Popler Futbol Kltr ve Milliyetilik

Yazar Necmi Erdoan I. LMEYE GELDiK Futbol, Trk popler kltrnn can alc geleri arasnda yeralyor. Popler futbol kltr, zellikle 1980li yllarla birlikte, popler bilinteki anlam, tema, kod, mit ve sylemlerin etrafnda rgtlendii anlamlandrma sisteminin younlat bir temel metin haline geldi. Bizim burada futbol kimlii olarak adlandracamz kollektif aidiyet, neredeyse tm dier znellikleri stbelirler bir nitelik kazand. Gndelik hayatmzn en popler metinlerinden biri olmasna, onunla yatp onunla kalkmamza ve uruna canmz feda etmemize ramen, futbolun toplumsal anlam zerine -Kozanolu (1990) dnda- pek alma olmamas ilgintir. Bykler etrafnda younlaan futbol kimliinin sylemsel kuruluu, popler tribn kltrnn yaplan ve hegemonik pratiklerin bir alann oluturmas, medyatik futbol sylemi, futbol kimliinin dier kollektif aidiyetlerle eklemlenii vb. sahip olduklar toplumsal arlkla hayli orantsz bir analitik ilgi gryor. Bunlar arasnda, son yllarda daha belirgin bir hale gelen ve Galatasaray the Magnificient sayesinde Avrupay fethetmemiz ve artk Avrupal olduumuz yolundaki -tuhaf bir ekilde paradoksalifadelerde ve Aboneyiz abone, PKKy... gibi uyarlamalarda dile gelen milliyeti temalar saymak gerekir. Popler futbol kltr, toplumsal anlamlarla eklemlenmesi ve toplumsal ve siyasal kimliklerin sylemsel (yeniden) kuruluunda oynad rol bakmndan dikkate deer bir zellik arzediyor. Bu yazda, popler kltrel bir form olarak futbolun toplumsal ve siyasal kimliklerle olan ilikisini milliyetilik ile eklemlenmesinde odaklaarak inceleyeceiz.1 II. POPLER-KLTREL BiR FORM OLARAK FUTBOL Futbolun toplumsal ile ilikisi konusunda iki ana baktan sz edilebilir. Bunlardan birincisi, oyunu (ve daha genel olarak sporu) toplumsal anlamlardan bamsz bir doal ya da fizik faaliyet olarak gren ve siyasete alet edilmemesini isteyen baktr. Futbol kltrnn daima toplumsal (ve dolaysyla siyasal) bir balamn iinde yeralyor olmas ve dardan mdahalelerle sk sk doallna halel getirilmesi, bu bak zor durumda brakyor. Hele de oyunu doal bir faaliyet olarak gren sportif sylemin kendisinin de tarihsel olduu dnldnde... kinci bak ise, futbolun, kitlelerin topyekn bir ekilde denetlenmelerini, gerek hayattan uzaklatrlmalarn ve kltrel aptallar haline getirilmelerini salayan bir afyon olduunu iddia ediyor. Maniplasyon, aldatma-kandrma, mevcut egemenlik ve tabiyet ilikilerini iselletirme, depolitizasyon, kltrel deformasyon gibi metaforlara bavurularak futbol dnyasn zmleme abalar, gndelik hayatn popler metinlerinden biri olan oyunun karmak ve elikilerle ykl toplumsal anlamn kavramaktan uzaktr. Mevcut toplumsal ilikileri yeniden reten ve kitleler nezdinde merlatran basit bir ara bak, futbolun sergiledii mitik, dinsel, sembolik, snfsal, ataerkil, mill vb. anlam yknn hakkn verememektedir. Popler futbol kltr, farkl bilin biimleri ve sylemlerin, farkl toplumsal glerin zerinde mcadele ettikleri kltrel formlardan biridir. Toplumsal anlamlarn (yeniden) retildii, yapld, bulunduu, bozulduu, dntrld bir zemin olarak, hegemoniktoplumsal pratiklerin bir boyutunu oluturmaktadr. Popler futbol kltr, tpk popler kltrn dier formlar gibi, toplumsal ilikilerin ve bunlarn dnmnn popler bilin(ler)deki hayali kuruluuna iaret eder ve boyuneme/direni diyalektiine dayanan bir

