KORNIZAEKURRIKULUMITTKOSOVS DORACAKUIZHVILLUESVET KURRIKULUMIT

LinditaBoshtrakaj LuljetaDemjaha EdaVula RichardWebber

Korrik2010

 PRMBAJTJA Seksioni1ZhvillimiiKurrikulumitdheMenaxhimiiReformavenArsim RichardWebber Seksioni2PasqyreKornizssKurrikulumit LuljetaDemjaha Seksioni3RezultatetMsimoredheZhvillimiiKurrikulumittKosovs RichardWebber Seksioni4shtjetgjinoredheGjithprfshirjanKurrikulum EdaVula Seksioni5KurrikulumidheVlersimiiBazuarnKompetenca RichardWebber Seksioni6KurrikulumiiBazuarnKompetencadheMetodologjiaeMsimdhnies LuljetaDemjaha Seksioni7KonceptetdrejtSilabusavetbazuarnKompetencaprLndtProfesionale LuljetaDemjaha Seksioni8KonceptetdrejtKurrikulavetBazuarnKompetencaprLndtHumane LuljetaDemjaha Seksioni9KonceptetdrejtKurrikulavetBazuarnKompetencaprLndtMatematikore dheShkenca Seksioni10RishikimiiSilabusavetvitit2001dheTeksteveshkollorenshkollatpilote nnDritneKurrikulumittRi LinditaBoshtrakaj

SEKSIONI1ZHVILLIMIIKURRIKULUMITDHEMENAXHIMIIREFORMAVENARSIM RichardWebber 1. KornizaeKurrikulumittKosovsdheReformatnArsim Pr t cituar nga Korniza e Kurrikulumit t Kosovs, n vitin 2007, Ministria e Arsimit, Shkencs dhe Teknologjis (MASHT) lshoi Strategjin pr Zhvillimin e Arsimit Parauniversitar n Kosov 20072017. Objektivi 4.2 i strategjis Sistem plotsisht funksional q siguron msim cilsor t ndrtuar mbi standarde t krahasueshme me ato t vendeve t zhvilluara i referohet rishikimit t Kornizs s Kurrikulumit t Kosovs t vitit 2001 si nj nga prioritetet e MASHTit deri n vitin 2010. Dokumenti vazhdon Korniza e KurrikulumittKosovsprbndokumentinkryesorreferues.... Pra, pse MASHTi vendosi q korniza e re e kurrikulumit sht dokumenti kryesor referues prprograminesajtreformimittarsimit?kakakaqtveantkurrikulumi?Nemund t konsiderojm se ekzistojn faktor tjer t rndsis s njjt q ndikojn n reformimin e arsimit. Po pjesmarrja e Msimdhnsve dhe Nxnsve, Shkathtsit dhe Qndrimet e Nxnsve, Trajnimi i Msimdhnsve, Materialet Msimore, numri dhe kushtet e klasave, efektivitetiivlersimitdheinspektimitapoposedimiifinancavetmjaftueshme.Jumundt thoni se kta faktor jan m s paku po aq t rndsishm sa kurrikulumi. Sidoqoft, si sht demonstruar m posht, pa kurrikulumin si udhzues i prgjithshm asnj nga kta faktornukdotkishinkuptim,qllimapovler. 2.KornizaeKurrikulumittKosovs:Definicionet,QllimidheObjektivat Pra ne duhet t kem parasysh pse sht kaq i veant kurrikulumi dhe cili sht qllimi i tij. Para s gjithash ne duhet ta pyesim veten far sht kurrikulumi? Nse i referohemi punve arsimore do t gjejm nj numr shum t madh t definicioneve t ndryshme dhe tani nuk sht qllimi jon ti diskutojm ato n detaje. Sidoqoft, definicioni q ofrohet n Kornizn e Kurrikulumit sht grumbullimi i fushave msimore, lndve dhe shtjeve t ndrlidhura n sistemin e arsimit. Termi zakonisht prdoret si kurrikulum (i shkruar) formal apo i synuar, por gjithashtu mund t prfshij kurrikulumin e pa synuar apo t fshehur. Gjithashtu bhen ndarje n mes t i synuar (zyrtar), i aplikuar, interaktiv (q rezulton nga ndrveprimi n klas) dhe kurrikulum efektiv (t cilin me t vrtet e msojn nxnsit). Nj definicion m i thjesht do t ishte ajo q shoqria vendos se nxnsit duhet t msojn dhe mnyra se si ta msojn at. Ndoshta ky definicion sht shum i thjesht por ai do tiu ndihmoj zhvilluesve t kurrikulumit ti ken parasysh konceptetbaztkurrikulumit. S dyti, duhet ta pyesim veten se cili sht qllimi i prgjithshm i kurrikulumit. Qllimi i kurrikulumit sht t prcaktoj se far fmij do ta ln shkolln pr t marr pjes n shoqrin e ardhshme Kosovare. N mnyr m specifike mund ta kuptojm qllimin e kurrikulumit nga objektivat e prfshira n Kornizn e Kurrikulumit. Kto objektiva prfshijn fmijtnshkollimnmnyrqatatjenngjendjet: JenqytetarlojaldheaktivtnjKosovedemokratike Marrinpjesnzhvillimetshkencore,teknologjikedhekulturorendrkombtare Jenmendimtarkritikdhetpavarur Jenpjestarefektivdhetkujdesshmtfamiljes
3

Jentvetdijshmprambientindhetkontribuojnnzhvillimtqndrueshm Jetojnnharmonimefqinjtetyrennjshoqrishumetnike PunsohendhetkontribuojnnzhvilliminekonomiktKosovs Msojngjattrjetssipjesenjshoqriedheekonomietditur Kto objektiva paraqesin aspiratat e MASHTit dhe shoqris Kosovare pr t ardhmen e fmijve dhe shoqris Kosovar. Kto objektiva do t realizohen prmes implementimit efektivtKornizssKurrikulumit. 3. KornizaeKurrikulumitsiThelbiiArsimitKosovar Korniza e Kurrikulumit nuk sht vetm nj element i vetm dhe i ndar i procesit t qeveris pr reformimin e arsimit. Ajo sht thelbi i procesit. Ajo e prcakton natyrn e t gjith elementve t tjer n sistemin e arsimit. Pa kurrikulum t gjitha veprimet dhe proceset n sistemin arsimor do t ishin t izoluara nga njra tjetra pa pasur qllim t prgjithshm.Sidottregohetmposht,kurrikulumishtaiqintegrondhemotivont gjithaaspektetesistemitarsimor. Sa i prket procesit t msimdhnies dhe msimnxnies n shkoll, kurrikiulumi prcakton far msojn nxnsit, far materiale msimore prdorin nxnsit, me ka vlersohen nxnsit dhe far shkathtsi dhe qndrime i posedojn nxnsit kur ta prfundojn shkolln. Sa u prket msimdhnsve, kurrikulumi prcakton se ka do t planifikojn msimdhnsit n do or, far materiali pr msimdhnie do t prdorin msimdhnsit dhe mnyrn se si trajnohen msimdhnsit. Kurrikulumi prcakton se ka duhet t prfshij msimdhnsi n vlersimin e vazhdueshm t nxnsve n baza ditore dhe n proviminnfundtgjysmvjetorit. T gjitha provimet kombtare duhet t jen n prputhshmri me kurrikulumin. N kt mnyrkurrikulumiprcaktonseka testonDepartamentii TesteveiMinistrisnKlasn 5, Klasn9dheKlasn12dhellojetepyetjeveqaidepartamentiprdornteste.Prshkak se kurrikulumi krkon arritje t shkathtsive t shkalls s lart sikurse analiz dhe sintez provimet duhet t prdorin pyetje q i krkojn kto shkathtsi e jo vetm pyetje q krkojnrikujtimtinformacioneve. Kurrikulumi prcakton fushat msimore dhe lndt q do t mbulohen n materialet msimore the tekstet shkollore, Kompetencat Kye q duhet t mbulohen n tekste shkollore, proporcionin e faqeve pr seciln tem q do t zhvillohet n tekste shkollore, llojet e metodologjive t msimdhnies dhe teknikat e vlersimit t sugjeruara pr seciln tem n tekstet shkollore dhe n udhzuesit e msimdhnsve dhe mbulimin e lidhjeve NdrKurrikularedhegjithprfshirjessidheshtjevegjinorenteksteshkollore.Kurrikulumi madje prcakton prmbajtjen e ilustrimeve n tekstet shkollore pr mes krkess pr t pasur nj balanc t prfaqsimit t individve nga t dyja gjinit dhe prejardhjet e ndryshmeetnike. Kurrikulumiprcaktonjetneprditshmetsecilsshkoll.Aiprcaktonkohzgjatjenevitit shkollor d.m.th. 40 jav e jo 37. Kurrikulumi prcakton prqindjen e kohs msimore pr seciln Fush Msimore dhe, sipas implikimeve, sa koh sht shpenzuar n seciln lnd. Pr shembull, 25% e kohs msimore duhet t shpenzohet n Komunikim dhe t Shprehur
4

n seciln prej Fazave Kye 1 dhe 2. Ndarja e kohs s kurrikulumit pr Edukat Fizike dhe Sportive, si shembull, tregon se sa koh duhet t kalojn fmijt n klas duke msuar dhe sa koh kalojn jasht klass n aktivitete sportive. Krkesat e kurrikulumit n lidhje me gjithpfshirjen prcakton raportet e nxnsve dhe msimdhnsve mes vete n klas dhe jasht klass. Kjo do t thot se msimdhnsit duhet t sigurojn se n klas nxnsve u kushtohet vmendje e barabart pa marr parasysh aftsit e kufizuara, kombsin, orientimin seksual, religjionin apo besimin. Kjo do t thot se nxnsit n terren t lojs trajtojnnjritjetrinnmnyrtnjjtmekonsideratdherespekt. Kurrikulumi gjithashtu prcakton se far bn gjat dits drejtori/drejtoresha e shkolls. Detyr primare e drejtorit t shkolls sht t menaxhoj mbajtjen e msimit n shkolln e tij apo saj n mnyr q nxnsit prfitojn njohuri, shkathtsi dhe qndrime n prputhshmri me kurrikulumin. Pr t arritur kt Drejtori i Shkolls duhet t dij se si t menaxhoj dhe motivoj stafin e tij ose saj, si t menaxhoj prdorimin m t mir t ndrtesave dhe pajisjeve shkollore pr t maksimizuar kohn dhe mundsin pr msim, si t ofroj trajnime t prshtatshme pr msimdhnsit dhe si ti prfshij dhe entuziazmoj prindrit dhe komunitetin n procesin e arsimimit t fmijve t tyre n linj me kurrikulumin. M e rndsishmja sht se Korniza e Kurrikulumit t Kosovs do t prcaktoj natyrn e shoqris Kosovare pr vitet n vijim derisa t rinjt prfundojn shkolln dhe kontribuojn n shoqrin e gjer gjat tr jets s tyre. Njohurit, shkathtsit dhe vlerat q nxnsit i kan arritur gjat shkollimit do t prcaktojn pasurin e shoqris duke rritur mundsit e punsimit pr nxnsit q prfundojn shkolln. At q nxnsit msojn gjat shkollimit prgjithprfshirjendotsigurojseshoqriaKosovarekavleradhepraktikapozitiveprt gjithqytetartesajpamarrparasyshgjininapoetnicitetin.Kornizaekurrikulumitdot siguroj se shoqria sht e pajisur me Msim Trjetsor dhe n kt mnyr sht n gjendje tu prshtatet ndryshimeve ekonomike dhe rrethanave shoqrore. M tej, dhe ndoshta m e rndsishmja sht se kurrikulumi do t siguroj se familjet e reja t s nesrmesposedojnnjohuritdheshkathtsitnjerzoredheteknikeprtqenfamiljet shndoshadhetlumtura. 4.Roliizhvilluesvetkurrikulumit Plani Implementues pr Kornizn e Kurrikulumit parasheh nj Faz Parapergatitore n vitin 2010/11, nj faz Provuese n vitin 2011/13 dhe implementimin n shkall vendi n vitin 2013/14. Kjo do t krkoj pun t madhe nga t gjith ata q jan t prfshir n arsim n Kosov. Sidoqoft, e gjith kjo pun do t jet plotsisht e varur nga Zhvilluesit e Kurrikulumit q do t punojn nn udhheqjen e Koordinatorve t Grupeve Punuese pr ZhvillimtKurrikulit.CilsiaepunsskryerngaGrupetPunuesedotprcaktojcilsine vet kurrikulumit. sht e vshtir t imagjinohet ndonj detyr m e vlefshme dhe m e rndsishme se menaxhimi efektiv i grupeve punuese pr zhvillimin e kurrikulumit. I tr Sistemi i Arsimit Parauniversitar n Kosov varet nga kurrikulumi i ri. Dhe zhvillimi i atij kurrikulumidrejtprsdrejtishtivarurngazhvilluesitekurrikulumit.

SEKSIONI2PASQYREKORNIZSSKURRIKULUMIT LuljetaDemjaha 1.Hyrje Korniza e kurrikulumit ofron udhzimet kryesore pr zhvillimin dhe implementimin e kurrikulave lndore dhe dokumentave tjer q lidhen me kurrikulumin. Korniza prcakton kompetencat kye q duhet t arrihen nga t gjith nxnsit dhe Fushat Msimore t kurrikulumit t ri. Ajo mbulon arsimin parashkollor, fillor, t mesm t ult, t mesm t lartdhearsiminterciarjouiversitar. 2.QllimiiKornizssKurrikulumit T ofroj nj baz pr rritjen e cilsis dhe barazis n shrbimet arsimore pr t gjith nxnsit dhe pr t rilidhur sistemin arsimor me trendet dhe shtjet e lidhura me reformat aktualenarsimdhensistemettjeraprogresive.(KKKfaqe13) 3. Parimet pr zhvillimin dhe implementimin e Kornizs s Kurrikulumit (KKK faqe 15 deri 18) 1. Msimdhnia me nxnsin n qendr fokusi sht tek nxnsi e jo tek msimdhnsi 2. Prfshirja e t gjith nxnsve duhet t prfshihen shumicat dhe pakicat etnike, vajzatdhedjemttalenttdhenxnsitmepengesantnxn 3. Qasjaebazuarnkompetencavnieetheksitnatsekadotjetiafttbj nxnsikurrikulumindrtuarrrethRezultateveMsimore 4. Msimdhnie dhe msimnxnie e integruar msimdhnsit do t ndrlidhin idet prbrendadhendrmjettemavedhelndve 5. Fleksibiliteti deri n 20% t kurrikulumit do t zhvillohet nga vet shkolla pr pr t prmbushurnevojatlokale 6. Lvizshmria struktura e kurrikulumit lejon lvizjen e nxnsve brenda Shkallve Kyedhetransferimeefikasemesarsimitformal,joformaldheinformal 7. Transparenca dhe llogaridhnia informata kthyese sistematike nga shkollat n lidhje me implementimin e kurrikulumit dhe prdorimi i Inspektoratit dhe DepartamentitprVlersimeprmonitoriminestandardeve(KKKfaqe15deri18) 4.NdryshimetnstrukturnearsimitKosovar - Arsimiidetyrueshmfillonmeklasnparafilloredheprfundonmeklasne12t. - Vitishkollorzgjatetn40jav. - Arsimi terciar (niveli SNKA 4) prfshihet zyrtarisht n sistemin arsimor t Kosovs, i cilikryesishtofronarsimimdheaftsimprofesional 5.KompetencatKryesoreqduhettizotrojnnxnsitgjatarsimimittdetyrueshm (KKKfaqe30deri38)
6

Gjashtkompetencatkryesore
1. KompetencaekomunikimitdhetShprehurit o T komunikuarit dhe t shprehurit prmes gjuhve, simboleve,shenjavedheshprehjeveartistike o Tangazhuaritdhetkontribuaritndialogproduktiv o Trespektuariterregullavedhetqnitkreativ. KompetencaetMenduarit o T msuarit, t kuptuarit, t analizuarit, t gjykuarit, t sintetizuarit o Tzhvilluaritetmenduaritabstrakt o Marrjaevendimevenbaztinformatavetverifikuara o Lidhjaevendimevemepasojat o Tvlersuarit/vetvlersuarit o Zgjidhjaeproblemeve Kompetencaetmsuarit o T dshmuarit e zotsive t mirfillta n lexim, shkrim, matematik, shkenca, teknologji t informacionit dhe komunikimeve,dheqytetariaktive o Tdituritsesitmsohet o T identifikuarit dhe t prpunuarit e informacioneve n mnyrtpavarur,efektivedhetprgjegjshme Kompetencaqkatbjmepunn,jetndhemjedisin o Punanekipe o Shkathtsitorganizativedheudhheqse o Shkathtsitndrmarrse o Menaxhimiikonfliktevedhevlersimiirreziqeve o Ndrmarrjaeveprimetpavaruradhetprgjegjshme o Pjesmarrjaaktivenmbrojtjendhezhvilliminemjedisit Kompetencapersonale o Njohjaevetvehtesdheettjerve o Dshmimivetbesimit o Menaxhimiiemocionevedhetstresit o Bashkndiesiaprttjert o Dshmimiiaftsiveprstiltshndoshtjetess o Zgjedhjetprgjegjshmeprshndet,ushtrimetruporedhe dieta. Kompetencaqytetare o Menaxhimidiversitetitnmnyrkonstruktive o Dshmimitolerancsdherespektitprttjert o Dshmimipjesmarrjessprgjegjshmeqytetare o Ndrmarrjeenismaveprndryshimenshoqridhemjedis

2.

