gamyamnym /
kldikr
t vastudharm vayaprabhr
taya avasth ity ucyate /
asajta kakudam asya asajtakakut /
bla ity artha /
prakakut /
madhyamavay ity artha /
unnatakakut /
vr
ddhavay ity artha /
sthlakakut /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1217/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
trikakut parvate || PS_5,4.147 ||
_____START JKv_5,4.147:
trikakudi bahuvrhau kakudaabdasya lopa samsnto niptyate parvate 'bhidheye /
tri kakudnyasya trikakut parvata /
kakudkra parvatasya r
ga kakudam ity ucyate /
na ca sarvastriikhara parvata trikakut /
ki tarhi ? sajai parvatavieasya /
parvate iti kim ? trikakudo 'nya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.148:
ut vi ity etbhy parasya kkudaabdasya lopo bhavati bahuvrhau samse /
udgata kkudam asya utk kut /
vikkut /
tlu kkudam ucyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.149:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1218/2024
2/12/13
[#592]
suhr
d -durhr
d au mitra-amitrayo || PS_5,4.150 ||
_____START JKv_5,4.150:
suhr
t durhr
t iti niptyate yathsakhya mitra-amitrayor abhidheyayo /
suabdt parasya hr
dayaabdasya hr
dbhvo niptyate bahuvrhau, tath duabdt parasya /
obhana hr
dayam asya suhr
t mitram /
dua hr
dayam asya durhr
t amitram /
mitrmitrayo iti kim ? suhr
daya kruika /
durhr
daya cora //
____________________________________________________________________
uraprabhr
t ibhya kap || PS_5,4.151 ||
_____START JKv_5,4.151:
uraprabhr
tyantt bahuvrhe kappratyayo bhavati /
vyham ura asya vyhoraska /
priyasarpika /
avamuktopnatka /
pumn anavn paya nau lakm iti vibhaktyant pahyante, na prtipadikni /
tatra+ida prayojanam - ekavacanntnm eva grahaam iha vijyeta, dvivacanabahuvacana-antn m bht iti /
tatra ead vibh (*5,4.154) iti vikalpa eva bhavati iti /
dvipumn, dvipuska /
bahupumn, bahupuska /
uras /
sarpis /
upna /
pumn /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1219/2024
2/12/13
anavn /
nau /
paya /
lakm /
dadhi /
madhu /
li /
arthn naa anarthaka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.152:
innantd bahuvrhe kap pratyayo bhavati striy viaye /
bahavo dadina asy ly bahudadik l /
bahucchatrik /
bahusvmik nagar /
bahuvgmik sabh /
striym iti kim ? bahuda rj, bahudaika /
eadvibh (*5,4.154) ity etad bhavati //
____________________________________________________________________
nady-r
t a ca || PS_5,4.153 ||
_____START JKv_5,4.153:
nadyantt bahuvrhe r
krntt ca kap pratyayo bhavati /
bahvya kumrya asmin dee bahukumrka dea /
bahubrahmabandhka /
r
ta khalv api - bahukartr
ka /
takra mukhasukhrtha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1220/2024
2/12/13
ed vibh || PS_5,4.154 ||
_____START JKv_5,4.154:
yasmd bahuvrhe samsnto na vihita sa ea tasmd vibh kap pratyayo bhavati /
bahvya khav asmin bahukhavaka /
bahumlaka /
bahuvaka /
bahukhavka /
bahumlka /
bahuvka /
bahukhava /
bahumla /
bahuva /
katham anr
kka sma, bahvr
kka sktam iti, yvat vihito 'tra smnyena samsnta r
p iti
/
na+etad asti /
viee sa iyate, anr
co madako jeyo bahvr
ca carakhyym iti /
et iti kim ? priyapatha /
priyadhura //
____________________________________________________________________
[#593]
na sajym || PS_5,4.155 ||
_____START JKv_5,4.155:
sajy viaye bahuvrhau samse kap pratyayo na bhavati /
prvea prpta pratiidhyate /
vive dev asya vivadeva /
vivaya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1221/2024
2/12/13
yasa ca || PS_5,4.156 ||
_____START JKv_5,4.156:
yasantd bahuvrhe kap pratyayo na bhavati /
sarv prpti pratiidhyate /
bahava reysa asya bahureyn /
ed vibh (*5,4.154) ity asya pratiedha /
bahvya reyasya asya bahureyas /
nadyr
ta ca (*5,4.153) ity asay pratiedha /
hrasvatvam api na bhavati, yaso bahuvrhau puvat iti vacant //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.157:
vandite 'rthe yo bhrtr
abdo vartate tadantd bahuvrhe kap pratyayo na bhavati /
vandita stuta pjita ity ucyate /
obhano bhrt asya subhrt /
vandita iti kim ? mrkhabhrtr
ka /
duabhrtr
ka //
____________________________________________________________________
r
t a chandasi || PS_5,4.158 ||
_____START JKv_5,4.158:
r
varnntd bahuvrhe chandasi viaye kap pratyayo na bhavti /
hat mt asya hatamt /
hatapit /
hatasvas /
suhot //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1222/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,4.159:
svge yau nt-antr-abdau tadantd bahuvrhe kap pratyayo na bhavati /
bahvya nya asya bahuni kya /
bahutantr grv /
dhamanvacanas tantraba /
svge iti kim ? bahunka stambha /
bahutantrk v //
____________________________________________________________________
nipravi ca || PS_5,4.160 ||
_____START JKv_5,4.160:
nipravi iti nadlakaasya kapa pratiedho niptyate /
proyate 'sym iti prav /
pravayanti tay v iti prv /
karaasdhano 'ya lyu /
tantuvyaalk bhyate /
nirgat prav asya nipravi paa /
nipravi kambala /
apantaalka samptavna pratyagro navaka ucyate //
iti rvmanaviracity kiky vr
ttau pacamdhyyasya caturtha pada
______________________________________________________
ao 'dhyya prathama pda /
____________________________________________________________________
[#594]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1223/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.1:
adhikro 'yam /
ekca iti ca, dve iti ca, prathamasya iti ca tritayam adhikr
ta veditavyam /
ita uttara yad vakyma prk saprasraavidhnt tatra ekca prathamasya dve bhavata
ity eva tad veditavyam /
vakyati - lii dhtor anabhysasya (*6,1.8) iti /
tatra dhtor avayavayasya anabhysasya prathamasya+ekco dve bhavata /
jajgra /
papca /
iyya /
ra /
ekca iti bahuvrhinirdea /
eko 'c yasya so 'yam ekc ity avayavena vigraha /
tatra samudya samsrtha /
abhyantara ca samudye 'vayavo bhavati iti sckasya+eva dvirvacana bhavati /
eva ca pac ity atra yena+eva ac samudya ekc, tenaa+eva tadavayavo 'cchabda
paabda ca /
tatra pr
thag avayavaikc na dvir ucyate, ki tarhi, samudyaikj eva /
tath hi sakr
cchstrapravr
tty svayava samudyo 'nugr
hyate /
papca ity atra prathamatva vyapadeivadbhvt /
iyya, ra ity atra ekctvam api vyapadeibhvd eva /
dviprayoga ca dvirvacanam idam /
vr
ttisakhy hi dve iti vidhyate /
tena sa eva abdo dvir ucryate, na ca abdntara tasya sthne vidhyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.2:
prathama-dvirvacana-apavdo 'yam /
ajder dvitiyasya ekaco dvirvacanam adhikriyate /
ac dir yasya dhto tadavayavasya dvityasya ekco dve bhavata /
aiiati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1224/2024
2/12/13
aiiati /
aririati /
arte smi-p-r-ajv-a sani (*7,2.74) iti i kriyate /
tasmin kr
te gue ca raparatve ca dvirvacane 'ci (*1,2.59) iti sthnivadbhva prpnoti /
tatra pratividhna dvirvacananimitte 'ci iti ucyate /
na ca atra dvirvacananimittami /
ki tarhi ? kry /
na ca kry nimittatvena aryate /
tath hi - kinimittayor guavr
ddhyo pratiedho vidhyamna ayit ity atra na bhavati, na hi
kryia o gua prati nimittabhva iti /
atra kecid ajde iti karmadhrayt pacamm icchanti /
ac ca asau di ca ity ajdi, tasmt ajder uttarasya ekco dve bhavata iti /
te dvityasya iti vispaartha dravyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.3:
dvityasya iti vartate /
dvityasya ekco 'vayavabhtn ndr tadantarbhvt prpta dvirvacana pratiidhyate
/
nakradakrareph dvityaikco 'vayavabht sayogdayo na dvir udyante /
undidiati /
aiiati /
[#595]
arciciati /
ndr iti kim ? cikiate /
sayogdaya iti kim ? priiati /
anite (*8,4.19) ubhau sbhysasya (*8,4.21) iti atvam /
ajde ity eva, didrsati /
kecid ajde ity api pacamyanta karmadhrayam anuvartayanti /
tasya prayojanam, indidryiati iti /
ajder anantaratvbhvd dakro dvir ucyata eva, nakro na dvir ucyate /
indram icchati iti kyac /
tadantt indryitum icchati iti san /
bakrasya apy aya pratiedho vaktavya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1225/2024
2/12/13
ubjijiati /
yad bakaropadha ubjir upadiyate tad aya pratiedha /
dakropadhopadee tu na vaktavya /
batva tu dakrasya vidhtavyam /
yakraparasya rephasya pratiedho na bhavati iti vaktavyam /
arryate /
arte ayartirotnm upasakhynam (*7,4.82) iti ya /
tatra yai ca (*7,4.30) iti gua, tato dvirvacanam /
ryates tr
tyasya dve bhavata iti vaktavyam /
kasya tr
tyasya ? kecid hur vyajanasya iti /
ryiyiati /
apare puna tr
tyasya ekca iti vycakate /
ryiiati /
kavdn tr
tyasya+eakco dve bhavata iti vaktvyam /
kayiyiati /
asuyiyiati /
v nmadhtn tr
tyasya+ekc dve bhavata iti vaktavyam /
avyiyiati /
aivyiati /
apara ha - yath+ia nmadhtuv iti vaktavyam /
puputryiati /
putitryiati /
putryiyiati /
puputitryiyiati /
putryiiati //
____________________________________________________________________
[#596]
prvo 'bhysa || PS_6,1.4 ||
_____START JKv_6,1.4:
dve iti prathamanta yad anuvartate tad arthd iha ahyanta jyate /
tatra pratysatter asmin prakarae ye dve vihite tayor ya prvo 'vayava so 'bhysasajo
bhavati /
papca /
pipakati /
ppacyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1226/2024
2/12/13
juhoti /
appacat /
abhysaprades tu atra lopo 'bhysasya (*7,4.58) ity evam daya //
____________________________________________________________________
ubhe abhyastam || PS_6,1.5 ||
_____START JKv_6,1.5:
dve iti vartamne ubhegrahaa samudyasajpratipattyartham /
ye eve vihite te ubhe api samudite abhyastasaje bhavata /
dadati /
dadat /
dadhatu /
ubhegrahaa kim ? nenijati ity atra abhyastnm di iti samudye udttatva yath syt,
pratyeka paryyea v m bht iti /
abhyastaprade - abhyastnm di (*6,1.189) ity evam daya //
____________________________________________________________________
jakity-daya a || PS_6,1.6 ||
_____START JKv_6,1.6:
abhyastam iti vartate /
jaka ity aya dhtu ity daya ca anye a dhtava abhyastasaj bhavanti /
seya saptn dhtnm abhyastasaj vidhyate /
jaka bhakahasanyo ity ata prabhr
ti vev vetin tulye iti yvat /
jakati /
jgrati /
daridrati /
caksati /
sati /
ddhyate, vevyate ity atra abhyastnm di ity ea svara prayojanam /
ddhyat iti ca atari vyatyayena sampdite na abhyastc chatu (*7,1.78) iti numa pratiedha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1227/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.7:
tujdnm iti prakre dhiabda /
ka ca prakra ? tujer drgho 'bhysasya na vihita, dr
yate ca /
ye tathbht te tujdaya, tem abhysasya drgha sdhur bhavati /
ttujna /
mmahna /
anavn ddhra /
vrata mmya /
ddhra /
sa ttva drgha ca+e chandasi pratyayaviee eva dr
yate, tato 'nyatra na bhavati /
tutoja abaln harn //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.8:
lii parato 'nabhysasya dhtor avayavasya prathamasya+ekco dvityasya v yathyoga dve
bhavata /
papca /
papha /
prorunva /
vcya roruvadbhva iti vacand rote ijde iti m na bhavati /
lii iti kim ? kart /
hart /
dhto iti kim ? sasr
vso vir
vire ima indrya sunvire anabhysasya iti kim ? kr
o nonva
vr
abho yaddam nonyaternonva /
[#597]
samny maruta samimiku /
lii usanta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1228/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
san-yao || PS_6,1.9 ||
_____START JKv_6,1.9:
dhtor anabhysasya iti vartate /
sanyao iti ca ahyantam etat /
sanantasya yaantasya ca anabhysasya dhtor avayavasya prathamasya+ekco dvityasya v
yathyoga dve bhavata /
pipakati /
pipatiati /
aririati /
undidiati /
yaantasya - ppacyate /
ayate /
yyajyate /
arryate /
proronyate /
anabhysasya ity eva jugupsiate /
lolyiate //
____________________________________________________________________
lau || PS_6,1.10 ||
_____START JKv_6,1.10:
lau parata anabhysasya dhtor avayavasya prathamasya+ekco dvitiyasya v yathyoga
dve bhavata /
juhoti /
bibheti /
jihneti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1229/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
cai || PS_6,1.11 ||
_____START JKv_6,1.11:
cai parato 'nabhysasya dhtor avayavasya prathamasya ekco dvityasya v yathyogam dve
bhavata /
appacat /
appahat /
iat /
iat /
rdidat /
pacdn yanatnm cai kr
te ilopa, upadhhrasvatva, dvirvacanam ity e kry
pravr
ttikrama /
tath ca sanvallaghuni capare iti sanvadbhvo vidhyamno hrasvasya sthnivadbhvn na
pratiidhyate /
yo hy andid aca prva tasya vidhi prati sthnivadbhvo bhavati /
na ca asmin kry kramenid aca prvo 'bhyso bhavati iti /
iat iti dvirvacane 'ci (*1,1.59) iti sthnivadbhvt dvityasya+ekca dvirvacana bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.12:
dvn shvn mvn ity ete ad chandasi bhym ca avieea nipyane /
dvn iti dr
dne ity etasya dhto kvasau advirvacanam anitva ca niptyate /
dvso dua sutam iti /
[#598]
shvn iti aha marae ity etasya parasmaipadam, upadhdrghatvam, advirvacanam anitva
ca niptant /
shvn balhaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1230/2024
2/12/13
mvn iti miha secane ity etasya advirvacanam, anitvam, upadhdrghatva hatva ca
niptant /
mvastokya tanayya mr
la /
ekavacanam atantram /
kr
dn ke dve bhavata iti vaktavyam /
kriyate 'nena iti cakram /
ciklidam /
kr
a klide ca ghaarthe kavidhnam iti ka pratyaya /
caricalipativadn dvitvamacyk ca abhysasya /
cardn dhtnm api pratyaye parata dve bhavata /
abhysasya ggamo bhavati /
ggamavidhnasmarthyc ca haldieo na bhavati /
haldiee hi saygamasya deasya ca vieo na asti /
carcara /
calcala /
patpata /
vacvada /
veti vaktavyam /
tena cara purua, calo ratha , pata ynam, vado manuya ity evam di siddha bhavati /
hanter ghatva ca /
hanter aci pratyaye parato dve bhavata, abhysasya ca hakrasya ca ghatvam, k cgamo
bhavati /
parasya abhysc ca (*7,3.55) iti kutvam ghanghana kobhaacaranm /
per iluk cok ca drgha ca abhysasya /
per aci parato dve bhavato iluk ca bhavati /
abhysasya ca ggamo drgha ca bhavati /
ppaa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.13:
putra pati ity etasyor uttarapadayos tatpurue samse yaa saprasraa bhavati /
yaa sthne ig bhavati ity artha /
kragandhputra /
kriagandhpati /
kaumudagandhputra /
kaumudagandhpati /
karasya+iva gandho 'sya, kumudasya+iva gandho 'sya iti bahuvrhi, tatra upamnc ca
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1231/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#599]
bandhuni bahuvrhau || PS_6,1.14 ||
_____START JKv_6,1.14:
syaa saprasraam iti anuvartate /
bandhuabde uttarapade bahuvrhau samse yaa samprasraam bhavati /
kragandhy bandhu asya kragandhbandhu /
kaumudagandhbandhu /
bahuvrhau iti kim ? kragandhyy bandhu kragandhybandhu /
atra api prvavad eva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1232/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.15:
samprasraam iti vartate /
yaa iti nivr
ttam /
vaci - vaca paribhae, bruvo vaci (*2,4.53) iti ca /
svapi - ivapa aye /
yajdaya - yaja devapjsagatikaranadnesu ity ata prabhr
ti gant /
te vacisv api yajdn kiti pratyaye parata samprasraam bhavati /
[#600]
vaci - ukta /
uktav /
svapi - supta /
suptavn /
yaja - ia /
iavn /
vapa - upta /
uptavn /
vaha-ha /
havn /
vasa-uita /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1233/2024
2/12/13
uitavn /
ve-uta /
utavn /
vye - savta /
savtavn /
hve - htavn /
vada - udita /
uditavn /
uovi - na /
navn /
dhto svarpagrahae tatpratyayekrya vijyate /
tena+iha na bhavati, vcyate, vcika iti //
____________________________________________________________________
grahi-jy-vayi-vyadhi-vai-vicati-vr
cati-pr
c chati-bhr
jjatn iti ca || PS_6,1.16 ||
_____START JKv_6,1.16:
graha updne, jy vayohnau, veo vayi (*2,4.41), vyadha tane, vaa kntau, vyac
vyjkarae, ovrac chedane, praccha jpsym, bhrasja pke ity ete dhtn ti
pratyaye parata cakrt kati ca saprasraa bhavati /
graha - gr
hta /
gr
htavn /
iti - gr
hti jargr
hyate /
jy - jna /
jnavn /
lvdibhya (*8,2.44) iti nihnatvam /
iti- jinti /
jejyate /
hala (*6,4.2) iti samprasraadrghe kr
te pvdn iti hrasva kriyate /
vayi - lii parata veo vayi dea, tasya idabhvt kidevodhriyate /
yatu /
yu /
yady eva vayigrahaam anarthakam, yajdiu ve pahyate ? na+eva akyam /
lii tasya vea (*6,1.40) iti pratiedho vakyate, tatra yath+eva sthnivadbhvd vyervidhi
eva pratiedho 'pi prpnoti ? na+ea doa /
lii vayo ya (*6,1.38) iti yakrasya saprasraapratiedhd vayervidhau grahaa pratiedhe
cgrahaamanumsyate ? satyam etat /
ea eva artha skn nirdeena vye spakriyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1234/2024
2/12/13
vyadha - viddha /
viddhavn /
iti - vidhyati /
vevidhyate /
vaa - uita /
uitavn /
iti - ua /
uanti /
vyaca - vicita /
vicitavn /
iti - vicati /
vevicyate /
vyace kuditvamanasi pratipditam, tena sarvatra aiti pratyaye samprasraa bhavati,
udvicit, udvicitum, udvicitavyam iti /
vrace - vr
ka /
vr
kavn /
atha katham atra kutva, vracabhrasja iti hi atvena bhavitavyam ? nihdea
atvasvarapratyayavidhvidhiu siddho vaktavya /
[#601]
tatra tva prati natvasya siddhatvd jaldir nih na bhavati /
kutve tu kartavye tad asiddham eva iti pravartate kutvam /
iti - vr
cati /
varvr
cyate /
praccha - pr
a /
pr
avan /
iti - pr
cchati /
parpr
chyate /
prana /
nai tu prane ca sannakle (*3,2.117) iti niptand asaprasraam /
bhrasja - bhr
a /
bhr
avn /
iti - bhr
jjati /
barbhr
jyate /
sakrasya jal ja jai (*7,4.53) iti jatvena dakra, sto cun cu (*8,4.40) iti cutvena
jakra //
____________________________________________________________________
1235/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.17:
ubhaye vacydn grahydn ca lii parato 'bhysasya samprasraa bhavati /
vaci - uvca /
uvacitha /
svapi - suvpa /
suvapitha /
yaja iyja /
iyajitha /
uvap - uvpa /
uavapitha /
grahydnm - tatra graher aviea /
jagrha /
jagrahitha /
jy - jijyau /
jijyitha /
vayi - uvya /
uvayitha /
vyadha - vivydha /
vivyadhitha /
vaa - uva /
uvaitha /
vyaca - vivyca /
vivyacitha /
vr
cate satyasati v yoge na asti viea /
yogrambhe tu sati yadi samprasraam akr
tv haldieea repho nivartyate, tad vakrasya
samprasraa prpnoti /
atha rephasya samprasraa kr
tv uradatva raparatva ca kriyate, tadn - muradatvasya
sthnivadbhvt na samprasrae samprasraam (*6,1.37) iti pratiedho bhavati ity asti
viea /
vavraca /
vavracitha /
pr
cchati bhr
jjatyor aviea /
akidartha ca+idam abhysasya samprasraa vidhyate /
kiti hi paratvd dhto samprasrae kr
te puna prasagavijnd dvirvacanam, catu, cu iti
/
adhikrd eva+ubhaye grahae siddhe punar ubhayem iti vacana haldi eam api
bdhitv samprasraam eva yath syt iti /
vivydha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1236/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.18:
svpe iti svaper yantasya grahaam /
tasya cai parata saprasraam bhavati /
asupat, asupatm, asupan /
dvirvacant prvam atra saprasraam, tatra kr
te laghpadhagua, tasya au
cayupadhy hrasvatvam, tato dvirvacanam, drgho lagho (*7,4.94) iti drghatvam /
cai iti kim ? svpyate /
svpita /
kiti iti nivr
ttam /
iti iti kevalam iha anuvartate ity etad durvijnam //
____________________________________________________________________
[#602]
svapi-syami-vye yai || PS_6,1.19 ||
_____START JKv_6,1.19:
ivapa aye, syamu, svana, dhvana abde, vye savarae ity ete dhtn yai parata
samprasraa bhavati /
soupyate /
sesimyate /
vevyate /
yai iti kim ? svapnak //
____________________________________________________________________
na vaa || PS_6,1.20 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1237/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.20:
yagi iti vartate /
vaerdhtor yai parata saprasraa na bhavati /
vvayate, vvayete, vvayante /
yagi iti kim ? ua /
uanti //
____________________________________________________________________
cya k || PS_6,1.21 ||
_____START JKv_6,1.21:
yagi iti vartate /
cyr
pjnimanayo ity etasya dhto yagi parata k ity ayam deo bhavati /
cekyate, cekyete, cekyante /
drghoccraa yalugartham /
cekta //
____________________________________________________________________
sphya sph nihym || PS_6,1.22 ||
_____START JKv_6,1.22:
sphy opyy vr
ddhau ity asay dhto nihy parata sph ity ayam deo bhavati /
sphta /
sphtavn /
nithym iti kim ? shti /
sphtbhavati ity etad api ktinnantasya+eva rpa, na nithntasya /
nihym ity etad adhkryate liyao ca (*6,1.29) iti prgetasmt strt //
____________________________________________________________________
1238/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.23:
nihym iti vartate, saprasraam iti ca /
sph ity etan na svaryate /
styai yai abdasaghtayo /
dvayor apy etayo dhtvo styrpampannayo smnyena grahaam /
sty ity asya praprvasya dhtor nihy parata samprasraa bhavati /
prastta /
prasttavn /
samprasrae kr
te yavattva vihatam iti /
nihnatva na bhavati /
prastyo 'nyatarasym (*8,2.54) iti tu pake makra kriyate /
prastma prastmavn /
praprvasya iti kim ? sastyna /
sastynavn /
prastya ity eva siddhe prvagrahaam iha api yth syt, prasastta, prassttavn /
tat katha praprvasya iti ahyarthe bahuvrhi ? pra prvo yasya
dhtpasargasamudyasya sa praprva tadavayavasya stya iti vyadhikarae ahyau /
tatra prasastta ity atra api praprvasamudyvayava styabdo bhavati //
____________________________________________________________________
[#603]
dravamrti-sparayo ya || PS_6,1.24 ||
_____START JKv_6,1.24:
dravamrtau dravakhinye, spare vartamnasya yai gatau ity asya dhtor nihy parata
samprasraa bhavati /
ina ghr
tam /
n vas /
nam meda /
dravvasthy khinya gatam ity artha /
yo 'spare (*8,2.47) iti nithnatvam /
spare - ta vartate /
to vyu /
tamudakam /
guamtre tadvati ca asya taabdasya vr
ttir draavy /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1239/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
prate ca || PS_6,1.25 ||
_____START JKv_6,1.25:
ya iti vartate /
prater uttarasya yyater nihy parata samprasaraa bhavati /
pratina /
pratinavn /
dravamrtisparbhym anyatra api yath syt iti strrambha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.26:
ya iti vartate /
abhi ava ity eva prvasya yyater nithy vibh samprasraam bhavati /
abhinam abhiynam /
avanam, avaynam /
dravamrtisparavivakym api vikalpo bhavati /
abhina ghr
tam, abhiyna ghr
tam /
avana meda, avayna meda /
abhito vyu, abhiyna /
avatamudakam , avaynamudakam /
seyamubhayatravibh draavy /
prvagrahaasya ca prayojanam, sambhiyna, samavaynam ity atra m bht iti kecid
vyacakate , nakilyam abhyavaprva samudya iti yo 'tra abhyavaprva
samudyastadrayo viklapa kasmn na bhavati ? tasmt atra bhavitavyam eva /
yadi tu na+iyate tato yatnnataramstheyam asmd vihbvijnt /
vyavastheyam /
prvagrahaasya ca anyat prayojana vaktavyam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1240/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
r
t a pke || PS_6,1.27 ||
_____START JKv_6,1.27:
vibh ity anuvartate /
r pke ity etasya dhto yantasya ayantasya ca pke 'bhidheye ktapratyaye parata
r
bhvo niptyate vibh /
r
ta kram /
r
ta havi /
vyavasthitavibh ca+iyam, tena krahavior nitya r
bhvo bhavati, anyatra na bhavati r
yavg rapit yavg iti /
yad api bhye prayojake dvityo ic utpadyate tad api niyate, rapita kra devadattena
yajadattena iti /
rtir ayam akarmaka karmakartr
viayasya pacer arthe vartate, sa yanta api prkr
ta
pacyarthamhu /
tad atra dvayor api r
tam iti iyate /
r
ta kra svayam eva /
r
ta kra devadattena /
pkagrahaa niptanaviayapradaranrtham, tena krahavior eva //
____________________________________________________________________
[#604]
pyya p || PS_6,1.28 ||
_____START JKv_6,1.28:
vibh ity eva /
opyy vr
ddhau ity asya dhto nihy vibh p ity ayam deo bhavati /
pna mukham /
pnau bh /
pnamura /
iyam api vyavasthitavibh+eva /
tena anupasargasya nitya bhavati, sopasargasya tu na+esva bhavati /
pynacandram /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1241/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
li-yao ca || PS_6,1.29 ||
_____START JKv_6,1.29:
____________________________________________________________________
vibh ve || PS_6,1.30 ||
_____START JKv_6,1.30:
liyo iti vartate, samprasaraam iti ca /
lii yai ca vayater dhto vibh samprasraa bhavati /
uva, ivya /
uuvatu, iviyatu /
yagi - oyate, evyate /
tad atra yai samprasraam aprpta vibha vidhyate /
lii tu kiti yajditvt nitya prpta, tatra sarvatravikalpo bhavati ity e ubhayatravibh /
yad ca dhtor na bhavati tad liy abhysasya+ubhayem (*6,1.17) ity abhysasya api na
bhavati //
____________________________________________________________________
au ca sa-cao || PS_6,1.31 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1242/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.31:
vibh ve (*6,1.30) iti vartate /
sanpare capare ca au parata vayater dhto vibh samprasraa bhavati /
uvayiati /
cai - aavat, aivayat /
samprasraa samprasraraya ca balyo bhavati iti vacand antaragam api
vr
ddhydika samprasraena bdhyate /
kr
te tu saprasrae vr
ddhir vdea ca /
tata o pu-ya-jy-apare (*7,4.80) ity etad vacana jpaka au kr
tasthnivadbhvasya, iti
sthnivadbhvt uabdo dvirucyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.32:
au ca sacao (*6,1.31) iti vartate /
sanpare capare ca nau parato hva saprasraa bhavati /
juhvayiati, juhvayita, juhvayianti /
ajhavat, ajhavatm, ajhavan /
saprasraasya balyastvt cchshvvyvep yuk (*7,3.37) iti prgeva yuk na bhavati /
samprasraam iti vartamne puna samprasraam ity ukta vibh ity asya nivr
ttyartham /
hva samprasraam abhyastasya ity ekayogena siddhe pr
thagyogakaranam
anabhyastanimittapratyayavyavadhne samprasrabhvajpanrtham /
hvayakam icchati hvyakyate /
hvyakyate san jihvyakyiati //
____________________________________________________________________
[#605]
abhyastasya ca || PS_6,1.33 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1243/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.33:
hva iti vartate, tad abhyastasya ity anena vyadhikaraam /
abhyastasya yo hvayati /
ka ca abhyastasya hvayati ? kraam /
tena abhyastakraasya hvayati prg eva dvirvacant samprasraa bhavati /
juhva /
juhyate /
juhati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.34:
hava iti vartate /
chandasi viaye hvayater dhtor bahula saprasraa bhavati /
indrgn huve /
dev sarasvat huve /
hveo lai tmanepadottamaikavacane bahula chandasi iti apo luki kr
te
samprasraamuvadea ca /
na ca bhavati /
hvaymi maruta ivn /
hvaymi dev //
____________________________________________________________________
cya k || PS_6,1.35 ||
_____START JKv_6,1.35:
bahula chandasi iti vartate /
cyater dhto chandasi viaye bahula k ity ayam deo bhavati /
viyant nyanya cikyurna nicikyuranyam /
lii usi rpam /
na bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1244/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
apaspr
d hethm-nr
c ur-nr
h u-cicyuetityja-rt ritam-rrt || PS_6,1.36 ||
_____START JKv_6,1.36:
chandasi iti vartate /
apaspr
dhethm iti spardha saghare ity asya lai thmi dvivarcana rephasya
saprasraam akralopa ca niptant /
indra ca vio yad apaspr
dhethm /
apaspardhethm iti bhym /
apara ha - spardhe apaprvasya lii thmi samprasaraam akralopa ca niptant /
bahula chandasyamayoge 'pi (*6,4.75) ity agambhva /
atra pratyudharaam apspardhethm iti bhaym /
nr
cu, nr
hu iti /
arca pjym, arha pjyam ity anayor dhtvoliyusi samprasraam akralopa ca niptant /
tato dvirvacanam, uradatvam, ata de (*7,4.70) iti drghatvam /
tasmn nu dvihala (*7,4.71) iti nugama /
ya ugr arkamnr
cu /
na vasnynr
hu /
narcu, narhu iti bhym /
[#606]
cicyue /
cyu gatau ity asya dhto liti seabde abhysaya samprasraam ani ca niptant /
cicyue /
cucyuvie iti bhym /
tityja /
tyaja hnau ity asay dhto lii abhysasya samprasraa niptyate /
tityja /
tatyja iti bhym /
rt iti /
r pke ity etasya dhto nihy rbhva /
rtsta indrasom /
ritam iti tasya+eva rte hrasvatvam /
somo gaur adhirita /
rit no gr
h /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1245/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.37:
samprasrane parata prvasya yaa samprasraa na bhavati /
vyadha - viddha /
vyaca - vicita /
vye - savta /
ekayogalakanam api samprasraam ata eva vacant prathama parasya yaa kriyate,
prvasya ca prasakta pratiidhyate /
samprasraam iti vartamne puna samprasranagrahaa videasthasya api
samprasraasya pratiedho yath syt iti /
va-yuva-maghonm ataddhite (*6,4.133) - yna /
yn /
samprasraagrahaasmarthyt eva prvasya pratiedhe vaktavye svaradrghatvam
ekdeo na sthnivad bhavati /
sati v sthnivattve vyavadhnametvadrayiyate /
r
ci trer uttarapadd ilopa chandasi /
r
ci parata tre samprasraam bhavati uttarapadd ilopa ca chandasi viaye /
tisra r
ca yasmin tat tr
ca sktam /
tr
ca sma /
r
kprabdhpathmnake (*5,4.74) iti samsnta /
chandasi ti kim ? tyr
ca karma /
rayermatau bahulam /
rayiabdasya chandasi viaye matau parato bahula samprasraa bhavati /
revnetu no via /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1246/2024
2/12/13
na ca bhavati /
rayimn puivardhana //
____________________________________________________________________
[#607]
lii vyo ya || PS_6,1.38 ||
_____START JKv_6,1.38:
na samprasraam iti anuvartate /
lii parato vayo yakrasya samprasraa na bhavati /
uvya, yatu, yu /
ligrahaam uttarrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.39:
____________________________________________________________________
vea || PS_6,1.40 ||
_____START JKv_6,1.40:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1247/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
lyapi ca || PS_6,1.41 ||
_____START JKv_6,1.41:
vea ity anuvartate /
lyapi ca parto vea samprasraa na bhavati /
pravya /
upavya /
pr
thagyogakaraam uttarrtham //
____________________________________________________________________
jya ca || PS_6,1.42 ||
_____START JKv_6,1.42:
lyapi ity eva /
jy vayohnau ity asya dhto lyapi parata samprasraa na bhavati /
prajyya /
upajyya //
____________________________________________________________________
vya ca || PS_6,1.43 ||
_____START JKv_6,1.43:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1248/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.44:
lyapi ca vya ca iti anuvartate /
parer uttarasya vye ity etasya dhto lyapi parata vibh samprasraa na bhavati /
parivya ypam, parivyya /
samprasrae kr
te paraprvatve ca hrasvasya iti tuka prpnoti, sa hala (*6,4.2) iti drghatvena
paratvd bdhyate //
____________________________________________________________________
[#608]
d eca upadee 'iti || PS_6,1.45 ||
_____START JKv_6,1.45:
dhto iti vartate /
ejanto yo dhtur upadee tasya akrdeo bhavati, iti tu pratyaye na bhavati /
glai - glt /
gltum /
gltavyam /
o - nit /
nitum /
nitavyam /
eca iti kim ? kart /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1249/2024
2/12/13
hart /
upadee iti kim ? cet /
stot /
aiti iti kim ? glyati /
mlyati /
katha jagle, mamle ? na+eva vijyate, akra id yasya so 'ya it iti, ki tarhi, a eva it it /
tatra yasmin vidhistaddvalgrahae iti iddau pratyaye pratiedha /
e akrnto bhavati /
aiti iti prasajyapratiedho 'yam, tena etad ttvam anaimittika prg eva pratyayotpatter bhavati
iti, sugla, sumla iti tacopasarge (*3,1.136) iti kapratyaya, suglna, sumlna iti to yuc
(*3,3.128) ity evam di siddham bhavati iti /
krdhikrastvaya nitya samyate (*6,1.57) iti yvat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.46:
vye ity etasya dhto lii parata krdeo na bhavati /
savivyya /
savivyayitha /
liy abhysasya+ubhayem (*6,1.17) iti abhysasya samprasraam /
ali aco iti (*7,2.115) iti vr
ddhi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.47:
adeca iti vartate /
sphura sphula calane ity etayor dhtvo eca sthne ghai parata krdeo bhavati /
visphra /
visphla /
viphra /
viphla sphuratisphulatyor nir-ni-vibhya (*8,3.76) iti v atvam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1250/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
kr-i-jn au || PS_6,1.48 ||
_____START JKv_6,1.48:
ukr dravyavinimaye, i adhyayane ji jaye ity ete dhtn eca sthne au parata
krdeo bhavati /
krpayati /
adhypayati /
jpayati //
____________________________________________________________________
[#609]
sidhyater apralaukike || PS_6,1.49 ||
_____START JKv_6,1.49:
au ity anuvartate /
idhu hissamrdhyo ity asya dhto apralaukike 'rthe vartamnasya eca sthne au
parata krdeo bhavati /
anna sdhayati /
grma sdhayati /
apralaukike iti kim ? tapastpasa sedhayati /
svnyevaina karmi sedhayanti /
atra hi sidhyati pralaukike jnaviee vartate /
tpasa sidhyati jnavieamsdayati, ta tapa prayukte /
sa ca jnaviea utpanna paraloke janmntare phalam abhyudayalakaam upasaharan
paralokaprayojano bhavati /
iha kasmn na bhavati, anna sdhayati brhmanebhyo dsymi iti ? sidhyate - ratrrtho
nipatti /
tasy prayojanam annam /
tasya yad dna tat pralaukikam, na puna siddhir eva iti na tva paryudasyate /
sakt paralokaprayojane ca sidhyarthe kr
tavaka vacanam eva viaya na avaghate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1251/2024
2/12/13
sidhyate iti yan nirdea, idha gatym ity asya bhauvdikasya nivr
ttyartha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.50:
deca upadee (*6,1.45) iti vartate /
m hisym, umi prakepae, d kaye ity etea dhtn lyapi viaye, cakrd ecaca
viaye upadee eva prk pratyayotpatte alo 'nyasya sthne krdeo bhavati /
pramt /
pramtavyam /
pramtum /
pramya /
nimt /
nimtavyam /
nimtum /
nimya /
upadt /
upadtavyam /
upadtum /
upadya /
upadee eva tvavidhnd ivarntalakaa pratyayo na bhavati /
kralakaa ca bhavati, upadyo vartate /
adupadnam iti ghayucau bhavata //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.51:
lyapi iti vartate, deca upadee iti ca /
l leae iti divdi /
l leae iti krydi /
tayo ubhayo api yak nirdea smaryate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1252/2024
2/12/13
lyater dhato lyapi ca ecaca viaye upadee eva alo 'ntyasya sthne vibh krdeo
bhavati /
vilat /
viltum /
viltavyam /
vilya /
vilet /
viletum /
viletavyam /
vilya /
nimimliya khalaco pratiedho vaktavya /
at pramaya /
pramayo vartate /
annimaya /
nimayo vartate /
ad vilaya /
vilayo vartate /
atra tu liyo vyavasthitavibhvijnt siddham /
eva ca pralambhanalnkaranayo ca au nityamttva bhavati, kastvmullpayate, yeno
vartikmullpayate //
____________________________________________________________________
[#610]
khide chandasi || PS_6,1.52 ||
_____START JKv_6,1.52:
vibh iti vartate /
khida dainye ity asya dhto eca sthne chandasi viaye vibh kra deo bhavati /
citta cikhda /
citta cikheda /
chandasi iti kim ? citta khedayati //
____________________________________________________________________
1253/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.53:
gur udyamane ity asya dhto apaprasya amuli parata eca sthne vibh kra deo
bhavati /
apagramapagram /
apagoramapagoram /
bhkye amul ca (*3,4.22) iti amul /
asyapagram yudhyante, asyapagoram yudhyante ity atra dvityy ca (*3,4.56) iti amul //
____________________________________________________________________
ci-sphuror au || PS_6,1.54 ||
_____START JKv_6,1.54:
ci sphura ity etayo dhtvo au parata eca sthne vibha krdeo bhavati /
cpayati, cayayati /
sphrayati, sphorayati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.55:
au iti vartate /
v gatiprajanakntyasanakhdaneu ity asya dhto prajane vartamnasya au parata vibh
krdeo bhavati /
purovto ga pravpayati, purovto g pravyayati /
garbha grhayati ity artha /
prajano hi janmana upakramo garbhagrahaam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1254/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.56:
au iti vartate, vibh iti ca /
hetur iha pribhika svatantrasya prayojaka, tato yad bhayam, sa yasya bhayasya skd
hetu, tadbhayam hetubhayam /
tatra vartamnasya ibh bhaye ity asya dhto au parata vibh krdeo bhavati /
muo bhpayate, muo bhayate /
jailo bhpayate, jailo bhayate /
bhsmyor hetubhaye (*1,3.38) ity tmanepadam /
bhiyo hetubhaye uk (*7,3.40) /
sa ca ttvapake na bhavati /
libhiyo krapraleanirded krntasya bhiya uk vidhyate /
hetubhaye iti kim ? kucikayaina bhyayati /
atra hi kucikto bhaya karat, na hetor devadattt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.57:
au iti vartate, hetubhaye iti ca /
nityagrahad vibh iti nivr
ttam /
mi addhasane ity asya dhto hetubhaye 'rthe au parato nityamakrdeo bhavati /
muo vismpayate /
jailo vismpayate /
bhaye iti kim ? kucikay ena vismpayati /
bhayaabdena hetvarthasmny, iha smayater artho 'bhidhyate /
na hi mukhye bhaye smayater vr
ttir asti //
____________________________________________________________________
[#611]
sr
ji-dr
or jaly am akiti || PS_6,1.58 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1255/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.58:
sr
ja visarge, dr
ir prekae ity etayo dhtvo jaldvakiti pratyaye parata am gamo bhavati /
sra /
sraum /
sraavyam /
dra /
draum /
draavyam /
laghpadhagupavdo 'yam amgama /
asrkt /
adrkt /
sici vr
ddhi ami kr
te bhavati, prva tu bdhyate /
jali iti kim ? sarjanam /
daranam /
akiti iti kim ? sr
a /
dr
a /
dhto svarpagrahae tatprataye kryavijnd iha na bhavati, rajjusr
bhym, devadr
gbhym
iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.59:
upadee iti vartate, jalyam akiti iti ca /
upadee 'nudttasya dhto r
kropadhasya jaldvakiti pratyaye parato 'nyatarasym
amgamo bhavati /
trapt, tarpit, tarpt /
drapt, darpit, darpt /
tr
pa prane, dr
pa haramocanayo, ity etau radhd dhat, tayo igama radhdibhya ca
(*7,2.45) iti vikalpyate /
anudttopadea punar amartha eva /
anudttasya iti kim ? varh, varhum, varhavyam /
vr
h udyamane ity ayam udttopadea ditvccsye vikalopyate /
r
dupadhasya iti kim ? bhett /
chett /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1256/2024
2/12/13
ra chandasi || PS_6,1.60 ||
_____START JKv_6,1.60:
ran iti abdntara iraabdena samnrtha chandasi viaye niptyate, na punar ayam
dea iraabdasya /
o 'pi hi chandasi prayujyata eva /
r hi tatra soma krta haranti /
yatte ro daurbhgyam /
chandasi iti kim ? ira //
____________________________________________________________________
ye ca taddhite || PS_6,1.61 ||
_____START JKv_6,1.61:
ran iti vartate /
deo 'yam iyate /
sa katham ? taddhite iti hi para nimittam updyate, sa tadanurp prakr
ti iraabdam
kipati /
yakrdau taddhite parata iraabdasya ranndeo bhavati /
irayo hi mukhyo bhavati /
raya svara /
irasi bhava iti arra-avayavc ca (*4,3.55) iti yat, ye ca abhva-karmao (*6,4.138) iti
prakr
tibhva /
taddhite iti kim ? ira icchati irasyati /
v keeu /
irasa ranndeo vaktavya /
ary ke, irasy ke //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1257/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#612]
aci ra || PS_6,1.62 ||
_____START JKv_6,1.62:
jdau taddhite irasa raabda deo bhavati /
hastiirasa apatya hstiri /
bhvdibhya ca (*4,1.96) iti i /
sthlairasa ida sthau laram /
ranbhve hi an (*6,4.167) iti prakr
tibhva syt /
hstiriabdt striym io '-ior anrayo yadee kr
te rasya iraabdagrahaena
grahat ranndea prpnoti /
tatra prakr
tibhve sati hstiray ity ania rpa syt /
iyate tu hstiry iti /
tat katham ? kartavyo 'tra yatna /
aiantd v para pratyaya yarayitavya, tatra yasya+iti lopasya sthnivadbhvd
vyavadhnam //
____________________________________________________________________
pad-dan-no-ms-hr
n -ni-asan-yan-doan-yaka-chakann-udann-sa
chasprabhr
t iu || PS_6,1.63 ||
_____START JKv_6,1.63:
pda danta nsik msa hr
daya ni asr
j ya doa yakr
t akr
t udaka sana ity ete
abdn sthne asprabhr
tipratyayeu parata pad dat nas ms hr
d ni asan yan doan
yakan akan udan san ity ete de yathsakhya bhavanti /
pad - nipadacaturo jahi /
pad vartaya goduham /
pda pat (*6,4.130) /
dat - y dato dhvate tasyai yvadan /
nas - skarastv khanannas /
ms - msi tv paymi caku /
hr
d - hr
d pta manas jtavedo /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1258/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1259/2024
2/12/13
dhtvde a sa || PS_6,1.64 ||
_____START JKv_6,1.64:
dhtor de akrasya sthne sakrdeo bhavati /
aha - sahate /
ica - sicati /
dhtugrahaa kim ? soaa /
oan /
aa /
aika /
de iti kim ? kaati /
laati /
kr
ati /
dea pratyayayo (*8,3.59) ity atra atvavyavasthrtham dayo dhtava kecid upadi /
ke punas te ? ye tath pahyante /
athav lakaa kriyate, ajdantyapar sdaya opade smisvidisvadisvajisvapitaya ca,
sr
pisr
jistr
stysekr
varjam /
subdhtuhivuvakatn satvapratiedho vaktavya /
oyati /
ayati /
hvati /
vakate /
hivu ity asya dvityasthakrahakra ca+iyate /
tena tehvyate, ehvyate iti ca abhysarpa dvidh bhavati //
____________________________________________________________________
o na || PS_6,1.65 ||
_____START JKv_6,1.65:
dhtor de ity anuvartate /
dhtor der akrasya nakra deo bhavati /
- nayati /
ama - namati /
aha - nahyati /
dhtvde ity eva, aati /
subdhtor ayam api neyate, akram icchati akryati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1260/2024
2/12/13
upasargd asamse 'pi opadeasya (*8,4.14) ity atra atvavidher vyavasthrtha dayo
dhtva kecid upadiyante /
ke punas te ? ye tath pahyante /
athav lakaa kriyate, sarve dayo opade, nr
tnandinardinakkaninthr
ndhr
varjam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.66:
dhato iti prakr
ta yat tad dhtvde iti punar dhtugrahan nivr
ttam /
tena dhtor adhtoca vakrayakrayo vali parato lopo bhavati /
div - didivn, didivsau, didivsa /
y - tam /
kny - kntam /
godhy hrak (*4,1.129) /
ghaudhera /
paceran /
yajeran /
vakrasya - jveradnuk, jradnu /
srive - sremam /
udayo bahulam (*3,3.1) iti bahulavacanc cc-vo --anunsike ca (*6,4.19) iti na
bhavati /
bali iti kim ? yyate /
knyyate /
rva lopagrahaa kim ? verapr
ktalopt prva vali lopo yath syt /
kayate kvip-ka /
lolyate - lol /
vracdnm upadeasmarthyt vali lopo na bhavati /
vr
cati /
vavr
ca ity atra api hi samprasraahaldieayor bahiragatvt prpnoti //
____________________________________________________________________
[#614]
ver apr
k tasya || PS_6,1.67 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1261/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.67:
lopa iti vartate /
ve iti kvibdayo vien anubandhn utsr
jya smnyena gr
hyante /
ver apr
ktasya lopo bhavati /
brahmabhravr
treu kvip (*6,2.87) /
brahmah /
mrah /
spr
o 'nudake kvin (*6,2.58) /
ghr
taspr
k/
tailaspr
k/
bhajo vi (*3,2.62) /
ardhabhk /
pdabhk /
turyabhk /
apr
ktasya iti kim ? vr
dr
bhy kvin darvi /
kr
gr
r
sr
jgr
bhya kvi /
jgr
vi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.68:
lopa iti vartate /
tad iha laukikena arthavat karmasdhana draavyam /
lupyate iti lopa /
halantd, yantd bantc ca drght para su ti si ity etad apr
kta hal lupyate /
halantt sulopa - rj /
tak /
ukhsrat /
paradhvat /
yantt - kumr /
gaur /
rgarav /
bantt - khav /
bahurj /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1262/2024
2/12/13
kragandhy /
halantd eva tilopa silopa ca /
tatra tilopastvat - abibhar bhavt /
bhr
o lai tipi lau bhr
mit ity abhysasya ittvam /
ajgar bhabn /
silopa-abhino 'tra acchino 'tra /
dasya repha /
halybbhya iti kim ? grma /
senan /
drght iti kim ? nikaumbi /
atikhava /
sutisi iti kim ? abhaitst /
tip sahacaritasya siabdasya grahat sico grahaa na asti /
apr
ktam iti kim ? bhinatti /
chinatti /
hali iti kim ? bibheda /
ciccheda /
atha kimartha halantt sutisin lopo vidhyate, sayogntalopena+eva siddham ? na sidhyati
/
rj, tak ity atra sayogntalopasya asiddhatvn nalopo na syt /
ukhsrat, paradhvat ity atra apadantatvd dattva ca na syt /
abhino 'tra ity atra ato roraplutdaplute (*6,1.113) ity uttva na syt /
abibhar bhavn ity atra tu rt sasya (*8,3.24) iti niyaml lopa eva na syt /
sayogntasya lope hi nalopdir na sidhyati /
rttu te na+eva lopa syd dhalas tasmd vidhyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.69:
lopa iti vartate, hal iti ca /
apr
ktam iti na adhikriyate, tath ca prvastre punar apr
ktagrahaa kr
tam /
eantt prtipadikt hrasvantc ca paro hal lupyate sa cet sambuddher bhavati /
eantt - he agne /
he vyo /
hrasvntt - he devadatta /
he nadi /
he vadhu /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1263/2024
2/12/13
he kua /
kuaabdt ato 'm (*7,1.24) iti am /
ami prva (*6,1.107) iti prvatve krte lahmtrasya makrasya lopa /
he katarat ity atra idayam addea, tatra ilope sati hrasvbhvn na asti sambuddhilopa /
egrahaam kriyate sambuddhiguabalyastvt //
____________________________________________________________________
[#615]
e chandasi bahulam || PS_6,1.70 ||
_____START JKv_6,1.70:
i ity etasya bahula chandasi viaye lopo bhavati /
y ketr /
y van /
yni ketri /
yni vanni //
____________________________________________________________________
hrasvasya piti kr
t i tuk || PS_6,1.71 ||
_____START JKv_6,1.71:
piti kr
ti parato hrasvntasya dhto tuggamo bhavati /
agnicit /
somasut /
prakr
tya /
prahr
tya /
upastutya /
hrasvasya iti kim ? lya /
grma /
piti iti kim ? kr
tam /
hr
tam /
kr
ti iti kim ? pautara /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1264/2024
2/12/13
pautama /
grmai brhmaakulam ity atra hrasvasya bahiragasya asiddhatvt tug na bhavati //
____________________________________________________________________
sahitym || PS_6,1.72 ||
_____START JKv_6,1.72:
adhikro 'yam anudtta padam ekavarjam (*6,1.158) iti yvat /
prg etasmat strd ita uttara yad vakyma sahitym ity eva tad veditavyam /
vakyati - iko yaaci (*6,1.77), dadhyatra /
madhvatra /
sahitym iti kim ? dadhi atra /
madhu atra //
____________________________________________________________________
che ca || PS_6,1.73 ||
_____START JKv_6,1.73:
____________________________________________________________________
-mo ca || PS_6,1.74 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1265/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.74:
tuk iti anuvartate, che iti ca /
o ita addiu caturvartheu vartamnasya, ma ca pratiedhavacanasya chakre
paratastuggamo bhavati /
padntd v (*6,1.76) iti vikalpe prpte nitya tuggamo bhavati /
adarthe - acchy cchy /
kriyyoge - cchdayati /
marydbhividhyo - cchyy ccyam /
ma khalv api - m cchaitst /
m cchidat /
idviiagrahaa kim ? chy, cchy /
pramchanda, pramcchanda //
____________________________________________________________________
[#616]
drght || PS_6,1.75 ||
_____START JKv_6,1.75:
che tuk iti vartate /
drght paro ya chakra tasmin prvasya tasya+eva drghasya tuggamo bhavati /
hrcchati /
mlecchati /
apaccchyate /
viccchyate //
____________________________________________________________________
padntd v || PS_6,1.76 ||
_____START JKv_6,1.76:
drght che tuk iti vartate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1266/2024
2/12/13
padntd drght paro ya chakra tasmin prvasya tasya+eva drghasya prvea nitya
prpto v tuggamo bhavati /
kucchy, kuchy /
kuvalcchy, kuvalchy /
vivajandn chadasi v tuggamo bhavati iti vaktavyam /
vivajanacchatram, vivajanachatram /
nacchy karavo 'param /
na chy karavo 'param //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.77:
aci parata iko yadeo bhavati /
dadhyatra /
madhvatra /
kartrartham /
lkr
ti /
ika plutaprvasya savarnadrghabdhanrtha yadeo vaktavya /
bho3i indram /
bho3yindram /
aci iti ca ayam adhikra saprasrac ca (*6,1.108) iti yvat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.78:
eca sthne aci parata ay av y v ity ete de yathsakhyam bhavanti /
cayanam /
lavanam /
cyaka /
lvaka /
kayete /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1267/2024
2/12/13
yayete /
vyvavaruaddhi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.79:
yo 'yam eca syne vantdea okrasya av, aukrasya v, sa yakrdau pratyaye parato
bhavati /
bbhravya /
mavya /
akavya dru /
picavya krpsa /
nvyo hrada /
vnta iti kim ? ryam icchati raiyati /
yi iti kim ? yobhym /
naubhym /
pratyaye iti kim ? goynam /
nauynam /
[#617]
gorytau chandasi /
goabdasya ytau parata chandasi visaye vntdeo vaktavya /
no mitrvaru ghr
tairgavytimukatam /
chandasi iti kim ? goyti /
adhvaparime ca /
gorytau parato vntdeo vaktavya /
gavytimtram adhvna gata //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.80:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1268/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.81:
ki ji ity etayor dhtvo yati ratyaye parata akyrthe gamyamne ekrasya aydeo niptyate /
akya ketum kayya /
akyo jetum jayya /
akyrthe iti kim ? keya ppam /
jeyo vr
ala //
____________________________________________________________________
krayyas tadarthe || PS_6,1.82 ||
_____START JKv_6,1.82:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1269/2024
2/12/13
krte dhto tadarthe krayrthe yat tasminn abhidheye yati pratyaye parata aydeo
niptyate /
krayyo gau /
krayya kambala /
krayrtha ya prasrita sa ucyate /
tadarthe iti kim ? kreya no dhnya, na ca asti krayyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.83:
bibheter dhto rapurvasya ca v ity etasy yati pratyaye parata chandasi viaye aydea
niptyate /
bhyya kilst /
vatsatar pravayy /
bhayyeti kr
tyalyuo bahulam (*3,3.113) ity apadne yat pratyaya /
bibhety asmd iti bhyyam /
pravyy iti striym eva niptanam /
anyatra praveyam ity eva bhavati /
chandasi iti kim ? bheyam praveyam /
hradayy pa upasakhynam /
hradayy pa /
hrade bhav, bhave chandasi (*4,4.110) iti yat pratyaya //
____________________________________________________________________
[#618]
eka prvaparayo || PS_6,1.84 ||
_____START JKv_6,1.84:
adhikro 'yam /
khyatyt parasya (*6,1.112) iti prg etasmt strt iti uttara yad vakymas tatra prvasya
parasya dvayor api sthne ekdeo bhavati ity etad veditavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1270/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
antdivac ca || PS_6,1.85 ||
_____START JKv_6,1.85:
eka iti vartate, prvaparayo iti ca /
eka prvaparayo (*6,1.84) iti yo 'yam ekdeo vidhyate sa prvasya antavad bhavati,
parasydivad bhavati /
yath tasynta dir v tadantarbhta tadgrahaena gr
hyate, tadvadekdeo 'pi tadgrahaena
grhyate ity eo 'tidertha /
brahmabandh ity atra brahmabandhu iti prtipadikam, iti aprtipadikam, tayo
prtipadikprtipadikayor ya ekdea sa prtipadikasya antavad bhavati, yath akyate
kartu yp prtipadikt (*4,1.1) iti svdividhi /
vr
kau ity atra subaukra asubakra, tayo subasupor ekdea supa divad bhavati, yath
akyate vaktu subanta padam iti /
varrayavidhau ayam anatdivadbhvo nisyate /
tath hi khavbhi ity atra antavadbhvbhvt ato bhisa ais (*7,1.9) iti na bhavati /
hvayate juhva iti samprasraaprvatvasya divadbhvhvt ta au ala (*7,1.34) iti na
bharvta /
asyai ava, asy ava iti vr
ddhir eci (*6,1.88) iti vr
ddhi, ea padntdati (*6,1.109) ity atra
vidhau divan na bhavati /
prvaparasamudya ekdeasya sthn, sa hi tena nivartayate /
tatra avayavayor numnika sthnitvam iti tadraya krya sthnivadbhvd aprptam ity
antdivadbhvo vidhyate //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1271/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.86:
atve tuki ca kartavye ekadeo 'siddho bhavati, siddhakrya na karoti ity artha /
asiddhavacanam dealakaapratiedhartham, utsargalakaabhvrtha ca /
ko 'sicat ity atra ea padntdati (*6,1.109) iti ekdeasya para pratydivadbhvt apadder
ia uttarasya deasya sakrasya atva prpnoti, tadasiddhatvn na bhavati /
ko 'sya, yo 'sya, ko 'smai, yo 'smai ity ekdeasya asiddhatvt ia iti atva na bhavati /
tugvidhau - adhtya, preta ity atra+ekdeasya asiddhatvt hrasvasya piti kr
ti tuk (*6,1.71) iti tug
bhavati /
samprasranasu pratiedho vaktavya /
[#619]
samprasrae - brahmahu /
samprasraaprvatvasya asiddhatvt atva na prpnoti /
au - vr
ke cchatram, vr
ke chatram /
ii - apace cchatram, apace chatram /
dguasya asiddhatvd hrasvalakao nityo 'tra tuk prpnoti, drght, padntd v (*6,1.76) iti
tugnikalpa iyate //
____________________________________________________________________
dgua || PS_6,1.87 ||
_____START JKv_6,1.87:
aci ity anuvartate /
avarnt paro yo 'c ca prvo yo 'vara tayo prvaparayo avarco sthne eko gua deo
bhavati /
tavedam /
khavendra /
mlendra /
tavehate /
khavehate /
tavodakam /
khavodakam /
tavarya /
khavarya /
tavalkra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1272/2024
2/12/13
khavalkra /
lr
krasya sthne yo 'ne yo ' tasya lapratvam iyate //
____________________________________________________________________
vr
d dhir eci || PS_6,1.88 ||
_____START JKv_6,1.88:
t iti vartate /
avart paro ya ec, eci ca prvo ya avara, tayo prvaparayo avaraico sthne vr
ddhir
ekdeo bhavati /
dguasya apavda /
brahamaiak /
khavaiak /
brahmaitikyana /
khavaitikyana /
brahmaudana /
khavaudana /
brahmaupagava /
khavaupagava //
____________________________________________________________________
ety-edhaty-hsu || PS_6,1.89 ||
_____START JKv_6,1.89:
vr
ddhir eci iti vartate, t iti ca /
tad etat ejgrahaam eter eva vieaa , na punar edhate, avyabhicrt, ha ca sambhavt /
i gatau ity etasmin dhtau eci, edha vr
ddhau ity etasmin hi ca prva yad avara tata ca
paro yo 'c, tayo prvaparyo avarco sthne vr
ddhir ekdeo bhavati /
upaiti /
upaii /
upaimi /
upaidhate /
praidhate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1273/2024
2/12/13
prahauha /
prahauh /
prahauhe /
hi dgupavdo vr
ddhir vidhyate /
etyedhatyo tu ei pararppavda /
om-o ca (*6,1.95) ity etat tu pararpa na bdhyate, yena na aprpte yo vidhir rabhyate sa
tasya bdhako bhavati iti, purastd apavd anantarn vidhn badhante iti v /
tena+iha na bhavati, upa ita upeta iti /
eci iteva, upa ita upeta /
akdhiny vr
ddhir vaktavy /
akauhi /
svdreriyor vr
ddhir vaktavy /
svairam /
svairi /
prdhohyeaiyeu vr
ddhir vaktavy /
prauha /
prauhi /
praia /
praiya /
[#620]
r
te ca tr
tysamse 'vard vr
ddhir vaktavy /
sukhena r
ta sukhrta /
dukhena r
ta dukhrta /
r
ta iti kim ? sukhena ita sukheta /
tr
ty iti kim ? paramarta /
samse iti kim ? sukhenarta /
pravatsatarakambalavasannmre vr
ddhir vaktavy /
pra - prram /
vatsatara - vatsatarram /
kambala - kambalram /
vasana - vasanram /
r
adabhy vr
ddhir vaktavy /
r
ram /
daram //
____________________________________________________________________
a ca || PS_6,1.90 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1274/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.90:
eci iti nivr
ttam /
aci ity anuvartate /
a paro yo ac, aci ca prvo ya , tayo prvaparayo aco sthne vr
ddhir ekdeo bhavati
/
aikia /
aikata /
aikiyata /
aubht /
rdhnon /
aubjt /
cakro 'dhikavidhnrtha, usi om-o ca (*6,1.95) iti pararpabdhanrtha /
ausryat /
aukryat /
h oh, tmaicchat auhyat //
____________________________________________________________________
upasargd r
t i dhtau || PS_6,1.91 ||
_____START JKv_6,1.91:
t ity eva /
avarntd upasargt r
krdau dhtau parata prvaparayo sthne vr
ddhir ekdeo bhavati /
dgupavda /
uprcchati /
prrcchati /
uprdhnoti /
upasargt iti kim ? khavarcchati /
mlarcchati /
pragat r
cchak asmd det prarcchako dea /
yatkriyyukt prdaya ta prati gatyupasargasajak iti /
r
ti iti kim ? upa ita upeta /
taparakaraam kim ? upa r
karyati uparkryati /
v supypiale (*6,1.92) iti vikalpa syt /
upasargagrahad eva dhtugrahae siddhe dhtugrahaa kalanivr
ttyartham /
r
tyaka (*6,1.128) iti hi kalyasya prakrtibhva prpnoti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1275/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
v supypiale || PS_6,1.92 ||
_____START JKv_6,1.92:
t ity eva, upasargt r
ti dhtau iti ca /
subantvayave dhtau r
krdau parata avarntt upasargt prvaparayo pialer
cryasya matena v vr
ddhir ekdeo bhavati /
uparabhyati, uprabhyati /
upalkryati, uplkryati /
r
kralr
krayo svaryavidhi iti r
ti iti lr
kro 'pi gr
hyate /
pialigrahaa pjartham, v iti hy ucyate eva //
____________________________________________________________________
[#621]
-oto 'm-aso || PS_6,1.93 ||
_____START JKv_6,1.93:
ota ami asi ca parata prvaparayo kra deo bhavati /
g paya /
g paya /
dy paya /
dy paya /
dyoabdo 'pi okrnta eva vidyate, tato 'pi para sarvanmasthna it iyate, tena
nprpty vr
ddhau ayam kro vidhyamnast bdhate /
am iti dvityaikavacana gr
hyate, as shacaryt, supi iti cdhikrt /
tena acinavam, asunavam ity atra na bhavati //
____________________________________________________________________
ei pararpam || PS_6,1.94 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1276/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.94:
t ity eva, upasargd dhtau iti ca /
avarntt upasargt edau dhtau prvaparayo pararpam ekdeo bhavati /
vr
ddhir eci (*6,1.88) ity asya apavda /
upelayati /
prelayati /
upoati /
proati /
kecit v supypiale (*6,1.92) ity anuvartyanti, tac ca vkyabhedena subdhtau vikalpa karoti /
upeakyati, upaiakyati /
upodanyati, upaudanyati /
akandhvdiu pararpa vcyam /
aka andhu akandhu /
kula a kula /
smanta keeu /
smno 'nta smanta /
anyatra smnta /
eve cniyoge pararpa vaktavyam /
iha eva iheva /
adya eva adyeva /
aniyoge iti kim ? ihaia bhava, m anyatra g /
otvohayo samse v pararpa vaktavyam /
sthla otu sthlautu, sthlotu /
bimbauh, bimboh /
samse iti kim ? tiha devadattauha paya /
emanndiu chandasi pararpa vaktavyam /
ap tv eman ap tveman /
ap tv odman ap tvodman //
____________________________________________________________________
[#622]
om-o ca || PS_6,1.95 ||
_____START JKv_6,1.95:
t ity eva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1277/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.97:
apadntt iti vartate /
akrt apadantt gue parata prvaparayo sthane pararpam ekdeo bhavati /
pacanti /
yajanti /
aka savarne drghasya apavda /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1278/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
avyakta-anukaraasya ata itau || PS_6,1.98 ||
_____START JKv_6,1.98:
avyaktam aparisphuavaram, tadanukaraa parisphuavaram eva kenacit sdr
yena
tadavyaktam anukaroti, tasya yo atabda tasmt itau prvaparayo sthne pararpam ekdeo
bhavati /
paat iti paiti /
ghaat iti ghaiti /
jaat iti jatiti /
chamit iti chamiti /
avyaktnukaraasya iti kim ? jagat iti jagaditi /
ata iti kim ? mara iti maraiti /
itau iti kim ? paat atra paadatra /
anekca iti vaktavyam /
iha m bht, rat iti raditi /
katham ghaaditi gambhramambudairnaditam iti ? dakrntam etad anukaraa draavyam //
____________________________________________________________________
[#623]
na mreitasya anatyasya tu v || PS_6,1.99 ||
_____START JKv_6,1.99:
avyaktnukaraasya mreitasya yo atabda itau tasya pararpa na bhavati, tasya yo
'ntyastakrastasya v bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1279/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.101:
aka savare aci parata prvaparayo sthne drgha ekdeo bhavati /
dagram /
dadhndra /
madhdake /
hotr
ya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1280/2024
2/12/13
lr
ti lr
v vaktavyam /
lti savare parato lr
v bhavati iti vaktavyam /
hotr
lr
kra hotlr
kra /
hotr
kra /
r
kralr
krayo savarsajvidhir ukta /
drghapake tu samudyntaratamasya lr
varasya drghasya abhvt r
kra kriyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.102:
aka iti drgha iti vartate /
prathamabdo vibhaktiviee rha, tatshacaryd dvity 'pi pratham iti ukt /
tasy prathamy dvityy ca vibhaktau aci aka prvaparayo sthne
prvasavaradrgha ekdeo bhavati /
agn /
vy /
vr
k /
plak /
vr
kn /
plakn /
ato gue (*6,1.97) iti yadakre pararpa tat aka savare drghatvam eva bdhate, na tu
prvasavarnadrghatvam, purastd apavda anantarn vidhn bdhante na+uttart iti /
aci ity eva, vr
ka /
plaka /
aka ity eva, nvau /
prvasavarnagrahaa kim ? agn ity atra pake parasavaro m bht /
drghagrahaa kim ? trimtre sthnini trimtrdeanivr
ttyartham //
____________________________________________________________________
[#624]
tasmc chaso na pusi || PS_6,1.103 ||
_____START JKv_6,1.103:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1281/2024
2/12/13
hartr
n/
aakn /
ahakn /
ahakn /
sthrn /
ararakn paya /
sarva ete puligaviia svrtha pratipdayanti /
iha tu caceva cac, lummanuye iti kano lupi kr
te lupi yuktavad vyaktivacane (*1,2.5) iti puso
'pi strligata, tena natva na bhavati, cac paya, vadhrik paya iti /
tasmt iti kim ? etcarato g paya /
sa iti kim /
vr
k /
plak /
pusi iti kim ? dhen /
bahv /
kumar //
____________________________________________________________________
nd ici || PS_6,1.104 ||
_____START JKv_6,1.104:
avart ici prvasavaradrgho na bhavati /
vr
kau /
plakau khave /
kue /
t iti kim ? agn /
ici iti kim ? vr
k //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1282/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.105:
drght jasi ici ca parata prvasavaradrgha na bhavati /
kumryau /
kumrya /
brahmabandhvau /
brahmabandhva //
____________________________________________________________________
v chandasi || PS_6,1.106 ||
_____START JKv_6,1.106:
drght chandasi viaye jasi ca ici ca parato v prvasavarnadrgho na bhavati /
mrutcatasra pi /
mrutyacatasra piya /
vrh /
upnah /
vrhyau /
upnahyau //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.107:
aka ity eva /
ami paratoaka prvaparayo sthne prvarupam ekdeo bhavati /
vr
kam /
plakam /
agnim /
vyum /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1283/2024
2/12/13
prvagrahaam kim ? prva eva yath syt, prvasavaro 'ntaratamo m bht iti, kumrm ity
atra hi trimtra syt /
v chandasi (*6,1.106) ity eva, am ca, amya ca /
gaur ca, gaurya ca //
____________________________________________________________________
[#625]
samprasrac ca || PS_6,1.108 ||
_____START JKv_6,1.108:
prva ity eva /
samprasrat aci parata prvaparayo sthne prvarpam ekdeo bhavati /
yaji - iam /
vapi - uptam /
grahi - gr
htam /
samprasaraavidhnasmarthyt vigr
htasya ravae prpte prvatva vidhyate /
v chandasi (*6,1.106) ity eva, mitro no atra varuo yajyamna /
paraprvatvavidhne satyarthavat samprasraavidhnam iti ia ity evam diu prvatvabhve
yadeo bhavatyeva /
antarage ca aci ir
trtha vacanam iti bhye pact sannipatite prvatva na bhavati /
akahvau /
akahvartham //
____________________________________________________________________
1284/2024
2/12/13
madhvatra /
padntt iti kim ? cayanam /
lavanam /
ati iti im /
vyo iti /
bhno iti /
vyaviti /
bhnaviti /
taparakaraam iti kim ? vyavyhi //
____________________________________________________________________
asiaso ca || PS_6,1.110 ||
_____START JKv_6,1.110:
ea iti vartate, ati iti ca /
ea uttarayo asiaso ati parata prvaparayo sthne prvarpam ekdeo bhavati /
agner gacchati /
vyor gacchati /
agne svam /
vyo svam /
apadntrtha rambha //
____________________________________________________________________
r
t a ut || PS_6,1.111 ||
_____START JKv_6,1.111:
asiaso ity eva /
r
krntd uttarayo siaso ati parata prvaparayo ukra ekdeo bhavati /
hotur gacchati /
hotu svam /
dvayo ahnirdiayo sthne ya sa labhate 'nyataravyapadea iti ura rapara (*1,1.51) iti
raparatvam atra kr
tv rt sasya (*8,2.24) iti salopa kartavya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1285/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.112:
asiaso iti vartate, ut iti ca /
khyatyt iti khiabdakhabdayo tiabdatabdayo ca kr
tayadeayor ida grahaa,
tbhy parasya asiaso ata ukrdeo bhavati /
sakhyurgacchati /
sakhyu svam /
patyurgacchati /
patyu svam /
khabdasya+udharaam - saha khena vartate iti sakha, tam icchati iti kyac sakhyati /
sakha yate kvip sakh, tasya asiaso sakhyu iti /
[#626]
tabdasya api - lnam icchati lnyati, lnyate kvipi lupte, lnyur gcchati /
lnyu svam /
nihnatva prvatrsiddham (*8,2.1) ity asiddham /
vikr
tanirded eva iha na bhavati, atisakher gacchati, senpater gacchati iti /
sakhiabdasya kevalasya ghisaj pratiidhyate, na tadantasya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.113:
ati, ut iti vartate /
akrd aplutd uttarasya ro rephasya ukrnubandhaviiasya akre 'plute parata ukrdeo
bhavati /
vr
ko 'tra /
plako 'tra /
bho-bhago-agho-aprvasya yo 'i (*8,3.17) ity asmin prpte utva vidhyate /
rutvam api rayt prvatra asiddham (*8,2.1) iti asiddha na bhavati /
ata iti kim ? agnir atra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1286/2024
2/12/13
taparakaraa kim ? vr
k atra /
snubandhagrahaa kim ? svaratra /
prtaratra /
ati ity eva, vr
ka iha /
tasya api taparatvd atra na bhavati /
vr
ka rita /
alutt iti kim ? susrot3atra nvasi /
aplute iti kim ? tihatu paya a3cvin /
atra plutasya asiddhatvt utva prpnoti iti aplutd aplute iti ucyate //
____________________________________________________________________
hai ca || PS_6,1.114 ||
_____START JKv_6,1.114:
hai ca parata ata uttarasya rorukrdeo bhavati /
puruo yti /
puruo hasati /
puruo dadti //
____________________________________________________________________
prakr
t y 'ntapdam avyapare || PS_6,1.115 ||
_____START JKv_6,1.115:
eo 'ti (*6,1.109) ity eva /
ea iti yat pacamyantam anuvartate, tadarthd iha prathamnta bhavati /
prakr
ti iti svabhva kraam v 'bhidhyate /
antar iti avyayam adhikaranabhta madhyam cae /
pdaabdena ca r
kpdasya+eva grahaam iyate, na tu lokapadasya /
avakrayakrapare ati parata e prakr
ty bhavati /
svabhvena avatihate kratman v bhavati, na vikram padyate /
tau cen nimittakryiau antapdamr
kpdamadhye bhavata /
te agre avamyujan /
te asmijavamdadhu /
upaprayanto adhvaram /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1287/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#627]
avyd-avadyd-avakramur-avrata-ayam-avantv-avasyusu ca || PS_6,1.116 ||
_____START JKv_6,1.116:
avyt avadyt avakramu avrata ayam avantu avasyu ity eteu vakra-yakrapare 'py ati
parata antapdam e prakr
ty bhavati /
agni prathamo vasubhirno avyt /
mitramaho avadyt /
m ivso avakr
amu /
te no avrat /
atadhro aya mai /
te no avantu pitara /
kuikso avasyava //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.117:
uraabda eanta yajui viaye ati rakr
ty bhavati /
uro antarikam /
apare yajuyuro iti stra pahanti, ukrntam uruabda sambuddhyantam adhyate, te idam
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1288/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
po-juao-vr
o-varihe 'mbe 'mble 'mbikeprve || PS_6,1.118 ||
_____START JKv_6,1.118:
yajui ity eva /
po juo vr
o varihe ity ete abd ambe amble ity etau ca yvambike abdt prvau
yajui pahitau te ati parata prakr
ty bhavanti /
po asmn mtara undhayantu /
juao apturjyasya /
vr
o aubhy gabhastipta /
vaihe adhi nke /
ambe amblyambike yajudamdr
am eva pahyate /
asmd eva niptant ambrthanadyor hrasva (*7,6.107) iti hrasvatva na bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.119:
agaabde ya e taddau ckre ya prva sa yajusi viaye ati prakr
ty bhavati /
aindra pro age age addhyat /
aindra pro age age niddhyat /
aindra pro age age arociam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1289/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.120:
yajui ity eva /
anudtte ca ati kavargadhakrapare parato yajusi viaye e prakr
ty bhavati /
aya so agni /
aya so adhvara /
anudtte iti kim ? adhogre /
agraabda dyudtto niptyate /
kudhapare iti kim ? so 'yam agni sahasriya //
____________________________________________________________________
[#628]
avapathsi ca || PS_6,1.121 ||
_____START JKv_6,1.121:
yajui ity eva /
anudtte iti caabdena anukr
yate /
avapathabde 'nudtte akrdau parato yajui viaye e prakr
ty bhavati /
tr rudrebhyo avapath /
vaper lai thsi ti-atia (*8,1.28) iti nightena anudttatvam /
anudtte ity eva, yadrudrebhyo 'vapath /
niptair yad-yadi-hanta iti nighta pratiidhyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.122:
sarvatra chandasi bhy ca ati parato go e prakr
ty bhavati vibh /
go 'gram, go agram /
chandasi - apaavo v anye goavebhya paavo goavn //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1290/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.123:
ati iti nivr
ttam /
aci ity etat tv anuvartata eva /
aci parata go sphoyanasya cryasya matena ava deo bhavati /
gavgram, go 'gram /
gavjinam, go 'jinam /
gavau danam, gavodanam /
gavoram, gavuram /
dyudtta ca ayam deo niptyate, sa niptanasvaro bahuvrhau prakr
tisvaravidhne bhavati /
gva agram asya gavgra iti /
anyatra tu samsnta-udttatvena bdhyate /
sphoyanagrahaa pjrtha, vibh ity eva hi vartate /
vyavasthitavibh iya, tena gavka ity atra nityam ava bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.124:
indraabdasthe aci parato gornityam ava deo bhavati /
gavendra /
gavendrayajasvara //
____________________________________________________________________
pluta-pragr
h y aci || PS_6,1.125 ||
_____START JKv_6,1.125:
plut ca pragr
hy ca aci prakr
ty bhavanti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1291/2024
2/12/13
devadatta3atra nv asi /
yajadatta3idam naya /
rayd atra pluta siddha /
pragr
hy - agn iti /
vy iti /
khave iti /
mle iti /
aci ity anuvartamne punar ajgrahaam deanimittasya aci parigrahrtham /
tena+iha na bhavati, jnu u asya rujati jnvasya rujati /
pragr
hyd ukrt parasya akrasya savaradrghatva pratyanimittatvd atra prakr
tibhvo na
bhavati /
nityagrahaam iha anuvartate /
plutapragr
hy nityam ayam eva prakr
tibhvo yath syd, iko 'savare kalyasya hrasva
ca (*6,1.127) ity etan m bht iti //
____________________________________________________________________
[#629]
o 'nunsika chandasi || PS_6,1.126 ||
_____START JKv_6,1.126:
o 'ci parata sahity chandasi viaye 'nunsikdeo bhavati, sa ca prakr
ty bhavati /
abhra au apa /
gabhra au ugraputre jighsata /
kecid o 'nunsika chandasi bahulam ity adhyate /
tena+iha na bhavati, indro bhubhymtarat /
atarat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.127:
iko 'savarne aci parata kalyasya cryasya matena prakr
ty bhavanti, hrasva ca tasya ika
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1292/2024
2/12/13
sthne bhavati /
dadhi atra, dadhyatra /
madhu atra, madhvatra /
kumri atra, kumryatra /
kiori atra, kioryatra /
ika iti kim ? khavendra /
asavare iti kim /
kumrndra /
kalyasya grahaa pjrtham /
rambhasmarthyd eva hi yadeena saha vikalpa siddha /
sinnityasamsayo kalapratiedho vaktavya /
siti - aya te yonir r
tviya /
nityasamse - vykaranam /
kumryartham /
akdiu chandasi prakr
tibhvamtra vaktavyam /
ako hirayaya /
k imare piagil /
path agaman //
____________________________________________________________________
r
t y aka || PS_6,1.128 ||
_____START JKv_6,1.128:
kalyasya hrasva ca ity etad anuvartate /
r
kre parata klyasya cryasya matena aka prakr
ty bhavanti hrasva ca tasyaka sthne
bhavati /
khava r
ya /
mla r
ya /
kumri r
ya /
hotr
r
ya /
r
ti iti kim ? khavendra /
aka iti kim /
vr
kvr
ya /
savarrthamanigartha ca vacanam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1293/2024
2/12/13
aplutavad-upasthite || PS_6,1.129 ||
_____START JKv_6,1.129:
upasthita nma anra atikaraa, samudyd avacchidya pada yena svarpe
'vasthpyate /
tasmin parata pluta aplutavad bhavati /
plutakrya prakr
tibhva na karoti /
suloka3 iti suloketi /
sumagala3 iti sumagaleti /
vatkaraa kim ? apluta iti ucyamne pluta eva pratiidyate /
tatra ko doa ? pragr
hyraye prakr
tibhve plutasya ravaa na syt, agn3 iti, vy3 iti //
____________________________________________________________________
[#630]
3 ckravarmaasya || PS_6,1.130 ||
_____START JKv_6,1.130:
3kra pluto 'ci parata ckravarmaasya cryasya matena plutavad bhavati /
astu htyabrtm, astu h3 ity abrtm /
cinu hdam /
cinu h3 idam /
ckravarmaagrahaam vikalprtham, tadupasthite nivr
ttyartham anupasthite prptyartham ity
ubhayatravibh iyam /
krd anyatra apy ayam aplutavadbhva iyate /
va3 iyam vaeyam //
____________________________________________________________________
diva ut || PS_6,1.131 ||
_____START JKv_6,1.131:
ea padntd ati (*6,1.109) ity ata padagrahaam anuvartate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1294/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.132:
etattadau yvakakrau nasamse na vartate tayor ya suabda, ka ca tayo suabda ?
