SEOSKA NASELJA TIPOVI I OBLICI SEOSKIH NASELJA Osnovna obiljeja seoskih naselja u tijesnoj su vezi sa obradom zemlje i nainom

uzgoja stoke. Tipovi seoskih naselja Uopteno, ratarstvo i uzgoj stoke vezani su uz stalna seoska naselja ( sesilno, sedentarno ili sjedilako : naselja). Seoska naselja s obzirom na stalnost mogu se podijeliti na tri grupe: 1. Stalna, prevladavaju u svijetu, jer uopteno prevladava ratarsko-stoarsko privreivanje 2. Periodina, ( sezonska ), nekada su bila mnogobrojna, a danas su to rijetka, tj. relikti agrostoarski zajednica, radi se o naseljima koja su naseljena zimi ili ljeti. 3. Privremena, vezana su uz nomadsko stoarenje koje je u stalnoj potrazi za ispaom, graena su od sklopivih nastambi ( atori, jurte i dr.), u polupustinjama Afrike. Seoska naselja mogu se klasificirati i po veliini ( povrina, brojem kua i brojem stanovnika i dr. ) S obzirom na broj kua seoska se naselja dijele u tri skupine: 1. Usamljeno gospodarstvo, u odreenim uslovima mogu se smatrati i samostalnim naseobinama. 2. Zaseok ( zaselak ), skupina od 3 -15 kua 3. Selo, naseobina sa vie od 15 kua. S obzirom na broj stanovnika naselja se dijele u tri skupine: 1. Sitna, do 199 stanovnika 2. Mala, 200 - 499 stanovnika 3. Srednja, 500 - 999 stanovnika 4. Velika, 1000 i vie stanovnika Ove veliine nisu svugdje iste, i u svakoj dravi su razliite.Za selo je bitan i oblik i veliina zemljinih parcela ( pravilnog ili nepravilnog oblika, okupljeni ili ratrkani posjedi ). Oblici seoskih naselja, u svijetu su raznovrsni i izdvajaju se tri glavne grupe ( Vresk, 1991.): 1. Usamljena sela ( farme ) sa teim prirodnim uslovima 2. Ratrkana ( disperzna) sela, ratarsko-stoarska podruja, kue su razbacane na veoj udaljenosti. 3. Okupljena sela sa podgrupama: slabo okupljena, zbijena, pravokutna, kruna, zvjezdasta i izduena naselja. Kue su rasporeene na manjim udaljenostima sa pravilnim ili nepravilnim rasporedom, planska ili neplanska i dr.

Tipologija seoskih naselja ( Vladimir uri ) Dosadanja geografska istraivanja koja se odnose na tipove seoskih naselja polazili su u osnovi od fizionomske, odnosno morfoloke klasifikacije naselja. Seoska naselja su raznovrsna po svome tipu. To je posljedica razliitih fiziko-geografskih, kulturno-historijskih i ekonomskih odlika. Da li je neko naselje kompaktno ili razbijeno, da li je postavljeno po nekom redu ili bez reda, sve to zavisi, u prvom redu od agrarnog reima, ali i od reljefa i drugih elemenata prirode.
1

Zavisnost tipa seoskih naselja od ekonomije, prvi je isticao A. Demanon. On je primjerima dokazao da se kod spontanog razvoja seoskih naselja kue rasturaju ili grupiu prema nainu koji najbolje odgovara za iskoritavanje zemljita. Demanon izdvaja etiri tipa naselja: a) b) c) d) nizni ili linijski zbijeni ili kompaktni zvjezdasti razbijeni

Demanon je odbacio tumaenje Majcena koji postanak razliitih tipova sela, objanjava etnikim osobinama. ( Velika naselja osnovali su Germani, a male zaseoke i majure keltsko stanovnitvo ). B. Zoborski izdvaja u poljskoj devet tipinih formi seoskih naselja. U Njemakoj se izdvaja pet tipova seoskih naselja na osnovu morfologije naselja. M. A. Vitov izdvaja pet tipova: a) stihijski ( bez reda) b) nizni zatvoreni ( kvadratni, ovalni ili okrugli) c) ulini ( drumski, krstasti, zvjezdasti) d) novi "planski" tip P. M. Perin izdvaja osam tipova naselja: bezsistemski, nizni sa jednim redom kua, nizni sa dvostrukim redom kua, pravougaono-kvadratni, kruni, radijalni, mjeoviti i usamljena gazdinstva. J. Cviji sva naselja po tipu dijeli na naselja: 1. razbijenog ( starovlaka, krakog i dematskog tipa ) 2. zbijenog tipa (timoki, itluki, mediteranski, istonjaki i mjeovita sela). Glavni tipovi skupinskih naselja u naoj zemlji su: 1. Zaseoci, predstavljaju skupinu od nekoliko kua zbijenih meusobno, porodino-zadruna sela. 2. Razraena, spontano nastala sela predstavljaju veu skupinu kua nastale oko puteva ili raskrsnica puteva, kao i spajanjem- srastanjem zaseoka oko jezgra. 3. Razbijeno-grupasta sela, nalaze se u krakim predjelima i zauzimaju veliku teritoriju. Iako su grupe kua zbijene ( dioba porodinih imanja ), selo u cjelini ima razbijen tip. 4. Gomilasta, nastala su spontanim formiranjem oko nekog jezgra, damija, crkva i dr., smjetena su u blizini puteva koji vode u polja, ova naselja stagniraju. 5. Nizna sela, nastala su du morfoloke granice, krevinama, na obodu krakih depresija. 6. Drumska sela, dvojakog su karaktera, kolonizacijska nastala pod uticajem vlasti-kolonizacija, a druga su nastala spontanim razvojem u vrijeme trine privrede. Mogu biti duga i 20 km, prostiru se uz komunikacije i mlaeg su postanka, prelaz selo-grad. 7. Uorena krstasta i zvjezdasta sela, razvila su se pod uticajem vlasti u s. Srbiji. 8. Uoreni-ortogonalni tip sela, panonski tip, razvijen pod uticajem austro-ugarske vlasti 18 i 19. st., tip paralelnih i ukrtenih ulica tzv. tip "ahovnice", kvadratnog, pravouglog ili nepravilnog oblika. Klasifikacija seoskih naselja po funkcijama 1. Socijalno-ekonomska struktura aktivnog stanovnitva ( po S. A. Kovalev-u ) agrarna, preovlauju zaposleni u poljoprivredi - neagrarna, preovlauju zaposleni u nepoljoprivredi ( rudarsko-industrijska, naselja na komunikacijama, naselja uz gradilita, umsko-industrijska, ribarska, i ribarsko-industrijska, nauno-istraivaka i naselja sa zdravstvenom, kulturnom rekreativnom funkcijom i vikend naselja).