Mirjana Deteli EPSKI GRADOVI LEKSIKON

SERBIAN ACADEMY OF SCIENCES AND ARTS INSTI TUTE FOR BALKAN STUDIES
EDIT IONS 84 SPECIAL

Mirjana Deteli

EPIC CITIES
A LEXICON

Editor in chief Duan T . Batakovi Director, Institute for Balkan Studies

BELGRADE 2007

SRPSKA AKADEMIJA NAUKA I UMET NOST I

BALKANOLOKI INSTI TUT SANU POSEBNA

IZDANJA 84

Mirjana Deteli

EPSKI GRADOVI
LEKSIKON

Odgovorni urednik Duan T. Batakovi direktor Balkanolokog instituta SANU

BEOGRAD 2007

Recenzenti: akademik Predrag Palavestra dopisni lan SANU Nada Milosevic orevi

Knjiga je tampana zahvaljujui finansijskoj pomoi Ministarstva nauke i zatite ivotne sredine, u okviru projekta br. 148011 pod naslovom Etnika i socijalna stratifikacija Balkana"

Rad na temi Epski gradovi zapoet je 1996. u Balkanolokom institutu SANU. Nje gov konani rezultat su tri monografije: CD- Rom Deteli-Loma-Pavlovi, Gradovi u hrianskoj i muslimanskoj usmenoj epici, Balkanoloki institut SANU, Beograd 2004; M. Deteli / M. Ili, Beli grad. Poreklo epske formule i slovenskog toponima, Balkanoloki institut SANU, Beograd 2006. i ovaj Leksikon. Prvi u svojoj vrsti, Leksikon epskih gradova zamiljen je kao kapitalno delo koje treba da popuni viedecenijske praznine u prouavanju ne samo usmene knjievnosti, ve i istorije jezika, onomastike, etn olingvistike itd. Njegov nastanak i izlazak iz tampe pomogli su, finansijski i na svaki drugi nain, Srpska akademija nauka i umetnosti (Odbor za prouavanje istorije knjievnosti i Odbor za narodnu knjievnost), Fond za otvoreno drutvo u Beogradu, Cent ar za nauni rad SANU i Univerziteta u Kragujevcu, Ministarstvo nauke i zatite ivotne sredine Republike Sr bije i Sk uptina grada Beograda koja mu je dodeli- la znaajna finansijska sredstva iz svog Fonda za kapitalna izdanja. Autor koristi ovu priliku da svima njima izrazi svoju najdublju zahvalnost.

Beograd, jul 2007

Seni moje majke

O EPSKIM GRADOVIMA
U Leksikonu koji se na ovaj nain predaje publici na korienje, nainjen je pokuaj da se prvi put, u punoj meri i na osnovu viestruko proveravanih podataka, sagleda predstava o broju, vrsti i nainu prostiranja gradova u srpsko-hrvatskoj usmenoj deseterakoj epici.

Zato epika?
Izbor epike kao jedine vrste folklorn ih tekstova koji mogu posluiti kao graa za ovu temu nije sluajan. Samo u epici, koja je izrazito ideoloki oznaen anr usmene poezije, grad je koncipiran i predstavljen kao u vremenu i prostoru definisano ljudsko naselje. U svim drugim tekstovima narodne kulture (knjievnim i neknjievnim) grad se javlja ili kao vilin- sko i udesno mesto (lirika, bajke, kratke forme), ili kao pojava sa imenom ali bez sadrine (etioloka predanja i legende). U epici, meutim, grad je predstavljen kao centar vlasti i mo i, pa se i drava izjednaava sa brojem i snagom gradova koji je ine. Samo u epskim pe-smama, zato to se one bave postavljanjem etike, socijalne i politike norme dakle odnosom izmeu drave, vladara, vere i naroda gradovi su modelovani kao lokusi sa strukturom, dovoljno vani da se za njih vode ratovi i ginu itave vojske. Zahvaljujui atipinim istorijskim okolnostima, na podruju koje pokriva region Hrvatska Bosna Hercegovina Crna Gora Srbija, formirale su se dve epske poezije (hrianska i muslimanska) sa zajednikom poetikom, istom knjievnom formom i jednakom ideologijom. Ovaj u svetskim razmerama jedinstven sluaj dao je i dva epska modela grada, razliita ali komplementna. Budui da su u poetku svoje vladavine na Balkanu T urci bili izrazito gradsko stanovnitvo, slika grada u muslimanskoj epici formirana je iznutra, od strane ljudi koji ive u njemu. Naprotiv, hriani nekada i seosko i gradsko, a posle uspostavljanja turske vlasti preteno i, ponegde, iskljuivo seosko stano vnitvo nuno svoju sliku grada formiraju spolja, kao ljudi koji u gradu ne ive. Etiologija dananjeg antagonistikog i ambivalentnog odnosa prema gradu, koji je odavno postao sastavni deo socijalne patologije u veini balkanskih drava, dobrim delom se moe rekonstraisati na osnovu epike, jer je ona imala sve uslove da prvobitni sukob zabelei i uva bez pramena. Jedini nain da se odnos prema gradu preokrene jeste da se njegova predistorija dovede do nivoa svesnog prihvatanja i da sa tog nivoa pone polako da se odbacuje kao nepotrebna i preivela. Ovaj projekat je delimino zamiljen i kao jedan mogui nain da se to postigne. Najzad, knjiga o epskim gradovima kao kapitalno delo srpske kulture koje je odavno trebalo imati mogla bi da sprei dalje i nove zloupotrebe mitskih i epskih slojeva usmene tradicije. Poslednjih desetak godina bili smo svedoci te zloupotrebe u politike i anticivi-lizacijske svrhe, a njeni akteri su bili koliko laici, toliko i nedoueni ili pogreno naueni strunjaci. U multietnikom i multikonfesionalnom okruenju koje kroz itavu poznatu

10

MIRJANA DETELI

istoriju ostaje karakteristino za region Crna Gora Srbija Hrvatska Bosna Hercegovina do zloupotrebe takvih sadraja vrlo lako dolazi. Zato to se vezuju za religiju (mitovi) i ideologiju (epika), oni se u masovnim komunikacijama na svim nivoima svesti primaju nekritiki, a zato to se komuniciraju na zajednikom, za itav region svakom pojedincu mater-njem jeziku, svako se smatra dovoljno kompetentnim da sudi o njihovom znaenju. Stoga manipulacije najee poinju izdvajanjem razliitosti iz mase podataka koja je sama po sebi inertna, a zavravaju se pozivanjem na nove sukobe ili sukobima samim. Objektivna i odgovorna nauna obrada epskih i mitskih t ema vezanih za tradicijsku kulturu mogla bi ovo da sprei, ili bar jako uspori. Epski gradovi su u tom smislu dobar poetak zato to pruaju jasnu sliku o stvarnom zajednikom ivotu na istom terenu, ne kao uslovnu i hipotetiku projekciju za budunost, ve kao ivu faktografiju i istorijski podatak o efikasnom modelu trpeljivosti i zajednikog ivota u ogranienim, pa ak i zatvorenim interesnim sferama.

Grad kratka istorija i nain obrade

Tokom mnogih godina rada na Leksikonu epskih gradova,1 za autora je najvei izazov bio usklaivanje istorijske osnove pojma grad sa stvarnom ponudom epske grae, onim to bi se moglo nazvati objektivni nalaz". Grad, pojam oko ije se etimologije jo uvek lome koplja,2 u evropskom srednjem ve- ku najpre je znaio vojno utvrenje na brdu.3 T akvo mesto je imalo vrlo skroman sadraj zapravo samo ono bez ega nije mogao biti vojni zapovednik sa odredom ija je namena bila da titi odreeno (obino pogranino) podruje, trg ili put. S vremenom se ispod tvrave na brdu razvijalo civilno naselje, tzv.podgrae, trgovaki i zanatski centar koji je snabdevao grad onim to mu je potrebno za ivot. U doba nemira, u ratno doba i u sluaju neke druge opasnosti, stanovnitvo podgraa imalo je pravo da se skloni u grad na br du, iza nje govih zatitnih zidina. Sa rastom stanovnitva u podgrau i proirivanjem njegove teritorije, prostor grada postaje nedovoljan i nepodoban da prui zatitu to mu je bila svrha, pa se u odreenom trenutku i podgrae opasuje odbrambenim zidinama, ime sam grad dobija i dodatni pojas zatite. Zatieno podgrae uskoro i samo postaje grad kome treba trg za izdravanje, te se proces ponavlja i vie puta najednom istom mestu. Preslikana na ojkonimiju (imena naseljenih mesta), ova situacija daje obilnu potvrdu za prva dva kruga opisanog procesa: Visoki i Podvisoki (u srednjem veku uveni trg robija, pominje se kod Daniia 1,263), Gradec i Podgradec, Novi i Podnovlje i si., dok je za varijantu Pod-Pod-Ojkonim" do sada naena samo jedna potvrda (Pod-podvisoki).4 Razvoj civilnih gradova na Balkanu (nazvanih varoi, prema maarskoj rei za podgrae), nije uvek vodio rauna o sudbini utvrenih gradova na brdu, a naroito nije uvek mogao da se fiziki vezuje za njihovu lokaciju. Vojni strateki ciljevi pri podizanju gradova zahtevali su da teren gradnje bude strm i dominantan, teko pristupaan i nepogodan za i1 Iako je zapoet jo 1996, dakle pre odluke Ministarstva nauke i zatitu ivotne sredine da nauni rad finansira preko projekata, rad na ovom leksikonu dovrenje na dva razliita projekta u Balkanolokom institutu SANU: hr. 112168 (rukovodilac dr Ljubinko Radenkovi) i br. 148011 (rukovodilac dr Biljana Sikuni). 2 Ovaj tekst nije lingvistike prirode i nee ulaziti u etimoloke i druge rasprave po pitanju grada. T o je uinjeno u knjizi Beli grad. Poreklo epske formule i slovenskog toponima (DeteliTIli 2006), gde je navedena i kompletna literatura o tom pitanju. Ipak, treba naglasiti da se svi auto ri slau oko toga daje poetna semantika pozicija termina grad u svim slovenskim jezicima bila o(b)grada. 3 O tome Budimir 1956; Stoianovich 1970; Fragoni 1991. 4 - 1978.

O EPSKIM G RADOVIMA

11

vot. Civilna podgraa takvih gradova obino su nastajala u najblioj i najlake dostupnoj dolini, pa je i ime grada s vremenom prelazilo na mesto u dolini, s tim to je oboma obino do -davana neka blia, prostorna ili vremenska odrednica: gornji i donji, ili stari i novi. Nastanak civilnih naselja u dolinama i novih trgova izmeu njih, posledino je skretao utvrene trase puteva u drugom smeru, to je bilo dovoljno da stari put zapusti, a grad koji ga je uvao postane izlian, naputen i na kraju ruevan. Poslednji stadijum u propasti takvog grada bilo je raznoenje kamenja i dragog graevinskog materijala od koga su u okolini podizane stambene i ekonomske zgrade, mee, zidovi, putevi itd. Deavalo se stoga da spomen na nekadanji grad ostane samo u imenu mesta naseljenog5 ili nenaseljenog6 . Drugi nain propasti gradova na brdu bio je tzv. plansko ruenje. Na primer: mirovnim ugovorom kod preuzimanja srpskih gradova od T uraka 1876. oni utvreni gradovi na tlu Sr bi je, koji su posle oba ustanka jo uvek bili sauvani u celosti, mehaniki su rueni ili dizani u va-zduh kako bi se obezbedio mir novopostavljene srpsko-turske granice. Samo nekoliko godina potom (1912-1913), taje granica potpuno promenjena u dva balkanska rata, a srpska batina pretrpela je neprocenjivu tetu od ruenja gradova, koji bi danas bili spomenici istorije i kulture prvog reda. Dvadeset godina kasnije (1934), u vazduh je dignut i turski grad na Avali kod Beograda, podignut u XV veku na mestu srp skog srednjovekovnog grada Zrnovana. Ovo je bilo uinjeno da bi se napravilo mesto za Metroviev Spomenik neznanom junaku.7 Osim terminalnih pramena statusa, koje se okonavaju njihovim potpunim nestankom u materijalnom smislu, gradovi na brdu trpeli su i dugotrajnije, postepene ali nita manje konane promene mirnodopskog tipa. Velike imperije (Rim i Vizantija, a u novo doba Oto-mansko carstvo, Habzburka monarhija itd.) utvrivale su samo pogranine gradove i oblasti jer su imale snage da na unutranjem planu odravaju vrst zakonski i politiki poredak. Zavisno od kolebanja njihove moi, i gradovi u tim dravama menjali su status. I u vreme turske vlasti na Balkanu (XIV-XIX vek), sudbina i izgled grada u velikoj meri su zavisili od njegove lokacije. Du Vojne granice i na svim drugim mestima dodira sa inovernim stanovnitvom, gradovi su vrlo dugo sauvali svoju osnovnu vojnu namenu. tavie, kako je pola milenijuma veoma dug period tokom kojeg su se granice vie puta pomerale u oba kardinalna pravca (sever-jug i istok-zapad), mnogi gradovi su naizmenino i sticali i gubili po granina svojstva. Pre dolaska T uraka, a posle pada despotovine, Beograd je na primer bio ugarsko pogranino mesto sve do 1521. kad je konano pao u turske ruke; posle toga, a naroito posle Mohake bitke 1526, dugo se nalazio u unutranjosti Osmanskog carstva i tek je sa turskim povlaenjem iz Maarske krajem XVII veka ponovo vraen u preanji status. Otada su ga, kao pogranino mesto, utvrivali svi koji su imali interes da ga dre (T urska,
5 Na primer selo Beograd j/z od Trebinja u Hercegovini, selo Beograd-Prusac (Akhisar u Bosni), mnoga sela po imenu Gradac u Hrvatskoj, Srbiji i Crnoj Gori itd. 6 U Sokobanji, na primer, postoje dva stara srednjovekovna grada. Sokograd na reci Moravici (koji je nadzirao jo uvek aktivan put ka Knjaevcu) i dalje stoji mada je u ruevinama, ali se o drugom, epan -gra-du na starom ozrenskom putu zakljuuje samo na osnovu pisanih podataka o njegovoj lokaciji i na osnovu bidronima Gradanica. Na mestu gde je grad bio u srednjem veku sada nema ni traga njegovim zidinama. U lokalu se zna daje grad bio naputen i razvuen" za gradnju privatnih objekata. 7 Za razliku od ruenja iz bezbednosnih razloga, koji su se tek unazad gledano pokazali irelevantnim, mirnodopsko ruenje grada na Avali bilo je iskaz tadanje vladarske ideologije: Metrovi je bio dvorski va-jar, Beograd je 1934. bio prestanka Jugoslavije (za razliku od Kraljevine Srbije do 1918. i Kraljevine SHS do 1929) i nije vie priliilo da njegov simbol bude lokalnog znaaja i iz turskog vremena. Kratkovidost te odluke i tuna potreba za megalomanskim iskazima ove vrste (na Avali je ve postojao spomenik Neznanom junaku u vidu krsta nad grobom stvarnog neznanog junaka", a planina je imala mesta i za mauzolej i za grad pride), ponovili su se i u sle deoj Jugoslaviji sa spomenikom Njegou na Lovenu. Sticajem okolnosti, i ovaj put instrument razornog dejstva politike bio je Ivan Metrovi.

12

MIRJANA DETELI

Ugarska, Austrija, Austro-Ugarska), sve do 1918. kada se posle formiranja Kraljevine Jugoslavije ponovo naao u sigurnoj unutranjosti zemlje. T urska vlast na Balkanu trajala je, meutim, dovoljno dugo da u bezbednoj unutranjosti carevine omogui i formiranje otvorenog civilnog grada (sa tvravom u sredini ili, u sluaju novopodignutih naselja, bez nje), koji je u istoriji urbanizma poznat kao stari balkanski grad".8 Zato to nije imalo potrebu da se brani, takvo mesto se nije ograivalo niime ve se slobodno prelivalo u okolinu i, zahvaljujui tome, imalo dobro provetrene ulice, slobodan pristup ivoj vodi, obilje zelenila i nikakvim preprekama naruene vedute. Znaaj i veliina takvih gradova zavisili su gotovo iskljuivo od trgovine i uprave. U Srbiji su oni nicali uglav nom du stambolskog puta koji je pod turskom vlau postao glavni trgovaki pravac i bio vaniji ak i od dubrovakih puteva koji su vekovima imali apsolutnu prednost u dalmatinskom zaleu i jo dublje u kopnu.9 Dinamika uzdizanja i propadanja takvih mest a bila je esto uslovljena i proizvodnjom na osnovu koje su ona bila ukljuena u trgovinu i upravu svoga doba. Najuveniji u Srbiji svakako su bili rudarski gradovi Novo Brdo i Rudnik, pre turskog vremena vana rudarska mesta u kojima su srpski srednjovekovni gospodari kovali novac, a potom zaputena i zapustela, danas svedena na arheoloke lokalitete. Slina je bila i sudbina mnogih mesta pod imenom Majdan (ili Stari Majdan) u Bosni, Srbiji i Hrvatskoj, koja su jednom bila rudarski i upravni centri svoje oblasti, a potom spala na nivo sela ili male varoi. Svemu ovome treba dodati i najei opti sluaj iz istorije gradova, a to je postepeni razvoj malog naselja10 u veliki grad, prolazom kroz razliite stadijume (varo, kasaba, optinsko/kotarsko/sresko mesto, grad/eher itd.) i sa mogunou da se trajno ostane na bilo kom od njih. U doba irenja hrianstva od IV veka nadalje, veliki zamah mestu davao je i dolazak episkopa u njega, ali se time broj buduih gradova nije bitno poveavao jer je Crkva za ep i- skopske stolice uglavnom birala ve formirane, bezbedne antike gradove kao to su na tlu dananje Srbije bili Sremska Mitrovica (Sirmium), Beograd ( Singidunum, Alba Graeca, Alba Bulgarica) i Ni (Naissus), Skoplje (Scupi) i Bitola (Heraclea) u Makedoniji, Dra (Dyrrachium) u Albaniji i mnogi drugi stari gradovi na Balkanu. Pramena vladajue, dravne vere iz hrianstva u islam prenela je akcent na nove gradske centre kao to su Sarajevo, Biha, Livno, Duvno i drugi,11 koji su posle odlaska T uraka sa Balkana ili izgubili nekadanji znaaj (Livno, Duvno, Biha, Udbina, Niki) ili su sasvim prestali da postoje (Cetina, Morava grad, Vidoki, Vrhovi itd.). Poslednjih dvesta godina (1804-2004) donelo je balkanskim zemljama vrlo burne istorijske, socijalne i politike promene, na tlu bive Jugoslavije i vee nego u ostalim delo -vima Balkana. Gradovi su u svim tim dogaajima bili prvi na udaru, raeni, paljeni i ponovo podizani kao simbol obnove i dolaska nove vlasti koja im je menjala imena, status, stanovnitvo, poloaj u politikom prostoru, ak i istorijsku prolost.12 Vie o tome 1996. Vie o tome 1959; / 1899. 10 Obino sela, ali je nekad bilo dovoljno i manje. Za neke gradove se zna da su poeli kao rimske stanice za promenu konja (mutatio) recimo Parain, ili kao karaule recimo Sokolac na Drini, T rubjela u Crnoj Gori, pa ak i Be, glavni grad Austrije (ime Austrija potie od termina za istoni beleg Ost mark, karaulu koju je Karlo Veliki u IX veku postavio na Dunavu blizu mesta Vindobona, dananjeg Bea). Sarajevo je na primer nastalo oko karavan-saraja u blizini mesta Hodidjed i Vrhbosna, Mostar oko kula koje su uvale rimski pokretni most preko Neretve, itd. 11 Ova mesta nisu nuno bila nova i po nastanku kao Sarajevo, ve su ponela nova obeleja (damije, medrese, hanove, saraje i si.). Duvno je, recimo, nastalo na antikom gradu Detminiumu, Livno iz srednjovekovnog upnog mesta Hledena, T aslida (crnogorska Pljevlja) na mestu rimskog Municipiuma S itd. 12 Ima vie naina da se izmeni prolost nekog mesta. To je vrlo vesto raeno posle Drugog svetskog rata na tlu nekadanje Jugoslavije (a verovatno jo vie u ostalim balkanskim dravama). Primer mogu biti gra8 9

O EPSKIM GRADOVIMA

13

Usled svega toga, pokazuje se kao gotovo nemogue odrediti taan sadraj pojma grad i dosledno ga se drati prilikom ekscerpcije velikog korpusa kakav je sastavljen za ovu priliku. Epske pesme koje su ule u njega (njih 1357) uglavnom su beleene u drugoj polovini XIX i prvoj deceniji XX veka,13 to znai da fiksiraju stanje (i jeziko i faktiko) koje sa dananjicom stoji u vrlo znaajnom otklonu. Zahvaljujui svojoj staroj i konzervativnoj poetici, a pre svega usmenosti kao nainu prenoenja koji se po definiciji sporo i nerado menja, epika ne odbacuje stare informacije da bi napravila mesta za nove, ve nove naslojava preko starih i uva ih zajedno, esto u kondenzovanom vidu. Zbog toga s vremenom dolazi do distorzije imena (Kni-burnik umesto Kinburn, izma umesto esme i si.) i drugih podataka o gradovima (najee glede njihovih osnivaa i dralaca), ali su mogunosti rekonstrukcije i dalje realne po svim tim elementima. Rekonstrukcije realija, meutim, pokazuju da u mnogim sluajevima epski grad danas vie uopte ne postoji (Avala), ili je degradiran na status male varoi (Sokolac, Bilea, abljak) i sela (Biograd, Majdan, Bovan) et vice versa da je od onoga stoje u epsko doba bilo selo (npr. Aleksinac) u meuvremenu nastao grad. U takvoj situaciji o predelili smo se za radikalno ali jedino bezbedno reenje da 1) izdvajamo sve ojkonime bez obzira kako su u epici odreeni (kao grad, selo, kasaba, seher itd.) i da tako napravimo potpunu bazu podataka za pretraivanja po osnovi ojko- to moe biti korisno i za druge vrste istraivanja osim ovog naeg. Da bi se ovako izdvojeni ojkonimi mogli prepoznati kao epski, iz korpusa su 2) ekscerpirani i atributi14 koji idu uz njih, a da bi predstava o epskoj slici grada bila potpuna, da bi se drugim recima itaocu pruio uvid u izbor podataka i vremensku odrednicu prilikom modelovanja epskog sveta, uz svaki ekscerpirani ojkonim dat je i 3) kratak lanak o mestu koje iza njega stoji. Svaki lanak poinje DANANJIM IMENOM MEST A u verzalu, i epskim imenom/imenima kurentom (ukoliko se razlikuju od osnovnog npr.: IST AMBUL, Stambol, Stambul, Stanbol i si.). Iza toga slede istorijska imena mesta jedno ili vie (ako ih ima sa oznakom O), etimoloki podaci o imenu mesta (ako ih ima sa oznakom ), potom podaci o geografskoj irini i duini (kad su se mogli nai sa oznakom 0), tekst o istoriji mesta i njegovoj epskoj upotrebi, a na kraju lanka navodi se literatura koriena za izradu konkretnog teksta. (Opta bibliografija radova vezanih za temu u celini data je na kraju Leksikona.) Svaki lanak ima obavezan i neobavezan deo. dovi Zrenjanin (nekadanji Bekerek) i Svetozarevo (nekadanja i danas ponovo Jagodina) kojima je kao najvaniji element njihove istorije izdvajan kratak i u ivotu grada uglavnom beznaajan trenutak boravak arka Zrenjanina (Bekerek) ili Svetozara Markovia (Jagodina) u njima. Poseban sluaj je preimenovanje gradova u duhu kulta linosti Uzice u T itovo Uzice (T itograd/Podgorica, T itov Drvar, T itov Veles, T itova/Kosovska Mitrovica) itd. S vremenom je ista ast poela da se dodeljuje i linostima post avljenim nie na ideolokoj lestviciKardeljevo (luka Ploe blizu Dubrovnika), Rankovievo (pre toga i danas Kraljevo, stoje takoe preimenovanje iste vrste, samo dve generacije ranije; originalno ime mesta je bilo Karano-vac, prema njegovom prvom vlasniku i osnivau); Knjaevac je preimenovani Gurgusovac (prema Knjazu Milou), Gornji Milanovac je nekadanji Despotovac itd. 13 Sa iz uzetkom Erlangenskog rukopisa koji potie iz XVIII veka i nekih zapisa iz zbirki Matice hrvatske koji su moda jo i stariji. Oni su, meutim, vrlo retki i tako malobrojni da uopte ne utiu na opti status korpusa. 14 Pojam atribut koristi se ovde u folkloristikom odnosno knjievnoteorijskom smislu i moe biti prost (npr. slavno Smederevo) ili sloen (Mleci cvijet od gradova). U razvrstavanju atributa potovani su gramatiki kriterijumi (vidi tabelu u prilogu), prema kojima atribut moe biti pridevska ili imenika sintagma, predloko-padena konstrukcija ili njihova kombinacija; s druge strane, u gramatikom smislu on moe vriti razne funkcije: apozicije, apozitiva, predikativa, priloke odredbe, zavisne reenice.

14

MIRJANA DETELI

.. Sve etimologije su originalni doprinos prof. Aleksandra Lome, dopisnog lana SANU, i obeleene su njegovim inicijalima u zagradi (A. L.). Izuzetak je nekolicina etimologija (npr. Alep, Bender, Brskut itd.) koje se javljaju u uglastim zagradama [] i preuzete su iz drukijih izvora. 3.b. Obavezan deo se sastoji iz: 1) pozitivne ubikacije mesta (kad nema nedoumice oko njegovog poloaja u prostoru) i iz problematine ubikacije u tri kategorije; 2) kratke istorije mesta (kad je poznata ili kad se mogla pronai); 3) pojave mesta u pesmama (u kom kontekst u se opeva, koji se junak ili dogaaj vezuje za njega itd.) i 4) odrednice o njemu u Vukovom Rjeniku ako postoji. Vukov u - , isto kao i Daniiev , obilno su ko rieni kao uporedni toponomastiki materijal bez kojeg se epski ojkonimi ne bi mogli staviti u odgovarajui istorijsko- filoloki kontekst. Ponekad je bilo mogue navesti samo podatke iz ovih renika, ili u najdrastinijim sluajevima iz pesme same zato to autor nije naao naina da o mestu (npr. Anatu, Baltulinu, Bujuriu, etitu, igitu/ilitu i dr.) dobije vie pouzdanih informacija. 3.b.l. T ri kategorije za problematinu ubikaciju mesta, posle geografske irine i duine, jesu sledee: NEIZVESNA UBIKACIJA za mesta oko ije lokacije su podeljena miljenja; ije je postojanje realno ali se ne mogu sa sigurnou utvrditi; kojih ima vie pod istim imenom pa se ne moe pouzdano znati na koje se od njih misli u pesmi; kod kojih sie ukazuje na jedno, a stanje na terenu na drugo npr. Alat, Bistrica, Bujuri, Crkvina, Drinovac, Duga, Janok, Lipovac i si. NEUT VRDIVA UBIKACIJA za mesta ija je lokacija sporna ili izvodiva tek posredno, na osnovu epskih naznaka, ili potpuno neizvodljiva; mesta preimenovana, sa pogreno izgovaranim, iskrivljenim imenima ija je rekonstrukcija nemogua ili mogua samo sluajno npr. Akan, Baltulin, etit, De- niz, urinovo, Falem, Karamanovci, Lean, Lenger, Lim, Liman, Madar, Mali grad, Me- edin, Meleem, Nak, Nestopolje, Oboj itd. NEMOGUA UBIKACIJA za mesta koja su nesumnjivo izmiljena; izvedena na osnovu apelativa za konkretnu, jednokratnu upotrebu; mitska mesta; mesta sa samo jednom, simbolskom funkcijom npr. El-vest, Irad, Karaliman, Panaur i si. 3.C. Neobavezan deo se ne javlja uz svaki lanak ve samo tamo gde je bilo potrebno dodati neko posebno objanjenje o linosti (npr. o porodicama T ekelija i Rakoci, baronu T renku, Filipu Madarinu, knezu Ivi od Semberije i drugima), dogaaju (npr. o Krbavskoj bici, Poare- vakom i Karlovakom miru, Morejskom ratu itd.) ili graevini koja se vezuje za odreeno mesto (npr. manastiri T vrdo, Gradac, Graanica, Arhanel i drugi, evi-grad, i si.), odnosno kad je bilo potrebno navesti koja se druga mesta javljaju pod istim imenom. T akvi dodaci su u samom tekstu markirani (tamnijim ili svetlijim) okvirom, tako da se ve na prvi pogled izdvajaju iz celine. lanaka o gradovima ima 849, koliko i posebnih ojkonima ekscerpiranih iz korpusa. Budui da neka mesta imaju vie epskih imena (npr. Niki, Beograd, Istambul, Venecija i si.), u sekundarnim jedinicama svako od njih je dobilo posebno mesto sa navodom stihova i uputnicom na glavni lanak. Na primer: Venecija ima 7 takvih sekundarnih jedinica (Mleci, Mletak, Mljeci, Mljetaka, Mljetak, Mljetok i Venedig), Udbar 5 (Ubar, Udvar, Udvarje,

O EPSKIM G RADOVIMA

15

Udbar i Ubar), Split 3 (Saplet, Splet, Spljet) itd. Ovakvi primeri nisu izdvajani u posebne jedinice samo u sluaju kad neposredno pre i neposredno posle glavnog teksta ne dolazi nijedno ime kojim bi se varijante razdvojile od noseeg ojkonima. Na primer: Rama i Ramana, Promina i Promin, Pritina i Pritinja, Prilep, Prelip i Prilip, i si. Ovo je uinjeno radi utede prostora koji je u knjigama enciklopedijskog tipa uvek dragocen. Najzad, delo koje se ovde nudi italakoj publici nije istorijski, geografski niti geo -po- litiki enciklopedijski renik, ve antropoloko-poetika studija sa obimnom upotrebom istorijskih i geografskih podataka. Oni su traeni i nalaeni u velikom broju specijalistikih studija koje su uredno navedene i Bibliografiji na kraju knjige. Renike jedinice (lanci o gradovima) u ovom leksikonu ne pretenduju na originalnost u pogledu te vrste rezultata: oni su po autorovom saznanju predstavljeni korektno i namenski, sa poverenjem u pouzdanost nalaza saoptenih u korienim tekstovima.

Korpus
Korpus za izradu Leksikona epskih gradova sastavljen je iz klasinih tampanih deseterakih zbirki objavljenih sa izuzetkom Erlangenskog rukopisa iz XVIII veka15 od polovine XIX do kraja prve decenije XX veka na srpskohrvatskom govornom podruju koje fiziki pokriva etiri dan anje drave: Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu, Srbiju i Crnu Gora. Gornja vremenska granica na prvoj deceniji XX veka je naelne prirode, a cilj joj je da se graa zadri u klasinim okvirima zacrtanim usponom i padom romantiarske ideje o plemenitom divljaku" koja je inicirala najvei i najplodniji sakupljaki rad u istoriji svetske knjievnosti. T ime se izvan okvira posmatranja ostavljaju dekadentne i slabovredne pesme poznog nastanka, ali na alost i pesme iz starijih zbirki ija vrednost i znaaj ne podleu sumnji.16 U tekstu se umesto punog naslova zbirki koriste njihove skraenice, odnosno ifre. Za svaku pojedinu zbirku te su skraenice date i na poetku spiska (kao zaglavlje), i uz svaki tom ponaosob (u okvira bibliografskog podatka). U rad je uzeto 8 zbirki sakupljenih u 22 toma, sa ukupno 1357 pesama. ER , - , - , , , XII, , 1925, CXLVJII + 353 (ER).17

Vukn-rV
, , - 1864 - 19641 1787-1987, , . Erlangenski rukopis, meutim, iako je sakupljen i povezan u XVIII veku, do nas nije dopro pre XX, a njegovo jedino nauno izdanje se pojavilo 1925. 16 Ovde se konkretno misli na bugartice iz Bogiieve zbirke zato to su u njoj pesme dugoga stiha, a u raspravu su uvedene samo deseterake epske pesme. Ako bi se inio ustupak u sluaju dugog stiha (12,14 do 17), onda ne bi bilo opravdanja da se iz izbora iskljue osmerake (naroito crnogorske) epske pesme, a tada bi se graa od samo neujednaene preokrenula u ve haotinu i ne bi vie bila solidna osnova za izvoenje merodavnih zakljuaka. 17 Erlangenski rukopis je zbirka anrovski raznovrsnih pesama. Po oceni autora ovog Leksikona, u njemu ima 99 epskih pesama (od 217), i to: 15,17,18,21,24,34,47,49,50,53,56,59,63,64,66,67,70-73, 75-81, 83, 86-92, 94, 96-98, 100, 105, 106, 109-129, 131-136, 138-143, 149-152, 155-161, 163, 164, 166, 168, 172, 176, 179-181, 187, 188, 190, 204.
15

16 _________________________________________________________________ MIRJANA DETELI , 1845, , 1988. (Vuk II) , 1846, , 1988. (Vuk ) , 1862, , 1986. (Vuk IV) Vuk VI-IX 1-9, . , . u , , , 1899. (Vuk VI) , , , 1900. (Vuk VII) u , , , 1900. (Vuk VIII) , , , 1902. (Vuk IX)

SANU II-rV
. Kapauuha, , . , , , 1974. (SANU II) , , , 1974. (SANU III) , , , 1974. (SANU IV) , u , , , 1990. () [ , - . , , 1837] MHI-IX Hrvatske narodne pjesme, skupila i izdala Matica hrvatska. Odio prvi. Junake pjesme. I/l. Junake pjesme, knjiga prva, uredili Dr Ivan Boi i Dr Stjepan Bosanac, Zagreb, 1890. (MH I) 1/2. Junake pjesme, knjiga druga, uredio Dr Stjepan Bosanac, Zagreb, 1897. (MH II) 1/3. Junake pjesme (muhamedovske), knjiga trea, uredio Dr Luka Marjanovi, Zagreb, 1898. (MH III) 1/4. Junake pjesme (muhamedovske), knjiga etvrta, uredio Dr Luka Marjanovi, Zagreb, 1899. (MH IV) 1/5. Junake pjesme (uskoke i hajduke pjesme), knjiga osma, uredio Dr Nikola Andri, Zagreb, 1939. (MH Vni) 1/6. Junake pjesme (historijske, krajike i uskoke pjesme), knjiga deveta, uredio Dr Nikola Andri, Zagreb, 1940. (MH IX) KH I-III Narodne pjesme muslimana u Bosni i Hercegovini, sabrao Kota Hormann 1888-1889, knjiga I, drugo izdanje, Sarajevo 1933. (KH I) Narodne pjesme muslimana u Bosni i Hercegovini, sabrao Kota Hormann 1888-1889, knjiga II, drugo izdanje, Sarajevo 1933. (KH II) Narodne pjesme muslimana u Bosni i Hercegovini, Iz rukopisne ostavtine Koste Hormanna, redakcija, uvod i komentari enana Buturovi, Sarajevo, 1966. (KH )

Muslimanske narodne junake pjesme, sakupio Esad Hadiomerspahi, u Banjoj Luci, 1909. (EH)

O EPSKIM G RADOVIMA

17

Ekscerpcija pravila i ogranienja

Imajui u vidu svu istorijsku sloenost pojma grad, smatrali smo da u interesu to lake upotrebe Leksikona ekscerpcija treba da bude jednostavna i restriktivna. Da bi se to postiglo, bilo je neophodno postaviti nekoliko arbitrarnih pravila: 1. osnovni element pretraivanja je ojkonim. Ovo znai ojkonimi (imena mesta) bez razlike, ali samo u indikativnom bez pridevskih oblika i izvedenica. To dalje znai da u obradu Beograd", ali ne i beogradska arija", beogradske dahije", u obradu ulazi kao atribut uz ojkonim (beli grad Beograd"). da se iz korpusa izdvajaju svi vidu (kao imenica u padeu), na primer ulazi ojkonim Beograani" i si. Beo grad"

l.a. Izuzetak ini sintagma beogradski (nikiki, zadarski itd.) grad" zato to se tu podrazumeva utvrenje na brdu" (dakle kvintesencija istorijskog pojma grad), za razliku od varoi pod njim. Taj sluaj nije est i vezuje se samo za nekoliko gradova (Akan, Beograd, Budim, Kania, Klobuk, Ljubinje, Niki, Obli, Osijek, Zadar, abljak). 1 .b. U ekscerpciju takoe ulazi i kombinacija lino ime + ojkonim npr. Janko od Si-binja (ali ne Sibinjanin Janko). 1 .c. U ekscerpciju ne ulaze imena crkava i manastira kao zasebne jedinice, ali se i ona javljaju u posebnim dodacima kad god za tim ima potrebe. Izuzeci od ovog stava su: A) mesta koja imaju isto ime kao manastirski kompleksi (Deani, Graanica, Raa itd.), ali postoje samostalno, nezavisno od manastira; B) manastiri i manastirski kompleksi za koje se pretpostavlja da su u prolosti mogli nastati u blizini istoimenog grada kada grada nema (npr. Rama). Takva pretpostavka ne mora nuno biti nauno zasnovana. 2. Drugi element pretraivanja je atribut uz ojkonim. Atribut se ovde shvata kao minimalna sintaksika struktura koja odgovara na tri jednostavna pitanja vezana za odreeni ojkonim: 1. st a je on (imenica); 2. kakav ili iji je (pridev) i 3. gde se nalazi (prilog18 ). Ova struktura doputa sve smislene kombinacije meu navedenim elementima, ukljuujui i tzv. praznu" (ojkonim bez atribucije), koja je ujedno i najbrojnija. Jedna ojkonimska sintagma (ojkonim + atribut) moe imati proizvoljan broj elemenata pod 1,2. i 3, ali samo jedan ojkonim. Budui, meutim, da se radi o stihu od svega deset slogova strukture 4 + 6, pridevska atribucija retko kad prelazi dve jedinice, a prilog (u gramatikom kontekstu priloka odredba za mesto) uglavnom moe biti samo jedan jer (zbog kvantitativne klauzule) nikad ne prelazi prostor dragog, estoslonog odeljka jednog stiha. 2.a. U atribute se ne ubrajaju prisvojne zamenice, iako one dobro vre funkciju pod 2), zato to je njihova neodreenost velika, pa bi se pri citiranju uz svaku zamenicu moralo navesti i govorno lice. U nekim sluajevima to bi trailo pretraivanja kr oz vie stotina stihova to bi u velikom korpusu dovelo do nekontrolisanog rasta entropije, a to je u suprotnosti sa svrhom ovog rada. 2.b. Ojkonimske sintagme (ojkonim + atribut) navode se u tekstovima uz gradove odmah ispod etimologije (ako je ima), prema noseem atributu i u potpunom vidu (kako je naeno u pesmi i sa oznakom ). Vodei rauna o velikom obimu teksta, a ne elei da odustane od potpuno vernog navoenja rezultata ekscerpcije, autor se odluio za najjednostavniji nain citiranja: za svaki atribut (ukljuujui i praznu" varijantu) navodi se po jedan primer
18 U ovom sluaju, prilog je zapravo predlono -padena konstrukcija sa funkcijom priloke odredbe za mesto. Obino se sastoji od predloga i dodatka (imenice, prideva ili njihove kombinacije).

18

MIRJANA DETELI

(jedan stih, a vrlo retko i samo kad je neophodno dva do tri) po autorovom izboru, a podaci o ostalim primerim a iste vrste navode se u nastavku, u obliku skraenica. 2 .C. Pridevi i imenice koji se javljaju u vie dijalekatskih vidova (npr. bijeli, bjeli, belt, bili; mjesto, mesto, misto itd.), obrauju se u Leksikonu svaki put kao posebni atributi uz ojkonim, sposobni da formiraju zasebnu ojkonimsku sintagmu. Poseban sluaj su oblici rei proizali iz razlike izmeu kolokvijalnog i knjievnog izgovora (er, eer, sever, setter) koji se takoe navode svaki za sebe, u posebnim ojkonimskim sintagmama. 2.d. Broj ojkonimskih sintagmi nije niim posebno ogranien, ali je prirodno najvei u sluaju jako poznatih i epski izuzetno znaajnih mesta (Stambol/Carigrad, Mleci/Venecija, Beograd, Budim, Zadar, Udbina, Njegui, Cetinje itd.). Ipak, od svih je najbrojnija varijanta osnovnog oblika, tzv. prazna sintagma" (ojkonim bez atributa). Ovakva pravila ekscerpcije mogu izgledati suvie restriktivna, ali pri donoenju suda o njima treba imati u vidu daje njihova funkcija uvek u slubi atributa, budui da se ojkonimi ekscerpiraju in extenso. Jasan i lako proverljiv pregled atributa uz ojkonime moe posluiti u mnoge svrhe, ali e najveu vrednost imati za lingvistiku, nauku o knjievnosti i folkloristiku. On e pre svega pokazati kakva se predstava o gradu formirala u tradicijskoj kulturi i merodavno prenela kroz epiku, zahvaljujui vrstoj ideolokoj podlozi epskog pevanja kao usmenog pesnikog anra. Takoe nema sumnje da e se na isti nain vrlo mnogo saznati i o nainu na koji se stvara epska pesma, ime e nauka o kn jievnosti biti korak blie epskoj poetici. Ovaj Leksikon, meutim, niti moe niti treba da ima tako velike ambicije. Njegov cilj je da potpunim prikazom epske atribucije uz ojkonime prui proverenu, sistematizovanu i objektivno prikazanu epsku grau svakome ko ima potrebu za njom.

Prilozi
Osim opte Bibliografije i etiri registra (I Geografskih imena; Linih imena; 1 Imena naroda i drava; IV Pojmova), koji se javljaju odmah iza Leksikona, ova knjiga donosi i dva posebna priloga: 1. T abelarni prikaz atribucije uz epske ojkonime i 2. CD-Rom Gradovi u hrianskoj i muslimanskoj usmenoj epici (Balkanoloki institut SANU, Beograd 2004). 1. Tabelarni prikaz atribucije uz epske ojkonime Kako se Leksikon u celini moe smatrati veoma detaljnom i obimnom tabelom gradova sa ojkonimom kao noseim pojmom, T abelarni prikaz u prilogu daje drugu stranu istog posla tabelu u kojoj je nosei pojam atribut uz ojkonim. Sama po sebi, ova tabela nudi posebnu, vrlo zanimljivu sliku epskog materijala koja bi mogla dovesti i do nove vrste uvida u usmenu epsku poeziju. Opti pogled na ovu tabelu pokazuje sledee. l.a. imenika atribucija U ekscerpiranom korpusu, koji broji nekoliko stotina hiljada stihova, samo se 15 razliitih imenica javlja u svojstvu imenikog atributa uz ojkonim: grad, selo, m(j)esto, eher (ever/eer/er), varo, kasaba, palanka, arija, skela, anac, karaula, krajina, zemlja, carevina i svetinja. Meu njima, najzastupljeniji su grad (vezuje se uz 195 ojkonima) i selo (107). Brojane vrednosti za sve ostale atributive znatno su manje (eher/ever/ee r/er 29, mesto/mjesto 17 itd.), naroito od zemlje (6) i arije (3) nadalje (palanka 2, a sve ostalo samo po 1):

O EPSKIM G RADOVIMA zemlja19 - Erdelj (SANU III, 68; KH I, 2); Indija (MH I, 29); Konja (zemlja ravna KH I); Maltija (KH III, 4); Pe (SANU II, 91); Smederevo (Vuk VII, 36), Smederija, Smederova (MH I, 65) arija - Stambol (VUK II, 66; KH I, 14); Siget (KH I, 9); Udbin (KH I, 23) palanka Banjska (VUK IV, 32); Lenger skela - Subotite (VUK IV, 35) anac Deligrad (VUK IV, 36) kasaba - Praa (VUK III, 68) karaula - Drijen (VUK LX, 26) krajina - Ipek (SM 63) carevina - Prizren (VUK II, 40) svetinja - Jerusalim (VUK , 46)

19

(MH , 25) ______________________________________________________________ Potpuna predstava o uestalosti apelativa grad i selo u epici stie se tek kada se uz navedene dodaju i meoviti" sluajevi, tj. imenika sintagma (apelativ + pridev) + ojkonim. T ada se pokazuje da apelativ grad, na primer, vezuje za sebe 33 prideva uz 263 ojkonima, ali da samo na kombinaciju grad+b(i)jeli/beli/bili uz ojkonim odlaze 164 sluaja. Ostale 32 kombinacije rasporeene su uz 99 ojkonima, kako se jasno vidi na priloenoj tabeli, uz prideve koji se sa apelativom grad javljaju samo po jednom {prostrani, ponositi, bijesan, pitomi, starinski itd.). Apelativ selo vezuje za sebe takoe veliki repertoar prideva 22, ali uz samo 87 ojkonima i to sa sledeom uestalou: malo (maleno/malano/malahno, maleno/malehno) 40, lepo/gizdavo (16), krvavo (% ),pitomo (4), belo,ponosito, krajiko, vlako i veliko selo (po 2), a ostalo sve po 1 (tvrdo, razureno, ajduko, nesretnje itd.). Pada u oi velika razlika u distribuciji prideva beli uz apelative selo i grad, odnosno bitna razlika izmeu favorizovanih prideva u jednom i drugom sluaju. Dragim recima, omiljeni epski toposi su beli grad i malo selo. Sve ostalo nastaje prema potrebi i zavisi od uslova pevanja i teme o kojoj se peva. Lb. pridevska atribucija U korpusu koji je ovde opisan, pominje se 55 razliitih prideva rasporeenih uz 648 ojkonima (ovde se ne raunaju prethodno obraeni pridevi u okvira imenikih sintagmi, ve samostalni pridevski atributi). Na priloenoj tabeli lako je videti koji su pridevi angaovani uz koje ojkonime. Ovde e se samo skrenuti panja na neke numerike vrednosti. Pridev b(i)jeli/beli/bili sa varijantompreb(ij)eli vezuje uz sebe 220 ojkonima. Iza njega odmah dolazi pridev ravni/ramni sa 123 vezana ojkonima, potom kameni sa 51, mali sa 33, krvavi sa 22, tvrdi sa 20, turski sa 17, iroki sa 11 i tako dalje. Svi ostali sluajevi padaju daleko ispod ovih cifara, a ak se 18 javlja samo po jedan put (divni, jadan, junaki, krasni, kukavni, zlatni, zeleni, smiljeno itd.). I ovde, kao i gore, prvo se primeuje velika razlika u brojanim vrednostima izmeu dva najbrojnija i prvog sledeeg lana u nizu, a odmah potom neoekivana zapostavljenost atributa junaki, koji bi u epici morao biti frekventniji. U korpusu se javljaju i spojevi (pridev + pridev + ojkonim) ali su relativno retki (samo 40 puta). Kombinacije pridev + predloko-padena konstrukcija uz ojkonim jo su malo-brojnije (23) i javljaju se u dve forme: pridev + (predlog + hidronim/apelativ, npr. na Bojani, do mora), i pridev + (predlog + toponim/apelativ, npr. na Krajini, na enaru). Ubedljivo najee pominjana je reka Bojana (Skadar na Bojani + pridev), a uz nju jo reke Begava i Dra-

19 Atribut zemlja uz Indiju i Maltiju (koje realno i jesu zemlje pa ne bi trebalo da uu u ovu ekscerpciju) navodi se u ovom kontekstu zato to se na drugom mestu oba imena izriito pominju kao grad (Indija MH I, 65; Malta KH I, 9) ili palanka (Malta KH II, 33).

20

MIRJANA DETELI

gan i apelativ more. Pridevi su oni koji se uobiajeno vezuju za gradove: b(ij)eli (12), krvavi (4), tvrdi i ljuti (po 2), mali, lepi i kameni (po 1). I.e. priloka atribucija Priloki atributi uz ojkonime su, kao stoje ve reeno, predloko-padene konstrukcije sa mesnim znaenjem.20 Ovde su svrstani prema noseem predlogu u 4 vrste (34 pojedinana predloga) koje uz sebe vezuju 158 ojkonima: pravi NA OD POD U SA PRI DO KOD IZA priloki VI E BLIZU PREMA PREKO PORED imeniki KRAJ sloeni NASRED POKRAJ SNIZE USRED UKRAJ SADNO POSRED NAKRAJ NADNO ISRID SAKRAJ IZVI E SASRED PONIZE SAVRH ISPRID ISPOD IZNAD SPRAM

Ovime je vrlo iscrpno opisan sadraj priloene tabele, a delimino je naznaen i nain na koji se ona moe (krosreferencijalno) itati i tumaiti. U kombinaciji sa obradom grae ponuenom u formi leksikona, ojkonimi i njihovi atributi predstavljeni su nadajmo se sa svih strana. U T abeli, meutim, n isu dati podaci o tanom broju stiha pa ak ni o broju pe- sme u kojoj se neki atribut javlja, ve samo o zbirci u kojoj ih treba traiti. Ovo je uinjeno zato to se u Leksikonu, pod odrednicom svakog ojkonima, mogu nai svi detaljni podaci o njegovoj atribuciji. Ponavljanje istih podataka i u T abeli bilo bi potpuna redundanca. 2. CD- Rom Deteli-Loma-Pavlovi, Gradovi u hrianskoj i muslimanskoj usmenoj epici, Balkanoloki institut SANU, Beograd 2004. Ovaj CD- Rom, takoe prvi u svojoj vrsti, dodaje se Leksikonu kao komplementarno sredstvo za proveru ekscerpcije (pesme), kao pomo pri razumevanju i itanju (renik pojmova i termina) i prilog vizuelnim kvalitetima publikacije. Na disku se nalazi 21 (od mogue 22) epske zbirke.21 Pesme (njih 1257) su prenete onako kako su u zbirkama naene, to znai sa originalnim pravopisom koji se najee ne poklapa sa dananjim (Turski, Crna gora itd.). Uz njih nisu preneti pratei komentari prireivaa i aparat koji obino ide uz zbirke ovog kvaliteta (izmeu ostalog, i zbog delikatnih pitanja autorskih prava koja u naoj izdavakoj praksi jo nisu razjanjena). Cilj ovog projekta bio je da pesme poslue lakem snalaenju u materijalu koji se prikazuje za vie od toga, korisnik se upuuje na izdanja iz kojih su pesme preuzete. U formi koju je konano dobio, ovaj CD je namenjen korisnicima razliitih profesija, zanimanja i stepena obrazovanja: moe se koristiti kao pomono nastavno sredstvo u prouavanju usmene knjievnosti od osnovne i srednje kole do fakulteta i postdiplomskih studi ja; takoe gaje mogue upotrebiti kao bazu podataka u naunom radu iz iste i dodirnih oblasti, ali je i za laike zanimljiv kao izvor lako dostupnih nesvakidanjih podataka o epici, i kao zbirka sa do sada najveim brojem epskih pesama najednom mestu (1257). Svaka od tih pe-sama po definiciji svoga anra peva o nekom dogaaju, pa je korisniku CD- a omogueno da locira taj dogaaj na priloenoj mapi. Na taj nain, zahvaljujui velikim vizuelnim mo 20 Samo se u sluaju od kamena (i varijanta beli od kamena) mesno znaenje zamenjuje pridevskim. Upor. IV/3 Posebni sluajevi. 21 Izostavljen je Erlangenski rukopis zbog problematine ortografije koja do danas jo nije razreena na zadovoljavajui nain. Popularno izdanje Medenica/Aranitovi ne smatra se dovoljno pouzdanim.

gunostima elektronskog medija, epika se ovde pojavljuje u novoj svetlosti, sagledana pre svega iz perspektive prostora u kojima se dogaaji odvijaju. Kako je raspon epskog sveta vrlo veliki od Londona na zapadu do Azova na istoku, i od Bea 21 na O EPSKIM G RADOVIMA severu do Kaira na jugu u granicama toga prostora izdvojeno je i na opisani nain obraeno 430 mesta, kao uzorak onoga to je u Leksikonu dato in extenso (849). Onoliko koliko je bilo mogue, uz svako o d tih mesta priloena je i njegova savremena fotografija, a kad se mogla nai i stara gravira ili crte. Podaci o grai i bibliografija osnovnih radova iz oblasti ponovljeni su u glavnom meniju, gde se javljaju zajedno sa terminima i prilozima" (koji pomau razumevanju termina kao kasaba, sandak, nahija, ejalet, srednjovekovni grad, arampov i si.), uvodnim esejem o teorijskoj podlozi projekta i uputstvom za upotrebu CD-a. Posebni podaci o poreklu ilustrativnog materijala (fotografije, gravire, stare mape i si.) nisu davani jer je sve preuzimano iz izvora koji ne insistiraju na autorskim pravima (razglednice, stare anzis-karte", slike na Internetu, lina i razne privatne kolekcije). Najee je, u takvim sluajevima, ispod literature naveden i link koji je korien za izradu lanka, a poseban i naroito vredan takav izvor bile su adrese: www.gradovi.cg.yu i www.de stinacije.com koje su iskoriene za nekoliko malo dostupnih lokaliteta kao to su Kom, Bihor, Plav, Zvonigrad itd. Korisniku su u svemu ostalom na raspolaganju Majkrosoftovi pretraivai da pregleda i ono to mu nije ovde prikazano. Svestrana obrada podataka koja je bila potrebna da bi se sve to postiglo, omoguen a je dragocenom saradnjom i pomoi kolega ijim je trudom ovaj veliki posao priveden kraju: prof, dr Aleksandra Lome, dopisnog lana SANU (etimologija), mr Svetlane trbac, mr Marije Vukovi i mr Marije Ili (ekscerpcija, kolacioniranje, provera), dipl. ing. Dragana i Aleksandra Anelkovia (konstrukcija CD-a) i dipl. ing. Istoka Pavlovia (interaktivni dizajn i muzika). Logistiku i finansijsku podrku projekat je imao pre svih od Fonda za otvoreno drutvo u Beogradu, zatim od Odbora za prouavanje ist orije knjievnosti SANU, Centra za nauna istraivanja SANU i Univerziteta u Kragujevcu i Geokarte". Balkanoloki institut SANU i tim CD Epski gradovi" ovom prilikom im se svima najlepe zahvaljuju. Kako se u konanoj formi pojavio decembra 2004, CD o epskim gradovima je skoro tri godine bio u opticaju i samom svojom upotrebom ukazivao na greke i propuste u koncepciji i realizaciji ovog projekta. Zahvaljujui tome, neke stvari su u knjizi mogle biti ispravljene i dopunjene, neke izostavljene ili ponovo napisane, a neke preraene. Na samom disku, meutim, nije nita menjano, usled ega izmeu knjige i njega moe doi do neslaganja. Autor je smatrao da to kao svojevrsno svedoanstvo o projektu, njegovom toku i samostalnom ivotu nije sasvim lieno arma, pa ga preputa itaocu takvo kakvo jeste. Autor posebno eli da naglasi svoju zahvalnost kolegama dr Gordani Tomovi iz Istorijskog instituta SANU, lingvisti dr Biljani Sikimi i istoriarima arku Vujoeviu i edomira Antiu (iz Balkanolokog inst ituta SANU) na prijateljskoj, ekspertskoj pomoi bez koje ova knjiga ne bi ugleda la svetlost dana.

AKAN Ako nije pesnikova tvorevina prema turcizmu

akam < tur. aksam 'vee', moda neki tur. toponim sa prvim delom ak 'beo'; postoje gradovi i Aksehir, ali oba u unutranjosti Anadolije (prvi nije daleko od Izmira). (A. L.)

grad Akanski: Dokle gradu Akanskome sie(KR\\l, 4:630) Neutvrdiva ubikacija. Prema pesmi, neki grad u latinskom primorju, na putu za Izmir. Mogao bi biti i Ak-saraj, ali se na osnovu konteksta ova pretpostavka ne moe ni potvrditi ni odbaciti. Literatura: VE s.v.

T urskoj, ne bi se moglo izvesti ovo lano predstavljanje. Mogue je jo da se radi o antikom gradu Halatu (Halat/Halata) ili Alatu (Aleta) koji se pominje u starim dokumentima (Iti-nerarium Antonini, Tabula Peutingeriana), i za koji se dri daje najstarije ilirsko- rimsko naselje na uu Ribnice, na putu Naro-na-Scodra. U literaturi se smatra da je ovo naselje na teritoriji dananje Podgorice bilo ivo jo i poetkom srednjeg veka. Literatura: 1938; 1964-65; / 1981.

ALBASAN
bez atribucije: Od Uupa i od Albasana (Vuk IV, 10:264); SM 170 Vide ELB ASAN

ALEKSINAC ALAT II Moda iskrivljeno od Galata, predgrae

Carigrada. (A. L.) grad: Jeste uli u Alatu gradu (KH I, 8:279) Neizvesna ubikacija. U istonoj Anadoliji (T urska), u provinciji Bitlis, postoji grad Alat, uven po mauzolejima iz doba T uraka Selduka (XII-XIII v.). T akoe u T urskoj, postoji i selo Alat, juno od grada Artvina. Ipak je najverovatnije u pitanju neki izmiljen grad jer se erzelez Alija lano predstavlja pred hrianinom T ukunlijom (T ekelijom) kao hrianski vitez koji dolazi iz Alata grada. Da se misli na bilo koji grad u O Spahikjoj, Alexinze II1718. Alexinze (na Epelvicovoj karti) dakle Aleksince od *Aleksinci' Aleksini ljudi, potomci', od linog imena Aleksa. (A. L.) bez atribucije: A kad bili ispod Aleksinca (Vuk IV, 31:293) 4331'N,2143'E Grad u Srbiji, na uu sokobanjske Mo -ravice u Moravu. U III v. kod Aleksinca se pominje Prae-sidium Pompei (dananje selo Bovan), rimsko naselje vojnog karaktera. Sam Aleksi-nac je naselje novijeg postanja i prvi put se pominje u XVI v. pominje se kao palanka sa posadom od oko 100 turskih vojnika pod ko-

Halep 24 ____________________________________ALEP , mandom dizdara. T urci su ga zvali Spahikjoj (selo konjanika); 1564. nalazio se u banjskom kadiluku. U Prvom srpskom ustanku ustanici su 1806, pod vodstvom Petra T odorovia Do -brnjca i Stevana Sinelia, zauzeli Aleksi-nac i drali ga kao prednji poloaj utvrenog Dcligrada. Ustanici su napustili Aleksinac 1807, a ponovo ga osvojili tek 1833. Pred srpsko-turski rat 1876-1877. utvrdili su ga i stacionirali u njemu posadu od 9.000 ljudi koja je poznata kao Aleksinaka odbrana. U blizini Aleksinca 1876. voena je i uvena umatovaka bitka. Literatura: Elezovi 1950, 392; 1974; 1975, 135; - 1994,3-4; s.v.; Imenik YU, 46; VE s.v.

Alep 1697 uvena alepska citadela simbol grada smatra se najspektakularnijom tvravom Srednjeg Istoka. Osvojena je samo jednom 1260. pod navalom Mongola dok je inae njen garnizon od preko 10.000 ljudi odolevao svakom napadu, ak i T amerlano -vom 1401. Sadanja citadela je podignuta 1209. na temeljima tvrava iz vizantijskog, rimskog i, verovatno, jo ranijeg vremena. Pokrovitelj njene gradnje bio je Saladinov sin Al Malikal Zahir Gazi ije je telo sahranjeno na pragu njene kapije. U to vreme (doba vladavine Ejubida) Alep je bio poznat kao jedan od najlepih i najivljih gradova Srednjeg Istoka. Posle Ejubida, na vlast su doli Mamelu-ci pod kojima je Alep napredovao kao strateki vaan pogranini grad. O tome, izmeu ostalog, svedoi i imaristan Argun, ma- meluka bolnica koja jo i danas stoji nedirnuta u blizini bazara. Sudei prema sauvanim raunima, plata za muziare bila je uraunata u cenu leenja. U osmansko vreme (posle Mameluka), Alep je postao trei grad imperije, ustupajui (po broju stanovnika) jedino pred Istam-bulom i Kairom. Prvu osmansku damiju u Alepu podigao je Sinan, uveni arhitekta sultana Sulejmana Velianstvenog. U pesmi se porninje uz Damask, kao mesto iz kojeg Sirija daje obaveznu vojsku u sluaju rata. Iako se ne moe tano rei na koji se istorijskd dogaaj misli (kao ni to da lije opisana radnja uopte vezana za istoriju), vremenski okvir se mora uklopiti u doba turske

ALEP, Halep O Aleppo,

Halab [Legenda vezuje ovaj grad za starozavet-nog patrijarha Avrama: na putu ka jugu i zemlji Kanaan, Avram je zastao u Alepu. Na bregu dananje citadele pomuzao je kravu i tako itavom mestu dao ime (Ha-lab, po arapskom za mleko: halib). Ime ipak potie od armoritske rei za bakar (halab) po kome je celo podruje bilo u veno (Bahnassi 1980,177). Zovu ga jo i al-Shahba ('sivi grad'), verovatno kako misli isti autorzbog sivkaste boje kamena od kojeg je sagraen.] * bez atribucije: Jedan amu, a drugi Hale-pu(KHL 2:1005) 3614'N, 3710'E

Grad i luka u Siriji, blizu granice sa T urskom. Sam grad osnovan je oko 2000. pre n.e. Otada j e bio pod vlau Egipta (za vladavine T utmesa ), Asirije, Persije, Rima i najzad Vizanuje. Po brdima u okolini Alepa razbacani su ostaci oko 750 naselja iz vizan-tijskog doba (uveni mrtvi gradovi severne Sirije). Na mestu dananje Medrese Halavi-jc nek ada je stajao hram koji je ugraen u veliku vizantijsku baziliku iji je ktitor, prema predanju, bila sv. Helena, majka Kon-stantina Velikog.

ANAT ARAD dominacije nad Sirijom (1516-1918). Blie odreenje je mogue preko imena Rakoci (epski 'Rakocija') koje su nosila dva istorij-ska lika, jedan u XVII a dragi u XVIII v. (vide KOMADI, LONDON). Literatura: Eldem/ Goffman / Masters 1999; Gonella2001; VEs.v.

25

aha age Hasan age \ Sa Kablia od Livna kamena (KH II, 59: 822-823), mada - kao to se vidi iz prethodnog primera nagrada moe biti i druge vrste.

ARAD ANAT

Samo za sebe, moglo bi biti od *Hanat, tj.

oblast tatarskog kana (hana), no ovde ponajpre izmiljeno radi unutranje (leoninske) rime. (A. L.) grad: Dva alata od grada Anata (KH II, 40:1130); Vuk VII, 17 Neizvesna ubikacija. U obe pesme se javlja u istom kontekstu kao hrianski grad (kao i orfes/Krf) iz koga dolaze dobri konji. U hrianskoj pe-smi na obdulji" (ili koiji") je Dobra er-ka od Udbara bana, koju e dobiti za enu pobednik u trci na konjima. Tako sa udava ama postupaju, u epici, samo hriani i to u sledeim sluajevima: kada je devojka neodluna za koga bi pola pa sama trai da se izbor tako obavi; kada je vladaru neizostavno potrebna usluga dobrog junaka pa se njegovo angaovanje na ovaj nain motivie, ili kao u pesmi Vuk VII, 17 kada se udava- inom ocu ne dopada nijedan od mnogobrojnih (u ovom sluaju 30) prosaca, pa vie voli da presudi junaka srea. U muslimanskoj pesmi se opeva drugi tipian povod za ovu vrstu konjske trke svadbeno veselje od orfesa kraljice" koja je Metla ona golemu koiju, Metnula je tri tovara blaga I dva roba iz turske Krajine; Jednog roba Mujovog Halila, Dragog roba T urkinju djevojku, Po imenu ljepoticu Fatu, Milu kercu Kozli Huremage (922-928). T akav srean dogaaj (enidba, roenje deteta, dobijeni rat i si.) uveava se optena-rodnim veseljem u kome je trka samo jedan mada glavni detalj. U tom sluaju, obino se radi o zarobljenim muslimanskim devojkama dobrog roda, kakva je npr. L'jepa

Grad

u Rmnuniji na Moriu, pominje se od XII-XIII v. kao Vrod(i), ime mu se izvodi od ma. orr 'nos' ili od or(v) 'lupe' (Kiss 59a). (A. L.)

na krajini grad: U Aradu na krajini gradu (Vuk , 87:2) bez atribucije: Kad pijasmo vino u Aradu (Vuk , 87:77) 4610'N, 2120'E Grad u zapadnoj Rumuniji, na desnoj obali reke Mori (Mure), oko 17 km istono od maarske granice. Na levoj obali Moria sauvana je njegova stara tvrava. Grad je 1514. razruen za vreme Doeve seljake bune. T urci su ga zauzeli 1551. i do 1554. podigli novu tvravu koja je sluila kao baza za pohode na Ugarsku. Austrijanci su je osvojili 1685. U maarskoj revoluciji, Arad 1849. osvajaju Maari i on postaje se-dite Koutove privremene vlade. Posle raspada Austro-Ugarske, Arad je

Trijanonskim ugovorom (1920) dodeljen Rumuniji. Krajem XIV i poetkom XV v. oblast Arada naselili su Sr bi koji su iz Srbije beali pred T urcima. U XVII v. srpska zajednica je podigla u Aradu malu crkvu sv. Nikole, a 1702. veliku crkvu sv. apostola Petra i Pavla. U Aradu je ivela istaknuta porodica T e-kelija. Pesma pominje Srbina T ukeliju" (na drugom mestu javlja se i kao T ukunlija) u kontekstu borbe izmeu Araana katolika i Komadinaca protestanata, u kojoj su Sr bi ue stvovali na strani Austrije, tj. katolika (vide KOMADI , TISA PIPEKI ).

26

ARBANASI ARANO, Aran, Aano

Porodica Tekelija Rodonaelnik ove znamenite vlastelinske porodice iz Arada bio je Jovan Popovi Tekelija koji se, ratujui uz austrijsku vojsku protiv T uraka, sa svojim vojnicima 1698. naselio u Aradu i zasnovao posebnu zajednicu odeljenu od starosedelake. Njegov potomak, Petar T ekelija (1720-1792), bio je ruski carski general, junak bitke kod Sente i prvi zapovednik Pomorike granice. On je i opevan u pesmi Vuk III, 87. Njegov bratanac, Sava T ekelija (roen kao Sava Popovi 1761-1842), doktor prava i predsednik Matice srpske, zapamen je kao dobrotvor i osniva T ekelijanuma, zadubine namenjene kolovanju srpske omladine u Budimpeti. T ekelijanum je postojao sve do 1914. i to pod upravom Matice srpske. Zajedno sa Dositejem Obradoviem i Petrom Novakoviem Cardaklijom, Sava T ekelija je bezuspeno pokuao da povede srpski ustanak protiv T uraka jo 1802. _______________________ Literatura: Elezovi 1950, 59, 382; 2003; s.v.;VE s.v.; 1 s.v. ARBANASI maleno selo: I maleno selo Arbanase (Vuk IX, 32:1388) 4232'N, 1822'E U ovoj pesmi (,3ojevi Crnogoraca i Hercegovaca s T urcima godine 1862") misli se na Arbanase u Konavlima (Hrvatska), danas mesto Ljuta (prema istoimenoj reci), 30 km juno od Dubrovnika. Isto i: Arbanasi u Hrvatskoj do 1944. samostalno selo, a otad deo grada Zadra. Nastalo je u XVIII v. na inicijativu zadarskog nadbiskupa Vicka Zmajevia i bilo je naseljeno Arbanasima sa podruja juno od Skadarskog jezera. Jo i: nekadanje selo Arbanasi, danas selo Arbanako kod Kumanova (Makedonija). Literatura: 1940; 1,14; Hrvatski leksikon I s.v.; 1 s.v. ARANO, Aran, Aano / *Rano 'raano', od naziva za itaricu ra < *nb. (A. L.)

Arano bez atribucije: Na Arano bie doletio; | I Arano biepriletio (MH , 13:107-108) Aran grad: Eno bega u Aranu gradu (KH I, 21:24) grad bijeli: Do Arana grada bijeloga (KH I, 21:23) kaurski grad: Iz Arana kaurskoga grada (KH I, 21:155) bijeli: Doklen doe do Arana b'jela (KH I, 21:436) bez atribucije: Nije lako do Arana sii (KHI, 21:278); KH III, 6 Aano bez atribucije: Dok Alija na Aano doe (, 13:209) Neizvesna ubikacija. U pesmi enidba Dizdarevi Meha" (KH III, 6) to je verovatno mesto Arano u Hrvatskoj kod Imotskog, blizu Vinice. Meutim, u pesmi Liki Mustaj beg i Orlanovi Mujo" (KH 1,21) radnja kree iz Duvna ali se u celini odigrava izmeu Budi- ma, ule, Vara dina, Dunava i Limana (stoje uobiajeno epsko ime za renu luku). Uz to, akcentovana je duina puta od Duvna do Arana: Zdravo proe pet stotina sela, \ i trideset i etiri grada, \ i etr'est i dvije palanke, \ doklen doe do Arana bjela, pa e najpre biti da je u pitanju Orava na Dunavu, mesto koje je dugo bilo na granici izmeu Austrije i T urske. Otud se i krajina", koja se porninje u pesmi, mora locirati tamo, pa se u tom smislu mora tumaiti i pominjanje Njemake zemlje" i Unurovine. Vide ORAVA. Kod Daniia je zabeleen oblik Araan (1687 razbi Parfi herceg Sulimana vezira pod Araanom"), za koji autor pretpostavlja da je brdo Haranj blizu Mohaa u Maarskoj. Ukoliko se dopusti da je na tom brdu mogao postojati i istoimeni grad (kao u sluaju Avale, na primer), Aran iz KH 1,21 mogao bi biti i taj grad u Maarskoj. Literatura: Vego 1957; 1990; - 1, 14; Imenik YU 47.

AS AVALA

27

AS
* bttatnbucije: I od Pei, i Gusinja(V\>k IV, 10:272; SM 170:234); Vuk LX, 32 Vide HAS

ATENICA Sela Donja, Srednja i Gornja Atenica

po-minju se od 1476. u turskim popisima (Alii I 265). Ime nije jasno, moda *Haptenica od psi. naziva biljke *xbbttb 'burjan, optika'. (A. L.) bez atribucije: UBanjici i u Atenici (Vuk , 31:42) 4351'N,2020'E Mesto u Srbiji. U doba Prvog srpskog ustanka belei se kao selo u Poekoj nahiji. Prema nalazu iz 1846, selo sa 147 kua i 808 stanovnika u okrugu aanskom, srezu Tmavskom. U Kraljevini Srbiji vodi se kao selo u Atenikoj op- tini (Trnavski srez, Rudniki okrug). U Imeniku Jugoslavije iz 1973. belei se kao mesto u optini aak. Danas predgrae u istom gradu i u svetu poznato arheoloko nalazite sa skupocenim nalazima i humka-ma za koje se pretpostavlja da su kneevske nekropole T ribala. Kontekst u kojem se u pesmi pominje nije vezan za ustanke, ve za epskog bana Milutina i njegova mnoga dobra: Kopaj mene devet vinograda U Banjici i u Atenici, U Loznici i u Pakovrau; A uvaj mi devet vodenica Niz Bjelicu i niz Moravicu; Gle daj nau slavnu zadu binu Pod Banicom crkvu Jeevicu" (41-47). Dogaaj oko kojeg se razvija sie ove pesme jeste bitka kod Velbu da (rat u koji polazi ban Milutin na poetku pesme), gde je srpski kralj Stefan Deanski 1330. pobe-dio bugarskog kralja Mihajla imana (vide POEGA). O banu Milutinu se malo zna, a prema legendi njegovi raskoni dvori bili su u okolini dananje Poege, verovatno na istonoj Poenici ( Poenici, kako se jo moe nai). Avala, XIX v. Literatura: - 1966; - 1973; 1975, 135; - 1994, 55; 2002; s.v.; Imenik YU 48.

AVALA
OZrnov, Zrnovan, Czarnow, Zenowz, Cer-novicium, Gernovo \RHavala tur. 'mesto, uzviSenje koje dominira okolinom'; Havale arap. 'breg, uzvienje'; esto se tako zove utvrenje koje dominira nekim gradom. Stsrp. rbnovb, rbnovanb, rvovanb XV v. ( 1, 342), verovatno po vode-ninom kamenu: psi. *brny, brnve, s.-h. rvanj (Skok 685 d.; EPCJ 46). (A. L.) * vie Bi(j)ograda: U Avali vie Bijograda (Vuk II, 93:2); Na Avalu vie Biograda (, 1:695) * iznad Bijograda: Sa Avale iznad Bijograda (Vuk IV, 46:4) * bez atribucije: Sa Avale kad topuz otisne (MH , 1:703); Vuk , 24; SM 145; KH I, 4 Do XX v. grad, danas plariina u Srbiji 4425'N, 1955'E T ursko ime za stari grad rnov (ih rno-van), juno od Beograda, koji se pod starim imenom javlja jo i u XV i XVI v. (recimo na

Avala 1860

28

AZAK AZOV, Azak, Hazak

geografskim kartama Paola Santinija, Fran- eska Roselija, Marka Beneventana i drugih). Zanimljivo je da se kod stranih autora javlja kao Zrnov ak i kad se naglaava daje pod T urcima: Gernouo, guardia de T urchi" (Martellus Germanus, kraj XV v.). T urci su ga u poetku zvah jo i Gozelce (gozel 'lep'). Ruevine grada dignute su 1934. u va-zduh da bi se na tome mestu sagradio spomenik ratnicima iz 1914-1918. (dananji Spomenik neznanom junaku koji je, prema projektu Ivana Metrovia, podignut 1938). Epski junak Pora od Avale Po Evliji elebiji, istorijska linost koja je na tom mestu ivela u XV v. U svojim putopisima, elebija navodi daje na grobu Ga-zi- Pore, po njegovoj izriitoj elji, zasaeno retko drvo (pistacija), i da je s vremenom taj grob zajedno sa drvetom postao mesto hodoaa za muslimansko stanovnitvo. Jo i: selo rnovan u srednjovekovnom Kuevu; srednjovekovni grad Havala u Bosni, na levoj obali Une iznad Kulen-Vakufa prema Staroj Ostrovici podignut u XVIII v. Literatura: 1903, 907*; 1910, 82 (nap. 51); , 1950, 101-102; Kreevljakovi 1953; 1974; 1, 1985; 1986; - 1991; 2003; - - 2004; 1, 342; 3, 406**; s.v.; EC 329 (nap. 18,24). AZAK grad: Pravo ode ka Azaku gradu (Vuk II, 65:153); KH I, 19 bez atribucije: Milu ercu kralja od Azaka (Vukli, 65:19) Vide AZOV AZANJA OHazane

4425'N, 2052'E U obliku Hazane pominje se ve tokom XV v., u najstarijem sauvanom popisu Sme-derevskog sandaka (1476/8). Poetkom XIX v. (u doba Prvog srpskog ustanka) belei se kao selo u Smederevskoj nahiji, a u Kraljevini Srbiji kao selo u Azanj-skoj optini, Jasenikom srezu i Podunav skom okrugu. Pesma je pominje u kontekstu boja na Salau 1804. Literatura: 1892; 1975, 13; 1994, 3; 2003; Imenik YU 48; 1 s.v. AZOV, Azak, Hazak O T anais, T ana Azak: od istonoturskog azak 'nizak, nisko mesto'; oblik Azov (tako i u ruskom) od krimskotatarske forme Azaw (Fasmer 163; Kiss 69ab). Stgr. Tanais po antikom imenu reke Dona (za koje se misli daje u vezi sa dananjim i da potie od iran. danu- 'teku'). (A. L.) Azov grad: A niz more ka Azovu gradu ( SANU I V, 3:266) tvrdi: Azova mu tvrda osvojie (SANU IV, 3:286) Azak grad: Pravo ode ka Azaku gradu (Vuk II, 65:153); KH 1,19 bez atribucije: Milu ercu kralja od Azaka (Vukli, 65:19) Hazak grad: Dokle doe pod Hazaka grada (SM 68:97) bez atribucije: Daj vam boe Hazak osvojiti (SM 58:46); SM 68 476'N, 3924'E Grad i luka u Rusiji (Rostovska oblast), na levoj obali Dona, blizu ua u Crno more. Jedan od najstarijih gradova u crnomorskom zaleu. Na italijanskom Tona (prema antikom Tanais). T urska imena: Azak i Hazak. Antiki Tanais osvojio je Mitridat Pon-tijski 115. pre n.e. Zatim su njime vladali redom: Sarmati, Huni, Hazari i Peenezi. Oko

II Etimologija nejasna. Formalno, mogue je

izvoenje od turcizma aza / azaja 'h ri- anski lan turskog suda', potvrenog u govoru Kosova (up. Skok I 78b-79a; EPCJ 69-70). (A. L.) snize Smedereva: IzAzanje snize Smedere-va (Vuk IV, 28:9)

AANO

29 U ruskim biljinama se javlja kao (grad), (jaki grad) i (slavni grad) koji su osvojili donski kozaci Alekseja Mihajlovia. U srpskoj epici se pominje delom u kontekstu rusko-turskih ratova iz XVIII v. (SANU IV, SM 58), a delom u neistorijskom sieu (robovanje junaka i hrianskog i muslimanskog u azakoj tamnici i osloboenje iz nje). Literatura: Elezovi 1950, 329, 341; Origo 1955; 2002; RJA s.v.; EI s.v.; 3CI s.v. Asoev, s.v. *,; s.v. AANO bez atribucije: Dok Alija na Aano doe (MH IX, 13:209) Vide ARANO

1067. osvajaju ga Polovci i daju mu ime Azak, a u XIV v. njime na kratko vladaju enovljani koji ga vrsto utvruju. I posle tog vremena u njemu i dalje postoje trgovake kolonije enovljana i Mleana. Tokom itavog XIV v. Azov je bio luki grad u kome se odvijala trgovina izmeu Istoka i Zapada. Glavni izvor prihoda u gradu Azaku bili su trgovina robljem, ribarenje i proizvodnja kavijara. Njegovo opadanje poinje sa osnivanjem konkurentske luke Ka- fa, a okonava se T amerlanovim razaranjem 1396. enovljani su, u neto manjem obimu, obnovili grad 1400. Pod upravom Tatara, koji su u njemu kovali svoj novac, ostaje sve do 1411. T urci su ga osvojili 1475. (u deftera iz 1545. Azak se javlja kao kadiluku sandaku Kafa) i drali do 1736. kada su ga konano preuzeli Rusi.