3.

4.

5.

6.

Rezultatet prfundimtare 1.komunikues efektiv 2.Mendimtar kreativ 3.Nxnsi suksesshm 4.Kontribuues produktiv 5.Individi shndosh 6.Qytetari prgjegjshm

6.Shkalltekurrikulumit Korniza e kurrikulumit prbhet nga gjasht Shkall t kurrikulumit. Kto shkall ndajn tipare t prbashkta n lidhje me zhvillimin e fmijs, krkesat e kurrikulumit dhe qasjeve n procesin msimor. Kompetencat kryesore t cilat duhet t arrihen n fund t do shkalle t kurrikulumit, krkesat e progresit, organizimi i prvojave n proces msimor, qasjet e vlersimit dhe kriteret e vlersimit jan t definuara pr seciln shkall t kurrikulumit.

Shkallt ekurrikulumitjantgjataprejnjderintrivite.Vlersimidotbhetnfundt secilsShkalltkurrikulumit.(KKKfaqe22deri25.) 7.Fushatmsimore Kurrikulumi i Kosovs sht i ndrtuar rreth gjasht fushave msimore q zbatohen nga niveliparashkollorderinnivelinemesmtlart,prfshirarsimineprgjithshmdheat profesional.Ktojan: 1. Komunikimidhetshprehurit 2. Matematika 3. Shkencat 4. Shoqriadhemjedisi 5. Shndetidhemirqenia 6. Jetadhepuna FushatMsimoremundtprfshijnnjosedisaLnd.(KKKfaqe43deri55.) 8.Fondiiorveprfushatmsimoreshprehurnprqindje(KKKfaqe55) SNKA SNKA1 SNKA2 SNKA3 0 Klasat: Klasat Klasat1012 Klasat 10 Klasat: 69 Gjimnazi 12 Parafillore, 35 Arsimi dhe 12 aftsimi profesional Komunikimi dhe 20% 25% 25% 20% 15% 15% tshprehurit Matematik 20% 20% 20% 15% 15% 10% Shkenca 10% 10% 15% 15% 10% Shoqria dhe 15% 10% 10% 15% 15% 10% mjedisi Shndeti dhe 20% 15% 15% 10% 10% 10% mirqenia Jetadhepuna 15% 10% 10% 10% 10% 35% Pjesazgjedhore 10% 10% 10% 15% 20% 10% 9.Pjesazgjedhoreekurrikulumit(KKKfaqe56) Me Pjes Zgjedhore nnkuptohet pjesa e kurrikulumit e prcaktuar ose e przgjedhur nga shkolla, e cila do t jet 10% 20 % nga fondi i prgjithshm i orve. Kjo iu ofron shkollave mundsi q t angazhohen n mnyr aktive pr arritjen e rezultateve msimore t prcaktuara me Korniz, varsisht nga kushtet specifike t kuadrit shkollor, infrastrukturs

ose edhe t specifikave t komunitetit, respektivisht t mjedisit ku vepron shkolla. Disa nga mundsitprshfrytziminepjesszgjedhorejan: a) Rritjaefondittorvesipasfushavespecifikemsimoreprtindihmuarnxnsitt ciltkanvshtirsinmsimnxnie; b) Shfrytzimiinjlistemetema/kurse/modulezgjedhoretofruarangaMASHTi; c) Prforcimiiorientimitprkarrierdheprgatitjeprjetdhepun. Rekomandimet e shkolls pr pjest zgjedhore, t propozuara nga Kshilli/Bordi, do t miratohen nga autoritetet komunale t arsimit n konsultim me autoritetet prkatse t MASHTit.

SEKSIONI3REZULTATETMSIMOREDHESHKRIMIIKURRIKULUMITTKOSOVS RichardWebber 1.Hyrje Qllimi i ktij Seksioni t Doracakut sht t ofroj shkrues t kurrikulumit me informacione dhe shkathtsi adekuate pr t kompletuar detyrn praktike t shkrimit t Rezultateve Msimore pr Nivelet Msimore, Fazat Kye, Fushat Msimore, Lndt dhe Temat e KornizssKurrikulumittKosovs. 2.KurrikulumiiBazuarnKompetencadheKurrikulumiiBazuarnLnd Korniza e Kurrikulumit t Kosovs sht e Bazuar n Kompetenca, q do t thot se sht bazuar rreth deklaratave se pr ka do t jen t aft nxnsit pas prfundimit t nj kursi studimi me Kurrikulumin e Kosovs. Para vitit 2002 kurrikulumi pr shkollat e Kosovs ka qen i Bazuar n Lnd. Prmbajtja e kurrikulit t Bazuar n Lnd prcaktohet nga ajo se ka konsiderojn shoqria dhe ekspertt arsimor q nxnsit duhet t din para se ta prfundojn shkolln. Struktura e prmbajtjes prcaktohet nga struktura e njohurive pr seciln lnd si, pr shembull, nxnsit duhet ta msojn gramatikn e nj gjuhe para se t prpiqen ta flasin at n mnyrn e duhur apo duhet ta msojn historin e Kosovs s shekullit 19 para se ta msojn Kosovn e shekullit 20. Sa i prket gjersis s njohurive q msohen n kurrikulumin e bazuar n lnd msimore, tendencat kan qen q t prfshihen sa m shum informacione q sht e mundur pr t mbushur kohn q sht n dispozicion apo madje pr t ofruar m shum informacione se sa mundsia e nxnsve pr t absorbuar brenda asaj kohe. Kjo ka rezultuar me tekste shkollore jasht mase t trash. Sidoqoft,KornizaeKurrikulumittKosovsshteBazuarnKompetencaejoeBazuarn Lnd. Kurrikulumi i Bazuar n Kompetenca sht organizuar rreth konceptit pr tiu ofruar fmijve shkathtsit, vlerat dhe njohurit e krkuara pr kryerjen e detyrave t cilat shoqria dhe ekspertt arsimor konsiderojn se do tiu duhen nxnsve gjat kohs s tyre nshkolldheprpjesn tjetrtjetsstyresistudent,tpunsuar,pjestartfamiljes dhe si pjes e shoqris Kosovare. Pr m tej, Korniza e Kurrikulumit e definon Kompetencn si kapacitet t gjer pr aplikimin e njohurive, shkathtsive, qndrimeve, rutinave,vleravedheemocionevenmnyrtpavarur,praktikedhekuptimplote. 3.RezultatetMsimorenKurrikulumineBazuarnKompetenca Kurrikulumi i bazuar n kompetenca prbhet nga deklarata se pr ka do t jet i aft nxnsimeprfundiminesuksesshmtnjkursistudimi.Ktyredeklarataveiureferohemi si Rezultate Msimore. Nj shembull mund t jet me prfundimin e Fazs Kye 2 Komunikimi dhe t Shprehurit nxnsi do t jet n gjendje t prshndes n mnyr korrekte nj t huaj n gjuhn Angleze ose me prfundimin e Fazs Kye 4 Histori nxnsi do t jet n gjendje t analizoj paragjykimet politike n dokumentet historike. Kto Rezultate Msimore n Kornizn e Kurrikulumit t Kosovs jan organizuar n Nivele Msimore,FazaKye,FushaMsimore,LnddheTema.Kurtkompletohetkurrikulumiiri aidotprbhetngaqindraRezultateMsimore.
10

 Korniza e Kurrikulumit definon Rezultatet Msimore si vijon, Deklarata q prshkruajn se ka duhet t dij, besoj, vlersoj dhe t jet n gjendje t bje nxnsi. Rezultatet n Kornizn e Kurrikulumit jan shprehur n nj varg fushash, duke prfshir njohurit, t kuptuarit, shkathtsit dhe kompetencat, vlerat dhe qndrimet. Shembuj t Rezultateve Msimoremundtjen: Nxnsitdotjenngjendjet: ShkruajnRezultatetMsimoremestandardndrkombtar Prsritjaetabelssshumzimitnmnyrtsaktdhepahezitim VizatojnjplanshtpiedukeprdorurCADsoftuer Prshndesnjthuajnmnyrtsjellshme Regjistrojshitjetnmakinnllogaritse(ark) 4StrukturaeRezultateveMsimore Struktura e Rezultateve Msimore prfshin s paku nj Veprim (V) dhe nj qllimi (Q) dhe gjithashtu mund t prmbaj nj ose m shum Kushte (Ku) dhe Krkesa (Ke). Kjo struktur shttreguarnshembujtnvijim: Nxnsitdotjenngjendje y Tllogarisin(V)kostoneseminarit(Q)mekalkulator(Ku)nmnyrtsakt (Ke) y Tekzekutojn(V)ValleneShqiponjs(Q)mehapateduhur(Ku) y Tmasin(V)presioninegoms(Q)menjmatsdigjital(Ke). Veprimet e Rezultateve Msimore shprehen me foljet e duhura. Kto folje mund t prdoren shum her pr t prshkruar me qindra Rezultate Msimore q do ta prbjn kurrikulumin final dhe sht shum e rndsishme q ato t jen foljet e duhura. Pr shembull nse Rezultati Msimor prmban foljen t dij do t jet shum e vshtir t matet nse nxnsi ka prmbushur ose jo Rezultatin Msimor t caktuar. Si n shembullin nvijim nxnsitdotjenngjendje y Tdin(V)tabelneshumzimit(Q)nmnyrtsakt(Ke) Si do t jemi n gjendje t vzhgojm t diturit e nxnsit? Ne nuk mund t vzhgojm drejtprsdrejti proceset intelektuale brenda trurit. Ndrsa nse e prdorim foljen t prsris n shembullin vijues shum m leht mund t testojm zotrimin e Rezultatit Msimornganxnsi. Nxnsitdotjenngjendje y Tprsrisin(V)tabelneshumzimit(O)nmnyrtsakt(Ke) Nktrastnethjeshtmundtikrkojmfmijtaprsrisinmeztabelneshumzimit thelehtsishtmundtgjykojmnsefmijaekabratnmnyrtsaktapojo.
11

 5.ZgjedhjaeFoljevetDuhuraprRezultatetMsimore Detyra e t shkruarit t rezultateve msimore sht br m e leht n mnyr t konsiderueshme nga puna e ekspertit t falshm arsimor Amerikan Benjamin Bloom dhe klasifikimiiprocesittdijesntaksonominvijuese: 6.Vlersim 5.Sintez 4.Analiz 3.Aplikim 2.TKuptuar 1.tNjohurit Bloomi propozoi se mnyra jon e tmenduarit mund t ndahet n gjasht nivelet prher emkompleksetprmenduramlartngaprsritjaethjeshtefaktevennivelinmt ult t Njohurit deri te Vlersimi n nivelin m t lart. Pra, kur shkruajm rezultate msimore ne duhet t kemi parasysh se cili niveli i njohurive sht m i duhuri pr kompetencn prkatse t nxnsit. N prgjithsi, sht e pritshme q nivelet m t ulta t hierarkis aplikohen n fazat m t hershme t nj kursi msimor kurse nivelet m t lartathierarkisaplikohennfazatmtvonshme. Foljet t cilat i zgjedhim kur shkruajm rezultate msimore pr secilin nivel t Taksonomis sBloomitjanvendimtare. Niveli Foljet vlerso, konstato, argumento, bashkngjit, zgjedh, krahaso, konkludo, bind, kritiko, vendos, mbro, diskrimino, shpjego, kategorizo, interpreto, gjyko, 6.Vlersimi justifiko, mat, parashiko, shkallzo, rekomando, lidh, zgjidh, rishiko(shqyrto), rezulto,prmbledh,mbshtet,provo argumento, organizo, mblidh, kategorizo, mbledh, kombino, prpilo, harto, ndrto, krijo, projekto(dizajno), zhvillo, themelo, shpjego, formulo, prgjithso, 5.Sinteza gjenero, integro, shpik(sajo), bj, menaxho, modifiko, origjinalizo(krijo), planifiko, prgatit, propozo, korrigjo, rindrto, lidh(krahaso), riorganizo, rishiko, rishkruaj,ngrit(setup),prmbledh, analizo, vlerso, organizo, shkoqit, llogarit, kategorizo, klasifiko, krahaso, lidh, krahaso(kontrast), kritiko, debato, dallo, diskrimino, veo, ndaj, shqyrto, 4.Analiza eksperimento, identifiko, ilustro, dshmo, inspekto, heto(hulumto), radhit, prmend,pyet,nnndaj,provo zbato, vlerso, llogarit, ndrysho, zgjedh, plotso, njehso, demonstro, zhvillo, zbulo, dramatizo, puno/prdor, shqyrto, eksperimento, gjej, ilustro, interpreto, 3.Aplikim manipulo, modifiko, vepro, organizo, praktiko, parashiko, prgatit, prodho, lidh, planifiko,zgjedh,trego,skico,zgjidh,transfero,shfrytzo/prdor. shoqro, ndrysho, sqaro, klasifiko, ndrto, konverto, deshifro, mbro, prshkruaj, ndrysho, diskrimino, diskuto, dallo, vlerso, shpjego, shpreh, zgjat, prgjithso, 2.tKuptuarit identifiko, ilustro, trego, dshmo, interpreto, gjej, parafrazo, parashiko, njih, raporto,konfirmo,rishkruaj,rishiko,zgjedh,zgjidh,prkthe organizo, mbledh, prcakto, prshkruaj, kopjo, numro/rendit, shqyrto, gjej, 1.tNjohurit identifiko, etiketo, listo, mbaj mend, emrto, rendit, prezanto, kuoto, risjell, regjistro,rrfe,lidh,prsrit,riprodho,shfaq,deklaro,trego
12

