GJEOGRAFI

2 or n jav, 74 or n vit

HYRJE Gjeografia e Evrops ka pr objekt studimi hapsirn e Evrops n trsi, regjionet e saj n veanti dhe shtetet ve e ve, pr t nxjerr nga kto njohuri msim pr rolin e pozits gjeografike t regjionit dhe t vendeve, funksionin e kushteve natyrore dhe t resurseve natyrore n zhvillimin ekonomik dhe jetn e njerzve, pr ti dalluar specifikat popullative, kulturore e politike n lidhje me karakteristikat gjeografike t hapsirs ku ata jetojn dhe pr ti paraqitur rezultatet e puns s tyre n kushtet e ndryshme gjeografike. Gjeografia e Evrops ndihmon t kuptuarit e ndrlidhjeve n mes t shoqris e natyrs, si shfrytzohet dhe si mbrohet ajo, si bashkpunojn komunitetet pa marr parasysh prkatsin etnike, fetare, politike, kulturore e gjinore. N Evrop ka shum shembuj pozitiv prej t cilve mund t msohet, ato eksperienca si t zbatohen n vendin ton.

QLLIMET 1. Zhvillimin e aftsive t nxnsve pr t njohur pozitn gjeografike, veorit natyrore dhe humane t Evrops dhe ndikimin e kushteve natyrore e faktorve shoqror n mjedisin e tyre. 2. Zhvillimin e aftsive t nxnsit pr t kuptuar pozitn gjeografike, veorit natyrore e humane, ndikimin e kushteve natyrore pr aktivitetin njerzor, sfidat dhe perspektivat e ndrvarsis regjionale. 3. Zhvillimin e shkathtsive dhe t shprehive t nevojshme pr mbledhjen, prpunimin dhe prdorimin e t dhnave t ndryshme n situata konkrete. 157

4. Zhvillimin e gatishmris pr t prdorur drejt dhe me prgjegjsi njohurit, shkathsit dhe shprehit e fituara nga msimi i gjeografis. 5. Zhvillimi i qndrimeve dhe i vlerave pr laramanin e veorive natyrore, kushteve t ndryshme t jets dhe t veprimtarive njerzore. 6. Zhvillimin e aftsive pr respektimin e t drejtave njerzore pr t gjith popujt q jetojn n Evrop, pa marr parasysh prkatsin kombtare, fetare, gjuhsore dhe angazhimin pr t krkuar zgjidhje t problemeve lokale, rajonale, kombtare etj.

OBJEKTIVAT E PRGJITHSHM Nxnsi duhet t jet n gjendje: T njoh: Faktet dhe konceptet pr veorit natyrore dhe humane t Evrops; Karakteristikat themelore natyrore dhe humane t Evrops, regjioneve t saj dhe shteteve. T kuptoj: Specifikat gjeografike t Evrops: specifikat natyrore, sociale, ekonomike dhe politike; Ngjashmrit dhe dallimet e veorive natyrore e humane mes regjioneve t Evrops. T zbatoj: Grafikone, diagrame, modele, harta etj. pr elemente klimatike, hidrografike, shprndarjen, numrin, shtimin natyror, strukturat e popullsis dhe veprimtarit ekonomike; T prdor t dhnat verbale sasiore dhe simbolike t tekstit, fotografive, grafikve, tabelave,diagrameve, hartave etj. T analizoj: Rndsin e veorive natyrore dhe humane t Evrops n zhvillimin shoqroro-ekonomik; Ndikimin e kushteve natyrore dhe t faktorve shoqror n zhvillimin ekonomik t Evrops, t regjioneve dhe t shteteve. T vlersoj: Rolin e veorive natyrore dhe humane t Evrops, t regjioneve dhe t shteteve; 158

 Shkaqet e vrteta t dukurive fizike dhe humane t Evrops s sotme si: ngrohja globale, problemi i ujit, i erozionit, i ndotjes, i rritjes s shpejt e t ngadalshme t popullsis, problemin e refugjatve, zhvillimin e pabarabart ekonomik etj. T zhvilloj qndrimet dhe vlerat: Pr laramanin e veorive natyrore, t kushteve t ndryshme t jetess dhe t veprimtarive njerzore; N kuptimin e sjelljeve personale (t jet kooperativ, i hapur, tolerant, i ndershm, i vullnetshm, kritik etj.).