BABLJAK bez atribucije: Pa opali Babljak i Drijenak (Vuk IX, 17:190); Vuk IX,18 4249'N, 1931'E Mesto u Crncima (Cma Gora), ispod puta za Kopilje. Ispod Babljaka je voda Smokvica, a u njemu crkva i groblje plemena Crnci. T akoe i: selo u Srbiji na Kosovu, 8-9 km severno od Uroevca. Pominje se u popisu oblasti Brankovia 1455. Jo i: planina kodNikia. _____________________________| Jo i: Baina varo u T emniu (Srbija), u dolini Kalenike reke. Literatura: Markovi 1988, 19-20. BADOVT NCI, Badovinac

Od linog imena Ba(l)dovin, germanskog porekla, popularnog kod Srba u srednjem veku (up. 1986, 25 d.). (A. L.) ukraj Drine anac: Ukraj Drine ancu Ba-dovincu (Vuk IV, 34:101) 4447'N, 1922'E Selo u Mavi (Srbija). Nalazi se na desnoj obali reke Drine, 25 km zapadno od apca. Pominje se od doba austrijske okupacije 1718-1737, kada je tamo postojao ardak hajduke milicije. U prethodnom ratu protiv T urske, Austrijanci su organizovali i Srbe u okviru vojnih okruga kompanija, iji su centri bili Cma Bara i Prnjavor. Kompanijom u Crnoj Bari je komandovao oberkape-tan Vuk Isakovi. Ona je bila rasporeena od Rae do Ba dovinaca sa etiri ardaka: Kordan, Cma Bara, Lazaret i Badovinci. U Kraljevini Srbiji vodi se kao selo u Ba- dovinakoj optini (Mavanski srez, Podrin -ski okrug). U doba o kojem pesma peva (pohod bosanskog Ali- pae na Mavu 1806, pohara manastira Petkovice u Pocerju kod apca i odmazda Stoj ana upia i Luke Lazarevi- a), jo uvek je bio utvreni anac (slino Deligradu). Uz dvojicu glavnih, pesma pominje i druge istaknute junake Prvog srp-

Obe pesme ga pominju u kontekstu br anskog pohoda na turski grad Kolain (verovatno 1858-1859, kada je radila meunarodna komisija za razgranienje izmeu T urske i Cme Gore). Literatura: 1911, 423; - 1948; 1, s.v.

BAIN
bez atribucije: Bainu Unu prebrodie (Vuk Vni, 41:25) 4512'N, 1645'E Mesto u Hrvatskoj, na samoj granici sa Bosnom. Pesma ga pominje u kontekstu hrian-skog pohoda na Dubicu, kao prelaz preko Une. Sam pohod stavljen je u okvir standardnog epskog motiva ogreenje o nedelju" (upor. akon Stefan", Kraljevi Marko i sv. Nedjelja").

B AG B AG DAD, Bagdat skog ustanka: Milosava Bakala, Marka ti-tarca, Mihaila Gluvca, ora Grkinjia i druge. i: Badovinci u Hrvatskoj (45 43' N, 1522'E). ______________________________ Literatura: / 1988; 1 s.v. BAG * bez atribucije: IznadBaga, iz Papka kamena (MH IV, 36:319) Vide KARLOB AG BAGDAD, Bagdat O Bagda du, Madinet al Salam IlOd stiran. baga-data- 'bogo-dat, Boji dar' ili iz aramejskog, u znaenju 'ovji tor' (Kiss 73b). (A. L.) Bagda d * kameni: Jedan brate kamenu Bagdadu (KH I, 2:1006) Bagdat * grad: Da je vodi pod Bagdatu gradu (SM 107:17) * grad bijeli: Pod Bagdatom gradom bijeli-jem (SM 37:132)

31

* bez atribucije: OdBagdata bagdatskog vezira (KH I, 20:107); Vuk VI, 45, SM 86 3320'N,4423'E Glavni grad Iraka. Grad na obalama reke T igra, prvi put po-menut u Hamurabijevo vreme kao Bagdadu (1800. pre n.e.). Prestonica kalifata Abasida sve do njihovog pada, a posle 1258. glavni grad provincije. T urci su ga osvojili 1410. i drali sve do 1921. Jedno vreme je bio prestonica istoimenog vilajeta. Od 1831. pa do kraja osmanske vladavine, Bagdad je potpadao pod direktnu upravu Carigrada. Pod Harunom al Raidom (VIII v.) Bagdad je postao idealan grad Bliskog Istoka. Carevi i kraljevi traili su savet, saveznitvo i blago od bagdadskog kalifa. Osim toga, sklonost Abasida prema kulturi i nauci stvorila je od Bagdada e dukativni centar u tom delu sveta, naroito u oblasti medicine i matematike. Istovremeno (VHJ i LX v.), u Bagda dskom kalifatu javlja se vrlo veliki broj robova Slovena, naroito evnuha (Sakalib) koji su posebno bili na ceni. T eka iskuenja Bagdad je podneo u v. kad je ak tri puta stradao u velikim po-

Bagdad

32

BAJICE, Baice BALTULIN

plavama(1253,1255. i 1256), a 1258. osvojili su ga i dotukli Mongoli koji su prema predanju za nedelju dana pobili izmeu 800 000 i 2 000 000 ljudi. T amerlan gaje op-sedao dva puta (1392-1393. i 1401). U muslimanskim pesmama javlja se u kontekstu rusko-turskog sukoba (KH 1,20) i opsade Temivara u XVII v. (KH I, 2), a u hrianskim pesmama kontekst nije istorij-ski. Kao Bagdat javlja se i u poslovicama, npr., Ako je daleko Bagdat, blizu je arin" (kao folklorna varijanta antike izreke: Hic Rodos, hic salta"). Literatura: Verlinden 1955; 1, 22; s.v.; EI 921-936. , Baice

bitka kod Krnjica 1861. (Vuk LX, 25), pogibija i osveta Pera Martinovia (SANU IV). Literatura: 1959, 40; Imenik YU 50; 1 s.v. BAJNA LUKA mjesto: Knjigu pie mjestu Bajnoj Luci (SANU 111,73:61); Vuk VI, 77 lijepa eher Od lijepe eher Bajne-Luke (SM 62:183) bez atribucije: I kaldrmu priko Bajne Luke (Vuk VI, 77:117); SANU III, 76 Vide BANJALUKA BALDARE

Postoji i kao lino ime i prezime, te stoga

najverovatmje od hipokoristika Baja, od Bratoslav ili si. ( 1926, 244 dd.), ali moda albanizovano slov. *Banji-ca (up. alb. baj 'banja'). (A. L.) Bajice selo: A kad do'e na selo Bajice (SANU IV, 39:821); Vuk VIII, 71 gizdavo selo: U gizdavo u selo Bajice (SANU IV, 39:4) Gornje: Pa je posla u Bajice Gornje (Vuk IX, 25:244) pod Martinovie: Pod Bajice Martino- vfc'e (Vuk IX, 13:1204) pod

bez atribucije: to je jae u Baldare crkvi (KH , 9:958) Neutvrdiva ubikacija. U pesmi, mesto blizu Kanie, u kome je crkva (verovatno Petrova, budui da se kod nje skupljaju gospoda na Petrovdan). S obzirom na kontekst, verovatno se radi o jednoj od hrvatskih Kania (ima ih tri, vide KANI-A). Na dananjim geografskim mapama takvog mesta nema na toj lokaciji. BALT ULIN

Ako je ovde vlaki=italijanski, up. ime pritoke

T irenskog mora sev. od Napulja Vol-turno, na kojoj lei grad Kazerta. (A. L.) vlaki grad: A od vlakog grada Baltulina (, 56:181) Neutvrdiva ubikacija. U pesmi se glavni junak Halil, brat Muje Hrnjice, lano predstavlja kao Vide barjak tar iz vlakog grada Baltulina. Vlaki je ovde sinonim za hrianski, isto kao i maarski, i u istom kontekstu: Madarine iz zemlje Madarske, ja kako se po imenu vie? Ja se zovem Vide bajraktare, A od vlakog grada Baltulina (178-181). T akvih sluajeva ima vie, pa je najvero -vatnije ime grada izmiljeno (vide BANJI -CA). Kao model, moglo je posluiti i ime Volturno. Ako se, meutim, odrednica: iz zemlje Madarske" uzme kao verodostojna, Baltu-

Baice selo: Pa u poi u selo Baice (Vuk VIII, 73:398) 4223'N, 1853'E Selo pod Lovenom u Cmoj Gori. Istoimeno bratstvo u cetinjskom plemenu, na s/z rubu Cetinjskog polja. Pominje se od 1485. (MedbH u povelji Ivana Cmojevia). Ima crkvu posveenu Roenju sv. Jovana Krstitelja, podignutu krajem XVI ili poetkom XVII v. Pesme ih pominju uglavnom u kontekstu dogaaja vanih za Cmu Goru krajem XIX v.: dolazak knjaza Danila na vlast (Vuk VT JI, 71) i njegova enidba (Vuk LX, 13), Omer-pain pohod na Cmu Gom 1852-1853. (Vuk Vm", 73),

BANJA BANJALUKA, Banja Luka, Bajna Luka, Luka Banja, Luka Bajna, Luka

33 52-53;

lin bi mogao biti iskvarena verzija imena nekog mesta blizu Balatona (ili Balatona samog) u dananjoj Maarskoj. T akva ubika-cija mogla bi biti odriva jer okolina Balatona nije potpadala pod tursku vlast izmeu 1526. i 1699. (od Mohake bitke do Karlovakog mira), kad su Maarskom vladali T urci (vide BRAT ISLAVA). BANJA bez atribucije: Ko e uvat' Banje i Kosova (Vuk IV, 39:81); SM 62 Manastirski kompleks i ruevine grada u Srbiji, na Kosovu (vide BANJSKA). U doba Prvog srpskog ustanka, o kome i peva pesma u kojoj se Banja pominje, postojale su 3 Banje: 1) Banja (tj. Sokobanja sa srednjovekovnim gradom Sokolom), varo u nahiji Banjskoj; 2) Banja u nahiji Kraguje- vakoj i 3) Banja u nahiji Novopazarskoj. Vuk (u napomeni ispod teksta) smatra da pe- va verovatno nije mislio ni na jedno od ovih mesta ve na mesto Banjsku (Metohija) sudei po stihu: Ko e uvat Banje i Kosova". Na Kosovu i Metohiji, meutim, postoji i selo Banja koje se pominje jo 1348. u Svetoarhanelskoj povelji srpskog cara Stefana Duana. U Metohijskom Pod-goru, u optini Srbica, postoji i mesto Rudnika Banja ili samo Banje. Pomeni ovog mesta javljaju se jo u XIV v. kada ga je kralj Stefan Uro II Milutin darovao manastira Graanici, a potom jo i 1321. i 1331. Budui, meutim, da od svih mesta na Kosovu koja se mogu uklopiti u ovaj toponim samo manastir Banjska ima tako veliki kulturno- istorijski znaaj da se moe meriti sa oblau u celini (Banja i Kosovo), nije verovatno da se u pesmi misli i na jedno drugo mesto osim tog. Jo i: u Imeniku Jugoslavije iz 1973. deset mesta sa imenom Banja, od ega 7 u Srbiji (kod Aranelovca, Novog Pazara, Priboja, Istoka, Suve Reke i Banja Rudnika kod Srbice). Literatura: 1940; 1959, 40; 1975, 135-136; 1994,7-8; 3,554;

s.v.; Imenik YU - , 392-393.

BANJALUKA, Banja Luka, Bajna Luka, Luka Banja, Luka Bajna, Luka O Castra, Vrbaki grad S obzirom na promenu u Banjoj Luci itd. nije od banja (premda u G. Seheru ima banja koja se koristila jo u rimsko doba), nego Banova luka", sa starim pridevom banj od ban u prvom i nazivom luka za ravan kraj reke u drugom delu ( Skok I 104b). (A. L.) Banjaluka eher: Onda hajde eher-Banjaluci (MH , 4:582); KH II, 75, EH 2, 8 mjesto: Te ju alje mjestu Banjaluci (ER 120:25); ER 166, 187 lijepo mjesto: Od lijepa mjesta Banjaluke (ER 120:6); ER 125, 187 bez atribucije: Neka tebi Banjaluci sie (MH , 4:586); ER 99; EH 8, MH IX, 17 Banja Luka eher: Pa e proi eher Banja -Luku (SM 72:57) prostrana eher: Od prostrane eher-Banje Luke (Vuk VI, 49:155) bez atribucije: SBanje luke dva brata Pai- a (Vuk III, 36:37); MH VIII, 19, 24 Bajna Luka mjesto: Knjigu pie mjestu Bajnoj Luci (SANU 111,73:61); Vuk VI, 77 lijepa eher Od lijepe eher Bajne-Luke (SM 62:183) bez atribucije: / kaldrmu priko Bajne Luke (Vuk VI, 77:117); SANU , 76, MH , 67 Luka Banja eher: Usred eher nae Luke Banje (MH VIII, 11:74) bez atribucije: I kaldrmu preko Luke-Banje (SM 106:33); SM 144 Luka Bajna bez atribucije: U Krajini a u luci Bajnoj (Vukni, 81:39) Luka bez atribucije: Kad u Luku svati dohodie (Vukni, 81:95) 4446'N, 1711'E Grad u BiH (Reppublika Srpska).

34

B ANJALUKA, Banja Luka, Bajna Luka, Luka Banja, Luka Bajna, Luka

Banjaluka 1900 Smeten je na uu reke Vrbanje u Vr bas. Sastoji se od nekoliko povezanih mesta: Novoselija, Gornji eher, Donji eher, Varo i Predgrae. Na Ilidi i u Donjem eheru naeni su predmeti iz rimskog doba, a sumporne izvore (u dananjoj Ilidi nedaleko od tvrave) koristilo je lokalno stanovnitvo i u rimsko doba i u srednjem veku. Ime Banjaluka isprva je bilo regionalni naziv za svu ravnicu ispod starog grada, a kasnije, kad je izgraena tvrava, ime se prenelo i na nju. U srednjem veku tu je bilo jako utvrenje sa trgom i franjevakim samostanom pod njim. Do kraja XV v. ono se pominje kao Vr-baki grad, a pod dananjim imenom prvi put se javlja 1494. kao grad u onovremenoj lajak oj banovini i iza Jajca najvaniji i najtvri grad u dolini Vrba sa. Od 1518. posebno se pcmiinje Banjaluka, a posebno Vrbas, kao dva razliita grada, a 1519. spomenuti su zajedno sa Zveajem. T ragovi starog grada vide se i danas iznad leve obale Vrbasa u Gornjem eheru. Celo podruje Jajake banovine, od Jajca do Save, zauzeli su T urci 1528. T ada su u njihove ruke prele i tvrava Banjaluka i varo pod njom. Za vreme turske vlasti bila su jedno vreme u Banjaluci dva grada (tvrave): jedan u Gornjem i drugi u Donjem eheru. Gornja ili (Stara) Banjaluka postojala je i pre T uraka. Naputena je posle 1688, a 1737. sigurno vie nije postojala. Neki istoriari smatraju daje ovaj Gornji grad isto to i grad Vrbas. Kreevljakovi (1953), meutim, pretpostavlja da je stari grad Vrbas izgoreo, a da se nalazio na mestu Donjeg (Novog) grada, dok je Gornji (Stari) grad u to vreme bio Banjaluka. U Gornjem eheru zaista je bio jedan grad na levoj obali Vrba sa, a njegovi ostaci se jo uvek raspoznaju iznad mosta preko potoka Suturlije. Za taj grad Hadi Kalfa kae sredinom XVH v. daje uzet od nevernika, to znai daje postojao i pre turskog doba. Miljenja su, meutim, nepodeljena oko injenice daje Donji eher Novigrad koji se na turskom zvao Kal'ai-dzedi osnovao

B ANJANI

35

Ferhad- paa Sokolovi (rodom iz sela Sokolovia kod Rudog) izgradnjom svojih zadu-bina i drugih zgrada. On je na prostoru izmeu potoka Crkvina i Vrbasa u periodu 1579-1587. izgradio 216 javnih objekata, meu njima: poznatu damiju Ferhadiju (sruena 1993), edrvan i hamam i za njih poseban vodovod, sahat-kulu, javne toalete, karavan-saraj i ambar za ito, a u blizini damije 200 zanatskih radnji. Pored arije, sagradio je i most preko potoka Crkvine, drveni most preko Vrbasa, mlin na Vrbasu i sara-je za bosanske beglerbegove. Ostavio je vakuf za podizanje i izdravanje medrese, be-zistana, kole i enskog hamama. Samo za medresu i bezistan postoji potvrda da su bili sa graeni, a za ostalo se ne zna. Po predanju (koje je verovatno istinito), novac za sve ove zadubine Ferhad-paa je dobio otkupninom za grofa Volfa Engelharda fon Auer-sperga (Wolf Engelhard von Auersperg) ijeg je oca Herberta (generala austrijskog cara Maksimilijana ) vojniki porazio 1575. u bici kod mesta Budakog u Hrvatskoj. U ime otkupa za mladog Auersperga dobio je 30.000 dukata i 100 mladih muslimanskih vojnika zarobljenih u toku bitke. Iako mu je turbe u Banjaluci, Ferhad-paa nije umro tu ve u Budimu gde je bio postavljen za name-snika. T u ga je 1590. iz potaje ubio jedan njegov rob, a telo mu je potom preneto u Banjaluku i tu sahranjeno. Zahvaljujui Ferhad-pai, Banjaluka se naglo razvila iz neznatnog srednjovekovnog naselj a (kome j e centar bio trg pod tvravom u dananjem Gornjem eheru) u glavnu taku trgovine, zanata i prometa cele Bosanske Krajine, a uz to jo i u upravno sedite vieg stepena. Razvijala se jo i sledeih 150 godina, sve dok je u njoj bilo sedite bosanskih namesnika. Putopisci iz XVII v. navode daje imala 3.000-4.000 kua, stoje znatno vie nego pred kraj turske vlasti i pod austrijskom okupacijom. U pesmama se pominje jako esto, u najraznovrsnijim kontekstima. Jedan od njih je i enidba istaknutom devojkom neprijateljske konfesije, kao u EH 8 (Jankovi Stojan

hoe da se oeni lipom Zlatom Ga- zi-Jusufage") i Vuk , 36 (Bojii Alija namerava da otme sestru mletakog duda), najee praena pometnjom i sukobima koji u epici imaju i svoju formulu: Zemljama u drame zapraiti, A vodama zamutit' brodove (Vuk III, 36:51-52). Od epskih junaka, u Banjaluci se pominju braa Paii (Vuk , 36), ara kapetan na konju Gavranu" (Vuk VI, 49), Murat kapetan (SM 62), lepotica Fajka koja se beei od bahatosti banjalukog pae odmetne u hajduke i pristupi druini Mijata hajduka u gori Romaniji (MH VIII, 11), i dragi. Literatura: Bejti 1953; Kreevljakovi 1953; 1982, 164-170; s.v.; 1 s.v.

BANJANI Hercegovako pleme na visoravni Rudine, pominje se od 1319. Jedno predanje tvrdi da su prozvani po nekom banu Ruenu koji je iveo u XVII v. (na granici plemena ima mesto Ban-Vir), a drago, jeziki verovat -nije po doseljenju iz Banjske na Kosovu (pridev od Banjani glasi [kapetanija] banjska) ( 1949, 281 dd.). (A. L.) mjesto: Da ga nosi u mjesto Banjane (Vuk VIII, 9:74) selo: Serdar oko od sela Banjana (Vuk , 32:790); SM 46 ravni: Da otide u Banjane ravne (Vuk I V, 3:14); Vuk IX, 5; SANU IV, 10; MH 1,66 ramni: / otide u ramne Banjane (Vuk VIII, 21:4) divni: Bijahu ti niz Banjane divne (SM 129:127) gornji: to procvilje u Banjane gornje? (VuklV, 1:2) bez atribucije: Taj je konjic rodom iz Banjana (Vuk IV, 1:39); Vuk IV, 55; Vuk VIII, 9, 21, 55; Vuk , 5, 15, 26, 28, 32; SANU IV, 27; KH III, 14; MH I, 66 Pogranina oblast u Hercegovini i Cmoj Gori, izmeu Bilee i Nikia, i pleme istog imena. Kao i sve takve oblasti u Cmoj Gori i staroj Zeti, i Banjani imaju vie sela" od kojih se neka i zovu Banjani.

36

B ANJICA B ANJSKA

Starosedeoci su bili stoari i kiridije dubrovakih trgovaca. T urci su zauzeli Banjane i Korita 1466. Jo i: u Srbiji (kod Ljiga i kod Uba), u Hrvatskoj, u Bosni (kod Bosanske Krupe) i u Makedoniji (blizu Skoplja). Pesme iz Banjana pominju Luku Rado- via (ne po dobru Vuk VIII, 9), vojvodu Jovana Vasiljeva (Vuk IX, 32), carevog Dervi-pau (Vuk IX, 5), vojvodu Jovana Baovia (Vuk LX, 28), Vuka Koprivicu (Vuk IV, 3) i druge, a od istorijskih dogaaja pohod Omer -pae Latasa na Grahovo 1836. (Vuk IX, 5), boj na Grahovcu 1858. (Vuk IX, 15), hercegovaku bunu 1858-1862. (Vuk IX, 26), boj u Dugi 1862. (Vuk IX, 28), sukobe Hercegovaca i Crnogoraca sa T urcima 1862. (Vuk LX, 32) itd. Literatura: 1940; Vego 1957, 10; 1959, 40; 1975, 136; 1994, 8; 1, 26; 3, 554; s.v.; Imenik YU 53. 1

no ne samo da nije imalo bana, ve ni pod hri- anskom upravom nije bilo bar 200 godina (uslovno od pada Srbije 1459, najmanje do 1633. kad T urci obnavljaju Kladuu, iz koje kree radnja ove pesme). Stoga je od Banjice ban" verovatno etimoloka figura, napravljena prema analogiji po zvuanju. Jo i: 4 istoimena mesta u Srbiji (kod Glogovca, Istoka, Kaanika i Lipljana), 2 u Makedoniji (kod Strumice i kod Velesa) i 2 u (kod Bijeljine i kod Kljua). Literatura: 1959, 40; - 1975, 136; 1994, 8; Imenik YU 53; 1 s.v. BANJSKA

Ime Banjska pominje se od 1316, kada je u

istoimenom selu kralj Milutin podigao manastir sa crkvom sv. Stefana kao svoju nadgrobnu zadubin u. Selo i istoimena reka na kojoj ono lei, leva pritoka Ibra, dobili su ime po nekadanjim toplicama, banjama, koje su tu postojale jo u tursko doba. (A. L.) grad: Hou Banjsku ostaviti grada (Vuk , 44:12) maleni grad: Ba od Banjske od malena grada (Vuk II, 44:82) palanka: / pokupi svu palanku Banjsku (Vuk IV, 31:223) malena: U malenoj Banjskoj kraj Kosova (Vuk II, 44:3) bez atribucije: A do Banjske i Zveana grada (SM 62:220)

II Selo kod aka, pominje se od 1476. (Alii I

140), ponajpre 'm ala banja', ili moda (s obzirom na tradiciju o banu Mlutinu) skraeno od *Banja vas 'Banovo selo', *Banja reka i si., up. kod Valjeva Miliinica od Mi- liina reka i v. ovde Banjaluka. (A. L.) selo: Pod Jelicu u selo Banjicu (Vuk II, 31:213) bez atribucije: U Banjici i u Atenici (Vuk II, 31:42); MH IV, 38 4349'N, 2022'E Mesto u Srbiji. Nalazi se blizu Atenice (koja je danas predgrae grada aka). U vreme Prvog srpskog ustanka vodilo se u Poekoj nahiji. Dok se kod Vuka ono vezuje za posede epskog junaka, bana Milutina iz XIV v. (vide AT ENICA, POEGA), u muslimanskoj pesmi (MH T V) ne radi se, meutim, ni o kakvom stvarnom mestu jer se junak lano predstavlja kao od Banjice bane". Dogaaji opisani u pesmi odvijaju se mnogo vekova posle XIV v., kad ovo konkretno mesto odav-

Neizvesna ubikacija. 1. Banjska (43 17' N, 20 25' E) je u srednjem veku bila utvreni manastir na istoimenoj reci, levoj pritoci Ibra u Srbiji (Kosovo). Crkvu sv. Stefana sagradio je izmeu 1314. i 1316. kralj Milutin i u njoj su leale njegove mosti, pa se po tome kralj Milutin i zove sveti kralj banjski. Manastir je bio zatien obu-hvataim zidom i jednom izuzetno snanom pravougaonom kulom. Na ruevinama grada i manastira T urci su 1619. podigli novu tvravu koja je prerasla u gradi i jedno vreme bila pogranina karaula. Danas je Banjska selo sa razvalinama manastira i utvrenja, 10-12 km severno od

B AR Kosovske Mitrovice. U banjskom zaseoku Jelii nalaze se ostaci Ilijine crkve koja se pominje u povelji kralja Milutina iz 1315.

37 * pitomi: I dooe Baru pitomome (VukLX, 2:297) mali: Te do malog Bara i Ulina (SM 62:31) * bez atribucije: Otkraj Bara do grada Klobuka (SANUI V, 40:177); Vukli, 89; Vuk VBI, 62; Vuk LX 5; SM 63 @420,5'N, 195'E

2. T akoe u Srbiji, postoji i Banjska na Varnikom potoku u podnoju Kopaonika, 4 km severno od Vuitrna. T akoe u epici, Banjsku je drao Banovi Strahinja za koga neki autori dre da je epski alijas despota ura Stracimirovia (upor. Vego 1957).
T eko je odrediti koja se Banjska pominje u kojoj pesmi: Vuk IV, 31 peva o Boju na Deligradu, a SM 62 o Gradaevievom ustanku i bici njegove vojske protiv velikog vezira na Kosovu 1831. (Posle toga, Grada- evi koji se prozvao Zmajem od Bosne postao je, izborom svojih pristalica, bosanski vezir.) Ove dve pesme sigurno upuuju na mesto a ne na manastir na Kosovu, ali ni za pesmu Vuk , 44 o Banovi Stra-hinji osim tracHcionalnih, nema drugih ja ih razloga da se ne povee sa Duanovom malom Banjskom na Kosovu". Drugim recima, mogue je da usmena tradicija ne pravi razliku izmeu ova dva mesta. Literatura: Vego 1957; 1959, 40; 1989; 1994, 8; 2006; 1, 25-26; 3, 554; s.v.; 367; VE s.v.; 1 s.v.

Bar Grad i luka u Crnoj Gori. ine ga Stini Bar (oko 3,5 km od mora) i Novi Bar ili Pristan, uz more, na poluostrvu Volujici. Bar je osnovan verovatno u Vn v., posle dolaska Slovena, iako nije iskljuena mogunost da je ve ranije postojala tvrava (castel, castrum) koju su, beei pred Slove-nima, naselile romanske izbeglice iz Dokle-je (Doclea Duklja). Iz Duklje je u Bar bila prenesena episkopska stolica, kasnije i arhi-episkopska, a od XVI v. stolica primasa Srbije". U ranom srednjem veku Bar je pripadao vizantijskoj temi Dra, a 989. zauzeo gaje bugarski car Samuilo. Potom je ponovo u vlasti Vizantije do sredine XI v., kada je, posle bitke pod Rumijom (1042), uao u sastav Zete i postao sedite katolike nadbiskupije (1189). U vlasti Nemanjia bio je od 1181. do 1360. U to vreme imao je povlastice srpskih vladara, gradsku autonomiju, statut, grb i sopstveni bronzani novac koji je nosio oznaku d'Antiuar". U ovom dugotrajnom mirnom periodu grad je jaao i sa Kotorom i Dubrovnikom odravao intenzivne trgo-

BAR
Ci vitas Avarorum, Antibaris, Antivaris, T ivari UStsrp. Ban>t lok. 1219. vb velicemb Bari, od. lat. Barium, kako se zvao i grad Bari u Apuliji, s onu stranu Jadranskog mora, pa je Bar u srednjem veku nazivan i Antibari, Antivari ' Bari*. (A. L.) * grad: Sa Seoca vie Bara grada (SANU IV, 38:552); Vuk VDJ, 66; VukLX, 13; SM 172 * grad bijeli: Preko Bara grada bijeloga (VukI V, 11:47); VukLX, 1 * grad turaki: Nakraj Bara grada turako- ga (Vuk VIII, 66:4) * na krajini grad: I od Bara na krajini grada (Vuk JV, 11:146); SM 172 bijeli: Od Vucinja i Bara bijela (Vuk IV. 10:273); Vuk VIT I, 66, 73; Vuk IX, 1

38

B ARAT B E , Vijena

vake veze, a njegovi pomorci plovili su sve do Flandrije. Posle pada drave Nemanjia, Barom vladaju Balii, Mleani, despot Stefan La- zarevi, pa ponovo Mleani. U tom posled-njem periodu (1441-1571) mo grada pri-metno opada, pre svega zbog estih turskih napada. Na kraju su ga T urci osvojili i drali od 1571. do 1878, posle ega je uao u sastav Crne Gore. Tokom 1748. stradao je od epidemije kuge. U Bara je nastao poznati Barski rodo-slov, tj. Letopis popa Dukljanina. Pesme ga pominju u neistorijskom kontekstu enidbe Maksima Crnoj evia (Vuk II, 89), a od istorijskih dogaaja u kontekstu bitaka na Krusima i Visoici 1796. (Vuk IV, 11), crnogorskog sukoba sa skadarskim paom 1844. (Vuk Vili, 62), pohoda Omer-pa-e Latasa na Grahovo 1836. (Vuk IX, 5) i na Crnu Gora 1852-1853. (Vuk IX, 1) i dr. Literatura: 1950, 179; 1959,40; Bokovi 1962; Bokovi 1984; 1, 27; 3, 554; VE, s.v.; s.v.; 1 s.v. BARAT grad: Ja sam dizdar u Baratu gradu (Vuk III, 18:118); SANU III, 34 turski: Koji ide Baratu Turskome (Vuk III, 18:161) bez atribucije: Jes' li bio put Barata moga (SANU III, 34:115) Vide B ERAT BAT AR bez atribucije: Iza Batra, sa sela Salaa (Vuk IV, 28:34) 4426'N, 19 09'E Selo u Srbiji. Nalazi se u Jadru, na granici izmeu Bosne i Srbije: 1428/29. potvrdio ga je despot ura Brankovi velikom elniku Radiu, a 1446. bosanski kralj Toma Ostoji poklonio gaje sinovima vojvode Ivania Dragiia. U Vukovom Rjeniku za Batar se kae da je potok u Mavi. (Batar je zapravo reica koja se uliva u Drinu. Pored njenog ua nastala je mala varo istog imena i skela preko

Drine.) Dananji Batar se nalazi izmeu Banje Koviljae i Malog Zvornika. Pesma ga pominje u kontekstu istorij-skog boja na Salau 1804. Iz formulacije se ne vidi da li se misli na selo ili na potok. Literatura: 1940; 1954, 540; 2005; 1, 29; s.v. BAT OR bijeli: Odvede ga Batoru bjelome (MH IX, 11:129) Neutvrdiva ubikacija. U pesmi, Batorom gospodari batorska banica. Sie se razvija oko motiva krae i prekrae skupocenog bojnog konja (ukraden u Kla dui, doveden u Senj, prodan u Bator, prekraden i odveden natrag u Kladuu). Ovo bi moda mogao biti i Batar u Mavi (vide). BE, Vijena O Vindobona, Wien S Stsrp. Beb od XVI v. ( 1, 39), iz ma. Becs (od XIV v.); kao apelativ re je znaila 'podrum, kreana' i pretpostavlja se da potie preko turskog iz strus. peb 'pe'. Antiki naziv mesta Vindobona je keltskog porekla, u znaenju 'Vindov posed' ili, po drugima, 'beli grad' nem. Wien, Wieden ili odatle, ili od drugog keltskog naziva 'umska reka" (Kiss 96b-97a; Skok 1129b-130a). (A. L.) Be grad: Beu grade, ne bei se na me (Vuk 111,8:148) grad bijeli: A do Bea grada bijeloga (EH 9:47); SANU HL 69; MH I, 66 tvrdi grad: Ne boj mi se, Beu tvrdi grade (Vuk III 8:31) grad iroki: A od Bea grada irokoga (KH I, 19:109) grad stolini: Ve od Bea, grada stolino-ga (Vuk VIII, 73:2201) stolini: Dokle Beu stolinome do'e (Vuk VIII, 71:1539) beli: / u Sremu i u Beu belom (SANU IV, 2:157) bijeli: Ban putuje Beu bijelomu (MH IV, 50:286); SANU III, 69; KH I, 2, 15, 19;

B E , Vijena KH , 71; Vuk 8; Vuk VIII, 43, 71; Vuk LX, 13; MH IV, 39, 43; SM 15, 64, 101,106,117,167; EH2 * bijeli prostrani: Ispod b'jela Bea prostra noga (KH 1, 17:265) * bili: 1 Bea u bila osvojiti(MHLX, 3:42) * nemaki: U ovome Beu nemakome (SANU , 71:15); SANU IV, 2 * njemaki: Nekakome Beu njemakome (VukHI 9:27) bijeli njemaki: / bijela Bea njemakoga (KH , 3:54) estiti: U tvojemu Beu estitome (SANU , 70:40); SANU , 71 * estiti nemaki: U estitu Beu nemakome (SANU , 70:2) ; SANU , 71 * kaurski: Neg'je dati Beu kaurskome (KH I, 19:122) iroki: Ja u Beu irokomu sii (KH I, 17:39); KH I, 19;, 71 * kameni: Slazio sam Beu kamenome (MH , 13:309); MH LX, 3 * tvrdi: Na tvrdoga Bea udarie (Vuk IX, 32:60) * ledeni: Stjerati ga Beu ledenome (KH , 59:1357); KH , 65; EH 2, 4, 9 bez atribucije: Za to da zna u Beu esare (MH , 13:413); Vuk 11,42; Vuk 8; Vuk VI, 29; Vuk VH, 17; Vuk VIII, 43,73; Vuk LX, 1, 13, 14, 15, 32, 33; SANU , 69, 70, 71; SANU IV, 3, 4, 28, 38; KH I, 10,15,16,17; KH II, 57,71; KH , 1,2; EH 1; MH , 1, 23; MH IV, 39, 44, 46, 50; MH IX, 3; SM 5, 64, 101, 117, 125 Vijena * ravna: Ja pobjegoh u Vijena ravnu (KH I, 26:675)

39

bez atribucije: Pa otalen iz Vijene krenuh (KH I, 26:680) 048 12'N, 1622'E Glavni grad Austrije, na Dunavu. Osnovali su ga Kelti kao utvreno naselje na reci Vin, u I milenij umu pre n.e. Ime Be je u srpski jezik dolo iz maarskog. Keltsko naselje nastalo je u blizini dananjeg Bea nekih 500 godina pre dolaska Rimljana koji su, negde oko 9. godine (I v.), podigli vojni logor, nazvali ga Vindobona i drali svoju poziciju sve do V v. Franaki kralj Karlo Veliki postavlja u K v. istonu karaulu u dolin i Dunava, zapadno od Bea, i naziva je Ostmark (istoni beleg"). Be se prvi put porninje kao grad 1137, kada su njime vladali knezovi iz porodice Babenberg. Posle smrti poslednjeg Babenberga i 40 go dina bezvlaa, u drugoj polovini 1 v. na presto dolazi novi vladar Rudolf Habzbur- ki, rodonaelnik jedne od najmonijih dinastija u evropskoj istoriji. Be postaje sedi-te biskupa, Habzburzi postaju nadvojvode, a niz politikih brakova pretvara njihovu dinastiju u carsku, dodajui postojeim i nove teritorije, kao to su Burgun dija, Nizozemska i panija.

Pogubljenje Zrinskog i Frankapana u Bekom Novom Mestu

40

BEDANE BELA PALANKA, Palanka Bijela

Tokom XVI i XVII v. Be, koji tada jo nije bio glavni grad, vie puta se suoavao sa raznim opasnostima. Najvea je dolazila od Sulejmana Velianstvenog koji je 1528. osamnaest dana opsedao grad i pri tom unitio njegova predgraa. Poto su T urci odbijeni, Ferdinand I je 1533. preneo prestonicu u Be sa namerom da tako ojaa njegovu zatitu. Tokom 1679. kuga je ubila oko 80.000 Belija, a 1683. poela je druga turska opsada Bea. Grad su odbranile kombinovane poljske i nemake snage, a trijumf hrian -ske vojske dao je zamaha obnovi i izgradnji Bea ije su uvene barokne fasade nastale upravo tada. Zlatno doba Bea poinje sa pojavom carice Marije T erezije i njenog sina Jozefa II. Napoleon okupira Be 1805. i 1809, a kasniji rat protiv njega dovodi Be do bankrot -stva. Neto kasnije u istom veku Be potresaju revolucionarni dogaaji 1848, a posle njih na presto dolazi car Franc Jozef I, pod ijom dugotrajnom vladavinom Be postaje prva prestonica Austrougarske monarhije. Srbi su rano poeli da se naseljavaju u Beu, a naroito posle prve velike seobe 1690. Ve poetkom XVIII v. postojao je u Beu hram sv. velikomuenika Georgija koji su Sr bi delili sa Grcima, Rumunima, Cincarima i drugim pravoslavnim narodima izbeglim sa Balkana pred T urcima. Srbi i Grci su krajem XVT J3 v. dobili od cara privilegiju da skuplja ju priloge i podignu sopstvenu crkvu u Beu. U pesmama se uglavnom peva o turskim pohodima na Be. Na primer, u pesmi Vuk III, 8 sie se sklapa oko turske opsade Bea 1683. koju je prekinuo i grad spasao poljski kralj Jan Sobjeski, iako se u pesmi pominju ruski kralj (zapravo car) i njegov sin kraljevi (morao bi biti carevi) Mijajlo. Trag pravog istorijskog podatka ostao je u sakupljanju vojske od Leha i Poljaka" (to je zapravo pleonazam). T akoe, tursku vojsku je predvodio veliki vezir, a ne sultan kako stoji u pesmi. Iako je Cuprili-vezir" stalno mesto za turske velike vojskovoe u epici, ovog puta opsadom Bea upravljao je pravi, istorijski Kara Mustafa uprili.

Juno od Bea, u Bekom Novom Mestu (Wiener Neustadt), pogubljeni su aprila 1671. hrvatski plemii Petar Zrinski i Fran Krsto Frankopan. T ime je Hrvatska ostala bez po-slednjih predstavnika visokog plemstva. Literatura: 1954, 586; 1, 39; s.v.; 1 s.v. BEDANE selo: Na Bedane selo udarie, /1 Bedane selo popalie (Vuk IV, 6:93-94) Vide DEDANI BEGALJICA O Bugarica, Bigaliza

II Od 1528. u tur. popisima Begaljevo (Srednje,

Donje, Gornje), dananji oblik moda ukrtanjem sa Bugarica, kako se ovo selo takoe nazivalo u tursko doba ( - 1964, 97). Od begal (begalj) 'begu-nac', up. Loma 1993, 209 d. (A. L.) lijepo selo: Iz lijepa sela Begaljice ( Vuk I V, 24:213) 4437'N, 2041'E Selo u Srbiji, blizu Beograda. Poetkom XVIII v., kad je Austrija drala Beograd i okolinu (1717-1739), beogradska sela su opustela i zato su naseljavana porodicama iz Vormsa i tajerske. Begaljica je bila takvo selo i u austrijskoj administraciji toga doba vodi se pod imenom Bigaliza. U vreme Prvog srpskog ustanka Begaljica se belei u Groanskoj nahiji, a u njoj je knez bio Stevan Andreji Palalija, pogu bljen na prevaru 1804. kad i drugi srpski knezovi. Ve 1846. pominje se kao selo u okruiju Beogradskom, srezu podunavskom"*, sa 81 kuom i 544 stanovnika. T ada je imala i kolu. Pesma je pominje kao jedno od beogradskih sela u kontekstu poetka bune protiv dahija. Literatura: 1892; 1903; 1975, 136*; - 1994, 10; Imenik YU 56. BELA PALANKA, Palanka Bijela O Remesiana, Izvor, Ak Palanka, Musa-pai-na Palanka

BELI POTOK, potok B'jeli BENDER

41

bez atribucije: I suvie Palanku Bijelu (SM 166:13) 043 13'N, 2219'E Mesto u Srbiji. Nalazi se na levoj obali reke Niave, 43 km j/i od Nia, na putu za Pirot. UIV i V v., kao antika Remesiana, bila je episkopsko sedite. U VI v. bazilika, katedrala remesi-janskih episkopa, bila je jo uvek neoteena. Sa dolaskom Slovena poruena je, a naselje je dobilo ime Izvor. T urci mu menjaju ime u Ak (bela") Palanka (takoe i Mu-sa-paina Palanka). U pesmi nije upotrebljena kao realno naseljeno mesto, ve kao stilski obrt (sinonim za udaljeno, zabaeno i nevano mesto, u okvira formule pa ak i"): Mlogo ferman proe carevine, sedamdeset i sedam gradovah, i suvie Palanku Bijelu, dokle doe na Hercegovinu (11-14). Literatura: 1892; 2,1985; 1 s.v. ' BELI POTOK, potok B'jeli

Literatura: 1892; 1973; 1975, 136; 1994, 10; 1, 99; 1 s.v. BELOE VAC

II Od linog imena Belo (skraeno od *

Beloslavb). (A. L.) bez atribucije: Pa je alje gore Beloevcu (SANU IV, 48:248) 4415'N, 1957'E Selo u Srbiji. Nalazi se u umadiji, u junom predgrau Kragujevca. Prvi put se pominje 1343-1345, a u vreme Prvog srpskog ustanka selo se vodilo u nahiji Kragujevakoj. U doba Vuieve bune (o emu pesma peva) bilo je u okruiju kragujevakom, srezu gruanskom"* i imalo je 65 kua i 355 stanovnika. U Kraljevini Srbiji spominje se kao mesto u Baljkovakoj optini (srez i okrug Kragujevaki). Jo i: Beloevac kod Valjeva (Srbija) Literatura: 1892; 1940; 1975, 136; - 1994,11*; Imenik YU58; 1 s.v. BENDER OBenderb, Bendery, Bendary, Binder, T i-ghina II [Poreklo imena od persijskog bandar 'v eliko morsko ili reno pristanite'.] bez atribucije: /prihvatit Bender i Hotina (KH I, 2:135) 46 49'N,29 29'E Grad u Republic i Moldaviji. Nekada tvrava i grad u ruskoj Besarabi-ji, na desnoj obali Dnjestra, blizu granice sa Moldavijom. Prvi pomen na novcu iz 1499/1500. Po predanju (koje nije potvreno), osnovali su ga enovljani. Bender je u XIV v. bio napredan trgo vaki grad iji su uspon omoguili carin ske olakice i poloaj na tzv. tatarskom putu" kojim se vodila iva trgovina izmeu Lavova, Krima i Akermana. T ada je bio u vlasti T atara, a oko 1400. prelazi u posed moldav-skih knezova. T atari ga ponovo zauzimaju 1484. Kada je Sulejman II osvojio Moldavi-

Od 1528. ( 1964,103). (A. L.)

od Avale: Iz potoka Bjelog odAvale(Vvk IV, 24:225) 4442'N, 2031'E Selo u Srbiji, blizu Beograda. Prvi put se pominje na jednoj ruskoj mapi izraenoj u vreme Prvog srpskog ustanka (ili neposredno posle njega). Selo je najve-rovatnije nastalo u drugoj polovini XVIII v., sudei po nadgrobnim spomenicima u porti nove crkve. U njemu su roeni braa Marko i Vasa arapi. Marka su ubili T urci, a Vasa se odmetnuo u hajduke i kasnije postao uveni vojvoda iz Prvog srpskog ustanka (pe-sma ga pominje u tom kontekstu). Poginuo je pri zauzeu Beograda (30. novembra 1806) i sahranjen u manastira Rakovica. U Kraljevini Srbiji evidentirano je 5 mesta pod istim imenom, a Beogradski Beli Potok vodio se u optini Belopotokoj (srez Vraarski, okrug Podunavski).

42

B EOG RAD, Bijograd, Biligrad, Biograd, Stojni Bijeli, Stojni BEO GRAD, Bijograd, Biligrad, Biograd, Stojni Bijeli, Stojni O Singidunum, Alba Bulgarica, Nandor Alba, Alba Graeca, T una Belgradi, Darol Dihad S U epskim pesmama (npr. o brai Jakii-ma) mea se sa naim Sto(j)ni Biograd = Szekesfekervdr. Up. jo Biograd na moru, e. Belohrad, rus. Belgorod, polap. Bialogard, rum. Balgardi nie Berat. Nije jasno staje prasl. naziv tano znaio: poloaj nad vodom, na zapadu (Trubaev u 2,78 d.), ili moda naprosto tvravu svetlih (kamenih ili oblepljenih) zidova, za razliku od drvenih utv renja. (A. L.) Be ograd * grad: Drugu pie gradu Beogradu (ER 59:47); ER 83, 91,124 * beli grad: Od beloga grada Beograda (Vuk Vin, 32:30) * beli: Okretoe belom Beogradu (SANU IV, 48:95) * stojni: Davedi me Beogradu stojnu (SM 101:79) * bez atribucije: / Avala vie Beograda (SANU IV, 48:8); Vuk VHI, 33, 34; ER 124; SM 63; SANU , 56 Bijograd * grad: Od onoga grada Bijograda (Vuk , 97:5); Vuk , 98 bijeU grad: Ka bijelu gradu Bijogradu (Vuk , 92:121); Vuk II, 98 * stojni: Ode pravo stojnu Bijogradu (Vuk II, 42:90); Vuk , 93, 95; Vuk 10 * bez atribucije: Pa e otud u Bijograd doi (Vuk , 94:199); Vuk , 95,97; Vuk 9; Vuk IV, 24 Biligrad stojni: Od onoga Biligrada stojna (SM 101:2) Biograd * bijeU grad: Pod bijelim gradom Biogradom (SANU IV, 48:34); Vuk VII, 24 * beli grad: Po belome gradu Biogradu (SANU IV, 48:49) beli: Ajde, Jovo, belom Biogradu (SANU IV, 48:111) * bijeli: Ode epan bij'lu Biogradu (SM 7:127), * bijeli Stojni: U bijelu Stojnu Biogradu (Vuk VI, 47:2)

Bender ju 1538. i formirao novi sandak Akcrman u koji je ula i juna Besarabija, Bender je kao pogranini grad Osmanskog carstva dodatno utvren. Evlija elebija, koji je u to vreme boravio tamo, daje u svom putopisu lep opis Bendera i naziva ga severnim kljuem imperije". U njemu su utoite nali vedski kralj Karlo XII posle poraza kod Poltave (1709) i Jan Potocki (1768). U vreme rusko-turskog rata 1768-1774, Bender je 1770. najuri osvojio grof Panjin, ali je grad po odredbama Ku uk -kajnar-dijskog mira vraen T urcima. U slede- em rusko-turskom ratu (1787-1792) Bender se predao knezu Potemkinu 1789, ali je prema odredbama mira u Jaiju ponovo vraen T urcima. U pre^oslednjem rusko-turskom sukobu (1806-1812) Bender je 1806. zauzet bez borbe i prema odredbama Bukurekog mira konano pripojen Rusiji 1812. Pesma ga pominje u kontekstu opsade T emivara u XVLT v. kao jedan od carskih gradova, kljueva od Stambola: Redom [u] carske sve gradove tui, Prihvatiti T ulu i Hameda, Ibraila i grada Smaila, I prihvatit Bender i Hotina I Oziju nasred carevine; To su kljui od vaeg Stambola (132-137). Literatura: Elezovi 1950, 93, 335, 370; T a-mari 1975; Komrampf 1995,19; 3C s.v.; EI s.v.

B EOG RAD, Bijograd, Biligrad, Biograd, Stojni Bijeli, Stojni * stojni: Ona zove stojnu Biogradu (Vuk I V, 46:5); Vuk IV, 25, 62; Vuk VI, 47; Vuk Vin, 38; SANUH, 63; KH 1,16,32; KH , 73; SM 7, 15, 63, 72, 101 * lijepi Stojni: Od lijepa Stojna Biograda (SM 72:26) * tvrd: Tvrd Biograd, da ga udre munje (KH , 73:97) proklet: Bi Biograd za nedelju dana, \ A proklet je, da ga Bog ubije (KH , 73:98-99) * bez atribucije: Ako Bog da ni u Biogradu (SANU , 73:33); Vuk VI, 47; KH I, 2, 10,15;, 73; EH 2; MH , 1; SM 7, 15, 44 Stojni Bijeli * grad: Od Stojnoga Bijeloga grada (Vuk 45:2)

43

Vin,

Stojni * bijeli: Dozivala Stojnu bijelome (SM 15:126)

**
Biogradski grad * bez atribucije: / dok nam je Biogradskog grada (Vuk IV, 24:180) 044 49'N, 2030'E Glavni grad Srbije (Kneevine, Kraljevine, Republike) i nekoliko drava kojima je

ona u novije vreme pripadala (Kraljevine SHS, prve, druge i tree Jugoslavije, Dravne zajednice Srbije i Crne Gore). Podignut je na uu Save u Dunav, na granici Panonske nizije i umadije, na prelazu Balkanskog poluostrva u Srednju Evropu. Beograd je jedan od najstarijih gradova Evrope. U starom veku na mestu dananje Kalemegdanske tvrave nalazilo se prvo keltsko, pa potom rimsko utvrenje Singidu-num. U donjem gradu (kod kule Neboje) bilo je u rimsko doba pristanite odakle je vodio glavni put sa zapada za Carigrad. Singi-dunum je bio baza za dunavsku flotilu provincije Mezije. Ve u v. u njemu su iveli hriani, a u I V je imao i svoje muenike akona Ermila i vojnika Stratonika (314/15). U V v. osvajaju ga Huni, Sarmati i Goti, a u VLT Avari. Sa njima se u okolini grada pojavljuju i Sloveni kao graditelji avarskih brodova. Slovensko (dananje) ime grada javlja se prvi put 878. u pismu pape Jovana VJJJ. bugarskom kanu (hanu) Borisu. U pismu se Beograd pominje kao sedite episkopa (Epi-skopus Belgradensis). U X v. Beograd pada pod vlast Vizantije i potom Bugara, a u XI v. javlja se kao redovna stanica na krstakim i hodoasnikim

Mi

Beograd 1847

44

B EOG RAD, Bijograd, Biligrad, Biograd, Stojni Bijeli, Stojni gradskog mira 1739. vraen je T urcima, ah ga Austrija ponovo dri izmeu 1789. i 1791. poto gaje feldmaral Laudon osvojio u septembra 1788. U vreme ovih kratkotrajnih austrijskih uprava, varo se ureuje i naselja va stanovnitvom poglavito iz Austrije i Ne- make, a ispod tvrave se gradi novo pristanite. Odredbama Svitovskog mira, meutim, grad se ponovo predaje T urcima 1791. U Prvom srpskom ustanku Beograd je osvojen 1807, i u njemu je bila smetena srpska vlada. Posle sloma ustanka, na osnovu mira u Bukuretu, grad je opet vraen T urcima 1813. kada nastaje velika beanija" srpskog i drugog hrianskog stanovnitva pred T urcima. Konano, Beograd 1839. postaje prestonica obnovljene Srbije i u izvorima iz toga doba opisuje se kao: Stolica knjaza i sviju vii nadleatelstva Srbije, mitropolita, Suda najveeg, Apelacionog, Okrunog i Va- rokog, Naelniestva okruija Beogradskog, Upravitelstva i Primiritelnog suda vara kog, Konsistorije Eparhije Beogradske. Imade 2 crkve pravoslavne, jedanaest damija turski ijednu sinago gu jevrejsku, jedan Li-ceum sastavljen iz dva fakulteta: fflosofij-skog i juridikog, jednu Gimnaziju sa 6 klasa, Posleno-trgovaku kolu sa 3 klase, elementarnu jednu sa 4 i dve sa 1 klasom, jednu grku kolu, jednu bogoslovsku kolu od 4 klase. T urci imaju 10 elementarnih kola, 6 za muku i 4 za ensku decu, 4 tekije (manastira) dervia, a Jevreji jednu kolu. Ima jedna bolnica za vojnike srpske i jedna varoica. U tvrdinji Beogradskoj, u kojoj Srbi ne ive, nalazi se garnizon carski, u kojoj sedi jedan paa, kao upravitelj (muhafis)."* U takvom Beogradu stalno je dolazilo do incidenata izmeu srpske i turske populacije koji su kulminirali u dogaaju na ukur - esmi, posle ega su T urci 1867. definitivno napustili Beograd i Srbiju, a knezu Mihailu predah kljueve od Kalemegdanske tvrave. U tom momentu na dananjem Zelenom vencu se nalazila velika bara, oko Pravnog fakulteta i Vukovog spomenika bile su povrtarske bate, na Slaviju se ilo u lov na divlje patke, a na Terazijama je bila velika kula u kojoj se sku-

kopnenim pohodima u Svetu zemlju. U itinerarima iz toga doba pominje se pod imenima Belagrada, Bellagrava, Bellagravia, a vie puta je bio i rtva krstakih pustoenja. Posle dva veka uzaj arnnih sukoba, u v. Ugri ga uzimaju od Bugara, a 1284. dobi-ja ga kao leno srpski kralj Dragutin. Despot Stefan Lazarevi preuzima Beograd (takoe kao leno) od Ugara 1403. i pretvara ga u pre-stonicu srpske srednjovekovne drave (do 1427). T ada su u Beogradu postojale tri crkve (sv. T ri Jerarha, sv. Nikole i sv. Petke), a despot je podigao i etvrtu Bogorodiinu. U doba despotije, Beograd se sastojao iz nekoliko (po jednim izvorima 7, a po drugima 5) manjih gradskih celina obuhvaenih dvostrukim zidinama. Imao je jako, utvreno pristanite, riznicu, arsenal, lazaret. Beogradski trgovci su imali posebne povlastice i olakice u trgovini sa susednim dravama. Posle smrti despota Stefana 1427. grad opet dolazi u vlast Maara, a 1521. osvajaju ga T urci koji u njemu ostavljaju samo 2 crkve: Sabornu i crkvu sv. Jovana Krstitelja u Donjoj ili Savskoj varoi. Pod T urcima Beograd ostaje sledeih 167 godina. Iza turskog poraza pod Beom, Beograd privremeno dolazi u posed Austrije (1688-1690). Karlovaki mir ga vraa T urcima i u to vreme on postaje jedna od najveih otomanskih tvrava prema zapadu. Princ Eugen Savojski osvaja Beograd 1717. tako da se grad ponovo nalazi neko vreme pod Austrijom (1718-1739). Odlukama Beo-

Beograd 1688

B EOG RAD, Bijograd, Biligrad, Biograd, Stojni Bijeli, Stojni

45

Beograd 1860 pljala voda iz okoline i delila onim delovima grada koji su u njoj oskudevali. Iako se u pesmama za njega esto vezuje atribut stojni (zato to je bio prestonica u vreme despota Stefana Lazarevia), ne treba ga meati sa ugarskim Stojnim Beogradom (ma. Szekesfehervar, nem. Stuhlwe issen-bur g, lat. Alba Regia), gradom u kome su se krunisali ugarski kraljevi i koji se nalazi j/i od Budimpete. Kao epski dratelji Beograda pomniju se braa Jakii (T Jmitar i Stefan), mada oni prema istorijskim podacima nisu imali nita zajedniko sa ovim gradom: sinovi vojvode Jake, podanika ura Brankovia, oba brata su prela u slubu kralja Marije Korvina i u Ugarskoj dobila posed Nalak. Istakli su se u bitkama protiv T uraka, u kojima su ostavili i ivote: Dmitar 1486. kod Smedere-va, a Stefan 1489. kod Bea. Beograd se pominje vrlo esto i to u obe vrste epskih siea istorijskim i neistorij-skim. Meu istorijskim, uz legendarni pohod princa Eugena Savojskog 1717. (npr. ER 91; Vuk VIII, 32 i dr.), u SM 15 pominje se i Laudonovo osvajanje Beograda 1788. Ovaj pohod na Beograd, koji je zauzet posle opsade od samo tri nedelje, bio je poslednja velika pobeda ostarelog feldmarala Laudo-na, i njegov poslednji vojni pohod. Jo i: Alba Iulia Erdeljski Beograd, prestonica erdeljskih knezova, tursko ime Erdel Belgradi, maarsko Gyulafehervdr, nemako Weissenburg, Karlsburg, T akoe i: od l)seloj/zodTrebinja(BiH);2)predeojuno Nevesinja gde se nalaze i ruevine grada (BiH); 3) BiogradPrusac, Akhisar u BiH (445'N, 1722'E): prvi put pod imenom Prusac pominje se 29. jula 1478. Zatim u ugarsko-turskim ugovorima 1503. i 1519. pod imenom Belgrad/Biograd. Odatle i tursko ime: a^('beU'), hisar ('grad') koje se, uz ime Prusac, u turskom periodu sve ee susree. Ostali pomeni: Castel bianco (1550); Prussen, grad i varo (1531). Literatura: 1887, 87; 1903; 1954,589; 1959; KaU- Mijukovi 1967; Popovi 1982; 1, 1985; 1994, 11-12*; 1 s.v.; s.v.; 1,98, 99; s.v.; E 131 (nap. 38-41).

46 BERAT, Barat O

B ERAT, Barat

Pulcheriopolis, Antipatrea, Belgradum, Bellogradum, Belligradum, Belgrad, Ar-naud Belgradi II Pominje se 1281: de Belgrado (- 1959, 41, koji smatra da se o Beratu radi i u pomenu iz 878. ad episcopatum Belogradensem, v. Beograd). (A. L.) * grad: Ja sam dizdar u Barata gradu (Vuk , 18:118); SANU , 34 * turski: Koji ide Baratu Turskome (Vuk , 18:161) * bez atribucije: Jes li bio put Barata moga (SANU , 34:115) 4042'N, 1956'E

Grad u Albaniji. Antiki grad Pulcheriopolis, danas Berat u Albaniji na desnoj obali reke Osum. U srednjem veku zvao se Beligrad. Kod T uraka: Arnaild Belgradi (arnautski Beograd"). Berat je podignut na renim terasama planine Tomor. Prema legendi, T omor je nekada bio div koji se sa drugim divom, pira-gom, sukobio oko ljubavi jedne lepe devoj- ke. Divovi su se meusobno poubijali, a de-vojka se udavila u sopstvemm suzama od kojih je postala reka Osum. Planina pirag, nazvana po drugom divu, nalazi se na levoj strani osumske klisure. UII v. pre n.e. grad se zvao Antipatrea i bio je strateki vana tvrava jednog ilirskog plemena. Tokom LX v. osvajaju ga Bugari koji ga nazivaju Beligrad, odakle je i ime Berat. U v. osvaja ga Mihailo An- el Komnin, roak vizantijskog cara i epir-ski despot, a 1345. Srbi. U turske ruke do-speva 1417. Postoje u poetku turske vlasti propadao i bivao zaputan, Berat se naglo oporavlja u XVIII i XIX v. Ali-paa T epelen zauzima ga 1809, a 1851. grad strada u zemljotresu posle ega je bitno obnovljen i postao znaajan drvorezbarski centar. Banaev i misli da je epski Barat nepostojee, izmiljeno mesto izvedeno iz linog imena. To se ime pominje u starim letopisi-ma vezano za ora Utjeenia (koji je uzeo majino prezime Martinuzzi, latinski Martinuzius), kraljevskog namesnika, sa-

Berat vetnika kraljice Izabele i jednog od dva zatitnika maloletnog ugarskog kralja Jovana Sigismunda. T urci, sa kojima je imao diplomatske kontakte, zvali su ga Barata (od ma, barat kaluer") , osim politikih, imao i crkvena zvanja (bio je nadbiskup u Granu i kardinal). Pogubljenje 1551. po nareenju austrijskog kralja Ferdinanda jer se sumnjalo da sarauje sa T urcima. (Egzekutori su bili Sforca Palaviini i nekoliko sauesnika. Papa nije pristao da ih oslobodi krivice, pa im je sueno za ubistvo i izreena im je kazna zatvora, koju ipak nisu odsluili do kraja.) Banaevi pretpostavlja da je njegova smrt zbog toga dospela u epsku pesmu, potom zaboravljena, i najzad preimenovana i vezana za izmiljeni toponim. Obe pesme ga pominju u neistorijskom kontekstu enidbe hrianina T urkinjom, na pre varu. Literatura: 1954, 603; - 1959, 41; s.v.

BERI, Bere BERKOT

47

BERI, Be re Be ri pitome: uvaj kule na pitome Beri (Vuk Vin, 62:281) bez atribucije: Na Beri je ogradio kulu (Vuk Vin, 62:52) Be re bez atribucije: / na Bere obaliti kule (Vuk Vin, 62:112) 4226'N, 1910'E Selo u Crnoj Gori. Nalazi se u nekadanjoj Ljeanskoj nahiji, na desnoj obali reke Sitnice, oko 5 km zapadno od Podgorice. I njegovi stanovnici se nazivaju Beri. Postojalo je jo jedno mesto istog imena (Ber, Beri) u oblasti skadarskog Zabljaka. Zabeleeno je u turskom defteru iz XV v. kao posed Ivana Crnojevia poto lei u okvira granica njegove zemlje. U pesmi se pominju Beri kod Podgorice. Kod Vuka u Rjeniku javlja se kao polje (i T ursko i Crnogorsko)". Pesma ga pominje u kontekstu Grahov-ske bitke 1843. (u naslovu pesme 1844) kada su izgubljeni Vranjina i Lesendro (vide). Literatura: 1910; 1 s.v.; s.v. BERKASO VO , Be rkosovo OBerkasowa, Berkaszovo, Brkasovo, Berekszo, Despotovac BMa. Berekszo, od XIV v. (Csanki 295). Ma. sloenica berekaszo 'umska reka' (Skok 1138b). (A. L.) Be rkasovo mjesto: Tri bre mjestu Berkasovu (Vuk II, 91:15); SANU II, 88, 89 slavno mjesto: U slavnome mjestu Berkasovu (SANU II, 88:3) krasno mesto: U krasnome mestu Berkasovu (SANU II, 89:2) bez atribucije: Kad su biliprama Berkaso-va (SANU II, 88:121); SANU II, 89 Be rkosovo mjesto: Ve nek ide mjestu Berkosovu (SANU II, 87:202) 459'N, 1915'E

Mesto u Sremu (Srbija). Srednjovekovni grad poznat i pod starim imenom Despotovac. Nalazi se s/i od Sida, pored manastira Pribina glava, na putu za Dok. Dobili su ga srpski despoti u posed kao nagradu za odbranu junih maarskih granica od T uraka. Vuk Grgurevi (Zmaj Ognjeni Vuk), dobivi Berkasovo 1471. od Matije Korvina, podigao je grad opasan zidom sa palisadama i rovom. Tako Berkasovo postaje sedite srpskih despota u Vojvodini, a 1482. u izvorima je zabeleeno kao grad Ca-strum Berekzo. Od 1486. bilo je u posedu ora i Jovana Brankovia, pa se pamti i kao sedite poslednjeg srpskog despota Jovana. T urci su ga pri jednom prodoru u Srem zauzeli. Posle razraili 1521, a 1526. austrij-sko-turskog rata 1683-1699. Berkasovo su naselili potiski i sremski krajinici, a posle Koine krajine (1788-1791) i Srbi, izbegli-ce iz Srbije. Danas se od starog grada poznaje samo mesto na kome je bio. Pesme ga pominju kao boravite Anelije, majke poslednjeg sprskog despota, Jovana. Literatura: 1950, 157; Markovi 1966, 40; 1, 37; Imenik YU 60; VE s.v.; 1 s.v. BERKO T

Ako

se radnja deava oko Krima i Azova, moglo bi biti izvrnuta od Perekop, kako se zove grad na Krimu (ruski naziv, posvedo- en preveden je prema od XVI v., krim-sko-tatarskom Qyrym 'jarak', odatle rus. Knim, a ovaj prema starom grkom Tdp-hros 'rov'- Fasmer III 238). (A. L.) grad: Sii, sine, do Berkota grada (KH III, 2:237) grad bijeli: UBerkotu gradu bijelomu (KH , 2:16) grad carev: U Berkotu gradu carevome (, 2:119) bijeli: Udarit e bijelu Berkotu (KH III, 2:186) bez atribucije: Ti na Berkot moe udariti (, 2:133)

Neizvesna ubikacija. S obzirom na to da pesma ne peva o ru-sko-turskom ratu, ve o enidbi izbirljivom

48

BEZIJOVO, Bezivovo BI

devojkom, verovatno ipak nije u pitanju Pe-rekop na Krimu. Ostala u pesmi pomenuta mesta su: Karlovac, Budim, Kladua, Kani-a... Ipak, Berkota na bivoj jugoslovenskoj teritoriji nema, pa ostaju kao mogunosti sledee pribline lokacije: Berkovac, BiH (45 4'N, 1745'E) Brekovica, 6,4 km severno od Bihaa, BiH Bergut, Hrvatska (4525'N, 1418'E) Veli Brgud, 15 km s/z od Rijeke Bergozza/Be rgozzo, Hrvatska (4522'N, 14 9' E) - Brgudac, 22 km s/z od Rijeke. Moda i Berbir, staro ime za Bosansku Gradiku, ili Berez, takoe staro ime za grad Borac u BiH. Na osnovu siea moe se zakljuiti jedino daje re o turskom gradu, ili o mestu koje je bar u nekom periodu bilo tursko. Na to ukazuje atribut 'carski' koji se u epici uvek vezuje za sultana u Stambolu, nasuprot odrednici 'esarski' kojom se oznaavaju po-sedi austrijskog cara u Beu: On okrenu u principovinu, Pree hunku carsku i esarsku (MH , 25: 144-145). U skladu s tim, atribut 'esarski' stoji samo uz hrianske gradove kakvi su npr. Ja-nok, Poun (tj. Bratislava), Dubrovnik itd. (vide). Ogorelica (ili Ogorjelica), najvii vrh Ja-horine (1916 mnv), pominje se kao jedna od taaka na putu od Kanjie do Berkota. Za druge lokalitete na tom putu (Kukara, Br-ljan-gora, Bakljen-gora, Kunar-planina, Markovo polje) smatra se da su izmiljeni. BEZIJO VO, Bezivovo bez atribucije: Orahovo i njim Bezivovo (Vuk IX, 10:713) 4230'N, 1925'E Selo u Kucima (Crna Gora). Pesma i peva o vojevanju na Kue, a Bezivovo se pominje kao jedno od zapaljenih kukih sela, zajedno sa selima Orahovo, Za-trepe, Koe, Fundina (vide) itd. Literatura: 1 s.v.

BEZUJ E Bezuje, na Bezuju (opis 1949, 490 dd.), *Bezuj-je (selo), starinski posesiv od linog imenaBez-ujb 'kojinemaujaka', potvrenog u srednjem veku kod eha i Poljaka, kod nas jo u (drukije obrazovanom) toponimu Bezujno kod Gorada. (A. L.) selo malehno: Na Bezuje selu malehnome (SM 86:37) bez atribucije: Drugi na Bezuje doe (Vuk IV, 58:208) 432'N, 1853'E

Selo u Crnoj Gori. Nalazi se u Pivskoj upi kod Pluina, izmeu sela Goransko i Dui, na gredama kanjona reke Komarnice. Selo su osnovali Gagovii, jedna od starijih i ugle dnijih porodica u Pivi. Iz porodice Gagovi bio je i arhimandrit Arsenije, koji je u Prvom srpskom ustanku odravao vezu izmeu Karaora i hercegovakih Srba, a potom i izmeu Srba i ruskog Odseka za srpske poslove. Proklamaciju da se Srbi diu na T urke" Karaore je poslao arhimandritu Arseniju. Porodica Gagovi Ga govii su, po predanju, poreklom iz Metohije odakle su (za vreme Sinan-pae) pobegli i naselili se u Pivi, Gacku i Banjani-ma. Rodonaelnik im je bio knez Vukain Rudi koji je u Donjem Kruevu imao dvor i pridvornu crkvu sv. Nikole udotvorca, to su T urci kasnije sve sruili. Knez Vukain je imao dva sina: Savatija, srpskog patrijarha, koji je 1573. podigao manastir Uspenija sv. Bogorodice zvani Piva, i Gavrila po kome su se ostali prozvali Ga govii. U pesmama se pominje vezano za smrt Smail-age engia (Vuk) i u kontekstu jednog od doivljaja Baja Pivljanina (SM). Literatura: Imenik YU 61; 1 s.v. BI bijeli: Te opravi Biu bijelome (Vuk VIII, 36:91); Vuk IX, 2 bez atribucije: Zaprosio od Bia Al-aga (Vuk VII, 58:1); Vuk LX, 2 Vide B IHA

BlGOR BIHA, Bie, Bi

49

BIGO R selo: / Bigor u selo izgoreti ( Vuk VHJ, 62:122) @4223'N, 197'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se blizu Skadarskog jezera, o emu govore i sva druga mesta pomenuta u pesmi: I Bigor u selo izgoreti, I na Sjenjac razvaliti crkvu, Pa otolen s vojskom okrenuti, Niz Bobiju vojsku najaviti, Na Dooe selo udariti (122-126). T akoe i: selo u Srbiji (4158'N, 20 40' E), na granici sa Makedonijom Pominje se u kontekstu sukoba Crnogoraca sa T urcima 1843. (u naslovu pesme stoji 1844), kojom su prilikom izgubljeni Vra-njina i Lesendro (vide). Literatura: 1, 40, BIHA, Bie, Bi Biha * na Pounju: Da mi bjee Biha na Pounju (MH , 4:409) * na serhatu: Kad osvojim Biha na serhatu (MH , 4:473) * na bogazu: Ostavit u Biha na bogazu (MH , 4:751) * bez atribucije: Tad je Stojan Biha uhodio (MH , 20:745) Bie * grad: Pade magla oko Bia grada (MH , 4:60); Vuk , 42; MH IX, 1 * grad bijeli: Nasred Bia grada bijeloga (Vuk , 37:3); Vuk W, 12; ER 187; SM 130; MH VIII, 24 misto kameno: Ba od Bia mista kamenoga (EH 12:664) * bilo: Bilom Biu i Uni ledenoj (MH IV, 37:381); MH , 3, 4; MH VHI, 24 * bijelo: Stie knjiga od Bia bijela (MH , 20:737); Vuk VI, 38, 49; Vuk W, 12; ER 160, 187; KH 1,22; KH , 60; MH , 3 bijelo kameno: Bijelome Biu kamenome (MH IV, 29:794) * bijelo na Krajinu: Od bijela Bia na Krajinu (Vuk VTT , 12:153) * na krajinu: Hajde njome Biu na krajinu (Vuk , 42:18), MH VIE, 24; KH II, 74, 75 * kameno: ak iz onog Bia kamenoga (KH I, 23:26); KH I, 32; KH , 74; EH 3, 8 * ledeno: Smi' li sii Biu ledenome (EH 12:233) * polje iroko: Ba u Biu polju irokome (KH I, 7:28) * bez atribucije: A od Bia Pajazitovia [u sledeim stihovima: Ispod Bia . . . \ Iznad

Pomeni iz XV v. na Bisi, u Biu (-

OWyhygh

1,42) odnose se Bie, polje i rue vine starog dvorca kod Blagaja na Buni, up. 1423. Bisze sotto Blagay i v. 2001. Oblik Bie > ak. Bie ima paralelu u e. toponimu By(e) > Byt', koji se tumai kao prisvojna izvedenica sufiksom -j od ste. linog imena Byek, up. i stpolj. Byszek. Ali otkud Biha ! Skok I 707b smatra Bi1 od Bih-, tj. prvobitna pramena bi bila nom.-ak. Biha, gen. *Biha > Bia. No poznat je i prelaz >h. Biakod Trogira je 892. in Biaci, bez -A-! (A. L.)

Biha carska starevina: Jer je Biha carska stare-vina (MH , 4:654) svoj Krajini glava: Da je Biha svoj Krajini glava (MH , 4:163) * bijeli: meni niz Biha bijeli (MH , 4:22); MH , 14; SM 93,130; MH IV, 34,42 * kameni: Sadsi siopodBiha kameni (MH , 4:674) * od kamena: Biti emo Biha od kamena (MH , 4:613) tvrdi: Jer se tvrdi Biha prigodio (MH , 18:184)

50

BIHOR, Bijor

Bia ... I Iza Bia ...] (Vuk III, 36:38-41); Savrh Bia Osmanbegovia [u sledeim stihovima: SasredBia ... \ SadnoBia ... ] (VukIII, 37:47-49); isto i Vuk VI, 49; Vuk III, 42; Vuk VII, 11,56; ER 88, 187; KH I, 32; KH II, 60, 74; MH III, 3,4; MH IV, 41; MH VIII, 24; MH IX, 1;EH4 Bi bijeli: Te opravi Biu bijelome (Vuk VIII, 36:91); Vuk IX, 2 bez atribucije: Zaprosio od Bia Al-aga (Vuk VH, 58:1); Vuk IX, 2 4448'N, 1552'E Grad u BiH. Biha, koji lei na jednom ostrvu u reci Uni (Bosna), bio je u srednjem veku kraljevski grad sa podgraem. Smatra se da ga je podigao kralj Bela I V (1235-1270), a prvi put se pominje 1260. kao mesto u sastavu to-puske cistercitske opatije, mada nije iskljue no daje neki grad na tom mestu postojao i ranije. T okom srednjeg veka Biha je nazivan raznim imenima, a ostrvo na kojem je sagraen zvalo se Otok sv. Ladislava. Bio je slobodan kraljevski grad ijedno vreme glavni grad kraljevine Hrvatske (metropolis etpropugna-culum totius regni Croatiae), pa su se u njemu povremeno odravah hrvatski sabori. Kako je preko njega vodio glavni vojni i trgovaki put (via exercitualis), Biha je dugo smatran vratima za ulaz u Hrvatsku. I po predanju i po epskim pesmama, Biha su T urci osvojili na izdaju (vidi pesmu MH III, 4). Izdao ga je neki Nikola, a car mu je zauzvrat dao paaluk (nasledni), pa se onda on prozvao paa Predojevi."* Prema istorijskim izvorima, T urci su Biha (u kome je posadom od 400 ljudi komandovao Hristofor Lamberg) zauzeli 19. juna 1592, posle vie neuspenih napada, i drali ga sve do 1878. Do poetka XVIII v. u njemu je bilo sedite Bihakog sandaka i najvanija tvrava u Bosni. U XVII v. bio je glavna polazna taka za etovanja po Hrvatskoj, kao stoje do tada bio Kamengrad. Tokom 1641. u Bihau su bili na glasu etovoe Idrizaga Velagi, Alaga Ibrahimagi, Ibrahimaga

erki sve savremenici Muje Hrnjice i ostalih epskih junaka muslimanskih Krajinika. Austrijska vojska opsedala je Biha 1594, 1689, 1698. i 1878. U Bihau su od XIV do XVI v. postojali franjevaki i dominikanski samostani sa crkvama. Po predanju, najznamenitiju pravoslavnu crkvu sv. Jovana T urci su pretvorili u damiju, a katoliku crkvu u arsenal. Pouzdano se, meutim, zna samo daje dananja Fetija damija u Bihau zapravo gotika crkva sv. Ante. T u su naeni nadgrobni spomenici hrvatskih plemia iz XVI v. Bihaki grad je poruen 1890. i 1891. Osim Kapetanove kule, od njega je ostalo samo neto bedema i jendeka. Po Vuku (Rjenik), Bie je istona varijanta narodnog imena za Biha, kako se u epskim pesmama najee i nalazi, bilo da su muslimanske ili hrianske. Muslimanske pesme u Bihau najee spominju age Poprenovie, a hrianske Alagu i Halila bez porodinog imena (verovatno iz istog plemikog roda), Fazli-ha-raliju (Vuk III, 42), Osmanbegovia i Ogo- jenovia (Vuk III, 37), Belil-agu (Vuk VI, 38) i drage. Pesme MH III, 3,4 pominju Biha dok je jo bio u hrianskim rukama (mada ne zadugo, jer se u njima opeva njegov pad 1592). Literatura: 1890, 149-150*; Pa- 1910,75 (nap. 20); Kreevljakovi 1953; Vego 1957, 10-11; E 222 (nap. 28); 1, 42; s.v.; 1 s.v. BIHO R, Bijor

Srpski letopis pominje pod 1455. grad Bihorb

u Zagorju ( 1, 42). Toponim ima paralele u slovenskim zemljama: polj. Bychorz, pol. Bichore, mad. Bihar = rum. Bihor, e. Bychory, u Ma arskoj 1211. lino ime Bihor (Kiss 110b). Poljski oblik ukazivao bi na y'-posesiv od linog imena, eki na mnoinski oblik rodovskog nazvanja, naknadno singularizovan. (A. L.)