ya tadarthena sambaddha, tasya sahity viaye hali parato lopo bhavati /
ea dadti /
sa dadti /
ea bhukte /
sa bhukte /
etattado iti ki ? yo dadti /
yo bhukte /
sugrahaa kim ? etau gvau carata /
ako iti kim ? eako dadti /
sako dadti /
tanmadhyapatitastadgrahaena gr
hyate iti rpabhede 'pi skackvetattadv eva bhavata /
anasamse iti kim ? aneo dadti /
aso dadti /
uttarapadrthapradhnatvnnasamsasya etattador eva atra sambaddha suabda /
hali iti kim ? eo 'tra so 'tra //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1295/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.133:
sya ity etasya chandasi hali parata bahula sorlopo bhavati /
uta sya vj kipai turayati grvy baddho api kaka sani /
ea sya te pavata indra soma /
na ca bhavati, yatra syo nipatet //
____________________________________________________________________
[#631]
so 'ci lope cet pdapraam || PS_6,1.134 ||
_____START JKv_6,1.134:
sa ity etasya aci parata sulopo bhavati, lope sati cet pda pryate /
sedu rj kayate caranm /
sauadhr anurudhyase /
lope cet pdapraam iti kim ? sa iva vyghro bhavet /
aci iti vaspartham /
pdagrahaena atra lokapdasya api grahaa kecid icchanti, tena+ida siddha bhavati /
saia darath rma saia rj yudhihira /
saia karo mahtyg sai bhmo mahbala //
____________________________________________________________________
su kt prva || PS_6,1.135 ||
_____START JKv_6,1.135:
adhikro 'yam praskaraprabhr
tn ca sajym (*6,1.175) iti yvat /
ita uttara yad vakymastatra su iti , kt prva iti ca+etad adhikr
ta veditavyam /
vakyati - samparyupebhya karotaubhae (*6,1.137) /
saskart /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1296/2024
2/12/13
saskartum /
saskartavyam /
kt prvagrahaa suo 'bhaktatvajpanrtham /
tath hi saskr
a, saskriyate iti sayogdilakaau iguau na bhavata /
tiatia (*8,1.18) iti nighto 'pi tarhi na prpnoti, su vyavahitatvt ? svaravidhau vyajanam
avidyamnavat iti vacann na asti vyavadhnam sacaskaratu, sacaskaru iti gua katham
? tanmadhyapatitastadgrahaena gr
hyate iti /
sayogopadhagrahaa ca r
taca sayogder gua (*7,4.10) ity atra kartavyam /
itkaraa sustusvajm ity atra vieartham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.136:
avyavye, abhysavyavye api su kt prva bhavati /
saskarot /
samaskrt /
sacaskara /
paricaskra /
kimartha punar idam ucyate, prvam dhtur upasargea yujyate iti tatra dhtpasargayo
karyam antaragam iti prva su kriyate pacd aabhysau ? abhakta ca su ity uktam, tata
sakrd uttarvaabhysau anie dee sytm /
etasmis tu satyata eva vacant kr
tayor aabhysayo tadvyavye api su kt prva kriyate iti
siddham ia bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.137:
sam pari upa ity etebhya bhuarthe karotau parata su kt prvo bhavati /
saskart /
saskartum /
saskartavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1297/2024
2/12/13
atra sapukn satvam iti samo makrasya sakra, prvasya ckrasya anunsika /
parikart /
parikartum /
parikartavyam /
sustusvajm iti atvam /
upaskart /
upaskartum /
upaskartavyam /
bhae iti kim ? upakaroti /
samprvasya kvacid abhae 'pi suiyate, saskr
tamannam iti //
____________________________________________________________________
[#632]
samavye ca || PS_6,1.138 ||
_____START JKv_6,1.138:
samavya samudya, tasmi crthe karotau samparyupebhya kt prva sugamo
bhavati /
tatra na saskr
tam /
tatra na parikr
tam /
tatra na upaskr
tam /
samuditam ity artha //
____________________________________________________________________
upt pratiyatna-vaikr
t a-vkya-adhyhresu || PS_6,1.139 ||
_____START JKv_6,1.139:
sato guntardhnamdhikyya vr
ddhasya v tdavasthyya samh pratiyatna /
vikr
tam eva vaikr
tam /
prajditvda /
gamyamnrthasya vkyasya svarpea+updna vkyasya adhyhra /
etev artheu gamyamnesu karotau dhtau parata upt su kt prva bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1298/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.140:
upt ity eva /
upd uttarasmin kiratau dhtau lavanaviaye sut kat prva bhavati /
upaskra madrak lunanti /
upaskra kmrak lunanti /
vikipya lunanti ity artha /
amulatra vaktavya /
lavane iti kim ? upakirati devadatta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.141:
kiratau ity eva /
upt prate ca uttarasmin kiratau su kt prva bhavati hisay viaye /
upaskra ha te vr
ala bhyt /
pratiskra ha te vr
ala bhyt /
tath te vr
ala vikepo bhyt yath hismanubadhnti ity artha /
hisym iti kim /
pratikram //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1299/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.142:
kiratau ity eva /
apt uttarasmin kiratau catupcchakuniu yadlekhana tasmin visaye sut kt prva bhavati /
apaskirate vr
abho hr
a /
apaskirate kukkuo bhakyrth /
apaskirate v rayrth /
likhya vikipati ity artha /
catupcchakuniu iti kim ? apakirati devadatta /
harajvikkulyakaraev iti vaktavyam /
[#633]
iha m bht, apakirati v odanapiamita /
harajvikkulyakaraev eva kirater tmanepadasya+upasakhynam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.143:
kustumburi iti su niptyate jti ced bhavati /
kustumbururnmauadhijti dhnyakam /
tatphalny api kusumburui stranirdee napusakamavivakitam /
jti iti kim ? kutsitni tumburi kutumburi /
tumburuabdena tindukphalny ucyante, samsena te kuts //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1300/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.144:
aparspar iti su niptyate kriystatye gamyamne /
aparaspar srth gacchanti /
santatamavicchedena gacchanti ity artha /
kriystatye iti kim ? aparapar srth gacchanti /
apare ca pare ca sakr
deva gacchanti ity artha /
na atra gamanasya statyaprabandho vivakita /
kim ida statyam iti ? satatasya bhva statyam /
katha satatam ? samastate vikalpena makralopo vidhyate /
lumpedavayama kutye tukmamanasorapi /
samo v hitatatayormsasya paciyughao //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.145:
gopadam iti su niptyate, tasya ca atva sevite asevite pramne ca viaye /
gopado dea /
gva padyante yasmin dee sa gobhi sevito deo gopada ity ucyate /
asevite - agopadny arayni /
asevite gopadaabdo na sambhavati ity agopadaabdrtha niptanam /
yady eva na artha etena, gopadapratiedhd agopada bhavisyati ? satyam etat, yatra tu
sevitaprasago 'sti tatra+eva syd agopadam iti, yatra tvatyantsambhava eva tatra na syt,
agopadnyarayni iti ? asevitagrahat tatra api bhavati /
yni hi mahntyarani yeu gavm atyantsambhavas tny evam ucyante /
prame - gospadamtra ketram /
gopadapra vr
o deva /
na atra gopada svrthapratipdanrtham updyate, ki tarhi, ketrasya vr
e ca
paricchettumiyattm /
sevitsevitapramesu iti kim ? go padam gopadam //
____________________________________________________________________
[#634]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1301/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.146:
tmaypanya sthna pratih, tasym spadam iti su niptyate /
spadam anena labdham /
pratithym iti kim ? padt padam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.147:
anityatay viayabhtay adbhutatvam iha upalakyate, tasminn carya niptyate /
careri cgurau iti yatpratyaye kr
te niptant su /
carya yadi sa bhujta /
carya yadi so 'dhyta /
citram adbhutam ity artha /
anitye iti kim ? carya karma obhanam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.148:
kutsita varca varcaskam annamalam, tasminn abhidheye 'vaskara iti niptyate /
avaprvasya kirate karmai r
dorap (*3,3.57) ityap, niptanp su /
avakryate ity avaskaro 'nnamalam, tatsambandht deo 'pi tath+ucyate /
varcaske iti kim ? avakara //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1302/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.149:
apaskara iti niptyate rathga ced bhavati /
apaprvt kirate r
dorap (*6,6.57) ityap, niptant su /
apaskaro rathvayava /
rathgam iti kim ? apakara //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.150:
vikira iti kirate viprvasya ig-upadha-j-pr-kira ka (*3,1.135) iti kapratyaye vihite su
niptyate ukuni ced bhavati /
vikiraabdbhidheyo v akunir bhavati /
sarve akunayo bhaky vikir kukkudr
te /
vikiro v akunau iti va grahad eva suvikalpe siddhe vikiragrahaam iha tasya api akuner
anyatra prayogo ma bht //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.151:
candraabde uttarapade hrasvt para sugamo bhavati mantravisaye /
sucandra yumn /
hrasvt iti kim ? srycandramasviva /
mantre iti kim ? sucandr paurams /
uttarapada samsa eva bhavati iti prasiddham, tata iha na bhavati, ukramasi, candramasi //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1303/2024
2/12/13
[#635]
pratikaa ca kae || PS_6,1.152 ||
_____START JKv_6,1.152:
kaa gatisanayo ity etasya dhto pratiprvasya pacdyaci kr
te su niptyate, tasya+eva
atvam /
grmamadya pravekymi bhava me tva pratikaa /
vrtpurua, sahya, puroyy v pratikaa ity abhidhyate /
kae iti kim /
pratigata ka pratikao 'va /
atra yady api kaer eva kaabda, tath api kaer iti dhtor updna tadupasargasya prate
pratipattyartham /
tena dhtvantaropasargn na bhavati //
____________________________________________________________________
praskava-haricandrv r
|| PS_6,1.153 ||
_____START JKv_6,1.153:
praskava haricandra iti su niptyate r
ced abhidheyau bhavata /
praskava r
i /
haricandra r
i /
haricandragrahaam amantrrtham /
r
iti kim ? prakavo dea /
haricandro mavaka //
____________________________________________________________________
maskaramaskariau veuparivrjakayo || PS_6,1.154 ||
_____START JKv_6,1.154:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1304/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.155:
kstra ajastunda ity etau abdau niptyete nagare 'bhidheye /
attramasya, ajasyeva tundamasya iti vyutpattireva kriyate, nagara tu vcyam etayo /
kstra nma nagara /
ajastunda nma nagaram /
nagare iti kim ? ktram /
ajatunadam //
____________________________________________________________________
kraskaro vr
k a || PS_6,1.156 ||
_____START JKv_6,1.156:
kraskara iti su niptyate vrka ced bhavati /
kra karoti iti divvibhniprabhbhskarnta iti apratyaya /
kraskaro vr
ka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1305/2024
2/12/13
vr
ka iti kim ? krakara /
kecid ida ndhyate, praskaraprabhr
tiveva kraskaro vr
ka iti pahanti //
____________________________________________________________________
[#636]
praskaraprabhr
t ni ca sajym || PS_6,1.157 ||
_____START JKv_6,1.157:
praskaraprabhr
tni ca abdarpi niptyante sajy viaye /
praskaro dea /
kraskaro vr
ka /
rathasp nad /
kiku pramam /
kikindh guh /
tadbr
hato karapatyocoradevatayo su talopa ca /
taskaracora /
vr
haspatidevat /
coradevatayo iti kim ? tatkara /
br
hatpati /
sajgrahad updhiparigrahe siddhe gae coradevatgrahaa prapacrtham /
prttumpatau gavi kartari /
tumpatau dhtau praabdt para su bhavati gavi kartari /
prastumpati gau /
gavi iti kim ? pratumpati vanaspati /
praskaraprabhr
tirkr
tigaa /
avihitalakaa su praskaraprabhr
tiu draavya /
pryacittam /
pryacitti /
yad ukta pryasya citicittayo suaskro v iti tat sagr
hta bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1306/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.158:
paribh+iyam svaravidhiviay /
yatra anya svara udtta svarito v vidhyate, tatra anudtta padam eka varjayitv bhavati
ity etad upasthita draavyam /
anudttckam anudttam /
ka punar eko varjyate ? yasya asau svaro vidhyate /
vakyati - dhto (*6,1.162) anta udtto bhavati /
gopyati /
dhpyati /
dhtor antyam aca varjayitv pariiam anudtta bhavati /
dhtusvara nvaro bdhate /
lunti /
punti /
nvara tassvara /
lunta /
punta /
tassvaramsvara /
luntastarm /
puntastarm /
gamasya vikrasya prakr
te pratyayasya ca /
pr
thakvaranivr
ttyartham ekavarja padasvara //
gamasya - cituranuuhormudtta (*7,1.98) /
catvra /
anavha /
gamasvara prakr
tisvara bdhate /
vikrasya - asthani, dadhani ity anasvara prakr
tisvara bdhate /
prakr
te - gopyati /
dhpyati /
prakr
tisvara pratyayasvara bdhate /
pratyayasya - kartavyam /
hartavyam /
pratyayasvara prakr
te svarasya bdhaka /
paranityntaragpavdai svarair vyvasth satiiena ca /
yo hi yasmin sati iyate sa tasya bdhako bhavati /
tath hi - gopyati ity atra dhtusvarpavda pratyayasvara, tena+eva dhtusvarea
pratyayntasya dhto satiiatvd bdhyate /
krottarsagaputra ity atra ca samsasvarpavdo bahuvrihisvara satiiena
samsntodttatvena vdhyate /
vikaraasvaras tu satiio 'pi srvadhtukasvara na bdhate /
lunta iti tasa eva svaro bhavati /
vibhaktisvarnnasvaro balyn iti vaktavyam /
atisra ity atra tisr
bhyo jasa (*6,1.166) iti satiio 'pi vibhaktisvaro nasvarea bdhyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1307/2024
2/12/13
[#637]
vibhaktinimittasvarc ca nasvaro balyn iti vaktavyam /
acatvra, ananvha iti /
yasya vibhaktir nimittamma, tasya yad udttatva tanaprasvarea bdyate /
padagrahana kim ? devadatta gmabhyja uklm iti vkye hi pratipada svarapr
thag
bhavati /
parimrtha ca+ida padagrahaam paddhikrasya nivr
tti karoti /
tena prg eva padavyapadet svaravidhisamaklem eva iasya anudttatva bhavati /
tath ca kuvaly vikra kauvalam ity atra anudttdilakao ' siddho bhavati /
tath garbhiabda ca anudttdilakaasya ao bdhanartha bhikdiu pahyate /
kuvalagarbhaabdau dyudttau //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.159:
karater dhtor kravata ca ghaantasynta udtto bhavati /
kara /
pka /
tyga /
rga /
dya /
dhya /
nitydirnityam (*6,1.197) ity asya apavda /
kara iti vikr
tanirdea kr
ater nivr
ttyartha /
tauddikasya ghaantasya kara ity dyudtta eva bhavati //
____________________________________________________________________
ucchdn ca || PS_6,1.160 ||
_____START JKv_6,1.160:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1308/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#638]
anudttasya ca yatra+udttalopa || PS_6,1.161 ||
_____START JKv_6,1.161:
udtta iti vartate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1309/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
dhto || PS_6,1.162 ||
_____START JKv_6,1.162:
anta ity eva /
dhtor anta udtto bhavati /
pacati /
pahati /
roti /
gopyati /
yti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1310/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
cita || PS_6,1.163 ||
_____START JKv_6,1.163:
cito 'nta udtto bhavati /
bhaja-bhsa-mido ghurac (*3,2.161) bhaguram /
bhsuram /
meduram /
gastya-kauinayayor agasti-kuinac (*2,4.70) /
kuin /
citi pratyaye prakr
tipratyayasamudyasya anta udtta iyate /
bahupau /
uccakai //
____________________________________________________________________
taddhitasya || PS_6,1.164 ||
_____START JKv_6,1.164:
cita ity eva /
citas taddhitasya anta udtto bhavati /
gotre kuja-dibhya cpha (*4,1.98) - kaujyan /
maujyan /
kim artham idam ? param api itsvara bdhitv 'ntodttatvam eva yath syd iti //
____________________________________________________________________
kita || PS_6,1.165 ||
_____START JKv_6,1.165:
taddhitasya ity eva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1311/2024
2/12/13
[#639]
tisr
b hyo jasa || PS_6,1.166 ||
_____START JKv_6,1.166:
tisr
bhya uttarasya jaso 'nta udtto bhavati /
tisrastihanti /
udtta-svaritayor yaa svarito 'nudttasya (*8,2.4) ity asya apavda /
asi udttayao hal-prvt (*6,1.174) iti siddhe 'nyatra bahuvacane atricaturbhyo haldi
(*6,1.179) iti vidhnt jas eva labhyate iti jasgrahaam upasamastrtham eke icchanti atitistrau ity
atra svaro m bht iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.167:
catura asi parato 'nta udtto bhavati /
catura paya /
catasrdee dyudttaniptand yadeasya ca prvavidhau sthnivattvd aya svaro na
bhavati catasra paya iti //
____________________________________________________________________
sv eka-acas tr
t y-dir vibhakti || PS_6,1.168 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1312/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.168:
sau iti saptambahuvacanasya suabdasya grahaam /
tatra sau ya ekc tasmat par tr
tydir vibhaktir udtt bhavati /
vc /
vgbhym /
vgbhi /
vgbhya /
yt /
ydbhym /
ydbhi /
sau iti kim ? rj /
raje /
ekca iti kim ? hari /
gari /
rjasu /
tr
tydi iti kim ? vcau /
vca /
vibhakti iti kim ? vktar /
vktam /
saptambahuvacanasya grahad iha na bhavati tvay, tvayi iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.169:
ekca iti vartate, tr
tydir vibhaktir iti ca /
nityaabda svaryate, tena nitydhikravihita samsa paryudasyate /
nityasamsd anyatrnityasamse yad uttarapadam antodttam ekcca tasmt par tr
tydir
vibhaktir anyatarasym udtt bhavati /
paramavca, paramavc /
paramavce, paramavce /
paramatvac, parmatvac /
paramatvace, paramatvace /
yad vibhaktir udtt na bhavati, tad samsntodttatvam eva /
antodttt iti kim ? avc /
suvc /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1313/2024
2/12/13
sutvac /
tatpuruo 'yam /
tatra tatpurue tulyrtha-tr
ty-saptamy-upamna. avyayaya (*6,-2.2.) iti prvapadaprakr
tisvara /
uttarapadagrahaam ekctvena+uttarapada vieayitum, anyath hi samsavieaam etat
syt /
tatra una rka, vorj ity atra+eva aya vidhi syt /
anityasamse iti kim /
agnicit /
somasut upapadam ati (*2,2.19) ity aya nitydhikre samso vidhyate /
tatra gatikraka-upapadt kr
t (*6,2.139) ity uttarapadaprakr
tisvarena citabda udtta /
yas tu vigrahbhvena nityasamsas tatra bhavaty eva vikalpa, avc brhmaena, subc
brhmaena iti /
bahuvrhau nasubhym (*6,2.172) ity uttarapadnta-udttatva bhavati //
____________________________________________________________________
[#640]
ace chandasy asarvanmasthnam || PS_6,1.170 ||
_____START JKv_6,1.170:
ace par asarvanmasthnavibhaktir udtt bhavati chandasi viaye /
indro dadhco asthabhi /
cau iti prvapadntodttatva prptam /
tr
tydi iti vartamnen aso 'pi parigrahrtham asarvanmasthnagrahaam /
iha api yath syt, pratco bhn pratibhagdhyem iti //
____________________________________________________________________
-ida-paddy-ap-pum-rai-dyubhya || PS_6,1.171 ||
_____START JKv_6,1.171:
idam paddi ap pum rai div ity etebhyo 'sarvanmasthnavibhaktir udtt bhavati /
- praauha /
prahauh /
hyupadhgrahaa kartavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1314/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.172:
aano drghntd asarvanmasthnavibhaktir udtt bhavati /
abhi /
abhya /
asu /
ghr
tdipht aanabdo 'ntodtta, tatra jaly upottamam (*6,1.180) ity asya apavdo vibhaktir
eva+udttatva vidhyate /
drght iti kim ? aasu prakrameu brhmao 'gnndadhta /
idam eva drghagrahaam aana ttvavikalpa jpayati, kr
ttvasya ca asaj jpayati /
anyath hy tvapake svako 'ana /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1315/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#641]
atur anumo nady-aj-d || PS_6,1.173 ||
_____START JKv_6,1.173:
adntodttt iti vartate /
anum ya atr
pratyayas tadantt par nad ajdir vibhaktir asarvanmasthnam udtt bhavati /
tudat /
nudat /
lunat /
punat /
tudat /
lunat /
punat /
anuma /
iti kim ? tudant /
nudant /
atra apy upadet iti lasrvadhtukd anudttatve ekdea, tasya ekdea udttena+udtta
(*8,2.5) ity udttatvam , tasya prvatra asiddhatvam na+iyate iti atrantam antodtta bhavati /
nadyajd iti kim ? tudadbhym /
nudadbhym /
tudadbhi /
antodttt ity eva, dadat /
dadhata /
abhyastnm di (*6,1.189) ity dyudttav etau /
br
hanmahator upasakhynam /
br
hat /
mahat /
br
hat /
mahat //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1316/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.174:
udttasthne yo ya halaprvas tasmt par nad ajdir y asarvanmavidbhaktir udtt bhavati
/
kartr /
hartr /
pralavitr /
prasavitr /
kartr /
hartr /
pralavitr /
prasavitr /
tr
jant ete 'ntodtt /
udttagrahaa kim ? kartr /
hartr /
kartr /
hartr /
tr
nnanto 'yam dyudtta /
halprvt iti kim ? bahutitav brhmay /
nakragrahaa kartavyam /
vkpatn iya kany //
____________________________________________________________________
na+u-dhtvo || PS_6,1.175 ||
_____START JKv_6,1.175:
o dhto ca ya udttaya halaprva, tasmt par tr
tydir vibhaktir na+udtt bhavati /
brahmabandhv /
brahmabandhve /
vrabandhv /
vrabandhve /
pratyayasvarea udtta /
tena saha ya ekdea so 'py udtta iti udttayavakra, tasmd udttatve pratiiddhe
udttasvaritayor yaa svarito 'nudttasya (*8,2.4) iti vibhakti svaryate /
dhtuyaa khalv api - sakr
llv /
sakr
llve /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1317/2024
2/12/13
khalapve /
kvibandtasya kr
duttarapadaprakr
tisvarea antodttasya o supi (*6,4.83) yadea //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.176:
antodttt ity eva /
hrasvntd antodttn nua ca paro matub udtto bhavati /
agnimt /
vyumn /
kartr
mn /
hartr
mn /
nua khalv api - akavat /
ravat /
antodttt ity eva, vasumn /
vasuabda dyudtta, tasmn matub anudtta eva bhavati /
atra ca svaravidhau vyajanam avidyamnavat ity e paribh na aryate nugrahat, tena
marutvn ity atra na bhavati /
[#642]
reabdc ca matupa udttattva vaktavyam /
revn /
tre ca pratiedho vaktavya /
trivatryjynuvky bhavati iti //
____________________________________________________________________
nm anyatarasym || PS_6,1.177 ||
_____START JKv_6,1.177:
hrasvagraham anuvartate, matub-grahaa ca /
tena matup hrasvo vieyate /
matupi yo hrasva, tadantd antodttd anyatarasy nm udtto bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1318/2024
2/12/13
agnnm, agnnm /
vynm vynm /
kartr
m, kartr
m /
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.178:
yantt chandasi viaye nmudtto bhavati bahulam /
devasennmabhibhajatnm /
bahvn pit /
na ca bhavati, nadn pre /
jayanatn maruta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.179:
antodttt ity etan nivr
ttam /
asajjkebhya, tri catur ity etbhy ca par haldir vibhaktir udtt bhavati /
abhi /
ahya /
pacnm /
am /
saptnm /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1319/2024
2/12/13
tri - tribhi /
tirbhya /
traym /
catur - caturbhya /
caturm /
haldi iti kim ? catasra paya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.180:
atricaturbhyo y jldir vibhakti tadante pade upottama udtta bhavati /
triprabhr
tnm antyam uttamam, tatsampe ca yat tadupottamam /
pacabhi tapas tapati /
saptabhi par jayati /
tisr
bhi ca vahase triat /
catrubhi /
jali iti kim ? pacnm /
saptnm /
upottamam iti kim ? abhi /
abhya //
____________________________________________________________________
[#643]
vibh bhym || PS_6,1.181 ||
_____START JKv_6,1.181:
a-tri-caturbhyo y jhaldir vibhaktis tadante pade upottamam udtta bhavati vibh
bhay viaye /
pacabhi, pacabhi /
saptabhi, saptabhi /
tisr
bhi, tisr
bhi /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1320/2024
2/12/13
caturbhi, caturbhi //
____________________________________________________________________
na go-van-svavara-r-a-kru-kr
d bhya || PS_6,1.182 ||
_____START JKv_6,1.182:
go van, svavara sau prathamaikavacane yadavarntam, r a kru kr
d ity etebhyo yad
ukta tan na bhavati /
gav, gave, gobhym iti /
sv ekcas tr
tydir vibhakti (*6,1.168) iti prpti pratiidhyate /
sugun, sugave, sugubhym /
antodttd uttarapadt iti prpti /
van - un, une, vabhym /
paramaun, paramaune, paramavabhym /
prvavat prpti /
svavara - sau prathamaikavacane yad avarnta tasya grahaam /
yebhya /
tebhya /
kebhya /
r - rjati kvibanta /
rj /
paramarja /
a - acati kvibanta, tasya sanakrasya grahaa viayvadhrartham, yatra asya nalopo
na asti tatra pratiedho yath syt /
nce pjym (*6,4.60) /
iti pratiidhyate nalopa /
prc /
prbhym /
nalopaviaye tu bhavaty eva vibhakter udttatvam /
prc /
prce /
prgbhym /
kru kvinnanta eva -kruc /
paramakruc /
kr
t - karoti kr
tir v kvibanta /
kr
t /
paramakr
t //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1321/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.183:
diva par jhaldir vibhakti na+udtt bhavati /
dyubhym /
dyubhi /
sv ekca (*6,1.168) iti -ida-paddy-ap-pum-rai-dyubhya (*6,1.171) iti v prpti
pratiidhyate /
jhali iti kim ? div //
____________________________________________________________________
nr
ca anyatarasym || PS_6,1.184 ||
_____START JKv_6,1.184:
nr
ity etasmt par jhaldir vibhakti anyatarasy na+udtt bhavati /
nr
bhym /
nr
bhi /
nr
bhya /
nr
u jhal ity eva -nr /
nre //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.185:
tit svarita bhavati /
sannantd yat - cikryam /
jihryam /
r
-halor yat (*3,1.124) - kryam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1322/2024
2/12/13
hryam /
pratyaydy-udttasya apavda //
____________________________________________________________________
[#644]
tsy-anudten-id-ad-upadel la-srvadhtukam anudttam ahnvio || PS_6,1.186 ||
_____START JKv_6,1.186:
tser anudtteto ito 'krntopadec ca abdt para lasrvadhtukam anudtta ca bhavati
hnu i ity etbhy para varjayitv /
tsestvat - kart, kartrau, kartra /
pratyayasvarpavdo 'yam /
anudtteta - sa - ste /
vasa - vaste /
it - - ste /
- ete /
adupadet - tudata /
nudata /
pacata /
pahata /
anubandhasya anaikntikatvd akrntopadea eva ap /
pacamna /
yajamna /
yady atra muk akramtrasya syt tad lasrvadhtukam adupaded anantaram iti siddho
nighta /
athkrntasya agasya, tath api lasrvadhtuknudttatve kartavye bahiragatvt asiddha iti
siddham /
citsvaro 'py anena lasrvadhtuknudttatvena paratvd bdhyate /
tsydibhya iti kim ? cinuta /
cinvanti /
idaya nu prvasya krya prati na tu parasya /
upadeagrahaa kim ? iha ca yath syt, pacva, pacma iti /
iha ca m bht, hato, hatha iti /
lagrahaa kim ? kathapacamn /
srvadhtukam iti kim ? iye, iyte, iiyare /
ahnvio iti kim ? hnute /
yadadhte //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1323/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.187:
udtta iti vartate /
sijantasya anyatarasym dir udtto bhavati /
m hi krm, m hi krm /
eko 'tra dyudtta, aparo 'ntodtta /
m hi lvim, m hi lvim /
eko 'tra dyudtta, aparo madyodtta /
sicacitkarad gamnudttatva hi vdhyate /
sica dyudttatve 'nia pita pake udttatva vaktavyam /
m hi karam, m hi kram /
ania iti kim ? m hi lvisam /
madhyodtta eva dyudttbhvapake bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.188:
lasrvadhtukagrahaa yad anuvartate tad aci anii iti sambandhd iha saptamyantam
upajyate svapdir vr
tkarat /
svapdn hise ca ajdavanii lasrvadhtuke parato 'nyatarasym dir udtto bhavati /
svapanti, svapanti /
vasanti, vasanti /
hise khalv api - hisanti, hisanti /
pratyayasvarea pake madhyodtta /
aci iti kim ? svapyt /
hisyt /
anii iti kim ? svapita /
vasita /
ity ajdvaya vidhir iyate /
iha na bhavati, svapni, hinasni //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1324/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#645]
abhyastnm di || PS_6,1.189 ||
_____START JKv_6,1.189:
abhyastnm ajdvaniti lasrvadhtuke parata dir udtto bhavati /
dadati /
dadatu /
adhati /
dadhatu /
jakati /
jakatu /
jgrati /
jgratu /
aci ity eva, dadyt /
anii ity eva, jakita /
di iti vartamne punar digrahaa nityrtham //
____________________________________________________________________
anudte ca || PS_6,1.190 ||
_____START JKv_6,1.190:
avidyamnodtte ca lasrvadhtuke parato 'bhyastnm dir udtto bhavati /
anajdyartha rambha /
dadti /
jahti /
dadhti /
jahte /
mimte /
anudtte iti bahuvrhinirdeo lopayadertha /
m hi sma dadht /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1325/2024
2/12/13
dadhty atra //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.191:
sarvaabdasya supi parata dyudtto bhavati /
sarva, sarvau, sarve /
supi iti kim ? sarvatara /
sarvatama /
pratyayalakae 'py aya svara iyate sarvastoma iti /
sarvasvaro 'nakackasya+iti vaktavyam /
sarvaka /
citsvarea antodtto bhavati //
____________________________________________________________________
bh-hr-bhr
- hu-mada-jana-dhana-daridr-jgar pratyayt prva piti || PS_6,1.192 ||
_____START JKv_6,1.192:
bh hr bhr
hu mada jana dhana daridr jgr
ity ete abhyastn lasrvadhtuke piti
pratyayt prvam udtta bhavati /
vibheti /
jihreti /
vibharti /
juhoti /
mamattu na parijm /
made bahula chandasi iti vikaraasya lu /
jajanadindram /
jana janane ity asya pacame lakre rpam /
dhana dhnye ity asya pacame lakre dadhanat /
daridrti /
jgati /
bhydnm iti kim ? dadti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1326/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
liti || PS_6,1.193 ||
_____START JKv_6,1.193:
liti pratyayt prvam udtta bhavati /
cikraka /
jihraka /
bhaurikividham /
bhaulikividham /
aiukribhaktam //
____________________________________________________________________
[#646]
dir amuly anyatarasym || PS_6,1.194 ||
_____START JKv_6,1.194:
amuli parato 'nyatarasym dir udtto bhavati /
lolya lolyam, lolya lolyam /
popya popyam, popya popyam /
mreitnudttatve kr
te prvo lolyaabda ekatrdyudtta, aparatra litsvarea madhyodtta
//
____________________________________________________________________
aca kartr
y aki || PS_6,1.195 ||
_____START JKv_6,1.195:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1327/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.196:
sei thali i v udtto bhavati anto v dir v anyatarasym /
lulavitha, lulavitha, lulavitha /
yad na+ete traya svar , tad liti pratyayt prvam udtta bhavati /
tena+ete catvra svar paryyea bhavanti /
sei iti kim ? yaytha /
liti pratyayt prvam udttam ity ayam eva svaro bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.197:
iti niti ca nityam dir udtto bhavati /
gargdibhyo ya - grgya /
vtsya /
vsudeva-arjunbhy vun (*4,3.98) - vsudevaka /
arjunaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1328/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
mantritasya ca || PS_6,1.198 ||
_____START JKv_6,1.198:
mantritasya dir udtto bhavati /
devadatta, devadattau, devadatt /
atra krakd datta-rutayor eva ii (*6,2.148) /
iti prptir bdhyate /
lumat 'pi lupte pratyayalakaam atra+iyate, sarpirgaccha, saptgaccha iti //
____________________________________________________________________
[#647]
pathi-matho sarvanmasthne || PS_6,1.199 ||
_____START JKv_6,1.199:
pathi-mathi-abdvaudikvinipratyayntau pratyayasvarea antodttau, tayo
sarvanmasthne parata dir udtto bhavati /
panth, panthnau, panthna /
manth, manthnau, manthna /
sarvanmasthne iti kim ? patha paya /
matha paya /
udttanivr
ttisvarea antodtto bhavati /
pratyayalakaam atra api na+iyate /
pathipriya ity atra prvapadaprakr
tisvarea antodtta pathiabda //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1329/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.200:
tavaipratyayntasya anta, caabdd dica yugapadudttau bhavata /
kartavai /
hartavai /
pratyaydyudttatvpavda /
yugapadgrahaa paryyanivr
ttayartham /
ekavarjam iti vacand yaugapadya na syt //
____________________________________________________________________
kayo nivse || PS_6,1.201 ||
_____START JKv_6,1.201:
kayaado nivse 'bhidheye dyudtto bhavati /
kiyanti nivasanti asmin iti kaya /
pusi sajy gha prayea (*3,3.118) iti ghapratyayntasya pratyayasvara prpta /
kaye jgr
hi prapyan /
nivse iti kim ? kayo vartate dasynm /
erac (*3,3.56) ity ayam ajanta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.202:
jayaabda karaavc dyudtto bhavati /
jayanti tena iti jaya /
pusi sajy gha pryea (*3,3.118) iti gha, tasya pratyayasvara prpta /
jayo 'va /
karaam iti kim ? jayo vartate brhmanm /
atra api erac (*3,3.56) ity ayam ajanta //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1330/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
vr
a-dn ca || PS_6,1.203 ||
_____START JKv_6,1.203:
vr
a ity evam dnm dir udtto bhavati /
vr
a /
jana /
jvara /
graha /
haya /
gaya /
ete sarve pacdyacpratyaynt /
gaya ity atra gyater niptand etvam /
naya /
taya /
aya /
veda /
aa /
aa /
dava /
ete 'pi tath+eva acpratyaynt /
sda /
igupadht iti kapratyaynta /
guh /
bhiddir apratyaynta /
amaraau sajy sammatau bhvakarmao /
amo bhve /
raa karamai /
ajantv etau niptand bhvakarmao bhavata /
mantra pacdyajanta /
nti iti ktijanta /
kma /
yma /
ghaantvetau /
r /
dhr /
kr /
bhiddaya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1331/2024
2/12/13
vaha /
gocardiu ghapratyaynta /
kalpa /
ajanta /
pda /
ghaanta /
tatra kvacit pratyayasvara prpta, kvacit kartvato ghao 'nta udtta (*6,1.159) iti /
vr
dir kr
tigaa /
avihitam dyudttatva vr
diu draavyam //
____________________________________________________________________
[#648]
sajym upamnam || PS_6,1.204 ||
_____START JKv_6,1.204:
upamnaabda sajym dyudto bhavati /
cac /
vadhrik /
kharaku /
ds /
upamnaabd ete upameyasya saj /
tatra ive pratikr
tau (*5,3.96) iti ya kan, tasya lummanuye (*5,3.98) iti lup /
yady eva kim artham idam ucyate pratyayalakaena siddham dyudttatvam ? etad eva
jpayati kvacid iha svaravidhau pratyayalakaa na bhavati iti /
tath ca prvatra+udhr
tam /
sajym iti kim ? agnir mavaka /
upamnam iti kim ? devadatta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.205:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1332/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
uka-dhr
tau || PS_6,1.206 ||
_____START JKv_6,1.206:
di udtta iti vartate /
uka dhr
a ity etv dyudttau bhavata /
uka /
dhr
a /
asajrtha rambha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.207:
itaabda kartr
vci dyudtto bhavati /
ito devadatta /
aerayamprvd avivakite karmai kartari kta /
tatra th 'thagha (*6,2.144) iti prpta svaro bdhyate /
kartari iti kim ? itamannam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1333/2024
2/12/13
ita devadattena /
prvatra karmai kta, uttaratra bhve //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.208:
riktaabde vibha dir udtto bhavati /
rikta, rikta /
sajym, nih ca dvyaj ant (*6,1.205) ity anena prvavipratiedhena nityam dyudtta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.209:
jua arpita iti abdarpe chandasi viaye vibh dyudtte bhavata /
jua, jua /
arpita, arpita /
chandasi iti kim ? bhy pratyayasvarea antodttav etau //
____________________________________________________________________
[#649]
nitya mantre || PS_6,1.210 ||
_____START JKv_6,1.210:
jua arpita ity ete abdarpe mantraviaye nityam dyudtte bhavata /
jua devnm /
arpita pitr
m /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1334/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.211:
yumadasmad madikpratyaynte 'ntodtte, tayor asi parata di udtto bhavati /
tava svam /
mama svam //
____________________________________________________________________
ayi ca || PS_6,1.212 ||
_____START JKv_6,1.212:
yumadasmado iti vartate, dir udtta iti ca /
e ity etasmi ca parato yumadasmado dir udtto bhavati /
tubhyam /
mahyam /
pr
thagyogakaraa yathsakhyaaknivr
ttyartham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.213:
nith ca dvyajant (*6,1.205) /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1335/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
a-vanda-vr
- asa-duh yata || PS_6,1.214 ||
_____START JKv_6,1.214:
a vanda vr
asa duha ity ete yo yat tadantasya dir udtto bhavati /
yam /
vandyam /
vryam /
asyam /
dohy dhenu /
dvyanubandhakatvt yato yad grahaena grahaa na asti iti tit svaritam (*6,1.185) ity etat
prptam /
vryam iti vr
sambhaktau ity asya aya yat /
kyabvidhau hi vr
a eva grahaam iyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.215:
veu indhna ity etayo vibh dir udtto bhavati /
veu, veu /
indhna, indhna, indhna /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1336/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#650]
tyga-rga-hsa-kuha-vaha-krathnm || PS_6,1.216 ||
_____START JKv_6,1.216:
tyga rga hsa kuha vaha kratha ity ete vibh dir udtto bhavati /
tyga tayga /
rga, rga /
hsa, hsa /
ete ghaant, te pake kartvato ghao 'nta udtta (*6,1.159) ity udttatvam eva bhavati
/
kuha, kuha /
vaha, vaha /
kratha, kratha /
ete pacd yajant //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.217:
ridantasya upottamam udtta bhavati /
triprabhr
tnm antyam uttamam tasya sampe yat tad upottamam /
karayam /
harayam /
pahujtya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1337/2024
2/12/13
mr
dujtya /
pratyayasvarpavdo 'yam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.218:
caante 'nyatarasym upottamam udtta bhavati /
m hi ckaratm, m hi ckaratm /
na myoge (*6,4.74) ity ai pratiiddhe hi ca (*8,1.34) iti nighte 'dupadet iti
lasrvadhtuknudttatve ir
te caa eva svare prpte pake dhtvakra udtto bhavati /
upottamagrahad dvyaco na bhavati, m hi dadhat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,1.219:
mato prva kra udtto bhavati tac cen matvanta strlige saj bhavati /
udumbarvat /
pukarvat /
vravat /
arvat /
ardn ca (*6,3.120) iti drgha /
t iti kim ? ikumat /
drumavat /
sajyam iti kim ? khavvat /
striym iti kim ? arvn /
mato iti kim ? gavdin //
____________________________________________________________________
1338/2024
2/12/13
_____START JKv_6,1.220:
sajym ity eva /
avatabdntasya sajym anta udtto bhavati /
ajiravat /
khadiravat /
hasavat /
kraavat /
pa pittvd anudttatva prptam /
avaty iti kim ucyate, na vaty ity evam ucyeta ? na+eva akyam iha api syt, rjavat /
svaravidhau nalopasya asiddhatvn na ayam avatabda /
vatva punar rayt siddham //
____________________________________________________________________
vaty || PS_6,1.221 ||
_____START JKv_6,1.221:
vatabdntasya anta udto bhavati striy sajy viaye /
ahvat /
kr
vat /
munvat //
____________________________________________________________________
[#651]
cau || PS_6,1.222 ||
_____START JKv_6,1.222:
cau iti acatirluptanakro gr
hyate /
tasmin parata prvasya anta udtto bhavati /
dadhc /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1339/2024
2/12/13
dadhce /
madhca paya /
madhc /
madhce /
udttanivr
ttisvarpavdo 'yam /
cvataddhita iti vaktavyam /
ddhca /
mdhca /
pratyayasvara eva atra bhavati //
____________________________________________________________________
samsasya || PS_6,1.223 ||
_____START JKv_6,1.223:
samsasyanta udtto bhavati /
[#650]
rjapurua /
brahamaakambala /
kanysvana /
paahaabda /
nadghoa /
rjapr
at /
brhmaasamit /
svaravidhau vyajanamavidyamnavat iti halantev apy antodttatva bhavati /
nnpadasvarasya apavda //
iti kiky vr
ttau ahdhyyasya pratham pda //
______________________________________________________
[#652]
ahdhyyasya dvitya pda /
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1340/2024
2/12/13
bahuvrhau prakr
t y prvapadam || PS_6,2.1 ||
_____START JKv_6,2.1:
prvapadagrahaa atra prvapadasthe svare udtte svarite v vartate /
bahuvrhau samse prvapadasya ya svara sa prakr
ty bhavati, svabhvena avatihate, na
vikramanudttatvam padyate /
samsntodttatve hi sati anudtta padam ekavarjam (*6,1.158) iti so 'nudtta syt iti
samsntodttatvpavdo 'yam rabhyate /
krottarsag /
kr
o mr
ga tasya vikra kra, pri-rajata-dibhyo ' (*4,3.154) iti apratyaynto isvarea
dyudtta /
ypavalaja /
ypaabda udiu kusuyubhya ca iti papratyaynta /
tatra ca drgha iti niditi ca vartate tena dyudtta /
brahmacripariskanda /
brahamacriabda kr
duttarapadaprakr
tisvarea antodtta /
sntakaputra /
sntakaabda kanpratyaynto nitsvarea dyudtta /
adhypakaputra /
litsvarea adhypakaabdo madhyodtta /
rotriyaputra /
rotriyaabdo nitvd dyudtta /
manyantha /
manuyaabda tit svarita (*6,1.185) iti svaritnta /
udttagrahaam svaritagrahaa ca atra anuvartate, tena sarvnudtte prvapade vidhir eva na
asti iti samsntodttatva bhavati /
sambhyga iti samaabdo hi sarvnudta //
____________________________________________________________________
tatpurue tulyrtha-tr
t y-saptamy-upamna-avyaya-dvity-kr
t y || PS_6,2.2 ||
_____START JKv_6,2.2:
tatpurue samse tulyrtha tr
tynta saptamyantam upamnavci avyaya dvitynta
kr
tynta ca yat prvapada tat prakr
tisvara bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1341/2024
2/12/13
pr
asvantodtta /
tr
ty /
saptam - akeu aua akaaua /
pnaaua /
aerdevane iti sapratyaynto 'kaabdo 'ntodtta /
pnaabdo lyuanto litsvarea dyudtta /
saptam /
[#653]
upamna - astrym /
kumudayen /
hasagadgad /
nyagrodhaparimaal /
drvkaym /
arakagaur /
upamnni smnyavacanai (*2,1.55) iti samsa /
astrabdo pratyaynto 'ntodtta /
kumudaabdo 'pi kau modate iti mlavibhujditvt kapratyaynta, nabviayasya anisantasya iti
v dyudtta /
hasaabdo vr
tr
1342/2024
2/12/13
nikaumbi /
nirvrasi /
atikhava /
atimla /
etny avyayny dyudttni /
avyaye nakuniptnm iti vaktavyam /
iha m bht, snatvklaka iti /
avyaya /
dvity - muhrtasukham /
muhrtaramayam /
sarvartrakaly /
sarvartrabhan /
atyantasayoge ca (*2,2.21) iti dvitysamasa /
muhrtaabda pr
odardir antodtta /
sarvartraabdo 'py acpratyaynta /
dvity /
kr
tya - bhojyoam /
bhojyalavaam /
pnyatam /
harayacram /
bhojyaabdo yadanto 'ntasvarita /
pyaharayaabdayo upottama riti (*6,1.217) iti kra udtta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.3:
prakr
ty prvapadam, tatpurue iti ca vartate /
vara varavci prvapada varnavciv eva+uttarapade etaabdavarjiteu paratas
tatpurue samase prakr
tisvaram bhavati /
kr
asraga /
lohitasraga /
kr
akalma /
lohitakalma /
kr
ervarne iti kr
aabdo nakpratyaynta antodtta /
lohitaabdo 'pi ruheraca lo v iti itanprayaynta dyudtta /
varna iti kim ? paramakr
a /
varneu iti kim ? kr
atil /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1343/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#654]
gdha-lavanayo prame || PS_6,2.4 ||
_____START JKv_6,2.4:
pramavcini tatpurue samse gdha lavaa ity etayor uttarapadayo prvapada
prakr
tisvara bhavati /
ambagdhamudakam /
aritragdhamudakam /
tatpramam ity artha /
golavaam /
avalavaam /
avalavaam /
yvad gave dyate tvadityartha /
ahsams ete /
tatra amerban iti banpratyayntatvc chambaabda dyudtta /
aritraabda artildhs iti itrapratyaynto madhyodtta /
goabdo opratyaynta antodta /
avaabdo apruilaikaikhativiibhya kvan iti kvanpratyaynta dyudtta /
pramam iyattparicchedamtram iha draavya na punaryma eva /
svaravyagya ca pramnavieaviayatvam etem /
prame iti kim ? paramagdham /
paramalavaam //
____________________________________________________________________
dydya dyde || PS_6,2.5 ||
_____START JKv_6,2.5:
tatpurue samse dydaabde uttarapade dydyavci prvapada prakr
tisvara bhavati /
vidydyda /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1344/2024
2/12/13
dhanadyda /
sajy samajaniada iti vidyabda kyappratyaynta /
udtta iti ca tatra vartate, tena ayam antodtta /
kr
pr
vr
jimandinidhbhya kyu iti bahulavacant kevald api dha kyu pratyaya, tena
dhanaabda pratyayasvarea dyudtta /
atha vidydyda iti kena ah ? svmrvardhipatidyda iti /
yady eva pratipadavidhn ca ah na samasyate iti samsapratiedha prpnoti ? eva
tarhi ealakaaivtra ah, tasyas tu saptam vidhyamn bdhik m vijyi iti punar
abhyanujyate /
dydyam iti kim ? paramadyda /
atra samsntodtatvam eva bhavati //
____________________________________________________________________
pratibandhi cira-kr
c chrayo || PS_6,2.6 ||
_____START JKv_6,2.6:
tatpurue samse cirakr
cchrayor uttarapadayo pratibandhivci prvapada prakr
tisvara
bhavati /
gamanaciram /
gamanakr
cchram /
vyharaaciram /
vyharaakr
cchram /
gamanavyharanaabdau lyuantau, tayor litsvara /
gamana ca yaccira ca iti vieaasamso 'yam, mayravyasakdir v ea draavya /
gamana hi kraavikalatay viraklabhvi kr
cchrayogi v pratibandhi jyate /
pratibandhi iti kim ? mtrakr
cchram //
____________________________________________________________________
pade 'padee || PS_6,2.7 ||
_____START JKv_6,2.7:
apadeo vyja, tadvcini tatpurue samse padaabde uttarapade prvapada prakr
tisvara
bhavati /
mtrapadena prasthita /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1345/2024
2/12/13
uccrapadena prasthita /
mtraabda sivimucyoer ca iti ranpratyaynta, mtrayater v ghaanta dyudtta /
uccraabdo 'pi ghaanta tha-atha-gha-kta-aj-ab-itra-km (*6,2.144) ity antodtta /
vieanasamso 'ya mayravyasakdir v /
apadee iti kim ? vio padam viupadam //
____________________________________________________________________
[#655]
nivte vtatre || PS_6,2.8 ||
_____START JKv_6,2.8:
nivtaabde uttarapade vtatravcini tatpurue samse prvapada prakr
tisvara bhavati /
kuyeva nivtam kunivtam /
amnivtam /
kuyanivtam /
vtasybhvo nivtam, arthbhva ity avyaybhva /
niruddho vto 'smin iti v nivtam iti bahuvrhi /
tatra kuydihetuke nivte kuydayo vartamn samndhikaraena nivtaabdena saha
samasyante /
kuamabdau gaurdioantvantodtau /
kuyaabdo 'pi kavater yat akkicca iti yatpratyaynta dyudtta ity eke /
yakpratyaynto 'ntodtta ityapare /
vtatrne iti kim ? rjanivte vasati /
sukha mtr
nivtam /
nivtaabdo 'ya prvavc rhiabdas tatrobhayatra ahsamsa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.9:
r
tau bhavamrtavam /
anrtavavcini radaabde uttarapade uttarapade tatpurue samse prvapadam
prakr
tisvara bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1346/2024
2/12/13
rajjuradamudakam /
dr
atrad saktava /
radaabdo 'ya pratyagravc, tasya nityasamso 'svapadavigraha iyate /
sadyo rajjddhr
tamudaka pratyagramanupahata rajjurm ucyate /
rajjuada sr
jerasum ca iti upratyaynta dilopa ca /
dhnye nit iti ca tatra vartate, tena dyudtta /
dr
atabda dr
te uk hrasva ca iti adipratyaynto 'ntodtta /
anrtave iti kim ? parmaradam /
uttaramaradam /
aradi r
tuviee bhava yat tad iha radam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.10:
adhvaryu kaya ity etayo jtivcini tatpurue samse prvapada prakr
tisvara bhavati /
prcydhvaryu /
kahdvaryu /
kalpdhvaryu /
ete samndhikaraasams jtivcino niyataviay /
tatra prcyaabda yatpratyaynta dyudtta /
kahaabda pacdyaci vyutpdita /
tata kahena proktam iti vaiampyana-antevsibhya ca (*4,3.104) iti ini, tasya kaha-carakl
luk (*4,3.107) iti luk /
kalpin proktam iti kalpino ' (*4,3.108), tasmin in ay anapatye (*6,4.164) iti prakr
tibhve
prpte nntasya ilope sabrahmacriphasarpikalpikauthumitaitilijjalila.
agaliilliikhaiskarasadmasuparvam upasakhynam iti ilopa /
tad eva kalpaabdo 'ntodtta /
sarpirmaakayam /
umpupakayam /
dauvrikakayam /
ahsamsavyutpdit rhiabd ete /
tatra sarpirmaaabda umpupaabda ca ahsamsbandodttau /
dauvrikaabdo 'pi dvri niyukta iti haki satyantodtta eva /
jtau iti kim ? paramdhvaryu /
paramakaya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1347/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
sa-dr
a-pratirpayo sdr
ye || PS_6,2.11 ||
_____START JKv_6,2.11:
sadr
a pratirpa ity etayo uttarapadayo sdr
yavcini tatprue samse prvapadam
prakr
tisvara bhavati /
pitr
sadr
a /
mtr
sadr
a /
pitr
-mtr
-abdv udiv antodttau niptitau /
ahsamsrtha ca sadr
agrahaam iha tadaluki ahy prayojayati, dsy sadr
a,
vr
aly sadr
a iti /
[#656]
atra dsvr
alabdayor antodttatvd udttayao hal prvat (*6,1.174) iti vibhaktir antodtt /
pitr
pratirpa /
mtr
pratirpa /
sdr
ye iti kim ? paramasadr
a /
uttamasadr
a /
samsrtho 'tra pjyamnat na sdr
yam //
____________________________________________________________________
dvigau prame || PS_6,2.12 ||
_____START JKv_6,2.12:
dvigv uttarapade pramaavcini tatpurue samse prvapada prakr
tisvara bhavati /
prcyasaptaama /
gndhrisaptaama /
saptaam pramam asya iti mtraca utpannasya prame la dvigor nityam iti luk /
prcya ca asau saptaama ca prcyasaptaama /
prcyaabda dyudtta /
gndhariabda kardamditvd dyudtto madyodatto v /
dvigau iti kim ? vrhiprastha prame iti kim ? paramasaptaamam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1348/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.13:
vijaabde uttarapade tatpurue samse gantavyavci payavci ca prvapada
prakr
tisvara bhavati /
madravija /
kmravija /
gndhrivija /
madrdiu gatv vyavaharanti ity artha /
saptamsams ete /
tatra madraabdo rakpratyayntatvd antodtta /
kmraabdo 'pi pr
odardiu madyodta /
gndhriabda kardamdiu pahyate, tatra kardamdn ca iti pake dyudtto bhavati,
dvityo v /
paye - govija /
avavija /
goabdo 'ntodtta /
avaabda dyudtta /
gantavyyam iti kim ? paramavija /
uttamavija //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.14:
mtr upaj upakrama chy eteu uttarapadeu napusakavcini tatpurue samse
prvapada prakr
tisvara bhavati /
bhikmtra na dadti ycita /
samudramtra na saro 'sti kicana /
mtraabdo 'ya vr
ttiviaya eva tulyaprame vartate /
tatra bhikys tulyapramam iti asvapadavigraha ahsamsa /
tatra bhikabda guro ca hala (*3,3.103) ity apratyaynto 'ntodtta /
samudraabdo 'pi phii palplakmbsgarrthnm ity antodtta eva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1349/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.15:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1350/2024
2/12/13
sukha priya ity etayor uttarapadyor hitavcini tatpurue samse prvapada prakr
tisvara
bhavati /
gamanasukham /
vacanasukham /
vyharaasukham /
priya - gamanapriyam /
vacanapriyam /
vyharaapriyam /
samndhikaraasams ete /
tatra sukhapriyaabdau taddhetvyaty prtikare vartate /
tad dhi hita yad yatya prti karoti /
gamandiu lyuanteu litvara /
hite iti kim ? paramasukham /
paramapriyam //
____________________________________________________________________
prtau ca || PS_6,2.16 ||
_____START JKv_6,2.16:
prtau gamayamny sukha priya ity etayo uttapadayo tatpurue samse prvapada
prakr
tisvara bhavati /
brhmaasukha pyasam /
chtrapriyo 'nadhyya /
kanyapriyo mr
daga /
sukhapriyayo prtyavyabhicrd iha prtigrahaa tadatiayapratipattyartham /
brhmaachtraabdau pratyayasvarea antodtau /
kanyabda svaritnta /
prtau iti kim? rjasukham /
rjapriyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.17:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1351/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
naye etasmd r
dorap (*3,3.57) iti appratyaynta dyudtto naraabda /
dhnyam antasvaritam /
aivaryam iti kim ? brhmao vr
alpati /
vr
aly bhart ity artha //
____________________________________________________________________
[#658]
na bh-vk-cid-didhiu || PS_6,2.19 ||
_____START JKv_6,2.19:
patiabde uttarapade aivaryavcini tatpurue samse bh vk cit didhi ity etni prvapadni
prakr
tisvari na bhavanti /
prvea prpta svara pratiidhyate /
bhpati /
vkpati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1352/2024
2/12/13
citpati /
didhipati /
ahsams ete samsasvarea antodtt bhavanti //
____________________________________________________________________
v bhvanam || PS_6,2.20 ||
_____START JKv_6,2.20:
patiabde uttarapade aivaryavcini tatpurua samse bhuvanaabda prvapada v
prakr
tisvaram bhavati /
bhuvanapati, bhuvanapati /
prvapada-prakr
tisvarapake dir udtta /
raje kyun iti vartamne bhusdhbhrsjibhya chandasi iti kyunpratyaynto bhuvanaabda
dyudtto vyutpdita /
katha bhuvanapatirditya iti ? udayo bahulam (*3,3.1) iti bahulavacand bhaym api
prayujyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.21:
prakr
ty prvapadam, tatpurue iti vartate /
aka bdha nediyas ity eteu uttarapadeu sambhvanavcini tatpurue samse
prvapada prakr
tisvara bhavati /
astitvdhyavasya sambhvanam /
gamanaka vartate /
gamanamakyate iti sambhvyate /
vacanakam /
vyharaakam /
bdha - gamanbdham /
vacanbdham /
vyaharabdham /
gamana bdhyate iti sambhvyate /
nedyas - gamananedya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1353/2024
2/12/13
vyharaanedya /
gamanamatinikaataram iti sambhvyate /
sambhvane iti kim ? paramanediya /
prvapadni lyuantny uktasvari //
____________________________________________________________________
prve bhtaprve || PS_6,2.22 ||
_____START JKv_6,2.22:
prvaade uttarapade bhtaprvavcini tatpurue samse prvapada prakr
tisvara bhavati /
hyo bhtaprva hyaprva /
prvaabdo vr
ttiviaye bhtaprve vartate, tatra vieaa vieyea iti samsa,
mayravyasakdirv draavya /
daranyaprva /
sukumraprva /
bhtaprve iti kim ? paramaprva /
uttamaprva /
atra pramacsau prva ca iti samso, na tu paramo bhtaprva iti /
tath hi sati udharaam eva bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.23:
savidha sana samaryda savea sadea ity eteu smpyavcini tatpurue samse
prvapada prakr
tisvara bhavati /
madrasavidham /
gndhrisavidham /
kmrasavidham /
madrasanam /
gndhrisanam /
kmrasanam /
madrasamarydam /
gndharisamarydam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1354/2024
2/12/13
kmrasamarydam /
madrasaveam /
gndhrisaveam /
kmrasaveam /
madrasadeam /
gndharisadeam /
kmrasadeam /
prvapadnyuktasvari /
savidhdn saha vidhay ity evam dik vyutpattir eva kevalam /
sampavcinastvete samudy /
madr savidham sampam ity artha /
sampye iti kim ? saha maryday vartate samaryda ketram /
devadattasya samarydam devadattasamarydam /
savidhdisu iti kim ? devadattasamay //
____________________________________________________________________
[#659]
vispaa-dni guavacaneu || PS_6,2.24 ||
_____START JKv_6,2.24:
vispadini prvapadni gunavneu uttarapadeu prakr
tisvari bhavanti /
vispaakaukam /
vicitrakaukam /
vyaktakaukam /
vispaalavaam /
vicitralavaam /
vyaktalavaam /
vispaa kaukam iti vigr
hya supsup iti samsa /
vispadayo hy atra pravr
ttinimittasya vieaam /
kaukdibhi ca abdair gunavad dravyam abhidhyate ity asmndhikaranyam ato na asti
karmadhraya /
vispaaabdo gatiranantara (*6,2.49) ity dyudtta /
vicitraabdo 'pi avyayasvarea /
vicittaabdamanye ahanti /
so 'pi bahuvrhisvarea dyudtta eva /
vyaktaabda udttasvaritayor yaa svarito 'nudttasya (*8,2.4) ity disvarita /
ye ca atra apare pahyante tatra sampannaabdasththdisvarea antodtta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1355/2024
2/12/13
paupaitaabdau pratyayasvarea /
kualaabda kr
tsvarea antodatta /
capalaabdacitsvarea antodtta, cuperaccopadhy ity atra hi ciditi vartate /
nipuaabdasththdisvarea antodatta, puerigupadhalakaa kapratyayo 'yam /
vispadni iti kim ? paramalavaam /
uttamalavaam /
guavacaneu iti kim ? vispaabrhmaa /
vispaa /
vicitra /
vyakta /
sampanna /
pau /
paita /
kuala /
capala /
nipua /
vispadi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.25:
ra jya avama kan ity eteu ppaabdavati ca+uttarapade karmadhrye samse bhvavci
prvapada prakr
tisvara bhavati /
gamanareham /
gamanareya /
jya - vacanajyeham /
vacanajyya /
avama - gamanvamam /
vacanvamam /
kan - gamanakaniham /
gamanakanya /
ppavat - gamanappiham /
gamanappya /
lyuantny etni prvapadni litsvarea dyudttni /
rajyakanm den grahaam iti smarthyttadvaduttarapada gr
hyate /
div iti kim ? gamanaobhanam /
bhve iti kim ? gamyate 'nena iti gamana tat reya, gamanareya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1356/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
kumra ca || PS_6,2.26 ||
_____START JKv_6,2.26:
kumraabda prvapada karmadhraye samse prakr
tisvaram bhavati /
kumrarama /
kumrakula /
kumratpas /
kumraabdo 'ntodtta /
atra kecit lakaapratipadokayo pratipadoktasya+eva grahaam it paribhay kumra
ramadibhi (*2,1.70) ity atra+eva samse svaram etam icchanti /
kecit punar avieea sarvatra+eva karmadhraye //
____________________________________________________________________
di pratyenasi || PS_6,2.27 ||
_____START JKv_6,2.27:
karmadhraye iti vartate /
pratigata enas, pratigatameno v yasya sa pratyen /
tasminn uttarapade karmadhraye kumrasya dir udtto bhavati /
kumrapratyen /
uadtta ity etad atra smarthyd veditavyam /
prvapadaprakr
tisvara eva hy ayam der upadiyate //
____________________________________________________________________
[#660]
pgev anyatarasym || PS_6,2.28 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1357/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.28:
pg ga, tadvcini uttarapade karmadhraye samse kumrasya anyatarasym dir udtto
bhavati /
kumractak, kumractak, kumractak /
kumralohadhvaj, kumralohadhvaj, kumralohadhvaj /
kumrabalhak, kumrabalhak, kumrabalhak /
kumrajmt, kumrajmt, kumrajmt /
ctakdaya pgaabd, tebhya pgyo 'grmaprvt (*5,3.112) iti ya pratyaya,
tasya tadrjasya bahuu tena+eva striym (*2,4.62) iti luk /
atra yad dyudttatva na bhavati tad kumra ca (*6,2.26) iti prvapadaprakr
tisvaratvam eke
kurvanti /
ye tu tatra pratipadoktasya grahaam icchanti te samsntodttatvam eva bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.29:
igante uttarapade, klavcini, kapla bhagla arva ity eteu ca dvigau samse prvapada
prakr
tisvara bhavati /
iganta - pacratni /
daratni /
pacratnaya pramamasya, daratnaya pramamasya iti taddhitrthe dvigu, prame
la dvigor nityam iti mtraco lopa /
iganta /
kla - pacamsya /
daamsya /
paca msn bhr
to bhto bhv v iti taddhitrthe dvigor yap (*5,1.82) /
pacavara /
daavara /
varl luk ca (*5,1.88) iti hao luk /
kla /
kapla - pacakapla /
daakapla /
kapla /
bhagla - pacabhagla /
daabhagla /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1358/2024
2/12/13
bhagla /
arva - pacaarva /
daaarva /
saskr
ta bhak (*4,2.16) iti taddhitrthe ete sams dvigor lug anapatye (*4,1.88) iti
kr
tpratyayalop draavy /
igantdiu iti kim ? pacabhir avai krta pacva /
dava /
dvigau iti kim ? paramratni /
paramaarvam /
pacratnyo daratnya iti ca yaguayo bahiragalakaayor asiddhatvt sthnivadbhvd
v dvigusvara igantalakaa pravartate //
____________________________________________________________________
bahv-anyatarasym || PS_6,2.30 ||
_____START JKv_6,2.30:
bahuabda prvapadam igantdiu uttarapadeu dvigau samse 'nyatarasy prakr
tisvara
bhavati /
prvea nitya prpte vikalpa /
bahvaratni, bahvaratni /
bhaumsya, bahumsya /
bahukapla, bahukapla /
bahubhagla, bahubhagla /
bahuarva, bahuarva /
bahuabdo 'ntodtta, tasya prakr
tisvare kr
te yatra yadea tatra udttasvaritayor yaa
svarito 'nudttasya (*8,2.4) ity ea svaro bhavati //
____________________________________________________________________
dii-vitastyo ca || PS_6,2.31 ||
_____START JKv_6,2.31:
dii vitasti ity etayor uttarapadayo dvigau samse prvapadam anyatarasy prakr
tisvaram
bhavati /
pacadii, pacadii /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1359/2024
2/12/13
pacavitasti, pacavitasti /
diivitast prame, tena atra mtraco luk //
____________________________________________________________________
[#661]
saptam siddha-uka-pakva-bandhev aklt || PS_6,2.32 ||
_____START JKv_6,2.32:
saptamyanta prvapada siddha uka pakva bandha ity eteu uttarapadeu rakr
tisvara
bhavati s cet saptam kln na bhavati /
skayasiddha, skyasiddha /
kmpilyasiddha, kmpilyasiddha /
skyakmpilyaabdau yapratyayntau antodttau /
phii tu skyakmpilyanasikyadrvghnm anta prva v iti pahyate, tatra pake
madhyodttv api bhavata /
uka - kauka /
nidhanauka /
kaabdo bahulavacandavate kakpratyaynto 'ntodtta /
nidhanaabda nidha kyapratyaye madhyodtta /
pakva - kumbhpakva /
kalaspakva /
bhrrapakva /
kumbhkalasabdau antv antodttau /
bhrraabda ranpratyaynta dyudtta /
bandha - cakrabandha /
crakabandha /
cakraabdo 'ntodtta /
crakaabdo valanta dyudtta /
aklt iti kim ? prvhasiddha /
aparhasiddha /
saptamsvara kr
tsvarea bdhita punar aya vidhyate //
____________________________________________________________________
1360/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.33:
pari prati upa apa ity ete prvapadabht varjyamnavcini aharavayavavcini
rtryavayavavcini ca+uttarapade prakr
tisvar bhavanti /
paritrigarta vr
o deva /
parisauvram /
parisrvaseni /
prati - pratiprvham /
pratyaparham /
pratiprvartram /
pratyaparartram /
upa - upaprvham /
upparham /
upaprvartram /
upparartram /
apa - apatrigarta vr
o deva /
apasauvram /
apasrvaseni /
nipt dyudtt upasarg ca abhivarjam iti dyudttni prvapadni /
tatpurue bahuvrhau ca siddhatvt avyayabhvrtho 'yam rambha /
tatra apaparvarjane vartete, iti tayor eva varjyamnam uttarapada, netarayo /
ahortrvayav api varjyamn eva tayor bhavanti iti na pr
thagudhriyate /
varjyamnhortrvayaveu iti kim ? pratyagni alabh patanti /
parivanam ity atra vana samse (*6,2.178) ity etad bhavati //
____________________________________________________________________
rjanya-bahuvacana-dvandve 'ndhaka-vr
iu || PS_6,2.34 ||
_____START JKv_6,2.34:
rjanyavcin bahuvacanntn yo dvandvo 'ndhakavr
iu vartate tatra prvapada
prakr
tisvaram bhavati /
vphalkacaitrak /
caitrakarodhak /
inivsudev /
vphalkaabda caitrakaabda ca r
yandhakavr
ikurubhya ca (*4,1.114) iti
aantvantodttau /
iniabda dyudtta, sa tadapatyev abhedena vartate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1361/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#662]
sakhy || PS_6,2.35 ||
_____START JKv_6,2.35:
dvandvasamse sakhyvci prvapada prakr
tisvara bhavati /
ekdaa /
dvdaa /
trayodaa, trayodaa /
ibhkpalyatimarcibhya kan iti nittvddyudtta ekaabda /
trestrayas adeo 'ntodtto niptyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.36:
cryopasarjanntevsin yo dvandva, tatra prvapada prakr
tisvara bhavati /
pialapiny /
pinyarauhy /
rauhyakakr
tsn /
apialasypatyampialircarya, ata i (*4,1.95) /
tena proktam pialam, ia ca (*4,2.112) itya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1362/2024
2/12/13
tad adhyate ye 'ntevsina te 'py pial, proktl luk (*4,2.64) iti tasya taddhitasydhyetari
vihitasya luk kriyate /
pialer v chtr pial, ity ubhayathpycaryopasarjanacntevs bhavati /
cryopasarjanagrahaa dvandvavieartham, sakalo dvandva cryopasarjano yath
vijyeta /
iha m bht, piniyadevadattau /
cryopasarjane iti kim ? chndasavaiykara /
antevs iti kim ? pialapinye stre //
____________________________________________________________________
krta-kaujapa-daya ca || PS_6,2.37 ||
_____START JKv_6,2.37:
krtakaujapdayo ye dvandv teu prvapada prakr
tisvara bhavati /
prakr
tisvaraprvapad krtakaujapdayo bhavanti /
vibhaktyantn pho vacanavivakrtha /
cakro dvandvdhikrnuvr
ttyartha /
krtakaujapau /
kr
tasya apatya, kujapasya apatyam ity aantvetau /
svarimkeyau /
svaririanta /
avantyamak /
avanter apatyni vahni, tannivso janapado 'vantaya /
tath amak /
pailayparey /
yuvadvandvo 'yam /
ply apatya paila, tasya apatya yuv iti ao dvyaca (*4,1.156) iti vihitasya phia
paildibhya ca (*2,4.59) iti luk /
yparaabdo biddi, tasya apatya str ypar, tadapatya yuv ypareya /
bahuvacanamatantram, tena pailaypareyau ity atra api bhavati /
kapiyparey /
kapirantodtta, tasya apatya bahutve kapi-bodha-agirase (*4,1.107) iti utpannasya yaa
yaao ca iti luk, tena atra bahutvam ryata eva /
[#663]
aitikkapcley /
itikko nma r
i, tasya apatyam iti r
ya, tadapatye yni ya i tasya yakatriyraito yni
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1363/2024
2/12/13
1364/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#664]
mahn vrhy-aparha-gr
i-ivsa-jbla-bhra-bhrata-hailihila-rauravapravr
d dheu || PS_6,2.38 ||
_____START JKv_6,2.38:
prakr
ty prvapadam iti vartate, dvandve iti nivr
ttam /
mahn ity etat prvapada vrhi aparha gr
i ivsa jbla bhra bhrata hailihila laurava
pravr
ddha ity eteu uttarapadeu prakr
tisvara bhavati /
mahavrhi /
mahparha /
mahgr
i /
mahevsa /
mahjbla /
mahbhra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1365/2024
2/12/13
mahbhrata /
mahhailihila /
mahraurava /
mahpravr
ddha /
mahacchabdo 'ntodtta, tasya ratipadokto ya samsa sanmahatparamotkr
pjyamnai
(*2,1.61) iti tatra+ea svara /
tena+e ahsamso 'ntodtta eva bhavati, mahato vrhi mahadvrhi iti /
karmadhraye 'nih (*6,2.46) ity ayam api reydisamse vidhi iti pravr
ddhaabda iha
pahyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.39:
kullaka ity etat prvapada mah ca vaivadeve uttarapade prakr
tisvara bhavati /
kullakavaivadevam /
mahvaivadevam kudha lti iti kulla /
tasmd ajtdisu pragivt ke 'ntodtta kullakaabda //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.40:
uraabda prvapada sdivmyor uttarapadayo prakr
tisvara bhavati /
urasdi /
uravmi /
uraabda ue ran pratyaynta dyudtta /
karmadhrayo 'ya ahsamso v //
____________________________________________________________________
1366/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.41:
goabda prvapada sda sdi srathi ity eteu uttarapadeu prakr
tisvara bhavati /
go sda gosda /
g sdayati iti v gosda /
go sdi gosdi /
gosrathi //
____________________________________________________________________
[#665]
kurugrhapata-riktagurv-astajaraty-alladr
harp-prevaav-taitilakadrpayakambalo dsbhr ca || PS_6,2.42 ||
_____START JKv_6,2.42:
kurugrhapata riktaguru astajarat alladr
harp-prevaav taitilakadr payakambala ity ete
sams, te dsbhrdn ca prvapada prakr
tisvara bhavati /
kur grhapata kurugrhapatam /
kr
grorucca iti kuruabda kupratyaynto 'ntodtta /
kuruvr
jyor grhapata iti vaktavyam /
vr
jn grhapata vr
jigrhapatam /
vr
jiabda dyudtta /
rikto guru riktaguru, riktaguru /
rikte vibh (*6,1.208) iti prvapadam dyudttam antodatta v /
ast jarat astajarat /
all dr
harp alladr
harp /
allaabdo nasamsatvd dyudtta /
r yasya asti tat llam /
sidhmder kr
tigaatvl lac /
kapilakditvc ca latvam /
alladr
harp iti hi sasthnamtrea obhan nirk lvayavirahit ucyate /
pre vaav iva prevaav /
niptandivrthe samso vibhaktyalopa ca /
praado ghr
tditvdantodtta /
taitiln kadr taitilakadr /
titilino 'patya chtro v taitila ity aanta /
payakambala /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1367/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.43:
caturthyanta prvapada tadarthe uttarapade tadabhidheyrtha yat tadvcinyuttarapade
prakr
tisvara bhavati /
tat iti caturthyantasya artha parmr
yate /
ypadru /
kualahirayam /
ypaabda dyudtta /
kusuyubhya ca ity atra nit iti vartate /
kunalaabdo 'pi vr
dibhya cit iti kalapratyaynto 'ntodtta /
rathadru /
vallhirayam /
rathaabda dyudtta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1368/2024
2/12/13
[#666]
hanikuinramikibhya kthan ity din kthanpratyaya /
vallabdo a svarea antodtta /
tadarthe iti kim ? kuberabali /
prakr
tivikrabhve svaro 'yam iyate //
____________________________________________________________________
arthe || PS_6,2.44 ||
_____START JKv_6,2.44:
caturth iti vartate /
arthaabde uttarapade caturthyanta prvapada prakr
tisvara bhavati /
mtre ida mtrartham /
pitrartham /
devatrtham /
atithyartham /
mtr
pitr
abdvantodttvudiu niptitau /
devatabdo litsvarea madhyodtta /
atithi iti aterithin iti ithinpratyaynta /
tadarthavie eva druhiraydayo bhavanti, na tvarthaabdavcya smnya ity
atadarthrtho 'yam rambha /
kecit punarhu jpakrtham idam /
etad anena jpyate, prvo vidhi prakr
tivikr
tyo samse bhavati /
avaghsa, varsuram ity atra saty api tdarthye na bhavati //
____________________________________________________________________
kte ca || PS_6,2.45 ||
_____START JKv_6,2.45:
ktnte ca+uttarapade caturthyanta prakr
tisvara bhavati /
gohitam /
avahitam /
manuyahitam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1369/2024
2/12/13
gorakitam /
avarakitam /
vana tpasarakitam /
avaabda dyudtta /
manuyaabdo 'ntasvarita /
pariia - prvapadamantodttam /
gobhyo rakitam iti sampradne caturth //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.46:
karmadhrye samse ktnte uttarapade 'nihnta prvapada prakr
tisvara bhavati /
reikr
t /
kakr
t /
pgakr
t /
nidhanakr
t /
reiabda dyudtta /
kapgaabdvantodttau /
nidhanaabdo 'ya madhyodtta /
karmadhraye iti kim ? rey kr
ta reikr
tam /
anih iti kim ? kr
tkr
tam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.47:
ahnavcini samse ktnte uttarapade dvitynta prvapada prakr
tisvara bhavati /
kaarita /
triakalapatita /
grmagata /
kaaabdo 'ntodtta /
tri akalni asya triakala, bahuvrhisvarea dyudtta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1370/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#667]
tr
t y karmai || PS_6,2.48 ||
_____START JKv_6,2.48:
karmavcini ktnte uttarapade tr
tynta prvapada prakr
tisvara bhavati /
ahihata, ahihata /
vajrahata /
mahrjahata /
nakhanirbhinn /
dtraln /
i rihanibhy hrasva ca iti ahirantodtto vyutpdita /
kecid dyudttam icchanti /
vajro rakpratyaynta /
mahrjaacpratyaynta /
nsya khamastti bahuvrhau nakulanakheti nakhaabdo niptita /
tena nasubhym (*6,2.172) ity antodtta /
dtraabdo dmnasa iti ranpratyaynta /
karmai iti kim ? rathena yta rathayta /
gatyarthatvt kartari kta //
____________________________________________________________________
gatiranantara || PS_6,2.49 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1371/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.49:
kte karmai iti vartate /
karmavcini ktnte uttarapade gatiranantara prvapada prakr
tisvara bhavati /
prakr
ta /
prahr
ta /
anantara iti kim ? abhyuddhr
ta /
samuddhr
ta /
samudhr
ta /
vyavahitasya gater aya svaro na bhavati /
anantare punar iyate /
krakaprvasya tu sati iatvt ththdisvara eva bhavati drdgata iti /
anantaragrahaasmarthyd eva kr
dgrahae gatikrakaprvasya api ity etan na aryate /
karmai ity eva, prakr
ta kaa devadatta /
ththdisvarpavdo yoga //
____________________________________________________________________
ta-dau ca niti kr
t y-atau || PS_6,2.50 ||
_____START JKv_6,2.50:
takrdau ca tuabdavarjite niti kr
ti parato gatir anantara prakr
tisvaro bhavati /
prakart /
prakartum /
prakr
ti /
prakart iti tr
nnanta /
kr
tsvarabdhanrtha vacanam /
tdau iti kim ? prajalpka /
niti iti kim ? prakart /
tr
janta /
kr
dgrahaam upadee tdyartham /
iha api yath syt, pralapit /
pralapitum /
atau iti kim ? gantu //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1372/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.51:
tavaipratyayasya anta udtto bhavati gati ca anantara prakr
tisvara iti etad ubhaya yugapad
bhavati /
anvetavai /
paristaritavai /
pariptavai /
tasmd agnicin na abhicaritavai /
upasarg dyudtt abhivarjam ity abhirantodtta /
kr
tsvarpavdo yoga //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.52:
aniganto gati prakr
tisvaro bhavati acatau vapratyaye parata /
pr, prcau, prca /
pr, prcau, prca /
svarito v+anudtte paddau (*8,2.6) ity ayam ekdea udtta svarito v /
[#668]
par, parcau, parca /
aniganta iti kim ? pratya, pratyacau, pratyaca /
kr
duttarapadaprakr
tisvara iha bhavati /
vapratyaye iti kim ? udacana /
coraniganto 'catau vapratyaya ity eva svaro bhavati vapratiedhena /
parca /
parc //
____________________________________________________________________
ny-adh ca || PS_6,2.53 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1373/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.53:
ni adhi ity etau ccatau vapratyaye parata prakr
tisvarau bhavata /
nya, nyacau, nyaca /
udttasvaritayor yana svarito 'nudttasya (*8,2.4) ity acater akra svarita /
adhya, adhyacau, adhyaca /
adhca /
adhc //
____________________________________________________________________
ad anyatarasym || PS_6,2.54 ||
_____START JKv_6,2.54:
at ity etat prvapadam anyatarasy prakrtisvara bhavati /
atkara, atkara /
atpigala, atpigala /
at ity ayam antodtta /
adbheda ity evam dau kr
tsvara eva bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.55:
hirayaparimavci prvapada dhanaabde uttarapade 'nyatarasy prakrtisvara bhavati /
dvisuvaradhanam, dvisuvaradhanam /
dvau suvarau parimam asya dvisuvaram, tad eva dhanam iti karmadhraya /
bahuvrhv api paratvd vikalpa eva bhavati /
dvisuvarnadhana, dvisuvaradhana /
hirayagrahaam kim ? prasthadhanam /
parimagrahaa kim ? kcanadhanam /
dhane iti kim ? nikaml //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1374/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.56:
prathamaabda prvapadam aciropasampattau gamyamnym anyatarasy prakrtisvara
bhavati /
aciropasampatti aciropalea, abhinavatvam /
prathmavaiykaraa, prathamavaiykaraa /
abhinavavaiykaraa, samprati vykaraam adhyetu pravr
tta ity artha /
prathamaabda pratheramac iti cittvd antodtta /
aciropasampattau iti kim ? prathamavaiykaraa /
vaiykaranmdyo mukhyo v ya sa nityo 'ntodtta eva //
____________________________________________________________________
[#669]
katara-katamau karmadhraye || PS_6,2.57 ||
_____START JKv_6,2.57:
kataraabda katamaada ca prvapadam karmadhraye samse 'nyatarasy prakr
tisvara
bhavati /
katarakaha, katarakaha /
katamakaha, katamakaha /
karmadhrayagrahaam uttarrtham iha tu pratipadoktatvd eva siddham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.58:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1375/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
rj ca || PS_6,2.59 ||
_____START JKv_6,2.59:
rj ca prvapada brhmaakumrayo uttarapadayo karmadhraye samse anyatarasy
prakrtisvara bhavati /
rjabrhmaa, rjabrhmaa /
rjakumra, rjakumra /
karmadhraye ity eva, rjo brhmaa rjabrahamaa /
rjakumra /
pr
thagyogakaraam uttarrtham //
____________________________________________________________________
ah pratyenasi || PS_6,2.60 ||
_____START JKv_6,2.60:
rj iti vartate, anyatarasym iti ca /
ahyanto rjaabda prvapadam pratyenasi uttarapade 'nyatarasy prakr
tisvara bhavati /
rja pratyen rjapratyen, rjapratyen /
ah iti kim ? rj csau pratyen ca rjapratyen //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1376/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.61:
ktnte uttarapade nityrthe samse prvapadam anyatarasy prakrtisvaram bhavati /
nityaprahasita, nityaprahasita /
satataprahasita, satataprahasita /
kl iti dvitysamso 'yam /
nityaabda tyabnerghruve iti tyabanta dyudtta /
satata iti yad bhve kta tad ththdisvarea antodtta /
nityrthe iti kim ? muhrtaprahasita //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.62:
grmaabda prvapada ilpivcinyuttarapade 'nyatrasy prakr
tisvara bhavati /
grmanpita, grmanpita /
grmakulla, grmakulla /
grmaabda dyudtta /
grma iti kim ? paramanpita /
ilpini iti kim ? grmarathy //
____________________________________________________________________
[#670]
rj ca praasym || PS_6,2.63 ||
_____START JKv_6,2.63:
rjaabda prvapada ilivcini uttarapade praasy gamyamnym anyatarasy
prakrtisvara bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1377/2024
2/12/13
rjanpita, rjanpita /
rjakulla, rjakulla /
karmadhraye rjagudhyaropeottarapadrthasya praas /
ahsamse ca rjayogyatay tasya /
rj iti kim ? paramanpita /
praasym iti kim ? rjanpita /
ilpini ity eva, rjahast //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.64:
dir udtta ity etad adhikr
tam /
ita uttara yad vakyma tatra prvapadasya dir udtto bhavati ity eva tadveditavyam /
vakyati - saptamhriau dharmye 'harae (*6,2.65) iti /
stpea /
sukuekrpaam /
yjikva /
vaiykaraahast /
dr
adimaka /
dir iti prgantdhikrt /
udtta iti prakr
ty bhaglam (*6,2.137) iti yvat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.65:
saptamyanta hrivci ca prvapada dharmyevcini haraaabdd anyasminn uttarapade
dyudtta bhavati /
hri iti deya ya svkaroti so 'bhidhyate /
dhamryam ity craniyata deyam ucyate /
dharmo hi anuvr
tta cra, tasmd anapeta tena v prpyam iti /
stpea /
mukuekrpaam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1378/2024
2/12/13
haledvipadik /
haletripadik /
dr
adimaka /
sajym iti saptamsamsa, kranmni ca iti vibhakter aluk /
hrii - yjikva /
vaiykaraahast /
mtulva /
pitr
vyagava /
kvacid ayam cro vyavasthita, stpdiu di dtavyam, yjikdnm avdi iti /
dharmye iti kim ? stamberama /
karmakaravardhitaka /
aharae iti kim ? vavaharaam /
vaavy aya vava /
tasya bjaniekd uttarakla arrapyartha yad dyate haraam iti tad ucyate /
paro 'pi kr
tsvaro hrisvarea bdhyate vipratiedhena ity etad aharae ity anena jpyate, tena
vavahryam iti hrisvara siddho bhavati //
____________________________________________________________________
yukte ca || PS_6,2.66 ||
_____START JKv_6,2.66:
yuktavcini ca samse prvapadam dyudttam bhavati /
goballava /
avaballava /
gomainda /
avamainada /
gosakhya /
avasakhya /
yukta iti samhita, kartavye tatparo ya sa ucyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.67:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1379/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#671]
ppa ca ilpini || PS_6,2.68 ||
_____START JKv_6,2.68:
ppaada ilpivcini utarapade vibh dyudtto bhavati /
ppanpita, ppanpita /
ppakulla, ppakulla /
ppake kutsitai (*2,1.54) iti ppaabdasya pratipadokta samndhikaraasamsa iti
ahsamase na bhavati, ppasya npita ppanpita iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.69:
gotravcini antevsivcini ca+uttarapade mnavabrhmanayo ca kepavcini samse
prvapadam dyudtta bhavati /
jaghvtsya /
yo jaghdna dadnyaham iti vtsya sampadyate sa jaghvtsya iti kipyate /
bhrysauruta /
surutpatyasya brypradhnatay kepa /
vbrhmakr
teya /
brahmakr
taada ubhrdisu pahyate /
gotra /
antevsi - kumrdk /
kambalacryay /
ghr
tarauhy /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1380/2024
2/12/13
odanapiny /
kumrydilbhakm ye dkdibhi proktni stry adhyate tacchiyat v pratipadyante
ta eva kipyante /
antevsi /
mava - bhikmava /
bhik lapsye 'hamiti mavo bhavati /
mava /
brhmaa - dsbrhmaa /
vr
albrhmaa /
bhayabrhmaa /
yo bhayena brhmaa sampadyate /
atra yasya anyat samsalakaa na asti, supsup ity eva tatra samsa kartavya /
gotrdiu iti kim ? dsrotriya /
kepe iti kim ? mahbrhmaa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.70:
maireyaabde uttarapade tadagavcini prvapadny dyudttni bhavanti /
guamaireya /
madhumaireya /
madyavieo maireyastasya guavikrasya gudo 'ga bhavati, madhuvikrasya tasya madhu
agam /
agni iti kim ? paramamaireya /
maireye iti kim ? pupsava /
phalsava //
____________________________________________________________________
bhakta-khys tadartheu || PS_6,2.71 ||
_____START JKv_6,2.71:
bhaktamannam, tadkhys tadvcina abd, tadartheu uttarapadeu dyudtt bavanti /
bhikkasa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1381/2024
2/12/13
rkasa /
bhjkasa /
bhikdayo 'nnavacan /
bhaktkhy iti kim ? samalaya /
samaana sama iti kriymtram ucyate, na dravyam /
tadarthesu iti kim ? bhikpriya /
bahuvrhirayam, atra prvapadam antodttam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.72:
gavdiu upamnavciu uttarapadeu prvapadam dyudtta bhavati /
dhnyagava /
bhikbila /
tr
asiha /
[#672]
khasiha /
saktusaindhava /
pnasaindhava /
dhnya gaur iva iti vigr
hya vyghrder kr
tigaatvd upamita vyghrdibhi iti samsa /
upamnrtho 'pi yathsambhavam yathprasiddhi ca yojayitavya /
gavkr
ty saniveita dhnyam dhnyagavaabdena+ucyate /
upamne iti kim ? paramasiha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.73:
akapratyaynte uttarapade jvikrthavcini samse prvapadam dyudtta bhavati /
dantalekhaka /
nakhalekhaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1382/2024
2/12/13
avaskaraodhaka /
ramayakraka /
dantalekhandibhir ye jvik ta evam ucyante /
nitya krjvikayo (*2,2.17) iti samsa /
ake iti kim /
ramayakart /
jvikrthe iti kim ? ikubhakik me dhrayasi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.74:
prgdeavartin y kr tadvcini samse akapratyaynte uttarapade prvapadam
dyudtta bhavati /
uddlakapupabhajjik /
vraupupapracyik /
labhajik /
tlabhajik /
sajyam (*3,3.109) iti vul /
nitya krjvikayo (*2,2.17) iti ahsamsa /
prcm iti kim ? jvaputrapracyik /
iyam udc kr /
krym iti kim ? tavapupapracyik /
paryye vucpratyayo bhavati //
____________________________________________________________________
ai niyukte || PS_6,2.75 ||
_____START JKv_6,2.75:
aante uttarapade niyuktavcini samse prvapadam dyudtta bhavati /
chatradhra /
traghra /
kamaalugrha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1383/2024
2/12/13
bhr
gradhra /
niyukto 'dhikr
ta, sa ca kasmicit kartavye tatparo na bhavati iti niyukta ity anena sidhyati /
niyukta iti kim ? kalva /
aralva //
____________________________________________________________________
ilpini ca akr
a || PS_6,2.76 ||
_____START JKv_6,2.76:
ilpivcini samse aante uttarapade prvapadam dyudtta bhavati, sa ceda kr
o na
bhavati /
tantuvya /
tunnavya /
vlavya /
ilpini iti kim ? kalva /
aralva /
akr
a iti kim ? kumbhakra /
ayaskra //
____________________________________________________________________
[#673]
sajy ca || PS_6,2.77 ||
_____START JKv_6,2.77:
sajy viaye aante uttarapade akr
a prvapadam dyudtta bhavati /
tantuvyo nma ka /
vlavyo nma parvata /
akr
a ity eva, rathakro nma brhmaa //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1384/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.78:
go tanti yava ity etni prvapadni plaabde adyudttani bhavanti /
gopla /
tantipla /
yavapla /
aniyuktrtha rambha /
gotantiyavam iti kim ? vatsapla /
ple iti kim ? goraka //
____________________________________________________________________
ini || PS_6,2.79 ||
_____START JKv_6,2.79:
inante uttarapade prvapadam dyudtta bhavati /
pupahr /
phalahr /
parahr //
____________________________________________________________________
upamana abda-artha-prakr
t v eva || PS_6,2.80 ||
_____START JKv_6,2.80:
upamnavci prvapada abdrthaprakr
tau eva inante uttarapade dyudtta bhavati /
upamna niyamyate /
urakro /
dhvkarv /
kharand /
upamnagrahanam asya prvasa ca yogasya viayavibhgrtham /
abdrthaprakr
tau iti kim ? vr
kavac /
vr
kaprek /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1385/2024
2/12/13
prakr
tigrahaa kim ? prakr
tir eva yatra+upasarganirapek abdrth bhavati tatra+eva yath
syd, iha m bhd gardabhoccr, kokilbhivyhr iti /
evakrakaraam upamnvadhrartham /
abdrtham /
abdrthaprakr
tau tv anupamnamupamna ca dyudtta bhavati /
sihavinard /
pukalajalp //
____________________________________________________________________
yuktrohy-daya ca || PS_6,2.81 ||
_____START JKv_6,2.81:
yuktrohydaya sams dyudtt bhavanti /
yuktroh /
gataroh /
gatayodh /
gatavac /
gatanard /
gataprahr /
ete inant ini (*6,2.79) ity asya+eva+udharanrtha pathyante purvottarapadaniyamrth iti
kecit /
iha m bht, vr
krohi, yuktdhyy iti /
gatamatsy /
krahot /
bhaginbhart /
yjakditvt ahsamsvetau /
grmagodhuk /
avatrirtra /
gargatrirtra /
vyuatrirtra /
aapda /
samapda /
ahsams ete /
ekaitipat /
eka iti pdo 'sya iti tripado bahuvrhi /
tatra ekaitiabdas taddhitrthottarapada iti tatpuruasaja, tasya nimittisvarabalyastvd
antodttatva prptam ity dyudttatva vidhyate /
[#674]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1386/2024
2/12/13
evam api na artha etena, iganta dvigau (*6,2.29) iti siddhatvt ? eva tarhi jpanrtham /
etaj jpayati ityantasya+uttarapade dvigusvaro na bhavati iti /
tena dviitipd ity atra tiabda udtto bhavati /
nimittisvarabalyastvasya apy ekaitiptsvaravacanam eva jpaka varayanti /
ptresamitdaya ca yuktrohydayas tatas te 'py dyudtt bhavanti //
____________________________________________________________________
drgha-ka-tua-bhrra-vaa je || PS_6,2.82 ||
_____START JKv_6,2.82:
drghnta prvapadam, ka tua bhrra vaa ity etni ca je uttarapade dyudttni bhavanti /
kuja /
amja /
kaja /
tuaja /
bhrraja /
vaaja //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.83:
je uttarapade bahvaca prvapadasya antyt prvam udtta bhavati /
upasaraja /
manduraja /
malakja /
vaavja /
bahvaca iti kim ? dagdhajni tr
ni //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1387/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.84:
grmaabde uttarapade prvapadam dyudtta bhavati na ced nivasadvci bhavati /
mallagrma /
viiggrma /
grmaabdo 'tra samhavc /
devagrma /
devasvmika ity artha /
anivasanta iti kim ? dkigrma /
mhakigrma /
dkydayo nivasanti yasmin grme sa tem iti vyapadiyate //
____________________________________________________________________
ghoa-diu ca || PS_6,2.85 ||
_____START JKv_6,2.85:
ghdiu ca+uttarapadeu prvapadam dyudtta bhavati /
dkighoa /
dkikaa /
dkipalvala /
dkihrada /
dkibadar /
dkipigala /
dkipiaga /
dkila /
dkirak /
dkiilp /
dkyavattha /
kundatr
am /
dkilmal /
ramamuni /
lmalimuni /
dkiprek /
dkika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1388/2024
2/12/13
yny atra nivsanm adheyni teu nivasadvcni api prvapadni dyudttni bhavanti /
anivasanta iti na anuvartayanti kecit /
apare punar anuvartayanti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.86:
lym uttarapade chtrydaya dyudtt bhavanti /
chtril /
ailil /
bhdil chtri /
aili /
bhdi /
vyi /
piali /
khyai /
pri /
gomi /
yad lntas tatpuruo napusakaligo bhavati tad api tatpurue ly napusake
(*6,2.123) ity etasmt prvavipratiedhena prvapadam dyudtta bhavati /
chtrilam /
aililam //
____________________________________________________________________
[#675]
prasthe 'vr
d dham akarky-dnm || PS_6,2.87 ||
_____START JKv_6,2.87:
prasthaabde uttarapade karkydivarjitam avr
ddha prvapadam dyudtta bhavati /
indraprastha /
kuaprastha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1389/2024
2/12/13
hradaprastha /
suvaraprastha /
avr
ddham iti kim ? dkiprastha /
mhakiprastha /
akarkydnm iti kim ? karkprastha /
maghprastha /
kark /
magh /
makar /
karkandh /
am /
karra /
kauka /
kurala /
badara /
karkydi //
____________________________________________________________________
mldn ca || PS_6,2.88 ||
_____START JKv_6,2.88:
prasthe iti vartate /
prasthe uttarapade mldnam dir udtto bhavati /
mlprastha /
lprastha /
ml /
l /
o /
drk /
kaum /
km /
kc /
eka /
kma /
mladi /
vr
ddhrtha rambha /
ekoabdayo e prc dee (*1,1.75) iti vr
ddhasaj //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1390/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.89:
nagaraabde uttarapade mahannavaabdavarjita prvapadam dyudtta bhavati, tac ced
udc na bhavati /
suhmanagaram /
puranagaram /
amahannavam iti kim ? mahnagaram /
navanagaram /
anudcm iti kim ? nadnagaram /
kntnagaram //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.90:
armaabde uttarapade dvyac tryac prvapadam avarntam dyudtta bhavati /
dattrmam /
guptrmam /
kukkurmam /
vyasrmam /
avaram iti kim ? vr
hadarmam /
dvyac tryac iti kim ? kapijalrmam /
amahannavam ity eva, mahrmam /
navrmam //
____________________________________________________________________
na bhta-adhika-sajva-madra-ama-kajjalam || PS_6,2.91 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1391/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.91:
bhta adhika sajva madra aman kajjala ity etni prvapadni armaabde uttarapade
ndyudttni bhavanti /
bhtrmam /
adhikrmam /
sajvrmam /
madrmagrahaa saghtavigr
htrtham /
madrrmam /
amrmam /
madrmrmam /
kajjalrmam /
samsntodttatvam eva atra bhavati /
[#676]
dyudttaprakarae divodsdn chandasy upasakhynam /
divodsa vadhryavya due //
____________________________________________________________________
anta || PS_6,2.92 ||
_____START JKv_6,2.92:
anta ity adhikr
tam /
ita uttara yad vakymas tatra prvapadasya anta udtto bhavati ity eva veditavyam /
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.93:
sarvaveta /
sarvakr
a /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1392/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.94:
sajy viaye giri nikya ity etayo uttarapadayo prvapadam antodtta bhavati /
ajangiri /
bhajangiri /
nikye - pidinikya /
mauinikya /
cikhillinikya /
sajym iti kim ? paramagiri /
brhmaanikya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.95:
kumrym uttarapade vayasi gamyamne prvapadam antodtta bhavati /
vr
ddhakumr /
jaratkumr /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1393/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.96:
akevala miram /
tadvcini samse udakaabde uttarapade prvapadam antodtta bhavati /
guamiram udakam guodakam, guodakam /
tilodakam, tilodakam /
svare kr
te ekdea svarito vnudtte paddau (*8,2.6) iti pake svarito bhavati /
akevale iti kim ? todakam /
uodakam //
____________________________________________________________________
[#677]
dvigau kratau || PS_6,2.97 ||
_____START JKv_6,2.97:
dvigau uttarapade kratuvcini samse prvapadam antodtta bhavati /
gargatrirtra /
carakatrirtra /
kusuravindasaptartra /
garg trirtra gargatrirtra /
dvigau iti kim ? atirtra /
acacitv dantodtta /
kratau iti kim ? bilvasaptartra /
bilvaatasya bilvahomasya v saptartra bilvasaptartra //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1394/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.98:
sabhabde uttarapade napusakalige samse prvapadam antodtta bhavati /
goplasabham /
pauplasabham /
strsabham /
dssabham /
sabhym iti kim ? brhmaasenam /
napusakam iti kim ? rjasabh /
brhmaasabh /
sabhy pratipadokta napusakaliga gr
hyate iti samayasabham, brhmaakulam ity
atra na bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.99:
puraabde uttarapade prcm dee prvapadam antodtta bhavati /
lalapuram /
kcpuram /
ivadattapuram /
kripuram /
nrmapuram /
prcm iti kim ? ivapuram //
____________________________________________________________________
aria-gaua-prve ca || PS_6,2.100 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1395/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.100:
arita gaua ity eva prve samse puraabde uttarapade prvapadam antodtta bhavati /
ariapuram /
gauapuram /
prvagrahaa kim ? iha api yath syt /
ariaritapuram /
gauabhr
tyapuram //
____________________________________________________________________
na hstina-phalaka-mrdey || PS_6,2.101 ||
_____START JKv_6,2.101:
hstina phalaka mrdeya ity etni prvapadni puraabde uttarapade na antodttni bhavanti /
pure prcm (*6,2.99) iti prpti pratiidhyate /
hstinapuram /
phalakapuram /
mrdeyapuram /
mr
dorapatya mrdeya /
ubhrditvt hak (*4,1.123) //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.102:
kusla kpa kumbha l ity etni prvapadni bilaabde uttarapade antodttni bhavanti /
kuslabilam /
kpabilam /
kumbhabilam lbilam /
kusldigrahaa kim ? sarpabilam /
bile iti kim ? kuslasvm //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1396/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#678]
dik-abd grma-janapada-khyna-cnareu || PS_6,2.103 ||
_____START JKv_6,2.103:
dikabd prvapadni antodttani bhavanti grmajanapadkhynavciu uttarapadeu,
cnaraabde ca /
prveukmaam, prveukmaam /
apareukmaam, apareukmaam /
prvakr
amr
ttik /
aparakr
amr
ttik /
janapada - prvapacl /
aparapacl /
khyna - prvdhirmam, prvdhirmam /
prvayytam /
aparayytam /
adhirmam adhikr
tya kr
to grantha dhirmam /
tath yytam /
cnara - prvacnaram /
aparacnaram /
abdagrahaa klavcino 'pi dikabdasya parigrahrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.104:
cryopasarjanntevsivcini uttarapade dikabd antodtt bhavanti /
purvapiny /
aparapiny /
prvakakr
tsn /
aparakakr
tsn /
cryopasarjana iti kim ? prvaiy /
antevsini iti kim ? prvapinya stram //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1397/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
uttarapadavr
d dhau sarva ca || PS_6,2.105 ||
_____START JKv_6,2.105:
uttarapadasya (*7,3.10) ity adhikr
tya y vihit vr
ddhi, tadvaty uttarapade sarvaabdo dikabd
ca antodtt bhavanti /
sarvapaclaka /
prvapaclaka /
uttarapclaka /
susarvrdhadikabdebhyo janapadasya+iti tadantavidhin janapadalakao vu pratyaya /
susarvrdhjjanapadasya (*7,3.12) dio 'madrm (*7,3.13) iti ca+uttarapadavr
ddhi /
adhikralakad iha na bhavati, sarvamsa, sarvakraka iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.106:
bahuvrhau samse vivaabda prvapada sajy viaye 'ntodtta bhavati /
vivadeva /
vivaya /
vivamahn /
prvapadaprakr
tisvaratvena dyudttatva prptam /
bahuvrhau iti kim ? vive ca te dev vivadev /
sajym iti kim ? vive dev asya vivadeva /
vivmitra, vivjina ityatra sajy mitrjinayo (*6,2.165) ity etad bhavati paratvt /
bahuvrhau ity etad adhikriyate prgavyaybhvasajnt //
____________________________________________________________________
udara-ava-iuu || PS_6,2.107 ||
_____START JKv_6,2.107:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1398/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#679]
kepe || PS_6,2.108 ||
_____START JKv_6,2.108:
kepe gamyamne udardiu uttarapadeu bahuvrhau samse sajy viaye prvapadam
antodtta bhavati /
kudodara /
ghaodara /
kaukva /
spanditva /
anighteu /
calcaleu /
anudara, sdara ity atra nasubhym (*6,2.172) ity etad bhavati vipratiedhena //
____________________________________________________________________
1399/2024
2/12/13
brahmaabda dyudtta /
bandhuni iti kim ? grgpriya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.110:
bahuvrhau samse nihntam upasargaprva prvapadam anatarasym anatodtta
bhavati /
pradhautamukha, pradhautamukha pradhautamukha /
praklitapda, praklitapda /
yadi mukhaabda svgavc tad pake mukha svgam (*6,2.167) ity etad bhavati, na cet
prvapadaprakr
tisvaratvena gatir anantara (*6,2.49) ity etad bhavati /
nih iti kim ? prasecakamukha /
upasargaprvam iti kim ? ukamukha //
____________________________________________________________________
uttarapada-di || PS_6,2.111 ||
_____START JKv_6,2.111:
uttarapaddi ity etad adhikr
tam /
yad ita rdhvam anukramiyma uttarapadasya dir udtto bhavati ity eva tadveditavyam /
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.112:
uklakara /
kr
akara /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1400/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
saj-aupamyayo ca || PS_6,2.113 ||
_____START JKv_6,2.113:
sajym aupamye ca yo bahuvrhir vartate tatra karaabda uttarapadam dyudtta bhavati
/
sajym - kucikara /
maikara /
aupamye - gokara /
kharakara //
____________________________________________________________________
[#680]
kaha-pr
tha-grv-jagha ca || PS_6,2.114 ||
_____START JKv_6,2.114:
kaha pr
ha grv jagh ity etni uttarapadni bahuvrhau samse sajaupamyayor
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1401/2024
2/12/13
dyudttni bhavanti /
kaha sajym - itikaha /
nlakaha /
aupamye - kharakaha /
urakaha /
pr
ha sajym - kapr
ha /
nkapr
ha /
aupamye - gopr
ha /
ajapr
ha /
grv sajym - sugrva /
nlagrva /
daagrva /
aupamye - gogrva /
avagrva /
jagh sajym - njagha /
tlajagha /
aupamye - gojagha /
avajagha /
ejagha //
____________________________________________________________________
r
gam avasthy ca || PS_6,2.115 ||
_____START JKv_6,2.115:
r
gaabda uttrapadam avasthy sajau pamyayo ca bahuvrhau dyudtta bhavati /
udgatar
a /
dvyagular
ga /
atra r
godgamandikr
to gavdervayovieo 'vastha /
asjym - r
yar
ga /
aupamye - gor
ga mear
ga /
avasthdiu iti kim ? sthlar
ga //
____________________________________________________________________
nao jara-mara-mitra-mr
t || PS_6,2.116 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1402/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.116:
naa uttare jaramaramitramr
t bahuvrhau samse dyudtt bhavanti /
ajara /
amara /
amitra /
amr
ta /
naa iti kim ? brhmaamitra /
jardaya iti kim ? aatru, nasubhyam (*6,2.172) iti uttarapadntodttatvam eva atra bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.117:
so uttara manantam asanta ca bahuvrhau samse dyudtta bhavati lomoas varjayitv /
sukarm /
sudharm /
suprathim /
asantam - supay /
suya /
susrot /
susrat /
sudhvat /
so iti kim ? kr
takram /
kr
taya /
manas iti kim ? surj /
sutak /
alomoas iti kim ? sulom /
s /
aninasmagrahanyarthavat ca anarthakena ca tadantavidhi prayojayanti ity anarthakayor
api manasor iha grahaam /
nasubhym (*6,2.172) ity asya ayam apavda /
kapi tu paratvt kapi prvam ity etad bhavati /
sukarmaka /
susrotaska //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1403/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
kratv-daya ca || PS_6,2.118 ||
_____START JKv_6,2.118:
kratvdaya soruttare bahuvrhau samse dyudtt bhavanti /
sukratu /
sudr
ka /
kratu /
dr
ka /
pratka /
pratrti /
havya /
bhaga /
kratvdi //
____________________________________________________________________
[#681]
dy-udtta dvyac chandasi || PS_6,2.119 ||
_____START JKv_6,2.119:
yad dyudtta dvyac uttarapada babuvrhau samse soruttara tad dyudttam eva bhavati
chandasi visaya /
svavstv surath marjayema /
nitsvarea avarathaabdv dyudttau /
dyudttam iti kim ? y subhu svaguri /
bhuabda pratyayasvarea antodtta /
dvyac iti kim ? sugurasat /
suhiraya /
nasubhym (*6,2.162) ity asya ayam apavda //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1404/2024
2/12/13
vra-vryau ca || PS_6,2.120 ||
_____START JKv_6,2.120:
vra vrya ity etau ca abdau oruttarau bahuvrhau samse chandasi viaye dyudttau
bhavata /
suvraste /
suvryasya pataya syama /