kltrel mcadele alan oluturur. Halk oyunu olarak futbol, popler znelliklerin karmak, i ie gemi ve eliik bir halde kurulduu, ifade edildii ve maddiletii bir derin oyundur. Sporu, toplumsal snflar aras bir mcadele alan olarak tanmlayan Bourdieunun da belirttii gibi, sporun toplumsal tanm bir mcadele nesnesidir, sportif pratikler alan, baka eylerin yansra, sportif pratiklerin mer tanmn ve sportif faaliyetin mer ilevini -amatrle kar profesyonellik, katlmc spora kar seyirci sporu, ayrc spora (elit sporu) kar popler spor (kitle sporu)- tekelci bir tarzda tanmlamann szkonusu olduu bir mcadele alandr; bu alann kendisi, daha geni bir mcadele alannn, mer bedeni ve bedenin mer kullanmn tanmlama mcadelesinin bir parasdr... (Bourdieu, 1978: 826). Anlam, kod, deer ve mitlerin iletildii, yeniden retildii, tecrbe edildii, bulunduu anlamlandrma sisteminin bir paras olarak spor (zellikle de futbol), toplumsal snflarn yaplnda, mill kimliklerin kuruluunda, etkin, saldrgan, gl erkeklik mitinin cisimlemesinde, ilecilik ve hazclk gibi bedene ilikin ahlki kategorilerin vcut bulmasnda ihmal edilemez bir katkya sahiptir. Szgelimi, zellikle 6. yzylda, Bizans mparatorluunda maviler ile yeiller arasnda yaplan araba yarlar, toplumsal-ekonomik farkllklarla da rten (ortodoks trinterler ile monofisitler arasndaki) dinsel-siyasal kutuplamalar ifade ediyordu (Schapiro, 1989: 78). te yandan, 18. ve 19. yzyl kalabalklarnn sportif faaliyetleri, merkez iktidara kar bir muhalefeti ieriyor, itleme Hareketi, kyllerce futbolun erken biimleri dolaymyla protesto ediliyordu. Egemen snflar, iddetin denetlendii, sk kurallar olan, centilmenlie yakr sporlar yaparken, halk kitleleri, dzen ve kural tanmayan, iddetin snrlanmad oyunlarla kendilerini ifade ediyordu. Futbolun 1840lardan sonra gelien ve egemen snflarca ynlendirilen uygarlama sreci, oyunun sk kurallara balanmas ve fizik g kullanm zerinde otokontrol kurulmasn ieriyordu. Kalabalklarca ok sevilen horoz d, kpek d gibi oyunlarn yasaklanmas bu srecin bir rnyd. ngilterede, 1840larda, sokak aralarnda ve caddelerde oynanan Shrove Tuesday futbolunun ahlki yozlama, ayaktakmnn biraraya gelmesi, mlkiyete zarar verilmesi gibi gerekelerle yasaklanmas (Burke, 1992: 303) ve buna karlk avamdan genlerin sokaklara sahip kmas ise, popler futbol kltr zerindeki mcadelenin bir baka rneiydi. Tm bunlara, gnmz Britanyasndaki Futbol Taraftarlar Dernei ile taraftarlarca karlan yaynlarn (football fanzines) oyunun metalamas ve medyatiklemesine gsterdikleri tepkiyi ve Thatcher Hkmetinin ald ar polisiye tedbirlere ve taraftarlar iin kimlik kart dzenlenmesi tasarsna baaryla kar koymalarn eklemek gerekir. Futbol, biz ve onlar, zdelik ve farkllk ilikisinin sylemsel olarak (yeniden) kuruluunda teden beri nemli bir rol oynamtr. Popler futbol kltr, snfsal, mill, etnik, dinsel, ataerkil vs. kimliklere eklemlenerek, tekilik formlarnn retilmesine katkda bulunmutur. Zaten kollektif aidiyet biimlerinin kendileri de, havada olumazlar; elence, mzik, futbol, giyim vb. gndelik hayat pratiklerinde kurulur ve tecrbe edilirler. Ancak, u noktay derhal vurgulamakta yarar var: Futbol eitli zne konumlarnn bir gstereni olarak ele alnabilirse de, byle bir ileve indirgenemeyecek bir anlam matrisini de sunmaktadr. erdii umut ve korku, sevin ve hayal krkl, haz ve ac, savunma ve saldr, galibiyet ve malubiyet, fizik g ve iddetin denetimi gibi kutupsallklar dolaymyla, insan varoluun evrensel elikilerini cisimletirmekte ve bylece mimetik ve kathartik bir anlam kazanmaktadr. Takm/kulp, taraftar, seyirci, holigan, oyuncu altkltrlerinin btnn kapsayacak bir ekilde tanmlanabilecek olan olan futbol kimlii, dier toplumsal anlamlar ve znelliklerden bamsz bir ekilde varolmasa ve bunlarn bir kesiim noktas ve gstereni olsa da, tekil anlamlara ya da znelliklere indirgenemeyecek bir zgllk ve zerklie sahip grnmek-