Bihor bez atribucije: Od Bihora i od Kolaina (SM 170:234); SM 63

BIJELA BIJELO POLJE, Bjelopolje

51

Bijor ravni: On pokupi sve Gusinje redom, \ Su-vodola i Bijor a ravna (Vuk IV, 31:184-185) Stari grad u Crnoj Gori. Danas razvaline grada na desnoj obali Lima, 9 km severno od Berana. Cela oblast zajedno sa srednjovekovnom upom Bi-hor koja se nalazila izmeu Lima, planine Bjelasice i Koritsko- pearske visoravni dobila je ime po njemu. iz Ime Bihor se pominje 1450. u jednom dokumentu dubrovakog arhiva: In loco vocato Bichor". T urci su ga zauzeli 1455: primi > U Zagorju 1455".* (Zagorje je u XVI v. bilo turska nahija ija su se naselja nalazila izmeu T utina, Sjenice i Roaja, u kadiluku T rgovite.) Sredinom XVI v., prema turskim izvorima, u tvravi je pored hladnog oruja bilo topova, puaka i ostalog to je potrebno za odbranu, a posada tvrave je brojala 226 ljudi. U XVII v. pominje se Bihorska episkopija, a oko 1686. bi-horski episkop Visarion. U pesmama se javlja kao mesto iz kojeg T urci kupe vojsku za borbu protiv hriana, odnosno kao jedno od onih turskih mesta iz kojih je u borbama sa hrianima stradao cvijet od T urakah, a gospoda starijeh oda-kah". S obzirom na kontekst (Suvodol, Gusinje), u pesmi Vuk IV, 31 mogue je da se ra di o istoimenoj oblasti. Literatura: 1882, 333-343; 1959, 43; 1974; 2002; 2006; - 1, 42, 353*; 3, 206; VE s.v. Grad; 1 s.v. BIJELA Gornja: I alje je u Bijelu Gornju ( Vuk LX, 18:230) bez atribucije: Brzo Harman u Bijelu sie (Vuk Vin, 64:157) 4227'N, 1839'E Mesto u Boki Kotorskoj (Crna Gora). U Kotorskom statutu iz 1344. pominje se kao selo Sv. Petra, po crkvi i benediktin-

skom samostanu iz LX v. Dananje ime javlja se od 1351. Jednako se zove i manastir nedaleko od sela Donja Bijela, u kanjonu reice Bijela, 10 km od Savnika u Crnoj Gori. Po preda-nju, zadubina bratstva Vulovia. U blizini je brdo T unjemir, pa se u nekim izvorima zove i T unjemirski manastir. Pominje se 1656. T urci su ga zapalili 1702, ali je manastir ubrzo obnovljen. Manastirska crkva posveena je sv. oru. Obe pesme pevaju o selu Gornja Bijela odnosno Bijela, koje mora biti u blizini istoimenog manastira i njegovog sela. Vuk LX je pominje u kontekstu branskog pohoda na Kolain, a Vuk VIII u vezi sa crnogor-sko-turskim sukobom kod ardaka drob- njakog vojvode Mirka Aleksia. T akoe i: slavonsko selo u Hrvatskoj, nedaleko od manastira Pakre, na padinama Papuka; selo na reci T inji (BiH), j/z od Brkog. Literatura: 1, 96; 3, 565; Hrvatski leksikon I s.v.; 1 s.v. BIJELO PO LJE, Bjelopolje O Pruska Vas, Akova SBielo Pogle pominje se prvi put 1411. ( 1959, 42), no tu se od kraja XII v. nalazio manastir sv. Petra na Limu", zadubina humskog kneza Miroslava. (A. L.) Bijelo Polje bez atribucije: Butum Bihor i Bijelo Polje (SM 63:178); Vuk IV, 41; Vuk IX, 32; KH 1,6 Bjelopolje ravno mjesto: Od ravnoga mjesta Bjelopo-Ija (SM 170:236) 431'N, 1944'E Varo na Limu u Crnoj Gori. U srednjem veku mesto pod imenom Praka Vas. Kao Bijelo Polje prvi put se javlja 1589, a od 1667. ime se prevodi na turski Akova. U turskim spomenicima iz XV v. pominje se kao karavanska stanica. Za vreme turske vladavine Bijelo Polje je bilo najpre u sastavu Bosanskog, a onda Novopazarskog sandaka

52

B JJELJTNA B IJOR

(Bosanski elajet). U v. bilo je sa Bihorom (predeo oko Berana) u Novopazarskom kaj-makamluku (okrugu). Varo je 1805. opasana zidom i pretvorena u utvrenje. Od 1865, kada je osnovan Bosanski vilajet, Bijelo Polje je kaza (kadiluk) Novopazarskog sandaka. Mesto je tek 1912. osloboeno od T uraka. Jo i: u Sr biji ima 8 mesta pod imenom Belo Polje (kod Obrenovca, Brusa, Gornjeg Milanovca, Rake, Kurumlije, Istoka, Pei i Podujeva). T akoe i: selo u Hrvatskoj, u severnom delu Krbavskog polja, oko 10 km j/i od Korenice. ______________________________________ |

Pominje se u kontekstu boja na Krusima 1796, bitke na Deligradu 1805, pohoda Su-lejman-pae Skopljaka na umadiju i bojeva Crnogoraca i Hercegovaca s T urcima 1862. Literatura: 1909, 29, 31, 132, 255, 256; 1959, 41-42; 1975; 1996; 2006; - 3, 566; s.v.; Imenik YU 58; VE s.v.; 1 s.v. BIJELJINA O Cetvrtkovite Verovatno izvedenica od belj, bijelj 'vrsta hrasta', sufiksom -ina u kolektivnom znaenju ume (up. 1997,11). Ili moda od psi. *belb 'blato'; nee biti od linog imena. (A. L.) er: Odvede ih seru Bijeljini (Vuk IV, 29:195); Vuk IV, 32 ravna: Prihvatiu ravnu Bijeljinu (KH I, 16:14) bez atribucije: Kad dovede Bijeljini roblje (Vuk IV, 29:196); Vuk IV, 32, 35, 43; KH II, 73 4424'N, 1924'E Grad u BiH (Republika Srpska). Nalazi se u oblasti Semberija. Prvobitno naselje je verovatno bilo podignuto na mestu nekadanjeg sela Popovi. Kroz Bijeljinu je vodio put iz Zvornika u Mavu, Mitrovicu i Ilok. Prvi put se pominje 1446. kao upa. U tursko doba upa Bijeljina se nalazila u nahiji Koraja. Smatra se da su T urci osvojili Bijeljinu najranije 1529, iste godine kada je osvojen Morovi. Prvi turski popis stanovnitva i na-

selja iz 1533. spominje selo Cetvrtkovite sa svega 13 kua, 7 samaca i jednim vojnim licem, dok se Bijeljinom naziva nahija ije je sredite bilo selo Cetvrtkovite (prema danu odravanja pazara etvrtkom). Sve do 1580. Cetvrtkovite je imalo status sela, a te godine je carskom naredbom postalo kasaba sa odreenim pazarnim danom i godinjim sajmom. Ne zna se tano kada Cetvrtkovite menja ime u Bijeljina, ali se 1634. spominje u turskim izvorima kao sredite kadiluka. Bijeljina nije nikada imala nikakav grad ili palanku, ali je imala arampov (nasip oko mesta) sa palisadama oko damije sultana Sulejmana II i oko hamama koji je bio kraj damije. Austrijanci su osvojili Bijeljinu 1716. i drali je do 1739. Posle toga, kada je Bijeljina vraena Porti, opet tu nije sagraen grad, ve je obnovljen stari arampov koji je trajao sve do 1878. kada je Austrija okupirala Bosnu. Slian arampov bio je i u gradu Janji. Muslimanske pesme pominju Bijeljinu u kontekstu borbi za Zvornik i oko njega, a hrianske u neistorijskim sieima osim Vuk IV, 29 koja peva o knezu Ivi od Sembe-rije (vide POPOVI). Literatura: Kreevljakovi 1953; Vego 1957, 11; Handi 1962-1963, 45-74.; - 2000, 465-475; - 2004; s.v.; 1 s.v. BIJO GRAD grad: Od onoga grada Bijograda (Vuk II, 97:5); Vuk II, 98 bijeli grad: Ka bijelu gradu Bijogradu (Vukli, 92:121); VukII, 98 stojni: Ode pravo stojnu Bijogradu (Vuk II, 42:90) ; Vuk II, 93, 95; Vuk III 10 bez atribucije: Pa e otud u Bijograd doi (Vuk II, 94:199); Vuk , 95,97; Vuk III 9; Vuk IV, 24 Vide B EOG RAD BIJO R ravni: On pokupi sve Gusinje redom, \ Su-vodola i Bijora ravna (Vuk IV, 31:184-185) Vide B IHOR

BILAJ BILEA, Bile, Bili, Carska Palanka

53

BILAJ Belaj; ili poimenien odreeni vid prideva *b hjb, ili izvedenica na -aj tipa Mraaj (Skok 115b-16a). grad: Do Petrovca i Bilaja grada (MH , 4:605) bili: Kad sam poo od Bilaja bila (MH , 18:199) bez atribucije: UBilaju konakuinie (MH III, 3:146); MH , 18 Grad u BiH. Nalazi se na rubu Bilajskog polja, pored puta Petrovac Kulen Vakuf. Epika njegov geografski poloaj opisuje kao pogodan za odbranu od neprijatelja: Unaka ga upa zaklonila, S jedne strane Una opasala, Ostrovica, kamena glavica, Crvljevica gora nadjahala (MH III, 18:195-198). Srednjovekovni grad Bjelaj (stari toponim Bilaj) prvi put se u dokumentima spominje 945. Srednjovekovna arhitektura ovog grada je i danas dosta dobro ouvana. T urci su upali u Bilajsko polje 1573. pri pohodu na Biha i zauzeli grad pre 1577. Naputen je 1838. Pesme ga pominju u neistorijskom kontekstu dvoboja Duralagi- Mehe sa Biani-nom banom (MH III, 3 svakako pre 1592. jer posle t e godine u Biu vie nije sedeo hrianski ban) i Stojana Jankovia sa Ho- di-Huseinom (MH III, 18), kao i u kontekstu osvajanja Bihaa (MH , 4). T akoe i: Bilaj u Lici (Hrvatska), 6 km j/i od Gospia, u Liko -senjskoj upaniji. Danas selo sa ruevinama srednjovekovnog grada koji je od 1528. do 1689. bio pod T urcima. Literatura: Kreevljakovi 1953; Vego 1957, 11; Hrvatski leksikon I s.v.; s.v.; Imenik YU 62. BILEA, Bile , Bili, Carska Palanka O Bilcchia Od kraja XIV v. ( 1959, 42), prisvojni pridev na -ja od linog imena

(Kod Gospia): ikavski od beo, up. Bjelaj,

*Byleta, up. drukije obrazovanje od istog imena stpolj. Bylanczino /Bilanczino, danas na dva mesta Belecin. Ili je i naem i poljskim toponimima u osnovi lino ime *Beleta, up. pisanje Belea ( 1, 34). (A. L.) Bilea mala: Ravnu Planu i Bileu malu (Vuk IV, 55:144) bez atribucije: Eto silne vojske na Bileu (Vuk IX, 15:160) Bile bez atribucije: Od Bilea Ahmeta Hadzia (Vuk IV, 55:85) Bili grad: Pa ga goni do Bilia grada (KH I, 36:91) beli: Ja sam rodom od bela Bilia (SANU , 42:108) bez atribucije: Ja se enim, ja u do Bilia (KH I, 36:98) Carska Palanka bez atribucije: Na Velimlje kod Carske Palanke (Vuk IX, 5:359) 4252'N, 1825'E Grad u BiH (Republika Srpska). Nalazi se na reci T rebinjici, na putu iz Dubrovnika prema Nikiu i Kljuu kod Gac ka. Pominje se u starim srpskim izvorima. U srednjem veku nalazila se na kraju upe Vrm, ali se ne spominje u izvorima pre 25. januara 1387. Godinu dana kasnije kod Bilee je Vlatko Vukovi potukao tursku vojsku. Belei se kao Bilechia 1438. Blizu nje je 1465. bio i grad Tori. Do druge polovine XIX v. Bilea je bila vee muslimansko selo sa znamenitim kara-van-sarajem. U drugoj polovini v. Omer-paa je osnovao Bileki kadiluk odvojivi po neko selo od Gatakog i Tre-binjskog kadiluka. Mesto na kome je sada varo dotle se zvalo samo Mahala ili Mala, a Bileom su se zvala sela u Bilekoj optini. Poetkom XX v., Bilea je u BiH osim Kljua bila najmanje mesto sa kotar skim uredom. Po tvrenju oevidaca, tada su na njenom glavnom trgu bile damija, crkva, pazarite i atrnja, a u ostalim delovima va-

54

BILIGRAD BIOGRAD

roi nalazili su se kotarski ured, pota, nova pravoslavna crkva, optinska kola, duani, mehane, optinske zgrade, mesarnice, pekare i privatne kue. U neistorijskim sieima pominju ga muslimanska pesma KH I, 36 (u kontekstu enidbe gojenog Halila, brata Muje Hrnjice) i SANU III, 42 (u kontekstu izbavljanja Goj- ka Desania iz turskog ropstva). Preostale hrianske pesme ga vezuju za prvi turski udarac na Grahovo 1836. (Vuk IV) i boj na Grahovcu 1858. (VukLX). Literatura: 1903; 1909,74, 109, 110; Vego 1957, 12; 1959,42; 1,34, 40; Imenik YU 62. BILIGRAD stojni: Od onoga Biligrada stojna (SM 101:2) Vide BEOGRAD BILU bez atribucije: Od Bilua Petrovi-Ciraka (Vuk IV, 55:178) Neizvesna ubikacija. U Srbiji postoji selo Bilua na levoj obali Prizrenske Bistrice, oko 10 km zapadno od Prizrena. Ovo selo je kralj Milutin priloio Hilandaru poetkom XT V v., a car Duan potvrdio 1348. Meutim, radnja u pesmi (o sukobu Moraana i Kolainaca) odvija se oko Grahova, pa je mogue da se radi o crnogorskoj Bilei (42 30' N, 19 8' E), a ne o Bilui koja je srazmerno daleko od mesta zbivanja. Literatura: 1940; 3,555; 1 s.v. BILJANE Ime stanovnika izvedeno od nekog toponima ili hidronima osnove *bhjb > ikav. bili, up. reku Bilu kod Zenice, pritoku La-ve. (A. L.) ravni: Beg izie na Biljane ravne (MH IV, 32:452) bez atribucije: Na Biljane kuli Stojanovoj (MH III, 19:330); MH IV, 32 4436'N, 1641'E Selo u BiH blizu Stoca.

Zajedno sa gradom Kljuem, bosanski kralj Toma Ostoji dao ga je 1446. sinovima vojvode Ivania Dragiia. Danas selo na istom mestu blizu Kljua, samo izdeljeno na Gornje i Donje. T akoe i: Bilje mesto na jugu Baranje, 8 km s/i od Osijeka, na putu Osijek Beli Manastir (Hrvatska). Prema jednoj od pesama (MH , 19), u Biljanima se nalazi kula Stojana Jankovia. (Ovaj epski junak se inae vezuje za I SLAM GRKI vide.) Literatura: 1, 40; Imenik YU 62; 1 s.v. BIOE bez atribucije: Od Bioa dva Bioanina (Vuk VI, 49:116); Vuk LX, 10; SM 49 4231'N, 1921'E Selo u Crnoj Gori. Nalazi se na desnoj obali reke Morae, 14 km severno od Podgorice. U Vuk VI, 49 pominje se kao jedno od mesta iz kojih Ograi serdar skuplja vojsku za pohod na Janotu Diklia, i to kao deo formule: Zove T urin Ograenoviu Od Lijevna dva Lijevnjanina, Od Srijema dva Srijemljanina, Od Glamoa dva Glamoanina, Od Bioa dva Bioanina, Iz Vidina dvije Vidinlije (112-117). Ostale njegove pojave su u istorijskom kontekstu pohoda na Kue 1855. (Vuk IX, 10 i SM 49). Literatura: 1 s.v. BIO GRAD Biograd bijeli grad: Pod bijelim gradom Biogradom (SANU IV, 48:34); Vuk VII, 24 beli grad: Po belome gradu Biogradu (SANU IV, 48:49) beli: Ajde, Jovo, belom Biogradu (SANU IV, 48:111) bijeli: Ode epan bij'lu Biogradu (SM 7:127)

BISTRICA BITOU, Bitol, Namastir

55

bijeli Stojni: U bijelu Stojnu Biogradu (Vuk VI, 47:2) lijepi Stojni: Od lijepa Stojna Biograda (SM 72:26) stojni: Ona zove stojnu Biogradu (Vuk IV, 46:5); Vuk IV, 25, 62; Vuk VI, 47; Vuk Vin, 38; SANU , 63; KH 1,16,32; KH II, 73; SM 7, 15, 63, 72, 101 tvrd: Tvrd Biograd, da ga udre munje (KH II, 73:97) proklet: Bi Biograd za nedelju dana, \ A proklet je, da ga Bog ubije (KH II, 73:98-99) bez atribucije: Ako Bog da ni u Biogradu (SANU III, 73:33); Vuk VI, 47; KH I, 2, 10, 15; KH II, 73; EH 2; MH , 1; SM 7, 15, 44

*
Biogradski grad bez atribucije: / dok nam je Biogradskog grada (Vuk IV, 24:180) Vide B EOG RAD BISTRICA isprid Kotara: Od Bistrice a isprid Kotara (MH III, 11:16) Neizvesna ubikacija. U srednjem veku grad i upa koja je pripadala Zapadnim stranama, na granici izmeu Hrvatske i Bosne. Odreenje upa se uz Bistricu javlja 1400. Iz povelje kralja Ostoje 1400. vidi se da je Bistriki grad isto to i Hlivanjski Grad, pa bi Bistrica bila Hlivno (vide LlVNO), to delimino odgovara i sieu pesme. Ipak, pravo reenje bi bila neka Bistrica u Ravnim Kotarima, to je za sada nemogue pronai. Pesma peva o enidbi eti-Osmanage (od Novoga ispod Velebita") Jelom Su- njevia i o spaavanju udbinjskih trideset suanja. Literatura: 1940; Vego 1957; 1, 93, 94; 3, 565; s.v.; 1 s.v. BIE grad: Pade magla oko Bia grada (MH III,4:60); Vuk III, 42; MH IX, 1

grad bijeli: Nasred Bia grada bijeloga (Vuk III, 37:3); Vuk VII, 12; ER 187; SM 130; MH Vin, 24 misto kameno: Ba od Bia mista kamenoga (EH 12:664) polje iroko: Ba u Biu polju irokome (KH I, 7:28) bijelo: Stie knjiga od Bia bijela (MH , 20:737); Vuk VI, 38, 49; Vuk VII, 12; ER 160, 187; KH I, 22; KH II, 60; MH III, 3 bilo: Bilom Biu i Uni ledenoj (MH IV, 37:381); MH III, 3, 4; MH Vin, 24 bijelo kameno: Bijelome Biu kamenome (MH IV, 29:794) kameno: ak iz onog Bia kamenoga (KH I, 23:26); KH I, 32; KH II, 74; EH 3, 8 bijelo na Krajinu: Od bijela Bia na Krajinu (Vuk VII, 12:153) na krajinu: Hajde njome Biu na krajinu (Vuk III, 42:18); MH VIII, 24; KH II, 74, 75 ledeno: Smi' li sii Biu ledenome (EH 12:233) bez atribucije: A od Bia Pajazitovia [u sledeim stihovima: Ispod Bia ...\ Iznad Bia ... I Iza Bia ...] (Vuk III, 36:38-41); Savrh Bia Osmanbegovia [u sledeim stihovima: Sasred Bia... Sadno Bia ... ] (Vuk , 37:47-49); isto i Vuk VI, 49; Vuk , 42; Vuk VII, 11,56; ER 88, 187; KH I, 32; KH , 60, 74; MH , 3,4; MH IV, 41; MH Vin, 24; MH LX, 1;EH4 Vide B IHA BITO LJ, Bitol, Namastir O Pelagonija, Manastir, Monastir, Bitola II Kako se mesto zvalo i Manastir, primamljiva je pretpostavka da mu je ime nastalo od si. obitelj (Skok 537), u prilog emu bi se mogao navesti i apelativ bitoljina pored obitoljina 'mesto ivljenja' u si. Sr biji (up. 2000,603), ali tome se protive rani slovenski i grki zapisi imena koji svedoe daje -i- u nj emu nastalo od *y (u). Opirno Stankovska, 1995, 17 dd., koja navodi razna tumaenja ovog imena, a sama pretpostavlja izvedenicu na -ja od si. linog imena *Bytoh. (A. L.) Bitolj bez atribucije: e' na Bitolj stotinu topo-vah (SM 55:433)

56 Bitol

B JELOPOLJE B LAGAJ

bez atribucije: I veliki paa od Bitola (Vuk IX, 2:123) Namastir bez atribucije: Ijosnjim Turci odNama-stira (Vuk VIII, 34:26) 0411'N,2119'E Grad u Makedoniji. U tursko doba zvala se Manastir/Mona-stir. Nalazi se blizu antikog grada Herakle-je, na mestu gde se obronci Pelistera sputaju u Pelagoniju. Grad je veim delom podignut oko reke Dragora, desne pritoke Crne reke koja se uli-va u Vardar. Izmeu Herakleje i Bitolja nema kontinuiteta: Herakleja je unitena u zemljotresu u VI v. i posle toga se vie ne pominje. T okom XI v. Bitolj se javlja i pod imenom Pelagonija. Nalazi se na raskrsnici puteva prema Ohridu, Kievu, Prilepu i Skoplju, prema Mariovu na ist oku, i prema grkim gradovima Lerinu, Kostura i Solunu. Bitolj su osnovali Sloveni u blizini manastira Bukova. Izmeu XI (kad se 1014. prvi put pominje kao episkopska stolica) i XIV v. razvio se u znaajno mesto uglavnom zahvaljujui dobrom poloaju na antikom putu Via Egnatia. U osmoj deceniji XIV v. osvaja ga Timur paa. Prvi put se u turskim dokumentima javlja u XV v. i ostaje pod turskom vlau sve do 1912. Bitoljska eparhija se prvi put pominje u povelji vizantijskog cara Vasilija U (1018) pod nazivom Pelagonijska eparhija. Obu-hvatala je pelagonijsku oblast, kao i gradove Debar, Veles i Prilep. Ove oblasti ule su u sastav srpske drave u doba kralja Milutina. T urci su od Bitolja nainili znaajan ver -ski centar i sedite vrhovnog poglavara muslimanske zajednice. U dragoj polovini XVIII v. u Bitolju je bila rezidencija rumelij-skog valije, a potom posle reformi iz 1836. sedite slubene uprave elajeta Rumelija. Grad strada od kuge 1759, ah se poetkom XLX v. ponovo popunjava izbeglicama iz razruenog aromunskog grada Moskopolja.

U Vukovim pesmama pominje se kao mesto iz kojeg se regratuje vojska za napade na Cmu Goru, a u SM 55 javlja se u kontekstu rasko-turskog rata 1828. Literatura : 1982,299-303; - 1935,190-244; EI VI, 356; 1 s.v. BJELO PO LJE ravno mjesto: Od ravnoga mjesta Bjelopo-Ija (SM 170:236) Vide B IJELO POLJE BLAGAJ OBona, epan -grad Poetkom XV v. u gradu Blagaju (- 1, 42). T umai se kao refleks odreenog pridevskog vida od blag; bilo bi pre-vod latinskog imena Bona 'dobra' > Buna (Skok 116b, 166b). Jedan Blagaj i na Sani (1334: Blagay). (A. L.) grad: Dokle doe do Blagaja grada (Vuk 111,81:82) bez atribucije: Iz Blagaja Hameta dizdara (Vuk VII, 56:103) 449'N, 1725'E Grad na reci Buni (BiH). Nalazi se u blizini Mostara. Grad vojvode Sandalja i njegovog sina, Stjepana Vukia Kosae (vladao 1435-1466), hercega sv. Save, nekada glavni grad humske zemlje. Iz toga doba je ostala izreka: eher Blagaj, a kasaba Mostar". U narodu je poznat kao Stjepan- grad ili epan -grad, po hercegu Stjepanu. Grad Bla gaj se prvi put izriito spominje 1423. u dubrovakim zapisima. T urci su ga osvojili 1465. i drali sve do 1835. Blagajski kadiluk postojao je ve 28. maja 1473, a ukinut je 1851. Grad je dva puta popravljan: 1699. i 1827. Blagaj je u srednjem veku bio jedno od najvanijih hercegovakih mesta, i to zbog svoga naroitog poloaja: leao je gotovo u samoj dolini Neretve, preko koje je odravao veze sa morem; zatim je zatvarao izlaz iz jedne znaajne nizijske linije koja je dolinu Neretve dovodila u vezu najpre s vanim drumom Dubrovnik Ni, a zatim preko Duge i Nikia sa Skadarskim jezerom i najveom transverzalnom nizijskom linijom na zapadnoj obali Balkanskog poluostrva. Bla-

________________________________ BLA UJ gaj je zapravo propao usled pomeranja itavog saobraaja prema severa. T ome su uzrok bile velike promene koje su se u novom veku desile u sre dnjoj Evropi. One su uinile da se glavni saobraaj premesti prema dolini Neretve, a to je dovelo do razvitka Mostara i do propasti Blagaja u novom veku. Dizdarevii su jedna od najstarijih porodica u Blagaju. Za njih se pria da su doli iz Azije odmah po osvojenju Hercegovine. Njihovi preci bili su blagajski dizdari. U pesmama se pominje jednom kao deo itinerera epskog junaka od Makarske do Ne-vesinja (preko Ga bele Vuk ), a drugi put kao mesto koje ima pau i daje vojsku za bitku kod grada Oakovaepske Ozije (Vuk VH). Dvorac Bie Pod starim gradom Blagajem (iznad izvora Bune i dananjeg Blagaja), na teritoriji dananjeg Blagaja ili u njegovoj najblioj okolini, u srednjem veku stajao je dvorac Bie. T aj se dvorac prvi put pominje 1220, a potom 1327. u vezi sa banom Kotromani- em, 1382. uvezi sa kraljem Tvrtkom, 1395. u vezi sa kraljem Dabiom, vie puta u vezi sa kraljem Ostojom, a poslednji put 1418. U XII v. u njemu je bila crkva sv. Kozme i Da-mjana na dananjem lokalitetu Vrai u selu Podgrau (bliz u ruevina dvorca Bie). T akoe i Blagaj na Sani u BiH, grad knezova Babonia sa kraja XIII ili poetka XIV v., koji se od 1330. po njemu zovu i Blagajski (de Blagay). Grad je imao veliko podgraeukomese 1334. pominje crkva bi. Grgura (ecclesia beati Georgii de Blagay). Babonii su drali Blagaj sve do dolaska T uraka poetkom XVI v. (zauzeli su ga 1512. ili 1513). Pod T urcima, grad je bio u sastavu sandaka Klis, koji je organizovan 1537. i do 1557. u njemu je drana posada. ______________________________________ |

B OB OVO ______________________________ 57 < *Boli-ujb 'onaj koji raduje (blai) svog ujaka', up. Bezuje. (A. L.) bez atribucije: UBlauju na konakpanuli \ Tri sahata nie Sarajeva (KH I, 2:1170-1171) 4350'N, 1815'E Selo u BiH, blizu izvora reke Bosne. Prvi put se pominje 1462. T akoe i zidine starog grada koji se zvao Vrhbosna, blizu Sarajeva, na putu Sarajevo-T ravnik. Istim imenom zvao se i timar u nahiji araj. Grad u Blauju bio je u razvalinama ve 1530. kad ga pominje Kuripei opisujui svoj put za Carigrad. Poetkom XX v. Bla-uj je bio mahala (etvrt, zaselak) ija su se la leala du puta Sarajevo-Mostar, u podnoju planine Igman. U jednoj maloj uvali ispod Igmana stajala je dvospratna kamena kula sa atmom, od pravoslavne crkve udaljena oko 1 km. Pripadala je potomcima Smail-age engia. Pesma pominje Blauj u kontekstu opsade T emivara u XVII v., kao drugi konak na putu turske vojske iz Travnika na polje Orlovo gde se odigrala odluujua bitka. Sudei po pome-nu Rakocijevog imena, taje opsada morala biti negde izmeu 1648. kada je er Rak oci prvi put postao erdeljski knez, i 1660. kada je poginuo u sukobu s T urcima. Istorija, meu tim, belei da je to bilo kod grada Klua, a ne kod T emivara. T akoe vide LONDON. U Imeniku Jugoslavije iz 1973. pominju se dva Blauja, oba u Bosni: jedan kod Duvna i drugi kod Sarajeva. Literatura: 1908,165-169; Kpe- / 1954, 75; RJA s.v.; Imenik YU 65. BOBO VO

Pridev od naziva za itaricu bob, rasprostranjen

u toponimiji slovenskih zemalja. (A. L.) selo: Nosite me u selo Bobovo (SM 108:48) Selo u Crnoj Gori, kod Pljevalja. Sasvim prikladno, pominje se u pesmi o pogibiji Mijata Tomia izdajom njegovog kuma Ilije Bobovca. Hajduk Mijat je sabra-

Literatura: 1898; 1903, 246-248; / 1954; Vego 1957; Kreevljakovi 1959; 1, 42; s.v.; Imenik YU 64; E 459 (nap. 6, 7), 460. BLAUJ Svakako od blag, obrazovanje nejasno; moda ponajpre pridev na -jb (u mukom rodu prema grad) od linog imena *Blauj

58

BOGATI BOLE

njen u Bobovu, iako su mesto njegove pogibije bili Doljani. U pesmi SM 103, meutim, peva se daje Mijatov kum bio Ilija Popovi, a mesto Mijatovog pogrebenja Petrovo polje.

I Jo i: Bobovo u Srbiji, bliz u Svilajnca. Literatura:

1902,411; Imenik YU 66. BO GATI BMavanski, od 1718: Pegetichz (sic!) ( 1948, 30), verovatno prezime od linog imena Bogeta, docnije izvrnuta prema bogat. (A. L.) selo: PakBogati selo preleee (Vuk IV, 28:157) bez atribucije: SBogatia Martinovi Lazu (Vuk IV, 24:306) 4450'N, 1928'E Mesto u Mavi (Srbija). U XVIII v. (1788)Mavanskakneinaje imala 25 sela sa 845 kua i 24 seoska kneza. Najvie kua (po 90) imali su Cma Bara, Ba- dovinci i Bogati. Bogati je imao crkvu brvnara iz XVIII v. Prvobitna crkva brvnara je zapaljena i iz-gorela posle propasti Prvog srpskog ustanka (1813). Nova crkva istog tipa podignuta je 1817. U pesmama se pominje u kontekstu poetka bune protiv dahija i boja na Salau 1806. T akoe i: selo u Srbiji kod Valjeva i mesto u Hrvatskoj kod Drnia. Literatura: 1892; 1975,137; 1994,15; Imenik YU 67; 1 s.v. BO JKO VII, Bojkovo Od linog imenaBojko (jo stsrp., v. - 1986, 35), ili moda *Boljkovo, od Boljko ( : Boljeslav itd.). (A. L.) selo: / on selu i Bojkovu sie (KH II, 63:216) selo bijelo: U Bojkovu selu bijelome (KH II, 63:2) bez atribucije: Pa se njemu u Bojkovo vrnu (KHII, 63:232); KH II, 51

U pesmi KH II, 63 uklopljeno je u sie o preotetoj nevesti, neobian utoliko to se kao prvi prosac javlja kapetan Rakocija" koji geografski pripada sasvim drukijem terenu (vide ER 81; Vuk , 87). U KH II, 51 Bojkovo je posed Alije Bojiia (sie o mrtvom junaku koga stari neprijatelj izaziva na dvoboj), i nalazi se na putu izmeu (verovatno izmiljene) planine Kunare i Kladue. Jo i: 1) Bojkovo u Bugarskoj; 2) Bokovo selo u Crnoj Gori na padinama planine Koarice, oko 10 km istono od Cetinja; 3) Bojke kod Ulcinja (Crna Gora). Literatura: 1 s.v.; Imenik YU 68. BO LE SOd prve polovine XVI v. ( 1964, 102). Mogao bi biti -posesiv od linog imena Boljko (ili si.), hipokoristika od Bolje-slav, sa dve glasovne pojave koje nisu svojstvene dananjim govorima Srbije: depalatalizacijom Ij (up. e. Bolkov od linog im ena Bolek) i e kao refleksom po-luglasa (up. primere kao Debrc u Posavini, Bude u Moravici, Koelj u Kaeru). Po nekima, supstratnog porekla, od predsl. *Bale(n)tium, sa paralelama u toponimiji Panonije, Dalmacije, Ilirije i Italije (Popovi 1960, 103 d.). (A. L.) selo maleno: Iz Bolea sela malenoga (Vuk IV, 24:393) 4443'N,2036'E Selo u Srbiji, blizu Beograda. U doba Prvog srpskog ustanka, Bole se vodi kao palanka u Groanskoj nahiji. U Kraljevini Srbiji on je mesto u Bolekoj op - tini (srez Groanski, okrug Podunavski). Poetkom XX v. Bole se belei kao selo sa obe strane Gurbet dola, iji je potok desna prit oka Boleice. Metani smatraju daje selo nazvano po toj reci. U ataru sela Bolea, na mestu Oraiima, bilo je po predanju veliko maarsko selo". Pored puta stoji Bearsko groblje, gde je za vreme T uraka bila damija ijedna palanica koja je sluila kao stanica za tatare (potare, kurire). Putnicima iz

Selo u Boki Kotorskoj (Cma Gora) izmeu Vinjeva i Zagore.

BOLJEVII BORAK

59

Beograda za Grocku prvi konak bio je u Boleu. Pesma ga pominje u kontekstu poetka bune protiv dahija, kao mesto iz kojeg je bio buljuba a Janko Gagi, jedan od pogubljenih srpskih knezova. Literatura: 1892; 1903; 1975, 137; - 1994, 16; Imenik YU 68. BO LJEVII

Jo i: Boljevii kod Labina (Hrvatska); Boljevii kod Bratunca (BiH) . Literatura: 1925; 1988; 1998; 2006, 254; Imenik YU 69; 1 s.v. BO RAC O Bora?, Boraci valoviti: Sjutra emo Borcu valovitu (KH 1,6:85) 4344'N, 19 O'E Mesto u BiH (Republika Srpska). Srednjovekovni grad u istoimenoj upi, zapadno od Mesia. Pod imenom Berez" pominje se jo 1244. Grad Borac je bio centar oblasti u po-sedu knezova Radenovi-Pavlovi, imao je svoje podgrae (Podbora varo, Subtus Bo -raz, Sotto Boraz) i carinarnicu. Grad se nala zio u blizini dananje Vlasenice koja se turski (vrlo dugo) zvala Bere (Bire), pa se ravnica oko Vlasenice i kasnije (meu hrianima) zvala Bira. T urci su zauzeli Borac 1463. i otada se on pominje kao grad (sa podgraem) u Borakoj nahiji (Viegradski kadiluk, po o dlasku T uraka Rogatiki srez). Verovatno se ovaj Borac pominje u pesmi. Kod Vuka u Rjeniku pominje se Borac kao zidine staroga grada u nahiji Kraguje- vakoj u Grui". T ime se misli na srednjovekovni grad kod Kragujevca, nedaleko od Borakog kra. Jo i: ruevine srednjovekovnog grada Boraca u Metohiji (Srbija), u oblasti Drenica, oko 25 km zapadno od Pritine. Ovaj Borac se prvi put pominje 1346. Posle pada despotovine 1459, grad je naputen i iz turskog perioda o njemu vie nema pomena. ______________________________________ |

Hod 1521, v. 1982, 74. Prezime, od

linog imena Bolj(-o/-e), hipokoristika od Boljeslav (ili si.). (A. L.) gizdavo selo: U gizdavo selo Boljevie (SM 25:39) lijepo selo: Iz lijepa sela Boljevia (Vuk , 1:641) malehno selo: U malehno selo Boljevie (SM 172:5) bez atribucije: Od Godinja i od Boljevia (Vuk LX, 25:283) 042 13'N, 19 6'E Mesto u Crnoj Gori. Crmniko selo izmeu Sotonia i Skadarskog jezera. Zajedno sa Zabesom i Godi- njem ini pleme Boljevii. Prema povelji kralja Milutina Svetom Nikoli na Vranjini (oko 1296), omeeno podruje nestalog sela Orahovo sa poludre-bicom titare obuhvatalo je ceo tok Crmnice i donji tok Orahovske reke. Poludrebica titare sa ljudima zapremala je deo atara dananjih sela Boljevii i Sotonii. titare su inili polovinu dreba (zemljine deonice obradivog zemljita izabrane drebom) u Crmnikom polju, u dolini reke Crmnice. Ovo zemljite su drali titari, majstori za izradu titova, u sklopu vee majstorske aglomeracije iji su se tragovi sauvali j/i od Vir -pazara, gde postoje uvala titar i potes titari. T ermin poludrebica odrao se u narodnom govoru sve do danas, ali se vie ne vezuje ni za koje odreeno mesto. Pesme pominju Boljevie u kontekstu turskih pohoda na Crmnicu i na Crnu Goru uopte.

Literatura: 1892; / 1899, 40-41; 1922, 184-188; Vego 1957; 1, 1985; 1, 67; s.v.; 1 s.v. BO RAK

II Valjevski, od 1528. (Ema Miljkovi, usm.),

kao i Beogradski ( 1964, 41: pie se i Borak i Bork(e), prema osnovi kosih padea). Stari slovenski naziv za 'u-

60

BORCA BOROGOVO

micu': e., polj. borek (up. 1994, 231). (A. L.) bez atribucije: O iz Borka knee Simeune (Vuk IV, 33:458) 4432'N, 2022'E Selo kod Ostrunice (Srbija). Pesma peva o boju kod Loznice 1810. i pominje Beogradskog kneza: Ev' iz Borka Simeunu knezu: Simeune, Bijogradski knee! (348-349). U njemu je 27. avgusta 1805. Karaore sazvao i odrao skuptinu na kojoj je osnovan Praviteljstvujui sovjet naroda serb-skog. U Kneevini Srbiji taj se Borak pominje kao selo u okruiju Beogradskom, sre-zu posavskom, sa 92 kue i 637 dua".* Epski junaci iz Borka Knez Sime un iz pesme je Sima Markovi, beogradski vojv oda, rodom iz Velikog Borka. Predsednik Praviteljstvujueg sovjeta postao je 1810, a 1813. pobegao je iz Srbije zajedno sa Karaorem, ali se vratio u zemlju ve 1816. da pripremi Vodov povratak. Uhvaen je i pogubljen 1817. Iz Borka je bio i Milosav Camdija (nadimakje dobio zato stoje prevozio ljude preko Save), koji je uz zemljaka, kneza Simu Markovia, uestvovao u osvajanju Beograda 1806. U Drugom srpskom ustanku ve 1815. je uestvovao u osvajanju sela Pale (dananji Obreno-vac) gde je zadobio rane od kojih je dva dana kasnije preminuo. Po svedoenju savreme-nika, bio je veliki junak, ali za to nije prihva-tao nikakva priznanja. Jedina mu je potreba bila da se bije sa T urcima. Jo i: 1) Borak u Jelcima (Srbija); 2) selo u Crnoj Gori kod Nikia. Vuk u Rjeniku u odrednici Borak pominje da je to planina blizu Omia, cf. Visu". Literatura: 1940; 1954, 560; 1975, 137*; - 1994,17; 2003; s.v.; Imenik YU 69; 1 s.v. BO RCA malena: Ajde bre pod malenu Borcu (Vuk Vni, 33:12) 4452'N, 2028'E

Mesto u Srbiji. Nekada selo na levoj obali Dunava, na putu Beograd-Zrenjanin; danas prigradsko naselje Beograda. Pominje se u turskim popisima i pre 1717. kada se pod imenom Stara Borca javlja kao naselje sa 30 kua. Posle 1846. Stara se gubi i ime ostaje kao danas. Kod Vuka u Rjeniku Borca je Dunavska otoka, koja se odvaja prema Biogradu i utjee u Tami" i selo na desnoj strani te otoke". U pesmi se pominje kao zborno mesto vojske za osvajanje Beograda pod zapo-vednitvom princa Eugena Savojskog 1717. Literatura: 1973; 1997; s.v. BO RIEVAC bijeli: Ti otii Vjelom Borievcu (Vuk VIII, 39:37) 4431'N, 161'E Mesto u likom Pounju (Hrvatska). Od XIII v. pominje se kao tvrava porodice Borievi. T urci ga osvajaju posle pada Ostrovice 1521. Hrvatskoj je ponovo prikljuen 1791. i tada je naseljen preteno Bunjevcima. Kao pogranino mesto prema T urskoj, 1807. dobij a carinu i karantin. Sudei po zavrnim stihovima ove kratke pesme (38 redova), dogaaj koji je u njoj opisan morao se desiti posle 1791, tj. u trenutku kad Borievac vie nije bio pod turskom upravom: I ja sreto Like arambae, Oni nose devet mrtvi glava, Devet glava T urak' Vakupljana. I ako mi, pao, ne vjeruje,

T i otii b'jelom Borievcu, T i e nai devet Vakupljana (25-28, 37-38). Literatura: Hrvatski leksikon I s.v. BO ROGO VO bez atribucije: / Paprau blizu Borogova (Vuk II, 24:32) 4422'N, 1855'E Selo u BiH, u blizini Kalesije.

B OROVAC B OSANSKA DUB ICA, Dubica Pesma ga pominje u kontekstu nema-njikih zadubina (kud se dede car-Nema-nje blago"). Vukov Rjenik poniinje Borogovo kao planinu u Bosni. Papraa blizu Borogova" je manastir u BiH, na izvoritu reke Spree, na pola puta izmeu ekovia i Zvornika, sa crkvom Blago vetenj a iz XVI v. (oko 1540). Literatura: s.v.; s.v, BO RO VAC na vrh Bukovice: UBorovca, na vrh Bukovice (Vuk IV, 53:61) 043 4'N, 1911'E Zaselak u Drobnjaku, blizu avnika u Crnoj Gori. Pesma ga pominje u kontekstu sukoba izmeu Moraana i Kolainaca kod sela ti-tarice (vide). Literatura: 1954, 609, BOSANSKA DUBICA, Dubica

61

bez atribucije: Posla knjigu odDubicePe-zu (Vuk Vn, 12:217); Vuk VEI, 34, 38, 41; ER 125; EH 5 @453'N, 1823'E Grad u BiH, na desnoj obali Une. Kao grad u sastavu Hrvatske prvi put se porninje 1244, a kao castrum 1258. Srednjo-vekovnoj bosanskoj dravi pripadao je od 1398. do 1404. Bio je glavni grad Dubike upanije. T u upaniju prvo su dobili templari, a potom jo-vanovci (joaniti) Vranskog priorata. T urci su zauzeli Dubic u 1538, ali su je braa Zrinski (Nikola i Ivan) oslobodili. T urci su uskoro ponovo osvojili grad i drali ga do 1685. Mirom u Karlovcu, Dubica je pripala Hrvatskoj, a Bosanci su, uzrniui na desnu stranu Une, udarili temelje dananjoj Bosanskoj Dubici. Austrijanci su tri puta zauzimali Dubicu. Prvi put (1687-1701) je pripala Zagrebakom kaptolu, verovatno zato to su je zauzeli Siani. Drugi put ju je osvojio grof Ivan Draskovic 1716. pa je ponovo pripala Zagrebakom kaptolu sve do 1741. Tom

-.

*.**

w r"***J.**

*y ~rrA 4*>w~ ^ wjfoltt } > *tr-ir itA ^ tJ

Bosanska Dubica 1685

62

BOSANSKA KRUPA, Krupa BOSANSKI NOVI, Novi, Novin, Novi

prilikom muslimansko stanovnitvo iz Du-bice prebeglo je u trg kod Banjaluke. T rei put Dubicu je zauzeo feldmaral Laudon (u pesmi Laud general) 1788, a T urci su je vratili 1797. Ovaj poslednji rat bio je poznat u Bosni kao Dubiki rat. Dubiki grad je bio mali ali tvrd, malog znaaja. Poruen je posle austrijske okupacije Bosne 1878. Uz Unu se vide njegovi ostaci. Pesme ga pominju u kontekstu osvajanja Bosanskog Novog (SANU III, 73; Vuk VIII, 34) i Cetina (Vuk VIII, 38), odnosno pogibije hajduka Sime Depinovia (SANU III, 76) i enidbe sina Ive Senjanina (Vuk VII, 12), Orlanovi Muja (KH 1,21) i ejvanagi Mehe (EH 5). Samo pesma Vuk VIII, 41 pe- va o bici pod Dubicom koju je hrianska vojska izgubila od T uraka. Literatura: Kreevljakovi 1953; 1, 315; E 220 (nap. 13); VE 3 s.v. Grad; Imenik YU 130; 1 s.v. BOSANSKA KRUPA, Krupa carev grad: Od Krupe, carevoga grada (KH III, 8:565) careva: To su sunji od Krupe careve (MH III, 4:783) bila od kamena: A kod bile Krupe od kamena (MH III, 4:126) kamena: Jednu posla u Krupu kamenu (MH III, 22:80) bez atribucije: A od Krupe Arnautovia (VukIII, 35:44); MH IX, 17; SM 62; KH I, 22; KH II, 54; MH III, 4, 14; MH IV, 34; EH 4 4452'N, 16 9'E Mesto u BiH. Nalazi se na desnoj obali Une, blizu starog grada Ostroca. U sredini dananje Krupe, uz Unu, stoji breuljak na kome je od kraja XIII v. bio grad istog imena. Od njega se danas vide sa mo ostaci, a jo je poetkom XIX v. imao posadu i dizdara i bio dobro snabdeven orujem i municijom. Pre T uraka je pripadao porodici Baboni, a posle je vie puta menjao gospodare. T urci su ga uzeli 1565.

od Marije Bakica koji se probio kroz tursku vojsku, ali se udavio u Uni. Krupa je imala i dizdara i kapetana. Obe funkcije drala je do sredine XVIII v. porodica Badnjevi (poznati i kao Badanjkovii). Grad je popravljan 1783. i 1816. Austrijanci sugaopsedali 1581, 1690, 1692. i 1716. Pesme ga pominju i u istorijskom (tursko osvajanje Bihaa, MH III, 4) i u neistorij-skom kontekstu. U KH III, 8, na primer, pominje se kao grad uvenog muslimanskog junaka T ankovi-Osmana, a na drugim me-stima (MH III, 4,14,22; MH IV, 34; EH 4) za nju se vezuje nita manje uvena porodica Badnjevia, odnosno verovatno grekom aga Baljevi (KH 1,22). Hrianske pesme su u tome mnogo proizvoljnije. U njima se za Krupu vezuju Arnautovii (Vuk III, 35) ili prosto Krupa kapetan (SM 62). Jo i: srednjovekovni grad u Bosni kod Krupe na Vrbasu. Sluio je kao predstraa za Jajce. Literatura: Lopai 1943; Kreevljakovi 1953; 1959,72; E 76 (nap. 44); Imenik YU 220; VE s.v. Grad. BOSANSKI NO VI, Novi, Novin, Novi O Castrum Novum, Novigrad Novi grad: Pak je alje u Novome gradu (Vuk VII, 13:160); Vuk , 82; Vuk VIII, 10, 35, 37; ER 125; SANU , 73, 74; MH I, 80; MH , 25; grad bijeli: U Novome, gradu bijelome (MH I, 80:195); Vuk III, 33, 34, 37; Vuk VII, 47; Vuk VIII, 38; SANU III, 22; MH II, 15; MH IX, 12 na krajini grad: Kod Novoga na krajini grada (Vuk VIII, 35:14) mjesto bosansko: Kod Novoga, mjesta Bosanskoga (Vuk VIII, 35:84) bijeli: Da idemo bijelu Novome (Vuk VI, 81:65); Vuk III, 34, 35; Vuk VII, 29; SANU III, 73; MH I, 80 bili: Kada sides do Novoga bila (EH 4:405); MH II, 31; MH III, 13,14,22,25 turski: Osim kula kod turskog Novoga (MH III, 11:273); MH III, 21, 25

BOSANSKI NOVI, Novi, Novin, Novi

63

turski kameni: Do turskoga Novog kamenoga (MH III, 11:298) na krajinu: Te je alje k Novom na krajinu (Vuk Vin, 38:3); Vuk III, 33 ispod Velebita: Od Novoga, ispod Velebita (MH III, 11:90) nie Velebita: Kod Novoga nie Velebita (MH III, 13:125) sa iroke Like: Od Novoga, sa iroke Like (MH III, 24:110) bez atribucije: Sav mu Novi kula natfatila (Vuk III, 33:12); Vuk III, 34, 35, 82; Vuk VII, 13, 47; Vuk VIII, 10, 34, 35, 38; SANU III, 22, 73; EH 4, 6; KH I, 22, 24, 27; KH II, 62, 66; MH I, 80; MH II, 15; MH III, 10, 11, 13, 25, 33; MH IX, 12 Novin grad: Ja otidoh ka Novinu gradu (SM 97:55) grad bijeli: Od Novina grada bijeloga (SM 62:88); KH III, 8 grad krajini: Od Novina grada krajinoga (SM 62:187) bijeli: Ustavi se u Novinu b'jelu (KH II, 61:149); Vuk , 33 turski: I sioe do turskog Novina (KH II, 61:235) zenil turski: Na zenilu turskome Novinu (KH II, 61:426) na krajini: Propae ti Novin na krajini (Vukni, 33:313) bez atribucije: / u udu ka Novinu doe (Vuk , 33:70); SM 97; KH II, 61 Novi bili: Nisko doli u Noviu bilom (EH 11:36) bez atribucije: U Noviu est stotina kula (EH 11:95) 4502'N, 1622'E Grad u BiH, na uu Sane u Unu. Stare grafike pokazuju Novigrad kao omanju tvravu, tzv. katel na vrhu Kulskog brda iznad utoka Sane u Unu. Podignut je 1250. na ruevinama rimske straarnice iz prvih vekova nae ere. Do poetka XVI v. Novi je pripadao blagajskim knezovima Ba- boniima, a potom Nikoli Zrinskom. Novigradski katel na Kulskom brdu bio je od male koristi i knezovima Zrinskim i maarskoj vojsci na Uni, kako zbog svog poloaja, tako i zbog vrlo malog kapaciteta

fortifikacija. To je naroito postalo oigled no posle 1483. kada je velika osmanlijska vojska kod T unjice prela Unu i nekoliko dana pustoila po Hrvatskoj, vodei u ropstvo veliki broj ljudi. Zato su slavonski herceg Ivani Korvin i knezovi Zrinski izgradili novu tvravu u polju na levoj obali Une (danas lokalitet Gradina), upravo na tom prela-zu preko Une (brodu"), tako da se grad u poetku zvao Brodski grad, a kasnije Novi Novigrad ili samo Novi. Pod samim Novigradom na Kulskom brdu bila su dva podgraa Podnovi na Lon-di i Ustisana u Prekosanju (danas ele- znika stanica). Ustisana je bila starije naselje sitnih plemia Reia, pa je kulski grad dobio ime Novigrad verovatno u odnosu na taj stariji grad- utvrenje u Ustisani. U drugom naselju dokumenti spominju crkvu i manastir sv. Katarine, a tradicija pamti daje to bilo naselje trgovaca i zanatlija. Na drugoj obali Une nalazila se velika ekonomija crkvenog reda cistercita, sa crkvom i naseljem, a neto dalje uz Unu nalazio se grad-kastel Lisnica (Ljenica) lokalnih plemia Andrijia. Sva etiri novska naselja stradala su u ratnim okrajima izmeu vojski maarskog kralja i turskog sultana krajem XV i poetkom XVI v. Zajedno sa Kostajnicom, Novi je pao u turske ruke 1557. Ferhadbeg Sokolovi je 1577. u njemu sagradio drveni most preko Une da bi preveo vojsku u Hrvatsku. Sledee godine T urci su izgubili Novi, ali su ga ubrzo vratili. U vreme etovanja na Krajini, o kojem pevaju mnoge muslimanske epske pesme, bio je na glasu uhoda Vii iz Novoga. On je zalazio ak u Modruu gde su ga 1642. Frankopanovi ljudi uhvatili i nabili na kolac. U 1697, dok ga je drao hrvatski ban Adam Bacan, Novije opisan kao malo naselje opasano drvenom ogradom i nasipom od zemlje. Usred tog nasipa bio je manji, od dr-veta i zemlje sagraen gradi, a u njemu ardak. U to vreme kameni gradi na Kulskom brdu namerno je poruen da ne bi bio uporite T urcima ako ga sluajno osvoje. T urci su preuzeli Novi 1703. na osnovu Karlovakog

64

BOSANSKI PETROVAC, Petrovac

mira. Porueni kameni grad ponovo je podignut od kamena 1726. po naroitom odobrenju iz Istambula. T aj grad je bio vrlo tvrd i opkoljen vodom. T vravu je opsedao i grad osvojio feldmaral Laudon 1788. u ratu Rusije i Austrije protiv T urske. Svitovskim mirom iz 1791. Bosanski Novije pripao T urcima, ali su ga Austrijanci predali tek 1795. U drugoj polovini XIX v. ire podruje Novog bilo je zahvaeno bunama protiv turske vlasti. Grad je poruen posle austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine 1878. I hrianske i muslimanske pesme ga pominju vrlo esto. Kod hriana se preteno javlja kao mesto iz kojeg dolaze prosioci ili svatovi u neistorijskim (enidbenim) kontekstima: paa od Novoga (Vuk VII, 13; MH 1,80), starac Mustaf-aga (Vuk III, 82), Nuko Novljanin (Vuk , 33), Novljanin Alija (Vuk III, 34) u varijanti Ale od Novoga (Vuk VII, 47) itd. Kada su u pitanju istorij- ski dogaaji, hrianske pesme najvie pe-vaju o uzimanju Novoga 1788. pod Laudo-novom komandom (Vuk VIII, 34,35), o boju na Dreniku (Vuk VIII, 37), pogibiji bra e Mateljevia (Vuk VIII, 10) i drugim. Ala-gu ili Aliju od Novoga pominju i muslimanske pesme (MH , 25; KH 1,22; KH III, 8), a uz njega jo i Delibegovia sestria lik og Mustaj-bega (MH III, 13), Ceri-ka-petana (MH III, 14), bega Zenkovia (MH III, 22; KH I, 27), Osmanagu etia (MH III, 11), Mehu ili Mehmed- agu Bosnia (EH 4; KH II, 62, 66) itd. Samo se u EH 6 pominje od Novoga bane", to e rei da pesma Grga Antuni udara na Radu" opeva do gaaje koji su se desili tokom jednog od kratkih perioda hrianske vlasti nad Novim: 1693-1703. ili 1788-1795. Jo i: nekoliko lokaliteta sa ovim imenom: 1) kod Novog Vinodolskog, u vlasti Frankopana, gde je 1288. donet Vinodolski zakonik; 2) kod Likog Novog, oko 4 km j/z od Gospia, takoe u vlasti Frankopana; 3) Novigrad zapadno od Palenika, u dolini Ilove; 4) Novigrad u Hrvatskoj, poznat kao Novi Zrin, utvrenje koje je 1660. podigao Nikola Zrinski na levoj obali Mure kod ua

Kanjikog potoka i blizu sastava Mure i Drave, malo vie od Ledgrada. Mada je to bilo slabo utvrenje, T urcima je mnogo smetalo i tuili su se na njega; prvo, stoje podignuto na levoj obali Mure, dakle na zemljitu Kanjikog vilajeta; drugo, to su otuda esto upadale ete Zrinskoga i etovale po turskoj teritoriji. Napali su ga, osvojili i poruili u junu 1664. krivicom generala Montekukolija koji je bio neprijatelj bana Zimskog. Mesec dana kasnije Montekukoli je potukao velikog vezira na Rabi, to je dovelo do sklapanja Va-varskog mira u avgustu iste godine. U pogodbe toga mira unesena je izriita odredba da se Novi Zrin ne srne ponovo podizati. Literatura: Kreevljakovi 1953; VE s.v.; EC 458 (nap. 1). " BOSANSKI PET ROVAC, Petrovac O Pset, Novosel, Petrovac bez atribucije: Pa od Bia do Petrovca sa li (KH , 74:175); MH III, 3, 4 4433'N, 1622'E Grad u BiH. Nalazi se na raskrsnici puteva Biha-Jaj-ce-Knin, u Petrovakom polju. U pesmama se pominje kao usputno mesto izmeu Bihaa i Glamoa (KH II, 74), odnosno od Uskoplja do Bihaa (MH III, 4). U pesmi MH , 3 pominje se u jo odreenijem kontekstu: Otiskoe uz polje bilajsko, Kraj Petrova vrila udarie, T ad Petrovca, kau, nije bilo (152-154). Selo Petrovo Vrelo postoji danas u opti-ni Glamo (BiH), ali linija kretanja u ovoj pesmi od Bihaa, kraj Petrova vrila" i Kljua, do Jajca i dalje ukazuje da se zapravo misli na Bosanski Petrovac. U tursko doba zvao se Novosel, kasnije Petrovac, i na kraju Bosanski Petrovac. U starim spomenicima (Konstantni Por-firogenit) pominje se pod imenom Pset, a u srednjovekovnim pisanim dokumentima prvi put se 1334. javlja kao St. Petri de eodem. T urci su ovaj kraj osvojili izmeu 1520. i 1530, a poetkom XVIII v. u njega su se doselili muslimani iz krajeva koji su pripali Austriji. T ada su, budui da se naselje znat -

BOSUT BRAILA, Brail, Ibrail

65

no povealo, izgraeni grad i damija. Tvrava je bila u dobrom stanju u doba austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine, a poruena je 1905. Jo i: kod Vuka u Rjeniku: ,,u Dalmaciji blizu Drnia na je dnoj glavici pod planinom Prominom zidine od nekakvoga gradia, za koji se pripovijeda da su bili dvori nekakvoga kneza ili bana Petra, od koga se i velika ondje dolina zove Petrovo polje". Oblast Petrovo polje osvojili su T urci 1522. Literatura: s.v.; VE s.v.; Imenik YU. BOSUT O Ad Basante, Ue HOd predslovenskog imena reke Basant-, posvedo enog u rimsko doba (Skok I 191). (A. L.) bez atribucije: U Bosutu pred bijelom krmom (Vuk IV, 30:122) 4455'N, 1921'E Mesto u Srbiji. Nalazi se na uu istoimene reke u Savu, na njenoj levoj obali. Nekada se zvalo Ue. Okolna mesta: Sremska Mitrovica, Bogati, Klenje, Morovi, Sa bac, Bijeljina. Pesma peva o boju na Miaru i jednom zanimljivom dogaaju neposredno posle boja. Bosut se i spominje u kontekstu tog drugog do gaaja. Posle boja na Miaru 12. avgusta 1806. i poraza bosanske vojske, austrijske vlasti bile su dozvolile devetorici bosanskih aga i begova da se preko austrijske teritorije vrate u Bosnu. Cincar Janko i Lazar Mutap preli su 24. avgusta uvee Savu sa nekoliko momaka i poli u poteru za Bosancima koji su sa sobom vodili i jednog zarobljenog dea-ka. Stigli su ih u selu Bosutu. U jednom zapisniku sudske rasprave iz Slavonskog ape-lacionog suda kae se o tome: ,,U jednoj krmi u selu nalazilo se onih devet T uraka, raspakovali su bili u dvoritu stvari da se odmore. Kad su stigli Sr bijanci, napali su be-sno i uz poviku T urke u gostionici dok su se ovi odmarali; ovi su se od iznenadnog napada toliko uplaili da su trojica, im su se Srbijanci pojavili, preskoili preko ograde,

ostavili sav prtljag sa konjima i pobegli u umu. Jedan drugi, ranjen od Srbijanaca, sakrio se u bati, a dvojica, barjaktar Mosto i sin kapetanov, u zabuni nisu nali drugog izlaza, te su se sakrili u jednu zgradu skoro podignutu u blizini gostionikog dvorita i malo podignutu od zemlje. Pronaen i pod zgradom od Srbijanaca, oni su poubijani, a tela njihova baena u reku Bosutu".* Literatura: 1954, 546-547*; By- 1975, 137; 1 s.v.; s.v.; Imenik YU 71. BRAILA, Brail, Ibrail O Brailov, Ibraila, Breila U Rum. Brdila izvodi se od linog imena Braila, verovatno slov. porekla, up. bug. Brail, stsrp. Brailo (Kiss 126). Ne treba, meutim, iskljuiti predsl. postanje, up. toponim Braiola potvren sredinom V v. n.e. u Podunavlju oko ua T imoka, sa- zvuan keltskom Braiolum, koji se dalje moe porediti sa poznogalskim nazivom za pogranino utvrenje breialo (up. Loma 1991, 114). (A. L.) Brail bez atribucije: / Braila odsvud opkolie (SANU IV, 3:287) Ibrail grad: Udriu ti gradu Ibrailu (KH I, 32:143) bez atribucije: Ibraila i grada Smaila (KH 1,2:134) 045 16'N, 2759'E Glavni grad istoimene oblasti u Rumuni-ji, podignut na levoj obali Dunava. Od 1540. do 1829. Braila je bila pod turskom vlau. inila je kadiluk u sandaku Silistrija i imala je skelu. Poetkom XX v. gotovo stanovnitva inili su Jevreji. petinu njenog

T akoe i: Braila, selo koje se 1335. pominje kao imanje treskavakog vlastelstva do brailbsku medu"*. Danas selo Brailovo kod Prilepa (Makedonija). Muslimanske pesme pominju Brailu u kontekstu opsade T emivara u XVII v. (KH 1,2) i jednog od ugarskih pohoda protiv Er-

66

BRANIEVO BRATAC

delja dok je bio pod T urcima (KH I, 32), a hrianska kao mesto koje je u okviru Ru-sko-turskog rata (1787-1791) osvojio feld-maral Suvorov (uz Azov i neka druga). Literatura: 1940; Gokbilgin 1970, 319; Kornrumpf 1995, 76; - 1, 69*. BRANIEVO OViminacium, Stari Kostolac, Bikotinac, Brani II Po najranijim zapisima gr. Brdnitza (1019), lat. Bran(d)iz (XII v.), ma. Bo-ronch (XIII v.), sufiks -evo (inae produk tivan u toponimiji srpskog Podunavlja) doao je naknadno na prvobitni oblik (koji se uva u pesmi iz ER) Brani, ponajpre prasl. *Borni, *Bornie 'odbrambeno utvrenje'. (A. L.) Branie ve bez atribucije: Kad su bili kod Kueva grada, I Kod Kueva i kod Branieva (Vuk II, 85:17-18); ER 157 * Braniki grad bijeli: Ni za b'jela grada Branikoga (ER 157:36) bez atribucije: Pue puka iz Branikog grada (ER 157:42) 044 42'N, 21 32'E Selo u Srbiji. Lei na desnoj obali reke Pek, oko 9 km s/z od Golupca, grada na Dunavu, do 6. novembra 1882. zvalo se Bikotinac, kada mu je promenjeno ime. Novo ime naselje je dobilo po imenu teritorije na kojoj se nalazi. Istorijski, oblast izmeu Morave i Dunava. Geografski, dananja teritorija optine Veliko Gradite u Srbiji. Stari Kostolac, srednjovekovni grad Bra- nievo i centar istoimene oblasti, nalazio se u neposrednoj blizini antikog grada Vimi-nacijuma, 12 km sevemo od Poarevca. Bra-nievska eparhija pominje se 1018. upovelji vizantijskog cara Vasilija II. Grad je razoren 1124. ali se na uzviici u dananjem Kostol-cu vidi mesto na kojem je bio. Ouvani su ostaci utvrenja iznad sela Stari Kostolac. Najstariji sloj potie iz I-XII v., a najmlai

iz XII-XIII v. Krajem XIII v., za vreme kraljeva Milutina i Dragutina, Branievska epi-skopija je ula u sastav Srpske arhiepiskopi-je. Sredinom XV v. sedite je prebaeno u Smederevo. Kod putopisca Idrisija javlja se pod imenom Agradiska. Kod Vuka u Rjeniku Branievo je ime za Poarevaku nahiju ,,(t. j. od Morave pa dolje do Poreke rijeke i do Omoljskijeh planina)". Obe pesme ga pominju u kontekstu Drugog kosovskog boja (1448), za epiku znamenitog po smrti Sekule, sestria Sibinjani-na Janka. Literatura: 1887, 87; 1892; 1950, 110; Dini 1978, 84-112; 1979; 1985, 41-60; 1997, 31-37; 2005; 1, 71; Imenik YU 73; s.v.; 1 s.v. BRANKO VTNA Hod 1528; oznaava nekadanji posed nekog Branka, prvobitno izgleda da je gla silo Brankovci 'Brankovi ljudi, potomci'; podrobno 1993, 84 dd. (A.L.) lijepo selo: Iz lijepa sela Brankovine (Vuk IV, 24:289) 4421'N, 1954'E Selo u Srbiji. Postojbina porodice Nenadovi, kod Va-ljeva u zapadnoj Srbiji. U vreme Prvog srpskog ustanka vodila se kao selo u Valjevskoj nahiji. Posle osloboenja od T uraka selo je imalo Primiritelni sud i inilo optinu zajedno sa Kozliiem i Blizonjem. U Kraljevini Srbiji vodi se kao selo u Brankovakoj optini (srez Podgor -ski, okrug Valjevski). Pesma ga pominje u kontekstu poetka bune protiv dahija kojom je iniciran Prvi srpski ustanak. Literatura: 1892; 1975,138; 1994,19; Imenik YU73. BRATAC Selo tog imena ima kod Nevesinja. Mogao bi biti *Bratbb, j-posesiv od linog imena

B RATISLAVA, Poun, Pouj stsrp. Bratbko ili Brattcb, zavisi od akcenta (koji ne znamo). Nije nemogue ni Bra-tak+ -jb. (A. L.) * selo maleno: Iz Brataa sela malenoga (KH 1,15:187) 4316'N, 1813'E Mesto u BiH, kod Nevesinja. Pesma ga pominje kao postojbinu potur- enog sina kneza Grbovia, u kontekstu jednog od neuspelih hrianskih pohoda na Zvornik. U Sr biji, kod Valjeva, postoji selo Brata-i, gde su ustanici 1. avgusta 1806. razbih tursku vojsku pod komandom Hadi- bega Srebrenikog. Slino se ponovilo i 14. oktobra 1811. Literatura: 1986; 2003,53. BRATISLAVA, Poun, Pouj OBraslavespurch, Brezalauspurc, Istropolis, Pozsony, Posonium, Pressburg, Prespo-rok, Wilsonovo Mesto Poun * grad: Dok ne doe pod Pouna grada (SANU , 71:47) grad bijeli: Od Pouna, grada bijeloga (MH IV, 50:7) * mjesto cesarovo: Na Pounu, mjestu cesa-rovu (SANU , 69:14); Vuk VTTT , 38

67

* bijeli: Ode Jovan bijelu Pounu (MH IV, 50:264) * bez atribucije: A kade laa bila pod Pou-nom (SANU , 70:105) Pouj * grad esarov: Od Pouja, grada esarova (MH IV, 45:307) * bez atribucije: Hem gospodin od Pouja bane (MH IV, 45:314) 048 10'N, 1710'E Glavni grad Slovake, Lei na levoj obali Dunava, na istonom ulazu u Djevinski tesnac (Porta Hungarica) koji vezuje Panonsku niziju sa Bekom kotlinom. Medu prvima koji su se nastanili na tlu Bratislave bih su Kelti, Germani i Rimljani. Pretea dananjeg grada nastala je oko utvrenog zamka Betislava ije ruevine jo stoje nedaleko od obale Dunava. Prvi put se pominje 907. u Salcburkom letopisu. Najstarija sauvana graevina u Bratislavi je Krunska kula iz 1245. Bratislava je 1291. dobila gradska prava od kralja Andreja III, a 1536, deset godina posle Mohake bitke, proglaena je presto- nicom maarskog kralj evstva i seditem maarskog parlamenta. T o je ostala sve do 1783. Sve to vreme je nosila svoje maarsko ime Poun (Pozsony). T akoe 1536. za kralja je u Pounu proglaen i krunisan Ferdinand I Habzburki. Otada pa sve do kraja XVII v. Poun je bio sedite antihabzburkog delovanja, to javnog to tajnog. Za vreme Rakocijeve bune bio je opsedan, ah je Eugen Savojski uspeo da ga odbrani. Poetkom XVLTT v. Poun strada od kuge (1710-1711). Gradske zidine su sruene 1775. Hrianske pesme ga pominju u kontekstu drugog turskog pohoda na Be (SANU , 69), osvajanja Cetina (Vuk VHT , 38) i sprovoda srpskog patrijarha Arsenija iz Bea u Srbiju (SANU , 70,71), a muslimanske u neistorijskim sieima. Literatura: VE s.v.

Bratislava XVIIv.

68

BRATLJEVO, Bratovo BRDARI, Brdar, Brdo

BRATLJ EVO , Bratovo OBraljevo B Bratljevo ima u Starom Vlahu, belei ga VukuSjenikojimhiji(#aHUtya 1828,231). Verovatno disimilovano od Bratrevo (lino ime *Bratr skraeno od Brat(r)oslav, s.-h. brat < psi. *bratn>). (A. L.) Bratlje vo bez atribucije: Otidoe u Bratljevo knezu (SANU IV, 45:163); SANU IV, 46 Bratovo selo: Dok siemo u selo Bratovo (SANU IV, 45:25) 04328'N,2O13'E Mesto kod Ivanjice u Srbiji. U doba Prvog srpskog ustanka vodi se, pod imenom Braljevo, kao selo u nahiji Sjenikoj. Neto kasnije (1846) o Bratljevu se kae da ima 45 kua i 405 dua",* da se nalazi u okruiju uikom, srezu mora-vikom"* i da je u njemu Primiritelni sud. U kontekstu Moravike bune 1826, pesme ga pominju kao boravite Avrama i Bo-gosava Parezana (iz ije je porodice bio prvi obor- knez Kragujevake nanije tokom prve vlade knjaza Miloa). Literatura: 1892; 1975, 138*; 1994, 19; Imenik YU 73. BRAT O, Vrato bez atribucije: Iz Vratoi kneza Radovia (Vuk IV, 55:82) Selo u BiH (istona Hercegovina). Knez koji se pominje u pesmi (Prvi udarac T urski na Grahovo 1836") verovatno je otac poznatog ustanikog voe iz Hercego vine, serdara Mijata Radovia (Brato 1825 - Mostar 1901). Literatura: 1954, 622. BRATO VO selo: Dok siemo u selo Bratovo (SANU IV, 45:25) Vide B RATLJEVO BRKO B*Br-bsko 'mesto na reci BrW (Skok I 45b; II 438b). (A. L.)

bez atribucije: Da ti uzmem svu Turaju listom, I A najprije Brko u Turaka (KH I, 16:8-9); Vuk IV, 26, 35 04452'N, 1848'E Grad i distrikt u BiH. Mesto na uu reke Brke u Savu, najvei grad u Bosanskoj Posavini. Kao selo se pominje 1548, a kao banja prvi put 1620. Posle Beogradskog mira podignuta je u njemu jedna palanka sa ancem, pa je od 1739. Brko postalo palanka u sastavu T uzlanske kapetanije. T a palanka je postojala i poetkom XIX v., ali je naputena pre 1833. (Kod Brke postoji jedno naselje koje se zove Palanka.) U muslimanskoj pesmi javlja se u kontekstu osvajanja Zvornika, a u hrianskoj u okvira boja na Cokeini. Literatura: Kreevljakovi 1952; Kreevljakovi 1953; abanovi 1982, 202; Imenik YU 74; 1 s.v. BRDARI, Brdar, Brdo BBrdari 'majstori koji izrauju tkaka brda', naziv sela po zanimanju stanovnika, tipa Sedlari, Lukari. (A. L.) Brdar bijeli: OdNovoga do b'jelogBrdara (KH I, 24:2) Brdo bez atribucije: Dok se spreme od Brda Br-dari(KRm, 11:117) 0 45 l'N, 1637'E Selo u BiH kod Sanskog Mosta. U njemu je bila kula maj danskih kapetana Ceria koja je stajala na breuljku levo od puta Sanski Most Stari Majdan. Podignuta je u XVIII v. Uz kulu je bio i odak i kod njega porodino groblje. U pesmama esto na njega ukazuje ime junaka (Brdari Alija i njegov sin Mujaga). Pominje se u konteksta Boja kod Kanie (KH III) i kao reper za omeivanje iroke Like (Od Novoga do b'jelog Brdara"). T akoe i: Brdari kod Maglaja u BiH (44 31' N, 18 T E). U tom mestu bila je kula koju je sagradio maglajski kapetan Emin-beg (1821-1835).