 6.UdhzimetprgjithshmeprShkruarjeneRezultateveMsimore Udhzimet n vijim duhet t bahen parasysh gjat shkruarjes s Rezultateve Msimore. SeciliRezultatMsimorduhettjet: y I kompletuar n mnyr strukturore, d.m.th. duhet t ket s paku nj folje pr Veprimin (V) dhe nj emr ose fraz pr Qllimin (Q) dhe zakonisht duhet t prfshij Kushtet (Ku) dhe/ose Krkesat (Ke) pr t prshkruar se cili sht standardi i prformancesspritshme y Ishkruarmegjuhtqart,d.m.th.kuptimiisecilitprejRezultateveMsimoreduhett jetiqartprnxnsit, msimdhnsit,vlersuesit,inspektort,autorte teksteveetj n mnyr q secili prej tyre t mund ti mbshtes prgjegjsit e veta n prputhshmri me kurrikulumin e ri n nj kuptim t qart t asaj q krkohet nga nxnsit y I matshm dhe i vlersueshm, d.m.th. secili RM duhet t prmbaj nj ose m shum Kushte (Ku) dhe/ose Krkesa (Ke) n mnyr q t mund t vlersohet cilsia performimittfmijs.NjRMsikurseNoto(V)dukeprdorurstilinflutur(Ku),nukdo tjetaqelehttvlersohetsanjRMsikurseNoto(V)dukeprdorurstilinbretkos (Ku)pr100metra(Ke))paundalur(Ke)) y I prshtatshm pr nivelin e nxnsve, d.m.th. secili RM duhet t ket parasysh se ka mund tpritetmeprgjegjsisefmijai,moshsdhepjekuris scaktuarmundtjet i aft t bj. Nj RM pr Fazn Kye 1 q krkon q nxnsit t jen t aft pr mendimeanalitikepolitikenukdotishteiprshtatshm y I arritshm, d.m.th. secili RM duhet t prshkruaj nj mundsi t ciln shumica drmuese e nxnsve t atij niveli mund ta performojne me nj nivel t mir t kompetencs me prfundimin e suksesshm t nj kursi msimor. RM duhet t mbshtet n njohurit e kushteve reale n t cilat msojn nxnsit n shkollat e Kosovs e jon n nj skenar ideale ku mund t pritet se t gjith nxnsit arrijn nivelin mtlart y I pavarur, d.m.th. secili RM duhet t jet i ndar dhe nuk duhet plotsisht as pjesrisht tdyfishojaftsiteprshkruarannjRMtjetr y Drejtprsdrejti i lidhur me filozofin dhe praktikat e rekomanduara n Kornizn e Kurrikulumit dhe veanrisht n kuptim t prshkrimeve t Fazave Msimore n faqet 23 deri 25, shtjet e Ndrlidhura n faqe 44 dhe prshkrimin e Fushave Msimore n faqet46deri55 y I prshtatshm pr nivelin pr t cilin RM sht i menduar, d.m.th. gjat shkruarjes s RM pr nivelet ISCED duhet t synojm RM shum t prgjithshme, pr Fazat Kye m pak t prgjithshme, pr Fushat Msimore edhe m pak t prgjithshme, m specifikepr lnddheprtematbrendafushavelndoredhelndve edhe mshum specifike.
13

 7.UshtrimePraktike PrtiundihmuartprovoninseekenikuptuarplotsishtudhziminprshkruarjeneRM ve t dhn n seksionin paraprak mund ti shqyrtoni n mnyr kritike shembujt n vijim. Pete veten nse secila prej RM prputhet me udhzimin e dhn. Nse mendoni se nj RM nuk prputhet mund t shpjegoni n far mnyre/mnyra nuk prputhet dhe pastaj rishkruaniatnmnyrqtprputhetmeudhzimetedhna. VizatonjdiagramtCiklittUjit 1 RMOrigjinal Komentet RMerishkruar 2 RMOrigjinal KuptoteorineBigBangut(shprthimittmadh) Komentet RMerishkruar 3 RMOrigjinal Recito nj poem t shkurtr n gjuhn Shqipe pa gabime para klass Komentet RMerishkruar 4 RMOrigjinal Mbledhdhezbritnumrat Komentet RMerishkruar 5 RMOrigjinal Qepnjpalpantallonadhenjkmishsipaskrkesavetklientit Komentet RMerishkruar 6 RMOrigjinal Listoielementetnsisteminperiodiknmpaksedyminuta Komentet RMerishkruar 7 RMOrigjinal Dgjonjfjalimpolitikdhekuptojeatplotsishtat Komente RMerishkruar 8 RMOrigjinal ThuajshkronjatprejAderinMnmnyrtqart Komente RMerishkruar 9 RMOrigjinal ShkruajnjparagrafngjuhnSerbemestrukturkorrekte Komente RMerishkruar 10 RMOrigjinal Etiketoi(Label)pjestebretkossnnjdiagram Komentet RMerishkruar 8.ProcesiitShkruarittKurrikulumit T shkruarit e kurrikulumit do t arrihet prmes prgatitjes s nj numri t madh t Rezultateve Msimore. T shkruarit e Rezultateve Msimore duhet t zhvillohet prej nivelit m t prgjithshm kah niveli m specifik. N kt mnyr, puna do t filloj me shkrimin e
14

RMve pr nivelet ISCED, pastaj t vazhdoj me Fazat Kye, pastaj me Fushat Msimore, pastaj me Lndt e pastaj me Temat. Disa Fusha Msimore n Faza Kye t caktuara prfshijndisalndderisaFushatLndoretjeran FazatjeraKyejo.NrastkurnjFush Lndoreprbhetngadisalndnumri iRMvenuk kanevojtjetmimadhprFushn Msimore sepse m shum detaje do t ofrohen n RMt pr Lndt e komponentit. Sidoqoft,nseFushaLndoreprnjFazKyenukprmbanLndatherFushaLndore prFaznKyeduhettprmbajnshummshumRM.Ntdyjarastetkurkrkohetnj prshkrimmidetajuarLndaoseFushaMsimoremundtshkoqitennTema. Pr tiu ndihmuar n detyrn e juaj pr shkrimin e Rezultateve Msimore m posht sht dhnnjFormprShkruarjeneKurrikulumit. FORMPRSHKRUARJENEKURRIKULUMIT NiveliISCED Fazakye FushaLndore Lnda Tema PrshkrimiiRezultatit Msimor Rezultati LidhjetNdrKurrikulare Msimor shtjeteNdrlidhuraq (1) dotmbulohen Kontributipr KompetencatKye Rezultati PrshkrimiiRezultatit Msimor Msimor (2) LidhjetNdrKurrikulare shtjeteNdrlidhuraq dotmbulohen Kontributipr KompetencatKye Etj Etj Formaeparaqiturmlartkrkonhapatvijues: Hapi1:Identifikimi Para s gjithash forma krkon q lista e Rezultateve Msimore t identifikohet sipas nivelit t specifikimit, duke u zhvilluar nga m e prgjithshmjaezbatueshmjakahmspecifikja Hapi2:TshkruariteRMs Pastajshkruesitikrkohet tshkruajnjRMnformneduhursisht diskutuarmlart. Hapi3:SpecifikimiilidhjeveNdrKurrikulare
15

Pastaj shkruesit i krkohet t specifikoj lidhjet NdrKurrikulare q mund t bj RMja. Ktu shkruesit i krkohet t tregoj se si mund t lidhet nj RM me pjest tjera t kurrikulumit, q sht s bashku me Fushat tjera Lndore dhe Lndt brenda Fazs Kye. Kjo krkes do t iu ndihmoj shkruesve t sigurojn se kurrikulumi sht i integruar plotsishtdhedotiundihmojmsimdhnsvedheautorvetteksteve shkollore t kuptojn se si mund ti lidhin pjes t ndryshme t kurrikulumit. Kshilla t dobishme q kan t bjn me lidhjet ndr kurrikulare mes Fushave Lndore jan ofruar n faqet 46 deri 55 t KornizssKurrikulumit. Hapi4:SpecifikimiishtjevetNdrlidhura Pastaj shkruesit i krkohet t specifikoj shtjet e Ndrlidhura me t cilat lidhet RMja. Kto shtje t ndrlidhura prfshijn: Arsimimin pr Paqe dhe Toleranc, Barazin Gjinore, Njohurit bazike Financiare, etj. Nj list e plot sht ofruar n faqen 44 Kornizs s Kurrikulumit. Kjo krkessiguronseshtjettillatNdrlidhurametvrtetmbulohen ntrkurrikulumin. Hapi5:SpecifikimiiKontributitprKompetencatKye Korniza e Kurrikulumit specifikon disa kompetenca Kye. Kto jan kompetenca q u referohemi si kompetenca bazike q do t arrihen nga t gjith fmijt para se t dalin nga shkolla. Kompetenca shtes mund tarrihenngadisafmijmirpoktoKompetencaKyeduhettarrihen nga secili fmij. Nj prshkrim i detajuar i Kompetencave Kye sht dhn n faqe 32 deri 39 t Kornizs s Kurrikulumit. Shkruesit t kurrikulumitikrkohettspecifikojprsecilinRMsesiaikontribuonn arritjenektyreKompetencaveKye. 9.RezultatetMsimoretPrgjithshmedheSpecifike SishtprshkruarnseksioninparaprakshkruarjaeRezultateveMsimoredotbhetn fazadukeufilluarnganivelimiprgjithshmISCED,prmesFushaveMsimoredheFazave Kye deri n Lnd dhe Tema. Kjo do t thot se Rezultatet Msimore pr seciln nga kto nivele duhet t jen t prshtatshme n kuptim t nivelit t prgjithsis dhe specifikitetit. Rezultatet Msimore pr Nivelet ISCED dhe Fushat Msimore do t duhet t jen shum t prgjithshme pr nga natyra derisa Rezultatet Msimore pr Lndt dhe Temat do t duhet t jen shum m Specifike. Me qllim q tiu ndihmojm q t bheni t vetdijshm pr nivelet e ndryshme t specificitetit t Rezultateve Msimore, ju lutem ekzaminoni pes RM t vijuese dhe vendosni se cilat RM jan m t prgjithshme se tjerat dhe se n cilin Nivel (ISCED,FazKye,FushMsimore,LndapoTem)mundtprdoren.

16

 RezultatiMsimor Mi Prgjithshm apom Specifik? NiveliMsimor? (ISCED,FK,Fush Msimore,Lnd, Tem)

1 2 3 4 5

Tkomunikojnmnyrefektiven gjuhnAnglezennjrestorant T porosis ushqim n gjuhn angleze meantnjdialogutthjeshttfolur Tzhvillojshkathtsiefektive komunikuese Tkomunikojnmnyrefektiven Anglisht T komunikoj n mnyr efektive n gjuhnAnglezensituatateprditshme

Tani,dukeprdorurnumratqgjindenntmajttsecilitRMvendosintabelnem poshtmedukeiradhiturngamiprgjithshmiderinmspecifikun. Mi M Prgjithshmi Specifiku 10.FormaprShkruarjeneKurrikulumit Dy format e radhs jan prgatitur pr tiu ndihmuar shkruesve t kurrikulumit q t sigurojn se Rezultatet Msimore q ata shkruajn jan n prputhshmri me krkesat e KKKs. Forma krkon nga shkruesit e kurrikulumit q t specifikojn pr secilin Rezultat Msimor mnyrat n t cilat ai kontribuon n prshkrimet e KKKs n raport me lidhjet ndrkurrikulare, shtjet e ndrlidhura, dhe kompetencat kryesore si dhe, kontributin e tyre pr Fushat Lndore dhe Lndt, duke sugjeruar metodologjin e msimdhnies dhe t vlersimit.

17

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

(6)

RezultatetMsimoretPrgjithshmeprFazatMsimore(NivelinSNKA)apoFazakye shtjeteNdrlidhuraqe Kontributipr RezultatiMsimor LidhjetNdrkurrikulare mbulohenngakyRM KompetencatKryesore

Lnda/Fushalndore Bartse

18

FORMAPRSHKRUARJENESILLABUSAVE IdentifikimiiSillobusavetFushaveMsimore/Lndve FazaKye Klasa Fusha Msimore Lnda RezultatetMsimoretPrgjithshmeprTrLndn RezultatiMsimor (1) LidhjetNdrkurrikulare shtjeteNdrlidhuraq mbulohenngakyRM KontributinKompetencn Kryesore

(2)

(3) (4)

19

(5)

(6)

(1) (2) (3) (4) (5) (6)

RezultatiMsimor

RezultatetMsimoreSpecifikeprTem(1)tLnds shtjeteNdrlidhuraq Metodologjiae LidhjetNdrkurrikulare mbulohenngakyRM Msimdhnies

Metodologjiae Vlersimit

(1) (2) (3)

RezultatiMsimor

RezultatetMsimoreSpecifikeprTem(2)tLnds shtjeteNdrlidhuraq Metodologjiae LidhjetNdrkurrikulare mbulohenngakyRM Msimdhnies

Metodologjiae Vlersimit

20

SEKSIONI4SHTJETGJINOREDHEGJITHPRFSHIRJANKURRIKULUM EdaVula 1.farshtarsimigjithprfshirs? Nocioni i gjithprfshirs shpesh shoqrohet me fmijt me nevoja t veanta. Shum shpesh programet pr grupe t ndryshme t margjinalizuara dhe t pafavorizuara kan funksionuar si programe t veanta, n institucione t specializuara dhe jan realizuar nga edukatort e specializuar. N vendet e zhvilluara sht n rritje vetdijesimi se sht m mirqfmijtmenevojatveantatndjekinmsiminnshkollatrregullta,ndonseme forma t ndryshme t mbshtetjes. Studimet n kto vende tregojn se nxnsit me aftsi t kufizuara arrijn rezultate m t mira shkollore n mjedise gjithprfshirse. Por, a do t thot kjo se arsimi gjithprfshirs ka t bj vetm me nxnsit me nevoja t veanta? M posht jan dhn disa prkufizime t gjithprfshirjes t cilat na ndihmojn ta zgjerojm konceptintonprarsimingjithprfshirs: Arsimgjithprfshirsdotthotseshkolladuhettiuprshtatettgjith fmijve pa marr parasysh gjendjen e tyre fizike, intelektuale, shoqrore, emocionale gjuhsore apo ndonj kusht tjetr. Ai duhet ti prfshij fmijt me aftsi t kufizuar dhe fmijt e talentuar, fmijt e rrugs dhe ata q punojn, fmijt nga pjes t largta apo nga popullata nomade, fmijt e pakicave gjuhsore, etnike apo kulturore dhe fmijt e grupeve apo fushave tjeratmargjinalizuaraapotpafavorizuara.(UNESCO2003,f.4) Ideja e arsimit gjithprfshirs ofron nj fokus t dobishm pr drejtsin shoqrore. Arsimi gjithprfshirs nnkupton tejkalimin e barrierave pr pjesmarrjen e t gjithve n arsim, tu ofroj t gjith nxnsve t drejtn pr shkollim dhe t drejtn pr t marr pjes n organizatat gjithprfshirse. sht e qart se kjo e drejt mbetet e pa realizuar pr nxnsit t cilt ... mbesin jasht sistemit shkollor apo strukturave tjera q mundsojntnxnitsistematik.(PendleburydheEnslin2004) Ideja e arsimit gjithprfshirs, edhe pse historikisht sht e lidhur me debatedhereformanfushnearsimitmenevojatveanta,ntvrtet e tejkalon arsimin me nevoja t veanta n qasjen e tij drejt integrimit shoqror. Arsimi gjithprfshirs duhet t kuptohet n kontekst t qasjes ndajproblemevetdiversitetitshoqror(Armstrongetal,2010) Kto koncepte duhet t kuptohen n kontekst t konceptualizimit t arsimit gjithprfshirs ttheksuarnKornizneKurrikulumittKosovsqprmendetnfaqen16, gjithprfshirja shprehet n kuptimin e saj m t gjer q nnkupton do rrethan q pengon qasjen n arsim cilsor dhe dallimet q manifestohen n forma t ndryshme (pakicat, grupet n pozit t pafavorshme ekonomike;fmijtmenevojatveanta;fmijtekthyerngadiasporadhe ata q ndodhen n diaspor; nxnsit e viseve t largta; nxnsit e