tedir. Kltrel formasyonun btnn basit bir ekilde yanstmaktan ok, kendine zg ve farkl bir tarzda yeniden harmanlad ve ritelistik, teatral, mimetik ve kathartik karakteriyle stbelirledii iin, zerk bir futbol kimliinden sz edilebilir. Bu erevede, gnmz futbolunun kutsal bir nitelik kazandn ve hatta laik bir tanrsallkn gstereni haline geldii vurgulanmaldr. Bunun en bariz rneklerinden biri, len Liverpool taraftarlarnn kllerinin Anfield Stadyumuna serpilmesi geleneidir (Elias ve Dunning, 1986: 222).2 Takm ya da oyunla zdelemenin kller dolaymyla maddilemesine iaret eden bu edim, futbol sahasn bir tapnak ve oyunu da kutsal bir pratik olarak kuran bir anlamlandrmadr. Benzer bir ekilde, Hillsborough faciasndan sonra, futbol taraftarlarnn stadyumda dzenledikleri cenaze treni ve adadklar kurbanlar, oyunun kutsalln gsteriyordu (Taylor, 1991). III. BiZ VE ONLAR Bilindii zere, millet, sylemsel olarak oluturulan hayali bir topluluktur (Anderson, 1983). Milli kimlik ise, belirli ortak anlam, kod, simge, ritel, mit vb. temelinde kurulan bir eitlik (biz) ve farkllk (tekiler) ilikisinin rndr. te yandan, bir ideolojik sylem olarak milliyetilik, bu ilikinin, rakip, dman, ezen, tbi vb. olarak onlara kar antagonistik bir tarzda eklemlenmesini temsil eder. Genelde popler spor kltr ve zelde de popler futbol kltr, mill kimliklerin (yeniden) kuruluuna eitli biimlerde katkda bulunur. Spor, varolabilecek kk i blnmeleri aarak ve yerinden ederek, milletin biz olarak kurulmasn salayan bir alandr (Clarke ve Clarke, 1982: 65-6). Takmlar, oyuncular, atletler, renkler vb. hayali bir topluluk olarak milletin kurulduu, temsil edildii ve maddiletii sylemsel oluumlarn momenti haline gelir... Toplumsal-siyasal alanlarn ierdii muhtelif biz/onlar ilikileri, popler bilinte, takmlarn ve oyuncularn bizim takmmz ve bizim ocuklarmz olarak anlamlandrlmas yoluyla, farkl bir biz/onlar ilikisinde ayn kutbu oluturur. Atletler, futbolcular vb. ikin mill ve rksal karakteristiklerin tayclar, temsilcileri olarak sunulurlar. ngilizlerin soukkanllklar, siyahlarn ritmi ve kvraklklar, inli masa tenisi oyuncularnn esrarl yzleri, Brezilyal futbolcularn pervaszlklar ve samba ritmleri vb. mitolojiler, spor kltrnn mill kimliklerle eklemlenmesinin ve bu kimlikleri (yeniden) kurmasnn rnekleridir. Belirli oyun tarzlar ve hatt belirli faul stilleri de, belirli milletlerle zdelemitir. ngilizler, WM sistemi ile, talyanlar da metodo ile tannrlar (Lanfranchi, 1991). Endonezya futbolunun, Sepak Raga adl geleneksel oyunun karakteristiini srdrmesinden dolay uluslararas malarda baar gsterememesi de ilgin bir rnektir.3 Dahas, smrgelerin mill kimliklerini oluturma mcadelesinde, spor, modern kltrel formlarn dayatlmasna direniin bir parasn oluturmutur. Smrgelerdeki kltrel direni, ata sporlarnn yeniden canlandrlmas, arkaik olarak nitelendirilerek yasaklanan geleneksel sporlarn inatla srdrlmesi ve smrgecilerin getirdikleri oyunlarn muhalif bir tarzda yeniden anlamlandrlmas gibi biimler almtr: Bali kltrndeki horoz d, Hollandal smrgecilere ve oyunu aalayp bastrmaya alan Endonezya ynetimine direnii simgelerken, nka kltrndeki boa grei, spanyol smrgecilerinkiyle alay etmenin ve boann arkasna balanan kondorun mill sembol olarak stnln vurgulamann bir vesilesidir. ngiliz smrgeciliinin sembol olan kriket de, Antillerde milliyeti syleme eklemlenmitir (Donnelly, 1988: 72). te yandan, Olimpiyat Oyunlar, uluslararas bar ve dostluu gelitirmeyi ve milliyetilik yerine yurtseverlii amalayarak kurulmusa da, daha 1904 St Louis Oyunlarnda atletik