BRDNTK BRESTOVAC

69

Jo i: Brda selo u Cmoj Gori, nedaleko od Petrovca na Moru. Literatura: Kreevljakovi 1954, 75; RJA s.v; Imenik YU 74; 1 s.v. BRDNIK pod goru Vrukinju: Ka Brdniku, pod goru Vrukinju ( SANU , 28:20) Vide VRDNIK BRDO bez atribucije: Dok se spreme od Brda Br-dari (KH III, 11:117) Vide B RDARI BRE GOVO selo veliko: / Timok su vodu prebrodili \ Na Bregovu selu velikome (Vuk II, 38:114-115) 449'N,2238'E Selo u Bugarskoj. Nalazi se u Vidinskoj oblasti na T imoku, blizu ua u Dunav, na granici sa Srbijom. Blia mesta: Negotin sa srpske i Vidin sa bugarske strane. Nasuprot mestu stoje zidine starog grada. Pesma ga pominje u okviru neistorijskog konteksta (Marko Kraljevi i vila") kao selo kod kojeg postoji gaz/prelaz preko reke T imok na putu za Vidinsku krajinu. Kod Vuka u Rjeniku javlja se kao: 1) selo na levoj i 2) ruevine grada na desnoj obali T imoka. Literatura: RJA s.v.; s.v. BRE ST OVAC grad krvavi: Do Brestovca grada krvavoga (MH VIII, 12:39) 045 19'N, 1735'E Mesto u Hrvatskoj, u upaniji Poe-ko-slavonskoj. Epski peva za ovaj Brestovac vezuje uvenu istorijsku linost, barona Franju T renka (Franz von der Trenck 1711-1749): Ve sam etu, pobro, podigao Do Brestovca grada krvavoga, Gdje mi kau ja vidio nisam Gdje mi kau udo nevieno,

Gdje mi kau do trideset glava, Tridest glava naih etobaa: Na kolje su nataknute glave Oko kule Trenkovia Franje (38-45). Ovo se mora smatrati proizvoljnou jer su koliko se zna u posedu porodice T renk bila 4 mesta (Pakrac, Pleternica, Velika i Nutar) i nijedno od njih nije se zvalo Brestovac. upanija je, meutim, ista. Baron Trenk i njegovi panduri Austrijski pukovnik i baron, roen u Italiji, a preminuo u tamnici pokraj Brna. Legendarni junak pria hrvatske, maarske i austrijske popularne knjievnosti. Poreklom je bio iz pruske vojnike sredine, a majka mu je bila iz slavne porodice Kettler von Her-gvatten. Trenkov otac Hans^an kupio je posede Pakrac i Pleternicu u Slavoniji, kojima je sin dodao Veliku i Nutar. Franja Trenk je u Hrvatskoj iveo ukupno 11 godina: prvo je bio u ruskoj vojnoj slubi, u ratu protiv T uraka, a potom se vratio u Slavoniju gde je progonio hajduke (ova pesma se bavi motivom iz tog perioda), s tim to je ponekad odlazio i u Bosnu. Nakon jedne takve provale, turske vlasti su protestovale pa je Austrija morala da povede postupak protiv njega. Trenkje pobegao u Be gde gaje carica Marija T erezija pomilovala i dodelila mu in potpukovnika, a potom se vratio u Slavoniju gde je osnovao pukovniju egzotino odevenih pandura (s crvenim mundirima i karakteristinim kalpacima) koji su ratovali u slubi habzburke krune. T renk se sa svojim pandurima prouo po odvanosti i okrutnosti, a njegovi vojni uspesi prepriavali su se kako u tadanjim evropskim salonima, tako i u novinama koje su izlazile od Madrida do Berlina. Svojom goropadnom naravi stekao je i brojne neprijatelje koji su ga optuili za poraz austrijske vojske protiv Prusa kod arova 1745. Osuenje na smrt, ali gaje zauzimanjem nadvojvode Franca Lotarinkog carica Marija T erezija pomilovala prome-nivi mu kaznu u doivotni zatvor. Cariina naklonost i milost bile su povod kasnijim fantastinim priama o njihovoj ljubavnoj vezi koja nije nikada dokazana. Jo u vreme njegovog tamnovanja, po Evropi se proirio mit o T renku i pandurima, uz bezbroj pria i romana o njegovim poduhvatima, a objavljeno je i nekoliko njegovih

70

B RES A BRGAT (Gornji i Donji), Brgot meutim, poela da razvija obradu metala i proizvodnju oruja, naroito oklopa, usled ega je ubrzo postala jedan od bogatijih ita-lijanskih gradova. Pesme je pominju iskljuivo kao mesto iz koga potiu dobre puke. BREZINE Imenik YU ima Brezine kod Podgorice i Briinu (ik.) kod Bugojna. Psi. *berina 'brdovito mesto, obala', izvedenica od *bergb > br(ij)eg ( 1, 209). (A. L.) * bez atribucije: Sa Brezina od Janjoka bila (MH IV, 43:108) Neizvesna ubikacija. Pesma za Brezine vezuje ime uni-ka-petana, a na osnovu vezivanja uz grad: od Janjoka bila" da se naslutiti da u opeva- nom dogaaju Brezine jo nisu bile samo stalno mesto. U Hrvatskoj, meutim, danas ne postoji mesto pod imenom Janjok, pa nije sasvim jasno da li su epske Brezine isto to i geografske. Ako se, pak, Janjok zanemari, ubikacija u Slavoniji, u Hrvatskoj (4527'N, 17 2'E)-odgovara sieu budu i da se uni kapetan optuuje da vri este i brze pljakako-vojne upade u tursku Maarsku (tj. Unurovinu). U svakom sluaju, za pesmu je to pogranino mesto uni-ka-petana, kraljevog slubenika", kome se sultan obraa sa uvaavanjem : O uniu, kraljev slubenice! Eto t' ferman cara stambolskoga! Dobro slui kralja Beanina, A ti uva kraljevu granicu, Svak te fali, da si junak pravi (113-117). BRGAT (Gornji i Donji), Brgot O Vcrgatum * bez atribucije: Kod Brgota grau osvojio (VukLX, 33:105) @4238'N, 1811'E Mesto u Hrvatskoj, 10 km juno od Dubrovnika. U vreme o kome pesma peva Brgat je bio pogranino mesto na visokom grebenu izmeu upe rnovice (Breno, Brenum) i u-meta (Junchetum, Zonchetto). U srednjem

romansiranih biografija. Bio je naroito popularan u zemljama habzburke krune, a u hrvatskoj knjievnosti je o T renku i pandurima napisana cela biblioteka istorijskih romana, pesama, pripovedaka i drama. U Slavoniji su se zadrala usmena predanja o baronu T renku kao neobinom oveku koji je istovremeno bio izvrstan ak, nadmeni kavga-dija, umetnik, kockar, ljubavnik, vojnik, vrlo vest borac sabljom i kuburom, dareljivi vlastelin, muziar itd. T renk je preiveo 102 dvoboja, to u ratu, to u dvobojima ranjen je 14 puta i dva puta osuivan na smrt. Literatura: 1892; 1940; VE s.v. Trenk, Hrvatski leksikon , s.v. Trenk, 1 s.v. BREA O Brixia, Brescia It. Brescia < lat. Brixia, keltskog porekla (Kiss 128ab). (A. L.) * bez atribucije: Divnu breu u Brei kovanu (Vuk VI, 73: 67);MHIV, 37 4532'N, 1015'E Grad u Italiji. uven je po izradi oruja (puka breki-nja, breka: Pa opali Breku okovanu" Vuk III, 46:108 ih brea: T i prihvati breu zakovanu" - KH I, 40:892). Prvo stanovnitvo na tlu dananje Bree inili su Liguri. Kao rimski grad osnovana je 26. pre n.e. U VI v. bila je u vlasti Vizantina-ca kada je razorena u vizantijsko-gotskim ratovima. U srednjem veku Brea je stradala u sukobima izmeu gvelfa i gibelina. T ada je,

Brea

B RINJE BRLOG veku njegovo ime je bilo Vergatum (Virga-tum), od rimskog Vergetum. Nasuprot Brga-tu bila je srpska carinarnica u utvrenom gradu po imenu Ledenice (pominje se 1419), a kasnije prosto Carina. Danas Donji i Gornji. Donji Brgat (ca-strum Marini de Mence) je pogranino naselje prema zaleu upe dubrovake. Nastalo je posle ruenja ilirsko-rimskog utvrenja Burnum (Gradac). Gornji Brgat je bio vojniko naselje podignuto 1441. Vojnici su tu bili stalno nastanjeni, a dunost im je bila da brane tvravu T umba koja je uvala upu i umet, i da uvaju karavanski put prema Tre-binju. Oba Brgata su danas deo Dubrovnika. Graa" koja se pominje u pesmi je epski termin za brodove. Literatura: / 1899, 28-29; 1959b, 217; Hrvatski leksikon I s.v. BRINJE O Monetium, Sokol, Sokolac Ovaj toponim se sree i drugde na akavskom i slovenakom terenu, gde postoji i re brin(a) 'kleka, ari, etinar', verovatno pred-slovenskog porekla (Skok 121 lab). (A. L.) bijelo: Sao etom Brinju bijelome (MH III, 9:177); MH IV, 33 kameno: Snio glavu Brinju kamenome (MH III, 9:199); MH IV, 32, 33 bez atribucije: / od Brinja do vlakog Len- era (KH II, 60: 49); MH , 9; MH IV, 32, 33 045 O'N, 15 8'E Mesto u Hrvatskoj. Selo i nekada grad blizu Otoca, u sever -nom delu Like, na putu Karlovac-Senj. Do XV v. ime mesta bilo je u mnoini; u XV v. i kasn ije, do kraja XVIII, takoe u mnoini, izjednauje se u lokativu sa recima enskog roda; od XV v. javlja se i u je dnini, a danas samo tako kao Brinje. U rimsko doba verovatno se tu nalazilo naselje Monetium. Srednjovekovni grad, koji se nalazi u Brinju, zvao se Sokol ili Sokolac i prvi put se pominje 1411. Otada nadalje, Brinje je bilo uporite knezova Franko-pana.

71

T urci su Brinje zapalili 1530. i u XVII v. vie puta napadali. Posle obrazovanja Vojne krajine, Brinje je dolo pod njenu upravu. Pesme vezuju ovaj grad za Vuka (MH IV, 32) ili Juga (MH IV, 33) Brinjanina, a jedna od njih (MH III, 9) opeva izbavljanje Merdanagi-Muje iz tamnice brinjskog kapetana. Literatura: RJA s.v; Imenik YU 80; VE 2 s.v.; 1 s.v. BRLOG Od psi. *bbrlogi> u znaenju 'kaljuga' ili 'peina' (Skok I 213b-214a). (A. L.) bez atribucije: Iz Otoca do Brloga sade (KH II, 62:382); MH IV, 35 04456'N, 15 8'E Selo u Hrvatskoj. Nalazi se u zapadnom delu Gackog polja, na reci Gacki, oko 20 km udaljeno od Otoca. Od 1537. postaje pogranino utvrenje koje 1575. zauzimaju i spaljuju T urci. Kasnije se obnavlja na inicijativu senjskog kapetana Gapara Raaba. Pravoslavno stanovnitvo se naseljava u okolini grada poetkom XVII v. (1609. i 1611). Tvrava gubi znaaj posle 1689. kada su T urci proterani iz Like i Krbave. Poslednji plemii koji su drali Brlog gra d (sve do 1893) bili su iz porodice La-szowski. Potom je zamak prodat lokalnoj seljakoj porodici koja je sruila dobar deo starijeg katela. U pesmi se Brlog pominje u kontekstu enidbe uvenog muslimanskog junaka, uli-barjaktara, kao jedno od mesta na putu od Otoca do Senja. Jo i: Brlog kod Kladova (Srbija), od 25. februara 1899. Milutinovac; Brlog kod Ranja (Srbija); Brlog na padinama umberka u blizini utvrenog grada Ozlja, i Brlog u blizini Ogulina, ispod Kapele (Hrvatska); dva Brloga u Sloveniji (kod Ljubljane i kod Krkog). Literatura: 1892; 1975,138; 1985,41-60; - 1994, 21; Hrvatski leksikon I s.v.; RJA s.v.; 1 s.v.

72 BRO D

B ROD B RUSA Brskuti * selo: / Brskute selo poharajte (Vuk LX, 10:433); Vuk LX, 11 @4236'N, 1929'E Selo u Crnoj Gori. Nalazi se blizu granice sa Albanijom. Nazvano po istoimenoj reci. Pesme ga pominju u kontekstu crnogorskog pohoda na Kue 1855. (Vuk LX, 10) i 1856. (Vuk LX, 11). Literatura: Markovi 1988,41; s.v.; 1 s.v. BRSNO bez atribucije: E na Brsno udarie Turci (Vuk Vin, 73:746) 4243'N, 191'E Selo u Ozriniima (Crna Gora), Pominje se u kontekstu pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Goru 1852-1853. Akcenat se stavlja na razliku u snagama hiljadu Crnogoraca prema mnogo jaim T urcima: Trei danak digoe se T urci, Harap paa, carevi veile, Su njegovo dvanaest hiljada I ostale ljute krajinike, Vojsku krenu na selo Brsansko (739-743). Literatura: 1948. BRUSA O Prusa, Bursa II Grad u zap. T urskoj, ve stsrp. Brusa (- 1, 80), tur. Bursa od ant Prousa, kako se mesto prozvalo po bitinskom kra-

O Gradski Brod, Brod na Savi Brod, kaurski: verovatno Brod na Savi, a moda i Gradski Brod. Od (joS psi.) brod 'mesto gde se prelazi, brodi reka' (Skok 1 216ab). (A. L.) * kaurski: Fatio se Broda kaurskoga (SM 72:79) * vladiin: Dok dooe Brodu vladiinu (SANU IV, 37:47) 1. Staro mesto u dananjoj BiH. Deo starog grada Gradike na desnoj obali Save, gde je sada Bosanska Gradika, nazivao se pre dolaska T uraka Gradski Brod. Na istoj obali Save postoji i mesto Bosanski Brod, tj. Brod na Savi preko puta Slavonskog Broda koji se nalazi u Hrvatskoj. U srednjem veku ovde je bio prelaz iz Bosne u Slavoniju. T urci su ga zauzeli 1536. Pesma ga pominje kao mesto na putu od Banjaluke do Ravnih Kotara (SM 72).

2. U kontekstu boj a na Dodoima u Crnoj Gori (SANU I V, 37), Brod vladiin je neko mesto na Skadarskom jezeru u kojem se skuplja vojska za odbranu sela Dodoa
Jo i: Slavonski Brod, na ijoj je lokaciji u rimsko doba stajalo naselje Marsonia. U srednjem veku bio je u rukama Berislavi- a-GrabarskilL a 1536. osvajaju ga T urci. Kao sediSte kadiluka i trgovite, bio je naseljen preteno muslimanima T urci su uredili i proirili njegovu tvravu. Karlovakim mirom iz 1699. Sava postaje granica izmeu Austrije i T urske, pa Brod koji je bio osvojen jo 1688. definitivno ostaje u Austriji. Kamen temeljac za novu tvravu poloio je 1723. baron Trenk (vide B RESTOVAC).

Literatura: 1940; Vego 1957; u- ri-Feletar 1983; Kljaji 2002; Imenik YU81. BRSKUT, Brskuti

[Kod

Vuka ( s.v.) isto to i: slap, brzak, brzica, brzdica; voda koja tee brzo preko kamenja.]

Brskut * bez atribucije: A kad biste Brskut izgorjeli (Vuk IX, 10:439); Vuk IX, 11 Brusa 1612

B RUSNICA

73

T amerlanov unuk Mirza je 1402. pobe-dio Bajazita I, popalio Brusu i pobio njeno stanovnitvo. Od toga doba prestonica se seli u Jedrene. Pod vlau Murata , koji se proglasio sultanom u Brusi, grad se naglo oporavlja. Mehmed II prenosi prestonicu u Carigrad i nareuje da veliki broj stanovnika Bruse pree zajedno sa njim u novu prestonicu. U Brusi ipak ostaje sultanov logor za pohode na Istok. Brusa je poznata po tome to se u njoj nalaze grobnice prvih est turskih sultana, koji su do 1363. iveli tu i u njoj drali dvor. Brusa Iju Prusiji II, koji gaje osnovao 184. god. pre n.e. (Kiss 134b). Oblik Brussa kao i u nernakom. (A. L.) * bez atribucije: Deder Brusu dii i Medinu (MH , 5:324) 4010'N, 294'E Grad u T urskoj, na obroncima mezij skog Olimpa, Nekada (do osvojenja Jedrena) rezidencija turskih sultana, a potom glavni grad vilajeta Hodavendikar u Maloj Aziji (kasnije ejale-ta Anadohja), 3 km j/i od Mramornog mora. Veinu stanovnitva ine T urci, a za njima Jcrmcni, Grci, Jevreji i Francuzi (prema podacima pre arapsko-izraelskog sukoba 1967). U gradu je sedite mule, grkog mitropolita i jermenskog arhiepiskopa. Usred grada uzdiu se razvaline starog zamka i tvrave. Brusa je jako postradala u dva zemljotresa i u stranom poaru 855. Jo uvek ima oko 150 damija, 3 grke i 2 jermenske crkve, i 2 sinagoge. Grad je jednim potokom sa strmim obalama podeljen na muslimanski i jermenski deo, a jermenski je ogradom odvojen od grkog. Zeif ed Daulet Alepski osvojio je Brusu 950. i sravnio je sa zemljom. Posle toga je Brusa ponovo bila grki grad sve do 1326, kad ju je osvojio Orhan, sin prvog turskog sultana Osmana I. Orhan je od Bruse nainio svoju prestonicu i u njoj je 1327. iskovao prvi komad svog novca ake. T okom 1339-1340. Orhan j e u ravnici ispod citade-le podigao damiju, imaret, kupatilo i kara-van-saraj. Ova grupa graevina postala je gradsko jezgro otomanske Bruse i jo uvek je njen najivlji trgovaki kvart. Budui da je bila tursko mesto najblie hrianskom svetu, postala je pravi meunarodni trgovaki centar. U XV v. bila je i uveni centar za proizvodnju i trgovinu svile. Put svile je u dva navrata menjan samo da bi obuhvatio i Brusu. T okom XV v. u nju je stizala i druga skupocena roba iz Egipta i Sirije ( zaini, eer, boje, sapun, mirisi). I trgovci iz Indije prilagoavali su marrute da bi proli kroz Brusu, tako da je ona sve do XVII v. ostala mjvaniji izvor robe poreklom sa Ori-jenta, a namenjene Istambulu, Balkanu i Istonoj Evropi. enovljani, Mleani i Floren-tinci imali su stalne predstavnike u Brusi. Iz nje su izvoeni skupoceni brokat (kemhar) i zlatotkani velur (kadifa) koji su bih jako traeni u Evropi, Egiptu i Persiji, ali pre svega u samom carstvu. U XVIII v. proizvodnja svile dobrog kvaliteta u Evropi (Italija, Francuska) i konkurencija Srnirnc kao trga za robu s Ori- jenta stavili su taku na prosperitet Bruse. U pesmi se pominje kao mesto koje daje vojsku za pohod na Promin. Literatura: 1,80; 3C IVa s.v. -ca; EI 1/21 s.v. Brusa. BRUSNICA

II Selo zap. do Gornjeg Milanovca, na istoimenoj reici, pritoci Diine, pominje se u povelji cara Duana izdatoj 1354. na Brusnic i podb Rudnikomb (3C 428). Istraiva oblasti, J. Mikovi, misli daje ime nastalo po kamenu brusniku koga ima u okolini ( 1875, 124), to se ini verovatno (Brusn-ica skraeno od *Brusna re-ka). (A. L.)

74

BRVENIK BUJE

bez atribucije: Ono jeste Milan od Brusnice (Vuk IV, 27:36) 441'N, 2025'E Selo u Srbiji, pod Rudnikom. Rodno mesto Milana Obrenovia koji je, tokom Prvog srpskog ustanka, bio prvi rudniki vojvoda. Umro je 1810. u Bukuretu kao izaslanik ustanika kod glavnog zapo-vednika ruske vojske. Za vreme turske vladavine Brusnica je bila sedite turskih begova. Nakon Prvog srpskog ustanka postala je naselje sa najveim znaajem u Rudnikom okrugu. T urci ponovo dolaze u ove krajeve 1813. i Brusnicu uzimaju za se dite muselima, turskog okrunog naelnika. Posle T akovskog ustanka 1815, kada je Srbija bila osloboena od T uraka, Brusnica i dalje ostaje sedite nabije. Brusnica je kao naselje bila stenjena i zabaena u maloj dolini izmeu brda. Sav njen prostor ve je bio iskorien i dalja gradnja i prostorni razvoj naselja nije bio mogu, pa se sve ee postavljalo pitanje njenog izmetanja na povoljnije mesto. Osloboenje Srbije od T uraka takoe je pretpostavljalo da se jedan administrativ-no- politiki centar kao Brusnica mora uiniti pristupanijim i bliim vanijim putevi-ma. Stoga je ukazom kneza Aleksandra Ka- raorevia od 1853, na teritoriji Brusnice (lokalitet Divlje polje), osnovan dananji Gornji Milanovac (prvobitno Despotovac, po imenu reke u ijoj je dolini podignut). Jo i: dve Brusnice u BiH (kod Maglaja i kod Lopara); Mala i Velika Brusnica kod Bosanskog Broda (BiH). Pesma pominje Brusnicu u kontekstu osvajanja Uzica, verovatno 1807. budui da je pomenuti Milan Obrenovi jo bio iv. Literatura: 1940; 1954, 539; 1975, 139; - 1994, 22; Imenik YU 82. BRVENIK bez atribucije: Studenicu ispod Brvenika (SANU II, 14:32) 4322'N,2038'E Mesto u Srbiji.

Selo i srednjovekovni grad na uu reke Drvenice u Ibar, 10 km severno od Rake prema Kraljevu. Brvenik je bio tipian upski gr ad istoimene upe kojom je vladao elnik Musa, zet kneza Lazara. Njega su kasnije nasledili sinovi Stefan i Lazar Musi, gospodari Kopa-onika i jednog dela Laba. U srednjem veku tu se nalazio znaajan radnik obojenih metala, koji je opusteo u prvoj polovini XV v. U Kraljevini Srbiji Brvenik se vodi kao zaselak u Beokoj optini (srez Studeniki, okrug Rudniki). U blizini Brvenika je manastir Pavlica. Kod Vuka, u Rjeniku, pominje se kao zidine od staroga grada, blizu Novoga pazara". Pesma ga pominje u kontekstu nema-njikih zadubina. Jo i: Brvenik ruevine utvrenog srednjovekovnog grada kod Boljevca (j/i Srbija). Tvrava je dugo odolevala T urcima i osvojena je tek u XV v. Prema predanju, taj Brvenik je zidala prokleta Jerina" i ona ga je lino i branila od T uraka. Literatura: 1892; 1959b, 267; 2, 1985; 1986; Markovi 1988, 41; 2005; s.v.; 1 s.v. BUJE II est toponim, kolektivno obrazovanje od buk 'bukva', naziv za bukovu umu; ovde kao daje prema njemu izvrnuto ime nekog stranog grada (stoji paralelno sa Bukuretom). U Buju umesto u Beul T eko da je pesnik imao na pameti oblast Bukovinu. (A. L.) bez atribucije: Uze mene puku deferda-na, I Koja bjee u Buju kovata (SM 144:123-124) Selo u Hercegovini, u Poblau (s/i od Pljevalja). Pominje se u turskom popisu Hercegovine 1477. kao rudnik gvozda u carskom hasu, sa 47 domova i 10 neoenjenih, i sa dva sa-mokova. U njemu se lako moglo kovati oruje, kako pesma izriito tvrdi.

B UDIMP ETA , Budim, Budin, PeSta U epici se kao mesto gde se prave dobre puke obino pominje itaUjanski grad Brea (i ime puke: brea, breka, brekinja) ili uopteno Nemaka (puka alamanka), ista kao to se za sablju ide u Damask (dimiskija). To su stalna mesta u epici koja ne voli improvizacije kad je u pitanju oruje. uje iz ove crnogorske pesme utoliko je zanimljivije to su Crnogorci u tim stvarima prirodno graviti-rali Mlecima, Kotoru i Dubrovniku. i: u Srbiji kod Knjaevca, Bora, Priboja i T rstenika; selo Bue u Deevskom srezu kod Novog Pazara; u Hrvatskoj kod Pakraca; u BiHkod Srebrenice, kod Gora-da; u Crnoj Gori selo Bue kod Berana. Literatura: Alii 1985; 1, 90; 3, 565; Imenik YU 83. BUDIMPET A, Budim, Budin, Peta DAk Ink, Aquincum, Buda, Obuda, Pest, Budapest S Stsrp. Budinb 1414, Budimb od 1502, prema ma. Buda. Obino se ovaj toponim, posvedoen od XII v., izvodi iz slov. linog imena Buda (skraeno od Bu-

75

dislav/mir ili si.), koje je na jednoj strani, u maarskom, neizmenjeno uzeto za toponim, dok su Sloveni, u duhu svog imenovanja, od njega nainili prisvo jni pridev Budin; u srpsko-hrvatskom je taj oblik naknadno dao Budim, disimilacijom kao u beden > bedem (Kiss 131b- 132a; Skok I 128b). Meutim, sa gledita istorijske tipologije slovenskih toponima, verovatniji se ini izvorni oblik *Budim(lj) < *Bu-dim+-jb, dakle starinski pridev na -jb od takoe arhainog hipokoristika Budim (: Budimir), sa paralelama u polap. Budim, stsrp. Budimlja (i danas selo kod Berana). Up. Rospond 1983, 51; v. i u XLH, 45-58. (A. L.) Budim * grad: On se die u grada Budima (Vuk , 12:43); VukB,62; VukTTT , 45; Vuk VI, 35, 38, 41, 43, 59, 62; Vuk VB, 12; ER 21, 124; SANUn, 56,59,79; SANUIH, 6,35, 38, 65, 66, 68; SM 37, 138; KH 1,19; KH U, 61; KH , 2; MH 1,32, 33,45,47,55, 63, 67, 80, 82; MH , 70 * grad bijeli: Ispod grada bijela Budima (Vuk , 14:82); Vuk 11,94; Vuk , 45; Vuk VI, 35, 41, 62; Vuk VII, 12; ER 75;

ftcruriMiiix ii

| 1.l i 1 1 1 pi i '

Siufim 1493

76

BUDIMPETA, Budim, Budin, Peta

SANUII, 59; SM 138; KH 1,19,21; KH II, 64; KH III, 2, 8; MH I, 33, 47, 63; MH II, 70 carev grad: Na Budimu, na carevu gradu (KH I, 17:624); KH II, 42 grad kaurski: U Budimu gradu kaurskome (Vuk VI, 59:14) misto vezirevo: U Budimu mistu vezirevu (MH IV, 47:2) beli: Kad su bili pram' bela Budima (Vuk II, 101:26); Vuk , 45; SANU II, 56; SANU III, 68, 70 bijeli: No ne idi bijelu Budimu (Vuk II, 94:157); Vuk VI, 59; Vuk VB, 12; ER 73, 75, 126; SANU II, 56; SM 138; KH I, 2, 10, 17, 32, 33; KH II, 61; MH II, 44, 70; MH IV, 43, 50; EH 9 bili: Ta je knjiga od Budima bila (MH IV, 43:27); MH IV, 47 ravni: On mi ide u ravna Budima (MH II, 44:225) na enaru: Iza njima Budim na enaru (EH 9:546) bez atribucije: Kad je bio do blizu Budima (Vuk 11,12:153); Vuk II, 87, 94; Vuk III, 45,77; Vuk VI, 35,38,41,43,59,62; Vuk , 7,12,17; ER58,73,124,188; SANU 11, 10, 59, 79; SANU III, 6, 7, 38, 66, 68, 70; MH , 44,51; SM 71,119,138; KH I, 10, 17, 19, 21, 32; KH II, 61, 64, 75; KH III, 2, 8; MH I, 32, 33, 45, 47, 62, 63, 72, 73, 80, 82; MH II, 51; MH IV, 43, 45, 47, 48, 49, 50; EH 5, 7, 9

Glavni grad Maarske. Sastavljen je iz tri istorijska dela: Budima (Buda), Obude (buda) i Pete (Pest). Prvi grad, koji su u I v. podigli Kelti, zauzimao je oko 30 ha zemljita na padinama brda Gelert. T aj se grad zvao Aklnk (potok bogat vodom"). Arheoloki nalazi govore da je to moglo biti gusto naseljeno mesto sa odvojenim delom za zanate (ostaci keramike i bronze). T o je takoe mogao biti i trgovaki centar, na ta upuuju nalazi metalnog novca sa raznih strana. T aj grad su osv ojili Rimljani poetkom nove ere. Starosedeoci su se u I v. povukli u podunavski grad koji je jo uvao svoje keltsko ime Aquincum, i koji je 106. postao prestonica provincije Panno-nia Inferior. U njemu su bili guverner oblasti i znaajan vojni garnizon koji je esto ulazio u pogranine sukobe du Dunava. Poetkom V v. rimske odbrambene redo ve rasturili su Goti i drugi narodi koji su be-ali na zapad pred Hunima. Tokom procvata Hunskog carstva (posle 430), Akvinkum je kao prelaz preko Dunava zadrao svoj strateki znaaj, ali u gradu nije ostao niko od romanizovanog stanovnitva: na njihovo mesto doli su Ostrogoti i Huni. Tokom etiri veka koja su usledila nakon propasti Hunske imperije, stanovnitvo Panonske nizije esto se menjalo u zavisnosti od kretanja u okviru Velike seobe naroda. Meu njima su bili Gepidi, Longobardi, Avari, Franci i drugi germanski i centralnoa-zijski narodi, sve dok se u IX v. u Panoniji nije formirala Velika Moravska. Maari su se pojavili krajem IX v. i stacionirali se kod prelaza preko Dunava. Odmah su prepoznali geostrateki znaaj mesta: Obuda, prostor civilnog grada Akvinkuma, postao je prvi centar Maarske. Sredinom XIII v., posle tatarske invazije, po itavoj zemlji poeli su znaajni fortifi-kacioni radovi. U to vreme je nastao tzv. trei grad pod imenom Buda koji su mahom naselili stanovnici oblinjeg mesta Pete. U srednjem veku Budim se postepeno izdvajao od ostalih maarskih gradova, ali je pravi procvat doiveo tek u drugoj polovini XV

Budin bez atribucije: Da ti grede u Budin na vie (MH I, 67:5) Peta bijela: U Ungjuru u Peti bijeloj (EH 2:274) valovita: Da upravljam Petom valovitom (EH 2:18) u Ungjuru: Jesi V uo Petu u Ungjuru (EH 2:932) kod Budima: / evo ti Peta kod Budima (SANU III, 68:80) bez atribucije: Te je Peti i Budimu sprema (KH II, 75:242); SANU , 68; EH 2 * * * Budimski grad bez atribucije: to se kae u Budimskom gradu (Vuk VI, 43:3) 4730'N, 19 4'E

BUDVA

77

i u XVI v. Posle neuspene dinastije Arpada, Maarska je napredovala zahvaljujui nizu sposobnih vladara, poev od Karla Roberta, njegovog sina Luja Velikog i Sigism unda Luksemburkog (koji je proirio kraljevsku palatu i podigao prvi pontonski most preko Dunava). On je takoe osnovao i drugi maarski univerzitet u Obudi 1395. (prvi u Pe-uju 1367). U sledeem veku (1473) u Budimu je tampana i prva knjiga (Budai kronika tj. Budimski letopis). U to vreme se maarsko kraljevstvo protezalo na velikoj terit oriji obuhvatajui deo Balkana, Poljsku i Litvaniju, tako daje maarska kruna vladala od Baltikog do Jadranskog mora. Kao urbani i politiki centar, tri povezana mesta koja su kasnije spojena u Budimpetu (Buda, buda i Pest) imala su u to vreme izmeu 25.000 i 30.000 stanovnika, i bila su jednaka Beu, Pragu, Krakovu i Gdanjsku, tim pre to izmeu Bea i Konstantinopolja nije bilo grada sa vie od 5.000 stanovnika. Njegova uloga u kulturi Maarske bila je naroito znaajna za vreme vlade Matije Korvina, koja se rauna u zlatno doba maarske istorije. Marija Korvin je od zemlje nainio jednu od vodeih evropskih sila i u njoj dao Budimu iz uzetan znaaj. Njegov naslednik nije uspeo da odri kraljevski autoritet pa je 1526, u bici na Mo- hau, turska vojska pod vodstvom Sulejma- na Velianstvenog za dva sata uspela da razbije i porazi maarske snage. Budim je bio opljakan i popaljen, ali ga T urci nisu konano zauzeli pre 1541. To je bio kraj relativno uspene i nezavisne Maarske. Budim i Peta su bili 150 godina pod turskom okupacijom i sluili kao sedite turske vojne administracije. Za vreme njihove vlasti nad gradom, na ostrvu usred Dunava bila je podignuta tvrava Gerzelez za koju se izmeu ostalog vezuje ime junaka muslimanske epske tradicije, Alije erzeleza. Onaj deo Maarske koji nisu osvojili T urci, postao je deo Habzburke monarhije. Za vreme turske okupacije, prestonica je bila preme-tena u Poun (vide BRATISLAVA ) gde je i

ostala sve do 1848. Kada se, krajemXVII v., oslobodio od T uraka, Budim je postao centar jedne provincije, grad u pokrajini Ofen ije je stanovnitvo govorilo nemaki. Jedan vek kasnije (1783) Budim je proizveden u administrativni centar drave, a Peta je poela da se iri i izvan gradskih zidina. Ona je k asnije postala najznaajniji trgovaki centar nacije, a Budim je ostao utvreni kraljevski grad koji se razvijao pod zatitom monarha. U v. posle nemira 1848. i 1849. i nacionalnog ustanka koji je predvodio Kout Laj o habzburka administracija je napravila kompromis sa maarskom aristokratijom i 1867. dala Maarskoj isti status koji je imala i Austrija u Habzburkoj monarhiji. T ako je spajanjem carske Austrije i kraljevske Ugarske nastala Austrougarska monarhija sa dva parlamenta i dve pre-stonice. Da bi odgovorila potrebama novog doba, 1873. formirana je Budimpeta (Budapest) tako to su se rezidencijalni Budim (Buda) na brdu i istorijska Obuda na zapadnoj obali Dunava spojili sa ravnom, industrijskom Petom na istoku. Osim u epici gde se vezuju podjednako i za istorijske i za neistorijske siee Budim i Peta se javljaju i u dragim folklornim anrovima kao dva mesta sa jednim identitetom (Ko u Peti ne valja, u Budim nek ne ide"), kao daleko i udesno mesto (,,U Budi mu gradu udno udo kau", Iz uzde u Budim"), ili kao merilo za snagu i vrstinu (Gola je guzica tvra od Budima"). Literatura: afarik 1851,54; 1887, 87; 1, 86; 2 300; s.v. . BUDVA O Buthoe, Butua, Batua, Starigrad Romanskim posredstvom od lat. Butua < predrim. Boutho (oko 350. pre n.e.). Neposredan refleks predsl. imena predstavlja stsrp. oblik . Detaljno u 1999, 171 dd. (A. L.) grad: On je Budvu osvojio grada (Vuk VIII, 44:96); Vuk VIII, 71 grad primorski: Blizu Budve, grada primorskoga (SM 14:88)

78

B UDVA uzeo Zetu s gradovi" meu kojima je bila i Budva. Za namesnika je stavio najstarijeg sina Vukana sa titulom kralja Dalmacije i Dio-khtije. U XT V v. Budva je dobila gradski statut, mjverovatnije u vreme vladavine cara Duana (1346-1355), koga je u gradu kao i inae u primorju zastupao knez. U Budvi on nije smeo biti stanovnik grada i obino nije ni boravio u samom mestu. Tokom XT V v. Budvom su upravljali iz-vesni Povrko, vazal porodice Bali, i posle njegove smrti vojvoda Nikola Zakarija, takoe odan Baliima, sve dok 1386. nije doao u sukob sa njima. Za vreme Balia grad je poeo da trguje solju i daje proizvodi (iz tog doba su solane pored Budve, epska solila"). Kada Balii dou u sukob sa Crno- jeviima, Radi Crnojevi 1392. iskoristi pi-liku da zauzme Budvu i teritorije uz junu obalu Boke. Otada poinje njegova titulacija kao gospodara Budve i Zete", ali traje kratko budui daje poginuno 1396. Budva tada prelazi u posed Sandalja Hrania Kosae do 1398. kada se opet vraa Baliima. Mleci zauzimaju Budvu 1405, zajedno sa Ulcinjem i Barom, ah je posle mira iz 1412. vraaju Bali IH Bali u u ijem je po -sedu ostala sve do njegove smrti 1421. Posle toga, 1426. Budva je zajedno sa solanama u grbaljskom polju pripala srpskom despotu StefanuLazareviu. esnaest godina kasnije (1442) grad se predao Veneciji koja mu je potvrdila samostalnost i privilegije i u ijoj je vlasti ostao sve do XT X v. kao pogranini grad prema Osmanskom carstvu. Tokom XV v. u Budvi nije bilo kneeve palate (starija graevina te namene nije se sauvala), ali je mletaki potestat u njoj imao sopstveni dvorac. Ostalo je zabeleeno daje 1443. ta palata bila potpuno ruinirana i zato obnovljena, ali se ve idue godine zapisuje da se i palata i katel rue i prokinjavaju. Palata budvanskog potestata pominje se 1448. u istom kontekstu. U srednjem veku Budva je imala 4 kapije: dve prema marini (Murava i porta Pisana), istonu (Pisanella) i kopnenu. Najstarija graevina u gradu je crkva sv. Jovana Kr-

Budva, v. * bijela: Ti doleti pred bijelom Budvom (SM 48:72); Vuk VIE, 44 * prebijela: Da izdamo prebijelu Budvu (SM 48:53) * pitoma: Da ne poe u pitomu Budvu (SANU IV, 39:600) u Primorju: Tere uze Budvu u Primorju (SM 48:102) na krajinu: iljimo je Budvi na krajinu (SM 48:36) bez atribucije: Da e biti Budvi na pazaru (SANU IV, 39:558); SM 48 4216'N, 1850'E Primorski grad u Crnoj Gori. U doba osnivanja (VI-V v. pre n.e.) Butua je bila trg na kojem se razmenjivala roba izmeu domaeg stanovnitva (ilirskog, sudei po imenu mesta) i Grka. U doba Rima postaje mali grad (oppidum avium Romano-rum) na poluostrvu koje je sa zapada okrueno Budvanskim zalivom. Posle sloma Rimskog carstva Budva potpada pod vizantijsku vlast i prvi put se pominje sredinom LX v., kada su je opustoili arabljanski gusari. Po predanju, njeni novi osnivai su bili kalueri i svetenici grkog obreda"* koji su na oblinjem ostrvu sagradili manastir sa zidinama. Kasnije je to ostrvo nasipano, pa je tako pretvoreno u budvanski gornji grad" koji je sluio za povlaenje u sluaju napada i za skladitenje hrane i oruja. Zatitnik Budve bio je Sv. Jovan (Ivan) Krstitelj. Negde izmeu 1089. i sredine v. Budva je postala episkopsko sedite, to svedoi o obnovi i usponu grada. Krajem v. srpski veliki upan Nemanja je od morske zemlje"

B UGOJNO BUKOVICA stitelja, zatitnika grada, iz VII v. Za njom sledi Sv. Marija in Punta (osveena 840, posle pustoenja od strane arabljanskih gusa ra). Oko nje je kasnije izgraen benediktinski samostan, koji su potom zauzeli franjevci. Jo uvek postoji i mala pravoslavna crkva sv. Save Palestinskog, za koju se veruje daje izgraena u doba Nemanjia. Pesme je pominju u istorijskom kontekstu Napoleonovog pohoda na grad 1813. (Vuk Vni, 44; SM 48), dolaska knjaza Danila na vlast u Crnoj Gori (Vuk VILI, 71) i cr-nogorsko-mrskog sukoba 1768. (SM 14). Samo SANU IV, 39 peva o pogibiji i osveti Pera Martinovia. Literatura: 1913; ufflay 1925; 1959,46; Bujukli 1988; - 2003,37-38*; s.v.; 1. BUGOJNO OBistuaNova bez atribucije: / Bugojno i Veselu strau (MH VIII, 4) @443'N, 1727'E Grad u BiH. Nalazi se na obalama Vrbasa, juno od Jajca. Bugojno spada u mlaa naselja u dolini Uskoplje. Pod T urcima je bio trgovako sredite, a pod austrijskom upravom kotarsko mesto. Nalazi se na raskrsnici puteva za Jajce, Kupres i Livno. Pominje se u kontekstu propasti ramskog manastira (vide RAMA). Literatura: Markovi 1988,42; Hrvatski leksikon I s.v.; 1 s.v. BUJURI

79

BukureSt, prodava voa leta) koje Rade Bokovi okuplja da ih povede na Pipere i osveti smrt svog brata Lake Vulanova. eta je u potpunosti bjelopa-vlika, pa je verovatno i Bujuri u blizini Dola i Frutka (vide). BUKO VICA Poimenien pridev bukova od naziva drveta bukva, u . rodu obino prema reka. (A. L.) * malo selo: / jo malo selo Bukovica (SANUJV,13:760) @4226'N, 1850'E Selo u Crnoj Gori. Nalazi se u Drobnjacima, na obroncima planine Sinjajevine. T akoe i predeo s/z od Pljevalja sa vie manjih sela. T u je verovatno bila i karavanska stanica dubrovakih trgovaca, poznata od 1329. do 1412. Kod Vuka u Rjeniku: 1) istoni kraj Dalmacije, izmeu Bosne, Hrvatske, ravnoga Kotara i Otresa planine; 2) planina u Hercegovini; 3) rijeka u Drobnjacima".

Junak odatle zove se Bujuri Stanko,

po-sredi je, dakle, prezime stanovnika; moda od tur. buyur- 'zapovedati', up. Skokl 230b. (A. L.) malo selo: A od malog sela Bujuria (SM 175:20) Neizvesna ubikacija. Bujuri Stanko je jedan od pet junaka (Janko P avievi i Vuk Radulovi sa Dola, Krejo Nikoli sa Frutka, knez Stojan od Ve-

Bukuret

80

B UKURET, Bukre BUNI stvo Rumuna, koja je konano dovela do ujedinjenja Vlake i Moldavije (1859). U pesmama se za Bukuret (i za zemlje Vla ku i Moldaviju tj. Karavlaku i Kara-bogdansku) vezuju braa Radul- beg (njegova enidba u Vuk VI, 44) i Mireta vojvoda (jo i Mire ili Mirko) npr. u Vuk II, 75 i Vuk III, 10. Za razliku od epske verzije, u istoriji je zabeleen vlaki vojvoda Jovan Radul I Basaraba koji je imao sina (a ne brata) Miretu. Ovaj Radul (1378-1383) je bio potpuno samostalan vladar (nije bio turski vazal), a njegov sin Mire/Mireta (1386-1418) uven je po tome stoje pobe-dio T urke 1395. na Rovinama (kada je poginuo Kraljevi Marko na turskoj strani). Samo u zbirci Sime Milutinovia Bukuret se javlja kao jedno od nekoliko mesta uvenih po proizvodnji dobrog oruja: uze mene puku deverdana, koja bjee u Buju kovata, u Bukreu gradu okivata, i uze mi sablju od pojasa koja bjee u Fou kovata, a u Luku-Banju okivata, i uze mi dvije puke male koje bjehu u Mletke kovate, u bijelu Skadru okivate (SM 144:121-129). Muslimanska pesma pominje Bukuret kontekstu opsade T emivara u XVII v. u

Pominje se u kontekstu crnogorske istrage poturica na Badnje vee 1707. Jo i: 1) reka u Crnoj Gori; oblast u njenom gornjem toku; dva sela (Gornja i Donja Bukovica) uz tu reku. 2) Selo kod Konjica (BiH); 3) Donja i Gornja Bukovica, sela u Srbiji, kod Valjeva. _______________________________________ |

Literatura: 1940; 1975, 139; 1994, 23-24; 1, 87; s.v.; 1 s.v. BUKURE T , Bukre O Bucarest II Rum. Bucuresti 'Bukurovii', tj. potomci oveka po imenu Bucur, u vezi sa alb. bu-cur 'lep' (Kiss 13 3b-13 4a), potvrenog i u toponimiji i srednjovekovnoj antroponimiji Srbije ( 1986, 48). (A. L.) grad: Otidoe ka Bukreu gradu (Vuk 11,75:155); SM 144; Vuk VI, 44 grad bijeli: Na Bukreu gradu bijelome (Vuk III 10:74) bez atribucije: OdBukrea do Dunava doi (KH I, 2:138) 4425'N, 26 6' E Glavni grad Rum unije. Grad u Vlakoj na reci Dambovici, oko 50 km severno od Dunava, tursko ime Bukre. Osnovan u XT V v., ime je, prema predanju, dobio po osnivau, pastiru Bukuru. Bukuret je od XV v. bio sedite vlakih knezova. Prvi put se pominje 1368. pod imenom Cetatea Ddmbovifei koje je do XV v. bilo u upotrebi paralelno sa imenom Bucuresti. U dva maha u njemu je boravio Vla d Cepe (1459. i 1461), a 1462. Mehmed II dovodi u Bukuret turski garnizon i postavlja u njemu kneza po svojoj volji (Radu Lepi). Sledeih 200 godina Bukuret je pod uticajem Porte, a knezovi koji nisu hteli da prihvate turski suverenitet sedeli su u Trgovitu koje je bilo manje izloeno turskim napadima. Krajem XVI v. Bukuret je konano osvojio Si-nan-paa i on pod turskom okupacijom ostaje sve do 1878. kada su, odlukom Berlinskog kongresa, ukinuti i poslednji ostaci turskog suvereniteta. U XLX v. Bukuret je bio centar borbe za politiko jedin -

Literatura: 1954, 591; s.v.;EII/21, 1338-1339. BUNI

II Prvobitno verovatno mnoina *Bunii,

prezime starinskog tipa Kovai (pored mlaeg Kovaevi) od vlakog (rum.) linog imena Bun < lat. Bonus 'dobar' (Skok I 238a). (A. L.) grad: Ne vodim te ja k Buniu gradu (SANU III, 49:167); ER 101, 113 grad bijeli: Od Bunia grada bijeloga (SANU III, 49:73); KH II, 62 bijeli: Da idemo k bijelu Buniu! ( SANU III, 49:143) bili: Ali emo do Bunia bila (MH III, 12:522); MH III, 20 kaurski: Silazio kaurskom Buniu (KH II, 42:368)

BUANAC BUIM

81

vlaki: Da sam sio do vlakog Bunia (KH II, 42:697) kameni: Jedni idu k Buniu kamenu (KH II, 62:703) bez atribucije: Gradi crkvu od Bunia bane (KH II, 42:1); ER 113; KH II, 62; MH , 6, 12, 20; MH IV, 32 4440'N, 1538'E Selo u (Hrvatska). Lici, Zadarsko-kninska upanija

Iz grada Buanca, koji se pominje izmeu grada Stijene i mesta Diklia u Ravnim Kotarima, u pohod su pozvani kalauzi sa Cosom kalauzom na elu: Koji osa dobro kalauzi U ponoi kad mjeseca nema Ka u podne kad ogrije sunce (88-90). Ostala mesta sa kojih se skuplja vojska nisu obavezno gradovi (od T are T ara kapetan, Rizvan- aja i Bojii Alil; od Like Vili Usein; dva Srijemljana iz ravnoga Srijema; dva bega iz polja Vranjega itd.), a od onih koji jesu pominju se Izai (u formi Iari), Udvar, kadarac, Pe (misli se na mesto Pei, a ne na grad Pe na Kosovu vide), Otoka, Lijevno, Glamo, Bio, Vidin, Udbina i Banjaluka. T utuni, iz kojih se poziva Kovi Murat-beg, zapravo su selo (vide). Gde bi tano mogao biti grad Bua- nac ne moe se rei, ali je svakako na hrvatskoj strani krajinskog pojasa (verovatno blizu Udbine). Zbog udaljenosti od epicentra radnje, to ne moe biti Buevac/Buevec u T uropolju, iako je i on svojevremeno imao dobro utvren grad na krajini. BUIM O Cava, Wutschin bez atribucije: Pa e otle do Buima sii (EH 4:1280) 453'N, 16 2'E Mesto u s/z BiH. Posle Bihaa, najvei utvreni grad u Bosanskoj Krajini (u razvalinama). Prvobitno ime ava. Postojalo je i pleme istog imena. Grad na tom mestu prvi put se pominje 1251, a pod imenom ava 1334. i 1336. avski knezovi su 1429. prodali svoj deo grada naslednicima knezova Blagajskih. Posle smrti Martina Frankopana (1479), kralj Matija darovao je Buim hrvatskom plemiu Jurju Mikuliiu ija je porodica (prvobitno Gaparovi) bila poreklom iz ibenika. Od njega je 1495. Buim preuzeo Ivan Keglevi koji se u narodnoj tradiciji javlja kao graditelj i uspeni branitelj Buima. Na-sledio ga je jajaki ban Petar, najznamenitiji

Udaljen je 23 km na s/z od Udbine, i 32 km na s/i od Gospia. Kod Vuka u Rjeniku pominje se kao: gradi na dno Krbave (od Udbine k sjeveru) pod Blizu sela postoji planinom Kozja-nom". Laudonovgaj (hrastova i borova uma), koji je zasadio austrijski maral Laudon da bi zaustavio kretanje ivog peska. U vreme sadnje toga gaja Laudon je jo bio na poetku budue vojne karijere: sluio je kao oficir u frajkoru barona Trenka (vide BRE ST OVAC). U tursko doba Buni je bio znaajno utvrenje, a posle odlaska T uraka 1689. postao je sedite kapetanije Vojne krajine. Pominje se u neistorijskom kontekstu enidbe Stojana Jankovia (SANU III, 49) i drugih epskih junaka hrianskih jednako kao muslimanskih. Literatura: s.v.; RJA s.v.; Hrvatski leksikon I s.v.; Imenik YU 86. BUANAC sa krajine grad: Od Buanca sa krajine grada (Vuk VI, 49:85) Neizvesna ubikacija. Pesma se gradi oko dva stereotipna motiva: zlatnog doba (nai stari" su bili bolji junaci nego mi") i velikog broja gradova kao simbola za silu (turska vojska se iz 67 gradova skuplja za pohod na kaure). U tom kontekstu javlja se i formula tipina za pesme sa muslimanskim motivima: Savrh Bia Ferat - Begovia, Sadnu Bia Durat-Begovia, Iza Bia Veratuzovia, Iskraj Bia Poprenovia, Sasred Bia Ograenovia (74-78).

82

BuiM na Krajini, iz Buima sa-vremenik Muje Hrnjice. je bio Mehmedaga,

lan porodice Keglevi. Petra je 1542. na-sledio knez Nikola Zrinski, a jedno vreme njegov gospodar bio je i poslednji celjski knez Ulrih. Unutranji deo grada nastao je u XIV v., a spoljanji 1484. Obnovljen je 1495, u vreme kralja Matije Korvina. Buim je bio utvren srednjovekovni grad, i to plemiki. U njemu nije bilo slobodnih graana (cives) ve samo plemia i kmetova. uvao ga je poseban gradski katelan, a ekonomijom je upravljao poseban nadzornik (provisor). Crkvena upa u avi se pominje 1501. sa upnikom Matijom, a 1528. zabeleen je i upnik Petar u Buimu. Uz tvravu je sauvana i najstarija drvena damija na Balkanu (XVIII v.). U okolini grada nekad se uzgajala vinova loza, a bu- imsko vino je bilo uveno i slueno na bekom dvoru. T urci su zauzeli Buim 1576. i drali ga do 1851. Posle njih, Buim su preuzeli banovi iz porodice Jelai. Meu etovoama

Buim je uvek bio u dobrom stanju i esto je popravljan. Opsedanje 14 dana tokom drugog rata Karla VI sa Portom i jedva od-branjen. U odbrani su uestvovale i ene. Prema lokalnom predanju muslimanskog stanovnitva, grad Buim je osvojilo devet T uraka: ahim, erkin, Sikleua, Har - eta, Kalauz, Abdija, Pajalin i Selim. Deveti je bio Ciganin od koga je poteklo pleme ,Alikasova Rieka".* U ovoj pesmi za Buim se vezuju dva turska junaka: Hasan Dizdar i Cati Bajraktar. Osim toga, dat je i jedan od boljih pregleda turskih gradova u Krajini: Udbina, Bie, Ga bela, Krupa, Kostajnica, Otoka, Jezersko, Buim, Stina, Cazin, Mutnik, Trac, Pe, Kladua i turli tim redosledom. Literatura: Lopai 1943, 126*; Kreevljakovi 1953; Vego 1957.

c
CARI GRAD * grad: Kad dooe gradu Carigradu (Vuk , 62:80); SANU , 64; MH , 8 * bijeli grad: Po b'jelomu gradu Carigradu (SANU II, 34:2); SANU IV, 4; ER 67; MH I, 45 * slavni grad: U slavnome gradu Carigradu (SANU , 64:14) * mesto: Nit' ti idi mestu Carigradu (Vuk , 82:205) * krasno mesto: Preko krasna mesta Carigrada (Vuk , 61:2) * lijepo mesto: U lijepu mestu Carigradu (Vukli, 18:2) * bijeli: Od mojega b'jela Carigrada (MH , 48:55); KH I, 14 * bili: Vodite ju bilu Carigradu (MH I, 50:104); MH II, 10 * slavni: Pa mi po'e u Carigrad slavni (SANU , 64:109); SANU IV, 2 * ravni: Te ga posla ravnu Carigradu (KH I, 14:376) * stojni: eta Ana po Stambolu gradu, \ Te seiri stojna Carigrada (SANU , 59:176-177); SANU , 64; SANU , 60; SM 15, 37, 120; KH 1,15
t'At?
M

* proklet stojni: Po prokletu stojnu Carigradu (SM 55:99) * prostran stojni: U prostranu stojnu Cari- grau(SM% U2) * turski: Opremi me turskom Carigradu (MH 1,18:100) bez atribucije: Sad ja idem preko Carigrada (Vuk , 61:7); Vuk 7,8; Vuk IV, 24; SANU , 30, 33,48,78,90; SANU IV, 2, 13, 38, 40, 48; MH I, 45, 50, 58; MH , 44,60,67; SM 37,106,136,150,161; KH I, 2, 5, 14; KH , 40 Vide I STAMBUL CARINE, Carina Carine * grad: A od dupe o graa Carina (Vuk IX, 26:455) * ravne: A sa Lima na Carine ravne (SANU IV, 38:548) * ukraj Podgorice: &i Carina ukraj Podgori-ce (SANU IV, 38:549) * bez atribucije: Pobjegoe kulom' na Carine (Vuk LX, 26:430) Carina * bez atribucije: I krvave kule na Carini (VukLX, 26:422) 1. U SANU IV, 38 u pitanju je selo u Nik- ikoj upi (4243'N, 195'E, Crna Gora). Pominje se u kontekstu boja na Grahovcu 1858. 2. U pesmi Vuk IX, 26 radi se o utvrenju pored Drijena (4243'N, 1836'E), na granici Crne Gore sa Hercegovinom (u pesmi sa Austrijom, tj. epskom Njemakom").

Ani

FJDJ

Carigrad (Istambul)

84 Pominje se 1855-1862. u

C ARSKA PALANKA CEKLIN, Ceklinja, Ceklinje kontekstu hercegovake bune beg Sokolovi. Grad je ponovo utvren 1584. Cazin je bio u sastavu Ostroake kapetanije i nije imao svog dizdara. Naputen je 1851. Pesme ga pominju u kontekstu ropstva i oslobaanja brae Hrnjica (KH II, 54), enidbe Bosni-Mehmedage dvema devojka-ma (EH 4) i T urkinje devojke preruene u megdandiju (MH IV, 37). Literatura: Lopai 1943; Kreevljakovi 1953; Ve go 1957; Imenik YU 88; RJA s.v.; VE 3 s.v. Grad. CEKLIN, Ce klinja, Ceklinje

Kod Vuka u Rjeniku s.v. Carina: mnoga se mjesta u narodu naemu tako zovu, n. p. kod namastira Siatovca, kod Sme-dereva itd." i s.v. Carine: ,,u Komu mjesto (livade i jezero) gdje je (kao to se pripovijeda) car Stefan izlazio u lov i ljeti na planinu". Literatura: s.v. , . CARSKA PALANKA bez atribucije: Na Velimlje kod Carske Palanke (Vuk IX, 5:359) Alternativno ime za hercegovaku Bile- u (za razliku od crnogorske). Velimlje, pomenuto u pesmi, je selo plemena Banjani (vide), u optini Niki. Carska Palanka je u tom sluaju svakako Bilea u Hercegovini (vide). Pominje se u kontekstu bitke na Grahovu 1836. koja je bila nesrena za Crnogorce: Dok ijetki navalie T urci, Na Graovo polje udarie, Sve graovske kue izgorjee (659-661). CAZIN bijeli: Na Cazinu b'jelu otpukoe (KH II, 54:169) bili: Pa e sii do Cazina bila (EH 4:1285) bez atribucije: Od Cazina Topi Redepa -ga (MH IV, 37:626) 4458'N, 1556'E Varo u BiH. Istoimeni srednjovekovni grad. Pripadao je Kninskoj biskupiji (ustanovljenoj 1050). Cazin je imao varo (civitas) sa posebnim sudbenim stolom. Spominje se od XVI v. Posle 1522, kada su T urci osvojili Knin i kninsku biskupsku stolicu, celih 50 godina kninski biskupi boravili su u Cazinu. Grad su naizmenino drali biskup Andrija T ukani, Petar Keglevi, biskup Petar od Ripa i ponovo Petar Keglevi, ovog puta kao ban. T urci su ga prvi put zauzeli 1539, zatim ponovo 1576. Austrijanci su ga preoteli 1578, ali gaje iste godine povratio Ferhad-

Pominje se 1488, predanje dovodi ime u vezu

sa svetom T eklom, kao i Ceklie. U tur. popisu iz 1521. i 1523. Cetlin (- 1982, 69). (A. L.)

Ceklin pitomi: Opremi je pitomu Ceklinu (Vuk IX, 15:284) bez atribucije: Od Ceklina oba senatura (Vuk VIII, 73:1720); SANU IV, 12; SM 53 Ceklinja bez atribucije: I posla je pravo na Ceklinju (Vuk VIII, 46:138) " Ceklinje bez atribucije: Od Ceklinja i od Ljubosti-nja (Vuk VIII, 63:15) 4221'N, 1858'E Selo u Crnoj Gori, u istoimenom plemenu. Dananja oblast ovoga plemena (koje se deli na Gornjake i Donjake) zahvata elom svojom istonom polovinom niske i otvorene predele oko Rijeke Crnojevia, Skadar skog jezera i Gornjega blata. Najstarije sedite i matica ovog plemena je daleko na zapadu, u krajnjem uglu njegove oblasti, dobro zatvorenom visokim brdima i planinama. Meu njima su najznatniji: na jugu Ceklin-tak i Strajite, na istoku Crni vrh, na severu Mekavac, na zapadu Prijevor. Ceklinjani su ve u poetku XVIII v. proterali poturice sa Rijekog grada, a zatim i iz ostalih predela svog plemena i iz celog sliva Crnojevia Ri-

C ERNICA C EROVICA jeke do samog Skadarskog jezera, ime su uveliko proirili svoju oblast. U plemenu Ceklinu sada ima 19 to veih to manjih naselja, od kojih svako ini zasebnu celinu sa zasebnim imenom. Ceklin, veliko naselje i kolevka plemena Ceklina, nalazi se najdalje na zapadu, u podnoju planine Ceklintaka. Kue su u naelu vrlo blizu jedna drugoj, ali se ipak u Ceklinu jasno razlikuje osam sela i zaselaka, u kojima stanuju porodice od trinaest bratstava. Kod Vuka u Rjeniku: pleme nanije Rijeke u Cmoj gori". Pesme ga pominju u kontekstu boja na Grahovcu 1858. (Vuk ), crnogorskog udara na Niki (Vuk VIII, 46) ili na turske ovce (SM 53), boja na Sitnici 1849. (Vuk VIII, 63), udarca Omer-painog na Cmu Go ra 1852-1853. (Vuk VIII, 73) i u neistorij-skim sieima (SANU IV, 12). Literatura: s.v.; www.montenegro.org.au CERNICA O Cernise Od cer 'vrsta hrasta Quercus cerris'. (A. L.) kasaba: / odoe kasabi Cernici (KH II, 72:166) na Hamsku glavicu: U Cernicu na Hamsku glavicu (KH II, 72:65) bez atribucije: U Cernici konak uinie (Vukni, 68:191); KH II, 72 043 4'N, 1831'E Selo u BiH. Nalazi se juno od Gackog, na granici sa Cmom Gorom. Nekad selo i carina u staroj Zeti. T ursko ime

85

arija izmeu T rebinja i Foe, ali je izgubila znaaj poetkom XLX v. prenoenjem uprave u Gacko. U Cemici postoje ostaci crkve koju je, po predanju, podigao vojvoda Sandalj Hrani sa suprugom Jelenom Bali, erkom Lazara Hrebeljanovia. Jo i: Ce rnica 1) mahala u Mostaru na desnoj obali Neretve (BiH); dobila je ime po Hadi Memiji koji je bio rodom iz Cernice kod hercegovakog Kljua; 2) staro ime za selo Milanovo kod Leskovca u Srbiji; sada nji naziv dobilo je po kralju Milanu Obre- noviu, ukazom od 12. jula 1899. 3) Staro ime za selo Karaorevac takoe kod Leskovca, koje je posle Prvog svetskog rata prozvano sadanjim imenom po Karaoru; 4) selo blizu nekadanjeg sela Livoe, danas 5 km j/z od Gnjilana (Kosovo, Srbija); 5) selo u Levu (Srbija) koje je 1411. despot Stefan Lazarevi priloio Hilandaru; kasnije selo Cernica u T emnikom srezu kod Baine; 6) stari grad Cemik u Hrvatskoj. Muslimanska pesma pominje Cernicu u kontekstu sukoba Baja Pivljanina sa Ham-zom Mijatoviem oko gatakih sela, a hri- anska u okvira neistorijskog siea o enidbi Rinjanina hadije. Literatura: 1909; 1940; Ve go 1957; 1985; RJA s.v.; 3, 448; s.v.; Imenik YU 108; 3 s.v.; E 453 (nap. 16,17, 18). CEROVICA

Cernise.
Radi se zapravo o jednom od tri sela (Cemica, Klju i Zagra) koja se nalaze u uvali Cemici. Selo Cemica je poznato po najboljoj klimi u Gacku. Cemica se pominje kao carina 1378, 1380. i 1381, a kao trg 1449. U njoj su Du brovani imali svoju koloniju. T urski subaa je u Cemici pomenut 1476. Mesto Cernica je bilo sedite negdanjeg Gatakog kadiluka i tada su u njemu sedeli kadija i vojvoda. Nekad je to bila najvanija

HV. Ce rnica. selo: Te klikuje selu Cerovici (SM 134:5) 4245'N, 1921'E
Mesto u Cmoj Gori, kod grada Kolaina. Kod Vuka u Rjeniku pominje se kao planina u Banjanima". Pesma u Cerovici pominje Mitra Golubova u kontekstu sukoba Rovana sa Mora- anima povodom pogibije Mitrovog brata Matka kod studene vode Ibrtice". U Imeniku Jugoslavije iz 1973. popisano je 8 Cerovica: kod Bosanskog Novog, Dobo-ja (oko 20 km j/z od grada) i apljine (BiH);

86

CEROVO CETINA, Cetinja, Cetinje

kod Kolaina (Cma Gora); kod Samobora (Hrvatska); 1 u Sloveniji; kod Sokobanje (jedan uljar u Cerovici bio je priloen 1343-1345. Sv. Nikoli u Vranju) i Kueva (Srbija).

CETINA, Cetinja, Cetinje

Moda od slov. linog imena *Ceta ^ita?),

ili sa nekim zaboravljenim topografskim znaenjem, up. Cetinje. Reka Cetina je u LX v. zabeleena kao Tzentina, t.j. Cetina, a u antiko doba zvala se Hippius, Ti-lurius i Nestos. (A. L.) Ce tina grad: Nos'je, Luka, na grad na Cetinu (KH II, 59:474); MH III, 16 gnjizdo sokolovo: Cetina je gnjizdo sokolovo (MH , 19:182) bijela: Vidi, sinko, bijele Cetine (MH III, 16:50) bila: Da joj sie na Cetinu bilu (MH IV, 41:262) ravna: Pa je alje na Cetinu ravnu (Vuk III, 84:3); MH IV, 37 ljuta: Jednu posla u Cetinu ljutu (MH III, 22:65) ljuta Krajina: Sa Cetine, sa ljute Krajine (MH III, 16:49) ispod Snjegotine: Sa Cetine ispod Snjego-tine (MH III, 19:430) u vrhovnoj Lici: Na Cetini u vrhovnoj Lici (MH IV, 41:18) bez atribucije: Sa studena vrela i Cetine (KH I, 26:19); KH I, 32; MH , 16, 25; MH IV, 41; EH 4 Ce tinja grad: Pa otalen na grad, na Cetinju (KH III, 1:955) grad kameni: njime vode Bojii-Aliju Od Cetinje grada kamenoga (Vuk III, 24:524-525) bez atribucije: Oera ga pravo na Cetinju (Vuk III, 24:54); Vuk VH, 12 Ce tinje bez atribucije: Divno kolo igra na Cetinju \ U avliji Bajagi Alage (KH III, 1:1 -2) 4358'N, 1625'E Mesto u Hrvatskoj. Selo na izvora istoimene reke u Cetinskoj Krajini, blizu Sinja. U selu postoje ruevine crkve sv. Spasa iz IX, najkasnije X v. Pretpostavlja se daje na tlu dananjeg sela nekada bilo sedite Vr- like upe (Vrbrika).

O Cetingrad, Cetinj, etinj

I I

Literatura: 1940; s.v.; Imenik YU 89. CERO VO

Vide Ce rnica.
ravno: Dognae je na Cerovo ravno (Vuk Vni, 73:1847) savrh Pjeivaca: Sa Cerova savrh Pjeiva-ca (Vuk VIII, 73:1694) bez atribucije: Dokle knjazu na Cerovo doe (Vuk VIII, 73:1475) 4240'N, 1858'E Selo u Crnoj Gori, u plemenu (Gornji) Pjeivci. Njegova oblast se prostire od brda Drmi- a (vie poetka reke Zete) i od izvora reke Obotice (desne pritoke Zete) na j/i, pa do planine T roglava na s/z. Sva naselja ovoga predela rasporeena su po pitomim dolovima i uvalama, koje se u narodnom govoru oznaavaju optim imenom umina" ili, rede, upnina", za razliku od planine" koja poinje dalje na zapadu. Cerovo se deli na devet sela". Pesma ga pominje u kontekstu Omer-pa-inog pohoda na Crnu Goru 1852-1853. T akoe i: selo u tetovskom kraju (Makedonija). Literatura: 3 s.v.; www.montenegro.org.au CETBN grad: Daj mi kljue od Cetina grada (Vuk Vni, 38:55) na krajini grad: Iz Cetina na krajini grada (Vuk Vni, 38:60) bijeli: Te je vodi bijelu Cetinu (Vuk VIII, 38:26) na krajini: De nam osta Cetin na krajini (Vuk Vni, 38:21) bez atribucije: Ja u odnjet sa Cetina Mata (KH II, 59:1666); Vuk VIII, 38 Vide CETINGRAD

_________________________ C ETINGRAD , Cetin , Cetinja ________________________ 87 Stari grad Cetina bio je podignut u Sinj-skom polju na levoj obali reke Cetine. U starim izvorima pominje se prvi put 1210, a 1345. kao utvreni grad (castrum, castellum, piazza, oppidulum). T okom srednjeg veka bio je centar Cetinske upanije pre nego to je to (poetkom XIV v.) postao Sinj. Smen je izmeu 1684. i 1699. Uposlednjem sukobu s T urcima kod Sinja (1715) vie se ne pominje kao samostalno naselje ve poinje da se zove Sinjem, a u putopisima iz istog veka o njemu stoji: oppidulum fuit" (bio je gradi). Kod Vuka u Rjeniku navedena je samo reka Cetina i zemlja oko nje. Pesme pominju Cetinu uglavnom u kontekstu enidbe raznih muslimanskih i hri-anskih junaka, osim Vuk III, 24 koja obrauje motiv majke izdajnice. Literatura: Gunjaca 1937; 3, 448; s.v. CETINGRAD, Ce tin O Drenula, Cetin Grad, Vali Selo Vide C ETINA grad: Daj mi kljue od Cetina grada (Vuk Vin, 38:55) na krajini grad: Iz Cetina na krajini grada (VukVin, 38:60) bijeli: Te je vodi bijelu Cetinu (Vuk VIII, 38:26) na krajini: e nam osta Cetin na krajini (VukVin, 38:21) bez atribucije: Ja u odn'jet sa Cetina Mota (KH II, 59:1666); Vuk Vin, 38 045 09'N, 1544'E Srednjovekovni grad u Karlovakoj upaniji (Hrvatska) na samoj granici sa Bosnom. Podignut je verovatno u XIII v., kao sredite Klokokog plemena na brdu 2,5 km juno od istoimenog mesta u Kordunu, s/i od Slunja. Uz grad se razvilo podgrae (varo) kao znaajan trgovaki centar. Od 1387. bio je u posedu knezova Frankopana. U XVI v. bio je jedno od najnaseljenijih mesta juno od Kupe. T urci su ga prvi put osvojili 1526, ali ga je knez Juraj Frankopan Slunj ski uskoro povratio; od 1572. pripadao je Bihakoj kapetaniji; 1584. je naputen, dok ga 1646. T urci nisu zaposeli. Uskoro gaje zauzeo i razorio ogulinski kapetan Gapar Frankopan, ali su ga T urci ponovo osvojili 1670. Karlovaki krajiki odred opsedao je grad i zapalio podgrae 1737, ali ga nije zauzeo. T urci su 1756. obnovili stari grad iz doba Frankopana, ojaali ga visokom kulom i nazvali Drenula. Hrvatski krajinici su ga op-sedali mesec dana i osvojili 1790. T urci ga vraaju 1809. za vreme austrijsko-francu-skog rata. Francuzi ga preotimaju 1810, zatim T urci 1813. ali ga iste godine i gube. Po-slednji, i bezuspean, turski napad na Cetingrad bio je 1834. U sastavu Vojne krajine Cetingrad je bio do 1867, kada je razoren i naputen. Vukova pesma peva o padu Cetina 1790, a muslimanska ga stavlja u neistorijski kontekst svadbe engi- Alibega i erke zadarskog bana. Literatura: Gunjaca 1937; s.v.; VE s.v.; Imenik YU 90. CETINJA, Ce tinje Cetinja grad: Pa otalen na grad, na Cetinju (KH , 1:955) grad kameni: njime vode Bojii-Aliju Od Cetinje grada kamenoga (Vuk III, 24:524-525) bez atribucije: Oera ga pravo na Cetinju (Vuk , 24:54); Vuk VII, 12 Ce tinje bez atribucije: Divno kolo igra na Cetinju | Uavliji BajagiAlage (KH III, 1:1-2) Vide CETINA CETINJA ravna: Knjiga, mati, iz Cetinje ravne (Vuk IV, 3:62) usred Gore Crne: U Cetinji usred Gore Crne (Vuk IV, 3:2) bez atribucije: Na Cetinji razvalio crkvu (VuklV, 10:155) Vide CETINJE CETINJ E, Cetinja U starosrpskim zapisima i Cetinje, prvobitno ime presune reice, up. Cetinja , re- ica u Valjevskoj Podgorini, dalje polj. hi-

88

C ETINJE, Cetinja Nalazi se na raskrsnici puteva koji vode na zapad u Kotor, na istok preko Rijeke Cr-nojevia u Podgoricu i Virpazar, na jug u Budvu, a na sever u dolinu Zete i Niki. U izvorima se prvi put pominje 1440. Poto su T urci osvojili skadarski abljak, Cetinje je 1481. postalo sredite obnovljene drave Ivana Crnoj evia, dotadanjeg gospodara Zete. On je 1482. na tom mestu osnovao svoju prestonicu podigavi dvor i Bogorodi- in manastir (1484). T u je iz Oboda preselio i tampariju donetu iz Venecije, ime je 1493. osnovana prva tamparija u regionu. Njego je na Cetinju podigao svoj dvor Bi-ljardu 1838. Bogoslovija se osniva 1863, vojna radionica i vojni muzej 1875, a vojni konak 1895. U XVI v. Cetinje se pominje kao sedma nabija Skadarskog sandaka (1523). Uoi mletako -turskog (Kandijskog) rata 1645-1669, na zboru u Cetinju odlueno je da Crna Gora brani svoju autonomiju od T uraka i da potrai oslonac u Mleanima. Za vreme sledeeg mletako -turskog (Morej-skog) rata 1684-1699. Cetinje padau turske ruke 1685. Posle toga, T urci su u vie navrata zauzimali i gubili Cetinje (1692, 1712, 1714,1756,1785). Prilikom novog pokuaja da osvoje Crnu Goru, snage skadarskog vezira Kara Mahmut-pae Buatlije su 1796. poraene blizu Cetinj a u bici kod sela Krusi. Kod Vuka u Rjeniku: pleme nanije Kanonske (u Crnoj gori), koje se dalje po narodu naemu, osobito u pjesmama, pomijealo sa vodom Cetinjom te se zove i Cetinja [...] Na Cetinju ima namastir u kojemu je od prije sjedio vladika, a sadanji je vladika sazidao sebi dvor kod namastira i oko njega se nainila kao mala varoica". U pesmama se pominje vrlo esto, obino kao prestonica crnogorskog vladike, CetinjsH manastiri Prvi manastir: posle pada abljaka Cmo- jevia 1478, Ivan Crnojevi (1465-1490) je otiao u Italiju u izbeglitvo. U Lovretu se zavetovao Bogorodici da e sagraditi hram u njenu ast ako se ikad vrati u zaviaj. Zavet je ispunio kada se 1481. vratio na Cetinje. T u

Cetinje dronim Cetynia, e. toponim Cetyn, nejasnog porekla ( 1997, 2-3). (A. L.) Ce tinje mjesto glasovito: Na Cetinje mjesto glasovito (Vuk Vin, 64:62) ravno: A ti hajde na Cetinje ravno (Vuk [V, 7:295); Vuk JV, 11, 56; Vuk VI, 44; Vuk VUJ, 28, 57, 61, 62, 70, 71, 73; Vuk LX, 1,5, 10, 11,13, 16,22,25; SANU IV, 13, 38; SM 9, 99 slavno: Da idemo na slavno Cetinje (SANU IV, 36:39); Vuk IX, 29 na breg mora slana: Na Cetinje na breg mora slana (SM 163:40) nasred Gore Crne: Na Cetinju nasred Gore Crne (Vuk VJJI, 57:3); Vuk IV, 48, 56; Vuk LX, 2, 21,23, 31; SANU IV, 19; SM 8,168 sasred Gore Crne: Sa Cetinja sasred Gore Crne (Vuk Vin, 60:5) bez atribucije: Otii u na Cetinje kralju (Vuk IV, 42:59); Vuk JV, 44, 48, 56, 57, 58; Vuk VI, 45; Vuk VB, 51; Vuk VBI, 29, 46, 47, 54, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 64, 70, 71, 72, 73, 74; Vuk IX, 1, 5, 6, 9,10,12, 13,14, 15, 16, 17, 20, 21, 22, 25, 28, 29, 30, 31; SANU , 10; SANU JV, 12, 13, 33,34,35,38; SM 4, 8,9,11,22, 51,119, 162, 163, 167, 171 Ce tinja ravna: Knjiga, mati, iz Cetinje ravne (Vuk [V, 3:62) usred Gore Crne: UCetinji usred Gore Crne (Vuk JV, 3:2) bez atribucije: Na Cetinji razvalio crkvu (Vuk IV, 10:155) 4223'N, 1855'E Grad u Crnoj Gori, na najuem delu Ce-tinjskog polja.

C IP AR C RLJENOVO

89

I je 1484. podigao manastir i posvetio ga Roenju

Bogorodice. T aj je manastir dignut u vazduh 1692. Ruevine su stajale na ipuru na Cetinju sve do 1886, kada je knez Nikola podigao novi hram na temeljima starog, iste duine i irine kakav je bio i stari manastir. Drugi manastir: podignut je 1701.zavla- dianstva Danila Petrovia. Za vreme T uraka ruenje 1714. i 1785. Literatura: 1959,108; 3, 448; s.v.; 3 s.v.; VE s.v. CIPAR bogati: Sav bogati Cipar i Kandiju (SM 55:462) bez atribucije: Nad Misirom, Ciprom i Kandijom (SM 55:465) Vide KIPAR CRKVICE, Crkvica O Gornje i Donje Crkvice, Korita Crkvica vie Krivoija: Na Crkvici vie Krivoija (Vuk Vin, 55:2) bez atribucije: Kada serdar na Crkvicu doe (SANU III, 19:30) Crkvice bez atribucije: Doklen tice na Crkvice doe Na pogledu od Kotora grada (Vuk IV, 2:5-6) 4233'N, 1837'E Selo u Krivoijama (Crna Gora). Nalazi se 11 km s/z od Risna. Dele se na Gornje i Donje. Poznato po najveoj koliini padavina u Evropi. Gornje Crkvice su se nekada zvale Korita, pa su se po mnogim crkvitima na Kapa-vici prozvale Crkvice. Starije ime Korita pokazuje da se selo nalazi u predelu punom korita", plitkih vrtaa, nad kanjonima Tare i Suice. Donje Crkvice su na mestu gde se kanjoni Pive i T are sueljavaju. Vie gornjeg dela sela nalazi se brdo Soko (1452 m.) sa gradinom hercega Stjepana. Naselje je starijeg postanka i selo se deli na Gornje i Donje polje. Sredite sela zove se Rudina i u tursko vreme bilo je kasaba za ceo taj kraj.