KATEGORIA REGJIONI

NNKATEGORIA EVROPA

TRSIT MSIMORE Nocioni i regjionit Vshtrim i prgjithshm pr kontinentin e Evrops Evropa Jugore Veorit natyrore, popu llative dhe ekonomike. Shtetet e Evrops Jugore Evropa e Mesme - Tiparet natyrore, popullative dhe ekonomike Shtetet e Evrops s Mesme Evropa Perndimore Karakteristikat natyrore, popullative, ekonomike Shtetet e Evrops Perndimore Evropa Veriore dhe Verilindore Specifikat e natyrs, t popullsis dhe t ekonomis. Shtetet e Evrops Veriore dhe VL Evropa Lindore dhe BSHP Natyra, popullsia dhe ekonomia Shtetet e Evrops Lindore dhe BSHP-s Gjithsej = msim + prsritje + ushtrime Vlersimi i njohurive Ort n dispozicion Gjithsej or

Nr. i orve 1+0 6+2 2+1 11 + 4

% 1,3 10,8

24,3

2+1 8+2

17,6

2+1 5+3

14,9

2+1 2+1

8,1

2+1 5+2

13,5

48 + 19 4 3 74

64,9+25,7 5,4 4,0 100,0

159

Kategoria Regjioni

Nnkategoria Evropa

Prmbajtjet programore Kuptimi i regjionit

Rezultatet e pritshme Nxnsi t jet n situat ti njoh dhe ti zbatoj kriteret pr ndarjen e regjioneve gjeografike t Evrops Ti prcaktoj kufijt e Evrops dhe ti tregoj prparsit e pozits s saj ndaj Azis, Afriks dhe kontinenteve t tjera. Ti identifikoj gadishujt dhe ishujt dhe ti gjej n hart sistemet malore (vargmalet), malt e vjetra, ultsirat, fushat dhe luginat lumore m t njohura. Ti dalloj tipat e klims prmes klimagrameve dhe ti prshkruaj dallimet themelore. Ti gjej n hartn gjeografike lumenjt e njohur dhe liqenet. Ti dalloj nga fotografit tipat vegjetativ t tajgs, steps, makjeve. Ti dij se cilat kafsh t egra jetojn n cilat regjione t Evrops. T komentoj grafikonin e rritjes s popullsis. Ti dalloj popujt dhe grupet m t mdha t popujve n Evrop, n regjion dhe n shtete. Ti dalloj shtetet unitare, federale, republikane dhe mbretrit. - N hart t tregohen gadishujt dhe shtetet q e prbjn Evropn Jugore. - T prcaktohet ndikimi i Detit Mesdhe prmes rritjes s bimve mesdhetare dhe jets s njerzve.

Lidhjet ndrlndore Ndrlidhja mes disiplinave gjeografike Ti ndrlidh njohurit gjeografike dhe historike, gjeologjike, biogjeografike, demografike, ekonomike dhe politike.

Evropa si trsi regjionale - Pozita, madhsia, prkufizimi Veorit relievore, klimatike, hidrografike dhe biogjeografike. Karakteristikat demografike, kulturore, ekonomike dhe politike.

Evropa Jugore Pozita gjeografike mesdhe tare, shtrirja territoriale.

Pr ti shpjeguar specifikat e natyrs s vendeve mesdhetare, popullimin, kulturn dhe ekonomin e

160

 Veorit relievore, seizmike, klimatike, hidrografike dhe biogjeografike. Veorit popullative, kul- turore, ekonomike dhe politike Shtetet e Evrops Jugore: Greqia, Maqedonia, Bullgaria, Serbia e Mali i Zi, Bosna e Hercegovina , Kroacia, Rumania, Italia , Malta, Qipra, Spanja e Portugalia.