milliyetilie yenik dmeye balamt bile (Holt, 1989, Hill, 1992). Uluslararas bar adna dzenlenen Olimpiyat Oyunlarnn sylemlerin yeniden kuruluunun bir vesilesi olmas Olimpik paradoks olarak da nitelendirilmektedir (Hargreaves, 1992: 127). Dnya Kupas gibi uluslararas futbol organizasyonlar da, milletler arasndaki mcadelenin barl zeminlerde srdrlmesi olarak belirmektedir. Milyonlarca insann oluturduu hayali topluluklar, on bir kiilik bir takmda daha gerekmi gibi grnmektedir (Hobsbawm, 1989: 143). Yirminci yzyln ilk eyreine kadar, uluslararas futbol malar, ok uluslu devletlerin yurttalar arasnda bir birlik ve btnlk hissinin ve ortak bir aidiyetin oluturulmas amacyla dzenleniyordu. Futbol takmlar, bu devletlerin birliini temsil ediyor ve farkl etnik ve mill kimlikleri bir eitlik ve edeerlik ilikisi erevesinde bir araya getiriyordu. Rugby futbolunda dzenlenen uluslararas malara ngiltere ve skoyann yansra Galler ve rlandann da dahil edilmesi, younlaan mill hisleri emperyal kimlikte eritme abasnn bir rnyd. ki sava aras dnemde ise, uluslararas malar, mill mcadelelerin bir ifadesi haline geldi ve takmlar ile oyuncular hayali topluluklar olarak milletleri cisimletirmeye balad (Hobsbawm, 1989: 143). Birinci Dnya Sava sonrasnda, sava ittifaklar futbolda devam etti. Galipler ve malupler kendi aralarnda yaryorlard. Futbolu kendi mlkleri sayan ngilizler ise, kendi stnlklerinden emin olduklar iin Kta Avrupas takmlaryla ma yapmaya tenezzl bile etmiyorlard. Futbolun milliyeti sylemle eklemlenmesi, oyunu ngiliz kklerinden arndrma gayretlerinde de grlyordu. Szgelimi, 1929da, talyada, ngilizce futbol terimlerinin kullanlmas yasakland (Lanfranchi, 1991). FC Barcelonann Katalan mill kimliini gstermek asndan sahip olduu anlam yk, mill sylem ile popler futbol syleminin eklemlenmesinin bir baka rneidir. Katalan popler bilincinde bir kulpten te bir ey olan FC Barcelona, Katalan halknn bir futbol takm suretindeki epik yceliini ifade etmektedir (Colome, 1991). Primo de Rivera ve Franco diktatrlkleri srasnda Katalanizmin sesi olan kulp ile Katalan mill kimlii arasnda kurulan zdelik ilikisi, Kulp bayra ile Katalan bayrann birbirleriyle ikme edilebilmesinde maddilemektedir.4 Katalan popler bilincinde, FC Barcelona millet olarak bizi temsil ederken, Franco diktatrl ve merkez otorite ile zdeletirilen Real Madrid onlar cisimletirmekte, gmenlerin takm Espaol-Barcelona ise onlarn iimizdeki uzants olarak anlamlandrlmaktadr. spanyaya ilikin olarak izdiimiz bu tabloyu, Franco zamannda Avrupa kupalarnda zaferden zafere koan Beyaz imeklerin (Real Madrid), Viva Real, Viva Franco diye baran spanyollar iin bizi ifade ederken, Atletico Madridin Cumhuriyetileri, Atletico Bilbaonun da bamszlk mcadelesi veren Basklar temsil ettiini belirterek tamamlayalm. Popler futbol kltr ile milliyetiliin eklemlenmesinin en ilgin ve o lde de karmak rneklerinden birini de Britanya oluturmaktadr. ngiliz egemenliinin etkisiyle ou zaman Britanyallk ile ngilizlik eitlense de, Britanyann drt milletten (ve lkeden) oluan yaps, futbol balamnda da kendini gstermektedir. Britanyada, Galler de dahil olmak zere drt milletin temsil edildii profesyonel lig vardr: ngiliz, sko ve rlanda ligleri. ngiliz egemenlii, ngiliz Futbol Federasyonun The Football Association olarak adlandrlmasnda ve dier liglerden ngiliz ligine sabit bir oyuncu aknda kendini gstermektedir. te yandan, Britanya, drt milletin kulplerini kapsayan ayr ligden temsilcilerle Avrupa kupalarna katlan tek devlettir. Britanya futbolu, snfsal, mill, mezhepsel, yerel ve blgesel aidiyetlerin karmak bir biimde eklemlendikleri ve birbirlerini stbelirledikleri bir sylemsel alan