KodVukau Rjeniku: ,,uHercegovini izmeu T are i Pive kao kneina, u kojoj ima ljudi i T urskoga i Hrianskog zakona". Pominju se u kontekstu pogibije tri hri- anska junaka (Vuka Miunovia Vuk IV, Stevana Pavlovia - SANU , i Vra-tanina Mira Vuk VIII).

I T akoe i: luka u Mrkama (Crna Gora).

Literatura: 1911, 348-352; Markovi 1988, 46; s.v. CRKVINA bez atribucije: Na Crkvini Unu prebrodio (Vuk VIII, 41:39) Neizvesna ubikacija. Na obali reke Bosne, oko 10 km juno od Samca, postoji mesto toga imena (45 l'N, 18 26' E), ali u pesmi nije o njemu re. Radnja se u celini vezuje za reku Unu: pri odlasku u bitku, vojska prelazi Unu kod mesta Bain i podie logor kod Dubice; u odlasku sa bojita prelazi Unu kod mesta Crkvina. Crkvina je est toponim, ali se u dostupnim izvorima ne pominje takvo mesto u blizini reke Une. Vuk u Rjeniku pod slinim imenima pominje mesta u Cmoj Gori i Hercegovini. Literatura: s.w. , . CRLJENICE maleno selo: U maleno selo Crljenice (KH 1, 15:55) 04322'N, 1925'E Mesto u Cmoj Gori, blizu Pljevalja. Nekada selo u staroj Zeti. U pesmi se pominje kao sedite Meh-med- bega Crljenianina. Literatura: Skrivani 1959, 108; Imenik YU 91. CRLJENO VO selo: Lugom proe selo Crljenovo (Vuk IV, 35:161) Neizvesna ubikacija. U pesmi se radi o selu blizu Save (posavskih lugova), na putu ka skeli Subotite.

90

C RNCI C RNII, Crni na s/z oblasti Crnci). Ispod Kapea je mesto Babljak u kome su crkva i sadanje crnako groblje. Pesme ga uglavnom pominju u kontekstu sukoba Pipera sa T urcima. elija piperska Iznad sela Gornji Crnci, 17 km od Podgorice, nalazi se manastir elija piperska koji je 1637. osnovao sv. Stefan Piperski. On je zapravo podigao eliju u kojoj se podviza-vao, a manastirski kompleks je sagraen kasnije. Kao ktitor, sv. Stefan Piperski je i sahranjen u manastirskoj crkvi. Pesma pominje ovaj lokalitet u kontekstu pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Goru (1852-1853), kao jedno od konaita crnogorske vojske: Doe s vojskom u lomne Pipere, U eliju s vojskom poinuo (VukLX, 1:139-140). evi grad U oblasti Crnci, na mestu upina iznad manastira elije, postoje tragovi male tvrave koja se u narodu zove evi-grad. Prema predanju, na brdu preko puta evi-grada (koje se i zove Gradina) bio je u doba sv. Save letnjikovac devojaka koje su ivele u e- vi- gradu, domu evojakom". U Piperima postoji jo jedan evi-grad (u Veeniku vie Morae). Radi se verovatno o uspomeni na nekadanje enske manastire, od kojih je jedan mogao biti i pretea dananjeg manastira elije. Literatura: 1917; s.v.; RJA s.v.; Imenik YU 91; 3 s.v. CRNII, Crni bez atribucije: Eto mene tebi do Crnia, \ Sav u Crni vatrom popaliti (EH 4:166- 167) 4349'N, 1922'E Selo u BiH. Nalazi se na desnoj obali reke Drine, 17 km nizvodno od Ljubovije. U muslimanskoj epici posed Jusufage Crnia. Zaplet se gradi oko udaje njegove keri Zlate koja je izala na glas po lepoti.

Danas postoji selo Subotite, ali nije na Savi. Sela (Drijenova nema, ali postoji selo pod imenom Veliki Crljeni; 30 km daleko od njega, na reci Savi, nalazi se selo Skela. Moda bi se toponimi iz ove pesme mogli identifikovati kao dananji Veliki Crljeni i selo Skela na Savi. Pesma peva o mavanskim ustanicima Zeki Buljuba i, Simeunu Katiu i Ignjatiju Bjelicu i njihovoj odmazdi za smrt Mie u-manca. U doba o kojem se peva, Crljeni su bili se lo u okruiju Beogradskom, srezu posavskom, sa 65 kua i 378 dua"*. U isto doba postojali su i sledei toponimi: Crljenci (2 mesta: u Beogradskoj i u Poarevakoj nahiji); Crljenevo, ili rljenevo (selo u Bosni blizu Bijeljine). U Imeniku Jugoslavije iz 1973. pominju se jo i: Crljenac kod Malog Crnica (Srbija), Crljenci kod Slavonske Poege (Hrvatska) i Crljeni kod Kljua (BiH). ______________________________________

I I

Literatura: 1975, 168; - 1994,184*;RJAs.v.; Imenik YU91. CRNCI Stsrp. nnbci 'crnorisci, monasi'. (A. L.) selo: Selo u ti Crnce opaliti (SM 17:9) selo pipersko: Od Crnacah sela pipersko-ga (Vuk Vni, 16:2) selo maleno: Od Crnacah sela malenoga (VukVni, 19:2) selo kameno: Od Crnacah sela kamenoga (Vuk IV, 20:48) kameni: Te doziva u Crnce kamene (Vuk IV,21:3) bez atribucije: Od Crnacah i od Martini- ah (Vuk IV, 20:39); Vuk Vin, 22; SM 50, 162 4231'N, 1915'E Selo u Crnoj Gori. Nalazi se 18 km severno od Podgorice. Pripada plemenu Piperima. Mesto se nalazi ispod brda Kapea i deli se na dva glavna sela, od kojih se jedno zove Na Grobovlje, a drugo Pod Grobovljem (Grobovlje je lokalitet takoe pod Kapeom,

c
AAK O Gradac Prvi put 1405: Cagach, Zagach, od aak, - ka 'neravnine na putu od kamenja ili otvrdlog blata' (Skok I 284b). (A. L.) bijeli: Ode knjiga aku bijelome (Vuk IV, 39:99) bez atribucije: Jovana eni sasred aka (SANU IV, 41:26); Vuk IV, 45, 46, 62 0 43 54' N,20 22' E Grad u Sr biji. Nalazi se na desnoj obali Zapadne Morave. Pominje se u rimsko doba kao gradsko naselje. U XII v., na mestu starog naselja, Nemanjin brat Stracimir podigao je izmeu 1172. i 1190. manastir Gradac oko kojeg se postepeno razvijalo novo naselje pod istim imenom. Padom Srbije pod tursku vlast 1459. staro stanovnitvo je istrebljeno, a manastir pretvoren u damiju. T urski geograf Hadi Kalfa pominje varo aak na Beogradskom putu, na obali Morave. To ime grad je dobio kao turska palanka, mada se pod njim prvi put pominje 1405, u jednom spisu iz Dubrovakog arhiva. Manastir Gradac i Gradaka arhiepi-skopija U ikoj povelji (popis kraljevskih manastira) i Svetostefanskoj hrisovulji iz 1314-1316. Bogorodica Gradaka pominje se kao kraljevski manastir. Kada su kralj Milutin (1282-1321) i arhiepiskop Nikodim (1317-1324) reorganizovali Srpsku arhiepi-skopiju (1319-1321), crkva je postala sedite nove Gradake arhiepiskopije. Sredinom XV v. ona se u zapisima javlja kao mitropolija. Moravski Gradac se pominje kao aak od 1405, ali se mitropolija i dalje zove Gradaka. Za vreme austrijske okupacije Srbije 1718-1739. bio je austrijsko pogranino utvrenje. U vreme Koine krajine Srbi su ga 1788. zauzeli i spalili pre dolaska austrijske vojske. U Prvom srpskom ustanku Lazar Mutap i Mili Drini zauzeli su aak 5. aprila 1805. T urci su ga ponovo osvojili 1813, a u Dragom srpskom ustanku ojaali su mu posadu i utvrenja. Napustili su ga posle bitke na Ljubicu i otada je u srpskim rakama. U Kneevini Srbiji vodi se kao varo u okruiju aanskom, srezu trnav -skom, sa 305 kua i 948 dua. Stolica episkopa uikog i Konsistorije eparhijalne, Naalniestva i Suda okruija aanskog".* Imao je jednu crkvu i kolu od 2 klase. Kod Vuka (T V, 39) u njemu boravi Lazar Mutap (tokom Prvog srpskog ustanka, svakako ne pre 1806. kada je poginuo Vasa a- rapi). Mogue je da ova pesma peva o usta- nikom pohodu na Vidin 1809, ali je sie znatno izmenjen prema epskim potrebama: sukob je iniciran dvobojem (crni Arapin izaziva Karaora, a Mutap ga zamenjuje), a Srbe predvodi pogrean ustaniki voa (Mutap, umesto Milenka Stojkovia). Ostale pesme iz iste zbirke opevaju dogaaje iz Drugog srpskog ustanka, od kojih Vuk IV, 46 upravo boj na aku 1815. Jedino ga

92

ARAE, arae EKMEDTN

SANU I V pominje u kontekstu poetka bune protiv dahija. Literatura: 1971, 65-66; - 1975,169; 1,1985; - 1994, 187*; s.v.; 3 s.v.; VE2s.v.;ImenikYU94. ARAE, Carae selo: Pod Orlinu u selo arae \ Tursko jadno selo raselie, \ Ve se nije nikad naselilo (Vuk Vin, 53:127-129) 433'N, 1841'E Selo kod Gacka (Crna Gora). Smeteno je pod planinom Orlinom. Prema pretpostavci Jovana Erdeljanovi- a, mesto porekla kosovskog junaka Orlovi- a Pavla. Po predanju, iz araa je bio Cuko (varijanta: Bajko), predak Krivokapia i Preobreana (odn. Bajkovia) dva glavna bratstva u crnogorskom plemenu Cuce. Pesma ga pominje u kontekstu sukoba ivka Tomanovia sa gatakim T urcima oko ovaca. Literatura: 1926. EAN O Brusniko Gradite bez atribucije: Od Zveana kau do ea-na, / Od eana vrhu do planine (Vuk II, 44:109-110), Vukli, 50/IV Lokalitet u Srbiji. U Rjeniku JA kae se da mesto pod ovim imenom ne postoji i da nije potvreno nigde osim u narodnoj epici. ean je, meutim, poznato arheoloko nalazite j/z od Vuitrna na Kosovu, sa antikim utvrenjem koje je korieno i u srednjem veku. Smatra se da je bio naputen ve kr ajem X i poetkom XI v. Nekoliko kilometara severno od eana nalazi se selo Pantino vizantijski Pantin koci koga se 1168. vodila uvena bitka izmeu Nemanje na jednoj strani i njegovog brata T ihomira sa vizantijskim saveznicima na dragoj. Utvrenje na eanu posle toga je izgubilo raniji pogranini znaaj budui da se Nemanjina vlast proirila dalje na jug. Verovatno je dodatno stradalo za vreme pro-

dora Mongola 1241, a poetkom XIV v. pominje se samo kao zapusteli grad, odnosno kao Brusniko gradite. Kod Vuka u Rjeniku pominje se kao mjesto u Kosovu". Epski pomeni u pesmi o Banovi-Shahinji (Vuk , 44) i o boju na Kosovu (Vuk , 50). U obema pesmama ima funkciju kote za odreivanje obima turske vojske na Kosovu pred vidovdansku bitku: Od mramora do suva javora, Od javora, pobro, do Sazrije, Do Sazlije na emer uprije, Od uprije do grada Zveana, Od Zveana, pobro, do eana, Od eana vrhu do planine, Sve je T urska vojska pritisnula (Vuk II, 50/IV: 15-21; Vuk , 44:106-111) pri emu bi formula od Zveana do eana" opisivala zapravo prostor jednak razdaljini izmeu Vuitrna i Kosovske Mitrovice. T akoe i: selo eevo u Ibarskom Kola-inu blizu Kosovske Mitrovice (Srbija); e- ava varo u BiH, kod izvorita Male Ukrine u optini T esli. Literatura: Jovanovi 1976; 1990; Imenik YU 95; s.v.; RJA s.v EKI EVO selo: Pa ja sido selu ekiem (EH 10:79) maleno selo: Od malena sela ekieva (EH, 10:379) bez atribucije: Pa udari ispod ekieva (MH IV, 30:916) Selo u Donjim Kotarima (Hrvatska). Prema pesmi (EH 10), u selu ekievu nalazi se kula brae Jugovia i njihove sestre Ane. U MH IV, 30 ekievo je mesto na putu izmeu Zadra i Cetina, a pominje se u neistorijskom sieu o nevesti na obdulju" (enidba devojkom koja se osvaja kao nagrada na konjskoj trci vide ANAT). EKMEDIN

O Kucukcekmece, Qekmece T ur. gekmece 'kovei', odatle s.-h. ek -mede 'id.; fiokak (A. L.)

ELEBI, elebije" ESME, izma

93

* grad: Dok sioe gradu ekmedinu (Vuk VI, 62:67) turski grad: Od turskoga ekmeina grada (Vuk VI, 62:11) 040 58'N, 28 46'E Mesto u T urskoj. Nalazi se 15 km zapadno od Istambula. Javlja se i u obliku Ku ukekmedin. Postoji jo jedno mesto pod imenom ek -mede (36 13'N, 3640'E) u bliim ovog prvog, takoe na obali Crnog mora. Pesma ga porninje u kontekstu dvoboja Lazara Sunjevia sa Hasan - agom ispod grada ekmeina (epski motiv smrti na gradskoj kapiji). Literatura: EI s.v. Istanbul. ELEBI, ele bije Prezime od nadimka elebija, tur. celebi 'plemenit, otmen'. (A. L.) * selo: Kada doe selu elebiju (Vuk , 58:38) bijelo selo: Do bijela sela elebija (Vuk , 58:11)

* ravno: / dooe na ravno emerno (Vuk , 68:183) * bez atribucije: Zdravo smo ti, majko, na emernu (Vuk HL 68:185) @4329'N, 184'E; 4314'N, 1836'E Planina, prevoj i selo istog imena, u BiH, bliz u Gacka. U pesmi se pominje kao jedna od postaja na putu Sremska Mitrovica Risan (Mitro-vica-Zvornik-Glasinac- Praa-Jabuka-Za-gorj e- ememo-Vrbica-Cemica-Korita, gde dolazi do tragedije pre nego to svatovi uop-te stignu do Risna). T akoe i: mesto nekoliko kilometara daleko od Pljcvalja (Crna Gora). ______________ Literatura: Markovi 1988, 51; s.v. ESME, izma O esme T ur. esme 'izvor', odatle s.-h. esma. (A. L.) * bijela: Paa poe pod izmom bijelom, \ A eneral pod Jedrenom gradom (SM 165:142-143) bez atribucije: Ba pod izmom da se udarite ( SM 165:150) 0382O'N,2619'E Grad u T urskoj. Nalazi se na obali Egejskog mora, oko 15 km istono od grkog ostrva Hios. Grad se prostire arntiteatralno oko luke iznad koje je srednjovekovna tvrava. Nekada su njegovi stanovnici bili preteno Grci, a danas su uglavnom T urci. Sa razvojem Izmi-ra(SnmT m)lukajeizgubUa raniji znaaj, ali u zaleu postoje bogati vinogradi, pa se mesto bavi proizvodnjom i izvozom suvog groa.

Neizvesna ubikacija. U BiH i Republici Srpskoj postoje ak tri mesta sa istim ili sHnim imenom (4357'N, 1644'E; 4341'N, 1753'E; 4323'N, 1858'E), ali nijedno nije u primorju, kako pesma izriito kae. Ni uskok Vuk Aneli i njegov brat Milutin ili Mia, koji u primorskom elebiu imaju kulu, nisu bez protiv- renosti budui da se javljaju istovremeno i kao prijatelji T uraka Udbinjana i kao nasled- nici uskoke tradicije Srniljania. T akva ambivalentnost karakteristina je za likove koji, iako lokalni, u epskoj tradiciji dobijaju mnogo iri znaaj, pa se mogu javiti i u sieima sa osnovom u bajci (Vuk Aneli kao zmajebo -rac) ili u mitu (peeni deveri, SANU , 67). Literatura: s.v.; 3 s.v. EMERNO

Pridev od emer, prasl. naziva za razne vrste otrovnih biljaka, up. s.-h. emerika 'kukurek'; u zapadnoj Srbiji ima planina emerno. (A. L.)

esme 1782

94

() II

Kod eme je 1770. voena uvena emeska bitka u rasko-turskom ratu 1768-1774. Smatra se odluujuom pomorskom pobedom Rusije nad T urskom koja je samo u toj bici izgubila 11.000 mornara. Prvobitna namera ruske flote bila je da dolaskom u Sre dozemlje prui podrku grkom ustanku protiv T uraka i da zapone blokadu Carigrada. Pobedom kod eme Rusi su postigli i znatno vie od toga: osvojili su prevlast na Sredozemnom moru, a posredno su jo i izazvali ustanke protiv T uraka u Egiptu i Siriji. Pesma zaista i opisuje ovaj rusko-turski sukob, pa je malo verovatno da se u njoj misli na neko drugo mesto, npr. izmu u Rusiji (Perm-ska gubernija) ili grad izmeli u Albaniji. Literatura: VE s.v. Rusko- turski ratovi, esma; PE s.v. ETIT( I) bez atribucije: Udarie iz etita ajke (ER 166:30) Neutvrdiva ubikacija. Sudei prema pesmi, ovo mesto bi moralo biti na reci Savi, negde u blizini Bosanske Gradike. Na alost, nijedan savremeni izvor ne belei mesto sa takvim imenom. Pesma ga pominje u kontekstu jednog od napada na tursku Gradiku (1688. ili 1716), posredstvom motiva proroanskog sna (iz etita dolaze ajke koje uestvuju u napadu na Gradiku, to znai da bi morao biti uzvodno na reci Savi ili nekoj njenoj pritoci). Moda epin kod Osijeka. EVO mjesto pitomo: Sasred eva mjesta pitomoga (Vuk VIII, 72:174) pitomo: / ja em pitomome dooh (Vuk IV, 7:199); Vuk VIII, 72 kameno: Kad se primi eva kamenoga (Vuk IV, 3:161); Vuk IV, 7, 9; Vuk VIII, 15, 24; Vuk IX, 15; SANU IV, 17 krvavo: Dokle doe na evo krvavo (SM 38:18); Vuk VIII, 73; Vuk IX, 1, 5, 14 ravno: No dva Gaja sasred eva ravna (Vuk IX, 7:53); Vuk IX, 13, 14

na krajinu: Pak u poi em na krajinu (Vuk IV, 14:20); Vuk VIII, 70, 73; Vuk IX, 13 nasred Gore Crne: Nasred eva, nasred Gore Crne (SANUIV, 17:2); Vuk VIE, 74 bez atribucije: Nasred eva na zbornu glavicu (Vuk IV, 7:2); Vuk VIII, 24, 72,73; Vuk , 5, 29, 30; SANU IV, 17; SM 99, 133 Vide KEVO IEVO II Nejasno, moda *ievo od iak, -ka 'ptica Carduelis'. (A. L.) selo: / ievo selo pregazili (Vuk IX, 26:389) polje: Zdravo sili u polje ievo (Vuk IX, 26:388) bez atribucije: U iem i lomnu Slimnicu (Vuk , 27:158) 4331'N, 183'E Selo u BiH. Nalazi se 5 km juno od T rebinja. Pesma Vuk LX, 26 govori o poetku hercegovake bune (1855-1862), konkretno o bici kod Trebinja. U stihovima koji pominju ievo opisan je zapravo put ka mestu borbe: preko zubakih brda, u polje i selo ievo, pa preko slimnikih sela pod Trebinje. U pesmi Vuk IX, 27 opeva se poslednja bitka u okvira iste bune, boj na Zupcima 1862. ievo se tu pominje kao poprite nekadanje slavne bitke, u okvira reminiscencije hri- anskih pobeda nad turskom vojskom. Literatura: Vego 1957. ILII bez atribucije: I vas Novi tamam do ilia (KH I, 27:114) 4310'N, 1740'E Selo u BiH. Pesma ga pominje u kontekstu jednog od mnogih pohoda Mustaj- bega Likog na Zadar i Ravne Kotare tokom XVII v. Mustaj- beg Liki Mustaj-beg Hasunovi, ili Mustaj- beg Liki, bio je na najveem glasu od svih turskih i muslimanskih krajikih junaka. Bio je kapetan Bihaa od 1642-1676, a njegov tast Jusuf-be g Filipovi bio je liki sandak -beg.

INARII ONGRAD

95

Muslimanske epske pesme naroito slave njegove pohode na Hrvatsku i Unurovinu". Poginuo je 1676. U pesmama, pogubio ga je Uzavac Jovan (KH I, 30) kada je beg krenuo da otme svoju , jaukliju" Uzovkinju ___________________ Janju (MH IV, 35). Literatura: 1922. INARII selo: Te porobi selo inarie! (KH II, 72:8) Ubiciranje posredno. Prema kontekstu, tursko (tj. muslimansko) selo u Gatakom polju, posed Hamze Mijatovia. Kada Bajo Pivljanin opljaka selo i povede iz njega roblje, ko nje i stoku, Hamza Mijatovi kree u potera i uspe da vrati sve to mu je oteto. IZMA bijela: Paa poe pod izmom bijelom, \ A eneral pod Jedrenom gradom (SM 165:142-143) bez atribucije: Ba pod izmom da se udarite (SM 165:150) Vide ESME OKEINA Prisvojni pridev okeina (crkva), po vlastelinu Bogdanu okei. (A. L.) crkva: Da zapale crkvu okeinu(VvkTV, 26:121) bijela crkva: Na bijeloj crkvi okeini (Vuk IV, 26:53) bez atribucije: Pravo idu Turci okeini (Vuk IV, 26:137) 4439'N, 1923'E Selo u zapadnoj Srbiji. Nalazi se 30 km j/z od apca, u optini Loznica. Poznato je po boju Srba i T uraka na poetku Prvog srpskog ustanka 1804. Za vreme opsade abake tvrave marta 1804, opkoljenim T urcima poao je u po-

mo aga Mula Noina sa 1.500 T uraka iz Janje i Bijeljine (oba mesta u Bosni, na granici sa Srbijom). Kod manastira okeine T urci su naili na 300 Srba hajduka pod komandom brae Nedi (Damjan i Gligorije). U borbi od 28. aprila 1804. svi Srbi su izginuli, ali je stradalo i 1.000 T uraka, pa su se turske trupe vratile u Bosnu. etiri dana kasnije abac se predao Jakovu Nenadoviu. Pesma se i zove Boj na okeini". Kod Vuka u Rjeniku: 1) rijeka u Poce-rini. 2) namastir blizu te rijeke. 3) selo blizu tog namastira". Manastir okeina Manastir kod mavanskog Prnjavora, ispod planine Cer, sa crkvom Roenja Bogorodice iz prve polovine XV v. Manastir je pripadao vlastelinu Bogdanu okei po kome je dobio ime. Kasnije (1458) postao je svojina logoteta Stefana Ratkovia. T urci su ga palili i ruili vie puta. Na starim temeljima u potpunosti su ga obnovili knjaz Milo i njegov brat Jevrem izmeu 1820. i 1823. Literatura: 1975, 169; - 1994, 188; 2005; s.v.; VE 2 s.v.; 3 s.v ONGRAD Csongrad grad: Pak podviknu po gradu ongradu (ER 81:19) bijeli: Pak dozivlje bijelu ongradu (ER 81:3) bez atribucije: Na ongradu topovipucaju (ER 81:76) 04642'N, 208'E Grad (i istoimena oblast) na reci T isi u Maarskoj. Severno od grada (ije ime znai Crni zamak"), na levoj obali T ise, nalaze se ruevine manastira EUes iz XII v. U pesmi se pominje u okviru Rakocijeve bune (vide KO MADI).

c
O RFES, orfez orfes grad: A Halil je u orfesu gradu (KH II, 40:255) bijeli: Knjiga bjee od orfesa b'jela (KH II, 40:915); KH II, 59 bez atribucije: Spremaju se konji po orfesu (KH , 40:963) orfez grad: Povedoe do orfeza grada (EH 1:854); EH 2 bili: Da mu siem do orfeza bila (EH 1:369) bez atribucije: Od orfeza, preko sinjeg mora (MH III, 16:145); MH IV, 27; EH 1 Vide KRF UPRIJA OHorreum Margi, Ravno, Morava Hisar, Morava grad: Nedaleko do uprije grada (SANU IV, 48:51) ravna: Dokle doem na upriju ravnu (Vuk IV, 31:49); SM 63 bez atribucije: Ne vodi ga vezir u upriju, No ga vodi u Stambola grada (Vuk II, 96-97); Vuk IV, 31; Vuk VDI, 48, 49 4355'N,2122'E Grad u Sr biji. Nalazi se na uu reke Ravanice u Veliku Moravu. U doba Rima, na mestu dananjeg grada nalazilo se naselje Horreum Margi (itnica Morave"), vaan centar na putu Kostolac (Viminacium) Ni (Naissus). U vreme Nemanjia i srpske srednjovekovne drave mesto se zvalo Ravno. Kao Morava i Morava Hisar (grad Morava") pominje se za vreme Sulejmana Velianstvenog i kasnije. Od druge polovine XVII v., poto je Mehmed- paa uprili u njemu podigao stalni most upriju, grad dobija dananje ime. Kod Vuka u Rjeniku: varo u Srbiji na desnom brijegu Morave (u Resavi)". Pesme pominju upriju u kontekstu boja na Deligradu 1806. (Vuk IV, 31; SM 63), propasti Prvog srpskog ustanka 1813. (Vuk VIII, 49), boja kod Poarevca 1815. (Vuk VIII, 48) i Vuieve bune 1842. (SANU IV, 48), kao i u neistorijskom kontekstu ropstva i enidbe epana Jakia (Vuk II, 95). U stihovima Koliko je od Morave grada, Od Morave pa do Bajne luke (MH II, 67:8-9) mogue je da se radi o reci Moravi a ne o njenom eponimnom gradu, jer za epiku nisu neuobiajeni povremeni arhaini oblici rei. U ovom sluaju, oblik 'grada' u stihu 8 bio bi skraeni genitiv ('gradova'), to bi itavom pasau dalo novi (i bolji) smisao: Koliko je od Morave grad[ov]a, Od Morave pa do Bajne luke, A odovud do ravna Kosova, Na svakom sam zatvorio vrata (8-11).

URII URILAC, urilovac

97

Ipak, imenovanje gradova po rekama nije retko (vide CETINA, NERET VA, Ribnica itd.), pa za epsku Moravu uvek ostaje i ta mogunost. Literatura: 1975,179; - 1994, 168; 2, 89; s.v.; Imenik YU 102; 3 s.v. URII selo: Utekoe u selo Curie (SM 24:67) 4235'N, 191'E Selo u Pivi (Cma Gora). Pesma (naslovljena Baletii"), pominje ih u kontekstu sukoba T uraka Nikiana (Kalabii) sa braom Vukotom i Radetom Baletiem, kod Lastve Ozrinike.

URILAC, urilovac urilac mali: Ali emo malom Curiocu (SM 163:80) krvavo selo: Jest krvava sela urioca (Vuk VIII, 58:170) bez atribucije: Eto turska na urilac vojska (SM 163:149) urilovac selo: No idemo selu urilovcu (SM 163:88) 4232'N, 19 7'E Mesto u Cmoj Gori, kod Danilovgrada. Uz Spu, Veletu i dr uga mesta, spada u Danilovgradsku optinu. Pominje se u kontekstu bitke kod Visoice 1796. Jo i: selo kod Prizrena koje se u

srednjem veku pominje pod imenima Kurilovo i Kurilo. Literatura: 3,350; Imenik YU 102.

D
Prema pesmi, u Dabru su dvori Stevana Pavlovia ijoj trudnoj eni gavrani nose glas o pogibiji njenog mua i devera Andrije Pavlovia u sukobu sa Krivoijanima. Jo i: grad Dabor, me sto Dabrica (437'N, 1743'E) i Dabarsko polje kod Stoca u BiH; grad na Limu u Srbiji; selo na istonoj obali Pe rukog jeze ra, ju no od nove lokacije manastira Dragovi u Dalmaciji (Hrvatska); selo na junim padinama Male Kapele , u Liko -senjskoj upaniji (Hrvatska); stari grad kod istoimenog mesta u Hrvatskoj, oko 15 km j/i od Brinja. Literatura: 1940; Ve go 1957; 1959, 56; 2005**; 2005; Tonmh 2005***; 1, 321; 2, 151*; E 418 (nap. 92); VE s.v. Grad; Imenik YU 102. DABO VII bez atribucije: Dognae ih i do Daboviah (Vuk IV, 17:47) 4240'N, 191'E Selo u Ozriniima ispod Otroga (Crna Gora). Prema Latkoviu, nalazi se u Bjelopavli- ima. Pominju se u kontekstu lokalnog sukoba izmeu Bjelopavlia i Drobnjaka, oko sestre Janka Laketia. Takoe i: selo u Crnoj Gori pore d zapadne obale Skadarskog jezera, ne pun 1 km se -ve rno od Virpaz ara. Literatura: 1954, 515; 1 s.v.

DABAR, Davar BPrasl. dbbrb 'dolina'. (A. L.) Dabar bijeli: Nego lete Dabru bijelome (SANU III, 19:5) Davar bez atribucije : Pa po noi Davru otidoe (SANU III, 19:56) 4442'N, 1635'E Mesto, kraj i polje izmeu Ljubinja i Nevesinja u BiH. Kao upa u Humu pominje se jo u X (De administrando imperio) i XII v. (Letopispopa Dukljanina), a od 1285. u dubrovakim aktima vie puta su pomenuti Dabri. Preko Dabra je vodio put u upu Nevesinje. Sedite episkopije bilo je u manastiru sv. Nikole u Banji. U jednom spomeniku se kae daje na Neretvi (,,u Dbri u Neretve"*). Kada se prvi put javlja kao zemlja" (XIV v.), Dabar zauzima podruje oko Dri- njae i njenih pritoka, ukljuujui Bira, Ludmer i Osat.** U to vreme je bio na zlu glasu po ropcima , domaim ljudima koji su na prevara ili na silu hvatah lokalno stanovnitvo i prodavali ga dalje kao roblje.*** U ranije tursko doba tu je sedeo vojvoda (1508), ali ve Evlija elebija u XVII v. kae za Dabar da je to muslimansko selo iji stanovnici zbog straha od neprijatelja svaku no spavaju po umama. Sa banovi, pozivajui se na Jireeka, smatra da je to ono isto humsko mesto pomenuto u XIII v.

DAMASK, Saj, am DAMASK, aj,

99 P A M A S O.

Sam

O Dimashka, Dimashq

II Gr.

Ddmaskos, arap. Dimisq, hebr. Damme-eq, staroegjp. Timasku, nepoznatog porekla (Kiss 172b); am od tur. Sam < arap. am 'Damask, Sirija; svila, damast', up. amija < tur. < arap. arm 'svilen'. (A. L.)

Saj
bijeli: Od istoka aja bijeloga (Vuk , 8:2); ER 83

am
* bijeli: Od bijela ama i Medina (Vuk IX, 30:65); SM 138; KH I, 20 turski: Preko mora u amu Turskome (Vuk , 72:105) * bez atribucije: to je ama i to je Misira (Vuk , 40:317); Vuk , 64; Vuk IV, 24; Vuk VE, 16; VukVin, 15,74; KH 1,2,20; MH HI, 5 033 30'N,3617'E Glavni grad Sirije. Osnovan je pre 4000 godina na plodnoj uzvisini u podnoju planine Jermona. Nalazi se oko 100 km istono od Sredozemnog mora. Damask je jedan od najstarijih stalno naseljenih gradova. Istoni pisci nazivaju ga biserom Istoka", ,^nirisnim rajem", ogrlicom lepote", okom Istoka". Pod imenom Dimashka pominje se u egipatskim tablicama oko XV v. pre n.e. ali ne samo kao grad ve i kao itava regija. U X v. pre n.e. grad i oblast nalaze se u dravi cara Davida. Asirija ga osvaja 732. pre n.e. Zatim u VH v. pre n.e. dolaze Vavilonci, u VI Persi-janci, u T V (333. pre rte.) Aleksandar Makedonski, a sledee godine (332) postaje deo kraljevstva Sele ukida. UI v. pre n.e. (64. godine) zauzimaju ga Rimljani, da bi u I v . nove ere postao znaajan hrianski centar. UIV v. Damask postaje deo Vizantijskog carstva, a u VT I v. ga mirno, bez sukoba, osvajaju muslimani. T ako 661. Damask postaje prestonica kalifata, to znai centar islamskog sveta Sredinom VIT I v. prestonica kalifata se seli u Bagdad. Otada nadalje Damask biva zanemaren i gubi meunarodni znaaj. Damask ponovo postaje jedan od najvanijih muslimanskih gradova pod T urcima

Damask 1675 Selducima u XI v., a u v. kalif Nuredin napravie od njega svoju prestonicu. Za grad je to bio poetak napretka dugog 300 godina, sve dok ga 1401. nije unitio i opljakao T imur Lenk (T amerlan). Zatim u XVI v. Damask ulazi u Otomansko carstvo gde postaje vano trgovako mesto. Pod T urcima ostaje sve do zavretka Prvog svetskog rata 1918. Ve sledee godine (1919) postao je prestonica nove drave Sirije. Glavno boanstvo grada, jo u pagansko doba, bio je akadski bog bure Adad ije su ime nosili neki sirijski carevi. Na lokaciji njegovog hrama prvo je bio podignut gigantski rimski hram posveen Jupiteru, a potom je vizantijski car Teodosije (370-395) sagradio na istom mestu baziliku sv. Jovana Krstitelja U VII v. hrianska zajednica u Damasku prodala je ovu baziliku muslimanima koji su

Damask 1677

100

DAVAR DEBAR, Dibra, Dibran, Dibrija

je itav vek kasnije (705) prepravili u danas uvenu Omajada damiju. Jedno minare na ovoj damiji namenjeno je proroku Isi (Isusu Hristu) da sie niz njega kada nastane njegov drugi dolazak. U unutranjosti damije nedirnut je ostao grob u kome je, po predanju, sahranjeno telo Jovana Krstitelja. U epici se uvek pominje samo u turskoj verziji (kao am), ali se njegovo staro ime zadralo u oznaci za oruje sablja dimiskija": I imade sablja dimiija, Kojano je u Samu kovata (Vuk III, 64:21-22) Osim za dobre sa blje, Sam slui i kao oznaka za veliku daljinu i tuinu: je Marko u cara dvorio Preko mora u Samu T urskome (Vuk II, 72:104-105; slino i Vuk 11,40). Pominje se takoe i u kontekstu drugog turskog pohoda na Be (Vuk , 64), poetka bune protiv dahija (Vuk IV, 24), smrti Alaj-bega engia (Vuk VHI, 15), prvog Omer-painog pohoda na Cmu Gora (Vuk Vili, 74), boja na Presjeci iznad Nikia (Vuk , 30), rusko-turskog rata (KH 1,20), opsade T emivara u XVII v. (KH 1,2) i romansirane verzije turskog pohoda na Prominu (turski car i I^hovkinja Mara MH , 5). Literatura: 1 s.v.; EI s.v. s.v. DAVAR bez atribucije: Pa po noi Davru otidoe (SANU III, 19:56) Vide DABAR DEBAR, Dibra, Dibran, Dibrija O Deborus, Dibri, Peshkopi

Dibrija ravna: Te je alje u Dibriju ravnu (SM 63:73) Grad i istoimena oblast u Albaniji. Dibra Donja (Peshkopi 4141'N, 20 25' E) grad u Albaniji. Dibra Gornja odnosno Debar (41 31'N, 20 3 E) grad u zapadnoj Makedoniji na uu reke Radike u Crni Drim, blizu granice sa Albanijom, okruen visokim planinama Desatom, Stogovom i Jablanicom. Prvi dokument u kojem se Debar izriito pominje jeste Ptolomejeva mapa iz sredine II v., gde je njegovo ime Deborus. Sledei dokument o njegovom postojanju je povelja iz doba cara Vasilija , gde se pominje kao naselje u Bitoljskoj arhiepiskopiji. U putopisnim belekama Feliksa Petania iz 1502. javlja se pod imenom Dibri. Tokom XIX v. Debar postaje poznat po ustanku protiv turskog sultana, jednako kao i po svom bogatstvu. Otprilike u isto vreme postaje i mesto vano za istoriju Albanije. Kod Vuka u Rjeniku s.v. Dibra: kao kneina izmeu Arbanije i Maedonije. Ja sam na Cetinju v idio dva ovjeka iz Dibre, koji su dosta dobro govorili Srpski, samo to su u gdjekojijem rjeima zanosili na Bugarski, i kazivali su mi da onamo ima mnogo sela po kojima ljudi govore onako kao i oni i zovu se Srbi, kao i oni to su govorili da su." Pesme pominju i Gornju i Donju Dibra, u razliitim kontekstima: Donju u kontekstu bitke kod Visoice 1796. (Vuk IV, 10)iboja na Krasima iste godine (SM 170), a u kontekstu boja na Deligradu 1806. (SM 63) i bitke Crnogoraca sa Omer-paom Latasom 1852-53. (Vuk VIII, 73) verovatno se misli na Dibra Gornju, odnosno na Debar. Debarska eparhija Osnovana u XI v., bila je u sastavu Ohridske arhiepiskopije i obuhvatala oblast Donjeg (Pikopeja u Albaniji) i Gornjeg De-bra (Debar u Makedoniji). Sedite episkopa bilo je u Donjem Debru, u Pikopeji (Pisku-piji), pri hramu sv. Bogorodice. U XV v., u popisnom defteru Donji Debar iz 1467, pominje se selo Pikopeja, odnosno manastir

II Istog porekla kao Dabar (vide). (A. L.)

Dibra donja: Od Valone i od Dibre donje (SM 170:240); Vuk VIII, 73 Dibran grad: Od Tirana i Dibrana grada (Vuk IV, 10:267); SM 63:236

DECANI DEDANI, Bedane

101

Piskupija i njen episkop (=biskup), to ukazuje na kontinuitet episkopskog sedita. Posle proirenja srpske drave za vreme kralja Milutina, kada su osvojeni Debar, Ki- evo i Pore (1284), oblast ove episkopije dola je pod srpsku vlast, ali je u sastav srpske crkve ula tek 1317. Dolaskom T uraka i osvajanjem ove oblasti, episkopija je vraena u sastav Ohridske arhiepiskopi] e. Literatura: 1976; Markovi 1988, 55; Kornrumpf 1995, 1, 321; 43; 1 s.v.; s.v. . DEANI

Stsrp. Dtbani bili bi 'stanovnici mesta

*Dch>a \ od linog imena *Dch>kb (up. ste. Ddek), skraenog od Ddo-slav (ili si.), eventualno *Ddbsko; samo pod pretpostavkom da je pisanje sa ,jatom" plod pisarske hiperkorekcije, mogue je pore- enje sa imenom staroekog (prvobitno luikog) plemena Deany. (A. L.) visoki: Dok naini visoke Deane (Vuk II, 24:20); Vuk , 35, 37 vie akovice: Ba Deane vie akovice (Vuk , 35:32)

Manastirska crkva i manastir Deani Crkva Hrista Pantokratora manastira De-ana, najvea sakralna graevina u srednjo -vekovnoj srpskoj dravi, poela je da se gradi 1327. Ktitor je bio Stefan Uro III Deanski koji je umro pre nego stoje crkva zavrena, ali je sahranjen u njoj. Gradnja je nastavljena pod Stefanom Uroem IV Duanom i zavrena 1335. Protomajstor je bio Vid (Vito) iz Kotora, grada kraljeva". Manastir je bio ograen zidovima i imao je odbrambene kule. U blizini Deana sagraena je i bolnica. ivopisanje je poelo odmah po zavretku gradnje i trajalo je do 1350. Manastir pada u teak poloaj posle Kosovske bitke. Poetkom XV v. iguman manastira je Grigorije Camblak. Pod T urcima se Deani odravaju teko ali uspeno, naroito posle obnove Peke patrijarije sredinom XVI v. Manastir je bio opljakan u do ba Velike seobe krajem XVII v. Od XVIII v. odrava se uglavnom zahvaljujui potpori Srba iz Ugarske. Posle Prvog i Drugog srpskog ustanka, pomau ga i srpski vladari. Deanske isposnice U selu Belaje, iznad leve obale Deanske Bistrice i 8 km s/z od Deana, nalaze se deanske isposnice: isposnica kralja Stefana Deanskog, zidana isposnica ili isposnica sv. Jelene, srednja isposnica (izmeu prve dve), isposnica sv. Jefrema i belajska isposnica ili hram sv. Bogorodice. Literatura: , 130, 395; 1, 268, 328, 329; s.v.; Imenik YU 104; 1 s.v. ' DEDANI, Bedane II Nejasno, veza sa d db mogua samo ako se pretpostavi ekavizam (na tom terenu je ed). (A. L.) selo: Na Bedane selo udarie, \ I Bedane selo popalie (Vuk IV, 6:93-94) Dedani su nekadanje selo u Piperima (Cma Gora), najverovatnije na mestu dananjeg sela Potpee koje, zajedno sa Zavalom, ini urkovie. Danas u plemenu Pipe-ri ne postoji selo Dedani, pa se ak nita i ne zna o njemu. S obzirom na to da se u pesmi opisuje bitka Pipera protiv T ahir-pae u XVI v. (kada se menjao sistem oporezivanja u Cmoj Gori prelaskom sa filurije na ha-

bez atribucije: Da idemo crkvi u Deane (Vuk IV, 16:28); SM 30,106,123 4232'N,2017'E Grad u Sr biji. Nalazi se u zapadnom delu Metohije, juno od Pei. Manastir kod toga grada. Kod Vuka u Rjeniku: namastir u Metohiji (kod Prizrena). Srbi pripovijedaju da je Deanski kralj (poto mu je otac izvadio oi i objesio na koncu vie gradskijeh vrata) iziao slijep u etnju iza grada (Prizrena), pa ga opazio sveti Aranel i saalilo mu se, pa se stvorio u orla i doletio te ukrao njegove oi iznad vrata i darovao mu ih, i rekao: 'o d i oi'. Onda [je] kralj progledao, i na onom mjestu nainio Deane." Pesme pominju Deane u romansiranim, neistorijskim sieima i u kontekstu nema-njikih zadubina (Vuk , 24,35,37), poha-re manastira (SM 30) i njegovog spasa trudom Petra Mrkonjia (Vuk IV, 16).

102

DELEUA DEMIR KAPDA

ra), mogue je daje takvo selo (zajedno sa selom Plemii koje se takoe pominje u pesmi) nekad zaista postojalo. Bedane je tamparska pogreka umesto Dedane. Literatura: 1911, 291; - 1917, 338-339. DELEUA selo: A do njih je selo Deleua (Vuk IV, 51:121) 4252'N, 1829'E Selo i brdo u Bilekim Rudinama (Hercegovina). Kod Vuka u Rjeniku: selo u Hercegovini". Pesma pominje Deleuu kao posed epskog junaka Ibre Airovia, u kontekstu njegove pogibije u Dugi, na putu za Nikie. Locirana je pored sela Koravljice (vide): No kad doe u Rudine ravne, Imam kmete sela Koravljice, A do njih je selo Deleua (119-121). Literatura: 1954, 604; RJA s.v.; s.v. DELIGRAD O Delilogor, Delianac Hibridna tursko-srpska sloenica 'utvrenje junaka, delija'. (A. L.) anac: Na naemu ancu Deligradu (Vuk IV, 36:9) krvavi anac: Kod krvavog anca Deligra-da (Vuk IV, 62:88) tvrdi anac: Na tvrdome ancu Deligradu (Vuk IV, 40:18) tvrdi: Po imenu tvrda Deligrada (SM 63:286) bez atribucije: Na Loznici i na Deligradu (Vuk IV, 62:95); Vuk IV, 31; SM 63 4336'N,2134'E Selo u Srbiji. Nalazi se na desnoj obali June Morave, 17 km nizvodno od Aleksinca. U doba o kome pesma peva, Deligrad je bio anac na drumu Beograd-Ni, nekadanjem Carigradskom drumu, na ulasku u unisku klisur u, izmeu Ranja i Aleksinca. anac je u blizini sela Vukainovca podi-

gao bivi kapetan u austrijskoj vojsci Vua iki, koji je za vreme Prvog srpskog ustanka preao u Srbiju da se bori protiv T uraka. Jo na poetku ustanka u rejonu Deligrada organizovan je poloaj za zatvaranje pravca koji od Nia preko Aleksinca i uprije vodi za Beograd. Glavni redut (zvani jo i Pravi anac) Ilije Barjaktarovia podignut je 1806, a potom su nainjena jo dva. Utvrenje je razvijano na s/i sve do 1813, kad je formiran poloaj dug 7,5 km okrenut frontom prema Aleksincu, a krilima oslonjen na Topoljak i Mozgovaki vis. Nazivanje Delilogor, Delianac, Deligrad. U bici kod Deligrada 1806, koju su T urci izgubili, anac je bio pod komandom Petra Dobrnjca, ali su ga T urci ipak zauzeli 23. avgusta 1809. Sledee godine Srbi su ga preoteli od T uraka i drali sve do Karaorevog odlaska u Austriju i pada Beograda. Posle toga nije imalo svrhe drati deligradski anac pa je on naputen. Deligrad je ponovo planski utvrivan pred srpsko-turske ratove 1876-1878. Meutim, do borbi na Deligradu tada nije dolo jer je posle bitke kod unisa ubrzo sklopljeno primirje. Pesma Vuk IV, 31 opeva boj na Deligradu 1806. (u malo irem kontekstu, takoe i SM 63), a sve druge ga pominju u okviru se- anja na podvige iz Prvog srpskog ustanka. Literatura: 1954; 1994, 144; s.v.; VE 2 s.v.; Imenik YU 104; 1 s.v. DEMIR KAPIJA O Stenae, Proek T ur. 'elezna vrata'. (A. L.) bez atribucije: A rakije iz Demir-kapije (Vuk III; 49:123), SANU III, 9, 60 4124'N, 2214'E Mesto u Makedoniji. Nalazi se na reci Vardara, u optini Ne-gotino. T akoe i istoimena klisura. Dananja varo nastala je na mestu antikog grada Stenae. Kroz klisura vodi autoput, a u njenoj blizini su ruevine grada Proeka iz XII v.

DENIZ DERVENTA

103

U pesmama se uvek javlja kao deo formule za predmete koji su na visokoj ceni pa ih je teko nabaviti, npr: Iskau mu to u dvoru nema Iskau mu vina iz Vidina, I rakije iz Demir-kapije, I ovnova mesa prevodnika, akonije svake iz Misira, Konju jema iz ravna Melema, I sijena iz ravna Srijema A enice iznad akovice! (SANU III, 60:171-178) Pitanje je, meutim, koliko su pomenute dragocenosti" stvarno bile retke, teko do-bavljive i skupocene, a koliko su se prosto dobro uklapale u rimu (vina Vidina, rakije kapije, jema Melema itd.). Kod Vuka u Rjeniku javlja se samo kao mesto na Dunavu: porta ferrea (in Istro) Gvozdena vrata (na Dunavu). Jo i: ime glavnog ulaza u nisku tvravu iz turskog doba (Srbija). Literatura: s.v. DENIZ bili: / on sao do Deniza bila (MH III, 13:317) Neutvrdiva ubikacija. Re deniz znai na turskom more" Ak Deniz (belo more") i danas je tursko ime za Egejsko more (zapravo: zapadno", budui da u koloristikom kodu za kardinalne pravce azijski narodi belo vezuju za zapad). Neko vreme u prolosti T urci su belim, tj. zapadnim, oznaavali i Jadransko more. Sie pesme doputa da se ova pretpostavka ne odbaci, budui da iz Deniza dolaze Petar general (brat otokog bana) i njegov sin mali Matijan dakle ne glavni junaci (koji su svi iz Like), nego njihovi gosti koji mogu biti i sa mora. Jo i: dva mesta sa slinim imenom. Denizli (3746'N, 295'E), glavni grad istoimenog elajeta u j/z Anadoliji. Podignut je u XT V v. na mestu antike Laodikeje (Lao-diceia adLycum) ije se ruevine nalaze na

mestu Eski Hisar (stari grad"), 9 km od grada Denizli. Laodikeju je u 1 v. pre n.e. osnovao An-tioh II na mestu antikog grada Diospolisa, na raskrsnici vanih trgovakih puteva. U rimsko doba bila je glavni grad Frigije. Pod Vizantijom je bila neprekidno do XI v. kada za nju poinju da se zanimaju T urci. Konano pada u turske ruke 1239. U turskim dokumentima Laodikeja se javlja pod tri imena: Ladik (najstarije), Tonu-zlu i Denizli. Do XIII v. sva tri su u opticaju paralelno, a posle formiranja vojvodstva Denizli, iako je ono bilo kratkog veka, ostaje samo ovo ime. Denizli je bio rezidencija jednog od sinova Bajazita II, potom glavni grad live pripojene ej ale tu Anadolija, a u XVII v. degradiranje na nivo kade u sandaku Kutaja. Pominje ga Evlija elebija. Jak zemljotres (u kome je bilo 12.000 rtava) pogodio ga je 1702. Denjizi (4444'N, 1748'E), mesto u BiH. Literatura: 1961; Kornrumpf 1995, 42; EI II, 210-211. DERDEMEZI bez atribucije: Vie Spua sprema Derde-meza (Vuk IV, 10:192); SM 168 Mesto u Crnoj Gori iznad Spua. Kod Vuka u Rjeniku javlja se kao nekako mjesto u Crnoj gori". Obe pesme ga pominju u kontekstu bitke kod Visoice 1796. (u SM 168 ta se bitka zove ,,u Martinie"), gde su Crnogorci i Brani znaajno porazili skadarskog vezira Mah-mut-pau Buatliju. Literatura: RJA s.v.; s.v. DERVENT A

II T ur. derbend 'klanac, klisura' (Skok I 393b).

(A. L.) bez atribucije: Od Dervente do dva Atlagi- a (Vuk III, 35:42) 448'N, 19 8'E Grad u BiH. Nalazi se na reci Ukrini, izmeu Doboja i Bosanskog Broda, oko 50 km s/i od Prnjavora.

104

DEEVA DIBRA, Dibran, Dibrija

Nastao je u XVI v. Tvrava je izgraena pre 1716. U austrijsko-turskom ratu 1683-1699. austrijski markgrof Ludvig Ba-denski porazio je T urke u boju kod Dervente 5. septembra 1688, a potom osvojio Zvor-nik. U austrijsko-turskom ratu 1716-1718. pukovnik Maksimilijan Petra osvojio je Brod i Derventu 1716. i razorio derventsku tvravu pre nego to se povukao. Obnovljena, tvrava Derventa bila je do Poare-vakog mira 1718. u sastavu Brodske kapetanije, a zatim je prikljuena Vrandukoj, ije je sedite postala oko 1773. Iz turskih izvora se zna da je derventski grad vie puta obnavljan (1750, 1777. i 1778). Opravke grada padaju pred Dubiki rat 1788-1791. Vanost grada je svakako porasla otkako je postao sedite kapetanije. Danas nema tragova derventskog grada, ije je poslednje ostatke sruila austrijska vlast 1890. U Bosni je bilo malo gradova sa dvostrukim redom bedema i dvostrukim jen-decima, kao stoje to bilo u Derventi. T akav oblik imao je i Buim u Krajini. Pesma ne pominje Derventu u kontekstu nekog od ovih sukoba, ve kao mesto iz kojeg (kao i iz mnogih dragih) polazi turska vojska na Janok, grad u Maarskoj. (U Vuk IV, 30 ne pominje se grad sam po sebi, ve u formi Dervent-kapetan".) Literatura: Kreevljakovi 1953; Kreevljako- vi/Kapidi 1957 ; s.v.; VE2s.v. DEEVA O Deevo

Deeva se nalazi u svim prikazima dogaaja s kraja XIII i poetka XIV v. U istoriju je uveo najpre arhiepiskop Danilo II opisujui doga aje vezane za abdikaciju kralja Stefana Dragutina koji je 1282. svome bratu darovao kraljevstvo v Rase v meste reko-mom Deeve".* Posle toga Deeva nestaje iz istorijskih izvora: kao jedno od sela vlastelinstva manastira Banjske, ono vie nije imalo svoju istoriju ve je delilo sudbinu sa mog manastira. U prvom turskom popisu Krajita Isa- bega Ishakovia iz 1455. Deeva nije zabeleena. , J)vori Nemanjia" u Deevi pominju se u vreme Prvog srpskog ustanka. Studeniki monah Rufim, rodom iz oblasti Deevske reke, prikljuio se Karaorevom ustanku i upravo tu, u Deevi, istakao se aprila 1806. u borbi protiv T uraka. Bio je ranjen, zarobljen i zatim pogubljen u Novom Pazara iste godine. U bici kod Deeve ustanici su pod-neli teke gubitke. Krajem XIX v. ruskom diplomati Gilj-ferdingu pokazivali su Deevu i okolinu kao mesto na kome su rado boravili srpski vladari. Put koji je vodio od Deeve prema Sokolovii narod je nazivao Carska ulica", a na samoj Sokolovii nalazio se zamak cara Duana. U blizini je i Sudsko Selo u kojem se nekad nalazio sud srpskih vladara. U pesmi se pominje kao mesto blizu urevih stupova, jedne od nemanjikih zadu bina. Jo i: selo Deevice u Bosni, potvreno u starim pisanim spomenicima Literatura: 1940; 1972,131; 1981,75-82*; 1, 263; s.v.; RJA s.v. DIBRA, Dibran, Dibrija Dibra donja: Od Valone i od Dibre donje (SM 170:240); Vuk Vin, 73 Dibran grad: Od Tirana i Dibrana grada (Vuk IV, 10:267); SM 63:236

II Stsrp. Deevo verovatno u vezi sa nazivom za

razne posude dijeva, diva i si. < prasl. *dea 'nave'. (A. L.) stari dvorovi: KodDeeve starijeh dvorova (Vuk 11,37:23) 4312'N,2028'E Selo u Srbiji. U srpskim izvorima iz nemanjikog do ba javlja se u obliku Deevo, a reka Pnua na kojoj se ono razvilo zove se danas Deev- ska reka. Ime Pnua odralo se jo samo u nazivu potesa na Deevskoj reci u oblasti njenog ua u Raku.

DJKAUI, Dikalje DOBOJ, Dobuj Dibrija ravna: Te je alje u Dibriju ravnu (SM 63:73) Vide DEBAR DIKALJI, Dikalje selo: Kad su doli u selo Dikalje (Vuk VII, 46:211) @4354'N, 1843'E Mesto u BiH. Nalazi se u optmi Sokolac, u podnoju plariine Romanije. Pominje se u kontekstu sukoba travnikog vezira sa romanijskim hajdukom Malketom. DIKLII grad bijeli: se digle magle i praovi \ Od Diklia, grada bijeloga (SANU III, 56:66-67) @4246'N, 185'E Selo kod Trebinja (BiH). Nalazi se na ivici Debelog Luga, pod brdom Pelije. Ispitujui taj kraj poetkom XX v., Jefto Dedijer belei da oko sela ima tragova rani-j ih naselja, ali nije poznato ni ko j e ni kada tu iveo. Pesma i grad i ardak porodice Dikli, a peva o smrti Janote Diklia u sukobu sa T urcima. Samo se ovde Janota Dikli javlja kao stareina Stoj ana Janko vica: Ljuto kune Jankovi Stojane: Talva, konju, noge te bolele, ama goro, ne zelenila se, T avna noi, nek* te Bog ubije, Zat' odbrani dumanina moga I ubicu gospodara moga!" Pa se vraa natrag meu drutvo, Zae ei sve ostale T urke Da osveti gospodara svoga, Gospodara Diklia Janotu. (123-132) Literatura: 1909, 284-285; Imenik YU 106; RJA s.v. DIVNO bez atribucije: Kojano je u Divnu krojena (Vukni, 64:14) Vide TOMISLAVGRAD

105

DMITRO VICA * ravna: I pokupi Dmitrovicu ravnu (Vuk IV, 31:222) * bez atdbucije: Do Zveana i do Dmitrovice (SM 62:25); SM 63 Vide KOSOVSKA MTTROVICA DMITRO VICA * er: Dokle doe seru Dmitrovici (Vuk , 59:56); Vuk II, 92 * eher: Opravio eher Dmitrovici (SM 101:84); SM 144 * bijeU gra d: Na bijelom gradu Dmitrovici (Vukin, 10:36) * lijepa varo: U lijepu varo Dmitrovicu (SM 144:3) Vide SREMSKA MlT ROVICA DO KOBILJI * ravni: Na ravnome Dolu Kobiljemu (Vuk IV, 61:84); Vuk Vni, 54 * bez atribucije: Kad dooe Dolu Kobiljemu (Vuk Vni, 21:63) Vide DO DO PAPRATNI * ravni: Od ravnoga Dola Popratnoga (Vuk LX, 32:1140) Vide PAP RATNI DO DOBOJ, Dobuj S1 4 1 5 . Doboiin Uxora, naizgled postverbal od *do-biti kao naboj od na-biti, Priboj od *pri-biti, znaenje nejasno. (A. L.)

Doboj 1878

106

DOBRA SELA DOBRI Za grad se vezuje epski junak od Doboja Mujo". Pesme ga pominju u neistorijskom kontekstu junake enidbe StojanaJankovia (Vuk , 22) i Ivana Ririjanina (Vuk HL 34). Literatura: Kreevljakovi 1953; Mazali 1958; s.v.; VE 2 s.v. Doboj, Grad; Imenik YU 107.

DobojXVLUv. grad: Ja sam junak od Dobuja graa (Vuk , 34:186) grad bijeli: Od Dobuja grada bijeloga (Vuk HL 22:146) bez atribucije: S7 wgo mo/a, od Dobuja Mu-jo (Vuk , 22:202) @4444'N, 18 05'E Grad u BiH. Nalazi se na desnoj obali reke Bosne, kod ua reke Spree u nju. Na uzviici kod istoimenog mesta, na levoj obali reke, postoji srednjovekovni grad podignut verovatno u ili poetkom XT V v. Sudei prema vrsti gradnje, izvorno je zidan sa namenom da bude dvorac. Prvi put se porninje 1415. kada su (poetkom jula) T urci kod Doboja tukli maarsku vojsku, koju je kralj Sigismund uputio dolinom Bosne da bi onemoguio turske pljakake pohode u Hrvatsku i Dalmaciju. Ova turska pobeda znaila je prestanak maarskog uticaja u Bosni. Doboj su T urci osvojili 1503. i u njemu su, sa kraim prekidima, drali posadu do 1835. Spada u bolje ouvane gradove. Austrijanci su ga osvajali nakratko u dva navrata: 1697. i 1718. kada su, posle pada Broda, Dervente i Gradike, zauzeli i zapalili varo (koja je upravo poela da se formira zaj edno sa podgraem), ali tvravu nisu mogli da osvoje. Poto je sagraen tvrdi grad u T uzli, Doboj je sluio kao zatvor za buntovnike. Na poetku XVHI v. varo je dobila brojno novo stanovnitvo: izbeglice iz Maarske, Slavonije i Vojvodine iz krajeva koje su T urci izgubili Karlovakim mirom. Godine 1851. tvravu je napustila i posled-nja vojna posada.

DOBRA SELA

II Opisno nazvanje, up. Dobroselica. (A. L.)

bez atribucije: Od Mokroga do Dobrijeh sela (Vuk IV, 58:176); Vuk IV, 57 4258'N, 194'E Selo u Crnoj Gori. Nalazi se blizu avnika, u Drobnjacima. O njemu u narodu postoji sledee preda-nje: neki je ovek ivei na Previu na Lu-njevu Brdu, a to je prema Dobrim Selima, neprestano kukao i jadikovao kako mu je zlo tu stanovati. To njegovo jadikovanje ee je sluala vila iz Viline Peine u Malome Dolu, pa joj se najzad to i dosadilo. Ona ga dozove i rekne mu da ide odatle onamo na istok, gde je dobro, a to su Dobra Sela. On se tamo odseli i nastani se u mestu gde mu je vila kazala, i to mesto po vilinim recima prozove Dobra Sela."* U obema pesmama mesto se pominje u kontekstu ubistva Smail- age engia (kao jedno od sela koja aga treba da orobi). Literatura: 1902, 431*; Imenik YU 107; RJA s.v. DOBRI * selo: A sav Dobri selo porobie (Vuk IV, 29:59) gJ4442'N, 1934'E Selo u Pocerini (Srbija). Nalazi se 10 km j/z od apca, na levoj obali Dobrike reke. Javlja se i kao Pocerski Dobri. Krajem v. Dobri, Gornji i Dolnji. Gornji Dobri: selo u Podrinskom okrugu, srezu Jadarskom, sa 64 kue i 383 stanovnika; Dolnji Dobri: selo u istom okrugu i istom srezu, sa 86 kua i 554 stanovnika. U Dolnjem Dobriu, koji je inio jednu opti-

DOBRINJA DOBROTA

107

nu sa mestom Straa, bio je za vreme Kneevine Srbije Primiritelni sud. Pominje se kao selo koje su 1806. porobili T urci pod komandom Kulin-kapetana. T o robije je svojim linim imanjem ukljuujui i porodinu krsnu ikonu otkupio knez Ivo od Semberije (vide BIJELJINA). Literatura: 1954; 1994, 48; Imenik YU 108; 1 s.v. DOBRINJA

DOBROT A O Debratha, Dulcidia @Posvedoeno 1351. kao Dobrota, akcentom razliito od imenice dobrota, a identino linom imenu Dobrota (naglasak na prvom slogu!), no moda preosmiljen predslovenski toponim. (A. L.) mala: A Simo je u Dobrotu malu (SM 20:105); Vuk VIII, 70 bez atribucije: Od Dobrote dva Perinovia (Vuk VII, 20:124); Vuk VIII, 70 4227'N, 1846'E Mesto u Boki Kotorskoj (Crna Gora). Predgrae Kotora, nastalo na tlu rimskog naselja Debratha. Prvi put se pominje u v. U Dobroti je 1813. doneta odluka o ujedinjenju Boke Kotorske i Crne Gore. Zajednike operacije udruenih crnogor-sko-bokeljskih snaga protiv Francuza (pod komandom Petra I Petrovia Njegoa 1781-1830) u Boki Kotorskoj, prekinute su T ilzitskim mirom 1807, ali su obnovljene 1813. Iste godine, posle pada Budve, tvrave Trojice i Herceg Novog i opsade Kotora, 29. oktobra sazvana je skuptina na kojoj je proglaeno ujedinjenje Boke i Crne Gore. Meutim, Beki kongres je Boku predao Austriji, uz saglasnost ruskog cara. Kod Vuka u Rjeniku: kao varo od Kotora dolje pored kanala. Dobroani su svi zakona Rimskoga i do sad nijesu ni doputali hrianima nikako sjediti meu sobom. [...] Dobroani gotovo svi ive od mora (t. j. od putovanja i trgovanja po mora); i meu njima ima mnogo bogatijeh ljudi, a od prije ih je bilo i vie; kue su im sve od kamena i mnoge kao pravi dvori; pred mnogima kasto stoje morske lae." Pominje se u kontekstu enidbe Gr bljii- a Zana (Vuk VII), plenidbe ovaca (SM) i hajdukog pohoda na latinske" gradove radi pljake (Vuk VIH). Literatura: 1948; Markovi 1988, 59; Imenik YU 109; 1, 282; s.v.; VE 2 s.v.

Prisvojni pridev na -jb u enskom rodu prema

vbsb 'selo' od linog imena Dobrin, u nekim sluajevima mogao bi biti i od Dobrihna ili *Dobrb. (A. L.) bez atribucije: Ljuta guja Petar od Dobri-nje (Vuk IV, 31:296) 42 57'N, 20 22'E Mesto u Srbiji. Selo u Jelcima koje je kralj Stefan Prvo- venani dao ici. Kod Vuka u Rjeniku: 1) selo u nahiji Rudnikoj (gdje se rodio Milo Obrenovi). 2) selo u nahiji Poarevakoj (odakle je bio Petar Dobrinjac)". Ova druga se pominje u pesmi. U Pomeniku znamenitih ljudi u srpskog naroda M. . Milievi kao mesto Dobrnjevog roenja navodi selo Dobrnje. Petar Todorovi Dobrnjac (1771-1831) Hajduk u poarevakom kraju, a potom t rgovac. Poetkom Prvog srpskog ustanka bio je buljuba a kod Miloa Stojievia. Naroito se istakao u boju na Ivankovcu 1805, u boju kod Deligrada 1806, na Malajnici 1807. Ubrzo potom postao je vojvoda. Kako je komandovao srpskom vojskom pri osloboenju Kladova 1810, postao je njegov prvi srpski komandant. Proteran je iz Srbije 1811. zbog neslaganja sa Karaorem. Umro je 1831. u Jaiju (Rumunija). _________________ Literatura: 1888, 139-142; 1954, 554; 1959, 57; 1975, 144-145; - 1994, 48; 1, 278; s.v.; Imenik YU 108. DOBRO bez atribucije: Iz Dobroga Radoniu Savo (Vuk , 32:1642) Vide DOBRSKO SELO

108 DOBRSKO SELO , Dobro

DOBRSKO SELO, Dobro DOLJANI, Doljan

4219'N, 198'E Pleme i selo u Cmoj Gori. Smeteno je na levoj obali reke Karatu-ne, pritoke Skadarskog jezera, i udaljeno oko 30 km j/z od Podgorice. Pesme ga pominju u kontekstu boja na Dodoima (1850). T u bitku je, u odsustvu vladike Rada koji je bio na leenju u Italiji, uspeno vodio i dobio ore Petrovi, tadanji predsednik Senata. T akoe i: selo kod Petrinje u Hrvatskoj. Literatura: 1948; RJA s.v; Imenik YU 110; 1 s.v. DO LJANI, Doljan Doljani ravni: S vojskom pade na Doljane ravne (Vuk IV, 11:33); Vuk IV, 6,10; Vuk VIII, 14; SM 49 vie Podgorice: Na Doljane vie Podgorice (SM 49:16); Vuk IX, 10; SM 136, 140, 161, 168, 170 bez atribucije: Jer sam i'o dolje u Doljane (Vuk II, 77:18); Vuk VIII, 6,14,29; MH I, 39; SM21,27, 42, 162 Doljan selo: / Doljan mi selo raselio (Vuk VIII, 62:48) bez atribucije: Na Doljan su ograene kule (Vuk VIII, 29:46) 4227'N, 1918'E Mesto i oblast kod Podgorice u Cmoj Gori. U blizini Doljana pronaen je ranohri- anski kompleks u kome su otkrivene dve crkve, vie sakralnih objekata i graevine rezidencijalnog karaktera. itav kompleks iz Doljana ima memoryalni karakter i moe se povezati sa nekim od episkopa iz oblinje Dokleje iz VI v. Kod VvikauRjeniku javlja se ovako: 1) varo u Maedoniji (ili u Bugarskoj?) . Pripovijedaju da su od prije bili veliki panauri na Doljanima; 2) nekako mjesto u Zeti". Pesme pominju crnogorske Doljane i to u kontekstu zidanja grada Meduna (SM 27), pomorske bitke kod Perasta iz 1670. (Vuk

Dobrsko Selo bez atribucije: Dokle selu Dobrskome doe (SANU IV, 13:271); Vuk IX, 14, 32 Dobro bez atribucije: Iz Dobroga Radoniu Savo (Vuk IX, 32:1642) 4222'N, 1857'E Selo u Crnoj Gori. Nalazi se kod Cetinja, u nekadanjoj Rijekoj nahiji. Nekada se zvalo Dobro. Dobro se prvi put pominje 1485. Jedno vreme je postojalo i Gornje i Donje Dobro, a danas samo Dobrsko Selo. U SANU I V, 13 pominje se u kontekstu istrage poturica pogreno locirane u 1702. umesto u 1707, a u ostalim pesmama u kontekstu boja na Grahovcu 1858. (Vuk IX, 14) i bojeva Crnogoraca i Hercegovaca s T urcima 1862. (Vuk LX, 32). Dobrska elija Na kraju Dobrskog Sela, nedaleko od Cetinja, u kotlini izmeu brda Vrtijeljka i Dobrtak, nalazi se manastir zvani Dobrska elija, ija je crkva posveena presv etoj Bogorodici, a u vreme podizanja dedikacija je bila sv. Petki. Pretpostavlja se daje sagraen u XV v. Najpre je bio kelija nekog isposnika, a posle se razvio u manastir. U njemu je vladika Petar 1842. osnovao prvu seosku kolu u Crnoj Gori. Literatura: 1940; RJA s.v.; Imenik YU 110; 1 s.v. henuja. DO DOI, Dodo Dodoi selo: Sad e udrit' na selo Dooe (Vuk Vni, 52:28); Vuk VIII, 62 lijepo selo: / lijepo selo na Dooe (Vuk Vni, 62:271) selo na krajinu: OdDodoa sela na krajinu (Vuk VBI, 71:1153) bez atribucije: Kada Vue na Dooe doe (SANU I V, 37:51); Vuk VIII, 52, 73; Vuk IX, 4, 13, 32 Dodo selo: Na Dodo e selo udariti (SANU I V, 37:32)

DRA

109

, 6), bitke na Mart iniima 1796. (Vuk IV, 10; SM 168), bitke na Krasima iste godine (SM 170), turskog pohoda na Kue 1855. (Vuk , 10; SM 49), smrti i osvete Jovana Bakica (Vuk IV, 11), otmice i smrti Mare Popovi (Vuk Vili, 6), sukoba pae od Grahova i Petra Bokovia (Vuk VIII, 14), crno-gorsko-turskih sukoba oko ovaca i si. U Vuk II, 77 nije jasno koji su Doljani u pitanju jer je sie neodreen (prekraa konja od megdana), a u MH I, 39 ubikacija nema znaaja jer je sie izgraen na motivu velikog grenika" sa mitskim elementima (Prokleti Duka etkovi"). T akoe i: Doljane selo u Srbiji na levoj obali Ibra, 5 km s/z od Kosovske Mitrovice. U Imeniku Jugoslavije iz 1973. pominju se jo i Doljani: u BiH (kod apljine, Jabla-nice, Konjica i Hadia) i u Hrvatskoj (kod Donjeg Lapca i Otoca). Literatura: 1, 290; s.v.; Imenik YU 114; 1 s.v. DRA OEpidamnos, Dira, Dura, Duracium, Dyrrhachium, Durazzo, Durres II Stgr. Dyrrdkhion 'mesto gde more snano udara u obalu'. (A. L.) grad: / od Ljea i od grada Draa (SM 63:237) 041 19'N, 1927'E Grad u Albaniji. Dra je slovensko ime (otomansko Dira, Dura) za antiki grad Epidamnos koji su 627. pre n.e. osnovali Grci s Kerkire i iz Korinta. Borba za Dra koji su 431. pre n.e. zauzeli Kerkirani bila je jedan od uzroka Pe-loponeskog rata 431 -404. pre n.e. U rimsko doba (od 229. pre n.e. nadalje) bio je poznat kao Dyrrhachium, izuzetno napredno trgovako mesto od velikog stratekog znaaja kao polazna taka na Via Egnatia (put preko Makedonije za Solun, dovren krajem v. pre n.e.). Katul ga naziva krmom Jadrana" Posle podele Rimskog carstva, Dra je u IV v. pripao Istonom carstvu (Vizantiji). Meutim, 345. pogaa ga katastrofalni zemljotres, a 479. najezda Ostrogota. T emelje obno-

vljenog (srednjovekovnog) Draa zasnovao je vizantijski car Anastazije (491-518), koji je bio rodom iz tih krajeva. T ada su zapoete gradske zidine iju je izgradnju posle jo jednog zemljotresa 518. nastavio car Justin, a dovrio Justinijan. Od VII do XI v. Dra je bio glavna vizantijska baza u Jadranskom moru, zapadna kapija carstva. Poto su ga 1205. osvojili Mleani, grad je vie puta menjao gospodare i na kraju 1392. konano pripao Mlecima. U to vreme njegovo stanovnitvo inili su predstavnici razliitih naroda: pre svega Romani (koji se u pesmama a i u srpskom govora srednjeg veka javljaju kao Latini), poglavito izbe- glice iz Salone; zatim Mleani, Grci, Arbanasi, Sloveni, Jevreji. Poetak propasti Draa bio je katastrofalni zemljotres 1273. T om prilikom grad se gotovo sasvim raselio: jedan deo stanovnitva je stradao u nesrei, a dragi se razbeao u brda i u Berat (odakle se samo manji deo vratio u Dra, i to ne pre 1284). Iza potresa nastala je dugotrajna glad praena kugom u vie na-vrata(1348. i 1363), a iza toga su poele borbe za grad i navale Arbanasa, usled ega je preostalo stanovnitvo moralo da izbegne u Apuliju gde se preteno bavilo prosjaenjem. Za vreme cara Duana, etrdesetih godina XT V v., Srbi dre vei deo drake oblasti i vre pritisak na grad Dra. Tokom pohoda Mehmeda II na Albaniju (1467) Dra nije osvajan iako je bio praktino naputen. T urci su ga zauzeli 1501. i proizveli ga u kadiluk. T ada su obnovljene i njegove zidine. Od T uraka ga uzima Ali-paa Janjinski 1812; tada je Dra bio najznaajniji grad u Albaniji. Pod T urcima, Dra nije zadrao gotovo nita od svog nekadanjeg znaaja. Evlija elebija 1670. pominje u njemu 150 kua i samo jednu damiju, a 1765. belei se daje grad ponovo stradao od kuge. U turskom Drau i dalje su, kao i u srednjem veku, bile solane i veliki trg. Pesma ga pominje kao jedno od mesta iz kojih se skuplja vojska za boj na Deligradu 1805. Literatura: EI H/32, 632; 1, 305; s.v.; VE 2 s.v.

110 DRAE VICA

DRAEVICA DRENOVAC

nesretnje selo: Put nesretnja sela Draevi-ce (Vuk LX, 25:412) ljuta: / do mora ljuta Draevica (Vuk IX, 28:69) bez atribucije: Draevicu ognjem zapalili (Vuk IX, 25:418); Vuk LX, 26, 27 4211'N, 1911'E Selo kod Herceg Novog (Crna Gora). U srednjem veku istoimena upa. Glavni grad te upe mogao je stajati na mestu dananjeg sela Draevice koje je oko 3 km udaljeno od mora. Pesme je pominju u kontekstu hercegovake bune 1855-1862. (Vuk IX, 26), boja na Zupcima 1862. (Vuk LX, 27) i na Dugi iste godine ( Vuk IX, 28) i boja na Krnjicama 1865. (VukLX, 25). Osim toga jo i: naselje u Baru (Crna Gora); mesto na ostrvu Brau (Hrvatska). Literatura: 1959b, 233; 1,305. DRAGA bez atribucije: / pokupi Dragu i Roaje (Vuk IV, 31:186) 4254'N, 2022'E Selo u Srbiji. Nekada u staroj Zeti, zapadno od Kosovske Mitrovice, na desnoj obali reke Ibra. U XIV v. (1314-1316) bilo je dodeljeno manastira Sv. Stefana u Banjskoj na Kosovu. Kod Vuka u Rjeniku: nekako mjesto u junoj Srbiji". Pominje se u kontekstu boja na Deligra-du 1806. U Imeniku Jugoslavije iz 1973. pominju se jo tri mesta pod tim imenom: dva u Hrvatskoj (kod Rijeke i kod Dvora) i jedno u Srbiji (kod T utina). ________________________|

bez atribucije: U Drenici bijela Devia (Vuk II, 35:34) Kotlina, planina, reka, mesto i kraj (od timlja do Zveana) u Metohiji (Srbija). Kod sela T rstenika, oko 25 km zapadno od Pritine nalaze se ruevine srednjovekov-nog grada Borca (vide). U Drenici je podignut manastir Devi koji pesma pominje u kontekstu nema-njikih zadubina. Sama Drenica se pominje u vezi sa bojem na Deligradu 1806. (Vuk IV) i u neistorijskom kontekstu zidanja Ra-vanice (Vuk II). Vide BORAC. Literatura: 1959, 59; Markovi 1988, 62; 367; s. v. DRENOPOLJE er: Pa otide Seru Drenopolju (Vuk III, 7:230) mesto: Pa ih vode mestu Drenopolju (Vuk III, 7:97) lijepo mjesto: Od lijepa mjesta Drenopolja (ER 117:18) lijepo polje: Na lijepu polju Drenopolju (ER 117:2) bez atribucije: U planini vie Drenopolja (Vuk III, 7:2); SANU II, 74; SM 106 " Vide J EDRENE DRENOVAC bez atribucije: Pogubi ga upi kod Dre-novca (Vuk IV, 30:103) 4452'N, 1942'E Selo u Srbiji. Nalazi se na desnoj obali reke Save, 13 km uzvodno od apca. U XVIII v. (1788) Mavanska kneevina (iji je oberknez bio Uro Drmanovi iz Bo - gatia) imala je 25 sela uz Drenovac i draga, jo i Oraac, Noaj, Metkovi, Bogati, Klenje, Badovince, okeinu, Glogovac, Sovljak i titar (vide) koja su sva opevana u ustanikoj epici. Ova pesma ga pominje u kontekstu boja na Miara 1806.