21

talentuar dhe me dhunti; nxnsit me aftsi t kufizuara fizike ose ata q vuajnngasmundjedhetrauma;nxnsitmeproblemensjellje). 2.Cilatjanparimetegjithprfshirjes? GjithprfshirjashtrrnjosurntdrejtnprarsimimqshtmishruarnNenin26t Deklarats Universale pr t Drejtat e Njeriut t vitit 1948. Q ather nj numr traktesh dhe instrumentesh normative e kan riafirmuar kt t drejt. Tri prej tyre meritojn t prmenden n mnyr t veant. Konventa e UNESCOs e vitit 1960 kundr Diskriminimit n Arsim prcakton se Shtetet kan obligim t ofrojn mundsi pr shkollim t gjith atyre q mbesin t privuar nga arsimimi fillor. Konventa Ndrkombtare pr t Drejtat Ekonomike, Shoqrore dhe Kulturore e vitit 1966 riafirmon t drejtn e arsimimit pr t gjith dhe nnvizon parimet pr arsim t detyrueshm pa pages. Dhe n fund, konventa pr t Drejtat e Fmijs, trakti m i ratifikuar pr t drejtat e njeriut, thekson t drejtn e fmijvepr tmosqen tdiskriminuar.Aigjithashtushpreh prkushtimetprqllimet e arsimit, duke br t ditur se nxnsi duhet t jet n qendr t prvojs msimore. Kjo ndikon n prmbajtje dhe n pedagogji, dhe m gjersisht mnyrn se si menaxhohen shkollat. Tri parimet kryesore q jan esenciale pr zhvillim m gjithprfshirs t kurrikulumitjan: 1. Prgatitjaesfidavetprshtatshmemsimore Msimdhnsit duhet t prpiqen tiu ofrojn t gjith nxnsve mundsi pr t prjetuar sukses n t nxn dhe pr t arritur nj standard sa m t lart q sht e mundshme. Kurrikulumi prcakton se ka duhet tiu msohet shumics s nxnsvensecilnprejfazavekye,emsimdhnsitduhettiumsojnnjohurit, shkathtsit dhe t kuptuarit n mnyr t prshtatshme pr aftsit e nxnsve t tyre. Pr nxnsit, suksesi i t cilve bie n mnyr t dukshme nn nivelin e pritshm n nj faz kye t caktuar, nevojitet nj shkall shum m e madhe e dallueshmris. Pr nxnsit, sukseset e t cilve tejkalojn dukshm nivelet e pritshme brenda nj apo m shum lndve gjat nj faze kye t caktuar, msimdhnsitduhettplanifikojnpuntprshtatshmesfiduese. 2. Prgjigjandajnevojavetndryshmemsimoretnxnsve Gjat planifikimit, msimdhnsit duhet t hartojn pritje t larta dhe duhet t ofrojn mundsi q ato t arrihen nga t gjith nxnsit, duke prfshir djemt dhe vajzat, nxnsit me nevoja t veanta msimore, nxnsit me aftsi t kufizuara, dhe nxnsit nga t gjitha mjediset shoqrore dhe kulturore. Msimdhnsit duhet t ndrmarrin veprime specifike pr tu prgjigjur nevojave t ndryshme t nxnsve. 3. Tejkalimi i barrierave potenciale n msim dhe vlersim pr nxns individual dhe grupenxnsish Nj grup i vogl i nxnsve duhet t ket krkesa t veanta dhe t ndryshme msimore dhe vlersuese t cilat i tejkalojn ofrimet e prshkruara dhe, nse nuk
22

adresohen, mund t krijojn barriera n t msuar. Kjo sht nj shtje q duhet tadresohet. 3.RndsiaeshtjevegjinorenkurrikulumineKosovs 'shtjet gjinore' i referohen roleve shoqrore t ndrtuara dhe marrdhnieve midis mashkullit dhe femrs. N do shoqri, shtjet gjinore njihen si els i zhvillimit shoqror dhe ndrtimit t shoqris n t gjitha fushat prfshir arsimin, kulturn, shndetsin, shkencn, teknologjin, ekonomin, udhheqjen dhe menaxhimin. Pr kt arsye, Korniza e KurrikulumittKosovsikushtonvmendjetplotksajfushedheofronnjqasjetgjer pr nxnsit pr shqyrtimin e natyrs s shtjeve gjinore dhe u jep mundsi nxnsve pr tkuptuarkonceptinebarazis. Njkurrikulumgjithprfshirsadresonzhvilliminkognitiv,emocionaldhekreativtfmijs. Aimbshtetetnkatrshtyllatearsimimitprshekullin21tmsuaritprtditur,prt bre,prt qen dheprtjetuars bashku.Kurrikulumiduhettluajrolinstrumentalpr t forcuar tolerancn, pr t promovuar t drejtat e njeriut dhe barazin gjinore. Ai sht instrument i fuqishm pr tejkalimin e dallimeve t opinioneve dhe pr t thyer stereotipat gjinorejovetmnteksteshkolloreporedhenqndrimetdhepritjetemsimdhnsve. 5.Ushtrimepraktike Pra gjat shkruarjs s kurrikulumit, shkruesit duhet t sigurojn se Rezultatet Msimore q atashkruajn 1. Sigurojn se t gjith nxnsit, pavarsisht nga mjedisi i tyre shkollor dhe pa marr parasyshgjinin,prkatsinetnike,religjioninapobesimettjera,orientiminseksual apo aftsit e kufizuara, kan ndikim mbi metodat e puns, strukturat punuese, dhe prmbajtjen arsimore, dhe t sigurojn se ky ndikim rritet me rritjen e tyre n moshdhepjekuri 2. Njohin dhe respektojn dallimet individuale, inkurajojn nxnsit pr t bashkpunuar me t tjert me respekt, pr t ngritur kompetencat e tyre, vetbesimindhemirqenien 3. Kan ndikim dhe mbshtesin pjesmarrjen e barabart t djemve dhe vajzave gjat arsimimitttyre 4. Sigurojnsetgjithnxnsitjanpjesmarrsaktivtbarabart 5. Inkurajojndherespektojninteresatdheaftsitetgjithve 6. Sigurojn se prgjegjsit jan t ndara n mnyr t barabart mes nxnsve meshkujdhefemra 7. Ofrojnmundsiprnxnsitmeshkujdhefemraprtsupozuarroleudhheqse 8. Krijojnatmosfernklasqundihmonnxnsveqtjentkujdesshmdhet respektojnnjritjetrin. Prtiundihmuarqtlidhnishtjetgjinoredhegjithprfshirjenqjantheksuarnkt Doracakmedetyrneshkruarjesskurrikulumit,julutemshkruaninganjRezultat Msimorprsecilnngatetkrkesatelidhuramegjithprfshirjenqjanlistuarmlart. MundtzgjidhnifardoFusheMsimoreapoLnde
23

SEKSIONI5KURRIKULUMIDHEVLERSIMIIBAZUARNKOMPETENCA RichardWebber 1.RezultatetMsimoresiBazprVlersim Si sht prmendur n Seksionin 3 t ktij doracaku, Rezultatet Msimore kan nj strukturtveant.SeciliRezultatmsimorprfshinspakunjveprim(V)dhenjQllim (Q) dhe zakonisht duhet t prmbaj nj ose m shum Kushte (Ku) dhe Krkesa (KE).kjo strukturshttreguarnshembujtnvijim: Nxnsitdotjenngjendje: y Tllogarisin(V)kostoneseminarit(Q)mekalkulator(Ku)nmnyrtsakt (Ke) y Tekzekutojn(V)ValleneShqiponjs(Q)mehapateduhur(Ku) y Tmasin(V)presioninegoms(Q)menjmatsdigjital(Ke). sht Krkesa (Ke) e cila e bn t matshm dhe t vlersueshm secilin RM. sht Krkesa ajo q na mundson neve t vlersojm se deri n far mase sht i aft nxnsi t performoj n t vrtet RMn e caktuar. Kjo sht nj nga prparsit m t mdha t Kurrikulumit t Bazuar n Kompetenca i cili sht i konstruktuar me Rezultate Msimore: shtshumeqartprmsimdhnsitdhevlersuesitsekasaktsishtduhetttestohet. LetishqyrtojmdyRezultatetMsimorenvijim: 1. Prsrittabelneshumzimitnmnyrtsakt 2. Mbledhfaktengaburimethistorikeprtanalizuarargumentetprdhekundr idessePerandoriaOsmanekakontribuuarpozitivishtnzhvillimineEvropsJug Lindore MundtshohimsenRMneparKrkesashtnmnyrtsaktkursenRMne dyt Krkesa sht t analizohen argumentet pr dhe kundr ides se Perandoria Osmane ka kontribuuar pozitivisht n zhvillimin e Evrops JugLindore. Jan kto Krkesa q na dhn bazat pr vlersim. (Sa i prket RMs s par vlersimi mund t ket formn e msimdhnsit q krkon nga nxnsi ta prsris tabeln e shumzimit n klas si pjes e Vlersimit t Vazhdueshm. Sa i prket RMs s dyt, vlersimi mund t marr formn e njpyetjenproviminmeshkrimnfundtKlasss12.) Krkesa e secilit RM gjithashtu na ofron bazat pr shkallzimin e cilsis s zotrimit t aftsis s prshkruar n RM nga secili nxns. Ajo ofron bazat racionale pr t vendosur se cilinxnsmerrnottlartecilinottult.Letakonsiderojmtabelnnvijim.
24

 Rezultati Msimor Nxnsit jann gjendje t: 1.Prsrit (V) tabelne shumzim it(Q)n mnyrt sakt(Ke) Mbledh (V)fakte nga burimet historike (Q)prt analizuar argument etprdhe kundr idesse Ilirtishin banorte part Kosovs (R)

Teknikae Vlersimi t

KriteriiShkallzimit NotShum eLart Tabelae prsritur mesaktsi tplot

Not NoteLart Mesatar e Tabelae prsritur menjose dygabime Tabelae prsrit urmejo m shum sepes gabime Prdori m adekuat i burimev eme analiz tqart

Note Ult Tabelae prsrit urme6 deri10 gabime

PaNot Tabelae prsrit urme m shum se10 gabime Prdori mi dobti burimev eme analiz tdobt

Prformi min Klas

Esee shkruar me prfundi mt hapur

Prdorimi shklqyesh mi burimeve prt prodhuar analizat qarta

Prdorimi shklqyesh mi burimeve meanaliz adekuate

Prdori m adekuat i burimev eme analiz tdobt

Mund t shohim nga tabela e m siprme se duke prshtatur krkesat e secilit RM mund t krijojm nj varg t prformancave t nxnsve nga aftsimi komplet deri tek paaftsimi komplet.Kjodotnamundsojvlersimtsaktdhetdrejttnjohurivetnxnsve. 2.KurrikulumiiBazuarnKompetencadheTeknikateVlersimit Si e kemi prmendur n seksionin 3 t ktij doracaku, para vitit 2002 kurrikulumi pr shkollat e Kosovs ka qen i Bazuar n Lnd. Prmbajtja e kurrikulumit t Bazuar n Lnd prcaktohet nga ajo se ka mendojn shoqria dhe ekspertt e arsimit se duhet t dij nxnsi para se t dal nga shkolla. Pr kt arsye fokusi sht n t diturit, d.m.th niveli i par dhe m i ult i Taksonomis s Bloomit, e jo n Vlersim, Sintez, Analiz, Aplikim dhe t Kuptuar, d.m.th. nivelet m t larta. Kjo do t thot se vlersimi kryesisht sht marr me testimin e rikujtimit t njohurive. Pyetjet e pyetjeve dhe provimeve ishin t llojit Cili sht Kryeministri aktual i nj shtetit Ballkanik. Ose Listoi eksportet kryesore t Kosovs, ose Prmendi ngjarjet kryesore t betejs s Waterloo. Sidoqoft, kurrikulumi i Bazuar n Kompetenca q prbhet nga Rezultatet Msimore merret me aftsit e
25

nxnsve, d.m.th. ka mund t bjn ata. Kjo ka implikime t konsiderueshme pr vlersimin. Pr t vlersuar nxnsit q msojn me kurrikulum t Bazuar n Kompetenca sht e rndsishme t caktohen teknika vlersuese q u mundsojn nxnsve t demonstrojn aftsit e tyre e jo vetm njohurit. N kt mnyr nse vlersojm aftsin e nxnsit n lidhje me msimin e nj gjuhe duhet t vlersojm aftsin e tyre n t Folur dhe t Dgjuari. Kur e vlersojm t Folurit dhe t Dgjuarit natyrisht q do t jet e nevojshme ti krkojm nxnsit q t flas me z pr t vlersuar aftsit e tij/saj n t Folur dhe t dgjoj dik duke folur dhe t prgjigjet sipas asaj q dgjon pr t vlersuar aftsit n t Dgjuar. Kur i vlersojm aftsit e nxnsve n lidhje me historin neve na duhet t vlersojm aftsin pr t shprehur mendime. Ne nuk do t jemi n gjendje ta bjm kt n mnyr efektive duke prgatitur vetm pyetje me shum zgjidhje q krkojn vet rikujtim t informatave. Ne do t duhet t krkojm nga nxnsit t shkruajn prgjigje t zgjeruara n mnyr qe t jen t lir ti japin idet e veta. Sa i prket Edukats Fizike, kur vlersojm aftsit e nxnsve pr vrapim do t na duhet q t krkojm nga ata t vrapojn n t vrtet. Nuk do t mjaftoj nse vetm u krkojm atyre t shkruajn nj paragrafprprocesinevrapimit.Kurdshirojmtitestojmaftsitenxnsitprbrjene autopsis s nj bretkose do t na duhet t u japim nj detyr q do t prforcohet n laborator e jo vetm t prgjigjn n disa pyetje me shum zgjidhje n lidhje me at se si mund t bhet autopsia e nj bretkose nga pikpamja teorike. Pra pr t vlersuar n mnyr efektive nj Kurrikulum t Bazuar n Kompetenca sht e nevojshme t prdoret shumllojshmri kreative e teknikave vlersuese. Kjo ka shum implikime t konsiderueshmeprmnyrnsesidotbhetvlersimintardhmennKosov.Tgjith msimdhnsitdotduhetttrajnohennlidhjemeteknikatvlersueseprkurrikulumine Bazuar n Kompetenca pr ti prdorur kto teknika n Vlersimin e Vazhdueshm dhe n testin e fundit t vitit. Departamenti i MASHTit pr Vlersime do t duhet ti prshtat teknikat e tij t vlersimit n mnyr efektive pr t testuar mundsit e jo vetm njohurit dhe do t duhet t zvogloj mbshtetjen e vet n pyetjet me shum zgjidhje dhe t prezantojteknikavlersuesemkompleksedhemefundthapur.Kjodotjetnjdetyr emadhedhedotprfaqsojnjreformtmadhenpraktikenevlersimitnKosov. 3.UshtrimePraktike In order to help you explore the range of assessment techniques that are required effectively to assess pupils studying a CompetenceBased curriculum, please examine the Learning Outcomes below and then write an assessment technique and rating criteria for each.
26