vryam iti yatpratyaynta tatra yato 'nva (*6,1.123) iti dyudttatva na bhavati ity etad eva
vryagrahaa jpakam /
tatra hi sati prvea+eva siddha syt //
____________________________________________________________________
kla-tra-tla-mla-l-aka-samam avyaybhve || PS_6,2.121 ||
_____START JKv_6,2.121:
kla tra tla mla l aka sama ity etni uttarapadni avaybhvasamse dyudttni bhavanti
/
pariklam /
upaklam /
paritram /
upatram /
paritlam /
upatlam /
parimlam /
upamlam /
parilam /
upalam /
paryakam /
upkam /
suamam /
viamam /
niamam /
duamam /
tihadguprabhr
tiu ete pahyante /
kldigrahaa kim ? upakumbham /
avyaybhve iti kim ? paramaklam /
uttaramaklam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1405/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.122:
kasa mantha rpa pyya ka ity etni uttarapadni dvigau samse dyudttni bhavanti /
dvikasa /
trikasa /
dvimantha /
trimantha /
dvirpa /
trirpa /
dvipyya /
tripyya /
dvika /
trika dvigau iti kim ? paramakasa /
uttaramakasa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.123:
labdnte tatpurue samse napusakalige uttarapadam dyudtta bhavati /
brhmanalam /
katriyalam /
vibh sen-sur-cchy-l-ninm (*2,4.25) iti napusakaligat /
tatpurue iti kim ? dr
hala brhmaakulas /
lym iti kim ? brhmaasenam napusake iti kim ? brhmaal //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1406/2024
2/12/13
[#682]
kanth ca || PS_6,2.124 ||
_____START JKv_6,2.124:
tatpurue samse napusakalige kanthabda uttarapadam dyudtta bhavati /
sauamikantham /
hvakantham /
cappakantham /
sajy kanthonareu (*2,4.20) iti napusakaligat /
ahsams ete /
napusake ity eva, dkikanth //
____________________________________________________________________
dicihadn || PS_6,2.125 ||
_____START JKv_6,2.125:
kanthnte tatpurue samse napusakalige cihadnm dir udtto bhavati /
cihaakantham /
maarakantham /
maura iti kecit pahanti /
maurakantham /
cihaa /
maara /
maura /
vaitula /
paatka /
caittalikara /
vaitlikari ity anye pathanti /
kukkua /
cikkaa /
citkaa ity apare pathanti /
di iti vartamne punar digrahaa prvapaddyudttrtham //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1407/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
cela-khea-kauka-ka garhym || PS_6,2.126 ||
_____START JKv_6,2.126:
cela khea katuka ka ity etni uttarapadni tatpuruse samse garhy gamyamnym
dyudttni bhavanti /
putracelam /
bhrycelam /
upnatkheam /
nagarakheam /
dadhikaukam /
udavitkaukam /
bhtakam /
prajkam /
celadisdr
yena putrdn garh /
tatra putra celam iva iti vigr
hya vyghrder kr
tigaatvd upamita vyghrdibhi iti samsa /
garhym iti kim /
paramacelam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.127:
cramuttarapadam upamnavci tatpurue samse dyudtta bhavati /
vastra cram iva vastracram /
paacram /
ambalacram /
upamnam iti kim ? paramacram //
____________________________________________________________________
palala-spa-ka mire || PS_6,2.128 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1408/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.128:
palala spa ka ity etny uttarapadni miravcini tatpurue samse dyudttani bhavati /
guapalalam /
ghr
tapalalam /
ghr
taspa /
mlakaspa /
ghr
takam /
mudgakam /
guena mira palalam guapalalam /
bhakea mirkaraam (*2,1.35) iti samsa /
mire iti kim ? paramapalalam //
____________________________________________________________________
[#683]
klasdasthalakar sajym || PS_6,2.129 ||
_____START JKv_6,2.129:
kla sda sthala kara ity etni uttarapadni tatpurue samse sajy viaye dyudttani
bhavanti /
dkiklam /
mhakiklam /
devasdam /
bhjsdam /
dayanasthal /
mhakisthal /
dkikara /
grmanmadheyni etni /
sthlagrahae ligaviiatvt sthlabdo 'pi gr
hyate /
jnapadakua ity anena /
sajym iti kim ? paramaklam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1409/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.130:
karmadhrayavarjite tatpurue samse rjyam ity etad uttarapadam dyudtta bhavati /
brhmaarjyam /
katriyarjyam /
akarmadhraye iti kim ? paramarjyam /
celarjydisvard avyayasvaro bhavati prvavipratiedhena /
kucelam /
kurjyam //
____________________________________________________________________
vargya-daya ca || PS_6,2.131 ||
_____START JKv_6,2.131:
vagya ity evam dni uttarapadni akarmadhraye tatpurue samse dyudattni bhavanti /
vsudevavargya /
vsudevapakya /
arjunavargya /
arnapakya /
akarmadhraye ity eva, paramavargya /
vargydaya prtipadikesu na pahyante /
digdiu tu varga pga gaa paka ity evam dayo ye pahit, te eva yatpratyaynt
vargydaya iha pratipattavy //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.132:
putraabda puabdebhya uttaras tatpurue dyudatto bhavati /
kaunaiputra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1410/2024
2/12/13
dmakaputra /
mhiakaputra /
putra iti kim ? kaunaimtula /
pumbhya iti kim ? grgputra /
vtsputra //
____________________________________________________________________
na crya-rja-rtvik-sayukta-jty-khyebhya || PS_6,2.133 ||
_____START JKv_6,2.133:
carya updyya /
rj vara /
r
tvijo yjak /
sayukt strsambandhina yldaya /
jtayo mtr
pitr
sambandhino bndhav /
crydykhyebhya para putraabdo nadyudtto bhavati khygrahat svarpasya
paryy vie ca grahaa bhavati /
cryaputra /
updhyyaputra /
kayanaputra /
rjaputra /
varaputra /
nandaputra /
r
tvikputra /
yjakaputra /
hotuputra /
sayuktaputra /
sambandhiputra /
ylaputra /
jatiputra /
bhrtuputra /
r
to vidyyonisambadhebhya (*6,3.23) /
iti ahy aluk /
putrasvare pratiiddhe samsntodttatvam eva bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1411/2024
2/12/13
[#684]
cra-dny apriahy || PS_6,2.134 ||
_____START JKv_6,2.134:
uttarapaddi iti vartate, tatpurue iti ca /
crdni uttarapadni aprivcina ahyantt pari tatpurue samse dyudttni bhavanti
/
mudgacram /
masracram /
apriahy iti kim ? matsyacram /
ahy iti kim ? paramacra /
cra /
karipa /
kariva /
kina /
kaa /
drk /
tsta /
kundama /
dalapa /
camas /
cakkana /
caula /
crdi /
crdny pryupagraht iti strasya phntaram /
tatra+upagraha iti ahyantam eva prvcryopacrea gr
hyate //
____________________________________________________________________
a ca kdni || PS_6,2.135 ||
_____START JKv_6,2.135:
a purvoktni kdni uttarapadni apriahy dyudttani bhavanti /
ka gahrym ity uktam, agarhym api bhavati /
darbhakam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1412/2024
2/12/13
arakam /
cram upamnam (*6,2.127) ity uktam, anupamnam api bhavati /
darbhacram /
kuacram /
palalaspaka mire (*6,2.128) ity uktam, anupamnam api bhavati /
darbhacram /
kuacram /
palala-spa-ka mire (*6,2.128) ity uktam, amire 'pi bhavati /
tilapalalam /
mudgaspa /
mlakakam /
kla sajym (*6,2.129) ity uktam, asajym api bhavati /
nadklam /
samudraklam /
a iti kim ? rjasda //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.136:
kuaabdo 'tra kuasdr
yena vane vartate /
kuam ity etat uttarapada vanavci tatpurue samse dyudtta bhavati /
darbhakua /
arakuam /
vanam iti kim ? mr
tkuam //
____________________________________________________________________
prakr
t y bhaglam || PS_6,2.137 ||
_____START JKv_6,2.137:
bhaglavcyuttarapada tatpurue samse prakr
tisvara bhavati /
kumbhbhaglam /
kumbhkaplam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1413/2024
2/12/13
kumbhnadlam /
bhagldayo madhyodtt /
prakr
ty ity etad adhikr
tam anta (*6,2.143) iti yvad veditavyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.138:
ite uttarapada nitya yad abahvaj bhasacchabdavarjita bahuvrhau samse tat
prakr
tisvaram bhavati /
itipda /
ityasa /
ityoha /
pdaabdo vr
ditvd adyudtta /
asauhaabdau ca pratyayasya nittvt /
ite iti kim ? daranyapda /
nityagrahaam kim ? itikakut kakudasya vasthy lopo vidhyate /
tatra avasthy anyatra itikakuda iti bahvajuttarapada bhavati iti tena na nitybahvac /
abahvac iti kim ? itilala /
bahuvrhau iti kim ? ite pda itipda /
abhasat iti kim ? itibhasad /
itiabda dyudtta /
prvapadaprakr
tisvarpavdo yoga //
____________________________________________________________________
[#685]
gati-kraka-upapadt kr
t || PS_6,2.139 ||
_____START JKv_6,2.139:
tatpurue iti vartate, na bahuvrhau iti /
gate krakt upapadt ca kr
dantam uttarapada tatpurue samse prakr
tisvara bhavati /
prakraka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1414/2024
2/12/13
prakaraam /
prahraka /
praharaam /
krakt - idhmapravracana /
palatana /
marukalpana /
upapadt - atkara /
dukara /
sukara /
sarvatra+eva atra litsvara /
gatikra - kopapadt iti kim ? devadattasya kraka devadattakraka /
devadattasya iti ealakaa ah /
kr
dgrahaa vispartham /
prapacatitarm, prapacatitamm ity atra tarabdyantena samse kr
te pacdm /
tatra sati iatvd ma eva svaro bhavati ity eke /
prapacatideydyartha kr
dgrahaa dr
yata eva //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.140:
prakr
ty iti vartate /
vanaspatydiu samseu ubhe prvottarapade yugapat prakr
tisvare bhavata /
vanaspati /
vanapatiabdv dyudttau, praskaraprabhr
titvt su /
br
haspati /
br
hat pati /
tadbr
hato karapatyo coradevatayo su talopa ca iti su takralopa ca /
br
had ity etad antodtta niptayanti /
tasya kecid dyudttatva varayanti /
acpati /
acabda kr
dikrdaktina iti antatvd antodtta /
kecit tu rgaravdisu pahanti tem dyudtta /
tannapt /
tanoteraudika pratyaya, tena tanabdo 'ntodtta /
na pti na playati v napt kvibanta /
nabhrnapd (*6,3.75) ity din dyudtto niptita /
tanv napt tannapt /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1415/2024
2/12/13
narasa /
nar asmin sn asanti, nar eva asanti iti v narasa /
nr
naye /
abanto naraabda dyudtta /
asaabdo 'pi ghaanta /
anyem api dr
yate (*6,3.167) iti drghatvam /
unaepa /
una itva epa asya iti bahuvrhi /
tatra epapucchalgleu una sajym (*6,3.21) iti ahy aluk /
ubhv dyudttau /
amarkau /
aamarkaabdau ghaantatvd dyudttau /
tayor dvandve anyem api dr
yate (*6,3.167) iti drghatvam /
[#686]
tr
vartr /
tr
abda dyudtta /
vartrabdo grasitdistre niptito 'ntodtta /
tatra dvandve drghatva prvavat /
bambvivavayasau /
bambaabdo 'ntodtta /
vivavayaabdo 'pi bahuvrhau viva sajym (*6,2.106) iti vivaado 'ntodtta /
tayor dvandve drghatva prvavat /
marmr
tyu /
mar iti mr
o vicpratyaya /
mr
tyuabdo 'ntodtta /
dvandvnmadevatdvandvrtho 'nudttdyuttarapadrtha ca vanaspatydiu pha //
____________________________________________________________________
devatdvandve ca || PS_6,2.141 ||
_____START JKv_6,2.141:
devatvcin yo dvandvas tatra yugapadubhe prvottarapade prakr
tisvare bhavata /
indrsomau /
indrvaruau /
indrbr
haspat /
r
jrendrgra iti indraabda dyudtto niptita /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1416/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.142:
uttarapade 'nudttdau pr
thiv rudra pamanthivarjite devatdvandve na+ubhe yugapat
prakr
tisvare bhavata /
indrgn /
indravy /
agnivyuabdau antodttau /
uttarapadagrahaam anudttdau ity uttarapadavieaa yath syt, dvandvavieaa m
bht iti /
anudttdau iti vidhipratiedhayo viayavibhgrtham /
apr
thivydiu iti kim ? dyvpr
thivyau /
dyvabda dyudtto niptita /
pr
thivabdo pratyayntatvd antodtta /
rudra - somrudrau /
roderiluk ca iti rudraabdo rakpratyaynto 'ntodtta /
pan - indrpaau /
svannukanpan iti pntodtto niptyate /
manthin - ukrmanthinau mantho 'sya asti iti manth /
innatatvd antodtta /
pr
thivydiu tu ubhe yugapat prakr
tisvare bhavata eva //
____________________________________________________________________
anta || PS_6,2.143 ||
_____START JKv_6,2.143:
anta ity adhikra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1417/2024
2/12/13
yad ita rdhvam anukramiymas tatra samsasya+uttarapadasya anta udtta bhavati ity
eva tad veditavyam /
vakyati ththaghaktjabitrakm (*6,2.144) iti /
suntha /
avabhr
tha //
____________________________________________________________________
[#687]
tha-atha-gha-kta-aj-ab-itra-km || PS_6,2.144 ||
_____START JKv_6,2.144:
tha atha gha kta ac ap itra ka ity evam antnm uttarapadn gatikrakopapadt parem
anta udtto bhavati /
suntha /
avabhr
tha /
hanikuinramikibhya kthan iti ave bhr
a iti ca kthanpratyayntv etau /
tatra kr
duttarapadaprakr
tisvaratvena dyudttam uttarapada syt /
atha - vasatha upavasatha /
upasarge vase iti athanpratyaya gha - prabheda /
khabheda /
rajjubheda /
kta - drdgata /
tapauka /
viuka /
ac - prakaya /
prajaya /
kayo nivse (*6,1.201) jaya karaam (*6,1.202) iti ca dyudttau kayajayaabdau
prayojayata /
ap - pralava /
prasava /
itra - pralavitram /
prasavitram /
ka - govr
a /
kharvr
a /
g varati, khar varati iti mlavibhujditvt kapratyaya /
pravr
a /
prahr
a /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1418/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.145:
su ity etasmd upamnc ca para ktntam uttarapadam antodtta bhavati /
sukr
tam /
subhuktam /
suptam /
upamnt - vr
kvaluptam /
aaplutam /
sihavinarditam /
suabdt gatir anantara (*6,2.49) iti prpte upamn dapi tr
ty karmai (*6,2.48) ity ayam
apavda /
gatikrakopapadt ity eva, sustuta bhavat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.146:
sajy viaye gatikrakopapadd ktntam uttarapadam antodtta bhavati citdn
varjayitv /
sambhto rmyaa /
upahta kalya /
parijagdha kauinya /
sambhta iti pratyartht bhavate karmai kta /
gatir anantara (*6,2.49) ity atra hi karmai ity anuvartate, tadbdhanrtha cedam /
dhanukht nad /
kuddlakhta nagaram /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1419/2024
2/12/13
hastimr
dit bhmi /
tr
ty karmai (*6,2.48) iti prptir iha bdhyate /
ancitdnm iti kim ? citam /
aprycitam /
svpitam /
parigr
htam /
naruktam /
pratipannam /
prliam /
upahatam /
upasthitam /
sahit 'gavi /
sahitabdo yad goranyasya saj tad antodatto na bhavati /
yad tu go saj tad antodtta eva //
____________________________________________________________________
pravr
d dhdn ca || PS_6,2.147 ||
_____START JKv_6,2.147:
pravr
ddhdn ca ktntam uttarapadam antodtta bhavati /
pravr
ddha ynam /
pravr
ddho vr
ala /
prayukt saktava kare avahita /
avahito bhogesu /
khavrha /
kaviasta /
ynadnm atra gae pha pryovr
ttipradaranrtha, na viayaniyamrtha /
yndibhyo 'nyatra api tem antodttatvam bhavaty eva /
viayaniyamrtha eva+ity eke /
asajrtho 'yam rambha /
kr
tigaa ca pravr
ddhdir dratavya /
tena punarutsyta vso deyam, punarnikr
to ratha ity evam di siddha bhavati //
____________________________________________________________________
[#688]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1420/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.148:
sajym iti vartate, kta iti ca /
sajy viaye ii gamyamny krakd uttarayo dattarutayor eva ktntayor anta
udtto bhavati /
dev ena deysu devadatta /
viurena ryt viuruta /
krakt iti kim ? krakn niyamo m bht /
sambhto rmyaa /
dattarutayo iti kim ? devaplita /
etasmn niyamd atra sajym ancitdnm (*6,2.146) ity antodttatva na bhavati /
tr
ty karmai (*6,2.48) ity eva atra bhavati /
evakrakaraa kim ? krakvadhraa yath syat, dattarutvadhraa m bht /
akrakd api dattarutayor anta udtto bhavati /
saruta /
viruta /
ii iti kim ? anaii niyamo m bht /
devai kht devakht /
krakd dattarutayor isyeva ity evam atra niyama iyate /
tena hato nadati devadatta ity atra na bhavati /
devadatta iti kasyacicchakhasya nma /
tatra tr
ty karmai (*6,2.48) iti prvapadaprakr
tisvaratvam eva bhavati //
____________________________________________________________________
itthabhtena kr
t am iti ca || PS_6,2.149 ||
_____START JKv_6,2.149:
ima prakrampanna itthambhta /
itthabhtena kr
tam ity etasminn arthe ya samaso vartate tatra ktntam uttarapadam
antodtta bhavati /
suptapralapitam /
unmattapralapitam /
pramattagtam /
vipannarutam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1421/2024
2/12/13
kr
tam iti kriysmnye karotirvartate, nbhtaprdurbhva eva /
tena pralapitdyapi kr
ta bhavati /
tr
ty karmai (*6,2.48) ity asya ayam apavda /
bhve tu yad pralapitdayas tad ththdisvarea+eva siddham antodttatva bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.150:
anapratyayntam uttarapada bhvavacana karmavacana ca krakt paramantodtta
bhavati /
odanabhojana sukham /
payapnam sukham /
candanapriyaguklepana sukham /
karmavacana - rjabhojan laya /
rjacchdanni vassi /
karmai ca yena saspart kartu arrasukham (*3,3.116) ity aya yoga ubhayath varyate
/
karmayupapade bhve lyu bhavati, karmayabhidheye lyu bhavati iti /
tatra prvasmin strrthe bhvavacanodharani, uttaratra karmavacanodharani /
ana iti ki ? hastahryamudavit /
bhvakarmavacana iti kim ? dantadhvanam /
karae lyu /
krakt ity eva /
nidaranam /
avalekhanam /
sarvesu pratyudharaeu prakr
tisvaro bhavati //
____________________________________________________________________
[#689]
man-ktin-vykhyna-ayana-sana-sthna-yjaka-di-krt || PS_6,2.151 ||
_____START JKv_6,2.151:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1422/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.152:
saptamyantt para puyam ity etad uttarapadam antodtta bhavati /
adhyayane puyam adhyayanapuya /
vede puya vedapuyam /
saptam iti yogavibhgt samsa /
tatpurue tulyrtha iti prvapadakr
tisvaratva prptam ity antodttatva vidhyate /
udn tu vyutpattipake kr
tsvarea dyudtta puyaabda syt iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1423/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
nrtha-kalaha tr
t y || PS_6,2.153 ||
_____START JKv_6,2.153:
nrthny uttarapadni kalahaabda ca tr
tyntt paryanatodttni bhavanti /
monam /
krpaonam /
mavikalam /
krpaavikalam /
kalaha - asikalaha /
vkkalaha /
tr
typrvapadaprakr
tisvarpavado yoga /
atra kecid arthe iti svarpagrahaam icchanti /
dhnyena artho dhnyrtha /
naabdena+eva tvarthanirdearthena tadarthn grahaam iti pratipadoktatvd eva
tr
tysamsaparigrahe siddhe tr
tygrahaa vispartham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.154:
tr
ty iti vartate /
mira ity etad uttarapadam anupasarga tr
tyntt param antodtta bhavati asandhau
gamyamne /
guamir /
tilamir /
sarpirmir /
miram iti kim ? guadhn /
anupasargam iti kim ? guasamir /
iha anupasargagrahaa jpakam anyatra miragahae sopasargagrahaasya /
tena miralakai iti sopasargea api miraabdena tr
tysamso bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1424/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.155:
sampdi arha hita alam ity evam arth ye taddhit tadantni uttarapadni nao guapratiedhe
vartamnt pari antodttni bhavanti /
sampdi-karaveakbhy sampdi mukha kraveakikam, na kraveakikam
akraveakikam /
arha - chedamarhati chaidika, na chaidika acchaidika /
hita - vatsebhyo hita vatsya, na varsya avarsya /
alamartha - santpya prabhavati sntpika, na sntpika asntpika /
naa iti kim ? gardabharatham arhati, grdabharathika /
vigrdabharathika /
guapratiedhe iti kim ? grdabharathikdanya agrdabharathika /
gua iti taddhitrthapravr
ttinimitta sampditvdy ucyate /
tatpratiedho yatra+ucyate samse tatra aya vidhi karnaveakbhy /
sampdi mukham iti /
sampdyarhahitlamarth iti kim ? pinyam adhte pinya, na pinya apinya /
taddhit iti kim ? any vohumarhati kanyvoh, na voh avoh /
arhe kr
tyatr
ca ca (*3,3.169) iti tr
c //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1425/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.156:
ya yat ity etau yau taddhitv atadarthe vartate tadantasya+uttarapadasya nao
guapratiedhaviaydanta udtto bhavati /
pn samha py, na py apy /
atr
y /
yat - danteu bhava dantyam, na dantyam adantyam /
akaryam /
atadarthe iti kim ? pdrthamudaka pdyam, na pdyam apdyam /
taddhit ity eva, adeyam /
guapratiedhe ity eva, dantydanyad adantyam /
niranubandhakaiknubandhakayor yayator grahad iha na bhavati, vmadevyayau
(*4,2.5) vmadevyam, na vmadevyam avmadevyam iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.157:
ac ka ity evam antam aaktau gamyamnym uttarapada naa paramantodatta bhavati /
apaca ya paktu na aknoti /
ajaya /
ka khalv api - avikipa /
avilikha /
aaktau iti kim ? apaco dkita /
apaca parivrjaka //
____________________________________________________________________
kroe ca || PS_6,2.158 ||
_____START JKv_6,2.158:
kroe ca gamyamne naa uttaramackntam antodtta bhavati /
apaco 'ya jlnama apaho 'ya jlma /
paktu pahitu akto 'py evam kruyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1426/2024
2/12/13
avikipa /
avilikha //
____________________________________________________________________
[#691]
sajym || PS_6,2.159 ||
_____START JKv_6,2.159:
akroe gamyamne naa param uttarapada sajy vartamnam antodtta bhavati /
adevadatta /
ayajadatta /
aviumitra //
____________________________________________________________________
kr
t ya-uka-iuc-crv-daya ca || PS_6,2.160 ||
_____START JKv_6,2.160:
kr
tya uka iuc ity evam ant crvdaya ca naa uttare 'ntodtt bhavanti /
kr
tya - akartavyam /
aka-rayam /
uka - angmukam /
anapalukam /
iuc - analakariu /
anirkariu /
iuj - grahae kartari bhuva khiuc (*3,2.57) ity asya dvyanubandhakasya api grahaam
ikrder vidhnasmarthyd bhavati /
anhyambhaviu /
asubhagambhaviu /
crvdaya - acru /
asdhu /
ayaudhika /
avadnya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1427/2024
2/12/13
cru /
sdhu /
yaudhika /
anagamejaya /
atra dvitye nasamse 'ntodttatvam /
ananagamejaya /
vadnya /
akasmt /
atra api dvitye nasamse 'ntodttatvam /
anakasmt /
avartamnavardhamnatvaramadhriyama. rocamnaobhamn sajym /
ete vartamndaya sajy dradavy /
vikrasadr
e vyastasamaste /
avikra /
asadr
a /
avikrasadr
a /
gr
hapati /
gr
hapatika /
rjhno chandasi /
arj /
anaha /
bhy nasvara eva bhavati //
____________________________________________________________________
vibh tr
n n-anna-tka-uciu || PS_6,2.161 ||
_____START JKv_6,2.161:
tr
nnanta anna tka uci ity eteu naa uttareu vibh anta udtto bhavati /
tr
n - akart, akart /
anna - anannam, anannam /
tka - atkam, atkam /
uci - auci, auci /
pake 'vyayasvara eva bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1428/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.162:
bahuvrhau samse idam etad tad ity etebhya uttarasya prathamaabdasya
praapratyayntasya ca kriygaane vartamnasya anata udtta bhavati /
ida prathama gamana bhojana v yasya sa idaprathama /
idadvitya /
idatr
tya /
etatprathama /
etaddvitya /
etattr
tya /
tatprathama /
taddvitya /
tattr
tya /
bahuvrhau iti kim /
anena prathama idaprathama /
tr
ty iti yogavibhgt samsa /
idametattadbhya iti kim ? yatprathama /
prathamapraayo iti kim ? tni bahnyasya tadbahu /
kriygaane iti kim ? aya prathama e te idapratham /
dravyagaanam etat /
gaane iti kim ? aya prathama em te idapratham /
idampradhn ity artha /
uttarapadasya kryitvt kapi prvam antodtta bhavati /
idamprathamak /
bahuvrhau ity etat vana samse (*6,2.178) iti prgetasmd adhikr
tam veditavyam //
____________________________________________________________________
[#692]
sakhyy stana || PS_6,2.163 ||
_____START JKv_6,2.163:
sakhyy para stanaabdo bahuvrhau samse 'ntodtto bhavati /
dvistan /
tristan /
catustan /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1429/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
vibh || PS_6,2.164 ||
_____START JKv_6,2.164:
chandasi viaye bahuvrhau samse sakhyy para stanaabdo vibhs 'ntodtto bhavati /
dvistan karoti dyvpr
thivyordohya catustan karoti pan dohyastan karoti
chandas dohya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.165:
sajy viaye bahuvrhau samse mitra ajina ityetayo uttarapadayo anta udtto bhavati /
devamitra /
brahmamitra /
vr
kjina /
kljina /
kr
jina /
sajym iti kim ? priyamitra /
mahjina /
r
ipratiedho mitre /
vivmitra r
i //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.166:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1430/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.167:
mukham uttarapada svgavci bahuvrhau samse 'ntodtta bhavati /
gauramukha /
bhadramukha /
svgam iti kim ? drghamukh l /
svgamadravdilakaam iha gr
hyate //
____________________________________________________________________
[#693]
na avyaya-dikabda-go-mahat-sthla-mui-pr
t hu-vatsebhya || PS_6,2.168 ||
_____START JKv_6,2.168:
avyaya dikabda go mahat sthla mui pr
thu vatsa ity etebhya para mukha svgavci
bahuvrhau samse na antodtta bhavati /
avyaya - uccairmukha /
ncairmukha /
dikabda - prmukha /
pratyamukha /
go - gomukha /
mahat - mahmukha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1431/2024
2/12/13
sthla - sthlamukha /
mui - muimukha /
pr
thu - pr
thumukha /
vatsa - vatsamukha /
prvapadaprakr
tisvaro yathyogam eu bhavati /
gomuivatsaprvasya+upamnalakao vikalpa prvavipratiedhena bdhyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.169:
nihntt upamnavcina ca mukha svgam uttarapadam anyatarasym bahuvrhau
samse 'ntodtta bhavati /
praklitamukha, praklitamukha, praklitamukha /
yad+etad uttarapadntodttatva na bhavati tad nihopasargaprvam anyatarasym
(*6,2.110) iti pake prvapadntodttatva, tadabhvapake 'pi prvapadaprakr
tisvaratvena
gatisvara iti tryudharani bhavanti /
upamnt - sihamukha, sihamukha /
vyghramukha, vyghramukha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.170:
jtivcina cchdanavarjitt klavcina sukhdibhya ca para ktnta kr
tamitapratipannn
varjayitv bahuvrhau samse 'ntodtta bhavati /
sragajagdha /
palubhakita /
surpta /
kla - msajta /
savatsarajta /
dvyahajta /
tryahajta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1432/2024
2/12/13
sukhdibhya - sukhajta /
dukhajta /
tr
prajta /
jtydibhya iti kim ? putrajta /
hitgnyditvt paranipta /
ancchdant iti kim ? vastracchanna /
vasanacchanna /
akr
tamitapratipann iti kim ? kuakr
ta /
kuamita /
kuapratipanna /
etesu bahuvrhiu nihntasya prvanipto na bhavaty eva asmd eva jpakt /
pratyudharaeu prvapadaprakr
tisvaro yojayitavya /
sukhdayastr
tye 'dhyye pahyante //
____________________________________________________________________
v jte || PS_6,2.171 ||
_____START JKv_6,2.171:
jtaabde uttarapade v anta udtto bhavati bahuvrhau samse jtiklasukhdibhya /
dantajta, dantajta /
stanajta, stanajta /
klt - msajta, msajta /
savatsarajta, savatsarajta /
sukhdibhya - sukhajta, sukhajta /
dukhajta, dukhajta //
____________________________________________________________________
[#694]
na-subhym || PS_6,2.172 ||
_____START JKv_6,2.172:
nasubhy param uttarapada bahuvrhau samse 'ntodtta bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1433/2024
2/12/13
ayavo dea /
avrhi /
ama /
suyava /
suvrhi /
suma /
samsasya+etad antodttatvam iyate /
samsnt ca avayav bhavanti iti anr
ca, bahvr
ca ity atra kr
te samsnte 'ntodttatva
bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.173:
nasubhy kapi parata prvam antodtta bhavati /
akumrko dea /
avr
alka /
abrahmabandhka /
sukumrka /
suvr
alka /
subrahmabandhka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.174:
hrasvo 'nto yasya tad ida hrasvntam uttarapada samso v, tatra antyt prvam udtta
bhavati kapi parato nasuhy para bahuvrhau samse /
ayavako dea /
avrhika /
amaka /
suyavaka /
suvrhika sumaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1434/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.175:
utarapadrthabahutve yo bahuabdo vartate tasmt naa iva svaro bhavati /
nasubhym (*6,2.172) ity uktam, bahor api tath bhavati /
bahuyavo dea bahuvrhi /
bahutila /
kapi prvam (*6,2.173) ity uktam, bahor api tath bhavati /
bahukumrko dea /
bahuvr
alka /
bahubrahmabandhka /
hrasvnte 'nto 'ntyt prvam (*6,2.174) ity uktam, bahor api tath bhavati /
bahuyavako dea /
bahuvrhika /
bahumaka /
nao jaramaramitramr
t (*6,2.116) ity uktam, bahor api tath bhavati /
bahujara /
bahumara /
bahumitra /
bahumr
ta /
uttarapadabhmni iti kim ? bahuu mana asya bahuman ayam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.176:
budayo 'vayavavcino bahor uttare bahuvrhau nntodtt bhavanti bahugu rajju /
bahvakara padam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1435/2024
2/12/13
bahucchando mnam /
bahuskta /
bahvadhyya /
gudir kr
tigao draavya /
avayav iti kim ? bahuguo brhmaa /
adhyayanarutasadcradayo 'tra gu //
____________________________________________________________________
[#695]
upasargt svga dhruvam aparu || PS_6,2.177 ||
_____START JKv_6,2.177:
upasargt svga dhruva paruvarjitam antodtta bhavati bahuvrhau samse /
prapr
ha /
prodara /
pralala /
dhruvam ity ekarpam ucyate, dhruvam asya tam iti yath /
satata yasya pragata pr
ha bahvati sa prapr
ha /
upasargt iti kim ? daranyalala /
svgam iti kim ? prakho vr
ka /
dhruvam iti kim ? udbhu kroati /
aparu iti kim ? utparu /
viparu //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.178:
samsamtre vanam ity etad uttarapadam upasargt paramantodtta bhavati /
pravae yaavyam /
nirvae praidhyate /
praniranta iti atvam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1436/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
anta || PS_6,2.179 ||
_____START JKv_6,2.179:
antaabdd uttara vanam antodtta bhavati /
antarvao dea /
anupasargrtha rambha //
____________________________________________________________________
anta ca || PS_6,2.180 ||
_____START JKv_6,2.180:
antaabda ca uttarapadam upasargd antodtta bhavati /
prnta /
paryanta /
bahuvrhir ayam prdisamso v //
____________________________________________________________________
na ni-vi-bhym || PS_6,2.181 ||
_____START JKv_6,2.181:
ni vi ity etbhym uttaro 'ntaabdo na anatodtto bhavati /
nyanta /
vyanta /
prvapadaprakr
tisvaratve kr
te yadea /
tatra udttasvaritayor yaa svarito 'nudttasya (*8,2.4) iti svarito bhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1437/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
parer abhitobhvi maalam || PS_6,2.182 ||
_____START JKv_6,2.182:
parer uttaram abhitobhavivacana maala ca antodtta bhavati /
pariklam /
paritram /
parimaalam /
bahuvrhir aya prdisamso 'vyaybhvo v /
avyaybhvapake 'pi hi pari-praty-upa-ap varjyamna-ahortra-avayaveu (*6,2.33) iti
prvapadaprakr
tisvaratva prptam anena bdhyate /
abhita ity ubhayata /
abhito bhvo 'sya asti iti tadabhitobhvi /
yac ca+eva svabhva kldi tad abhitobhvigrahaena gr
hyate //
____________________________________________________________________
[#696]
prd-asvaga sajym || PS_6,2.183 ||
_____START JKv_6,2.183:
prduttarapadam asvgavci sajy viaye 'ntodtta bhavati /
prakoham /
pragr
ham /
pradvram /
asvagam iti kim ? prahastam /
prapadam /
sajym iti kim ? prapham //
____________________________________________________________________
nirudakdni ca || PS_6,2.184 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1438/2024
2/12/13
_____START JKv_6,2.184:
nirudakdni ca abdarpy antodttni bhavanti /
nirudakam /
nirulapam /
nirupalam ity anye pahanti /
nirmaakam /
nirmakikam /
e prdisamso bahuvrhir v /
avyaybhve tu samsntodttatvena+eva siddham /
niklaka /
nikrnta klakt iti kanpratyayntena klaabdena prdisamsa /
niklika ity anye pathanti /
nipea /
dustarpa /
avitr
str
tantribhya , tar /
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.185:
abher uttara mukham antodtta bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1439/2024
2/12/13
abhimukha /
bahuvrhir ayam prdisamso v /
avyaybhve tu samsntodttatvena+eva siddham /
upasargt svgam (*6,2.177) iti siddhe vacanam abahuvrhyartham adhruvrtham
asvgrtha ca /
abhimukh l //
____________________________________________________________________
apc ca || PS_6,2.186 ||
_____START JKv_6,2.186:
apc ca+uttara mukham antodtta bhavati /
apamukha /
apamukham /
avyaybhvo 'py atra prayojayati /
tatra api hi pari-praty-upa-ap varjyamna. ahortra-avyaveu (*6,2.33) ity uktam /
yogavibhga uttarrtha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.187:
sphiga pta v ajas adhvan kuki ity etny uttarapadni sranmni ca nmaabda ca apd
uttary antodttani bhavanti /
apasphigam /
apaptam /
apavam /
apaja /
apdhv /
upasargdadhvana (*5,4.85) iti yad samsnto na asti tad anena antodttatva bhavati /
[#697]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1440/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.188:
adher uttaram uparisthavci antodtta bhavati /
adhidanta /
adhikara /
adhikea /
adhyrho danta iti prdisamsa /
adhyrho v danta iti samndhikaraa uttarapadalop samassa /
dantasya+upari yo 'nyo danto jyate sa ucyate adhidanta iti /
uparistham iti kim ? adhikaraam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.189:
anor uttaram apradhnavci kanya ca antodtta bhavati /
anugato jyeham anujyeha /
anumadhyama /
prvapadapradhna prdisamso 'yam /
anugata kanyn anukanyn /
uttarapadrthapradhno 'yam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1441/2024
2/12/13
pradhnrtha ca kanyograhaam /
apradhnakanyas iti kim ? anugato jyeha anujyeha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.190:
puruaabdo 'nvdiavc ca anor uttaro 'ntodtto bhavati /
anvdia purua anupurua /
anvdia anvcita kathitnukathito v /
anvdia iti kim ? anugata purua anupurua //
____________________________________________________________________
ater akr
t -pade || PS_6,2.191 ||
_____START JKv_6,2.191:
ate paramakr
danta padaabda ca antodtto bhavati /
atyakuo nga /
atikao 'va /
apadaabda khalv api - atipad akvar /
akr
tpade iti kim ? atikraka /
ater dhtulopa iti vaktavyam /
iha mbht, obhano grgya atigrgya /
iha ca yath syt, atikrnta krakt atikraka iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.192:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1442/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#698]
prater av-dayas tatpurue || PS_6,2.193 ||
_____START JKv_6,2.193:
prater avdayas tatpurue samse 'ntodtt bhavanti /
pratigata au pratyau /
pratijana /
pratirj /
rjaabda samsntasya anityatvd yad aj na asti tad prayojayati /
tasmin hi sati cittvd eva antodttatva siddham /
tatpurue iti kim ? pratigat aava asya pratyau ayam ura /
au /
jana /
rjan /
ura /
kheaka /
ajira /
rdr /
ravaa /
kr
ttik /
ardha /
pura //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1443/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.194:
upd uttara dvyac ajina ca antodtta bhavati tatpurue samse gaurdn varjayitv /
upagato devam upadeva /
upasoma /
upendra /
upahoa /
ajina - upjinam /
agaurdaya iti kim /
upagaura /
upataia /
tatpurue ity eva, upagata somo 'sya upasoma /
gaura /
taia /
naia /
taia /
laa /
loa /
jihv /
kr
/
kany /
gua /
kalya /
pda /
gaurdi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.195:
suabdt paramuttarapada tatpurue samse 'ntodtta bhavati avakepae gamyamne /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1444/2024
2/12/13
avakepaa nind /
iha khalu idn susthaile susphigbhy supratyavasita /
suabdo 'tra pjym eva /
vkyrthas tu avakepaamasyay, tath abhidhnt /
so iti kim ? kubrhmaa /
avakepae iti kim ? obhaneu tr
eu sutr
eu //
____________________________________________________________________
vibh+utpucche || PS_6,2.196 ||
_____START JKv_6,2.196:
utpucchaabde tatpurue vibh anta udtto bhavati /
utkrnta puccht utpuccha, utpuccha /
yad tu pucchamudasyati utpucchayati, utpuccayater ac utpuccha, tad ththdistrea nityam
antodttatve prpte vikalpo 'yam iti seyam ubhayatra vibha bhavati /
tatpurue ity eva udasta puccham asya utpuccha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,2.197:
dvi tri ity etbhym uttaresu pd dat mrdhan ity eteu uttarapadeu yo bahuvrhi, tatra vibh
anta udtto bhavati /
dvau pdo asya dvipt, dvipt /
tript, tript /
dvidan, dvidan /
tridan, tridan /
dvimrdh, dvimrdh /
trimrdh, trimrdh /
pd iti kr
tkaralopa pdaabdo gr
hyate /
dat iti kr
tadaddeo dantaabda /
mrdhan iti tvakr
tasamsanto nnta eva mrdhanabda /
tasya etat prayojanam asatyapi samsnte 'ntodttatva yath syt /
etad eva jpakam, anitya samsnto bhavati iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1445/2024
2/12/13
yad 'pi samsnta kriyate tad api bahuvrhe kryitvt tadekadeatvc ca samsntasya
antodttatva pake bhavaty eva /
dvimrdha /
trimrdha /
dvitribhym iti kim ? kalyamrdh /
pddiu iti kim ? dvihastam /
bahuvrhau iti kim ? dvayor mrdh dvimrdh //
____________________________________________________________________
[#699]
saktha ca akrntt || PS_6,2.198 ||
_____START JKv_6,2.198:
saktham iti kr
tasamsnta sakthiabdo 'tra gr
hyate /
[#698]
sa akrntt paro vibh antodtto bhavati /
gaurasaktha, gaurasaktha /
lakasaktha, lakasaktha /
akrntt iti kim ? cakrasktha /
acacitvn nityam antodttatva bhavati //
____________________________________________________________________
[#699]
pardi chandasi bahulam || PS_6,2.199 ||
_____START JKv_6,2.199:
chandasi visaye pardi udtto bhavati bahulam /
paraabdena atra sakthaabda eva gr
hyate /
ajisaktham labheta /
tvrau lomaasakthau /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1446/2024
2/12/13
r
jubhu /
vkpati /
citpati //
pardi ca prnta ca prvnta ca api dr
yate /
prvdaya ca dr
yante vyatyayo bahula smr
ta //
pardirudhr
ta /
parnta ca -- antodttaprakarae tricakrdn chandasy upasakhynam /
tribandhurea trivr
t rathena tricakrea /
prvnta -- prvapadntodttaprakarae marudvr
ddhdn chandasy upasakhynam /
marudvr
ddha /
prvdi -- prvapaddyudttaprakarae divodsdn chandasy upasakhynam /
divodsya samagya te ity evam di sarva sagr
hta bhavati //
iti kiky vr
ttau ahdhyyasya dvitya pda //
______________________________________________________
[#700]
ahdhyyasya tr
tya pda /
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.1:
aluk iti ca, uttarapade iti ca etad adhikr
tam veditavyam /
yad iti rdhvam anukramiymo 'luk uttarapade ity eva tad veditavyam /
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1447/2024
2/12/13
stoknmukta /
alpnmukta /
uttarapade iti kim ? nikrnta stokt nistoka /
anyrtham idam uttarapadagrahaam iha apy aluko nivr
ti karoti ity evam artha
lakaapratipadoktaparibh na arayitavy /
alugadhikra prgnaa /
uttarapaddhikra prgagdhikrt //
pacamy stoka-dibhya (*6,3.2) /
stokntikadrrthakr
cchri stokdni, tebhya parasy pacamy uttarapade aluk bhavati /
stoknmukta /
alpnmukta /
antikdagata abhydgata /
drdgata /
viprakr
dgata /
kr
cchrnmukta /
samse kr
te prtipadikatvt supo luki prpte pratiedha kriyate /
dvivacanabahuvacanntn tu stokdnm anabhidhnt samsa eva na bhavati stokbhy
mukta, stokebhyo mukta iti /
tena atra na kadcid aikapadyam aikasvarya ca bhavati /
brhmacchasina upasakhyna kartavyam /
brhmaaddya asati iti brhmacchas iti /
r
tvigvieasya rhiriyam /
tasya vyutpattir asat sat v avayavrthena kriyate //
____________________________________________________________________
oja-saho 'mbhas-tamasas tr
t yay || PS_6,3.3 ||
_____START JKv_6,3.3:
ojas sahas ambhas tamas ity etebhya uttarasy tr
tyy aluk bhavati uttarapade /
ojaskr
tam /
sahaskr
tam /
ambhaskr
tam /
tamaskr
tam /
ajasa upasakhynam /
ajaskr
tam /
pusnujo janundha iti vaktavyam /
pusnuja /
janundha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1448/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#701]
manasa sajym || PS_6,3.4 ||
_____START JKv_6,3.4:
manasa uttarasy tr
tyy sajym alug bhavati /
manasdatt /
manasagupt /
manassagat /
sajym iti kim ? manodatt /
manogupt //
____________________________________________________________________
jyini ca || PS_6,3.5 ||
_____START JKv_6,3.5:
jyinyuttrapade manasa uttarasya tr
tyy alug bhavati /
manas ajtu lamasya manasjy //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.6:
tmana ca prae (*6,3.6) /
tmana uttarasy tr
tyy praapratyaynte utrapade 'lug bhavati /
tmanpacama /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1449/2024
2/12/13
tmanaha /
tr
tyvidhne prakr
tydibhya upasakhynam iti tr
ty /
tr
ty iti yogavibhgt samsa /
tman v kr
ta pacama tmanpacama /
katha janrdanastvtmacaturtha eva iti ? bahuvrhir ayam tm caturtho 'sya asau
tmacaturtha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.7:
vaiykarannmkhy vaiykarakhy /
khy saj /
yay sajay vaiykara eva vyaharanti tasym tmana uttarasy caturthy alug bhavati /
tmanepadam /
tmanebha /
tadarthye caturth /
caturth iti yogavibhgt samsa //
____________________________________________________________________
parasya ca || PS_6,3.8 ||
_____START JKv_6,3.8:
parasya ca y caturth tasya vaiykarakhyym alug bhavati /
parasmaipadam /
parasmaibh //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1450/2024
2/12/13
_____START JKv_6,3.9:
halantd adantc ca+uttarasy saptamy sajym alug bhavati /
yudhihira /
tvacisra /
gavihira ity atra tu gaviyudhibhy sthira (*8,3.95) ity ata eva vacand aluk /
adantt - arayetilak /
arayemak /
vanekiuk /
vaneharidrak /
vanebalbajak /
purvhesphoak /
kpepicak /
haladantd iti kim ? nady kukkuik nadkukkuik /
bhmy p bhmip /
sajym iti kim ? akaaua /
hr
ddyubh e /
hr
d div ity etebhym uttarasya er alug bhavati /
hr
dispr
k/
divispr
k //
____________________________________________________________________
[#702]
kranmni ca prc hal-dau || PS_6,3.10 ||
_____START JKv_6,3.10:
prc dee yatkranma tatra haldav uttarapade haladantd uttarasy saptamy alug
bhavati /
spea /
dr
adimaka /
haledvipadik /
haletripadik /
kravieasy saj et, tatra prvea+eva siddhe niyamrtham idam /
ete ca trayo niyamavikalp atreyante, kranmny eva, prcm eva, haldv eva iti /
kranmni iti kim ? abhyarhite pau abhyarhitapau /
krd anyasyaa+etad deyasya nma /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1451/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.11:
madhyd uttarasy saptamy gurv uttarapade 'lug bhavati /
madhyeguru /
antceti vaktavyam /
anteguru /
saptam iti yogavibhgt samsa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.12:
mrdha-mastaka-varjitt svgd uttarasy saptamy akme uttarapade 'lug bhavati /
kahe klo 'sya kahekla /
urasilom /
udaremai /
amrdhamastakt iti kim ? mrdhaikha /
mastakaikha /
akme iti kim ? mukhe kmo 'sya mukhakma /
svgt iti kim ? akaaua /
haladantt ity eva, agulitra /
jaghvali //
____________________________________________________________________
1452/2024
2/12/13
_____START JKv_6,3.13:
bandha iti ghaanto gr
hyate /
tasminn uttarapade haladanttad uttarasy saptamy vibh alug bhavati /
hastebandha, hastabandha /
cakrebandha, cakrabandha /
ubhayatra vibheyam /
svagd dhi bahuvrihau prvea nityam aluk prpnoti, tatpurue tu svagd asvgc ca na-insiddha-badhntisu ca (*6,3.19) iti pratiedha prpnoti /
haladantd ity eva, guptibandha //
____________________________________________________________________
tatpurue kr
t i bahulam || PS_6,3.14 ||
_____START JKv_6,3.14:
tatpurue samse kr
dante uttarapade saptamy bahulam alug bhavati /
stamberama /
karejapa /
na ca bhavati /
kurucara /
madracara //
____________________________________________________________________
[#703]
prvr
-arat-kla-div je || PS_6,3.15 ||
_____START JKv_6,3.15:
prvr
arat kla div ity ete je uttarapade saptamy aluk bhavati /
prvr
ija /
aradija /
aradija /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1453/2024
2/12/13
kleja /
divija /
prvasya+eva aya prapaca //
____________________________________________________________________
vibh || PS_6,3.16 ||
_____START JKv_6,3.16:
vara kara ara vara ity etebhya uttarasya saptamy je uttarapade vibh alug bhavati /
vareja, varaja /
kareja, karaja /
areja, araja /
vareja, varaja //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.17:
gha-sajake pratyaye, klaabde, tanapratyaye ca parata klanmna uttarasy saptamy
vibh alug bhavati /
gha - prvahetare, prvhatare /
prvhetame, prvhatame /
kla - prvhekle, prvahkle /
tana - prvhetane, prvhatane /
klanmna iti kim ? uklatare /
uklatame /
haladantd ity eva, rtritarym /
uttarapaddhikre pratyayagrahae tadantavidhir na+iyate hr
dayasya hr
llekha iti lekhagrahal
ligt /
tena ghatanagrahae, tadantagrahana na bhavati /
kla iti na svarpagrahaam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1454/2024
2/12/13
_____START JKv_6,3.18:
aya vsa vsin ity eteu uttarapadev aklavcina uttarasy saptamy vibh aluk bhavati /
kheaya, khaaya /
grmevsa, grmavsa /
grmevs, grmavs /
aklt iti kim ? prvahaaya /
haladantt ity eva, bhmiaya /
apo yoniyanmatusu saptamy alug vaktavya /
apsuyoni /
apsavya /
apsumantau /
apsu bhava iti digditvd yat pratyaya /
sarvatra saptam t yogavibhgt samsa //
____________________________________________________________________
na-in-siddha-badhntiu ca || PS_6,3.19 ||
_____START JKv_6,3.19:
innante uttarapade siddhaabde badhntau ca parata saptamy alug na bhavati /
sthadilavart /
siddha - skyasiddha /
kmpilyasiddha /
badhnti - cakrabaddha /
crabaddha /
saptam iti yogavibhgt samsa /
cakrabandha iti kecid udharanti, tat pacdyajantam draavyam /
ghaante hi bandhe ca vibh (*6,3.13) ity uktam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1455/2024
2/12/13
[#704]
sthe ca bhym || PS_6,3.20 ||
_____START JKv_6,3.20:
sthe ca+uttarapade bhym saptamy aluk na bhavati /
samastha /
viamastha /
kastha /
parvatastha /
bhym iti kim ? kr
omyreha /
prvapadt (*8,3.106) iti atvam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.21:
kroe gamyamne uttarapade ahy alug bhavati /
caurasyakulam /
vr
alasyakulam /
kroe iti kim ? brhmanakulam /
athprakarane vgdikpayadbhyo yuktidaahareu yathsakhyam alug vaktavya /
vcoyukti /
diodaa /
payatohara //
muyyamuyaputrikmuyakuliketi ca alug vaktavya /
amusypatyam musyyaa /
naditvt phak /
amuya putrasya bhva musyaputrik /
manojditvad vu /
tath musyakulik iti /
devnmpriya ity atra ca ahy alug vaktavya /
devnam priya //
epapucchalakleu una sajy alug vaktavya /
unaepa /
unapuccha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1456/2024
2/12/13
unolgla /
divaca dse ahy alug vaktavya /
divodsya gyati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.22:
putraabde uttarapade kroe gamyamne 'nyatarasy ahy alug bhavati /
dsyaputra, dsputra /
vr
alyputra vr
alputra /
kroe ity eva, brhmaputra //
____________________________________________________________________
[#705]
r
t o vidyyonisambandhebhya || PS_6,3.23 ||
_____START JKv_6,3.23:
r
krntebhyo vidyasambandhavacibhyo yonisambandhavcibhya ca+uttarasy ahy alug
bhavati /
hoturantevas /
hotuputra /
piturantevs /
pituputra /
r
ta iti kim ? caryaputra /
mtulaputra /
vidyyonisambandhebhyas tatprvottarapadagrahaam /
vidyyonisambandhavcini eva+uttarapade yath syt, anyatra m bht /
hotr
dhanam /
pitr
dhanam hotr
gr
ham /
pitr
gr
ham //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1457/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
vibh svasr
- patyo || PS_6,3.24 ||
_____START JKv_6,3.24:
svasr
pati ity etayo uttarapadayo r
krntebhya vidyyonisambandhavcibhya vibh 'lug
bhavati /
mtuvas, mtusvas, mtr
vas /
pituvas, pitusvas, pitr
vas /
yad luk tad mtr
pitr
bhy svas (*8,3.84) iti nitya atvam /
yad tu aluk tad mtu piturbhyam anyatarasym (*8,3.85) iti vikalpena atvam /
duhitupati, duhitr
pati /
nanndupiti, nanndr
pati //
____________________________________________________________________
ana r
t o dvandve || PS_6,3.25 ||
_____START JKv_6,3.25:
r
krntn vidyyonisambhandhavcin yo dvandvas tatra+uttarapade prvapadasya na
deo bhavati /
hotpotrau /
neodgtrau /
prastpratihartrau /
yonisambandhebhya - mtpitarau /
ytnanndarau /
makroccraa raparatvanivr
ttyartham /
r
ta iti kim ? pitr
pitmahau /
putre ity atra anuvartate, r
ta iti ca /
tena putraabde 'py uttarapade r
krntasya anadeo bhavati /
pitputrau /
mtputrau //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1458/2024
2/12/13
devatdvandve ca || PS_6,3.26 ||
_____START JKv_6,3.26:
devatvcin yo dvandva tatra+uttarapade prvapadasya na deo bhavati /
indrvaruau /
indrsomau /
indrbr
haspat /
dvandve iti vartamne punar dvandvagrahaa prasiddhasahcaryrtham /
atyantasahacarite lokavijte dvandvam ity etat niptyate /
tatra ye loke prasiddhashacary vede ca ye sahavpanirdis tem iha grahaa bhavati /
tena brahamaprajpat, ivavairavaau ity evam dau na bhavati /
ubhyatra vyo pratiedho vaktavya /
agnivy /
vyvagn //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.27:
soma varua ity etayo devatdvandve agne krdeo bhavati /
agnomau /
agnvaruau /
agne stut-stoma-som (*8,3.82) iti atvam //
____________________________________________________________________
[#706]
id vr
d dhau || PS_6,3.28 ||
_____START JKv_6,3.28:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1459/2024
2/12/13
kr
tavr
ddhv uttarapade devatdvandve agne ikrdeo bhavati /
gnivrumanavahmlabheta /
gnimruta karma kriyate /
agnvaruau devate asya, agnarutau devate asya iti taddhita /
tatra devatdvandve ca (*7,3.21) ity ubhayapadavr
ddhau kr
tym na, tva ca bdhitum
ikra kriyate /
vr
ddhau iti kim ? grendra /
nendrasya parasya (*7,3.24) ity uttarapadavr
ddhi pratiidhyate /
idvr
ddhau vio pratiedho vaktavya /
gnvaiava caru nirvapet //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.29:
div ity etasya dyv ity ayam deo bhavati devatdvandve uttarapade /
dyvkm /
dyvbhm //
____________________________________________________________________
divasa ca pr
t hivym || PS_6,3.30 ||
_____START JKv_6,3.30:
pr
thivym uttarapade devatdvandve divo divas ity ayam deo bhavati, cakrd dyv ca /
divaspr
thivyau /
dyvpr
thivyau /
akroccraam sakrasya vikrbhvapratipattyartham /
tena rutvadni na bhavanti /
katha dyv cid asmai pr
thiv namete iti ? kartavyo 'tra yatna //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1460/2024
2/12/13
us-uasa || PS_6,3.31 ||
_____START JKv_6,3.31:
uasa us ity ayam deo bhavati devatdvandve uttarapade /
ussryam /
usnakt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.32:
mtarapitarau ity udcmcry matenradea mtr
abdasya nipatyate mtarapitarau /
udcm iti kim ? mtpitarau //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.33:
pitarmtar iti chandasi niptyate /
m gant pitarmtar ca /
prvapadasya ardeo niptyate /
uttarapade tu sup su-luk prvasavara--c-che-y--y-yj-la (*7,1.39) iti krdea /
tatra r
to i-sarvanmasthnayo (*7,3.110) iti gua /
chandasi iti kim ? mtpitarau //
____________________________________________________________________
[#707]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1461/2024
2/12/13
_____START JKv_6,3.34:
bhita pumn yena samnymkr
tvekasmin pravr
ttinimitte sa bhitapuska abda /
tadetadeva katha bhavati ? bhsita pumn yasminn arthe pravr
ttinimite sa
bhitapuskaabdena+ucyate, tasya pratipdako ya abda so 'pi bhsitapuska o
'bhva an, bhitapuskdan yasmin strabde sa bhitapuskdan strabda /
bahuvrhirayam, alug niptant pacamy /
tasya bhsitapuskadana strabdasya puabdasyeva rpa bhavati samndhikarae
uttarapade strlige prapriydivarjite /
daranyabhrya /
alakaca /
drghajagha /
striy iti kim ? grmai brhmaakula dr
irasya grmaidr
i /
bhitapuskt iti kim ? khavbhrya /
samnymkr
tau iti kim ? drobhrya /
katha garbhibhrya, prastabhrya, prajtabhrya iti ? kartavyo 'tra yatna /
ana iti kim ? brahmabandhbhrya /
samndhikarae iti kim ? kaly mt kalyamt /
striym iti kim ? kaly pradhnam e kalypradhn ime /
apra iti kim ? kaly pacam ys t kalypacam rtraya /
kalydaam /
pradhnapragrahaa kartavyam /
iha m bht, kalypacamka paka iti /
ap prapramyo (*5,4.116) ity atra api pradhnapragrahaam eva ity appratyayo na
bhavati /
apriydiu iti kim ? kalypriya /
priy /
manoj /
kaly /
subhag /
durbhag /
bhakti /
saciv /
amb /
knt /
knt /
sam /
capal /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1462/2024
2/12/13
duhit /
vm /
priydi /
dr
habhakti ity evam diu strprvapadasya avivakitvt siddham iti samdheyam //
____________________________________________________________________
tasil-div kr
t vasuca || PS_6,3.35 ||
_____START JKv_6,3.35:
pacamys tasil (*5,3.7) ity ata prabhr
ti sakhyy kriybhyvr
ttigaane kr
tvasuc (*5,4.17) iti
prgetasmd ye pratyay tesu bhitapuskdan striy puvad bhavati /
tasy ly tata /
tasym tatra /
yasy yata /
yasym yatra /
tasildisu parigaana kartavyam /
tratasau /
taraptamapau /
carajtyarau /
kalpabadeyadeyara /
rpappapau /
thathlau /
drhilau /
tilttilau /
asi bahvalprthasya puvadbhvo vaktavya /
[#708]
bahvbhyo dehi /
alpbhyo dehi /
bahuo dehi /
alpao dehi /
tvatalor guavacanasya puvadbhavo vaktavya /
pavy bhva pautvam, paut /
guavacanasya iti kim ? kahy bhva kahitvam kaht /
bhasyhe taddhite puvadbhvo vaktavya /
hastinn samho hstikam /
ahe iti kim ? yaineya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1463/2024
2/12/13
rauhieya /
katham gny devat asya gneya sthlpka iti ? kartavyo 'tra yatna /
hakchaso ca puvadbhvo vaktavya /
bhavaty chtr bhvatk /
bhavady //
____________________________________________________________________
kya-mnino ca || PS_6,3.36 ||
_____START JKv_6,3.36:
kyai parato mnini ca stiry bhitapuskd an puvat bhavati /
en - etyate /
yen-yetyate /
mnini - daranyamn ayamasy /
daranyamnin iyamasy /
mnino grahaam astryartham asamndhikarartha ca /
iha tu daranymtmna manyate daranyamnin iti prvea+eva siddham //
____________________________________________________________________
na kopadhy || PS_6,3.37 ||
_____START JKv_6,3.37:
kopadhy striy puvadbhvo na bhavati /
pcikbhrya /
krikbhrya /
madrikbhrya /
vr
jikbhrya /
madrikkalp /
vr
jikkalp /
madrikyate /
vr
jikyate /
madrikmnin /
vr
jikmnin /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1464/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
saj-prayo ca || PS_6,3.38 ||
_____START JKv_6,3.38:
sajy pray ca striy puvadbhvo na bhavati /
dattabhrya /
guptbhrya /
dattp /
guptp /
dattyate /
guptyate /
dattmnin /
guptmnin /
puray - pacambhrya /
daambhrya /
pacamp /
daamp /
pacamyate /
daamyate /
pacammnin /
daammnin //
____________________________________________________________________
[#709]
vr
d dhinimittasya ca taddhitasyraktavikre || PS_6,3.39 ||
_____START JKv_6,3.39:
na iti vartate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1465/2024
2/12/13
vr
ddher nimitta yasmin sa vr
ddhinimitta taddhita, sa yadi rakte 'rthe vikre ca na vihita,
tadantasya strabdasya na puvad bhavati /
straughnbhrya /
mthurbhrya /
straughanp /
mthurp /
saughanyate /
mthuryate /
straughnmnin /
mthurmnini /
vr
ddhinimittasya iti kim ? madhyamabhrya /
taddhitasya iti kim ? kalvabhrya /
bahuvrhiparigraha kamartha ? tvadbhrya /
yvadbhrya /
araktavikre iti kim ? kayea rakt ky, ky br
hatik yasya sa kyavr
hatika /
lohasya vikro lauhm lauh yasya rathasya sa lauhea /
khdirea //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.40:
svgd uttaro ya kra tadanty striy na puvad bhavati amnini parata /
drghakebhrya /
lakakebhrya /
drghakep /
lakakep /
drghakeyate /
lakakeyate /
svgt iti kim ? paubhrya /
ta iti kim ? akeabhrya /
amnini iti kim ? drghakeamnin //
____________________________________________________________________
jte ca || PS_6,3.41 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1466/2024
2/12/13
_____START JKv_6,3.41:
jte ca striy na puvad bhavati amnini parata /
kahbhrya /
bahvr
cibhrya /
kahp /
bahvr
cp /
kahyate /
bahvr
cyate /
amnini ity eva, kahamnin /
bahvr
camnini /
aya pratiedha aupasakhynikasya puvadbhvasya na+iyate /
hastinn samho hstikam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.42:
karmadharaye samse jtya deya ity etayo ca pratyayayo bhitapuskdan striy
puvad bhavati /
pratiedhartho 'yam rambha /
na kopadhy (*6,3.37) ity uktam, tatra api bhavati /
pcakavr
ndrik /
pcakajty /
pcakadey /
sajprayo ca (*6,3.38) ity uktam, tatra api bhavati /
dattavr
ndrik /
dattajty /
dattadey /
pray - pacamavr
ndrik /
pacamajty /
pacamadey /
vr
ddhinimittasya ca taddhitasyraktavikare (*6,3.39) ity uktam, tatra api bhavati /
sraughnajty /
sraughnadey /
svgc ca+ito 'mnini (*6,3.40) ity uktam, tatra api bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1467/2024
2/12/13
lakamukhavr
ndrik /
lakamukhajty /
lakamukhadey /
jte ca (*6,3.41) ity uktam, tatra api bhavati /
kahavr
ndrik /
kahajty /
kahadey /
bhitapuskkt ity eva, khavvr
ndrik /
ang ity eva, brahmabandhvr
ndrik /
[#710]
kukkuydnmadiu puvadbhvo vaktavya /
kukkuy aam kukkuam /
mr
gy padam mr
gapadam /
mr
gy kram mr
gakram /
kky va kkava /
na v astrprvapadasya vivakitatvt /
strtvena vin prvapadrtho 'tra jati smnyena vivakita /
puvadbhvt hrasvatvam khidghdiu bhavati vipratiedhena /
khit - klimmany /
hariimmany /
ghdi - pavitar /
pavitam /
pavirp /
pavikalp /
ka - pavik /
mr
dvik /
iha iabi, darad, pr
thu, uij ity ete janapadaabd katriyavcina, tatra tadrjapratyayasya
striyamataca iti luki kr
te iabivr
ndrik iti vigr
hya samsa kriyate /
tata puvadbhavena aiabidaya puabd kriyante /
aiabiavr
ndrik /
auijavr
ndrik //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.43:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1468/2024
2/12/13
gha rpa kopa cela brva gotra mata hata ity ete parato bhitapuskat paro yo pratyayas
tadantasya anekco hrasvo bhavati /
gha - brhmaitar /
brhmaitam /
rpa - brhmanirp /
kalpa - brhmaikalp /
cela - brhmaicel /
bruva - brhmaibruv /
gotra - brhmaigotr /
mata - brhmaimat /
hata - brhmaihat /
gharpakalp pratyayceladny uttarapadni /
brauva iti bravti iti bruva pacdyuaci, vacydeo gua ca niptannna bhavati /
ya iti kim ? datttar /
gupttar /
anekaca iti kim ? nady easya anyatarasym (*6,3.44) iti vakyati /
bhitapuskd ity eva, malaktar /
kuvaltar //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.44:
nady easya ghdiu parato hrasvo bhavati anyatarasym /
ka ca ea ? a ca y nad yanta ca yad ekac /
brahamabandhtar, brahamabandhutar /
vrabandhtar /
vrabandhutar /
stritar, strtar /
stritam, strtam /
kr
nnady pratiedho vaktavya /
lakmtar /
tantrtar //
____________________________________________________________________
ug-ita ca || PS_6,3.45 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1469/2024
2/12/13
_____START JKv_6,3.45:
ug-ita ca parasy nady ghdiu anyatarasym hrasvo bhavati /
reyasitar, reyastar, reyastar /
viduitar, vidutar, vidvattar /
puvadbhvo 'py atra pake vaktavya /
prakarayogt prk strtvasy vivakitatvd v siddham //
____________________________________________________________________
[#711]
nmahata samndhikaranajtyayo || PS_6,3.46 ||
_____START JKv_6,3.46:
samndhikarae uttarapade jtye ca pratyaye parato mahata krdeo bhavati /
mahdeva /
mahbrhmaa /
mahbhu /
mahbala /
jtye - mahjtya /
samndhikaraajtyayo iti kim ? mahata putra mahatputra /
lakaoktatvd eva atra na bhaviyati iti ced bahuvrhv api na syd mahbhu iti /
tadartha samndhikaraagrahaa vaktavyam /
amahn mahn sampanno mahadbhtacandram ity atra gauatvn mahadarthasya na
bhavatytvam /
mahadtve ghsakaraviieu upasakhyna puvadvacana ca asamndhikarartham /
mahaty ghsa mahghsa /
mahaty kara mahkara /
mahaty viia mahviia /
aana kaple haviy upasakhynam /
aakapla caru nirvapet /
havii iti kim ? aakapla brhmaasya /
gavi ca yukte 'ana upasakhyna kartavyam /
agavena akaena /
yukte iti kim ? aagava brhmaasya taparakaraa vispartham //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1470/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.47:
dvi aan ity etayo krdeo bhavati sakhyym uttarapade abahuvrhyatyo /
dvdaa /
dvviati /
dvtriat /
adaa /
aviati /
atriat /
dvyaana iti kim ? pacadaa /
sakhyym iti kim ? dvaimtura /
amtura /
abahuvrhyaityo iti kim ? dvitr /
trida /
dvyati /
prk atd iti vaktavyam /
iha m bht, dviatam /
dvisahasram /
aaatam /
aasahasram //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.48:
tri ity etasya trayas ity ayam deo bhavati sakhyym abahuvrhyatyo /
trayodaa /
trayoviati /
trayastriata /
sakhyym ity eva, traimtura /
abahuvrhyatyo ity eva, trida /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1471/2024
2/12/13
tryati /
prkatt ity eva, triatam /
trisahasram //
____________________________________________________________________
[#712]
vibh catvriatprabhr
t au sarvem || PS_6,3.49 ||
_____START JKv_6,3.49:
catvriatprabhr
tau sakhyym uttarapade 'bahuvrhyatyo sarvem dvi aan tri ity
ete yad ukta tadvibha bhavati /
dvicatvriat, dvcatvriat /
tripacat, trayapacat /
aapacat, apacat /
prkatt ity eva, dviatam /
aaatam /
triatam //
____________________________________________________________________
hr
d ayasya hr
l lekha-yad-a-lseu || PS_6,3.50 ||
_____START JKv_6,3.50:
hr
dayasya hr
t ity ayam deo bhavati lekha yat a lsa ity eteu parata /
hr
daya likhati iti hr
llekha /
yat - hr
dayasya priyam hr
dyam /
a - hr
dayasya ida hrdam /
lsa - hr
dayasya lsa hr
llsa /
lekha iti aantasya grahaam iyate /
ghai tu hr
dayasya lekho hr
dayalekha /
etad eva lekhagrahaa jpakam, uttarapaddhikre pratyayagrahae tadantagrahaasya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1472/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
v oka-ya-rogeu || PS_6,3.51 ||
_____START JKv_6,3.51:
oka sya roga ity eteu parata hr
dayasya v hr
ddeo bhavati /
hr
cchoka, hr
dayaoka /
ya - sauhrdyam, sauhr
dayam /
brhmaditvt ya /
hr
ddeapake hr
dbhagasindhvante prvapadasya ca (*7,3.19) ity ubhayapadavr
ddhi /
roge - hr
droga, hr
dayaroga /
hr
dayaabdena samnrtho hr
cchabda prakr
tyantaram asti, tena+eva siddhe vikalpavidhna
prapacrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.52:
pdasya pada ity ayam deo bhavati ji ti ga upahata ity eteu uttarapadeu /
pdbhyam ajati iti padji /
pdbhym atati iti padti /
ajyatibhy, pde ca ity audika i pratyaya /
tatra ajer vbhavo na bhavati ata eva niptant /
pdbhy gacchati iti padaga /
pdena+upahata padopahata /
pdaabdo vr
ditvd dyudtta, tasya sthne paddea upadee eva antodtto niptyate,
tena padopahata iti tr
ty karmai (*6,2.48) iti prvapadaprakr
tisvaratvena antodttatva
bhavati /
padji, padti, padaga ity eteu kr
tsvarea samsasya+eva antodttatvam //
____________________________________________________________________
1473/2024
2/12/13
_____START JKv_6,3.53:
yatpratyaye parata pdasya pad ity ayam deo bhavaty atadarthe /
pdau vidhyanti pady arkar /
pady kaak /
atadarthe iti kim ? pdrtham udaka pdyam /
padbhva ike caratv upasakhynam /
pdabhy carati padika /
parpdibhya han (*4,4.10) iti pdaabdt han pratyaya /
arrvayavavacanasya pdaabdasya grahaam iha iyat, tena paapdamaatad yat
(*5,1.34) ity atra paddeo na bhavati /
dvipdyam /
tripdyam //
____________________________________________________________________
[#713]
hima-ki-hatisu ca || PS_6,3.54 ||
_____START JKv_6,3.54:
hima kin hati ity eteu pdaabdasya pad ity ayam deo bhavati /
hima - paddhimam /
kin - atha patkio yanti /
hati - paddhati //
____________________________________________________________________
r
c a e || PS_6,3.55 ||
_____START JKv_6,3.55:
r
kambandhina pdaabdasya e parata pad ity ayam deo bhavati /
paccho gyatr asati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1474/2024
2/12/13
v ghoamiraabdeu || PS_6,3.56 ||
_____START JKv_6,3.56:
ghoa mira abda ity eteu ca+uttarapadeu pdasya v pad ity ayam deo bhavati /
padghoa, pdaghoa /
panmira, pdamira /
pacchabda, pdaabda /
nike ca+iti vaktavyam /
pannika, pdanika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.57:
udakaabdasya sajy viaye uda ity ayam deo bhavati uttarapade parata /
udamegho nma yasya audamedhi putra /
udavho nma yasya audavahi putra /
sajym iti kim ? udakagiri /
sajym uttarapadasy9a u)dakaabdasya+uddeo bhavati iti vaktavyam /
lohitoda /
nloda /
kroda //
____________________________________________________________________
peam-vsa-vhana-dhiu ca || PS_6,3.58 ||
_____START JKv_6,3.58:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1475/2024
2/12/13
pea vsa vhana dhi ity eteu ca+uttarapadesu udakasya uda ity ayam deo bhavati /
udapea pinai /
snehane pia (*3,4.38) iti amul /
vsa - udakasya vsa udavsa /
vhana - udakasya vhana udavhana /
udaka dhyate 'smin iti udadhi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.59:
udakasyoda iti vartate /
eka, asahya tulyajtyena anantarea haldin, hal dir yasya+uttarapadasya tadekahaldi,
tasminn ekahaldau prayitavyavciny anyatarasym udakasya uda ity ayam deo bhavati /
udakumbha, udakakumbha /
udaptram, udakaptram /
ekahaldau iti kim ? udakasthlam /
prayitavye iti kim ? udakaparvata //
____________________________________________________________________
[#714]
mantha-odana-saktu-bindu-vajra-bhra-hra-vvadha-gheu ca || PS_6,3.60 ||
_____START JKv_6,3.60:
mantha odana saktu bindu vajra bhra hra vvadha gha ity eteu uttarapadesu udakasya uda
ity ayam deo bhavati anyatarasym /
udakena mantha udamantha, udakamantha /
odana - udakena odana udaudana, udakaudana /
saktu - udakena saktu udasaktu, udakasaktu /
bindu - udakasya bindu udabindu, udakabindu /
vajra - udakasya vajra udavajra, udakavajra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1476/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.61:
igantasya ayantasya uttarapade hrasva bhavati glavasya caryasya matena anyatarasym /
grmaiputra grmaputra /
brahmabandhuputra, brahyabandhputra /
ika iti kim ? khavpda /
mlpda /
aya iti kim ? grgputra /
vtsputra /
glavagrahaa pujrtham /
anyatarasym iti hi vartate /
vyvasthitavibha ca+iyam /
tena+iha na bhavati, kragandhputra iti /
iyauvabhvinm avyayn ca na bhavati /
rkulam /
bhrkulam /
kdbhtam /
vr
albhtam /
bhrkusdn tu bhavaty eva /
bhrukusa /
bhrukui /
apara ha /
bhrukusdnm akro bhavati iti vaktavyam /
bhrakusa /
bhrakui //
____________________________________________________________________
1477/2024
2/12/13
_____START JKv_6,3.62:
ekaabdasya taddhite uttarapade hrasvo bhavati /
ekasy gatam ekarpyam /
ekamayam /
ekasya bhva ekatvam /
ekat /
uttarapade - ekasy kram ekakram /
ekadugdham /
ligaviiasya grahaam ekaabdahrasvatva prayojayati /
ac hi gr
hyamam atra vieyate, na punar ac gr
hyamena iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.63:
yantasya abantasya ca sajchandaso bahula hrasvo bhavati /
yantasya sajym - revatiputra /
rohiiputra /
bharaiputra /
na ca bhavati /
nndkara /
nndghoa /
nndvila /
gyantasya chandasi - kumrid prapharvid /
na ca bhavati /
phalgunpaurams /
jagatchada /
bantasya sajym - ilavaham /
ilaprastham /
na ca bhavati /
lomakgr
ham /
lomakaam /
bantasya chandasi - ajakrea juhoti /
ramrad pr
thiv dakivata /
na ca bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1478/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#715]
tve ca || PS_6,3.64 ||
_____START JKv_6,3.64:
tvapratyaye parato ypo bahula hrasvo bhavati /
tadajy bhva ajatvam, ajtvam /
tadrohiy bhva rohiitvam, rohitvam /
sajym asambhavc chandasy eva+udharani bhavanti //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.66:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1479/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.67:
arus dviat ity etayor ajanatn ca khidanta uttarapade mumgamo bhavati anavyayasya /
aruntuda /
dviantapa /
ajantnm - klimmany /
arurdviadajantasya iti kim ? vidvanmanya /
anavyayasya ity eva, domanyamaha /
divmany rtri /
antagrahaa kim ? kr
tjantakryapratipattyartham /
ato hrasve kr
te mum bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.68:
ijantasya ekca khidante uttarapade amgamo bhavati, ampratyayavac ca dvityaikavacanavac
ca sa bhavati /
am iti hi dvir vartate /
gmmanya /
strmmanya, striyammanya /
riyammanya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1480/2024
2/12/13
bhruvammanya /
ampratyayavac ca ity atidet tvaprvasavaragueyauvade bhavanti /
ica iti kim ? tvaamanya /
ekca iti kim ? lekhbhrummany /
atheha katha bhavitavyam, riyam tmna brhmaakula manyate ity upakramya
rimanyam iti bhavitavyam iti bhye vyavasthitam ? tatra+ida bhyakrasya daranam, atra
viaye parityaktasvaliga rabdo brhmaakule vartate, yath prahdaya striym /
tatra svamor napusakt (*7,1.23) ity amo lug bhavati //
____________________________________________________________________
vcayama-purandarau ca || PS_6,3.69 ||
_____START JKv_6,3.69:
vcayama purandara ity etau niptyete /
vcayama ste /
pura drayati iti purandara //
____________________________________________________________________
[#716]
kre satya-agadasya || PS_6,3.70 ||
_____START JKv_6,3.70:
kraabda uttarapade satya agada ity etayor mumgamo bhavati /
satya karoti, satyasya va kra satyakra /
evam - agadakra /
astusatygdasya kra iti vaktavyam /
astukra /
bhakasya chandasi kre mum vaktavya /
bhaka karoti, bhakasya v kara bhakakra /
chandasi iti kim ? bhakakra /
dhenor bhavyy mum vaktavya /
dhenumbhavy /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1481/2024
2/12/13
lokasya pr
e mum vaktavya /
lokampr
a /
itye 'nabhyasya mum vaktavya /
anabhyamitya /
bhrrgnyorindhe mum vaktavya /
bhr
ramindha /
agnimindha /
gile 'gilasya mum vaktavya /
timigila /
agilasya iti kim ? gilagila /
gilagile ceti vaktavyam /
timigilagila /
uabhadrayo karae mum vaktavya /
uakaraam /
bhadrakaraam /
stograrjabhojamervityetebhya uttarasya duhitr
abdasya putradeo v vaktavya /
staputr, staduhit /
ugraputr, ugraduhit /
rjaputr, rjaduhit /
bhojaputr, bhojaduhit /
meruputr, meruduhit /
kecit tu rgaravdiu putraabda pahanti, te putr iti bhavati /
anyatra api hi dr
yate ailaputr iti //
____________________________________________________________________
[#717]
yena-tilasya pte e || PS_6,3.71 ||
_____START JKv_6,3.71:
yena tila ity etayo ptaabde uttarapade apratyaye pare mumgamo bhavati /
yenapto 'sy krym yainampt /
tailampt /
e iti kim ? yenapta //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1482/2024
2/12/13
rtre kr
t i vibh || PS_6,3.72 ||
_____START JKv_6,3.72:
rtre kr
danta uttarapade vibh mumgamo bhavati /
rtricara, rtricara /
rtrimaa, rtryaa /
aprptavibh iyam /
khiti hi nitya mum bhavati /
ratrimmanya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.73:
nao nakrasya lopo bhavati uttarapade /
abrhmaa /
avr
ala /
asurpa /
asomapa /
nao nalope 'vakepe tiy upasakhyna kartavyam /
apacasi tva jlma /
akaroi tva jlma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.74:
tasml luptanakrn naa nugamo bhavati ajdav uttarapade /
anaja /
anava /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1483/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
nabhr-napn-naved-nsaty-namuci-nakula-nakha-napusaka-nakatra-nakrankeu prakr
t y || PS_6,3.75 ||
_____START JKv_6,3.75:
nabhr napt naved nsaty namuci nakula nakha napusaka nakatra nakra nka ity
eteu na prakr
ty bhavati /
na bhrjate iti nabhr /
bhrjate kvibantasya nasamsa /
napti iti napt /
pti atranta /
navetti iti naved /
vittirasunpratyaynta /
nsaty - satsu sdhava saty, na saty asaty, na asaty nsaty /
na mucati iti namuci /
muceraudika kipratyaya /
na asya kulam asti nakula /
nakha - na asya kham asti iti nakham /
napusaka - na str na pumn napusakam /
strpusayo pusakabhvo niptyate /
nakatra - na karate kyate iti v najtram /
kiya karaterv katram iti niptyate /
nakra - na krmati iti nakra /
kramerapratyayo niptant /
nka - na asmin akamasti nkam //
____________________________________________________________________
[#718]
ekdi ca+ekasya ca duk || PS_6,3.76 ||
_____START JKv_6,3.76:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1484/2024
2/12/13
ekdi ca na prakr
ty bhavati, ekaabdasya ca duk gamo bhavati /
ekena na viati knnaviati /
eknnatriat /
tr
ty iti yogavibhgt samsa /
prvnto 'yam duk kriyate padntalakao 'tra anunsiko vikalpena yath syt iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.77:
na prakr
ty bhavati anyatarasym /
nag vr
k, ag vr
k /
nag parvat, ag parvat /
na gacchanti iti nag /
gamerapratyaya /
apriu iti kim ? ago vr
ala tena //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.78:
sahaabdasya sa ity ayam deo bhavati sajy viaye /
svattham /
sapalam /
saiapam /
sajym iti kim ? sahayudhv /
sahakr
tv /
sdea udtto niptyate /
udttnudttavato hi sahaabdasya antaryata svarita syt /
saniptanasvara prvapadaprakr
tisvaratva yatra tatra upayujyate /
anyatra samsntodttatvena bdhyata eva, sei, sapaubandham iti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1485/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
granthnta-adhike ca || PS_6,3.79 ||
_____START JKv_6,3.79:
granthnte adhike ca vartamnasya sahaabdasya sa ity ayam deo bhavati /
sakala jyautiamadhte /
samuhrtam /
sasagraha vykaraam adhyate /
kalnta, mahrtnta, sagrahntam iti antavacane ity avyaybhva samsa /
tatra avyaybhve ckle iti klavciny uttarapade samso na prpnoti ity ayam rambha /
adhike - sadro khr /
sama krpaa /
sakkiko ma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.80:
dvayo sahayuktayor apradhno ya sa dvitya /
upkhyyate pratyakata upalabhyate ya sa upkhya /
upkhydanya anupkhya anumeya /
tasmin dvitye 'nupkhye sahasya sa ity ayam deo bhavati /
sgni kapota /
sapic vty /
sarkask l /
agnydaya skd anupalabhyamn kapotdibhir anumyamn anupkhy bhavanti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1486/2024
2/12/13
_____START JKv_6,3.81:
avyaybhve ca samse aklavcini uttarapade sahasya sa ity ayam deo bhavati /
sacakra dhehi /
sadhura prja /
akle iti kim ? sahaprvham //
____________________________________________________________________
[#719]
v+upasarjanasya || PS_6,3.82 ||
_____START JKv_6,3.82:
upasarjanasarvvayava samsa upasarjanam /
yasya sarve 'vayav upasarjanbht sa sarvopasarjano bahuvrhir gr
hyate /
tadavayavasya sahaabdasya v sa ity ayam deo bhavati /
saputra, sahaputra /
sacchtra, sahacchtra /
upasarjanasya iti kim ? sahayudhv /
sahakr
tv /
sahakr
tvapriya, priyasahakr
tv iti iha bahuvrhau yad uttarapada tat para sahaabdo na
bhavati iti sabhvo na bhavati //
____________________________________________________________________
prakr
t y iy ago-vatsa-haleu || PS_6,3.83 ||
_____START JKv_6,3.83:
prakr
ty sahaabdo bhavati ii viaye agovatsahaleu /
svasti devattya sahaputrya sahacchtrya sahmtyya /
agovatsahaleu iti kim ? svasti bhavate sahagave, sagave /
sahavatsya, savatsya /
sahahalya, sahalya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1487/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.84:
sa iti vartate /
samnasya sa ity ayam deo bhavati chandasi viaye mrdhan prabhr
ti udakam ity etni
uttarapadni varjayitv /
anubhrt sagarbhya /
anusakh saythya /
yo na sanutya /
samno garbha sagarbha, tatra bhava sagarthya /
sagarbhasaythasanutd yat (*4,4.114) iti yatpratyaya /
amrdhaprabhr
tyudarkeu iti kim ? samnamrdh /
samnaprabhr
taya /
samnodark /
samnasya iti yogavibhga iaprasiddhyartha kriyate /
tena sapaka, sdharmyam, sajtya ity evam daya siddh bhavanti //
____________________________________________________________________
jyotir-janapada-rtri-nbhi-nma-gotra-rpa-sthna-vara-varyo-vacana-bandhuu ||
PS_6,3.85 ||
_____START JKv_6,3.85:
jyotis janapada rtri nbhi nman gotra rpa sthna vara vayas vacana bandhu ity eteu
uttarapadeu samnasya sa ity ayam deo bhavati /
sajyoti /
sajanapada /
sartri /
sanbhi /
sanm /
sagotra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1488/2024
2/12/13
sarpa /
sasthna savara /
savay /
savacana /
sabandhu //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.86:
carae gamyamne brahmacrii uttarapade samnasya sa ity ayam deo bhavati /
samno brahmacr sabrahamacr /
brahma veda, tadadhyayanrtha yad vrata tad api brahma, tac carati iti brahamacr /
samna tasya+eva brahmae samnatvad ity ayam artho bhavati /
samne brahmai vratacar sabrahmacar iti //
____________________________________________________________________
trthe ye || PS_6,3.87 ||
_____START JKv_6,3.87:
trthaabda uttarapade yatpratyaye parata samnasya sa ity ayam deo bhavati /
satrthya /
samnatrthe vs (*4,4.107) iti yatpratyaya //
____________________________________________________________________
[#720]
vibh+udare || PS_6,3.88 ||
_____START JKv_6,3.88:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1489/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
dr
g -dr
a-vatuu || PS_6,3.89 ||
_____START JKv_6,3.89:
dr
k dr
a vatu ity eteu parata samnasya sa ity ayam deo bhavati /
sadr
k/
sadr
a /
tyaddiu dr
o 'nlocane kaca (*3,2.60) ity atra samnnyayoceti vaktavyam iti kakvinau
pratyayau kriyete /
dr
ke ceti vaktavyam /
sadr
ka /
dr
e kapratyayo 'pi tatra+eva vaktavya /
vatugrahaam uttarrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.90:
ida kim ity etayor k ity etau yathsakhyam deau bhavato dr
gdr
avatuu /
dr
k/
dr
a /
iyn /
kdr
k/
kdr
a /
kiyn /
kimidabhy vo gha (*5,2.40) iti vatup /
dr
ke ceti vaktavyam /
dr
ka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1490/2024
2/12/13
kdr
ka //
____________________________________________________________________
sarvanmna || PS_6,3.91 ||
_____START JKv_6,3.91:
sarvanmna krdeo bhavati dr
gdr
avatuu /
tdr
k/
tdr
a /
tvn /
ydr
k/
ydr
a /
yvn /
dr
ke ceti vaktavyam /
tdr
ka /
ydr
ka //
____________________________________________________________________
[#721]
vivag-devayo ca er adry acatau vapratyaye || PS_6,3.92 ||
_____START JKv_6,3.92:
vivak deva ity etayo sarvanmna ca e adri ity ayam deo bhavati acatau vapratyaynte
uttarapade /
divag ajcati iti vivadrya /
devadrya /
sarvanmna - tadrya /
yadrya adrisaghryorantodttaniptana kr
tsvaranivr
ttyartham /
tatra yadee kr
te udttasvaritayor yaa svarito 'nudttasya (*8,2.4) ity ea svaro bhavati /
vivagdevayo iti kim ? avc /
acatau iti kim ? vivagyuk /
vapratyaye iti kim ? vivagacanam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1491/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.93:
sam ity etasya sami ity ayam deo bhavati acatau vapratyayante uttarapade /
samyak, samyacau, samyaca //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.94:
tiras ity etasya tiri ity ayam deo bhavati acu vapratyaynte uttarapade 'lope, yad asya lopo
na bhavati /
tiryak, tiryacau, tiryaca /
alope iti kim ? tirac /
tirace /
aca ity akralopa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.95:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1492/2024
2/12/13
saha ity etasya saghri ity ayam deo bhavati acatau vapratynte uttarapade /
saghrya saghryajcau, saghryaca /
saghrca /
saghrc //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.96:
chandasi viaye mda stha ity etayor uttarapadayo sahasya sadha ity ayam deo bhavati /
sadhamdo dyumninrpa /
sadhasth //
____________________________________________________________________
[#722]
dvy-antar-upasargebhyo 'pa t || PS_6,3.97 ||
_____START JKv_6,3.97:
dvi antar ity etbhy upasargc ca uttarasya ap ity etasya krdeo bhavati /
[#721]
dvpam /
antarpam /
upasargt - npam /
vpam /
sampam /
sampa tve pratiedho vaktavya /
sampa nma devayajanam /
apara ha - tvamanavard iti vaktavyam /
iha m bht, prpam, parpam /
apabda prati kriyayogbhvt upasargagrahaa prdyupalakartham //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1493/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#722]
d anor dee || PS_6,3.98 ||
_____START JKv_6,3.98:
anor uttarasya apa krdeo bhavati debhidhne /
anpo dea /
dee iti kim ? anvpam /
drghoccraam avagrahrtham, anu pa anpa iti //
____________________________________________________________________
aathy-atr
t ysthasya anayasya dug r--sth-sthita-utsuka-ti-kraka-rgaccheu || PS_6,3.99 ||
_____START JKv_6,3.99:
aathsthasya atr
tysthasya ca anyaabdasya duggamo bhavati is sth sthita utsuka
ti kraka rga cha ity eteu parata /
any anyad /
any anyad /
any sth anyadsth /
anya sthita anyadsthita /
anya utsuka anyadutsuka /
any ti anyadti /
anya kraka anyatkraka /
anya rga anyadrga /
anyasmin bhava anyadya /
gahdiv anyaabdo draavya /
aahyatr
tysthasya iti kim ? anyasya any /
anyena sthita anysthita /
duggamo 'vieea vaktavya krakacchayo /
ahtr
tyayor nea rdiu saptasu //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1494/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.100:
arthaade uttarapade anyasya vibh duggamo bhavati /
anyadartha, anyrtha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.101:
ku ity etasya kta ity ayam deo bhavati tatpurue samse ajdv uttarapade /
kadaja /
kadava /
kadura /
kadannam /
tatpurue iti kim ? kro rj /
aci iti kim ? kubrhmaa /
kupurua /
kadbhve trvupasakhynam /
kutsitstraya kattraya //
____________________________________________________________________
[#723]
ratha-vadayo ca || PS_6,3.102 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1495/2024
2/12/13
_____START JKv_6,3.102:
ratha vada ity etayo ca+uttarapadayo ko kat ity ayam deo bhavati /
kadratha /
kadvada //
____________________________________________________________________
dr
e ca jtau || PS_6,3.103 ||
_____START JKv_6,3.103:
dr
aabde uttarapade jtv abhidheyy ko kat ity deo bhavati /
kattr
nma jti /
jtau iti kim ? kutsitni tr
ni kutr
ni //
____________________________________________________________________
k pathy-akayo || PS_6,3.104 ||
_____START JKv_6,3.104:
pathin aka ity etayor uttarapadayo ko k ity ayam deo bhavati /
kpatha /
kka //
____________________________________________________________________
adarthe ca || PS_6,3.105 ||
_____START JKv_6,3.105:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1496/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.106:
puruaabde uttarapade vibh ko k ity ayam deo bhavati /
kpurua, kupurua /
aprptavibheyam /
adarthe tu prvavipratiedhena nitya k bhavati /
at purua kpurua //
____________________________________________________________________
kavacoe || PS_6,3.107 ||
_____START JKv_6,3.107:
uaabde uttarapade ko kavam ity ayam deo bhavati, k ca vibh /
kavoam, koam, kaduam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.108:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1497/2024
2/12/13
pathiabde uttarapade chandasi viaye ko kavam k ity etv deau bhavato vibh /
kavapatha, kpatha, kupatha //
____________________________________________________________________
[#724]
pr
odara-dni yathopadiam || PS_6,3.109 ||
_____START JKv_6,3.109:
pr
odaraprakri abdarpi, yeu lopgamavarnavikr strea na vihit dr
yante ca,
tni yathopadini sdhni bhavanti /
yni yni yathopadini, aair uccritni prayuktni, tni tath+eva anugantavyni /
pr
ad udara yasya pr
odaram /
pr
ad udvna yasya pr
odvnam /
atra takralopo bhavati /
vrivhaka balhaka /
prvaabdasya baabda dea, uttarapadde ca latvam /
jvanasya mta jmta /
vanaabdasya lopa /
avn ayanam manam /
avaabdasya mdea, ayanaabdasya api naabda dea /
rdhva khamasya iti ulkhalam /
rdhvakhaabdayo ul khala ity etv deau bhavata /
piita pica /
piitaabdayor yathyoga picaabdau deau /
bruvanto 'sy sdanti iti br
s /
sader adhikarae a pratyaya /
bruvacchabdasya copapadasya br
abda deo bhavati /
mahy rauti iti mayra /
rauter aci ilopa /
mahabdasya maybhva /
evamanye 'pi avatthakapitthaprabhr
tayo yathyogam anugantavy /
dikabdebhya uttarasya trasya trabhvo v bhavati /
dakiatram, dakiatram /
uttaratram, uttaratram /
vco vde atva ca labhva ca+uttarapadasya+ii pratyaye bhavati /
vca vadati iti vgvda /
tasypatya vavli /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1498/2024
2/12/13
aa utva datr
daadhsttarapaddeutva ca bhavati /
a dant asya oan /
a ca daa ca oaa /
dhsu v aa utva bhavaty uttarapaddeca utvam /
oh, adh kuru /
bahuvacananirdeo nndhikaraavcino dhabdasya pratipattyartha /
iha m bht, a dadhti dhayati v adh iti /
duro danadabhadhyetva vaktavyam uttarapaddeca utvam /
kucchrea dyate nyate dabhyate ca ya sa da /
da /
dabhya /
dambhe khalbanunsikalopo niptant /
dua dhyyati iti dhya /
duabdopapadasya dhyyate tacopasarge (*6,1.136) iti kapratyaya /
[#725]
svaro rohatau chandasyutva vaktavyam /
jya ehi suvo rohva /
pvopavasandn ca lopo vaktavya /
pvopavasannm /
payopavasannm /
vargamo varaviparyaya ca dvau cparau varavikranau /
dhtostadarthtiayena yogastaducyate pacavidha niruktam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.110:
sakhy vi sya ity evaprvasya ahnaabdasya sthne ahan ity ayam deo bhavaty
anyatarasy au parata /
dvayor ahnor bhava dvyahna /
tryahna /
dvyahni, dvyahani /
tryahni, tryahani /
dvyahne /
tryahne /
vyapagatamaha vyahna /
vyahni, vyahani, vyahne /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1499/2024
2/12/13
syamahna syhna /
syhni, syhani, syhne /
ekadeisamsa prvdibhyo 'nyasya api bhavati ity etad eva visyaprvasya ahnasya
grahaa jpakam /
tena madhyamahna madhyhna ity api bhavati /
sakhyvisyaprvasya iti kim ? prvhe /
aparhe //
____________________________________________________________________
hralope prvasya drgho 'a || PS_6,3.111 ||
_____START JKv_6,3.111:
hakrarephayo lopa yasmin sa hralopa, tatra prvasya aa drgho bhavati /
lham /
mham /
upagham /
mha /
ralope - nraktam /
agnratha /
indratha /
pun rakta vsa /
prt rjakraya /
prvagrahaam anuttarapade 'pi prvamtrasya drghrtham /
aa iti kim ? tr
ham /
vr
ham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.112:
sahi vahi ity etayo avarasya okra deo bhavati hralope /
soh /
sohum /
sohavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1500/2024
2/12/13
voh /
vohum /
vohavyam /
avarasya iti kim ? ha /
havn /
varagrahaa kim ? kr
tym api vr
ddhau yath syt /
udavohm /
udavoham /
tdapi para tapara, taparatvd krasya grahaa na syt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.113:
sdhyai shv sh iti nigame niptyanate /
shyai samantt shv atrn /
sahe ktvpratyaye otvbhva /
pake ktvpratyayasya dhyaibhva /
sh iti tr
ci rpametat /
nigame iti kim ? sohv, soh iti bhym //
____________________________________________________________________
[#726]
sahitym || PS_6,3.114 ||
_____START JKv_6,3.114:
sahitym ity ayam adhikra /
yad iti rdhvam anukramiyma sahitym ity eva tad veditavyam /
vakyati - dvyaco 'tas tia (*6,3.135) iti /
vidm hi tv gopati ra gonm /
sahitym iti kim ? vidma, hi, tv, gopati, ra, gonm //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1501/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#489]
tatra ca dyate krya bhavavat || PS_5,1.96 ||
_____START JKv_5,1.96:
tatra iti saptamsamartht klavcina prtipadikd dyate, kryam ity etayor arthayor bhavavat
pratyayo bhavati /
yath - mse bhava msikam /
svatsarikam /
prvr
eyam /
vsantikam /
vsantam /
haimanam /
haimantam /
haimantikam /
radam /
vati sarvasdr
yrtha /
yogavibhga ca atra kartavya, tatra ca dyate, yajkhyebhya iti /
gniemika bhaktam /
rjasyikam /
vjapeyikam /
kldhikrasya pro 'vadhi /
ata para smnyena pratyayavidhnam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.97:
tatra iti saptamsamarthebhya vyudibhya dyate, kryam ity etayor a pratyayo bhavati /
vyue dyate kryam v vaiyuam /
naityam /
aprakarae 'gnipaddibhya upasakhynam /
gnipadam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1000/2024
2/12/13
pailumlam /
ki vaktavyam? na vaktavyam /
atra+eva te pahitavy /
vyua /
nitya /
nikramaa /
praveana /
trtha /
sambhrama /
staraa /
sagrma /
saghta /
agnipada /
plumla /
pravsa /
upasakramaa /
vyudi //
____________________________________________________________________
tena yathkathca-hastbhy a-yatau || PS_5,1.98 ||
_____START JKv_5,1.98:
dyate, kryam iti vartate /
tena iti tr
tysamarthbhy yathkathca-hasta-abdbhy yathsakhya a-yatau
pratyayau bhavata /
dyate, kryam ity etayor arthayo pratyekam abhisambadha, yathsakhya na+iyate /
yathkathca-abdo 'vyayasamudyo 'ndare vartate /
tr
tyrthamtra ca atra sabhavati, na tu tr
ty samarthavibhakti /
yathkathca dyate krya v ythkathcam /
hastena dyate krya v hastyam //
____________________________________________________________________
sampdini || PS_5,1.99 ||
_____START JKv_5,1.99:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1001/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#490]
karma-ved yat || PS_5,1.100 ||
_____START JKv_5,1.100:
karma-vea-abdbhy tr
tysamarthbhy yat pratyayo bhavati sampdini ity etasmin
viaye /
hao 'pavda /
karma sampadyate karmayam arram /
veea sapadyate veyo naa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.101:
tasmai iti caturthsamarthebhya santpdibhya prabhavati ity asmin viaye ha pratyayo
bhavati /
samartha, akta prabhavati ity ucyate /
alamarthe caturth /
satpya prabhavati sntpika /
snnhika /
santpa /
sannha /
sagrma /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1002/2024
2/12/13
sayoga /
saparya /
sapea /
nipea /
nisarga /
asarga /
visarga /
upasarga /
upavsa /
pravsa /
saghta /
samodana /
saktumsaudandvigr
htd api //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.102:
yoga-abdt yat pratyayo bhavati, cakrt ha, tasmai prabhavati ity asmin viaye /
yogya prabhavati yogya, yaugika //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.103:
karman-abd uka pratyayo bhavati tasmai prabhavati ity etasminn arthe /
hao 'pavda /
karmae prabhavati krmuka dhanu /
dhanuo 'nyatra na bhavati, anabhidhnt //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1003/2024
2/12/13
_____START JKv_5,1.104:
samaya-abdt tat iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe ha pratyayo bhavati, yat
tatprathamsamartha prpta ced tad bhavati /
samaya prpto 'sya smayika kryam /
upanataklam ity artha /
samarthavibhakti-nirdea uttarrtha //
____________________________________________________________________
r
t ora || PS_5,1.105 ||
_____START JKv_5,1.105:
tad asya prptam ity anuvartate /
r
tu-abdt tad iti prathamsamartht asya iti ahyarthe a pratyayo bhavati tad asya prptam ity
etasmin viaye /
r
tu prpto 'sya rtava pupam /
tad asya prakarae upavastrdibhya upasakhynam /
upavast prpto 'sya aupavastram /
prit prpto 'sya pritram //
____________________________________________________________________
[#491]
chandasi ghas || PS_5,1.106 ||
_____START JKv_5,1.106:
r
tu-abdc chandasi viaye ghas pratyayo bhavati tad asya prptam ity asmin visaye /
ao 'pavda /
aya te yonirr
tviya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1004/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
prakr
e ha || PS_5,1.108 ||
_____START JKv_5,1.108:
klt ity eva, tad asya iti ca /
prptam iti nivr
ttam /
prakarea klo vieyate /
prakare vartamnt klt prathamsamarthd asya iti ahyarthe ha pratyayo bhavati /
prakr
o drgha klo 'sya klikamr
am /
klika vairam /
ha-grahaa vispaa-artham //
____________________________________________________________________
prayojanam || PS_5,1.109 ||
_____START JKv_5,1.109:
tad asya ity eva /
tad iti prathamasamartht asya iti athyarthe ha prayayo bhavati, yat tat prathamsamartha
prayojana ced tad bhavati /
indramaha prayojanam asya aindramahikam /
ggmahikam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1005/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.110:
vikh-ah-abdbhym a pratyayo bhavati tad asya prayojanam ity etasmin viaye
yathsakhyam mantha-daayor abhidheyayo /
vikh prayojanam asya vaikho mantha /
ho daa /
cdibhya upasakhynam /
c prayojanam asya cauam /
raddh prayojanam asya rddham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.111:
anupravacandibhya prtipadikebhya cha pratyayo bhavati tad asya prayojanam ity asmin
viaye hao 'pavda /
anupravacana prayojanam asya anupravacanyam /
utthpanyam /
viipripatiruhiprakr
terant saprvapadd upasakhynam /
gr
hapraveana prayojanam asya gr
hapraveanyam /
prapprayam /
avaprapatinyam /
prsdrohayam /
svargdibhyo yad vaktavya /
svarga prayojanam asya svargyam /
yaasyam /
yuyam /
kmyam /
dhanyam /
[#492]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1006/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.112:
sampana-abdt saprvapadt vidyamnaprvapadc cha pratyayo bhavati tad asya
prayojanam ity etasmin viaye /
hao 'pavda /
chandasampana prayojanamasya chandasampanyam /
vykaraasampanyam /
pada-grahaa bahucprvanirsrtham //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1007/2024
2/12/13
_____START JKv_5,1.113:
aikgrika iti niptyate caure 'bhidheye /
ekgra prayojanam asya aikgrika caura /
aikgrik /
kim artham ida niptyate, yvat prayojanam ity eva siddhaha ? caure niyamrtha
vacanam /
iha m bht, ekgra prayojanam asya bhiko iti /
hakra kryvadhraa-artha, b eva bhavati na itsvara iti /
apare punar ika pratyaya vr
ddhi ca niptayanti //
____________________________________________________________________
klika-dyantavacane || PS_5,1.114 ||
_____START JKv_5,1.114:
klika iti niptyate dyantavacane /
samnakla-abdasya kla-abda dea /
dyantayo ca+etad vieaam /
ika pratyaya ca niptyate /
samnaklau dyantau asya klika stanayitnu /
klik vidyut /
janman tulyaklavin /
utpdnantara vinintyartha /
kl ha ca /
ct ha ca /
klik vidyut /
haa pro 'vadhi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_5,1.115:
tena iti tr
tysamartht tulyam ity etasminn arthe vati pratyayo bhavati, yat tulya kriy cet s
bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1008/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#493]
tatra tasya+iva || PS_5,1.116 ||
_____START JKv_5,1.116:
tatra iti saptamsamartht tasya iti ahsamarthc ca iva-arthe vati pratyayo bhavati /
mathurym iva mathurvat srughne prkra /
paliputravat skete parikh /
athsamartht - devadattasya iva devadattavat yajdattasya gva /
yajadattasya iva yajadattavat devadattasya dant //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1009/2024
2/12/13
aa utva datr
daadhsttarapaddeutva ca bhavati /
a dant asya oan /
a ca daa ca oaa /
dhsu v aa utva bhavaty uttarapaddeca utvam /
oh, adh kuru /
bahuvacananirdeo nndhikaraavcino dhabdasya pratipattyartha /
iha m bht, a dadhti dhayati v adh iti /
duro danadabhadhyetva vaktavyam uttarapaddeca utvam /
kucchrea dyate nyate dabhyate ca ya sa da /
da /
dabhya /
dambhe khalbanunsikalopo niptant /
dua dhyyati iti dhya /
duabdopapadasya dhyyate tacopasarge (*6,1.136) iti kapratyaya /
[#725]
svaro rohatau chandasyutva vaktavyam /
jya ehi suvo rohva /
pvopavasandn ca lopo vaktavya /
pvopavasannm /
payopavasannm /
vargamo varaviparyaya ca dvau cparau varavikranau /
dhtostadarthtiayena yogastaducyate pacavidha niruktam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.110:
sakhy vi sya ity evaprvasya ahnaabdasya sthne ahan ity ayam deo bhavaty
anyatarasy au parata /
dvayor ahnor bhava dvyahna /
tryahna /
dvyahni, dvyahani /
tryahni, tryahani /
dvyahne /
tryahne /
vyapagatamaha vyahna /
vyahni, vyahani, vyahne /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1499/2024
2/12/13
syamahna syhna /
syhni, syhani, syhne /
ekadeisamsa prvdibhyo 'nyasya api bhavati ity etad eva visyaprvasya ahnasya
grahaa jpakam /
tena madhyamahna madhyhna ity api bhavati /
sakhyvisyaprvasya iti kim ? prvhe /
aparhe //
____________________________________________________________________
hralope prvasya drgho 'a || PS_6,3.111 ||
_____START JKv_6,3.111:
hakrarephayo lopa yasmin sa hralopa, tatra prvasya aa drgho bhavati /
lham /
mham /
upagham /
mha /
ralope - nraktam /
agnratha /
indratha /
pun rakta vsa /
prt rjakraya /
prvagrahaam anuttarapade 'pi prvamtrasya drghrtham /
aa iti kim ? tr
ham /
vr
ham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.112:
sahi vahi ity etayo avarasya okra deo bhavati hralope /
soh /
sohum /
sohavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1500/2024
2/12/13
voh /
vohum /
vohavyam /
avarasya iti kim ? ha /
havn /
varagrahaa kim ? kr
tym api vr
ddhau yath syt /
udavohm /
udavoham /
tdapi para tapara, taparatvd krasya grahaa na syt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.113:
sdhyai shv sh iti nigame niptyanate /
shyai samantt shv atrn /
sahe ktvpratyaye otvbhva /
pake ktvpratyayasya dhyaibhva /
sh iti tr
ci rpametat /
nigame iti kim ? sohv, soh iti bhym //
____________________________________________________________________
[#726]
sahitym || PS_6,3.114 ||
_____START JKv_6,3.114:
sahitym ity ayam adhikra /
yad iti rdhvam anukramiyma sahitym ity eva tad veditavyam /
vakyati - dvyaco 'tas tia (*6,3.135) iti /
vidm hi tv gopati ra gonm /
sahitym iti kim ? vidma, hi, tv, gopati, ra, gonm //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1501/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.115:
