Zenginlik: "Zengin" bir aratrma gndemi, "yoksul" bir literatr

Yazar

Necmi Erdoan Tanl Bora

Zenginler, senden benden farkldr. Evet, onlarn paras var. F. Scott Fitzgerald ile Ernest Hemingway arasnda geen bu mehur diyalog, modernkapitalist adaki zenginlik tarznn ayrdedici zelliini ortaya koyar: Para! Zenginliin, altunla, toprakla, malla-mlkle deil, esas olarak parayla llyor olmas... Georg Simmel, Parann Felsefesinde, kapitalizmin doal ekonomiyi geriletmesinden beri, btn zenginlikleri elde etmenin arac olarak parann, zenginliin yegne hedefi haline gelerek ve bizzat amalatn yazar. Marx, malm, bu kendi bana amalamay, btn eylemelerin, btn fetilerin anas olarak tasvir etmiti... Yine Georg Simmel, Birinci Dnya Savann gbeinde, 1915 Martnda yazd bir makalede (Geld und Nahrung/Para ve Gda), zenginlik durumunun kar karya kald bir elikiye dikkat eker. O sralarda, gda maddelerinde bagsteren ktlk nedeniyle, zenginlerin ucuz gda maddelerine ynelmeyip pahal rnleri tercih etmelerini telkin eden tamimler yaymlanmaktadr. Zira zenginlerin ucuz gda maddelerini satn almalar durumunda bunlarn tkenme ve yoksullara kalmama riski vardr. Oysa zenginler kendi glerinin yettii, yoksullarn ise yanna yanaamayaca pahal gda rnlerine ynelerek, kt ucuz gdalarn onlara kalmasn salayabilirler. Pek ok eliki sakldr burada. Simmel, u noktay vurgular: imdiye dek yoksullar, zenginlere, kitlesel tketim temeli olmasayd yapamayacaklar kadar ucuz yaama olanan salamlard [temel tketim maddelerinin yoksullarn alabilecei dzeyde ucuz tutulmas sayesinde T.B.]; imdiyse yle bir n gelip atmtr ki, zenginlik kendisini, mnhasran yoksulluun feragat etmek zorunda bulunduu eyi istemekle gsterebilir. Biz buna, zenginlerin, zenginliklerini gstermelerinin, lkse sarfetmelerinin, hayr ilemi saylmalar anlamna geliindeki elikiyi ekleyebiliriz. Ki btn byk dinler ve kadim ahlk sistemleri, zenginliin gsterilmesini knamlard! Biz buna ayrca, ok daha basit bir dzeyde, zenginlerin, btn dier insanlarn rzkn rehin tutmaya muktedir olmalar vaksn da ekleyebiliriz. Ki baka btn gzlemleri talletiren bu temel elikiyi, bu insanlk aybn grmek iin, Birinci Dnya Sava yllarnn ktlk gnleri gibi zel zamanlara bakmaya, Simmele mracaat etmeye de gerek yok... Bu deinmeler, modern-kapitalist ada zenginlik olgusunun, kapitalizmin, snfl toplumun ve burjuvazinin ekonomi-politik analiziyle tketilemeyecek cepheleri olduuna da iaret ediyor. Zenginlerin fark, Fitzgerald-Hemingway diyalounda sylendii gibi, son kertede paralarnn olmasnda dmleniyor ama baka kerteler yok deil: szgelimi zenginliin imtiyazn tama biimleri, para-d servet kaynaklarndan zenginlik stats tretme biimleri, toplumsal analiz asndan geni pencereler aar. Trkiyede zenginliin kltrel ve siyasal formasyonu Trkiyedeki kapitalist modernliin veya Osmanl-Trk modernlemesinin toplumsal tarihini bir travmatoloji ekseninde okumak mmkn. Bu srecin Trkiye toplumunda at ve kapanmayan bir yaradan sz edilebilirse, gelien modern toplumsal-snfsal ayrmlar ve hiyerarilerin, belirli sermaye birikim stratejileri ve bunlarla i ie ileyen ilk-el birikim mantnn, Marxn deyiiyle doum belgesi olmayan sermayenin veya tredi zenginliin bu yarann tek deilse de asl msebbiplerinden birini oluturduunu da syleyebiliriz. Nitekim, yukarda deindiimiz lks, gsterii tketim ve zenginliin gsterilmesi erif Mardinin Tanzimattan Sonra Ar Batllama (Trk Modernlemesi, letiim 2001: 21-79) makalesinde tartt zere, bu srecin balarndan itibaren poplist tepkilere neden olmutur. Bugn de hl Trkiye toplumunda hkim olan zenginlik ve burjuvazi tahayyl, edinilen servetlerin vurguncu veya gayrmeru kaynaklar ile ve gsterii tketim, israf veya zenginlik temaas ile megul byk lde. zellikle byk burjuvazinin hayrseverlik ve sosyal sorumluluk ile olan meguliyetini de bu imgeye kar bir merulatrma aray olarak grebiliriz. Bu bakma, Trkiyede toplumsal snflar