 Rezultati Msimor Nxnsitjan taftt: 1.Notojn 100metrapr 4minuta 2.Kuptojnj videot parashikimit tmotitn gjuhn Angleze 3.Analizoj shkaqet kryesoret LuftssPar Botroreme njprezantim tqart 4.Bj dalliminmidis krpudhavet ngrnshme dhet pangrnshme nKosovn mnyrt sakt 5.klasifiko metaletn sistemin periodikduke ofruarngady shembujpr secilnklas
27

Teknikate Vlersimit

KriteriiVlersimit

Not Shume Note Lart Lart

Not Mesatare

Note Ult

PaNot

SEKSIONI6KURRIKULUMIIBAZUARNKOMPETENCADHEMETODOLOGJIAE MSIMDHNIES LuljetaDemjaha 1.RndsiaeMetodologjissMsimdhniesnshkruarjneKurrikulumittKosovs Gjat kryerjes s detyrs s tyre pr shkruarjen e kurrikulumit nga antart e Grupeve t ndryshme Punuese nuk do t krkohet vetm ti shkruajn Rezultatet Msimore pr secilin nivel SNKA, Shkall t kurrikulumit, Fush Msimore, Tem dhe Lnd por gjithashtu do t krkohet nga ata t identifikojn implikimet Ndrkurrikulare, shtjet e Ndrlidhura dhe Kompetencat Kryesore t secilit Rezultat Msimor. Pr tiu ndihmuar shkruesve t kurrikulumitprspecifikiminemetodologjivetmsimdhniesprsecilinRezultatMsimor, ky seksion i Doracakut s pari lidh kurrikulumin e bazuar n kompetenca me rezultatet msimoredhepastajspecifikondisangametodologjitkryesoredhekriteretprzgjedhse. 2.KurrikulumiiBazuarnKompetenca Korniza e Kurrikulumit t Kosovs prcakton kompetencat kryesore t parapara pr arsimin e lart, jeta dhe puna q t zotrohen nga t gjith nxnsit deri n fund t arsimimit t obligueshm. Qasja e bazuar n kompetenca prmban implikime t rndsishme pr dizajnimin e kurrikulumit si dhe pr praktikn n klas si pr shembull, integrimi i shtjeve t ndrlidhura, si jan shkathtsit pr jet, msimi i integruar, msimdhnia dhe msimnxniandrvepruesedhefokusinvlersiminformativ. Duke pasur parasysh rritjen e kompleksiteti t nj bote vazhdimisht t ndryshueshme, pr momentin ekziston nj interesim mjaft i gjer pr zhvillimin e nj kurrikulumi t bazuar n kompetenca si mnyr pr t nxitur msim relevant dhe produktiv. KKKja prqafon perspektiven e bazuar n kompetenca me qllim t adresimit t nevojave t ndryshme t nxnsve t cilat do t prmbushin ndryshimet relevante ekzistuese dhe ato t parashikueshmetshoqrisKosovaredhemgjer. FokusiminKompetencanuknnkuptonneglizhiminenjohuris;sidoqoft,qasjaebazuar n kompetenca, gjat definimit t kurrikulumit dhe rezultateve msimore, krkon przgjedhjen dhe organizimin e prvojave msimore q integrojn njohurit relevante me vlerat, qndrimet dhe shkathtsit. Qasjet e bazuar n kompetenca jan t ndryshme nga qasjet t cilat promovojn msim t tepruar rutinor dhe jorelevant, t bazuar vetm n memorizimindheriprodhiminenjohurivetparafabrikuara. Kompetencat Kryesore t parapara n KKK definojn rezultatet kryesore msimore t cilat do ti arrijn nxnsit n mnyr progresive dhe t vazhdueshme gjat sistemit arsimor. Sidoqoft, fusha msimore/lnd t veanta mund t prdoren si barts kryesor pr zhvillimin e kompetencave t caktuara. N lidhje me fushat lndore/lndt, kompetencat kryesore jan t zbrthyera n kompetenca dhe nnkompetenca t bazuara m shum n prmbajtje dhe t lidhura me lndt prkatse. N pajtim me vizionin e arsimit Kosovar dhe politikat q e mbshtetin Kornizn e Kurrikulumit, kompetencat kryesore dhe rezultatet q dalinngaato,tparaparaprsisteminarsimortKosovsjansivijon: KompetencatekomunikimitdhetshprehuritKomunikuesefektiv
28

KompetencatetmenduaritMendimtarkreativ KompetencatetmsuaritNxnsisuksesshm Kompetencat q kan t bjn me Jetn, punn dhe mjedisin Kontribuues produktiv KompetencatpersonaleIndividishndosh KompetencatqytetareQytetariprgjegjshm 3.Metodologjiaemsimdhnies N nj kurrikulum t bazuar n kompetenca ekziston nevoja pr t njohur, mbshtetur dhe zhvilluar metoda inovative t msimdhnies dhe msimnxnies. Rndsia e lidhjeve dhe transferimeve mes fushave msimore duhet t njihet, mohet dhe inkurajohet. Ekziston nj vargmundsishqnxnsittzhvillojnprvojaprshkathtsihulumtuesedheprzgjidhje t problemeve si dhe q mbshtesin nxnsit n zhvillimin e tyre si nxns me vetbesim, autonom dhe reflektues, duke iu ndihmuar atyre ti aplikojn t kuptuarit e tyre t koncepteve, t ndrtojn njohurit dhe zhvillojn shkathtsit e tyre n mnyra t reja dhe sfiduese. Msimdhnia dhe msimnxnia me nxnsin n qendr do t thot se planifikimi dhe organizimi i msimdhnies dhe msimnxnies duhet ti kushtojn vmendje individualitetit, potencialit, nevojave dhe interesat e nxnsve. Ekziston nj aspekt i rndsishm i gjithprfshirjes n arsim n kuptim m t gjer dhe pr kt arsye mer parasysh dhe adreson stile t ndryshme t msimit dhe shpejtsin me t ciln msojn nxnsit, si dhe t gjitha aspektet tjera t diversitetit t nxnsve, sikurse gjinin, moshn, etnicitetin, religjionin, kulturn, prejardhjen shoqrore dhe ekonomike, si dhe nevojat e veanta t nxnsve. Prvojat msimore q kurrikulumi ua ofron nxnsve duhet t jen t kuptueshme dhe relevante pr ta. N t njjtn koh, prmes t msuarit, nxnsit duhet t inkurajohen pr zgjerimin e horizonteve t tyre dhe t jen t vetdijshm pr sfidat dhe mundsit e ndryshme(treja)njet,studimedhepun. Derisa msimdhnia dhe msimnxnia tradicionale kan qen t fokusuara m shum n msimdhnsin dhe n lndn(lndt), sot njihet botrisht, si sht rasti edhe n Kosov, se msimdhnia dhe msimnxnia duhet t jen me nxnsin n qendr. Edhe pse kjo krkon burime dhe kapacitete t cilat nuk mund t jen menjher n dispozicion n t gjitha kontekstet, metodologjit me msimdhnsin n qendr mund t prdoren ende. Sidoqoft, edhe n situatn aktuale ku ka munges t burimeve dhe trajnimeve adekuate, msimnxnia me nxnsin n qendr sht parapar si aspirat afatmesme dhe afatgjat. Edhe pse sht e rndsishme q, n t gjitha situatat, msimdhnsit t jen n gjendje t prdorin nj varg m t gjer t metodave duke balancuar metodologjit me msimdhnsin n qendr dhe ato me nxnsin n qendr q jan t prshtatshme pr nxnsitetyredheprobjektivatmsimore. NrastineKosovs,msimdhniadhemsimnxniamenxnsinnqendrdotikushtojn vmendje t veant aspekteve n vijim: pedagogjis interaktive, t Msuarit Kuptimplot, zhvillimit Holistik, Udhzimit dhe Orientimit, Vlersimit t Kompetencave dhe Demokracis Shkollore.
29

 Pa marr parasysh definicionet e ndryshme, parimi themelor i metodologjis msimore shtqtualehtsojnxnsveprocesinetmsuarit.Prtrealizuarnjprocesmsimor shum akter dhe faktor jan n funksion: msimdhnsit dhe nxnsit, ambienti msimor, rezultatet e pritshme msimore, prmbajtja, vlersimi i nxnsve, koha n dispozicion etj. Si rrjedhim, nj sens i gjer i t kuptuarit pr metodat i prezanton ato prgjithsisht si ...mnyr ose rrug pr t realizuar dika... ose si ...rregulla t lojs.... Nj definicion m konkret konfirmon se metoda sht nj procedur ose proces q sht e pranueshmenprgjithsi,ecilaprforcohetngamsimdhnsi,nxnsiosengatdy,dhe objektivaetcilitshtrritjaeefektivitetitdheefikasitetitnmsim. 4.Llojetemetodavemsimore Opinionet ndryshme nlidhje medefinicionindhekuptimetemetodave msimore,jan pasoj e aplikimit t nj numri t madh t mnyrave pr realizimin e procesit msimor n praktikat arsimore. Nj prfshirje mjaft e shpesht e formave t organizimit t msimit n listnemetodavemsimore,sikursepraktikaoseaftsiminvendinepuns.Kametoda msimorekomplekse(p.sh.metodaepunsmeprojekte)qprmbajnimplikimetedyose m shum metodave t thjeshta (punn n grupe, detyrat e shtpis, punn praktike etj.). Ka raste kur si term ekuivalent pr metodat msimore sht prdorur termi teknika msimore.Nprgjithsi,teknikatmsimoreprfaqsohenngametodatthjeshtaosenga komponentetmetodavekomplekse. Secila metod mund t kontribuoj n zhvillimin e njohurive, shprehive dhe qndrimeve t nxnsvesiqshtdetajuarntabelnnvijim. Metodatmsimore Njohurit Shprehit Qndrimet 9 9 Debati 9 Demonstrimi 9 Punanklas 9 Detyrateshtpi 9 Diskutimi 9 9 Ekskursioni 9 9 Eksperimentimi 9 9 Hulumtimi 9 Ligjrimi 9 Leximi 9 9 Luajtjaeroleve 9 MetodaAkuarium 9 Metodapyetjeprgjigje 9 9 Praktika 9 9 Praktikaemonitoruar 9 9 9 Punameprojekte 9 Grupetpunuese 9 Seminari 9 9 Stimulimi 9 Studimiipavarur 9 Vizitastudimore
30

 5.Kriteretprzgjedhjenemetodavemsimore Ekzistojntrefaktorparimorqndikojnnzgjidhjenemetodavetduhuramsimore: 1. Ndikimi i metods s przgjedhur msimore n rritjen maksimale t efektivitetit dheefikasitetittprocesitmsimor(veanrishtntmsuar); 2. Kapaciteti i msimdhnsve, jo vetm t dij por edhe t prdor metodn e przgjedhur; 3. Ambienti dhe kushtet e nevojshme pr zbatimin e metods s przgjedhur msimore. Kta tre faktor parimor plotsohen me m shum faktor tjer t detajuar q ndikojn n przgjedhjenemetodavemsimore,veanrisht: 1. Prmbajtjamsimore Nse aktiviteti msimor ka t bj me zhvillimin e njohurive t nxnsit (ofrimin e fakteve, koncepteve, parimeve etj.), ather metodat msimore gjithashtu i prshtaten natyrs s ksaj prmbajtje. N kt rast do t ishte m e prshtatshme przgjedhja e metodave si ligjrimi, diskutimi, pyetje prgjigje, etj. Pr rastet e aktivitetevepraktikeq zhvillojnshprehitepuns,metodameprshtatshmedo tishtedemonstrimi,punapraktikeemonitoruar,praktikaepavaruretj.Gjithashtu, sa i prket zhvillimit t qndrimeve pozitive t nxnsve, prioritet u jepet metodave siekskursione,debate,lojmerole,hulumtime,etj. 2. Moshapsikologjikeegrupittfokusit Nxns t moshave t ndryshme kan karakteristika psikologjike dhe fiziologjike q e prcaktojn mnyrn e tyre t t msuarit. Kjo duhet pasur parasysh gjat przgjedhjes s metodave msimore. Nxnsit e moshave t reja krkojn metoda q i angazhojn ata n or m t shkurtra msimore (45 minuta) dhe q prfshijn shum ilustrime dhe lojra, si dhe mbikqyrje nga msimdhnsi. Nxnsit e rritur kan koncentrim m t qndrueshm dhe mund t ballafaqohen me or m t gjatamsimore,detyratpavaruraetj. 3. Madhsiaegrupitmsimor Grupi i vogl i nxnsve inkurajon prdorimin e puns praktike t monitoruar, praktiks s pavarur, dhe punn me projekte, lojn me role dhe eksperimentimin. Kurse grupet e mdha imponojn teknika t tilla si ligjrimi, demonstrimi apo vizitat studimore. 4. Kohandispozicion Ky sht nj faktor shum i rndsishm. Nuk ka mundsi t aplikimit t metodave si puna praktike e pavarur, hulumtimi apo puna me projekte n or msimore prej

31

45 minutash. Msimdhnsi sht i detyruar t aplikoj m shum metoda t shpejtasikurseligjrimi,pyetjedheprgjigje,debatedhedemonstrim. 5. Rrezikungalndimet Ka procese msimore t cilat duhet t kryhen nga nxnsit, por t cilat nse kryhen n ambientin shkollor ka mundsi t shkaktojn ndonj lndim, pr shembull eksperimente t ndryshme kimike q prfshijn lirim t nxehtsis dhe gazrave helmuese. N kt rast, eksperimentet nuk mund t kryhen n klas dhe msimdhnsi do t duhet t prdor demonstrime nga msimdhnsi dhe video klipe.