karaabde uttarapade lakaavcino drgho bhavati via aan pacan mai bhinna chinna
chidra sruva svastika ity etn varjayitv /
dtrkara /
dvigukara /
trigukara /
dvyagulkara /
agulkara /
yat pan svmivieasambandhajpanrtha dtrkrdi kriyate tad iha lakaa gr
hyate
/
lakaasya iti kim ? obhanakara /
avidnm iti kim ? viakara /
aakara /
pacakara /
maikara /
bhinnakara /
chinnakara /
chidrakara /
sruvakara /
svastikakara //
____________________________________________________________________
nahi-vr
t i-vr
i-vyadhi-ruci-sahi-taniu kvau || PS_6,3.116 ||
_____START JKv_6,3.116:
nahi vr
ti vr
i vyadhi ruci sahi tani ity eteu kvipratyaynteu uttarapadeu prvapadasya drgho
bhavati sahity viaye /
nahi - upnat /
parat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1502/2024
2/12/13
vr
ti - nvr
t/
upvr
t/
vr
i - prvr
/
upvr
/
vydhi - marmvit /
dr
dayvit /
vavit /
ruci - nruk /
abhiruk /
sahi - r
ta /
tani - tartat /
gama kvau (*6,4.40) iti gamadnam iyate /
tata tanoter apy anunsikalopa /
kvau iti kim ? pariahanam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.117:
vana giri ity etayor uttarapadayor yathsakhya koaradnm kiulukdn ca drgho bhavati
sajy viaye /
vane koardnm - koaravaam /
mirakvaam /
sighrakvaam /
srikvaam /
girau kiulukdnm - kiulukgiri /
ajangiri /
koarakiulukdnm iti kim ? asipatravanam /
kr
agiri /
koara /
miraka /
puraka /
sighraka /
srika /
koardi /
kiuluka /
lvaka /
ajana /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1503/2024
2/12/13
bhajana /
lohita /
kukku /
kiulukdi //
____________________________________________________________________
vale || PS_6,3.118 ||
_____START JKv_6,3.118:
vale parata prvasya drgha bhavati /
sutvala /
kr
vala /
dantvala /
rajakr
ysutiparado valac (*5,2.112) iti valac pratyayo gr
hyate, na prtipadikam /
anutshabhrtr
pitr
m ity eva /
utshavala /
bhrtr
vala /
pitr
vala //
____________________________________________________________________
[#727]
matau bahvaco 'najirdnm || PS_6,3.119 ||
_____START JKv_6,3.119:
matau parato bahvaco 'jirdivarjitasya drgho bhavati sajym viaye /
udumbarvat /
maakvat /
vravat /
pukarvat /
amarvat /
nady matup (*4,2.85) iti matuppratyaya /
sajym (*8,2.11) iti matorvatvam /
bahvaca iti kim ? vrhimat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1504/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
ardnm ca || PS_6,3.120 ||
_____START JKv_6,3.120:
ardn ca matau drgho bhavati sajy viaye /
arvat /
vavat /
ara /
vaa /
dhma /
ahi /
kapi /
mai /
muni /
uci /
hanu /
ardi /
sajym (*8,2.11) iti matorvatvam /
yavditvt vrhydibhyo na bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.121:
igantasya prvapadasya pluvarjitasya vahe uttarapade drgho bhavati /
r
vaham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1505/2024
2/12/13
kapvaham /
munvaham /
ika iti kim ? piavaham /
aplo iti kim ? pluvaham /
aplvdnm iti vaktavyam /
iha m bht, cruvaham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.122:
upasargasya ghaante uttarapade amanuye 'bhidheye bahula drgho bhavati /
vkleda /
vmrga /
apmrga /
na ca bhavati /
praseva /
prasra /
sdakrayo kr
trime drgho bhavati /
prsda /
prkra /
kr
trime iti kim ? prasda /
prakra /
vediu vibh drgho bhavati /
prativea, pratvea /
pratirodha, pratrodha /
amanuye iti kim ? nido manuya //
____________________________________________________________________
ika ke || PS_6,3.123 ||
_____START JKv_6,3.123:
igantasya upasargasya kaabde uttarapade drgho bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1506/2024
2/12/13
nka /
vka /
anka /
pacdyacpratyaynto 'ya kaabda, na tu ghaanta /
ika iti kim ? praka //
____________________________________________________________________
[#728]
das ti || PS_6,3.124 ||
_____START JKv_6,3.124:
d ity etasya ya takrdir dea tasmin parata igantasya+upasargasya drgho bhavati /
nttam /
vttam /
parttam /
aca upasargt ta (*7,4.47) ity antasya yady api takra kriyate tathpi cartvasyrayt
siddhatvam iti takrdir bhavati /
ika ity eva, prattam /
avattam /
da iti kim ? vitram /
nitram /
ti iti kim ? sudattam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.125:
aan ity etasya uttarapade sajy drgho bhavati /
avakra /
abandhura /
apadam /
sajym iti kim ? aaputra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1507/2024
2/12/13
aabhrya //
____________________________________________________________________
chandasi ca || PS_6,3.126 ||
_____START JKv_6,3.126:
chandasi viaye 'ana uttarapade drgho bhavati /
gneyamakapla nirvapet carum /
ahiray daki /
apad devat sumat /
aau pdau asy iti bahuvrhau pdasya lope kr
te pdo 'nyatarasym (*4,1.8) iti p /
gavi ca yukte bhymano drgho bhavati iti vaktavyam /
agavam akaam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.127:
citiabdasya kapi parata drgho bhavati /
ekacitka /
dvicitka /
tricitka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.128:
vivaabdasya vasu r ity etayo uttarapadayo dirgha deo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1508/2024
2/12/13
vivvasu /
vivr /
r iti vikranirdeo yatra asya etad rpa tatra+eva yath syt /
iha na bhavati, vivarjau /
vivarja //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.129:
naraabda uttarapade sajym viaye vivasya drgho bhavati /
vivnaro nma yasya vaivnari putra /
sajym iti kim ? vive nar yasya sa vivanara //
____________________________________________________________________
[#729]
mitre carau || PS_6,3.130 ||
_____START JKv_6,3.130:
mitre ca+uttarapade r
vabhidheye vivasya drgho bhavati /
vivmitro nma r
i /
r
au iti kim ? vivamitro mavaka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.131:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1509/2024
2/12/13
manraviaye soma ava indriya vivadevya ity ete matuppratyaye parata drtho bhavati /
somvat /
avavat /
indriyvat /
vivadevyvat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.132:
mantre iti vartate /
oadhiabdasya vibhaktv aprathamy parata drgho bhavati /
oadhbhiraptat /
nama pr
thivyai nama oadhbhya /
vibhaktau iti kim ? oadhipate /
aprathamym iti kim ? sthireyamastvoadhi //
____________________________________________________________________
r
c i tunughamakutakutroruym || PS_6,3.133 ||
_____START JKv_6,3.133:
r
ci viaye tu nu gha maku ta ku tra uruya ity e drgho bhavati /
t na indra vr
trahan /
nu - n karae /
gha - uta v gh sylt /
maku - mak gomantammahe /
ta - bharat jtavedasam /
ta iti thdeasya tvapake grahaa, tena+iha na bhavati, r
ota grva /
ku - kmana /
tra - atr gau /
uruya - uruy o //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1510/2024
2/12/13
_____START JKv_6,3.134:
su nipto gr
hyate /
igantaraya sui parato mantraviaye drgho bhavati /
abh u a sakhnm /
rdhva u a taye /
sua (*8,3.107) iti atvam, naca dhtusthoruubhya (*8,4.27) iti atvam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,3.135:
r
ci iti vartate /
dvyacastiantasya ata r
gviaye drgho bhavati /
vidm hi tv gopati ra gonm /
vidm arasya pitaram /
dvyaca iti kim ? av bhavata vjina /
ata iti kim ? devn vaki yaki ca //
____________________________________________________________________
[#730]
niptasya ca || PS_6,3.136 ||
_____START JKv_6,3.136:
r
ci ity eva /
niptasya ca r
gviaye drg deo bhavati /
ev te /
acch //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1511/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
anyem api dr
yate || PS_6,3.137 ||
_____START JKv_6,3.137:
anyem api drgho dr
yate, sa iaprayogdanugantavya /
yasya drghatva vihita, dr
yate ca prayoge, tad anena kartavyam /
kekei /
kackaci /
jal /
nraka prua /
uno dantadarkarakundavarhapucchapadeu /
vdanta /
vdara /
vkara /
vkunda /
vvarha /
vpuccha /
vpada //
____________________________________________________________________
cau || PS_6,3.138 ||
_____START JKv_6,3.138:
cau parata prvapadasya drgho bhavati /
cau iti acatirluptanakrkro gr
hyate /
dadhca paya /
dadhc /
dadhce /
madhca paya /
madhc /
madhce /
antarago 'pi yadeo drghavidhnasmarthyn na pravartate //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1512/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
samprasraasya || PS_6,3.139 ||
_____START JKv_6,3.139:
uttarapde iti vartate /
samprasrantasya prvapadasya+uttarapade drgho bhavati /
kragandhputra /
kragandhpati /
kaumudagandhputra /
kaumudgandhpati /
karasya iva gandho 'sya, kumudasya iva gandho 'sya, alpkhyym (*5,4.136), upamnc ca
(*5,4.137) iti ikra samsnta /
karagandherapatyam kragandhy /
kumudagandherapatyam kaumudagandhy, tasy putra kaumudagandhputra /
kaumudagadhpati /
iko hrasvo 'yo glavasya (*6,3.61) ity etan na bhavati /
vyavasthitavibh hi s /
akr
ta eva drghatve hrasvabhvapake kr
trthena api drghea pakntare paratvd hrasvo
bdhyate /
puna prasagavijna ca na bhavati, sakr
dgatau vipratiedhe yad bdhita tadbdhitam eva
iti //
iti rvmanaviracity kiky vr
ttau ahdhyyasya tr
tya pda //
______________________________________________________
[#731]
ahdhyyasya caturtha pda /
____________________________________________________________________
agasya || PS_6,4.1 ||
_____START JKv_6,4.1:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1513/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
hala || PS_6,4.2 ||
_____START JKv_6,4.2:
agvayavd dhalo yad uttara samprasraam tadantasya agasya drgho bhavati /
hta /
jna /
savta /
hala iti kim ? uta /
utavn /
agvayavt iti kim ? nirutam /
tadantasya iti kim ? viddha /
vicita /
aa ity eva, tr
tya /
tr
ty iti v niptand atra drghbhva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1514/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
nmi || PS_6,4.3 ||
_____START JKv_6,4.3:
nm iti etat ahbahuvacanam gatanuka gr
hyate /
tasmin parato 'gasya drgho bhavati /
agnnm /
vyunm /
kartr
m /
hartr
m /
[#732]
na tisr
- catasr
|| PS_6,4.4 ||
_____START JKv_6,4.4:
tisr
catasr
ity etayo nmi drgho na bhavati /
tisr
m /
catasr
m /
idam eva nmi iti drghapratiedhavacana jpakam aci ra r
ta (*7,2.100) ity etasmt
prvavipratiedhena nugamo bhavati iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1515/2024
2/12/13
_____START JKv_6,4.5:
chandasi vaaye tisr
-catasro nmi parata ubhayath dr
yate, drghacdrghaca /
tisr
madhyadine, tisr
madhyadine /
catasr
madhyadine, catasr
madhyadine //
____________________________________________________________________
nr
ca || PS_6,4.6 ||
_____START JKv_6,4.6:
nr
ity etasya nmi pare ubhayath bhavati /
tva nr
nr
pate, tva nr
nr
pate kecid atra chandasi iti na anuvartayanti, tena bhym
api vikalpo bhavati //
____________________________________________________________________
na-upadhy || PS_6,4.7 ||
_____START JKv_6,4.7:
nntasya agasya upadhy nmi parato drgho bhavati /
pacnm /
saptnm /
navnm /
danm /
na iti kim ? caturm /
nmi ity eva, carmm //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1516/2024
2/12/13
_____START JKv_6,4.8:
sarvanmasthne ca parato 'sambuddhau nopadhy drgho bhavati /
rj, rjnau, rjna /
rjnam, rjnau /
smni tihanti /
smni paya /
sarvanmasthne iti kim ? rjani /
smani /
asambuddhau iti kim ? he rjan /
he takan //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.9:
aprvasya aca nopadhy nigamaviaye sarvanmasthne parata asambuddhau v
drgho bhavati /
sa taka tihantamabravt /
sa takaam tihantamabravt /
r
bhukamindram /
r
bhukaamindram /
nigame iti kim ? tak, takau, taka //
____________________________________________________________________
[#733]
sntamahata sayogasya || PS_6,4.10 ||
_____START JKv_6,4.10:
sakrntasya sayogasya yo nakra mahata ca tasya+upadhy drgho bhavati
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1517/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
ap-tr
n -tr
c -svasr
- naptr
- ner
- tvar
- kattr
- hotr
- potr
- prastr
m || PS_6,4.11 ||
_____START JKv_6,4.11:
ap ity etasya, tr
nantasya, tr
jantasya, svasr
naptr
ner
tvatr
kattr
hotr
potr
pastr
ity ete
cgnm upadhy drgho bhavati sarvanmasthne parato 'sambuddhau /
ap - pa /
bahvmpi tagni iti kecid icchanti, tatra samsnto vidhiranitya iti samsnto na kriyate /
nityam api ca numamakr
tva drghatvam iyate /
tr
n - kartrau kan /
vaditrau janpavdn /
kartra /
tr
c - kartrau kaasya /
kartra /
hartrau bhrasya /
hartra /
svasr
- svas, svasrau, svasra /
naptr
- napt, naptrau, naptra /
ner
- ne, nerau, nera /
tvar
- tva, tvarau, tvara /
kattr
- katt, kattrau, kattra /
hotr
- hot, hotrau, hotra /
potr
- pot, potrau, potra /
prastr
- prast, prastrau, prastra /
naptrdin grahaamavyutpattipake vidhyartham /
vyutpattipake niyamrtham, evam bhtnm anye sajabdn drgho m bht iti /
pitarau, pitara /
mtarau,mtara /
asambuddhau iti kim ? he karta /
he svasa //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1518/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
in-han-pa-aryam au || PS_6,4.12 ||
_____START JKv_6,4.12:
in han pan aryaman ity evam antnm agn au parata upadhy drgho bhavati /
bahudani /
bahucchatri /
bahuvr
trahi /
bahubhrahni /
bahupi /
bahvaryami /
siddhe satyrambho niyamrtha, inhanpryamm upadhya v eva drgho bhavati na
anyatra /
dainau /
chatriau /
vr
trahaau /
paau /
aryamaau /
drghavidhirya ihenprabhr
tn ta viniyamya suti suvidvn /
au niyama punar eva vidadhyt bhrahanti tathsya na duyet //
smi nivartya sutyaviee au niyama kuru vpyasamkya /
drghavidherupadhniyamnme hanta yi drghavidhau ca na doa //
suyapi v prakr
te 'navaka au niyamo 'prakr
tapratiedhe /
yasya hi au niyama sui naitattena na tatra bhavedviniyamyam //
hante anunsikasya kvijhalo kiti (*2,4.15) iti drghatva yat tad api niyamena bdhyate
vr
trahai, bhrahani iti /
katham ? yogavibhga kriyate /
inhanpryamm sarvanmasthne eva drgho bhavati, na anyatra iti /
tata au iti dvityo niyama /
[#734]
au eva sarvanmasthne drgho bhavati na anyatra iti /
sarvasya+upadhlakaasya drghasya niyamena nivr
tti kriyate /
yas tu na upadhlakaa sa bhavaty eva /
vr
trahyate /
bhrahyate /
atha va anuvartamne 'pi sarvanmasthnagrahae smarthydayam avieea niyama /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1519/2024
2/12/13
sau ca || PS_6,4.13 ||
_____START JKv_6,4.13:
sv asambuddhau parata inhanparyamm upadhy drgho bhavati /
da /
vr
trah /
p /
aryam /
asambuddhau iti kim ? he dain /
he pan /
he aryaman //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.14:
atu as ity evam antasya adhtor upadhy svasambuddhau parata drgho bhavati /
avatu - bhavn /
ktavatu - kr
tavn /
matup - gomn /
yavamn /
atra kr
te drghe numgama kartavya /
yadi hi paratvn nityatvc ca num syat, drghasya nimittamatpadh vihanyeta /
asantasya - supay /
suya /
surot /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1520/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.15:
anunsikntasya agasya upadhy drgho bhavati kvipratyaye parato jhaldau ca kiti /
pran /
pratn /
jhaldau kiti - nta /
ntavn /
ntv /
nti /
iti khalv api - anta /
tantnta /
yalugantd aya tas /
anunsikasya iti kim ? odanapak /
pakva /
pakvavn /
kvijhalo iti kim ? gamyate /
ramyate /
kiti iti kim ? gant /
rant //
____________________________________________________________________
[#735]
aj-jhana-gam sani || PS_6,4.16 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1521/2024
2/12/13
_____START JKv_6,4.16:
ajantnm agna hanigamyo ca sani jhaldau pare drgho bhavati /
ajantnm - vivati /
tuati /
cikrati /
jihrati /
han - jighsati /
gam - adhijigsate /
gamerideasya+iti vaktavyam /
iha m bht sajigasate vatso mtra iti /
svarga loka samajigsat iti chandasi yadanideasya api drghatva dr
yate, tad
anyem api dr
yate (*6,3.137) ity anena bhavati /
atha v iha ajgrahaa na kartavyam /
sani drgho bhavati ity etvadeva stra kartavyam /
tatrc gr
hyamasya vieae sati siddham ajantasya drghatvam ? tat kriyate pravr
ttibhedena
gamer api vieartham, ajantasya agasya drgho bhavati, ajdeasya game iti /
tato na vaktavyam ida gamerideasya iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.17:
tanoter agasya sani jhaldau vibh drgho bhavati /
titsati, titasati /
jhali ity eva, titaniati /
sanvantardha ity atra tanoter upasakhynd igamo bhavati vikalpena //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.18:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1522/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.19:
cha ity etasya satukkasya, vakrasya ca sthne yathsakhyam ity etv deau bhavata,
anunsikdau pratyayai parata kvau jhaldau ca kiti /
prana /
vina /
antaragatvt che ca (*6,1.73) iti tuki kr
te satukkasya dea /
vakrasya - syona /
siveraudike na pratyaye laghpadhagut prvam kriyate /
tatra kr
te 'ntaragatvd yadeo nnrayatvt ca na vrdga balya bhavati /
kvau chasya abdapr /
kvabvaci itydinaudika kvip drgha ca /
govi /
vakrasya - akady /
hirayahy /
[#736]
asiddha bahiragamantarage iti njnantarye iti pratiidhyate /
jhaldau chasya - pr
a /
pr
avn /
pr
v /
vakrasya - dyta /
dytavn /
dytv /
kiti ity eva, dyubhys /
dyubhi /
kecid atra kiti iti na anuvartayanti /
katha dyubhym, dyubhi iti hi kr
te ? diva ut (*6,1.131) iti taparatvn mtrklo bhaviyati /
cha a ity atra chagrahaa na kartavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1523/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.20:
jvara tvara srivi ava mava ity etem agn vakrasya upadhy ca sthne ity ayam
deo bhavati kvau parato 'nunsike jhaldau ca kiti /
j, jrau, jra /
jrti /
tvara - t, trau, tra /
trti /
srivisr, sruvau, sruva /
srta /
srtavn /
srti /
ava - , uvau, uva /
ti /
mava - m, muvau, muva /
mta /
mtavn /
mti /
jvaratvaropadh vakrt par, srivyavamav prv //
____________________________________________________________________
rl lopa || PS_6,4.21 ||
_____START JKv_6,4.21:
rephduttarayo chvorlopo bhavati kvau parato jhaldau kiti ca parata /
murcch - m, murau, mura /
mrta /
mrtavn /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1524/2024
2/12/13
mrti /
na dhy-khy-pr
-mrchi-madm (*8,2.57) iti nihnatvbhva /
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.22:
asiddhavat ity ayam adhikra /
yad ita rdhvam anukramiyma adhyyaparisampte tad asiddhavat bhavati ity eva
veditavyam /
bht iti viayanirdea /
bhasaabdand yad ucyate tatra kartavye /
atra it samnrayatvapratipattyartha /
tac ced atra yatra bhavati tad bht strya vidhyate tadrayam eva bhavati /
vyraya tu nsiddhavad bhavati ity artha /
asiddhavacanam utsargalakaabhvrtham, dealakaaapratiedhrtha ca /
edhi, dhi ity atra etvabhvayo kr
tayo jhallakaa dhitva na prpnoti, asiddhatvd
bhavati /
gahi, jahi ity atra anunsika lope jabhve ca ato he (*6,4.105) iti luk prpnoti, asiddhatvn na
bhavati /
bht iti kim ? abhji /
rga /
ata upadhy (*7,2.116) iti vr
ddhau kartavyy nalopo nsiddho bhavati /
atragrahaa kim ? papua paya /
cicyua paya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1525/2024
2/12/13
luluvua paya /
vasusaprasraam llope yadee uvadee ca kartavye nsiddha bhavati /
llopdni vasau, vasantasya vibhaktau saprasraam iti samnrayatva na asti /
asiddha bahiragamantarage iti ? etad apy atra na bhavati /
[#737]
ki kraam ? e hi paribh bhcchstry /
tasy pravartamny vasusaprasradnmbhcchstrym eva asiddhatvd
antaragabahiragayo yugapat samupasthpana na asti iti paribha na pravartate /
vugyuvuvayao siddhau bhavata iti vaktavyam /
vug uvadee - babhva, bahvatu, bavhvu /
yu yadee - upadidye, upadidyte, upadedyire /
bht ity ayam abhividhv /
tena bhdhikre 'py asiddhavad bhavati //
____________________________________________________________________
nn nalopa || PS_6,4.23 ||
_____START JKv_6,4.23:
nt iti namayamutsr
amakro gr
hyate /
tata uttarasya nakrasya lopo bhavati /
anakti /
bhanakti /
hinasti /
akravato grahaam kim ? yajnm /
yatnnm /
supi ca (*7,3.102) iti paratvt kr
te 'pi drghatve sthnivadbhavt nalopa syd eva /
vinnm, prannm ity atra lakaapratipadoktayo pratipadoktasya+eva ity eva na bhavati
//
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1526/2024
2/12/13
_____START JKv_6,4.24:
aniditm agn halantnm upadhy nakrasya lopo bhavati kiti pratyaye parata /
srasta /
dhvasta /
srasyate /
dhvasyate /
sansrasyate /
dandhvasyate /
aniditm iti kim ? nandyate /
nnandyate /
hala iti kim ? nyate /
nenyate /
upadhy iti kim ? nahyate /
nnahyate /
kiti iti kim ? srasit /
dhvasit /
anidit nalope lagikampyor upatpaarravikrayor upasakhyna kartavyam /
vilagita /
vikapita /
upatpaarravikrayo iti kim ? vilagita /
vikampita /
rajerau mr
garamaa upasakhyna kartavyam /
rajayati mr
gn /
janjr
knasurajo 'mant ca iti mittvd upadhhrasvatvam /
mr
garamaa iti kim ? rajayati vastri /
ghinui ca rajer upasakhyna kartavyam /
rg /
tyajarajabhaja iti niptand v siddham /
rajakarajanarajaspasakhyna kartavyam /
rajaka /
rajanam /
raja //
____________________________________________________________________
[#738]
daa-saja-svajm api || PS_6,4.25 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1527/2024
2/12/13
_____START JKv_6,4.25:
daa saja vaja ity etem agn api parata upadhy nakrasya lopo bhavati /
daati /
sajati /
parivajate //
____________________________________________________________________
raje ca || PS_6,4.26 ||
_____START JKv_6,4.26:
raje ca api parata upadhy nakrasya lopo bhavati /
rajati, rajata, rajanti /
pr
thagyogakaranam uttarrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.27:
bhvakaranavcini ghai parato raje upadhy nakrasya lopo bhavati /
bhve - caryo rga /
vicitro rga /
karae - rajyate anena iti rga /
bhvakaraayo iti kim ? rajanti tasminn iti raga //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.28:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1528/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
avoda-ed-odma-praratha-himarath || PS_6,4.29 ||
_____START JKv_6,4.29:
avoda edha odma praratha himaratha ity ete niptyante /
avoda iti underavaprvasya ghai nalopo niptyate /
edha iti indher ghai nalopo gua ca niptyate /
na dhtulopa rdhadhtuke (*1,1.4) iti hi pratiedha syt /
odma iti underaudike manpratyaye nalopo gua ca niptyate /
praratha iti praprvasya rantherghai nalopo vr
ddhyabhava ca niptyate /
himaratha iti himaprvasya ranthe ghayeva niptanam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.30:
ace pjym arthe nakrasya lopo na bhavati /
acit asya gur /
acitam eva iro vahati /
ace pjaym (*7,2.53) iti igama /
pjym iti kim ? udaktamudaka kpt /
uddhr
tam ity artha /
yasya vibh (*7,2.15) iti ipratiedha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1529/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#739]
ktvi skandi-syando || PS_6,4.31 ||
_____START JKv_6,4.31:
ktvprayaye parata skanda syanda ity etayor nakralopo na bhavati /
skantv /
syantv /
syanderditvt pake igama /
syanditv /
tatra yad igama tad na ktv se (*1,2.18) iti kittvapratiedhd eva nalopbhva //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.32:
jntnm agn nae ca ktvpratyaye parata vibh nakralopo na bhavati /
raktv, raktv /
bhaktv, bhaktv /
naa - nav, nav /
ipake naitv //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.33:
bhaje ca cii parato vibh nakralopo bhavati /
abhji, abhaji /
aprpto 'ya nalopa pake vidhyate, tato na iti na anuvartate //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1530/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
sa idahalo || PS_6,4.34 ||
_____START JKv_6,4.34:
sa upadhy ikrdeo bhavati ai parato haldau ca kiti /
anvaiat, anvaiatm, anvaian /
haldau kiti-ia /
iavn /
iti - v iva /
vaya ima /
ittve kr
te sivasighasn ca (*8,3.60) iti atvam /
ahalo iti kim ? sati /
asatu /
asu /
kvau ca sa ittva bhavati iti vaktavyam /
ryn sti iti rya /
mitra /
yasmt se a vihita su anuiau iti, tasya+eva+ida grahaam iyate /
a su icchym iti asya na bhavati /
ste /
syamna /
kvippratyaye tu tasya api bhavati iti vaktavyam /
, iau, ia /
kiypraieu tikkam (*8,2.104) iti niptand v siddham //
____________________________________________________________________
[#740]
hau || PS_6,4.35 ||
_____START JKv_6,4.35:
so hau parata ity ayam deo bhavati /
anudhi /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1531/2024
2/12/13
pradhi /
upadhy iti nivr
ttam, tata sa iti sthneyog ah bhavati /
kati etad api nivr
ttam /
tena yad v chandasi (*3,4.88) iti pittva hiabdasya tad apy deo bhavaty eva /
dhi ity dyudttam api chandasi dr
yate //
____________________________________________________________________
hanterja || PS_6,4.36 ||
_____START JKv_6,4.36:
hanterdhto ja ity ayam deo bhavati hau parata /
jahi atrn //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.37:
anudttopadenm agn vanate tanotydn ca anunsikalopo bhavati jhaldau kiti
pratyaye parata /
yamu - yatv /
yata /
yatavn /
yati /
ramu - ratv /
rata /
ratavn /
rati /
anudttopade anunsiknt yamiraminamigamihanimanyataya /
vanati - vati /
ktino rpam etat /
ktici tu na ktici drghaca (*6,4.39) iti bhavati /
anyatra jhaldvi bhavitavyam /
tanotydaya - tata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1532/2024
2/12/13
tatavn /
sanotertva vakyati /
kau - kata /
katavn /
r
u - r
ta /
r
tavn /
tr
u - tr
ta /
tr
tavn /
ghr
u - ghr
ta /
ghr
tavn /
vanu - vata /
vatavn /
manu - mata /
matavn /
iti - atata /
atath /
anudttopadeavanatitanotydnm iti kim ? nta /
ntavn /
tnta /
tntavn /
dnta /
dntavn /
anunsikasya iti kim ? pakva /
pakvavn /
jhali iti kim ? gamyate /
ramyate /
kiti iti kim ? yant /
yantavyam /
upadeagrahaa kim ? iha vayath syt, gati /
iha ca m bht, nta, ntavn iti //
____________________________________________________________________
v lyapi || PS_6,4.38 ||
_____START JKv_6,4.38:
lyapi parata anudttopadeavanatitanotydnm anunsikalopa v bhavati /
vyavasthitavibh ca+iyam, tena makrntn vikalpo bhavati, anyatra nityam eva lopa /
prayatya, prayamya /
praratya, praramya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1533/2024
2/12/13
praatya, praamya /
gatya, gamya /
hatya /
pramatya /
pravatya /
prakatya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.39:
ktici parato 'nudttopadednm anunsikalopa drgha ca na bhavati /
yanti /
vanti /
tanti /
anunsikalope pratiiddhe anunsikasya kvijhalo kiti (*6,4.15) iti drgha prpnoti, so 'pi
pratiidhyate //
____________________________________________________________________
[#741]
gama kvau || PS_6,4.40 ||
_____START JKv_6,4.40:
gama kvau parata anunsikalopo bhavati /
agagat /
kaligagat /
adhvagato haraya /
gamdnm iti vaktavyam /
iha api yath syt, sayat /
partat /
ca gamdnm iti vaktavyam /
agreg /
agrebhr //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1534/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.41:
vii vani ca pratyaye parata anunsikntasya agasya kra deo bhavati /
abj goj r
taj adrij /
go indo nr
asi /
kpakh /
atakh /
sahasrakh /
dadhikr /
agreg unnetr
m /
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.42:
jhali kiti iti ca anuvartate /
jana sana khana ity etem agn sani jhaldau kiti jhaldau pratyaye parata kra deo
bhavati /
jan - jta /
jtavn /
jti /
san - sani sisati /
sta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1535/2024
2/12/13
stavn /
sti /
khan - khta /
khtavn /
khti /
jhalgrahaa sanvieartha kimartham anuvartyate ? iha m bht, jijaniati /
sisaniati /
cikhaniati /
sanote sanvantardha iti pake igama /
tad iha sanotyartham eva sagrahaam /
atra jhaldau kiti sanoter vipratiedhd tvam anunsikalopa bdhate /
ghumasthgpjahtis hali (*6,4.66) iti halgrahaam jpakam asminnasiddhaprakarae
vipratiedho bhavati iti //
____________________________________________________________________
[#742]
ye vibh || PS_6,4.43 ||
_____START JKv_6,4.43:
yakrdau kiti pratyaye parato janasanakhanm kra deo bhavati vibh /
jyate, janyate /
jjyate, jajanyate /
syate, sanyate /
ssyate, sasanyate /
khyate, khanyate /
ckhyate, cakhanyate /
jane yani j-janor j (*7,3.79) iti nitya jdeo bhavati //
____________________________________________________________________
tanoteryaki || PS_6,4.44 ||
_____START JKv_6,4.44:
tanote yaki parato vibh kra deo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1536/2024
2/12/13
tyate, tanyate /
yaki iti kim ? tantanyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.45:
sanoter agasya ktici pratyaye parata kra deo bhavati, lopa ca asya anyatarasym /
sti, santi, sati /
anyatarasygrahaam vispartham, yesambaddha hi vibhgrahaam iti nivr
ttam ity
akyeta //
____________________________________________________________________
rdhadhtuke || PS_6,4.46 ||
_____START JKv_6,4.46:
rdhadhtuke ity adhikra /
na lyapi (*6,4.69) iti prg etasmd yad ita rdhvam anukramiyma rdhahdtuke ity eva tad
veditavyam /
vakyati - ato lopa (*6,4.48) /
cikirat /
jihrit /
rdhadhtuke iti kim ? bhavati /
bhavata /
adiprabhr
tibhya apo lugvacana (*2,4.72) pratyayalopalakaapratiedhrtha syt ity etan
na jpaka apo lopbhvasya /
yasya hala (*6,4.49) /
bebhidit /
bebhiditum /
bebhiditavyam /
rdhadhtuke iti kim ? bebhidyate /
eranii (*6,4.51) /
kra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1537/2024
2/12/13
hra /
rdhadhtuke iti kim ? krayati /
hrayati /
to lopa ii ca (*6,4.64) /
yayatu /
yayu /
vavatu /
vavu /
rdhadhtuke iti kim ? ynti /
vnti /
ghumsthgpjahtis hali (*6,4.66) /
dyate /
dhyate /
rdhadhtuke iti kim ? adtm /
adhtm /
v 'nyasya sayogde (*6,4.68) /
sneyt, snyt /
rdhadhtuke iti kim ? snyt /
rlio 'nyatra na bhavati /
[#743]
syasicsyutsiu bhvakarmaor upadee 'jjhanagrahadr
v civadi ca (*6,4.62) /
kria /
hria /
rdhadhtuke iti kim ? kriyeta /
hriyeta yagantasya ajantatvc civadbhve sati vr
ddhi syt, tata ca yuk prasajyeta /
ato lopo yalopa ca ilopa ca prayojanam /
llopa tvam etvam ca civadbhava ca syui //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.47:
bhrasjo rephasya upadhy ca ram anyatarasy bhavati /
ropadhayo iti sthnaahnirdet upadh repha ca nivartete /
mittvc ca ayam aco 'ntytparo bhavati /
bhra, bhar /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1538/2024
2/12/13
bhraum, bharum /
bhraavyam, bharavyam /
bhrajajanam, bhrjanam /
bhr
a, bhr
avn ity atra prvavipratiedhena samprasraa bhavati /
upadee ity eva, barbhr
jyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.48:
akrntasya rdhadhtuke lopo bhavati /
cikrit /
cikritum /
cikritavyam /
dhinuta /
kr
uta /
ata iti kim ? cet /
stot /
taparakaraa kim ? yt /
vt /
rdhdhtuke iti kim ? vr
katvam /
vr
kat /
vr
ddhidrghbhym ato lopa prvavipratiedhena /
cikraka /
jihraka /
cikryate /
jihryate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.49:
hala uttarasya yaabdasya rdhadhtuke lopo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1539/2024
2/12/13
bebhidit /
bebhiditum /
bebhiditavyam /
yasya iti saghtagrahaam etat /
tatra alo 'ntyasya (*1,1.52) ity etan na bhavati, ato lopa (*6,4.48) iti yakro 'nena lupyate /
saghtagrahaam kim ? ryit /
mavyit /
hala iti kim ? lolyit /
popyit //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.50:
kyasya hala uttarasya vibh lopo bhavati rdhadhtuke /
samidhyit, samidhit /
dr
adyit, dr
adit /
samidhamtmana icchati, samidham iva tmnam carati iti v kyackyaau yathyogam
kartavyau //
____________________________________________________________________
er anii || PS_6,4.51 ||
_____START JKv_6,4.51:
anidvrdhadhtuke erlopo bhavati /
iyayaguavr
ddhidrghm apavda /
atatakat /
ararakat /
iat /
iat /
kra /
hra /
kraka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1540/2024
2/12/13
hraka /
kryate /
hryate /
jpsati /
anii iti kim ? krayit /
hrayit //
____________________________________________________________________
[#744]
nihy sei || PS_6,4.52 ||
_____START JKv_6,4.52:
nihy sei parato erlopo bhavati /
kritam /
hritam /
gaitam /
lakitam /
sei iti kim ? sajapita pau /
segrahaasmarthyd iha prvea api na bhavati /
sanvantardha (*7,2.49) iti japerii vikalpite yasya vibh (*7,2.15) iti nihy pratiedha /
atha puna ekca iti tatra anuvartate, tad nityam atra bhavitavyam eva igamena iti
segrahaam anarthakam ? tat kriyate klvadhrartham, igame kr
te ilopo yath syt /
akr
te hi tatra ilope sati kritam ity atra ekca upadee 'nudttt (*7,2.10) iti ia pratiedha
prasajyeta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.53:
janit iti mantraviaye idau ilopo niptyate /
yo na pit janit /
mantre iti kim ? janayit //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1541/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.54:
yajakarmai amit iti idau tr
ci ilopo niptyate /
r
ta havi amita /
tr
ci sambuddhyantam etat /
yaje iti kim ? r
ta havi amayita //
____________________________________________________________________
ay m-anta-lv-yya-itnv-iuu || PS_6,4.55 ||
_____START JKv_6,4.55:
m anta lu yya itnu iu ity eteu parata e aydeo bhavati /
krayacakra /
hrayjcakra /
anta - gaayanta /
maayanta /
lu - spr
haylu /
gr
haylu /
yya - spr
hayyya /
gr
hayyya /
itnu - stanayitnu /
iu - poayiu /
prayiava /
na iti vaktavye aydeavacanam uttarrtham //
____________________________________________________________________
1542/2024
2/12/13
_____START JKv_6,4.56:
lyapi parato laghuprvd vard uttarasya e aydeo bhavati /
praamayya, pratamayya, pradamayya, praamayya, sandamyya gata /
prabebhidayya gata /
pragaayya gata /
hrasvayalopl lopnm asiddhatva na bhavati asamnrayatvt, hrasvdayo hi au, lyapi
eraydeo bhavati /
laghuprvt iti kim ? praptya gata //
____________________________________________________________________
vibh+pa || PS_6,4.57 ||
_____START JKv_6,4.57:
pa uttarasya erlyapi parato vibh aydeo bhavati /
prpayya gata, prpya gata /
ideasya lkaikatvn na bhavati, adhypya gata //
____________________________________________________________________
[#745]
yu-pluvor drgha chandasi || PS_6,4.58 ||
_____START JKv_6,4.58:
yu plu ity etayor lyapi parata chandasi viaye drgho bhavati /
dntyanuprva viyya /
yatr yo daki pariplya /
chandasi iti kim ? sayutya /
plutya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1543/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
kiya || PS_6,4.59 ||
_____START JKv_6,4.59:
kiya ca drgho bhavati lyapi parata /
prakya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.60:
yata kr
tyasya artho bhvakarma, tbhym anyatra y nih tasy kiyo drgho bhavati /
ka /
praka /
parika /
akarmakatvt kiya kartari kta /
prakam idam devadattasya iti kto 'dhikarae ca dhrauvya-gati. pratyavasnrthebhya
(*3,4.76) ity adhikarae kta /
ayadarthe iti kim ? akitamasi m mekeh /
kitam iti bhve drghbhvt kiyo drght (*8,2.46) iti nihnatvam api na bhavati //
____________________________________________________________________
v+kroa-dainyayo || PS_6,4.61 ||
_____START JKv_6,4.61:
kroe gamyamne dainye ca kiyo nihym ayadarthe v drgho bhavati /
kityuredhi, kyuredhi /
dainye - kitaka, kaka /
kito 'ya tapasv, ko 'ya tapasv //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1544/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.62:
sva sic syu tsi ity eteu bhvakarmaviayeu parata upadee ajantnm agn han gra
dr
ity ete ca civat krya bhavati v /
yad civat tad igamo bhavati /
kasya ? syasicsyutsnm eva iti veditavyam /
te hi prakr
t /
agasya tu lakyavirodht na kriyate /
kni punar asya yogasya prayojanni ? civadvr
ddhir yuk ca hante ca ghatva drgha ca+ukto
yo mit v citi /
i ca asiddhas tena me lupyate irnitya ca aya valnimitto vight //
[#746]
ajantn tvat - cyiyate, ceyate /
acyiyata, aceyata /
dyiyate, dsyate /
adyiyata, adsyata /
miyate, amiyate, amayisyate /
amiyata, aamiyata aamayiyata /
han - ghniyate, haniyate /
aghniyata, ahaniyata /
gra - grhiyate, grahyate /
agrhiyata, agrahyata /
graho 'lii drgha (*7,2.37) iti prakr
tasya io drghatvam /
dr
- dariyate, drakyate /
adariyata, adrakyata /
sici ajantnm - acyitm, acetm /
adyitm, aditm /
amitam, aamitam, aamayitm /
han - aghnitm, avadhitm, ahastm /
gra - agrhitm, agrahtm /
dr
- adaritm, adr
ktm /
syui ajantnm - cyita, cea /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1545/2024
2/12/13
dyia, dsa /
mia, amia, amayia /
han - ghnia, vadhia /
gra - grhia, graha /
dr
- daria, dr
ka /
tsvajantnm - cyit, cet /
dyit, dt /
mit, amit, amayita /
han - ghnit, hant /
gra - grhit, graht /
dr
- darit, dra /
syasicsyutsiu iti kim ? cetavyam /
dtavyam /
bhvakarmao iti kim ? ceyati /
dsyati /
upadee iti kim ? kriyate iti gue kr
te raparatve ca na prpnoti, upadeagrahad bhavati /
ajjhanagrahadr
m iti kim ? pahiyate /
agdhikravihita kryam iha atidiyate, tena haniimde na bhavanti /
haniyate, ghniyate /
eyate, yiyate /
adhyeyate, adhyyiyate /
hano vadha lii (*2,4.42), lui ca (*2,4.43), io g lui (*2,4.45), vibh lulr
o (*2,4.50) ity ete
vidhayo na bhavanti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.63:
do yugamo bhavati ajdau kiti pratyaye parata /
upadidye, upadidyte, upadidyire /
da iti pacamnirded ajder yugamo bhavati /
vidhnasmarthyc ca er aneka-aco 'sayogaprvasya (*6,4.82) iti yadee kartavye tasya
siddhatva na bhavati /
aci iti kim ? upadedyate /
kiti iti kim ? upadnam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1546/2024
2/12/13
to lopa ii ca || PS_6,4.64 ||
_____START JKv_6,4.64:
iy ajdv rdhadhtuke kiti ca krntasya agasya lopo bhavati /
ii - papitha /
tasthitha /
kiti - papatu /
papu /
tasthatu /
tasthu /
goda /
kambalada /
iti - prad /
pradh /
rdhadhtuke ity eva, ynti /
vnti /
vyatyare /
vyatyale /
rter lte ca lai ii rpam /
aci ity eva, glyate /
dsya //
____________________________________________________________________
[#747]
dyati || PS_6,4.65 ||
_____START JKv_6,4.65:
kra deo bhavati krantasya agasya yati parata /
deyam /
dheyam /
heyam /
steyam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1547/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.66:
ghusajknm agn, m sth g p jahti s ity ete haldau kiti pratyaye parata
krdeo bhavati /
dyate /
dhyate /
dedyate /
dedhyate /
myate /
memyate /
sthyate /
teyate /
gyate /
jegyate /
adhyaga, adhyagtm, adhyagata /
pyate /
pepyate /
pter iha grahaa na asti, lugvikaraatvt /
pyate ity eva tasya bhavati /
hyate /
jehyate /
jahter iha nirdet jihter grahaa na bhavati /
hyate /
o 'ntakarmai /
avasyate /
avasesyate /
hali iti kim ? dadatu /
dadu /
to lopddhi paratvd tvam syt /
etad eva halgrahaa jpakam asmin prakarae vipratiedhena asiddhatva bhavati /
kiti ity eva, dt /
dht //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1548/2024
2/12/13
er lii || PS_6,4.67 ||
_____START JKv_6,4.67:
ghumsthgpjahtismagn lii parata ekrdeo bhavati /
deyt /
dhey /
meyt /
stheyt /
geyt /
peyt /
heyt /
avaseyt /
kiti ity eva, dsa /
dhsa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.68:
ghvdibhya anyasya sayogder krntasya v ekrdeo bhavati lii parata /
gleyt, glyt /
mleyt, mlyt /
anyasya iti kim ? stheyt /
sayogde iti kim ? yyt /
kiti ity eva, glsia /
agasya ity eva, nirvyt //
____________________________________________________________________
na lyapi || PS_6,4.69 ||
_____START JKv_6,4.69:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1549/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.70:
mayater ikrdeo v bhavati lyapi parata /
apamitya, apamya //
____________________________________________________________________
[#748]
lu-la-lr
-kv a-udtta || PS_6,4.71 ||
_____START JKv_6,4.71:
lu la lr
ity eteu parato 'gasya agamo bhavati, udtta ca sa bhavati /
lu - akrt /
ahrt /
la - akarot /
aharat /
lr
- akariyat /
ahariyat //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1550/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
aj-dnm || PS_6,4.72 ||
_____START JKv_6,4.72:
gamo bhavati ajdn lu-la-lr
-ku parata, udtta ca sa bhavati /
aikia /
aihia /
aubjt /
aumbht /
la - aikata /
aihata /
aubjat /
aumbhat /
lr
- aikiyata /
aihiyata /
aubjiyat /
aumbhiyat /
iha aijyata, aupyata, auhyata iti lai kr
te lvasthym agamd antaragatvl ldea kriyate,
tatra kr
te vikarao nityatvd agama bdhate /
abdntaraprpter agamasya anityatvam, kr
te hi vikarantasya agasya tena bhavitavyam,
akr
te tu dhtumtrasya abdntarasya prpnuvan vidhiranityo bhavati /
nanu abdntard iti vikarao 'nitya ? vikarae kr
te samprasraam agamn nityatvd eva
bhavati, samprasrae ca kr
te 'jdyaga jtam iti ajdnm ity gama //
____________________________________________________________________
chandasy api dr
yate || PS_6,4.73 ||
_____START JKv_6,4.73:
chandasi viaye gamo dr
yate /
yatra hi vihita tato 'nyatra api dr
yate /
ajdnm (*6,4.72) ity uktam, anajdnm api dr
yate /
suruco vena va /
nak /
yunak /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1551/2024
2/12/13
va iti vr
o lui mantre ghasahvara iti lerluki kr
te ca bhavati /
tath nak iti nae /
yunak iti yujer lai //
____________________________________________________________________
na myoge || PS_6,4.74 ||
_____START JKv_6,4.74:
myoge lulalr
ku yad ukta tan na bhavati /
m bhavn krt /
m bhavn hrt /
m sma karot /
m sma harat /
m bhavnhia /
m bhavnkia /
m sma bhavnhata /
m sma bhavnkata //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.75:
chandasi viaye myoge 'pi bahulam aau bhavata, amyoge 'pi na bhavata /
amyoge tvat - janih ugra /
kmamnay /
kmamardayt /
myoge 'pi bhavata - m va ketre parabjnyavpsu /
m abhitth /
m va //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1552/2024
2/12/13
[#749]
irayo re || PS_6,4.76 ||
_____START JKv_6,4.76:
ire ity etasya chadasi viaye bahula re ity ayam deo bhavati /
garbha prathama dadhra pa /
y 'sya paridadhre /
dho rebhvasya asiddhatvd to lopo bhavati /
na ca bhavati /
paramy dhiyo 'gnikarmi cakrire /
atra reabdasya seo dhtnmii kr
te pun rebhva kriyate, tadartham irayo ity aya
dvivacananirdea //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.77:
nupratyayntasya agasya dhto ivara-uvarntasya bhru ity etasya iya uva ity etv
deau bhavato 'jdau pratyaye parata /
pnuvanti /
rdhnuvanti /
aknuvanti /
dhto - cikiyatu /
cikiyu /
luluvatu /
luluvu /
niyau /
niya /
luvau /
luva /
bhruvau /
bhruva /
aci iti kim ? pnuyt /
aknuyt /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1553/2024
2/12/13
sdhnuyt /
nudhtubhruvm iti kim ? lakmyau /
vadhvai /
yvo iti kim ? cakratu /
cakru /
iyauvabhy guavr
ddh bhavato vipratiedhena /
cayanam /
cyaka /
lavanam /
lvaka /
iyauvaprakarae tanvdn chandasi bahulam upasakhyna kartavyam /
tanva puema /
tanuva puema /
viva puema /
viuva puema /
svargo loka /
suvargo loka /
tryambaka yajmahe /
triyambaka yajmahe //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.78:
abhysasya ivarovarntasya avasare 'ci parata iya uva ity etv deau bhavata /
iyea /
uvoa /
iyarti /
asavare iti kim ? atu /
u /
atu /
u /
aci ity eva, iyja /
uvpa //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1554/2024
2/12/13
striy || PS_6,4.79 ||
_____START JKv_6,4.79:
str ity etasya ajdau pratyaye parata iya deo bhavati /
str, striyau, striya /
strm ity atra paratvnugama /
pr
thagyogakaraam uttarrtham //
____________________________________________________________________
v 'aso || PS_6,4.80 ||
_____START JKv_6,4.80:
ami asi parata striy v iya deo bhavati /
str paya, striya paya /
str paya, striya paya //
____________________________________________________________________
[#750]
io ya || PS_6,4.81 ||
_____START JKv_6,4.81:
io 'gasya yadeo bhavati aci parata /
yanti /
yantu /
yan /
iyadepavado 'yam /
madhye 'pavad prvn vidhn bdhante iti guavr
ddhibhy paratvdaya bdhyate /
ayanam /
yaka //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1555/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.82:
dhto iti vartate, tena sayogo vieyate /
dhtor avayava sayoga prvo yasmd ivarna bhavati asvasayogaprva, tadantasya
agasya anekco 'ci parato yadeo bhavati /
ninyatu /
ninyu /
unnyau /
unnya /
grmayau /
grmaya /
e iti kim ? asayogaprvagrahaam ivaravieaa yath syt, agavieaa m bht iti /
luluvatu, luluvu ity etat tu o supi (*6,4.83) iti niyamdapi sidhyati /
anekca iti kim ? niyau /
niya /
asayogaprvasya iti kim ? yavakriyau /
yavakriya /
dhtun sayogavieaam kim ? iha api syd unnyau, unnya iti /
gatikrakbhym anyaprvasya neyate, paramaniyau, paramaniya iti //
____________________________________________________________________
o supi || PS_6,4.83 ||
_____START JKv_6,4.83:
dhtv avayava sayoga prvo yasmd uvarn na bhavati, tadantasya agasya anekca
ajdau supi parato yadeo bhavati /
khalapvau /
khalapva /
atasvau /
atasva /
sakr
llvau /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1556/2024
2/12/13
sakr
llva /
supi iti kim ? luluvatu /
luluvu /
anekca ity eva, luvau /
luva /
asayogaprvasya ity eva, kaapruvau /
kaapruva /
gatikrakbhym anyaprvasya na+iyate, paramaluvau /
paramaluva //
____________________________________________________________________
varbhva ca || PS_6,4.84 ||
_____START JKv_6,4.84:
varbh ity etasya ajdau supi parato yadeo bhavati /
varbhvau /
varbhva /
punarbhvaceti vaktavyam /
punarbhvau /
punarbhava /
krprvasypyate /
krbhvau /
krbhva //
____________________________________________________________________
na bhsudhiyo || PS_6,4.85 ||
_____START JKv_6,4.85:
bh sudh ity etayor yadeo na bhavati /
pratibhuvau /
pratibhuva /
sudhiyau /
sudhiya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1557/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
[#751]
hunuvo srvadhtuke || PS_6,4.87 ||
_____START JKv_6,4.87:
hu ity etasya agasya nupratyayntasya anekca asayogaprvasya ajdau srvadhtuke
parato yadeo bhavati /
juhvati /
juhvatu /
juhvat /
sunvanti /
sunvantu /
asunvan /
hunuvo iti kim ? yoyuvati /
roruvati /
idam eva hunugrahaa jpaka bhym api yalugasti iti /
chandasi chandasy ubhayath (*6,4.86) ity rdhadhtukatvd eva yadeasya aprasaga /
naca yalugantdayat pratyudharaam uvarntam anekc asayogaprva srvadhtuke
vidyate /
srvadhtuke iti kim ? juhuvatu /
juhuvu /
asayogaprvasya ity eva, pnuvanti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1558/2024
2/12/13
rdhnuvanti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.88:
bhuvo vuggamo bhavati lui lii ca ajdau parata /
abhvan /
abhvam li - babhva, babhvatu, babhavu //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.89:
goho 'gasya upadhy krdeo bhavati ajdau pratyaye parata /
nighati /
nighaka /
sdhunigh /
nighanigham /
nighanti /
gho vartate /
upadhy iti kim ? ala antyasya m bht /
goha iti vikr
tagrahaa viayrtham /
yatra asya+etad rpa tatra+eva yath syt /
iha m bht, nijuguhatu /
nijuguhu /
aydeapratiedhrtha ca kecid icchanti /
nighya gata ity tvasya asiddhatvd lyapi laghuprvd iti eraydea syt /
vyrayatvd eva asiddhatvam atra na asti, vtva, yantasya ca lyapyaydea iti /
aci ity eva, nigoh /
nigohum //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1559/2024
2/12/13
doo au || PS_6,4.90 ||
_____START JKv_6,4.90:
doa upadhy kra deo bhavati au parata /
dayati, duayata, dayanti /
vikr
tagrahaam prakrambhedrtham /
prvatra hi goha ity uktam /
au iti kim ? doo vartate //
____________________________________________________________________
v cittavirge || PS_6,4.91 ||
_____START JKv_6,4.91:
cittavikarrthe doa upadhy v krdeo bhavati au parata /
citta dayati, citta doayati /
praj dayati, praj doayati //
____________________________________________________________________
[#752]
mit hrasva || PS_6,4.92 ||
_____START JKv_6,4.92:
mito dhtava ghadayo mita ity evam dayo ye pratipdit, tem upadhy hrasvo bhavati
au parata /
ghaayati /
vyathayati /
janayati /
rajayati /
amayati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1560/2024
2/12/13
japayati /
kecid atra v ity anuvartayanti /
s ca vyavasthitavibh /
tena utkrmayati, sakrmayati ity evam di siddha bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.93:
cipare amulpare ca au parata mitm agnm upadhy drgho bhavati anyatarasy /
aami, ami /
atami, atmi /
amaamam, mamam /
tamantamam, tmantmam /
drghagrahaa ki, na hrasvavikalpa eva vidhyate ? na+eva akyam, amayanta
prayukte iti dvitye ici hrasvavikalpo na syt /
ilopasya sthnivadbhvd drghavidhau tvajdeo na sthnivat /
ayamanta prayuktavn /
aami, ami /
amaamam, mamam /
aamayate - aaami, aami /
aamaaamam, amaamam /
yo 'sau au irlupyate, ya ca yakra, tayor dirghavidhau deo na sthnivad bhavati iti
asthnivadbhvt drgha siddho bhavati /
hrasvavikalpe tu vidhyamne sthnivadbhva syt /
iyante yayante tv asiddhireva /
vyrayatvd asiddhatvam api na asti /
au hi iyaor lopa, ciamulpare vagasya drghatvam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.94:
khacpare au parato hrasvo bhavati agasya upadhy /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1561/2024
2/12/13
dviantapa /
parantapa /
puradara //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.95:
hldo 'gasya upadhy hrasvo bhavati nihy parata /
prahlanna /
prahlannavn /
nihym iti kim ? prahldayati /
hlda iti yogavibhga kriyate, ktinyapi yath stt, prahlatti iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.96:
chder agasya advyupasargasya ghapratyaye parata upadhy hrasvo bhavati /
urachada pracchada /
dantacchada /
ilopasya asiddhatva sthnivadbhvo vvacanasmarthyd atra na bhavati iti hrasvabhvin
upadh bhavati /
advyupasargasya iti kim ? samupacchda /
adviprabhr
tyupasargasya iti vaktavyam /
samupticchda /
uttar hi sakhy prvasakhykr
ta vyapadeam nivartayati, nahi triputro dviputra iti
vyapadiyate //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1562/2024
2/12/13
[#753]
is-man-tran-kviu ca || PS_6,4.97 ||
_____START JKv_6,4.97:
is man tran kvi ity eteu parata chde upadhy hrasvo bhavati /
chadi /
chadma /
chanttram /
dhmacchat /
upacchat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.98:
gama hana jana kh ghasa ity etem agnm upadhy lopo bhavaty ajdau pratyaye kiti
anai parata /
jagmatu /
jagmu /
jaghnatu /
jaghnu /
jaje, jajte, jajire /
cakhnatu /
cakhnu /
jakatu /
jaku /
akan pitaro 'momadanta pitara /
kiti iti kim ? gamanam /
hananam /
anai iti kim ? agamat /
aghasat /
aci ity eva, gamyate /
hanyate //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1563/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.99:
tani pati ity etayo chandasi viaye upadhy lopo bhavati ajdau kiti pratyaye parata /
vitatnire kavaya /
akun iva paptima /
chandasi iti kim ? vitenire /
petima //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.100:
ghasi bhasa ity etayo chandasi upadhy lopo bhavati lahdau ajdau ca kgiti pratyaye parata
/
sagdhi ca me sapti ca me /
babdhm te har dhn /
sagdhi iti ade ktini bahula chandasi iti ghasldee upadhy lope ca kr
te jhalo jhali (*8,2.26)
iti sakralopa /
dhatva takrasya, jatva ghakrasya /
tata samn gdhi sagdhi iti samse kr
te samnasya sabhva /
babdhm iti bhaser loi tmi lau dvirvacane kr
te upadhlopasalopadhatvajatvni kartavyni /
dvirvacant paratvn nityatvc ca upadhlopa prpnoti, chndasatvt sa tath na kriyate /
ajdau - bapsati /
kiti ity eva, an babhasti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.101:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1564/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#754]
ru-r
u-pr
- kr
- vr
b hya chandasi || PS_6,4.102 ||
_____START JKv_6,4.102:
ru r
u pr
kr
vr
ity etebhya uttarasya he dhirdeo havati chandasi viaye /
rudh havamindra /
r
udh gira /
prdhi /
uru askr
dhi /
ap vr
dhi /
r
udhi ity atra dhibhvavidhnasmrthyd uta ca pratyayt iti herluk na bhavati /
anyem api dr
yate iti drghatvam /
ato 'nyatra vyatyayo bahulam iti ap, tasya bahula chandasi iti luk //
____________________________________________________________________
aita ca || PS_6,4.103 ||
_____START JKv_6,4.103:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1565/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
cio luk || PS_6,4.104 ||
_____START JKv_6,4.104:
cia uttarasya pratyayasya lug bhavati /
akri /
ahri /
alvi /
apci /
akritarm, ahritamm ity atra talopasya asiddhatvt taraptamapor na lug bhavati /
cio luk ity etad viayabhedd bhidyate //
____________________________________________________________________
ato he || PS_6,4.105 ||
_____START JKv_6,4.105:
akrntd agd uttarasya he lug bhavati /
paca /
paha /
gaccha /
dhba /
ata iti kim ? yuhi /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1566/2024
2/12/13
ruhi /
taparakaraa kim ? lunhi /
punhi /
tvasya asiddhatvd akra eva bhavati //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
[#755]
lopa ca asya anyatarasy vo || PS_6,4.107 ||
_____START JKv_6,4.107:
yo 'yam ukro 'sayogaprva tadantasya pratyayasya anyatarasy lopo bhavati vakram
akrdau pratyaye parata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1567/2024
2/12/13
sunva, sunuva /
sunma, sunuma /
tanva, tanuva /
tanma, anuma /
pratyayasya ity eva, yuva /
yuma /
asayogaprvasya ity eva, aknuva /
aknuma /
luk iti vartamne lopagrahaam antyaloprtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.108:
karote uttarasya ukrapratyayasya vakramakrdau pratyaye parata nitya lopo bhavati /
kurva /
kurma /
ukralopasya drghavidhau asthnivadbhvd hali ca (*8,2.77) iti drghatva prptam, na
bhakurchurm (*8,2.71) iti pratiidhyate //
____________________________________________________________________
ye ca || PS_6,4.109 ||
_____START JKv_6,4.109:
yakrdauca pratyaye parata karote uttarasya ukrapratyayasya nitya lopo bhavati /
kuryt, kurytm, kuryu //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1568/2024
2/12/13
_____START JKv_6,4.110:
ukrapratyayntasya karote akrasya sthne ukra deo bhavati srvadhtuke kiti parata
/
kuruta /
kurvanti /
srvadhtukagrahaa kim ? bhtaprve 'pi srvadhtuke yath syt, kuru /
taparakaraa laghpadhasya guanivr
ttyartham /
kiti ity eva, karoti /
karoi /
karomi //
____________________________________________________________________
nasorallopa || PS_6,4.111 ||
_____START JKv_6,4.111:
nasya aste ca akrasya lopo bhavati srvadhtuke kiti parata /
rundha /
rundhanti /
bhinta /
bhindanti /
aste - sta /
santi /
kiti ity eva - bhinatti /
asti /
naso iti krasya pararpatva akandhvdisu draavyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.112:
n ity etasya abhyastn ca agnm krasya lopo bhavati srvadhtuke kiti parata /
lunate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1569/2024
2/12/13
lunatm /
alunata /
abhyastnm - mimate /
mimatm /
amimata /
sajihate /
sajihatm /
samajihata /
nbhyas tayo iti kim ? ynti /
vnti /
ta iti kim ? bibhrati /
kiti ity eva, alunt /
ajaht /
dgrahaa spartham //
____________________________________________________________________
[#756]
halyadho || PS_6,4.113 ||
_____START JKv_6,4.113:
nntnm agnm abhyastn ca ghuvarjitnm ta krdeo bhavati haldau
srvadhtuke kiti parata /
lunta /
punta /
luntha /
puntha /
lunte /
punte /
abhyastnm - mimte /
mime /
mimdhve /
sajihte /
sajihe /
sajihdhve /
hali iti kim ? lunanti /
mimate /
agho iti kim ? datta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1570/2024
2/12/13
dhatta /
kiti ity eva, lunti /
jahti //
____________________________________________________________________
id daridrasya || PS_6,4.114 ||
_____START JKv_6,4.114:
daridrte haldau srvadhtuke kiti parata ikardeo bhavati /
daridrita daridritha /
daridriva /
daridrima /
hali ity eva, daridrati /
kiti ity eva, daridrti /
daridrter rdhadhtuke lopo vaktavya /
siddha ca pratyayavidhau bhavati iti vaktavyam /
daridrti iti daridra /
krntalakao apratyayo na bhavati, pacditvdajeva bhavati /
na daridryake lopo daridre ca neyate /
didaridrsattyeke didaridriatti v //
adyatany veti vaktavyam /
adaridrt, adaridrst /
daridrasya iti nirdee chndasa hrasvatvam dratavyam //
____________________________________________________________________
bhiyo 'nyatarasyam || PS_6,4.115 ||
_____START JKv_6,4.115:
bh ity etasya agasya anyatarasym ikrdeo bhavati haldau kiti srvadhtuke parata /
bibhita, bibhta /
bibhitha, bibhtha /
bibhiva, bibhva /
bibhima, bibhma /
haldau ity eva, vibhyati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1571/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
jahte ca || PS_6,4.116 ||
_____START JKv_6,4.116:
jahte ca ikrdeo bhavati anyatarasy haldau kiti srvadhtuke parata /
jahita, jahta /
jahitha, jahtha /
haldau ity eva, jahati /
kiti ity eva, jahti /
srvadhtuke ity eva, hyate /
jehyate /
pr
thgyogakaraam uttarartham //
____________________________________________________________________
[#757]
ca hau || PS_6,4.117 ||
_____START JKv_6,4.117:
jahter kra ca antdeo bhavati ikra ca anyatarasy hau parata /
jahhi, jahihi, jahhi //
____________________________________________________________________
lopo yi || PS_6,4.118 ||
_____START JKv_6,4.118:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1572/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#757]
ghv-asor ed-dhv abhysalopa ca || PS_6,4.119 ||
_____START JKv_6,4.119:
ghusajknm agnm aste ca ekrdeo bhavati hau parata abhysalopa ca /
dehi /
dhehi /
aste - na-sor al-lopa (*6,4.111) /
ity akralopa, edhi /
idayam lopa, tena sarvasybhysasya bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.120:
lii parata dea dir yasya agasya na asti tasya ekahalmadhye asahyayor halor madhye yo
'kras tasya ekrdeo bhavati, abhysalopa ca lii kiti parata /
reatu /
reu /
yematu /
yemu /
pecatu /
pecu /
dematu /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1573/2024
2/12/13
demu /
ata iti kim ? didivatu /
didivu /
taparakaraa kim ? rarse, rarste, rarsire /
ekahalmadhye iti kim ? aramatu /
aramu /
tatsaratu /
tatsaru /
andede iti kim ? cakaatu /
cakau /
jagaatu /
jagau /
babhaatu /
babhau /
lia deavieaa kim ? iha api yath syt, nematu /
nemu /
sehe, sehte, sehire /
anaimittike natvasatve, taddir lii dedirna bhavati /
iha abhysajatvacartvayor asiddhatva nsti, tena taddir apy dedir bhavati /
tath ca phalibhajoretva vidhyate /
rpbhede cdedir na aryate iti asidadyo pratiedhavacana jpakam /
anyath hi pecatu, pecu, dematu, demu ity evam dnm api prakr
tijacardnm etva na
syt /
kiti ity eva, aha papaca /
aha papaha /
dambheretva vaktavyam /
debhatu /
debhu /
nalopasya asiddhatvn na prpnoti /
naimanyor aliyetva vaktavyam /
aneam /
menak /
aneam iti nae lui puditvd a /
menak iti mane ii ca (*3,1.150) iti vun /
kipakdiu prakepditva na kriyate /
[#758]
chandasyamipacorapyaliyetva vaktavyam /
vyemnam /
amerviprvasya cnai muk na kriyate /
lii-peciran /
paceran ity etasya chndasa hrasvatvam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1574/2024
2/12/13
yajivapyo ca /
yeje /
vepe /
lai ii chandasyapi dr
yate (*6,4.73) iti anajder api igama //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.121:
thali ca sei parato 'ndede agasya ekahalmadhyagatasya ata sthne ekra deo
bhavati, abhysalopa ca /
pecitha /
ekitha /
sei iti kim ? papaktha /
thalgrahaa vispartham /
akidartham etad vacanam iti anyasyeo 'sambhavt /
ata ity eva, didevitha /
ekahalmadhyagatasya ity eva, tatakitha /
rarakitha /
andeder ity eva, cakaitha /
babhaitha //
____________________________________________________________________
tr
- phala-bhaja-trapa ca || PS_6,4.122 ||
_____START JKv_6,4.122:
tr
phala bhaja trapa ity etem agnm ata ekrdeo bhavati, abhysalopa ca lii kiti parata
thali ca sei /
teratu /
teru /
teritha /
phelatu /
phelu /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1575/2024
2/12/13
phelitha /
bhejatu /
bheju /
bhejitha /
trepe, trepte, trepire /
tarater gurtha vacanam /
phalibhajor dedyartham /
traper anekahalmadhyrtham /
ranthe ca+iti vaktavyam /
rethatu /
rethu //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.123:
rdha hisymarthe 'varasya ekra deo bhavati, abhysalopa ca lii kiti parata thali ca
sei /
aparedhatu /
aparedhu /
aparedhitha /
hisym iti kim ? rardhatu /
rardhu /
rardhitha /
ata ity etad iha+upasthita taparatvakr
tamapsya klavieam asambhavd avaramtra
pratipdayati /
atha v nbhyas tayor ta (*6,4.112) ity anuvartate iti vykhyeyam /
ekahalmadhye v ya sa sthn bhaviyati //
____________________________________________________________________
v jr
- bhramu-trasm || PS_6,4.124 ||
_____START JKv_6,4.124:
jr
bhramu trasa ity etem agnm ata sthne v ekra deo bhavati, abhysalopa ca lii
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1576/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#759]
pha ca saptnm || PS_6,4.125 ||
_____START JKv_6,4.125:
phadn saptn dhtnm avarasya sthne v ekra deo bhavati, abhysalopa ca
lii kiti parata thali ca sei /
pheatu /
pheu /
pheitha /
paphaatu /
paphau /
paphaitha /
rejatu /
reju /
rejitha /
rarjatu /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1577/2024
2/12/13
rarju /
rarjitha /
bhreje, bhrejte, bhrejire /
babhrje, babhrjte, babhrjire /
bhree, bhrete, bhreire /
babhre, babhrte, babhrire /
bhlee, bhlete, bhleire /
babhle, babhlte, babhlire /
syematu /
syemu /
syemitha /
sasyamatu /
sasyamu /
sasyamitha /
svenatu /
svenu /
svenitha /
sasvanatu /
sasvanu /
sasvanitha /
saptnm iti kim ? daghbanatu /
dadhbanu /
dadhvanitha //
____________________________________________________________________
na asa-dada-v-di-gunm || PS_6,4.126 ||
_____START JKv_6,4.126:
asa dada ity etayo vakrdn ca dhtn gua ity evam abhinirvr
ttasya ca yo 'kra tasya
sthne ekrdeo na bhavati, abhysalopa ca /
viaasatu /
viaasu /
viaasitha /
dadade, dadadte, dadarire /
vdnm - vavamatu /
vavamu /
vavamitha /
guasya - viaaratu /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1578/2024
2/12/13
viaaru /
viaaritha /
lulavitha /
pupavitha /
guaabdbhinirvr
ttasya arabdasya okrasya ca ayam akra iti etva pratiidhyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.127:
arvan ity etasya agasya tr
ity ayam deo bhavati, sucet tata paro na bhavati, sa ca naa
uttaro na bhavati /
arvantau /
arvanta /
arvantam, arvatau, arvata /
arvat, arvadbhym, arvadbhi /
arvat /
rvatam /
asau iti kim ? arv /
anaa iti kim ? anarvau /
anarva /
anarva vr
abha mandrajihvam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.128:
maghavan ity etasya agasya bahula tr
ity ayam deo bhavati /
maghavn, maghavantau, maghavanta /
maghavantam, maghavantau, maghavata /
maghavat /
maghavat /
mghavatam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1579/2024
2/12/13
na ca bhavati /
maghav, maghavnau, maghavna /
maghavnam, maghavnau, maghona /
maghon, maghavabhym, maghavabhi /
maghon /
mghavanam //
____________________________________________________________________
bhasya || PS_6,4.129 ||
_____START JKv_6,4.129:
bhasya ity ayam adhikra adhyyaparisamapte /
yad ita rdhvam anukamiyma bhasya ity eva tadvedivyam /
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.130:
dvipada paya /
dvipad kr
tam /
bhasya iti kim ? dvipdau /
dvipda //
[#760]
pda pat (*6,4.130) /
pda iti pdaabdo luptkro gr
hyate /
tadantasya agasya bhasya pat ity ayam deo bhavati /
sa ca nirdiyamnasyde bhavanti iti pcchabdasya+eva bhavati, na tadantasya sarvasya /
dvipada paya /
dvipad /
dvipade /
dvipadik dadti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1580/2024
2/12/13
tripadik dadti /
vaiyghrapadya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.131:
vasvantasya bhasya samprasraa bhavati /
vidua paya /
vidu /
vidue /
pecua /
paya /
pecu /
pecue /
papua paya /
kralope kartavye vasusaprasraasya vyrayatvd asiddhatvam na bhavati /
vasugrahae kvasor api grahaam iyate //
____________________________________________________________________
vha || PS_6,4.132 ||
_____START JKv_6,4.132:
vha ity evam antasya bhasya ity etat samprasraa bhavati /
prahauha /
prahauh /
prahauhe /
dityauha /
dityauh /
dityauhe /
ety-edhaty-hsu (*6,1.89) iti vr
ddhi /
atha kimartham kriyate, samprasrae eva kr
te gue ca vr
ddhir eci (*6,1.88) iti vr
ddhau
satym siddha rpa bhavati prahauha iti, anakrnte copapade vahervirna dr
yate ?
jhpanrtham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1581/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.133:
van yuvan maghavan ity etem agnm ataddhite pratyaye parata samprasraa bhavati
/
una /
un /
une /
yna /
yn /
yne /
maghona /
maghon /
maghone /
ataddhite iti kim ? auva msam /
yauvana vartate /
mghavana sthlpka /
uno vikre prirajatdibhyo ' (*4,3.154), dvrditvdaijgama /
vdnm etat samprasraa nakrntnm iyate /
iha na bhavati, yuvat paya /
maghavata /
maghavat /
maghavate /
tadartham uttaratra yogavibhgam kurvanti /
allopa /
ana /
ana ity ubhayo ea iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1582/2024
2/12/13
_____START JKv_6,4.134:
an ity evam antasya bhasya akralopo bhavati /
rja paya /
rj /
rje /
taka paya /
tak /
take /
ano nakrntasyya lopa iyate /
iha na bhavati, rjakyam iti //
____________________________________________________________________
[#761]
aprva-han-dhr
t arjm ai || PS_6,4.135 ||
_____START JKv_6,4.135:
akraprvo ya an hana dhr
tarja ca tasya akralopo bhavati ai parata /
auka /
tka /
bhrauaghna /
dhrtarja /
aprvahandhr
tarjm iti kim ? smana /
vaimana /
an iti prakr
tibhvena allopailopau ubhvapi na bhavata /
ai iti kim ? tkaya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.136:
au parata abde ca ano vibh akralopo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1583/2024
2/12/13
rji, rjani /
smni, smani /
smn, sman //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.137:
vakra-makrntt sayogd uttarasya ana akrasya lopo na bhavati /
parva /
parvae /
atharva /
atharvae /
sayogt iti kim ? pratidvn /
pratidvne /
smn /
smne /
vamantt iti kim ? tak /
take //
____________________________________________________________________
aca || PS_6,4.138 ||
_____START JKv_6,4.138:
aca ity ayam acatirluptanakro gr
hyate /
tadantasya bhasya akrasya lopo bhavati /
dadhca paya /
dadhc /
dadhce /
madhca paya /
madhc /
madhce //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1584/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
uda t || PS_6,4.139 ||
_____START JKv_6,4.139:
uda uttarasya aca krdeo bhavati /
udca /
udc /
udce //
____________________________________________________________________
to dhto || PS_6,4.140 ||
_____START JKv_6,4.140:
krntasya dhto bhasya lopo bhavati /
kllapa paya /
kllap /
klalape /
ubhaya paya /
ubhay /
ubhaye /
ta iti kim ? niy /
niye /
dhto iti kim ? khav paya /
ml paya /
ta iti yogavibhga, tena ktvo lyap, hala na nac ity evam di siddha bhavati //
____________________________________________________________________
[#762]
mantrevydertmana || PS_6,4.141 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1585/2024
2/12/13
_____START JKv_6,4.141:
mantreu gi parata tmana derlopo bhavati /
tman devebhya /
tman someu /
mantreu iti kim ? tman kr
tam /
i iti kim ? yadtmanastanno varih /
go 'nyatra api dr
yate /
tmany samajan //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.142:
bhasya viate tiabdasy aiti pratyaye lopo bhavati /
viaty krta viaka /
via atam /
viate pro via /
ekavia /
iti iti kim ? viaty //
____________________________________________________________________
e || PS_6,4.143 ||
_____START JKv_6,4.143:
isajakasya iti pratyaye parata lopo bhavati /
kumudvn /
navn /
vetasvn /
upasaraja /
manduraja /
triat krta triaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1586/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.144:
nakrntasya bhasya e lopo bhavati taddhite parata /
gniarmi /
auulomi /
bhvditvd i pratyaya /
na iti kim ? stvata /
taddhite iti kim ? arma /
armane /
nnatasya ilope sabrahmacri-phasarpi-kalpi-kuthumi. taitili-jjalilga-liilli-ikhaiskarasadma-suparvam upasakhyna kartavyam /
atra ye innant tem in ay anapatye (*6,4.164) iti prakr
tibhva prpta, ye tu anant tem
an (*6,4.167) iti /
sabrahmacria ime sbrahmacr, phasarpia paihasarp /
kalpin proktamadhyate klp, kuthumina kauthum /
taitilijjalinau cryau, tatkr
to grantha upacrt taitilijjaliabdbhym abhidhyate, ta
granthamadhyate taitil, jjal /
aiikev artheu vr
ddhatvd atra cha prpnoti /
eva lgal /
aill /
[#763]
ikhaina aikha /
skarasadmana saukarasadm /
suparvaa saupar /
amano vikra upasakhynam /
amano vikra ma /
amano 'nya /
carmaa koa upasakhynam /
crma koa /
crmao 'nya /
una sakoca upasakhynam /
auva sakoca /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1587/2024
2/12/13
auvano 'nya /
avyayn ca syapratikdyartham upasakhynam /
ke puna syaprtikdaya ? yem avyaynm avihitailopa, prayoge ca dr
yate, te
syaprtikaprakr grahtavy /
syaprtarbhava syaprtika /
paunapunika /
bhya /
kautaskuta /
kl ha (*4,3.11) iti hapratyaya /
yuyulau tu neyete /
rtya, vatika, vata ity evam diu na dr
yate ilopa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.145:
ahan ity etasya akhor eva parata ilopo bhavati /
dve ahan samhr
te dvyaha tryaha /
dve ahan adho bhr
to bhto bhv v dvyahna /
tryahna /
ahn samha kratu ahna /
ahna samhe kho vaktavya /
siddhe sati rambho niyamrtha /
iha m bht, ahn nirvr
ttam hnikam /
evakrakaraam vispartham /
ahna eva akho ity eva niyamo na bhavisyati, tmdhvnau khe (*6,1.169) iti
prakr
tibhvavidhnt //
____________________________________________________________________
orgua || PS_6,4.146 ||
_____START JKv_6,4.146:
uvarntasya bhasya guo bhavati taddhite parata /
bbhravya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1588/2024
2/12/13
mavya /
akavya dru /
picavya krpsa /
kamaalavy mr
ttik /
paraavyamaya /
aupagava /
kpaava /
orot iti vaktavye guagrahaa sajprvako vidhir anityo yath syt, tena svyambhuva iti
siddha bhavati //
____________________________________________________________________
[#764]
he lopo 'kadrv || PS_6,4.147 ||
_____START JKv_6,4.147:
he parata uvarntasya bhasya akarv lopo bhavati /
kmaaleya /
aitavheya /
jveya /
mdrabheya /
akadrv iti kim ? kdraveyo mantram apayat //
____________________________________________________________________
yasya+iti ca || PS_6,4.148 ||
_____START JKv_6,4.148:
ivarntasya avartasya ca bhasya ikre pare taddhite ca lopo bhavati /
ivarntasya kre - dk /
plk /
sakh /
savarnadrghatve hi sati atisakher gacchati ity atra ekdeasya antavattvd askhi iti
ghisajy pratiedha syt /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1589/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.149:
srya tisya agastya matsya ity ete yakrasya upadhy bhasya lopo bhavati ti
paratastaddhite ca /
sryeaikadik saur balk /
ai yo yasya+iti lopa tasya asiddhatva na asti, vyrayatvt /
kre tu yastasy - siddhatvd upadhyakro bhasyantasya sryasya sambandh iti lupyate /
tiya taimaha /
tai rtri /
agastya - agastyasya apatya str, r
itvdai kr
te gast /
gastya /
matsya - gaurditvt , mats /
upadhy iti kim ? matsyacar /
yagrahaam uttarrtham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1590/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.150:
taddhite iti nivr
ttam /
hala uttarasya taddhitayakrasya upadhy ti parato lopo bhavati /
grg /
vts /
hala iti kim ? krikey /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1591/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#766]
patyasya ca taddhite 'nti || PS_6,4.151 ||
_____START JKv_6,4.151:
patyayakrasya hala uttarasya taddhite ankrdau lopo bhavati /
grgy samho grgakam /
vtsakam /
patyasya iti kim ? skyaka /
kmpilyaka /
taddhitagrahaa tyanpatyasya api loprtham /
saum ii /
anti iti kim ? grgyyaa /
vtsyyana /
hala ity eva, krikeyasya apatya krikeyi //
____________________________________________________________________
kyacvyo ca || PS_6,4.152 ||
_____START JKv_6,4.152:
kya cvi ity etayo ca parata patyayakrasya hala uttarasya lopo bhavati /
vtsyati /
grgyati /
vtsyate /
grgyate /
cvau - grgbhta /
vtsbhta /
patyasya ity eva, skyyate /
skyabhta /
hala ity eva, krikeyyati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1592/2024
2/12/13
krikeybhta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.153:
nadiu balvdaya pahyante /
nadn kuk ca (*4,2.91) iti kr
takuggam bilvakdayo bhavanti /
tebhya uttarasya chasya bhasya taddhite parato lug bhavati /
bilv yasy santi bilvaky, tasy bhav bailvak /
veuky - vaiuk /
vetraky - vaitrak /
vetasaky - vaitasak /
tr
aky - trak /
ikuky aikuk /
khaky - khak /
kapotaky - kpotak /
krucy hrasvatva ca /
krucaky - kraucak /
chagrahaam kim ? chamtrasya lug yath syt, kuko nivr
ttir m bht iti /
anyath hi saniyogainm anyatarpye ubhayor api abhva iti kugapi nivarteta /
luggrahaa sarvalopo yath syd, yakramtrasya m bht //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.154:
ihan imanic yasun ity eteu parata tr
abdasya lopo bhavati /
suti kariha /
vijayiha /
vahiha /
dohyas dhenu /
sarvasya tr
abdasya loprtha vacanam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1593/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#767]
e || PS_6,4.155 ||
_____START JKv_6,4.155:
bhasya erlopo bhavati ihemeyassu parata /
pau - paiha /
paim /
payn /
laghu - laghiha /
laghim /
laghyn /
vihavat prtipadikasya krya bhavati iti vaktavyam /
ki prayojanam ? puvadbhvarabhvailopayadi. parrtham /
puvadbhva - enmcae etayati /
yetayati /
tasildivkr
tvasuca (*6,3.35) iti ihe puvadbhva ukta /
rabhva - pr
thumcae prathayati /
mradayati /
ilopa - pauncae paayati /
laghayati /
yadiparam - sthlamcae sthavayati /
bhradvjystu pahanti, vihavat prtipadikasya
puvadbhvarabhvailopayadiparavinmatorlukkanartham iti /
sragviamcae srajayati /
vasumantamcae vasayati /
yuvnamcae yavayati /
kanyati /
etad ubhayam api udharaamtram, na parigaanam /
prdayo 'pi hyante, priyamcae prpayati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1594/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.156:
sthla dra yuva hrasva kipra kudra ity ete yadipara lupyate ihemeyassu parata,
prvasya ca guo bhavati /
sthla - sthaviha /
sthavyn /
dra - daviha /
davyn /
yuvan - yaviha /
yavyn /
hrasva - hrasiha /
hrasim /
hrasyn /
kipra - kepiha /
kepim /
kepyn /
kudra - kodiha /
kodim /
kodyn /
hrasvakiprakudraabd pr
thvdiu pahyante /
paragrahaa kim ? yaviha, yavyn, hrasiha, hrasyn ity atra prvasya yaderlopo m
bht /
prvagrahaa vispartham //
____________________________________________________________________
priya-sthira-sphira-uru-bahula-guru-vr
d dha-tr
p ra-drgha-vr
n drak pra-sthaspha-var-bahi-gar-vari-trab-drghi-vr
n d || PS_6,4.157 ||
_____START JKv_6,4.157:
priya sthira sphira uru bahula guru vr
ddha tr
pra drgha vr
ndraka ity ete pra stha spha var
bahi gar vari trap drdhi vr
nda ity ete yathsakhyam de bhavanti ihemeyassu parata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1595/2024
2/12/13
priya - preha /
prem /
preyn /
sthira - stheha /
stheyn /
sphira - spheha /
spheyn /
uru - variha /
varim /
varyn /
bahula - bahiha /
bahim /
bahyn /
guru - garitha /
garim /
garyn /
vr
ddha - yariha /
varyn /
tr
pra - trapiha /
trapyn /
drgha - drdhiha /
drdhim /
drdhyn /
vr
ndraka - vr
ndiha /
vr
ndyn /
priyorugurubahuladrgh pr
thvdiu pahyante, tena anyemimanij na bhavati iti nodhriyate //
____________________________________________________________________
[#768]
bahor lopo bh ca baho || PS_6,4.158 ||
_____START JKv_6,4.158:
bahor uttarem ithemeyas lopo bhavati, tasya ca baho sthne bh ity ayam deo bhavati
/
[#767]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1596/2024
2/12/13
bhm /
bhyn /
bahuabda pr
thvdiu pahyate /
bahor iti punargrahaa sthnitvapratipattyartham, anyath hi pratyaynm eva bhbhva syt
//
____________________________________________________________________
[#768]
ihasya yi ca || PS_6,4.159 ||
_____START JKv_6,4.159:
bahor uttarasya ihasya yigamo bhavati, baho ca bhrdeo bhavati /
bhyiha /
loppavdo yigama, tasminn ikra uccrartha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.160:
jyaduttarasya yasa kra deo bhavati /
jyyn /
lopasya yi vyavahitatvt t ity ucyate /
lope hi sati akr
dyakra iti drghatvena jyyn iti sidhyati //
____________________________________________________________________
ra r
t o halder lagho || PS_6,4.161 ||
_____START JKv_6,4.161:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1597/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.162:
r
ju ity etasya r
ta sthne vibh repha deo bhavati ihemeyassu parata chandasi viaye /
rajihamanu nei panthm /
tvamr
jiha //
____________________________________________________________________
[#769]
prakr
t y+eka-ac || PS_6,4.163 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1598/2024
2/12/13
_____START JKv_6,4.163:
ekc yad bhasajka tad ihemeyassu parata prakr
ty bhavati /
sragvinn ity etasya vinnantasya srajiha, srajyn, srajayati /
srugvad ity etasya matvantasya srucitha, srucyn, srucayati /
ekc iti kim ? vasumat ity etasya vasiha, vasyn /
prakr
ty 'ke rjanyamanuyayuvna /
ake pratyaye parato rjanya manuya yuvan ity ete prakr
ty bhavanti /
rjanyn samho rjanyakam /
manuy samho mnuyakam /
patyasya ca taddhite 'nti (*6,4.151) iti yalopa prakr
tibhvena na bhavati /
yno bhva yauvanik /
manojditvd vu /
tasya nas taddhite (*6,4.144) iti ilopo na bhavati //
____________________________________________________________________
in ay-anapatye || PS_6,4.164 ||
_____START JKv_6,4.164:
innantamanapatyrthe ai parata prakr
ty bhavati /
skinam /
srviam /
smrjinam /
abhividhau bhva inu (*3,3.44), ainua (*5,4.15) ity a /
sragvia idam srgviam /
ai iti kim ? dain samho dam /
anudttder a (*4,2.44) iti apratyaya /
anapatye iti kim ? medhvino 'patya maidhva //
____________________________________________________________________
gthi-vidathi-kei-gai-paina ca || PS_6,4.165 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1599/2024
2/12/13
_____START JKv_6,4.165:
gthin vidathin kein gain pain ity ete ca ai prakr
ty bhavanti /
gthina apatya gthina /
vaidathina /
kaiina /
gina /
pina /
apatyrtho 'yam rambha //
____________________________________________________________________
sayoga-di ca || PS_6,4.166 ||
_____START JKv_6,4.166:
sayogdi ca in ai prakr
ty bhavati /
akhino 'patya khina /
mdria /
vjria //
____________________________________________________________________
an || PS_6,4.167 ||
_____START JKv_6,4.167:
annantamai prakr
ty bhavati apatye cnapatye ca /
smana /
vaimana /
sautvana /
jaitvana //
____________________________________________________________________
[#770]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1600/2024
2/12/13
ye ca abhva-karmao || PS_6,4.168 ||
_____START JKv_6,4.168:
yakrdau ca taddhite abhvakarmaor arthayo an prakr
ty bhavati /
smasu sdhu smanya /
vemanya abhvakarmao iti kim ? rjo bhva karma v rjyam /
rjan iti purohitdiu pahyate, tato 'ya yakpratyaya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.169:
tman adhvan ity etau khe parata prakr
ty bhavata /
tmane hita tmanna /
adhvnamalagm adhvanna /
khe iti kim ? pratytmam /
prdhvam /
pratytmam iti avyaybhve ana ca (*5,4.108) iti samsnta acpratyaya /
prdhvam iti upasargd adhvana (*5,4.85) iti acpratyaya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.170:
maprva an avarmao 'i parato 'patye 'rthe na prakr
ty bhavati /
sumo 'patya sauma /
cndrasma /
maprva iti kim ? sautvana /
apatye iti kim ? carma parivr
to ratha crmaa /
avarmana iti kim ? cakravarmao 'patya ckravarmaa /
maprvapratiedhe v hitanmna iti vaktavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1601/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.171:
yogavibhgo 'tra kriyate /
brhma ity etad apatydhikre 'pi smarthyd apatyd anyatri iloprtha niptyate /
brhmo garbha /
brhmamastram /
brhma havi /
tata ajtau /
apatye ity eva /
apatye tvai brahmaa ilopo na bhavati /
brahmao 'patya brhmaa /
apatye ity eva, brhm oadhi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_6,4.172:
krma iti tcchlye ilopo niptyate /
karmala krma /
lam, chatrdibhyo a (*4,4.61) iti apratyaya /
yady eva kim artham idam, nas taddhite (*6,4.144) ity eva ilopa siddha ? satyam etat /
jpakrtham tu /
etaj jpayati tcchlike e 'kr
tni bhavanti iti /
tena caur, tpas iti ntd api kra siddho bhavati /
tcchlye iti kim ? karmaa ida krmaam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1602/2024
2/12/13
[#771]
aukam anapatye || PS_6,4.173 ||
_____START JKv_6,4.173:
aukam iti anapatye 'i ilopo niptyate auka padam /
anaptye iti kim ? uko 'patyam auka /
aprvahandhr
tarjm ai (*6,4.165) ity alopa //
____________________________________________________________________
dinyana-hstinyana-tharvaika-jaihmineya-vsinyani-bhrauahatyadhaivatya-srava-aikvka-maitreya-hiramayni || PS_6,4.174 ||
_____START JKv_6,4.174:
ddinyana hstinyana tharvaika jaihmineya vsinyani bhrauahatya dhaivatya srava
aikvka maitreya hiramaya ity etni niptyante /
dain hastin ity etau nadiu pahayete, tayoryane parata prakr
tibhvo niptyate /
kecit tu hastin iti nadiu na pahyate, tem ata eva niptant phagapi bhavati /
daino 'patya ddinyana /
hastino 'patya hstinyana /
atharvan iti vasantdiu pahyate /
atharva prokto grantho 'pi upacrt atharvan iti ucyate, tamadhte ya sa tharvaika /
ike prakr
tibhvo niptyate /
jihmin iti ubhrdiu pahyate, tasya ye parata prakr
tibhvo niptyate /
jihmino 'patya jaihmineya /
vsino 'patyam /
jdc vr
ddhdagotrt (*4,1.157) iti phi /
tatra prakr
tibhvo niptyate /
vsinyani /
bhrahan, dhvan ity etayo yai parata takrdeo niptyate /
bhraghna bhva bhrauahatyam /
dhvna bhva dhaivatyam /
hanasto 'cialo (*7,3.32) iti yat tatva tad dhtupratyaya eva iti bhrauaghna, vrtraghna ity
atra na bhavati, ata bhrauahatye tatva niptyate /
srava iti saray ity etasya ai parato yabdasya va ity deo niptyate /
sarayv bhava sravam udakam /
aikvka iti svarasarvanmn ekaruty pahyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1603/2024
2/12/13
r
t vya-vstvya-vstva-mdhv-hirayayni cchandasi || PS_6,4.175 ||
_____START JKv_6,4.175:
r
tvya vstvya vstva mdhv hirayaya ity etni niptyante chandasi viaye /
r
tu vstu ity etayo yati yaadeo niptyate /
r
tau bhava r
tvyam /
vstau bhava vstvyam /
vastuabdasya ai yadeo niptyate /
vastuni bhava vstva /
madhuabdasya ai striy yadeo niptyate /
mdhvrna santvoadh /
hirayaabdd vihitasya mayao maabdasya lopo niptyate /
hirayayam //
iti rvmanaviracity kiky vr
ttau ahdhyyasya caturtha pda //
______________________________________________________
saptamdhyya prathama pda /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1604/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#773]
yu-vor ana-akau || PS_7,1.1 ||
_____START JKv_7,1.1:
yu vu ity etayo utsr
avieaayo anunsikayao pratyayayor grahaam, tayo sthne
yathsakhyam ana aka ity etv deau bhavata /
yo ana, vo aka /
nandydibhyo lyu - nandana /
ramaa /
syamdibhyayuyulau tu ca - syanatana /
cirantana /
vultr
cau - kraka /
hraka /
vsudeva-arjunbhy vun (*4,3.98) - vsudevaka /
arjunaka /
anunsikayao iti kim ? ry yus (*5,2.123) - ryu /
bhujimr
bhy yuktyukau - bhujyu, mr
tyu iti /
evam dn hi yao 'nunsikatva na pratijyate, pratijnunsiky piny /
iha yuvor iti nirded dvandvaikavadbhvapake anityam gamasanam iti num na kriyate /
napusakaligat v ligamaiya lokrayatvl ligasya iti na bhavati /
itaretarapake tu chndasatvt varalopo draavya /
yuvo ced dvitvanirdeo dvitve ya tu prasajyate /
atha ced ekavadbhva katha puvad bhavedayam //
dvitve vaigamiko lopa ekatve numanityat /
aiyatvd dhi ligasya pustva veha samritam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.2:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1605/2024
2/12/13
yan ey n y iy ity ete de bhavanti yathsakhya pha ha kha cha gha ity ete
pratyaydnm /
pha ity etasya yandeo bhavati /
naa-dibhya phak (*4,1.99) - nyana /
cryaa /
hasya eydeo bhavati /
strbhyo hak (*4,1.130) - saupareya /
vainateya /
khasya ndeo bhavati kult kha (*4,1.139) - hyakulna /
rotriyakulna /
chasya ydeo bhavati /
vr
ddhc cha (*4,2.114) - grgya /
vtsya /
gha ity etasya iydeo bhavati /
katrd dha (*4,1.138) - katriya /
pratyayagrahaa kim ? phakkati /
haukate /
khanati /
chinatti /
ghrate /
digrahaam kim ? rudaghnam /
jnudaghnam /
ete yanndaya pratyayopadeakla eva bhavanti /
kr
tev eteu pratyaydyudttatva bhavati, tath ca ghacchau ca (*4,4.117) iti
ghacacitkaranamarthavad bhavati /
akha, aha ity evam dn hi udayo bahulam iti bahulavacand de na bhavanti /
r
ter ya (*3,1.29) iti vvacana jpaka dhtupratyaynmdebhvasya /
eje kha (*3,2.28), padarujaviaspr
o gha (*3,3.16) ity evam diu tu itsajay bhavitavyam /
taddhiteu hi khakraghakrayor deavacanam avakavaditi itsaj bdhitu na+utsahate
/
yannno nakrasya itsajy prpty pratividhtavyam, nitkrya hi sambhavati //
____________________________________________________________________
[#774]
jho 'nta || PS_7,1.3 ||
_____START JKv_7,1.3:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1606/2024
2/12/13
veanta /
pratyayasya ity eva, ujjhit /
ujjhitum /
ujjhitabyam /
asminn apy antdee kr
te pratyaydyudttva bhavati /
tath ca jhaca citkaraam arthavac bhavati //
____________________________________________________________________
ad abhyastt || PS_7,1.4 ||
_____START JKv_7,1.4:
abhyast dagd uttarasya jhakrasya at ity ayam deo bhavati /
dadati /
dadatu /
dadhati /
dadhatu /
jakati /
jakatu /
jgrati /
jgratu /
antdepavdo 'ya jusdeena tu bdhyate /
adaghu /
ajgaru /
atrpydeo kr
te pratyaydyudtatva bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1607/2024
2/12/13
_____START JKv_7,1.5:
tmanepadeu yo jhakra, tasya anakrntt agt uttarasya at ity ayam deo bhavati /
cinvate /
cinvatm /
acinvata /
punate /
lunate /
lunatm /
alunata /
tmanepadeu iti kim ? cinvanti /
lunanti /
anata iti kim ? cyavante /
plavante /
nityatvd atra vikarae kr
te jho 'ntdeena bhavitavyam ity addeo na bhavati /
anakrntena agena jhakravieaa kim ? iha m bht, adya vo vijaniyam patibhi
ayntai //
____________________________________________________________________
o ru || PS_7,1.6 ||
_____START JKv_7,1.6:
o 'gd uttarasya jhdeasya ata rugamo bhavati /
erate /
eratm /
aerata /
ruaya pardi kriyate /
sa yadi jhakrasya+eva syd addeo na syd ity ata eva ayam deasya gamo vidhyate /
snubandhagrahaam lugartham /
tena+iha na bhavati, vyatieyate //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1608/2024
2/12/13
_____START JKv_7,1.7:
vetter agd uttarasya jhdeasya ato vibh ruhgamo bhavati /
savidate, savidrate /
savidatm, savidratm /
samavidata, samavidrata /
vette iti lugvikaraasya grahaa kim ? iha m bht, vinte, vindte, vindate iti //
____________________________________________________________________
[#775]
bahula chandasi || PS_7,1.8 ||
_____START JKv_7,1.8:
chandasi viaye bahula rugamo bhavati /
dev aduhra /
gandharv apsaraso aduhra /
duherlai jhakrasya addee kr
te ru /
lopasya tmanepadeu (*7,2.41) iti takralopa /
na ca bhavati, aduhata /
bahulavacand anyatra api bhavati /
adr
ramasya ketava /
r
duo 'i gua (*7,4.16) ity etad api bahulavacand eva atra na bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.9:
akrntd agd uttarasya bhisa ais ity ayam deo bhavati /
vr
kai /
plakai /
atijarasai /
jarmatikrntai iti vigr
hya samse kr
te hrasvatve ca bhisa aisdeo bhavati /
ekadeavikr
tamananyavad bhavati iti jaraabdasya jarasdea /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1609/2024
2/12/13
sanniptalakao vidhir animitta tadvightasya iti paribh iyam anity, kaya kramae
(*3,1.14) iti nirdet /
ata iti kim ? agnibhi /
vyubhi /
taparakaraa kim ? khavbhi /
mlbhi /
etvam bhisi paratvc ced ata ais kva bhaviyati /
kr
te 'py etve bhautaprvydais tu nityas tath sati //
ata ityadhikro jasa iti yvat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.10:
chandasi viaye bahulamaisdeo bhavati /
ata ityuktam, anato 'pi bhavati nadyai iti /
ato na bhavati , devebhi sarvebhi proktam iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.11:
idam adas ity etayo akakrayo bhisa ais na bhavati /
ebhi /
ambhi /
ako iti kim ? imakai /
amukai /
ako ity etad eva pratiedhavacana jpakam tanmadhyapatitastadgrahanena gr
hyate iti /
idamadaso kt iti noktam, viparto 'pi niyama sambhvyeta idamadasor eva kt iti /
tata ca+iha na syt, sarvakai, vivakai /
iha ca syd eva, ebhi, ambhi /
pratiedhakaraa vipartaniyamanivr
ttyartham //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1610/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.12:
akrntd agd uttarem asiasm ina t sya ity ete de bhavanti yathsakhyam /
ity etasya indeo bhavati /
vr
kea /
plakea /
asi ity etasya t /
vr
kt /
plakt /
as ity etasya sydeo bhavati /
vr
kasya /
plakasya /
ata iti kim ? sakhy /
paty /
atijarasina, atijarast iti kecid icchanti /
yath tu bhye tath na+etad iyate iti lakyate //
____________________________________________________________________
[#776]
er ya || PS_7,1.13 ||
_____START JKv_7,1.13:
e iti caturthyekavacanasya grahaam /
akrntd agd uttarasya e ity etasya ya ity ayam deo bhavati /
vr
kya /
plakya /
ata iti kim ? sakhye /
patye /
sanniptalakao vidhir animitta tadvightasya iti paribheyam anity, tena drgho bhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1611/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.14:
akrntt sarvanmna uttarasya e smai ity ayam deo bhavati /
sarvasmai /
vivasmai /
yasmai /
tasmai /
kasmai /
ata ity eva, bhavate /
atho 'tra asmai ityanvdee 'dee ekdea prpnoti ? tatra antaragatvd ekdet prva
smaibhva kriyate pacd ekdea iti //
____________________________________________________________________
1612/2024
2/12/13
vr
ke //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.16:
prvdibhyo navabhya sarvanmna uttarayo asiyo smt smin ity etv deau v
bhavata /
prvasmt, prvt /
prvasmin, prve /
parasmt, part /
parasmin, pare /
avarasmt, avart /
avarasmin, avare /
dakiasmt, dakit /
dakiasmin, dakie /
uttarasmt, uttart /
uttarasmin, uttare /
aparasmt, apart /
aparasmin, apare /
adharasmt, adhart /
adharasmin, adhare /
svasmt, svt /
svasmin, sve /
antarasmt, antart /
antarasmin, antare /
navabhya iti kim ? tyasmt /
tyasmin //
____________________________________________________________________
jasa || PS_7,1.17 ||
_____START JKv_7,1.17:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1613/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
aua pa || PS_7,1.18 ||
_____START JKv_7,1.18:
bantd agd uttarasya aua ity ayam deo bhavati /
khave tihata /
khave paya /
bahurje /
karagandhye /
akra smnyagrahartha, auo 'pi grahaa yath syt /
[#777]
aukro 'ya vidhau idgr
hto iccsmka na asti ko 'ya prakra /
smnyrthas tasya ca asajane 'smin itkrya te y prasaktam sa doa //
ittve vidyd varanirdeamtra vare yat syt tac ca vidyt taddau /
varacyam tena ittve 'py adoo nirdeo 'ya prvastrea v syt //
____________________________________________________________________
napusakc ca || PS_7,1.19 ||
_____START JKv_7,1.19:
napusakd agd uttarasya aua ity ayam deo bhavati /
kue tihata kue paya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1614/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
ja-aso i || PS_7,1.20 ||
_____START JKv_7,1.20:
napusakd agd uttarayo jaaso i ity ayam deo bhavanti /
kuni tithanti /
kuni paya /
dadhni /
madhni /
trapi /
jatni /
jas sahacaritasya aso grahad iha na bhavati, kuao dadti, vana pravianti iti //
____________________________________________________________________
abhya au || PS_7,1.21 ||
_____START JKv_7,1.21:
abhya iti kr
tkro 'anabdo gr
hyate /
tasmd uttarayo jaaso au ity deo bhavati /
aau tihanti /
aau paya /
kr
tkrasya grahaa kim ? aa tihanti /
aa paya /
etad eva kr
ttvasya grahaa jpakam aana vibhaktau (*7,2.84) ity tvavikalpasya /
abhyo luk (*7,1.22) ity asya ayam apavda, nprpte tasminn idam rabhyate /
yas tu supo dhtuprtipadikayo (*2,4.71) iti, tasmin prpte ca aprpte ca iti sa na bdhyate,
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1615/2024
2/12/13
_____START JKv_7,1.22:
asajakebhya uttarayo jaasor luk bhavati /
a tihanti /
a paya /
paca /
sapta /
nava /
daa /
apradhnt tadantd api bhavati /
uttamaat /
yatra tu upasarjana a tato na bhavati, priyaaa, priyapacna iti //
____________________________________________________________________
[#778]
sv-amor napusakt || PS_7,1.23 ||
_____START JKv_7,1.23:
su am ity etayo napusakd uttarayo lug bhavati /
dadhi tihati /
dadhi paya /
madhu tihati /
madhu paya /
trapu /
jatu /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1616/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.24:
akrntn napusakd uttarayo svamo am ity ayam deo bhavati /
kua tihati /
kua paya /
pham /
makra kasmn na kriyate ? dhrghatva prpnoti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.25:
atardibhya parayo svamo ad ity ayam deo bhavati /
katarat tihati /
katarat paya /
katamat tihati /
katamat paya /
itarat /
anyatarat /
anyat /
pacabhya iti kim ? nema tihati /
nema paya /
itkaraa kim ? katarat tihati ity atra prvasavarnadrgho m bht /
iha tu katarat paya iti sthanivadbhvd ami prvatvena api sidhyati /
eva tarhi takrdea eva kasmn na vidhyate ? he katarat iti sambuddher lopo m bht /
apr
ktacedamo doo nivr
tte atardiu /
aittv atardn na lopo na api drghat //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1617/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.26:
itaraabdd uttarayo svamo chandasi viaye addeo na bhavati /
mr
tamitaramamavpadyata /
vrtraghnam itaram /
chandasi iti kim ? itarat kham /
itarat kuyam /
ato 'm (*7,1.24) ity asmd anantaram itarc chandasi iti vaktavyam ? netarcchandasi iti
vacana yogavibhagartham ekatard dhi sarvatra chandasi bhy pratiedha iyate /
ekataram tihati, ekatara paya iti //
____________________________________________________________________
[#779]
yumad-asmadbhy aso ' || PS_7,1.27 ||
_____START JKv_7,1.27:
yumad asmad ity etbhym uttarasya asa a ity ayam deo bhavati /
tava svam /
mama svam /
itkaraa sarvdertham /
anyath hi deavyapadeapraklr
ptyarthamder eva syt, tata ca yo 'ci (*7,2.89) itetan na syt
//
____________________________________________________________________
e prathamayor am || PS_7,1.28 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1618/2024
2/12/13
_____START JKv_7,1.28:
e ity avibhaktiko nirdea /
e ity etasya prathamayo ca vibhaktyo prathdvityayo yumadasmadbhym uttarayo am ity
ayam deo bhavati /
tubhya dyate /
mahya diyate /
prathamayo - tvam /
aham /
yuvm /
vm /
yyam /
vayam /
tvm /
mm /
yuvm /
vm //
____________________________________________________________________
aso na || PS_7,1.29 ||
_____START JKv_7,1.29:
yumadasmadbhys uttarasy aaso nakrdeo bhavati /
yuman brhman /
asmn brhman /
yuman brhma /
asmn brhma /
yumn kulni /
asmn kulni //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.30:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1619/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
pacamy at || PS_7,1.31 ||
_____START JKv_7,1.31:
pacamy bhyasa yumadasmadbhym uttarasya at ity ayam deo bhavati yumad
gacchanti /
asmad gacchanti //
____________________________________________________________________
ekavacanasya ca || PS_7,1.32 ||
_____START JKv_7,1.32:
pacamy ekavacanasya yumadasmadbhym uttarasya at ity ayam deo bhavati /
tvad gacchanti /
mad gacchanti //
____________________________________________________________________
[#780]
sma kam || PS_7,1.33 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1620/2024
2/12/13
_____START JKv_7,1.33:
sma iti athbahuvacanam gatasuka gr
hyate /
tasya yumadasmadbhym uttarasya kam ity ayam deo bhavati /
yumkam /
asmkam /
atha kimartham gatasuko gr
hyate, na ghdeavidhnakle su vidyate ? tasya+eva tu
bhvina suo nivr
ttyartham /
dee kr
te hi eelope yumadasmador akrntatvt su prptnoti, sa sthnyantarbhtatvt
nivartate /
drghoccraa savaradirghrtham /
akami tu sati hrasvakarae tadvidhnasmarthyd eva savaradrghatva na prpnoti ?