oluturmaktadr. Mourhouse, (1990; 1991), Birleik Krallkta futbol etrafndaki kimlikleri yaplandran birincil gcn, ngiliz iktidarna duyulan tepki olduunu vurguluyor. Genel olarak spor, Britanyada emperyal kimliin pekitirilmesinde rol oynad gibi, smrgelere kar stlenilen uygarlatrc misyonun da sacayaklarndan birini oluturdu. ngiliz emperyalizminin kltrel tezahrlerinden biri olarak belirdi. Bir yandan, tpk rlandal, Gal ve sko kimliklerinin kuruluundaki gibi, ngiliz mill kltrnn kurucu bir gesi olurken, te yandan da, ngiliz deerlerinin imparatorlua yaylmasnda da rol oynad. Futbolu kendi mallar gibi gren ngilizler, dnyada ve zellikle de kta Avrupasnda gelien futbola kmsemeyle yaklayordu. Bu nedenle de, FIFA 1904 ylnda kurulmu olmasna ramen, kinci Dnya Sava sonrasna kadar FIFAya ye olmadlar ve Dnya kupasna da ancak 1950de katldlar. ngilterede futbol ii snfyla ve rugby de kk burjuvazi ile zdelemiken, kriket btn toplumsal snflar ngiliz mill kimlii etrafnda birletiren ve bu anlamda evrensel olan bir oyun haline gelmitir (Holt, 1989:266).5 Yine de, futbolun ngiliz mill kimliinde merkez bir yeri vardr. Szgelimi, ngiliz holiganlar, uluslararas malarda yabanc dmanlarla kavgaya girierek, ngiliz ulusunun stnln gsteriyorlar. Ayrca, ngiliz liginde zellikle siyah oyuncularn tbi tutulduu rk muamele de kaydadeerdir (Williams, 1991). ngiliz popler futbol kltr ile milliyetiliin eklemlenmesine verilebilecek bir baka rnek de, 1930lardan 1960lara kadar top koturan nl ngiliz futbolcu Stanley Matthews figrdr. Matthews, hneri, alakgnlll, centilmenlii, amaz saduyusu ve soukkanll ile, lkenin hem kuzeyinde ve hem de gneyinde ve eitli toplumsal snflar/kesimler arasnda, ahsnda ngilizlii mkemmel bir ekilde cisimletiren bir kahraman olarak grlmt (Mason, 1990). te yandan, spor, sko, Gal ve rlandal popler bilinlerinde, ngilizlere kar duyulan honutsuzluk ya da nefretin dile getirildii bir kanald. Kelt milliyetiliinin esas olarak iki boyuta sahip olduu sylenebilir. Birincisi, Britanya sporlarnn rlandal milliyetiler tarafndan kkten reddedilmesi ve bunlarn yerine Gal oyunlar geleneinin oluturulmasyd. ikincisi ise, ngilizlerle ayn sporlar paylamakla birlikte, bunlar kendi mill ve etnik kimliklerinin tannmasnn bir dolaym olarak grmekti. Futbol, skolarn eski dmanlar ngilizlere kar mcadele etmelerinin bir yolu, Rugby ise Gallerin ngilizlere kar kendi kimliklerini tanmlamalarnn bir gesiydi. sko ve Gal popler spor kltrleri, hem mill sylemlerin bir momentini oluturmu, hem de emperyal kimliin sahiplenildii semiyotik formlardan birini sunmutur. rlanda da ise, mill ve emperyal anlamlarn i ielii yerine, mill sporlarn ngiliz sporlarnn karsna konulmas szkonusudur. 1884de kurulan Gal Atletizm Birlii (GAB), rlanda milliyetiliinin temel talarndan biriydi. rlandann unutulmaya yz tutmu eski oyunlarn yeniden canlandrmay amalayan GAB, ngiliz sporlarnn tehdidine kar mill oyunlar yeniden kefederek ve hatt yaratarak, ngiliz kltrne kar direniin nemli bir ura haline geldi. yle ki, 1887de, yabanc oyunlarda yer alm olanlar, GABn rgtledii oyunlara katlmaktan menedildiler. Bu nedenle Gney rlandada futbol zayf kalrken, Kuzey rlandada, Protestan ve Katolik gibi ayrmlara dayanyordu. Gney rlandann 1922de bamszlk ilan etmesiyle, Gney (Eire) ve Kuzey (Ulster) arasnda, rlandada futbolun rgtlenmesi ve uluslararas alanda temsil edilmesi konusunda uzun yllar devam edecek olan bir atma da bagsterdi. rlanda adnn kullanlmas ve mill takma oyuncu arma hakk, Gney ve Kuzey rlanda futbol federasyonlar arasnda ekimelere neden oldu.