32

SEKSIONI7KONCEPTETDREJTSYLOBUSEVETBAZUARNKOMPETENCAPRLNDT PROFESIONALE LuljetaDemjaha 1.PrezantimiiArsimitProfesionalnKosov Arsimi profesional n Kosov sht pjes e shkollimit t mesm t lart, Shkalla 5 e kurrikulumit (klasat 10 dhe 11) dhe Shkalla 6 e kurrikulumit (klasa 12). Kto shkall t kurrikulumit kan pr qllim ta sjellin nxnsin n nj prgatitje m t thell dhe m t specializuarprarsiminelartdhe/oseprtufuturntregunepunssipuntorishkatht. Prve gjasht kompetencave kryesore t definuara n KKK, n shkollat profesionale nxnsit duhet t prmbushin edhe kompetencat e veanta profesionale t prcaktuara pr profesionin q ai vijon n shkoll. Kompetencat kryesore duhet t jen baz pr zhvillimin e kurrikulittlndsprkatse.Gjashtkompetencatkryesoremundtshihensikompetenca tnjnatyremtgjer,sikursekompetencaekomunikimit,apotnatyrsmtngusht, si sht aftsia pr t shumzuar numra. Ato mund t jen t prgjithshme (p.sh. aftsia prtplanifikuar)aposhumspecifike(p.sh.aftsiaprtregjistruarshitjetnark). KKKja prcakton gjasht kompetencat kryesore q duhet t arrihen nga t gjith nxnsit derinklasn12,tcilat dotindihmojnsecilitpersonprtuballafaquarmesfidatejets n prgjithsi pa marr parasysh profesionin specifik q ata do t ushtrojn. N shkollat profesionale kompetencat mund t grupohen n dy grupe: (i) t prbashkta pr disa fusha profesionale (p.sh. aftsia pr t interpretuar nj vizatim teknik, ose respektimi i masave t siguris n pun, etj.); ose (ii) specifike pr profesione t caktuara (p.sh. pr rrobaqeps, mats,prers,etj.). 2.ShkruarjaeRezultateveMsimoreprLndtProfesionale Zhvillimi i komponentve kurrikulare pr AAP do t mbshtetet n profilet msimore dhe lndt profesionale q ofrohen n seciln shkoll ve e ve. N procesin e zhvillimit t kurrikulumitprAAPkrkohenhapatsinvijim: - Prcaktimiirezultatevemsimore - Przgjedhjaeprmbajtjevemsimore - Rekomandimiimetodavemsimore - Prcaktimiimetodave/instrumenteveprvlersiminenxnsve - Prcaktimiikushteve/mjeteveprimplementiminekurrikulumit Zhvillimi i kurrikulumit bazohet n shkruarjn e Rezultateve Msimore t duhura. Procesi i shkruarjes s Rezultateve Msimore duhet t fillohet duke menduar pr Rezultate t pritshme t qarta dhe t matshme. Pr shembull RM n Ndrtimtari si pjes e kornizs s kurrikulumit: nxnsi sht i aft t prshkruaj materialet termoizoluese n baz minerale. Nga shembulli i msiprm, mund t shohim se RM specifike jan t prbra nga formulime q shprehin rezultatet e pritshme nga nxnsi. Secili RM prbhet nga folja (aktiviteti) dhe objekti i ktij aktiviteti. P.sh. n RM ... t prshkruaj materialet termo izoluese ... veprimi sht t prshkruaj dhe objekti sht materialet izoluese. Si sht prmendur n
33

seksionin 3 t ktij Doracaku rekomandohen disa folje t caktuara pr shkruarjen e RMve dhe disa sht m mir t shmangen pr arsye se aktiviteti q ato prmbajn mundet ose nukmundtmatetleht.Nvijimpasonnjlisteklasifikuarefoljeve. FoljeteRekomanduara Foljetqduhetshmangur tdij tshpjegoj tnjoh tshfaq tkuptoj tkundrshtoj telaburoj tprshkruaj tfokusohet tilustroj tjetngjendje tdalloj tketnjohuri tinterpretoj tdemonstroj tdijsi tformuloj tkoncentrohet trespektoj tprzgjedh tllogaris tskicoj tvizatoj tgrumbulloj tzbrthej tcaktojdiagnozn Gjat formulimit t RMve, vmendje e veant duhet ti kushtohet objektit t cilit i referohet rezultati. Ka raste kur Rezultati Msimor ka m shum se nj objekt, p.sh n rezultatin: t qep pantallonat dhe kmishn sipas dimensioneve t klientit kemi dy objekte; pantallonat dhe kmishn. Pasiq kto dy produkte realizohen n procedura t ndryshme punuese, rekomandohet q t formulohen dy rezultate msimore t veanta q i referohen ktyre dy objekteve: (i) t qep pantallonat, sipas dimensioneve t klientit, dhe (ii) t qep kmishn sipas dimensioneve t klientit. Kjo lehtson dhe qartson organizimin emsimit,sidhevlersiminenxnsit. Duhet pasur parasysh kshilln e prgjithshme vijuese n lidhje me shkruarjen e RMve pr AAP: RMt duhet t prmbajn dy elemente kryesore, veprimin (foljen vepruese) dhe objektin,porgjithashtunevojitetedhekushti/krkesa. RMt duhet t formulohen n mnyr t till q t mos krijojn dyshime dhe keqinterpretime. Duke iu shtuar nj kusht RMt bhen m t definuara. Pr shembull,nvendtformulimitnxnsiqepkmishn,shtmmirtprdoret formuliminxnsiqepkmishnmemakinqepse. RMt duhet t jen t arritshme. Ato nuk duhet t prfshijn krkesa q i tejkalojn kapacitetet e nxnsve, si dhe nuk duhet t krkojn kushte q jan jasht mundsive t shkolls profesionale ose q nuk mund t realizohen brenda periudhsspranuarkohore.

34

RMt duhet t ken nj kuptim. Ato duhet tu referohen aktiviteteve msimore (t njohurit, shprehive, dhe qndrimeve) q kan t bjn me krkesat e vrteta t nxnsveprpunsimaposhkollimtmtutjeshm. RMt duhet t ken lidhje logjike me titullin dhe kompetencn e prgjithshme t modulit. Pr shembull, nga moduli Qepja e rrobave pr meshkuj, formulimi nxnsi pren copat e rrobave pr meshkuj me grshr do t ishte i pa prshtatshm,sepsemoduliireferohetqepjes,derisaRMjaireferohetprerjes RMt duhet t prmbajn ndrlidhje t duhura n mes aspekteve t njohjes dhe aspektevepraktike. RMt duhet t jen relativisht t pavarura. N kt mnyr RMt mund t jen t realizueshme prmes proceseve specifike msimore q mund t vlersohen n mnyrtveant.

3.ShkruarjaeKurrikulumitprLndtProfesionale Struktura e kurrikulumit n programet e AAPs sht nj plan msimor q prmban nj grup t lndve/fushave lndore dhe moduleve t aranzhuara dhe t shprndara n periudha kohore dhe pika didaktike n form shablloni. Lndt dhe modulet e planit msimorjantplotsuarameprmbajtjeqshteorganizuarnmnyratndryshme. Si sht prmendur m lart, prmbajtja e lndve profesionale teorike sht e organizuar n form t programit msimor, derisa praktika profesionale sht organizuar n form t prshkrimevemodulare. N tekstin e mposhtm sht prezantuar forma aktuale e kurrikulave t AAP, prdorimin e tcilserekomandojmtvazhdohetedhengagrupetpunueseprshkriminekurrikulumit.

35

FORMULARPRZHVILLIMINEKURRIKULUMITNPROGRAMETEAAPS Fusha: Dega:. Profili: Shkalla: Parathnia: Prbrjaegrupevepunuese .(udhheqsiigrupit) ..(antar) .(antar) ..(konsulent) Synimetkryesoretarsimitprofesional:. Grupiisynuar Mundsitprarsimimtmtutjeshm Mundsitprpunsim Kompetencatefituaranfundtshkollimit: Kompetencatshoqrore. Kompetencatmetodologjike Kompetencatmsimore Kompetencatprofesionale

36

Shkruesit e kurrikulumit duhet t mbajn shnime pr kufizimet kohore t vendosura n proceset e msimdhnies dhe msimnxnies n prcaktimin e numrit dhe kompleksitetit t Rezultateve Msimore q ata i shkruajn pr seciln Lnd, Fush Msimore ose Modul. Do t jet e domosdoshme t planifikohen ort msimore q jan n dispozicion pr secilin Modul pr seciln Klassikursenshembullinnvijim. Ornvit Lnda/fushamsimoredheModulet Msimor Klasa10 Klasa11 Klasa12 Njohuriteprgjithshme(subtotali) 385 385 280 A 1 2 3 4 5 Lndtprofesionale(subtotali) 350 245 140 B 1 70 70 2 70 35 3 70 4 140 140 70 5 70 Moduletepraktiksprofesionale 315 420 630 C 1 70 35 2 140 140 175 3 105 210 105 4 35 350 Gjithsejornvit 1050 1050 1050 Shnim: Prve udhzimeve t prshkruara m lart, grupet punuese t kurrikulumit pr AAP duhet t ken parasysh q t prdorin edhe udhzuesit tjer pr hartimin e kurrikulave, t zhvilluar nga projektiiGTZdheKosVET3,dhetcilatjanmgjersishttfokusuaranspecifikatekurrikulavet AAP.
37

SEKSIONI8KONCEPTETDREJTSYLOBUSEVETBAZUARNKOMPETENCAPRLNDTHUMANE LuljetaDemjaha 1. LndtHumanenKornizneKurrikulumittKosovs Lndt humane (shoqrore) jan grumbullimi i disiplinave t cilat n dokumentin e KKK identifikohen n kuadr t Fushave Msimore n vijim: Shoqria dhe Mjedisi, dhe, Komunikimi dhe t Shprehurit. Kto Fusha Msimore jan shum t rndsishme pr pr zhvillimin e identitetit personal dhe kolektiv t nxnsve prmes kultivimit konstruktiv t traditave, gjuhs, kulturs dhe historisskomunitetevettyredheprmeszhvillimittqndrimevedheshkathtsivekonstruktive pr angazhim aktiv n shoqrin e sotme t pavarur. Nxnsit do t msojn si t jetojn sbashku n mnyr paqsore, duke zhvilluar qndrimet e tolerancs dhe respektit pr diversitetin dhe duke msuar t identifikojn dhe t punojn s bashku n shtje t interesit t prbashkt pr komunitete t ndryshme dhe m gjer. Ata gjithashtu do t msojn t ballafaqohen n mnyr konstruktivemetshkuarendhesitangazhohennprocesineprtrirjesdemokratiketshoqris Kosovarenmnyrkompetentedhetprgjigjshme. KKKja specifikon se brenda Fushs Msimore Shoqria dhe Mjedisi, nxnsit do t zhvillojn nj vetdijesim pr vetveten dhe t tjert n kontekst t shoqris dhe ambientit. Ata do t msojn prtdrejtatdheprgjegjsitetyredhedotjentafttvizualizojnroletetyrennjshoqri demokratike, duke inkurajuar pjesmarrjen e tyre aktive si qytetar. Nxnsit gjithashtu do t zhvillojn kompetencn e t punuarit dhe t jetuarit s bashku si n rrethana t zakonshme ashtu edhe n rrethana t jashtzakonshme (d.m.th. n kriza dhe kushte emergjente) duke ushqyer vlera dhepraktikattillasilirin,iniciativn,solidaritetin,prgjegjsin,zgjidhjenpaqsoretkonflikteve dhe garimin e drejt. M tutje KKKja specifikon se brenda Fushs Msimore Komunikimi dhe t Shprehurit nxnsit do t zhvillojn nj qasje koherente dhe gjithprfshirse kundrejt vlerave morale dhe estetike si dhe do t zhvillojn nj vetdijesim t gjer kulturor, d.m.th. do t vetdijesohen pr gjuhn, pr gjuhn e vet dhe trashgimin kulturore universale dhe pr traditat, shprehitdhementalitetet. Gjat Arsimimit Fillor (Klasat 15), msimdhnia/nxnia e shkencave sht e integruar me msimdhnien/nxnien e studimeve shoqrore nn titullin T njohurit dhe t kuptuarit e bots. Bazuar n nj msimdhnie/nxnie t till t integruar nxnsit do t: njoftohen me ambientin natyral dhe at t krijuar nga njeriu; do t zhvillojn nj sens t kureshtjes pr proceset dhe fenomenetshoqroredhenatyrore;dotfamiljarizohenmekonceptet,shkathtsitdheprocedurat themelore q shoqrohen me njohurin shkencore n shkencat natyrore dhe shoqrore; do t jen t aft t bjn lidhje t duhura midis aspekteve t ndryshme t ambientit, jets dhe puns; do t jen t aft t kuptojn dhe vlersojn rreziqet, t lidhin vendimet me veprimet dhe pasojat n mnyr t prshtatshme, dhe do t zhvillojn nj sens t prgjegjsis pr mirqenien e tyre. Kto tema do t kombinohen me t msuarit e Gjuhs Amtare dhe gjuhs Angleze si dhe Arteve. Kjo nnkupton se temat e prmendura m lart jan shtjet humane t cilat KKK i trajton n Fushn msimoreKomunikimidhetshprehurit,respektivishtn:Gjuhnamtare,GjuhtehuajadheArte. Gjat Arsimimit t Mesm t Ult (Klasat 6 9), do t provohet nj model i integruar i msimdhnies/nxnies s lndve humane, bazuar n standarde t tilla si hapsira dhe koha; Kultura:traditat,jetaeprditshmedhefestat;Profesionet;Sistemeteqeverisjes;Roleteqytetarve n shoqrin demokratike; T drejtat dhe prgjegjsit; T drejtat e Fmijve dhe t Drejtat e
38

Njeriut; Zgjedhjen paqsore t konflikteve. N Fushn Msimore Komunikimi dhe t Shprehurit, do t futet msimi i gjuhve t tjera prve Gjuhs Amtare sikurse gjuha Angleze. Fillesat dhe qasjet e ndryshmetematikedotvihennpahprmeslidhjevendrmjethistoris,gjeografisdheedukats qytetare nga perspektiva e qllimeve gjithprfshirse t arsimore, sikurse t Msuarit pr Bashkjetes,zhvillimiikompetencaveprjetdhepun,dhearsimimprzhvillimtqndrueshm. Gjat Arsimimit t Mesm t Lart (Klasat 10 to 12), n programet e arsimimit t prgjithshm, lndt humane do t msohen si lnd t veanta si histori, gjeografi dhe edukat qytetare, duke u fokusuar n zhvillimin e kompetencave kryesore relevante n mnyr t balancuar dhe duke inkurajuar prdorimin sistematik t njohurive, shkathtsit e interpretimit dhe analizimit burimeve historike dhe gjeografike t Kosovs, Evrops e m gjer dhe analizimin e fenomeneve aktuale q lidhen me globalizimin; qytetarin demokratike dhe t drejtat e njeriut. Do t vazhdoj Msimi i Arteve,GjuhsAmtare,Anglishtesdhegjuhvettjera. N arsimimin profesional kurrikulumi i lndve Humane do t bazohet n qasje tematike, me tema t przgjedhura q lidhen me aspektet e jets dhe puns. Kjo sht e ngjashme me kurrikulumin e bazuar n projekte. Sipas ktij modeli, t gjitha aktivitetet msimore jan t strukturuara n form t projekteve (planeve) pr arritjen e nj produkti relativisht kompleks. Gjat realizimit t ktyre aktiviteteve pr t arritur produktin, nxnsit prvetsojn njohuri t nevojshme, zhvillojn shkathtsi dhe krijojn qndrime t krkuara. N kt kontekst, kompetencat e prvetsuara sigurisht q do t varen nga specifikat dhe karakteristikat e produktit q do t realizohet. P.sh.: nseproduktiqduhetarriturshtqytetariiprgjegjshm,nktrastkompetencatqduhett zhvillohen jan t lidhura me kompetencat e qytetaris (ushtrimi i t drejtave dhe prgjegjsive, respektim i t drejtave t t tjerve, demonstrim i tolerancs, menaxhim dhe zgjidhje e konflikteve nmnyrkonstruktive,etj.). 2.DimensionikurrikularilndveHumane BrendaKKKsduketqartnjtejkalimikufijvemidisfushavetndryshmelndoreHumane.KKKjai sheflndthumanesinjdimensionqendrorprtrkurrikuluminshkollor.Ajokrkonqtuofroj nxnsvenjkornizprnjkureshtjeqkakarakteristikatveantaqmundsojnmetodologjit ndryshme pr vlersim kritik t bots n t ciln jetojn. N procesin e shkruarjes s kurrikulumit, shkruesit e kurrikulumit duhet t krkojn t maksimizojn ndikimin e lndve Humane duke maksimizuarfushatkryesorenvijim: 1. Prvojatmsimore Dimensionet e lndve Humane duhet t pranojn n mnyr eksplicite bazat njerzore t prvojave msimore. Ato duhet t fokusohen n dimensionin njerzor t kurrikulumit, duke u marr me ndrveprimet e njerzve me mjedise t ndryshme n kontekste t ndryshme natyrore, shkencore, teknologjike, artistike, filozofike, historike, hapsinore, kulturore, shoqrore, ekonomike, politike, morale dhe shpirtrore. Pr kt arsye, dimensionet e lndve Humane duhet t zgjerohen prtej kufijve t fardo disipline t vetme lndore apo fardo lidhjetlirmesdisiplinavetndonjlndetprzgjedhur.KKKtheksondrejtimetndryshme dhe qasje tematike me ndrlidhjen mes historis, gjeografis dhe qytetaris nga perspektiva e qllimeve kryesore t arsimit, siq jan T jetuarit s bashku, zhvillimi i kompetencave pr jet dhepun,dheedukimiprzhvillimtqndrueshm.
39