tatsmarthyam etva prati bhaviyati iti akrakaraametvanivr
ttyartham iti /
ato gue pararpatva syt //
____________________________________________________________________
ta au ala || PS_7,1.34 ||
_____START JKv_7,1.34:
krntd agd uttarasya ala aukrdeo bhavati /
papau /
tasthau /
jaglau /
mamlau /
atra autvam, ekdea , sthnivadbhva, dvirvacanam ity anena kramea kryi kriyante /
ekded anavakatvd autva dvirvacand api paratvd ekdea iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.35:
tu hi ity etayo ii viaye tta deo bhavaty anyatarasym /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1621/2024
2/12/13
jvatd bhavn /
jvatt tvam /
jvatu bhavn /
jva tvam /
itkaraam guavr
ddhipratiedhrtham iti sarvdeastta bhavati /
ittvc csya sthnivadbhvt yat pittva prpnoti tannivartate /
icca pit na bhavati /
tena bruva (*7,3.93) iti brtd bhavn iti na bhavati /
ii iti kim ? grma gacchatu bhavn /
gaccha tvam /
ttai itva sakramakr
t sydantyavidhi cet tacca tath na /
heradhikre heradhikro lopavidhau tu jpakam ha //
ttao ittvasmarthyn na ayam antyavidhi smr
ta /
na tadvadanadn tena te 'ntyavikraj //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.36:
vida jne ity etasmd dhtor uttarasya atu vasurdea bhavati /
vidvn, vidvsau, vidvsa /
sthnivadbhvdugitkrye siddhe vaso ukrakaraa vaso samprasraam (*6,4.131) ity
atra kvasorapi smnyagrahartham /
eknubandhakagrahae na dvyanubandhakasya ity etad api na bhavati /
tath sati ukrakaraam anarthaka syt /
anyatarasygrahaa kecidanuvartayanti /
vidan, vidantau, vidanta //
____________________________________________________________________
[#781]
samse 'na-prve ktvo lyap || PS_7,1.37 ||
_____START JKv_7,1.37:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1622/2024
2/12/13
samse 'naprve ktv ity etasya lyap ity ayam deo bhavati /
prakr
tya /
prahr
tya /
prvatakr
tya /
nnkr
tya /
dvidhkr
tya /
samse iti kim ? kr
tv /
hr
tv /
anaprve iti kim ? akr
tv /
ahr
tv /
paramakr
tv /
uttamakr
tv /
ana iti na anyadana nasadr
am avyaya parigr
hyate /
tena na anavyaya cana na bhavati /
sntvklakdiu mayravyasakdiu niptanl lyabdeo na bhavati /
athav samse iti nirdhrae saptam /
tena ktvnta samsa eva parigr
hyate /
sa ca yena vidhis tadantasya ity anena tadantavidhin, na tu kr
dgrahae gatikrakaprvasya api
iti /
tath ca anaprve ity ucyate /
gatikrakaprvasy eva tu grahae sati naprvasya prasaga eva na asti, na na gatir na
krakam iti /
pradhya, prasthya ity diu hiprabhr
tn antaragan api vidhn bahirago lyab bdhate eva iti
jpitam etat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.38:
samse anaprve ktv ity etasya ktv ity ayam deo bhavati, apiabdl lyabapi bhavati
chandasi viaye /
kr
a vso yajamna paridhpayitv /
pratyacamarka pratyarpayitv /
lyabapi bhavati /
uddhr
tya juhoti /
v cchandasi iti nokta, sarvopdhivyabhicrrtham /
tena asamse lyab bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1623/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.39:
chandasi viaye sup sthne su luk prvasavara t e y y yc l ity ete de
bhavanti /
su - anr
kar r
java santu panth /
panthna iti prpte /
sup supo bhavanti iti vaktavyam /
dhuri dakiy /
dakiym iti prpte /
ti tio bhavandi iti vaktavyam /
cala ye avaypya takati /
takanti iti prpte /
luk - rdre carman /
rohite carman /
carmai iti prpte /
havirdhne yat sanvanti tatsmidhenranvha /
yasmin sunvanti tasmin smidhen iti prpte /
[#782]
prvasavara - dht /
mat /
suut /
dhty, maty, suuty iti prpte /
- dv yantr /
dvau yantrau iti prpte /
t - na td brhmad nindmi /
tn brhman iti prpte /
e - na yume vjabandhava /
asme indrbr
haspat /
yya vayam iti prpte /
yuydeo vaydea ca chandasatvn na bhavati /
y - uruy /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1624/2024
2/12/13
dhr
uy /
uru, dhr
un iti prpte /
- nbh pr
thivym /
nbhau pr
thivym iti prpte /
y - anuuyoccyvayatt /
anuubh iti prpte /
yc - sdhuy /
sdhu iti sorluki prpte /
l - vasant yajeta /
vasante iti prpte /
iyiyjkrm upasakhynam /
iy - urviy pari khyan /
drviy parijman /
uru, dru iti prpte /
iyc suketriy sugtuy /
suketri, sugtri iti prpte /
kra - dr
ti na uka saras aynam /
sarasi aynam iti prpte /
ayjayr ca+upasakhynam /
- pra bhav /
pravahun iti prpte /
ayc - svapnay sacase janam /
svapnena iti prpte /
ayr - sa na sindhumiva nvay /
nv iti prpte //
____________________________________________________________________
amo ma || PS_7,1.40 ||
_____START JKv_7,1.40:
ama prati mibdeo gr
hyate /
tasya chandasi viaye madeo bhavati /
vadh vr
tram /
tram vr
kasya khm /
lui bahula chandasyamyoge 'pi (*6,4.75) ity agambhva /
itkaraam sarvdertham /
makrasya api hi makravacanam anusvranivr
ttyartha syt //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1625/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#783]
lopas ta tmanepadeu || PS_7,1.41 ||
_____START JKv_7,1.41:
tmanepadeu yastakra tasya chandasi viaye lopo bhavati /
dev aduhra /
gandharvpsaraso aduhra /
aduhata iti prpte /
duhmavibhy payo aghnyeyam /
dugdhm iti prpte /
dakiata upaaye /
ete iti prpte /
api ity adhikrn na bhavati, tatra tmnamanr
ta kurute /
tmanepadeu iti kim ? vatsa duhanti kalaa caturbilam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.42:
chandasi viaye dhvamo dhvt ity ayam deo bhavati /
antarevoma vrayadhvt /
vrayadhvam iti prpte //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.43:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1626/2024
2/12/13
yajadhvam ity etasya enam ity etasmin parato makralopo niptyate vakrasya ca yakra
chandasi viaye /
yajadhvaina priyam edh /
yajadhvamenam iti prpte //
____________________________________________________________________
tasya tt || PS_7,1.44 ||
_____START JKv_7,1.44:
taabdasya lomadhyamapuruabahuvacanasya sthne tt ity ayam deo bhavati /
gtra gtramasynna kr
utt /
kr
uta iti prpte /
vadhyagoha prthiva khanatt /
khanata iti prpte /
asn raka sasr
jatt /
sasr
jata iti prpte /
srya cakurgamayatt /
gamayata iti prpte //
____________________________________________________________________
taptanaptanathan ca || PS_7,1.45 ||
_____START JKv_7,1.45:
tasya iti vartate /
chandasi viaye tasya sthne tap tanap tana thana ity ete de bhavanti /
tap - r
ota grva /
r
uta iti prpte /
sunota /
sunuta iti prpte /
tanap - sa varatr dadhtana /
dhatta iti prpte /
tana - jujuana /
juata iti prpte /
chndasatvt lu /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1627/2024
2/12/13
thana - yadihan /
yadicchata iti prpte /
pitkaranamaittvrtham //
____________________________________________________________________
[#784]
id-anto masi || PS_7,1.46 ||
_____START JKv_7,1.46:
chandasi viaye mas ity aya abda ikrnto bhavati /
masa sakrntasya ikrgamo bhavati, sa ca tasynto bhavati /
tadgrahaena gr
hyate ity artha /
punastvoddpaymasi /
uddpayma iti prpte /
alabha bhajaymasi /
bhajayma iti prpte /
tvayi rtri vasmasi /
vasma iti prpte //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.47:
ktv ity etasya yaggamo bhavati chandasi viaye /
dattvya savit dhiya /
dattv iti prpte /
ktvpi chandasi (*7,1.38) ity asya antantaram ida kasmn na+ucyate ? samse iti tatra
anuvartate //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1628/2024
2/12/13
_____START JKv_7,1.48:
ivnam ity aya abdo niptyate chandasi viaye /
yaje ktvpratyayntasya nam deo 'ntyasya niptyate /
ivna devn /
iv devn iti prpte /
ptvnam ity api iyate /
cakrasya anuktasamucayrthatvt siddham //
____________________________________________________________________
sntvydaya ca || PS_7,1.49 ||
_____START JKv_7,1.49:
sntv ity evam daya abd niptyante chandasi visaye /
sntv maladiva /
sntva iti prpte /
ptv somasya vvr
dhe /
ptv iti prpte /
prakrrtho 'yam diabda //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.50:
avarntt agd uttarasya jase asuk gamo bhavati chandasi viaye /
brhmasa pitara somysa /
brhma somy iti prpte /
ye prvso ya uparsa ity atra paratvd asuki puna prasagavijnt ibhva prpta,
sakr
dgatau vipratiedhe yad bdhita tad bdhitam eva iti na bhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1629/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
ava-kra-vr
a-lavanm tmaprtau kyaci || PS_7,1.51 ||
_____START JKv_7,1.51:
chandasi ity ataprabhr
ti nivr
ttam /
ava kra vr
a lavaa ity etem agnm tmaprtiviaye kyaci parato 'suggamo bhavati /
avasyati vaav /
krasyati mavaka /
vr
asyati gau lavaasyatyura /
tmaprtau iti kim ? avyati /
kriyati /
vr
yati /
lavayati /
[#785]
avavr
ayormaithunecchym iti vaktavyam /
kralavaayor llasym iti vaktavyam /
tr
tireko llas /
anyatrtmaprtvapi na bhavati /
apara ha - sarvaprtipadikebhyo llasymasugvaktavya /
dadhyasyati, madhvasyati ity evam dyartham /
apara ha - sugvaktavya /
dadhisyati, madhusyati ity evam dyartham //
____________________________________________________________________
mi sarvanmna su || PS_7,1.52 ||
_____START JKv_7,1.52:
t iti vartate /
avart sarvanmna uttarasya ma sugamo bhavati /
sarvem /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1630/2024
2/12/13
vivem /
yem /
tem /
sarvsm /
ysm /
tsm /
t ity eva /
bhavatm /
mi iti ahbahuvacana gr
hyate, na erm nadymnbhya (*8,3.116) iti , tasya hi paratvt
ysyo bhavanti /
yaca ght mu , maca lii, na tau sarvannma sta /
snubandhakau iti v tau na gr
hyete /
mi iti saptamnirdea uttarrtha /
iha tu sarvanmna iti pacamnirdet tasmd ity uttarasya (*1,1.67) iti , ahpraklr
ptir
bhaviyati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.53:
tri ity etasya mi pare traya ity ayam deo bhavati /
traym /
trm ity api chandasi iyate /
trm api samudrm iti //
____________________________________________________________________
hrasvanadypo nu || PS_7,1.54 ||
_____START JKv_7,1.54:
hrasvntt nadyantt bantc ca+uttarasya ma nugamo bhavati /
hrasvntt tvat - vr
km /
plakm /
agnnm /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1631/2024
2/12/13
vynm /
kartr
m /
nadyantt - kumrm /
kiorm /
gaurm /
rgaravm /
lakm /
brahmabandhnm /
vrabandhnm /
bantt khavnm /
mlanm /
bahurjnm /
kragandhynm //
____________________________________________________________________
a-caturbhya ca || PS_7,1.55 ||
_____START JKv_7,1.55:
asajakebhya catuabdc ca+uttarasymo nugama bhavati /
am /
pacnm /
saptnm /
navnm /
danm /
caturm /
rephnty sakhyy asaj na vihit, abhyo luk (*7,1.22) iti lug m bht /
bahuvacananirded atra sakhypradhnasya grahaa bhavati /
paramaam /
paramapacnm /
paramasaptnm /
paramacaturm /
upasarjanbhtys tu sakhyy na bhavati, priyaam, priyapacm, priyacaturm iti //
____________________________________________________________________
[#786]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1632/2024
2/12/13
_____START JKv_7,1.56:
r grma ity etayo chandasi viaye mo nugamo bhavati /
rmudro dharuo raym /
api tatra stagrmanm /
rabdasya vmi (*1,4.5) iti vikalpena nadsaj, tatra nityrtha vacanam /
stagrmanm iti yad st ca te grmaya ca stagrmayo bhavanti tadartham ida
vacanam /
yad tu sta ca grma ca stagrmai, stagrmai ca stagrmai ca stagrmai ca iti
stagrmanm iti, tad hrasvt ity eva siddham //
____________________________________________________________________
go pdnte || PS_7,1.57 ||
_____START JKv_7,1.57:
go ity etasmt r
kpdnte vartamnd uttarasya ma nugamo bhavati /
vidm hi tv gopati ra gonm /
pdnte iti kim ? gav gotramudasr
jo yadagira /
sarve vidhayachandasi vikalpyante iti pdnte 'pi kvacin na bhavati /
hantra atr kr
dhi virja gopati gavm //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.58:
idito dhtor numgamo bhavati /
kui - kuit /
kuitum /
kuitavyam /
ku /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1633/2024
2/12/13
hui - huit /
huitum /
huditavyam /
hu /
idita iti kim ? pacati /
pahati /
aya dhtpadevasthym eva nugmamo bhavati ku, gu iti, guro ca hala
(*3,3.103) ity akrapratyayo yath syt /
tath hi dhinvikr
vyora ca (*3,1.80) iti pratyayavidhv eva numanuaktayor grahaam /
dhtugrahaam ca+iha kriyate dhtpadeakla eva numgamo yath syt ity evam artham /
tsisicoriditkrya na asti ity uccrartho niranunsika ikra pahyate /
amasta ity evam dau hi hana sic (*1,2.24) iti kitvavidhnasmarthyt nakralopo na bhavati /
mant ity atra api asiddhavad-atra- bht (*6,4.22) iti ilopasya asiddhatvn nalopo na bhavati /
iha kasmn na bhavati, bhett, dhett iti ? irit samudyasyetsaj iti iditva na asti /
avayavao 'pi itsajy saty go pdnte (*7,1.57) ito 'ntagrahaam anuvartayitavyam,
tenntedito dhtavo gr
hyante //
____________________________________________________________________
e mucdnm || PS_7,1.59 ||
_____START JKv_7,1.59:
e pratyaye parato mucdnam numgamo bhavati /
muclr
- mucati /
luplr
- lumpati /
vidlr
- vindati /
lipi - limpati /
sic - sicati /
kr
t - kr
ntati /
khida - khindati /
pia - piati /
e iti kim ? mokt /
moktum /
[#787]
moktavyam /
mucdnm iti kim ? tudati /
nudati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1634/2024
2/12/13
e tr
mphdnm upasakhyna kartavyam /
ke puna tr
mphdaya ? tr
pha tr
mpha tr
ptau dr
pha rmpha utklee, gupha gumpha granthe,
ubha umbha prae, ubha umbha obhrthe ity atra ye snuag tr
mphdaya tem
anidit hala upadhy kiti (*6,4.24) iti anunsikalope kr
te num vidhyate, sa ca
vidhnasmarthyt na lupyate /
tr
mphati /
dr
mphati /
gumphati /
umbhati /
umbhati /
ye tu niranuag te tr
phati, dr
phati, guphati, ubhati, ubhati ity eva bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.60:
masji nai ity etayor agayo jhaldau pratyaye numgamo bhavati /
makt /
maktum /
maktavyam /
na /
naum /
naavyam /
jhali iti kim ? majjanam /
naanam /
masjer antyt prva numam icchanti anuagdiloprtham /
magna /
magnavan //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.61:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1635/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.62:
idau alii pratyaye pare radher numgamo na bhavati /
radhit /
radhitum /
radhitavyam /
ii iti kim ? randhanam /
randhaka /
alii iti kim ? rarandhiva /
rarandhima /
numi kr
te sayogntatvt asayogalli kit (*1,2.5) iti kittva na asti iti nalopo na bhavati /
atha kvasau katha bhavitavyam ? redhivn iti /
katham ? etvabhysalopayo kr
tayo igama kriyate, tato numgama, tasya
aupadeikakittvarayo lopa /
atha ii lii ity eva niyama kasmn na kriyate, liy eva ii na anyatra iti ? vipartam apy
avadhraa sambhvyeta, iy eva lii na anyatra iti /
tath hi sati rarandha ity atra na syt, radhit ity atra ca syd eva //
____________________________________________________________________
1636/2024
2/12/13
_____START JKv_7,1.63:
rabheragasya ablivarjite 'jdau pratyaye parato numgamo bhavati /
rambhayati /
rambhaka /
sdhvrambh /
rambhamrambham /
rambho vartate /
aablio iti kim ? rabhate /
rebhe /
aci ityeva, rabdh //
____________________________________________________________________
[#788]
labhe ca || PS_7,1.64 ||
_____START JKv_7,1.64:
labhe ca ajdau pratyaye ablivarjite numgamo bhavati /
lambhayati /
lambhaka /
sdhulambh /
lambhalambham /
lambho vartate /
aablio ity eva, labhate /
lebhe /
aci ity eva, labdh /
labhe ca pr
thagyogakaranam uttarrtham //
____________________________________________________________________
o yi || PS_7,1.65 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1637/2024
2/12/13
_____START JKv_7,1.65:
a uttarasya labhe yakrdiprayayaviaye numgamo bhavati /
lambhy gau /
lambhy vaav /
prk pratyayotpatte numi kr
te vihitamadupadhatvam iti r
halor yat (*3,1.124) iti yatpratyaya,
tatra kr
duttarapadaprakr
tisvaratvena antasvaritatva bhavati /
yati tu punar uttarapaddyudttatva syt /
a iti kim ? labhyam /
katham agnioma labhya iti ? sarve vidhaya chandasi vikalpyante /
atha v labhya ity atra numi kr
te 'nuagalopa kriyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.66:
upd uttarasya labhe praasy gamyamny yakrdipratyayaviaye numgamo
bhavati /
upalambhy bhavat vidy /
upalambhyni dhanni /
yatpratyayntatvt antasvaritatvam eva /
praasym iti kim ? upalabhyam asmd vr
alt kicit /
poradupadhatvd yatpratyayntam idam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.67:
upasargd uttarasya labhe khalghao parata numgamo bhavati /
atpralambha /
supralambha /
dupralambha /
ghai - pralambha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1638/2024
2/12/13
vipralambha /
siddhe satyrambho niyamrtha, upasargdeva labhe khalghao parato numgamo bhavati,
na anyatra /
allabha /
lbho vartate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.68:
su dur ity etbhy kevalbhym anyopasargarahitbhym upasr
asya labhe khalghao
parata numgamo na bhavati /
sulabham /
durlabham /
ghai - sulbha /
durlbha /
kevalbhym iti kim ? supralambha /
dupralambha /
sudurbhm iti tr
ty matv kevalagrahaa kriyate /
pacamy hi vyavahitatvd eva aprasaga /
atisulabham ity atra karmapravacanyatvd ete kevala eva suabda upasarga iti bhavati
pratiedha /
yad tu atiabdo na karmapravacanya, tad num bhavati eva atisulambha iti /
pacamnirdeapake 'py evam artha kevalagrahaam kartavyam //
____________________________________________________________________
[#789]
vibh ci-amulo || PS_7,1.69 ||
_____START JKv_7,1.69:
ci amul ity etayo vibh labher num bhavati /
albhi, alambhi /
lbhalbham, lambhalambham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1639/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.70:
ugitmagn dhtuvarjitnm acateca sarvanmasthne parato numgamo bhavati /
bhavatu - bhavn, bhavantau, bhavanta /
yasun - reyn, reysau, reysa /
atr
- pacan, pacantau, pacanta /
acate - pr, prcau, prca /
ugidacm iti kim ? dr
ad, dr
adau, dr
ada /
sarvanmasthne iti kim ? bhavata paya /
reyasa paya /
acatigrahaa niyamrtham, acater eva dhtor anyasya m bht /
ukhsrat /
paradhvat /
adhto iti kim ? adhtubhtaprvasya yath syt /
gomantam icchati gomatyati, gomatyater apratyaya gomn /
atra hi dhtutvd acatigrahan na syt //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1640/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.72:
napusakasya jhalantasya ca sarvanmasthne parato numgamo bhavati /
udavinti /
akr
nti /
yasi /
paysi /
ajantasya - kuni /
vanni /
trapi /
jatni /
napusakasya iti kim ? agnicid brhmaa /
jhalaca iti kim ? bahupuri /
bahudhuri /
vimaladivi /
catvri /
ahni /
ugito jhalantasya napusakasya paratvd anena+eva num bhavati /
reysi /
bhysi /
kurvanti /
kr
anti brhmaakulni /
bahrji pratiedho vaktavya /
bahrji brhmaakulni /
antyt prva numam eke icchanti /
bahrji brhmaakulni //
____________________________________________________________________
[#790]
iko 'ci vibhaktau || PS_7,1.73 ||
_____START JKv_7,1.73:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1641/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
tr
t ydiu bhitapuska puvad glavasya || PS_7,1.74 ||
_____START JKv_7,1.74:
tr
tydiu vibhaktiv ajdiu bhitapuskam iganta napusaka glavasycryasya matena
puvad bhavati /
yath pusi hrasvanumau na bhavata, tadvad atra api na bhavata ity artha /
grma brhmaa /
grmai brhmaakulam /
grmay /
brhmaakulena, grmain brhmaakulena /
grmaye brhmaakulya, grmaine brhmaakulya /
grmayo brhmaakult, grmaino brhmaakult /
grmayo brhmaakulasya, grmaino brhmaakulasya /
grmayor brhmaakulayo, grmainor brhmaakulayo /
grmay brhmaakulnm, numacira iti prvavipratiedhena nu, grman
brhmaakulnm /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1642/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#791]
asthi-dadhi-sakthy-akm ana udtta || PS_7,1.75 ||
_____START JKv_7,1.75:
asthi dadhi sakthi aki ity ete napusakn tr
tydiu ajdiu vibhaktiu parato 'na ity ayam
deo bhavati, sa ca+udtto bhavati /
asthn /
asthne /
dadhn /
dadhne /
sakthn /
sakthne /
ak /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1643/2024
2/12/13
ake /
asthydaya dyudtt, tem anadea sthnivadbhvd anudtta syt iti udttavacanam /
tatra bhasajym allope kr
te udttanivr
ttisvarea vibhaktir udtt bhavati /
etair asthydibhir napusakair anapusakasya api agasya tadantagrahaam iyate /
priysthn brhmaena /
priyadadhn /
tr
tydiu iti kim ? asthin /
dadhin /
aci ity eva, asthibhym /
dadhibhym //
____________________________________________________________________
chandasy api dr
yate || PS_7,1.76 ||
_____START JKv_7,1.76:
asthi-dadhi-sakthy-akm ana chandasy api dr
yate /
yatra vihitas tato 'nyatra api dr
yate /
aci ity uktam, anajdau ai dr
yate /
indro dadhco asthabhi /
bhadra payemkabhi /
tr
tydiu ity uktam, atr
tydiu api dr
yate /
asthnyutkr
tya juhoti /
vibhaktau ity ukta, avibhaktv api dr
yate /
akavat lgalena /
asthanvanta yadanasth bibharti //
____________________________________________________________________
ca dvivacane || PS_7,1.77 ||
_____START JKv_7,1.77:
dvivacane parata chandasi viaye asthydnm krdeo bhavati, sa ca udtta /
ak te indra pigale kaperiva /
akbhy te nsikbhym /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1644/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.78:
abhyastd agd uttarasya atu num na bhavati /
dadat, dadatau, dadata /
dadhat, dadhau, dadhata /
jakat, jakatau, jakata /
jgrat, jgratau, jgrata /
aturanantara kro na vihita iti vyavahitasya api numa pratiedho vijyate //
____________________________________________________________________
v napusakasya || PS_7,1.79 ||
_____START JKv_7,1.79:
abhyastd agd uttaro ya atr
pratyayas tadantasya napusakasya v numgamo bhavati /
dadati, dadanti kulni /
dadhati, dadhanti kulni /
jakati, jakanti kulni /
jgrati, jgranti kulni //
____________________________________________________________________
[#792]
c ch-nadyor num || PS_7,1.80 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1645/2024
2/12/13
_____START JKv_7,1.80:
avarntd agd uttarasya atu v numgamo bhavati nadyo parata /
tudat kule, tuadant kule /
tudat brhma, tudant brhma /
yt kule, ynt kule /
yt brhma, ynt brhma /
kariyat kule, kariyant kule /
kariyat brhma, kariyant brhna /
atra antaragatvd ekdee kr
te vyapavargbhvt avarnt dagd uttarasya atu iti na
yujyate vaktum, ubhayata raye nntadivat ity antdivadbhvo 'pi nsti,
bhtaprvagatyrayae v adat, ghnat ity evam diu atiprasaga iti ? atra samdhi kecid
hu /
aturavayave atr
abdo vartate avarntd agd uttaro ya atravayava iti /
apare punar hu /
t ity anena nadyveva vieyete /
avarntd agd uttare ye nadyau tayo parata atrantasya num bhavati iti /
tatra yena nvyavadhna tena vyavahite 'pi vacanaprmyt iti takrea eva vyavadhnam
rayiyate /
t iti kim ? kurvat /
sunvat /
nadyo iti kim ? tudatm /
nudatm //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.81:
ap yan ity etayo atu nadyo parato nitya numgamo bhavati /
pacant kule /
pacant brhma /
dvyant kule /
dvyant brhma /
svyant kule /
sivyant brhna /
nityagrahaam v ity asya adhikrasya nivr
ttyartham /
ihrambhasmarthyn nityam uttaratra vikalpa eva aakyeta //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1646/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
sv anauha || PS_7,1.82 ||
_____START JKv_7,1.82:
sau parata anauho 'gasya numgamo bhavati /
anavn /
he anavan /
atra kecit t ity adhikrd mamo kr
tayo numa kurvanti /
tena num mamau na bdhyete, amambhy ca num iti /
apare tu saty api smnyavieatve mamo numa ca samveam icchanti, na
bdhyabdhakabhvam, yath cicatydiu drghatvadvirvacanayo iti //
____________________________________________________________________
dr
k -svavas-svatavas chandasi || PS_7,1.83 ||
_____START JKv_7,1.83:
dr
k svavas svatavas ity ete sau parato numgamo bhavati chandasi viaye /
dr
/
tdr
g/
ydr
g/
sadr
/
svavn /
svatavn pyuragne //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.84:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1647/2024
2/12/13
div ity etasya sau parata aut ity ayam deo bhavati /
dyau /
div iti prtipadikam asti niranubandhakam /
dhtus tu snubandhaka, sa iha na gr
hyate, akady //
____________________________________________________________________
[#793]
pathi-mathy-r
b hukm t || PS_7,1.85 ||
_____START JKv_7,1.85:
pathin mathin r
bhukin ity etem agn sau parata kra deo bhavati /
panth /
anth /
r
bhuk /
sthninyanunsike 'pi kro 'nunsiko na bhavati /
bhvyam anena savarn grahaa na bhavati iti uddho hy ayam ucvryate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.86:
pathydnm ikrasya sthne akrdeo bhavati sarvanmasthne parata /
panth, pathnau, panthna /
panthnam, panthnau /
manth, manthnau, manthna /
manthnam, manthnau /
r
bhuk, r
kbhukau, r
bhuka /
r
bhukam, r
bhukau /
t iti vartmne punar advacana aprvrtham /
r
bhukaam ity atra v aprvasya nigame (*6,4.9) iti drghavikalpa //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1648/2024
2/12/13
_____START JKv_7,1.87:
pathimatho thakrasya sthne ntha ity ayam deo bhavati sarvanmasthne parata /
panth, panthnau, panthna /
manth, manthnau, manthna //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.88:
pathydn bhasajakn e lopo bhavati /
patha /
path /
pathe /
matha /
math /
mathe /
r
bhuka /
r
bhuk /
r
bhuke /
sarvanmasthne ity anuvartamnam api virodhd iha na sambadhyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.89:
pusa ity etasya sarvanmasthne parato 'su ity ayam deo bhavati /
pumn, pumsau, pumsa /
iha paramapumn iti prg eva vibhaktyutpatte samsntodttatvam, utpanny vibhaktau
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1649/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#794]
goto it || PS_7,1.90 ||
_____START JKv_7,1.90:
goadt para sarvanmasthna it bhavati /
itkrya tatra bhavati ity artha /
gau, gvau, gva /
taparakaraa kim ? citragu /
abalagu /
katha he citrago, he abalagava iti ? agavr
tte punarvr
ttvavidhirnihitasya iti
sambuddhijasorgune kr
te ittva na bhavati /
atha v gota iti sambadhalaka ah, gota sambandhi yat sarvanmasthnam iti /
yac ca tadarthasyaikatvdiu sarvanmasthna tad go sarvanmasthnam ity ucyate /
citraguabdt tu sarvanmasthna tadanyapadrthasaikatvdinha /
taparakaraa tu nirdeartham eva /
kecit oto it iti pahanti, dyoabdd api yat sarvanmasthna vidyate tadartham /
dyau, dyvau, dyva /
gota ity etad eva taparakaraanirdet okrntopalakaa draavyam /
varanirdeeu hi taparakaraa prasiddham //
____________________________________________________________________
al uttamo v || PS_7,1.91 ||
_____START JKv_7,1.91:
uttamo al v it bhavati /
itkrya tatra v bhavati ity artha /
aha cakara, aha cakra /
aha papaca, aha papca //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1650/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.92:
asambuddhau ya sakhiabda tasmt para sarvanmasthna it bhavati /
sakhyau /
sakhya /
asambuddhau iti kim ? he sakhe //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.93:
sakhiabdasya sau parata ana ity ayam deo bhavati, sa cet suabda sambuddhi na
bhavati /
sakh /
asambuddhau iti kim ? he sakhe //
____________________________________________________________________
r
d -uanas-puru-daso 'nehas ca || PS_7,1.94 ||
_____START JKv_7,1.94:
r
krntnm agnm uanas purudasas anehas ity etem ca asambuddhau sau parata
ana deo bhavati /
kart /
hart /
mt /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1651/2024
2/12/13
pit /
bhrt /
uan /
urudas /
aneh /
asambuddhau ity eva, he karta /
he mta /
he pita /
he purudasa /
he aneha /
he uana /
uanasa sambuddhau api pake ana iyate /
he uanan /
na isambuddhyo (*8,2.8) iti nalopapratiedho 'pi pake iyate /
he uana /
tath coktam - sambodhane tanastrirpa snta tath nntamathpyadantam /
mdhyandinirvai gua tvigante napusake vyghrapadm variha //
iti /
taparakaraamasandehrtham //
____________________________________________________________________
[#795]
tr
j-vat krou || PS_7,1.95 ||
_____START JKv_7,1.95:
krouabda tunpratyaynta sajabda sarvanmasthne 'sambuddhau parata tr
jvad
bhavati /
tr
jantasya yad rpa tadasya bhavati ity artha /
rptideo 'yam /
praysatte ca kruer eva r
jantasya ya rpa tadatidiyate /
tac ca krotr
ity etad antodttam /
kro, krorau, krora /
kroram, kroarau /
sarvanmasthne ity eva, kron /
asambuddhau ity eva, he kroo //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1652/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
striy ca || PS_7,1.96 ||
_____START JKv_7,1.96:
asarvanmasthnrtham rambha /
striy ca krotuabdasya tr
jvad bhavati /
kror /
krorbhym /
krorbhi /
krouabda kecid gaurdiu pahanti, te i pratyaye tr
jvadbhva kurvanti /
te pacabhi krorbhi krtai pacakror
bh rathai iti strabdasya luki kr
te na sidhyati,
tatra pratividheyam /
ye tu gaurdiu na pahanti, te striym ity arthanirdea, striy vartamna krouabda
tr
jvad bhavati /
kr
te 'tidee r
nnebhyo p (*4,1.5) iti ppratyaya /
tatra udttayao halprvt (*6,1.174) ity antodtta eva krorabdo bhavati //
____________________________________________________________________
vibh tr
t ydiv aci || PS_7,1.97 ||
_____START JKv_7,1.97:
tr
tydiu vibhaktiu ajdiu krourvibh tr
jvad bhavati /
kror, kroun /
krore kroave /
krou, kroo /
kroari, kroau /
kroro, krovo /
tr
tydiu iti kim ? kron /
aci iti kim ? kroubhym /
kroubhi /
tr
jvadbhvt prvavipratiedhena numnuau bhavata /
priyakroune arayya /
hatakrou vr
alakulya /
nu - kronm //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1653/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.98:
catur anau iy etayo sarvanmasthne parata m gamo bhavati, sa codtta /
catvra /
anavn, anavhau, anavha /
anavham /
tadantavidhir atra+iyate /
priyacatv, priyacatvrau, priyacatvra /
priynavn, priynvhau, priynavha /
anauha striym veti vaktavyam /
anauh, anavh /
gaurdipht siddham //
____________________________________________________________________
[#796]
am sambuddhau || PS_7,1.99 ||
_____START JKv_7,1.99:
sambuddhau paratacaturanauho am gamo bhavati /
prvasya ayam apavda /
he priyacatva /
he priynavan //
____________________________________________________________________
r
t a id-dhato || PS_7,1.100 ||
_____START JKv_7,1.100:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1654/2024
2/12/13
r
krntasya dhto agasya ikrdeo bhavati /
kirati /
girati /
stram /
viram /
dhto iti kim ? pitr
m /
mtr
m /
____________________________________________________________________
upadhy ca || PS_7,1.101 ||
_____START JKv_7,1.101:
upadhy ca r
krasya ikrdeo bhavati /
____________________________________________________________________
ud ohyaprvasya || PS_7,1.102 ||
_____START JKv_7,1.102:
othya prvo yasmd r
krt asau ohyaprva, tadantasya dhtor agasya ukrdeo bhavati
/
prt pi /
puprati /
mumrati /
susvrati /
dantyohyaprvo 'py ohyaprvo bhavati ity atra api bhavati, vuvrati r
tvijam, prvuvrati
kambalam /
ohyo hy atra pratysatter agvayava eva gr
hyate, tena r
1655/2024
2/12/13
straka /
niparaam /
nipraka /
nigaraam /
nigraka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,1.103:
chandasi viaye r
krntasya dhtor agasya bahulam ukrdeo bhavati /
____________________________________________________________________
[#797]
sici vr
d dhi parasmaipadeu || PS_7,2.1 ||
_____START JKv_7,2.1:
parasmaipadapare sici parata igantasya agasya vr
ddhir bhavati /
acait /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1656/2024
2/12/13
anait /
alvt /
apvt /
akrt /
ahrt /
antaragam api guam e vr
ddhirvacand bdhate /
nyanuvt, nyadhuvt ity atra kuditvt ittve sati pratiiddhy vr
ddhau uvadea kriyate /
parasmaipadeu iti kim ? acyoa /
aploa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.2:
rephalakrau yvata antau sampau tadantasya agasya ata eva sthne vr
ddhi bhavati /
kara - akrt /
tsara - atsrt /
jvala - ajvlt /
hmala - ahmlt /
ato halder lagho (*7,2.7) iti vikalpasya ayam apavda /
ata iti kim ? nyakhort /
nyamlt /
lrntasya iti kim ? m bhavn at /
m bhavnat /
antagrahaa kim ? avabhrt /
avallt /
atra yau rephalakrau agasya antau na tvata sampau //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.3:
vadavrajo halantn ca agnm aca sthne vr
ddhir bhavati sici parasmaipade parata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1657/2024
2/12/13
avdt /
avrjt /
vikalpabdhanrtha vadivrajigrahaam /
halantnm - apkt /
abhaitst /
acchaitst /
arautst /
atra yogavibhge sati halantagrahaam antarea api sidhyati /
katham ? vadivrajyo ity atra prathamayoge ata iti sthn anuvartate, tato yat aca iti stra
tatra agena ajvieyate, agasya aca sici parata vr
ddhir bhavati /
tad etad dhalgrahaam halsamudyaparigrahrtham /
iha api syt, arkt, askt /
anyath hi yena na avyavadhna tena vyavahite 'pi vacanaprmyt ity ekena varena
vyavadhne syt, anekena hal na syt /
udavohm, udavoham ity atra vahe sici hatvasalopdnm prvatra asiddham (*8,2.1) ity
asiddhatvt prva halantalaka vr
ddhi kriyate, pacd halopanimittamotvam /
tatra kr
te punar vr
ddhir na bhavati, kr
tatvt /
yatra tvakr
t vr
ddhi, okrasya eva tatra bhavati, sohmitrasya apatyam sauhmitri iti //
____________________________________________________________________
nei || PS_7,2.4 ||
_____START JKv_7,2.4:
ihdau sici halanatasya agasya vr
ddhir na bhavati /
adevt /
asevt /
akot /
amot /
halantasya ity eva, alvt /
nanu ca etad apy antaragatvt guvdeayo kr
tayo halanta bhavati ? na+etad evam /
antaragam api guam vacanrambhasmarthyt sici vr
ddhir bdhate ity uktam //
____________________________________________________________________
[#798]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1658/2024
2/12/13
h-m-yanta-kaa-vasa-jgr
- i-vy-ed-itm || PS_7,2.5 ||
_____START JKv_7,2.5:
hakrntn makrntn yakrntnm agnm, kaa vasa jgr
i vi ity etem,
edit ca idau sici parasmaipade parato vr
ddhir na bhavati /
graha - agraht /
syama - asyamt /
vyaya - avyayt /
uvama - avamt /
kaa - akat /
vasa - avast /
jgr
- ajgart /
i - aunayt /
ailayt /
vi - avayt /
editm - rage - aragt /
kakhe - akakht /
hmyantakaavasm editm ca ato halder lagho (*7,2.7) iti vikalpe prpte pratiedha /
jgr
ivn tu sici vr
ddhi prpt, s ca nei (*7,2.4) iti na pratiidhyate /
na ca antaragatvd atra prva guo bhavati, sici vr
ddher anavakatvt /
yadi prva gua syd iha ivigrahaam anarthaka syt, guydeayo kr
tayo
yakrantatvd eva pratiedhasya siddhatvt /
tasmd idam eva vigrahaa jpakam na sidyantaragam asti iti /
atha jgr
grahaam kimartham, jgro 'vi-ci-al-itsu (*7,3.85) iti jgarter guo vr
ddher apavdo
vidhyate, sa yath aco iti (*6,2.115) iti vr
ddhi bdhate tath sici vr
ddhim api bdhiyate ?
na+etad asti /
kr
te gue ato lrntasya (*7,2.2) iti ya vr
ddhi prpnoti s pratiidhyate /
atha guavidhnasamarthyd uttaraklabhvinyapi vr
ddhir bdhyate, yath jgarayati ity atra ata
upadhy (*7,1.113) ity api vr
ddhir na bhavati, tath cialo pratiedho 'rthavn bhavati iti
akyam iha jgr
grahaam akartum ? tat tu kriyate vispartham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.6:
roter idau sici parasmaipadapare parato yibh vr
ddhir na bhavati /
prauravt, praurvt /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1659/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.7:
halder agasya laghor akrasya idau sici parasmaipadapare parato vibh vr
ddhir na
bhavati /
akat, akt /
arat, art /
ata iti kim ? adevt /
asevt /
nyakut, nyaput, ity atra ata ity asminnasati sthninirderthamaca ity etad anuvartayitavyam /
tatra ajlaka vr
ddhir iglaka na bhavati iti kiti ca (*7,2.118) iti pratiedho na syt /
halder iti kim ? ma bhavnat /
m bhavnat /
lagho iti kim ? atakt /
arakt /
atha+iha kasmn na bhavati acakst iti ? yena nvyavadhnam tena vyavahite 'pi
vacanaprmyt iti hal vyavadhnam ritam, na punaracpi vyavadhnam iti vr
ddhir na
bhavati /
atha punar ekena varena vyavadhnam aryate na punar anekena iti kalpane akyamakartu
lagho iti, atakt ity atra anekena vyavadhnam iti na bhavisyati ? tat kriyate vispartham /
ii ity eva, apkt //
____________________________________________________________________
[#799]
na-i vai kr
t i || PS_7,2.8 ||
_____START JKv_7,2.8:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1660/2024
2/12/13
vadau kr
ti pratyaye parata igamo na bhavati /
varamandau prayojanam /
it /
itum /
vara /
dpit /
dpitum /
dpra /
bhasit /
bhasitum /
bhasma /
ycit /
citum /
yc /
varamandau ity udharaapradaranrtham, na parigaanam /
tena amanta ity evam dv api hi pratiedho bhavati /
atha tatra udayo bahulam (*3,3.1) iti samdhyate ? sambhavodharanapradaranam etat /
kr
ti iti kim ? rudiva /
rudima //
____________________________________________________________________
ti-tu-tra-ta-tha-si-su-sara-ka-seu ca || PS_7,2.9 ||
_____START JKv_7,2.9:
ti tu tra ta tha si su sara ka sa ity eteu kr
tsu igamo na bhavati /
ti iti ktiktico smanyagrahaam /
ktic - tanit /
tanitum /
tanti /
ktin - dpit /
dpitum /
dpti /
tu - sitanigamimasisacyavidhkruibhyastun /
sacit /
sacitum /
saktu /
tra - dmnasayuyuja iti ran /
patit /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1661/2024
2/12/13
patitum /
patram vhanam /
udiv api sarvadhtubhya ran /
tanit /
tanitum /
tantram /
ta - hasimr
griv+amidamilpdhurvibhyastan /
hasit /
hasitum /
hasta /
lavit /
lavitum /
lota /
pavit /
pavitum /
pota /
dhrvit /
dhrvitum /
dhrta /
audikasya+eva taabdasya grahaam iyate, na puna ktasya, hasitam ity eva hi tatra bhavati
/
tha - hanikuinramikibhya kthan /
koit /
koitum /
kuham /
kit /
kitum /
kham /
si - pluiuikuibhya ki /
koit /
koitum /
kuki /
suk ca ie /
eit /
eitum /
iku /
ae karan /
ait /
aitum /
akaram /
ka - ibhkpalyatimarcibhya kan /
alit /
alitum /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1662/2024
2/12/13
alka /
sa - vr
tr
vadihanikamikaibhya sa /
vadit /
vaditum /
vatsa /
titutratathevagrahdnm iti vaktavyam /
grahdayo grahaprakr, yem i ktini dr
yate /
nigr
hti /
upasnihiti /
nikuciti /
nipahiti /
kr
ti ity eva, roditi /
svapiti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.10:
upadee ya ekc dhtur anudtta ca tasmd igamo na bhavati /
prakr
tyrayo 'ya pratiedha /
ke punar upadee 'nudtt ? ye tath gae pahyante, ta eva vispartham anikriksu
pravibhakt pradaryante /
[#800]
anisvarnto bhavati iti dr
yatmimstu sea pravadanti tadvida /
adantamr
dantamr
t ca vr
vr
au viivarev atha rivapi //
guasthamdantamut ca rusnuvau kuva tathorotimatho yuukava /
iti svarnt nipua samuccitstato halantn api sannibodhata //
dvaye eva dhtava, svarnt vyajannt ca /
tatra sarve svarnt ekca anudtt /
avadhia /
r
dantam - tarit, tart /
r
t ca vr
vr
au - nirvarit, nirvart /
pravarit, pravart /
viivarevatha rivapi - vayit /
uayit /
ayit /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1663/2024
2/12/13
rayit /
gaasthamdantam - lavit /
pavit /
ut ca ursnuvau kuva tathorotimatho yuukava - ravit /
prasnavit /
kavit /
proravit /
vcya roruvadbhvo yaprasiddhi prayojanam ity atided ekctvam roter asti iti udtta
upadiyate /
yavit /
navit /
kavit /
iti svarnt nipua samuccits tato halantn api sannibodhata /
akistu kntevanieka iyate ghasica sntesu vasi prasra /
ghasi prakr
tyantaram asti - ghast /
vasi prasra - vast /
prasra iti kim ? vasit vastrm /
vasa nivse ity asya yajditvt saprasraa vihitam, na tu vasa cchdane ity asya /
sabhistu bhntev atha maithune yabhistatastr
tyo labhireva netare //
rabdh /
yabdh /
labdh /
yamiryamantevanieka iyate ramisca yaca yani pahyate mani /
namicaturtho hanireva pacamo gamica aha pratiedhavcinm //
yant /
rant /
mant /
yani iti kim ? manute manit ity eva bhavati /
nant /
hant /
gant /
dihirduhirmehatirohat vahirnahistu atho dahatistath lihi /
ime 'nio 'viha muktasaay gaeu hnt pravibhajya krtit //
degdh /
dogdh /
meh /
roh /
voh /
naddh /
dagdh /
leh /
muktasaay iti kim ? tantrntare catvro 'pare pahyante /
sahimuhirihiluhaya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1664/2024
2/12/13
1665/2024
2/12/13
tve /
ve /
lea /
to /
do /
dve /
kraa /
kar /
kr
estauddikasya bhauvdikasya ca kr
ikarat iti nirdea /
tapi tipi cpimatho vapi svapi lipi lupi tr
pyatidr
pyat sr
pim /
svarea vcena api chupi kipi prathi pntn pahitstrayodaa //
tapt /
tept /
pt /
vapt /
svapt /
lept /
lopt /
tr
pyatidr
pyatyor anudttatvamamgamrthameva /
i tvanayo radhdiphd vikalpena bhavati /
trapt, tarpt, tarpit /
drapt, darpt, darpit /
tuddiu tu yau tr
pidr
p tvudattveva /
srapt, sarpt /
apt /
chopt /
kept /
adi hadi skandibhidicchidikudn adi sadi svidyatipad yat khidim /
tudi nudi vidyati vinta ity api prathi dntn daa paca cnia //
att /
hatt /
skant /
bhett /
chett /
kott /
att /
satt /
svett /
svidyati iti yan nirdeo ivid ity asya grahaa m bht iti /
udtta eva ayam /
patt /
khett /
tott /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1666/2024
2/12/13
nott /
vett /
vidyati vinta ity api yan nam ca nirdeo 'nyavikaraanivr
ttyartha /
vettivindat udttau eva /
vedit vidynm /
vedit dhannm /
[#802]
paci vaci viciricirajipr
cchatn niji sici mucibhajibhajibhr
jjtn /
tyaji yaji yujirujisajimajjatn bhuji svaji sr
jimr
j viddhyanisvarn //
pakt /
vakt /
vivekt /
rekt /
rakt /
pra /
nirekt /
sekt /
mokt /
bhakt /
bhakt /
bhra, bhar /
tyakt /
ya /
yokt /
rokt /
sakt /
makt /
bhokt /
parivakt /
sra /
mr /
mr
jirayamdit pahyate, tato 'sya vikalpena i bhavitavyam /
mr, marjit iti, amgamo 'py asya na dr
yate ? tad iha phasya prayojana cintyam /
kecid asya sthne viji pahanti, sr
ji viji viddhyanisvarn iti /
nijdiu yo vijirasau aniiyate /
tath ca tantrntare nijivijivajivarjam ity uktam /
ekca iti kim ? avadht /
vr
ddhinivr
ttyarthamadanto vidhir upadiyate /
upadeagrahaa kim ? iha ca yath syt, laviyati, paciyati /
iha ca m bht, kart kan, kartum iti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1667/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.11:
ri ity etasya ugantn ca kiti pratyaye parata igamo na bhavati /
ri - ritv /
rita /
ritavn /
ugantn ca-yutv /
yuta /
yutavn /
ltv /
lna /
lnavn /
vr
tv /
vr
ta /
vr
tavn /
trtv /
vra /
travn /
ryuka iti kim ? vidita /
kiti iti kim ? rayit /
rayitum /
rayitavyam /
kecid atra dvikakranirdeena gakrapralea varnayanti, bhu ity eva yath syt /
sautratvc ca nirdeasya ryuka kiti ity atra cartvasya asiddhatvamanritya rorutva na kr
tam
visarjanya ca kr
ta iti /
gljistha ca knu (*3,2.139) ity atra sth ity krapraleea sthsno siddhatvn na kicid
etat /
upadee ity eva, tra ity atra api yath syt /
itve hi kr
te raparatve cana syt /
m bhd evam /
i sani v (*7,2.41) iti vikalpe vihite yasya vibh (*7,2.15) iti nihy pratiedho bhaviyati ?
kasya puna s vibh ? r
ta /
1668/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#803]
sani graha-guho ca || PS_7,2.12 ||
_____START JKv_7,2.12:
graha guha ity etayo ugantn ca sani pratyaye parata igamo na bhavati /
jighr
kati /
jughukati /
ugantn ca rurati /
lulati /
sani-ivanta-rdha-bhrasja-dambhu-ri-svr
-yu-ru-bhara-japi sanm (*7,2.49) iti vikalpavidhnt
rayatir atra na anukr
syate /
graher nitya prpta /
guhe ditvd vikalpa //
____________________________________________________________________
kr
- sr
- bhr
- vr
- stu-dru-sru-ruvo lii || PS_7,2.13 ||
_____START JKv_7,2.13:
kr
sr
bhr
vr
stu dru sru ru ity ete lii pratyaye igamo na bhavati /
kr
- cakr
va, cakr
ma /
sr
- sasr
va, sasr
ma /
bhr
- babhr
va, babhr
ma /
vr
- vavr
va, vavr
ma /
vr
- vavr
vahe, vavr
mahe /
stu - tuuva, tuuma /
dru - dudruva, dudruma /
sru - susruva, susruma /
ru - uruva, uruma /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1669/2024
2/12/13
siddhe satyrambho niyamartha , krdaya eva lii ania, tato 'nye sea iti /
bibhidiva, bibhidima /
luluviva, luluvima /
anudttopadenm atra prakr
tyraya pratiedha, vr
vr
ostu prtyayraya, tadubhayasya
apy aya niyama /
vr
o hi thali vavartha iti niptand vyavasth /
studrusruruv tu r
to bhradvjasya (*7,2.63) ity asmd api niyamt ya i prpnoti so 'pi neyate
/
tuotha /
dudrotha susrotha /
urotha /
kr
o 'sukasya+iti vaktavyam /
sasukasya iagamo yath syt /
sacaskariva, sacaskarima /
r
to bhradvjasya (*7,2.63) ity etad apy asukasya+eva+iyate, sacaskaritha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.14:
vayate ditaanithym igamo na bhavati /
na /
navn /
dita - olaj - lagna /
lagnavn /
ovij - udvigna /
udvignavn /
odita ca (*8,2.45) iti nithtakrasya nakra /
dp - dpta /
dptavn /
astvodit madhye pho jpako nihymanitvasya /
sa hi natvrtha, natva ca nithto 'nantarasya vidhyate /
una /
unavn /
nihym ity adhikra rdhadhtukasya+i-valde (*7,2.35) iti yvat //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1670/2024
2/12/13
[#804]
yasya vibh || PS_7,2.15 ||
_____START JKv_7,2.15:
yasya dhto vibh kvacid i ukta tasya nihy parata igamo na bhavati /
vakyati - svarati-sti-syati-dh-dito v (*7,2.44) /
vidhta /
vidhtavn /
guh - gha /
ghavn /
udito v - vr
dhu - vr
ddha /
vr
ddhavn /
tanipatidaridrm upasakhynam iti pater vibhitekasya api dvityritttapatita (*2,1.24) ti
niptant igama //
____________________________________________________________________
dita ca || PS_7,2.16 ||
_____START JKv_7,2.16:
dita ca dhator nithyam igamo na bhavati /
imid - minna /
minnavn /
ikvid - kvia /
kviavn /
ivid - svinna /
svannavn /
kro 'nuktasamuccayrtha /
vasta /
vnta /
yogavibhgakaraa kimartham, dita ca vibh bhvdikarmao ity eva pahitavyam,
anyatra hi bhvdikarmabhym yasya vibh (*7,2.15) iti pratiedho bhaviyati ? jpanrtham
etat /
jpayati - yad updher vibh tad updhe pratiedha iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1671/2024
2/12/13
tena vibh gamahanavidavim (*7,2.68) ity atra viderlbhrthasya vibh iti jnrthasya
pratiedho na bhavati /
vidita /
viditavn //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.17:
bhave dikarmai ca dito dhto vibh nihym igamo na bhavati /
minnamanena, meditamanena praminna, pramedita /
saung karmai nihy akeriamicchanti vikalpena /
akito ghaa kartum, akto ghaa kartum /
bhve na bhavaty eva, aktamanena /
asyaterbhve, asitamanena /
dikarmai ca na bhavaty eva, asta ka //
____________________________________________________________________
kubdha-svnta-dhvnta-lagna-mlia-viribdha-pha-bhni mantha-manastama-sakta-avispaa-svara-anysa-bhr
eu || PS_7,2.18 ||
_____START JKv_7,2.18:
kubdha svnta dhvnta lagan mlia viribdha pha bha ity ete niptyante yathsakhya
mantha mana tama sakta avispaa svara anysa bhr
a ity etev artheu /
kubdha iti bhavati manthbhidhna cet /
kubdho mantha /
kubhitam anyat /
[#805]
kubhita manthena /
kubdh girinad ity evam dyupamnt bhaviyati /
svntam iti mano 'bhidhna cet /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1672/2024
2/12/13
svanitam anyata /
svanito mr
daga /
svanita manas /
dhvntam iti bhavati tamo 'bhidhna cet /
dhvanitam anyat /
dhvanito mr
daga /
dhvanita tamas /
lagnam iti bhavati sakta cet /
lagitamanyat /
mliam iti bhavati avispaa cet /
mlecchitam anyat /
itvam apy ekrasya niptand eva viribdham iti svara cet /
virebhitam anyat /
rebhr
abde ity asya+etan niptanam /
anye tu viribhitam anyat iti pahanti /
rabhi sautra dhtu pahanti, te viribhitam iti pratyudharanti /
pham iti bhavati anysa cet /
phitam anyat /
yadar
tamapia ca kayamudakasamparkamtrt vibhaktarasamadua tat pham /
tadalpaprayatnasdhyatvdanysena lakyate /
bham iti bhavati bhr
a cet /
bhitam anyat /
bhr
prayatne ity asya dhtor etan niptanam /
atiaya ca bhr
am iha+ucyate //
____________________________________________________________________
dhr
as vaiytye || PS_7,2.19 ||
_____START JKv_7,2.19:
viytasya bhvo vaiytyam prgalbhyam, avintat /
tatra dhr
a asa ity etayo nihym igamo na bhavati /
dhr
o 'yam /
viasto 'yam /
dhr
e dita ca (*7,2.16) iti pratiedha siddha eva, aser api udito v (*7,2.56), yasya vibh
(*7,2.15) iti ? niyamrtha vacanam, dhr
iasyo vaiytye eva i na bhavati /
bhvdikarmaor api vaiytye dhr
irnsti /
dhr
a /
viasta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1673/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
dr
ha sthlabalayo || PS_7,2.20 ||
_____START JKv_7,2.20:
dr
ha iti niptyate sthle balavati crthe /
dr
ha sthla /
dr
ho balavn /
kim atra niptyate ? dr
he ktapratyaye iabhva, hakranakrayo lopa, parasya hatvam /
atha dr
hi prakr
tyanataram asti ? tatra apy etad eva sarva nalopavarjam, nakrasya abhvt /
halopaniptana prvatra asiddhatvanivr
ttyartham /
halope hi sati tasya prvatra asiddhatvt drahim, drahyn, drahayati ity atra ra r
to
halderlagho (*6,2.161) iti repho na syt, iha ca paridrahyya gata iti lyapi laghuprvt (*6,4.56)
iti eraydeo na syt, iha ca paridr
hasypatya pridr
h kany iti gurpottamalakaa ya
ca prasajyeta /
sthlabalayo iti kim ? dr
hitam /
dr
hitam //
____________________________________________________________________
prabhau parivr
ha || PS_7,2.21 ||
_____START JKv_7,2.21:
parivr
ha iti niptyate prabhu ced bhavati /
parivr
ha kuumb /
prvea tulyam etat /
vr
her niptanam /
vr
hica yadi prakr
tiyantaram asti tasya api tad eva sarvam /
halopaniptanasya ca tad eva prayojanam /
parivrahayati /
parivrahyya gata /
privr
h kany /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1674/2024
2/12/13
parivr
hamcae iti vigr
hya vr
haabdd eva ijutypadyate /
sagrmayater eva sopasarg ijutpattir iyate na anyasmt iti /
tath sati parivrahayati iti tiatia (*8,2.28) iti nighta /
parivrahayya ity atra pariabdasya ktvpratyayntena samse sati lyabdea siddho bhavati /
prabhau iti kim ? parivr
hitam /
parivr
hitam //
____________________________________________________________________
[#806]
kr
c chra-gahanayo kaa || PS_7,2.22 ||
_____START JKv_7,2.22:
kr
cchra gahana ity etayor arthayo kaer dhto nihym igamo na bhavati /
kao 'gni /
kaa vykaraam /
tato 'pi kaatari smni /
kr
cchra dukham, tatkraam apy agnydika kr
cchram ity ucyate /
gahane - kani vanni /
ka parvat /
kr
cchragahanayo iti kim ? kaita suvaram //
____________________________________________________________________
ghuir aviabdane || PS_7,2.23 ||
_____START JKv_7,2.23:
ghuer dhtor aviabdane 'rthe nihym igamo na bhavati /
ghu rajju /
ghuau pdau /
aviabdane iti kim ? avaghuita vkyamha /
viabdana pratijnam /
ghuiraabdrthe iti bhvdiu pahyate /
ghuir viabdane iti curdiu /
tayor iha smnyena grahaam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1675/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.24:
sam ni vi ity etebhya uttarasya arde nihym igamo na bhavati /
samara /
nyara /
vyara /
arde iti kim ? samedhita /
sanivibhya iti kim ? ardita //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
er adhyayane vr
t tam || PS_7,2.26 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1676/2024
2/12/13
_____START JKv_7,2.26:
yantasya vr
tter nihym adhyayanrthe vr
ttam iti iabhva iluk ca niptyate /
vr
tto gue devadattena /
vr
tta pryaa devadattena /
adhyayane iti kim ? vartitam anyatra /
vr
tirayam akarmaka, sa yarthe vartamna sakarmako bhavati /
tena nirvr
ttam iti hi prakr
er eva karmai ktapratyayo dr
yate /
tadvad iha api yarthavr
tter eva ca vr
te vr
tto guo devadattena iti bhaviyati iti niptanam
anarthakam ? tat kriyate yadpi icaiva yartho 'bhidhyate tadvartitam ity adhyayane m bht iti
kecit /
apare tu vartito guo devadattena ity api icchanti //
____________________________________________________________________
[#807]
v dnta-nta-pra-dasta-spaa-cchanna-japt || PS_7,2.27 ||
_____START JKv_7,2.27:
e ity anuvartate /
dam am pr das spa chad jap ity ete yantn dhtn v anitva niptyate /
dnta, damita /
nta, amita /
pra, prita /
dasta, dsita /
spaa, spita /
channa, chdita /
japta, japita /
ipratiedho iluk ca niptyate /
japtes tu bharajapisanm iti vikalpavidhnt yasya vibh (*7,2.15) iti nitye pratiedhe prpte
vikalprtha niptanam //
____________________________________________________________________
ruy-ama-tvara-saghua-svanm || PS_7,2.28 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1677/2024
2/12/13
_____START JKv_7,2.28:
v iti vartate /
rui ama tvara saghua svana ity ete nihy v igamo na bhavati /
rua ruita /
ti-ia-saha-lubha-rua. ria (*4,2.48) iti vikalpavidhnt yasya vibh (*7,2.15) iti pratiedhe
prpte vikalprtha vacanam /
ama - abhynta, abhyamita /
tvara - tra, tvarita /
dita ca (*7,2.16) iti pratiedhe prpte vacanam /
saghua - saghuau pdau, saghuitau pdau /
saghua vkyamha, saghuita vkyamha /
saghuau damyau, saghuitau damyau /
samprvasya ghuer aviaddane 'pi paratvd ayam eva vikalpo bhavati /
svana - svnto devadatta, svanito devadatta /
svnta mana, svanita mana /
prvasya svaner mano 'bhidhne 'pi paratvdaya vikalpa kubdhasvnta iti niptana
bdhate //
____________________________________________________________________
hr
er lomasu || PS_7,2.29 ||
_____START JKv_7,2.29:
lomasu vartamnasya hr
er nihy v igamo na bhavati /
hr
ni lomni, hr
itni lomni /
hr
a lomabhi, hr
ita lomabhi /
hr
ke, hr
it ke /
hr
a keai hr
ita keai /
hr
u alke ity udittvn nihymani, hr
a tuau ity aya se, tayor ubhayor iha grahaam ity
ubhayatra vibh iyam /
lomni mrdhajni agajni ca smnyena gr
hyante, yath lomanakha spr
v auca
kartavyam iti /
tadviaye ca hare vartamno lomasu vartate ity ucyate /
lomasu iti kim ? hr
o devadatta ity alkrthasya, hr
ito devadatta iti tuyarthasya /
vismitapratightayo ca+iti vaktavyam /
hr
o devadatta, hr
sito devadatta /
vismita ity artha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1678/2024
2/12/13
hr
dant, hr
it dant /
pratihat ity artha //
____________________________________________________________________
[#808]
apacita ca || PS_7,2.30 ||
_____START JKv_7,2.30:
apacita iti v niptyate /
apaprvasya cyte nihym anitva cibhva ca niptyate /
apacito 'nena guru, apacyito 'nena guru /
ktini nityam iti vaktavyam /
ktini nitya cibhvo niptyate /
apaciti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.31:
hvarate dhtor nihya chandasi hru ity ayam deo bhavati /
hru tasya chru tasya ca /
ahru tamasi havirdhnam /
chandasi iti kim ? hvr
tam //
____________________________________________________________________
aparihvr
t ca || PS_7,2.32 ||
_____START JKv_7,2.32:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1679/2024
2/12/13
aparihvr
t iti niptyate chandasi viaye /
hru ity etasya deasya abhvo niptyate /
aparihvr
t sanuyma vjam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.33:
hvarita iti hvarater nihym igamo gua ca niptyate chandasi viaye, soma ced bhavati /
m na somo hvarita /
vihvaritastvam //
____________________________________________________________________
grasita-skabhita-stabhita-uttabhita-catta-vikast viastr
- astr
- str
- tarutr
- tartr
varutr
- vartr
- vartrr-ujjvaliti-kariti-kamiti-vamity-amiti iti ca || PS_7,2.34 ||
_____START JKv_7,2.34:
grasita skabhita stabhita uttabhita catta vikasta viastr
astr
str
tarutr
tartr
varutr
vartr
vartr ujjvaliti kariti kamiti vamiti amiti ity etni chandasi viaye niptyante /
tatra grasita skabhita stabhita uttabhita iti grasu skambhu stambhu ity etem udittvn nihym
ipratiedhe prpte igamo niptyate /
grasita v etat somasya /
grastam iti bhym /
skabhita - vikabhite ajare /
vikabdha iti bhym /
stabhita - yena sva stabhitam /
stabdham iti bhym /
uttabhita - satyenottabhit bhmi /
uttabdh iti bhym /
uttabhita iti utprvasya niptasmarthyd anyopasargaprva stabhitaabdo na bhavati /
[#809]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1680/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1681/2024
2/12/13
_____START JKv_7,2.35:
chandasi iti nivr
ttam /
rdhadhtukasya valder igamo bhavati /
lavit /
lavitum /
lavitavyam /
pavit /
pavitum /
pavitavyam /
rdhadhtukasya iti kim ? ste /
ete /
vaste /
ruddibhya srvadhtuke (*7,2.56) ity etasmin niyamrthe vajyamne pratipattigauravam
bhavati iti rdhadhtukagrahaa kriyate /
valde iti kim ? lavyam /
pavyam /
lavanyam /
pavanyam /
i iti vartamne puna igrahaa pratiedhanivr
ttyartham //
____________________________________________________________________
[#810]
snu-kramor antmanepadanimitte || PS_7,2.36 ||
_____START JKv_7,2.36:
niyamrtham idam /
snukramo rdhadhtukasya valde igamo bhavati, na cet snukram tmanepadasya
nimitta bhavata /
kva ca tvtmanepadasya nimittam ? yatra tmanepada tad raya bhavati,
bhvakarmakarmakartr
karmavyatihr kramer vr
ttydaya ca /
tena ayam saty tmanepade pratiedho bhavati na asati iti /
pratiedhaphala ca+ida stram /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1682/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.37:
graha uttarasya ia alii drgho bhavati /
graht /
grahtum /
grahtavyam /
alii iti kim ? jagr
hiva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1683/2024
2/12/13
jagr
him /
prakr
tasyeo drghatvamidam, civadio na bhavati /
grhit /
hrhiyate //
____________________________________________________________________
vr
t o v || PS_7,2.38 ||
_____START JKv_7,2.38:
vr
iti vr
vr
o smnyena grahaam /
tasmd uttarasya r
krntebhya ca io v drgho bhavati /
varit, vart /
prvarit, prvart /
r
krntebhya - tarit, tart /
starit, start /
vr
ta iti kim ? karyati /
hariyati /
alii ity eva, vavaritha /
teritha //
____________________________________________________________________
[#811]
na lii || PS_7,2.39 ||
_____START JKv_7,2.39:
vr
ta uttarasya io lii drgho na bhavati /
vivaria /
prvaria /
staria /
vistaria //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1684/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.40:
parasmaipadapare sici vr
ta uttarasya io drgha na bhavati /
prvrim /
prvriu /
atrim /
atriu /
strim /
striu /
parasmaipadeu iti kim ? prvaria, prvara //
____________________________________________________________________
i sani v || PS_7,2.41 ||
_____START JKv_7,2.41:
vr
ta sani v igamo bhavati /
_____START JKv_7,2.42:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1685/2024
2/12/13
vr
to lii sici ca tmanepadapare v igamo bhavati /
vr
a, varia /
pravr
a, prvaria /
staria, stra /
sici khalv api - avr
ta, avaria, avara /
prvr
ta, prvaria, prvara /
stra, staria, stara /
tmanepadeu iti kim ? prvrim /
prvriu /
lia pratyudharaa na daritam, asambhavt ysuo 'valditvt iti //
____________________________________________________________________
r
t a ca sayogde || PS_7,2.43 ||
_____START JKv_7,2.43:
r
dantd dhto sayogde uttarayo lisicortmanepadeu v igamo bhavati /
dhvr
a, dhvaria /
smr
a, samaria /
adhvr
tm, adhvaritm /
asmr
tm, asmaritm /
r
ta iti kim ? cyoa /
ploa /
acyoa /
aploa /
sayogde iti kim ? kr
a /
hr
a /
akr
ta /
ahr
ta tmanepadeu ity eva, adhvrt /
asmrt /
saskr
a, samaskr
ta ity atra+upadedhikrt, abhktatvc ca sua igamo na bhavati //
____________________________________________________________________
[#812]
svarati-sti-syati-dh-dito v || PS_7,2.44 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1686/2024
2/12/13
_____START JKv_7,2.44:
svarati sti syati dh ity etebhya, didbhyaca+uttarasya valder rdhadhtukasya v
igamo bhavati /
svart, svarit /
sti - prasot, prasavit /
syati - sot, savit /
dh - dhot, dhavit /
dhidbhya khalv api - gh - vigh, vighit /
gup - gopt, gopit /
v iti vartamane punar vgrahaa lisicor nivr
ttyartham /
stisyatyor vikaraanirdea prerae ity asya nivr
ttyartha /
dh iti snubandhakasya nirdeso dh vidhnane ity asay nivr
ttyartha /
savit, dhuvit ity eva nityam etayor bhavati /
svarater etasmd vikalpt r
ddhano sye (*7,2.70) ity etad bhavati vipratiedhena /
svariyati /
kiti tu pratyaye ryuka kiti (*7,2.11) iti nitya pratiedho bhavati prvavipratiedhena /
svr
tv /
stv /
dhtv //
____________________________________________________________________
radhdibhya ca || PS_7,2.45 ||
_____START JKv_7,2.45:
radha hissasiddhyo ity evam dibhyo 'bhya uttarasya valder rdhadhtukasya v
igamo bhavati /
raddh, radhit /
na, nait /
trapt, tarpt, tarpit /
drapt, darpt, darpit /
drogdh, droh, drohit /
mogdh, moh, mohit, snogdh, snoh, snohit /
snegdh, sneh, snehit /
krdiniyaml lii radhdibhya paratvd vikalpa kecid icchanti /
apare punarhu, prvavidheriniedhavidhnasmarthyt balyastva pratiedhaniyamasya iti
nityami bhavitavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1687/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.46:
nir ity eva prvt kua uttarasya valder rdhadhtukasya v igamo bhavati /
niko, nikoit /
nikoum, nikoitum /
nikoavyam, nikoitavyam /
nira iti kim ? koit /
koitum /
koitavyam /
nisa iti vaktavye nira iti nirdeena rephntam upasargntaram asti iti jpyate /
tasya hi nilayanam iti upasargasya ayatau (*8,2.19) iti latva bhavati /
niso hi rutvasya asiddhatvl latva na syt //
____________________________________________________________________
i nihym || PS_7,2.47 ||
_____START JKv_7,2.47:
nira kuo nihym igamo bhavati /
nikuita /
nikuitavn /
igrahaa nityrtham /
rambho hi yasya nibh (*7,2.15) ity asya bdhaka, anyath hi nikalprtha eva syt /
atra+eva nityam igama, uttaratra vikalpa eva iti //
____________________________________________________________________
[#813]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1688/2024
2/12/13
ti-ia-saha-lubha-rua-ria || PS_7,2.48 ||
_____START JKv_7,2.48:
takrdv rdhadhtuke iu saha lubha rua ity etebhyo v igamo bhavati /
iu - e, eit /
iu icchym ity asya aya vikalpa iyate /
yas tu ia gatau iti daivdika, tasya preit, preitum, preitavyam iti nitya bhavati /
yo 'pi ia bhkye iti kr
ydau pahyate, tasya apy evam eva /
tadartham eva tasaha iti stre kecit uditamia pahanti /
saha - soh, sahit /
lubha - lobdh, lobhit /
rua - ro, roit /
ria - re, reit /
tti kim ? eiyati //
____________________________________________________________________
sani ivanta-rdha-bhrasja-dambhu-ri-svr
- yu-ru-bhara-japi-sanm || PS_7,2.49 ||
_____START JKv_7,2.49:
ivantn dhtnm, r
dhu bhrasja dambhu ri svr
yu ru bhara japi san ity ete ca sani v
igamo bhavati /
ivantnm - dideviati, dudyati /
siseviati, susyati /
r
dhu - ardidhiati, rtsati /
bhrasja - bibhrajjiati, bibhrakati, bibharjjiati, bibharkati /
dambhu - didambhiati, dhipsati, dhpsati /
ri - ucchirayiati, ucchirati /
svr
- sisvariati, susvrati /
yu- yiyaviati, yuyati /
ru - prorunaviati, prorunaviati, prorunati /
bhara iti bhr
ity etasya bhauvdikasya grahaam, ap nirdet /
vibhariati, bubhrati /
japi - jijapayiati, jpsai /
san - sisaniati, sisati /
kecid atra bharajapisanitanipatidaridrm iti pahanti /
tani - titaniati, titasati, titsati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1689/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.50:
klia ktvnihyo v igamo bhavati /
kliv, kliitv /
klia, kliita /
kliavn, kliitavn /
kli vibdhane ity asya ktvy vikalpa siddha eva nihy tu yasya vibh (*7,2.15) iti
pratiedha prpnoti /
klia upatpe ity etasya tu ktvy nihy ca nityam igama prpnoti, tadartha
ktvgrahaa kriyate //
____________________________________________________________________
pa ca || PS_7,2.51 ||
_____START JKv_7,2.51:
pa ca ktvnihayor v igamo bhavati /
prv, pavitv /
somo 'tipta, somo 'tipavita /
ptavn, pavitavn /
ryuka kiti (*7,2.11) iti pratiedhe prpte vikalpo vidhyate //
____________________________________________________________________
[#814]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1690/2024
2/12/13
vasati-kudhor i || PS_7,2.52 ||
_____START JKv_7,2.52:
vasate kudhe ca ktvnihayo igama bhavati /
uitv /
uita /
uitavn /
kudhitv /
kudhita /
kudhitavn /
vasati iti vikarao nirdertha eva /
vastes tu udttatvd eva bhavitavyam i /
punar igrahaa nityrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.53:
ace pjym arthe ktvnihayo igamo bhavati /
acitv jnu juhoti /
acit asya gurava /
udito v (*7,2.56) iti ktvpratyaye vikalpa prpta, nihym yasya vibh (*7,2.15) iti
pratiedha prpta, tadartham ida prrabdham /
pjym iti kim ? udaktamudaka kpt /
uddhr
tam ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.54:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1691/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
jr
- vracyo ktvi || PS_7,2.55 ||
_____START JKv_7,2.55:
jr
ity etasya ryuka kiti (*7,2.11) iti pratiedha prpta, vraceruditvd vikalpa /
ktvgrahaa nihnivr
ttyartham //
____________________________________________________________________
udito v || PS_7,2.56 ||
_____START JKv_7,2.56:
udito dhto ktvpratyaye parato v igamo bhavati /
amu - amitv, ntv /
tamu - tamitv, tntv /
damu - damitv, dntv //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1692/2024
2/12/13
[#815]
se 'sici kr
t a-cr
t a-cchr
d a-tr
d a-nr
t a || PS_7,2.57 ||
_____START JKv_7,2.57:
sakrdvasici rdhadhtuke kr
ta cr
ta chr
da tr
da nr
ta ity etebhyo dhtubhyo v igamo bhavati
/
kr
ta - kartsyati /
akartsyat /
cikr
tsati /
kartiyati /
akartiyat /
cikartiati /
cr
ta - caetsyati /
acartsyat /
cicr
tsati /
cartiyati /
acartiyat /
cicartiati /
chr
da - chartsyati /
acchartsyat /
cicchr
tsati /
chardiyati /
acchardiyat /
cichardiati /
tr
da - tartsyati /
atartsyat /
titr
tsasi /
tardiyati /
atardiyat /
titardiati /
nr
ta - nartsyati /
anartsyat /
ninr
tsati /
nartiyati /
anartiyat /
ninartiati /
se iti kim ? kartit /
asici iti kim ? akartt //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1693/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.58:
gamer dhto sakrder rdhadhtukasya parasmaipadesu igamo bhavati /
gamiyati /
agamiyat /
jigamiati /
game iti kim ? ceyati /
igrahaa nityrtham /
parasmaipadeu iti kim ? sagasa /
sagasyate /
sajigasate /
sajigasiyate /
adhijigsate /
adhijigsiyate /
gamer ideasya ajjhanagam sani (*6,4.16) iti drghatvam /
se ity eva, gantsmi, gantsva, gantsma /
tmanepadena samnapadasthasya game ayam igamo neyate /
anyatra sarvatraiveyate /
kr
tyapi hi bhavati, parasmaipadaluki ca, sajigamiit, adhijigamiit vykaraasya, jigamia
tvam iti /
padaeakrasya punar ida daranam - gamyupalakartha parasmaipadagrahaam,
parasmaipadeu yo gamir upalakitas tasmt sakrder rdhadhtukasya i bhavati /
tanmatena sajigasit, adhijigasit vykaraasya ity eva bhavitavyam //
____________________________________________________________________
na vr
d bhya caturbhya || PS_7,2.59 ||
_____START JKv_7,2.59:
vr
tdibhya caturbhya uttarasya sakrder rdhadhtukasya parasmaipadeu iagamo na
bhavati /
vr
t - vartsyati /
avartsyat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1694/2024
2/12/13
vivr
tsati /
vr
dh - vartsyati /
avartsyat /
vivr
tsati /
r
dh - artsyati /
aartsyat /
ir
tsati /
syand - syantsyati /
asyantsyat /
sisyantsati /
caturbhya iti na vaktavyam, vr
dgrahaa hi tatra dyutdiparisamptyartham kriyate - kr
p
smarthye vr
t iti, tad eva yadi vr
tdisamptyartham api vijyate na kicidania prpnoti ? tat
kriyate syanderdillakaam antaragam api vikalpa pratiedho yath bdheta iti /
caturgrahae hi sati ttparyea syandi sanidhpito bhavati /
parasmaipadeu ity eva, vartiyate /
vartia /
avartiyata /
vivartiate /
atra api tmanepadena samnapadasthebhyo vr
tdibhya igama iyate /
anyatra sarvatra pratiedha /
kr
tyapi hi parasmaipadaluki ca pratiedho bhavati, vivr
tsit, vivr
tsa tvam iti //
____________________________________________________________________
[#816]
tsi ca kl
p a || PS_7,2.60 ||
_____START JKv_7,2.60:
kr
pa uttarasya tse sakrde ca ardhadhtukasya parasmaipadeu igamo na bhavati /
va kalpt /
kalpsyati /
akalpsyat /
cikl
psati /
parsmaipadeu ity eva, kalpitse /
kalpiyate /
kalpia /
akalpiyata /
cikalpiate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1695/2024
2/12/13
kl
per apy tmanepadena samnapadasthasya igama iyate /
anyatra pratiedha /
kr
tyapi hi parsamipadaluki ca pratiedho bhavati, cikl
psit, cikl
psa tvam iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.61:
tsau ye nitynio dhtava ajant, tebhyastsviva thali igamo na bhavati /
yt - yaytha /
cet - cicetha /
net - ninetha /
hot - juhotha /
aca iti kim ? bhett - bibheditha /
tsvat iti kim ? ltv - lulavitha /
thali iti kim ? yt - yayiva /
yayima /
anigrahaa nityam ity anena vieartham /
nityagrahaa kim ? vidhot, vidhavit - vidudhavitha /
tsi vibhite, thali nityam igamo bhavati /
tsvat iti vatinirdea kimartha ? tsau tatasthali pratiedhrtha /
yo hi tsvasan, asattvc ca nityni, tasya thali pratiedho na bhavati /
jaghasitha /
uvayitha /
uttarastre 'pi tsvaditi vartate /
addeo hi ghasi, vedea ca vayistsau na asti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.62:
upadee yo dhturakravn tsau nityni tasmt tsviva thali igamo na bhavati /
pakt - papaktha /
ya - iyaha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1696/2024
2/12/13
kt - aaktha /
upadee iti kim ? kar - cakaritha /
atvata iti kim ? bhett - vibheditha /
taparakaraa kim ? rddh - rardhitha /
tsvat ity eva, jighr
kati /
jagrahitha /
nityam ania ity eva, akt, ajit - najitha //
____________________________________________________________________
r
t o bhradvjasya || PS_7,2.63 ||
_____START JKv_7,2.63:
r
krntd ghto bhradvjasya acryasya matena tsviva nityniasthali igamo na bhavati /
smart - sasmartha /
dhvart - dadhvartha /
siddhe satyrambho niyamrtha, r
ta eva bhradvjasya, nnye dhtnm /
yayitha /
vavitha /
pecitha /
ekitha /
tad ayam artht prvayo yogayorvikalpa /
taparakaraam r
krntasya nivr
ttyartham /
tath hi sati vidhyartham etat syt //
____________________________________________________________________
[#817]
vabhtha-tatantha-jagr
b hma-vavartha+iti nigame || PS_7,2.64 ||
_____START JKv_7,2.64:
babhtha tatantha jagr
bhma vavartha ity etni niptyante nigamaviaye /
nigamo veda /
tva hi hot prathamo babhtha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1697/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
vibh sr
jidr
o || PS_7,2.65 ||
_____START JKv_7,2.65:
sr
ji dr
i ity etayo thali vibh igamo na bhavati /
sasr
aha, sasarjitha /
dadraha, dadaritha //
____________________________________________________________________
i atty-arti-vyayatnm || PS_7,2.66 ||
_____START JKv_7,2.66:
atti arti vyayati ity ete thali igamo bhavati /
ditha /
ritha /
vivyayitha /
vyea na vyo lii (*6,1.46) iti tvapratiedha /
attivyayatyo r
to bhradvjasya (*7,2.63) iti niyamd vikalpa /
artter api nitya pratiedha /
atra igrahaam vispartham /
vikalpavidhne hi sati attivyayatigrahaam anarthakam, pratiedhavidhne ca artigrahaam iti
nityo 'ya vidhi igrahaam antarea api akyate vijtum //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1698/2024
2/12/13
_____START JKv_7,2.67:
kr
tadvirvacann dhtnm ekcm, krntnm, ghase ca vasau igamo bhavati /
divn /
ivn /
pecivn /
ekivn /
dhtvabhysayo ekdee kr
te etvbhysalopayo ca kr
tayo kr
tadvirvacan ete ekco
bhavanti t - yayivn /
tasthivn /
ghas - jakivn /
siddhe satyrambho niyamrtha, ekjd ghasm eva vasvigamo bhavati na anayem /
bibhidvn /
cicchidvn /
babhvn /
irivn /
krdiniyamt pratiedhbhvc ca ya i prasakta sa niyamyate /
dgrahaam anekjgrahartham /
dvirvacane hi kr
te ii hi sati to lopena bhavitavyam /
daridrtes tu ksyanekjgrahaa culumpdyartham itym bhavitavyam /
daridrcakra /
athpym na kriyate tathpi ca daridrte rdhadhtuke lopa siddha ca pratyayavidhau iti prg
eva pratyayotpatter kre lupte igamasya nimitta vihata iti na igamo bhavati, dadaridrvn
iti bhavitavyam /
ghaser api yadi grahaam iha na kriyate tad dvirvacant paratvd ghasibhasorhali ca (*6,4.100)
iti upadhlope kr
te dvirvacanam eva na syt, anackatvt /
iha tu ghasigrahad upadhlopam api paratvt igamo bdhate /
tatra kr
te gamahanajanakhanaghasm (*6,4.98) iti upadhlopa /
sa ca dvirvacane 'ci (*1,1.59) iti dvirvacane kartavye sthnivad bhavati, tena jakivn iti sidhyati //
____________________________________________________________________
[#818]
vibh gama-hana-vida-vim || PS_7,2.68 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1699/2024
2/12/13
_____START JKv_7,2.68:
gama hana vida via ity ete dhtn vasau vibh igamo bhavati /
gama - jagmivn, jaganvn /
mo no dhto (*8,2.64) iti nakra /
hana - jaghnivn, jaghanvn /
vida - vividivn, vividvn /
via - viviivn, vivivn /
viin shacaryd iha videstauddikasya lbhrthasya grahaam /
jnrthasya tu nitya vividvn ity eva bhavati /
dr
eceti vaktavyam /
dadr
ivn, dadr
vn //
____________________________________________________________________
sanisasanivsam || PS_7,2.69 ||
_____START JKv_7,2.69:
sanote sanater v dhto sanisasanivsam iti niptyate /
acitvgne sanisasanivsam /
igama etvbhysalopa ca niptyate /
saniprvt anyatra senivsam ity eva bhavati /
chandasi ida niptana vijyate /
bhy senivsam iti bhavati //
____________________________________________________________________
r
d dhano sye || PS_7,2.70 ||
_____START JKv_7,2.70:
r
krntn dhtn hante ca sye igamo bhavati /
kariyati /
hariyati /
hanisyati /
svarater vetvt r
ddhano sye ity etad bhavati vipratiedhena /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1700/2024
2/12/13
svariyati /
taparakaraa vispartham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.71:
aje sici igamo bhavati /
jt, jm, jiu /
sici iti kim ? akt ajit /
ditvd vibh bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.72:
stu su dh ity etebhya sici parasamipade parata igamo bhavati /
astvt /
asvt /
adhvt /
parasmaipadeu iti kim ? astoa /
asoa /
adhoa, adhavia //
____________________________________________________________________
[#819]
yama-rama-nama-t sak ca || PS_7,2.73 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1701/2024
2/12/13
_____START JKv_7,2.73:
yama rama nama ity em agnm krntn ca saggamo bhavati parasmaipade sici,
igama ca /
yam ayast, ayasim ayasi, ayasiu /
ram - arast, arasim, arasiu /
nam - anast, anasim anasiu /
akrntnm - ayst, aysim, aysiu /
yamdn halantalaka vr
ddhi prpt s nei pratiidhyate /
parasmaipadeu ity eva, ayasta /
arasta /
anasta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.74:
smi p r
aj a ity ete dhtn sani igamo bhavati /
sismayiate /
pipaviate /
aririati /
ajijiati /
aiiate /
akragrahaa po m bht /
pupati ity eva tasya bhavati /
ae dito grahat anoter nityam igamo 'sty eva //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.75:
kirdibhya pacabhya sani igamo bhavati /
kr
- cikariati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1702/2024
2/12/13
gr
- jigariati /
dr
- didariate /
dhr
- didhariate /
pracc - pitracchiati /
pacabhya iti kim ? sisr
kati /
kiratigiratyo - i sani v (*7,2.41) iti vikalpa prpta, vr
to v (*7,2.35) iti ca /
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.76:
ruddibhya uttarasya valde srvadhtukasya igamo bhavati /
rud - roditi /
svap - rvapiti /
vas - vasiti /
an - priti /
jak - jakiti /
pacabhya ity eva, jgarti /
srvadhtuke iti kim ? svapt /
valde ity eva, rudanti //
____________________________________________________________________
a se || PS_7,2.77 ||
_____START JKv_7,2.77:
a uttarasya se ity etasya srvadhtukasya igamo bhavati /
ie /
iva //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1703/2024
2/12/13
[#820]
a-janor dhve ca || PS_7,2.78 ||
_____START JKv_7,2.78:
a jana ity etbhym uttarasya dhve ity etasya, sye ity etasya ca sarvadhtukasya igamo
bhavati /
idhve /
idhvam /
ie /
iva /
janidhve /
janidhvam /
janie /
janiva /
jan prdurbhve ity asya chndasatvt yano luk upadhlopbhva ca /
jana janane ity asya api luvikaraasya grahaam atra+iyate /
tasya karmavyatihre vyatijajie, vyatijajiva, vyatijajidhve, vyatijajidhvam iti ca bhavati /
dhveabde er api igama iyate idhve idhvam iti /
tadartha kecit ijano sdhve ca iti stra pahanti /
tatra sakrde seabdasya stra eva+updnc caabdo bhinnakrama eranukarartho
vijyate /
ijan sedhvayo ity ekam eva stra na pahitam ? vicitr hi strasya kr
ti paine iti /
dhve iti kr
taer etvasya grahat lai dhvami na bhavitavyami /
loi punar ekadeavikr
tasya ananyatvt bhavitavyami //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.79:
srvadhtuke iti vartate /
srvadhtuke yo li tasya anantyasya sakrasya lopo bhavati /
ka punar anantyo lia sakra ? yo ysususyum /
kuryt, kurytm, kuryu /
kurvta, kurvytm, kurvran /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1704/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.80:
akrntt agd uttarasya y ity etasya srvadhtukasya iy ity ayam deo bhavati, pacet,
pacetm, paceyu iti /
atra usyapadntt (*6,1.96) iti pararpa bdhitam /
ata iti kim ? cinuyt /
sunuyt /
taparakaraam kim ? yyt /
srvadhtuka ity eva, cikryt /
nanu ca ato lopa (*6,4.48) ity anena atra bhavitavyam, pacet ity atra api hi tarhi ato drgho yai
(*7,3.101) iti drghatvena bhavitavyam, tad anena avaya vidhyantara bdhitavyam, sa
yathaiva drghasya bdhaka evam ato lopasya api bdhaka syt ? syd etad eva yadi
drgha srvadhtuke vidhyate /
atha tu tii vidhyate, tad yena nprptinyyena drghasyaiva bdhaka syn na punar ato
lopasya /
yeya ity avibhaktiko nirdea /
ya iti v ahnirdee yalopasya asiddhatvamanritya dgua kr
ta, sautratvn nirdeasya iti
/
kecit atra ato ysiya iti stra pathanti /
te sakrnta sthn, ahsamsa ca //
____________________________________________________________________
[#821]
to ita || PS_7,2.81 ||
_____START JKv_7,2.81:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1705/2024
2/12/13
krasya idavayavasya krntd agd uttarasya srvadhtukasya iy ity ayam deo bhavati
/
pacete pacethe /
pacetm /
pacethm /
yajete /
yajethe /
yajetm /
yajethm /
srvadhtukam apit (*1,2.4) ity atra na itva idvat ity evam agkriyate, api tu ita iva idvat iti /
prvastra eva uccukuiati iti prasiddhaye tathgkaraam /
yadi gkudistre ita iva idvad bhavati ity evam agkriyate, tad anudttaiti tmanepadam
(*1,3.12) ity tmanepada prapnoti iti /
ta iti kim ? pacanti /
yajanti /
pacante /
yajante /
ita iti kim ? pacvahai /
pacmahai /
ata ity eva, cinvte /
sunvte /
taparakaraam kim ? mimte /
mimthe //
____________________________________________________________________
ne muk || PS_7,2.82 ||
_____START JKv_7,2.82:
ne parato 'gasyta muggamo bhavati /
pacamna /
yajamna /
akramtrabhakto 'ya muk adupadeagrahaena gr
hyate iti adupaded iti
lasrvadhtuknudattatva bhavati /
yady evam to ita (*7,2.81) ity ayam api cidhi prpnoti ? taparanirden na bhaviyati /
muki sati adhyardhamtro bhavati /
lasrvadhtuknudttatvam api tarhi na prpnoti ? na+ea doa /
upadeagrahaa tatra kriyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1706/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
dsa || PS_7,2.83 ||
_____START JKv_7,2.83:
sa uttarasya naabdasya krdeo bhavati /
sno yajate /
atra pacamy parasya ah kalpyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.84:
aano vibhaktau parata krdeo bhavati /
abhi /
abhya /
anm /
asu /
vibhaktau iti kim ? aatvam /
aat /
iti vyaktinirdeo 'yam /
kr
tinirdee tu nakrasthane 'nunsikkra syt /
vikalpena ayam kro bhavati, etaj jpitam aano drght (*6,1.172) iti drghagrahat,
abhya au (*7,1.21) iti ca kr
ttvasya nirdet /
tena aabhi, aabhya ity api bhavati /
tadantavidhi ca atra+iyate /
priy aau yem te priyna /
priyau //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1707/2024
2/12/13
[#822]
ryo hali || PS_7,2.85 ||
_____START JKv_7,2.85:
rai ity etasya haldau vibhaktau parata krdeo bhavati /
rbhym /
rbhi /
hali iti kim ? ryau /
rya /
vibhaktau iti kim ? raitvam /
rait /
mr
jer vr
ddhi (*7,2.114) ity ata prg vibhaktyadhikra //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.86:
yumad asmad ity etayo andee vibhaktau parata krdeo bhavati /
yumbhi /
asmbhi /
yumsu /
asmsu /
andee iti kim ? yumat /
asmat /
hali ity adhikrd apy atra na syt /
uttaratra tu andeagrahaena prayojanam yo 'ci (*7,2.89) iti, tad ihaiva kriyate //
____________________________________________________________________
dvityy ca || PS_7,2.87 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1708/2024
2/12/13
_____START JKv_7,2.87:
dvityy ca parata yumadasmado krdeo bhavati /
tvm /
mm /
yuvm /
vm /
yumn /
asmn /
dertha vacanam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.88:
prathamy ca dvivacane parato bhy viaye yumadasmado krdeo bhavati /
yuvm /
vm /
prathamy iti kim ? yuvayo /
vayo /
dvivacane iti kim ? tvam /
aham /
yyam /
vayam /
bhym iti kim ? yuva vastri pvas vasthe //
____________________________________________________________________
yo 'ci || PS_7,2.89 ||
_____START JKv_7,2.89:
ajdau vibhaktau andee yumadasmado yakrdeo bhavati /
tvay /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1709/2024
2/12/13
may /
tvayi /
mayi /
yuvayo /
vayo /
aci iti kim ? yuvbhym /
vbhym /
yumadasmador andee (*7,2.86) ity atra yadi hali iti anuvartate, akyamakartum aci iti etat ? tat
kriyate vispartham /
andee ity eva /
tvad gacchati /
mad gacchati //
____________________________________________________________________
ee lopa || PS_7,2.90 ||
_____START JKv_7,2.90:
ee vibhaktau yumadasmador lopo bhavati /
kaca ea ? yatra kro yakra ca na vihita /
pacamy ca caturthy ca ahprathamayor api /
yny advivacanny atra teu lopo vidhyate //
[#823]
tvam /
aham /
yyam /
vayam /
tubhyam /
mahyam /
yumabhyam /
asmabhyam /
tvat /
mat /
yumat /
asmat /
tava /
mama /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1710/2024
2/12/13
yumkam /
kasmkam /
eagrahaa vispartham /
ee lope kr
te striy p kasmn na bhavati, tva brhma, aha brhma ? snniptalakao
vidhir animitta tadvightasya, alige v yusmadasmad iti /
kecit tu ee lopa ilopam icchanti /
katham ? vakyamdepeka ea, te cde maparyantasya vidhyante, tena
maparyantd yo 'nya sa ea iti /
tatra aya lopa iti ilopo bhavati //
____________________________________________________________________
maparyantasya || PS_7,2.91 ||
_____START JKv_7,2.91:
maparyantasya ity ayam adhikra /
yadita rdhvam anukramiymo maparyantasya ity eva tad veditavyam /
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.92:
yuvm /
vm /
maparyantasya iti kim ? yuvakm, vakm iti skackasya m bht /
tva-mv ekavacane (*7,2.97) tvay /
may /
maparyantasya iti kim ? sarvasya m bht /
tath ca sati tvamayor akrasya yo 'ci (*7,2.89) iti yakre kr
te ania rpa syt /
mntasya ity eva siddhe asmin yat parigrahaa kr
tam, avadhidyotanrtha tat /
mnte m bht /
kad ? yad yantayo kvipi mntatva vidyate yumadasmado /
sthnivattva ca eratra kvau lutatvn na vidyate //
yuvvau dvivacane (*7,2.92) /
dvivacane ity arthagrahaam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1711/2024
2/12/13
1712/2024
2/12/13
atimm /
atikrntau yumn atiyumn /
atyasmn /
evamunneyam //
____________________________________________________________________
[#824]
yyavayau jasi || PS_7,2.93 ||
_____START JKv_7,2.93:
yumadasmado maparyantasya jasi parato yya vaya ity etv deau bhavata /
yyam /
vayam /
paramayyam /
paramavayam /
atiyyam /
ativayam /
tadantavidhir atra bhavati, agdhikre tasya ca taduttarapadasya ca iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.94:
yumadasmador maparyantasya sau pare tva aha ity etau deau bhavata /
tvam /
aham /
paramatvam /
paramham /
atitvam /
atyaham //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1713/2024
2/12/13
_____START JKv_7,2.95:
yumadasmado maparyantasya tubhya mahya ity etv deua bhavato ayi parata /
tubhyam /
mahyam /
paramatubhyam /
paramamahyam /
atitubhyam /
atimahyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.96:
yumadasmado maparyantasya tava mama ity etv deau bhavato asi parata /
tava /
mama /
paramatava /
paramamama /
atitava /
atimama //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.97:
ekavacane ity arthanirdea /
ekavacane ye yumadasmad ekrthmidhnaviaye tayor maparyantasya sthne tva ma ity
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1714/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#825]
pratyaya-uttarapadayo ca || PS_7,2.98 ||
_____START JKv_7,2.98:
ekavacane ity anuvartate /
pratyaye uttarapade ca parata ekavacane vartamnayo yusmadasmador maparyantasya tva
ma ity etv deau bhavata /
tavya tvadya /
madya /
atiayena tvam tvattara /
mattara /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1715/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.99:
tri catur ity etayo striy vartamnayo tisr
catasr
ity etv deau bhavato vibhaktau parata /
tisra /
catasra /
tisr
bhi /
catasr
bhi /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1716/2024
2/12/13
nadyr
ta ca (*5,4.153) iti samsnto na bhavati, vibhaktyrayatvena tisr
bhvasya
bahiragalakaatvt /
yad tu tricatuabdau ligntare, striym agam, tad deau na bhavata /
priy trayo 'sy, priyi tri v asy brhmay s priyatri /
[#826]
priyatr, priyatraya /
priyacatv, priyacatvrau, priyacatvra /
tisr
bhve sajy kanyupasakhyna kartavyam /
tisr
k nma grma /
catasarydyudttaniptana kartavyam /
catastra paya ity atra catura asi (*6,1.137) ity ea svaro m bht /
catasr
m ity atra tu atricaturbhyo haldi (*6,1.179) ity eva svaro bhavati /
haldigrahaasmarthyn niptanasvaro bdhyate //
____________________________________________________________________
aci ra r
t a || PS_7,2.100 ||
_____START JKv_7,2.100:
tisr
catasr
ity etayo r
ta sthne rephdeo bhavati ajdau vibhaktau parata /
tisra tihanti /
tisra paya /
catasra tihanti /
catasra paya /
priyatisra naya /
priytasra naya /
priyatisra svam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1717/2024
2/12/13
priyacatasra svam /
priyatisri nidhehi /
priyacatasri nirdhehi /
prvasavarottvaisarvanmasthnagunm apavda /
paramapi isarvanmasthnagua prvavipratiedhena bdhate /
aci iti kim ? tisr
bhi /
catasr
bhi /
r
ta iti kim ? tisr
catasro pratipattyartham, anyath hi tadapavda tricaturor eva ayam deo
vijyeta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.101:
jar ity etasya jaras ity ayam deo bhavati anyatrasym ajdau vibhaktau parata /
jaras dant ryante, jaray dant ryante /
jarase tv paridadyu, jaryai tv paridadyu /
aci ity eva, jarbhym /
jarbhi /
numo vidhnt jarasdeo bhavati vipratiedhena /
atijarsi brhmaakulni /
iha atijarasa brhmaakula paya iti lug na bhavati, nuprvy siddhatvat /
atijara am iti sthite luk, ambhva, jarasbhva iti tri kryi yugapat prpnuvanti /
tatra luk tvadapavdatvd ambhvena bdhyate, ambhvo 'pi paratvj jarasdeena /
na ca punar lukstra pravartate, bhravasaratvt, iti evam eva bhavati atijarasa
brhmaakula paya iti /
prathamaikavacane tr
tybahuvacane ca atijara brhmaakula tihati, atijarai iti ca
bhavitavyam iti gonardyamatena /
ki kraam ? sanniptalakao vidhiranimitta tadvidghtasya iti /
anye tu anityatvt asy paribhy atijarasa brhmaakula tihati, atijarasai ity eva
bhavitavyam iti manyante //
____________________________________________________________________
[#827]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1718/2024
2/12/13
tyaddnm a || PS_7,2.102 ||
_____START JKv_7,2.102:
tyad ity evam dnm akrdeo bhavati vibhaktau parata /
tyad - sya, tyau, tye /
tad - sa, tau, te /
yad - ya, yau, ye /
etad - ea, etau, ete /
idam - ayam, imau, ime /
adas - asau, am, am /
dvi - dvau /
dvbhym /
dviparyantn tyaddnmatvamiyate /
iha na bhavati, bhavat - bhavn /
sajopasarjanbht tyaddaya phdeva paryudast iti iha na bhavati, tyad, tyadau,
tyada /
atityad, atityadau, atityada /
tyaddipradhne tu abde bhavaty eva, paramasa paramatau, parmate //
____________________________________________________________________
kima ka || PS_7,2.103 ||
_____START JKv_7,2.103:
kim ity etasya ka ity ayam deo bhavati vibhaktau parata /
ka, kau, ke /
skackasya apy ayam deo bhavati, tena akra eva kimo na vidhyate kimo 't (*5,3.12) iti //
____________________________________________________________________
ku ti-ho || PS_7,2.104 ||
_____START JKv_7,2.104:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1719/2024
2/12/13
takrdau hakrdau ca vibhaktau parata kim ity etasya ku ity ayam deo bhavati /
kuta /
kutra /
kuha /
tiho iti ikra uccrartha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.105:
ati tiy etasy vibhaktau parata kim ity etasya kva ity ayam deo bhavati /
kva gamiyasi /
kva bhokyate /
dentaravacanam orgua nivr
ttyartham /
kimo vat iti pratyayntara na vidhyate, skackrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.106:
tyaddn takra-dakrayo anantyayo sakrdeo bhavati sau parata /
tyad - sya /
tad - sa /
etad - ea /
adas - asau /
anantyayo iti kim ? he sa /
s //
____________________________________________________________________
1720/2024
2/12/13
_____START JKv_7,2.107:
adasa sau parata sakrasya aukrdeo bhavati soca lopo bhavati /
asau /
[#828]
autvapratiedha skackd v vaktavya sdutva ca /
yad ca autvapratiedha tad sakrd uttarasya utva bhavati /
asuka /
asukau /
uttarapadabhtn tyaddnm akr
tasandhnm de vaktavy /
paramham /
paramyam /
paramnena /
adasa sorbhavedautva ki sulopo vidhyate /
hrasvl lupyeta sambuddhir na hala prakr
ta hi tat //
pa etva bhavet tasmin na jhaltyanuvartant /
pratyayasthcca kditva bhva ca prasajyate //
____________________________________________________________________
idamo ma || PS_7,2.108 ||
_____START JKv_7,2.108:
idama sau parata makro 'ntdeo bhavati /
iyam /
ayam /
idamo makrasya makravacana tyaddyatvabdhanrtham //
____________________________________________________________________
da ca || PS_7,2.109 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1721/2024
2/12/13
_____START JKv_7,2.109:
idamo dakrasya sthne makrdeo bhavati vibhaktau parata /
imau, ime /
imam, imau, imn //
____________________________________________________________________
ya sau || PS_7,2.110 ||
_____START JKv_7,2.110:
idamo makrasya yakrdeo bhavati sau parata /
iyam /
uttarastre pusi iti vacant striymaya yakra //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.111:
idama idarpasya pusi sau parata ay ity ayam deo bhavati /
aya brhmaa /
pusi iti kim ? iya brhma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.112:
idama akakrasya idrpasya sthne ana ity ayam deo bhavati pi vibhaktau parata /
anena /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1722/2024
2/12/13
anayo /
aka iti kim ? imakena /
imakayo /
pi iti pratyhra tr
tyaikavacant prabhr
ti supa pakrea //
____________________________________________________________________
[#829]
hali lopa || PS_7,2.113 ||
_____START JKv_7,2.113:
haldau vibhaktau parata idamo 'kakrasya idrpasya lopo bhavati /
bhym /
ebhi /
ebhya /
em /
eu /
nnarthake 'lontyavidhi iti sarvasya ayam idrpasya lopa /