Literatura: 1959, 58; s.v.; Imenik YU 125. DRENICA

Stsrp. Drnica, prvobitno *Drenbnica, ime

reke, od dren 'Cornus'. (A. L.) ispod iavice: / Drenicu ispod iavice (Vuk IV, 31:225)

DREZGA DRIJEN

111

Kod Vukau Rjeniku javlja se kao mesto u Mavi i kao potok bez blie lokalizacije (Devojka se kraj Drenovca kupa...). Jo i druga mesta u Sr biji: 1) na desnoj obali Jovanovake reke, 6 km severno od Ci- evca; 2) nekadanje selo u Sremu, oko 1 km severno od Kupinova (s vremenom je nestalo ili se raselilo); 3) selo oko 10 km zapadno od Kline, na putu za Pe; 4) selo oko 6 km s/z od Orahovca. Literatura: 1940; 1975, 146; 1994, 52; 1, 314; s.v.; 1 s.v. DREZGA

ga T urci ponovo zauzeli 1592. Otada pa do 1788. Drenik je bio tursko pogranino uporite. Krajike trupe su ga ponovo osvojile 1697, ali je Karlovakim mirom iz 1699. pripao T urcima i u XVIII v. bio u sastavu Ostroake kapetanije. Ogulinski krajiki puk napao je i osvojio grad 1788. Obnovljen je i odravan kao krajiko uporite sve do 1869. Pesma MH IX, 1 pominje prvo osvoje-nje Drenika u Hrvatskoj 1578. i njegov povratak u frankopanske ruke iste godine. Pesma SANU III, 74 meutim peva o boju kod Drenika koji su T urci izgubili od feldmarala Laudona 1788. (prilikom njegovog pohoda na Bosansku Gradik u i Bosanski Novi). Pesme Vuk VIII, 36 i 37 pe-vaju o istom dogaaju, ali se u njima umesto Laudona javljaju ogulinski krajinici, to je znatno blie istorijskom dogaaju. Muslimanske pesme pominju Drenik u ne-istorijskom kontekstu i vezuju za njega Li-vak Omeragu. U Srbiji jo i: selo na desnoj strani reke etinje, 22 km j/i od Uzica. Literatura: 1892; Laszowski 1914; Ve go 1957; VE 2 s.v.; Imenik YU 129. DRIJEN karaula: Druga vojska Drijen-karauli (Vuk LX, 26:420) Selo u BiH. Nalazi se na granici Crne Gore i Hercegovine, 15 km s/z od Vilusa. Prema pesmi, granica je bila izmeu T urske i Austrije (epske njemake"). Pominje se u kontekstu hercegovake bune 1855-1862. U Srbiji jo i: Dren 1) selo u valjevskoj T amnavi, oko 20 km zapadno od Obrenov-ca; 2) selo na Drenskoj reci, desnoj pritoci Ibra, oko 5 km severno od Leposavia. Pominje se u povelji manastira Banjska (1315).

Od slov. drzga 'sitna uma, grmlje'. (A. L.)

bez atribucije: U Drezgu se Turci okupie (SM 162:50) Selo u Piperima, Crna Gora. Kod Vuka u Rjeniku: polje u Piperima". Pesma pominje Drezgu u kontekstu pohoda skadarskog vezira Mahmut-pae Bu-atlije na Bjelopavlie i Pipere (verovatno izmeu pohare Cetinja 1785. i bitke na Kru-sima 1796). Literatura: s.v. DRENIK O Drenik Grad grad: Vodi Turke do Drenika grada (SANU , 74:41); MH , 1; Vuk Vin, 36 na Krajini grad: U Dreniku, na Krajini gradu (SANU III, 74:2); Vuk VUI, 36,37 bijeli: B'jeli e nam Drenik osvojiti (Vuk Vin, 36:28); Vuk VIII, 37 bez atribucije: to je magla do Drenika pala (SANU III, 74:15); MH IV, 37, 39; MH IX, 1; Vuk VIII, 36, 37 4456'N, 1540'E Mesto u Hrvatskoj. Srednjovekovni grad s/i od Plitvica. Prvi put se pominje 1292. U XIII v. bio je u vlasti kn ezova Nelipaca (Nelipia) i Babo - nia, a u periodu 1323-1592. pod vlau Frankopana. T urci su ga osvojili 1578. Za vreme Kevehilerove akcije u Pounju, krajike trupe povratile su grad iste godine, ali su

112 DRIJENAK

DRJJENAK DROBNJACI, Drobnjak, Dromjaci, Dromnjaci

bez atribucije: Pa opali Babljak i Drijenak (Vuk IX, 17:190); Vuk IX, 18 4250'N, 1930'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se kod Kolaina prema Lipovu. Obe pesme ga pominju u kontekstu crnogorskog pohoda na Kolain pod vodstvom Novice Cerovia. Literatura: Markovi 1988, 62; s.v. DRINA, Drinovac O Drinovci Drina bogata: Dok se vratim u bogatu Drinu (Vuk W, 22:137) valovita: Hajdmo, brate, Drini valovitoj (Vuk VH, 22:378) bez atribucije: ak iz Drine bane Drinjani-ne (Vuk VII, 22:110) Drinovac bez atribucije: To je glava Musa od Dri-novca (MH IV, 32:244) Neizvesna ubikacija. 1. U muslimanskoj pesmi radi se o Drinov-cima, mestu u j/i (hercegovakom) delu Imotskog polja, u optini Grude (danas Federacija BiH). Pominje se u neistorijskom kontekstu enidbe Osmana Tankovia (MH IV, 32). 2. U takoe neistorijskoj pesmi o enidbi bana Drinjanina (Vuk VII, 22) bogata Drina" mogla bi biti i oblast oko istoimene reke (dananja Mava ili moda Semberija). Jo jedna mogunost je i mesto Drinjaa na obe strane istoimene reke, na njenom uu u Drinu. Samo 4 km zapadno od nje, pri uu Jadra u reku Drinjau, nalazi se stari utvreni grad Kulat koji se prvi put pominje 1315. T akoe treba imati na umu da se Loznica (Srbija) u antiko doba zvala Ad Drinum. Literatura: Skok 1955; Markovi 1988, 62; 2000, 275; 1, 306; s.v.; Imenik YU 129. DRNI

*-yb), ili apstrahovan iz Drniki grad, prvobitno *drnie? Ili predslovenski relikt? (A. L.) bez atribucije: Od Drnia Dervi kapetane (MH IV, 26:784) 4351'N, 169'E Mesto u Hrvatskoj. Gradi u Dalmatinskoj Zagori u iben skoj upaniji. Podignut je na reci ikoli, na zapadnom kraju Petrovskog polja kod Drnikih vrata izmeu ibenika i Knina. Smeten je izmeu dve planine Promine i Mosea. Kod Drnia su ouvani tragovi rimskog grada Promone (vide PROMIN). Stari grad (tvrava) iznad istoimenog mesta na desnoj obali Cikole. Igrao je vanu ulogu u odbrani Dalmatinske Zagore u vreme turskih napada. Prvi put se pominje 1494, ali postoji i mnogo pre toga. Pod T urke pada 1522. i u njemu sedi diz dar. Bio je vana strateka taka u mletako -turskim sukobima. Mletaka vojska ga je i smila 1683. pod generalom Foskolom, posle ega je ostao u mletakim rukama. Pesma ga pominje u neistorijskom kontekstu junatva i enidbe Dizdarevi-Mehe. Literatura: Hrvatski leksikon I s.v.; VE s.v. Grad; Imenik YU 129; 1 s.v. DROBNJACI, Drobnjak, Dromjaci, Dromnjaci Drobnjaci sela: Nek' ih vodi u sela Drobnjake (SANU IV, 34:58); Vuk VIII, 61,62 pleme: Iodoe u pleme Drobnjake (SANU IV, 36:76); Vuk Vin, 61 ravni: Latie se ravnije Drobnjaka (Vuk VII, 45:26) bez atribucije: U Drobnjake kod bijele crkve (SANU IV, 34:91); Vuk VIII, 61; SANU IV, 35; SM 127 Drobnjak selo: Cerovia od sela Drobnjaka (Vuk , 32:422) pleme jako: U Drobnjaka u plemenu jaku (SANU IV, 36:2); SM 68 bijeli: Da mu idu bijelu Drobnjaka (KH III, 14:11)

Nejasan

i usamljen toponim, moda od drn 'hrid' (< prasl. *dbrm>, u vezi sa dr(ij)eti), sa (retkim) sufiksom -i (< prasl.

DRUII, Druici DUBOKE

113

krvavi: Pa otjera krvavom Drobnjaku (KH III, 15:102) zenil: U vaemu zenilu Drobnjaku (Vuk IV, 57:60) ravan: Maila se put ravna Drobnjaku (SM 83:32); Vuk IV, 57 feliki: U naemu feliku Drobnjaku (SANU IV, 34:9) kran: Sve junaci od krna Drobnjaka (Vuk IV, 57:451) bez atribucije: U bijeloj na Drobnjaku kuli (KH III, 14:2); Vuk LX, 17, 19 " Dr om jaci pleme: Vodi Turke u pleme Dromjake (SANU IV, 34:125) bez atribucije: Da teftiim sve redom Dromjake (SANU IV, 34:117) Dromnjaci sela: Te pritisni sva sela Dromnjake (SANU IV, 34:114) selo: To se zau u selo Dromnjake (SANU IV, 34:205); SANU IV, 35 " ravni: Evo mene u ravne Dromnjake (SANU IV, 34:116) bez atribucije: Da ne sude u Dromnjake Turci (SANU IV, 34:76) Pleme i kraj u Crnoj Gori, izmeu Durmitora i avnika. Prvi put se pominju 1285. U pesmama se sa jednakom uestalou javljaju i kao pleme i kao selo. Drobnjaci su esto bili kiridije dubrovakim trgovcima. Pominju se u razliitim kontekstima: tamnovanje Kraljevia Marka u gradu Haza-ku/Azovu (SM 68), Grahovska bitka 1838. (Vuk VIII, 61), smrt Smail- age engia 1840. (Vuk IV, 57; SANU IV, 34-36), sukob sa skadarskim paom 1844. (Vuk VIII, 62), sukob Hercegovaca i Crnogoraca sa T urcima 1862. (bojevi na Krnjicama, Dugi, Medunu Vuk IX, 32), junaki dvoboji meu samim Crnogorcima (Vuk IX, 17) i sa T urcima (Vuk , 19), hajduki (Vuk VII, 45) i drugi pohodi itd. T akoe i: Drobnjak selo u Srbiji, oko 10 km juno od Kaanika. Literatura: Vego 1957; 1959, 60; 1,306,307; s.v.; 1 s.v.

DRUII, Druici selo: Na Rvae i selo Druice (Vuk IX, 32:1279) 4221'N, 195'E Selo u Crnoj Gori. Nalazi se oko 10 km istono od Rijeke Crnoj evia. Pominje se u kontekstu drugog pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Gora 1862. Literatura: 1948; 1 s.v. DUBICA grad bijeli: Knjigu pie Laud generale \ Od Dubice, grada bijeloga (SANU III, 73:1-2) bez atribucije: Posla knjigu od Dubice Pe-zu (Vuk Vn, 12:217); Vuk VIII, 34, 38, 41; ER 125; SANU HL 73, 76; KH I, 21, EH 5 Vide B OSANSKA DUBICA DUBLJE ravni: Ukraj Drine na ravnome Dublju (Vuk IV, 62:97); Vuk VIII, 49 4448'N, 1930'E Selo u Mavi, blizu apca (Srbija). U njemu je bila je dna od odluujuih bi taka Dragog srpskog ustanka. Pesme ga pominju kao mesto pogibije vojvode Drinia (Vuk IV, 62), odnosno kao mesto na kome je knez Milo uhvatio pau Bonjanina" (u bici kod Dublja 1815. - Vuk VRI, 49). Vojvoda Mili Drini Roen u selu T eoinu. Najpre je bio bu-ljubaa kod vojvode Milana Obrenovia sa kojim je zajedno vodio prve borbe protiv T uraka na Rudniku. Neto kasnije (1811) postaje podgorski vojvoda (na teritoriji sadanje optine Gornji Milanovac). Istakao se u borbama na aku i Ljubicu, zatim na Drini, a poginuo u bici na Dublju 14. jula 1815. Literatura: 1888, 3, 589; s.v. DUBOKE pod Kopje planinu: Na Duboke pod Kopje planinu (Vuk VIII, 53:132) 145-147;

114

DUBOKO DUBRAVE

bez atribucije: Na Utesu povrh Duboaka (Vuk VUI, 53:117) 4253'N, 1840'E Selo u Banjanima (Cma Gora). Pominje se u kontekstu sukoba Zivka Tomanovia i Ded-age engia oko ovaca. Jo i: Duboka selo u Srbiji kod Petrovca na Mlavi; Duboak selo oko 5 km severno od Srbice; Duboica 1) mesto u Crnoj Gori na obali reke ehotine; 2) selo 2 km j/i od Ljubinja (BiH). Literatura: 1 s.v. DUBOKO bez atribucije: Tu e sajam biti na Dubokom (MH III, 17:240) Neizvesna ubikacija. U pitanju je neko mesto u Ravnim Kotarima, koje je imalo manastir i crkvu Jablani-cu i sajamski dan. Crkve u Jablanici i Donjoj Jablanici obe iz XLX v. postoje u zlati-borskom kraju (jedna je crkva brvnara), ali se u Ravnim Kotarima ne pominje nita slino. Ispod Maglaja postoji mesto Jablani-ca, ali ono ne odgovara sieu pesme. Bitka kod crkve, u kojoj uestvuju i kotarski (hri-anski) i liki (muslimanski) poznati junaci, vodi se oko devojke lipe Mare" erke kotarskog kapetana Vuka, to je jedno od najeih epskih optih mesta i nimalo ne pomae blioj ubikaciji Dubokog. Kod Vuka u Rjeniku: Veliko je Duboko izmeu Biograda i Palea, a malo izmeu Palea i apca, cf. Debrc". Literatura: s.v. DUBOV1K selo: Nono idu selu Duboviku (SANU IV, 13:643); SM 9 krvavo selo: Na krvavu selu Duboviku (SANUI V, 13:466) bez atribucije: S Dubovika i sela Jabuke (SANUI V, 13:739) 4224'N, 1853'E Selo bliz u Cetinja u Cmoj Gori.

Obe pesme ga pominju u kontekstu crnogorske istrage poturica 1707, s tim to se u SANU IV, 13 kao godina navodi 1702. Jo i: 1) selo ist ono od Krupe na Uni (BiH); 2) selo u dolini Deanske Bistrice, 5 km severno od grada Deana (Srbija). Literatura: ! 1940; Imenik YU 131; 1 s.v. DUBOVO malo selo: Do maloga sela na Duhovo (VukLX, 32:1504) 430'N, 1949'E Selo kod Bijelog Polja u Cmoj Gori. Pominje se u kontekstu dragog Omer--painog pohoda na Cmu Gora 1862. U Srbiji takoe i: 1) selo u Metohijskom Podgoru, na desnoj obali Belog Drima, oko 10 km s/i od Pei; 2) selo istono od Ua, gradia na uu reke Studenice u Ibar.

Literatura: 1940; 1 s.v. DUBRAVE ravne: Kaplan Halil iz Dubrava ravnih (KH I, 2:1705) Neizvesna ubikacija. Pominje se kao mesto muslimanskog junaka Halila Kaplana koji je, u bici na epskom polju Orlovu nie T emivara", uhvatio jednog od sedam hrianskih kraljeva (erdeljski, engleski, francuski, nemaki i italijanski kralj, beki car, moskovska kraljica). er Rakoci II (1621-1660, u pesmi erdeljski kralj Rakocija), erdeljski knez izmeu 1648. i 1660, zaista jeste poginuo u bici protiv T uraka koji su potom ponovo uspostavili dugotrajnu vlast nad Transilvanijom. Istorija jedino ne belei da je u tom okraju bio angaovan iko dragi osim Rakocijevih eta. T akoe vide LONDON. Sedam kraljeva Pomen sedam kraljeva u epici (Vuk IV, 24; VI, 40, 59; VII, 17, 30; IX, 14, 15, 18, 21; EH 9; KH 1,17, 30; , 7; SANU III, 16, 60 itd.), kao metonimijska formula za sedam glavnih evropskih sila (Engleska, Francu-

DUBRAVICA, Dubrovica DUBROVAC

115

ska, Nemaka, Austrija, Rusija, Mletaka Republika ili Italija i T urska), uvek je jak simbol jer ima dvostruke konotacije: mistinog broja sedam, i mistike pomazane, tj, okrunjene glave. T akoe u epici, on je imao i svoju istorijsku realizaciju kao reminiscencija na Pariki mir 1856. kojim je bio okonan Krunski rat (vide KRIM). Potpisnice tog rata bile su Velika Britanija, Austro-Ugar-ska, Francuska, Pruska, Rusija, Sardinija i T urska sve u svemu sedam sila", odnosno kraljeva". Jo i: Dubrave Donje i Gornje mesto u dolini Spree, juno od T uzle (Bosna). ). Jedno Orlovo Polje postoji u dananjoj Republici Srpskoj._________________________ Literatura: Stolz 1967; Markovi 1988, 63. DUBRAVICA, Dubrovica OMargum maleno selo: Kod malena sela Dubrovice (Vuk , 82:44) 4441'N,214'E Selo u Srbiji. Nalazi se na Dunavu blizu Poarevca: Prvi su ga petli zapevali Kod ubava mesta Poarevca, A jarko ga ogrejalo sunce Kod malena sela Dubrovice Na Dunavu lepoj vodi ladnoj (41-45). Nedaleko od sela, na uu reke Morave u Dunav, nalazi se arheoloki lokalitet Mar-gum. Pominje se u kontekstu enidbe T odora od Stalaa, kao mesto martoloza Nikole, iju sestra despotica Jerina eli za snaju, a vojvoda T odor Pomoravac za enu. Jo i 7 Dubravka: selo u Bosni u okrugu Travnikom, kod Zavidovia, apljine i Viteza BiH; kod Dubrovnika, Metkovia i Zapreia Hrvatska. Literatura: Imenik YU 131; RJA s.v. DUBROVAC grad: Ka Dubrovcu gradu pristajati (MH Vin, 1:15)

grad bijeli: Od Dubrovca grada bijeloga (ER 135:33) Neizvesna ubikacija. Najlake reenje bi bilo identifikovati ga kao drago ime za Dubrovnik, tim pre to se sve opisano kretanje odvija brodovima. To upuuje na neko priobalno mesto (posle Se nja i Jablanca, tim redosledom) ije je zalee a moda i mesto samo bilo u posedu T uraka. Dubrovnik, kao to se zna, nikad nije bio pod T urcima, a ak i ako pretpostavimo da turske puke u ovoj pesmi pucaju iz okoline grada, Dubrovnik je opet suvie da leko za uslove epskog pevanja. Ubikaciji bi moda najpre odgovaralo hrvatsko mesto Dubravice (4351'N, 1556'E) blizu Skradina, budui da su u doba Frankopana Skradin svakako drali T urci (vide). Ni Krbovac, frankopanski grad i mesto iz kojeg kree radnja ve u dragom stihu pesme, nije lako tano postaviti u prostor. Najjednostavnije reenje bio bi nekadanji biskupski grad Krbava, pretea like Udbine, staro i od 1460. nepostojee mesto u Krbavskom polju. T oj pretpostavci suprotstavlja se injenica da je u doba o kom pesma peva ceo taj kraj bio pod T urcima, te grof trsaki Frane" (verovatno Fran Krsto Fran-kopan, 1643-1671) ne bi u nj emu mogao tako nesmetano da vlada. S drage strane, Krsto Frankopan, ogulinski kapetan i uesnik velike bitke protiv T uraka kod Otoca, bio je jedan od najveih hrvatskih i istorijskih i epskih junaka, figura dostojna pevanja u svakom, pa i nedovoljno jasnom kontekstu. I u Erlangenskom rukopisu (ER 135), gde se pominje terzija Jovan" u belom gradu Dubrovcu, kome barke poigravaju po vodi, nije jednostavno poistovetiti ovo mesto sa Dubrovnikom izmeu ostalog i zato to tamo gde se Dubrovnik javlja kao mesto glavne radnje, nijednom nije bilo potrebe da se ime grada zameni nekom dragom varijantom (upor: Otite se oraova laa | od b'jelo -ga Dubrovnika grada ER 204, 1-2 i vie puta dalje). Vide DUBROVNIK

116 DUBROVT CA

DUBROVICA DUBROVNIK

maleno selo: Kod malena sela Dubrovice (VukH, 82:44) Vide DUBRAVICA DUBROVNIK Rausium, Ragusium, Ragusa, Racusia, La-busedum, Dobra (Dubra) Venedik II Od dubrava, prasl. *dobrava '(hrastova) uma'. (A. L.) * grad: Iz nae ga grada Dubrovnika (Vuk : 79:36); Vuk , 17; Vuk IV, 7,10; Vuk VI, 40; Vuk Vin, 71, 73, 74; Vuk LX, 14, 26, 33; SANU , 67; SANU IV, 3; KH 1,12; SM 158 * bijeli gra d: Do bijela grada Dubrovnika (Vuk IV, 10:108); Vuk IV, 11; Vuk VTTT , 60; Vuk LX, 15,22; ER 204; SANU IV, 19, 20; SM 168,170; KH 1,12 * lijepi grad: U lijepu gradu Dubrovniku (Vukli, 79:3) * tvrdi grad: Od tvrdoga grada Dubrovnika (Vuk Vin, 70:51) * latinski grad: K latinskome gradu Dubrovniku (SM 102:22) * esarski grad: Uesarskom gradu Dubrovniku (Vuk VJil, 60:20) prelijepi eher: Od preVjepog eher Dubrovnika (KH 1,24:180) vlaki eher: Od vlakoga eher Dubrovnika (EH 1:756) bjeli: ak do naeg bjela Dubrovnika (KH , 3:30) bih: Pa je vodi Dubrovniku bilu (KH , 3:172) stojni: Pak ja bjeim stojnom Dubrovniku (SM 7:50) blizu Gore Crne: Dubrovniku, blizu Gore Crne (SANU IV, 38:529) bez atribucije: Ja ne idem sada Dubrovniku (Vuk , 79:144); Vuk VI, 40; Vuk VII, 50; Vuk Vni, 54; Vuk IX, 5,13,26; KH I, 16,24;,3; SM 7 1. Grad i luka u Hrvatskoj (4238'N, 18 07' E) na j/i obali Jadrana. Razvio se na padinama brda Sra, od rta Ursule do rta ECantafiga. Deli se na stari grad opasan zidinama, i na predgraa Pile, Ploe, Gru i La-pad. Na mestu dananjeg Straduna bio je uzak kanal koji je delio grad od kopna i pod- graa koje se vrlo brzo razvilo na prostoru O

Dubrovnik dananjeg Prijeka. Kanal je postepeno zasipan i konano zasut u v. Grad Ragusa (kasnije Dubrovnik) osnovan je u VTJ v., posle pada Epidaura (dananji Cavtat) koji su razorili Sloveni. Stanovnitvo je u poetku bilo romansko (izbegli iz Epidaura i njihovi potomci), ali je s vremenom slovenizovano upornim i snanim de-lovanjem slovenskog zalea. U poetku (do kraja XI v.) pripadao je vizantijskoj temi Dalmaciji koja se delila na zapadnu (Zadar, Krk, Osor, Rab, T rogir i Split) i istonu (Dubrovnik i Kotor, a do v. jo Rose i Bu dva). Istona Dalmacija je u Vizantiji imala povlaen status, a Dubrovnik je bio njena prestonica sve do poetka v. (do prvog pada Vizantijskog carstva 1204. pod naletom krstaa). Tokom XII v. postaje vaan posrednik u trgovini izmeu balkanskog zalea i mediteranskog basena. Iako je bio pod vr hovnom vizantijskom vlau, imao je autonomiju visokog stepena i upravo u ovom periodu stvaraju se temelji njegove budue aristokratske republike koja e trajati sve do 1808. Posle prvog pada Vizantije, Dubrovnik dospeva pod mletaku vlast koja e trajati 150 godina (1205-1358). Vrhovnu vlast u Dubrovniku imao je knez koji je bio Mlea-nin, izabran u Mlecima, i zaduen prvenstveno da uva mletake interese. Sve ostale organe vlasti birao j e takav knez, ime je dubrovaka autonomija bila teko oteena, i to je u nekoliko navrata dovelo do sporova sa Mlecima (1231-1232, 1235-1236, 1251-1252). Ipak, tokom XIII v. grad jako napreduje u urbanistikom i arhitektonskom

DUBROVNIK smislu i iri teritorije, polaui pravo na ostrvo Lastovo, a u XIV v. i na poluostrvo Peljeac i ostrvo Mljet. Uz to, u XIV v. du brovaka trgovina je preteno orijentisana na kopno (Srbija i Bosna), poto se na moru ve proirila do Sirije, Egipta i severne Afrike uopte pa, u nedostatku brodova, mora da uzima flotu u najam kako bi pokrila sve de-stinacije. Uvozni artikli u toj trgovini bili su: drvo, ito, rude, stoka, koa, loj, mast, vosak, med, sir, krzno; a izvozni: so, vino, tekstil, zanatski proizvodi (naroito od metala), zaini. Osim ovoga, jedan od unosnijih predmeta trgovine bilo je roblje. U drugoj polovini XIV v. Dubrovnik se oslobaa mletake vlasti i sledeih 170 godina (1358-1526) ostaje u sklopu Hrvatske i Dalmacije (koje ine deo Ugarske kraljevine) kao slobodna aristokratska republika (zvanino tek od 1441, ali faktiki ve od sredine XIV v.). Odnos izmeu ugarsko -hr-vatskog kralja i Dubrovnika bio je regulisan Zadarskim mirom iz 1358. U XV v. ponovo se obnavlja trgovina sa Sirijom koja je bila prestala zbog krstakih ratova, a dodaju se i nove destinacije Francuska, Aragonija i Kastilja (dve poslednje poetkom XVI v.). U to vreme pojavljuje se i T urska kao velika pomorska i mediteranska sila. Dubrovnik joj od 1458. plaa hara kao danak za mir i odrava dobre trgovinske veze, tako da njegovi brodovi u to vreme zalaze i u Crno more. Sa pojavom T uraka jo se vie unapreuje i trgovina robljem. U doba najveeg rasta dubrovake moi, na Jadranu poinju da deluju i konkurentske luke od kojih je najvea bio Kotor, a odmah za njim Novi (osnovan 1382, dananji Her-ceg-Novi). Uz Drijeva na Neretvi (dananja Gabela), oni su moda i mogli ugroziti dubrovaku prevlast na Jadranu, ali su zahvaljujui diplomatiji i dobrim odnosima sa T urskom Dubrovani uspeli da obezbede sebi trgovinske povlastice koje su ih od toga sauvale. Posle Mohake bitke (1526), Dubrovnik se oslobaa i ugarske vrhovne vlasti. Njegovi brodovi osvajaju i Atlantik, putujui sve

117

="~7:" Dubrovnik

,5

do Engleske. Na vrhuncu moi on ostaje sve do prve polovine XVII v. kada poinje da nazaduje usle d promene glavnih trgovakih puteva i prevlasti holandsko-engleske flote na moru. T ome doprinosi i pojava mletakog Splita kao konkurentske luke u Jadranu, i pojava Francuske kao rivalske sile u Mediteranu. Uz to, 1667. pogaa ga i katastrofalni zemljotres u kojem je poginulo 5000 ljudi po jednom izvoru, a 2.500 po dragom u svakom sluaju, vie od polovine ukupnog stanovnitva. Grad je gotovo sasvim poruen, i to najvie linijom Straduna gde su bile najuglednije i najraskonije javne graevine. Od tog udarca Dubrovnik se vie nikad nije oporavio. U lokalnoj istorio-grafiji to se zove prva smrt Dubrovnika" (druga je bila 1806. kad je grad opljakan i razoren, a 1808. ukinuta Republika za vreme Napoleonovog pohoda). Posle svoje druge smrti" Dubrovnik vie nije uspeo da obnovi trgovaku i putniku flotu, a odlukom Bekog kongresa 1814-1815. potpao je pod vlast Austrije. U pesmama se javlja kao latinski (tj. katoliki grad) po znaaju ravan Mlecima. Ne sasvim retko, pesme naglaavaju ili poenti- raju dubrovaku trgovinu robljem kao praksu sa kojom se ratinski rauna: Odjaha ga gradu JJubrovniku, Pa prodade njega u Latine, U Latine, za meke rupije, Neka vue po moru galije! (VukJJJ, 17:163-166)

118

DUGA DUGA POLJANA

i, mnogo ee, bogatstvo koje ga je inilo metom raznih pljakaa: no ajdemo u Primorje ravno k latinskome gradu Dubrovniku ne bismo li zadobili blaga (SM 102, 21-23; slino i Vuk IV, 7). Epika prilino esto pominje Dubrovnik i kao mesto iz kojeg dolaze neveste za srpske plemie i kraljeve (u alternativi sa Mlecima), recimo u enidbi ura Smederev-ca" (Vuk II, 79), enidbi kruevakog bana" (Vuk VI, 40) i si. U ostalim sluajevima, pomen Dubrovnika u neistorijskom kontekstu zavisi od razvoja siea. U kontekstu nekog istorijskog dogaaja, najee vezanog za crnogorske sukobe sa T urcima, Dubrovnik se pominje u svim navedenim pesmama iz zbirki Vuk VIII i Vuk LX, kao i u mnogim dragim (Vuk IV.lO.ll; SANU IV, 3, 19, 20, 38; SM 168, 170). Mitske elemente pomen Dubrovnika povremeno dobij a u lirskim pesmama, naroito tamo gde se dovodi u neposrednu vezu sa Dunavom: Anelija rue brala ispod grada Dubrovnika u Dunav se ogleduje, sama sobom govorila... .*

Literatura: Lukarevi 1878 ; 1912, 233 (nap. 1); 1912; 1931, 389*; 1947; JuM 1953 ; Kreevljakovi 1953; Hrvatski leksikon I s.v.; s.v.; VE s.v.; PE s.v. DUGA eher: eher Dugu harah uiniti (KH I, 19:491) eher ravna: Pa otale eher Dugi ravnoj (KH I, 19:337) dolina: Hajde njima na Dugu dolinu (SM 127:44) krvava: Dovedi ih u Dugu krvavu (Vuk VIII, 69:34) prostrana: Kad pogleda niz Dugu prostranu (SM 127:63) bez atribucije: Preleee Dugu i Goliju (Vuk IV, 59:3); Vuk VIII, 69 Neizvesna ubikacija. 1. T amo gde se javlja kao krvava, prostrana i dolina (Vuk VIII, 69; SM 127), zapravo se misli na klanac (dolinu) izmeu Nikia i Gatakog polja kojim prolazi put Niki-Gacko. Taj klanac je u Cmoj Gori, smeten izmeu planina Golija i Njego. Postoji i mesto Duga iznad Nikia, ali se ono ne pominje u pesmama.

2. Dubrovnik Doborwnich, Do-brownyk u

Bosni (KH I, 12) T ako se zvao gradi na vrlo strmom i krevitom izdanku Huma, koji se die iznad ua potoka enika u reicu Miso u, pritoku Bosne (kod Ilijaa). Danas se vide samo tragovi utvrenog dvorca. Neke verzije preda-nja o postanku ovog grada govore da ga je osnovala Republika sv. Vlaha (tj. Dubro vaka republika). Bosanski Dubrovnik se prvi put pominje 1404. Poetkom XVI v. (kad je bio pod T urcima), a okolna upa se takoe zvala Dubrovnik. Grad je naputen posle 1655, a 1709. naputena je i gradska damija kao ra- evna. Prema nekim izvorima (Juki, Luka- revi), Dubrovani su ovde topili radu. Oni su i sagradili ovaj grad uz pristanak bana Kulina.

2. T amo gde se javlja kao eher (KH I, 19), misli se na neki ravniarski grad kod Dunava, verovatno u dananjoj Vojvodini:
Preturimo na Dunavu vojsku Do iroka polja Petrovoga, Pa da sie niz Ungjursku vojska Do Glavice i Arapovice, Pa otale eher Dugi ravnoj (324-328). Kod VukauRjeniku, s.v.Duga: 1)manastir u Kucima. 2) nekaka planina u Hercegovini", s.v. Duga krvava: dolina u Hercegovini".

I na Gora)._______________________________ |
Literatura: 1959, 60; Imenik YU 132; 1 s.v.; s.w. , . DUGA POLJANA bez atribucije: Ajde Ramo na Dugu Poljanu (Vuk VI, 60:52)

Jo i: manastir Duga kod Podgorice (Cr-

DUJEVA DUPILO

119

Neizvesna ubikacija. Kod Vuka u Rjeniku stoji da je Duga Poljana mesto ,,u T urskoj Hrvatskoj", to odgovara sieu pesme koja peva o sukobu Se-njana i T uraka (pogibija Ivana Senjanina i Vuka Manduia; junatvo Ilije Smiljania i epskog Gavran -kapetana). Mesto sa takvim imenom danas postoji samo u novopazar-skom kraju (Srbija). U Hrvatskoj bi sieu najvie odgovarala Duga Resa, ali je njeno ime vrlo staro (prvi put se pominje polovinom XIV v.) i nije poznato daje ikad menjano. Duga Poljana bi mogla biti i livada ili polje u blizini Senja, kad se kao opozit (pred-log suprotnog tabora) ne bi javio pomen pravog polja za megdan: Ajde, Vla u, na duga mejdana, U poljanu polju irokome (105,106). Literatura: s.v. DUJEVA selo na krajinu: / Dujevu selo na krajinu (VukLX, 32:1385) ' bez atribucije: Iz Dujeve ierae Turke (VukLX, 32:1515) 4220'N, 193'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se juno od Rijeke Crnojevia. Ima crkvu sv. Nikole iz XVIII v. Pesma je pominje u kontekstu drugog pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Gora 1862. Literatura: 1 s.v. DUKLJA, Duklin O Dikleia, Doclea Premda se toponim Duklja sree i na slo venskom severu, ovde svakako refleks antikog Docle(i)a, koje se tumai kao ilirsko, u znaenju 'tamno, skrovito mesto' (Mayer 1959,41) ili 'mesto na sastavcima dvejureka' (alabali 1967, 90 i dalje), no moda je oblik Dikleia prvobitan, u tom sluaju grki pridev od linog imena Dio-kles ( 1999/2000, 95-96). (A. L.) grad: Te je ilje u Duklina grada (SM 130:84) grad bijeli: U Duklina grada bijeloga (SM 130:124)

Duklja (Doclea) rimski, a zatim rano- hrianski grad sevemo od Podgorice, a u srednjem veku oblast dananje Cme Gore. T a se oblast zvala Dioklitija (po ilirskom plemenu Docleatae koje je ivelo na tom terenu), a od XI v. Zeta (Zenta, Genta), po Zeti (pritoka Morae), glavnoj reci u tom kraju. Bila je u sastavu rimske provincije Prevali-tane (Praevalis). Znaajan i dobro istraen rimski grad kod Duklje, nedaleko od Podgorice, sagraen je u I v. na uu Zete u Morau. Procvat doivljava u - v. kada je sagraen forum i najvei broj otkrivenih objekata. U kasnoj antici bio je, uz Skadar (Scodra), najvei grad novoosnovane provincije Praevalis. Od TVdo XI v. je pod vlau Vizantije, a naseljavaju je Romani, Albanci i Sloveni. Poetkom VII v. (poslednji put se pominje 602.) razorili su je Avari. Prvi pomen episkopskog sedita u ovom gradu odnosi se na sredinu V v. Posle avarskih razaranja u VII v., grad i episkopija su obnovljeni, a episkopija je 732. pripojena Drakoj arhiepiskopiji. U XI v. Duklji su pripali Skadar, Ulcinj, Budva i Kotor gde od X v. ive i Sloveni. Kod Vuka u Rjeniku s.v. Duke stoji: zidine u kutu izmeu Zete i Morae (gdje se ove dvije vode sastaju) od staroga grada Diokleje". Pesma pominje Duklin kao grad izve- snog Nee od Duklina, koga Novljanin Alija poziva u svatove. Literatura: alabali 1967, 89-99; 1,271; s.v. ; VE 2 s.v.; RJA s.v.; 1 s.v. DUPILO O Dupila, Dupilovi Od dijal. (Crna Gora) dupilo 'm esto na kome se lako pada', up. dupiti 'udariti'. (A. L.) selo: S Velestova i sela Dupila (SANU rV,13:395) selo maleno: Od Dupila, sela malenoga (SANU IV, 13:773) malo: Eto muke na Dupilo malo (SANU IV, 13:751)

120

DUVNO Dui DUI

ravno: A najvie od Dupila ravna (SANU IV, 13:769) 4215'N, 192'E Mesto u Cmoj Gori. Crmniko pleme i selo u staroj Zeti. Selo se nalazi na levoj obali Orahovske reke, 5 km zapadno od Virpazara u Cmoj Gori. Pod imenom Dupila prvi put se pominje u povelji Stefana Vla dislava 1241/42, a potom i 1468. u povelji Ivana Crnojevia. U turskom defteru iz 1521. zabeleeno je kao Dupilovi. Pleme Dupilo je ojaalo kad su u drugoj polovini XVII v. Trnovo i Komarno stupili u plemensku zajednicu sa njim. U novom sastavu pleme se proirilo i na zemlje u oblasti istonog Podgora i gotovo du cele njegove obale prema Skadarskom jezera. Kod Vuka u Rjeniku: pleme u Crmnici". Pesma ga pominje u kontekstu istrage poturica 1707, ali pogreno navodi godinu 1702. Literatura: ! 1940; 1959, 60; 1988; 2006, 272-273; 1, 318; 1 s.v.; s.v. DUVNO grad bije li: A od Duma grada bijeloga (KH I, 21:149) bilo: Jer je kula nasrid bila Duvna (MH Vni, 24:25) bijelo: Treeg Kopi od bijela Duvna (KH I, 2:1703); Vuk VIII, 60; KH I, 21 bijelo na Krajini: U bijelu na Krajini Duvnu (KHI, 21:2) iroko: Dok ne doe Duvnu irokome (KH I, 11:246); MH VIII, 27 carevo: Pa pod Hlivno i Duvno carevo (MH III, 4:603) kameno: Otio je Duvnu kamenome (MH III, 18:282) ravno: Ve su doli do ravnoga Duvna (KH II,74:195); MH VIII, 22, 27 bez atribucije: Koliko je Duvno i Lijevno (MH 1,3 0:1); MH III, 14,18,19; MH VIII, 27; MH LX, 23; KH II, 74 Vide TOMSLAVGRAD

Prasl. dblb 'duina; daica kojom se zatvara

konica', ovde verovatno u znaenju 'duge njive'. (A. L.) bijele: Pa otide na Dui bijele (Vuk IV, 57:348) iroke: Pa ti hajde u iroke Dui (Vuk IV, 57:168) kamene: Doe aga na kamene Dui (Vuk IV, 58:213); Vuk VIII, 11 bez atribucije: A na Dui mojoj kuli biloj (Vuk IV, 57:96); Vuk Vin, 11 4258'N, 1910'E Selo u Drobnjacima (Cma Gora). Jedan od glavnih lokusa pesme o smrti Smail-age engia (Vuk IV, 57): T ako Smail- aga ne imajui za sebe nikakvoga glavnoga starjeine u Drobnjacima, postavi kao obor-knezom nekakvoga Doka Malovia sa sela Dui, koje je po svoj prilici na dragome kraju Drobnj aka k T urcima, kao to je T u-imnja onamo k Morai. Smail-aga s malom pratnjom nije smio izlaziti u Drobnjake. Tako i godine 1840. (ujesen) kad namisli onamo ii, skupi iz razlinijeh mjesta oko 400 konji-ka sve po izbor junaka boljeg od boljega, i doavi s ovom vojskom u Drobnjake namjesti se u Duima kod svoga privrenika Doka Malovia; ah oni koji su mu o glavi radili, izmame ga odande dalje na Mletiak".* Po predanju, majka Doka Malovia bila je sestra Vuka Lopuine. oko se od mlado sti odlikovao u borbi protiv T uraka, ali se kasnije pomirio" sa njima, postao oborknez u Drobnjaku i jako se obogatio. Po jednom predanju poginuo je u borbi s T urcima u Pivi 1858, apo dragom umro jeuDuima 1849. Kod Vuka u Rjeniku: namastir u Hercegovini (moe biti daje sad i pust). 2) nekako mjesto ondje". Pesma ga pominje u kontekstu pogibije Smail-age engia (Vuk IV, 57), odnosno kao mesto koje dri porodica Memedovi i iz kojeg se prosi devojka za Pera Zajovia (VukVni, 11).

DVRSNO

121 Postanak njegovog imena predanje vezuje za sv. Savu: Pripovijeda se daje Svetom Savi, jednom kada je tuda prolazio, od jednog mjetana bila nanesena velika uvreda te je on s toga prokleo to mjesto, koje je bilo mrsno, t.j. ravno i plodno, da se u budue bude nazivalo Dvrsno, biva kamenito. Kada je svetac ove rijei izgo vorio, cijelo mjesto je prekrila jedna velika naslaga kamena i tako postalo kamenito i neplodno."*

Jo i: 1) manastir i selo u Hercegovini u kotaru Trebinjskom; 2) selo u Dalmaciji u kotaru Dubrovakom, pominje se u XT V v. u starijem obliku Dli; 3) selo kod Savnika (Crna Gora). Literatura: 1954, 632; Vuk IV (nap. uz pesmu br. 57)*; 1,274; s.v.; 1 s.v.; RJA s.v. DVRSNO

Verovatno pridev od slov. drstva 'p esak,

ljunak', Dvrsno od *Drstvno sa metate-zom -v- kao u rvanj, rvnja od rnva. (A. L.) iroko: Na iroko Dvrsno nagazila (Vuk Vin, 55:69) Selo u Krivoijama (Cma Gora).

Pesma ga pominje u neistorijskom kontekstu osvete Vratanina Mira, kao mesto prvog odmora na putu iz Krivoija za Babu planinu. Literatura: 1913*.


DAKOVICA O Jakova, Jakovise, Gjakove IIU defteru iz 1485. Djakovica ( 1981, 77), poimenien pridev od stsrp. d(i)jak. (A. L.) eher: Te je ilje eher akovici (SM 63:102) lijepa eher: / lijepe eher akovice (Vuk IV, 10:270) Arnaut-pazar: akovici, Arnaut-pazaru (VuklV, 31:121); SM 63 lijepa varo: Ulijepu varoakovicu (Vvik 11,31:40) pitoma varo: U pitomu varo akovicu (Vukli, 31:382) pitoma: Upitomoj tvojoj akovici (Vuk II, 29:311) ravna: Opremi je akovici ravnoj (Vuk IV, 31:120) bez atribucije: Ba Deane vie akovice (Vukli, 35:32); VukIV, 11; Vuk VIII, 73; SM 62, 144, 170; SANU III, 17, 60 0 42 39' N,20 43' E Grad u Sr biji. Nalazi se pored reke Jerenika (srednjo-vekovnog Ribnika), u j/z delu Metohije, na granici sa Albanijom. U rimsko doba, tuda je prolazio jedan od vanijih trgovakih pu-teva koji su spajali jadransku obalu sa bal kanskim zaleem. U srednjem veku, kada je akovica postala znaajan trgovaki i poslovni centar, njen gospodar je bio Jakov, vojvoda i vazal Vuka Brankovia. Sauvan je novac sa njegovim imenom Iakov". T urski putopisci iz XVII v. (Evlija elebija i Ha di Kalfa) pominju ga pod imenom Jakovise, kao mesto sa 2.000 kua i 300 duana. Na mletakoj karti iz 1689. upisana je kao Jakova. 1 1735. u beratu sultana Mahmuda I javlja se Jakova sa okolinom". U De-vikomkatastihuod 1766. do 1787. javljae kao akovica i nadalje samo tako. U akovici je od XVI v. (kad je obnovljena Pecka patrijarija) postojala srpska crkva kao metoh manastira Deana. O njoj su ostali samo pisani tragovi. Pesme pominju akovicu u kontekstu bitke na Velbu du 1330. (Vuk II, 31), zidanja Ravanice (Vuk II, 35), bitke na Martini- ima 1796. (Vuk IV, 10) i bitke na Kmsima iste godine (Vuk IV, 11; SM 170), boja na Deligradu 1806. (Vuk IV, 31), bosanske bune 1831. (SM 62), Omer-painog pohoda na Crnu Goru 1852-1853. (Vuk VIII, 73) iraz- liitih neistorijskih zbivanja (enidbe, dvoboji, lokalni sukobi). Literatura: Markovi 1971; Ko-coea 399, 442-443; s.v.; 1 s.v.; Imenik YU 135. EE, e bez atribucije: A odea Catovi-Murata (Vuk , 5:50) 430'N, 1822'E Mesto u BiH (Republika Srpska). Smeteno je u Bilekim Rudinama, a pominje se u kontekstu pohoda Omer-pae La-tasa na Grahovo i Cmu Goru 1852-1853. Iz ea je Murat atovi, jedan od dvadeset etiri bega koji dolaze u Stambol da se ale na Grahovljane jer

DIGIT, ilit ULIJA

123

Sve prodae T urke u kaure A predae kola na Cetinje (60,61). Literatura: 1903, 870; Peco 2000. DIGIT, ilit Digit grad: Ode pravo ka igitu gradu (MH 5:252)

Vin,

ilit bili: Ona ode ka ilitubilufMHViR, 5:294) na Krajini: Otkad bijem ilit na Krajini (MH VIII, 5:263) bez atribucije: A pod ilit na polje iroko (MH VIII, 5:295) Neizvesna ubikacija. Prema kontekstu, grad na Krajini" koji turski car bije godinama i ne moe ga osvojiti sve dok to ne uini Hrvatica devojka prera-ena u Hrvu barjaktara. Nije dat nijedan dodatni podatak na osnovu kojeg bi bilo mogue odrediti o kojoj je Krajini re. ighVilit je, rajverovataije, ili izmiljeno ili do neprepoznavanja iskrivljeno ime za neko mesto koje opseda turska vojska predvoena sultanom lino. Poto je sie bajkovit (devojka preruena u mukarca slui vojsku zajedno sa verenikom koji je ne prepoznaje, spaava mu ivot i istakne se u borbi isto kao on), nema naroitog smisla tragati za stvarnim me-stom koje bi se moglo kriti iza ovog izmiljenog. Ako bi ono ipak postojalo, moralo bi biti znaajno bar koliko i antika ili srednjovekov-na Promona/Promina jer se sultan nije pokretao iz Stambola za manje od toga. ULA O Alba Julia, Giile kalasi, Gyulafehervar Od ma. linog imena Gyula (Kiss 256). (A.L.) bijela: Jo je dalje od ule bijele (ER 81:51) plemenita: Ima u nas ula plemenita \ Vi' Budima nie Varadina (KH 1,2 1:157-158) valovita: Pa e uli valovitoj sii (KH II, 51:99); KH I, 21; EH 3 bez atribucije: Da idemo da aromo ulu, \ Ispod ule da gonimo marvu (SANU , 72:6-7); KH II, 51 4638'N,2116'E

Mesto u Maarskoj. Nalazi se na j/i zemlje, na reci Beli Ko-ro, na granici sa Rumunijom. Evlija elebija je ak uporeivao ulu sa Venecijom. Pod turskom upravom ula je bila se di te administrativne oblasti. U XVI v. spadala je u red vanih gradova u turskoj Unuriji (Beglerbegu temivarskom: da se opsednu, osvoje i zauzmu glavni gradovi: ula, Janok i druge tvrave" februar-mart 1566)*. Danas ona nema isti znaaj, ali je uvena po srednjovekovnoj tvravi od cigle i po leko -vitim vodama. Hrianske pesme pominju ulu u kontekstu sukoba izmeu Maara i Srba (ER), odnosno Maara i T uraka (SANU III). U muslimanskim pesmama javlja se kao grad Muje Orlanovia (KH 1,2 1), odnosno uli- a barjaktara (KH II, 51). Literatura: Elezovi 1950,377*; 3, 543. ULIJA ravna: Ode Turin na uliju ravnu (KH , 10:357) Neizvesna ubikacija. T urski junak, zasunjen u Zadru, alje svoje male puke" (kao zalog da ga oslobodi ropstva onaj ko ih primi) u uliju dvama ulagiima" (dva ulia oba amidzia). Obino se pominje samo jedan uli baj-raktar (u KH II, 57 javlja se i njegovo lino ime: Nuhan), uveni junak muslimanske epike ije je poreklo na epski nain tajanstveno ili problematino: Ale selam, od kuje kopile! Roda nema, a plemena nema T ebe majka sn'jela sa Glasinca, Sa Glasinca iznad Sarajeva, A dovela begu udbinjskome, Pa tu si se junak napravio Na Udbini, a kod Udbinjana. Junak n'jesi, koliko te kau! (KH II, 62: 61-68) I u KH II, 61 uli bajraktar" se vezuje za Udbinu: Sa Udbine uli bajraktara, \ Bajraktara bega udbinjskoga (32-33), a u KH II, 51 ak i za ulu (u Maarskoj):

124 Pa e uli valovitoj sii, A do kule uli bajraktara (98-99).

UREVO US

U MH III, 12,13 meutim ulija nije ojkonim ve ime barjaktarove majke, koja je poreklom sa Glasinca: Zna, kopile, Gjuli-bajraktaru! Kad te snese a Gjulija majka Sa Glasinca iznad Sarajeva (MH III, 12:48-50). Kod Ogulina u Hrvatskoj postoji u-lin-grad, zapravo staro frankopansko utvrenje (Zulumgrad, ulin -grad) nad ponorom reke Dobre. UREVO ravno: etala je ureva Jerina \ Po svojemu ravnu urevome (SANU II, 64:1-2) Neizvesna ubikacija. Prema kontekstu, urevo verovatno nije mesto nego oznaka za despotovinu (sve urevo i sve Smederevo"). Kod Vuka u Rjeniku isto tako: urbs Vallachiae ad Danubium sita [vlaki grad na Dunavu]. 2) u pjesmi na ovom mjestu kao urevina: Sve joj mlada u priju dala: Sve urevo i sve Smederevo." T akoe i: selo urevo kod Rae Kragujevake u Srbiji, nastalo spajanjem dva sela, Bara i Lukanja, ukazom od 4. februara 1905. (Moda je ovo novo ime vezano za despota ura Brankovia koji je u ovom kraju imao dvorac Nekudimu.) ______________________________________ |

Pesma Vuk VI, 33 u gradu uriji pominje urevia Meja (Meha), zmajevitog junaka slinog Musi Kesediji: Kad u Meju dvije utrobice, U nje ima tri srca junaka, A oko njih ljuta guja spava; Da se Meju guja probudila T e bi njemu ivot odrala (153-157). Od tri velika srpska junaka (Marka Kraljevia, Miloa Obilia i Oblaia Ra da od irokog era Sarajeva") samo najmlai (Rade) uspe da savlada strah od urevia Meha i da ga ubije (upor. slino u SANU II, 86). URINOVO bez atribucije: Do njegsio Gavran-kapeta-ne, Njegov pobro od Gjurgjinovoga (MH III, 11:10-11) Neutvrdiva ubikacija. urinovo bi prema podacima iz pesme moralo biti u Ravnim Kotarima. Iz njega je uveni Gavran kapetan, junak mnogih epskih pesama iz tog kraja. Ovde se konkretno javlja u kontekstu tri dogaaja: 1) e nidbe eti Osmanage iz Novoga ispod Velebita" Jelom Sunjevia, 2) ometene enidbe Janka kapetana Prozorkinjom Anom i 3) oslobaanja udbinskih trideset sunjeva. US bez atribucije: A pred usom na rosnoj livadi (KH I, 18:3) Ubikacija nemogua. Mesto us se javlja samo u ovoj jednoj muslimanskoj pesmi koja je u svemu, pa ak i u svadbenim zadacima, slina enidbi Du-anovoj" (Vuk , 29) u kombinaciji sa motivom peenog devera" (npr. enidba Mia Anelia" SANU , 67). us se u ovom kontekstu javlja u ulozi Leana iz Vukove pesme (u SANU , Zadar), a svi ostali lokusi su neodreeni (dom, kula, odak). Iako na geografskim mapama nema mesta sa takvim imenom, pesma ne ostavlja nikakvu sumnju da je u pitanju grad: Kad su doli kieni svatovi Kad su doli pred us na kapiju, Al od grada zatvorena vrata (79-81).

Literatura: Markovi 1966, 60; 1985, 41-60; Markovi 1988, 69; s.v. URIJA grad bijeli: Iz urije grada bijeloga (Vuk VI, 33:42) zemlja: Izi'o je u zemlju uriju (SM 72:13) Zemlja urijanska", odnosno Gruzija. Sistem zamene zemalja gradovima do-sledno je sproveden u deseterakoj epici ukoliko je mesto nepoznato, daleko ili retko pominjano (vide Madar, Misir, Indiju, Kandiju, Erdelj i si.).

EDESA, Voden OAegae, Edessa, Vodena II Stsrp. Vodnb, slov. pridev vodbnt od voda, up. u srednjem rodu planinu Vodno iznad Skoplja. Moda prevod antikog imena grada Edes(s)a, koje se dovodi u vezu sa frigijskom reju bedy (yedy) 'v oda'. (A. L.) bez atribucije: Od Vodena i od Tepelena (SM 170:241) 40 48'N,22 2'E Mesto u Grkoj. Glavni grad okruga Pela na severa zemlje. Antika prestonica makedonskih vladara pre nego stoje Filip II (T V v. pre n.e.) preneo presto u Pelu, a potom mesto na kome su se sahranjivali kraljevi. Pod T urcima, mesto u evropskoj T urskoj. Smeten je na izvoru reke Bistrice (Edeseos), na putu Bitolj-Solun. Despot Toma Preljubovi i njegova supruga Marija Paleologina podigli su 1366-1367. u Vodenu svoju zadubinu (crkvu presvete Bogorodice Gavaliotese), a 1375. priloili su je manastiru Lavri na Svetoj gori, uz bogat inventar knjiga, ikona i drugih bogoslubenih predmeta. Pesma ga pominje u kontekstu boja na Krusima 1796, kao jedno od mesta (uglavnom albanskih) iz kojih su bili turski prvaci poginuli u ovoj bici. Literatura: 1 s.v. EDRENA, Edre n Edre na bez atribucije: Prihvatiti Stambol i Edrenu (KH I, 16:46); MH III, 4, 5

Edre n bez atribucije: Edren kanda u abez okrenu (MH III, 4:503) Vide JEDRENE EG ER, Egra, Jegra OAgria, Erlau II Od ma. egerffa) 'joha', prvobitno ime reke (Kiss 197b), up. s.-h. Joanica. (A. L.) Egra bez atribucije: Ve ja alim Egru i Budima Gdje nam osto Budim u kaura (KH I, 10:100-101) Je gra bez atribucije: Udriu ti Jegri i Budimu (KH I, 32:158) 4623'N, 1734'E Grad u Maarskoj. Najistureniji grad na s/i Maarske i glavno mesto Heveke upanije. U srednjem veku naselila su ga germanska, avarska i slovenska plemena, a od X v. i maarska. Maarski kralj Stefan (997-1038), prvi koji je primio hrianstvo i zato prozvan Sveti, osnovao je u Egeru biskupiju. Prva katedrala u Egeru podignuta je na mestu koje danas zauzima egerski zamak, a grad se formirao oko nje. Od tog doba, Eger je bio i ostao vaan verski centar u Maarskoj. Veliki renesansni spomenici i javne graevine podignuti su u njemu za vladavine kralja Matije Korvina (1458-1490). Sa dolaskom T uraka na Balkan, Eger postaje znaajna pogranina tvrava. uvena

126

EGIPAT, Misir

egerska odbrana (kada je 2.100 graana pod zapovednitvom Itvana Doboa odbilo vojsku od 80.000 T uraka) opisana je u romanu Pomraenje polumeseca" maarskog pisca Geze Gardonjija. T urci su ipak osvojili Eger 1596. posle duge borbe i estodnevne opsade, i due od 80 godina drali ga kao administrativni centar istoimenog vilajeta. Ponovo je preao u ruke hri- ana tek 1687. Ponovno uspostavljanje biskupije dovelo je do proterivanja protestanata iz grada, a poetkom XVIII v., tokom bune protiv dinastije Habzburga 1703-1711, Eger je stao na stranu pobunjenika kneza Ferenca II Rako-cija. Pobedu su odneli Habzburzi, a grad je ubrzo potom napala kuga. Srbi su poeli da se naseljavaju u Egeru jo za vreme turske uprave Ugarskom. T u je 1695. osnovana Jegarska i Velikovaradska eparhija. Tokom druge velike seobe stigle su u Eger brojne srpske porodice koje su 1785. u njoj obnovile stara crkvu iz XVII v. Pesme daju veliki znaaj Egeru kao mestu do kojeg je sultanu naroito stalo: Ja ne alim, to u umrijeti, Ja ne alim tahta ni Stambola, Ni gradova, ni redom topova, Ni harema mladih sultanija, Niti punih sedam kula blaga, A ni tebe, sine Sulejmane, to e meni nejak ostanuti, Nejaku e sami Bog pomoi; Ve ja alim Egru i Budima, Gdje ostae sunji u kaura, Gdje ostae u kaurske ruke. (KH I, 10:19-29) U KH 1,10 Egra/Jegra se pominje u kontekstu napada sultana Sulejmana na Budim, a KH 1,32 je zapravo muslimanska varijanta siea o Musi Kesediji (ovde Filip Madarin). Literatura: 1912, 297 (nap. 26); , 510; 2 s.v. EGIPAT , Misir

bijeli grad: Kad doe kMisiru b'jelom gradu (SANU II, 66:80) zemlja ravna: Ne odvedu Misir-zemlji ravnoj (Vuk II, 27:19) bijeli: Boga tebi, pobratime od Misira b jela (SANU , 66:82); MH I, 45 bili: Otkako je Misir bili post 'o (SANU II, 66:94) ravni: Sve od ama i Misira ravna (Vuk VII, 16:198) bogati: Posla ferman bogatu Misiru (SM 55:447) bez atribucije: U Misiru kada prispjedo-smo (Vuk VI, 39:24); Vuk VI, 62, 66;Vuk VII, 20; SANU II, 48, 66; SANU , 60; MH I, 45; MH , 1, 5; SM 51, 55, 138 Uobiajena semitska oznaka za Egipat. U Daniievom i Vukovom prevodu Svetog pisma, Egipat se pominje samo tako. Mogue je takoe da se ovde misli na junu T ursku (Musri), gde su se uz gajali konji za izvoz. Pri tom bi se osnova za ovu pretpostavku mogla nai u stihovima tipa: Potei e pet stotin' paripa Od sve Bosne i Hercegovine, I potei tri stotin' hatova Sve od ama i Misira ravna (Vuk VII, 16:195-198; slino i MH III, 1) ali oni nisu dovoljno esti da bi se ovakvo tumaenje moglo opravdati. Peva najee zamilja Misir kao veliki utvren grad, a tek ponekad kao zemlju i dravu. Slino se moe nai i u ruskim biljina-ma (KirIL'lOl, 120), gde se Mizir/Mirzir takoe pominje kao grad. Sam toponim u epici ima status stalnog mesta tj. tropa, budui da se njime oznaava neki drugi sadraj, a koji e on biti zavisi od atribucije uz ime. Na primer: za veliku daljinu (Moj me babo udomio largo, \ ak daleko Misiru bjelome MH I, 45:405-406; isto i Vuk II, 27; SANU II, 66), veliku vrednost (A kakva je divna i lijepa: I O njojzi su dva gajtana zlatna, \ O gaj-tan'ma dva kamena draga, \ Valja sablja po Misira grada Vuk VI, 39:69-72; slino i Vuk VII, 20; Vuk VI, 66), veliku retkost (Iskau mu to u dvoru nema | ... | Bako-

Od tur. Misir < arap. Mir, up. hebr.

Mirajim (Skok I 432). (A. L.) grad: Valja sablja po Misira grada (Vuk VI, 39:72); SANU , 66; MH I, 45

EG RA ENG LESKA, inglitar nije svake iz Misira SANU , 60:171 -175) itd. Izuzetak ine one pesme u kojima se Misir javlja kao realno mesto iz kojeg stambolski car kupi vojsku za pohode (MH , 5; SM 55) ili iz kojeg dolazi neki znameniti junak (Vuk VI, 62; SANU , 48; SM 51). Literatura: 3,509; s.v.; 2 s.v. EGRA * bez atribucije: Ve ja alim Egru i Budima Gdje nam osto Budim u kaura (KH I, 10:100-101) Vide EGER ELBASAN, Albasan O Maio Scampa, Hiskampis/Skampis, Ko-njuh, nibasan * bez atribucije: Od Ustupa i od Albasana (Vuk IV, 10:264), SM 170 041 07'N,20 05 ' E Grad u Albaniji. Nalazi se oko 30 km j/i od T irane, na desnoj obali reke kumbe, u istoimenoj oblasti. Nekada selo u staroj Zeti. Staro ime Ko-njuh dolazilo je po uzgajivaima konja konjusima. Na mestu ovog Konjuha u XV v. izgraen je Elbasan. Na mestu dananjeg grada bio je u antiko doba rimski grad poznat kao Maio Scampa (scampa, ilirska re za 'stene, brda'). Rimljani su na tom mestu sagradili ma sivnu tvravu zatienu kulama koja je u i IV v. postala poznata kao Hiskampis. To se mesto razvilo u v aan trgovaki centar kroz koji je prolazila trasa starog rimskog puta ViaEgnatia i, preko dananjeg Bitolja, vezi-

127

vala Dra sa Solunom i Jadransko sa Egejskim morem. Ve u V v. Hiskampis je bio sedite biskupa sa katedralom i bazilikama. UIX v. razorili su ga Bugari i Ostrogoti tako daje najmanje 200 sledeih godina ostao u ruevinama, a potom je naputen. U srednjem veku ponovo gaje osnovao sultan Mehmed II 1466. i nazvao ga Iliba-san, to na turskom znai 'jako mesto'. U se-vernom delu grada podigao je veliku etvrtastu tvravu sa opkopom i tri kapije. Pesme ga pominju u kontekstu boja Br- ana i Crnogoraca protiv skadarskog vezira Mahmut-pae (Vuk) i boja na Krusima 1796. (SM). Literatura: Elezovi 1950,255; 1959, 70; " 1991; T JR 12,115; VE 2 s.v. ELVES T * bez atribucije: Al se bane od Ehesta ee (, 7:168) Ubikacija nemogua. Radi se zapravo o jednoj od varijanata Vukove pesme Marko Kraljevi ukida svadbarinu" (Vuk , 69): na putu priko Grke i ravne Bugarske" Marko nailazi na bana Bugarina" koji ivi u gradu Elvestu i trai svadbarinu jednako kao Arapin kod Vuka. Na tako slabo markiranom prostora gradova po imenu Elvest moe teorijski biti u neogranienom broju, a pesma ne daje nijednu naznaku gde bi za ovim konkretnim Elvestom trebalo tragati. Suvino je i rei da na dananjim mapama takvog mesta u Bugarskoj nema. ENGLES KA, Inglitar grad: A ilje je gradu Inglitaru ( SM 106:175) Zemlja Engleska. Upotrebljava se u smislu kraljevina ingleke kraljice", a ne u dananjem znaenju: deo Velike Britanije. Pominje se u kontekstu ljubavnog zapleta u kome se engleska kraljica javlja kao svastika mletakog du da. Epski manir da se

Elbasan

128

EREGE ERDELJ, Erdelje

zemlje izjednauju sa gra dovima posvedo- en je vie puta (grad Madar, grad Misir, grad Indija itd.), uglavnom onda kad je toponim pevau poznat samo po uvenju pa lako dolazi do zabune. (Slino se deava i na lokalnom planu: zabeleeno je daje jedan muslimanski peva, izbegao u Liku iz Srbije i neupuen u liku geografiju, izaao na lo glas kao peva zato stoje u jednoj pesmi Liku pomenuo kao grad.) Literatura: s.w. Anglija, Engleska, Ingleka.

prokleti: A i onom Erdelju prokletom (SANU III, 41:49) ravni: Vi kazujte po Erdelju ravnom (SANU II, 10:47); KH I, 2 bez atribucije: Jo je lepi Erdelj od Budima (Vukli, 101:38); Vuk III, 33,75; MH I, 82; SANU II, 67; SANU , 41, 68; SM 95; KH I, 2 Er de lje bez atribucije: Na Erdelje spremi pred Bonjaka (KH I, 20:191); SANU II, 10 Oblast u Rumuniji, T ransilvanija. Glavni grad Erde lja (lat. Transsilvania, mad. Erdely) jeste Klu (vide), a ostali gradovi Sibinj (vide), Braov itd. U starim srpskim zapisima javlja se ponekad i u obliku Herdelj: hodi paa budim ski na Herdelj zemlju".* U pesmama se najee pominje kao oblast, zemlja, ali i kao grad. U neistorijskim sieima pominje se od Erdelja ban" (Vuk II, 101; MH 1,82; SANU , 10,67; Vuk , 33; SM 95), a samo jednom erdeljska banica" (Vuk III, 75). U SANU III, 68 opevana je epska verzija pada Budima i Ostrogona u turske ruke. Ovde je zanimljivo da se Rakocija (jedan lan verovatno er II znamenite porodice Rakoci, ije su etiri generacije bile vezane za T ransilvaniju i borbu protiv dinastije Habzburgovaca) sasvim iznenada javlja kao sin budimskog kralja i kraljice. T ranspozici-ja je potpuno u epskom kljuu. Erdeljskog kneza i njegovu smrt u borbi protiv T uraka na njihovom putu da povrate vlast nad T ransilvanijom muslimanska pesma KH 1,2 ope-va mnogo blie tom istorijskom dogaaju, mada i ona sa mnogo pesn ike slobode.T a-koe vid e LONDON. Literatura: 1900; Elezovi 1950,240; 3, 412*; s.v.

EREGE
O Hercege, Jerege, Herezi, Herizi II Verovatno naziv za doseljenike iz Hercegovine, mada je neobino - - umesto -c-. (A. L.) selo: Navalie selu Eregama (SANU IV, 45:144) ravne: Dok siemo u Erege ravne (SANU IV, 45:18) 0 43 22' N,20 9' E Selo u Srbiji. Nalazi se u Moravikom srezu juno od Ivanjice; stari grad hercega Stefana. Pesma peva o Moravikoj buni iz 1826. IVANJICA). Literatura: RJA s.v. ERDELJ, Erde lje O Transsilvania, Erdely, Herdelj Er de lj grad: Ode pravo pod Erdelja grada (Vuk II, 101:33); MH I, 82; SANU III, 41 zemlja: Da su Erdelj zemlju porobili (KH I, 2:518) zemlja lepa: Evo tebi Erdelj, zemlja lepa (SANU III, 68:85) krajina: Madar-Janka od Erdelj-krajine (Vukli, 81:129)

(vide

F
FALEM bez atribucije: OdFalema maloga dizdara (Vuk , 37:55) Neutvrdiva ubikacija. U Rjeniku JA smatra se da ovaj ojkonim postoji samo u epici i da za njega ne treba traiti nikakvu realnu potvrdu. Sie je varijanta pesama Vuk III, 36 i Vuk VI, 49 o tome kako Ograi serdar (u Vuk III, 36 Bo- jii Alija) skuplja vojsku za pohod protiv kaura ne bi li dokazao da novi junaci nisu gori od starih (vide BUANAC). Pesma nije samo iste strukture, ve se u njoj javlja i ista formula savrh-sasred-sadno: Zvau neke T urske poglavice: Savrh Bia Osmanbegovia; Sasre d Bia Poprenovia; Sadno Bia Ogojenovia; Ispr ijeka Gologlavovia (46-50). Pomenuti gradovi su, meutim, drukiji: Bosanski Novi, Jasenovo, Falem, Oraac, Kladua. ardak Diklia u Ravnim Kotarima i Udbinja ponavljaju se u sve tri varijante. Upravo taj detalj govori da je iza ovog ambicioznog epskog pohoda verovatno stajao jedan u nizu lokalnih sukoba koji tako rei nisu ni prestajali sve dok je Udbina bila u turskim rukama (1527-1689). FARMACI, Farmarci OVarmaci Porodini nadimak, up. alb. farmak 'otrov', gr. porekla. (A. L.)

Farmaci selo: Farmake mi selo raselio (Vuk VIII, 62:47) selo razureno: Do Farmaka sela razurena (Vuk VIII, 63:182) Farmarci selo: Da Farmarke selo izgorimo (Vuk IX, 20:25) selo krvavo: Na Farmarke na selo krvavo (Vuk LX, 20:22) 4224'N, 1911'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se u nekadanjoj Ljeanskoj nahiji, zapadno od reke Sitnice. Svojevremeno (u epsko doba istrage poturica" 1707), tursko selo zajedno sa Lekiima i Stanjeviima. Kod Farmaka je 1877. bila uvena bitka Crnogoraca sa T urcima koju su Crnogorci dobili. Pesme, meutim, pominju Farmake u kontekstu sukoba sa skadarskim paom 1844. kad su izgubljeni Vranjina i Lesendro (Vuk VIII, 62, 63) i Ali-painog napada na Ljenjane 1858. (Vuk IX, 20). FO A/SRBINJE, Foa O Hota, Choza, Chozza Prvobitno Ho(t)a, posesiv na -jb u enskom rodu prema vbsb 'selo' od linog imena *Xodbh> ili *Xotbh>, skraenog od Hotimir, Hodislav ili si., up. u mukom rodu e. Chode, polj. Chotecz, u srednjem sin. Hoe; istog porekla je ime sela u Metohiji Hoa. Dananji oblik sa dijalekatskim prelazom huf kao ujudika < hudi-ka (nema veze sa tur. imenom grada u Ma loj Aziji Foa od gr. Phokaia). (A. L.)

130

FOA /S RBINJE, Foa

Foa/Srbinje 1887 ravna: Foa ravna, ne imade grada (Vuk , 89:50) kalovita: Posije bjehu Foi kalovitoj (KH , 14:64) bez atribucije: U Foi su do tri grada tvrda (Vuk , 89:54); Vuk IV, 55; Vuk Vin, 64; SM 5, 144; , 17 043 30'N, 1846'E Grad u BiH. Od 1992. u Republici Srpskoj, preimenovan u Srbinje. Za vreme hercega Stefana (1435-1466) i jedno vreme u periodu turske vladavine zvao se Hota, a od XVI v. (pod T urcima) Foa. Foa nije imala utvreni grad u emu se pesma Vuk , 89 potpuno slae sa istori-jom, ve je sluila kao trg i tranzitno mesto za trgovce i poslanike. Prvi put se i pominje 1368. kao stanica dubrovakih trgovaca. U rukama lokalnog plemstva, porodice Hrani Kosaca, ostala je do prolea 1465, kada su je osvojili T urci. Od 1470. do 1572. pripadala j e novoosnovanom Hercegovakom sandaku i bila stalno sedite hercegovakih san-dak-begova. U vreme austrijske uprave Foa je bila pogranino mesto prema T urskoj i Crnoj Gori, usled e ga je dobila i vojnu funkciju. Pod mrskom upravom, Foa postaje znameniti zanatski centar. Iz dokumenata se vidi daje u njoj bilo zastupljeno najmanje 30 razHitih zanata, ijim se proizvodima uveliko trgovalo. Najpoznatiji su bili foanski oruari, naroito kovai sabalja i noeva (upor. SM 144; SANU HI, 17), taneri, krojai i dr ugi. Najvie je robe odlazilo u Dubrovnik, odakle se u unutranjost Balkana odnosila druga roba za trgovinu: ulje, vino, voe, tekstil, ukrasi, so, metalni predmeti, barut i si. Pominje se u kontekstu bitke na Grahovu 1836. kao jedno od mesta iz kojih se regru-tuje turska vojska (Vuk IV, 55). U SM 5 predstavljena je epska verzija turskog pohoda na Be koji dobija mirno razreenje jer se ispostavi da su zatonici turskog sultana i bekog cara Milo i Milinko dva rode-

FRUTAK FUNDINA

131

na brata iz Mostara, koje je samohrana majka prodala carevima poto je Mostar deset-kovala kuga: Car Milou Mostar potpisao, A Milinku Fou darovao, Pa esar im darovao blago (193-195). U jedinoj muslimanskoj pesmi koja je pominje (KH III, 14), Foa se javlja kao jako trgovako mesto, posebno uveno po volovima. Literatura: Vego 1957; Markovi 1971; - 1994, 167; 2000, 97; 3, 420-421; VE s.v.; Imenik YU 138; RJA s.v.; 3 s.v. FRUT AK bijeli na krajini: Od bijela Frutka na krajini (SM 175:16) 4235'N, 193'E Selo u Crnoj Gori. Smeteno je u Bjelopavlikoj ravnici i u plemenu Bjelopavlia vai za najlepe selo.

U pesmi se pominje kao mesto iz kojeg potie Krejo Nikoli koji, zajedno sa dragima iz bjelopavlike ete, ide na Pipere da osveti Laku Vulanova. FUNDINA tvrda: Od abi jaka do tvrde Fundine (Vuk VIII, 58:56) bez atribucije: Opalie Koe i Fundinu (Vuk LX, 10:716) 4226'N, 1922'E Selo u Kucima (Crna Gora), blizu Podgorice. Kod nje je 1876. bila uvena bitka izmeu crnogorske i turske vojske u kojoj se naroito istakao Marko Miljanov. Otada su Kui definitivno pripojeni Crnoj Gori. U pesmi Vuk VIII pominje se u tom kontekstu, a u Vuk IX u okvira vojevanja na Ku- e iz 1855. Literatura: / 1899, 55; 3, 404.