2. Misionidhekarakteriishkolls Pasidentifikimitsipjesqendroreemisionitdhekarakterittshkolls,lndtHumanemundt ofrojn nj varg modelesh t kurrikulumit t cilat fokusohen n cilsin e tr prvojs msimore t nxnsve, duke i inkurajuar nxnsit t msojn pr shtje dhe t vlersojn vleratdheqndrimetetyrennjshoqripostindustriale,globaledhetndrvarur.Ajoduhet t u mundsoj nxnsve t luajn nj rol aktiv dhe t mir informuar n komunitet, dhe ti prgatis ata pr arsimim t mtejm dhe pr botn e puns. Kjo sht e ndrlidhur me autonomin shkollore. Shembull: duke mbajtur filozofin e re t KKK (qasje me kompetenca dhe e integruar), secila shkoll mund t adaptoj/ modifikoj kurrikulumin n nj model I cili msmiriprmbushspecifikatekomunitetitttyrelokal. 3. Msimdhniadhemsimnxnia Dimensioni i lndve Humane duhet t njoh, mbshtes dhe zhvilloj metoda inovative t msimdhnies/nxnies. Duhet t njihet, vlersohet dhe inkurajohet rndsia e transferit midis lndve. Lndt Humane ofrojn nj varg mundsish pr nxnsit q t zhvillojn prvoja n shkathtsihulumtuesedhenshkathtsiprzgjidhjetproblemevedhetmbshtesnxnsit nzhvilliminetyresinxnsmevetbesim,autonomdhereflektues,dukeundihmuaratyreq t aplikojn t kuptuarit e tyre t koncepteve, t ndrtojn njohurit e tyre dhe t zhvillojn shkathtsitnmnyratrejadhesfiduese. 4. shtjetkye Lndt Humane duhet t merren me eksplorimin e shtjeve kye q jan jetike pr njerzimin. Ne duhet t mundohemi tu ofrojm nxnsve mundsit pr t lidhur prvojat e tyre me fusha m t gjera t njohurive dhe prvojave. Nxnsit duhet t kuptojn rndsin e ndryshimeve dhe zhvillimeve; duke msuar pr ndryshimet dhe rndsin e roleve t tyre si agjentpotencialtndryshimevenjetnpersonale,tkomunitetit,kombtaredheglobale.N kt kuptim dimensionet e lndve Humane ndajn shum qasje t prshkruara n rregullat e Qytetaris. Shembull: T drejtat e njeriut dhe Edukimi pr Qytetari Demokratike, Barazia gjinore, Edukimi pr Paqe, Mirkuptimi ndrkulturor, Edukimi pr Zhvillim t Qndrueshm, EdukimiGlobal,EdukimiprMedia,etj.

40

SEKSIONI9 KONCEPTEDREJTKURRIKULUMITTBAZUARNKOMPETENCAPRMATEMATIKDHELNDT SHKENCORE EdaVula 1.Hyrje Korniza e Kurrikulumit t Kosovs reflekton nj qasje bazuar n kompetenca dhe msimdhnie me nxnsinnqendrngjashtfushatgjeralndoretprbashktaprarsimineprgjithshmdhe at profesional. Matematika dhe Shkencat jan dy nga fushat msimore t cilat kryesisht zhvillojn t menduarit dhe kompetencn pr jet dhe pun. Qllimi i ktij seksioni t doracakut sht njohja me konceptet kye n lndt shkencore dhe n matematik, me t cilat lidhet shkrimi i kurrikulumit dheprmirsimiishkathtsivepraktikeprtshkruariterezultatevemsimore. 2.KonceptetdheKompetencatKyeprMatematikdheShkenca Kurrikulat pr Matematik dhe Shkenca prfaqsojn nj pjes substanciale t Kornizs s KurrikulumittKosovs.Tdyktofushakanshumtprbashkta,dheprtzhvilluarkurrikulat prtoshtedomosdoshmetsigurohetkoherenc,plotsueshmrindrmjettyre,dheprfshirje e referencave ndrkurrikulare. Zhvillimi horizontal dhe vertikal i kurrikulave t matematiks dhe shkencave krkon koherenc mes klasave t ndryshme, korrelacion me fushat tjera msimore dhe prfshirje t shtjeve t ndrlidhura. Prve ksaj, kurrikulumi i matematiks e edhe ai i shkencave duhet ti referohen kompetencave kryesore t veanta t cilat promovohen prmes KKKs. Kshtu pr shembull, kompetencat kye q promovohen prmes matematiks prfshijn kompetencn kryesore t shkathtsis s komunikimit, si, diskutimi i informacioneve gjeometrike, prezantimi i zgjidhjes s problemeve para klass, apo prdorimi i gjuhs s sakt n analizimin e shtjeve matematikore; kurse kompetenca kryesore e shkathtsis s komunikimit e prfshir n msimdhnien e shkencave prfshin prdorimin e gjuhs dhe terminologjive t duhura shkencore, komunikimin e koncepteve shkencore dhe shpjegimin e sjelljes s gjrave t gjalla, materialeve, fenomenevedheproceseve. 3. Ushtrime Praktike: Rezultatet Msimore pr Matematik dhe Shkenc pr Kompetencat Kryesore N tabeln n vijim sht dhn nj shembull pr shkrimin e rezultateve msimore n matematik dhe shkenc, n kuadr t kompetencs s komunikimit dhe t shprehurit. Ju lutm, plotsoni edhe fushat tjera t tabels. M shum detaje pr kompetencat, mund t gjeni n faqet 30 deri 38 t KornizssKurrikulumit.
41

 MATEMATIK KOMPETENCAT KRYESORE Nxnsidotjetiaftt: Komunikimi dhe t prdor gjuh t sakt dhe metoda t sakta pr Shprehurit Komunikues analizimin e formave Efektiv gjeometriketridim; T menduarit MendimtarKreativ Kompetenca e t msuarit Nxns i Suksesshm Jet, Pun dhe Mjedis KontribuuesProduktiv Kompetenca Personale IndividiShndosh Kompetenca Qytetare QytetariPrgjegjshm

SHKENC Nxnsidotjetiaftt: prdorsaktsishtnjsite SIprmatjegjatnj eksperimentin laboratorinshkencor;

4.Kornizakonceptualeprkurrikuluminematematiks Kurrikulumi i matematiks duhet t shihet si nj plan i prgjithshm pr msimdhnie dhe msimnxnie. Ai prbhet nga formulimet pr qllimin dhe objektivat, prmbajtjen n aspektin e njohurive teorike, shkathtsive praktike q duhet t fitohen, qndrimeve ndaj puns dhe pr materialetenevojshmeqprdorenprtmbshteturmsiminnprgjithsi. Qllimi i msimit t matematiks paraqet bazn mbi t ciln hartohet nj kurrikul e matematikes. Mposhtshtparaqiturnjshembullinjformulimi,icilimundtmerretparasyshngahartuesit ekurrikulumit,merastinehartimittrezultatevetmsimitmebazkompetencat. Matematikashtshkencemodelevedhemarrdhnieve.Ajoshtgjuhdhelogjike bots son teknologjike. Kompetencat matematikore jan aftsit pr t eksploruar, supozuar, pr t arsyetuar n mnyr logjike dhe pr t shfrytzuar metoda t ndryshme efektive pr zgjidhjen e problemeve. Qllimi themelor i arsimit matematikor sht q t gjith nxnsit t zhvillojn kompetenca matematikore pr t marr pjes plotsisht si qytetardhepuntornbotntonbashkkohore.1
1

KornizaeKurrikulumittMichiganit(1996)

42

Pra, kurrikulumi i matematiks duhet t fokusohet jo vetm n prmbajtje por gjithsesi ai duhet t marr parasysh edhe shkathtsit e nevojshme dhe proceset themelore q shfrytzohen nga nxnsit pr ndrtimin e t kuptuarit t matematiks dhe pr t mbshteturtnxnitgjatgjithjets.Kshtu, Zhvillimiinjohuriveprkonceptetthemelorematematikore; Zhvillimiipersonalitetitttgjithnxnsvegjithprfshirja Zhvillimiishkathtsiveprtpunuarnmnyrtpavarurdhesistematike Zhvillimiishkathtsivedheaftsiveprtmenduarnmnyrkreativedhekritike Nxitjaekuriozitetitdheinkurajimiprhulumtim Ndrtimi i njohurive t reja me qllim t prdorimit t tyre n zgjidhjen e situatave problemorenjetneprditshmedhenlndttjeramsimore, mund t arrihen vetm nprmjet proceseve t domosdoshme q shfrytzohen nga msimdhnsit dhenxnsit,eqjan: Komunikimileximi,prfaqsimi,dgjimi,twshkruaritdhediskutimiiidevematematikore. Marrdhniet lidhja e ideve matematikore me fenomenet e bots reale dhe prvojat personale. Shkathtsit n llogaritje llogaritjet me mend pa prdorimin e mjeteve ndihmse dhe prdorimiistrategjiveefikasedhefleksibileprtbrgjykimematematikore. Zgjidhja e problemeve gjetja e zgjidhjeve n mnyr kreative nprmjet dgjimit, diskutimitdheprdorimittstrategjivetndryshme. Arsyetimitmenduaritlogjikprprocesetmatematikoredhetkuptuaritmatematikor. Teknologjia shqyrtimi dhe krijimi i modeleve, vlersimi i marrdhnieve, vrtetimi i supozimevedhezgjidhjaeproblemevedukeshfrytzuarkalkulatortdhekompjutert. Vizualizimi prshkrimi i koncepteve dhe marrdhnieve duke menduar nj fotografi dhe imazh pr t gjykuar n lidhje me numrat, matjet dhe gjeometrin apo me elementet statistikore. Ndrthurja e aspekteve themelore t paraqitura n KKK, fq. 45 (shih tab.), proceseve dhe kompetencave jan baz pr koherencn midis niveleve dhe zhvillimin e prgjithshm t kurrikuls smatematiks.
Nivelet Matematika SNKA0 Aktiviteteq nxisin gjykimin, shkathtsit numerike, hetimindhe zbulimine mjedisit SNKA1 SHK1 SHK2 Aktiviteteq Shkathtsi prqendrohen t n llogaritjes, gjykim, aritmetika, numradhe gjeometria nzgjidhjen e problemeve SNKA2 Shk3 Aritmetika, algjebra, gjeometria Shk4 Aritmetika, algjebra, gjeometria SNKA3 SHK5AP Algjebra, gjeometria, trigonometria, analiza matematike dhestatistika SHk5AAP Algjebra, gjeometria, trigonometria analiza matematike dhestatistika

N nivelin e par, t msuarit e matematikes duhet t siguroj q jan br lidhjet e duhura ndrmjet njohurive pr numrat, figurat gjeometrike, shkathtsive pr llogaritje dhe zgjidhjeve t problemeve;nnivelinedytkjolidhjeduhettintegrohetmenjohuritngaalgjebradhestatistika, kurse n nivelin e tret, msimi i matematiks duhet t siguron nj zgjerim dhe thellim t njohurive edhe nga trigonometria, analiza matematike dhe probabiliteti. Nj nga aspektet m t rndsishme

43

n t gjitha nivelet e n veanti n arsimin profesional sht prfshirja e matematiks s aplikuar dheintegrimimetgjithatfushatdheshtjetndrkurrikulare. Punpraktike:Prhartuesiterezultatevemsimoreshtmerndsitrikujtojnsedomethnia ekompetencaveshtnjkombinimishkathtsive,aftsivedhenjohurivetnevojshmeprt kryernjdetyrtveant. Ntabelnvijuesejandhndisarezultatemsimoredheme[K];[M];[Sh.Ll];[ZP];[A]; [T];[V]janshnuarprocesetmatematikoreprkatse:komunikimi,marrdhniet;shkathtsitn llogaritje,zgjidhjaeproblemeve,arsyetimi,teknologjiadhevizualizimi.Julutmshqyrtonisecilin rezultatduketreguarsecilitnivelitakondhefarproceseshfrytzohen. [K]; [M]; [Sh.Ll]; Iprgjithshm NiveliMsimor? RezultatiMsimor [ZP];[A]; apospecifik? (ISCED) [T];[V] 1 Tshpjegojnmetodatezgjidhjess problemevemenumradhetdhna Tprdorinmetodatsintetikeprt verifikuarprgjithsimetnlidhje mevetiteklasavetfigurave gjeometrike Tprshkruajnvetitefigurave gjeometrikeqndodhennklas Tshfrytzojnmaterialekonkrete dhe/osetilustruaraprt paraqiturveprimetmebashksi T prdorin konceptet, e barabart, m i vogl se, m i madh se dhe t prshkruajn marrdhniet ndrmjetnumrave T ilustrojn procesin e zgjidhjes s problemevemenjtpanjohurduke prdorur materiale konkrete ose diagrame Tprcaktojnformatekuivalentet shprehjeve algjebrike duke identifikuar faktort e prbashkt dhe faktorizimin e trinomeve t formsx2+bx+c. T llogaritet syprina dhe vllimi i nj prizmitdrejt T prshkruajn rolin e probabilitetit dhestatistiksnshoqri T paraqitet grafikisht funksioni logaritmik i forms y=logb x, b>1 dhe tanalizohenvetitetij

3 4

[M];[ZP];{V]

8 9 10

[K],[A]