atha v na ayam illopa /
anpyaka (*7,2.112) iti agrahaam anuvartate //
____________________________________________________________________
mr
jer vr
d dhi || PS_7,2.114 ||
_____START JKv_7,2.114:
vibhaktau iti nivr
ttam /
mr
jer agasya iko vr
ddhir bhavati /
mr /
mrum /
mravyam /
mr
jer iti dhtugrahaam idam, dhto ca kryam ucyamna dhtupratyaya eva veditavyam /
tena kisaparimr
bhym, kasaparimr
bhi ity atra na bhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1723/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,2.116:
agopadhy akrasya sthne iti iti ca pratyaye vr
ddhir bhavati /
pka /
tyga /
yga /
pcayati /
pcaka /
phayati /
phaka /
ata iti kim ? bhedayati /
bhedaka /
upadhy iti kim ? caksayati takaka //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1724/2024
2/12/13
_____START JKv_7,2.117:
taddhite iti iti ca pratyaye parato 'gasya acm de aca sthne vr
ddhir bhavati /
grgya /
vtsya /
dki /
plki /
iti - aupagava /
kpaava /
tvra, jgata ity atra acmder vr
ddhir antyopadhlaka vr
ddhi bdhate //
____________________________________________________________________
kiti ca || PS_7,2.118 ||
_____START JKv_7,2.118:
kiti ca taddhite parato 'gasycm de aca sthne vr
ddhir bhavati /
nadibhya phak (*4,1.99) nyana /
cryaa prgvahatehak (*4,4.1) kika /
lkika //
iti kiky vr
ttau saptamdhyyasya dvitya pda //
______________________________________________________
saptamdhyyasya tr
tya pda /
____________________________________________________________________
[#830]
devik-iap-dityav-drghasatra-reyasm t || PS_7,3.1 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1725/2024
2/12/13
_____START JKv_7,3.1:
devik iap dityav drghasatra reyas ity etam agnm acmde aca sthane
vr
ddhiprasage kro bhavati iti, iti, kiti taddhite parata /
deviky bhavamudaka dvikamudakam /
devikkle bhav laya dvikkl laya /
prvadevik nma prc grma, tatra bhava prvadvika /
prc grma-nagarm (*7,3.14) iti uttarapadavr
ddhi, spi kra eva bhavati /
iap - iapy vikra camasa apa camasa /
paldirayam, tena pake a, anudttdilakao v a /
iapsthale bhav apsthal dev /
prvaiap nma prc grma, tatra bhava prvaapa /
dityav - dityauha idam dtyauham /
drghasatra - drghasatre bhavam drghasatram /
reyas - reyasi bhavam ryasam /
vahnarasyedvacana kartavyam /
vr
ddhiviaye 'cmde aca sthne vahnarasya ikrdeo bhavati /
vahnarasya apatyam vaihnari /
kecit tu vihnarasya+eva vaihnarim icchanti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.2:
kekaya mitrayu pralaya ity ete yakrde iya ity ayam deo bhavati taddhite iti, iti, kiti ca
parata /
kekayasya apatyam kaikeya /
janapadaabdt katriyd a (*4,1.168) iti a pratyaya /
mitrayubhvena lghate maitreyikay lghate /
gotra-carac chlgh-atykra-tadaveteu (*5,1.134) iti vu /
laukika hi tatra gotra gr
hyate /
loke ca r
iabdo gotram ity abhidhyate /
pralaya - pralayt gatam prleyam udakam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1726/2024
2/12/13
_____START JKv_7,3.3:
yakra-vakrbhym uttarasya acmde aca sthne vr
ddhir na bhavati, tbhy tu yakravakrbhy prvam aijgamau bhavata iti, iti, kiti ca taddhite parata /
yakrt aikra, vakrt aukra /
vyasane bhavam vaiyasanam /
vykaraam adhte vaiykaraa /
svavasya apatyam auvava /
yvbhym iti kim ? nrarthasya apatyam nrrthi /
padntbhym iti kim ? yai praharaam asya yka yata chtr yt /
pratiedhavacanam aicor viaya praklr
ptyartham /
iha m bht, ddhyavi, mdhvavi iti /
nahyatra yvbhym uttarasya vr
ddhiprasago 'sti /
[#831]
vr
ddher abhvt pratiedho 'pi na asti ity aprasaga /
uttarapadavr
ddher apy aya pratiedha iyate /
prvatryalinde bhava prvatraiyalinda /
yatra tu uttarapadasambandh ya na bhavati tatra na+iyate pratiedha /
dve at bhr
to bhto bhv v dvytika //
____________________________________________________________________
dvrdn ca || PS_7,3.4 ||
_____START JKv_7,3.4:
dvra ity evam dn yvbhym uttarapadasya acmder aca sthne vr
ddhir na bhavati,
prvau tu tbhym aijgamau bhavata /
dvre niyukta dauvrika /
dvraplasya ida dauvraplam /
taddividhi ca atra bhavati /
svaram adhikr
tya kr
to grantha sauvara /
sauvara adhyya, sauvarya saptamya iti /
vyalkae bhava vaiyalkaa /
svasti ity ha sauvastika /
svarbhava sauva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1727/2024
2/12/13
_____START JKv_7,3.5:
nyagrodhaabdasya kevalasya yakrd uttarasya acmde aca sthne vr
ddhir na bhavati,
tasmc ca prvam aikra gamo bhavati /
nyagrodhasya vikra naiyagrodha camasa /
kevalasya iti kim ? nyagrodhamle bhav laya nygrodhaml laya /
nyagrodhayati iti nyagrodha iti vyutpattipake niyamrtham, avyutpattipake vidhyartham //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1728/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#832]
na karmavyatihre || PS_7,3.6 ||
_____START JKv_7,3.6:
karmavyatihre yadukta tan na bhavati /
pratiedhgamayor aya pratiedha /
vyvakro, vyvalekh, vyvavart, vyvahs vartate /
karmavyatihre ac striym (*3,3.43) iti acprayaya, tadantt aca striym a (*5,4.14) //
____________________________________________________________________
sv-gata-dn ca || PS_7,3.7 ||
_____START JKv_7,3.7:
svgata ity evam dn yadukta tan na bhavati /
svgatam ity ha svgatika /
svadhvarea carati svdhvarika /
svagasya apatyam svagi /
vyagasya apatyam vygi /
vyaasya apatyam vyi /
vyavahrea carati vyvahrika /
vyavahraabdo 'ya laukike vr
tte vartate, na tu karmavyatihre /
svapatau sdhu svpateya /
dvrdiu svaabdaphd atra prpti /
svgata /
svadhvara /
svaga /
vyaga /
vyaa /
vyavahra /
svapati /
svgatadi //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1729/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
va-der ii || PS_7,3.8 ||
_____START JKv_7,3.8:
vde agasya ii parato yad ukta tana bhavati /
vabhastrasya apatyam vbhastri /
vdari /
vanbado dvrdiu pahyate, tatra ca taddividhir bhavati iti etad eva vacana jpakam /
ikrdigrahaam kartavya vgaikdyartham /
vagaena carati vgaika /
vythika /
tadantasya ca anyatra api taddhite pratiedha iyate /
vbhastre idam vbhastram //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.9:
vde agasya padaabdntasya anyatarasy yadukta tan na bhavati /
vapadasya idam vpadam, auvpadam //
____________________________________________________________________
uttarapadasya || PS_7,3.10 ||
_____START JKv_7,3.10:
uttarapadasya ity ayam adhikra hanasto 'cialo (*7,3.32) iti prgetasmt /
mad ita rdhvam anukramiyma uttarapadasya ity eva tad veditavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1730/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
vakyati - avayavdr
t o || PS_7,3.11 ||
_____START JKv_7,3.11:
prvavarikam /
[#833]
aparavrikam /
purvahaimanam /
aparahaimanam /
yatra pacamnirdeo na asti je prohapadnm (*7,3.18) ity evam dau, tadartham
uttarapaddhikra /
pacamnirdeev api vispartham, vr
ddhe ca vyapadertham /
uttarapadavr
ddhau sarva ca (*6,2.105) iti uttarapaddhikre y vr
ddhi ity eva vijyate //
avayavd r
to (*7,3.11) /
avayavavcina uttarasya r
tuvcina uttarapadasya ca acmde aca vr
ddhir bhavati taddhite
iti, iti, kiti ca parata /
prvavrikam /
prvahaimanam /
aparavrikam /
aparahaimanam /
prva varm, apara varm iti ekadeisamsa /
tatra bhava (*4,3.53) ity etasiminn arthe varabhyahak (*4,3.18), hemantc ca (*4,3.21),
sarvatra a talopa ca (*4,3.22) ity a pratyaya /
tatra r
tor vr
ddhimadvidhau avayavt iti tadantavidhi /
avayavt iti kim ? prvsu varsu bhavam paurvavarikam /
kl ha (*4,3.11) iti ha /
avayavaprvasya+eva tadantavidhi, na anyasya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.12:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1731/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.14:
prc dee grmanagar dia uttarem acmder aco vr
ddhir bhavati taddhite iti, iti, kiti
ca parata /
grmm - prveukmaamy bhava prvaiukmaama /
aparaiukmaama /
prvakramr
ttika /
aparakramr
ttika /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1732/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.15:
sakhyy uttarapadasya savatsaraabdasya sakhyy ca acmder aca sthne vr
ddhir
bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata /
dvau savatsarbadho bhr
to bhto bhv v dvisvatsarika /
sakhyy - dve a adho bhr
to bhto bhv v dviika /
dvisptatika /
dviahydiabdo vareu sakhyeyeu vartamna kldhikravihita pratyayam utpdayati
/
parimntasya asajayo (*7,3.17) ity eva siddhe savatsaragrahaam
parimagrahae klaparimasya agrahartham /
tena dvaisamika, traisamika iti uttarapadavr
ddhir na bhavati /
dvivar, trivar mavik iti aparimabistcita iti paryudso na bhavati //
____________________________________________________________________
1733/2024
2/12/13
_____START JKv_7,3.16:
sakhyy uttarasya varaabdasya acmder aca vr
ddhir bhavati taddhite iti, iti, kiti ca
parata, sa cet taddhito bhaviyatyarthe na bhavati /
dve vare adho bhr
to bhto v dvivrika /
trivrika /
abhaviyati iti kim ? yasya traivarika dhnya nihita bhr
tyavr
ttaye, adhika v api vidhyeta,
sa soma ptum arhati /
tri vari bhv iti traivarikam /
adhabhr
tayor abhaviyati iti pratiedho na bhavati /
gamyate hi tatra bhaviyatt, na tu taddhitrtha /
dve vare adho bhr
to v karma kariyati iti dvivriko manuya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.17:
parimntasya agasya sakhyy para yad uttarapada tasya acmder aca vr
ddhir
bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata, sajy viaye e ca+uttarapade na bhavati /
dvau kuavau prayojanam asya dvikauavika /
dvbhy suvarbhy krta dvisauvarikam /
vibh krpaasahasrbhy (*5,1.29) ity atra suvaraatamnayor upasakhynam iti luko
vikalpa /
dvbhy nikbhy krtam dvitriprvn nikt (*5,1.30) dvinaikikam /
asajayo iti kim ? pcalohitikam /
pcakalpikam /
paca lohitya parimamasya, paca kalp parimamasya iti vihr
hya tad asya pariam
(*5,1.57) iti yogavibhgt pratyaya, taddhitntacya samudya saj /
[#835]
dvbhy bhy krtam dvai am /
traiam /
d v (*5,1.35), dvitriprvda ca (*5,1.36) itya pratyaya /
asajakulijnm iti kecit pahanti /
dve kulije prayojanamasya dvaikulijika //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1734/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
je prohapadnm || PS_7,3.18 ||
_____START JKv_7,3.18:
ja iti jtrtho nirdiyate /
tatra ya taddhito vihita tasmin iti, iti, kiti ca parata prothapadnm uttarasya acmde
aca vr
ddhir bhavati /
prohapad nma nakatram, tbhi yukta kla ity a /
tasya lubaviee (*4,2.4) iti lup /
prohapadsu jta, r
tunakatrebhyo ' ity a, prothapda mavaka /
je iti kim ? yad prothapado megho dharamabhivarati, prothapadsu bhava
prauhapada /
prothapadnm iti bahuvacananirdet paryyo 'pi gr
hyate bhadrapda iti //
____________________________________________________________________
hr
d -bhaga-sindhvante prvapadasya ca || PS_7,3.19 ||
_____START JKv_7,3.19:
hr
d bhaga sindhu ity evam anto 'ge prvapadasya uttarapadasya ca acmder aco vr
ddhir
bhavati taddhite iti, Iti, kiti ca parata /
suhr
dayasya idam sauhrdam /
suhr
dayasya bhva sauhrdyam /
subhagasya bhva saubhgyam /
daurbhgyam /
subhagy apatyam saubhgineya /
daurbhgineya /
kalyydiu subhagadurbhageti pahyate /
subhaga mantre ity udgtrdiu pahyate /
tatra+uttarapadavr
ddhir na+iyate /
mahate saubhagya /
chandasi sarvavidhn vikalpitatvt /
saktupradhn sindhava saktusindhava, saktusindhuu bhava sktusaindhava /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1735/2024
2/12/13
pnasaindhava /
sindhuabda kacchdiu pahyate, tena tadantavidhir iyate iti apratyaya //
____________________________________________________________________
anuatika-dnm ca || PS_7,3.20 ||
_____START JKv_7,3.20:
anuatika ity evam dn cgn prvapadasya ca+uttarapadasya ca cmder aca
sthne vr
ddhir bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata /
anuatikasya idam nutikam /
anuhoena carati nugauika /
anusavarae dyate nusvaraam /
anusavatsare dyate nusvatsarika /
agraveu nma kacit, tasya apatyam gravaiava /
asihatya - tatra bhavam sihtyam /
asyahatya iti kecit pahanti, tato 'pi vimuktditvda /
asyahatyaabdo 'sminnadhyye 'sti syahtya /
asyaheti ity evam apare pahanti /
asyaheti prayojanam asya syahaitika /
ata eva vacandasya samudyasya prtipadikatva vibhakte ca aluk /
vadhyoga iti biddi ayam, tasya apatyam vdhyauga /
pukarasad, anuharat iti bhvdiu pahyete /
paukarasdi /
[#836]
nuhrati /
kurukata gargdi , kauruktya /
kurupacla - kurupacleu bhava kaurupcla /
janapadasamudyo janapadagrahaena na gr
hyate iti vu na bhavati /
udakauddhasya apatyam audakaauddhi /
ihaloka, paraloka - tatra bhava aihalaukika, pralaukika /
lokottarapadasya iti ha /
sarvaloka - tatra vidita srvalaukika /
sarvapuruasya idam srvapauruam /
sarvabhme nimitta sayoga utpto v srvabhauma /
prayoga - tatra bhava pryaugika /
parastr - prastraieya /
kulay v (*4,1.127) iti ina /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1736/2024
2/12/13
rjapurut yai /
rjapauruyam /
yai iti kim ? rjapuruasya apatyam rjapuruyai /
udc vr
ddhd agotrt (*4,1.157) iti phi /
atakumbhasukhaayandaya - atakumbhe bhava takaumbha /
saukhayanika /
pradrika /
stranaasya apatyam sautrani /
kr
tigaa ca ayam iyate /
tena idamapi siddha bhavati, abhigamamarhati bhigmika /
adhideve bhavam dhidaivikam /
dhibhautikam /
catasra eva vidy cturvaidyam /
svrthe ya /
anuatika /
anuhoa /
anusavaraa /
anusavatsara /
agraveu /
asihatya /
vadhyoga /
pukarasad /
anuharat /
kurukata /
kurupacla /
udakauddha /
ihaloka /
paraloka /
sarvaloka /
sarvapurua /
sarvabhmi /
prayoga /
parastr /
rjapurut yai /
stranaa /
anuatikdi //
____________________________________________________________________
devatdvandve ca || PS_7,3.21 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1737/2024
2/12/13
_____START JKv_7,3.21:
devatdvandve ca prvapadasya uttarapadasya ca acmder aca sthne vr
ddhir bhavati
taddhite iti, iti, kiti ca parata /
gnimrut pr
nimlabheta /
gnimruta karma /
yo devatdvandva sktahavisambandh, tatra aya vidhi /
iha tu na bhavati, skandavikhau devate asya skndavikha /
brahmaprajpat - brhmaprajpatyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.22:
indraabdasya parasya yad uktam tan na bhavati /
saumendra /
gnendra /
parasya iti kim ? aindrgnamekdaakapla caru nirvapet /
indraabde dvvacau, tatra taddhite ekasya yasyeti ca (*6,4.148) iti lopa, aparasya prvea
saha ekdea ity aprptir eva vr
ddhe, tadeda pratiedhavacana jpakam, bahiragam
api prvottarapadayo prva krya bhavati pacd ekdea iti /
tena prvaiukmaama ity di siddha bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.23:
dirghd uttarasya varuasya yad ukta tan na bhavati /
aindrvaruam /
maitrvaruam /
drght iti kim ? gnivrumanavhmlabhete /
agne dagne somavaruayo (*6,3.27) ity asya anaapavdasya idvr
ddhau (*6,3.28) iti
pratiedho vidhyate, tena drght paro na bhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1738/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.24:
prc dee nagarnte 'ge prvapadasya uttarapadasya ca acmder aca vr
ddhir bhavati
taddhite iti, iti, kiti ca parata /
[#837]
suhmanagare bhava sauhmangara /
paurangara /
prcm iti kim ? madranagaram udaku, tatra bhava mdranagara //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.25:
jagala dhenu valaja ity evam antasya agasya prvapadasya acmder aco vr
ddhir bhavati,
vibhitam uttaram uttarapadasya vibh bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata /
kurujagaleu bhavam kaurujagalam, akurujgalam /
vaivadhenavam, vaivadhainavam /
sauvaravalaja, sauvaravlaja //
____________________________________________________________________
1739/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.27:
ardht parasya parimkrasya vr
ddhir na bhavati, prvasya tu v bhavati taddhite iti, iti, kiti
ca parata /
ardhaprasthika, rdhaprasthika /
ardhakasika, rdhakasika /
ata iti kim ? rdhakauavika /
taparakaraa kim ? iha m bht, ardhakhry bhav ardhakhr /
ki ca syt ? ardhakhr bhry yasya ardhakhrbhrya, vr
ddhinimittasya ca taddhitasya
araktavikre (*6,3.39) iti puvadbhvapratiedho na syt /
yatra hi taddhite vr
ddhi pratiidhyate, sa vr
ddhinimitta na bhavati iti puvadbhvo na
pratiidhyate, yath vaiykara bhry asya vaiykaraabhrya iti //
____________________________________________________________________
[#838]
pravhaasya he || PS_7,3.28 ||
_____START JKv_7,3.28:
pravhaasya he parata uttarapadasya acmder aca vr
ddhir bhavati, prvapadasya v
bhavati /
pravhaasya apatyam prvhaeya, pravhaeya /
ubhrdibhya ca (*4,1.123) iti hak pratyaya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1740/2024
2/12/13
tatpratyayasya ca || PS_7,3.29 ||
_____START JKv_7,3.29:
hakprayayntasya pravhaaabdasya taddhiteu parata uttarapadasya acmder aca
vr
ddhir bhavati, prvasya tu v /
pravhaeyasya apatyam prvhaeyi, pravhaeyi /
prvhaeyakam, pravhaeyakam /
bhyataddhitanimitt vr
ddhi hrayea vikalpena bdhitum aaky iti strrambha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.30:
naa uttare uci vara ketraja kuala nipua ity etem acmder aca vr
ddhir bhavati,
prvapadasya v bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata /
uci - aaucam, aucam /
vara - anaivaryam, naivaryam /
ketraja - akaitrajyam, kaitrajayam /
kuala - akaualam, kaualam /
nipua - anaipuam, naipuam /
atra kecid hu iya prvapadasya vr
ddhir aprptaiva vibh vidhyate /
na naprvt tatpurut ity uttaro bhvapratyaya pratiidhyate /
tatra ucydibhya eva pratyaye kr
te pacnnasamse sati vr
ddhiranagasypi vacant
bhavati iti /
tadapare na mr
yante /
bhvavacandanyopi hi taddhito vr
ddhinimittamapatydiu artheu nasamsd eva vidyate /
bahuvrhe ca nasamst bhvavacano 'pi asti, tatra agdhikropamardana na yujyate iti /
aketrajnvarau tatpuruau eva brhmadiu pahyete, tata tbhy bhve ya bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1741/2024
2/12/13
_____START JKv_7,3.31:
yathtatha yathpura ity etayo naa uttarayo paryyea acamder aca vr
ddhir bhavati
taddhite iti, iti, kiti ca parata /
yathtathyam, aythtathyam /
yathpuryam aythpuryam /
ayathtatha aythpura iti brhmadiu nasamsau etau draavyau /
stre yathtathyathpuraabdau tu yath 'sdr
ye (*2,1.7) iti avyaybhvasamsau /
tath napusakraya hrasvatva kr
tam /
bhsye tu yathdarita ayathtathbhva iti tath supsupeti samso lakyate //
____________________________________________________________________
[#839]
hanas to 'ci-alo || PS_7,3.32 ||
_____START JKv_7,3.32:
taddhiteu iti nivr
ttam, tatsambaddha kiti ity api /
iti iti vartate /
hana takrodeo bhavati iti, iti pratyaye parata cialau varjayitv /
ghtayati /
ghtaka /
sdhught /
ghtaghtam /
ghto vartate /
acialo iti kim ? aghni /
jaghna /
dhto kryam ucyamna dhto pratyaye vijyate /
iha na bhavati, vrtraghnam itarat iti //
____________________________________________________________________
to yuk ci-kr
t o || PS_7,3.33 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1742/2024
2/12/13
_____START JKv_7,3.33:
krntasya agasya cii kr
ti iti yuggamo bhavati /
adyi /
adhyi /
kr
ti - dya /
dyaka /
dhya /
dhyaka /
cikr
to iti kim ? dadau /
dadhau /
caui, blki, bhvditvt i /
j devat asya ja //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.34:
udttopadeasya mntasya ancame (*7,3.34) /
udtopadeasya mntasya agasya camivarjitasya cii kr
ti ca iti yad ukta tan na bhavati /
ki ca uktam ? ata upadhy (*7,2.116) iti vr
ddhi /
aami /
atami /
adami /
kr
ti khalv api - amaka /
tamaka /
damaka /
ama /
tama /
dama /
udttopadeasya iti kim ? ymaka /
rmaka /
katham udyamoparamau ? aa udyame, yama uparame iti niptand anugantavyau /
upadeagrahaam kim ? am, dam, tam ity atra yath syt, iha m bht, ymaka, rmaka iti /
mntasya iti kim ? craka /
phaka /
ancame iti kim ? cmaka /
ancamikamivamnm iti vaktavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1743/2024
2/12/13
cma /
kma /
vma /
ma iti caurdikasya ici vr
ddhau saty bhavati /
tatra hi mittva na asti na anye mito 'hetau iti /
sryavirm bhmi ity evam dika prayogamanyyyam eva manyante /
cikr
to ity eva, ama /
tatma //
____________________________________________________________________
jani-vadhyo ca || PS_7,3.35 ||
_____START JKv_7,3.35:
jani vadhi ity etayo cii kr
ti ca iti yad ukta tan na bhavati /
ajani /
janaka /
prajana /
avadhi /
vadhaka /
vadha /
vadhi prakr
tyantara vyajannto 'sti, tasya aya pratiedho vidhyate /
bhakakacenna vidyeta vadhako 'pi na vidyate iti hi prayogo dr
yate /
vadhdeasya adantatvd eva vr
ddher abhva /
cikr
to ity eva, jajna garbha mahimnamindram //
____________________________________________________________________
[#840]
arti-hv-vl-r-kny-kmyy-t pug au || PS_7,3.36 ||
_____START JKv_7,3.36:
sarva nivr
ttam, agasya iti vartate /
arti hr vl r kny kmy ity etem agnm krntn ca puggamo bhavati au parata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1744/2024
2/12/13
arti - arpayati /
hr - hrepayati /
vl - vlepayati /
r - repayati /
kny - knopayati /
kmy - kmpyati /
krntnm - dpayati /
dhpayati /
arti iti r
gatiprpaayo, r
gatau iti dvayor api dhtvor grahaam /
r ity api r gatireaayo, r ravae iti /
puka prvntakaraam addapat ity atra upadhhrasvo yath syt iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1745/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.38:
v ity etasya vidhnane 'rthe vartamnasya juggamo bhavati au parata /
pakea+upavjayati /
vidhnane iti kim ? vpayati ken /
kimartha stram, vaja gatau yantasya siddhatvt ? vte puk m bht ity evam artham /
pai ovai oae ity etasya etad rpm //
____________________________________________________________________
[#841]
l-lor nug-lukv anyatarasy snehaviptane || PS_7,3.39 ||
_____START JKv_7,3.39:
l l ity etayor agayo anyatarasy nuk luk iy etv gamau bhavato au parata
snehaviptane 'rthe /
ghr
ta vilnayati, ghr
ta vilyayati /
villayati, vilpayati /
l iti kra praliyate, tata krntasya+eva nuk bhavati, na tu kr
ttvasya vibh lyate
(*6,1.51) iti /
snehaviptane iti kim ? jatu vilpayati /
jabhirlpayate /
l iti llorgrahaam /
l iti lte, kr
ttvasya ca lyate //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1746/2024
2/12/13
_____START JKv_7,3.40:
bh ity etasya hetubhaye 'rthe uggamo bhavati au parata /
muo bhayate /
jailo bhayate /
atra api bh iti krapralea kr
ttvasya pugnivr
ttyartha /
muo bhpayate ity eva hi tatra bhavati /
hetubhaye iti kim ? kucikay ena bhyayati /
na atra hetu prayojako bhayakraam, ki tarhi, kucik //
____________________________________________________________________
sphyo va || PS_7,3.41 ||
_____START JKv_7,3.41:
sphy ity etasya agasya vakrdeo bhavati au parata /
sphvayati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.42:
ade agasya agatau arthe vartamnasya takrdeo bhavati au parata /
pupi tayati /
agatau iti kim ? g dayati goplaka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.43:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1747/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.44:
pratyayastht kakrt prvasya akrasya ikrdeo bhavati pi parata, sa ced p supa paro
na bhavati /
jailik /
muik /
krik /
hrik /
etikcaranti /
pratyayagrahaa kim ? aknoti iti ak /
sthagrahaam vispatrtham /
[#842]
kakramtra pratyayo na asti iti smarthyt pratyayasthasya grahaam akyate vijtum /
kt iti kim ? maan /
rama /
prvasya iti kim ? parasya m bht, pauk /
mr
duk /
ata iti kim ? gok /
nauk /
taparakaraa kim ? rk /
dhk /
pi iti kim ? kraka /
dhraka /
atha pi ity anena kim ? viiyate ? kakra /
yady evam, krik ity atra api na prpnoti, akrea vyavahitatvt ? ekdee kr
te na asti
vyavadhnam /
ekdea prvavidhau sthnivadbhavati iti vyavadhnam eva ? vacand vyavadhnamdr
a
yat sthnivadbhvakr
tam ekena varena tadryate /
rathakaydiu tu rutikr
tam anekena varena vyavadhnam iti itva na bhavati /
asupa iti kim ? bahava parivrjak asy mathurym bahuparivrjak mathur /
subantd aya bahuparivrjakaabdt para p iti pratiedho bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1748/2024
2/12/13
prasajyapratiedhacyam, na paryudsa /
paryudse hi sati samudyd asubantt parata p iti itvam atra syd eva /
avidyamna sup yasmin so 'yam asup iti ? evam api nyate /
tath hi sati bahucarmik ity atra api na syt /
mmakanarakayor upasakhyna kartavyam apratyayasthatvt /
mama iya mmik narik /
ai mamakdea /
kevalammaka iti niyamt sajchandaso kro na asty atra, tena apratyayntd api p
bhavati, narn kyati iti narik /
to 'nupasarge ka (*3,2.3) iti ka pratyaya /
pratyayaniedhe tyaktyapo ca+upasakhynam /
udcmta sthne yakprvy (*7,3.43) iti vikalpo m bht iti /
dkityik /
ihatyik //
____________________________________________________________________
na y-sayo || PS_7,3.45 ||
_____START JKv_7,3.45:
y s ity etayo ikrdeo na bhavati /
yak /
sak /
y s iti nirdeo 'tantram, yattador upalakaametat /
iha api pratiedha iyate, yak yakmadhmahe tak pacmahe iti /
ysayorittvapratiedhe tyakana upasakhynam /
upatyak /
adhityak /
pvakdn chandasy upasakhynam /
hirayavar ucaya pvak /
ysu alomak /
chandasi iti kim ? pvik /
ii ca+upasakhynam /
jvatt jvak /
nandatt nandak /
bhavatt bhavak /
[#843]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1749/2024
2/12/13
uttarapadalope ca+upasakhynam /
devadattik, devak /
yajadattik, yajak /
kipakdn ca+upasakhynam /
kipak /
dhruvak /
trak jyotiy upasakhynam /
trak /
jyotii iti kim ? trik ds /
varak tntava upasakhynam /
varak prvaraabheda /
tntave iti kim ? vaik bhgur laukyate /
vartak akunau prcm upasakhynam /
vartak akuni /
prcm anyatra udc tu vartik /
akunau iti kim ? vartik bhgur laukyatasya /
aak pitr
daivatye /
aak /
pitr
daivatye iti kim ? aik khr /
v sutakputrakvr
ndrakm upasakhynam /
sutik, sutak /
putrik, putrak /
vr
ndrik, vr
ndrak //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.46:
udcm cry matena yakraprvy kakraprvy ca ta sthne yo 'kra, tasyta
sthne ikardeo bhavati /
udc grahaa vikalprtham /
ibhyik, ibhyak /
katriyik, katriyak /
kakraprvy - caakik, caakak /
mikik, mikak /
ta iti kim ? skye bhav skyik /
sthnagrahaam anuvde 'pi sthnasambandhapratipattyartham /
ta ity anena hy ata iti sthn viiyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1750/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.47:
em ta sthne yo 'kras tasya itva na bhavati udcmcary matena /
bhastr - bhastrak, bhastrik /
abhastrak, abhastrik /
e - eak, eik /
aj - ajak, ajik /
anajak, anajik /
j - jak jik /
ajak, ajik /
dv - dvake, dvike /
sv - svak, svik /
asvak, asvik /
edve naprve na prayojayata /
ki kraam ? tatra hi sati yadi skackbhy nasamsa, athpi kr
te nasamse
pacdakac, ubhayathpi samsd ya vibhaktir utpadyate tasy saty tyadtyatve sati p
bhavitavyam, so 'ntarvartiny vibhakty subantt para iti itvasya prptir eva na asti /
tena aneak, advake ity eva nitya bhavitavyam /
svaabdastu jtidhankhyy naprvo 'pi prayojayati /
bhastr ity ayam abhitapuska, tasya abhitapuskc ca (*7,3.48) ity eva siddhe yad iha
grahaa tadupasarjanrtham /
avidyamn bhastr yasy abhastr /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1751/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
abhitapuskc ca || PS_7,3.48 ||
_____START JKv_7,3.48:
abhitapuskd vihitasya ta sthne yo 'kra tasya udcm cry matena ikrdeo na
bhavati /
khavak, khavik /
akhavak, akhavik /
paramakhavak, paramakhavik /
bahuvrhau yad kapi hrasva kriyate tad bhavitavyam anena vidhin /
atra api abhitapuskd vihitasya ata sthne bhavatyakra iti /
yad tu avidyamn khav asy akhav, alp akhav akhavik iti tad na bhavati /
tath atikrnt khavm atikhav, alp atikhava atikhavik //
____________________________________________________________________
d-crym || PS_7,3.49 ||
_____START JKv_7,3.49:
abhitapuskt ta sthne yo 'kra tasya crym krdeo bhavati /
khavk /
akhavk /
paramakhavk //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1752/2024
2/12/13
[#845]
hasya+ika || PS_7,3.50 ||
_____START JKv_7,3.50:
agasya nimitta ya ha, ka ca agasya nimittam, pratyaya, tasya pratyayahasya ika ity
ayam deo bhavati /
prg vahate hak (*4,4.1) - kika /
lkika /
lava ha (*4,4.52) lvaika /
hagdiu yadi varamtra pratyaya, uccrartho 'kra, tad iha api akra uccrartha,
varnamtra tu sthnitvena+updyate /
saghtagrahae tu pratyaye 'tra api saghtagrahaam eva /
tatra kaeha kaha ity evam dnm udnm udayo bahulam (*3,3.1)iti na bhavati /
mathita payam asya mthitika ity atra tu yasya+iti ca (*6,4.148) iti lope kr
te is-us-uk-tntt ka
(*7,3.51) iti sthnivadbhvdikasya kdea prpnoti, sanniptalakao vidhir animitta
tadvightasya iti na bhavati /
yasyeti ca iti lopasya sthnivadbhvdv /
prvasmdapi hi vidhau sthnivadbhva //
____________________________________________________________________
is-us-uk-tntt ka || PS_7,3.51 ||
_____START JKv_7,3.51:
is us ity evam antnm ugantn tntn cgnm uttarasya hasya ka ity ayam deo
bhavati /
is - srpika /
us - dhnuka /
yjuka /
uk - naidakaruka /
barajambuka /
mtr
kam /
paitr
kam /
tntt - audavitka /
kr
tka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1753/2024
2/12/13
ykr
tka /
isuso pratipadoktayor grahad iha na bhavati, i carati iika /
u carati auika /
doa upasakhynam /
dorbhy tarati dauka //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.52:
cakrajakrayo kavargdeo bhavati ghiti yati ca pratyaye parata /
ghiti - pka /
tyga /
rga /
yati - pkyam /
vkyam /
rekyam //
____________________________________________________________________
nyakv-dn ca || PS_7,3.53 ||
_____START JKv_7,3.53:
nyaku ity evam dn kavargdeo bhavati /
nyaku - nvace iti upratyaya /
madgu - mimasjibhya u iti masje upratyaya /
bhr
gu - prathimadibhrasj samprasraa salopa ca iti upratyaya /
drepka, phalepka - dre pacyate svayam eva, phale pacyate svayam eva /
pacdyac /
niptand vr
ddhi /
tatpurue ir
ti bahulam (*6,3.14) iti saptamy aluk /
kaepka ity api hi kecit pahanti /
drepk, phalepk it bantamapre 'dhyate /
ukrntvapare drepku phalepku iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1754/2024
2/12/13
[#846]
tem upratyaya niptand eva /
takram vakram iti pacater vacate ca sphyitacivaci ity din strea rak /
vyatiaga - vyatiajati iti pacdyac /
anuaga /
avasarga /
upasarga /
vapka, msapka, kapotapka, ulkapka iti karmopadda pratyaya /
sajy anyatra arha, avadha, nidha /
nyagrodha, vrud ity atra nyakprvasya ruhe pacdyaci, viprvasya kvipi dhakro vidhyate /
nyagrohayati nyagrodha /
virohayati iti vrut //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.54:
hante hakrasya kavargdeo bhavati iti iti pratyaye parata nakre ca /
ghtayati /
ghtaka /
sbhught /
ghtaghtam /
ghto vartate /
nakre - ghnanti /
ghnantu /
aghnan /
ha iti kim ? alo 'ntyasya m bht /
hante iti kim ? prahra /
prahraka /
itpratyayo hanter vieaam, nakro hakrasya, nakre 'nantarasya hantihakrasya iti /
taccnantarya rutikr
ta sanniptakr
tam ryate /
sthnivadbhvastrakr
ta tu yadannantarya tadavightakam, vacanasmarthyt /
yady api sarvair eva innairhantihakro viiyate tathpi yena nvyavadhna tena vyavahite
'pi vacanaprmyt iti iti dhtvavayavena vyavahite 'pi sati bhavati /
iha tu na bhavati, hananam icchati hananyati, hananyater vul hananyaka iti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1755/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
abhysc ca || PS_7,3.55 ||
_____START JKv_7,3.55:
abhysd uttarasya hantihakrasya kavargdeo bhavati /
jighsati /
jaghanyate /
aha jaghana /
abhysanimitte pratyaye hanter agasya yo 'bhysa tasmd eva+etat kutvam /
iha na bhavati, hananyitum icchati jihananyiati //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
san-lior je || PS_7,3.57 ||
_____START JKv_7,3.57:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1756/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#847]
vibh ce || PS_7,3.58 ||
_____START JKv_7,3.58:
cinote agasya sanlior abhysd uttarasya vibh kavargdeo bhavati /
cicati cikati /
cikya, cicya /
sanlio ity eva, cecyate //
____________________________________________________________________
na kv-de || PS_7,3.59 ||
_____START JKv_7,3.59:
kavargde dhto cajo kavargdeo na bhavati /
kjo vartate /
kharja /
garja /
kjyam bhavat /
kharjyam, garjyam bhavat //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1757/2024
2/12/13
aji-vrajyo ca || PS_7,3.60 ||
_____START JKv_7,3.60:
aji vraji ity etayo ca kavargdeo na bhavati /
samja /
udja /
vraji - parivrja /
parivrjyam /
ajes tu ajer vy-agha-apo (*2,4.56) iti vbhvasya vidhnt yati na asti udharaam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.61:
bhuja nyubaj ity etau abdau niptyete pau upatpe ca /
bhujyate anena iti bhuja pi /
hala ca (*3,3.121) iti gha /
tatra kutvbhvo gubhva ca niptyate /
ubja rjave /
nyubjit erate 'sminn iti nyubja upatpa, roga /
tathaiva ghai kutvbhvo niptyate /
pyupatpayo iti kim ? bhoga /
samudga //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.62:
prayja anuyja ity etau niptyete yajge /
paca prayj paca anuyj /
tvamagne prayjn pact tva purastt /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1758/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
vacer gatau || PS_7,3.63 ||
_____START JKv_7,3.63:
vace agasya gatau vartamnasya kavargdeo na bhavati /
vacya vacanti vaija /
gatau iti kim ? vaka kham /
kuilam ity artha //
____________________________________________________________________
[#848]
oka uca ke || PS_7,3.64 ||
_____START JKv_7,3.64:
ucer dhto ke pratyaye oka iti niptyate /
kim punar atra niptyate ? kutva gua ca /
nyoka akunata /
nyoko gr
ham /
kartari igupadhalakaa ka pratyaya /
adhikaradau tu krakntare ghaarthe kavidhnam iti /
kim artha punar aya ghayeva na vyutpadyate ? svarrtham antodtto 'yam iyate, ghai sati
dyudtta syt /
divaukasa, jalaukasa ity evam dv apy asuni pratyaye udayo bahulam (*3,3.1) iti kutva
draavyam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1759/2024
2/12/13
ya vayake || PS_7,3.65 ||
_____START JKv_7,3.65:
ye parata vayake 'rthe kavargo na bhavati /
avayapcyam /
avayavcyam /
avayarecyam /
vayake iti kim ? pkyam /
vkyam /
rekyam //
____________________________________________________________________
yaja-yca-ruca-pravaca-rca ca || PS_7,3.66 ||
_____START JKv_7,3.66:
yaja yca ruca pravaca r
ca ity ete ye parata kavargdeo na bhavati /
yaja - yjyam /
yca - ycyam /
ruca rocyam /
pravaca - pravcyam /
r
ca - arcyam /
r
dupadhd api r
cer ata eva niptant yat bhavati /
pravacagrahaa abdasajrtham /
pravcyo nma phavieopalakito grantho 'sti /
apare punar hu, upasargaprvasya niyamrtham, praprvasya+eva vacer aabdasajy
kutvapratiedho yath syt, anyopasargaprvasya m bht iti /
avivkyamaha iti pahanti /
etat tu viea eva+iyate, daartrasya yad daamamaha /
anyatra avivcyam eva bhavati /
yati pratiedhe tyajer upasakhynam /
tyjyam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1760/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.68:
prayojya niyojya ity etau abdau akyrthe niptyete /
akya prayoktum prayojya /
akyo niyoktum niyojya /
akyrthe iti kim ? prayogya /
niyogya //
____________________________________________________________________
[#849]
bhojya bhakye || PS_7,3.69 ||
_____START JKv_7,3.69:
bhojyam niptyate bhakye 'bhidheye /
bhojya odana /
bhojy yavg /
iha bhakyam abhyavahryamtram /
bhakye iti kim ? bhogya kambala //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1761/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.70:
ghusajakn lei parato v lopo bhavati /
dadhadratnni due /
somo dadad gandharvya /
na ca bhavati /
yadagniragnaye dadt /
game sati lope 'pi dadt iti siddha bhavati /
tatra vvacana vispartham, e hi kasyacidak syt, dadt ity eva nitye prpte lopa
rabhya mo bdhate eva etad rpam iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.71:
okrntasya agasya yani parato lopo bhavati /
o - niyati /
cho - avachyati /
dyo - avadyati /
so - avasyati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.72:
kasy ajdau pratyaye lopo bhavati /
adhuktm /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1762/2024
2/12/13
adhukthm /
adhuki /
aci iti kim ? adhukat /
adhukatm /
kakravata updna kim ? iha m bht, utsau /
uts /
vatsau /
vats //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.73:
duha diha liha guha ity etem agnm tmanepade dantydau parata kasya v lug bhavati /
adugdha, adhukata /
adhugdh, adhukath /
adugdhvam, adhukadhvam /
aduhvahi, adhukvahi /
diha - adigdha, adhikata /
liha - alha, alikata /
guha - nyagha, nyaghukata /
duhdnm iti kim ? vyatyapukata /
tmanepade iti kim ? adhukat /
dantye iti kim ? adhukmahi /
lopa iti vartamne luggrahaa sarvdertham /
tac ca bahyartham /
anyatra tu antyasya+eva lope kr
te jhalo jhali (*8,2.26) iti sakralopena sidhyati /
sthnivadbhvo 'pi akralopasya na asti, prvatra asiddhe na sthnivat iti /
dantyoho 'pi vakro dantya iti gr
hyate /
yadi sa na gr
hyeta tata taugrahaam eva atra kr
ta syt //
____________________________________________________________________
[#850]
amm an drgha yani || PS_7,3.74 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1763/2024
2/12/13
_____START JKv_7,3.74:
amdnm an drgho bhavati yani parata /
am - myati /
tam - tmyati /
dam - dmyati /
bhram - bhrmyati /
kam - kmyati /
klam - klmyati /
mad - mdyati /
anm iti kim ? asyati /
yani iti kim ? bhramati /
v bhra iti yano vikalpa /
babhrma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.75:
thivu klami cam ity ete drgho bhavati iti parata /
thvati /
klamu - klmati /
cam - cmati /
klamigrahaam abartham /
camer prvasya grahaam /
iha m bht, vamati /
vicamati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.76:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1764/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.77:
iu gami yama ity ete iti parata chakrdeo bhavati /
icchati /
gacchati /
yacchati /
ier udito grahaam /
iha m bht, iyati, iti iti /
ye tu iimudita na adhyate te iha ca stre aci iti anuvartayanti /
tac ca pradhnam ajgrahaam iti ity anena vieyate iti varayanti /
tath ca sati taddividhirna bhavati /
yasmin vidhis taddvalgrahae ity etad api vieena+eva isyate, tena ia ity atra chatva
na bhavati /
na hy ayam ajeva it iti //
____________________________________________________________________
p-ghr-dhm-sh-mn-d-dr
y-arti-sarti-ada-sad piba-jighra-dhama-tithamana-yaccha-paya-rccha-dhau-ya-sd || PS_7,3.78 ||
_____START JKv_7,3.78:
pa ghr dhm sth mn d dr
i arti sarti ada sada ity ete piba jighra dhama titha mana
yaccha paya r
ccha dhau ya sda ity ete de bhavanti iti parata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1765/2024
2/12/13
p - pibati /
ghr - jighrati /
dhm - dhamati /
sth - tithati /
man - manati /
d - yacchati /
dr
i - payati /
arti - r
cchati /
sarti - dhvati /
ada - yate /
sada - sdati /
pibater laghpadhagua prpnoti, sa agavr
tte punar vr
ttvavidhirnihitasya iti na bhavati /
atha v akrnto 'yam dea dyudtto niptyate /
[#851]
sartervegity gatau dhvdeam icchanti /
anyatra sarati, anusarati ity eva bhavati //
____________________________________________________________________
j-janor j || PS_7,3.79 ||
_____START JKv_7,3.79:
ja jana ity etayo jdeo bhavati iti parata /
jnti /
jyate /
janer daivdikasya grahaam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.80:
p ity evam dn hrasvo bhavati iti parata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1766/2024
2/12/13
ti /
yem gant pvdaya te jnti ity atra hrasva prpnoti, jjanor j (*7,3.79) iti
drghakaraasmarthyn na bhavati /
janer api hi jdee sati ato drgho yai (*7,3.101) iti drghatvena jyate iti sidhyati //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.82:
mider agasya iko guo bhavati iti pratyaye parata /
medyati, medyata, medyanti /
iti ity eva, midyate //
____________________________________________________________________
jusi ca || PS_7,3.83 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1767/2024
2/12/13
_____START JKv_7,3.83:
jusi ca pratyaye parata igantasya agasya guo bhavati /
ajuhavu /
abibhayu /
abibharu /
atha cinuyu, sunuyu ity atra kasmn na bhavati ? atra hi dve ittve, srvadhtukrayam,
ysuraya ca /
tatra na aprpte srvadhtukrayaittvanimitte pratiedhe jusi gua rabhyama tam eva
bdhate /
ysurayaittvanimitta tu na bdhate, tatra hi prpte ca aprpte ca rabhyate iti //
____________________________________________________________________
[#852]
srvadhtuka-rdhadhtukayo || PS_7,3.84 ||
_____START JKv_7,3.84:
srvadhtuke rdhadhtuke ca pratyaye parata igantasya agasya guo bhavati /
tarati /
nayati /
bhavati /
rdhadhtuke - kart /
cet /
stot /
srvadhtukrdhadhtukayo iti kim ? agnitvam /
agnikmyati /
yadi hi pratyaye sai iti v ucyeta, iha api syt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.85:
jgu ity etasya agasya guo bhavati avicialitsu parata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1768/2024
2/12/13
jgarayati /
jgaraka /
sdhujgar /
jgarajgaram /
jgaro vartate /
jgarita /
jgaritavn /
vr
ddhiviaye pratiedhaviaye ca yath syt iti jgarter aya gua rabhyate /
tasmin kr
te y ata upadhy (*7,2.116) vr
ddhi prpnoti s na bhavati /
yadi hi syt anarthaka eva gua syt, cialo ca pratiedhavacanam anarthakam /
avicialitsu iti kim ? jr
r
str
rjgr
bhya kvin jgr
vi /
ci - ajgri /
al - jajgra /
it - jgr
ta /
jgr
tha /
vi iti kecid ikram uccrartha varayanti, kvasv api vakrdau guo na bhavati /
jajgr
vn /
ajgaru, aha jajgara ity atra pratiedha prpnoti ? na, apratiedht /
avicialitsu iti paryudso 'yam, athav jgra iti praptirasvnantaryd vicialitsu
pratiidhyate /
y tu jusi ca (*7,3.83), srvadhtukrdhadhtukayo (*7,3.84) iti ca prpti , s na pratiidhyate //
____________________________________________________________________
puganta-laghpadhasya ca || PS_7,3.86 ||
_____START JKv_7,3.86:
pugantasya agasya laghpadhasya ca srvadhtukrdhadhtukayor guo bhavati /
pugantasya vlepayati /
hrepayati /
knopayati /
laghpadhasya - bhedanam /
chedanam /
bhett /
chett /
pratyayder agvayavasya ca halornantarye sati lag hpadhaguo na vyvartyate iti jpitam
etat knusano kitkaraena, trasigr
dhidhr
ikipe knu (*3,2.140), halantc ca (*1,2.10) iti /
sayoge gurusajy guo bhettur na sidhyati /
vidhyapeka lagho ca asau katha kuir na duyati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1769/2024
2/12/13
[#853]
upadh ca atra ig eva gr
hyate, tato bhinatti iti guo na bhavati /
apare puki anta puganta, laghv upadh laghpadh, pugantaca laghpadh ca
pugantalaghypadham iti strrtha varayanti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.87:
abhyastasajakasya agasya laghpadhasya ajdau piti srvadhtuke guo na bhavati /
nenijni /
vevijni /
parivevii /
anenijam /
avevijam /
paryaveviam /
abhyastasya iti kim ? vedni /
aci iti kim ? nenekti /
pidgrahaam uttarrtham /
srvadhtuke iti kim ? nineja /
labhpadhasya ity eva, juhavni /
ajuhavam /
bahula chandasti vaktavyam /
jujoat iti yath syt /
paspate /
ckati /
vvati /
yaluki chndasamupadhhrasvatva draavyam /
paspate ity atra abhysahrasvatva ca /
prakr
tyantar v spaikaivanm etni rpi //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1770/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
bh-suvos tii || PS_7,3.88 ||
_____START JKv_7,3.88:
bh s ity etayo tii srvadhtuke guo na bhavati /
abht /
abh /
abhvam /
suvai, suvvahai, suvmahai /
ster lugvikaranasya+ida grahaam /
suvatisyayor vikaraena tio vyavadhnam /
vikaraasyaiva ittvd gubhva siddha /
tii iti kim ? bhavati /
srvadhtuke ity eva, vyatibhavia /
atha bobhavti iti yaluki guapratiedha kasmn na bhavati ? jpakt, yad aya bobhtu iti
gubhvrthe niptana karoti //
____________________________________________________________________
uto vr
d dhir luki hali || PS_7,3.89 ||
_____START JKv_7,3.89:
srvadhtuke piti iti vartate /
ukrntasya agasya vr
ddhir bhavati luki sati haldau piti srvadhtuke /
yauti /
yaui /
yaumi /
nauti /
naui /
naumi /
stauti /
staui /
staumi /
uta iti kim ? eti /
ei /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1771/2024
2/12/13
emi /
luki iti kim ? sunoti /
sunoi /
sunomi /
hali iti kim ? yavni /
ravi /
piti ity eva, yuta /
ruta /
api stuyd rjnam ity atra hi icca pinna bhavati iti pittvapratiedhd vr
ddher abhva /
na abhyastasya ity etad iha anuvartate, yoyoti, roroti ity evam dyartham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.90:
roter vibh vr
ddhir bhavati haldau piti srvadhtuke /
prorauti, proroti /
proraui, proroi /
prauraumi, proromi /
hali ity eva, proravni //
____________________________________________________________________
[#854]
guo 'pr
k to || PS_7,3.91 ||
_____START JKv_7,3.91:
roter dhto apr
kte hali piti srvadhtuke guo bhavati /
prorot /
proro /
hali iti vartamne yadapr
ktagrahaa kriyate, tena+eva jpyate bhavaty e paribh yasmin
vidhis taddvalgrahae iti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1772/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
tr
aha im || PS_7,3.92 ||
_____START JKv_7,3.92:
tr
aha ity etasygasya imgamo bhavati hali piti srvadhtuke /
tr
ehi /
tr
eki /
tr
ehmi /
atr
e /
varraye 'pi atra pratyayalakaam iyate /
hali iti kim ? tr
ahni /
piti ity eva, tr
ha /
tr
aha iti gatanako gr
hyate, nami kr
te imgamo yath syt iti //
____________________________________________________________________
bruva || PS_7,3.93 ||
_____START JKv_7,3.93:
vr ity etasmd uttarasya halde pita srvadhtukasya gamo bhavati /
bravti /
bravi /
bravmi /
abravt /
hali ity eva, bravi /
piti ity eva, brta //
____________________________________________________________________
yao v || PS_7,3.94 ||
_____START JKv_7,3.94:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1773/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.95:
tu iti sautro 'ya dhtu, ru abde, u stutau, amu upaame, ama gatydiu ity etebhya
parasya srvadhtukasya halder v gamo bhavati /
uttauti, uttavti /
uparauti, uparavti /
upastauti, upastavti /
myadhvam, amdhvam /
abhyamati, abhyamti /
amyamo bahula chandasi (*2,4.73) iti vikaraaluki sati haldisrvadhtukam anantara
sambhavati /
pial turustuamyama srvadhtuksucchandasi iti pahanti /
tatra sarvem eva chandasi viaye vidhir aya bhavati /
srvadhtuke iti anuvartamne puna srvadhtukagrahaam apidartham, stuvta, amdhvam
ity atra api yath syt iti //
____________________________________________________________________
[#855]
asti-sico 'pr
k te || PS_7,3.96 ||
_____START JKv_7,3.96:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1774/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.97:
astisicor apr
ktasya srvadhtukasya agamo bhavati bahula chandasi viaye /
pa eva+ida salila sarvam /
sd iti sthne kriypadam /
aharvva tarhy snna rtri /
sica khalvapi - gobhirak /
pratyacamats /
abhairm putraka iti ca bhavati, chndasatvt /
myoge 'pi agamo bhavati, aka, ats iti, sica iabhva ca //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.98:
ruddibhya parasya srvadhtukasya halde apr
ktasya gamo bhavati /
arodt /
arod /
asvapt /
asvap /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1775/2024
2/12/13
avast /
avas /
prt /
pr /
ajakt /
ajak /
pacabhya iti kim ? ajgarbhavn /
apr
ktasya ity eva, roditi //
____________________________________________________________________
a grgyaglavayo || PS_7,3.99 ||
_____START JKv_7,3.99:
ruddibhya pacabhya parasya apr
ktasya srvadhtukasya agamo bhavati
grgyaglavayor matena /
arodat /
aroda /
asvapat /
asvapa /
avasat /
avasa /
prat /
pra /
ajakat /
ajaka /
grgyaglavayorgrahaa pjrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.100:
ada bhakae, asmd uttarasya apr
ktasya srvadhtukasya agamo bhavati sarvem
cry matena /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1776/2024
2/12/13
dat /
da /
apr
ktasya ity eva, atti /
atsi //
____________________________________________________________________
[#856]
ato drgho yai || PS_7,3.101 ||
_____START JKv_7,3.101:
akrntasya agasya drgho bhavati yadau srvadhtuke parata /
pacmi, pacva, pacma /
pakymi, pakyva, pakyma /
ata iti kim ? cinuva /
cinuma /
yai iti kim ? pacata /
pacatha /
srvadhtuka ity eva, agan /
keava /
kecid atra tii ity anuvartayanti, te bhavavn iti kvasau srvadhtukadrgho na bhavati //
____________________________________________________________________
supi ca || PS_7,3.102 ||
_____START JKv_7,3.102:
ato drgho yai (*7,3.101) ity anuvartate /
supi ca yadau parato 'krntasya agasya drgho bhavati /
vr
kya /
plakya /
vr
kbhym /
plakbhym /
ata ity eva, agnibhym /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1777/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.103:
bahuvacane jhaldau supi parato 'krntasya agasya ekrdeo bhavati /
vkr
kebhya /
plakebhya /
vr
keu /
plakeu /
bahuvacane iti kim ? vr
kbhym /
plakbhym /
jhali iti kim ? vr
km /
supi ity eva, yajadhvam /
pacadhvam //
____________________________________________________________________
osi ca || PS_7,3.104 ||
_____START JKv_7,3.104:
osi parato 'krntasya agasya ekrdeo bhavati /
vr
kayo svam /
plakayo svam /
vr
kayor nirdhehi /
plakayor nidhehi //
____________________________________________________________________
i cpa || PS_7,3.105 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1778/2024
2/12/13
_____START JKv_7,3.105:
iti prvcryanirdeena tr
tyaikavacana gr
hyate /
tasminn i parata, cakrd osi ca, vantgasya ekrdeo bhavati /
khavay /
mlay /
khavayo mlayo /
bahurjay /
kragandhyay /
bahurjayo /
kragandhyayo /
pa iti pito grahaa kim ? kllap brahmaena /
kllapo brahmaakulayo /
ybgrahae 'drghagrahaam iti vacant iha na bhavati, atikhavena brhmaakulena //
____________________________________________________________________
sambuddhau ca || PS_7,3.106 ||
_____START JKv_7,3.106:
pa iti vartate /
sambuddhau ca parata bantasya agasya etva bhavati /
he khave /
he bahurje /
he kragandhye //
____________________________________________________________________
[#857]
ambrthanadyor hrasva || PS_7,3.107 ||
_____START JKv_7,3.107:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1779/2024
2/12/13
mtr
mtajdeo vaktavya sambuddhau, putrya putram abhidhtum /
kdr
ya ? arhate /
mtr vyapadeam arhati lghanyatvd ya putras tadartham /
he grgmta /
nadyr
ta ca (*5,4.153) iti samsntpavdo mtajdea /
citkaraam antodttrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.108:
sambuddhau iti vartate /
hrasvntasya agasya guo bhavati sambuddhau parata /
he agne /
he vyo /
he pao /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1780/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
jasi ca || PS_7,3.109 ||
_____START JKv_7,3.109:
jasi parato hrasvntasya agasya guo bhavati /
agnaya /
vyava /
paava /
dhenava /
buddhaya /
jasdiu chandasi vvacana pr au cayupadhy hrasva ity etasmt /
ita prakarat prabhr
ti chandasi v iti vaktavyam /
ki prayojanam ? ambe, darvi, atakratva, pave nr
bhya, kikidvy /
ambe, amba /
pr darvi, pr darv /
adh atakratva, atakratava /
pave nr
bhya, paave /
kikidvy, kikidvin //
____________________________________________________________________
[#858]
r
t o i-sarvanmasthnayo || PS_7,3.110 ||
_____START JKv_7,3.110:
gua iti vartate /
r
krntasya agasya au parata sarvanmasthne ca guo bhavati /
au - mtari /
pitari /
bhrtari /
kartari /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1781/2024
2/12/13
sarvanmasthne - kartrau /
kartra /
mtarau /
pitarau /
bhrtarau /
taparakaraa mukhasukhrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.111:
ghyantasygasya iti pratyaye parato guo bhavati /
agnaye /
vyave /
agnergacchati /
vyorgacchati /
agne svam /
vyo svam /
ghe iti kim ? sakhye /
patye /
iti iti kim ? agnibhym /
supi ityeva, pav /
kuruta //
____________________________________________________________________
nady || PS_7,3.112 ||
_____START JKv_7,3.112:
nadyantd agd uttarasya ita pratyayasya gamo bhavati /
kumryai /
brhamabandhvai /
kumry /
brahmabandhv //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1782/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
y pa || PS_7,3.113 ||
_____START JKv_7,3.113:
bant dagd uttarasya ita pratyayasya ygamo bhavati /
khavyai /
bahurjyai /
kragandhvyyai /
khavy /
kragandhyy /
bahurjy /
atikhavya ity atra akr
te drghe ybgrahae adrgha iti vacand ygamo na bhavati, kr
te tu
lkaikatvt //
____________________________________________________________________
1783/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
vibh dvity-tr
t ybhym || PS_7,3.115 ||
_____START JKv_7,3.115:
dvity tr
tiy ity etbhym uttarasya ita pratyayasya vibh sy gamo bhavati,
dvitytr
tiyyo ca hrasvo bhavati /
dvityasyai, dvitiyyai /
tr
tyasyai, tr
tyyai //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,3.116:
nadyantt bantt n ity etasmc ca+uttarasya e m deo bhavati /
kumrym /
gaurym /
brahmabandhvm /
dhbandhvm /
pa - khavym /
bahurjym /
kragandhyym /
n - rjanym /
sennym //
____________________________________________________________________
[#859]
id-udbhym || PS_7,3.117 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1784/2024
2/12/13
_____START JKv_7,3.117:
ikrokrbhy nadsajakbhym uttarasya e m deo bhavati /
kr
tym /
dhenvm //
____________________________________________________________________
aut || PS_7,3.118 ||
_____START JKv_7,3.118:
idudbhym uttarasya e aukrdeo bhavati /
yan na nadisaja na api ghisajam ikrntam , tadiha+udharaam /
sakhyau /
patyau //
____________________________________________________________________
ac ca ghe || PS_7,3.119 ||
_____START JKv_7,3.119:
aut iti vartate /
ghisajakd uttarasya e aukrdeo bhavati, tasya ca ghe akrdeo bhavati /
agnau /
vyau kr
tau /
dhenau /
paau /
at iti taparakaraa striy po nivrttyartham /
audacca ghe iti yem ekam eva+ida stram, te pradhnaiam idudbhym auttva
varayanti, anvcayaita ghe akram iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1785/2024
2/12/13
o n 'striym || PS_7,3.120 ||
_____START JKv_7,3.120:
ghe uttarasya a na abhvo bhavati astriym /
agnin /
vyun /
paun /
pusi iti noktam, amun brhmaakulena /
astriym iti kim ? kr
ty /
dhenv //
iti kiky vr
ttau saptamdhyyasya tr
tya pda //
______________________________________________________//
____________________________________________________________________
[#860]
au cay upadhy hrasva || PS_7,4.1 ||
_____START JKv_7,4.1:
agasya iti vartate /
capare au yadagam, tasya upadhy hrasvo bhavati /
ackarat /
ajharat /
allavat /
appavat /
atra dvirvacanopadhhrasvatvayo prptayo paratvd upadhhrasvatvam, tatra kr
te
dvirvacanam /
iha tu m bhavnaiat iti nityatvd dvityasya dvirvacana prpnoti, tath sati hrasvabhvino
'gasya akrasya upadhtva vihitam iti hrasvo na syt ? naia doa /
oe r
dit - karaa jpaka nityam api dvirvacanam upadhhrasvatvena bdhyate iti /
au iti kim ? cayupadhy hrasva ity ucyamne allavat ity atra vacanasmarthyt antaragm
api vr
ddhim dea ca bdhitv hrasva syt /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1786/2024
2/12/13
na aglopi-sv-r
d itm || PS_7,4.2 ||
_____START JKv_7,4.2:
aglopinm agn se r
dit ca au cai upadhy hrasvo na bhavati /
aglopin tvat - mlmkhyat amamlat /
mtaramkhyat amamtarat /
rjnam atikrntavn atyararjat /
lomnyanumr
avn anvalulomat /
ageva yatra kevalo lupyate tatra sthnivadbhvd api siddham, halacor dee tu na sidhyati iti
tadartham etad vacanam /
se - aasat /
r
ditm - bdhr
- abavdhat /
ycr
- ayaycat /
haukr
- auhaukat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.3:
bhrja bhsa bha dpa jva mla pa ity etem agn au cai upadhy hrasvo bhavati
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1787/2024
2/12/13
anyatarasym /
bhrja - abibhrajat, ababhrjat /
bhsa - abbhasat, ababhsat /
bha - abbhaat, ababhat /
dpa - addipat, adidpat /
jva - ajjivat, ajijvat /
mla - ammilat, amimlat /
pa - appiat, apipat /
bhrjabhsor r
ditkaraam apinyam /
[#861]
kydn ceti vaktavyam /
kaa - ackaat, acakat /
vaa - avvaat, avavat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.4:
pibate agasya au cai upadhy lopo bhavati, abhysasya krdeo bhavati /
appyat, appyatm, appyan /
upadhlope kr
te o puya vacana jpaka au sthnivadbhvasya iti sthnivadbhvd
dvirvacanam //
____________________________________________________________________
tihater it || PS_7,4.5 ||
_____START JKv_7,4.5:
tihater agasya au cai upadhy ikrdeo bhavati /
atihipat, atihipatm, atihipan //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1788/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
jighrater v || PS_7,4.6 ||
_____START JKv_7,4.6:
jighrate agasya nau cai upadhy ikrdeo v bhavati /
ajighripat, ajighripatm, ajighripan /
ajighrapat, ajighrapatm, ajighrapan //
____________________________________________________________________
ur r
t || PS_7,4.7 ||
_____START JKv_7,4.7:
au cai upadhy r
varasya sthne v r
krdeo bhavati /
irarrm apavda /
ir - acikrtat, ackr
tat /
ar - avavartat, avvr
tat /
r - amamrjat, ammr
jat /
vacanasmarthyd antarag api irarro bdhyante /
taprakaraa drghe 'pi sthnini hrasva eva yath syt, ackr
tat iti /
na ca aya bhvyamna, kintu dentaranivr
ttyartha svarpam eva+etad abhyanujyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.8:
chandasi viaye au cai upadhy r
varasya sthne r
kardeo bhavati nityam /
avvr
dhat puroena /
avvr
dhatm /
avvr
dhan //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1789/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#862]
dayater digi lii || PS_7,4.9 ||
_____START JKv_7,4.9:
dayater agasya lii parato digi ity ayam deo bhavati /
avdigye, avadigyte, avadigyire /
dayate iti do grahaa na tu daya dne ity asya /
tasya hi liti m vihita /
digydeena dvirvacanasya bdhanam iyate //
____________________________________________________________________
r
t a ca sayogder gua || PS_7,4.10 ||
_____START JKv_7,4.10:
r
krntasya agasya sayogde guo bhavati lii parata /
svr
- sasvaratu /
sasvaru /
dhvr
- dadhvaratu /
dadhvaru /
smr
- sasmaratu /
sasmaru /
r
ta iti kim ? cikiyatu /
cikiyu /
sayogde iti kim ? cakratu /
cakr
u /
pratiedhaviaye 'pi guo yath syt ity ayam rambha /
vr
ddhiviaye tu prvavipratiedhena vr
ddhir eva+iyate /
sasvra /
sasmra /
lii ity eva, smr
ta /
smr
tavn /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1790/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
r
c chaty-r
- r
t m || PS_7,4.11 ||
_____START JKv_7,4.11:
r
cchater agasya, r
ity etasya, r
krntn ca lii parato guo na bhavati /
r
ccha - narccha, narcchatu, narcchu /
r
- ratu, ru /
r
krntnm - nicakaratu, nicakaru /
nijagaratu, nijagaru /
r
ccher alaghpadhatvd aprpto guo vidhyate, r
t tu pratiiddha /
vr
ddhiviaye tu prvavipratiedhena vr
ddhir eva+iyate /
nicakra /
nijagra //
____________________________________________________________________
r
- dr
- pr hrasvo v || PS_7,4.12 ||
_____START JKv_7,4.12:
r
dr
pr
- viaratu, viaru /
viaaratu, viaaru /
dr
- vidadratu, vidadru /
vidadaratu, vidadaru /
pr
- nipapratu, nipapru /
nipaparatu, nipaparu /
hrasvavacanam itvotvanivr
ttyartham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1791/2024
2/12/13
prmarthe
vartamnn viaratu, viaru, vidadratu, vidadru, nipapratu, nipapru ity etni rpi
sdhayanti /
tath ca sati kvasau viar
vn ity etad rpa na syt //
____________________________________________________________________
[#863]
ke 'a || PS_7,4.13 ||
_____START JKv_7,4.13:
ke pratyaye parato 'o hrasvo bhavati /
jak kumrik /
kiorik /
aa iti kim ? gok /
nauk /
rk, dhk ity atra udayo bahulam (*3,3.1) iti hrasvo na bhavati /
na kapi (*7,4.14) iti pratiedhasmarthyt kano 'pi snubandhakasya grahaam iha bhavati //
____________________________________________________________________
na kapi || PS_7,4.14 ||
_____START JKv_7,4.14:
kapi pratyaye parato 'o hrasvo na bhavati /
bahukumrka /
bahuvadhka /
bahulakmka /
gostriyor upasarjanasya (*1,2.48) ity ayam api hrasva kapi na bhavati /
samsrthe hi uttarapade kapi kr
te, pact kabantena saha samsena bhavitavyam iti
strpratyayntasamsaprtipadika na bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1792/2024
2/12/13
_____START JKv_7,4.15:
bantasygasya kapi hrasva na bhavaty antarasym /
bahukhavka, bahukhavaka /
bahumla ka bahumlaka //
____________________________________________________________________
r
- dr
o 'i gua || PS_7,4.16 ||
_____START JKv_7,4.16:
r
varntn dr
e ca ai parato guo bhavati /
akalguhako 'karat /
aha tebhyo 'kara nama /
asarat /
rat /
jar /
dr
e - adarat, adaratm, adaran //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.17:
asyater agasya thuggamo bhavati ai parata /
sthat, sthatm, sthan //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1793/2024
2/12/13
vayater a || PS_7,4.18 ||
_____START JKv_7,4.18:
vayate agasya akrdeo bhavati ai parata /
avat, avatm, avan //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.19:
pater agasya pumgamo bhavati ai parata /
apaptat, apaptatm, apaptan //
____________________________________________________________________
[#864]
vaca um || PS_7,4.20 ||
_____START JKv_7,4.20:
vace agasya ai parata umgamo bhavati /
avocat, avocatm, avocan //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.21:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1794/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.22:
yakrdau kiti pratyaye parata a agasya aya ity ayam deo bhavati /
yyate /
ayyate /
praayya /
upaayya /
yi iti kim ? iye /
kiti iti kim ? eyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.23:
upasargd uttarasya uhater agasya hrasvo bhavati yakrdau kiti pratyaye parata /
samuhyate /
samuhya gata /
abhyuhyate /
abhyuhya gata /
upasargt iti kim ? hyate /
hate iti kim ? samhyate /
yi ity eva, samhitam /
kiti ity eva, samhyo 'yam artha /
aa ity eva, hyate ohyate /
samohyate //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1795/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.24:
eter agasya upasargd uttarasya lii yakrdau kiti parato hrasvo bhavati /
udiyt /
samiyt /
anviyt /
ii lii akr
tsrvadhtukayo iti drghatve kr
te hrasvo 'nena bhavati /
upasargt ity eva, yt /
aa ity eva, yt eyat /
sameyt //
____________________________________________________________________
akr
t -srvadhtukayor drgha || PS_7,4.25 ||
_____START JKv_7,4.25:
akr
dyakre asrvadhtukayakre ca kiti parato 'jantasya agasya drgho bhavati /
bhr
yate /
sukhyate /
dukhyate /
cyate /
cecyate /
styate /
toyate /
cyt /
styt /
akr
t iti kim ? prakr
tya /
prahr
tya /
paratvt drghatvena tuko bdha syt /
asrvadhtuke iti kim ? cinuyt /
sunuyt /
kiti ity eva, uruy /
dhr
uy //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1796/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
cvau ca || PS_7,4.26 ||
_____START JKv_7,4.26:
cvipratyaye parato 'jantasya agasya drgho bhavati /
uckaroti /
ucbhavati /
ucsyt /
pakaroti /
pabhavati /
pasyt //
____________________________________________________________________
[#865]
r r
t a || PS_7,4.27 ||
_____START JKv_7,4.27:
r
krntasya agasya akr
dyakre asrvadhtuke yakre cvau ca parato r ity ayam deo
bhavati /
mtryati /
mtryate /
pitryati /
pitryate /
cekryate /
mtrbhta /
kiti ity etan nivr
ttam, tena+iha api bhavati, piturgata pitryam /
r
ta iti taparakaraa kim ? cekryate /
nijegilyate //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1797/2024
2/12/13
ri ayagliku || PS_7,4.28 ||
_____START JKv_7,4.28:
r
krntasya agasya ayak ity etayo lii ca yakrdau asrvadhtuke parato ra ity ayam
deo bhavati /
a - driyate /
dhriyate /
yak - kriyate /
hriyate /
li - kriyt /
hriyt /
rivacana drghanivr
ttyartham /
asrvadhtuke ity eva, bibhr
yt /
yi ity eva, kr
a /
hr
a //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.29:
r
ta yaki ligi iti vartate /
a ity asambhavt nivr
ttam /
guo bhavati arte sayogdnm r
krntn yaki parato ligi ca yakrdau asrvadhtuke /
aryate /
aryt /
smaryate /
smaryt /
iha saskriyate, saskriyt iti suo bahiragalakaasya asiddhatvt abhaktatvt v
sayogditvam agasya na asti iti guo na pravartate /
yi ity eva, svr
a /
dhvr
a /
asrvadhtuke ity eva, iyr
yt //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1798/2024
2/12/13
yai ca || PS_7,4.30 ||
_____START JKv_7,4.30:
yagi ca parata arte sayogde ca r
ta guo bhavati /
arryate /
ssvaryate /
ddhvaryate /
ssmaryate /
arte ayartyarotnm upasakhynam iti ya /
na ndr sayogdaya (*6,1.3) iti dvirvacanapratiedh yakrasya neyate /
hanterhisy yai ghnbhvo vaktavya /
jeghnyate /
hisym iti kim ? jaghanyate //
____________________________________________________________________
ghr-dhmo || PS_7,4.31 ||
_____START JKv_7,4.31:
ghr dhm ity etayo yai parata krdeo bhavati /
jeghryate /
dedhmyate //
____________________________________________________________________
[#866]
asya cvau || PS_7,4.32 ||
_____START JKv_7,4.32:
iti vartate /
acarntasya agasya cvau parata krdeo bhavati /
uklbhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1799/2024
2/12/13
uklsyt /
khavkaroti /
khavsyt //
____________________________________________________________________
kyaci ca || PS_7,4.33 ||
_____START JKv_7,4.33:
asya iti vartate /
kyaci parata avarntasya agasya krdeo bhavati /
putryati /
ghayati /
khavyati /
mlyati /
akr
tsrvadhtukayor drgha (*7,4.24) ity asya apavda /
pr
thagyogakaraam uttarrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.34:
aanya udanya dhanya ity etni niptyante bubhuk pips gardha ity eteu artheu /
aanya ity aanaabdasya tva kyaci niptyate /
aanyati iti bhavati bubhuk cet /
aanyati ity eva anyatra /
udanya iti vadakaabdasya udanndeo niptyate /
udanyati iti bhavati pips cet /
udakyati ity eva anyatra /
dhanya iti dhanaabdasya tva niptyate /
dhanyati iti bhavati gardha cet /
dhanyati ity eva anyatra //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1800/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.35:
chandasi viaye putravarjitasya avarntasya agasya kyaci yad ukta tan na bhavati /
ki coktam ? drghatvam tva ca /
mitrayu /
sasvedayu /
dev jigti sumnayu /
aputrasya iti kim ? putryanta sudnava /
aputrdnm iti vaktavyam /
janyanto 'nvagrava //
____________________________________________________________________
durasyur-draviasyur-vr
ayati riayati || PS_7,4.36 ||
_____START JKv_7,4.36:
durasyu draviasyu vr
ayati riayati ity etni chandasi niptyante /
duaabdasya kyaci durasbhvo niptyate /
aviyon durasyu /
duyati iti prpte /
draviaabdasya draviasbhvo niptyate /
draviasyurvipanyay /
draviyati iti prpte /
vr
aabdasya vr
abhvo niptyate /
vr
ayati /
vr
yati iti prpte /
riaabdasya riabhvo niptyate /
riayati /
riyati iti prpte //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1801/2024
2/12/13
[#867]
ava-aghasya t || PS_7,4.37 ||
_____START JKv_7,4.37:
ava agha ity etayo kyaci parata chandasi viaye krdeo bhavati /
avyanto maghavan /
m tv vr
k aghyavo vidan /
etad eva tvavacana jpaka na cchandasy aputrasya (*7,4.35) iti drgharatiedho bhavati iti
//
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.38:
deva sumna ity etayo kyaci parata krdeo bhavati khake yajui /
devyate yajamnya /
sumnyanato havmahe /
yajui iti kim ? dev jigti sumnayu /
khake iti kim ? sumnayuridamasdamasi //
____________________________________________________________________
kavy-adhavara-pr
t anasya-rci lopa || PS_7,4.39 ||
_____START JKv_7,4.39:
kavi adhvara pr
tan ity etem agn kyaci parato lopo bhavati r
ci viaye /
kavyanta sumanasa /
adhvara - adhvaryanta /
pr
tan - pr
tanyanta tihanti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1802/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.40:
dyati syti m sth ity etem agnm ikrdeo bhavati takrdau kiti pratyaye parata /
dyati - tirdita /
nirditavn /
syati - avasita /
avasitavn /
m - mita /
mitavn /
sth - sthita /
sthitavn /
ti iti kim ? avadya /
kiti iti kim ? avadt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.41:
ch ity etayo anyatarasym ikrdeo bhavati takrdau kiti /
niitam, nitam /
niitavn, nitavn /
ch - avacchitam, avacchtam /
avacchitavn, avacchtavn /
yaterittva vrate nityam iti vaktavyam /
aito brahmaa /
saitavrata ity artha /
vyavasthitavibhavijnt siddham /
devatrto galo grha iti yoge ca sadvidhi /
mithaste na vibhyante gavka saitavrata //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1803/2024
2/12/13
[#868]
dadhter hi || PS_7,4.42 ||
_____START JKv_7,4.42:
dadhter agasya hi ity ayam deo bhavati takrdau kiti pratyaye parata /
hita /
hitavn /
hitv //
____________________________________________________________________
jahte ca ktvi || PS_7,4.43 ||
_____START JKv_7,4.43:
jahter agasya hi ity ayam deo bhavati ktvpratyaye parata /
hitv rjya vana gata /
hitv gacchati /
jahter nidet jihter na bhavati /
htv //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.44:
jahter agasya vibh hi ity ayam deo bhavati chandasi viaye ktvpratyaye parata /
hitv arra ytavyam /
htv //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1804/2024
2/12/13
sudhita-vasudhita-nemadhita-dhiva-dhiya ca || PS_7,4.45 ||
_____START JKv_7,4.45:
sudhita vasudhita nemadhita dhiva dhiya ity etni chandasi viaye niptyante /
tatra sudhita vasudhita nemadhita iti suvasunemaprvasya dadhte ktapratyaya ittvam igamo
v pratyayasya niptyate /
garbha mt sudhitam /
suhitam iti prpte /
vasudhitam agnau juhoti /
vasuhitam iti prpte /
nemadhit bdhante /
nemahit iti prpte /
dhiva iti lomadhyamaikavacane dadhte ittvam igamo v pratyayasya dvirvacanbhva
ca niptyate /
dhiva stomam /
dhatsva iti prpte /
dhiiya iti rlii tmanepadottamaikavacane dadhte ittvam, igamo v pratyayasya
niptyate /
dhiya /
dhsya iti prpte //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.46:
d ity etasya ghusajakasya dad ity ayam deo bhavati takrdau kiti pratyaya parata /
datta /
dattavn /
datti /
da iti kim ? dhta /
dhtavn /
dhea etad rpam /
gho iti kim ? dp lavane - dta barhi /
daip odhane - avadtam mukham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1805/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.47:
ajantd upasargduttarasya d ity etasya ghusajakasya ta ity ayam deo bhavati takrdau
kiti /
prattam /
avattam /
nttam /
parttam /
aca iti kim ? nirdattam /
durdattam /
upasargt iti kim ? dadhi dattam /
madhu dattam /
gho ity eva, avadtam mukham /
upasargt iti paccamnirded der ala prpnoti ? tatra samdhimhu /
aca ity etad dvirvartayitavyam, tatra eka paccamyanta upasargavieartham, aparam
api ahyanta sthninirdeartham ity krasya sthne takro bhavati /
dvitakro v sayogo 'yam diyate, so 'nekltvt sarvasya bhaviyati /
apo bhi (*7,4.48) ity atra pacamyantam aca ity anuvartate /
tena pakramtrasya bhavisyati /
dyater ittvd acasta ity etad bhavati vipratiedhena /
avattam /
pratta juhoti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1806/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
sa sy rdhadhtuke || PS_7,4.49 ||
_____START JKv_7,4.49:
sakrntasya agasya sakrdau rdhadhtuke parata takrdeo bhavati /
vatsyati /
avatsyat /
vivatsati /
jighatsati /
sa iti kim ? vakyati /
si iti kim ? ghsa /
vsa /
rdhadhtuke iti kim ? sse /
vasse //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1807/2024
2/12/13
[#870]
ts-astyor lopa || PS_7,4.50 ||
_____START JKv_7,4.50:
tse aste ca sakrasya sakrdau pratyaye parata lopo bhavati /
tse - kartsi /
kartse /
aste - tvam asi /
vyatise /
aste akrsakrayo luptayo se iti pratyayamtram etat padam, tena st paddyo (*8,3.111)
iti atva na bhavati //
____________________________________________________________________
ri ca || PS_7,4.51 ||
_____START JKv_7,4.51:
rephdau ca pratyaye parata tsastyo sakrsya lopo bhavati /
kartrau /
kartra /
adhyetrau /
adhyetra //
____________________________________________________________________
ha eti || PS_7,4.52 ||
_____START JKv_7,4.52:
tsastyo sakrasya hakrdao bhavati eti parata /
karthe /
aste - vyatihe //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1808/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.53:
yakrdau ivardau ca parato ddhvevyo lopo bhavati /
yakrdau - ddhya gata /
vevya gata ddhyate /
vevyate /
ivardau - ddhit /
vevit /
lii - ddhta /
vevta /
yvarayo iti kim ? ddhyanam /
vevyanam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.54:
sani pratyaye sakrdau parata m m ghu rabha labha aka pata pada ity etem agnm
aca sthne is ity ayam deo bhavati /
m iti mntiminotyo dvayor api grahaam iyate /
mitsati /
pramitsati /
m iti gmdgrahaeu aviea /
mitsate /
apamitsate /
ghu - ditsati /
dhitsati /
rabha - ripsate /
labha - lipsate /
aka - ikati /
pat - pitsati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1809/2024
2/12/13
pada - prapitsate /
sani iti kim ? dsyati /
si ity eva, pipatiati /
tanipatidaridrm upasakhynam iti pate igamavikalpa /
sani rdho hisym aca is vaktavya /
pratiritsati /
hisym iti kim ? rirtsati //
____________________________________________________________________
[#871]
p-japy-r
d hm t || PS_7,4.55 ||
_____START JKv_7,4.55:
p japi r
dha ity etem agnm aca krdeo bhavati sani sakrdau parata /
p psati /
japi - jpsati /
r
d - rtsati /
jape dvvacau, tatra e prvavipratiedhena lopa, itarasya tu tvam /
sani ity eva, prpsyati /
si ity eva, jijapayiati /
ardidhiati /
sanvantardha iti jape r
dhe ca io vikaopa //
____________________________________________________________________
dambha ic-ca || PS_7,4.56 ||
_____START JKv_7,4.56:
dambhe aca ikrdeo bhavati, cakrt t ca sani sakrdau parata /
dhipsati, dhpsati /
si ity eva, didambhiati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1810/2024
2/12/13
_____START JKv_7,4.57:
muco 'karmakasya guo v bhavati sani sakrdau parata /
halantc ca (*1,2.10) iti kittvapratiedho vikalpyate /
mokate vatsa svayam eva, mumukate vatsa svayam eva /
akarmakasya iti kim ? mumukati vatsa devadatta /
karmakartari mucirakarmako bhavati, karmavieasya avivakitdv //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.58:
yad etat prakrnta sani mm ity di muco 'karmakasya iti yvat, atra abhysalopo bhavati /
tathaiva udhr
tam /
abhysasya ity etac ca achikr
ta veditavyam adhyyaparisampte /
ita uttara yad vakyma abhysasya ity eva tad veditavyam /
vakyati, hrasva (*7,4.59) - uhaukiate /
tutraukiate /
sani mmdhurabhalabhaakapatapadmaca is, abhysalopa ca, ity evam siddhe yad
atragrahanam iha akriyate, tad viayvadhrartham, atraiva abhysalopo bhavati,
sanvadbhvaviaye na bhavati /
ammapat /
addapat /
sanvallaghuni capare 'naglope (*7,4.93) iti sanvadbhvt prpnoti /
sarvasya abhysasya aya lopa iyate, tadartham eva kecit atragrahaa varayanti /
nnarthake 'lo 'ntyavidhi ity apare sarvasya kurvanti //
____________________________________________________________________
hrasva || PS_7,4.59 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1811/2024
2/12/13
_____START JKv_7,4.59:
hrasvo bhavati abhysasya /
duhaukiate /
tutraukiate /
uhauke /
tutrauke /
auhaukat /
atutraukat /
abhysasya anaci /
abhysasya yad ucyate anaci tad bhavati iti vaktavyam /
carcara /
calcala /
patpata /
vadvada /
haldi eo na bhavati //
____________________________________________________________________
[#872]
haldi ea || PS_7,4.60 ||
_____START JKv_7,4.60:
abhysasya haldi iyate, andir lupyate /
jaglau /
mamlau /
papca /
papha /
a, atu, u /
dieanimitto 'yam ander lopo vidhyate, tatra abhysajte rayat kvacid api vartamno
haldi anade sarvatra nivr
tti karoti /
apare tu bruvate, eaabdo 'ya nivr
tty viiam avasthnam ha /
tadavasthnam uktito yady api pradhnam, avidheyatvt tu tadapradhnam /
nivr
ttir eva tu vidheyatvt pradhnam /
tatra ayam artho 'sya jyate, abhysasya ander halo nivr
tti bhavati iti /
s kim iti der avidhey satm anivr
ttim apekiyate iti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1812/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.61:
abhysasya arprv khaya iyante, anye halo lupyante /
cucyotiati /
tihsati /
pispandiate /
arprv iti kim ? papca /
khaya iti kim ? sasnau /
kharprv khaya iti vaktavyam /
ucicchiati ity atra ucche antaragatvt tuki kr
te dvirvacanam, tatra haldi ee sati abhyse
takra ryeta //
____________________________________________________________________
ku-ho cu || PS_7,4.62 ||
_____START JKv_7,4.62:
abhysasya kavargahakrayo cavargdeo bhavati /
cakra /
cakhna /
jagma /
jaghna /
hakrasya - jahra /
jihrati /
jahau //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1813/2024
2/12/13
_____START JKv_7,4.63:
kavate abhysasya yai parata cu na bhavati /
kokyate ura /
kokyate svara /
kavate iti vikaraanirdea kaute kuvate ca nivr
ttyartha /
tayo cutvam eva bhavati /
cokyate /
yai iti kim ? cukuve //
____________________________________________________________________
kr
echandasi || PS_7,4.64 ||
_____START JKv_7,4.64:
kr
e chandasi viaye yai parata abhysasya cu na bhavati /
karikr
yate yajakuapa /
chandasi iti kim ? carkr
yate kr
vala //
____________________________________________________________________
[#873]
ddharti-dardharti-dardhari-bobhtu-tetikte 'lary-panphaat-sasaniyadatkarikrat-kanikradat-bharibhrad-davidhvato-davidyutat-taritrata-sarsr
p ata-varvr
janmarmr
jya-ganganti iti ca || PS_7,4.65 ||
_____START JKv_7,4.65:
ddharti dardharti dardhari bobhtu tetikate alari panphaat sasaniyadat karikrat
kanikradat bharibhrat davidhvata davidyutat taritrata sarisr
patam varvr
jat marmr
jya ganganti
ity etni adaa chandasi viaye niptyante /
ddharti dardharti dardhari iti dhrayate, dhr
o v lau yaluki v abhysasya drghatva
ilopa ca /
ddharti /
eva dardharti /
lau ruk abhysasya niptyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1814/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1815/2024
2/12/13
urat || PS_7,4.66 ||
_____START JKv_7,4.66:
r
varntasya abhysasya akrdeo bhavati /
vavr
te /
vavr
dhe /
ar
dhe /
narnarti, narinarti, narnarti ity evam dau abhysavikreu apavdo na+utsargn vidhn bdhate
iti u adatve kr
te rugdaya gam kriyante //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.67:
dyuti svpi ity etayo abhysasya samprasraa bhavati /
vididyute /
vyadidyutat /
vididyotiate /
vididyutiate /
videdyutyate /
svpe - suvpayiati /
svpi yanto gr
hyate, tasya abhysanimittena pratyayena nantarye sati samprasranam
iyate /
iha na bhavati, svpayater vul svpaka, tasmt kyaci svpakyati, svpakyate, san sivpakyiti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.68:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1816/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#875]
drgha ia kiti || PS_7,4.69 ||
_____START JKv_7,4.69:
io 'gasya yo 'bhysa tasya drgho bhavati kiti lii parata /
yatu, yu /
io ya (*6,4.81) iti yadee kr
te sthnivadbhvd dvirvacanam /
kiti iti kim ? iyya /
iyayitha //
____________________________________________________________________
ata de || PS_7,4.70 ||
_____START JKv_7,4.70:
abhysasya de akrasya drgho bhavati lii parata /
ato gue pararpatvasya apavda /
a, atu, u /
de iti kim ? papca /
papha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1817/2024
2/12/13
_____START JKv_7,4.71:
tasmd ato 'bhysd drghbhtd uttarasya dvihalo 'gasya nugamo bhavati /
naga, nagatu, nagu /
anaja, najatu, naju /
dvihala iti kim ? a, atu, u /
r
kraikadeo repho halgrahaena gr
hyate, tena+iha api dvihalo 'gasya nugamo bhavati,
nr
dhatu, nr
dhu //
____________________________________________________________________
anote ca || PS_7,4.72 ||
_____START JKv_7,4.72:
anote ca drghbhtd abhysd uttarasya nugamo bhavati /
vynae, vynate, vynaire /
anote iti vikaraanirdea anter m bht iti /
a, atu, u //
____________________________________________________________________
bhavater a || PS_7,4.73 ||
_____START JKv_7,4.73:
bhavater abhysasya akrdeo bhavati lii parata /
babhva, babhvatu, babhvu /
bhavate iti kr
tavikarananirded iha na bhavati, anubabhve kambalo devadattena /
lii ity eva, bubhati /
bobhyate //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1818/2024
2/12/13
_____START JKv_7,4.74:
sasva iti niptyate /
ster lii parasmaipada vuggama abhysasya ca atva niptyate /
sasva sthvira vipacitm /
suuve iti bhym //
____________________________________________________________________
[#876]
ij tray gua lau || PS_7,4.75 ||
_____START JKv_7,4.75:
nijdn tray abhysasya guo bhavati lau sati /
ijir - nenekti /
vijir - vevekti /
vilr
- vevei /
trigrahaam uttarrtham, e hi vr
tkaraam samptyartha pahyate eva iti /
lau iti kim ? nineja //
____________________________________________________________________
bhr
mit || PS_7,4.76 ||
_____START JKv_7,4.76:
bhr
dn traym abhysasya ikrdeo bhavati alau sati /
bhr
- bibharti /
m - mimte /
oh - jihte /
traym ity eva, jahti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1819/2024
2/12/13
arti-pipartyo ca || PS_7,4.77 ||
_____START JKv_7,4.77:
arti piparti ity etayo abhysasya ikrdeo bhavati lau /
iyarti bhmam /
piparti somam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.78:
chandasi viaye abhysasya lau bahulam ikrdeo bhavati /
pur vivai /
vaer etad rpam /
tath vace - janim vivakti /
sace - vatsa na mt siakti /
jagharti somam /
na ca bhavati /
dadti ity eva bryt /
jajanadindram /
mt yadvra dadhanaddhanih //
____________________________________________________________________
sanyata || PS_7,4.79 ||
_____START JKv_7,4.79:
sani parato 'krntbhysasya ikrdeo bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1820/2024
2/12/13
pipakati /
yiyakati /
tihsati /
pipsati /
sani iti kim ? papca /
ata iti kim ? lulati /
taparakaraa kim ? ppaciate //
____________________________________________________________________
o pu-ya-jy-apare || PS_7,4.80 ||
_____START JKv_7,4.80:
sani iti vartate, it iti ca /
uvarntbhysasya pavarge yai jakre ca avarapare parata ikrdeo bhavati sani
pratyaye parata /
pavarge apare - pipaviate /
pipvayiati /
bibhvayiati /
yayapare - yiyaviati /
yiyvayiati /
rirvayiati /
lilvayiati /
[#877]
jyapare - ju iti sautro 'ya dhtu /
jijvayiati /
etad eva puyajyapare iti vacana jpakam, advirvacananimitte 'pi au sthnivad bhavati iti /
o iti kim ? ppacyate san - ppaciate /
puyaji iti kim ? avatutvayiati /
juhvayiati /
apare /
iti kim ? bubhati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1821/2024
2/12/13
stravati-r
oti-dravati-pravati-plavati-cyavatn v || PS_7,4.81 ||
_____START JKv_7,4.81:
sravati r
oti dravati pravati plavati cyavati ity etem abhysasya o avarnapare yai v
ikrdeo bhavati sani parata /
sisrvayiati, susrvayiati /
r
oti - irvayiati, urvayiati /
dravati - didrvayiati, dudrvayiati /
pravati - piprvayiati, puprvayiati /
plavati - piplvayiati, puplvayiati /
cyavati - cicyvayiati, cucyvayiati /
vacanasmarthyd ekena varena yao vyavadhnamryate /
prvastrena tu anantara eva yai bhavitavyam iti aprptabibheyam /
apare ity eva, susrati /
urate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.82:
yai yaluki ca igantasya abhysasya guo bhavati /
cecyate /
lolyate /
yaluki - johavti /
yago v iti ivikalpa /
cokruti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.83:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1822/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
ng vacu-srasu-dhvasu-bhrasu-kasa-pata-pada-skandm || PS_7,4.84 ||
_____START JKv_7,4.84:
vacu srasu dhvasu bhrasu kasa pata pada skanda ity etem abhysasya nggamo
bhavati yai yaluki ca /
vacu - vanvacyate /
vanvacti /
srasu - sansrasyate /
sansrasti /
dhvasu - dandhvasyate /
dandhvasti /
bhrasu - banbhrasyate /
banbhrasti /
kasa - canikasyate /
cankasti /
pata - panpatyate /
panpatti /
pada - panpadyate /
panpadti /
skanda - canskadyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1823/2024
2/12/13
canskandti //
____________________________________________________________________
[#878]
nug ato 'nunsikntasya || PS_7,4.85 ||
_____START JKv_7,4.85:
anunsikntasya agasya yo 'bhysa tasya akrntasya nuggamo bhavati yayaluko
parata /
tantanyate /
tantanti /
jagamyate /
jagamti /
yayamyate /
yayamti /
raramyate /
raramti /
nuk ity etad anusvropalakartha draavyam /
sthnin hi deo lakyate /
tena yayamyate ity evam dau ajhalparatve 'pi anusvro bhavati /
padntavacceti vaktavyam /
v padntasya (*8,4.59) iti parasavarnavikalpo yath syt iti /
ata iti kim ? tetimyate /
taparakaraa tu bhtaprvasya api drghasya nivr
ttyartham, bbhamyate /
anunsikntasya iti kim ? ppacyate //
____________________________________________________________________
japa-jabha-daha-daa-bhaja-pa ca || PS_7,4.86 ||
_____START JKv_7,4.86:
japa jabha daha daa bhaja paa ity etem abhysasya nuggamo bhavati yayaluko
parata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1824/2024
2/12/13
jajapyate jajapti /
jabha - jajabhyate /
jajabhti /
daha - dandahyate /
dandahti /
daa - dandayate /
dandati daa iti dai aya nakraloprtham eva nirdia /
tena yaluky api nakralopo bhavati /
bhaja - bambhajyate /
bambhajti /
paa iti sautro dhtu - pampayate /
pampati //
____________________________________________________________________
cara-phalo ca || PS_7,4.87 ||
_____START JKv_7,4.87:
cara phala ity etayo abhysasya nuggamo bhavati yayaluko parata /
pacryate /
pacrti /
pamphulyate /
pamphulti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.88:
caraphalo abhyst parasya ata ukrdeo bhavati yayaluko parata /
cacryate /
cacrti /
pamphulyate /
pamphulti /
parasya iti kim ? abhysasya m bht /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1825/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#879]
ti ca || PS_7,4.89 ||
_____START JKv_7,4.89:
takrdau pratyaye parata caraphalo akrasya ukrdeo bhavati caraa crti /
brahmaa crti /
praphulti /
praphult sumanasa /
yayaluko, abhysasya iti ca anuvartamnam api vacanasmarthyd iha na
abhisambadhyate //
____________________________________________________________________
rgr
d upadhasya ca || PS_7,4.90 ||
_____START JKv_7,4.90:
r
dupadhasya agasya yo 'bhysa tasya rggamo bhavati yayaluko parata /
varvr
tyate /
varvr
tti /
varvr
dhyate /
varvr
dhti /
narnr
tyate /
narnr
tti /
rgr
tvata iti vaktavyam /
iha api yath syt, varvr
cyate /
varvr
cti /
parpr
cchyate /
parpr
cchti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1826/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_7,4.91:
yaluki r
dupadhasya agasya yo 'bhysas tasya rugrikau gamau bhavata, cakrd rk ca /
narnarti, narinarti, narnarti /
varvarti, varivarti, varvarti /
ukra uccrartha /
marmr
jyamnsa ity upasakhynam /
marmr
jyate /
marmr
jyamnsa //
____________________________________________________________________
r
t a ca || PS_7,4.92 ||
_____START JKv_7,4.92:
r
krntasya agasya yo 'bhysa tasya rugrikau gamau bhavata rk ca yaluki /
carkarti, carikarti, carkarti /
jarharti /
jariharti /
jarharti /
taparakaranam kim ? kirateckarti /
kirati carkartnta pacati ity atra yo nayet /
prptija tamaha manye prrabdhas tena sagraha //
tatreya prpti taparakaranasmarthyd agavieaam r
ta ity etat, tay cprpti kirater
ugdnm iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1827/2024
2/12/13
_____START JKv_7,4.93:
laghuni dhtvakare parato yo 'bhysa tasya capare au parata sanva krya bhavati
anaglope /
sanyata (*7,4.79) ity uktam, capare 'pi tath /
[#880]
ackarat /
appacat /
o puyajyapare (*7,4.80) ity uktam, capare 'pi tath /
appavat /
allavat /
ajjavat /
sravatir
otidravatipravatiplavaticyavatn v (*7,4.81) ity uktam, capare 'pi tath /
asisravat, asusravat /
airavat, auravat /
adidravat, adudravat /
apipravat, apupravat /
apiplavat, apuplavat /
acicyavat, acucyavat /
lughuni iti kim ? atatakat /
ararakat /
jgarayate ajajgarat /
atra kecid gaabdam labhumritya sanbadbhvam icchanti, sarvatraiva laghornantaryam
abhysena na asti iti vyavadhne 'pi vacanaprmyd bhavitavyam, tad asat /
yena na avyavadhna tena vyavahite 'pi vacanaprmyt ity ekena vyavadhnam ryate,
na punar anekena /
yady evam, katham acikaat iti ? cryapravr
ttir jpayati bhavaty eva jtyaknm ittvam iti /
yad aya tad bdhanrtha samratydnm atvam vidadhti /
capare iti kim ? aha papaca /
paragrahaa kim ? cai eva kevale m bht, acakamata /
anaglope iti kim ? acakathat /
dr
adamkhytavn adadr
at /
vditavanta prayojitavn avvadat ity atra yo 'sau au erlopo nsvaglopa ity ryate /
ki kraam ? capare iti ijter nimittatvena kept, tato 'nyasya ako lopa parigr
hyate /
mmdnm atra grahat sanvadbhvena abhysalopo na bhavati ity uktam /
ki ca sanvat iti sanraya kryamatidiyate, na ca lopa sanam eva apekate, ki tarhi,
isbhvdyapi /
tadabhvt ammapat ity dau abhysalopo na bhaviyati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1828/2024
2/12/13
_____START JKv_7,4.94:
drgh bhavati lagho abhysasya laghuni au capare anaglope /
ackarat /
ajharat /
allavat /
appacat /
lagho iti kim ? abibhrajat /
laghuni ity eva, atatakat /
ararakat /
cai ity ava, aha papaca /
pare ity eva, acakamata /
anaglope ity eva, acakathat //
____________________________________________________________________
at smr
- dr
- tvara-pratha-mrada-str
- spam || PS_7,4.95 ||
_____START JKv_7,4.95:
smr
dr
- adadarat /
tvara - atatvarat /
pratha - apaprathat /
mrada - amamradat /
str
- atastarat /
spaa - apaspaat /
sanvadbhvt itva prptam anena bdhyate /
taparakaraasmarthyt ati kr
te drgho lagho (*7,4.94) ity etad api na bhavati, adadarat //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1829/2024
2/12/13
_____START JKv_7,4.96:
vei cei ity etayo abhysasya vibh at ity ayam deo bhavati capare au parata /
avaveat, aviveat /
acaceat, aciceat /
abhysahrasvatve kr
te attva pake bhavati //
____________________________________________________________________
[#881]
ca gaa || PS_7,4.97 ||
_____START JKv_7,4.97:
gae abhysasya krdeo bhavati capare au parata, cakrt at ca /
ajgaat, ajagaat //
iti rvmanaviracity kiky vr
ttau saptamdhyyasya caturtha pda /
______________________________________________________
aamo 'dhyya prathama pda /