Evropa e Mesme - Pozita gjeografike mes regjioneve tjera, shtrirja dhe objektet lidhse (detrat dhe lumenjt). - Trsit relievore, klima kalimtare, hidrografia e pasur, zonat biogjeografike.

- T gjenden n hart sistemet malore, fushat, rrafshlartat dhe luginat lumore m t njohura dhe t arsyetoj pse rreth Mesdheut ka termete dhe vullkane (Etna, Vezuvi,etj.). - T analizoj dhe t komentoj klimagramet pr vendet e Evrops Jugore dhe t arsyetohet rrjeti i varfr lumor, sasia e vogl e ujit gjat vers dhe mungesa e liqeneve. - T tregohen veorit e ujit t detit n Mesdhe dhe roli i tyre n ekonomi e n turizm. - N hartat e puns t shnohen popujt q jetojn n vendet e Evrops Jugore, t analizohet harta e dendsis s popullsis dhe t shpjegohen dallimet n dendsi. - T gjenden n hart qytetet m t vjetra dhe m t njohura t Evrops Jugore, t identifikohen zonat turistike m t njohura n kt regjion T prkufizohen dhe t dallohen specifikat natyrore, popullative, kulturore, ekonomike dhe politike t shteteve t Evrops Jugore. - Nxnsi duhet t tregoj se Evropa e Mesme sht urlidhse n mes regjioneve t tjera t Evrops. - T tregoj dhe t emertoj n hart shtetet e Evrops s Mesme dhe fqinjt e tyre. - Ti gjej n hart vargmalet, malet e vjetra, ultsirat dhe fushat e rndsishme t ktij regjioni. - T dalloj dhe t arsyetoj tipat e klims mes pjesve perndimo- re dhe lindore, viseve t larta

ktij regjioni dhe t vendeve t Mesdheut, nevojitet ndrlidhje e njohurive gjeografike, historike, demografike, kulturore e politike.

Njohja e hapsirs s Evrops s Mesme me veorit karakteristike relievore, klimatike, hidrografike, biogjeografike, popullative, ekonomike e politike krkon grshtimin e njohurive fiziko dhe humano gjeografike,

161

- Pasurit natyrore dhe lidh jet e mira kusht i zhvillimit ekonomik. - Evropa e Mesme zon e kontaktiti mes popujve dhe kulturave. - Ekonomia e zhvilluar dhe e llojllojshme. Shtetet e Evropes s Mes- me: Gjermania, Austria, Zvicra, Sllovenia, Hungaria, ekia, Sllovakia, Polonia.

Evropa Perndimore Pozita e rndsishme gjeografike. Veorit specifike natyrore t regjionit: relievi kryesisht i ult, klima e lagt dhe e but, lumenjt me mjaft uj, t lundrueshm, vegjetacioni i gjall, pasuri n qymyr, naft e gaz natyror.

dhe t ulta t Evrops s Mesme. - Ti gjej n hart lumenjt m t rndsishm dhe ti prshkruaj veorit specifike t tyre. - T shnoj n hartn e puns liqenet m t njohura n Evropen e Mesme. - T tregoj me shenja hartografike n hartn e puns vendburimet m t njohura t qymyrit dhe t hekurit n kt regjion. - T radhit popujt e Evrops s Mesme sipas numrit t popullsis. - T shnoj n hartn e puns qytetet m t mdha t Evrops s Mesme. - T radhit shtetet e Evrops s Mesme sipas lartsis s t ardhurave pr kok banori. T tregoj specifikat natyrore, popullative, kulturore, ekonomike dhe politike sipas shteteve ve e ve, duke gjetur ngjashmerit dhe dallimet mes tyre. - Nxnsi duhet t dij pse Evropa Perndimore sht dritarja e Evrops n bot. - T vlersoj se far ishte roli i pozits gjeografike n ngjarjet historike t Evrops Perndimore. - T shpreh rndsin e detit n jetn dhe n luftn e njerzve me t. - T shpreh rolin e Oqeanit dhe t rryms s Golfit n klim dhe n jetn e njerzve. - T shnoj n hartn e puns malet m t njohura molloke, t reja, fushat, polderet dhe luginat lumore.

historike, kulturore dhe politike.