te yandan, Gallerde milliyetilik ile popler spor kltr arasndaki ba rlandadakinden farkl bir tarzda kuruldu. Gal milliyetilii, rlandada olduu gibi ngiliz sporlarna kar mill sporlar yeniden kefetmek ya da yaratmak yerine, ngiliz kkenli rugby futbolunu6 sahiplenme yolunu izledi. Bizim bildiimiz ekliyle futbolun pek popler olmad ve byk kulplerin ngiliz liginde oynadklar Gallerde, rugby, mill kimliin sylemsel kuruluunda olduka nemli bir rol oynamtr. Rugby, kimlik arayndaki Gal ulusunu kendine ekmi ve popler bilinci sarmalamtr. Ge 19. yzyl ve erken 20. yzylda, Gal sanayi burjuvazisi Gal toplumsal formasyonundaki farkl kesimleri ve karlar birletirici bir mill kimlik yaratmaya giriti.7 ngiliz egemenliinin karsna bir mill kimlikle kma abasnda, rugby nemli bir rol oynad. Rugby, popler bilinte Gal milliyetiyle zdeletirilerek, Gal oyunu olarak kuruldu. Ve rugby sahas, egemen g olan ngilizlere kar duyulan nefret hissinin ifade edildii bir sahne haline geldi. Bu nedenle de, zellikle ngiltere ile yaplan malar kazanmak, smrgeci gce kar mill onurun korunmas ve Gallerin yzyllardr srdrd bamszlk mcadelesi ile zdeleti (Andrews, 1991:338). Bilindii zere, mill kimliin znelliinin sylemsel olarak kuruluu, gelenein bulunmasn, bizi onlardan ayracak tarihsel ve geleneksel zellikler, anlamlar, simgeler ve ritellerin kefedilmesini ierir. Gallerde de tarih yeniden yazlmtr. Bir yandan, Keltler, Gal ulusunun atalar olarak sunulurken, te yandan da, ilk nce ngilterede ortaya kan rugbyye sahip klm ve oyunun eceresi Gal ulusunun ata sporu ekseninde tanmlanmtr. Galli oyuncularn rugbyde gsterdikleri baar da, Kelt rknn stnlnn bir kant olarak gsterilmitir. Gareth Williamsn deyiiyle, rugby futbolu, kmr, marlar ve Lloyd George ile birlikte, Gallerin modern dnyaya drt ba mamr bir ekilde giriini haber vermitir (Andrews, 1991: 348). Dahas, rugby, Britanya emperyal kimliinin benimsenmesinde de rol oynad. Gal rugby takmlarnn uluslararas malarda kazandklar baarlar, Britanya mparatorluunun onurunun korunmas eklinde de yorumlanyordu. Yukarda, mill kimliin kuruluunun gelenein bulunmasn ierdiini sylemitik. Tpk aslnda snr tanmayan baladlar zerinde farkl uluslarn hak iddiasnda bulunmalar gibi (Burke, 1992: 297), skolar da futbolda hak iddia ediyorlar. Futbolun ngiliz kkenli olduunu kabul etmek istemeyen skolar, oyunu kendi mallar gibi gryorlar. sko popler futbol kltr anti-ngilizlik, milliyetilik, Orangeizm, Katoliklik, Protestanlk, rlandallk gibi eitli toplumsal anlam ve temalarn i ie getii bir sylemsel yapya sahiptir. Yine de, futbolun anti-ngiliz bir balamda anlamlandrlmasnn, sko popler futbol kltrnn en temel gesi olduu sylenebilir (Giulianotti, 1991). ngiltere ile skoya arasndaki uluslararas malar, bir mill mesele, iki farkl oyun tarznda cisimleen iki milletin karlamas olarak grlegelmitir. sko popler bilincinde kklemi olan anti-ngilizlik, uluslararas turnuvalarda da kendini gstermektedir. Szgelimi, 1990 Dnya Kupasnda, sko mill takm taraftarlar, bir yandan sk sk anti-ngiliz arklar sylerken, bir yandan da