G
GABELA O Mercatum/Forum Narenti, Dreva/Drijeva, Neretvanski grad, Neretva, Gabella, Seddi Islam, Sedislam Od gabela 'carina' < it. gabella, arap. porekla (Skok 1541b), ranije ime Drijeva od drevo 'drvo, laa'. (A. L.) vodica hladna: Do Gabele, do vodice hladne (MH II, 64:2) bijela: /poleti ka Gabeli b'jeloj (MH IX, 8:94) ravna: Pa je alje u Gabelu ravnu (MH IX, 8:19), MH II, 64 zelena: Dokle doe zelenoj Gabeli (Vuk III, 81:78) stara: Nano, lani na staroj Gabeli (KH I, 11:97); MH I, 30 turska: Doksam bio na turskoj Gabeli (KH III, 9:8) bez atribucije: A Ivan je u Gabelu do'o (Vuk 1, 81:200); Vuk IV, 55; Vuk VIII, 61; SANU T V, 27; KH 1,32; KH II, 74; KH III, 9; MH II, 64; MH , 8; EH 4 433'N, 1741'E Grad u BiH. Nalazi se na levoj obali Neretve, gotovo na samoj granici Bosne i Hercegovine sa Hrvatskom. U latinskim spomenicima javlja se kao mercatum ili forum Narenti. U srednjem veku bila je vaan trg zvan Drijeva (Dreva), a od druge polovine XV v. zove se Gabela (Gabella), prema katelu koji je podignut u doba mletake uprave. Prvi put se pominje 1186. kao trg koji je leao nasuprot dananjem gradu Ga beli, na levoj strani Neretve, a na desnoj strani reice Krupe. Tim trgom su upravljali Dubrovani i postavljali svoje carinike (gabelliotti). Posle 1357. Gabela je u vlasti Ugara, a posle 1381. njen gospodar je kralj Tvrtko I. Oko 1410. vlasnik Gabele je vojvoda Sandalj Hrani koji od prikupljenih carina ima 120 dukata godinjeg prihoda. U Drijevima su se prodavali so, uvozna roba i robovi. Kroz njih je iao put preko Krupe za Blagaj i Bosnu. Pod imenom Gabela, Drijeva se spominju prvi put 1399. Kao Neretvanski grad ili Neretva pominje se 1492. i 1518. T urci su zauzeli Gabelu 1529. i sagradili na desnoj obali Neretve tvrdi grad Se dislam (Seddi Islam 'zid islama'). Grad je stajao na krajnjem obronku brdske kose Krstaa koja tu ini dubok klanac i smatran je krajnjim mestom islamske krajine. Evlija elebija belei da njegovi stanovnici, kad ustreba, odlaze u pljaku ak do Sicilije, i napominje da u ovome gradu uopte nije video ene. Ga belskom tvravom je zapovedao dizdar, a pre 1561. organizovana je Gabelska kapetanija. Za vreme rata koji je pratio drugi turski pohod na Be (1683), Venecija je zauzela Gabelu 1693. Sva nastojanja Porte da se Gabela povrati ostala su uzaludna. U slede- em ratu protiv Porte Mleani su, bojei se da grad ne padne T urcima u ruke, 1715. digli Ga belu lagumom u vazduh. Grad nije vie obnovljen, mada je teritorija Gabele dola 1718. ponovo pod vlast Porte. Kod Vuka u Rjeniku stoji: 1) kao kne-ina u Po iteljskom kadiluku. U Ga beli se u

GACKO, Metohija, Metovija

133

nekakom jezera hvata mnogo jegulja, koja se suha a u jesen i sirova raznosi po svoj Hercegovini i Bosni i Srbiji. 2) u Risnu ar -ija, ein Marktplatz, forum." (U formi Risnu na Gabeli" ova risanska arija se javlja u SANU , 19:47; SANU IV, 27:17 i Vuk VRI, 61:37. Mogue da je u Risnu na tom mestu ranije bila carina gabella za trgovce iz zalea, ime bi se objasnilo ime potonje arije.) U pesmama koje uvaju vezu sa istori-jom pominje se u kontekstu Grahovske bitke 1836. (Vuk IV, 55) i kao boravite Bievi Alila (MH IX, 8). T amo gde je kontekst ne-istorijski ili mitski, Gabela se pominje kao vodica hladna" (MH , 64), a u MH I, 30 kao stara Gabela" iz koje se javljaju bliski prosci u mitskom sieu o mrtvim pohoani-ma (stara" Gabela i u KH 1,11 bez mitskog siea). T akoe i kao mesto na putu od Mletaka do Nevesinja (preko Makarija, Gabele, Neretve, Mostarskog polja i Blagaja Vuk , 81), morski Uman (KH II, 74) itd. U XIX v. oblast Gabela i Dubrave bila je pritisnuta obimnim migracijama i iz istonog i iz zapadnog pravca doseljavanja. Najei razlozi za seobu bili su: pred kugu", uz kugu", odmah iza kuge", [za] francuskog vakta", kad se Francez bio s Rusom", graovske godine" (godina bitke na Grahovu, 1858) itd. Pod kugom se podra-zumeva poslednja kuga (1813). Ga bela je jedino mesto koje u epici ima atribut zelena. Literatura: 1905, 158-162; - 1912, 247 (nap. 62); 1938; / 1954, 12; Vego 1957,195; Toi 1987; 1, 201,312; s.v.; E 465-467; TIR 135. GACKO , Me tohija, Metovija O Gat, Gececa, II Stsrp. Gbsko na jednom natpisu iz 1359, prvobitno polje, verovatno nazvano po bregu Gad < *GW& na svome rubu; taj oronim moe biti predslovenski, ili stara slovenska re za umu srodna staropruskoj gude a sauvana samo u toponimiji (Gdinj

na Hvara, Gdynia i Gdansk u Poljskoj), v. Skok I 542. (A. L.) Gacko bijelo: Pobjegoe Gacku bijelome (Vuk VIII, 60:354) ravno: S Gacka ravna engij Smail-aga (Vuk JV, 55:62); Vuk VII, 56; Vuk IX, 5 iroko: Snesoe ga Gacku irokome (KH , 14:385) prostrano: E hoemo Gacku prostranome (SM 135:95); Vuk IV, 1; SM 127, 135 iroko prostrano: Od iroka Gacka prostranoga (Vuk IX, 7:6) kameno: Paa pade Gacku kamenomu (Vuk VIII, 3:1) krvavo: I zlu Pivu i Gacko krvavo (Vuk IX, 26:658) bez atribucije: A po Gacku engij Smail-aga (Vuk IV, 55:140); Vuk VIII, 3, 59, 60; Vuk , 7, 26; SM 127 Me tohija bez atribucije: S Metohije pope Zimonjiu (Vuk IV, 55:64) Me tovija velika eher: I velike eher-Metovije (Vuk VIII, 53:39) 4310'N, 1832'E Grad u BiH. upa i stari grad Gat kod T rebinja u Hercegovini, u polju koje je po njemu dobilo ime. Selo Metohija u njegovoj blizini (na mestu dananjeg Gacka), preimenovana je u Gacko za vreme austrougarske uprave. Prvi put se pominje 1267. Sredinom XIV v. nalazi se u sastavu drave cara Duana, a od kraja istog veka u srednjovekovnoj bosanskoj dravi, u posedu San dalja Hrania. Kasnije je bilo u vlasti T uraka i Austrijanaca, a od 1918. u sastavu Jugoslavije (prve i drage) do njenog raspada. Stari grad je do 1882. stajao u ruevinama, a tada je zahvaljujui njegovoj dobroj stratekoj poziciji poslednji put u njemu sazidana vojna tvrava. Kod Vuka (Rjenik s.v.): nomen regio-nis. Izgleda da su stanovnici Gacka bili uveni pevai budui da je u narodu ostala poslovica: Kroz Gacko ne pjevaj".

134

GARITA, Garite GLAMO

Gacko je bilo tranzitno mesto za mnoge trgovake pravce, pa su i dubrovaki trgovci uvek preko Gacka putovali u Podrinje. Pominje se u kontekstu bitke za Oakov 1788. (Vuk 56), Grahovske bitke 1836. (Vuk IV, 55), bitke pod Ostrogom 1843. (Vuk Vin, 60), Omer-painog pohoda na Crnu Gora 1852. (Vuk LX, 5) i hercegovake bune 1855-1862. (Vuk IX, 26). Kao mesto uvenog epskog vojvode, popa Bogdana Zimonia, pominje se u Vuk IX, 7. Gacko se u epici javlja mnogo ee kao polje npr.: Na Gacko u izjaviti vojsku" (KH 1,15:60), naroito onda kad se uz njega jave atributi kao iroko, ravno, kameno, krvavo, prostrano. U pesmama Vuk IV, 55 (o boju na Grahovu 1836) i Vuk Vni, 53 (ivko Tomano-vi sa Crnogorcima napada Gacko da odjavi turske ovce) pominje se pod nazivom Metohija/Meto vija: Ma se velja poto podignula Od bijela Kljua Gatakoga I velike eher-Metovije I od svega polja Gatakoga (Vuk VIII, 53:37-40). Kod Vuka u Rjeniku s.v. Metohija: ,,u Gacku nekako mjesto sa 30-40 kua". Literatura: 1888; 1954, 621; Ve go 1957; 1959, 51; 1995; - 2002; VE 3 s.v.; 1,204; s.w. , ; Imenik YU 140. GARI T A, Garite selo: Do Garita sela dolazie (KH II, 47:242) bez atribucije: Tree jutro pade pod Garite (KH II, 47:270) 4344'N, 1646'E Mesto u Hrvatskoj. U pesmi se opisuje kao selo 3-4 dana hoda od grada Oblica u Dalmaciji, u iben skom kotara. Pominje se u kontekstu sukoba brae Halila i Muje od Udbine sa Milanom Cesedijom iz grada Oblica. Literatura: vide OBLI.

GERZOVO O Prhovo BT ur. gorz 'golobrado mome'. (A. L.) iznad Sarajeva: uj Turine, Gerzelez-Ali-ja, I Sa Gerzova iznad Sarajeva (MH III, 1:726-727) bez atribucije: Davor stara na Gerzovu na- (, 1:625) 4418'N, 1659'E Selo kod Mrkonji Grada, nekadanjeg Varcar Vakufa (BiH). Za Gerzovo, koje se do 1528. zvalo Prhovo, vezana je legenda o smrti junaka muslimanske epike Alije erzeleza, po kojem su polje i selo dobili ime. erzelezovo turbe se nalazi nekoliko kilometara s/z od tvrave Sokol. Muslimanski ivalj toga kraja uva legendu i danas, i odrava erzelezovo turbe. I pesma pominje ovo mesto u kontekstu prie o Aliji erzelezu. U crkvi u selu Gerzovu, hramu Bogoja-vljenja i svega naroda", uva se sultanova dozvola za gradnju crkve, a nad vratima je uklesan natpis po kojem se vidi da je crkva sagraena 1858, za sultana Abd-al Madida. Literatura: Mrkonji-grad 1973; Imenik YU 142. GLAMO O Dlamo, Biograd, Biogradac, Biogradik, Belgradik Stsrp. Dlamob, romanskim posredstvom od ili u vezi sa imenom Dalmatia, luikosrp -skog plemena Daleminci, Glomai. (A. L.) grad: I on ode pod Glamoa grada (SANU III, 53:20); ER 63; SM 62; KH II, 74 grad bijeli: U Glamou gradu bijelome (KH , 74:567); MH IX, 23; EH 6 grad carev: Iz Glamoa, grada carevoga (KH , 74:499) gnjizdo sokolovo: Na je Glamo gnjizdo sokolovo (MH 1, 3:282) beli: Neka ide u Glamoa beta (SANU III, 42:213) bijeli: / odoe bijelu Glamou (MH III, 3:230); MH III, 14 bili: Javljaju se na Glamou bitu (MH III, 18:819); EH 6 carev: Ve ja ne smim pod Glamo carevi (MH III, 19:558)

GLASINAC

135

turski: A pucaju na turskom Glamou (MH III, 18:75) kameni: Pa on ode u Glamo kameni (MH IV, 35:331) bez atribucije: Od Glamoa do Novoga grada (SANU , 74:39); Vuk VI, 49; ER 63; MH III, 3,4; MH IV, 39; KH 1,22; KH II, 55, 74, 75; KH III, 1 4340'N, 1857'E Grad u Glamokom polju, BiH. Udaljen je oko 40 km juno od Mrkonji Grada i isto toliko od Livna. Iznad dananjeg Glamoa vidi se stari grad, prilino ra- evan. Po poloaju lii na Travnik. Glamo su izgradili T urci (ne zna se koje godine), ali je na tom mestu i ranije postojao grad koji je nestao jo u srednjem veku. On se pominje 1078. kao mea Splitske nadbiskupije, grad u istoimenoj upi. upa je prvo bila u okvira hrvatske drave, pa je posle toga prela u posed bosanskih vladara. U buli pape Eugena T V iz 1446. pominje se u Gla mou crkva sv. Marije. Kao to je u Livnu ime upe prelo na podgrae, tako se desilo i sa Glamoem, ali je ovde ime grada sauvano i ivelo je dok grad nije naputen. T urski izvori esto uz ime Glamo navode i naziv Belgrad, a ponekad i Belgradik. Biograd kod Glamoa pao je u zaborav naputanjem grada posle 1838. Te godine je jo bio u dobrom stanju i ubrajan je u gradove koji se ne naputaju. Pominje se u kontekstu turskog osvajanja Bihaa 1592. (MH III, 4), pogibije likog Mustaj-bega 1676. (MH IV, 35), boja kod Drenika 1788. (SANU , 74) i bune hercegovakih T uraka 1831. (SM 62). Kao njegovi draoci javljaju se beg Ja- krili/Jakuli (EH, 6), iri kapetan (MH , 14), paa Radosli (KH 1,22) i Kovaina Ramo (KH II, 74). U pesmi Ivo Senjanin izbavlja djevojke od T uraka" (SANU III, 32:6) pominje se Glamo voda: Glamo voda i ta je da leko. Literatura: Kreevljakovi 1953; Vego 1957; 1, 273; s.v.; E 206 (nap. 19); VE 3 s.v. Grad.

GLASINAC OYumruBogazi T eko da je u vezi sa glas, pre sa prasl. *glazb 'k amen', ali smeta -s- umesto -z(u mak. slabo potvrenom glas obezvu- eno je na kraju rei). U dubrovakim pismima prve pol. XV v. esta je odredba usque ad ecclesiam in Glassinac 'do crkve na Glasincu', pa bi se moglo pomiljati na romanski refleks lat. rei ecclesia 'crkva'. Up. 2004. (A. L.) stojan: Primie se na Glasinac stojan (KH I, 15:289) ravni: A sve gleda niz Glasinac ravni (KH I, 1:11); Vuk VII, 46 vie Sarajeva: Na Glasinac vie Sarajeva (MH III, 1:473); KH II, 62 iznad Sarajeva: Sa Glasinca iznad Sarajeva (KH I, 17:116); MH III, 12:50; MH III, 13:137 bez atribucije: Na Glasincu na odaku svome (KH 1,1:3); MH III, 1; Vuk VE, 33,46; KH I, 2; KH II, 62 Mesto u BiH. Brdo i kraj iznad Sarajeva, poznato po bogatim ostavinama iz ilirskog doba. U srednjem veku Glasinac je bio jedna od najvanijih raskrsnica dubrovake karavanske trgovine sa konaitima i carinarnicom. Dananje Pale (turska nabija Pale, ili Glasinac, ili Yumra Bogazi), tj. Srpsko Sarajevo. Prema zapisnicima dubrovakog Velikog vijea, u XV v. (od 1404. do 1430) Gla sinac je bio carina (1429. i 1430) ili stanica na raskrsnici puteva iz unutranjosti Bosne, od Lima i od donje Drine. T u su bili hanovi i karavansaraji. Glavno mesto u Glasincu (Glasinakom polju) bila je crkva, to se u dubrovakim arhivima pominje kao: crkva u Glasincu", mjesto reeno crkva Glasinaka" ili crkva reena Glasinac". U zapisniku iz 1404. spominje se i mesto Obra na Glasincu. T okom XV v. u Glasinac je spadalo i mesto Mokro koje je 1402. pripadalo Sandalju Hraniu. I carina na Glasincu 1429. i 1430. bila je Sandaljeva ili bar pod njegovom upravom. U tursko doba putevi su oigledno bili zaputeni i bez kontrole jer Glasinac postaje

Nejasno.

136 ____________________________ GLEICA kasaba odakle se titio put preko Romanije koji je bio nesiguran i esto neupotrebljiv zbog razbojnika. Kao dobrotvor se u vezi sa glasinakom kasabom pominje Hadi Ibra-him-aga koji je u njoj podigao damiju, ka-ravan- saraj, duane i kolu. U prolee 1832. kod Glasinca se vodila velika bitka u okviru bosanskohercego-vake bune pod vodstvom Husein-pae Gra- daevia, Zmaja od Bosne, ali se u tom kontekstu ne pominje u pesmama. Pominje se u kontekstu opsade Zvornika 1737. (KH 1,15) i boja kod Osijeka (svakako pre 1687. jer posle te godine nije vie bio u turskim rukama KH 1,17), kao grad ahin-pa-e i njegove porodice (KH I, 1), prebivalite ulije, majke uli-barjaktara (MH , 12, 13) i pre svihAlije erzeleza (MH , 1). Literatura: Vego 1957; 1959; Ziro- jevi 2003; s.v. GLEICA bez atribucij e: Da na konak idem u Gleicu (SANUI V, 45:311) 4326'N,2013'E Mesto kod Ivanjice, u Srbiji. Pesma ga pominje u kontekstu Mora- vike bune 1826. Voa ove pobune mora- vike raje protiv vlasti, oliene u Re-dep- begu aviu (u pesmi buljubaa Re- do) i Mustafi Kueviu, bio je pop Dimitro -vi (u pesmi Dmitrovi) iz sela Sivine. Pobuna je zavrena porazom raje, ali je mora- viki kraj nedugo potom ipak u celini pripojen Kneevini Srbiji hatierifom iz 1833. (zajedno sa Jadrom i Raevinom). Pesma opeva trenutak dizanja i uspenog razvoja bune, tj. momenat kada Redo buljubaa bei iz moravikog kraja preko planine Javora posle izgubljene bitke kod sela Komadine (vide). Do te take, ovakav razvoj dogaaja poklapa se sa istorijom. GLIBOVAC bogata palanka: U Glibovac bogatu palanku (Vuk VI, 55:94) bijeli: Ti ne pali bijela Glibovca (Vuk VI, 55:171)

GLIB OVAC________________________________

bez atribucije: Vie Turci na Glibovac nee (Vuk VI, 55:275) 4422'N, 2054'E Selo u Srbiji, kod Smederevske Palanke. U Kraljevini Srbiji vodilo se kao selo u Glibovakoj optini (srez Jaseniki, okrug Podunavski). Deli se na Gornji i Donji. Glibovac se nekada zvao Selevac, po istoimenom predelu. Prvi pisani pomen Glibovca sa sadanjim nazivom potie iz 1784. (naselje na ovom mestu postojalo je i ranije, ak i u rimsko doba). T e godine je austrijski obave- tajac Mitezer, prolazei ovim krajevima, idui od Kusatka na zapad, zapisao da se na sat hoda nizvodno od gaza na reci nalazi selo Glibovac, koje se po datim podacima prostiralo oko utoka Malog Luga u Kubrnicu. Pesma koja opeva veliki turski poraz na Glibovcu razdaljinu izmeu Ravnih Kotara i Glibovca meri gradovima, palankama i tvrdom klisurom u kojoj karaulu uva Vuk oklopnik sa 60 oklopnika: Dok prooe trideset gradova, I u njima trideset banova, I prooe trides palanaka, I na njima trides karaula, Zdravo T urci doli na Glibovac (160-164). Stanoje Glava Najuvenija linost iz prolosti Glibovca je Stanoje Stamatovi, prozvan Glava po hajdukom stareinstvu. Bio je sin Dimitrija i Marice, doseljenika iz Debra u Makedoniji. Imao je brata Doku i sestru Stanu, koja se kasnije udala za hajduk- Veljka Petrovia. Poto se odmetnuo, Glava se pridruio eti ha-rambae Laze u Vojvodini. Na skupu srpskih prvaka u Oracu bilo mu je ponueno da bude voa ustanka. On je to odbio i potom bio najvie uz Karaora. Proslavio se u bitkama sa T urcima na Deligradu, Toplici i Beogradu. U vreme propasti Prvog srpskog ustanka nije hteo da bei preko Save ve je ostao i bio lojalan novouspostavljenoj turskoj vlasti. Ipak, Sulejman-paa je naredio da ga ubiju, to je i uinjeno 15. februara 1815. u Koarnji, dananjoj Baniini. Literatura: 1888, 99-103; Ko- 1892; 1 s.v.

GUZICA GOLUB AC

137

GLIZICA selo: Od Glizice sela Martinia (Vuk , 32:1048) 4233'N, 1910'E Selo bratstva Martinii u Crnoj Gori. Nalazi se 6 km istono od Danilovgrada. Pesma ga pominje u kontekstu drugog pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Goru 1862. Literatura: 1 s.v. GLOGOVAC bez atribucije: Porobie Sovljak i Glogo-vac (Vuk IV, 28:63) 04451'N, 1924'E Selo u Srbiji. Za vreme Prvog srpskog ustanka bilo je u okrugu Sa bakom, srezu Mavanskom, sa 88 kua i 594 stanovnika. Imalo je kolu, parohijalnu crkvu i Primiritelni sud. inilo je jednu optinu sa Sovljakom i Salaem Crno-barskim. U Kraljevini Srbiji vodi se kao selo u optini Sovljakoj (srez Mavanski, okrug Pochinski). Pesma ga pominje u kontekstu boja na Salau 1806. Literatura: 1994, 38; - 1975,142; Imenik YU 144; 1 s.v. GODINJE selo: Na Godinje selo udarie (Vuk , 1:633) bez atribucije: Od Godinja Turkepolomie (Vuk LX, 1:648); Vuk IX, 25 042 13'N, 19 6'E Selo u Crnoj Gori. Nalazi se u Crmnici, na obali Skadarskog jezera, 4 km j/i od Virpazara. Prvi put se po-minj el241/42.u povelj i kralj a Stefana Vla-dislava kao njegov prilog manastira Sv. Nikola na Vranjini (ostrvo u Skadarskom jezera, vide). Pominje se i u povelji kralja Milutina iz 1314-1318.(7) i jo kasnije u povelji Ivana Crnojevia iz 1468. Godinje se javlja i u turskim defterima iz 1521. i 1523. U Godinju se nalaze ostaci letnjikovca dinastije Balia koja je vladala Crnom Go -

rom krajem XT V i poetkom XV v. Zabeleeno je da je u novembra 1408. Bala boravio tamo sa majkom. Na kamenim kuama prepoznatljivi su elementi gradnje tipini za utvrenja, namenjeni zatiti i odbrani sela. T o su, pre svega, pukarnice na zidovima kua, kao i sami kameni zidovi debeli i do jednog metra, uz sistem tunela koji je nekad povezivao objekte i inio odstupnicu stanovnicima u sluaju napada. Pesme ga pominju u kontekstu crnogorskog sukoba sa Omer-paom Latasom 1852. i bojanaKmjicama 1861. (koji je doveo do novog sukoba sa Omer-paom Latasom 1862). Literatura: 1940; 1988; 2006, 254, 272-273; 1, 213, 262; 1 s.v. GOJSALII, Gojsevac bez atribucije: Pak Stanojlo ode u Gojsevac (Vuk IV, 43:102) 4414'N, 1843'E Selo u BiH, blizu Bijeljine. Pesma ga pominje kao danite na putu od Obarske do apca, u kontekstu sukoba posavskog harambae Stanojla Stanica i zvor- nikog bega Omera Belegije. Literatura: 1940; 1988; 1, 215; 1 s.v. GOLUBAC O Cuppae II Od prasl. *golpbb 'golub'; ma. Galam-boc reflektuje raniji lik toponima sa ouvanim nazalom. (A. L.) grad: IPojezdi od Golupca grada (Vuk II, 83:35) bez atribucije: JVi'r* Golubac s kulam' uzje- fa/ye(VukVni, 48:16) 4411'N,201'E Mesto u Srbiji. Nalazi se na desnoj obali Dunava, 51 km istono od Poarevca. U doba Rimljana bio je vojno utvrenje Cuppae, a u srednjem veku, 5 km nizvodno od dananjeg Golupca, bio je 1335. podignut pogranini grad koji se prvi put pominje 1337. kao ugarski. U XIV v. bivao je na mahove i srpski. T urci su

138

GOLUB I GORANSKO

ga uzeli prvi put posle boja na Kosovu, no grad je zatim jo menjao gospodare Srbe, Maare i T urke. Drali su ga i despoti Stefan Lazarevi i ura Brankovi. Zna se ime srpskog stareine (vojvode Jeremije) koji je grad predao T urcima da ga ne bi morao vratiti Ugrima posle smrti despota Stefana (1427. ili 1428: ,,otvn>e se Jeremija u Golubcu, i dade se turceim., i plenie Branievo"*). Posle gubitka samostalnosti srpske sred-njovekovne drave, Golubac je bio poprite borbi izmeu Ugara i T uraka (1428. pod Go-lupcem su T urci porazili ugarskog kralja igmunda). Grad je naputen i uruen tek poetkom XLX v. U pesmama se pominje kao grad izve-snog Pojezde (Vuk II) i kao element slovenske antiteze u sieu o boju kod Poarevca u Dragom srpskom ustanku (Vuk VIII). Literatura: 1887, 87; 1975,142; 1994, 40; - 1950, 112-113; 1974; -tani 1981, 199-210; Katani 1987, 181-196; 1997, 76-79; Si- mi 1984; irkovi 1968; 1, 217*; s.v.; 1 s.v. GOLUBI

ne starinske ploe, pa se smatra daje to staro rimsko groblje. U Golubi u je bila pravoslavna crkva posveena Prenosu motiju sv. arhiakona Stefana, podignuta 1462. Obe pesme ga pominju u vezi sa Biha- em, ali MH III, 3 u neistorijskom sieu, a MH III, 4 ukontekstu osvajanja Bihaa 1592. Osim toga jo i: selo u Hercegovini u okrugu Mostarskom; 2 sela u Bosni u okrugu Bihakom: Golubi katoliki i Golubi turski; selo oko 10 km severno od Knina na reci Krki (Hrvatska). Literatura: 1890, 151; RJA s.v.; 1 s.v.; Imenik YU 147. GOLUBOVCI, Golubovac selo: Izveze se selu Golubovcu (SM 85:4) 4220'N, 1913'E Mesto u Cmoj Gori. Nekada mesto u Zeti, blizu Podgorice i sevemo od Skadarskog jezera. Pesma ga pominje u kontekstu jednog od mnogih neu-spenih turskih pohoda na Pipere. Jo i: Golubovac selo u Srbiji, blizu Paraina. _____________________________ Literatura: 1940; Markovi 1988, 75; Imenik YU 147; 1 s.v. GORANSKO selo: Na Goransko selo doodie (Vuk IV, 51:61) selo krvavo: Na Goransko, na selo krvavo (SANU IV, 38:380) ravno: Dok izae na ravno Goransko (Vuk VII, 44:146) 437'N, 1849'E Selo u Pivi (Cma Gora). Smeteno je u uglu nad kanjonom Pive i Sinjca, vie manastira Pive. Deli se na varoicu Goransko i na selo ije su kue ratrkane po dolinama oko varoi. Krajevi sela su: ume, Sinjac i Okrajci. Sinjac se rauna kao zaselak i on se nalazi u izvoritu reke Sinjca. Pominje se kao mesto popa Ljeevia u kontekstu pogibije Ibre Airovia u Dugi (Vuk IV, 51), kao mesto kneza Nikolice u kontekstu sukoba hajduka Malenice sa Mi-

Prvobitno Golubii 'naselje Golubovih

potomaka'. (A. L.) kraj Une ledene: / Golubi kraj Une ledene (MH III, 4:610) kod Une studene: / Golubi kod Une studene (MH III, 4:380) bez atribucije: Unu prili nie Golubia (MH III, 3:133); MH , 4 4330'N, 1824'E Selo u Bosni. Nalazi se na reci Uni, ispod grada Sokolca. Na osnovu ruevina, moe se zakljuiti daje nekad bio grad i znamenito mesto u bihakoj dolini. Na katolikom groblju naeni su krajem XLX v. ostaci rimskog hrama boga Jupitera i vie nadgrobnih stela sa latinskim natpisima. Po predanju, dobio je ime prema crkvi Golubici koja se nalazila na suprotnoj strani Une prema Golubiu. Na tom mestu postoji nasip na kojem su se mogle nai tesa-

GORADE GOSPI

139

jatom Tomiem (Vuk VII, 44) i u kontekstu boja na Grahovcu 1858. (SANU IV, 38). Literatura: Brajovi 1987; s.v.; RJA s.v.; Imenik YU 148. GORADE B Prisvojni pridev na -jb u srednjem rodu prema selo od starog slov. imena Gorazd, up. Gorada vbsb u XIII v., danas Gora-devac u Metohiji. (A. L.) sa Hercegovine: Iz Gorada sa Hercegovine (Vuk IV, 30:100); KH I, 2 4340'N, 1858'E Mesto u BiH sa obe strane Drine. U XJV v. tamo je bio trg, a upa Gorade je bila bogata itom koje se sa tog trga izvozilo u Dubrovnik, Ston i Kotor. Trg se prvi put pominje 1383, a utvreni grad (castet) Gorade 1404. u povelji aragonskog kralja Alfonsa V. U XV v. imao je crkvu (sagraenu 1446) u kojoj je radila tamparija. I tada i pod T urcima Gorade je bilo poznato mesto na raskrsnici glavnih trgovakih puteva, naroito onih na relaciji Dubrovnik-Ni. U pesmama se pominje u kontekstu boja na Miaru 1806. (Vuk), kao mesto poginulog Sinan-pae, a u KH I, 2 spominje se u kontekstu opsade T emivara u XVII v. T akoe i: Gorada, Gorada Vas selo u Hvosnu (Kosovo, Srbija) koje je kralj Stefan Prvovenani dao ici oko 1220; Gorade u Budimlji (Crna Gora) priloio oko 1314-1316. kralj Milutin Banjskoj, danas selo Gorade istono od Berana. Literatura: 1940; Vego 1957; 1959, 53; 1, 219; s.v. GOSPI O Kaseg, Kasezi @ Od gospa 'gospoa', verovatno u znaenju 'Bogorodica', ali je sufiks nejasan; ili prvobitno prezime *Gospii od enskog nadimka; u okolini ima i selo Gosli. Da je ime ranije potvreno, smelo bi se pomiljati i na preobliku lat. hospitium 'svratiste, gostionica'. Kasezi je bio kod Slovenaca u srednjem veku naziv za slobodne seljake, zernljoposednike. (A. L.)

grad: Da idemo do Gospia grada (SANU , 78:79) grad bijeli: Od Gospia grada bijeloga (KH I, 22:430) bili: Ve me nosi do Gospia bilog (MH , 20:293); MH IV, 39 bez atribucije: A Vje ticu u Gospi oerae (SANU III, 76:60); KH , 62, 65; MH III, 10, 19, 20; MH IV, 33, 39; EH 4, 10 4433'N, 1522'E Grad u Hrvatskoj. Nalazi se u Likom polju, u podnoju Velebita, na rekama Novii i Bogdanici. Staro ime Kaseg (Kasezi) javlja se ve u XIII v. (ispravom iz 1263. kralj ugovara za-menu poseda s likim upanom Petrom T o- limiroviem i izmeu ostalih spominje i naselje Kaseg na levoj obali reke Like, pored potoka Novie). Pod dananjim imenom prvi put se pominje tek 1692. Gospi je mlae gradsko naselje. Od 1527. do 1689. bio je pod vlau T uraka. U prvom popisu na podruju dananjeg grada ili sa svim blizu njega, nalazi se selo Gospojina u nahiji Novi, a 1604. ono se pominje kao naselje Gospi. Putopisci s kraja XVIII v. spominju Gospi kao grad koji bijae pr ije kukavni turski grad", u kojem Grci" imaju malu crkvu s kipom Gospe, po emu je Gospi dobio ime. Grad je poeo da se razvija krajem XVII i u XVIII v. posle povlaenja T uraka iz Like. Za vreme Vojne krajine u Gospiu je bilo sedite likog taba Vojne krajine, najvie vojne komande za Liku i Krbavu, a od 1872. sedite Liko-krbav-ske upanije. Od kraja XVII v., u XVIII i naroito u XLX v., Gospi dobija prepoznatljive urbanistike odrednice kao upravno, administrativno, politiko, vojno i kulturn o sredite likog kraja. T emelj dananjeg grada bile su dve turske kule kula age Senkovia na prelazu preko reke Novie (danas najstarija kua u gradu), i kula age Alia, na kojoj se i danas vide ostaci krunog temelja na lokaciji Kuli-na (poznat kao Raji grad). Epika za Go spi vezuje age Senkovie i njihovu kulu, to je u skladu sa istorijskom istinom.

140

GRAB E GRAAC

Pesme u SANU 1 pominju Gospi u kontekstu smrti i pogubljenja likih hajduka Nikole, ura (78) i Sime Depinovia (76), a muslimanske u kontekstu enidbe Nuhana Kumalia (KH I, 22), Hasana Kurtagia iz Gospia (MH III, 20), Muhe i Mehe ejva- nagia (MH III, 10), Mehmedage arca (MH IV, 39), Mehmedage Bosnia (EH 4) i Hasana elebia (EH 10). Pominje se takoe i u okvira neuspenog udara Juga Brinja- nina na Liki Ribnik (MH IV, 33). Literatura: VE 3 s.v.; Hrvatski leksikon I s.v.; Imenik YU 162; RJA s.v.; 1 s.v. GRABE grad: Do Grabea grada u Latine (Vuk VH, 16:25) grad latinski: U Grabeu gradu latinskome (Vuk Vn, 16:12) bez atribucije: Presrete ga od Grabea kralju (Vuk VII, 16:169) Neizvesna ubikacija. Prema pesmi, latinski (tj. katoliki) grad sa probirljivom devojkom na glasu po lepoti. Budui da odbija sve prosce, otac kralj grada Gra bea odluuje daje stavi na koiju" (kao nagradu u konjskoj trci vide ANAT ) i da joj tako odredi mua. Koji bi grad mogao biti pomenuti Grabe nije lako odrediti, tim pre to ni oznaka latinski" ne pomae mnogo budui da se i Ravni Kotari tako odreuju: Gospodaru, od Grabea kralju, Jesi uo latinske Kotare, Iz Kotara Jankovi-Stojana (180-182). U BiH danas postoji pet mesta pod imenom Grabe, od e ga tri u Republici Srpskoj i dva u Federaciji BiH. Ako je i jedno od njih ono o kojem pesma peva, to e najpre biti mesto sa koordin atama 44 19' N, 1657'E u Republici Srpskoj. Njegovo alternativno ime Podgrabe indirektno svedoi o postojanju grada u neodreeno dalekoj prolosti (Visoki Podvisoki, Novi Podnovlje i si.). GRABOVA sa Krajine ravne: Od Grabove sa Krajine ravne (KH I, 28:175)

Neizvesna ubikacija. Moda Grabova Lokva 451'N, 15 l'E mesto u Hrvatskom primorju, u blizini Gospia, to bi odgovaralo sieu. U pesmi se pominje kao mesto starca Muje Grdovia, ije je glavno obeleje bela brada: Jedan djedo jae na kr'atu, B'jela gaje zagrlila brada, Oko njega blista se gadara, A za njime draga pet stotina. T u rekoe Grdoviu Mujo, Od Gra bove sa Krajine ravne (170-175). GRAAC

*GradbbCb, deminutiv od rei gradbcb

'tvrava' (koja je po svojoj strukturi takoe deminutiv na -bcb, ali se kod nje demi-nucija vie nije oseala). Istog porekla je i Gradaac. (A. L.) grad: Dok on doe iz Graaca grada (KH I, 24:103) grad bijeli: Do Graaca grada bijeloga (EH 10:317) careva palanka: Od Graaca careve palanke (EH 2:599) bijeli: Sta begati Gracu bijelome (Vuk III, 61:124); , 67 bili: Hajde sada do Graaca bilog (EH 10:608) ravan: Pravo side do Graaca ravna (EH 5:94) bez atribucije: Do Graaca Hasan elebi- u (KH II, 62:905); KH II, 65, 67; Vuk III, 61, 74; EH 10 4351'N, 1552'E

Mesto u Hrvatskoj. Mala varo u sredim Graakog polja oko donjeg toka reke Otue, na putu Zagreb-Go- spi-Split u Zadarsko-lminskoj upaniji. Mesto je podignuto na preistorijskim i antikim ruevinama. T ragovi srednjovekovnog grada vide se na lokalitetu Gradina blizu katolike crkve; tu je bilo sedite stare Otuke upe. Prvi put se pominje 1302. kao utvreni grad (koji je 1509. bio u posedu Ivana Karlovia). Pod T ur cima je bio od 1527. do 1687. U Graacu je poslednje (i mime) godine ivota proveo uveni primorski hajduk Sta- nislav Soivica (XVIII v.). O njemu je, u di-

GRAANICA, upa Graanica GRADAC

141

skusiji o morlacima, najpotpunije pisao Ivan Lovri 1776. Hrianske pesme pominju Graac kao mesto hajduka Pande (Vuk III, 74), odnosno Vuka Ljubiica sa kojim Senjani imaju neizravnane raune: Da idemo pod Graac u goru, Da traimo Vuka Ljubiica, U Vuka je puka Juriina, Britka sablja arambae Plave, I oboje toke T adijine, Mrkonjia i kalpak i perje; T e Senjanom nosi na sramotu (Vuk III, 61:16-22). U muslimanskim pesmama iz Graaca dolaze Hasan elebi (KH 1,24; KH II, 62, 65; EH 2, 5, 10) i lepa Zlata", ki gra- akog dizdara (KH II, 67). Jo i: 1) selo u Srbiji, 7 km zapadno od Vrnjake Banje; 2) mesto kod Prozora (BiH). Literatura: Lovri 1948; Markovi 1988, 78; Hrvatski leksikon I s.v.; s.v.; Imenik YU 164; 1 s.v. GRAANICA, upa Graanica II Varijanta od Graanka, kako se zove reica na kojoj manastir lei, oboje od *Gradb- anska rka 'reka koja tee pored gradca', tj. ruevina rimske Ulpijane. (A. L.) Graanica bijela crkva: Zbor zborila gospoda rian-ska Kod bijele crkve Graanice (Vuk II, 23:1-2), Vuk II, 24 na Kosovu ravnom: Graanicu na Kosovu ravnom (Vukli, 35:44) upa Graanica pitoma: Knjigu Hasan Velizovi pie \ iz pitome upe Graanice (SM 118:1-2); SM88 1. Manastir i istoimeno selo na Kosovu u Srbiji (43 18' N, 19 41' E). Sve tri Vukove pesme (Vuk , 23, 24 i 35) pominju Graa nicu u kontekstu nemanjikih zadubina.

Manastir Graanica Podigao gaje kralj Milutin 1310. Velika otvorena priprata dodata je crkvi verovatno u istom veku. Bio je sedite lipljanskih episkopa, a kasnije u njemu stoluju episkopi i mitropoliti graaniki, odn. novobrdski. Stradanja Graanice poinju posle Ma- rike bitke 1371. Jedan manastirski pirg spa-ljenje prilikom turske provale 1383. kada su izgorele mnoge knjige. Manastir je opljakan u vreme Kosovske bitke, a 1455, posle pada Novog Brda, iz Graanice bei i novobrdski mitropolit koji se tamo sklonio pred T urcima. T urci pominju manastir Graanicu ve od 1487, a 1570. odobravaju mu poreske olakice jer se prihvatio odgajanja sokolova za sultana. U XVI v. u Graanici ponovo stoluje novobrdski mitropolit Nikanor za ijeg se vremena prepisuju knjige za graaniku biblioteku i tampa se Oktoih petoglasnik u kome je prikazan izgled Graanice iz tog do ba. Krajem istog veka Graanica je znatno obnovljena. U XVII v. manastir se vie puta pominje i popravlja, ali ve krajem tog veka i u XVHI v. propada i postaje mirska crkva. Literatura: 97-101; 1, 234, 235; s.v. GRADAC II Stsrp. gradbcb < prasl. *gordbCb 't vrava'. (A. L.) bez atribucije: Ne u Gradac u Liku iroku (KH II, 67:87) ; MH IX, 13 Neizvesna ubikacija. U pesmi verovatno isto to i Graac koji se pominje mnogo ee, takoe kao mesto u Lici. O tome govori i pomen lepe Zlate, keri graakog dizdara, neto ranije u istoj pesmi (vide GRAAC): T amo t' ujak u svatove ne e, Ne u Gradac u Liku iroku, Porad Zlate graakog dizdara (KH II, 67:86-88). Kod Vuka u Rjeniku stoji: ,,u Jadru vie sela Cikota zidine navrh jedne glavice, i to se ondje zove veliki gradac, a mali je glavica vie sela urica, na kojoj kau sad da ima livada".

2. U pesmama SM 88 i 118 radi se o reci u Nikiima (Crna Gora), po kojoj je itav kraj dobio ime upa Graanica (4244'N, 1857'E).

142

GRADAAC

T akoe i: mesto u Crnoj Gori, zapadno odPljevalja; selo u Crnoj Gori, u blizini av-nika. Jo i: mesto i luka u Makarskom primorju (Hrvatska); Gradach stari grad u Hrvatskoj, verovatno u blizini Pletemice kod mesta Gradac. Gradac, MitterundOber stari grad u Hrvatskoj, 18-20 km j/z od Petrinje. Sa gradili su ga za grebaki biskupi verovatno u vreme turskih osvajanja. Ober Gradac je spaljen 1563, a Mitter Gradac stavljen pod hara 1577. U Srbiji: Gradac 8 km s/i od Nia; grad kod Kalita, 18kmj/iod Poarevca; 13kmj/iodStalaa; 15km juno od Petrovca; 15 km j/i od Loznice. U Crnoj Gori: selo kod Rijeke Crnojevia. Jo i 2 manastira: Manastir Gradac u Srbiji kod Drvenika na Ibru, zapadno od Rake, poznat kao Ibar-ski Gradac iz v. Obnovila gaje kraljica Jelena Anujska sa suprugom, kraljem Uro-em I (1243-1276). Kraljica je u njemu i sahranjena. Posle turskog osvajanja manastir je opusteo, a obnovljenje 1589. Manastir Gradac u Cmoj Gori, zaselak Draevina kod sela Buronja u nekadanjoj Ljeanskoj nahiji, zapadno od Podgorice. Posveen je presvetoj Bogorodici. U njemu je mitropolit crnogorski Petar Prvi priestio vojsku uoi bitke na Martiniirna i Krusima (1796).__________ Literatura: 1940; Markovi 1988, 78; VE s.v. Grad; 1 s.v.; 1, 232,233; s.v. GRADAAC O Gradac @ Istog porekla kao Graac, samo sa drugaijim uoptenjem osnove u ranijoj promeni Graac, gen. Gradaca > Gradaca. (A L.) * grad: Ja sam mlaan iz Gradaca grada (MH I, 48:425) * bijeli gra d: Iz Gradaca iz bijela grada (VukJV, 34:139) * careva palanka: Do Gradaca careve palanke (EH 4:1227) * bijeli: Tamo dolje kod Gradaca b'jela (Vuk 1, 33:30) * bez atribucije: Utee im od Gradaca De-do (Vuk T V, 30:132); VuklK; 35MH 1,48; MH VIII, 24; KH I, 15; EH 4 Mesto u BiH. Srednjovekovni grad u istoimenom mestu u severnoj Bosni, zapadno od Brkog.

Gradaac, Tvrava Zmaja od Bosne, 1909 Prvi put se pominje 1465. pod imenom Gradac, a pod sadanjim imenom 1634. (1701. kao palanka). Sudei po imenu, morao je na tom mestu nekad biti neki mali grad kroz koji je tekla reka Gradanica, verovatno potpuno zaputen. Na njegovom mestu poeo je 1765. da se izgrauje dananji grad (sve do 1820) koji je prilino ouvan, ali je samo mesto poelo da se razvija ve posle Karlovakog mira 1699. Za izgradnju Gradaca posebno su zasluni nasledni kapetani Gra- daevii Osman i Murat. Gradaac nije imao dizdara ve samo kapetana ija je kapetanija drala gradove So kol i Srebrenik. Poslednji kapetan u Gra- dacu bio je Husein -beg Gradaevi (Osmanov sin), zvani Zmaj od Bosne (1821-832), koji je 1831. predvodio vojsku bosanskih pobunjenika protiv Porte. Kapetanija je ukinuta 1832. Hrianske pesme ga pominju kao mesto iz kojeg Osman kapetan kree da porobi Mavu (Vuk IV, 34 verovatno ve 1804), i u kontekstu boja na Miaru 1806. (Vuk IV, 30). U neistorijskom okruenju, iz Gradaca su sirota muslimanka devojka, erka Ju-suf-alajbe ga (Vuk III, 33) i dva brata Grada- evia (ne kapetani) koji kreu u pohod na janoke hriane (Vuk , 35), odnosno haj-

GRADIKA , Gradiki

143

duk Rade iz druine Mijata Tomia (MH VIII, 24) i mali Marijan (MH I, 48). Muslimanske pesme pominju Gradaac u kontekstu neuspelog napada na Zvornik 1717. (KH 1,15) i kao drugo ime za Graac u kome sedi Hasan elebi (EH 4 vide GRAAC). Literatura: Kreevljakovi 1953; s.v.; VE 3, s.v. Grad; Imenik YU165; 1 s.v. GRADIKA, Gradiki O Servitium, Berbir, Bosanska Gradika Gradika donja: Sjaha vrana u donju Gradiku (EH 5:107) Gradiki grad: Pa ga vode gradu Gradikomu (ER 125:42) lijepi grad: Od lijepa grada Gradikoga (ER 125:8) bez atribucije: U Novome i u Gradikome (SANU III, 73:32); Vuk VIII, 34; ER 166; EH 5 458'N, 1715'E Grad u BiH. Nalazi se na desnoj obali Save, na mestu starog rimskog Servitiuma. Prvi put se pominje 1295, a pod imenom Gradika 1525. Deo Gradike na desnoj obali Save, gde je sada bosanska Gradika, nazivao se pre dolaska T uraka Gradski/Gradiki Brod. (Na ovo se mesto moda odnosi pomen Broda kaurskoga" u SM 72 vide.) Gradiku je osvojio Gazi Hu-srev-beg 1537. i kao celovit grad pod imenom Berbir bila je u turskim rukama sve do 1699. Od tada se na austrijskoj strani podie tvrava, a veliko utvrenje podiu i T urci, pa ratni sukobi i vojniki upadi traju praktino do ulaska Austrije u Bosnu 1878. Za vreme T uraka Gradika je bila znaajna luka na Savi, to znai strateko mesto na kome se vrio utovar i istovar robe, vojske i ratnog materijala potrebnog za ratovanje du cele Save. Gradika je u to doba bila polazna taka etovanja i na kopnu, i na re-kama Savi i Uni, odakle su kretali turski odredi na malim ajkama. Gradiki ajkai uestvovali su 1592. u osvajanju Bihaa, a

1593. u bici kod Siska. U XVII v. Gra dika se bila proula na obe strane po vidovitom Gabiji rodom iz Mostara, kome je pravo ime bilo Hasan-efendija Muabir. On je prorekao turski poraz pod Beom i predvideo budu u tursko -austrijsku granicu na Savi. Gradika je bila jedna od najstarijih turskih kapetanija (od 1538. do 1835). Ludvig Badenski ju je 1688. zauzeo i zapalio (austrij-sko-turski rat 1683-1699), a stanovnitvo je veinom izbeglo u Jajce. Austrijanci su izgubili Gra diku 1693, ali je tek Karlovakim mirom iz 1699. grad ponovo pripao T urcima. U sledeem austrijsko -turskom ratu T urci su prvi put napustili Gradiku 1716. i ponovo je preuzeli 1741, posle Beogradskog mira sklopljenog 1739. Novi grad od kamena podignut je 1767. Austrijanci su Gradiku ponovo osvojili 1789. pod komandom feldmarala Laudona, i posle Svitovskog mira (1791) vratili je T urcima 1797. Posle okupacije Bosne i Hercegovine, Gradika (sa obe strane Save) gubi znaaj, pa se njena tvrava pretvara u zatvor, a potom i konano rui. Pesme pominju ovaj grad u kontekstu osvajanja Bosanskog Novog (SANU , 73; Vuk VIII, 34) i enidbe ejvanagi Mehe (EH 5). Erlangenski rukopis ga pominje u okvira motiva kalauz-devojke (125) i prorokog sna (166). Stara Gradika u Slavoniji (Hrvatska), u osjekoj oblasti, na Savi prema bosanskoj Gradiki. Pominje se 1528.uizvetajimabanaFra-nje Baanija. T urci su je drali od 1537. do 1688. U to vreme bila je dva puta paljena: 1557. od Petra Erdedija i 1600. od brae Lap - sanovia. T urci su je svaki put obnavljali. Nova Gradika, takoe u Hrvatskoj: nastala je iz potrebe da se premesti uprava (tab) gradike pukovnije iz Gradike na Sa vi na manje plavno zemljite. Iako bi bilo lo gino daje u tu svrhu posluio ve postojei, stari grad Cernik, to se nije moglo izvesti jer je Cernik ostao na drugoj strani granice, na podruju Banske Hrvatske. Mesto za novi grad izabrano je uz potok umetlicu, a izgradnja je poela 1748. Gradnja je zavrena

144

GRAHOVAC GRAHOVO, Graovo, Gravo

1750. Grad je uglavnom bio od drveta, a na-menjeno mu je bilo ime Friedrichsdorf. Za lokalno stanovnitvo i sastav pukovnije to je bilo tue i teko izgovorivo ime. S druge strane, novi grad je bio sedite novog taba koji se preselio iz Gradike na Savi, pa su tu novopodignutu Gradiku jednostavno nazvali Nova Gradika, a naputenu Stara Gradika. Grad je proglaen slobodnom vojnom optinom" 1755. Literatura: Kreevljakovi 1953; uri-Fe-letar 1983; E 218 (nap. 3); s.v.; VE 3 s.v. Grad; Imenik YU 71, 370. GRAHO VAC bez atribucije: Sa Grahovca Milovia Toma (Vuk IV, 55:176) 4241'N, 1836'E Selo u Crnoj Gori. Smeteno je ispod Savinog brda, izmeu Vilusa i Grahova (oko 10 km j/i od Vilusa). Na istoimenoj visoravni u blizini Grahova bila je 1858. poznata Grahovska bitka, znaajna za istoriju Crne Gore. Dva puta se javlja u starim srpskim dokumentima: 1428/29. despot ura Branko - vi potvrdio je Grahovac velikom elniku Radiu, a 6. septembra 1456. sa sinom Lazarom potvrdio ga je gradakom mitropolitu Venediktu. Pominje se kao mesto Toma Milovia u kontekstu prvog turskog pohoda na Grahovo 1836.

Graovo ravno: A nas vode u Graovo ravno (Vuk IX, 5:123); Vuk Vin, 56; SANU , 72 bez atribucije: Sino paa na Graovo pade (SANU II, 72:1); Vuk VUL 56, 60; Vuk IX, 5 Gravo bijelo: Rad' Banjana i bijela Grdva (Vuk VIII, 60:21) bez atribucije: Kako ti se Gravo odmetnulo (Vuk VIII, 60:31) 1. Jedno Grahovo Bosansko lei u Grahovskom polju na 861m nadmorske visine i na raskrsnici puteva koji vode prema Drvara, Livnu i Kninu. U antiko doba zvalo se Salvia i bilo je podignuto na rimskom putu, a to je draga trasa iz Salone za Sisak (Siscia) preko Grahova, Resanovaca, Donjeg Unca, Petrovca, Huma Kokoraa (Sarnadae), na sever levom obalom Sane na Prijedor (AdPraetorium?) i Boim kod Dubice. U srednjem veku (u vreme hrvatskih narodnih vladara), to Grahovo je pripadalo Kninskoj biskupiji koja je osnovana u XI v. (1035-1042). Pod turskom vlau bilo je u pograninoj, nemirnoj zoni (Vojna krajina), pa je zato pretrpelo velike demografske pro-mene. U to vreme (XVII v.) u Bosanskom Grahovu se prvi put pojavljuju tzv. katoliki Vlasi". Oni (i tada i kasnije) dolaze sa svojom stokom iz Dalmacije i Like na planine zapadne Bosne (ator i drage), po pravilu u pratnji kapelana franjevaca, pa se pre svega njihovom zaslugom obnavljaju katolika naselja na podruju Glamoa i Grahova pod T urcima. Kod Vuka u Rjeniku se navodi kao: 1) komad zemlje izmeu Hercegovine i Crne Gore na zapadu; 2) mesto u Bosni kod Livna.

I vu(BiH).________________________________ I
Literatura: 1892, 279; 1940; Imenik YU 166; 1 s.v. GRAHO VO, Graovo, Gravo Grahovo selo: / Grahovo selo naseliti (Vuk VIII, 59:53); Vuk VIII, 73 ravno: Dokle doe na Grahovo ravno (Vuk III, 5:16); Vuk VIII, 61; KH II, 74; SM 132 bez atribucije: Na Grahovu e se sastadoe (SM 132:98); Vuk III, 5; Vuk IV, 55, 56; Vuk Vni, 10, 46, 55, 59, 61, 70, 74; Vuk IX, 1, 13, 14, 15, 29, 30

T akoe i stari grad u Bosanskom Graho -

2. Postoje jo i Grahovo kod Nikia, Grahovo kod Roaja i varo severno od Risna sva tri u Crnoj Gori. U pesmama se najee pominje crnogorsko Grahovo u Nikikim Rudinama, naroito bitke koje su se blizu njega dogo dile 1836. (Vuk IV, 55, 56; Vuk Vin, 61 mada se u ovoj pesmi pominje godina 1838) i 1858. (na Grahovcu
-Vuk IX, 5,14,15). I u mnogim dragim do-

GRB ALJ

145

Grahovo 1878 gaaj ima vanim za crnogorsku istoriju (boj pod Ostrogom 1843. - Vuk VIII, 60; pohod Omer-pae Latasa 1852-1853. - Vuk Vin, 74; VukLX, 1; boj na Dugi 1862. - Vuk LX, 28, 29; napad na Niki, tj. boj na Presjeci iznad Nikia Vuk IX, 30; enidba knjaza Danila Vuk IX, 13 itd.), pominje se ovo Grahovo koje ne treba meati sa Bosanskim. Literatura: 1959, 55; Imenik YU 166; s.v.; 1 s.v. GRBALJ OGripuli Preko *Grbbl'b i rom. *Grubiu od predslov. Agruvium. (A. L.) * lijepi pitomi: U lijepu Grblju pitomome (SM 38:3) pitomi: Od primorja Grblja pitomoga (SANU , 20:145); Vuk VH, 20; SANU ,21;38 prostrani pitomi: Od prostrana Grblja pitomoga (Vuk VE, 20:23) prostrani: Zdravo doe Grblju prostranome (SANU , 20:430); Vuk VII, 20; SANU , 21 * ravni: / ravni u Grbalj pregaziti (SM, 48:108) * bez atribucije: A od Grblja Grbljiia Zona (SANU IV, 12:49); Vuk VII, 20, 47; Vuk VIE, 71 Kraj i selo u Crnoj Gori, izmeu Kotora i Budve, gde se nalazila stara Grbaljska upa. Prema Letopisu popa Dukjanina, u XII v. je, pored upe Crmnice, postojala i upa Grbalj koja je pripadala Zeri. Grbalj je glavni predmet (zv. ,,Kotorskih falsifikata" izvesnog broja povelja (npr. srpskog kralja Radoslava iz 1230. i cara Duana iz 1351) kojima su Kotorani argumen-tovali svoju svojinu nad upom. Knez Radi Cmojevi je osvojio Grbalj 1396, ali je iste godine i poginuo. Njegove zemlje u primorju zauzeo je vojvoda Sandalj Hrani koji je u Kotoru naplaivao carine i esto boravio u Grblju. U XVI v. Grbalj je oduzet od Kotora, a njegovi stanovnici plaaju T urcima hara (u Grblju je uglavnom ivela kotorska gospoda). T okom XVI v. u

146

GREB ICE GROCKA

Grblju je postojalo i istoimeno selo. U turskom popisu iz 1523. belei se kao Grbil u nahiji Donji Grbalj sa dva demata (filuri-dije i solari). Grbalj u potpunosti pada pod mletaku vlast u vreme zetskog mitropolita Mardarija 1647. Mletaka drava prestaje faktiki da postoji 1797. (zvanino 1808). itava Boka, i Grbalj zajedno sa njom, prelaze u ruke Austrije 1814. pod kojom ostaju sve do 1918. U pesmama se pominje kao mesto Vuka Mirkovia (SM 38; SANU III, 20, 21; Vuk VII, 47) i Grbljiia Zana (SANU IV, 12), odnosno u kontekstu francusko-crnogor-skog sukoba 1811. (SM 48). Epski junak Grbljii Zano od prostrana Grblja pitomoga" (Vuk VII, 20:23). Javlja se jo i kao Grbii ili Bivol- i, a pravo ime mu je bilo Ivan Antun Boliz-za (1660-1706). Iako se vezuje za Grbalj, Zano je i roen i umro u Kotoru, kojim je jedno vreme i upravljao. Bio je zapovednik u mletakoj vojsci i naroito se istakao u mo-rejskim ratovima (u borbama u Hercegovini i Crnoj Gori). Posle toga je (1699) postao nadintendant hercegovakih plemena podlonih Veneciji i papinski o punomoenik za katolike misije u Albaniji, Srbiji i Makedoniji. Umro je u inu generala. Literatura: 1913; Vego 1957; 1959, 55; 2005a; 1, 239; s.v.; Hrvatski leksikon I s.v. Bolica, Ivan Antun. GRE BICE male: Zapanite na Grebice male (Vuk Vni, 21:40) 4247'N, 1855'E Selo kod Nikia u Nikikim Rudinama (Cma Gora). Sam termin grebice, grepca znai (mali) greben (kamen, stena), pa bi moglo takoe biti i da se u pesmi ne radi ni o kakvom naseljenom mestu, ve o nekom lokalnom zboritu. Ovu pretpostavku podrava i sam sie u kome se sukob izmeu Crnogoraca i T uraka dogaa u zelenoj planini", ali se zaseda postavlja na Grebicama:

Zapanite na Grebice male, Jer e sjutra Mujo doma kretat', A ja u ga prat iti planinom (40-42). Literatura: 1954, 645; s.v. GRE BI grad u primorje: U Grebiu gradu u primorje (Vuk VII, 15:5) bez atribucije: Uzo as je sila od Grebia (EH 2:1295) Neizvesna ubikacija. U pesmi Vuk VII, 15 Grebi se pominje kao primorski latinski" grad u kome boravi (ili ga dri) Leovi ban. I muslimanska pesma se uklapa u ovu ubikaciju, budui da se lepa Ana od Grebia bana" pominje na oba mesta. Danas u jadranskom primorju nema mesta sa takvim imenom, ali je mogue da ga je nekad bilo, ako ni po emu onda sudei po estom prezimenu ljudi iz tog kraja (Grebi, Gebri, Gerbi, Ge bi itd.). GREPCA kamena: A etvrtu u Grepca kamena (Vuk VIII, 54:46) 4245'N, 1832'E Selo u Cmoj Gori. Pominje se kao mesto Marka urovia u kontekstu crnogorske osvete za smrt kapetana T ripka Midorovia. Njega su za raun T uraka ubili uskoci Simo i Andrija Mandekara. GRLI bez atribucije: Osman- aga Grli opalio (SM 163:148) 4232'N, 196'E Selo kraj Danilovgrada u Cmoj Gori. Pesma ga pominje u kontekstu bitke na Kosovom Lugu 1839. kao jedno od prvih sela (uz urilac i Orlju Luku vide) koja zapali Osman-beg Meikui iz Spua. GROCKA OAd Sextum Miliarem, Gradec, Hisar-lik/Hisardik

GUA GUSINJE

147

II1019. u grkoj povelji Grontzos = Grodcb, verovatno isto to i gradac, gradska < *gordbska, sa likvidnom metatezom seve-rozapadnog tipa, up. u Bugarskoj pritoku Dunava Lom < predsl. Almus. Po drugoj pretpostavci, refleks antikog toponima Gratiana. (A. L.) bez atribucije: I u Grockoj njega pogubie (Vuk IV, 24:386) 0 44 40' N, 20 43' E Mesto u Srbiji. Nalazi se na desnoj obali Dunava, oko 30 km j/i od Beograda i u njegovom ataru, u srednjem veku poznato kao Gradec. Kao selo se pominje 1476, kao mala turska tvrava Hisarlik/Hisardik 1528/30, kao grad (kala) Hisarlik 1560, sa palankom od 1563. Stanovnici varoi imali su obavezu da uvaju mesto i hrane potanske konje. uvenom bitkom kod Grocke (koju su dobili T urci) okonan je Austrijsko-turski rat 1738-1739. iza kojeg je usledio Beogradski mir. U vreme Prvog srpskog ustanka (o kome peva Poetak bune protiv dahija" Vuk I V, 24), Grocka je varoica u nahiji Kraguje- vakoj. T ada se pominje i Groanska skela. U ovoj Vukovoj v erziji poetka bune protiv dahija Grocka je mesto u kome je pogubljen prvi na prevara namamljen srpski knez (Palalija iz sela Begaljice). Literatura: 1903; 1964; 1974; 1975, 144; 1994, 43; s.v.; 1 s.v. GUA II Od 1467, izvorno *Gpdba, 'selo sviraa, gudaa'. (A. L.) selo pitomo: Ta od Gue sela pitomoga (Vuk IV, 27:50) 4346'N, 2013'E Mesto u Srbiji, u oblasti Dragaevo. Lei na reci Bjelici, 26 km juno od aka. Gua je postala varo 1892. U to vreme su Guani samo za varo govorili: Idem u Gu u", bio sam u Gui", a sve ostalo je za njih bilo selo".

Iz Gue je bio Milutin Ili Prota, Kara- orev vojvoda u Prvom srpskom ustanku. Pominje se u kontekstu proroanskog sna o uzimanju Uzica od T uraka 1807. Literatura: 1902, 160-163; 1975, 144; Markovi 1988, 79; 1994, 45; 2005; Imenik YU 170. GURGUSOVAC bez atribucije: Kraj Timoka vie Gurgu-sovca (Vuk IV, 62:112) Vide KNJAEVAC GUSINJE O Gusino Selo II 'Guije jezero', up. u Rusiji Gusinoe ozero na vie mesta ( XIII/1997, 17). (A. L.) grad bijeli: Od Gusinja grada bijeloga (VuklV, 31:37); Vuk IX, 11 bijelo: Te je ilje bijelu Gusinju (SM 63:81) ravno: Opremi je u Gusinje ravno (Vuk IV, 31:97); Vuk IV, 38 bez atribucije: Od Gusinja i od Kolaina (Vuk IV, 11:144); Vuk IV, 10, 31; Vuk VIII, 73; Vuk IX, 10, 32; SM 62, 63, 163, 170; SANU IV, 12 grad Gusinski: Zatvori mi grada Gusinsko-ga (Vuk LX, 32:267) 4233'N, 1950'E Grad u Crnoj Gori. Nalazi se u Plavskoj kotlini Prokletija. U Letopisu popa Dukljanina pominje se kao jedna od jedanaest dukljanskih upa. Gusino Selo je 1314-1316. bilo dodeljeno Banjskoj. Mesto Gusino Selo u upi Plav u staroj Srbiji prvi put se pominje 1330, a potom i u fermanu sultana Abdul Hamida. Krajem XIX v. Gusinje postaje poznati centar trgovine, zanatstva i poljoprivrede, centar nanije, kapetanije i sedite gusinjskog pae u Pri-zrenskom vilajetu. Odredbama Sanstefan-skog mira 1878. i Berlinskog kongresa kasnije iste godine, Gusinje i Plav su pripali Crnoj Gori, ali su joj faktiki predati tek 1880.

148

G USINJE

Kod Vuka u Rjeniku: mjesto u junoj Srbiji". Pominje se u kontekstu bitke pod Visoi-com 1796. (SM 163) i na Krusima iste godine (SM 170), boja na Deligradu 1806. (Vuk IV, 31; SM 63), bune bosanskih T uraka pod vodstvom Husein-kapetana Gradaevia,

Zmaja od Bosne, 1831. (SM 62), crnogorskog pohoda na Kue 1855. (Vuk , 10), dragog udara Omer-pae Latasa na Crnu Gora 1862. (Vuk , 32) itd. Literatura: 1940; 1959, 36; 1, 246; s.v.


HAA bez atribucije: Sve od Hae i od Oraovca (SM 63) Vide VELIKA HOA HALEP bez atribucije: Jedan Hale-p(KHI, 2:1005) Vide ALEP amu, a drugi a u Vuk LX, 32 u kontekstu drugog udara Omer-pae Latasa na Cmu Goru 1862. T akoe i mesto kod Novog Travnika (BiH). Jo i: oblast u Metohiji (Srbija) i oblast u Makedoniji. Literatura: Markovi 1988, 80; s.v.; RJA s.v; Imenik YU 172. HAANI HAMED bez atribucije: Prihvatiti Tulu i Hameda (KH I, 2:133) Vide MAHMUDIJA HAS, As B Oblast kod akovice na albanskoj granici, od turcizma (h)as 'carski posed' (Skok I 658b). ravni: Mira ga na Haane ravne (MH III, 4:135) bez atribucije: Od Haana niza Potkalinje (MH III, 4:136) 4449'N, 1621'E Selo u BiH, istono od Bosanske Krupe. Pominje se kao mesto na putu izmeu Krupe i Bihaa. Pesma opeva nastanak mesta Predojevii i izdaju pomou koje su T urci osvojili Biha 1592. 11 AZAK grad: Dokle do e pod Hazaka grada (SM 68:97) bez atribucije: Daj vam boe Hazakosvojiti (SM 58:46); SM 68 Vide AZOV HERC EG NO VI, He rceg, Novi, Novi He rce g, Novo O Castelnuovo, Castrum novum, Sottorina llHaplologijom od hercegov novi (grad) (Skok III 613ab). (A. L.)

(A. L.)
As bez atribucije: / od Pei, Asa i Gusinja (Vuk IV, 10:272); Vuk LX, 32; SM 170 Has ravni: Oko ravna Hasa i Gusinja (Vuk LX, 32:568) bez atribucije: Nasred Hasa kod iroka Lima (Vuk LX, 32:516) Mesto u Crnoj Gori. T amo gde se javlja bez atribucije misli se na mesto izmeu Pei i Gusinja. U ostalim pojavama predeo niz reku Lim blizu Berana. Pominje se u kontekstu boja na Martini- ima (Vuk IV, 10) i na Krasima (SM 170) 1796, kao jedno od mesta iz kojih skadarski paa skuplja vojsku za pohod na Cmu Goru,

150

HERCEG NOVI , Herceg, Novi, Novi Herceg, Novo

Herceg Novi 1598 He rce g Novi bez atribucije: Pa od Zadra do Herceg-No-voga (KH , 60:47); SM 129; KH , 66; KH JU, 1; MH JJL 17,25; EH 10 He rce g bez atribucije: S tobom knee do Hercega nee (MH JJL 25:414) Novi grad: Da mi doe na Novoga grada (Vuk IV, 11:45); Vuk VI, 79, 80; Vuk VH, 27, 29, 52; Vuk VIII, 72; SANU , 20, 21; SANU JV, 5, 20, 39; SM 129,130; MH I, 80; MH JJL 25 grad bijeli: U Novome gradu bijelome (Vuk JJL 34:2); Vuk IV, 10; Vuk VJJ, 27; Vuk Vin, 43; SANU JU, 22; SANU IV, 19,26; SM 168; MH I, 80 grad na Krajini: Iz Novoga grada na Krajini (VukVn, 29:2) kaurski grad: Kod Novoga kaurskoga grada (Vuk IX, 32:436) bijeli: Nek ne ide bijelu Novome (Vuk , 34:276); Vuk VI, 80; Vuk VJJ, 29,51; Vuk LX, 26; MH I, 80 bili: A ti, Ale od Novoga bilog (MH , 25:81) mali: Ako odem iz Novoga malog (SANU U, 76:52) turski: Iz turskoga izjaha Novoga (MH , 25:142) * smoranakrajini: Iz Novoga s mora na krajini (Vuk VI, 80:14) bez atribucije: Kad zamahne u Novi s e-vojkom (Vuk , 34:133); Vuk VI, 79, 80; Vuk VJJ, 20, 27, 29, 52; Vuk IX, 13; SANU U, 76; SANU , 21,22; SANU IV, 5,7; SM 129,130,165; KH JJ, 59,66; MH I, 80; MH JJ, 16; MH III, 24; EH 10 Novi Herce g * latinski: Od Novoga Herceg-latins koga (MH JU, 24:191); MH JJL 17 Novo krasno: Da ti ide u to Novo krasno (SANU II,75:42) bez atribucije: Koji za dan u Novo otidu (SANUIL 75:8) @4227'N, 1832'E Grad u Crnoj Gori. Luka na severnoj obali Hercegnovskog zaliva u Boki Kotorskoj. Podignut je uz more, na strmim padinama planine Dobrotice, du puta Dubrov-nik-Kotor. Pominje se u starim srpskim dokumentima, ponekad i pod imenom Sutori-na (1403). HercegNovi je, pod imenom SV. Stjepan, u upi Draevici podigao 1382. bosanski kralj Tvrtko I, izgr adivi grad (tvravu) i luku da bi se uvrstio u primorju i postao neza-

HXUEVNO, Hlivno

151

drali i Rusi (1806. i 1807), a posle Napole-onovog poraza 1813. preuzela ga je Austrij a uz pomo engleske flote. Na skuptini Crnogoraca i Bokelja u Dobroti 1813. odlueno je da se Herceg Novi, zajedno sa Bokom, pripoji Crnoj Gori, ali je odlukom Bekog kongresa predat Austriji pod ijom je upravom ostao sve do 1918. Kao dralac grada u tursko doba pominje se izvesni Alija (Alil, Hali!) ili Alaga Novljanin, kako u hrianskim, tako i u muslimanskim pesmama. Sam grad se pcmiinje u razliitim i istorijskim i nastorijskim kontekstima, npr.: u kontekstu bitke na Mar-tiniima (Vuk IV, 10; SM 168) i na Krasima 1796. (Vuk IV, 11; SANU IV, 20), drugog pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Goru 1862. (Vuk LX, 32), uvene pomorske bitke kod grada esme 1770. tokom nisko-turskog rata 1768-1774. (SM 165) itd. Osim navedenih, u pesmama se javljaju i oblici Novska zemlja (uj, Alija, Novskoj zemlji glavo! Vuk VI, 80:44) i Novska drava (Jednu slauput Novske drave SM 168:41). Literatura: 1950, 186; - - 1903, 1105-1293; Vego 1957; He- 1970, 546-547; 1959, 83; E 433, 434 (nap. 60-62), 435; VE s.v. Grad; 2,171,172; 3, 205; s.v. ; RJA s.v. HLIJEVNO , Hlivno Hhje vno * grad: Kad s' otio do Hlijevna grada (KH: L, 23:251); , 74 * pusto kameno: Ispod pusta Hl'jevna kamenoga (KH , 74:336) * bez atribucije: Kud god ie, u Hlijevno sie (KH I, 23:141); KH II, 74; EH 3, 5, 12 Hlivno bijelo: to si bjelo Hlivno porobio (MH , 18:760); MH , 7,10,14,18,22; MH IV, 34; EH 3 * bijelo kameno: Od bijela Hlivna kamenoga (MH , 19:211) * bilo: Kad je bilo Hlivno izgorilo (MH 1, 18:903); MH , 19; MH IV, 29, 30, 43 * bilo od kamena: Kune bilo Hlivno od kamena (MH , 19:5)

Herceg Novi visan od ^brovnika u spoljnoj trgovini. Novi je ubrzo postao konkurentan Dubrovniku u trgovini solju, stoje dovelo do sporova izmeu dva grada. Bosanski vojvoda Sandalj Hrani osvojio je Novi u martu 1391. T ada se ve i u izvorima grad javlja kao Novi sa podgraem (Sub Novi). Za vlade hercega Stefana Vukia Kosae po kome mu je dodat naziv Herceg dolo je i do rata sa Dubrovnikom (1451-1454). T urci su bezuspeno napali Herceg Novi 1475. U decembru 1481. gaje opseo, a sledee godine i osvojio hercegovaki san-dakbeg Ajas. Posle kratkog perioda pod vlau panaca i Mlcana (iz kojeg doba potie dananja tvrava panjola), T urci su pod vodstvom Hajrudina Barbarose ponovo osvojili Herceg Novi 1539. i drali su ga 148 godina. Pod turskom vlau Herceg No vije bio vano gusarsko uporite. Od T uraka je preotet 1687. tokom Morejskog rata (1684-1699) ujedinjenom akcijom mletakih, maltekih i papskih brodova, kojima su se pridruili Crnogorci i Bokelji. Mleani su prozvali grad Castelnuovo, obnovili utvrenja i podigli citadelu, a uz more novo utvrenje Fortemare. Po odredbama mira u Kampoformidu 1797, Herceg Novi je pripao Austriji, a posle mira u Pounu 1805. preao je pod vlast Francuske. Neko vreme su ga

152

HOTIN HRAVA

kameno: Svak bi reko u Hlivnu kamenu (MH III, 19:188); MH III, 23; MH IV, 26, 30; KH I, 23; KH II, 70; EH 3, 4, 12 tursko: Ako mi tursko ne uhrva Hlivno (MH III, 18:467) kraj Bistrice: Kraj Bistrice Hlivno zapalio (MH III, 18:65) kraj vode Bistrice: Tebi e Hlivno kraj vode Bistrice (MH III, 18:460); MH III, 3, 8, 12, 18 na enaru: Ovo ti je Hlivno na enaru (EH 3:375) bez atribucije: Kad Kauri Hlivno popalie (KH II, 70:1); MH III, 4, 13, 19; MH IV, 29; EH 3, 4, 12 Vide LIVNO HOT IN

definitivno uao u sastav Ruske imperije tek 1812. kao deo Besarabije. U gradu postoje ostaci impozantno g utvrenog zamka koji su u v. podigli enovljani, u XIV i XV v. proirili Moldav-ci, a u XVIII restaurirali T urci Osmanlije. Pesma ga pominje u kontekstu opsade Temivara u XVII v. mada se, zbog pomene "Rakucije kralja", lako moe pomeati sa Ra-kocijevom bunom. Evropska istorija pod ovim dogaajem podrazumeva maarski oslobodilaki pokret protiv Habzburgovaca koji je 1703. poveo Ferenc II Rakoci (1676-1735). On je, meutim, po propasti ustanka prebegao u T ursku gde je i umro, pa gaje teko povezati sa epskim Rakocijom koji se bori protiv T uraka u Erdelju gde i gine. T akav Rakoci bi morao biti er II (1621 -1660), erdeljski knez od 1648. pa do smrti, ali on ne bi imao prilike da otima Hotin od T uraka jer ga oni u to doba nisu ni drali. Porodica Rakoci je u itave etiri generacije drala titulu naslednih kneeva Transilvanije i davala istaknute linosti zabeleene u evropskoj istoriji po znamenitim delima. Moda ba otud epika ne moe da formira preciznu sliku o svakom od njih pojedinano. T akoe vide LONDON. Literatura: Kornrumpf 1995, 75; VE s.v. HRAVA O Hirsova bez atribucije: Na Hravu vojsku preturiti (KH I, 32:146) 04640'N, 2731'E Grad u Rumuniji. Luka na Dunavu u oblasti Konstanca. Vuk ovaj naziv (u obliku Rava) navodi kao sinonim za Oravu, takoe rumunsku luku na Dunavu (vide ORAVA). TO, meutim, nisu dva imena za isto mesto ve dve luke na Dunavu udaljene 701 km jedna od drage. Or- ava se nalazi nasuprot Mirou planini, ali sa rumunske strane Dunava, 213 km nizvodno od Beograda, a Hrava je blizu Crnog mora. Pominje se u neistorijskom kontekstu megdana bonjakih junaka, na elu sa Mu-

0 Chocim, Khotin
II 'Hotimov grad', izvorno pridev na -jb; lino ime u osnovi je po poreklu particip prezenta pasivnog od *xotti 'hteti, mariti' ili skraeno od Xotimin. (A. L.) bez atribucije: / prihvati Bender i Hotina (KH I, 2:135) Grad u Besarabiji (Ukrajina), na desnoj obali Dnjestra. Podignut je na temeljima starog slovenskog utvrenja i nazvan po Kotizonu, akom poglavici iz 1 v. U X v. bio je ukljuen u Kijevsku Rusiju, a do v. se razvio u vaan trgovaki i zanatski centar sa eno - vljanskom trgovakom kolonijom. U XIV v. pripadao je Ugarskoj, a u XV v. Moldaviji. Od XVI do XVUT v. esto je prelazio iz ruke u ruku, a 1620. na kratko su ga osvojili i T urci. Kao poljski grad zvao se Hoim (Chocim) i imao veliki znaaj u ratovima Poljaka i Rusa protiv T uraka, ali 1712. konano pada pod tursku vlast i ostaje pod njom sve do 1812. 1 u msko-tarskim ratovima Hotin je esto menjao gospodara. Rusi su ga osvojili 1739, ali su ga po odredbama ugovora o mira vratili T urcima. U rusko-turskom ratu 1768-1774. Rusi su ga zauzeli 1769, ali je 1774. vraen T urcima na osnovu Kuuk -kajnardijskog mira. U rusko-turskom ratu 1787-1791. Rusi su ga ponovo zauzeli 1788. pa su ga posle rata vratili T urcima. Osvajali su ga i 1807, ali je

HRVATI, Hrvat

153 lu: 'gra d Hrvata, hrvatski grad', docnije se umesto u Hrvat gradu poela menjati u Hrvatu gradu. (A. L.) grad: Nadaleko u Hrvatu gradu (SM 107:3), MH VT JJ, 5 grad bijeli: U Hrvatu, gradu bijelomu (MH VIII, 5:4) bili: Idem poi ka Hrvatu bilu (MH VIII, 5:389) bsz atnbad^: Na napravio (KH L. 30:129), KH , 63; SM 107; MH VHI, 5

* * *

Hotin jom i Halilom iz Kladue, protiv Filipa Ma-darina iz Prilepa. Sie je formiran prema starijem uzoru (Kraljevi Marko i Musa kesedija"), ali za razliku od hrianske pesme muslimanska varijanta ima neoekivano precizno naznaen obim sultanovih evrop skih poseda (koje e Filip oteti kad jednom krene): Veliku u vojsku pokupiti, Udriu ti bijelu Stambolu, Udariu, pa ga prihvatiti; Krenut vojsku niz T una-jaliju, Karavlakoj ondar udariu, Udriu ti gradu Ibrailu, I Ismajlu gradu udariu; Karavlaku svu u prihvatiti, Na Hravu vojsku preturiti, Na Srbiju s vojskom udariu, Udri u ti. stojnom Biogradu I Semendri nie Biograda. Svud u moju turiti sudiju, Daleko u ruku opruiti, Na Racu u vojsku izvoditi, Pa na Savu tumba namjestiti, Na Muha u vojsku izvoditi, Sve suhijem ja u udariti, I Os'jek u tebi prihvatiti, Svaki kralj e indat opraviti, Udriu ti Jegri i Budimu" (138-158). Literatura: Cpbuja 1878; s.v. Ptuaea. HRVATI, Hrvat

Tokom XVI v. T urci su od osvojenih podruja preko Dinare, u junoj Hrvatskoj, osnovali vilajet Hrvati u koji je spadala i nabija (podruje) Zrmnje polje. Ono se s istoka graniilo s nahijama Sinj i Cetina i nahijom Dicmo, sa severa s nahijom Vrhrika (Vrlika), i sa zapada s nahijom Petrova gora (Mo- se) i Petrovo polje. Poto je pao tvrdi grad Klis, s juga se graniilo s nahijom Klis. ivot u vilajetu Hrvati, kao pograninoj oblasti, nije bio lak: stanovnitvo je mletakoj kameri moralo plaati zemljarinu, T urcima hara i Ugarskoj njen deo. I senjski uskoci su prodirali u ove krajeve i esto robili hri-ane koje su shvatali kao turske podanike. Ova oblast se, u skladu sa epskom poetikom, mogla javiti u pesmama i kao tvrdi (beli, veliki) grad (upor. slino sa Maarskom grad Madar, Indijom grad/zemlja Indija, i si.). Kod Vuka u Rje niku javlja se kao sinonim za Hrvatsku. U pesmi SM 107, iji je sie neistorijski (devojka preruena u vojnika ide u rat sa svojim zarunikom), Hrvat je tursko mesto iz kojeg se do T rebinja stie kroz Bosnu. Po tome odgovara vilajetu Hrvati, u epskom kontekstu shvaenom kao grad. Isto to, samo u h rianskoj varijanti sa Hrvom barjaktarem i Hrvatkom devojkomMH VHI, 5. Od istorijskih dogaaja, pesma KH I, 30 peva o tome kako su T urci Udbinjani posle sedam godina osvetili smrt Mustaj- bega Likog koga je ubio Jovan Uzavac. Budui da je M ustaj-beg Hasunovi Liki poginuo 1667, radnja ove pesme mogla se odvijati 1673. Pesma KH , 63 (u kojoj se pominje

Isprva je Hrvat grad verovatno sintagma sa

starim genitivom mnoine u prvom e-

154

HRVATSKA DUBICA, Dubica HUM, Humac, Umac

Hrvo od Hrvata) opeva zarobljavanje Feren-ca Rakocija na brdu Mrkalju. Literatura: 1940; s.v. HRVATSKA DUBICA, Dubica grad bijeli: Knjigu pie Laud generale \ Od Dubice, grada bijeloga (SANU III, 73:1-2) bez atribucije: Kako nam je propala Dubica (SANU , 73:49), SANU , 76; KH 1,21 4511'N, 1648'E Grad u Hrvatskoj. upa i mesto u Pounju, na levoj obali reke, naspram Bosanske Dubice. Stari grad na levoj obali Une pominje se prvi put 1197. kao grad i varo Dubica u sa stavu Hrvatske i pod Zagrebakom biskupijom. Kao villa se pominje 1244, kao castrum 1256. Srednjo-vekovnoj bosanskoj dravi pripadao je 1398-1404. Pavlini su 1244. u Dubici sagra dili crkvu sv. Marije sa samostanom. Kasnije je ovaj samostan pripao hospitalcima, tj. jovanovci-ma. itava Dubica je 1359. pripadala templarima, a pavlini se u njoj poslednji put pominju 1465. T urci su osvojili grad Dubicu 1538, ali su ga braa Zrinski (Nikola i Ivan) oslobodili. T urci su ga uskoro ponovo osvojili i drali do 1685. Na osnovu Karlovakog mira Dubica je pripala Hrvatskoj, a Bosanci su, uzmiui na desnu stranu Une, udarili temelje dananjoj Bosanskoj Dubici. Srednjovekovni grad na desnoj obali Une kod Bosanske Dubice spominje se prvi put 1258. Poruen je 1878. Pominje se u kontekstu opsade i osvajanja Bosanskog Novog 1788. (, 73)ipo-gibije hajduka Sime Depinovia (SANU III, 76). U KH 1,21 Dubica je jedan od tri grada (uz Smederevo i Kostajnicu) koja sultan u Stambolu nudi kao otkup za likog Mu-staj-bega, zarobljenika bana od Arana. Ban Petar Berislavi Hrvatski ban, vranski prior i vesprimski biskup, roen u Trogiru 1450, ubijen na planini Pljeivici 1520, sahranjen u Vesprimu. Ban Petar Berislavi je pobedio tursku vojsku

kod Dubice 1513. i uspeno branio Jajce izmeu 1518. i 1520. Dok je bila pod njegovom upravom, Hrvatska je 1519. od pape dobila status zemlje ante murale christianitatis" (pred bedemom hrianstva). Frcfe VESPRiM. Literatura: Vego 1957; Pavii 1962; Imenik YU 130; E 220, nap. 13; VE 3 s.v. Grad; 1, 315; s.v. . HUDBINJA bez atribucije: Hudbinja se jutros iskopala (Vuk VI, 64:153) Vide UDB INA HUM, Humac, Umac Izvorno *Xblmbskb 'Humski, grad Hu-mljana', zamena sufiksa preko lokativa vb Xblmbsce > u Humcu. (A. L.) Hum krvavi: Dok se Humu krvavome vratim (KH , 8:279) Humac grad: Eto bega pokraj Humca grada (KH III, 8:770) bijeli: / do osmo k Humcu bijelome (KH III, 8:325) kaurski: Prema Humcu kaurskomu doe (KH , 8:644) bez atribucije: Prema Humcu vojsku zasta-vio (KH III, 8:645) Umac bez atribucije: / na Umac kulu ogradio (Vuk VIII, 60:35); Vuk VIII, 61

Humaki grad bez atribucije: Pobjegoe humakome gra du (KH III, 8:758) Hum i Humac su verovatno razliita mesta, ali su u ovoj pesmi shvaeni kao jedan isti grad. U Imeniku Jugoslavije iz 1973. pod imenom Humac javljaju se dva naselja: Humac kod Bugojna i Humac kod Ljubukog, oba u Bosni. Pod imenom Hum postoji selo u Hercegovini (oblast Suma), najverovatnije upravo ono mesto na koje se misli u pesmama. Sma tra se da je selo nazvano po brdu Humu na

HUM, Humac, Umac

155

kojem se nalaze zidine nekog starog grada, to se dobro uklapa u znaaj koji pesme pridaju ovom mestu. Narod pria da je to bio Ivan -begov grad. Jo se pria da su se nekad brodovi vezivali za stene na vrhu brda Huma. Nie sela, u podnoju brda Huma, poetkom XX v. jo uvek je stajao jedan krst grabo otesan od kamena sa neitkim natpisom. Prialo se da je dotle bila mea Ivan-begovine. U KH , 8 Hum je hriansko mesto kojim upravlja humaki ban, a u okvira siea iz

njega dolazi junak pesme Pavievi Luka, koji se do kraja pesme iz osvete poturi i povede T urke na Hum. U Vuk VIII, 60 pominje se u kontekstu boja pod Ostrogom, a u Vuk VIII, 61 kao polje u Grahovu. Jo i: 3 Huma u BiH (kod Bugojna, T rebinja i Foe), Hum kod Buzeta (Hrvatska), Hum kod Nia (Srbija). Literatura: - 1903,1105-1293; 1905,321-323; Markovi 1988, 83-84; s.v. ; Imenik YU 177; 3 s.v.