Shpjegimi i veorive tipike t ktij regjioni si prnga natyra, njashtu edhe nga zhvillimi historik, krkon njohje solide gjeografike, historike, kulturore e politike.

162

- Regjion i banuar dendur, shtimi i ult natyror i popullsis, niveli i lart kulturor, zhvillimi i lart ekonomik, shumica e shteteve mbretri. Shetet e Evrops Perndimore: Britania e Madhe, Irlanda, Franca, Belgjika, Holanda dhe Luksemburgu.

Evropa Veriore dhe Verilindore. - Pozita skajore gjeografike me lidhje t mira. - Veorit karakteristike t relievit, klims, hidrografis, vegjetacionit dhe bots shtazore. - Tiparet etnike, kulturore e demografike t popujve n veriun e Evrops. - Niveli i zhvillimit ekonomik dhe struktura e

- T arsyetoj rolin e grykave t lumejve n form t hinks (estuareve) pr lundrim. - T arsyetoj pranin e shum kanaleve q lidhin lumejt mes veti. -- T paraqes me shenja n hartn e puns vendburimet e qymyrit, nafts, gazit, hekurit dhe metaleve t tjera. - T radhis shtetet e Evrops Perndimore sipas numrit t banorve. - T shnoj n hartn e puns 10 qytetet m t njohura t Evrops Perndimore dhe ti numroj 5 limanet m t mdha. - T radhis shtetet e Evrops Perndimore sipas lartsis s t ardh urave pr kok banori. - Nxnsi duhet t prkufizoj regjionin dhe ti identifikoj shtetet q e prbjn kt regjion. - T dij se ky regjion sht i prcaktuar nga ndikimi i klims dhe i detit. - T tregoj se relievi i vjetr ka psuar ndryshime t mdha me veprimin e akullnajave. - T prshkruaj relievin malor, rrafshlartat malore, fjordet, fushat dhe pyjet. - T dalloj tiparet e klims dhe dallimet e saja nga Atlantiku e deri te tajgat ruse. - T tregoj shkaqet e lumenjve t shkurtr, me shum uj dhe me fuqi t madhe energjetike. - T arsyetoj pranin e numrit t madh t liqeneve. - T dalloj ndrrimin e bimsis dhe t kafshve nga veriu e deri n jug dhe nga perndimi n

Njohja dhe sqarimi i dukurive t veanta natyrore, jeta dhe kultura specifike e popujve n kt regjion, krkon grshtimin e njohurive solide gjeografike, historike, kulturore dhe politike.

163

ekonomis n prputhje me kushtet natyrore. Shtetet e Evrops Veriore dhe Verilindore: Danimarka, Islanda, Norvegjia, Suedia, Finlanda, Estonia, Letonia dhe Lituania. Evropa Lindore dhe BSHP Evropa Lindore me BSHP - Pozita gjeografike, madhsia e territorit dhe lidhjet e dobta me botn. - Llojllojshmria e relievit dhe shtrirja n siprfaqe t madhe. - Klima n varsi prej viseve polare, deteve t ftohta dhe siprfaqes s madhe. - Hidrografia me shum dete, liqene, lumenj t gjat, me shum uj. - Tokat n form zonale n prputhje me klimn