kendilerinin ngiliz holiganlaryla karlatrlamaz olduklarn gstermek iin iddete bavurmayan, alkole yenik dmeyen ve enternasyonalist bir tavr sergilemilerdir (Giulianotti, 1991). Ayrca, en deerli sko futbolcularn ngiliz takmlarna transfer olmas da, ngiliz egemenliinin bir tezahr olarak grlyor. ngiliz Ligi ile sko Ligi arasndaki tek ynl alc/satc ilikisi, ngiliz Ligine transfer olan futbolcularn yurtseverliinden pheye den sko taraftarlarn protestolarna neden olmakta, sko halknda yenilgi/gurur karm bir his yaratmaktadr. Bu dalga karsnda ancak -o da bir lde- Rangers ve Celtic kulpleri durabiliyor. Transfer cretleri asndan ngiliz takmlaryla rekabet etmeleri zor olan bu takmlar da, sadakat ve forma ak gibi gelenekleri vurgulayarak bu ak engellemeye alyorlar.8 te yandan, Glasgow kentinin iki bykleri olan ve tm skoya apnda taraftarlar bulunan Rangers ile Celtic kulpleri arasnda, birincisinin Protestan ve ikincisinin

de Katolik olmasndan dolay sregelen bir sava durumu vardr. Rangersn temsil ettii militan sko milliyetilii Celtic taraftarlarnn krma milliyetilii ile atmakla birlikte, her iki takm da ngilizlere kar duyulan kinde birlemekte ve skoyaya duyulan ortak sadakatte bulumaktadrlar (Holt, 1989: 258). Latin Amerikada ise, mill kimlik, Avrupa ya da Kuzey Amerikaya zg kltrel formlarn reddedilmesi deil de, Avrupallardan ya da Amerikallardan ok daha iyisinin yaplmas zerine kurulmutur. Dominikliler beyzbolda Amerikallarla, Antilliler krikette ngilizlerle, Arjantinliler ve Brezilyallar futbolda Avrupallarla rekabet etmektedir (Arbena, 1991). Honduras ile Salvador arasndaki bir man iki lke arasnda Futbol Savana yol amasna da sahne olan Latin Amerikada, futbol, mill kimliin de dahil olduu toplumsal anlamlarla rl bir popler kltrel formdur. Szgelimi, Brezilyada, geleneksel olarak siyah futbolculara beyazlardan daha dk cret denmektedir. Ayrca, 1970lerde, asker diktatrlk, mill takm beyazlatrma gibi bir politika yrtmtr. IV. MiLLiYETi KAPANIMIN MKANSIZLII Yukarda eitli rneklerle anlatmaya altmz gibi, popler futbol kltr, milliyeti sylemin (yeniden) retildii ve mill kimliin sylemsel olarak (yeniden) kurulduu hegemonik-toplumsal pratiklerin bir alann oluturmaktadr. Baka hibir spor dal, birok milletin kendi mlk sayd futbol kadar mill kimliklerin evrensel bir gstereni nvann kazanmamtr. Ancak, popler kltrel bir form olarak futbolun okanlamlln ve stbelirlenimini tekrar tekrar vurgulamakta yarar var. Yerel aidiyetlerin cisimlemesi olarak kulplerin taraftarlar, stadyumda, kendilerini hem bir btn olarak ve hem de (oturulan tribnlerde, ma esnasndaki tavrlarnda, favori oyuncularnda ayrmalarda kendini gsteren) toplumsal topografyadaki farkllklar ile anlamlandrmaktadrlar. Yerel dzeydeki i blnmelerin ve antagonizmalarn kulp aidiyetinde korunarak almas gibi, blgesel ayrmlar da mill dzeyde korunarak alr. ngiliz popler futbol kltrnn temel bir karakteristii olan sert, ciddi ve drst Kuzeyli ile yumuak, gevek, fakat tm sahaya yaylan Gneyli ayrm mill kimlikte bir an iin belirsizlemektedir. Ancak, yoksul Kuzeyin