44

Zbatimi n praktik i kurrikuls, padyshim sht i lidhur me zhvillimin profesional t msimdhnsve, i cili n t vrtet paraqet nj proces jo vetm t analizs s praktikave ekzistuese, por sht proces i domosdoshm pr t vn n jet ndryshimet kurrikulare dhe proceset tjera inovativenarsim.(shihSek.6) 6.KornizaKonceptualeprkurrikulumineshkencs Formuliminvijimprbhetnganjprshkrimgjithprfshirsiqllimittshkencsdhe kompetencaveqzhvillonstudimiisaj. Shkenca sht nj mnyr e t kuptuarit t bots natyrore. Shkenca tenton t prshkruaj kompleksitetin e ksaj bote, t shpjegoj sistemet dhe ngjarjet , dhe t gjej modele q na mundsojn t bjm parashikime. Shkenca sht baz pr prdorimine teknologjis qmundsonzgjidhjene problemevetbotsreale.Jot gjith nxnsit do t bhen shkenctar apo inxhinier, por shkenca dhe teknologjia gjithnj e m shum zn vend t rndsishm n jetn e prditshme. Si qytetar, neve na krkohet t marrim vendime pr shtje shoqrore q kan t bjn me shkencn dhe teknologjin. Si puntor, ne kemi profesione t cilat gjithnj e m shum prfshijn shkencn dhe teknologjin. N shekullin 21, t rriturit do t duhet t jen t rehatshm dhe kompetent n nj bot komplekse shkencore dhe teknologjike. Shkollat kan prgjegjsi pr prgatitjen e nxnsve pr t ardhmen. Shkollat duhet ti prgatisin t gjith nxnsit t fitojn dije shkencore, pa marr parasyshaspiratatetyreprtardhmen2 Ngakyprshkrimiprgjithshmmundtprkufizojmnmnyrmspecifikekompetencattcilat zhvillohenmemsimineShkencave.PrmesmsimittShkencsnxnsitduhettjentaftt:

kuptojnnatyrneshkencsdhenjohuritshkencoresiformunikeedijes; kuptojndheprdorinnmnyrtsaktkonceptet,parimet,ligjetdheteoritshkencore nndrveprimmeshoqrindhemjedisin; prdorinprocesetshkencorenzgjidhjeneproblemeve,marrjenevendimeve,dhen zgjeriminetkuptuarit; kuptojndhemojnndrmarrsineprbashkttshkencsdheteknologjisdhe marrdhnietetyremesvetenkonteksttshoqrisdhemjedisit; zhvillojnnjnumrshkathtsishmanipulueseqlidhenmeshkencndheteknologjin, veanrishtprmatjet; ndrveprojnmeaspektetndryshmetshoqrisdhemjedisitnmnyraqtjenn prputhshmrimevleratshkencore; zhvillojnnjkndvshtrimunikprteknologjin,shkencn,dhemjedisinsirezultati arsimimitshkencor,dhetvazhdojntazgjerojnktinteresimdheqndrimgjattr jets.

7.UshtrimePraktike:RezultatetMsimoreprShkencn Tabela e mposhtme ofron nj prezantim grafik se si proceset shkencore dhe kompetencat kryesore ndikojn n rezultatet msimore. Ju lutem shqyrtoni tabeln me kujdes dhe shkruani nj rezultat
2

KornizaeKurrikulumittMichiganit(1996)

45

msimor t prgjithshm pr seciln faz msimore (nivel SNKA) dhe rezultate msimore specifike prklasat:15;69;1012(prgjimnaz)dhe1012(prAAP). M.Ult M.Ult K15 K69 (Gj) (AAP) Fazat Konceptetkryesore Kompetencat Kryesore UNIFIKIMIIKONCEPTEVESHKENCORE RezultatiMsimori omunikimi, K Prgjithshm Sistemet,RendidheOrganizimi. T Menduarit, T Msuarit, Faktet,Modelet Jeta, puna dhe RezultatiMsimor Qndrueshmria,Ndryshimidhe mjedisi, Specifik Matja. Personale, Qytetare EvolucionidheEkuilibri. FormadheFunksioni...... SHKENCAT E INTEGRUARA: SHKENCA Hulumtimi shkencor Lndt: Shkencat - Biologjia e Proceset jetsore dhe gjrat e - Kimia integruara gjalla e tyre - Fizika dhe t Materialet dhe rekuizitat Gjeografia aplikuara Proceset fizike Kurrikulaprshkencaprmban: Integrimin e shkencave, teknologjis, shoqris dhe mjedisit zhvillimi i t kuptuarit pr natyrn e shkencs dhe teknologjis, marrdhnieve ndrmjet shkencs dhe teknologjis, dheprtkuptuariteshoqrisdhekontekstevemjedisoretshkencsdheteknologjis. Shkathtsit zhvillmi i aftsive dhe shkathtsive t nevojshme pr krkime shkencore, pr zgjidhjen e problemeve, pr komunikimin e ideve dhe rezultateve shkencore dhe pr t punuarnbashkpunimmettjert. Njohurit ndrtimi i njohurive dhe t kuptuarit e koncepteve n shkencn pr jetn, shkencnprmateriendheshkencnprhapsirn,dheprzbatiminektijtkuptuaripr interpretimin,integrimindhezgjeriminenjohurive. Qndrimet inkurajimi pr zhvillimin e qndrimeve q mbshtesin marrjen e prgjegjsis pr zbatimin e njohurive shkencore dhe teknologjis pr prfitime t ndrsjella, pr vete, shoqrindhemjedisin. Kshtu, kurrikula e shkencave n prgjithsi prmban prshkrimin e rezultateve msimore, strategjit e msimdhnies, teknikat e vlersimit dhe modelet q ndihmojn nw zhvillimin e kompetencaveshkencore.
46

 SEKSIONI10RISHIKIMIISILABUSAVEDHETEKSTEVESHKOLLORETVITIT2001NSHKOLLAT PILOTENNDRITNEKURRIKULUMITTRI LinditaBoshtrakaj 1.Arsyeshmria,QllimetdheParimet Procesi i rishikimit t silabusave dhe teksteve shkollore do t ndodh n nivel shkolle dhe komuniteti, n komunat prijse dhe shkollat e przgjedhura pr pjesmarrje t drejtprdrejt n procesinezhvillimittkurrikulumit.Qllimeteprocesitjan: a) Identifikimiihapsiravensilabusatdhetekstetshkolloreekzistueseprsecilinnivel/fazt kurrikulumit b) Familjarizimi i msimdhnsve me kompetencat kryesore t parapara pr secilin nivel/faz tkurrikulumit c) Reflektimi n dispozitat relevante t Kornizs s Kurrikulumit pr organizimin prvojave t msimdhnies/nxniesnnivelin/faznprkatsetkurrikulumit d) Themelimi i nj kulture t angazhimit aktiv n shkoll n nj proces t vazhdueshm t grumbullimit dhe analizimit t t dhnave, dokumentimin e sfidave dhe zgjidhjeve t identifikuara drejt prmirsimit t dispozitave t kurrikulumit dhe prformancs m t mir nprmbushjenekrkesavetkurrikulumit3. Pika fillestare pr rishikimin e kurrikulumit dhe teksteve shkollore ekzistuese do t jen parimet q mbshtesinzhvillimindheimplementiminekornizsskurrikulumitnKosov(Kapitulli2iKornizs sKurrikulumit).Ktoparimejan: a) Msimdhnia/nxniamenxnsinnqendrdhegjithprfshirja b) Qasjettbazuarankompetenca c) Msimdhniadhemsimnxniaeintegruar d) Fleksibilitetidhemundsiaelvizjes e) Transparencadhellogaridhnia 2.shtjetqduhetadresuar a) A sht prmbajtja e silabusit (dhe tekstit shkollor) ekzistues mjaft relevante pr t mundsuar zhvillimin e kompetencave kryesore t parapara pr nivelet arsimore/fazat kye prkatsenkurrikulumineri? b) Deri n far mase silabusi dhe teksti shkollor promovon (a) msim q sht i lidhur me historikun dhe prvojat personale si dhe interesat dhe kapacitetet e nxnsit, (b) msim q sht kuptimplot dhe miqsor (pr shembull, aktivitete praktike dhe aktivitete orientuese pr zgjidhjen e problemeve) deri n far mase ofrojn silabusat dhe tekstet shkollore
MeprfundimineprocesittrishikimitMASHTidotprgatisnjraportprmsimetemarradhepr rekomandimetprvazhdimtprocesitntgjithashkollatsipjeseimplementimittkurrikulumittri.
3

47

c)

d)

e) f)

g)

h)

i)

ekzistuese zgjidhje t prshtatshme pr akomodimin e t msuarit t ndryshm dhe nevojave specifike, duke kontribuuar n kt mnyr n zhvillimin e plot t potencialit msimortsecilitindivid? Deri n far mase mundsojn silabusat dhe tekstet shkollore ekzistuese zhvillimin e kompetencave t nxnsve pr jet dhe pun n pajtueshmri me specifikimet e kompetencavetndrlidhuratkurrikulumittri? Derinfarmaseprforcojnsilabusatdhetekstetshkolloreekzistueselidhjetkuptimplota midis fushave msimore dhe lndve, metodave t prshtatshme t msimdhnies/nxnies dheproceduravetduhuravlersuese? Deri n far mase ato bjn lidhje kuptimplota midis qasjeve konceptuale dhe dimensionevepraktike? Deri n far mase ato integrojn fushat q reflektojn zhvillime t reja n shoqri, ekonomi, kultur dhe shkenc (si jan, TIKu, msimi elektronik, vetdijesimi pr media, shkathtsitprjetn)? Deri n far mase ato ofrojn perspektiv pr msim trjetsor: prgatitjen e nxnsve pr tu ballafaquar gjat tr jets s tyre me sfidat dhe mundsit prher e m komplekse brendanjshoqriedheekonomietdijs? Deri n far mase ato u mundsojn shkollave elemente shtes t kurrikulumit pr t prmbushur nevojat personale t nxnsve dhe pr t reflektuar rrethanat e komunitetit ku funksiononshkolla? Deri n far mase ato lejojn fleksibilitet n planifikim dhe prdorim t kohs shkollore q lejonmsimdhniedhemsimnxniendrvepruese?

Pastaj, procesi do t fokusohet gjithashtu n faktort q ndikojn n organizimin e prvojave t msimdhnies dhe msimnxnies n shkoll dhe n implementimin e dispozitave t kornizs s kurrikulumit. Procesi i rishikimit do t monitorohet dhe mbshtetet nga Ekipi Teknik i MASHTit pr Zhvillimin e Kurrikulumit. 3.PjesmarrjanProcesineRishikimittkurrikulavedheteksteveshkolloreekzistuese Procesi i rishikimit do t prfshij msimdhnsit, prindrit, nxnsit, autoritetet komunale, Sindikatat e msimdhnsve dhe prfaqsuesit e grupeve t pafavorizuara. Ai proces do t lehtsohet nga msimdhnsit q do t prfshir n mnyr aktive nga fillimi n zhvillimin e kurrikulumit me mbshtetje nga Ekipi Teknik i MASHTit pr Zhvillimin e Kurrikulumit dhe me mbshtetjengaDrejtoritKomunaletArsimit. N nivel shkolle, Ekipet pr Rishikimin e Kurrikulumit (ERK) do t themelohen n konsultim me menaxhmentineshkollsdhemeautoritetetkomunalensecilnshkollprijse.RoliiERKvedot jet pr t menaxhuar dhe koordinuar procesin e rishikimit n nivel shkolle, duke prfshir organizimineaktiviteteveprrishikimdheadministrimineinstrumenteverishikuese.

48

N shkollat fillore ERKja do t prfshij nj koordinator, dy msimdhns prgjegjs pr koordinimin e procesit n nivelin fillor dhe dy msimdhns pr koordinimin e procesit n nivelin e mesm t ult. N shkollat e mesme t larta, ERKja do t prfshij nj koordinator dhe dy msimdhnsprgjegjsprkoordinimineprocesittrishikimitprsecilinprofil/drejtim. Przgjedhja e msimdhnsve pr Ekipet pr Rishikimin e Kurrikulumit do t bhet nga mesi i msimdhnsveqjantprfshirdrejtprsdrejtinprocesinezhvillimittkurrikulumit. N nivelin qendror, procesi do t monitorohet, lehtsohet dhe koordinohet nga Ekipi Teknik i MASHTit pr Zhvillimin e Kurrikulumit (ETZHK), kryesisht nga Koordinatort pr Nivelet Arsimore. Roli i ETZHK do t jet a) t identifikoj antart e ERKs pr seciln shkoll prijse, b) t prgatis instrumentet/mjetet pr procesin e rishikimit, c) t organizoj dhe lehtsoj puntorin n nivel qendror pr shkmbimin e rezultateve nga procesi i rishikimit mes shkollave prijse dhe konsolidimin ekomentevekthyese,dhed)tprgatisnjraportngaprocesiirishikimit qprfshin rekomandimetprprocesinezhvillimittkurrikulumit. 4.Aktivitetetrishikuese Procesiirishikimitdotprfshijaktivitetetvijuesennivelshkolle,komunedhennivelqendror. Nnivelshkolle: 1. Komentet kthyese fillestare n formularin e ofruar pr rishikim t silabusave dhe teksteve shkollorengamsimdhnsiteprzgjedhurprsecilinnivel/faztkurrikulumit 2. Puntori kshilluese t ERKve me t gjith msimdhnsit nivelit/fazs prkatse t kurrikulumitdhegrumbullimiikomentevekthyesenformular(spakunganjpuntoripr secilnfazkye/shkollprijse) 3. Puntori kshilluese t ERKve me prindr t przgjedhur t niveleve/fazave prkatse t kurrikulumitdhegrumbullimiikomentevekthyesetprindrvenformular(spakunganj puntoriprsecilnfazkye/shkollprijse) Nnivelkomune: 4. Sesionekshilluesemeautoritetetkomunaletarsimit 5. SesionekshilluesemedegtkomunaletSindikatavetMsimdhnsve Nnivelqendror: 6. Nj puntori dyditore me t gjitha ERKt pr t shkmbyer komentet kthyese fillestare nga procesiirishikimitdheprtkonsoliduaratokomente. 5.Mjetetdheinstrumentetprprocesinerishikimit Udhzimet dhe mjetet pr rishikimin e silabusave dhe teksteve shkollore do t prgatiten pr t mbshtetur procesin e rishikimit n nivel shkolle dhe n nivel komuniteti. Kto mjete do t prfshijn: a) Udhzime pr lehtsimin e procesit t konsultimit me msimdhns, prindr, nxns, autoritete komunale dhe Sindikata t Msimdhnsve n nivel lokal pr rishikimin e silabusavedheteksteveshkolloreprsecilnklastarsimittobligueshm b) Udhzime pr konsolidimin e komenteve kthyese t shkruara t msimdhnsve, prindrve dhenxnsveprsilabusatdhetekstetshkolloreekzistueseprsecilnfazkye
49

c) Do t themelohet nga MASHTi nj uebfaqe dedikuar procesit t rishikimit t kurrikulumit pr t lehtsuar procesin duke a) shpjeguar procesin e rishikimit, b) duke br t gjitha mjetet e nevojshme t disponueshme pr ERKt dhe publikun e gjer, c) duke mundsuar shkmbim t informacioneve midis ERKve dhe freskim t rregullt t procesit, d) duke mundsuar pjesmarrje t publikut t gjer, dhe e) duke ofruar t gjitha shpjegimet e nevojshmenpyetjetebradhedukeofruarlidhje(linqe)tdokumentevetrndsishme. d) UdhzimeprERKtprorganizimineaktiviteteverishikuese e) Formulariprgrumbulliminekomentevekthyese f) Agjendattentativeprpuntoritkshilluese g) Njformularprprgatitjeneraportevengasecilapuntori/sesionkshillues h) Udhzimeprngarkimineinformatavenuebfaqe.

50