drejtim t lindjes. - T identifikoj popujt q e banojn kt regjion dhe veorit e tyre demografike, kulturore dhe ekonomike. - T gjej lidhjen mes pasurive dhe kushteve natyrore me strukturn e ekonomis s ktyre vendeve. - T nxjerrin prfundime pozitive si kan arritur njerzit nivelin e lart t zhvillimit kulturor e ekonomik n kushte t vshtira natyrore. - Nxnesi t jet n gjendje ti tregoj dhe ti prkufizoj n hart shtetet e Evrops Lindore dhe BSHP-s. - T tregoj se deri ku shtrihet Evropa Lindore dhe deri ku BSHP-ja. - T dalloj trsit e mdha relievore: Ultsirn e Evrops Lindore, Ultsirn Perndimore t Sibirit, t Turanit, vargmalet e Karpateve, Kaukazit t Madh, t Vogl, Malet e Azis Qendrore deri te lumi Amur dhe Gadishulli Kamatka. - T dalloj tipat e klimave prej Evrops Lindore e deri n bregdetin e Pacifikut dhe prej Oqeanit t Ngrir t Veriut e deri te vargmalet e larta n jug. - T ndrlidh klimn me tipat e vegjetacionit sipas zonave. - T tregoj n hart emrat, rrjedhjet, drejtimin e rrjedhjes dhe veorit specifike t lumejve. - T identifikoj, emertoj dhe t krahasoj liqenet m t njohura t Evrops Lindore dhe BSHP-s sipas veorive t tyre.

Shpjegimi i fenomeneve natyrore, humane, ekonomike e politike tipike pr Evropn Lindore dhe hapsirn e BSHP-s n dimensione t mdha, krkon njohje t sigurta gjeografike, gjeofizike, historike dhe politike.

164

dhe relievin. - Zonat vegjetative dhe zoogjeografike. - Territor i madh dhe i pasur me minerale. - Dikur shtet federal i centralizuar, tani lidhje e lir n mes shtetesh. - Dendsia e popullsis e ndryshme dhe numri i madh i popujve me dallime etnike, fetare e kulturore. - Ekonomia n transformim dhe me shum probleme. Shtetet e Evrops Lindore dhe BSHP-s me grup shtete: Rusia, Ukraina, Bellorusia, Moldavia, Armenia, Gruzia, Azerbejxhani, Turkmenistani, Uzbekistani, Taxhikistani, Kirgistani dhe Kazakistani

- T tregoj n hart shtrirjen e shkrettirave, emrat e tyre dhe t arsyetoj pranin e tyre. - T dalloj viset e tundrave, tajgeve, stepeve, shtrirjen gjeografike dhe rolin e tyre n ekonomi. - T arsyetoj hapjen e kanaleve dhe rndsin e tyre ekonomike n pjesn evropiane. - T tregoj n hart vendburimet e mineraleve m t njohura n hapsirn e BSHP-s dhe rndsin e tyre ekonomike. - T dalloj popujt m t njohur n Evropn Lindore dhe BSHP sipas prkatsis etnike e fetare. - T shnoj n hartat e puns qytetet m t njohura dhe m t mdha t Evrops Lindore dhe BSHP-s. - T nxjerr konkludime t thjeshta, duke krahasuar shtetet sipas madhsis siprfaqsore, popullative, nivelit t arsimit, urbanizimit dhe strukturs ekonomike t tyre.