futbol taraftarlar, zengin Gneyin takmlarn yenmeyi, bir sko takmn yenmekten ok daha nemli ve deerli buluyorlar. Bylece de, futbol dolaymyla kendini gsteren uluslararas rekabet ve ekimeler, blgesel futbol aidiyetleri tarafndan stbelirleniyor. Dolaysyla, futbolun tekil kollektif aidiyetlerin kuruluunda yerine getirdii gsteren ilevi, baka toplumsal anlamlarn srekli olarak yeniden remesi nedeniyle, hep i eliki ve gerilimlerle ykldr. Belirli bir kimlik, oyun zerinde hegemonik etkilerde bulunabilse de, yeni ortaya kan ya da tbi konumdaki kimlikler ve oyunun muhalif anlamlandrmalar ona kar ilemektedir. Futbolun iinde yerald anlamlandrma sisteminin tam ve mutlak bir kapanm imkanszdr. Kendini ancak dier sylemlerin varln tanyarak, fakat onlardan ayrtrarak var edebilen -futbol balamndaki- milliyetilik de bundan muaf deildir.
Dipnotlar 1 Burada, baz gndermeler haricinde, Trk popler futbol kltrne deinmeyeceiz. Engin bir derya olarak karmza kan bu konuyu, milliyetilik balamnda Tanl Bora ile birlikte ileride ele almay umuyoruz.

2 Bir rnek de bizden: Hayatnn son demlerini hastane kelerinde yapayalnz geiren Galatasarayn nl amigosu Karnca Ezmez evkinin vasiyetinde kllerinin Ali Sami Yen Stadna serpilmesini istedii rivayet ediliyor. 3 Endonezyann ve zellikle de Bat Sumatrann geleneksel bir oyunu olan Sepak Ragada, daire biiminde dizilen oyuncular, Hint kamndan yaplma bir topu ayakla, kafayla ve el-kol dndaki gvdelerinin dier yerleriyle birbirine atarak mmkn olduunca fazla havada tutmaya alrlar. Sepak Raga, futbolun yaylmasyla yok olmusa da, topla uzunca bir sre ve zevkle oynama, baarnn ltnn gzel hareketler yapma olmas gibi zellikleri futbola szmtr. nemli olann gol atmak deil de atraksiyonlar yapmak olmas nedeniyle de, Endonezya takmlar ve mill takm rakip kaleye kar ilgisizdir. 4 Trk popler futbol kltrnde de benzer bir zdelik ilikisinden sz edilebilir. Trk mill takmnn uluslararas malarnda, tribnlerde hem Trk bayrann ve hem de kulp bayraklarnn sallanmas ya da Trk kulplerinin Avrupa kupalarndaki malarnda Trk bayrann ve hatta dier Trk takmlarnn (ma olan takmn ezeli rakiplerinin) bayraklarnn da boy gstermesi, i blnme ve antagonizmalarn bir an iin almasna iaret etmektedir. 5 yle ki, Trevelyan, Fransz soylular kylleri ile kriket oynayabilselerdi, atolar asla yanmayacakt demitir (Holt, 1989:268). 6 Rugby, bizim futbol olarak bildiimiz ve Britanyada soccer ya da Association football olarak adlandrlan oyundan grece farkl bir futbol trdr. Rugby ile soccer arasndaki farkllk, zellikle 19. yzyln ikinci yarsnda belirginlemitir. 7 Rugby, Gal toplumsal formasyonundaki tm i blnmelerin almasn salayan, btn snf ve kesimleri mill takm etrafnda birletiren bir oyun iken, boks, Gal ii snfnn sahiplendii bir popler kltrel formdu (Smith, 1990). 8 ngiliz Liginde oynayan MacAvennienin 1987de Celtice transfer olduktan sonra ilk mana karken formasndaki Celtic amblemini pmesi gibi rneklere rastlanyorsa da, oyunun hzla metalamasnn sadakat geleneini gitgide daha fazla zayflatt sylenebilir (Moorhouse, 1990:187).