____________________________________________________________________
[#882]
sarvasya dve || PS_8,1.1 ||
_____START JKv_8,1.1:
sarvasya iti ca dve iti ca+etad adhikr
ta veditavyam /
ita uttara yad vakyma padasya (*8,1.16) ity ata prk, sarvasya dve bhavata ity eva tad
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1830/2024
2/12/13
veditavyam /
vakyati - nityavpsayo (*8,1.4) iti, tatra sarvasya sthne dve bhavata /
ke dve bhavata ? ye abdata ca arthata ca ubhayathntaratame /
ekasya pacatiabdasya dvau pacatiabdau havata /
pacati pacati /
grmo grmo ramaya /
yad tu dvi prayogo dvirvacanam tad sa eva pacatiabdo dvirvartate, tasya dve vr
tt
bhavata /
sarvasya iti kim ? vispartham /
atha padasya ity eva kasmn na+ucyate ? na+eva akyam, iha hi na syt prapacati prapacati iti
/
iha drogdh, droh iti ghatvahatvayo asiddhatvd akr
tayor eva tayor dvivacana prpnoti,
tatra pacd vikalpe satyanitam api syt drogdh droh, droh drogdh iti /
tasmd vaktavyam etat prvatra asiddhyam advirvacane iti /
sarvasya ity etad eva v kr
ta sarvakryapratipattyartha draavyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.2:
tasya dviruktasya yat para abdarpa tad mreitasaja bhavati /
caura caura 3, vr
ala vr
ala 3, dasyo dasyo 3 ghtayiymi tv, bandhayiymi tv /
mreitaprade - mreita bhartsane (*8,2.95) ity evam daya //
____________________________________________________________________
anudtta ca || PS_8,1.3 ||
_____START JKv_8,1.3:
anudtta ca tad bhavati yad mreitasajam /
bhukte bhukte /
pan pn //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1831/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
nitya-vpsayo || PS_8,1.4 ||
_____START JKv_8,1.4:
nitye crthe vipsy ca yad vartate tasya dve bhavata /
keu nityat ? tiku nityat avyayakr
tsu ca /
kuta etat /
bhkyam iha nityat /
bhkya ca kriydharma /
y kriy kart prdhnyena anuparaman karoti tan nityam /
pacati pacati /
jalpati jalpati /
bhuktv bhuktv vrajati /
bhoja bhoja vrajati /
lunhi lunhi ity evya lunti ktvamulorloa ca dvirvacanpekym eva
paunapunyaprakane akti /
[#883]
ya tu tannirapeka prakayati, puna puna pacati ppacyate iti /
yad tu tatra dvirvacanam tad kriysamabhihre paunapunya draavyam ppacyate
ppacyate iti /
atha keu vps ? supsu vps /
k punar vps ? vyptivieaviay prayoktur icch vps /
k puna s ? nnvcinm adhikaran kriygubhy yugapat prayokturvyptum icch
vps /
nnbhtrthavcin abdn ynyadhikarani vcyni te kriygubhy yugapat
prayoktum icch vps /
grmo grmo ramaya /
janapado janapado ramaya /
purua puruo nidhanam upaiti /
yat tianta nityatay prakarea ca yukta tata kr
tadvirvacant prakarapratyaya iyate
pacati pacatitarm iti /
iha tu hyataramhyataramnaya iti prakarayuktasya vpsyoga iyate //
____________________________________________________________________
1832/2024
2/12/13
_____START JKv_8,1.5:
pari ity etasya varjane 'rthe dve bhavata /
pari pari trigartebhyo vr
o deva /
pari pari sauvrebhya /
pari pari sarvasenebhya /
varjane parihra /
varjane iti kim ? odana pariicati /
parer varjane 'samse veti vaktavyam /
pari pari trigartebhyo vr
o deva, pari trigartebhya /
samse tu tena+eva+uktatvd varjanasya na+eva bhavati, paritrigarta vr
o deva iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.6:
pra sam upa ut ity eta pdaprae dve bhavato dvirvacanena cet pda prvate /
prapryam agnir bharatasya r
ve /
sasamidyuvase vr
an /
upopa me par mr
a ki nodudu harase dtav u /
pdaprae iti kim ? pra deva devy dhiy /
smrthyc chandasy eva+etad vidhnam /
bhym anarthaka syt, prayogbhvt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.7:
upari adhi adhas ity ete dve bhavata smpye vivakite /
smpya pratysatti klakr
t deakr
t ca /
uparyupari dukham /
uparyupari grmam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1833/2024
2/12/13
adhyadhi grmam /
adho 'dho nagaram /
smpye iti kim ? upari candram /
iha kasmn na bhavati, upari iraso ghaa dhrayati ? auttardharyam eva vivakita na
smpyam iti dvirvacana na bhavati //
____________________________________________________________________
[#884]
vkyder mantritasya asy-sammati-kopa-kutsana-bhartsaneu || PS_8,1.8 ||
_____START JKv_8,1.8:
ekrtha padasamho vkyam /
vkyder mantritasya dve bhavata asysammatikopakutsanabhartsaneu yadi tad vkya
bhavati /
tatra paragunmasahanam asy /
pj sammati /
kopa krodha /
nindana kutsanam /
apakraabdairbhayotpdana bhartsanam /
ete ca prayoktr
dharm, nbhidheyadharm /
asyym tvat - mavaka 3 mavaka, abhirpaka 3 abhirpaka, rikta te bhirpyam /
sammtau - mavaka 3 mavaka, abhirpaka 3 abhirpaka, obhana khalvasi /
kope - mavaka 3 mavaka, avintaka 3 avintaka, idn jsyasi jlma /
kutsane - aktike 3 aktike, yaike 3 yaike, rikt te akti /
bhartsane - caura caura 3, vr
ala vr
ala 3, ghtayiyami tv bandhayiymi tvm /
asydiu svaritam mreite 'sy-samati-kopa-kutsaneu (*8,2.103) iti prvapadasya pluta /
bhartsane tu mreita bhartsane (*8,2.95) ity mreitasya+eva pluta /
vkyde iti kim ? antasya madhyamasya ca m bht, obhana khalvasi mavaka /
mantritasya iti kim ? udro devadatta /
asydiu iti kim ? devadatta gmabhyja uklm //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1834/2024
2/12/13
_____START JKv_8,1.9:
ekam ity etac chabdarpa dvirukta bahuvrhivad bhavati /
bahuvrhivattve prayojana sublopapuvadbhvau /
kaikamakara pahati /
ekaikay huty juhoti /
sarvanmasajpratiedhasvarasamsnt samsdhikravihite bahuvrhau vijyante /
tena atideike bahuvrhau na bhavanti /
ekaikasmai /
na bahuvrhau (*1,1.129) iti pratiedho na bhavati, bahuvrhir eva yo bahuvrhi iti vijnt /
nana, susu, nasubhym (*6,2.172) ity antodttatva na bhavati /
r
k r
k, p p, r
k p iti samsnto na bhavati //
____________________________________________________________________
bdhe ca || PS_8,1.10 ||
_____START JKv_8,1.10:
bdhanambdha, p prayoktr
dharma, na abhidheyadharma /
tatra vartamnasya dve bhavata, bahuvrhivaccsya krya bhavati /
gatagata /
naanaa /
patitapatita /
gatagat /
naana /
patitapatit /
priyasya ciragamandin pyamna kacid evam prayukte prayokt //
____________________________________________________________________
[#885]
karmadhrayavad uttareu || PS_8,1.11 ||
_____START JKv_8,1.11:
ita uttareu dvirvacaneu karmadhrayavat krya bhavati ity etad veditavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1835/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.12:
prakro bheda sdr
ya ca /
tad iha sdr
ya prakro gr
hyate /
prakre vartamnasya guavacanasya dve bhavata /
paupau /
mr
dumr
du /
paitapaita /
aparipragua ity artha /
paripraguena nynaguasya+upamne satyeva prayujyate /
jtyaro 'nena dvirvacanena bdhana neyate /
paujtya, mr
dujtya ity api hi bhavati /
tat katham ? vakyamam anyatarasygrahaam ubhayo eo vijyate /
prakre iti kim ? paurdevadatta /
muavacanasya iti kim ? agnir mavaka /
gaurvhka /
yadyapyatra agniabdo goabda ca mukhyrthasambandhdavabhr
tabheda
taikyajydikamarthntare gunavieam eva pratipdayitu pravr
tta, tathpi sarvad
guavacano na bhavati iti na dvirucyate /
nuprvye dve bhavata iti vaktavyam /
mle mle sthl /
agre 'gre skm /
jyeha jyeha praveaya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1836/2024
2/12/13
1837/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#887]
akr
c chre priya-sukhayor anyatarasym || PS_8,1.13 ||
_____START JKv_8,1.13:
priya sukha ity etayo anyatarasy dve bhavata akr
cchre dyotye /
kr
cchra dukham, tadabhva akr
cchram /
priyapriyea dadti /
sukhasukhena dadti /
priyea dadti /
sukhena dadti /
akhidyamno dadti ity artha /
akr
cchre iti kim ? priya putra /
sukho ratha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.14:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1838/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
dvandva rahasya-marydvacana-vyutkramaa-yajaptraprayoga-abhivyaktiu ||
PS_8,1.15 ||
_____START JKv_8,1.15:
dvandvam iti dviabdasya dvirvacanam, prva padasymbhva, attva ca+uttarapadasya
niptyate rahasya marydvacana vyutkramaa yajaptraprayoga abhivyakti ity eteu artheu /
tatra rahasya dvandvaabdavcyam, itare viayabht /
dvandva mantrayate /
marydvacane - maryd sthtyanatikrama /
catura hme paavo dvandva mithunyanti /
mt putrea mithuna gacchati, pautrea, tatputrea api iti marydrtha /
vyutkramae - dvandva vyutkrnt /
vyutkramaa bheda, pr
thagavasthnam /
dvivargasambandhanena pr
thagavasthit dvanvdva vyutkrnt ity ucyante /
yajaptraprayoge - dvandva nyaci yajaptri prayunakti dhra /
abhivyaktau - dvandva nradaparvatau /
dvandva sakaraavsudevau /
dvvapyabhivyaktau shacaryea ity artha /
anyatra api dvandvam ity etad dr
yate, tadartha yogavibhga kartavya, dvandva yuddha
vartate, dvandvni sahate dhra, crthe dvandva (*2,2.29) iti //
____________________________________________________________________
padasya || PS_8,1.16 ||
_____START JKv_8,1.16:
padasya ity ayam adhikra prgapadntdhikrt /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1839/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#888]
padt || PS_8,1.17 ||
_____START JKv_8,1.17:
padt ity ayam adhikra prk kutsane ca supyagotrdau (*8,1.69) ity etasmt /
yad iti rdhvam anukramiyma padt ity eva tad deditavyam /
vakyati - mantritasya ca (*8,1.19) /
mantritasya padt parasya anudttdeo bhavati iti /
pacasi devadatta /
padt iti kim ? devadatta pacasi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.18:
anudttam iti ca, sarvam iti ca, apddau iti ca, apddau iti ca etat trayam adhikr
ta veditavyam
pdaparisampte /
ita uttara yad vakyma anudtta sarvam apddau ity eva tad veditavyam /
vakyati - mantritasya ca (*7,1.19) iti /
pacasi devadatta /
apddau iti kim ? yat te niyna rajasa mr
tyo anavadharyam /
bahuvacanasya vasnasau (*8,1.21) /
grmo va svam, janapado na svam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1840/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
mantritasya ca || PS_8,1.19 ||
_____START JKv_8,1.19:
mantritasya padasya padt parasya apaddau vartamnasya sarvam anudtta bhavati /
pacasi devadatta /
pacasi yajadatta /
mantritdyudttatve prpte vacanam /
samnavkye nightayumadasmadde vaktavy /
iha m bhvan, aya dao hara anena, odana paca tava bhaviyati, odana paca mama
abhaviyati /
iha ca yath syt, iha devadatta mt te kathayati, nadystihati lke, ln te odana
dsymi iti /
mantritnta tianta yumadasmadde ca yasmt pari na te smarthyam iti
tadray nightayumadasmadde na syu, samartha padavidhi (*2,1.1.) iti vacant //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.20:
yumad asmad ity etayo ahcaturthdvitysthayo yathsakhya vm nau ity etv deau
bhavata, tau cnudttau /
padasya, padt, anudtta sarvamapddau iti sarvam iha sambadhyate /
grmo v svam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1841/2024
2/12/13
_____START JKv_8,1.21:
bahuvacanntayo yumadasmado ahcaturthdvitysthayo yathsakhyam vas nas ity
etv deau bhavata /
grmo va svam /
janapado na svam /
grmo vo dyate /
janapado no dyate /
grmo va payati /
janapado na payati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.22:
yumadasmado ekavacanntayo athcaturthsthayo yathsakhya te me ity etau deau
bhavata /
grmaste svam /
grmo me svam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1842/2024
2/12/13
grmaste dyate /
grmo me dyate /
dvityntasya dentaravidhnasmarthyt ahcaturthyo evya yoga //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
na ca-v-ha-aha-evayukte || PS_8,1.24 ||
_____START JKv_8,1.24:
ca v ha aha eva ebhir yukte yumadasmado vnnvdayo na bhavanti /
purvea prakrea prpt pratiidhyante /
grmastava ca svam, grmo mama ca svam, yuvayo ca svam, vayo ca svam, yumka ca
svam, asmka ca svam /
grmas tubhy ca dyate, grmo mahya ca dyate, yuvbhy ca dyate, vbhym ca
dyate, yumabhya ca dyate, asmabhya ca dyate /
grmastv ca paayati, grmo m ca payati, yuv ca payati, v ca payati, yum
ca payati, yumn v payati, asmn v payati /
v - grmastava v svam, grmo mama v svam, yuvayor v svam, vayor v svam, yumka
v svam, asmka v svam /
grmastubhya v dyate, grmo mahya v dyate, yuvbhy v dyate, vbhy v dyate,
yumabhya v dyate, asmabhya v dyate /
grmastv v payati, grmo m v payati, yuv v payati, v v payati, yumn v
payati, asmn v payati /
[#890]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1843/2024
2/12/13
ha - grmastava ha svam, grmo mama ha svam, yuvayor ha svam, vayor ha svam, yumka
ha svam, asmka ha svam /
grmastubhya ha dyate, grmo mahya ha dyate, yuvbhy ha dyate, vbhy ha
dyate, yumabhy ha dyate, asmabhya ha dyate /
grmastv ha payati, grmo m ha payati, yuv ha payati, v ha payati, yumn ha
payati, asmn ha payati /
aha - grmastava aha svam, grmo mama aha svam, yuvayor aha svam, vayor aha svam,
yumkam aha svam, asmkamaha svam /
grmastubhyamaha dyate, grmo mahyam aha dyate, yuvbhym aha dyate, vbhym aha
dyate, yumabhyam aha dyate, asmabhyam aha dyate /
grmastvm aha payati, grmo mm aha payati, yuvm aha payati, vm aha payati,
yumn aha payati, asmn aha payati /
eva - grmastava+eva svam, grmo mama+eva svam, yuvayor eva svam, vayor eva svam,
yumkam eva svam asmkam eva svam /
grmastubhyam eva dyate, grmo mahyam eva dyate, yuvbhym eva dyate, vbhym eva
dyate, yumabhyam eva dyate, asmabhyam eva dyate /
grstvm eva payati, grmo mm eva payati, yuvm eva payati, vm eva payati, yumn
eva payati, asmn eva payati /
yuktagrahaa skdyogapratipattyartham /
yuktayukte pratiedho na bhavati /
grma ca te svam, nagara ca me svam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.25:
payrth daranrth /
darana jnam, locanam, cakurvijnam /
tai payrther anlocane vartamnair yukte yumadasmado vnnvdayo na bhavanti /
grmastava sva samkygata /
grmo mama sva samkygata /
grmastubhya dyamna samkygata /
grmo mahya dyamna samkygata /
grmastv samkygata /
grmo m samkygata /
anlocane iti kim ? grmastv payati /
grmo m payati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1844/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.26:
vidyamnaprvt prathamntt padt uttarayo yumadasmado vibha vnnvdayo na
bhavanti /
grme kambalaste svam, grme kambalastava svam /
grme kambalo me svam, grme kambalo mama svam /
grme kambalaste dyate, grme kambalastubhya dyate /
grme kambalo me dyate, grme kambalo mahya dyate /
grme chtrstv payanti, grme chtrstv payanti /
grm chtr m payanti, grme chtr m pyanti /
suprvy iti kim ? kambalaste svam /
kambalo me svam /
pathamy iti kim ? kambalo grme te svam /
kambalo grme me svam /
[#891]
yumadasmador vibh ananvde iti vaktavyam /
iha m bht, atho grme kambalaste svam, atho grme kambalo me svam /
apara ha - sarva eva vnnvdayo 'nanvdee vibh vaktavy /
kambalaste svam, kambalastava svam /
kambalo me svam, kambalo mama svam /
ananvdee iti kim ? atho kambalaste svam /
atho kambalo me svam /
na tarhi idnmida vaktavyam saprvy prathamy vibh iti ? vaktavya ca /
ki prayojanam ? anvdertham /
anavdee hi vibh yath syt /
atho grme kambalaste svam, atho grme kambalaste svam /
atho grme kambalo me svam, atho grmekambalo me svam, atho grme kambalo mama svam
//
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1845/2024
2/12/13
_____START JKv_8,1.27:
tiantt padt pari gotrdni kutsane bhkye crthe vartamnni anudttni bhavanti /
pacati gotram /
jalpati gotram /
bhkye - pacati pacati gotram /
jalpati jalpati gotram /
bruva - pacati bruvam /
jalpati bruvam /
pacati pacati bruvam /
jalpati jalpati bruvam /
bruva iti bruva kanniptand vacydebhvaca /
gotra /
bruva /
pravacana /
prahasana /
prakathana /
pratyayana /
pracakaa /
prya /
vicakaa /
avacakaa /
svdhyya /
bhyitha /
v nma /
nma ity etad v nihanyate /
pake dyudttam eva bhavati /
pacati nma /
pahati nma /
tia iti kim ? kutsita gotram /
gotrdni iti kim ? pacati ppam /
kutsanbhkyayo iti kim ? khanati gotra sametya kpam /
kutsanbhkyagrahaa ca phavieaa draavyam /
tena anyatra api gotrdigrahaena kutsanbhkyayor eva krya bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1846/2024
2/12/13
ti atia || PS_8,1.28 ||
_____START JKv_8,1.28:
tianta padam atiantt padt param anudtta bhavati /
devadatta pacati /
yajadatta pacati /
ta iti kim ? nlam utpalam /
ukla vastram /
atia iti kim ? bhavati pacati //
____________________________________________________________________
[#892]
na lu || PS_8,1.29 ||
_____START JKv_8,1.29:
prvea atiprasakte pratiedha rabhyate /
luanta nnudtta bhavati /
va kart /
va kartrau /
msena kartra /
tse parasya lasrvadhtukasya anudttatve sati sarvatsir eva udtta /
yatra tu ilopa, tatra udttanivr
ttisvaro bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.30:
na iti vartate /
yat yadi hanta kuvit net cet ca kaccit yatra ity etair niptair yukta tianta nnudtta bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1847/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.31:
naha ity etena yukte pratyrambhe tianta nnudtta bhavati /
coditasya avidhrae uplipsay pratiedhayukta pratyraha kriyate /
naha bhokyase /
naha adhyeyase /
pratyrambhe iti kim ? naha vai tasmi ca loke dakim icchanti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1848/2024
2/12/13
_____START JKv_8,1.32:
satyam ity anena yukta tianta na anudtta bhavati prane /
satya bhokyase /
satyam adhyeyase /
prane iti kim ? satya vakymi nnr
tam //
____________________________________________________________________
agprtilomye || PS_8,1.33 ||
_____START JKv_8,1.33:
aga ity anena yukta tianta aprtilomye gamyamne nnudtta bhavati /
aga kuru /
aga paca /
aga paha /
aprtilomye iti kim ? aga kja 3 vr
ala, idn jsyasi jlma /
kjanamanabhimatamasau kurvan pratilomo bhavati //
____________________________________________________________________
[#893]
hi ca || PS_8,1.34 ||
_____START JKv_8,1.34:
hi ity anena yukta tiantam aprtilomye nnudtta bhavati /
sa hi kuru /
sa hi paca /
sa hi paha /
aprtilomye ity eva, sa hi kja vr
ala, idn jsyasi jlma //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1849/2024
2/12/13
_____START JKv_8,1.35:
hi ca iti vartate /
chandasi viaye hiyukta tianta skkaane kam api nnudtta bhavati, ekam api /
kadcid eka kadcid anekam ity artha /
tatra aneka tvat - anr
ta hi matto vadati, ppm ena vipunti /
tiantadvayam apy etan na nihanyate /
eka khalv api - agnir hi prvamudajayat tamindro 'ndajayat tiantadvayam api hiabdayuktam
etat /
tatra ekam udajayat ity dyudttam, aparam anudttam /
aj hy agner ajania garbht s v apayaj janitram agne /
ajania itydyudttam, apayat ity anudttam //
____________________________________________________________________
yvad-yathbhym || PS_8,1.36 ||
_____START JKv_8,1.36:
yvat yath ity etbhy yukta tianta nnudtta bhavati /
yvad bhukte /
yath bhukte /
yvad adhte /
yath adhte /
devadatta pacati yvat /
devadatta pacati yath /
parea api yoge bhavati pratiedha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.37:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1850/2024
2/12/13
yvad yath ity etbhy yuktam anantara tianta pjya viaye nnudtta na bhavati,
ki tarhi ? anudttam eva /
yvat pacati obhanam /
yath pacati obhanam /
yvat karoti cru /
yath karoti cru /
pjym iti kim ? yvad bhukte /
yath bhukte /
anantaram iti kim ? yvad devadatta pacati obhanam /
yath devadatta karoti cru /
purrvea atra nighta pratiidhyate //
____________________________________________________________________
upasargavyapeta ca || PS_8,1.38 ||
_____START JKv_8,1.38:
yvadyathbhy yukta upasargavyapeta ca pjy viaye nnudtta na bhavati, ki
tarhi ? anudttam eva bhavati /
prvam anantara ity uktam, upasargavyavadhnrtho 'yam rambha /
yvat prapacati obhanam /
yath prapacatiobhanam /
yvat prakaroti cru /
yath prakaroti cru /
anantaram ity eva, vad devadatta prapacati /
yath viumitra prakaroti cru //
____________________________________________________________________
[#894]
tu-payapayata-ahai pjym || PS_8,1.39 ||
_____START JKv_8,1.39:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1851/2024
2/12/13
tu paya payata aha ity etair yukta tianta nnudtta bhavati pjy viaye /
tu - mavakastu bhukte obhanam /
paya - paya mavako bhukte obhanam /
payata - payata mavako bhukte obhanam /
aha - aha mavako bhukte obhanam /
pjym iti kim ? paya mr
go dhvati /
pjym iti vartamne puna pjym ity ucyate nightapratiedhrtham /
tad dhi pratiedhasya pratiedhena sambaddham iti //
____________________________________________________________________
aho ca || PS_8,1.40 ||
_____START JKv_8,1.40:
aho ity anena yukta tianta nnudtta bhavati pjy viaye /
aho devadatta pacati obhanam /
aho viumitra karoti cru /
pr
thagyogakaraam uttarrtham //
____________________________________________________________________
ee vibh || PS_8,1.41 ||
_____START JKv_8,1.41:
aho ity anena yukta tianta ee vibh nnudtta bhavati /
kaca ea ? yad anyat pjy /
kaam aho kariyasi /
mama geham eyasi /
asyvacanam etat /
pjym ity asay prvatra ca anukr
atvd anadhikre siddhe eavacana vispartham //
____________________________________________________________________
1852/2024
2/12/13
_____START JKv_8,1.42:
pur ity anena yukta tianta parpsym arthe vibh nnudtta bhavati /
parps tvar /
adhva mnavaka, pur vidyotate vidyut /
pur stanayati stanayitnu /
purabdo 'tra bhaviyadsatti dyotayati /
papsym iti kim ? naena sma pur adhyate /
atra bhtaklaviprakara purabdo dyotayati /
ray sma pur adhyate //
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
[#895]
ki kriyprane 'nupasargam apratiiddham || PS_8,1.44 ||
_____START JKv_8,1.44:
kim ity etat kriyprane yad vartate tadnena yukta tianta anupasargam apratiiddha
nnudtta bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1853/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.45:
kimo lope kriyprane tiantam anupasargam apratiiddha vibh nnudtta bhavati /
kva ca asya lopa ? yatra gamyate crtha, na ca prayujyate kiabda /
devadatta pacati, hosvit pahati /
vinaiva kim prano 'vagamyate /
prptavibheyam kimarthena yogt /
prvavat pratyudharani //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.46:
ehi manye ity anena yukta lr
anta nnudtta bhavati prahse /
prakr
o hsa prahsa, kr /
ehi manye odana bhokyase, na hi bhokyase, bhukta so 'tithibhi /
ehi manye rathena ysyasi, na hi ysyasi, ytastena te pit /
prahse iti kim ? ehi manyase odana bhokye iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1854/2024
2/12/13
suhu manyase /
sdhu manyase /
gatyarthalo lr
ity eva siddhe satyrambho niyamrtha, ehimanyeyukte prahse eva yath
syt, anyatra m bht iti , ehi manyase odana bhokye iti /
ehi manye ity uttamopdnam atantram /
prahse eva hi manyater uttamo vihita, tato 'nyatra madhyama eva bhavati /
tatra anena niyamena nivr
tti kriyate, ehi manyase odana bhokye iti //
____________________________________________________________________
jtvaprvam || PS_8,1.47 ||
_____START JKv_8,1.47:
jtu ity etad avidyamnaprvam, tena yukta tianta nnudtta bhavati /
jtu bhokyase /
jtu kariymi /
aprvam iti kim ? kaa jtu kariyati //
____________________________________________________________________
[#896]
kivr
t ta ca ciduttaram || PS_8,1.48 ||
_____START JKv_8,1.48:
kimo vr
tta kivr
ttam /
kivr
ttagrahaena tadvibhaktyanta pratyt, ataraatamau ca pratyayau /
tat kivr
tta ciduttaram avidyamnaprva yat tena yukta tianta nnudttam bhavati /
kacid bhukte /
kacid bhojayati /
kacid adhte /
kenacit karoti /
kasmaicid dadti /
kataracit karoti /
katamacid bhukte /
ciduttaram iti kim ? ko bhukte /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1855/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
ee vibh || PS_8,1.50 ||
_____START JKv_8,1.50:
ho utho ity etbhy yukta tianta nnudttam ee vibh bhavati /
kaca ea ? yadanyadananatart /
ho devadatta pacati, pacati /
utho devadatta pacati, pacati /
ho devadatta pahati, pahati /
utho devadatta pahati, pahati //
____________________________________________________________________
gatyartha-lo lr
na cet kraka sarvnyat || PS_8,1.51 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1856/2024
2/12/13
_____START JKv_8,1.51:
gamin samnrth gatyarth /
gatyarthn lo gatyarthalo /
tena gatyarthalo yukta lr
anta tianta nnudtta bhavati, na cet krakam sarvnyad
bhavati /
yatra+eva krake kartari karmai v lo, tatra+eva yadi lr
api bhavati ity artha /
kartr
karma eva atra tiantavcye krakagrahaena gr
hyete, na karadi krakntaram /
gaccha devadatta grmam, drakyasi enam /
gaccha devadatta grmam, odana bhokyase /
uhyant devadattena laya, tena+eva bhokyante /
uhyant devadattena laya, yajadattena bhokyante /
gatyarthagrahaa kim ? paca devadatta odanam, bhokyase enam /
lo iti kim ? gacche devdatta grmam, drakyasi enam /
lr
iti kim ? gaccha devadatta grmam, payasi enam /
na cet krakam sarvnyat iti kim ? gaccha devadatta grmam, pit te odana bhokyate /
[#897]
uhyant devadattena laya, saktava tena psyante /
sarvagrahaam kim ? gaccha devadatta grmam, tva cha ca drakyva enam ity atra api
nightapratiedho yath syt /
lr
antavcye hi sarvasmin krake anyasmin na bhavitavyam, iha tu yat loantasya kraka
taccnyacca lr
antena ucyate iti //
____________________________________________________________________
lo ca || PS_8,1.52 ||
_____START JKv_8,1.52:
loanta tianta gatyarthalo yukta nnudtta bhavati, na cet kraka sarvnyad bhavati
/
loantayor eka kraka yadi bhavati ity artha /
gaccha devadatta, grma paya /
gaccha viumitra, grma dhi /
gamyat devadattena, grmo dr
yat yajadattena /
gatyarthnm ity eva, paca devadattaudanam, bhukva enam /
lo ity eva, gacche devadatta grmam, paya enam /
na cet kraka sarvnyat ity eva, gaccha devadatta grmam, payatu enam yajadatta /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1857/2024
2/12/13
sarvagrahanuvr
ttestu iha bhavaty eva, gaccha devadatta grmam tva cha ca payva /
pr
thagyogakaraam uttarrtham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.53:
prva sarvam anuvartate /
prptavibh iyam /
loanta sopasargam uttamavarjita gatyarthaloot yukta tianta vibhita nnudttam
bhavati, na cet kraka sarvnyad bhavati /
gaccha devadatta, grma pravia, pravia /
gaccha devadatta, grma pradhi, pradhi /
sopasargam iti kim ? gaccha devadatta, grma paya /
anuttamam iti kim ? gacchni devadatta, grma pravini //
____________________________________________________________________
hanta ca || PS_8,1.54 ||
_____START JKv_8,1.54:
prva sarvamanuvartate gatyarthaloa varjayitv /
hanta ity anena yukta loanta sopasargam uttamavarjita vibhita nnudttam bhavati /
hanta pravia, pravia /
hanta pradhi, pradhi /
sopasargam ity eva, hanta kuru /
niptair yadyadihanta iti nityam atra nightapratiedho bhavati /
anuttamam ity eva, hanta prabhunajvahai /
hanta prabhunajmahai //
____________________________________________________________________
ma ekntaram mantritam anantike || PS_8,1.55 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1858/2024
2/12/13
_____START JKv_8,1.55:
ma uttaram ekapadntaram mantritntam anantike nnudtta bhavati /
m pacasi devadatta 3 /
m bho devadatta 3 /
bho ity mantritntam api, nmantrite samndhikarae smnyavacanam iti nvidyamnavad
bhavati /
ma iti kim ? ka pacasi devadatta 3 /
ekntaram iti kim ? m prapacasi devadatta 3 /
mantritam iti kim ? m pacati devadatta /
anantike iti kim ? m devadatta /
[#898]
ma ekntaram mantrita yat tasya ekaruter anudttasya ca pratiedha iyate /
tad ubhayam anena kriyate iti kecid hu /
plutodtta punar asiddhatvn na pratiidyate /
apare daranam, anantike ity anena yan na dra na sannikr
a tat parigr
hyate, tena
asminnekadrute prptir eva na asti, plutodtto 'pi nodhartavya iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.56:
mantritam ity etad asvaritatvn nnuvartate /
ti iti vartate eva /
yatpara, hipara, tupara ca tianta chandasi nnudtta bhavati /
yatpara tvat - gav gotramudasr
jo yadagira /
hiparam - indavo vmuanti hi tuparam - khysymi tu te /
niptair yadyadihanta iti, hi ca (*8,1.34) iti, tupayapayathai iti ca nightapratiedhe siddhe
vacanam ida niyamrtham, ebhir eva parairyoge pratiedho bhavati, nnyai iti /
iha na bhavati, jye svo rohvaihi /
ehi ity anena gatyarthalo yuktasya rohva ity asya loantasya highto bhavaty eva //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1859/2024
2/12/13
_____START JKv_8,1.57:
cana cid iva gotrdi taddhita mreita ity eteu parata agate uttara tianta nnudtta
bhavati /
cana - devadatta pacati cana /
cit - devadatta pacati cit /
iva devadatta pacatva /
gotrdi - devadatta pacati gotram /
devadatta pacati bruvam /
devadatta pacati pravacanam /
iha api gotrdaya kutsanbhikyayo eva gr
hyante /
taddhita - devadatta pacatikalpam /
devadatta pacatirpam /
anudtta taddhita iha udharaam, anyatra taddhitasvarea tisvaro bdhyate, pacatideya /
mreita - devadatta pacati pacati /
agate iti kim ? devadatta prapacati cana /
atra agatigrahae, sagatir api ti ity atra ca upasargagrahaa draavyam /
iha m bht, uklkaroti cana /
yat kha ukl karoti /
yat kha kr
karoti //
____________________________________________________________________
cdiu ca || PS_8,1.58 ||
_____START JKv_8,1.58:
cdiu ca parata tiantamagate para nnudtta bhavati /
cdaya na cavhhaivayukte (*8,1.24) ity atra ye nirdi, te iha parigr
hyante /
caabde tvat - devadatta pacati ca khdati ca /
v - devadatta pacati v khdati v /
ha - devadatta pacati ha khdati ha /
aha - devadatta pacatyaha khdatyaha /
eva - devadatta pacatyeva khdatyeva /
agater ity eva, devadatta prapacati ca prakhdati ca prakhdati ca /
prathamasytra tiantasya cavyoge pratham iti nighta pratiidyate eva, para tu nihanyate
//
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1860/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#899]
ca-v-yoge pratham || PS_8,1.59 ||
_____START JKv_8,1.59:
agate iti prvastre ca anukr
am ity atra nnuvartate /
ca, v ity etbhy yoge pratham tiavibhaktir nnudtt bhavati /
gardarbh ca klayati, v ca vdayati /
gardabhn v klayati, v v vdayati /
yogagrahaa prvbhym api yoge nightapratiedho yath syt iti /
prathamgrahaam dvityde tiantasya m bht iti /
cavyogo hi dvisamuccaye vikalpe ca sati bhavati, sa ca anekasya dharma iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.60:
ha ity anena yukt pratham tivibhakti nnudtt bhavati kiyy gamyamnym /
kiy dharmavyatikrama, crabheda /
svaya ha rathena yti 3, updhyya padti gamayati /
svaya ha odana bhukte 3, updhyya saktn pyayati /
prathamasya tiantasya atra nighta pratiidhyate /
kiypraieu tikkam (*8,2.104) iti ca pluto bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1861/2024
2/12/13
_____START JKv_8,1.61:
aha ity anena yukt pratham tivibhktir nnudtt bhavati viniyoge gamyamne, caabdd
kiyy ca /
nnprayojano niyogo viniyoga /
tvamaha grma gaccha /
tvamaha araya gaccha /
kiyym - svayamaha rathena yti 3, updhyya padti gamayati /
svayamaha odana bhukte 3, updhyya saktn pyayati /
prvavannightapratiedha, plutaca //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.62:
calope ahalope pratham tivibhakti nnudtt bhavati /
eva iti etac ced avadhrartha prayujyate, kva ca asya lopa ? yatra gamyate crtha, na ca
prayujyate, tatra lopa /
tatra caabda samuccayrtha, haabda kevalrtha iti samnakartr
ke calopa, nnkartr
ke
ahalopa /
calope - devadatta eva grma gacchatu, sa devadatta evraya gacchatu /
grma craya ca gacchatu ity artha /
ahalope - devadatta eva grma gacchatu, yajadatta evrayam gacchatu /
grma kevalam, araya devalam ity artha /
avadhraam iti kim ? devadatta kveva bhokyate /
anavaklr
ptvayam evaabda /
na kva cid bhokyate ity artha /
eve cniyoge iti pararpam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.63:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1862/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.64:
vai vva ity etbhy yukt pratham tivibhakti vibh nnudtt bhavati chandasi viaye /
aharvai devnmsd rtrirasurm /
br
haspatirvai devn purohita scchamarkvasurm /
vva - atha vva hasta st, netara st //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.65:
eka anya ity etbhy samarthbhy yukt pratham tivibhakti vibh nnudtt bhavati
chandasi viaye /
prajmek jinvatyrjamek rramek rakati devaynm /
jinvati ity etatpake na nihanyate /
tayoranya pippala svdvattyananannanyo abhi ckati /
atti ity etatpake na nihanyate /
samarthbhym iti kim ? eko devnuptihat /
eka iti sakhypadam etat, anyrthe na vartate /
ekaabdasya vyavasthrtha ca samarthagrahaam, vyabhicritvt tasya //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1863/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
yadvr
t tn nityam || PS_8,1.66 ||
_____START JKv_8,1.66:
pratham, chandasi iti nivr
ttam /
nightapratiedha ity eva /
yado vr
tta yadvr
ttam /
yatra pade yacchabdo vartate tatsarva yadvr
ttam /
iha vr
ttagrahaena tadvibhaktyanta pratyt /
ataraatamau ca pratyayau ity etan na aryate /
tasmd yad vr
ttd uttara tianta nnudttam bhavati nityam /
yo bhukte /
ya bhojayati /
yena bhukte /
yasmai dadti /
yatkmste juhuma /
yadriya vyurvti yad vyu pavate /
pacamnirdee 'py atra vyavahite kryamiyate /
ythkmye veti vaktavyam /
yatra kvacana yajante //
____________________________________________________________________
[#901]
pjant pjitam anudtta khdibhya || PS_8,1.67 ||
_____START JKv_8,1.67:
pjanebhya khdibhya uttarapada pjitam anudtta bhavati /
kha - khdhypaka /
khbhirpaka /
drua - drudhypaka /
drubhirpaka /
amtputra - amtputrdhypaka /
ayuta - ayutbhirpaka /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1864/2024
2/12/13
ayutdhypaka /
adbhuta - adbhutdhypaka /
anukta - anuktdhypaka /
bhr
a - bhr
dhypaka /
ghora - ghordhypaka /
parama - paramdhypaka /
su - svadhypaka /
ati - atyadhypaka /
malopaca /
iti vrtikakramatam /
mayravyasakditvt samsa /
samse ca+etad anudttatvam /
samsntodttatvpavda iyate /
druam adhypaka ity evam diu na bhavati /
malopa ca ity anena apy ayam eva viaya khyyate, yatra vibhakter abhvt makro na
ryate tatra audttatvam iti /
asamse hi malopo na+eva+iyate /
druadhte druamadhyyaka iti /
pjant ity eva pjitaparigrahe siddhe pjitagrahaam anantarapjitapratipattyartha /
etad eva jpakam iha prakarae pacamnirdee 'pi nnantaryamryate iti /
tath ca yadvr
ttn nityam (*8,1.66) ity atra udhr
tam /
anudttam iti vartamne punar anudttagrahaam pratiedhanivr
ttyartham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.68:
sagatir agatir api pjanebhya khdibhya para pjita tiantam anudttam bhavati /
yatkha pacati /
yatkha prapacati /
yaddrua pacati /
yad drua prapacati /
tiatia (*8,1.28) iti nightasya, niptair yadyadihanta iti pratiedhe prpte punar vidhnam /
sagatigrahac ca gatir api nihanyate /
gatigrahae ca atra upasargagrahaam iyate /
iha na bhavati, yat kha uklkaroti /
yat kha kr
karoti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1865/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.69:
padt iti nivr
ttam /
sagatir api ti iti vartate /
kutsane ca subante gotrdivarjite parata sagatir api ti agatir api anudtto bhavati /
pacati pti /
prapacati pti /
pacati mithy /
prapacati mithy /
kutsane iti kim ? pacati obhanam /
supi iti kim ? pacati klinti /
agotrdau iti kim ? pacati gotram /
pacati bruvam /
pacati pravacanam /
kriykutsana iti vaktavyam /
kartu kutsane m bht, pacati ptir devadatta /
prapacatipti /
pti cnubandho bhavati iti vaktavyam /
tena aya cakrnubandhakatvdantodtto bhavati /
[#902]
vibhita ca api bahvartham anudttam bhavati iti vaktavyam /
pacanti pti, pacanti pti /
prapacanti pti, prapacanti pti /
supi kutsane kriyy malopa io 'tii iti coktrtham /
pti ca cnubandho vibhita ca api bahvartham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.70:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1866/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.71:
gati iti vartate /
tiante udttavati parato gatiranudtto bhavati /
yat prapacati /
yat prakaroti /
tigrahaam udttavata parimrtham /
anyath hi ya prati gati, tatrnudtto bhavati iti dhtau eva udttavati syt, pratyaye na syt yat
prakaroti iti /
yatkriyprayukt prdayas tem ta prati gatyupasargasaje bhavata iti tiante dhtum eva
prati gatisaj /
mante tarhi na prpnoti, prapacatitarm, prapacatitamm iti ? atra kecidmantena gata
samsa kurvanti /
tem avyayaprvapadaprakr
tisvaratve satyakriyame 'pi tigrahae paramanudttavad
bhavati iti gatinighto naiva sidhyati /
atha tarabantasy gatisamsa ? evam api satiiatvdma eva svare sati gate anudtta
padam ekavarjam (*6,1.158) ity evnudttatva siddham /
ye gatikrakopapadn kr
dbhi samsavacanam prk subutpatte ity anena vacanena
kr
dantena+eva prk subutpatte samso bhavati, na anyena, iti daranam, tem evavidhe
viayesamsena na+eva bhavitavyam iti /
pr
thak svarapravr
ttau satymanena nightena prayojanam asti /
tadartha yatna kartavya /
udttavati iti kim ? prapacati /
prakaroti //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1867/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.72:
mantrita prvam avidyamnavad bhavati, tasmin sati yatkrya tana bhavati, asati yat tad
bhavati /
kni punar avidyamnavattve prayojanni /
mantritatinightayumadasmaddebhv /
devadatta, yajadatta ity atra mantritasya padt parasya iti nighto na bhavati /
aikmantritdyudttatva bhavati /
devadatta pacasi ity atra tiantia (*8,1.28) iti nighto na bhavati /
devadatta tava grma svam, devadatta mama grma svam ity evam disu
yumadasmadde na bhavanti /
[#903]
pjymanantarapratiedha prayojanam /
yvad devadatta pacasi ity atra api pjy nnantaram ity eva pratiedho bhavati /
jtvaprvam (*8,1.47) tiy etat, devadatta jtu pacasi ity atra api bhavati /
ho utho cnantaram (*8,1.49) iti, ho devadatta pacasi, utho devadatta pacasi ity atra api
bhavati /
ma ekntarammantritamanantike (*8,1.55) iti, m bho pacasi devadatta ity atra api bhavati /
mantritam iti kim ? devadatta pacati /
prvam iti kim ? devadatta ity etasya mantritdyudttatve kartavye na avidyamnavad bhavati /
prvatvam ca parpekam bhavati iti parasya+eva krye svanimitte 'nyanimitte v
tadavidyamnavad bhavati, na tu svakrye /
devadatta pacasi ity atra api hi mantritdyudttatva bhavaty eva /
iha ima me gage yamune sarasvati iti gageabda prvamnantritam, tata parasya
yamuneabdasya anudttatve kartavye svayam avidyamnavattvn nimitta na bhavati /
meabdasya nimittabhva na pratibadhnti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.73:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1868/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,1.74:
prvea vidyamnavattve pratieddhe vikalpa ucyate /
vieavacane samndhikarane mantritnte parata prvam mantrita bahuvacannta
vibhitam avidyamnavad bhavati /
dev aray, dev aray /
brhama vaiykara, brhma vaiykara /
smnyavacandhikradeva vieavacane iti siddhe vieavacanagrahaa vispartham /
bhuvacanam iti kim ? mavaka jailaka /
nityam etad vidyamnavadeva //
iti vmanakiky vr
ttau aamasya adhyyasya prathama pda //
______________________________________________________
aamdhyyasya dvitya pda /
____________________________________________________________________
[#904]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1869/2024
2/12/13
_____START JKv_8,2.1:
prvatra asiddham ity adhikro 'yam adhyyaparisampte /
yad ita rdhvam anukramiyma prvatra asiddham ity eva tad veditavyam /
tatra yeya sapdasaptdhyy anukrnt, etasym aya pdono 'dhyyo 'siddho bhavati /
ita uttara ca uttara uttaro yoga prvatra prvatra asiddho bhavati asiddhavad bhavati /
siddhakryam na karoti ity artha /
tad etad asiddhatvavacanam dealakaapratiedhrtham, utsargalakaabhvrtha ca /
asm uddhara, dv atra, dv naya, as ditya ity atra vyalopasya asiddhatvt, d gua
(*6,1.87) iti, aka savare drgha (*6,1.101) iti ca na bhavati /
amumai, amumt, amumin iti utvasya asiddhatvt smydayo bhavanti /
ukik ukajagh ca kmimnaujahattath /
matorvattve jhal jatve gualimn nidaranam //
ukik ity atra ua ka (*8,2.51) ity asya asiddhatvd udcmta sthne yakaprvy
(*7,3.46) ity etan na bhavati /
ukajagh iti na kopadhy (*6,3.37) iti puvadbhvapratiedho na bhavati /
kmimn iti kmasya apatya kmi, kmo v asya asti iti km, kmi km v yasya
asti iti kmimn /
kyo ma ity asya asiddhatvn mdupadhy ca iti vatva na bhavati /
aujahat iti vahernihymha, tamkhyat iti ic, tadantl lu, cai (*6,1.11) iti dvirvacane
kartavye hatvadhatvautvahalopnm asiddhatv au ca ya ilopa, tasya
sthnivadbhvt tha ity etad dvirucyate /
anaglope iti pratiedht sanvadittva na asti, tena aujahat iti bhavati /
aujihat ity etat tu ktinnantasya uhiabdasya bhavati /
gualimn iti gualiho 'sya santi iti matup, tatra hatvajatvayor asiddhatvt jhaya (*8,2.10) iti
vatva na bhavati /
[#905]
ye 'tra athnirde, saptamnirde, pacamnirde ca, te ah sthneyog (*1,1.49),
tasminniti nirdie prvasya (*1,1.60), tasmd ity uttarasya iti ca kartavye na asiddhatva bhavati,
kryakla hi sajparibham iti prvatvams paribh na asti iti /
vipratiedhe param ity e ca paribh yena prvea lakaena saha spardhate, para
lakaa tatprati tasya asiddhatvn na pravartate /
tath ca visphoryam, agoryam iti gua parea hali ca (*8,2.77) iti drghatvena na bdhyate /
apavdasya tu parasya api utsarge kartavye vacanaprmayd asiddhatva na bhavati /
tena dogdh, dogdhum ity atra ghatvasya asiddhatvd ho ha (*8,2.31) iti na bhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1870/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
nalopa sup-svara-saj-tug-vidhiu kr
t i || PS_8,2.2 ||
_____START JKv_8,2.2:
nalopa prvatra asiddho bhavati subvidhau, svaravidhau, sajvidhau, tugvidhau ca kr
ti /
vidhiabdo 'ya pratyekam abhisambadhyamna svarasajtuk vidheyatvt tai
karmaahyuktai bhvasdhano 'bhisambadhyate /
sup tu sambandhasmnyavacanaahyantena karmasdhana /
tena supa sthne yo vidhi, supi ca parabhte, sarvo 'sau subvidhi iti sarvatrsiddhatva
bhavati /
subvidhau tvat rjabhi, takabhi ity atra nalopasya asiddhatvt ato bhisa ais (*7,1.9) iti na
bhavati /
rjabhym, takabhym, rjasu, takasu iti supi ca (*7,3.102) iti, bahuvacane jhalyet (*7,3.103) iti
drghatvametva ca na bhavati /
svaravidhau - rjavat ity atra nalopasya asiddhatvt anto 'vaty (*6,1.220) iti na bhavati /
pacrmam, darmam, ity atra nalopasya asiddhatvt arme cvara dvyac tryac (*6,2.90) iti
prvapadasya dyudttatva na bhavati /
pacada ity atra nalopasya asiddhatvd igante dvigau iti prvapadaprakr
tisvaro na bhavati /
sajvidhau - paca brhmaya, daa brhmaya iti nalopasya asiddhatvt nt a
(*1,1.24) iti asaj bhavati, tata ca na asvasrdibhya (*4,1.10) iti pa pratiedho bhavati /
tad etat prayojana katha bhavati ? yadi pratikrya sajpravr
tti ity etad daranam /
y hi jaasorlugarth asaj pravr
tt, tay strpratyayapratiedho na kriyate iti s puna
pravartayitavy iti /
tugvidhau - vr
trahabhym, vr
trahabhi iti nalopasya asiddhatvt hrasvasya piti kr
ti tuk (*6,1.71) iti
tug na bhavati /
atra kecit sanniptalakao vidhir animitta tadvightasya iti tuka prati nalopasya animittatvt,
bahiragalakaena v asiddhatvt, tugvidhigrahaam anarthakam iti pratipann /
tat tu kriyate paribhadvayasya anityatva jpayitum /
[#906]
kr
ti iti kim ? vr
trahacchatram, vr
trahacchy, che ca (*6,1.73) iti tug bhavati /
atra siddhe satyrambho niyamrtha, etev eva nalopo asiddho bhavati, na anyatra /
tena rjyati, rjyate, rjva iti tvam, drghatvam, ekadea ca siddho bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1871/2024
2/12/13
na mu ne || PS_8,2.3 ||
_____START JKv_8,2.3:
mubhvo nbhve kartavye na asiddho bhavati /
ki tarhi ? siddha eva /
amun /
mubhvasya asiddhatvt ghilakao nbhvo na syt /
kr
te tu nbhve mubhvasya asiddhatvt, supi ca (*7,3.102) iti drghatva yat prpnoti, tat
sanniptalakao vidhir animitta tadvightasya iti na bhavati /
athav yogadvayam idam ubhayrtha tantrea+uccritam /
atha v ne parato yat prpnoti tasmin kartavye mubhvo na asiddha ity ea eva atra strrtha /
ne tu kartavye mubhvasya yat siddhatva tadartht sagr
htam /
tena atra mubhvasya siddhatvt nbhva ca bhavati, drghatva ca na bhavati /
ekdeasvaro 'ntaraga siddho vaktavya /
ki prayojanam ? ayyvekdeaatr
svaraiknanudttasarvnudttrtham /
vr
ka idam, plaka idam /
atra prtipadikntasaptamyekavacanayor udttnudttayor ekdea /
sa ekdeasvaro 'ntaraga siddho vaktavya /
ki prayojanam ? ayyvekdeaatr
svaraiknanudattasarvnudttrtham /
vr
ka idam, plaka idam /
atra prtipadikntasaptamyekavacanayor udttnudttayor ekdea /
sa ekdea udttena+udtta (*8,2.5) ity udtta /
tasya ? siddhatva vaktavyam /
ntaryata aydea udtto yath syt /
y - kumry idam /
katham idam udharaam yadi udttayao halprvt (*6,1.174) ity udttatve kr
te vibhakte a
ca (*6,1.90) ekdea, tad bhavati idam udharaam /
atha tu kr
te ekdee udttayao halprvt (*6,1.174) iti svara, tad na+etad asya prayojana
bhavati /
v - vr
kvidam /
plakvidam /
ekdea svara gge 'npa iti ggeabde ekra ekdea udttena+udtta (*8,2.5) iti
udtta /
tasya siddhatvt ya puna ea padntdati (*6,1.109) iti ekdea sa ekdea
udttena+udtta (*8,2.5) iti, ata svarito v 'nudtte paddau (*8,2.6) ity etad bhavati /
atr
svara - tudat /
nudat /
adupadet iti lasrvadhtuknudattatve kr
te ekdea, tad udttasya siddhatvt aturanumo
nadyajd (*6,1.173) antodttt ity ea svaro bhavati /
anuma iti pratiedho jpaka, ekdeasvara atr
svare siddha iti /
nahi sanuka atranta atranta kicid ekdeasvaram antarea antodttam asti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1872/2024
2/12/13
eknanudtta - tudanti /
likhanti /
ekadeasvarasya siddhatvt tena anudtta padam ekavarjam (*6,1.158) iti varjyamnat
bhavati /
sarvnudtta - brhmas tudanti /
brhma likhanti /
ekdeasvarasya siddhatvt kr
te tasmin tiatia (*8,1.27) iti nighto bhavati /
antaraga iti vacand bahiragasya asiddhatvam eva, pacatti, prapacatti /
[#907]
sayogntalopo rorutve siddho vaktavya /
ki prayojanam ? harivo medina tv /
hariva iti matubantam etat, tatra chandasra (*8,2.15) iti vattve, sayogntasya lope ca kr
te,
matuvaso ru mambuddhau chandasi (*8,3.1) iti rutvam, tasya sayogntasya lopasya
asiddhatvt hai ca (*6,1.114) iti utva na prpnoti /
sijlopa ekdee siddho vaktavya /
alvt /
apvt /
ia i (*8,2.29) iti sijlopasya siddhatvt savaradrghatva bhavati /
nihdea atvasvarapratyayevidhiu sidd vaktavya /
vr
ka /
vr
kavn /
nihdeasya siddhatvt jhali iti atva na bhavati /
kutva tu prati asiddha eva iti tad bhavati /
svarapratyayavidhvidhiu kbaabda udhriyate /
tatra ca niptanam anekadh samryate /
yad kber nihym ii kr
te itabdalopo niptyate, tad kba iti sajym itabdalopasya
asiddhatvt nih ca dvyajant (*6,1.205) ity ea svaro na prpnoti, kbena tarati kbika iti
dvyajalakaahan na prapnoti /
yad tu takralopo niptyate, tad tasya asiddhatvt igama prpnoti /
plutavikrastugvidhau che siddho vaktavya /
agn3icchatram /
pa3ucchatram /
plutavikrasya asiddhatvat che ca (*6,1.73) iti hrasvalakao nityas tug na prpnoti /
cutva dhui siddha vaktavyam /
cyutir karae ity aya dhtu sakrdi pahyate, tasya cutvasya asiddhatvt a cyotati, ra
cyotati iti a si hu (*8,3.21) iti prpnoti /
aati iti a, raati iti ra, kvibanto 'yam /
kimartha puna sakrdi pahyate ? iha madhu cyotati iti madhucyut, kvibanta,
madhucyutam cae iti ic, madhucyayati, madhucyayate puna kvipi kr
te sayogditvt
salopa, sayogntatvd yalopa, cakrasya kutvam, madhug iti siddham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1873/2024
2/12/13
[#908]
akrdau punar etasmin sayogntalopena yakracakrayo luptayo akrasya atve sati
madhu iti syt /
abhysajatvacartve etvatuko siddhe vaktavye /
babhaatu /
babhau /
abhysajatvasysiddhatvt andede iti etva prpnoti /
chide vicicchitsati, ucche ucicchiati iti abhysdeasya asiddhatvt che ca (*6,1.73) iti tuk na
prpnoti /
dvirvacane parasavarnava siddha vaktavyam /
saym
ym
yant, savm
vm
, vatsara, yalm
lm
, lokam, talm
lm
lokam iti parasavarasysiddhatvd
yara iti dvirvacana na syt /
paddhikracel latvaghatvahatvanatvarutvaatvaatvnunsikachatvni siddhni vaktavyni /
latvam - galo hala, garo gara /
ghatvam - drogdh drogdh /
hatvam - droh droh /
natvam - nunno nunna, nutto nutta /
rutvam - abhino 'bhina, abhinadabhinat /
atvam - mtuvas mtuvas, mtusvas matusvas /
pituvas pituvas, pitusvas pitusvas /
atvam - mavpi mavpi, mavpni mavpni /
anunsikam - vnayana bnayanam, vgnayana vgnayanam /
chatvam - vakcchayana vkcchayanam, vkayana vkayanam /
latvdn vikalpitnm asiddhatvt kr
te dvirvacane satyupariad vikalpe siti garo gala, galo
gara ity eva rpam api dvirukta syt /
tad etat sarva na mu ne iti yogavibhgena sdhyate /
na ity etvadanie viaye prvatra asiddhasya pratiedhrtham /
tato mu ne iti /
nety etad anuvartate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.4:
udttayaa svaritayaa ca parasya anudttasya svarita deo bhavati /
udttayaa - kumryau /
kumrya /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1874/2024
2/12/13
udttanivr
ttisvarea ayam kra udtta, tasya sthne yadea sa udttaya, tasmt parasya
anudttasya svarita deo bhavati /
svaritayaa - sakr
llvy /
khalapvy /
sakr
ll, khalap iti kr
tsvarea antodtau, tayo ro supi (*8,3.16) iti yadea, sa udttaya,
tata parasya saptamyekavacanasya svaritatvam, tasya yadea svaritaya, tasmt
svaritayaa parasya abdkrasya anudttasya svarito bhavati /
nanu ca saptamyekavacanasya yadudttayaa iti svaritatvam, tadasiddha yadee, tat
kathamaya svaritaya bhavati ? rayt siddhatva bhaviyati /
[#909]
yadi evam, udttd anudttasya svarita (*8,4.66) ity etasya api rayt siddhatva prpnoti,
tata ca dadhya ity atra api svarita syt ? tasmd ayam eva yasvaro yadee siddho
vaktavya /
kecit tu bruvate, udttt svaritayao 'pi parasya anudttasya svaritatva dr
yate /
tath ca taittiryake khntare pahyate - yste viv samidha santyagne iti /
agne ity ayam akra svarita pahyate /
tath brhmae 'pi dadhyayati ity kra svarita pahyate iti /
yath tu vrtika bhya ca, tath udttt svaritayaa parasya anudttasya anena
svaritatva na bhavati iti sthitam /
tath ca bhye svaritayagrahaam ida pratykhyyate /
sakr
llvy ity evam dau udttayaa ity eva svaritasya siddhatvt /
svaritayavyavadhnam avyavadhnam eva, svarividhau vyajanam avidyamnavat iti /
tat tu kriyate, prvasmd api vidhau sthnivadbhvt vyavadhnam asti, svaradrghayalopeu ca
lopjdeasya sthnivadbhva pratiidhyate iti /
udttasvaritayo iti kim ? vaid vaidy /
rgaravy /
anudttayadeo 'yam /
anudttasya iti kim ? kumryatra /
kioryatra /
atra ity ayam dyudtto litsvarea //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.5:
udtena saha anudttasya ya ekdea sa udtto bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1875/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.6:
anudtte paddau udttena saha ya ekdea sa svarito v bhavati udtto v /
su utthita - stthita, stthita /
vi kate - vkate, vkate /
vasuka asi - vasuko 'si, vasuko 'si /
stthita iti suabda su pjym (*1,4.94) iti karmapravacanya, tasya prditvt samse sati
avyayaprvaprakr
tisvaratvena dyudtta, eam anudttam iti ca anudtte paddau ekdeo
bhavati /
vkate, vasuko 'si ity atra api ti atia (*8,1.28) iti nighte kr
te 'nudtte paddv ekdea /
[#910]
svaritagrahaam vispartham /
udtte hi vikalpite tasminnasatyntaryata eva svarito bhaviyati iti /
anudtte iti kim ? devadatto 'tra /
paddau iti kim ? vr
kau /
vr
k //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1876/2024
2/12/13
_____START JKv_8,2.7:
padasya iti vartate /
prtipadikasya padasya yo 'ntyo nakra tasya lopo bhavati /
rj /
rjabhym /
rjabhi /
rjat /
rjatara /
rjatama /
prtipadikagrahaa kim ? ahannahim /
antagrahaa kim ? rjnau /
rjna /
prtipadikagrahaam asamastam eva sup suluk iti ahy luk nirdiam /
ahno nalopapratiedho vaktavya /
aha /
ahobhym /
ahobhi /
ro 'supi (*8,2.69), ahan (*7,2.68) iti repharutvayor asiddhatvt nalopa prpnoti, svaka
tadubhaya sambuddhau, he 'ha, he drghto nidgheti ? tatra samdhimhu /
ahan iti ruvidhau yad updyate prathamaikavacanntam akr
tanalopa tad vartyate, tatra ekay
vr
tty tad eva rpa nalopbhvrtham anvkhyyate, dvityaypi tasya ru vidhyate //
____________________________________________________________________
na i-sambuddhyo || PS_8,2.8 ||
_____START JKv_8,2.8:
au parata sambuddhau ca nakralopo na bhavati /
rdre carman /
lohite carman /
sup luk iti erluk /
sambuddhau - he rjan /
he takan /
etasmd eva nalopapratiedhavacant apratyaya iti pratyayalakaena prtipadikasaj na
pratiidhyate iti jpyate, bhasaj ca na bhavati iti /
tath ca rja purua rjapurua ity atra nalopa ca bhavati, allopa ca na bhavati /
vuttarapade pratiedhasya pratiedho vaktavya /
carmai til asya carmatila /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1877/2024
2/12/13
he rjan vr
ndraka ity atra samudyrthasambodhanam, na prvapadrthasambodhana
pratyate iti sambuddhyanta prvapada na+eva samasyate /
v napusaknm iti vaktavyam /
he carman, he carma //
____________________________________________________________________
[#911]
m-d-upadhy ca mator vo 'yava-dibhya || PS_8,2.9 ||
_____START JKv_8,2.9:
mato iha kryitvena updnt smarthyalabdha prtipadika tat mt iti makrvarbhy
viiyate /
makrvaraviiay ca upadhay ity ayam artho bhavati /
makrntt makropadht avarntd avaropadht ca uttarasya mato va ity ayam deo
bhavati, yavdibhyas tu parato na bhavati /
makrntt tvat kivn /
avn /
makropadht - amvn /
dimvn /
avarntt - vr
kavn /
plakavn /
khavvn /
mlvn /
avaropadht - payasvn /
yaasvn /
bhsvn /
mdupadhy ca iti kim ? agnimt /
vyumn /
ayavdibhya iti kim ? yavamn /
dalmimn /
rmimn /
yava /
dalmi /
rmi /
bhmi /
kr
mi /
kruc /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1878/2024
2/12/13
va /
drk /
ete mdupadhy ca /
iti prpnoti /
dhraji, dhvaji, saji ity ete chandasra (*8,2.15) iti /
harit, kakut, garut ity ete jhaya (*8,2.10) iti /
iku, madhu, druma, maa, dhma ity ete sajym (*8,2.11) iti /
kr
tigaa ca yavdi /
akr
tavattvo matub yavdiu draavya /
yasya sati nimitte matupo vattva na dr
yate sa yavdiu draavya iha nr
mata ida
nrmatam iti bahiragalakaatvt avaropadhasya matupo vattva na bhavati //
____________________________________________________________________
jhaya || PS_8,2.10 ||
_____START JKv_8,2.10:
jhayantd uttarasya mato va ity ayam deo bhavati /
agnicitvn grma /
vidyutvn balhaka /
indro marutvn /
dr
advn dea //
____________________________________________________________________
sajym || PS_8,2.11 ||
_____START JKv_8,2.11:
sajy viaye mato va ity ayam deo bhavati /
ahvat /
kapvat /
r
vat /
munvat //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1879/2024
2/12/13
[#912]
sandvad-ahvac-cakrvat-kakvad-rumavac-carmavat || PS_8,2.12 ||
_____START JKv_8,2.12:
sandvat ahvat cakrvat kakvat carmavat ity etni sajy niptyante /
vattva prvea+eva siddham, dethni niptanni /
sandvat iti sanaabdasya sandbhvo niptyate /
sandvn grma /
sandvadahisthalam /
sanavn ity eva anyatra /
apare tu hu, sandabdo 'pi prakr
tyantaram eva asti, tath coktam, audumbar rjsand
bhavati iti /
tasya sajym (*8,2.11) iti vattvena siddham /
sandvat ity eta prapacrtham iha pahyate /
ahvat iti asthno 'hbhva /
ahvn iti arraikadeasaj /
asthimn ity eva anyatra /
cakrvat iti cakraabdasya cakrbhvo niptyate /
cakrvn rj /
cakravn ity eva anyatra /
cakrvanti sado havirdhnni bhavanti ity etat tu chndasatvd anugantavyam /
kakvat iti kakyy samprasraa niptyate /
kakvn nma r
i /
kakyvn ity eva anyatra /
rumavat iti lavaaabdasya rumabhvo niptyate /
lavaavn ity eva anyatra /
apare tu hu, ruman iti prakr
tyantaram asti, tasya etan niptana nakralopbhvrtham,
atvrtha ca /
mator v nuartham iti /
carmavat iti carmao nalopbhvo atva ca niptyate /
mator v nugama /
carmavat nma nad /
carmavat ity eva anyatra //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1880/2024
2/12/13
_____START JKv_8,2.13:
udanvn iti udakaabdasya matvudanbhvo niptyate udadhvarthe, sajy viaye ca /
udanvn nma r
i yasya audanvata putra /
udadhau udanvn /
yasminnudaka dhyate sa evam ucyate /
udadhu iti kim ? udakavn ghaa ity atra tu dadhtyartho na vivakyate /
ki tarhi ? udakasattsambandhasmnyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.14:
rjanvn iti niptyate saurjye gamyamne /
obhano rj yasminniti sa rjanvn dea /
rjanvat pr
hv /
rjavn ity eva anyatra //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.15:
chandasi viaye ivarntd rephntc ca+uttarasya matorvattva bhavati /
ivarntt tvat - trivat yjynuvky bhavati /
harivo medina tv /
adhipativat juhoti caruragnivniva /
revnetu m viat /
[#913]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1881/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
ano nu || PS_8,2.16 ||
_____START JKv_8,2.16:
chandasi iti vartate /
anantd uttarasya mato nugamo bhavati chandasi viaye /
akavanta karavanta sakhya /
asthanvanta yadanasth bibharti /
akavat lgalena /
ravat /
mrdhanvat /
nua asiddhatvt tasya ca vatva na bhavati, tata parasya ca bhavati //
____________________________________________________________________
nd ghasya || PS_8,2.17 ||
_____START JKv_8,2.17:
nakrntt uttarasya ghasajkasya nugamo bhavati chandasi viaye /
supathintara /
dasyuhantama /
bhridvnastu vaktavya /
bhridvattara /
d rathina /
rathina krntdeo dhe parata /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1882/2024
2/12/13
rathtara /
rathaabdd eva v matvarthyo 'yam kra chandasvanipau iti //
____________________________________________________________________
kr
p o ro la || PS_8,2.18 ||
_____START JKv_8,2.18:
kr
pe dhto rephasya lakrdeo bhavati /
ra iti rutismnyam updyate /
tena ya kevalo repho, ya ca r
krastha, tayor dvayor api grahaam /
la ity api smanyam eva /
tato 'ya kevalasya rephasya sthne lakrdeo vidhyate /
r
krasya apy ekadeavikradvrea lr
kra, eva ca lui ca klr
pa (*1,3.93) ity evam dayo
nirde upapadyante /
kalpt /
kalptrau /
kalptra /
ciklr
psati /
klr
pta /
klr
ptavn /
kr
p ity etat r
pe samprasraam ca iti bhiddiu phd bhavati /
tasya hi kr
tasamprasraasya lkaikatvt iha kr
pa iti grahaa na asti /
kr
paakr
pakraprdayo 'pi kraper eva draavy /
udayo bahulam (*3,3.1) iti v kr
pereva latvbhva /
[#914]
vlamlalaghvasurlam aguln v ro lampadyata iti vaktavyam /
vla, vra /
mlam, mram /
laghu, raghu /
asura, asula /
alam, aram /
aguli, aguri /
kapilakdn sajchandasor v ro lampadyata iti vaktavyam /
kapiraka, kapilaka /
tilpilkam, tirpirkam /
lomni, romi /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1883/2024
2/12/13
puram, pulam /
karma, kalma /
ukra, ukla /
ralayor ekatvasmaraam iti kecit /
kim idam ekatvasmaraamiti ? samnaviayatvam eva tayo smaryate ity artha //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.19:
ayatau parata upasargasya yo repha tasya lakra deo bhavati /
plyate /
palyate /
atra ca yo 'yam ekdea, tasya sthnivadbhvd ayate upasargasya ca vibhge sati, yadi
ayatigrahaa rephasya vieaam, tad yena na avyavadhna tena vyavahite 'pi
vacanaprmyt iti ekena varena vyavadhne 'pi latva bhavati /
tath ca palyayate ity atra api bhavati /
upasargavieae tu ayatigrahae siddham eva+etat sarvam, prater api tu vyavahite 'pi prpnoti
/
tatra kecid darana bhavitavyam eva platyayate iti /
prathamapakadaranbhinistu pratyayate ity eva bhavati iti manyante /
apare tu pratiabdopasr
asya ayate prayogam eva na+icchanti /
nis dus ity etayos tu rutvasya asiddhatvl latvena na+eva bhavitabyam /
nirayaam /
durayaam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.20:
gr
1884/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.21:
ajdau pratyaye parato gro rephasya vibh lakrdeo bhavati /
nigirati, nigilati /
nigaraam, nigalanam /
nigraka, niglaka /
iya tu vyavasthitavibh /
tena gala iti pryage nitya latva bhavati, gara iti vie nitya na bhavati /
nigryate,
[#915]
niglyate iti ilopasya sthnivadbhvt aci vibh iti latvavikalpa /
prvatra asiddhe na sthnivat iti etad api spavdam eva, tasya doa
sayogdilopalatvaatveu iti /
antaragatvd v kr
te latvavikalpe ilopo bhaviyati /
girau, gira ity atra dhto svarpagrahae tatpratyaye kryavijnam iti latva na bhavati /
giratir v latvavidhv adhikr
ta, gr
ter etad rpam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.22:
pari ity etasya yo repha tasya ghaabde akaabde ca parato vibh lakra deo bhavati /
parigha parigha /
paryaka, palyaka /
gha iti svarpagrahaam atreyate, na taraptamapau iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1885/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.23:
sayogntasya padasya lopo bhavati /
gomn /
yavamn /
kr
tavn /
hatavn /
iha reyn, bhyn iti rutvam param api asiddhatvt sayogntasay lopa na bdhate /
jatve tu nprpte tadrabhyte iti tasya bdhaka bhavati, yaa, paya iti /
dadhyatra, madhvatra, ity atra tu yadeasya bihiragalakaasya asiddhatvt
sayogntalopo na bhavati //
____________________________________________________________________
rt sasya || PS_8,2.24 ||
_____START JKv_8,2.24:
sayogntapadasya yo repha tasmd uttarasya antasya sakrasya lopo bhavati /
gobhirak /
pratyacamats /
karate tsarate ca lui sica chndasatvd abhva bahula chandasi (*7,3.97) iti vacant /
drghe sati rpam etat /
mtu, pitu iti r
ta ut (*6,1.111) iti uttve kr
te raparatve ca sati rt sasya iti salopa /
siddhe satyrambho niyamrtha, rt sasya eva lopo bhavati, na anyasya iti /
rje kvip - rk /
mr
je lai - amr //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1886/2024
2/12/13
dhi ca || PS_8,2.25 ||
_____START JKv_8,2.25:
dhakrdau pratyaye parata sakrasya lopo bhavati /
alavidhvam, alavihvam /
apavidhvam, apavihvam /
yadyatra sakralopo na syt, sica atve jatve ca vibhea (*8,3.79) iti
mrdhanybhvapake 'pi na dhakra ryeta /
ita prabhr
ti sica sakrasya lopa iyate /
iha na bhavati, cakddhi palita ira iti /
tath payo dhvati ity evam dv api na bhavati /
sagdhi, babdhm iti chndaso vara lopa /
bhyakrastvha, cakdhi ity eva bhavitavyam iti /
tena payo dhvati ity evam dau yatnnataramstheyam /
[#916]
dhi sakre sico lopacakddhti prayojanam /
dhva tu katha jatva sakrasya bhaviyati //
sarvam eva prasiddha syc chru ticpi na bhidyate /
luacpi na murdhanye grahaa sei duyati //
ghasibhasor na sidhyeta tasmt sijgrahaa na tat /
chndaso varalopo v yathekartramadhvare //
nikartramadhvarasya ity eva prpte //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.26:
jhala uttarasya sakrasya jhali parato lopo bhavati abhitta /
abhitth /
acchitta /
acchitth /
avttm, avtta ity atra v sica sakralopasya asiddhatvt sa syrdhadhtuke (*7,4.49) iti
sakrasya takra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1887/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.27:
hrasvntd agd uttarasya lopo bhavati jhali parata /
akr
ta /
akr
th /
ahr
ta /
ahr
th /
hrasvt iti kim ? acyoa /
aploa /
agt iti kim ? alvim /
alviu /
jhali ity eva, akr
tm /
akr
ata /
ayam api sica eva lopa, tena+iha na bhavati, dviarm, dviamm iti /
sujantd dviabdt taraptamapau, adravyaprakare tiayika m pratyaya //
____________________________________________________________________
ia i || PS_8,2.28 ||
_____START JKv_8,2.28:
ia uttarasya sakrasya lopo bhavati i parata /
advt /
alvt /
asevt /
akot /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1888/2024
2/12/13
amot /
ia iti kim ? akrt /
ahrt /
i iti kim ? alvim /
alviu //
____________________________________________________________________
[#917]
s-ko sayoga-dyor ante ca || PS_8,2.29 ||
_____START JKv_8,2.29:
padasya ante ya sayoga, jhali parato v ya sayoga, taddyo sakrakakrayor lopo
bhavati /
lasje lagna /
lagnavn /
sdhulak /
masje - magna /
kakrasya - take ta /
taa /
taavn /
khatat /
jhali sati vaktavyam /
kim ida sii iti ? sana saprabhr
ti mahio akrea pratyhra /
iha m bht, kahaaktht iti /
thakre jhali kakrasya sayogder lopa prpnoti /
tad atra ake kvibantasya prayoga eva na asti ity ha khaageva na asti, kuto 'ya
khaaki tihet iti /
vsyartham, kkvartham ity atra api bahiragalakaasya yadeasya asiddhatvt
sayogdilopo na bhavati /
sko iti kim ? narnarti /
varvarti /
sayogdyo iti kim ? payaak /
ante ca iti kim ? takita /
takaka //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1889/2024
2/12/13
co ku || PS_8,2.30 ||
_____START JKv_8,2.30:
cavargasya kavargdeo bhavati jhali parata, padnte ca /
pakt /
paktum /
paktavyam /
odanapak /
vakt /
vaktum /
vaktavyam /
vk /
kruc ity atra sii iti vacand akrasya cakre jhali kutva na bhavati, yujikruc ca iti
niptand v /
nakropadho v dhturaya repharahitaca kruca kauilylpbhvayo iti pahyate /
nakralope hi nikuciti iti dr
yate /
yujikruc ca iti tasyaiva repho 'dhiko nakrasya lopbhva ca iti niptyate /
tatra anusvrasya parasavarasya ca asiddhatvt akra eva na asti iti kutva na bhaviyati //
____________________________________________________________________
ho ha || PS_8,2.31 ||
_____START JKv_8,2.31:
hakrasya hakradeo bhavati jhali parata padnte ca /
soh /
sohum /
sohavyam /
jalt /
voh /
vohum /
vohavyam /
prahav /
divyav //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1890/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.32:
dakrde dhto hakrasya ghakrdeo bhavati jhali parata padnte ca /
dagdh /
dagdhum /
dagdhavyam /
khadhak /
dogdh /
dogdhum /
dogdhavyam /
godhuk /
dde iti kim ? leh /
lehum /
lehavyam /
guali /
dhto iti ddisamndhikaraam etan na, ki tarhi, tadvieaam avayavaahyantam, dhtor
avayavo yo ddi abdas tad avayavasya hakrasya iti /
[#918]
ki kr
ta bhavati ? adhok ity atra api ghakra siddho bhavati /
katha dogdh, dogdhum iti ? vyapadeivadbhvt /
atha v dhtpadee yo ddi ity eva vijyate /
tath ca dmalihamicchati dmalihyati, dmalihyate kvip pratyaya dmali ity atra api na
bhavati //
____________________________________________________________________
v druha-muha-uha-ihm || PS_8,2.33 ||
_____START JKv_8,2.33:
druha muha uha iha ity ete dhtn hakrasya v ghakrdeo bhavati jhali parata
padnte ca /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1891/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.34:
naho hakrasya dhakrdeo bhavati jhali pare padnte ca /
naddham /
naddhum /
naddhavyam /
upnat /
parat //
____________________________________________________________________
hastha || PS_8,2.35 ||
_____START JKv_8,2.35:
ho hakrasya thakrdeo bhavati jhali parata /
idamttha /
kimttha /
dentarakaraa jhaastathordho 'dha (*8,2.40) ity asya nivr
ttyartham /
jhali ity eva, ha, hatu, hu /
hr
grahorbhachandasi hasyeti vaktavyam /
gardabhena sambharati /
grabht /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1892/2024
2/12/13
jabhrire /
udgrbha ca nigrbha ca brahma dev avvr
dhan //
____________________________________________________________________
vraca-bhrasja-sr
ja-mr
ja-yaja-rja-bhrja-ccha- a || PS_8,2.36 ||
_____START JKv_8,2.36:
vraca bhrasja sr
ja mr
ja yaja rja bhrja ity etem, chakrntnm, akrntn ca akra
deo bhavati jhali parata padnte ca /
vraca - vra /
vraum /
vraavyam /
mlavr
/
bhrasja - bhra /
bhraum /
bhraavyam /
dhnbhr
/
sr
ja - sraa /
sraum /
sraavyam /
rajjusr
/
mr
ja - mr /
mrum /
mravyam /
kasaparimr
/
yaja - ya /
yaum /
yaavyam /
upaya /
rja - samr /
svar /
vir /
bhrja - vibhr /
rjabhrjo padntrtha grahaam, jhaldirbhymi paryavapadyate /
kecit tu ri, bhri iti kvinnantam icchanti /
chakrntnm - praccha - pra /
praum /
praavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1893/2024
2/12/13
abdapr /
cchvo anunsike ca (*6,4.19) ity atra kiti ity anuvartate iti chagrahaam iha kriyate /
akrntnm li - le /
leum /
leavyam /
li /
vi- ve /
vetum /
veavyam /
vi //
____________________________________________________________________
[#919]
ekco bao bha jhaantasya s-dhvo || PS_8,2.37 ||
_____START JKv_8,2.37:
dhtor avayavo ya ekc jhaanta tadavayavasya baa sthne bha deo bhavati jhali sakre
dhvaabde ca parata padnte ca /
atra catvaro baa sthnino bhadecatvra eva, tatra sakhytnudee prpte akrasya
sthnino 'bhvt hakrdeo na bhavati ? ntaryato vyavasth vijsyate /
budha - bhotsyante /
abhuddhvam /
arthabhut /
guha - nighokyate /
nyaghhvam /
paraghu /
duha - dhokyate /
adhugdhvam /
godhuk /
ajargh - gudhe yalugantasya lai sipi labhpadhague kr
te sipo halydilope ca dhto
avayavasya ekco baa sthne bhabhva, tato dhakrasya jatvam, da ca (*8,2.75) iti
rutvam, ro ri (*8,3.14) iti prvarephasya lopa, hralope prvasya drgho 'a (*6,3.111) iti
drghatvam /
gadarbhayate apratyaya - gardhap /
ekca iti kim ? dmaliham icchati dmalihyati, dmalihyater apratyaya, dmali /
asati hy ekjgrahae dhto ity etad bao vieaa syt /
baa iti kim ? krudha - krotsyati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1894/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.38:
dadha iti dadhati kr
tadvirvacano nirdiyate /
tasya jhalantasya baa sthne bha deo bhavati takrathakrayo parata, cakrt sdhvo
ca parata /
dhatta /
dhattha /
dhatse /
dhaddhvam /
vacanasmarthydto lopasya sthnivadbhvo na bhavati /
abhysajatvasya ca asiddhatvam /
tatho iti kim ? nantaryt sdhvor eva vijyeta /
cakra tayor anuvr
ttyartha /
jhaantasya ity eva, dadhti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.39:
jhal jaa de bhavanti padasynte vartamnnm /
vgatra /
valiatra /
agnicidatra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1895/2024
2/12/13
triubatra /
antagrahaa jhali ity etasya nivr
ttyartham /
vast /
vastavyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.40:
jhaa uttarayo takrathakrayo sthne dhakra deo bhavati, dadhti varjayitv /
labdh /
labdhum /
labdhavyam /
alabdha /
alabdh /
duha - dogdh /
dogdhum /
dogdhavyam /
adugdha /
adugdh /
liha - leh /
lehum /
lehavyam /
alha /
alh /
budha - boddh /
boddhum /
boddhavyam /
abuddha /
abuddh /
adha iti kim ? dhatta /
dhattha //
____________________________________________________________________
[#920]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1896/2024
2/12/13
a-ho ka si || PS_8,2.41 ||
_____START JKv_8,2.41:
akrahakrayo kakrdeo bhavati sakre parata /
akrasya pi - pekyati apekyat /
pipakati /
dhakrasya - liha - lekyati /
alekyat /
lilikati /
si iti kim ? pinati /
lehi //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.42:
rephadakrbhym uttarasya nithtakrasya nakra deo bhavati prvasya ca dakrasya /
rephntt tvat - stram /
vistram /
viram /
nigram /
avagram /
dakrt - bhinna /
bhinnavn /
dhinna /
chinnavn /
radbhym iti kim ? kr
ta /
kr
tavn /
ra ity atra rarutism anya na+updyate, ki tarhi, vyajanamtram /
rephasmnyanirdee 'pi sati repht par y 'jbhaktis tadvyavadhnnnatva na bhavati /
nith iti kim ? kart /
hart /
ta iti kim ? caritam /
muditam /
prvasya iti kim ? parasya m bht, bhinnavadbhym /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1897/2024
2/12/13
bhinnavadbhi /
iha kr
tasya apatya krti iti vr
ddhe bahiragalakay asiddhatvnnatve kartavye rephasya
asiddhatvam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.43:
sayogdi yo dhtur krnto yavn, tasmd uttarasya nithtakrasya nakradeo bhavati /
prada /
pradavn /
mlna /
mlnavn /
sayogde iti kim ? yta /
ytavn /
ta iti kim ? cyuta /
cyutavn /
lputa /
plutavn /
dhto iti kim ? niryta /
nirvta /
yavata iti kim ? snta /
sntavn //
____________________________________________________________________
lvdibhya || PS_8,2.44 ||
_____START JKv_8,2.44:
l chedane ity etat prabhr
ti vr
varae iti yvat vr
1898/2024
2/12/13
dhnavn /
jna /
jnavn /
r
kralvdibhya ktinnihvadbhavati iti vaktavyam /
kri /
gri /
ri /
lni /
pni /
[#921]
dugvordirgha ca+iti vaktavyam /
du - dna /
du - vigna /
po vina iti vaktavyam /
pn yav /
vina ity artha /
vine iti kim ? ptam dhnyam /
sinoter grsakarmakartr
kasya+iti vaktavyam /
sino grsa svayam eva /
grsakarmakartr
kasya iti kim ? sit pena skar /
grso 'pi yad karmaiva bhavati na karmakart, tad na bhavati, sito grso devadattena iti //
____________________________________________________________________
odita ca || PS_8,2.45 ||
_____START JKv_8,2.45:
okreto dhtor uttarasya nihtakrasya nakrdeo bhavati /
olasj - lagna /
lagnavn /
ovij - udvigna /
udvignavn /
opyy vr
ddhau - pna /
pnavn /
svdaya odita /
- sna /
snavn /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1899/2024
2/12/13
d - dna /
dnavn /
d - dna /
dnavn /
- na /
navn /
dh - dhna /
dhnavn /
m - mna /
mnavn /
r - ra /
ravn /
l - lna /
lnavn /
vr - vra /
vravn //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.46:
kiyo dhto drghd uttarasya nithtakrasya nakrdeo bhavati /
k klo /
ka jlma /
ka tapasv /
kiya nihym ayadarthe (*6,4.60), v+krodainyayo (*6,4.61) iti drghatva bhavati /
drght iti kim ? akitamasi mmekeh /
akitam iti ktapratyayo bhve, bhva ca yadartha iti drghbhva /
hrasvasya api hi dhtvanukaraasya iha iya nirdea /
kiya nithym ayadarthe (*6,4.60) ity atra drghagrahaa kriyate /
viparbhy je (*1,3.19) ity evam dau tu dhtutvam anukryagata sadapyavivakitatvd
jirupasmnynukaraa draavyam //
____________________________________________________________________
yo 'spare || PS_8,2.47 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1900/2024
2/12/13
_____START JKv_8,2.47:
yyate uttarasya nithtakrasya aspare nakra deo bhavati /
na ghr
tam /
na meda /
n vas /
aspare iti kim ? ta vartate /
to vyu /
tam udakam ity atra guabhto 'pi spara natvapratiedhasya samprasraasya ca nimitta
bhavati /
gue ca spare pratiedho 'yam, na roge, tena pratina ity atra natva bhavty eva //
____________________________________________________________________
[#922]
aco 'napdne || PS_8,2.48 ||
_____START JKv_8,2.48:
acate uttarapadasya nithtakrasya nakrdeo bhavati na ced apdna tatra bhavati /
samaknau akune pdau /
tasmt paavo nyakn /
anapdne iti kim ? udaktam udaka kpt /
vyaktam ity etad aje rpam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.49:
diva uttarasya nithtakrasya nakrdeo bhavati avijigyam arthe /
adyna /
paridyna /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1901/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
nirvo 'vte || PS_8,2.50 ||
_____START JKv_8,2.50:
nirva iti nisprvd vter uttarasya nithatakrasya nakro niptyate, na ced vtdhikarao
vtyartho bhavati /
nirva agni /
nirva pradpa /
nirva bhiku /
avte iti kim ? nirvta vta /
nirvta vtena /
nirva pradpo vtena ity atra tu pradpdhikarao vtyartha, vtastu tasya karaam iti
bhavaty eva natvam //
____________________________________________________________________
ua ka || PS_8,2.51 ||
_____START JKv_8,2.51:
ue dhtor uttarasya nithtakrasya kakrdeo bhavati /
uka /
ukavn //
____________________________________________________________________
paco va || PS_8,2.52 ||
_____START JKv_8,2.52:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1902/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
kyo ma || PS_8,2.53 ||
_____START JKv_8,2.53:
kaidhto uttarasya nithtakrasya makrdeo bhavati /
kma /
kmavn //
____________________________________________________________________
[#923]
prastyo 'nyatarasym || PS_8,2.54 ||
_____START JKv_8,2.54:
praprvt styyate uttarasya nithtakrasya anyatarasy makrdeo bhavati /
prastma /
prastmavn /
prastta /
prasttavn /
yad matva na asti, tad sayogder to dhtor yavata (*8,2.43) ity asya prvatra
asiddhatvt saprasraa prathama kriyate, tatra kr
te nimittavyghtn natva na bhavati //
____________________________________________________________________
anupasargt phulla-kba-kr
a-ullgh || PS_8,2.55 ||
_____START JKv_8,2.55:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1903/2024
2/12/13
phulla kba kr
a ullgha ity ete niptyante, na ced upasargd uttar bhavanti /
phulla iti iphal viarae ity etasmd dhtor uttarasya nihtakrasya lakro niptyate /
utvamiabhva ca siddha eva /
ktavatvantasya apy etal latvam iyate, phulla, phullavn iti /
kbakr
olldh iti kbikr
ibhym utprvc ca lghe kta pratyayasya talopa iabhva ca
niptyate /
kr
te va ii icchabdalopa /
kba /
kr
a /
ullgha /
anupasargt iti kim ? praphult sumanasa /
prakbita /
prakr
ita /
prolldhita /
lgherudo 'nya upasarga pratiidhyate /
utphullasamphullayor iti vaktavyam /
utphulla /
samphulla /
parikr
a ity atra ya pariabda sa kriyntarayogt kr
i pratyanupasarga eva, parigata kr
a
parikr
a iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.56:
nuda vida unda tr ghr hr ity etebhya uttarasya nihtakrasya nakra deo bhavati
anyatarasym /
nuda - nunna, nutta /
vida - vinna, nitta /
unda - samunna, samutta /
tr - tra, trta /
ghr - ghra, ghrta /
hr - hra, grta /
hr ity etasmd aprpta natvam, itare nitya prpta vikalpyate /
vida vicrae ity asya vider iha grahaam iyate /
eva hy uktam - vettestu vidito nih vidyater vinna iyate /
vinater vinna ca vittaca bhogavitta ca vindate //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1904/2024
2/12/13
iti //
____________________________________________________________________
na dhy-khy-pr
- mrcchi-madm || PS_8,2.57 ||
_____START JKv_8,2.57:
dhy khy pr
____________________________________________________________________
[#924]
vitto bhoga-pratyayayo || PS_8,2.58 ||
_____START JKv_8,2.58:
vitta iti vider lbhrtht uttarasya ktasya natvbhvo niptyate bhoge pratyaye ca abhidheye /
vittamasya bahu /
dhanam asya bahu ity artha /
dhana hi bhujyate iti bhogo 'bhidhyate /
pratyaye - vitto 'ya manuya /
pratta ity artha /
pratyate iti pratyaya /
bhogapratyayayo iti kim ? vinna //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1905/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.59:
bhittam iti niptyate akala cet tad bhavati /
bhitta tihati /
bhitta prapatati /
akalaparyyo 'yam /
atra bhidikriy abdavyutpatter eva nimittam /
bhidikriyvivaky hi akalaviaye bhinnam bhittam ity eva bhavati //
____________________________________________________________________
r
am dhamarye || PS_8,2.60 ||
_____START JKv_8,2.60:
r
am iti r
ity etasmd dhtor uttarasya nihtakrasya nakro niptyate dhamaryaviaye /
adhama r
e adhamara, etasmd eva niptant saptamyantena uttarapadena samsa,
tadbhva dhamaryam /
yady evam, uttamara iti na sidhyati ? na+ea doa /
klntaradeyavinimayopalakartha cedamupttam /
tena uttamara ity api hi bhavati /
r
a dadti /
r
a dhrayati /
dhamarye iti kim ? r
ta vakymi nnr
tam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.61:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1906/2024
2/12/13
nasatta niatta anutta pratrta srta grta ity etni chandasi viaye niptyante /
nasatta, niatta iti sade naprvt niprvc ca natvbhvo niptyate /
nasattamajas /
nasannam iti bhaym /
niatta /
niaa iti bhym /
anuttam iti unde naprvasya niptanam /
anuttam te maghavan /
anunna iti bhym /
praturtam iti tvarate turv ity etasya v niptanam /
pratrta vjin /
pratram iti bhym /
srtam iti sr
ity etasya utva niptyate /
srt gva /
sr
t gva iti bhym /
grtam iti gr ity etasya natvbhvo niptyate /
grt amr
tasya /
gram iti bhym //
____________________________________________________________________
[#925]
kvinpratyayasya ku || PS_8,2.62 ||
_____START JKv_8,2.62:
padasya iti vartate /
kvinpratyayasya sarvatra padnte kutvam iyate /
kvin pratyayo yasmd dhto sa kvinpratyaya, tasya padasylo 'ntyasya kavargdeo bhavati /
spr
o 'nudake kvin (*3,2.58) /
ghr
taspr
k/
halaspr
k/
mantraspr
k/
kvina ku iti vaktavye pratyayagrahaa kr
ta bahuvrhivijnrtham /
kvin pratyayo yasmd vihitas tasmd anyasminn api pratyaye kutva yath syt /
m no asrk /
m no adrk /
sr
jidr
ibhy hi kvin vihita, tayor lui kutvam etat /
myoge 'pi chandasatvd agama /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1907/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
naer v || PS_8,2.63 ||
_____START JKv_8,2.63:
padasya iti vartate /
nae padasya v kavargdeo bhavati /
s vai jvanaghuti /
sa ve jvana huti /
naeraya sampadditvd bhve kvip /
jvasya no jvanak, jvana /
atve prpte kutvavikalpa //
____________________________________________________________________
mo no dhto || PS_8,2.64 ||
_____START JKv_8,2.64:
makrantasya dhto padasya nakrdeo bhavati /
pran pratn /
pradn /
amitamidamdn kvip, anunsikasya kvijhalo kiti (*6,4.15) iti drghatvam /
natvasya asiddhatvn nalopo na bhavati /
ma iti kim ? bhit /
chit /
dhto iti kim ? idam /
kim /
padasya ity eva, pratmau /
pratma //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1908/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
m-vo ca || PS_8,2.65 ||
_____START JKv_8,2.65:
makravakrayo ca parata makrntasya dhto nakrdeo bhavati /
aganma tamasa pram /
aganva /
gamerlai bahula chandasi iti apo luk /
jaganvn /
vibh gamahanajanavidavim (*7,2.68) iti kvasau igamasya abhva /
apadntrtha rambha //
____________________________________________________________________
[#926]
sa-sajuo ru || PS_8,2.66 ||
_____START JKv_8,2.66:
sakrntasya padasya saju ity etasya ca ru bhavati /
sakrntasya - agnir atra /
vyuratra /
sajua - sajrr
tubhi /
sajrdevebhi /
jue kvipi saprvasya rupam etat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.67:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1909/2024
2/12/13
ahan || PS_8,2.68 ||
_____START JKv_8,2.68:
ahan ity etasya padasya ru bhavati /
ahobhym /
ahobhi /
nalopam akr
tv nirdeo jpaka nalopbhvo yath syt iti /
drghh niddha, he drghho 'tra iti /
ahan ity atra tu lkaikatvd ahanabdasya ru na bhavati /
ahno ruvidhau rpartrirathantarepasakhyna kartavyam /
ahorpam /
ahortra /
ahorathantaram /
ro 'supi (*8,2.69) ity asya apavdo rutvam upasakhyyate /
apara ha - smnyena rephdau rutva bhavati, ahoramyam, ahoratnni iti //
____________________________________________________________________
ro 'supi || PS_8,2.69 ||
_____START JKv_8,2.69:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1910/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#927]
amnar-dhar-avar ity ubhayath chandasi || PS_8,2.70 ||
_____START JKv_8,2.70:
amnas dhas avas ity ete chandasi viaye ubhayath bhavati, rurv repho v /
amnas - amna eva, amnareva /
dhas - dha eva, dhar eva /
avas - ava eva, avereva /
yad rutva tad bhobhago 'gho 'prvasya yo 'i (*8,3.17) iti yakra /
chandasi bhy ca vibh pracetaso rjany upasakhyna kartavyam /
pracet rjan, praceto rjan /
ahardn patydiu upasakhyna kartavyam /
aharpati, aha pati /
grpati, gpati /
dhrpati, dhpati /
visarjanyabdhanrtham atra pake rephasya+eva repho vidhyate //
____________________________________________________________________
bhuva ca mahvyhr
t e || PS_8,2.71 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1911/2024
2/12/13
_____START JKv_8,2.71:
bhuvas ity etasya mahvyhr
te chandasi viaye ubhayath bhavati, rurv repho v /
bhuva ity antarikam, bhuvarityantarikam /
mahvyhr
te iti kim ? bhuvo viveu savaneu yajiya /
bhuva ity etad avyavyam antarikavci mahvyhr
ti //
____________________________________________________________________
vasu-srasu-dhvasv-anauh da || PS_8,2.72 ||
_____START JKv_8,2.72:
sasajuo ru (*8,2.66) ity ata sa iti vartate, tena sambhavt vyabhicrc ca vasur eva
vieyate, na srasudhvas, vyabhicrbhvt, asambhavc ca na anauh, abda /
vasvantasya padasya sakrntasya srasu, dhvasu, anau ity ete ca dakrdeo
bhavati /
vasu - vidvadbhym /
vidvadbhi /
papivadbhym /
papivadbhi /
srasu - uravsradbhym /
uravsradbhi /
dhvasu - paradhvadbhym /
paradhvadbhi /
anau - anaudbhym /
anaudbhi /
sa ity eva, vidvn /
papivn /
nakrasya na bhavati /
rutve nprpte idam rabhyate iti tad bdhyate /
sayogntalopas tu na+evam iti tena etad eva datva bdhyate /
anauho 'pi hatvam anena bdhyate /
numastu vidhnasmarthynna bhavati, anavn, he anavan iti /
padasya ity eva, vidvsau /
vidvsa //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1912/2024
2/12/13
_____START JKv_8,2.73:
tipi parata sakrntasya padasya anaste dakra deo bhavati /
acakd bhavn /
anvad bhavn /
tipi iti kim ? cakste kvip, cak /
anaste iti kim ? pa eva+ida salila sarvam /
ity aste lai tipi bahula chandasi (*7,3.97) iti na kr
ta //
____________________________________________________________________
[#928]
sipi dhto rurv || PS_8,2.74 ||
_____START JKv_8,2.74:
sipi parata sakrntasya padasya dhto ru ity ayam deo bhavati, dakro v /
acak tvam, acakt tvam /
anva tvam, anvat tvam /
dhtugrahaa ca+uttarrtha rugrahaa ca //
____________________________________________________________________
da ca || PS_8,2.75 ||
_____START JKv_8,2.75:
dakrntasya dhto padasya sipi parato ru bhavati, dakro v /
abhina tvam, abhinat tvam /
acchina tvam, acchinat tvam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1913/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.76:
rephavakrntasya dhto padasya upadhy ika drgho bhavati /
g /
dh /
p /
vakragrahaam uttarrtham /
upadhgrahaa kim ? abibhar bhavn /
abhysekrasya m bht /
ika iti kim ? atra+eva pratyudharae bhaabdkrasya m bht /
dhto ity eva, agni /
vyu /
padasya ity eva, girau /
gira //
____________________________________________________________________
hali ca || PS_8,2.77 ||
_____START JKv_8,2.77:
hali ca parato rephavakrntasya dhto upadhy ika drgha bhavati /
stram /
vistram /
viram /
avagram /
vakrntasya - dvyati /
sivyati /
dhto ity eva, divam icchati divyati /
catura icchati caturyati /
ika ity eva, smaryate /
bhavyam /
apadntrtho 'yam rambha //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1914/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
upadhy ca || PS_8,2.78 ||
_____START JKv_8,2.78:
hali iti anuvartate /
dhto upadhbhtau yau rephavakrau halparau tayo upadhy iko drgho bhavati hurcch
- hrcchit /
murcch - mrchit /
urv - rvit /
dhurv - dhrvit /
hali ity eva, ciri, jiri - cirioti /
jirioti /
iha kasmn na bhavati, r gatau riryatu, riryu, v gatydiu vivyatu vivyu iti ? yadeasya
sthnivattvt asiddhatvc ca bahiragalakaatvena halparau rephavakrau na bhavata /
caturyit ity atra api bahiragalakaatvt ato lopasya dhto upadhbhto repho na bhavati /
pratidvn ity atra tu hali ca (*8,2.77) iti drghatvam, drghavidhau lopjdeasya sthnivad
bhvapratiedht /
asiddha bahiragamantarage ity etat tu nrayitavyam /
udayo 'vyutpannni prtipadikni iti jivri, karyo, giryo ity evam diu drgho na bhavati //
____________________________________________________________________
[#929]
na bha-kur-churm || PS_8,2.79 ||
_____START JKv_8,2.79:
rephavakrntasya bhasya kur chur ity etayos ca drgho na bhavati /
dhura vahati dhurya /
dhuri sdhu dhurya /
divyam /
kur - kuryt /
chur - dhuryt /
rephavakrbhy bhavieaa kim ? pratidvn /
pratidvne //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1915/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.80:
adaso 'sakrntasya varasya dt parasya uvardeo bhavati, dakrasya ca makra /
amum, am, amn /
amun, ambhym /
bhvyamnena apy ukrea savarn grahaam iyate iti ekamtrikasya mtrika,
dvimtrikasya dvimtrika deo bhavati /
ase iti kim ? ada icchati adasyati /
adaso 'nosra iti vaktavyam /
okrarephayor api pratiedho yath syt iti /
ado 'tra /
ada /
tadartha kecit stra varayanti, a se yasya so 'yam asi, yatra sakrasya akra kriyate iti,
tena tyaddyatvavidhne etad anyatra na bhavitavyam eva iti /
adrydee katham ? adaso 'dre pr
tha mutva kecid icchanti latvavat /
kecidantyasadeasya netyeke 'serhi dr
yate //
iti /
yai ase iti sakrasya pratiedha kriyate, anantyavikre antyasadeasya iti ca paribh na
aryate, tem ubhayor api mutvena bhavitavyam, amumuya, amumuyacau, amumuyaca
iti , yath calklr
pyate iti latvam /
ye tu paribhm rayanti tem antyasadeasya eva bhavitavyam, adamuya, adamuyacau,
adamuyaca iti /
yea tu tyaddyatvaviaya eva mutvena bhavitavyam iti daranam tem atra na bhavitavyam,
adadrya, adadryacau, adadryaca iti /
dt iti kim ? alo 'ntyasya m bht, amuy /
amuyo //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.81:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1916/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#930]
vkyasya e pluta udtta || PS_8,2.82 ||
_____START JKv_8,2.82:
adhikro 'yam /
vkyasya e iti, pluta iti ca, udtta iti ca, etat trayam apy adhikr
ta
veditavyampdaparisampte /
yat iti rdhvam anukramiyma vkyasya e pluta udatta ity eva tad veditavyam /
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.83:
abhivdaye devadatto 'ham, bho yumnedhi devadatta3 /
paddhikro 'nuvartate eva /
vkyagrahaam anantyasya padasya plutanivr
ttyartham /
igrahaa vyajanntyasya api eraca pluto yath syt, agnici3t iti //
pratyabhivde 'dre (*8,2.83) /
pratyabhivdo nma yadabhivdyamno gururia prayukte, tatra adraviaye yad
vkya vartate tasya e pluta udtto bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1917/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.84:
drd dhte yad vkya vartate tasya e pluto bhavati, sa ca+udtta /
hvna htam, abdena sambodhanam /
gaccha bho mavaka devadatta3 /
gaccha bho mavaka yajadatta3 /
dra yady apy apekbhedd anavasthitam, tathpi htpeka yat tadryate iti yatra
prkr
tt prayatnd yatnaviee ryame abda ryate tad dram /
htagrahaa ca sambodhanamtropalakartha draavyam /
tena yatra apy hvna na asti tatra api plutir bhavati, saktn piba devadatta3, palyasva
devadatta3 iti /
asy ca pluter ekaruty samvea iyate /
drt iti kim ? gaccha bho mavaka devadatta /
drdhvne vkyasynte yatra sambodhanapada bhavati tatra aya pluta iyate, tena+iha
na bhavati, devadatta gaccha //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1918/2024
2/12/13
[#931]
hai-heprayoge hai-hayo || PS_8,2.85 ||
_____START JKv_8,2.85:
haiheprayoge yad vkya vartate tatra haihayo eva pluto bhavati /
hai3 devadatta /
he3 devadatta /
devadatta hai3 /
devadatta he3 /
punar haihayor grahaam antyayor api yath syt //
____________________________________________________________________
guror anr
t o 'nantyasya apy ekaikasya prcm || PS_8,2.86 ||
_____START JKv_8,2.86:
pratyabhivde 'dre (*8,2.83) ity evam din ya pluto vihita, tasya+eva aya sthniviea
ucyate /
r
kravarjitasya guro anantyasya, apiabdd antyasya api e ekaikasya sambodhane
vartamnasya pluto bhavati prcm cry matena /
des3vadatta, devada3tta, devadatta3 /
ya3jadatta, yajada3tta, yajadatta3 /
guro iti kim ? vakrt parasya m bht /
anr
ta iti kim ? kr
ami3tra, kr
amitra3 /
ekaikagrahaa paryyrtham /
prcm iti grahaa vikalprtham /
yumnedhi devadatta /
tad anena yad etad ucyate, sarva eva pluta shasamanicchat vibh kartavya iti
tadupapanna bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1919/2024