165

METODOLOGJIA E MSIMDHNIES Lnda e gjeografis mund t msohet dhe t interpretohet prmes metodave dhe teknikave t ndryshme. Metodologjia e msimdhnies dhe e nxnies ka rndsi, t madhe, meq e bn nxnsin m t aft t vshtroj dhe t gjykoj drejt objektet dhe dukurit gjeografike, pavarsisht nga forma e paraqitjes s tyre. Msimdhnsi bn zgjedhjen e metodave dhe teknikave t msimit, varsisht nga aftsit psiko-motorike t nxnsve. Zgjedhja e metodave dhee teknikave duhet t jet n prputhje me shkalln e arritshmris s objektivave n procesin msimor. Zbatimi i metodave dhe i teknikave, i strategjive dhe i formave t ndryshme t organizimit t procesit msimor sht e drejt dhe obligim profesional i arsimtarve. Rekomandohet q pr aspektet e shumta t rrafshit metodologjik, si n aspektin teorik, ashtru edhe aplikativ, t tregohet kujdes i veant. Metodologjia duhet t zgjedhet paraprakisht n prputhje me prmbajtjen e tems, por edhe n varsi t bazs didaktike dhe nivelit t formimit gjeografik t nxnsve. Metodologjia duhet t jet n shrbim t prvetsimit dhe t prdorimit t shpejt e t sakt t njohurive, t shprehive dhe t vlerave, n radh t par t atyre q ndihmojn n zgjedhjen e problemeve jetsore t prditshme. N grupin e metodave verbale rekomandohet t prdoren metodat e shpjegimit, bashkbisedimit, demonstrimit, diskutimit t lir etj. Ktu bjn pjes edhe diskutimet me nxnsit, n dyshe, n grupe, ndrsa nxnia n bashkpunim mund t bhet prmes teknikave t ndryshme. Baza materiale e msimit t gjeografis Msimi bashkkohor i gjeografis mund t realizohet n trsi duke prdorur: o objektet msimore (klasn, kabinetin dhe natyrn); o mjetet msimore (vizuele dhe audiovizuele); o mjetet teknike ndihmse (drrasa e zez, aparatet projektuese, TV, radio, arka e rrs, modelet, CD-t) etj; o bibliotekn e shkolls; o mjetet e puns s nxnsve (librin msimor, libr leximin e gjeografis, fletoren e puns, materialet ilustrative, treguesitt hartografik, fotografit, diagramet, grafikonet, tabelat, fjalorin gjeografik, atlasin gjeografik, hartat konture dhe memece, prerjet, bllok-diagramet, skemat, instrumentet matse etj.). 166

Mjetet e konkretizimit n msimin e gjeografis Mjetet e konkretizimit n msimin e gjeografis kan rndsi t madhe, ngase lnda e gjeografis ka karakter vizuel. Paraqitja indikrekte e t vrtets gjeografike, si qasje didaktike, m s shpeshti prcillet me fjaln e gjall, ndrsa rol t rndsishm n procesin e nxnies t diturive t reja kan mjetet msimore. Kjo do t thot se demostrimi sht detyr e arsimtarit, kurse vzhgimi sht obligim i nxnsit. Aty ku nuk sht i mundshm vzhgimi i drejtprdrejt, nxnsit duhet ti mundsohet vzhgimi indirekt me prdorimin e: fotografive, filmit, emisioneve televizive, kompjuterit, modeleve, maketave, globit, hartave me shkall t madhe (plane), t mesme, t vogl, gjeografike, fizike, shoqrore, ekonomike, memece, imazheve satelitore etj.; vizatimeve gjeografike (vizatime lndore, diagrame, grafikone, hartograme); vlerave numerike (prmes tabelave etj.); librave msimor, librave t leximit, revistave gjeografike etj. Format e puns n msimin e gjeografis N procesin msimor prdoren disa forma t puns, t cilat kan pr qllim ti aktivizojn subjektet e procesit msimor dhe ta bjn msimin sa m t efektshm, e kto jan: forma individuale e puns; forma e puns n ifte; forma e puns n grupe; forma me tr klasn; format e veanta t msimit t gjeografis: msimi i programuar, msimi i shtuar apo suplementar, msimi plotsues, msimi vazhdues, aktivitetet e lira, msimi ekipor etj; vshtrimet n rrethin, ekskursionet msimore gjeografike. Metodat dhe teknikat e puns n msimin e gjeografis Metodat dhe teknikat e puns msimore jan mnyra dhe qasje me ndihmn e t cilave realizohen disa detyra n procesin msimor, ndrsa cilsia e msimit varet nga ato dhe nga zgjedhja e drejt e tyre me rastin e organizimit t procesit msimor. 167

Varsisht nga natyra e lnds s gjeografis, metodat msimore ndahen: metodat verbale - metoda parafolse (frontale), bashkbiseduese, dialogu dhe diskutimi; metoda tekstuale; metoda demonstrative ilustrative (demonstrimi i ilustrimeve, modeleve, simulimeve, lndve, objekteve); a) demonstrimi n mjedisin jetsor; b) demonstrimi n klas apo n kabinetin gjeografik; c) vzhgimi i drejtprdrejt gjeografik; d) vshtrimi i objekteve, dukurive e proceseve gjeografike n hapsir; metoda laboratorike-eksperimentale (eksperimentet gjeografike, demonstrimi i eksperimenteve, pr ato raste q ka mundsi). Prve metodave msimore t lartprmendura, gjat procesit msimor duhet t prdoren edhe teknika t ndryshme t msimdhnies, si: brainstormingi (stuhi mendimesh); diskutimi q zgjedh problemin; msimi zbulues; teknika e hartimit dhe e drejtimit t pyetjeve; pema e mendjes (harta e mendimit, teknika klaster); gjuha grafike e komunikimit; inserti; tabela e insertit: tabela (harta) e koncepteve; grupet e ekspertve (xhikso me ndrthurje); rrjeti i diskutimit; di-dua t dij msoj; ditari dypjessh; termat paraprak; eseu (studimi i vogl); diagrami i Venit; programi televiziv; kubimi; DRTA; turi i galeris; pesvargshi: fjaln e fundit ruaje pr mua etj.

168

Verifikimi i diturive t nxnsve Verifikimi dhe vlersimi i shkalls s prvetsimit t dijes gjeografike nga nxnsit sht proces tepr i rndsishm pr zbatimin e suksesshm t ktij programi. Pr kt arsye rekomandohet q vlersimet t prqendrohen m tepr n aspektin sasior e cilsor t nivelit t arritjes nga nxnsit t objektivave t prgjithshm dhe specifik. M t frytshm konsiderohen verifikimi, notimi dhe vlersimet sistematike, mundsisht pr t gjith nxnsit. Duhet t verifikohen dhe t vlersohen sasia dhe cilsia e diturive t nxnsve si faktet dhe objektet gjeografike, konceptet dhe shkathtsit. Funksionet e verifikimit dhe t vlersimit jan: Verifikimi (konfirmimi) sht zbulimi i zbrazsive n dijen e nxnsve dhe informata kthyese pr arsimtarin. Diturit e nxnsve duhet verifikuar n mnyr sistematike. N fazn e verifikimit kontrollimi mund t bhet frontalisht, duke nxitur nxnsit m pyetje t shkurta, t shpejta, q krkojn dije faktike, gjeturi topografike, njohje t disa shnimeve. Format e verifikimit Gjat vitit shkollor duhet zbatuar disa forma t kontrollit: verifikimi me goj mund t jet individual dhe grupor n do or msimore; verifikimi me shkrim, po ashtu mund t jet frontal dhe individual. Kjo form e verifikimit disa nxsve u prgjigjet m shum. Detyrn, problemin e dhn nxnsit duhet ta zgjidhin brenda kohs s caktuar; verifikimi prmes detyrave tekstuale-grafike. N praktikn msimore detyrat e ktilla paraqiten n listat kontrolluese dhe n testet e diturive; verifikimi prmes zgjedhjes s punve praktike arrihet prmes verifikimit t diturive, fakteve, mnyrn e t menduarit gjeografik, shkalln e prvetsimit t shkathtsive e shprehive; verifikimi i detyrave shtpiake. Pr notim veanrisht jan t prshtatshme punimet e pavarura, referatet, zgjidhja e ndonj problemi praktik n mnyr t pavarur. 169