2/12/13
om abhydne || PS_8,2.87 ||
_____START JKv_8,2.87:
abhydna prrambha, tatra ya oabda tasya pluto bhavati /
o3m agnimlle purohitam /
abhydne it kim ? om ity etad akaram udgtham upsta //
____________________________________________________________________
ye yajakarmai || PS_8,2.88 ||
_____START JKv_8,2.88:
ye ity etasya yajakarmai pluto bhavati /
ye3 yajmahe /
yajakarmai iti kim ? ye yajmaha iti packaram iti svadhyyakle m bht /
ye yajmahe ity atra+eva aya pluta iyate /
iha hi na bhavati, ye devso divyekdaa stha iti //
____________________________________________________________________
praava e || PS_8,2.89 ||
_____START JKv_8,2.89:
yajakarmai iti vartate /
yajakarmai te praava deo bhavati /
ka ea praavo nma ? pdasya v ardharcasya v antyam akaram upasagr
hya
taddyakaraeasya sthne trimtramokram okra v vidadhati ta praava ity cakate /
ap retsi jinvato3m /
devn jigti sumnyo3m /
igrahaa sarvadeartham /
okra sarvdeo yath syt, vyajannte antyasya m bht iti /
yajakarmai ity eva, pa retsi jinvati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1920/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#932]
yjynta || PS_8,2.90 ||
_____START JKv_8,2.90:
yjy nma ye yjyke pahyante mantr, tem antyo ya i sa plavate yajakarmai /
stomairvidhemgnaye3 /
jihvmagne cakr
e havyavha3m /
antagrahaa kim ? yjy nma r
ca kcidvkyasamudyarpa, tatra yvanti vkyni te
sarve e pluta prpnoti /
sarvntyasya+eva iyate, tadartham antagrahaam //
____________________________________________________________________
brhi-preya-raua-vaua-vahnm de || PS_8,2.91 ||
_____START JKv_8,2.91:
brhi preya raua vaua vaha ity etem de pluto bhavati yajakarmai /
agnaye 'nubr3hi /
preya - agnaye gomayn pre3ya /
raua - astu rau3a /
vaua - somas ne vhi vau3a /
vaha - gnim3vaha /
vaha devn yajamnya ity evam dvaya pluto na bhavati, sarve vidhaya chandasi
vikalpyante iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.92:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1921/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
vibh pr
aprativacane he || PS_8,2.93 ||
_____START JKv_8,2.93:
pr
aprativacane vibh he pluto bhavati /
akr kaa devadatta ? akra hi3, akra hi /
alv kedra devadatta ? alvia hi3, alvia hi /
pr
aprativacane iti kim ? kaa kariyati hi /
he iti kim ? karomi nanu //
____________________________________________________________________
nigr
h ya-anuyoge ca || PS_8,2.94 ||
_____START JKv_8,2.94:
svamatt pracyvana nigraha /
anuyoga tasya matasya vikaraam /
tatra nigr
hynuyoge yad vkya vartate tasya e pluto bhavati vibh /
anitya abda iti kenacit pratijtam, tam uplipsu upapatibhir nigr
hya sabhyasyam
anuyukte, anitya abda ity ttha3, anitya abda ity ttha /
[#933]
adya rddham ity ttha3, adya rddham ity ttha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1922/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.95:
vkyde mantritasya iti bhartsane dvirvacanam uktam, tasya mreita plavate /
caura caura3, vr
ala vr
ala3, dasyo dasyo3, ghtayisymi tv, bandhayisymi tv /
bhartsane paryyea+iti vaktavyam /
caura3 caura, caura caura3 /
tadartham mreitagrahaam dviruktopalakartha varayanti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.96:
aga ity anena yukta tiantam kka bhartsane plavate /
aga kja3, aga vyhara3, idn jsyasi jlma /
ti iti kim ? aga devadatta, mithy vadasi /
kkam iti kim ? aga paca /
na+etad aparamkkati /
bhartsane ity eva, agdhva, odana te dsyami //
____________________________________________________________________
vicryamnm || PS_8,2.97 ||
_____START JKv_8,2.97:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1923/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
prva tu bhym || PS_8,2.98 ||
_____START JKv_8,2.98:
bhy viaye vicryamn prvam eva plavate /
ahirnu3 rajjurnu /
loho nu3 kapoto nu /
prayogpeka prvatvam /
iha bhgrahat prvayoga chandasi vijyate //
____________________________________________________________________
pratiravae ca || PS_8,2.99 ||
_____START JKv_8,2.99:
pratiravaam abhyupagama, pratijnam /
ravabhimukhya ca tatra aviet sarvasya grahaam /
pratiravae yad vkya vartate tasya e pluto bhavati /
m me dehi bho, aha te dadmi3 /
nitya abdo bhavitumarhati3 /
devadatta bho, kimttha3 //
____________________________________________________________________
[#934]
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1924/2024
2/12/13
_____START JKv_8,2.100:
anudtta pluto bhavati prannte, abhipjite ca agama3 prv3n grm3n grm3n
agnibht3i, pa3u ? agnibhte, pao ity etayo prannte vartamnayo anudtta pluto
bhavati /
agama ity evam dn tu anantyasya api prankhynayo (*8,2.105) iti svarita pluto bhavati
/
abhibhjite - obhana khalv asi mavaka3 //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.101:
anudttam iti vartate /
cit ity etasmin nipte upamrthe prayujyamne vkyasya e anudtta pluto bhavati /
pluto 'py atra vidhyate, na guamtram agnicid bhy3t /
rjacid bhy3t /
agniriva bhyt, rjeva bhyt ity artha /
upamrthe iti kim ? kathacid hu /
prayujyamne iti kim ? agnirmavako bhyt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.102:
anudttam iti vartate /
uparisvidst ity etasya e anudatta pluto bhavati /
adha svids3t upari svids3t /
adha svidsd ity atra vicryamnm (*8,2.97) iti udtta pluta, upari svidst ity atra tu
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1925/2024
2/12/13
anena anudtta //
____________________________________________________________________
svaritam mreite 'sy-sammati-kopa-kutsaneu || PS_8,2.103 ||
_____START JKv_8,2.103:
svarita pluto bhavati mreite parata asyym, sammatau, kope, kutsane ca gamyamne /
vkyder mantritasya asy-sammati-kopa-kutsana-bhartsaneu (*8,1.8) iti dvirvacanam
uktam, tatra aya plutavidhi /
asyy tavat - mavaka3 mavaka, abhirpaka3 abhirpaka, rikta ta bhirpyatm /
sammatau - mavaka3 mavaka, abhirpaka3 abhirpaka, obhana khalv asi /
kope - mavaka3 mavaka, avintaka3 avintaka, idn jsyasi jlma /
kutsane - ktka3 ktka, yka3 yka, rikt te akti //
asydiu vvacana kartavyam /
mavaka mavaka ityevamdyapi yath syt //
____________________________________________________________________
[#935]
kiy--praieu ti kkam || PS_8,2.104 ||
_____START JKv_8,2.104:
svarita iti vartate /
kiy carabheda, prrthanviea, abdena vypraam praia, eteu gamyamneu
tiantam kkaa yat tasya svarita pluto bhavati /
kkati iti kkam, tiantam uttarapadam kkati ity artha /
kiyy tvat - svaya rathena yti3, updhyya padti gamayati iti /
svayam odana ha bhukte3, updhyya saktn pyayati /
prvam atra tiantam uttarapadam kkati iti skka bhavati /
ii - sut ca lapsa3 dhana ca tta /
chando 'dhyea3 vykaraam ca bhadra /
praie - kaa kuru3 grma ca gaccha /
yavn lunhi3 sakt ca piba /
kkam iti kim ? drgha te yurastu /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1926/2024
2/12/13
agnn vihara //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.105:
padasya iti vartate, svaritam iti ca /
anantyasya api antyasypi padasya e pluto bhavati prane khyne ca /
agama3 prv3n grm3n agnibht3i, pa3u /
sarveam eva padnm ea svarita pluta /
antyasya anudtta pranntbhipjitayo (*8,2.100) iti anudatto 'pi pake bhavati /
khyne - agama3 prv3n grm3n bho3 //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.106:
drddhtdiu pluto vihita /
tatra aica plutaprasage tadavayavabhtau idutau plutau /
ai3tikyana /
au3pamanyava /
atra yadevarovarayo avarasya ca savibhga, tad idutau dvimtrvanena plutau kriyete
/
plutau iti hi kriynimitto 'ya vyapadea /
idutau plavete vr
ddhi gacchata ity artha /
tvat ca s plutir bhavati yay tvecau trimtrau sampadyete /
yad tu ardhamtr avarasya adhyardhamtr ivarovarayo, tad tau ardhatr
tyamtrau
kriyete iti /
bhaye tu uktam, iyate eva caturmtra pluta iti /
tat katham ? samapravibhgapake idutor anena trimtra pluto vidhyate //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1927/2024
2/12/13
eco 'pragr
h yasya adrdhdte prvasya ardhasya ad uttarasya+idutau || PS_8,2.107 ||
_____START JKv_8,2.107:
eco 'pragr
hyasya adrd dhte plutaviayasya ardhasya akra deo bhavati, sa ca pluta,
uttarasye - krokrvdeau bhavata /
viayaparigaana kartavyam -- pranntbhipjitavicryamapratyabhivadayjyntev iti
vaktavyam /
[#936]
prannte - agama3 prv3n grm3n agnibht3i, pa3u /
abhipjite - bhadra karoi mavaka3 agnibht3i, pa3u /
vicryame - hotavya dkitasya gr
h3i pratyabhivde - yumn edhi agnibht3i, pa3u /
yjynte - ukannya vannya somapr
hya vedhase /
stovairvidhemgnay3i /
so 'yam kara pluto yathviayam udtto 'nudtta svarito veditavya /
idutau punar udttv eva bhavata /
parigaana kim ? viubhte viubhte3 ghtayiymi tv /
gaccha bho mavaka viubhte /
parigaane ca sati adrd dhte iti na vaktavyam /
padntagrahaa tu kartavyam /
iha m bht, bhadra karoi gau iti /
apragr
hyasya iti kim ? obhane khalu sta khave3 /
mantrite chandasi plutavikaro 'ya vaktavya /
agn3i patn v3i //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,2.108:
tayo iduto yakravakrdeau bhavato 'ci sahity viaye /
sahitym ity etac cdhikr
tam /
ita utaram dhyyaparisampte yad vakyma sahitym ity eva tad veditavyam /
agn3y /
pa3v /
agn3yindram /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1928/2024
2/12/13
pa3vudakam /
aci iti kim ? agn3i /
pa3u /
sahitym iti ki ? agn3i indram /
pa3u udakam /
idutor asiddhatvt iko yaaci (*6,1.77) iti na prpnoti ity ayam rambha /
athpi kathacit tayo siddhatva syt, evam api svaradrghatvanivr
ttyartha
kalanivr
ttyartha ca vaktvayam etat /
athpi tan nivr
ttyartha yatnntaram asti, tathpi yasvaranivr
ttyartham idam rabhyate /
yadeasya asiddhatvt udttasvaritayor yaa svarito 'nudttasya (*8,2.4) ity ea svaro na
bhavati //
ki nu ya bhavati iha na siddha yvvidutoryadaya vidadhti /
tau ca mama svarasandhiu sidddhau kaladrghavidh tu nivartyau //
ik tu yad bhavati plutaprvas tasya yaa vidadhtyapavdam /
tena tayo ca na kaladrghau yasvarabadhanam eva tu hetu //
iti rvmanaviracity kiky vr
ttau aamdhyyasya dvitya pda /
______________________________________________________
aamdhyyasya tr
tya pda /
____________________________________________________________________
[#937]
matu-vaso ru sambuddhau chandasi || PS_8,3.1 ||
_____START JKv_8,3.1:
sahitym iti vartate /
matvantasya vasvantasya ca padasya ru ity ayam deo bhavati sambuddhau parata
chandasi viaye /
matvantasya tvat - indra marutva iha phi somam /
harivo medina tv /
maruto 'sya santi, harayo 'sya santi iti matup /
suptakrayo halydilope sayogntasya lope ca kr
te nakrasya ru bhavati /
vasvantasya khalv api - mhvastokya tanayya mr
la /
indra shva /
kvasor niptanam dvnshvnmhv ca iti /
matuvaso iti kim ? brahman stoyma /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1929/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#938]
atrnunsika prvasya tu v || PS_8,3.2 ||
_____START JKv_8,3.2:
adhikro 'yam /
ita uttara yasya sthne ru vidhyate tata prvasya tu varasya v anunsiko bhavati ity etad
adhikr
ta veditavyam, yad ita rdhvam anukramiymas tatra /
vakyati - sama sui (*8,3.5) /
sam
skart /
sam
skatum /
sam
skartavyam /
atragrahaa ru saha saniyogapratipattyartham /
adhikraparimparigrahe hi sati ho he lopa (*8,3.13) ity atra api prvasya anunsika
akyeta //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1930/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.3:
ai parato ro prvasya krasya sthne nityam anunsikdeo bhavati /
drghdai samnapde (*8,3.9) iti tva vakyati, tata prvasya to 'nunsikavikalpe prpte
nityrtha vacanam /
mahm
asi /
mahm
indro ya ojas /
dev acch ddyat /
kecid anusvram adhyate sa cchndaso vyatyayo draavya /
ta iti kim ? ye v vanaspatranu /
ai iti kim ? bhav carati /
bhavlghayati /
nityagrahaa vispartham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.4:
anyaabdo 'trdhyhartavya /
tadapekay ceyam anunsikt iti pacam /
anunsikdanyo yo vara ro prva, yasya anunsika na kr
ta, tata paro 'nusvra gama
bhavati /
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1931/2024
2/12/13
_____START JKv_8,3.5:
saskart /
saskartum /
saskartavyam /
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.6:
puskm /
____________________________________________________________________
nachavyapran || PS_8,3.7 ||
_____START JKv_8,3.7:
bhavcarati /
kecit tu paraabdam eva anyrtha varayanti /
anunsikt para anunsikt anya anusvro bhavati /
yasmin pake 'nunsiko na asti tatra anusvrgamo bhavati /
sa tu kasya gamo bhavati ? ro prvasya+eva+iti vartate, vykhynd deo na bhavati //
sama sui (*8,3.5) /
ru vartate /
sama ity etasya ru bhavati sui parata sahity viaye /
sam
skart /
sam
skartum /
sam
skartavyam /
sasskart /
sasskartum /
sasskartavyam /
atra rorvisarjanye kr
te v ari (*8,3.66) iti pake visarjanya eva prpnoti /
vyavasthitavibh draavy /
tena atra nitya sakra eva bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1932/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1933/2024
2/12/13
_____START JKv_8,3.8:
purvea nitye prpte vikalpa kriyate /
nakrntasya padasya chavi parata ampare ubhayath r
ku bhavati, rurv nakro v /
tasmistv dadhti, tasmin tv dadhti /
r
ku iti kim ? tm
stva khda sukhditn //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.9:
na ity anuvarate /
drghd uttarasya padntasya nakrasya ru bhavati ai parata, tau cen nimittanimittinau
samnapde bhavata /
r
ku iti prakr
tatvd r
kpda iha gr
hyate /
paridhrati /
devm
acch ddyat mahm
indro ya ojas /
drght iti kim ? ahannnahim /
ai iti kim ? ibhyn katriyn /
samanapde iti kim ? ytudhnnupaspr
a /
ubhayath ity eva, dityn havmahe //
____________________________________________________________________
[#940]
nr
n pe || PS_8,3.10 ||
_____START JKv_8,3.10:
nr
n ity etasya nakrasya rurbhavati paabde parata /
akra uccrartha /
nr
m
phi, nr
phi /
nr
m
prhi, nr
prhi /
pe iti kim ? nr
n bhojayati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1934/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.11:
svatavn ity etasya nakrasya rurbhavati pyuabde parata /
svatavm
pyuragne //
____________________________________________________________________
kn mreite || PS_8,3.12 ||
_____START JKv_8,3.12:
kn ity etasya nakrsya ru bhavati mreite parata /
ksknmantrayate /
kskn bhojayati /
asya kaskadiu pho draavya /
tena kupvo kapau ca (*8,3.37) iti na bhavati /
sama sui (*8,3.5) ity ato v sakro 'nuvartate, sa eva atra vidhyate /
prveu yogeu sambandhvr
tty gatasya ro atra anabhisambandha /
mreite iti kim ? kn kn payati /
eko 'tra kutsym //
____________________________________________________________________
ho he lopa || PS_8,3.13 ||
_____START JKv_8,3.13:
hakrasya hakre lopo bhavati /
saty api paddhikre tasya asambhavd apadntasya hakrasya aya lopo vijyate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1935/2024
2/12/13
lham /
upgham /
utvasya atra siddhatvamrayd draavyam /
vali hau kate ity atra tu jave kr
te krya na asti iti lopbhva /
na ca halopo jatvpavdo vijtu akyate, tasya hi lhdi viaya sambhavati /
tatra hi rutikr
tamnantaryam asti /
strakr
ta tu yad nnantarya utvasya asiddhatvena prptam, tat tu
strakaraasmarthyd bdhyate /
vali haukate ity atra tu na rutikr
tamanantaryam, na strakr
tam iti aviayo 'ya halopasya //
____________________________________________________________________
ro ri || PS_8,3.14 ||
_____START JKv_8,3.14:
rephasya rephe parato lopo bhavati /
nraktam /
draktam /
agn ratha /
ind ratha /
pun rakta vsa /
prt rjakraya /
padasya ity atra vieae ah, tena apadntasya api rephasya lopo bhavati, jargr
dhe
ajargh, pspardhe apsp iti //
____________________________________________________________________
[#941]
khar-avasnayor visarjanya || PS_8,3.15 ||
_____START JKv_8,3.15:
ra iti vartate /
rephntasya padasya khari parato 'vasne ca visarjanydeo bhavati /
vr
kachdayati /
plakachdayati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1936/2024
2/12/13
vr
kastarati /
plakastarati /
avasne - vr
ka /
plaka /
kharavasnayo iti kim ? agnir nayati /
vyur nayati /
iha nr
kuy bhava nrkua, nr
pater apatya nrpatya iti vr
ddher bahiragalakaatvt
tadrayasya rephasya asiddha bahiragam iti asiddhatvd visarjanyo na bhavati //
____________________________________________________________________
ro supi || PS_8,3.16 ||
_____START JKv_8,3.16:
ru ity asya rephasya supi parato visarjanydeo bhavati /
payasu /
sarpiu /
yaasu /
supi iti saptambahuvacana gr
hyate /
siddhe satyrambho niyamrtha, ror eva supi visarjanydea, na anyasya /
gru dhru //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.17:
bhor bhagor aghor ity eva prvasya avaraprvasya ca ro rephasya yakrdeo bhavati ai
parata /
bho atra /
bhago atra /
agho atra /
abho dadti /
bhago dadti /
agho dadti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1937/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.18:
vakrayakrayo bhobhagoaghoavaraprvayo padntayo laghuprayatnatara deo bhavati
ai parata kayanasya caryasya matena /
bhoyatra, bho atra /
bhagoyatra, bhago atra /
aghoyatra, abho atra /
kayste, ka ste /
asmyuddhara, asm uddhara /
asavditya, as ditya /
dvvatra, dv atra /
dvavnaya, dv naya /
laghuprayatnataratvam uccrae sthnakaraaaithilyam /
sthna tlvdi /
karaa jihvmldi /
tayor uccrae aithilya mandaprayatnat //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1938/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#942]
lopa kalyasya || PS_8,3.19 ||
_____START JKv_8,3.19:
vakrayakrayo padntayo avaraprvayo lopo bhavati kalyasya cryasya matena ai
parata /
ka ste kayste /
kka ste, kkayste /
asm uddhara, asmyuddhara /
dv atra, dvvatra /
as ditya, asvditya /
kalyagrahaa vibhrtham /
tena yad 'pi laghuprayatnataro na bhavati dea, tadpi vyo pake ravaa bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.20:
okrd uttarasya yakrasya lopo bhavati grgyasya cryasya matena ai parata /
bho atra /
bhago atra /
bho idam /
bhago idam /
nityrtho 'yam rambha /
grgyagrahaa pjrtham /
yo 'yamalaghuprayatnasya vikalpena lopa kriyate so 'nena nivartyate /
laghuprayatnatara tu bhavaty eva yakra /
bho atra bhoyatra /
bhago atra, bhagoyatra /
agho atra, aghoyatra /
kecit tu sarvam eva yakram atra na+icchanti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1939/2024
2/12/13
ui ca pade || PS_8,3.21 ||
_____START JKv_8,3.21:
avaraprvayo vyo padntayor lopo bhavati ui ca pade parata /
sa u ekaviavartani /
sa u ekgni /
pade iti kim ? tantra utam, tantrayutam /
vea samprasrae kr
te uiti bhtaprvea akrea akyate pratipattum iti /
atha u ity eva rpo nipta pratipadokto 'sti ? tad lkaikatvd vedeasya grahaam iha
na asti, uttarrtha padagrahaa kriyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.22:
hali parata bhobhagoaghoaprvasya yakrasya padntasya lopo bhavati sarvem cry
matena /
bho hasati /
bhago hasati /
agho hasati /
bho yti /
bhago yti /
agho yti /
vr
k hasanti /
sarve grahaa kayanasya api lopo yath syt, laghuprayatnataro m bht iti //
____________________________________________________________________
mo 'nusvra || PS_8,3.23 ||
_____START JKv_8,3.23:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1940/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#943]
na ca apadntasya jhali || PS_8,3.24 ||
_____START JKv_8,3.24:
nakrsya makrasya ca apadntasya anusvrdeo bhavati jhali parata /
paysi /
yasi /
sarpi /
makrasya - krasyate /
cikrasyate /
adhijigsate /
apadntasya iti kim ? rjat bhukva /
jhali iti kim ? ramyate /
gamyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.25:
samo makrasya makra deo bhavati rjatau kvippratyaynte parata /
samr /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1941/2024
2/12/13
smrjyam /
makrasya makravacanam anusvranivr
ttyartham /
rji iti kim ? sayat /
sama iti kim ? kir /
kvau iti kim ? sarjit /
sarjitum /
sarjitavyam //
____________________________________________________________________
he mapare v || PS_8,3.26 ||
_____START JKv_8,3.26:
hakre makrapare parato makrasya v makra deo bhavati /
ki hmalayati, kim hmalayati /
katha hmalayati, katham hmalayati /
yavalapare yaval v /
yavalapare hakre makrasya yaval yathsakhya v bhavanti iti vaktavyam /
kiym
hya, ki hya /
kivm
hvalayati, ki hvalayati /
kilm
hldayati, ki hlhayati //
____________________________________________________________________
napare na || PS_8,3.27 ||
_____START JKv_8,3.27:
nakrapare he parata makrasya v nakrdea bhavati /
kin hnute, ki hnute /
kathan hnute, katha hnute //
____________________________________________________________________
1942/2024
2/12/13
_____START JKv_8,3.28:
akraakrayo padntayo kuk uk ity etv gamau v bhavata ari parata /
prk ete, pr ete /
prk aha, pr aha /
prk sye, pr sye /
akrasya - va ete, va ete /
prvantakaraa prk chete ity atra chantvartham /
acho 'i (*8,4.63) iti hi padantj jhaya iti tad vijyate /
iha m bht, pur krrasya visr
po virapin /
prk sya ity atra api st paddyo (*8,3.111) iti atvapratiedhrtha ca /
va sya ity atra ca na padnt oranm (*8,4.42) utvapratiedhrtham //
____________________________________________________________________
[#944]
a si hu || PS_8,3.29 ||
_____START JKv_8,3.29:
akrantt padt uttarasya sakrde padasya v dhugamo bhavati /
valitsye, vali sye /
madhulitsye, madhuli sye /
pardikaraa na padnt oranm (*8,4.42) iti utvapratiedhrtham //
____________________________________________________________________
na ca || PS_8,3.30 ||
_____START JKv_8,3.30:
nakrntt padt uttarasya sakrasya v dhugamo bhavati /
bhavntsye, bhavn sye /
mahntsye, mahn sye /
dhua cartvasya ca asiddhatvt nachavyapran (*8,3.7) iti rutva na bhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1943/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
i tuk || PS_8,3.31 ||
_____START JKv_8,3.31:
nakrasya padantasya akre parato v tuggamo bhavati /
bhavcchete /
prvntakaraa chatvrtham /
yady eva kurvajcchete ity atra nakrasya apadntatvt atva prpnoti ? tatra samadhimhu,
sto cun cu (*8,4.40) ity atra yogavibhga kriyate, atvapratiedhrtha sto cun
akro na bhavati iti, tata cu iti //
____________________________________________________________________
amo hrasvd aci amu nityam || PS_8,3.32 ||
_____START JKv_8,3.32:
hrasvt para yo am tadantt padt uttarasya aca amugamo bhavati nityam /
aanebhyo yathsakhya aan bhavanti /
akrntt u - pratyaste /
akrntt u - vaste /
vaavocat /
nakrntt nu - kurvannste /
kurvannavocat /
kr
annste /
kr
annavocat /
ama iti kim ? tvamsse /
hrasvt iti kim ? prste /
bhavnste /
aci iti kim ? pratya karoti /
iha paramadainau, paramadadin iti uttarapadatve cpaddividhau iti
pratyayalakaapratiedhd uttarapadasya padatva na asti iti amu na bhavati /
atha v, ui ca pade (*8,3.21) ity ata saptamyanta pade ity anuvarvate /
tena ajdau pade amu bhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1944/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
maya uo vo v || PS_8,3.33 ||
_____START JKv_8,3.33:
maya uttarasya uo v vakrdeo bhavati aci parata /
avastu vedi, amu astu vedi /
tadvasya pareta, tadu asya pareta /
kivvapanam, kimu vapanam /
pragr
hyatvt ua prakr
tibhve prpte vakro vidhyate /
tasya asiddhatvd hali iti mo 'nusvra (*8,3.23) na bhavati //
____________________________________________________________________
[#945]
visarjanyasya sa || PS_8,3.34 ||
_____START JKv_8,3.34:
khari ity anuvartate /
visarjanyasya sakra dea bhavati khari parata /
vr
kachdayati /
plakachdayati /
vr
kashakra /
plakahakra /
vr
kasthakra /
plakasthakra /
vr
kascinoti /
plakacinoti /
vr
kakate /
plakakate /
vr
kastarati /
plakastarati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1945/2024
2/12/13
_____START JKv_8,3.35:
arpare khari parato visarjanyasya visarjanydeo bhavati /
aa kuram /
purua kuram /
adbhi pstam /
vsa kaumam /
purua tsaru /
ghanghana kobhaacaranm /
na iti vaktavye visarjanyasya visarjanydeavidhna vikranivr
ttyartham, tena
jihvamlyopadhmanyau na bhavata //
____________________________________________________________________
v ari || PS_8,3.36 ||
_____START JKv_8,3.36:
visarjanyasya visarjanydeo v bhavati ari pare /
vr
ka ete, vr
kaete /
plaka ete, plakaete /
vr
ka ae, vr
kaae /
vr
ka sye, vr
kassye /
kharpare ari v lopo vaktavya /
vr
k sthtra, vr
k sthtra, vr
kssthtra //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.37:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1946/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#946]
so 'paddau || PS_8,3.38 ||
_____START JKv_8,3.38:
sakra dea bhavati visarjanyasya kupvo apaddyo parata pakalpakakmyeu /
ypye pap (*5,3.57) - payaspam /
adasamptau kalpap - payaskalpam /
yaaskalpam /
prgivt ka (*5,3.70) - payaskam /
yaaskam /
kmyac - payaskmyati /
yaaskmyati /
apaddau iti kim ? paya kmayate /
paya pibati /
so 'paddvityanavyayasya+iti vaktavyam /
iha m bht, prta kalpam, puna kalpam iti /
ro kmye niyamrtham /
ror eva kmye na anyasya iti niyamrtha vaktavyam /
payaskmyati /
yaaskmyati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1947/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
ia a || PS_8,3.39 ||
_____START JKv_8,3.39:
apaddau iti vartate /
ia uttarasya visarjanyasya akrdeo bhavati kupvor apaddyo parata
pakalpakakmyeu /
pa - sarpipam /
yajupam /
kalpa - sarpikalpam /
yajukalpam /
ka - sarpikam /
yajukam /
kmya - sarpikmyati /
yajukmyati /
apaddau ity eva, agni karoti /
vyu karoti /
agni pacati /
vyu pacati /
kupvo ity eva, sarpiste /
yajuste /
ita uttara sa iti, ia sa iti ca vartate /
tatra ia paro yo visarjanya tasya akro bhavati, anyasya sakro bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.40:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1948/2024
2/12/13
namas puras ity etayo gatisajakayo visarjanyasya sakrdeo bhavati kupvo parata /
namaskart /
namaskartum /
namaskartavyam /
gatyo iti kim ? p, purau, pura karoti //
____________________________________________________________________
[#947]
id-ud-upadhasya ca apratyayasya || PS_8,3.41 ||
_____START JKv_8,3.41:
ikropadhasya ukropadhasya ca apratyayasya visarjanyasya akra deo bhavati kupvo
parata /
nirdurbahirvicaturprdus /
nis - nikr
tam /
niptam /
dus - dukr
tam /
duptam /
vahis - bahikr
tam /
bahiptam /
vis - vikr
tam /
viptam /
catur - catukr
tam /
catukaplam /
catukalam /
catukaakam /
prdus - prdukr
tam /
prudptam /
apratyayasya iti kim ? agni karoti /
vyu karoti /
mtu karoti, pitu karoti, atra rt sasya (*8,2.24) iti sakralope kr
te rephasya yo visarjanya,
tasya apratyayavisarjanyatvt atva prpnoti ? kaskdiu tu mrtuputragrahaa jpakam
ekdeanimittatvt atvapratiedhasya /
pummuhuso pratiedho vaktavya /
puskm /
muhu km /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1949/2024
2/12/13
naikulyam /
daukulyam /
daupuruyam /
ni3kulam /
du3kulam /
du3purua /
bahiragalakaayor vr
ddhiplutayor asiddhatvt atva pravartate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.42:
tirasa visarjanyasya anyatarasy sakrdeo bhavati kupvo parata /
tiraskart /
tiraskartr
m/
tiraskartavyam /
tirakart /
tira kartum /
tira kartavyam gater ity eva, tira kr
tv ka gata //
____________________________________________________________________
dvis-tri-catur iti kr
t vo 'rthe || PS_8,3.43 ||
_____START JKv_8,3.43:
a iti sambadhyate /
dvis tris catur ity ete kr
tvo 'rthe vartamann visarjanyasya akra deo bhavati
anyatarasy kupvo parata /
dvikaroti, dvi karoti /
trikaroti, tri karoti /
catukaroti, catu karoti /
dvipacati, dvi pacati /
tripacati, tri pacati /
catuspacati, catu pacati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1950/2024
2/12/13
kr
tvo 'rthe iti kim ? catuskaplam /
catuskaakam /
prvea nitya atva bhavati /
idudupadhasya ity etasya anuvr
ttau saty krtvo 'rthaviayea ca padena visarjanye
vieyame dvistricatur iti akyamakartum /
krtvasujarthe atva bravti kasmccatuskaple m /
atva vibhay bhnnanu siddha tatra prvea //
siddhe hy aya vidhatte catura satva yadpi kr
tvo 'rthe /
pulte kr
tvo 'rthye rephasya visarjanyo hi //
[#948]
eva sati tvidn dvistricatur ity anena ki kryam /
[#947]
anyo hi nedudupadha kr
tvo 'rtha kacid apy asti //
akriyame grahae visarjanyas tad vieyeta /
caturo na sidhyati tad rephasya visarjanyo hi //
tasmis tu kriyame yukta caturo vieaa bhavati /
prakr
ta pada tadanta tasya api vieaa nyyyam //
eva tu kriyame dvistricaturgrahae catuabdasya kr
tvo 'rthe 'pi vartamanasya
prvea+eva nitya atva syt /
prvatra siddhe na asti vipratiedho 'bhvd uttarasya //
____________________________________________________________________
[#948]
is-uso smarthye || PS_8,3.44 ||
_____START JKv_8,3.44:
a iti sambadhyate /
is us ity etayo visarjanyasya anyatarasy akrdeo bhavati smarthye kupvo parata /
sarpikaroti, sarpi karoti yajuskaroti, yaju karoti /
smarthye iti kim ? tihatu sarpi, piva tvamudakam /
smarthyam iha vyapek, na punar ekrthbhva, ubhaya v //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1951/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.45:
isuso iti vartate /
samsaviaye isuso visarjanyasua anuttarapadasthasya nitya tva bhavati kupvo parata
/
sarpikuik /
dhanukaplam /
sarpipnam /
dhanuphalam /
anuttarapadasthasya iti kim ? paramasarpikuik /
paramadhanukaplam /
prvastrea vikalpo 'py atra na bhavati /
etad eva anuttarapadasthasya iti vacana jpakam isuso pratyayagrahae yasmt sa vihita
tadde ity aya niyamo na bhavati /
tena vkye 'pi paramasarpikaroti, paramasarpi karoti, isuso smarthye (*8,3.44) ity etad
bhavati /
vyapek ca tatra smarthyamritam iti samse na bhavati //
____________________________________________________________________
[#949]
ata kr
- kami-kasa-kumbha-ptra-ku-karv anavyayasya || PS_8,3.46 ||
_____START JKv_8,3.46:
akrd uttarasya anavyayavisarjanyasya samse anuttarapadasthasya nitya sakrdeo
bhavati kr
kami kasa kumbha ptra ku kar ity eteu parata /
kr
- ayaskra /
payaskra /
kami - ayaskma /
payaskma /
kasa - ayaskasa /
payaskasa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1952/2024
2/12/13
kumbha - ayaskumbha /
payaskumbha /
ayaskumbh, payaskumbh ity atra api bhavati, prtipadikagrahae ligaviiasya api grahaam
bhavati iti /
ptra - ayasptram /
payasptram /
ayaptr payasptr /
ku - ayasku /
payaku /
kar - ayaskar /
apayskar /
unaskara ity aya tu kaskdiu draavya /
ata iti kim ? gokra /
dhkra /
taparakaraa kim ? bhkaraam /
bhskara ity aya tu kaskdiu dratavya /
anavyayasya iti kim ? vakra /
punakra /
samse ity eva, yaa karoti /
paya karoti /
yaa kmayate /
anuttarapadasthasya ity eva, paramapayakra /
paramapayakma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.47:
adhas iras ity etayo visarjanyasya samse anuttarapadasthasya sakra deo bhavati
padaabde parata /
adhaspadam /
iraspadam /
adhaspad /
iraspad /
samse ity eva, adha padam /
anuttarapadasthasya ity eva, paramairapadam /
adhaspadam iti mayravyasakditvt samsa //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1953/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
kaskdiu ca || PS_8,3.48 ||
_____START JKv_8,3.48:
kaska ity evam disu ca visarjanyasya sakra v yathyogamdeo bhavati kupvo parata /
kaska /
kautaskuta /
kuta gata itya /
bhrtuputra /
unaskara /
sadyaskla /
sadyaskr /
krter aya sampadditvt kvip pratyaya, tatra bhava kratu sdyaskra /
kskn, knmreite (*8,3.12) iti rutvamatra sarpikuik, dhanukaplam, varhiplam,
yajuptram ity e pha uttarapadasthasya api atva yath syd iti /
paramasrpiphalam ity evam di pratyudharat iti pryaik hu /
bhye vr
ttau ca nitya samse 'nuttarapadasthasya (*8,3.45) ity atra praramasarpikudik ity
etad eva pratyudharaam /
ayaska /
medaspia /
avihitalakaa upacra kaskdiu draavya //
____________________________________________________________________
[#950]
chandasi v 'pra-mreitayo || PS_8,3.49 ||
_____START JKv_8,3.49:
chandasi viaye visarjanyasya v sakrdeo bhavati kupvo parata, praabdam merdita
ca varjayitv /
ayaptram, ayasptram /
vivataptram, viktasptram /
uruakra, uruaskra /
aprmreitayo iti kim ? agni pravidvn /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1954/2024
2/12/13
parua paruaspari /
sryaramirharikea purastt, sa na pvaka ity evam diu sarve viayachandasi vikalpyante
iti satva na bhavati //
____________________________________________________________________
kakaratkaratikr
d hikr
t evanadite || PS_8,3.50 ||
_____START JKv_8,3.50:
ka karat karati kr
dhi kr
ta ity eteu parata anadite visarjanyasya sakrdeo bhavati chandasi
viaye /
ka - vivataska /
karat - vivataskarat karati - payaskarati /
kr
dhi - uru askr
dhi kr
ta sadaskr
tam /
anadite iti kim ? yath no aditi karat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.51:
chandasi ity eva /
pacamvisarjanyasya sakrdeo bhavati parau parata adhyarthe /
divaspari prathama jaje /
agnirhimavataspari /
divaspari /
nahaspari /
pacam iti kim ? ahiriva bhogai paryeti bhum /
parau iti kim ? ebhyo v etal lokebhya prajpati samairayat /
adhyathe iti kim ? divaspr
thivy paryeja udbhr
tam /
atra pari sarvatobhve, adhyartha uparibhva //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1955/2024
2/12/13
_____START JKv_8,3.52:
ptau ca dhtau parata pacamvisarjanyasya bahula sakrdea bhavati chandasi visaye /
divasptu /
rjasptu /
na ca bhavati /
pariada ptu //
____________________________________________________________________
ahy pati-putra-pr
ha-pra-pada-payas-poeu || PS_8,3.53 ||
_____START JKv_8,3.53:
athvisarjanyasya sakrdeo bhavati pati putra pr
ha pra pada payas poa ity eteu
parata chandasi viaye /
vcaspati vivakarmamtaye /
putra - divasputrya sryya /
pr
ha - divaspr
he dhvamna suparnam /
pra - aganma tamasaspram /
pada - ilaspade samidhyase /
payas - srya cakurdivaspaya /
poa - ryaspoa yajamneu dhraya /
ahy iti kim ? manu putrebhyo dya vyabhajat //
____________________________________________________________________
[#951]
iy v || PS_8,3.54 ||
_____START JKv_8,3.54:
iy athvisarjanyasya v sakra deo bhavati patydiu parata chandasi viaye /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1956/2024
2/12/13
[#950]
iyaspati, iy pati /
iysuputra , iy putra /
iyspr
ham, iy pr
ham /
iyspram, iy pram /
iyaspadam, iy padan /
iyspaya, idy paya /
iyspoam, iy poam //
____________________________________________________________________
[#951]
apadntasya mrdhanya || PS_8,3.55 ||
_____START JKv_8,3.55:
paddhikro nivr
tta /
apadntasya iti, mrdhanya iti caitad adhikr
tam veditavyam pdaparisampte /
vakyati - deapratyayayo (*8,3.59) /
sieva /
uVpa /
agniu /
vyuu /
apadntasya iti kim ? agnistatra /
vyustatra /
a ity eva siddhe mrdhanyagrahaa hakrrtham /
akr
hvam /
cakr
hve //
____________________________________________________________________
sahe sa sa || PS_8,3.56 ||
_____START JKv_8,3.56:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1957/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
i-ko || PS_8,3.57 ||
_____START JKv_8,3.57:
iko ity etad adhikr
ta veditavyam /
ita uttara yad vakyma, ia kavargc ca ity eva tad veditavyam /
vakyati - deapratyayayo (*8,3.59) /
sieva /
suvpa /
agniu /
vyuu /
kartr
u /
hartr
u /
gru /
dhru /
vku /
tvaku /
iko iti kim ? dsyati /
asau //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.58:
nuvyavye 'pi visarjanyavyavye 'pi arvyavye 'pi uttarasya sakrasya mrdhanydeo
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1958/2024
2/12/13
bhavati /
vyavyaabda pratyekam abhisambadhyate /
nuvyavye tvat - sarpii /
yaji havi visarjanyavyavye - sarpiu /
yajuu /
haviu /
arvyavye - sarpiu /
yajuu /
haviu /
numdibhi pratyeka vyavye /
atvamiyate, na samastai /
tena iha na bhavati, nisse, nissva iti /
isi cumbane ity etasya etad rpam /
atra hi num, sakrea ar ca vyavadhnam //
____________________________________________________________________
[#952]
deapratyayayo || PS_8,3.59 ||
_____START JKv_8,3.59:
mrdhanya iti vartate, sa iti ca /
deapratyayayo iti ah bhedena sambadhyate /
deo ya sakra, pratyayasya ca ya sakra ikor uttara tasya mrdhanyo bhavati dea
/
deasya tvat - sieva /
suvpa /
pratyayasya - agniu /
vyuu /
kartr
u /
hartr
u /
indro m vakat, sa devn yakat iti vyapadeivadbhvt pratyayasya iti atva bhavati /
yajater vahate ca pacamalakre parasmaipadaprathamaikavacane ikralopa, leo 'aau
(*3,4.94) iti a, sibbahula lei (*3,1.34) iti sip, tata siddha yakat, vakat iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1959/2024
2/12/13
si-vasi-ghasn ca || PS_8,3.60 ||
_____START JKv_8,3.60:
si vasi ghasi ity ete ca iko uttarasya yakrasya mrdhanyo bhavati /
anvaiat, anvaiatm, anvaian /
ia /
iavn /
vasi - uita /
uitavn /
uitv /
ghasi - jakatu /
jaku /
ghasibhasorhali ca (*6,4.100) iti upadhlopa /
akan pitaro 'mmadanta pitara /
andertha vacanam /
ghasir yady apy dea, sakrastvdeo na bhavati /
ido ity eva, sti /
vasati /
jaghsa //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.61:
staute yantn ca abhte sani parata abhyst ia uttarasya deasakrasya
mrdhanydeo bhavati /
tuati /
yantnm - sievayiati /
siajayiati /
suvpayiati /
siddhe satyrambho niyamrtha, stautiyo eva ai abhysd yath syt, anyasya m bht /
sisikati /
susati /
evakrakaraamitato 'vadhrartham /
stautiyo ai eva iti hi vijyamne tuva ity atra na syt, iha ca syd eva sisikati iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1960/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#953]
sa svidi-svadi-sahn ca || PS_8,3.62 ||
_____START JKv_8,3.62:
svidi svadi sahi ity ete yantn sani abhte parato 'bhysd uttarasya sakrasya
sakrdeo bhavati /
svidi - sisvedayiati /
svadi - sisvdayiati /
sahi - sishayiati /
sakrasya sakravacana mrdhanyanivr
ttyartham //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.63:
sevasita (*8,3.70) iti vakyati /
prk sitasaabdand yn ita rdhvam anukramiyma tatra avyavye 'pi mrdhanyo bhavati
ity eva tad veditavyam, apiabdd anavyavye 'pi /
vakyati - upasargt sunotisuvati iti atvam /
abhiuoti /
pariuoti /
vauoti /
niuoti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1961/2024
2/12/13
abhyauoti /
paryauot /
vyauot /
nyauot //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.64:
prk sitt iti vartate /
upasargt sunoti ity atra sthsenayasedha iti sthdaya, tesu sthdiu prk sitasaabdant
abhysena vyavye mrdhanyo bhavati, abhysasakrasya ca bhavati ity eva veditavyam /
abhysena vyavye aopadertha ca abhiieayiati, pariieayiati /
avarntbhysrtha ca abhitaau, paritaau /
ai pratiedhrtha ca abhiiikati, pariiikati /
abhysasya iti vacanam niyamrtham, sthdiu eva abhysasakrasy mrdhanyo bhavati, na
anyatra /
abhisusati /
abhisisati //
____________________________________________________________________
upasargt sunoti-suvati-syati-stauti-stobhati-sth-senaya-sedha-sica-saja-svajm ||
PS_8,3.65 ||
_____START JKv_8,3.65:
mrdhanya iti vartate, sa iti ca /
upasargasthn nimittt uttarasya sunoti suvati syati stauti stobhati sth senaya sedha sica saja
svaja ity ete sakrasya mrdhanydeo bhavati /
sunoti - abhiuoti /
pariuoti /
abhyauot /
paryauot /
suvati - abhiuvati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1962/2024
2/12/13
pariuvati /
abhyauvat /
paryauvat /
syati - abhiyati /
pariyati /
abhyayat /
paryayat /
stauti - tabhiauti /
pariauti /
abhyataut /
paryaaut /
stobhati - abhiobhate /
paritobhate /
abhyaobhata /
paryaobhata /
sth - abhihsyati /
parihsyati /
abhyat /
paryaht /
abhitaau /
paritahau /
senaya - abhieayati /
parieayati /
abhyaeayat /
paryaeayat /
abhiieayiati /
[#954]
pariieayiati /
sedha - abhiedhati /
priedhati /
abhyaedhat /
paryaedhat /
sica - abhiicati /
pariicati /
abhyaicat /
paryaicat /
abhiiikati /
pariiikati /
saja - abhiajati /
pariajati /
abhyaajat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1963/2024
2/12/13
paryaajat /
abhiiakati /
prirakati /
svaja - abhivajate /
parivajate /
abhyavajata /
paryavajata /
abhiivakate /
pariivakate /
sedha iti abvikaraanirdea sidhyatinivr
ttyartha /
upasargt iti kim ? dadhi sicati /
madhu sicati /
nirgat secak usmasad det nisecako dea iti nya sice upsarga /
abhisvakoyati ity atra api na sunoti prati kiryyoga, ki tarhi ? svakya prati /
abhivayati ity atra tu sunotimeva prati kriyyoga, na svaryati prati iti atva bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.66:
sade sakrasya upasargasthn nimittt aprate uttarasya mrdhanya deo bhavati /
nidati /
vidati /
nyadat /
vyadat /
niasda /
viasda /
aprate iti kim ? pratisdati //
____________________________________________________________________
stanbhe || PS_8,3.67 ||
_____START JKv_8,3.67:
upasargt iti vartate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1964/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.68:
avaabdt upasargt uttarasya stanbhe sakrasya mrdhanya deo bhavati, lambane 'rthe
vidrye ca /
lambanam rayaam /
avidrasya bhva vidryam /
lambane tvat - avaabhyste /
avaabhya tihati /
vidrye - avaabdh sen /
avaabdh arat /
lambanvidryayo iti kim ? avastabdho vr
ala tena /
anigartha rambha //
____________________________________________________________________
[#955]
ve ca svano bhojane || PS_8,3.69 ||
_____START JKv_8,3.69:
ve upasargt avt ca+uttarasya bhojanrthe svanate saksya mrdhanydeo bhavati /
vivaati /
vyavaat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1965/2024
2/12/13
viava /
avavaati /
avvaat /
avaava /
abhyavahrakriyvieo 'bhidhyate, yatra svananam asti /
bhojane iti kim ? visvanati mr
daga /
avasvanati mr
daga //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.70:
pari ni vi ity etebhy upasargebhya uttarem seva sita saya sivu saha su stu svaja ity
etem sakrasya mrdhanya dea bhavati /
parievate /
nievate /
vievate /
paryaevata /
nyaevata /
vyaevata /
pariieviate /
niieviate /
viieviate /
sita - pariita /
niita /
viita /
saya - pariaya /
niaya /
viaya /
siv - parivyati /
nivyati /
vivyati /
paryavyat /
nyavyat /
vyavyat /
paryasvyat /
nyasvyat /
vyasvyat /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1966/2024
2/12/13
saha - pariahate /
niahate /
viahate /
paryaahata /
nyaahata /
vyaahata /
paryasahata /
nyasahata /
vyasahata /
su - parikaroti /
paryakarot /
paryaskarot /
stu - pariauti /
niauti /
viauti /
paryaaut /
nyaaut /
vyaaut /
paryastaut /
nyastaut /
vyastaut /
svaja - daasajasvajm iti nalopa /
parivajate /
nivajate /
vivajate /
paryavajata, paryasvajata /
prvea+eva siddhe stusvajigrahaam uttarrtham, avyavye vibh yath syt //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.71:
anantarastre sivusahasustusvajm iti sivdaya /
sivdnm avyavye 'pi parinivibhya uttarasya sakrasya v mrdhanyo bhavati /
tath ciavodhr
tam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1967/2024
2/12/13
_____START JKv_8,3.72:
anu vi pari abhi ni ity etebhya uttarasya syandate apriu sakrasya v mrdhanydeo
bhavati /
anuyandate /
viyandate /
pariyandate /
abhiyandate tailam /
niyandate /
anusyandate /
visyandate /
parisyandate /
abhisyandate /
nisyandate /
apriu iti kim /
anusyandate matsya udake /
pryapriviayasya api syandate ayam vikalpo bhavati, anuyandete matsyodake,
anusyandete /
apriu iti paryudso 'yam, na prasajyapratiedha //
____________________________________________________________________
[#956]
ve skander anihym || PS_8,3.73 ||
_____START JKv_8,3.73:
ve upasargd uttarasya skande sakrasya mrdhanyo v bhavati anihym /
vikant, viskant /
vikantum, viskantum /
viantavyam, viskantavyam /
anihym iti kim ? viskanna //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1968/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
pare ca || PS_8,3.74 ||
_____START JKv_8,3.74:
pariabdd uttarasya skande sakrasya v mrdhanyo bhavati /
parikant /
parikantum /
parikantavyam /
pariskant /
pariskantum /
pariskantavyam /
pr
thagyogakaraasmarthyt anithym ity etan na anuvartate /
parikaa, pariskanna //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.75:
pariskanda iti mrdhanybhvo niptyate prcyabharateu prayogaviayeu /
prvena mrdhanye prpte tad abhavo niptyate /
pariskanda /
anyatra parikanda /
aci niptanam /
atha v nithtakrasya lopa /
bharatagrahaa prcyavieaam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.76:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1969/2024
2/12/13
_____START JKv_8,3.77:
ve uttarasya skabhnte sakrasya nitya mrdhanydeo bhavati /
vikabhnti /
vikambhit /
vikambhitum /
vikambhitavyam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.78:
mrdhanya iti vartate /
iantd agt uttare dhvaluli yo dhakra tasya mrdhanydeo bhavati /
cyohvam, plohvam /
lu - acyohvam /
aplohvam /
li - cakr
hve /
vavr
hve /
iko iti vartamne punarigrahaa kavarganivr
ttyartham /
pakdhvam /
yakdhvam /
dhvalulim iti kim ? studhve /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1970/2024
2/12/13
astudhvam /
agt iti kim ? parivevidhvam /
arthavadgrahad api siddham ? tat tu nritam //
____________________________________________________________________
[#957]
vibh+ia || PS_8,3.79 ||
_____START JKv_8,3.79:
ia parasmt ia uttare dhvaluli yo dhakra tasya mrdhanydeo bhavati vibh
/
lavihvam, lavidhvam /
pavihavam, pavidhvam /
lu - alavihavam, alavidhvam /
li - luluvihve, luluvidhve /
ia ity eva, sidhvam /
atha iha katha bhavitavyam, upadidyidhve ? kecidhu, iantd agd uttarasya ia
nantarya yu vyavahitam iti na bhavitavya hatvena iti /
apare daranam, agt iti nivr
ttam, ia ity anuvartate, tata ca yakrd eva ina paro
'nantara i iti pake bhavitavya mrdhanyena iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.80:
sagasakrasya agule uttarasya mrdhanya deo bhavati samse /
agule saga aguliaga /
aguliag yavg /
aguliago g sdayati /
samse iti kim ? agule saga paya //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1971/2024
2/12/13
_____START JKv_8,3.81:
sthnasakrasya bhro uttarasya mrdhanydeo bhavati /
bhruhnam /
samse ity eva, bhro sthna paya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.82:
agne uttarasya stut stoma soma ity ete sakrasya mrdhanydeo bhavati samse /
agniut /
agnioma /
agnoma /
agner dght somasya iyate /
tena iha na bhavati, agnisomau mavakau /
tath ca jyotir agni, soma latviea, agnisomau tihata /
samse ity eva, agne stoma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.83:
jyotis yus ity etbhym uttarasy stomasakrasya mrdhanydeo bhavati samse /
jyotitoma /
yuoma /
samse ity eva, joti stoma darayati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1972/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
mtr
- pitr
b hy svas || PS_8,3.84 ||
_____START JKv_8,3.84:
mtr
pitr
ity etbhym uttarasya svasr
sakrasya samse mrdhanydeo bhavati /
mtr
vas /
pitr
vas //
____________________________________________________________________
[#958]
mtupiturbhymanyatarasym || PS_8,3.85 ||
_____START JKv_8,3.85:
mtur pitur ity etbhym uttarasya svasr
abdasya anyatarasy mrdhanydeo bhavati
samse /
mtuvas, mtusvas /
pituvas, pitusvas /
mtu pitu iti rephntayor etad grahaam /
ekadeavikr
tasya ananyatvd visarjanynt sakrntt ca atva bhavati /
samse ity eva, vkye m bht /
mtu svas ity eva nitya bhavati //
____________________________________________________________________
abhinisa stana abdasajym || PS_8,3.86 ||
_____START JKv_8,3.86:
abhinis ity etasmt uttarasya stanatisakrasya mrdhanydeo bhavati anyatarasy
abdasajy gamyamnym /
abhinino vara, abhinistno vara /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1973/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.87:
upasargasthn nimittt prdusabdc ca+uttarasya yakraparasya acparasya ca astisakrasya
mrdhanyo bhavati /
abhianti /
nianti /
vianti /
prduanti /
abhiyt /
niyt /
viyt /
pruyt /
upasargt iti kim ? dadhi syt /
madhu syt /
asti iti kim ? anusr
tam /
visr
tam /
atha asatyapi astigrahae sakram eva prati upasarga ryate, prduabdasya ca kr
bhvastiv
eva prayoga iti anyatrprasaga ? tathpi etat pratyudhartavyam, anuste anus, anusvo
'patya nuseya /
ubhrditv hak (*4,1.123), he lopo 'kadrv (*6,4.147) iti uvarnalopa /
yacpara iti kim ? nista /
vista /
prdusta //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.88:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1974/2024
2/12/13
su vi nir dur ity etebhya uttarasya supi sti sama ity ete sakrasya mrdhanydeo bhavati /
supi iti svapi kr
tasamprasrao gr
hyate /
suupta /
viupta /
niupta /
duupta /
sti iti svarpagrahaam /
suti /
viti /
niti /
duti /
sama - suamam /
viamam /
niamam /
duamam /
supe atva svaperm bhd visuvpeti kena na /
haldienna supiria prva prasraam //
sthdn niyamo ntra prk sitduttara supi /
anarthake viuupu supibhto dvir ucyate //
prvatrsiddhyamadvirvacane iti kr
te tve tato dvirvacanam //
____________________________________________________________________
[#959]
ni-nadbhy snte kauale || PS_8,3.89 ||
_____START JKv_8,3.89:
ni nad ity etbhym uttarasya sntisakrasya mrdhnydeo bhavati kauale gamyamne /
nita kaakarae /
nito rajjuvartate /
nady snti iti nada /
supi stha (*3,2.4) ity atra supi iti yogavibhgt kapratyaya /
kauale iti kim ? nisnta /
nady snta nadsnta iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1975/2024
2/12/13
_____START JKv_8,3.90:
pratitam iti niptyate stra ced bhavati /
pratitam stram /
uddham ity artha /
pratisntam ity eva anyatra //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.91:
kapithala iti niptyate gotraviaye /
kapihala nma yasya sa kpihali putra /
gotre iti kim ? kape sthalam kapisthalam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.92:
praha iti niptyate agragmini abhidheye /
pratihate iti praha ava /
agrato gacchati ity artha /
agragmini iti kim ? prasthe himavata puye /
prastho vrhm //
____________________________________________________________________
vr
k a-sanayor viara || PS_8,3.93 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1976/2024
2/12/13
_____START JKv_8,3.93:
viara iti niptyate vr
ke sane ca vcye /
viprvasya str
te atva niptyate /
viaro vr
ka /
viaramsanam /
vr
ksanayo iti kim ? aulapivkyasya vistara //
____________________________________________________________________
chandonmni ca || PS_8,3.94 ||
_____START JKv_8,3.94:
vira iti niptyate /
viprvt str
ity etasmd dhto chandonmni ca (*3,3.34) ity eva vihito gha iti viara ity api
prakr
te vira iti vijyate /
virapakti chanda /
viro br
hatchanda /
chandonmni iti kim ? paasya vistra //
____________________________________________________________________
[#960]
gavi-yudhibhy sthira || PS_8,3.95 ||
_____START JKv_8,3.95:
gaviyudhibhym uttarasya sthirasakrasya mrdhanydeo bavati /
gavihira /
yudhihira /
goabdd ahalantd api etasmd eva niptant saptamy alug bhavati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1977/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.96:
vi ku ami pari ity etebhya uttarasya sthalasakrasya mrdhanydeo bhavati /
vihalam /
kuhalam /
amihalam /
parihalam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.97:
amba mba go bhmi savya apa dvi tri ku eku aku agu maji puji parame barhis divi agni
ity etebha uttarasya sthaabdasakrasya mrdhanydeo bhavati /
ambaha /
mbatha /
goha /
bhmiha /
savyeha /
apaha /
dviha /
triha /
kuha /
ekuha /
akuha /
aguha /
majiha /
pujiha /
parameha /
varhiha /
diviha /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1978/2024
2/12/13
agniha /
sthsthinsthr
m iti vaktavyam /
savyeh /
parameh /
savyehr
srathi //
____________________________________________________________________
sumdiu ca || PS_8,3.98 ||
_____START JKv_8,3.98:
sumdiu abdeu sakrasya mrdhanydeo bhavati /
obhana sma yasya asau sum brhmaa /
dum /
nim /
niedha /
duedha /
suabdasya karmapravacanyasajkatvn nirdurabdayo ca kriyntaraviayatvd
anupasargatve sati pho 'yam /
sedhater gatau (*8,3.113) iti v pratiedhabdhanrtha /
suandhi /
duandhi /
niandhi /
suhu /
duhu /
tihater udivetau vyutpdyete /
gauriaktha sajym /
ypo sajchandasor bahulam (*6,3.63) iti prvapadasya hrasvatvam /
pratiik /
pratiabddaya kan pratyaya /
jalham /
nauecanam /
dundubhievaam /
eti sajymagt /
ekraparasya sakrasya mrdhanydea bhavati ikor uttarasya agakrt parasya sajy
viaye /
hariea /
vriea /
jnue /
eti iti kim ? harisaktham /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1979/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.99:
hrasvd uttarasya sakrasya mrdhanydeeo bhavati tdau taddhite parata /
tarap tamap taya tva tal tyap, etni prayojayanti /
tarap - sarpiaram /
yajutaram /
tamap - sarpiamam /
yajuamam /
taya - catuaye brhman niket /
tva - sarpivam yajuvam /
tal - sarpi /
yaju /
tas - sarpia /
yajua /
tyap - viyo vardhate /
hrasvt iti kim ? gstar /
dhstar /
tdau iti kim ? sarpissd bhavati /
pratyayasakrasya st paddyo (*8,3.111) iti saty api pratiedhe prakr
tisakrasya syt /
taddhite iti kim ? sarpistarati /
tiantasya pratiedho vaktavya /
bhindyustarm /
chindyustarm //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1980/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
nisas tapatv anasevane || PS_8,3.100 ||
_____START JKv_8,3.100:
nisa sakrasya mrdhanydeo bhavati tapatau parato 'nsevane 'rthe /
sevana puna puna karaam /
nitapati suvaram /
sakr
dagni sparayati ity artha /
ansevane iti kim ? nistapati suvara suvarakra /
puna punaragni sparayati ity artha /
niapta rako niapt artaya ity atra sadapysevana na vivakyate /
chndaso v varnavikra //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.101:
yumat tat tatakus ity eteu takrdiu parata sakrasya mrdhanydeo bhavati, sa cet
sakro 'ntapda bhavati /
yumadde tvam, tvm, te, tava /
agniva nmst /
tv - agniv vardhaymasi /
te - agnie vivamnaya /
tava - apsvagne sadhiava /
tat - agniad vivampr
ti /
tatakus - dyvpr
thiv niataku /
antapdam iti kim ? yanma tmano mindbhdagnistatpunarhrjataved vica //
____________________________________________________________________
1981/2024
2/12/13
_____START JKv_8,3.102:
yajui viaye yumattattatakuu parata ekem cry matena sakrasya
mrdhanydeo bhavati /
arcirbhivam, arcirbhistvam /
agnie 'gram, agniste 'gram /
agniat, agnistat /
arcirbhiataku arcirbhistataku //
____________________________________________________________________
[#962]
stuta-stomayo chandasi || PS_8,3.103 ||
_____START JKv_8,3.103:
ekem iti vartate /
stuta stoma ity etayo sakrasya chandasi viaye mrdhanydeo bhavati ekemcry
matena /
tribhiutasya, tribhistutasya /
gooma oainam, gostoma oainam /
prvapadt ity eva siddhe prapacrtham idam //
____________________________________________________________________
prvapadt || PS_8,3.104 ||
_____START JKv_8,3.104:
chandasi iti vartate, ekem iti ca /
prvapadasthnnimittt parasya sakrasya murdhanydeo bhavati chandasi viaye
ekemcry matena /
dviandhi /
dvisandhi /
triandhi, trisandhi /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1982/2024
2/12/13
madhuhnam, madhusthnam /
dvihasra cinvta, dvishasra cinvta /
asamse 'pi yat prvapada tadapi iha gr
hyate /
tri amr
ddhatvya, tri samr
ddhatvya //
____________________________________________________________________
sua || PS_8,3.105 ||
_____START JKv_8,3.105:
su iti nipta iha gr
hyate, tasya prvapadasthnnimittt uttarasya mrdhanydeo bhavati
chandasi viaye /
abh u a sakhnm /
rdhva u a taye //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.106:
sanote anakrntasya sakrasya mrdhanydeo bhavati /
go /
nr
/
ana iti kim ? gosani vcamudeyam prvapadt ity eva siddhe niyamrtham idam /
atra kecit savandiphd gosanirniyamasya phala na bhavati iti sisnayiati iti prayudharanti /
sisaniate apratyaya /
sisan ity apare //
____________________________________________________________________
sahe pr
t ana-rtbhy ca || PS_8,3.107 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1983/2024
2/12/13
_____START JKv_8,3.107:
pr
tan r
ta ity etbhym uttarasya sahisakrasya mrdhanydeo bhavati /
pr
tanham /
r
tham /
kecit sahe iti yogavibhga kurvanti /
r
taham ity atra api yath syt /
r
tiabdasya prvapadasy sahitym etad drghatvam /
avagrahe tu r
tisaham ity eva bhavati /
cakro 'nuktasamuccayrtha, tena r
taham iti siddham //
____________________________________________________________________
[#963]
na rapara-sr
p i-sr
ji-spr
i-spr
h i-savana-dnm || PS_8,3.108 ||
_____START JKv_8,3.108:
rephaparasya sakrasya sr
pi sr
ji spr
i spr
hi savandn ca mrdhanyo na bhavati /
rapara - visrasiky kbhy juhoti /
visrabdha kathayati /
spr
pi - pur krrasya visr
pa sr
ji - vco visarjant /
spr
i - divispr
am /
spr
hi- nispr
ha kathayati /
savandnm - savane savane /
ste ste /
sme sme /
savanamukhe savanamukhe /
ki syati kisakisam /
anusavanamanusavanam /
gosani gosanim /
avasanimavasanim /
prvapadt iti prpte pratiedha /
avasanigrahaam anio 'pi atvam asti iti jpanrtham /
tena jalham, avaham ity etat siddha bhavati /
kvacid eva gaapha - savane savane /
anusavane 'nusavane /
sajy br
haspatisava /
akunisavanam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1984/2024
2/12/13
some some /
ste ste /
savatsare savatsare /
kisakisam /
bisabisam /
musalamusalam /
gosanimavasanim /
savandi //
____________________________________________________________________
st paddyo || PS_8,3.109 ||
_____START JKv_8,3.109:
st ity etasya padde ca mrdhanydeo na bhavati /
vibh sti krtsnye (*5,4.52) /
pratyayasakratvt prpti, padde ca deasakratvt /
st - agnist /
dadhist /
madhust /
padde - dadhi sicati /
madhu sicati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.110:
sica sakrasya yagi parato mrdhanydeo na bhavati /
sesicyate /
abhisesicyate /
upasargt iti y prpti s paddilakaam eva pratiedha bdhate, na sico yai iti /
tasmd aya pratiedha sarvatra bhavati /
yai iti kim ? abhiiikati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1985/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.111:
gatau vartamnasya sedhate sakrasya mrdhanydeo na bhavati /
abhisedhayati g /
parisedhayati g /
gatau iti kim ? iyamakryt pratiedhayati //
____________________________________________________________________
[#964]
pratistabdha-nistabdhau ca || PS_8,3.112 ||
_____START JKv_8,3.112:
pratistabdha nistabdha ity etau mrdhanyapratiedhya niptyete /
stanbhe (*8,3.67) iti prpta atva pratiidhyate /
pratistabdha /
nistabdha //
____________________________________________________________________
soha || PS_8,3.113 ||
_____START JKv_8,3.113:
sahiraya sodhabhto gr
hyate /
tasya sakrasya mrdhanydeo na bhavati /
parioha /
parisohum /
parisohavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1986/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.114:
stambhu sivu saha ity ete cai parata sakrasya mrdhanydeo na bhavati /
stanbhe (*8,3.77) iti, parinivibhya iti ca prpta mrdhanya pratiidhyate /
stambhu - paryatastambhat /
abhyatastambhat /
sivu - paryasivat /
nyasivat /
saha paryasahat /
vyasahat /
stambhusivusah cayupasargd iti vaktavyam /
upasargdy prpti tasy eva pratiedho yath syt, abhysdy prpti tasy m bht iti /
tath ca+eva+udhr
tam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.115:
sunote sakrasya mrdhanyadeo na bhavati sye sani ca parata /
abhisoyati /
parisoyati /
abhyasoyat /
paryasoyat /
sani kim udharanam ? abhisusati /
na+etad asti prayojanam, tatra stautiyor eva ayabhyst (*8,3.71) iti niyamt na bhaviyati /
ida tarhi, abhisusate ? etad api na asti, sthdiv abhysena ca abhysasya (*8,3.64) iti
niyamt /
ida tarhi, abhisusate apratyaya abhisus ity udharanam iti ? atra hi sanabhto na
bhavati ity abhyst prptir asti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1987/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,3.116:
sadi vaja ity etayo dhtvo lii parata sakrasya parasya mrdhanya na bhavati /
abhiasda /
pariasda /
niasda /
viasda /
pariasvaje, pariasvajte, pariasvajire /
abhiasvaje /
svaje sayogntd api vibh lia kittvam icchanti iti pake 'nuagalopa //
____________________________________________________________________
[#965]
nivyabhibhyo 'vyavye v chandasi || PS_8,3.117 ||
_____START JKv_8,3.117:
ni vi abhi ity etebhya upasargebhya uttarasya sakrasya avyavye chandasi viaye
mrdahnydeo na bhavati v /
nyadat pit na, nyasdat /
vyadat pit na, vyasdat /
abhyadat, abhyasdat /
sadivajor iti tad iha na anuvartate /
smnyena+eva tadvacanam /
vyaaut, vyastaut, abhyaaut, abhyastaut ity etad api siddha bhavati //
iti vmanakiky vr
ttau aamdhyyasya tr
tya pda /
______________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1988/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#966]
ra-bhy no a samnapade || PS_8,4.1 ||
_____START JKv_8,4.1:
rephaakrbhym uttarasy nakrasya akrdeo bhavati, samnapadasthau cen
nimittanimittinau bhavata /
stram /
viram /
avagram /
akrt - kuti /
puti /
muti /
agrahaam uttarrtham, utvena+eva hi siddham etat /
samnapade iti kim ? agnirnayati /
vyurnayati /
r
varc ca+iti vaktavyam /
tisr
m /
catasr
m /
mtr
m /
pitr
m /
rarutismnyanirdet v siddham /
avarnabhakty ca vyavadhne 'pi atva bhavati iti kubhndiu nr
namanatr
pnotigrahaa
jpakam /
athav r
vard api atva bhavati iti etad eva anena jpyate //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.2:
a ku pu num ity etair vyavye 'pi rephakrabhym uttarasya nakrasya akrdeo
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1989/2024
2/12/13
bhavati /
avyavye tvat - karaam /
haraam kiri /
giri /
kuru /
guru /
kavargavyavye - arkea /
mrkhea /
gargea /
arghea /
pavargavyavye - darpea /
rephea /
garbhea /
carma /
varma /
vyavye - paryaddham /
niraddham /
avyavye iti siddhe grahaa padavyavye ity asya pratiedhasya bdhanrtham /
nuvyavye - br
haam /
br
hayam /
nugrahaam anusvropalakartha draavyam /
tena tr
haam, tr
hayam ity atra anusvravyavye numabhve 'pi atva bhavati /
saty api ca numi yatra anusvro na ryate tatra na bhavati, prenvanam, prenvanyam iti /
vyavyopalakarthatvd adnm iha vyastai samastair vyavye 'pi atva bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.3:
prvapadasthn nimittd uttarasya gakravarjitd nakrasya akra deo bhavati sajy
viaye /
druasa /
vrghrasa /
kharaasa /
rpaakh /
sajym iti kim ? carmansika /
aga iti kim ? r
gayanam /
kecid etan niyamrtha varayanti, prvapadt sajym eva atva na anyatra iti /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1990/2024
2/12/13
[#967]
samse 'pi hi samnapade nimittanimittinor bhvd asti prvea prpti iti sa ca niyama
prvapadasambadhd uttarapadasthasya+eva atva nivartayati, carmansika iti, na
taddhitaprvapadasthasya, khrapyaa, mtr
bhona, karapriya iti /
aga iti yogavibhgena atvapratiedha, na niyamapratiedha iti /
apare tu prvastre samnam eva yan nitya pada tat samnapadam ity rayanti,
samnagrahat /
tem aprptam eva atvam anena nidhyate /
samse hi prvapadottaravibhgd asamnapadatvam apy asti iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.4:
prvapadt sajyam iti vartate /
purag miraka sighrak rik koar agre ity etebhya prvapadebhya uttarasya
vananakrasya akrdeo bhavati sajy viaye /
puragvaam /
mirakavaam /
sighrakvaam /
rikvaam /
koarvaam /
agrevaam /
siddhe satyrambho niyamrtha, etebhya eva parasya vananakrasya akrdeo bhavati, na
anyebhya iti /
kuberavanam /
atadhravanam /
asipatravanam //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1991/2024
2/12/13
_____START JKv_8,4.5:
pra nir antar ara iku plaka mra krya khadira pyk ity etebhya uttarasya vananakrasya
sajym asajym api akrdeo bhavati /
pra - pravae yaavyam /
nir - nirvae pratihyate /
antar - antarvare /
ara - aravaam /
iku - ikuvaam /
plaka - plakavaam /
mra - mravaam /
krya - kryavaam /
khadira - khadiravaam /
pyk - pykvaam //
____________________________________________________________________
vibhauadhivanaspatibhya || PS_8,4.6 ||
_____START JKv_8,4.6:
vanam ity eva /
oadhivci yat prvapada vanaspativci ca tatsthn nimittd uttarasya vananakrasya akra
deo bhavati vibh /
oadhivcibhyas tvat - drvvaam, drvvanam /
mrvvaam, mrvvanam /
vanspatibhya - iravaam, iravanam /
badarvaam, badarvanam /
dvyakaratryakarebhya iti vaktavyam /
iha m bht, devadruvanam /
bhadradruvanam /
irikdibhya pratiedho vaktavya /
irikvanam /
mirikvanam /
phal vanspatirjeyo vr
k pupaphalopag /
oadhya phalapknt latgulm ca vrudha //
satyapi bhede vr
kavanaspatyor iha bhedena grahaa dratavyam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1992/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#968]
ahno 'dantt || PS_8,4.7 ||
_____START JKv_8,4.7:
adanta yat prvapada tatsthn nimittd uttarasya ahno nakrasya akra deo bhavati /
prvha /
aparha /
adantt iti kim ? nirahna /
durahna /
ahno 'hna etebhya (*5,4.88) ity ahndea /
ahna ity akrntagrahad drghhn arad ity atra na bhavati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.8:
hitavci yat prvapada tatsthn nimittd uttarasy avhananakrasya akra deo bhavati /
ikuvhaam /
aravhaam /
darbhavhaam /
vhane yad ropitam uhyate tad hitam ucyate /
hitt iti kim ? dkivhanam /
dkisvmika vhanam ity artha //
____________________________________________________________________
1993/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
v bhva-karaayo || PS_8,4.10 ||
_____START JKv_8,4.10:
bhve karae ca ya pnaabda tadyasya nakrasya akra deo bhavati v
prvapadasthnimittd uttarasya /
krapa vartate, krapnam /
kayapam, kayapnam /
surpam, surpnam /
karae krapa kasa, krapna /
vprakarae girinadydnm upasakhynam /
giriad, girinad /
cakraad, cakranad /
cakraitamb, cakranitamb //
____________________________________________________________________
prtipadiknta-num-vibhaktiu ca || PS_8,4.11 ||
_____START JKv_8,4.11:
v iti vartate /
prtipadiknte numi vibhaktau ca yo nakra tasya prvapadasthnnimittd uttarasy v akra
deo bhavati /
prtipadiknte tvat - mavpiau, mavpinau /
numi - mavpi, mavpni /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1994/2024
2/12/13
vrhivpi, vrhivpni /
vibhaktau - mavpea, mavpena /
vrhivpea, vrhivpena /
prvapaddhikrd uttarapadasya prtipadikastho yo 'ntyo nakra tasya+ida atvam iyati /
iha hina bhavati, garg bhagin gargabhagin /
[#969]
yad tv eva bhavati, garg bhago gargabhaga, gargabhago 'sy asti iti gargabhagi iti,
tad mtr
bhogavannityam eva atvena bhavitavyam /
mavpi, mavpin ity atra tu gatikrakopapadn kr
dbhi saha samsavacana
prkubutpatte iti kr
dantena+eva samse sati prtipadikasya uttarapadasya+eva sato nakro
bhavati /
tath ca atra nugrahaam kr
tam /
sa hi samudyabhaktatvd uttarapadasya anto na bhavati /
yuvdn pratiedho vaktavya /
ryayn /
katriyayn /
prapakvni /
drghhn arad //
____________________________________________________________________
ekjuttarapade a || PS_8,4.12 ||
_____START JKv_8,4.12:
ekjuttarapada yasya sa ekjuttarapada, tasminn ekjuttarapadasamse
prtipadikntanuvibhaktisu prvapadasthnnimittd uttarasya nakrasya akra deo
bhavati /
vr
trahaau /
vr
trahaa /
numi - krapi /
surpi /
vibhaktau - krapea /
surpea /
a iti vartamne punaragrahaa vikalpdhikranivr
tte vispakarartham //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1995/2024
2/12/13
kumati ca || PS_8,4.13 ||
_____START JKv_8,4.13:
kavargavati ca+uttarapade prtipadikntanuvibhaktiu prvapadasthnnimittd uttarasya
nakrasya akrdeo bhavati /
vastrayugiau /
vastrayugia /
svargakmiau /
vr
agmiau /
numi - vastrayugi /
kharayugi /
vibhaktau - vastrayugea /
kharayugea //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.14:
a upadeo yasya asau opadea /
opadeasya dhtor yo nakra tasya upasargasthn nimittd uttarasya akrdeo bhavati
asamse 'pi samse 'pi /
praamati /
pariamati /
prayaka /
pariyaka /
upasargt iti kim ? pragat nyak asmd det pranyako dea /
asmse 'pi kim ? prvapaddhikrt samsa eva syt iti tadadhikraivr
ttidyotanrtham /
opadeasya iti kim ? pranardati /
pranardaka //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1996/2024
2/12/13
hinu-mn || PS_8,4.15 ||
_____START JKv_8,4.15:
hinu mn ity etayo upasargasthn nimittd uttarasya nakrasya akrdeo bhavati /
praioti /
prahiuta /
pramti /
pramta /
hinumngrahae vikr
tasya api bhavati, ajdeasya sthnivattvt //
____________________________________________________________________
[#970]
ni lo || PS_8,4.16 ||
_____START JKv_8,4.16:
ni ity etasya lodeasya upasargasthn nimittd uttarasya nakrasya akradeo bhavati /
pravapi /
parivapi /
prayi /
pariyi /
lot iti kim ? pravapni msni //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.17:
ni ity etasya upasargasthnnimittd uttarasya nakrasya akrdeo bhavati gada nada pata
pada ghu m syti hanti yti vti drti psti vapati vahati myati cinoti degdhi ity eteu parata /
gada - praigadati /
pariigadati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1997/2024
2/12/13
nada - prainadati /
pariinadati /
pata - praipatati /
pariipatati /
pada - praipadyate /
pariipadyate /
ghu - praidadti /
pariidadti /
praidadhti /
pariidadhti /
m - praimimte /
pariimimte /
me - praimayate /
pariimayate /
m iti mameor grahaam iyate /
syati - praiyati /
pariiyati /
hanti - praihanti /
pariihanti /
yti - praiyti /
pariiyti /
vti - praivti /
pariivti /
drti - praidrti /
pariidrti /
psti - praipsti /
pariipsti /
vapati - praivapati /
pariivapati /
vahati - praivahati /
pariivahati /
myati - praimyati /
pariimyati /
cinoti - praicinoti /
priicinoti /
degdhi - praidegdhi /
pariidegdhi /
avyavye 'pi nergaddiu atvam iyate /
prayagadat /
pariyagadat //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1998/2024
2/12/13
_____START JKv_8,4.18:
ne iti vartate, upasargt iti ca /
akakrdirakhakrdiraakrnta ca upadee yo dhtu sa ea, tasmin parata
upasargasthnnimittt uttarasya ne nakrasya vibha akra deo bhavati /
praipacati, pranipacati /
praibhinatti, pranibhinatti /
akakhdau iti kim ? pranikaroti /
pranikhdati /
anta iti kim ? pranipinai /
upadeagrahaa kim ? iha ca pratiedho yath syt, pranicakra, pranicakhda, pranipekyati
iti /
iha ca m bht, praive /
praivekyati //
____________________________________________________________________
anite || PS_8,4.19 ||
_____START JKv_8,4.19:
anite nakrasya upasargasthnnimittd uttarasya akrdeo bhavati /
priti /
pariti //
____________________________________________________________________
[#971]
anta || PS_8,4.20 ||
_____START JKv_8,4.20:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
1999/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.22:
akraprvasya hantinakrasya upasargastht nimittd uttarasya akra deo bhavati /
prahayate /
parihayate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2000/2024
2/12/13
prahaanam /
parihaanam /
atprvasya iti kim ? praghnanti /
parighnati /
taparakaraa kim ? cii - prghni /
paryaghni //
____________________________________________________________________
va-mor v || PS_8,4.23 ||
_____START JKv_8,4.23:
hante iti vartate /
vakramakryo parata hantinakrasya upasargasthn nimittd uttarasya v akrdeo
bhavati /
prahava, prahanva /
parihava, parihanva /
prahama, prahanma /
parihama, parihanma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.24:
antaabdd uttarasya hantinakrasya atprvasya akrdeo bhavati adebhidhne /
antarhayate /
antarhaana vartate /
adee iti kim ? antarhanano dea /
atprvasya ity eva, antarghnanti /
taparakaraa kim ? antaraghni //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2001/2024
2/12/13
[#972]
ayana ca || PS_8,4.25 ||
_____START JKv_8,4.25:
antaradee iti vartate /
ayananakrasya ca antaabdd uttarasya akrdeo bhavati adebhidhne /
antarayaa vartate /
antarayaa obhanam /
adee ity eva, antarayano dea //
____________________________________________________________________
chandasy r
d avagraht || PS_8,4.26 ||
_____START JKv_8,4.26:
purvapadt iti vartate /
r
krntd avagraht prvapadd uttarasya akrdeo bhavati chandasi viaye /
nr
ma /
pitr
yam /
atra hi nr
ma, pitr
yam iti r
kro 'vagr
hyate /
avagrahagrahaa kimartham ucyate, yvat sahitdhikra adhyyaparisampte ity uktam
? viayopalakartham avagrahagrahaam /
avagr
hyamd yath syt, anavagr
hyamt m bht /
apadnte ca avagraho na asti //
____________________________________________________________________
na ca dhtustha-uru-ubhya || PS_8,4.27 ||
_____START JKv_8,4.27:
nas ity etasya nakrasya akrdeo bhavati dhtusthn nimittd uttarasya uruabdt uabdc
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2002/2024
2/12/13
ca chandasi viaye /
dhtustht tvat - agne rak na /
ik o asmin /
uruabdt - uru askr
dhi /
uabdt - abh u a sakhnm /
rdhva u a taye /
asmaddeo 'ya nasabda bahuvacanasya vasnasau (*8,1.21) iti //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.28:
upasargasthn nimittt uttarasya naso nakrasya akrdeo bhavati bahulam /
praa dra /
praasa /
prao rj /
na ca bhavati /
pra no mucatam /
bahulagrahad bhym api bhavati, praasa mukham /
upasargc ca iti nsiky nasdea //
____________________________________________________________________
kr
t y aca || PS_8,4.29 ||
_____START JKv_8,4.29:
kr
tstha yo nakra aca uttara tasya upasargasthn nimittd uttarasya akrdeo bhavati /
ana, mna, anya, ani, nihdea ete atva prayojayanti /
ana - prayam /
pariyam /
pramaam /
parimam /
mna - prayyamam /
pariyyamam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2003/2024
2/12/13
anya - prayyam /
pariyyam /
ani - aprayi /
apariyi /
ini - prayyiau /
pariyyiau /
nihdea - praha /
pariha /
prahavn /
parihavn /
aca iti kim ? pramagna /
paribhugna /
bhujo kauilye, asya nihpratyaya, odita ca (*8,2.45) iti nihnatvam, co ku (*8,2.30) iti
kutve siddha paribhugna iti /
kr
tsthasya atve nirviasya+upasakhyna kartavyam /
nirvino 'smi khalasagena /
nirvio 'hamatra vsena //
____________________________________________________________________
[#973]
er vibh || PS_8,4.30 ||
_____START JKv_8,4.30:
yantd yo vihita kr
tpratyaya tatsthasya nakrasya upasargasthn nimittt uttarasya vibh
akrdeo bhavati /
praypaam, praypanam /
pariypaam, pariypanam /
praypyamam, praypyamnam /
praypayam, praypanyam /
apraypai, apraypani /
prayapaau, praypinau, vihitavieaa kim ? prayapyamam ity atra yak vyavadhne 'pi
yath syt iti //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2004/2024
2/12/13
halacejupadht || PS_8,4.31 ||
_____START JKv_8,4.31:
kr
tyaca iti vartate /
haldi yo dhturijupadha tasmt paro ya kr
tpratyaya tatsthastha nakrasya aca uttarasya
upasargasthn nimittd uttarasya vibh akrdeo bhavati /
prakopaam, prakopanam /
parikopaam, parikopanam /
hala iti kim ? prehaam /
prohaam /
ijupadht iti kim ? pravapaam /
parivapaam /
kr
tyaca iti nitye prpte vikalpa /
aca ity eva, paribhugna /
ijupadhasya sarvasya halantatvd iha halgrahaamdivieaam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.32:
hala iti vartate, tena iha smarthyt tadantavidhi /
ijde sanuma halantd dhto vihito ya kr
t, tatsthasay nakrasya upasargasthn nimittt
uttarasya akro bhavati /
prekhaam /
pregkhaam /
pregaam /
paregaam /
prombhaam /
parombhaam /
siddhe satyrambho niyamrtha, ijder eva sanuma, nnyasmt iti /
pramaganam /
parimaganam /
hala ity adhikrd yante nitya vidhyartham etan na bhavati //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2005/2024
2/12/13
v nisa-nika-nindm || PS_8,4.33 ||
_____START JKv_8,4.33:
upasargt it vartate /
nisa nika ninada ity ete nakrasya upasargasthn nimittt uttarasya v akrdeo
bhavati /
praisanam, pranisanam /
praikaam, pranikaam /
praindanam, pranindanam /
opadeatvd ete nitye prpte vikalpa //
____________________________________________________________________
na bh-bh-p-kami-gami-pyy-vepm || PS_8,4.34 ||
_____START JKv_8,4.34:
bh bh p kami gami payy vepa ity etem upasargastht nimittd uttarasya kr
tsthasya
nakrasya akrdeo na bhavati /
bh - prabhnam /
paribhnam /
bh - prabhavanam /
paribhavanam /
p - prapavanam /
paripavanam /
pgrahaena pgrahaa draavyam /
po hi bhavaty eva atvam, prapavaa somasya iti /
kami - prakamanam /
parikamanam /
gami - pragamanam /
parigamanam /
pyy - prapyyanam /
paripyyanam /
vepa - pravepanam /
parivepanam /
yantn bhdnm upasakhyna kartavyam /
prabhpanam /
paribhpanam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2006/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#974]
t padntt || PS_8,4.35 ||
_____START JKv_8,4.35:
akrt padantd uttarasya nakrasya akrdeo na bhavati /
nipnam /
dupnam /
sarpipnam /
yajupnam /
t iti kim ? niraya /
padntt iti kim ? kuti /
puti /
pade anta padnta iti saptamsamso 'yam, tena iha na bhavati, susarpikea /
suyajukea /
ed vibh (*5,3.154) iti kap //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.36:
na iti vartate /
nae akrntasya akrdeo na bhavati /
pranaa /
parinaa /
ntasya iti kim ? praayati /
pariayati /
antagrahaa ntabhtaprvamtrasya api yath syt, pranakyati /
parinakayati //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2007/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
padntasya || PS_8,4.37 ||
_____START JKv_8,4.37:
padntasya nakrasya akrdeo na bhavati /
vr
kn /
plakn /
arn /
girn //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.38:
padena vyavya padavyavya padavyavadhnam /
padena vyavye 'pi sati nimittanittino nakrasya nakrdeo na bhavati /
makumbhavpena /
caturagayogena /
prvanaddham /
paryavanaddham /
pra g nayma /
pari g nayma /
padavyavye 'taddhita iti vaktavyam /
iha m bht, rdragomayea /
ukagomayea /
go ca pure iti maya /
svdau prva padam iti goabda prvapadam tena vyavya //
____________________________________________________________________
kubhndiu ca || PS_8,4.39 ||
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2008/2024
2/12/13
_____START JKv_8,4.39:
na iti vartate /
kubhn ity evam diu abdeu nakrasya akradeo na bhavati /
kubhnti /
ajdeasya sthnivadbhvd iha api pratiedho bhavati /
kubhnta /
kubhnanti /
nr
namana - prvapadta sajym iti prpti /
chandasy r
davagraht (*8,4.26) iti ca prpnoti /
nandin, nandana, nagara, etny uttarapadni sajy prayojayanti - harinand /
[#975]
harinandana /
girinagaram /
nr
ti yai prayojayanti - narnr
yate /
tr
pnu - tr
pnoti /
nartana, gahana, nandana, nivea, nivsa, agni, anpa, etni uttarapadni prayojayanti /
parinartanam, parigahanam iti sajym prvapadt sajym iti prpnoti /
parinandanam ity atra upasargd asamse 'pi iti prpnoti /
aranivea, aranivsa, argni, darbhnpa ity et saj /
crydaatva ca /
cryabhojna /
cryn /
irikdibhyo vanottarapadebhya sajaym /
irik, timira, samra, kubera, hari, karmra ity uttarapadavanaabdasthasya sajym /
kubhndir kr
tigaa /
avihitalakao atvapratiedha kubhndiu draavya //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.40:
sakratavargayo akracavargbhy sannipte akracavargv deau bhavata /
sto cun iti yathsakhyam atra neyate /
sakrasya akrea, cavargea, dvbhym api sannipte akro bhavati /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2009/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
un u || PS_8,4.41 ||
_____START JKv_8,4.41:
sto iti vartate /
sakratavargayo akravargbhy sannipte akraavargv deau bhavata /
tatra api tathaiva sakhytnudeabhva /
akrea sakrasya - vr
kaae /
plakaae /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2010/2024
2/12/13
tasya+eva avargea - vr
kakate /
plakakate /
vr
kahakra /
plakahakra /
tavargasya akrea - pe /
peum /
peavyam /
kr
a /
kr
h /
tasya+eva avargea - agnicitkate /
somasukate /
agnicihakra /
somasuhakra /
agnicina /
somasuna /
agnicihaukate /
somasuhaukate /
agniciakra /
somasuakra /
ata - aati /
ada - aati //
____________________________________________________________________
[#976]
na padnt or anm || PS_8,4.42 ||
_____START JKv_8,4.42:
padnt avargd uttarasya sto utva na bhavati nm ity etad varjayitv /
[#975] vali sye /
madhuli tarati /
padntt iti kim ? a stutau - e /
o iti kim ? sarpiamam /
anm iti kim ? am /
atyalpam idam ucyate /
anmnavatinagarm iti vaktavyam /
am /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2011/2024
2/12/13
aavati /
aavar //
____________________________________________________________________
[#976]
to i || PS_8,4.43 ||
_____START JKv_8,4.43:
na iti vartate /
tavargasya akre yadukta tan na bhavati /
agnicitae /
bhavnae /
mahnae //
____________________________________________________________________
t || PS_8,4.44 ||
_____START JKv_8,4.44:
to iti vartate /
akrd uttarasya tavargasya yadukta tan na bhavati /
prana /
vina //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.45:
padntagrahaam anuvartate /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2012/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.46:
yara iti vartate /
aca uttarau yau rephahakrau tbhym uttarasya yaro dve bhavata /
arkka markka /
brahmm /
apahnnute /
aca iti kim ? kin hnute /
kim hmalayati //
____________________________________________________________________
[#977]
anaci ca || PS_8,4.47 ||
_____START JKv_8,4.47:
aca iti vartate, yara iti ca /
anacparasya aca uttarasya yaro dve v bhavata /
daddhyatra /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2013/2024
2/12/13
maddhvatra /
aca ity eva, smitam /
dhmtam /
yao mayo dve bhavata iti vaktavyam /
kecid atra yaa iti pacam, maya iti ah iti vycakate /
tem ulkk, valmmka ity udharaam /
apare tu maya iti pacam, yaa iti ah iti /
tem dadhyyatra, madhvvatra ity udharaam /
ara khayo dve bhavata iti vaktavyam /
atra api yadi ara iti pacam, khaya iti ah, tad stthl, sttht iti udharaam /
athav khaya uttarasya aro dve bhavata /
vatssa /
iku /
kram /
apssar /
avasne ca yaro dve bhavata iti vaktavyam /
vkka, vk /
tvakk, tvak /
a, a /
tatt, tat //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.48:
dini parata kroe gamyamne putraabdasya na dva bhavata /
anaci ca (*8,4.47) iti prpti pratiidhyate /
putrdintvam asi ppe /
kroe iti kim ? tattvakathane dvirvacana bhavaty eva, puatrnatti iti puttrdin /
iumr vyghr /
tatpare ceti vaktavyam /
putraputrdin tvamasi ppe /
v hatajagdhapara iti vaktavyam /
puttrahat, putrahati /
puttrajagdh, putrajagdh /
cayo dvity ari paukarasde /
cayo dvity bhavanti ari parata paukarasder cryasya matena /
takrasya thakra - vathsa /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2014/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#978]
aro 'ci || PS_8,4.49 ||
_____START JKv_8,4.49:
na iti varsate /
aro 'ci parata na dve bhavata /
aco rahbhy dve (*8,4.46) iti prpti pratiidhyate /
karati /
varati /
kara /
akadara /
aci iti kim ? daryate //
____________________________________________________________________
triprabhr
t iu kayanasya || PS_8,4.50 ||
_____START JKv_8,4.50:
triprabhr
tiu vareu sayukteu kayanasya matena dvitva na bhavati /
indra /
candra /
ura /
rram /
bhrram //
____________________________________________________________________
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2015/2024
2/12/13
_____START JKv_8,4.51:
kalyasya caryasya matena sarvatra dvirvacana na bhavati /
arka /
marka /
braham /
apahnute //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.52:
drghd uttarasya cry matena na dvitva bhavati /
dtram /
ptram /
mtram /
stram //
____________________________________________________________________
jhala ja jhai || PS_8,4.53 ||
_____START JKv_8,4.53:
jhal sthne jadeo bhavati jhai parata /
labdh /
labdhum /
labdhavyam /
dogdh /
dogdhum /
dogdhavyam /
boddh /
voddhum /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2016/2024
2/12/13
boddhavyam /
jhai iti kim ? datta /
dattha /
dadhma //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.54:
abhyse vartamnn jhal cardeo bhavati, cakrj ja ca /
cikhaniati /
cicchitsati /
ihakrayiati /
tihsati /
piphakrayiati /
bubhati /
jighatsati /
huhaukiate /
prakr
ticar prakr
ticaro bhavanti /
cicati /
ikiate /
titaniati /
prakr
tija prakr
tijao bhavanti /
jijaniate /
bubudhe /
dadau /
iye //
____________________________________________________________________
[#979]
khari ca || PS_8,4.55 ||
_____START JKv_8,4.55:
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2017/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
v+avasne || PS_8,4.56 ||
_____START JKv_8,4.56:
jhal car iti vartate /
avasne vartamnn jhal v cardeo bhavati /
vk, vg /
tvak, tvag /
vali, vali /
triup, triub //
____________________________________________________________________
ao 'pragr
h yasya anunsika || PS_8,4.57 ||
_____START JKv_8,4.57:
aa apragr
hyasajasya avasne vartamnasya v anunsikdeo bhavati /
dadhim
, dadhi /
madhum
, madhu /
kumrm
, kumr /
aa iti kim ? kartr
/
hartr
/
apragr
hyasya iti kim ? agn /
vy //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2018/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.58:
anusvrasya yayi parata prasvara deo bhavati /
akit /
akitum /
akitavyam /
uchit /
uchitum /
uchitavyam /
kuit /
kuitum /
kuitavyam /
nandit /
nanditum /
nanditavyam /
kampit /
kampitum /
kampitavyam /
iha kurvanti, vr
anti ity atra atvasya asiddhatvt prva nakrasya anusvra kriyate /
tasya api parasavarena punar nakra eva bhavati /
tasya api asiddhatvt punar atva na bhavati /
evam anusvrbhto atvam atikrmati iti /
yayi iti kim ? krasyate /
cikrasyate //
____________________________________________________________________
v padntasya || PS_8,4.59 ||
_____START JKv_8,4.59:
padntasya anusvrasya yayi parata v parasavardeo bhavati /
takathacitrapakaayamnannabhasthampuruo 'vadht, ta katha citrapaka
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2019/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
tor li || PS_8,4.60 ||
_____START JKv_8,4.60:
tavargasya lakre parata parasavardeo bhavati /
agnicillunti /
somasullunti /
bhavm
llunti /
mahm
llunti //
____________________________________________________________________
[#980]
uda sthstambho prvasya || PS_8,4.61 ||
_____START JKv_8,4.61:
savara iti vartate /
uda uttarayo sth stambha ity etayo prvasavardeo bhavati /
uttht /
utthtum /
utthtavyam /
stambhe khalv api - uttambhit /
uttambhitum /
uttambhitavyam /
sthstambho iti kim ? utsnt /
uda prvasavarnatve skande chandasy upasakhynam /
agne dram utkanda //
roge ca+iti vaktavyam /
utkandako nma roga /
kandater v dhtvantarasya+etad rpam //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2020/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.62:
jhaya uttarasya prvasavardeo bhavati anyatarasym /
vgghasati, vghasati /
svali hasati, vali hasati /
agnicid dhasat /
agnicid hasati /
somasud dhasati, somasud hasati /
triub bhasati, triub hasati /
jhaya iti kim ? pr hasati /
bhavn hasati //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.63:
jhaya iti vartate, anyatarasym iti ca /
jhaya uttarasya akrasya ai parata chakardeo bhavati anyatarasym /
vk chete, vk ete /
agnicic chete, agnicit ete /
somasuc chete, somasut ete /
vali chete, vali ete /
triup chete, triup ete /
chatvamami iti vaktavyan /
ki prayojanam ? tacchlokena, tacchmaru ity evam artham //
____________________________________________________________________
2021/2024
2/12/13
_____START JKv_8,4.64:
anyatarasym iti vartate /
hala uttare yam yami parato lopo bhavati anyatarasym /
ayyy ity atra dvau yakrau, kramajastr
tya, tatra madhyamasya v lopo bhavati /
ayy, ayyy /
aditer apatyamdityya ity atra takrt para eka yakra,
[#981]
yao maya iti kramajo dvitya, tatra madhyamasya v lopo bhavati /
ditya, dityya /
dityo devat asya sthlpkasya iti dityya ity atra api dvau yakrau kramajastr
tya /
tatra madhyamasya madhyamayor v lopo bhavati /
hala iti kim ? nnam /
yamm iti kim ? agni /
ardhyam /
yami iti kim ? rgam //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.65:
hala iti vartate, anyatarasym iti ca /
hala uttarasya jharo jhari savare parato lopo bhavati anyatarasym /
pratttam, avatttam ity atra trayastakr, kramajacaturtha /
tatra madhyamasya madhyamayor v lopo bhavati /
marutttta ity atra catvrastakr kramaja pacama /
tatra madhyamasya madhyamayo madhyamn v lopo bhavati /
marucchabdasya hi upasakhynasmarthyt aca upasargtta (*7,4.47) iti tatva bhavati /
jhara iti kim ? rgam /
jhari iti kim ? priyapac /
allopasya ca prvatra asiddhe na sthnivat iti sthnivadbhvapratiedht cakrasya akre
lopa syt /
savare iti kim ? tarpt taptum /
tarptavyam /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2022/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.66:
udttt uttarasya anudttasya svaritdeo bhavati /
grgya /
vtsya /
pacati /
pahati /
asya svaritasya asiddhatvt anudtta padam ekavarjam (*6,1.158) ity etan na pravartate /
tena udttasvaritau ubhvapi ryete //
____________________________________________________________________
_____START JKv_8,4.67:
udattodayasya svaritodayasya ca anudttasya svarito na bhavati /
prvea prpta pratiidhyate, agrgyakyapaglavn matena /
udtta udayo yasmt sa udttodaya /
udttapara ity artha /
eva svaritodaya /
udtto dayastvat - grgyastatra /
vtsyastatra /
tatraabda dyudtta /
tasminnudtte parato grgyaabda svarito na bhavati /
svaritodaya - grgya kva /
vtsya kva /
kvaabda svarita, tasmin parata anudtta svarito na bhavati /
agrgyakyapaglavnm iti kim ? grgyas tatra /
grgya kva /
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2023/2024
2/12/13
____________________________________________________________________
[#982]
a a iti || PS_8,4.68 ||
_____START JKv_8,4.68:
eko 'tra vivr
ta, apara savr
ta /
tatra vivr
tasya savr
ta kriyate /
akro vivr
ta savr
to bhavati /
vr
ka /
plaka /
iha stre kryrthamakro vivr
ta pratijta, tasya tathbhtasya eva prayogo m bht iti
savr
tapratypattir iya kriyate /
drghaplutayo ca anena vivr
tena akrea grahaa neyate /
tena tayo savr
to na bhavati /
savutena ca sarvaguasya mtrikasya grahaam iyate /
tena sarvagua pratypadyate /
iy upasakhynavat uddhaga vivr
taghastrrth /
vyutpannarpasiddhir vr
ttir iya kik nma //
iti rvmanakiky vr
ttau aamdhyyasya turya pda samptacyamadhyyo
granthaca //
gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/1_sanskr/6_sastra/1_gram/jvkasixu.htm
2024/2024