VLERSIMI DHE NOTIMI Vlersimi i rregullt dhe notimi i drejt sht ndr mjetet m t rndsishme n duart e arsimtarit pr kualifikimin dhe orientimin e puns s nxnsve, prandaj do shprehje e nxnsit me goj, me shkrim apo praktik, e q ka t bj me msimin e gjeografis, do t duhej vlersuar. Vlersimi prfshin notimin pr punn dhe dijen e shfaqur. Pas vlersimit pason notimi. Vlersimi krkon: Objektiva t qart msimor, motivim t nxnsve, njohjen e prvojes dhe t aftsive t nxnsve, krkesa t qarta t nxnsve dhe metoda e teknika msimore efikase. Vlersimi bazohet: thon nxnsit, shkruajn nxnesit, bjn nxnesit. Etapat e vlersimit: kontrolli, p.sh. din (u arrit) dhe nuk din nxnsit (ka nuk u arrit), matja dhe vlersimi (i cili nnkupton vendosjen e nj vlere gjykimi sasior ose cilsor i bazuar n matje). Notimi duhet t jet publik dhe me nota t plota. Puna msimore duhet t vlersohet n mnyr sistematike. Thelbi i vlersimit sht zbatimi efikas i evidencs, i verifikimit dhe i notimit. N msimin bashkkohor sistemi i vlersimit ka pasur ndryshime t rndsishme, ku, krahas metodave subjektive zbatohen, edhe ato objektive.

Tipat e vlersimit - Vlersimi formues ka pr qellim t kontrolloj prparimin e nxnies s nxnsve gjat procesit msimor, pra kontrollon shkalln e zotrimit t objektivave; - Vlersimi prmbledhs bhet me qllim notimin dhe ertifikimin e nxnsve, zbulimin e shkalls s arritjes s objektivave pas nj priudhe t caktuar t msimdhnies p.sh., pas nj kapitulli, gjysmvjetori, viti etj.; - Vlersimi klasifikues ka pr qllim t caktoj pozitn e nxnsit n raport me shkathtsit e zotruara paraprake dhe n raport me objektivat e parashikuar; - Vlersimi diagnostikues prcakton te nxnsit dobsit, vshtirsit, problemet dhe identifikon nxnsit me nevoja t veanta; - Vlersimi i brendshm formulohet, zhvillohet dhe vlersohet nga msuesi; 170

- Vlersimi i jashtm hartohet jasht shkolls (specialist t nivelit t lart n Ministri, zyrtart rajonal dhe komunal); - Vlersimi i prditshm bazohet n baz t kontrollit t puns s nxnsve n klas. - Vlersimi paraprak bhet para testimit vlersues; - Vlersimi prfundimtar bhet n fund t vitit dhe bazohet n vlersimin prfundimtar t lnds s gjeografis; - Vlersimi si proces bazohet n vlersimin e mbikqyrjes s drejtprdrejt gjat kryerjes s nj pune apo detyre n zhvillim. - Vlersimi orientues sht i nevojshm pr orientim n profesion dhe n zhvillimin vetjak; - Vlersimi sht proces gjat t cilit msuesi, shkolla, nxnsi mbledhin informata pr veten dhe bjn gjykimin e vlerave t tyre.

Instrumentet e vlersimit jan: Msimdhnsi i lnds duhet t zgjedh dhe t zbatoj nj numr instrumentesh pr matjen dhe vlersimin, si jan: vrojtimi, pyetsori (vetvlersimi), raporti me shkrim i nj pune praktike apo hulumtimi, t shprehurit me goj, t shprehurit me shkrim, fleta kontrolluese (prdoret pr shkathtsit manovruese t nxnsit), dosja ose portofoli (vetvlersimi), testi. Testi duhet t jet i bazuar n kritere dhe n objektiva. Testi i arritshmris duhet t ndrtohet nga krkesat ose pyetjet: me prgjigje alternative t shumta, me prgjigje t hapura t shkurta, me prgjigje t hapura t zgjeruara etj. dhe do instrument tjetr q msimdhnsi e vlerson t nevojshm.

171

BURIMET DHE MJETET MSIMORE 1. Teksti shkollor dhe fletorja e puns pr klasn prkatse. 2. Atlasi gjeografik shkollor. 3. Metodologjia e msimdhnies. 4. Hartat e ndryshme t Evrops. 5. Globi, instrumente meteorologjike, hidrometrike etj. 6. Revista profesionale dhe shkollore. 7. Fotografi, postere, gazeta. 8. Programe kompjuterike, internet, CD, fotoslajde, filma, videokaseta etj.

172