I
IBRAIL grad: Udriu ti gradu Ibrailu (KH I, 32:143) bez atribucije: Ibraila i grada Smaila (KH I, 2:134) Vide BRAILA IGALO , Ingalo Grad u Hrvatskoj. Nalazi se na desnoj obali Dunava, preko puta Bake Palanke. Bio je naseljen i u preistorijsko doba. Za vreme Rimljana bio je vee naselje i zvao se Cuccium. U srednjovekovnim dokumentima spominje se kao Vylak poev od 1346. Od 1365. dri ga Nikola Kont, kasnije palatin, osniva porodice knezova Ilokih. Ivan Ka-pistran, branilac Beograda od T uraka, umro je i sahranjen u Iloku 1456. a njegov grob je postao vano hodoasniko mesto sa gotikom crkvom sv. Ivana Kapistrana. U Iloku je bilo sedite Nikole Ilokog, ugarsko-slavonskog feudalca i njegovog sina Lovra, poslednjih bosanskih kraljeva koji su i pokopani tamo, u franjevakom samostanu. Ilok je 1525. dobio privilegije slobodnog carskog grada, ali je ve 1526. postao sredite Sremskog sandaka. Sa prodiranjem T uraka na sever njegova tvrava gubi znaaj. U austrijsko-turskom ratu 1688-1699. T urci su je napustili 1688, a iloko vlastelinstvo, zajedno sa titulom vojvode Srema, dobio je knez Livijus I iz rimske porodice Odeskalki (Odescalchi). Ova feudalna porodica sazidala je u Gornjem gradu barokni dvor. Vuk ga u Rjeniku pominje kao grad i dvorac na Dunavu, u Sremu. Pesma ga pominje u kontekstu udaje keri ilokog dizdara age Zmajevia, dakle u periodu kada je Ilok bio pod T urcima.

[Igalo = obala]

Igalo bez atribucije: No ga stie moru na Igalu (Vuk VI, 80:303) Ingalo pored mora slana: Na Ingalu pored mora slana (SM 100:100) bez atribucije: Udarismo na Ingalu, Mujo (SM 100:103) 4227'N, 1830'E Grad kod Herceg Novog u Crnoj Gori. Pominje se kao mesto uvenog epskog junaka Gavran-kapetana u kontekstu istrage kladukih T uraka posle njihovog pljakakog pohoda u Senj i Igalo (SM 100). U Vuk VI, 80 pominje se kao taka na putu od Riana do Herceg Novoga. Literatura: Markovi 1988, 85; Imenik YU 178. ILO K O Cuccium, Vylak B Od ma. Ujlak 'novo naselje' (Kiss 289a). (A. L.) grad: Da otide do Iloka grada (MH VIII, 10:33) 4513'N, 1922'E

INDIJA, Indije, Indija INOG OR

157

Literatura: Vego 1957; VE s.v.; s.v.; Hrvatski leksikon I s.v. INDIJA, Indije , Indija

Gdjeno T urin nije dolazio, Ondje e se njome oeniti" (KH I, 35:187-191). Analiza pesama ne moe pokazati da li je do zamuivanja slike o Indiji ne kao zemlji ve kao mestu/gradu i u hrianskoj i u muslimanskoj epici dolo jo na nivou pismenog prenosioca, ili kasnije, tokom usmenog premo-delovanja siea. U svakom sluaju, ona u pesmama deli sudbinu Malte, Kipra, Engleske, Egipta i drugih dalekih destinacija o kojima su znanja i predstave ostale nejasne i pobrkane. Razlog to su ipak unete u ovaj popis je atribucija koja ide uz njih ('grad', 'mesto'). Aleksandar Loma smatra da se kao Indija mogla javiti i Vindija, zemlja Vinda/Ven-da, kako su nekrtene Srbe zvali njihovi germanski susedi (zapravo isto to i Paganija). T ime bi se dobilo uverljivo objanjenje za pesme sa mitolokim i eshatolokim motivima, ali bi se hrianska epska tradicija morala odvojiti od muslimanske, jer ova potonja Indiju tretira samo kao geografsku lokaciju. Literatura: 1954; Markovi 1966, 78; 2002; 1,412; s.v. INGALO pored mora slana: Na Ingalu pored mora slana (SM 100:100) bez atribucije: Udarismo na Ingalu, Mujo (SM 100:103) Vide IG ALO INGLITAR grad: A ilje je gradu Inglitaru ( SM 106:175) Vide E NG LESKA INO GOR selo: A kad selu Inogoru do'e (SANU IV, 13:640) mali: Doklen malom Inogoru do'e (SANU IV, 13:523) bez atribucije: Inogora i selo Jabuku (Vuk VIII, 73:408) 4224'N, 1854'E Mesto u Crnoj Gori. Nekada tursko naselje vie Bajica (vide).

Gr. India po imenu reke Indos < stpers. Hindu- < stind. Sindhu-, u apelativnom znaenju 'reka'. (A. L.)

Indija grad: Evo ti ga kod Indije grada (MH I, 65:170) misto podaleko: Indija je misto podaleko (MH I, 29:26) zemlja: / on pojde u zemlju Indiju (MH I, 29:79) prokleta zemlja: Iz proklete iz zemlje Indije (MH I, 7:15) prokleta zemljica: U prokletom zemljici Indiji (MH I, 7:26) ravna: To su svati iz Indije ravne (MH I, 29:22); MH I, 7, 30 vlaka: Moj trgovce, pod vlaku Indiju (KH I, 35:189) bez atribucije: Gdje je Zori o'o pod Indiju (KH I, 35:197); MH I, 65 Indije bez atribucije: Da se ne biprosjele Indije (MH I, 7:38) Indija zemlja: Kad ja idem iz zemlje Indije (Vuk II, 1:19); MH I, 5 zemlja prokleta: Iz Indije iz zemlje proklete (Vukn, 1:20) bez atribucije: U Indiji teko bezakonje (Vukn, 1:21); MH I, 5 Drava i istoimeni potkontinent. Smatra se daje Indija/Indija u junoslo-vensku epiku dola iz Aleksandride, koja je u slovenskoj redakciji ula u opticaj na Balkanu relativno rano. Dalja transmisija motiva u usmenu epiku morala je ii preko pismenih pojedinaca, a kontekst (Sveci blago dijele" i si.) ukazuje da su to najpre bili svetenici. U muslimanskoj verziji, pak, koja nema hri- anske konotacije, Indija se javlja kao sinonim za daleko i strano mesto, i to vlako" (ovde u znaenju hriansko) mesto: I jutros je dobro uranio, Otiao pokraj sinjeg mora, Moj trgovce, pod vlaku Indiju,

158

INOK IRAKLION, Kandija

Kod Vuka u Rjeniku: , jaselje (gdje su T urci stajali) vie aica: Na Inogor malo polje doe". Selo Ja buka u Bajicama, koje se takoe pominje u Vuk Vin, 73, poznato je po tome to su njegovi stanovnici sa islama ponovo preli u hrianstvo u vreme legendarne istrage poturica. Osim u kontekstu istrage poturica 1707. (SANU IV, 13 gde je pogreno navedena 1702. godina), pominje se jo i u kontekstu pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Goru 1852-1853. (Vuk VTn, 73). Literatura: RJA s.v.; s.v. INOK * grad: No udrismo na Inoku gradu (SM 100:91) Neizvesna ubikacija. U pesmi koj a govori o padu Kladue Inok i Ingalo (Igalo) su hrianski gradovi koje opljakaju T urci Kladuani. Pad grada Kladue dolazi kao odmazda za ovu pljaku. Istie se izuzetno dobar opis Krajine kao pograninog pojasa izmeu hriana i muslimana, sa aktiviranim naslagama dodatnog, epskog znaenja: Otidoe uz Goliju pustu, a kad oe u vrha Kunara te odanle poe na Jarita, na pomeu vraga i avola, meu Likom i meu Kotarem, meu Senjom i meu Kladuom, na avolje staro poigrite, i dinovsko davno hrvalite (6-13). Kod Erdeljanovia, 1) brdo u ekliima i 2) mrtva voda u selu Vojkoviima (sve u Cr noj Gori). Literatura: 1926, IPEK * krajina: On iskupi krajinu Ipeka (SM 63:179) * bez atribucije: Ka Ipeku peko Dukaina (SM 62:222) Vide PE

IRAKLION, Kandija O Candia, Heraklion Od it Candia < arap. handaq 'anac' (Kiss 362b). (A. L.) * kraljeva: Osvojiti kraljeve Kandije (MH , 2:176) * bez atribucije: Sav bogati Cipar i Kandiju (SM 55:462); SM 115; MH , 2 035 20'N,25 08'E Grad i najvea luka na Kritu, velikom ostrvu na jugu Grke. Italijani su po ovom starijem imenu za dananji Traldion ceo Krit zvali Kandijom. Prvi pomeni od XVI v. uveni Kandijski rat izmeu T uraka i Mletaka (koji je trajao 24 godine), zapoeo j e pod vlau sultana Ibra-hima (1640-1648). Mleani su Kandiju uinili glavnim uporitem svoje vlasti na Egeju. T urci su se iskrcali na Krit 1645, osvojili grad Haniju i krajem aprila blokirali Kandiju koju su sve do 1667. bezuspeno napadali, a tada su poeli opsadu. Na moru su Mleani (na ijoj su strani uestvovah i slabiji odredi Francuske, Savoje, Papske drave i maltekog vitekog reda) imali prevlast, pa se do kraja opsade nije prekidao saobraaj tvrave sa Evropom, Branioci su prvi ispad izvrili 30. maja 1667, a do kraja opsade bilo ih je 96. Predaja tvrave (koja je dignuta u vazduh poto su iz nje evakuisani i stanovnitvo i svi branioci) potpisana je 6. novembra 1669. Pominje se u kontekstu poetka neprijateljstava (epska verzija nije sasvim bez osnova u istoriji MH , 2) i kao deo nagrade

IrakUon / Kandija oko 1580

IRAKLION, Kandija

159

Kandija i Krf 1572 koju sultan nudi misirskom veziru Mehmedu Aliji ako mu pomogne u ratu protiv Rusije: hou tebe, pobre, poklonti sav bogati Cipar i Kandiju, jo ti ercu dati za ljubovcu, drugog tebe uinit sultana nad Misirom, Ciprom i Kandijom, ako mene sad ne izda, pobro (SM 55:461-466). U SM 115 pominju se u Stambolu od Kandije vrata" kroz koja e carska vojska iz-neti devet mazgah blaga, / za mazgama trista pratiocah". Trgovina robljem O Kandijskom ratu u istoriji pisano je mnogo, ali je retko ako ikad obraam panja na jedan od njegovih sporednih efe-kata na tlu koji pokriva naa epika: na trgovinu robljem. Citat koji sledi umnogome pod- sea na poznati epski sie Od Horvata Mato" (Vuk , 48): Za vreme dugotrajnoga Kandijskoga rata izmeu Mletaka i T urske (1645-1669) voena je intensivna trgo vina s robljem koja je bila vrlo unosna. Kada su T urci, 1654, ispod Klisa odbili mletaku vojsku i oslobodili Knin opsade, palo im je u ruke mnogo hr iansko roblje. Meu njima bio je i Petar Kopei iz ibenika, mletaki vojnik. Njega je zarobio neki lie elebija koji gaje prodao Kopiima, begovima iz Duvna. Petru Kopeiu polo je za rukom da ga Kovii puste privremeno na slobodu, poto im je u zamenu dao svoga mlaega brata Jo -sifa. Ovaj je imao u ropstvu ostati sve dotle dok brat Petar ne donese ugovorenu otkupninu u iznosu od 20 dukata. Poto Petar nije mogao prikupiti tako veliku otkupninu, dobio je od mletakih vlasti turskog sunja, Husejin a Hremovia, veslaa na mletakoj galiji 'Loredano', koga je imao da zameni s bratom Josifom. Ali kako je turski suanj Husejin ubrzo umro, iveo je Josif i dalje kao rob kod begova Kovia. Stanje mladoga Josifa bilo je oajno kada je doznao da ga begovi misle prodati, ako brat Petar ne donese otkupninu do ureva-dne. 'Moj brate, pisao je Josif bratu Petru, da od boga na- e... to tako uiniste, tere mene zaboravi-

160

IRIG IRUD

ste i mene u turske ruke dadoste, tere me ne tite odkupiti. Do sada me darae dobro i dobro mi biee, j er gospoda mnidij ahu da ete vi uiniti kakono ljudi ine, a vi uiniste kakono ljudi ne ine, da od Boga naete! Sada me okovae i vargoe na me teka gvozdi-ja, koi ne mogu podnit i oe me priprodati u tursku zemlu da me vee nikada ne vite... aljite odkup da od Boga naete!' Najzad, 17 jula 1655 izbavljenje bedni Josif ropstva zamenom s novim turskim sunjem [Vjesnik zem. arkiva XV (Zagreb 1913) 215-217, 219]." Literatura: 1950,200-201; VE s.v. IRIG O Ireg, Irigh, Iregh, Irek, Iriska S Ma. tireg 'jama, peina' (Kiss 292b). (A. L.) grad: Ode Pavle ka Irigu gradu (Vuk III, 52:59) grad bijeli: U Irigu gradu bijelome (Vuk III, 52:18) 456'N, 1951'E Grad u Sr biji. Nalazi se u Sremu, na junom podnoju Fruke gore, 22 km juno od Novog Sada, izmeu Rume i Karlovaca. U XV v. posed poslednjih Brankovia. U dokumentima iz XVII-XVIII v. javlja se kao Irigh. U njegovoj blizini nalaze se manastiri Vrdnik, Kruedol i Hopovo. Pominje se kao mesto u kome hajduci provode zimu kod svog jataka, kapetana Draka. Ticanova buna Posle odlaska T uraka iz Srema, austrijske vlasti nisu oslabile ve pojaale ekonomski pritisak na sremske seljake, i uz to jo dodale i obavezni vojni rok u austrijskoj vojsci i u ratu i u miru. Nezadovoljni time, a pod-staknuti uspesima ustanika u Sr biji u borbi protiv T uraka 1804. i 1806, sremski seljaci su 3. aprila 1807. digli ustanak poznat kao Ticanova buna. Pobuna je poela na rum-skom vlastelinstvu grofa Karla Pejaevia, tadanjeg sremskog velikog upana, a poveo ju je voganjski knez Teodor Avramovi Vo-ganjac. Pozivu se odazvalo oko dvadeset sela, meu kojima i Irig.

Poto je Voganj u ravnici i sasvim blizu Mitrovice u kojoj se nalazio puk austrijske vojske, ustanici su odluili da se sedite akcije prenese u frukogorsko selo Vrdnik. Mitropolit Stratimirovi je odmah krenuo iz Karlovaca u logor pobunjenika. Na putu izmeu manastirskog sela i manastira Ravanice zadrala ga je jedna pobunjenika eta iji je voa bio T eodor Avramovi Tican, rodom iz sela Jazak, udnom igrom sluajnosti jednakog i imena i prezimena kao Voganjac. Mitropolit je obavestio ustanike daje doao da saslua njihove albe i da im pomogne koliko moe, a njima je savetovao da prekinu pobunu i poalju u manastir nekoliko starijih ljudi na dogovor. Teodor Avramovi Voganjac pristao je na mitropolitov predlog, ali se usprotivio T eodor Avramovi T ican. Ipak, mitropolitu je 9. aprila dolo na razgovor nekoliko starijih ljudi, kojima je obeana opta amnestija i formiranje specijalne komisije koja e ispitati njihove albe. T ican je u meuvremenu napustio Vrdnik i preao na iloko vlastelinstvo prineva Odeskalki u nameri da i tamo nastavi organi-zovanje pobune. Austrijske vojne komande i vlasti u Sremu bile su dobro obavetene o kretanju pobunjenika pa su protiv njih poslali tri ete peadije i etu konjice. Do borbe je dolo izmeu Viia i ipse i u njoj je poginulo 12 ustanika. Mnogo ih je ranjeno, a ostali su se razbeali i posakrivali se pred vojnim potera- ma. T ican i jo trojica voa pobune uhvaeni su i zatvoreni u irikoj kasarni. T icanje uspeo da pobegne, ali je ubrzo u Gra bovcima uhvaen i u Vukovara streljan. Literatura: 1912, 290 (nap. 2); Markovi 1966, 78; Markovi 1988, 87; Imenik YU 179; 2 s.v. IRUD grad: Tamo doli na Irudu gradu \ U njemu je jedan manastire \ I u njemu pet stotin' fratara (MH VBI, 6:2-4) Ubikacija nemogua. Prema pesmi, grad u kome je podignut katoliki manastir. Nema nijednog blieg podatka o lokaciji grada i manastira, a sie je varijanta tipa Vuk III, 11-14 (Car Sulej-man i Savo patrijar", T urski car i Niko patrijar", Savo i T urski car" i Sveti Savo i

ISLAM (Grki i Latinski), Islami ISMATL, Ismajl, Smail

161

Hasan- paa"), samo sa katolikim sveteni-cima i njihovim gvardijanom kao junacima. ISLAM (Grki i Latinski), Islami T urcizam islam kao oznaka mesta na nekadanjoj mletako -turskoj granici (Skok I 730b). (A. L.) Islam ravni: Eno ti je na Islamu ravnom (MH , 20:522) sa kamen-Kotara: Sa Islama sa kamen-Ko- rara(MHIII, 16:118) sa Doljnjeg Kotara: Sa Islama sa Doljnjeg Kotara (EH 1:754); EH 8 bez atribucije: Evo nake na Islamu, babo (MH III, 16:133); MH , 18 Islami na doljne Kotare: Na Islame, na doljne Kotare (EH 10:48) Dva sela u Zadarsko-kninskoj upaniji (Hrvatska). 1. U Islamu Grkom (optina Smili, zapadno od Novigrada 4410'N, 1527'E) ivi uglavnom pravoslavno stanovnitvo koje ima pravoslavnu crkvu sv. ora podignutu 1675. Kako je bila zadubina Stojana Jankovia, crkva se jo zove i Jankovieva crkva". Sluila je kao grobni hram porodicama Jankovi i Desnica. Obnovljena je 1712. 2. U Islamu Latinskom (optina Posedar-je - 44 11' N, 15 26' E) ive uglavnom katolici koji imaju crkvu sv. Nikole. U vreme turske vlasti tu je bila tvrava Sedd-i Islam (bedem islama), samostalna kapetanija u okviru Krkog sandaka. Tokom XVI i poetkom XVII v. pripadao je porodici Beira- gi. Tokom XVII v. nalazi se pod mletakom upravom i ima status serdarije. Bez naznake o kom je Islamu re, mesto se pominje samo u muslimanskim pesmama, i to onima koje imaju neke dodirne take sa Stojanom Jankoviem. Samo u EH 1 sa Islama se pominje Gavran kapetan, inae povezan sa drugim i drukijim sieima (vide IGALO). U EH 8, pak, kao grad Stojana Jankovia u poetku se pominje Primorje: P ie piju primorski serdari U Primorju gradu bijelome,

U avliji Jankovi Stojana, Jer Jankovi krsno ime slui (1-4) a kasnije Islam (stih 156 i dalje do kraja). Stavie, u EH 10 gde se Primorje takoe javlja kao grad Stojan Jankovi se vie uopte ne pominje, a u Islamu sedi hrian - ski junak Pavle Mirkovi. Stojan Jankovi U Islamu Grkom je Stojan Jankovi imao veliko imanje i kulu, to je sve dobio 1670. na dar od Mletaka, posle okonanja Kandijskog rata (vide IRAKLION) u kojem se veoma istakao. Kada je izbio Morejski rat (1684), Stojan Jankovi se i u njemu isticao na strani Mletaka: prodirao je sa svojim etama sve do Like i nanosio velike gubitke T urcima; uz njegovu predanu pomo 1686. otet je Sinj od T uraka. Poginuo je 1687. u napadu na Duvno. U komentaru uz muslimanske pesme (MH -rV) kae se da je Islam bilo ime mesta (ili brda) u kome je bila kula Stojana Jankovia. Literatura: 1954, 608; E 162 (nap. 74), 272 (nap. 36); Hrvatski leksikon I s.v.; Imenik YU 179; 2 s.v. ISMAIL, Ismajl, Smail Olzmayil Biblijsko ime praoca plemena Ismailana, docnije poistoveenih sa muslimanima i T urcima. (A. L.) Ismajl grad: / Ismajlu gradu udariu (KH I, 32:144) Smail grad: Ibraila i grada Smaila (KH 1,2:134) 04521'N, 2849'E Grad u Ukrajini. Luka na levoj obali rukavca Kilije, delte Dunava, u Odeskoj oblasti. Povezan je sa Odesom i Rumunijom, udaljen 80 km od Crnog mora. Od XVI v. je poznat kao turska tvrava i glavno mesto istoimenog sandaka. Rusi su ga zauzeli 1770, ali je odredbama Ku- uk -kajnardijskog mira vraen T urcima koji su u njemu podigli jaku tvravu. U ra-

162

ISTAMBUL, Stambo, Stambul, Stanbol, Carigrad

naroito ueni ljudi. Antiko ime Byzantion (trakog porekla) takoe se jo neko vreme zadralo u otomanskim tekstovima kao prethodno ime za grad, i to u raznim arapskim i persijskim oblicima: Byzantia, Byzandia, Buzantiye, Puzanta, Buzantis.] Stambol grad: Neto cvili u Stambolu gradu (Vuk II, 52:l);VukIL62,95; VukHI, 11,12,49, 73; Vuk VI, 24, 31, 45, 46; Vuk VE, 13, 37, 39, 42, 57, 72, 73, 74; Vuk LX, 1, 15, 31, 32; SM 11, 18, 51, 55, 81, 106, 116, 125,137,138; SANU , 48,52,59,69,70; SANU DX 58; SANU IV, 48; KH L 1,2,5, 8, 12,14,20,32; MH 1,45,66,76; MH , 64; MH IV, 50 * bijeli grad: Od Stambola, od bijela grada (MH I, 66:37); Vuk , 13; SANU IV, 4; MH I, 68, 76; MH , 64 * grad Carigrad: Od Stambola grada Carigrada (Vuk II, 80:15); Vuk VI, 45; Vuk VE, 37; Vuk LX, 1,14,29; SM 14,35,106; SANU HL 58; KH I, 1, 32; KH , 3, 8 * carev grad: Do Stambola carevoga grada (Vuk LX, 6:220); KH , 42 veliki grad: U Stambolu velikome gradu (SM 55:23) grad stolini: Od Stambola grada stolino ga (VukLX, 33:56) * carev sto: Od Stambola od careva stola (Vuk LX, 6:78); SM 8 arija: Kad upade u Stambol ariju (KH 1, 14:129); Vuk , 66 * bijeli: Dokja sie bijelu Stambolu (KH III, 4:89); Vuk , 66,67; Vuk IV, 48; Vuk LX, 32; SM 51,150; KH I, 2, 8, 14, 32, 39; KH , 3; MH I, 45; MH , 46; MH , 1 * bili: Ja sam ovdi od Stambola bila (MH VHL 5:195); Vuk , 89; SM 159; MH I, 50;, 16,18; MH IV, 34,37,49; EH 2, 6, 12 * ravan: Nosi glavu do Stambola ravna (KH I, 14:461), KH I, 32 * turski: Mehmetpaa od turskog Stambola (MU III, 1:346); MH , 2 * na enaru: Dae meni Stambol na enaru (KH I, 9:174) pod istokom: Dokje mene Stambol pod istokom (Vuk VHI, 47:11) * bez atribucije: Gospodine, care od Stambola (Vuk , 66:21); Vuk , 67, 89, 95; Vuk , 11, 12, 13, 15,25,37,38,40,46; Vuk IV, 24,29,31,32,39; Vuk VI, 24,31,

Ismail sko-turskom ratu 1787-1791. Rusi ga osvajaju krajem oktobra 1790. to dosta doprinosi tome da mir sklopljen u Jaiju 1791. bude povoljan za Ruse, iako je Ismail vraen T urcima. Posle toga je jo tri puta menjao strane (1809, 1812. i 1856), dok 1878. nije sasvim pripao Rusima i ostao njihov sve do 1918. kad su ga preuzeli Rmnuni. Sovjetski Savez ga je prvi put uzeo 1940. a drugi put 1947. da bi ga drao sve do raspada, kada je pripao Ukrajini. U pesmi se javlja uz Ibrail (vide BRAI-LA), kao jedan od karavlakih gradova koje epski Rakucija kralj namerava da otme od turskog sultana. Takoe vide LONDON, DUBRAVE, HOTT N. Literatura: VE s.v. [STAMBUL, Stambol, Stambul, Stanbol, Carigrad O Byzantion, Constantinopolis B [Krajem XT V v. potvren je izgovor Istim-boli (J. Schiltberger), nasuprot jermenskoj varijanti Stampol koja je preovlaivala u XII v. U vreme seldukih sultana Anado -lije i prvih Osmanlija, u opticaju su bila imena Istinbol, Istanbol ili Istanbul, ali je dananje ime Istanbul ozvanieno tek 1930. Carigradski Grci su u XVI v. izgovarali ime kao Stimboli (to dolazi od gr. E{C, rrjv jckiv u grad, u gradu), a T urci kao Stambol. U jednom trenutku nainjen je politiki pokuaj da se ime grada izmeni u Islam-bol ('gde vlada islam*), ali nije imao uspeha. Jedno vreme u slubenoj upotrebi, pa i na novcu, javljao se i oblik Ku(n)stantiniyya kome su bili privreni

ISTAMBUL, Stambol, Stambul, Stanbol, Carigrad

163

Istambul 32,44,46, 48; Vuk VE, 13,15,38, 39,43, * bez atribucije: Draga keri od Stambula kralja 46,50,56,57; Vuk Vin, 56,60,71,73,74; (MH 1,35:5); MH L 80; MH , 43, 67; MH LX, VukLX, 1,2,4,5,8,15,16,18,26,29,30, 31, 32; 14 SANU II, 41, 45, 48, 59, 68; SANU IV, 13, 38, Stanbol 40, 41, 46, 48; SM 18, Knjiga doe ka Stanbolu gradu 37,55,57,61,62,106,137,138,140,150, 158, 159, (SANU T V, 3:41) bijel: Kad si bijel Stanbol 165, 169; KH 1,1,2, 5, 8, 9,10, 12, 14, 16, 19, 20, osvojio (SANU IV, 3:13) 21, 24, 26, 32; KH , 40,42,46,63,66,73; KH * bez atribucije: Rusija je na Stanbol ustala (Vuk , 3,4,7,8,15; MH I, 45, 66, 76; MH II, 16, 46, Vin, 47:20); SANU IV, 3 64; MH , 1, 2, 4, 5, 10, 13, 16, 18, 23; MH IV, 26, 28, 29, 30, 34, 36, 37, 38, 39, 41, 43, 49, 50; Carigrad EH 2, 6, 7, 8,12 * grad: Pa je ilje gradu Carigradu (SANU , 64:62); Vuk , 62,80; MH L 58; MH II, 8; Stambul MHLX, 2 * grad: alje djecu do Stambula grada (MH LX, * bijeli grad: U bijelu gradu Carigradu (MH L 2:20); MH , 43; MH LX, 11 45:3); Vuk LX, 14; ER 67, 87; SANU , 34; SANU I V, 40 grad carev: Od Stambula, grada carevoga (MH * slavni grad: U slavnome gradu Carigradu IX, 2:109) (SANUIL 64:14) grad bijeli: U Stambulu, gradu bijelomu (MH II, * lijepi grad: Od tijepa grada Carigrada (ER 43:3); MH I, 35, 80; MH LX, 7 88:6) bijeli: Al ne iuk Stambulu bijelu (MH , * mesto: Nit' ti idi mestu Carigradu (Vuk , 14:189) 82:205)

164

ISTAMBUL, Stambol, Stambul, Stanbol, Carigrad

* krasno mesto: Preko krasna mesta Carigrada (Vuk LI, 61:2) * lijepo mesto: U lijepu mestu Carigradu (Vukn, 18:2) mjesto: Pak je alje mjestu Carigradu (Vuk Vin, 35:9) bili: Vodite je bilu Carigradu (MH I, 50:104); MH IL 10 bijeli: Prisvojiu bjela Carigrada (KH I, 14:39); ER 74, 88; MH , 48 bijeli lijepi: Pod bijela Vjepa Carigrada (ER 88:9) pusti bijeli: Preko pusta bjela Carigrada (ER 87:2) bijeli stojni: U bijelu stojnu Carigradu (Vuk IX, 32:5) stojni: Pak bi doli stojnu Carigradu (Vuk Vin, 71:1804); Vuk Vm, 73; SM 15, 37, 120; SANU , 59,64; SANU , 60; KH I, 15

prokleti stojni: Po prokletu stojnu Carigradu (SM 55:99) * prostrani stojni: U prostranu stojnu Carigradu (SM 81:2) * stolni: Pogubi ga stolnu Carigradu (Vuk IX, 22:179) * slavni: Pa mi po'e u Carigrad slavni (SANU IL 64:109); SANU IV, 2 * ravni: Te ga posla ravnu Carigradu (KH. I, 14:376) turski: Opremi me turskom Carigradu (, 18:100) * bez atribucije: Sad ja idem preko Carigrada (Vuk , 61:7); Vuk , 82; Vuk , 7,8; Vuk VI, 31,32; Vuk VIL 31,57; Vuk Vm, 30, 71; Vuk LX, 2, 14, 15, 29; ER 67, 74; SM37, 106,136, 150,161,166; SANU , 30,33,48,68,78,90; SANUI V, 2,13,40, 48; KH 1,2,5,14; KH , 40; MH 1,45,50, 58; MH II, 10, 41, 60, 67; MH Vm, 14; MH IX, 2

ISTAMBUL, Stambol, Stambul, Stanbol, Carigrad

165

041 N, 2858'E Grad u T urskoj. Najvei grad i luka u zemlji, na junom ulazu u moreuz Bosfor iz Mramornog mora, preteno na evropskoj strani. Njegov poloaj je znaajan zato to spaja Evropu i Aziju (Balkansko poluostrvo Mala Azija Crno more). Oko 660. pre n.e. Grci iz Megare su osnovali koloniju na mestu trakog grada Bizasa koji se nalazio na poluostrvu izmeu Bosfora, Mramornog mora i Zlatnog roga. T u su koloniju nazvali Bizantion (Bizant, odnosno Vizantion/Vizant po istonom izgovora). Oko 513. pre n.e. grad Vizant osvajaju Persijanci. Od njih ga 477. pre n.e. otima spartanski regent Pausanija na elu grke saveznike flote. Do 405. pre n.e. Vizant je lan prvog atinskog saveza, a od 378. do 355. pre n.e. drugog. Makedonski kralj Filip II opsedao gaje nekoliko puta, a njegovog sina, Aleksandra III Makedonskog, Vizant je priznao za kralja. Posle njegove smrti uspeo je da ostane neutralan i da dobije samostalnost. Trgovina se u njemu jako razvila, a od 279. do 220. pre n.e. plaao je danak Keltima. Vizant je uestvovao u rimsko -make-donskim ratovima na strani Rima i za nagrauje ukljuen u Rimsku imperiju kao slobodan grad. T okom borbi za prevlast 193-196. staje na pogrenu stranu pa ga je pobednik Septimije Sever opseo, osvojio i razorio. Caru Konstantinu I Velikom predao se 323. Ubrzo je proglaen novom prestonicom Rimske imperije i dobio je ime Konstantinopolj (Constantinopolis). Nova prestonica je u malo vremena postala vano trgovako i saobraajno sredite, a po broju stanovnika premaila je Rim. UIV i V v. napadali su ga Huni, Sarmati, Alani, Avari i Bugari. U t o vreme ojaana je gradska odbrana, pa je Konstantinopolj postao najvea i najjaa tvrava u poznatom svetu, to je i ostao do pojave artiljerije. Imao je 500 kula i 36 gradskih kapija. Od VII do IX v. napadali su ga Arabljani, Persi-

janci, Jermeni, urijanci, Sloveni. U XIII v. osvojili su ga i opljakali krstai etvrtog pohoda 1203. i 1204. Ovaj padKonstantino-polja znaio je istovremeno i prvu propast Vizantije. Na njenim ruevinama stvoreno je Latinsko carstvo, ali je ono trajalo samo do 1261. kad na vlast dolazi vizantijska dinastija Paleologa. Invazija T uraka Osmanlija svela je polako Vizantiju samo na Konstantinopolj koji se naao usred njihovih poseda. Osvojio ga je Mehmed II Osvaja od cara Konstantina Dragaa 29. maja 1453. i iste godine ga proglasio prestonicom Osmanskog carstva. Kada je 1455. pravljen popis zateenog stanja posle ruenja i pljake grada, zabeleeno je da su u njemu naene 22 mahale i 918 kua, od kojih je 290 bilo u ruevinama ili naputeno. Od 26 popisanih manastira, samo su u jednom jo uvek bili Grci. Prva velika damija u Istambulu dobije-na je adaptacijom Sv. Sofije. Za njom su sledile i dra ge sakralne vizantijske graevine: crkva sv. Pantokratora (Zejrek damija), crkve sv. Pavla i sv. Dominika (Galata damija), crkva sv. Spasa (Eski Imaret Medid na Silimvriji). U daljoj rekonstrukciji i izgradnji Istambula, Aja Sofija je sluila kao polazna taka za sve vrste prostornog planiranja i podele: na mahale, vakufe, nanije, i tako dalje. U XV i poetkom XVI v. ispranjeni grad je popunjavan planskim doseljavanjem stanovnitva iz raznih delova carevine, a potom i iz novoosvojenih krajeva. U tu kategoriju spadali su i Jevreji koji su 1492. i kasnije bili proterani iz panije, Portugala i june Italije. Posle pada Beograda 1521. zarobljeni hriani i Jevreji naseljeni su u mahali koja je po njima i nazvana Belghrad Kapisi (umesto ranijeg Samatya Kapisi), kasnije Beograd mala (Belghrad mahallesi). U istom duhu prihvaeni su i proterani panski Mavri (koji se u otomanskim dokumentima javljaju kao andaluski). Oni su se naselili u okolini crkava sv. Pavla i sv. Dominika i sa razumljivih razloga irili po Carigradu izrazito antihriansko raspoloen je. Iako su ovakvom politikom unitavani ili ometani

166

ISTAMBUL, Stambol, Stambul, Stanbol, Carigrad

manji gradovi u carstvu, ona ipak nije me-njana jer je glavni cilj bio stvoriti od Istam-bula prestonicu ne samo imperije ve i celog sveta, a naroito centar svetske trgovine. Meutim, u XVI v. Istambul (i drugi osmanski gradovi, ali Istambul najvie) poinje da se suoava sa problemom prenaseljenosti. Migraciju selo-grad pokretao je bezbedniji i laki ivot u prestonici i oslobaanje od dve vrste poreza koji su naroito pogaali najsiromaniji sloj. Negativne posledice te migracije bile su: 1) nedostatak vode koji je automatski doveo do poveanja trokova ivota; 2) oteana policij ska kontrola i naruena bezbednost, te usled toga poveanje kriminala (pljaki, kraa i ubistava), a u sprezi sa prvom takom i uestali poari; 3) osiromaenje gradskog budeta koji se punio oporezivanjem seljaka i provincije: kad je stanovnitvo prelo u grad, broj poreskih obveznika se drastino smanjio. Da bi se to spreilo, vlasti su povremeno donosile nepopularne mere progona samaca (ljudi bez porodice). T ako su u XVIII v. iz Istambula oterane 4.000 Albanaca skitnica koji su podigli bunu 1730. Od epidemija, koje su bile gotovo jednako este kao i poari, Istambul su napadale kuga, kolera i velike boginje. Tokom epidemije kuge 1466. svakog dana je umiralo po

600 ljudi. Velike epidemije iz bijale su i kasnije (1511, 1526, 1561, 1584, 1586, 1599, 1625, 1648, 1653, 1673, 1792, 1812, 1837, 1865. pri emu ovde nisu nabrojane sve). Konaan zbir umrlih tokom epidemije 1812. bio je 150.000 ljudi po jednom, a 200.000 i 300.000 ljudi po drugim izvorima. Tokom 1837. zbrisana je bila jedna dvadesetina ukupnog stanovnitva. Sledee godine uveden je obavezni karantin, ali on nije imao nikakvog efekta. Ova vievekovna crna hrani ka uvela je Istambul i u poslovicu (T ako me uma carigradska ne omela!"). Sve to zajedno uinilo je da u XVIII v. Istambul definitivno izgubi raniji znaaj kao trgovaki centar. Primena strogih engleskih pravila za karantin izazvala je skretanje trgovake rute ka Leghornu. Najzad, posle Prvog svetskog rata grad gubi i ulogu prestonice koja se premeta u Ankara, ali je od toga jo tei udarac za Istambul bio pad ruskog crnomorskog izvoza uslo-vljen Oktobarskom revolucijom. Zahvaljujui planskoj dravnoj politici, posle Dragog svetskog rata grad se obnavlja i revitali-zuje, da bi u moderno doba postao ekonomski i kulturni centar drave. Carigrad je jo u V v. imao visoke kole na kojima su predavali najvieniji filozofi i pravnici onog doba. Od IX v. nadalje, na

Istambul 1638

IARI IVANJICA

167

predlog patrijarha Fotija, u njemu se prepisuju i komentariu grki klasici (ti prepisi su glavni izvori preko kojih je klasina starina ula u evropski humanizam). U Carigradu je podsticano prevoenje jermenske knjievnosti, naroito kada se naglo poveao broj begunaca iz Jermenije, meu ko jima je bio i Mesrop, izumitelj jermenskog pisma. Sredinom X v. u Carigradu je car Konstantni Por-firogenit napisao svoje uveno delo De ad-ministrando imperio, jedan od najvanijih izvora za najstariju istoriju junih Slovena. Najvei uticaj i znaaj imao je, ipak, kao verski centar, sedite vaseljenskog patrijarha i mesto na kome su donoene brojne odluke sa dalekosenim posledicama. Kao apsolutno najvanije mesto ikad po-menuto u epici, Istambul/Carigra d se javlja u obe vrste konteksta istorijskom i neistorijskom. Meutim, vrlo esto njegov pomen u pesmi nema stvarnu ve metaforinu vred- nost za opevane dogaaje obino onda kad se javi u formulama kakve su: care od Stambola", indat od Stambola" i sline. One u tim sluajevima stoje umesto obinijeg (ali ne-epskog) idioma (turski cart], sultan, carska pomo ili pomo od cara) i po pravilu su uklopljene u dogaaje koji sa Stambolom osim ove nemaju nikakve drage veze. Ovako stegnutu a ipak visoko funkcionalnu pesniku formu mogao je da dostigne samo zahvaljujui ogromnim razmerama duhovne i materijalne moi koju je simbolizovao. Literatura: Sirani 1960; Bouras 1981; Mango 1981; Baldowin 1987; 2003; 2003; VE s.v.; 3, 440-443; s.v. ; EI s.v.; s.v. IARI bijeli gra d: Od bijela grada Iaria (Vuk VI, 49:97) Vide IZAI IVANCA pusta: Pa je ilje do puste Ivane (SANU IV, 48:136)

bez atribucije: Tad besedi Ranko iz Ivane (SANUI V, 48:150) 438'N, 20 27'E Selo kod Beograda (Srbija). Podeljeno je na Veliku i Malu Ivanu. Velika pripada optini Mladenovac, a Mala optini Sopot. Velika Ivanca je krajem v. bila selo u okrugu Beogradskom, srezu Kosmajskom, sa 108 kua i 828 stanovnika. Mala Ivanca je selo izmeu reke Ralje i potoka Raljia. Selo je najpre bilo u Pustoj Ivani, pa je kasnije premeteno na dananji poloaj. Nekad je u njemu bila stara crkva. Pominje se u kontekstu Vuieve bune 1842. (vide KRAGUJE VAC). T akoe i: Ivanca, selo kod Novog Pazara (Srbija). Literatura: 1903; 1994, 65; Imenik YU 179. IVANJICA bez atribucije: Dok siemo do na Ivanjicu (SANUI V, 46:12) 4334'N,2013'E Grad u Sr biji. Nalazi se u Starom Vlahu, u podnoju planina Golije i Javora, u dolini reke (Golijske) Moravice, 49 km juno od aka. Mlae naselje drumskog tipa, nastalo 1830, a ve 1847. uniteno u poaru. U obnovljenoj Ivanjici sagraena je crkva sv. Konstantina i Jelene. Pesma peva o Moravikoj buni iz 1826. koja je izbila posle Dmgog srpskog ustanka, kada je postalo jasn o da moravika oblast oko Ivanjice nije obuhvaena mirovnim ugovorom izmeu kneza Miloa i Marali Ali-pae, ve je ostala pod T urcima. Moravika buna U jesen 1816. Redep- beg Cavi, sin Mustafe bega Cavia, uspe pregovorima da privoli Moraviane da se pok ore. On se obavezao da turska vojska nee initi nikakvu odmazdu nad Srbima koji su bili u ustani-kim odredima od 1804. do 1816. Za stareinu celog moravikog kraja postavio je Osmana Kuevia, koji se nastanio u avia konacima u Ivanjici. Redep avi i Osman Kuevi

168

IZAI, Izor i, Iari IZMIR

primorali su, meutim, narod da im pored redovnog danka plati i danak za vreme od 1804. pa sve do 1816. Danak je bio vrlo veliki, narod je mnogo osiromaio plaajui ga, i poeo se naglo seliti u Pomoravlje i umadiju. Godine 1826. planula je pobuna u elom moravikom kraju. Subaa i njegova vojnika posada prebegli su preko Javora i narod je mislio da je definitivno osloboen. Voa pobune je bio pop Dimitrovi (novi Obili") iz Sivine. On se obratio knezu Milou za pomo i knez gaje imenovao kapetanom moravikim, ali mu pomo nikakvu nije poslao. Ponovo je dola brojna turska vojska i Moravica je iznova pokorena. Literatura: Markovi 1988, 89; 1, 389; s.v.; 1 s.v. IZAI, Izori, Iari O Berei, Dol, Izaigrad S Prezime na - i (tip Kovai) od linog imena Izak = Isak. (A. L.) Iz ai grad: Te je alje klzaiu gradu (Vuk VIII, 40:3) bez atribucije: Kad dooe prema Izaia (SANU III, 74:42); MH IX, 17; KH II, 60 Iz ori grad: Pake idu Izoriu gradu (Vuk VIII, 37:11) bijeli grad: Od bijela Izoria grada (Vuk Vni, 37:85) Iari bijeli grad: Od bijela grada Iaria (Vuk VI, 49:97) 4452'N, 1546'E Mesto u BiH. Ostaci Izaia vide se najednom uzvie-nju uz put Biha Petrovo Liko Selo. Grad je bio mali i nalazio se na levoj obali Une. Pripadao je plemiima Izaiima koji se prv i put pominju 1501. i po kojima je grad i dobio ime (1527. Pavao Izai je prisustvovao krunisanju Ferdinanda Habzburkog za hrvatskog kralja). Pre toga grad se zvao Berei, zatim Dol, a tek od XV v. Izaigrad. Stjepan Izai je 1540. ustupio grad kraljevoj upravi jer vie nije mogao da ga brani. T urci su ga zauzeli 1592, a pre toga dvaput

su ga uzalud opsedali. Posle 1626. bio je popravljen i u njemu je smetena posada, a 1685. zapalio gaje austrijski general Her-bertajn. Poetkom XLX v. grad i okolina su mnogo stradali. Francuski maral Marmon zapalio ga je i opljakao 1810, a austrijski general Valdtajn 1836. Verovatno je posle Valdtajnovog pohoda naputen jer se u popisu iz 1838. uopte ne spominje. Uz Kladuane i T raane, stanovnici Izaia bili su u hrianskoj okolini na glasu kao veliki zulumari. U pesmama se kao njegovi draoci iz turskih vremena pominju izvesni Ibro Rezovi (Vuk VIII, 40), beg Ibrajim (Vuk VIII, 37) koji kree vojsku na Drenik, i najzad potpuno neodreeno neki Dizdari, u smislu diz darev sin" (Vuk VI, 49). Literatura: Lopai 1943; Kreevljakovi 1953; Ve go 1957. IZGO RI pusti: Pa otale u Izgore puste (KH III, 14:220) bez atribucije: Od Izgori od Mastilovia (Vuk IV, 55:67); KH III, 14 4316'N, 1837'E Selo u Gatakom polju (BiH). Pominje se kao skrovite hajduka Vuleta i Okice (KH , 14), odnosno kao mesto iz kojeg Ali-pai stiu albe na Grahovljane, u kontekstu bitke na Grahovu 1836. (Vuk IV, 55). Literatura: 2 s.v.; Imenik YU 180. IZMIR OSmirna T ur. Izmir, od grkog (jo antikog) imena grada Smyr; kao apelativ grka re oznaava drvo mirtu, ali nije jasno da lije grad poneo ime po drvetu ili ono po njemu. (A. L.) grad: Odvede me do Izmira grada (KH III, 4:188) grad vlaki: Od Izmira, od grada vlakoga (, 4:118) grad kaurski: U Izmiru gradu kaurskome (KH , 4:598)

IZORI IZVORCI

169

Pominje se u neistorijskom sieu o spaavanju Mustaj - begove keri iz tamnice iz-mirskog kralja. To bi znailo da se opisani dogaaj morao desiti pre 1424, dok je Smirna jo bila hrianski grad, ali je taj podatak irelevantan za sie ovog tipa. U jednoj lirskoj pesmi iz Kua (pleme u Crnoj Gori), Tzmir se pominje kao mitsko mesto na Istoku, blizu Dunava: * bijeli: Kad me svede bijelu Izmiru (KH , 4:189) * bez atribucije: Sve u hodat a za Izmir pitat (KH , 4:322) T amo stranom, put Istoka, Put Izmira bijeloga, T amo mi je Dunav voda, I u vodu komat leda. Rastopi se komat leda Kako to se tope momci Gle dajui na devojke.* Literatura: 1931, 400-401*; VE s.v. IZO RI * grad: Pake idu Izoriu gradu (Vuk VILI, 37:11) bijeli grad: Od bijela Izoria grada (Vuk VHI, 37:85) Vide IZAI IZVO RCI * ravni: Sa njom udrisnalzvorceravne (Vuk VJJL 24:50) * bez atribucije: Do Izvorca i Kobilja Doca (Vuk Vin, 24:103) Neizvesna ubikacija. U Srbiji, bliz u agubice, postoji selo Iz-varica koje se u starim izvorima pominje kao Izvorac (priloio 1405. despot Stefan Lazarevi T ismenu i Vodici u Rum uniji). Prema pesmi, koja peva o jednom od estih sukoba izmeu Crnogoraca i T uraka oko ovaca, Izvorci su meutim u Crnoj Gori (gde ih na dananjim mapama nema): Pa da ode na Rudine ravne, Na granicu lomne Gore Cme, Do Izvorca i Kobilja D6ca (101-103). Literatura: 1940.

Izmir

**
grad Iz mirski * bez atribucije: Te si siso gradu Izmirskome (, 4:1202) @3825'N, 2710'E Grad u T urskoj. Glavni grad i luka istoimene pokrajine. Lei u dnu istoimenog dubokog zaliva na obali Egejsko g mora. Izmir je osnovan u XI v. pre n.e. i zvao se Smirna. Zahvaljujui poloaju koji zauzima, Smirna je mnogo puta menjala gospodara tokom svoje duge istorije. Za vreme Rima i Vizantije bila je jedan od najveih gradova u Maloj Aziji. Opustoili su je T atari pod T imurom Lenkom 1403. Pod turskom vlau Izmir je bio od 1424. do 1919. Od 1919. do 1922. bio je pod grkom okupacijom, a posle je ponovo vraen T urskoj na osnovu odredaba mira u Lozani (1923). Veliki deo grada uniten je prilikom grkog povlaenja 1922.

jju Chateau

Izmir 1764

JABUKA, Jabuke O Jabulka @Po drvetu jabuci, stsrp.jablbka. (A. L.) Jabuka selo: Zdravo poli na selo Jabuku (SM 9:250); Vuk VIII, 73; SANU IV, 13 mlada: Goniti te do Jabuke mlade (KH I, 2:81) stara: A otale do Jabuke stare (KH 1,2:82) ravna: Vodi vojsku na Jabuku ravnu (SANU III, 55:68) bez atribucije: U Jabuci konak uinie (Vuk III, 68:173); Vuk VIII, 54; SANU I V, 13; KH III, 14 Jabuke bez atribucije: A na ime Vuka od Jabukah (SM 12:36) 1. Selo u Cmoj Gori, na putu izmeu Pri-jepolja i Pljevalja. U pesmi ,JAinjanin hadija i Limun trgovac" (Vuk , 68) jasno je da se radi o ovoj Jabuci budui da marruta, ije su spoljanje take Sremska Mitrovica i Risan, posle Glasinca ide na: Prau, Jabuku u Hercegovini, Izgore u podnoju planine Volujak (a ne Zagorje), emerno i Vrbu u Hercegovini (podnoje planine Lebrnik), Cernicu u Gatakom polju i Korita (mesto a ne oblast) u Hercegovini, na putu Avtovac-Bilea. I u svim ostalim hrianskim pesmama radi se o ovom selu Jabuka/Ja buke koje je vrlo dugo bilo i u kolektivnoj svesti se ustalilo kao granini prelaz izmeu Cme Gore i Sr bije.

2. Jabuka stara i mlada iz muslimanske pesme KH 1,2 mogla bi imati drukije znaenje. Ona se lako uklapa u predanje o Crvenoj Jabuci (Qyzyl Alma), krajnjem cilju turskih osvajanja, simbolu ili metafori za neki od velikih evropskih gradova (Rim, Be, Prag), koji e turski car osvojiti i drati vrsto i dugo. U varijant i koja podrava hriansku stranu, Crvena Jabuka u istom simbolskom znaenju je krajnja taka do koje e T urci doi u osvajanju Evrope, posle ega e odande sa lakoom bitri oterani zauvek. Ovo predanje su i T urci i hriani vrlo esto spajali sa slinim predanjem o Zlatnom Pragu" (vide).
Jo i: selo u Srbiji kod Paneva (ne- mako ime Apfeldorf), na levoj obali T ami-a; selo u Ibarskom Kolainu (Srbija); u BiH 4 mesta kod Srbinja/Foe, Gacka, Gora-da i Sokolca; u Crnoj Gori kod Kolaina, Prijepolja; u Hrvatskoj kod Sinja; ostrvo Jabuka u Jadranu. Literatura: 1910, 80 (nap. 46); imik 1934; Markovi 1988,90; Imenik YU 182; 2 s.v. JADRAN bijeli grad: Do Jadrana, bijeloga grada (Vuk VIII, 73:165) Neizvesna ubikacija. Moda Jadranovo mesto u Hrvatskoj (4513'N, 1437'E). U pesmi, koja peva o pohodu Omer-pae Latasa na Cmu Goru 1852-1853, Hrvatska se meutim nig-de ne pominje:

_____________________________________ JAGODINA

JAJCE, Jajac___________________________ 171

I eto ti zemlja Bosna ravna, Bosna zemlja i Hercegovina, Arbanija do Urumenlije, Do Jadrana, bijeloga grada (162-165). Ako se Urumenlija, evropski deo T urske imperije, shvati kao kopneni deo Balkana na sever i istok od Albanije (to pesma doputa), onda bi se grad Jadran moda mogao identifikovati kao Jadar budui da je oblik jadranski dugo bio u upotrebi jednako kao i jadarski (u pisanim izvorima iz XVIII v. i kod Vuka u Rjeniku: Jadranin, Jadranka ,,aus Jadar"; Jadranski von Jadar"). Literatura: 2005; s.w. Ja- , , , . JAGO DINA Jadunum, Eperis, Jagodna, Jasince, Sveto-zarevo Od prvog pomena krajem XIV v. do u XIX v. Jagodna, pridev od jagoda, zamena sufiksa kao u Osena > Oseina (up. 1997, 8). (A. L.) eer: Otidoe eer Jagodini (SANU IV, 48:80) 4358'N,2115'E Grad u Sr biji. Jagodina se prvi put pominje kao Jagodna u jednom pismu kneginje Milice (tada monahinje Evgenije) iz 1399, a potom i 1411. kao lepo mesto u kome esto boravi despot. Posle pada Srbije pod tursku vlast (izmeu 1459-1467), formiran je Smederevski sandak i u njemu je Ja godna bila selo sa trgom u istoimenoj nahiji. Srpski vlastelin Milo Bel- muevi, spahija i timarnik, drao je 1476. kao pazarno mesto sa stojednom kuom i prihodom od 3660 aki (83 dukata). Strani putnici je u dnevnicima nazivaju Jadunum, Eperis ili Jasince, sve dok se 1568, sudei po do sada poznatim izvorima, nije ustalilo ime Jagodina. Od sredine XVI v. stanovnici Jagodine imali su status derbendija (uvara carskih puteva). U XVII v. (1620) T urci u Jagodini podiu palanku, koja verovatno nije bila dugo g veka jer Evlija elebija belei daje zapuste-la. Razni putopisci iz XVI v. (1553-1557)

pominju Jagodinu kao dobro naseljenu i le-pu varo sa 4 karavan-saraja, 2 damije i turskom kolom, 4 dana udaljenu od Beograda ako se ide Carigradskim drumom. U njoj je ivelo vie spahija i turskih vojnika, a manje Srba hriana. U borbama za osloboenje (od Koine krajine 1788-1791. pa do kraja Drugog srpskog ustanka 1815), Jagodina je vie puta ruena i paljena, a najvie 1813. kada se u njoj, po svedoenju savremenika, ni pare drveta nije moglo nai". U Jagodini su se poetkom Prvog srpskog ustanka odigrale dve vane bitke protiv dahije Ku- uk Alije i krdalije Alije Guanca. Po sklapanju mira 1815, Jagodina je do Hatierifa 1830. bila nahija sa kneevinama Leva i Temni i sa 140 sela. Njen stareina, knez Mileta Radojkovi, poveo je 1837. (jedinu uspenu) bunu protiv kneza Miloa. Kod Vuka u Rjeniku: varo (i zidine) u Srbiji blizu Morave". Pesma pominje ovo mesto u kontekstu Vuieve bune (vide KRAGUJE VAC). Literatura: 1974; 1975,148; 1992; 2004; 1994, 67-68; - 3,497; s.v.; EC 67 (nap. 53). JAJCE, Jajac II Deminutiv od jaje, po jednom tumaenju prevedenica ital. naziva utvrenja kod Napulja Castello del'uovo (Skok I 749a). (A. L.) Jajce grad bijeli: Pored Jajca grada bijeloga (Vuk III, 47:5); ER 64; SANU , 30; SANU III, 63 bijelo: Dok otidem Jajcu bijelome (Vuk III, 47:31); ER 64, 79; SANU III, 63; SM 62; KH I, 4; MH III, 3 prebelo: Kto e ii u Jajca prebela (Vuk VII, 40:8) kameno: Straogleu od kamena Jajca (SANU II, 30:2083); MH , 4 bez atribucije: Od Jajca ih niko ne video (Vuk III, 47:24); Vuk VII, 40; KH 1,2; KH , 69; MH , 3, 14

172

J AJCE, Jajac

Jajac bez atribucije: DaStambolciu Jajac dooe ( 57:11) 4420'N, 1715'E Grad u BiH. Smeten je iznad ua Plive u Vrbas. Po postojeim podacima, bio je naseljen i u rimsko i u preistorijsko doba. Srednjovekovni grad je podigao Hrvoje Vuki Hrvatini izmeu 1391. i 1404. Njega su posle 1396. nazivali Conte di Jajce, a tada se prvi put pominje i slovensko ime mesta. On je verovatno sagradio samo citadelu (Medved-kula je postojala i pre toga), a posle njega grad su dograivali ostali bosanski kraljevi, potom Maari u vreme Jajake banovine (1464-1527) i najzad T urci. Hrvoje Vuki je u novi grad preneo sedite Pivske upe, boravio je u Jajcu, brinuo 0 njegovom odravanju, izdavao u njemu povelje i gradio podzemnu kriptu poznatu kao katakombe", verovatno kao porodinu grobnicu, koja je ostala nedovrena posle njegove smrti 1416. Posle Hrvoja Vukia, Jajce je bilo u rukama Radivoja Jablanovi- a, a zatim u posedu bosanskih kraljeva i njihovih namesnika. U njemu je 1423. stolovao Tvrtko II T vrtkovi. T ako je Jajce u XV v. postalo kraljevski grad, a naroito je to bilo u vreme poslednjeg bosanskog kralja Stjepana T omaa, odnosno T omaevia (1443-1461), koji je 1463. pogubljen ispod gradskih zidina. T e godine Jajce je prvi put palo u turske ruke, ali gaje Marija Korvin u jesen iste godine preoteo od T uraka. Kada ga T urci i sledee (1464) godine ponovo napadnu, Jajce dobija ulogu najjunijeg be dema ugarske drave, kapije jugozapada" 1 kljua Dalmacije, Istre, Italije i Nemake". U Jajcu su tokom srednjeg veka bile sagraene tri crkve: sv. Katarine, sv. Marije i sv. Luke, svaka u nekom drugom vremenskom razdoblju. Crkvu sv. Katarine dva puta poniinje papa Pije (1458. i 1463). Isti papa pominje 1461. i crkvu sv. Marije u kojoj se, po predanju, uvalo telo sv. Luke, a 1469. i samostane u Jajcu, Grebenu i Jezeru.

Jajce 1887 T urci su poruili crkvu sv. Katarine 1528, nepunu godinu poto su osvojili grad. T urci napadaju Jajce i 1491, 1512. i 1525, da bi ga konano osvojili 1527, godinu dana posle Mohake bitke. T eko je stradalo u poaru 1658. Pod T urcima je ostalo 351 godinu, sve do 1878. Od pada pod tursku vlast, Jajce j e kao nabija pripadalo Brodskom kadiluku. Kada je (oko 1540) osnovan Kobaki kadiluk, pripalo je njemu. Izmeu 1580. i 1590. Jajce je postalo sedite Jajakog kadiluka koji se sastojao od 5 nabija. Posle reformi u XVII v. Jajce je postalo sedite Jajake lrapetanije. U XVHI v., kad Bosna postaje periferijska oblast T urskog carstva, Jajce se nalazi u sastavu Travnikog sandaka. Epski lik VukJajanin Istorijski Vuk Gr gurevi Brankovi, sin Grgura i unuk ur a Brankovia. Epici poznat i kao Zmaj despot Vuk i kao Zmaj Ognjeni Vuk. Stolovao je u Slankamenu u Sremu. Njegovog oca oslepio je car Murat. Srp-

JAMACI JANOK, Janjok

173

ski despot je bio samo titularno jer je verovatno 1457. preao u tursku slubu. Posle jedne emisarske dunosti 1465. prelazi ugarskom vladaru Matiji Korvinu. Naroito se istakao u ratovima protiv Poljaka, T urske i Donje Austrije, a uestvovao je i u borbama za abac (1476), za Srebrenicu (1476), Kru-evac i Branievo (1481), itd. Umro je 1485. bez potomstva. Nazvan je Jajaninom zbog uea u pohodu na Vrhbosnu (Sarajevo) pod Matijom Korvinom 1480, a taj pohod je krenuo iz Jajca. Po predanju, nastanio se u Jajcu odmah posle propasti bosanske drave, onda kada je kralj Matija prvi put oteo Jajce od T uraka. U pesmama se pominje kao mesto kojim, u periodu turske vlasti, upravlja Jazap (Vuk , 47) ili Izep-aga (SANU , 63), a u pret-kosovsko vreme vojvoda Stefan (SANU II, 30). Direktno o Vuku Jajaninu peva muslimanska pesma KH 1,4. Od istorijskih dogaaja, pominje se u kontekstu osvajanja Bihaa (MH III, 4), opsade T emivara u XVII v. (KH I, 2), bune bosanskih muslimana pod vodstvom Husein- pae Gradaevia, Zmaja od Bosne (SM 62) i si. Literatura: Kreevljakovi 1953; Vego 1957; Basler 1971; uri 1971,13-32; 1971, 35-37; 1978; - 3, 498; s.v.; VE s.w. Jajce, Grad; E 208 (nap. 28). JAMACI

JANO K, Janjok OArrabona, Gyor, Rab, Janik IIU srpskom letopisu Janokb je ur (er) u Maarskoj ( 3, 503), tj. nem. Ra-ab, antika Arrabona. Moda od tur. yarak 'spaljen, izgoreo'. (A. L.) [Slino ve u komentaru uz MH III i IV: od tur. jangi, to znai poar. Otud: izgoreo, popaljen grad. Iz pesama se ne vidi koji bi to grad mogao biti.] Janok grad: Odveu ih do Janoka grada (Vuk 1, 35:31); Vuk VII, 5; ER 126; KH 1,17, 23, 39; KH , 52, 57 grad bijeli: U Janoku, gradu bijelome (KH , 52:228); Vuk VI, 37 esarov grad: U Janoku esarovom gradu (KH I, 15:4) bili: Pa on tijepo Janoku bilu (EH 2:553) na enaru: Bjeli mu se Janok na enaru (EH 2:478) bez atribucije: U Janoku isprosi devojku (Vuk 11,101:2); Vuk III, 35; Vuk VI, 37; Vuk VII, 5; ER 53; KH 1,17,39; KH II, 52, 57; EH 2 Janjok grad: On okrenu kroz Janjoka grada (Vuk 1, 18:83); MH T V, 50 grad bijeli: U Janjoku gradu bijelome (Vuk , 18:2); KH I, 39; MH IV, 50 grad esarski: Ni Janjoka, grada esarsko -ga (MH IV, 50:575) grad kaurski: Ve Janjoku gradu kaursko-me (Vuk III, 18:168) bili: O Ivane od Janjoka bila (Vuk III, 18:26), MH IV, 43, 47, 50 od kamena: A bili se Janjok od kamena (MH IV, 47:525) kameni: Jer bi sao u Janjok kameni (MH IV, 48:434) bez atribucije: Progovara od Janjoka Ivo (Vuk , 18:115); MH IV, 43, 47, 49, 50 Neizvesna ubikacija. U zbirci Koste Hermana (II), prireiva u napomeni uz tekst tvrdi da se po situaciji u pesmama i po nekim turskim analima moe zakljuiti da se radi o maarskom mestu Rabu. Blizu ove varoi nalazi se mesto Jano-haza pa je moda od toga postao Janok. U s/z Maarskoj stvarno i postoji mesto

[Jamak 'barjaktarov pomonik, signiferi

vicarius': Jamak ide za barjaktarem, ako bi njemu to bilo, da on odmah barjak primi" (Vuk, s.v.).] bez atribucije: Sa Jamaka Mirkovia Java (Vuk IV, 55:178) Mesto u Cmoj Gori. Selo u oblasti Grahovo blizu mesta Grahova, na nekadanjoj granici Hercegovine i Cme Gore. U doba o kome pesma peva Grahovo je bilo na tromei T urske, Cme Gore i Austrije (epske Njemake). Pominje se u kontekstu turskog pohoda na Grahovo 1836. Literatura: 1954, 623.

174

JANJA JANJEVO

pod tim imenom poznato po Janokom ratu 1663. Vitkovi i Radoni misle da je u pitanju ur uz Ostrogon, Komoran, Budim, Petu i Vac, jedan od vanih gradova koji su inili lanac maarske odbrane od T uraka na Dunavu. Ovaj grad je 1598. bio osloboen od T uraka, pa su se tada u njemu naselili Srbi iz Bake, naviknuti da dre krajinu protiv T uraka. U tom kontekstu za grad se vezuje ime Golotrba Ive. Kod Petra Matkovia pak stoji da su ur (Jurr) i Rab jedno isto mesto, s tim stoje prvo ime prema maarskom, a drago prema nemakom izgovora. Vuk u Rjeniku s.v. Janjok pretpostavlja da bi u pitanju mogao biti italijanski primorski grad Ankona, to se ipak ne uklapa ni u jedan od postojeih epskih siea. Ime Janik javlja se kod Evlije elebije. Janok/Janjok se pominje i u istorijskim i u neistorijskim (uglavnom enidbenim) sieima. Od istorijskih, pominje se u kontekstu boja kod Osijeka (svakako posle 1526. i verovatno pre 1687. kada su ga T urci definitivno izgubili KH I, 17), izbavljanja Muje Hrnjice iz janokog ropstva (KH , 52) i dragima. Literatura: 1887, 87; 1890; 1910, 84 (nap. 55, 58); Elezovi 1950; 1954, 602; KH II, nap., str. 8; s.v. ; Imenik YU 183. JANJA S S obzirom na kratkosilazni akcenat prvog sloga u Vukovom , Janja nee biti isto to i janja 'crna topola' (up. Janjevo), nego pridev na -jb od linog imena Jana = Ana, u enskom rodu moda prema nekoj nekadanjoj crkvi sv. Joakima i Ane. Ili, ako je ovde, kao esto inae, primarno ime reke, predslovenskog porekla, up. u Bugarskoj Luda Jana. (A. L.) carev grad: A careve prihvaat gradove, Uzet Janju, uzet Bijeljinu (KH II, 73:62-63) donja i gornja: Primit Janju i donju i gornju (KH I, 15:37) bez atribucije: Ranjenike Janji prenositi (Vuk IV, 26:240)

4439'N, 1914'E Grad u BiH. Danas mesto u Republici Srpskoj, optina Bijeljina, 20 km juno od grada Bijeljine. Prostire se na obe strane reke Janje, koja se na 2 km od naselja uliva u reku Drinu. Bliz u ua Janje u Drinu, na istoj visini ali na Drini, nalazi se mesto Novo Selo gde je sauvan stari srednjo vekovni grad Vidin. U blizini je i stari Trojanov grad. Narodna etimologija vezuje ime mesta za priu o starici Janji koja je T urcima Budi-mlijama pokazala brod na reci Janji kraj koje su se oni kasnije naselili. U folklora se, dakle, Janja smatra relativno novim naseljem koje nije postojalo pre turskog doba. O vremenu nastanka Janje nema pouzdanih podataka. Kao trgovako mesto u Bosni pominje se u XVIII v., ali je sasvim sigurno postojala i znatno pre toga, pa se tako pria i da je erzelez Alija (junak iz XV v.) neko vreme iveo u Janj i ili ak bio roen u nj oj. Pouzdano se zna daje Janja dugo bila ka saba i da je zadovoljavala sve kriterijume da bi se tako zvala. Nakon toga je bila nahija pa ajanluk, a od 1867. do 1878. bila je mudirat (ispostava), to je vei rang od optine. Od 1878. pa sve do 1961. Janja je neprekidno bila optinski centar. Prema staroj podeli, organizovana je kao naselje sa vie mahala, to je izmeu ostalog odlika veih bosanskih naselja. Pominje se u kontekstu neuspelog pohoda generala Petraa na Zvornik 1717. (KH I, 15) i boja na okeini 1804. (Vuk IV, 26). T akoe i: Janja kod Knjaevca (Srbija). Literatura: Markovi 1988, 93; 2000, 462-464; 2005; 2 s.v.; s.v.; Imenik YU 184. JANJEVO O Jagnevo, Gnagneva, Gnanevo SU dubrovakim pismima 1346. Janeua, 1433. Jagneuo, verovatno odjanj 'crna topola, jagnjed'. (A. L.) ravno: / pokupi sve Janjevo ravno (Vuk IV, 31:220); SM 63 4234'N,2114'E

JANJINA, Janj JANJOK

175

Grad na Kosovu (Srbija), Nalazi se j/i od Pritine. Danas jedna od dve hrvatske enklave na Kosovu. Poznato radarsko mesto srednjovekovne Srbije u blizini Lipljana, zapadno od Novog Brda. Pod ovim imenom pominje se prvi put 1303. u pismu pape Benedikta LX upuenom barskom nadbiskupu Marinu. T a najstarija vest o Janjevu ne govori da li su ve tada njegovi rudnici bili aktivni, ve samo pominje katoliku parohiju koja se u njemu nalazila. Vernici te parohije imali su svoju crkvu sv. Nikole, a pravoslavni crkvu sv. arhanela Mihai-la i Gavrila, o kojoj postoje svedoanstva iz 1548, i Blagovesti koja se pominje 1581. U prvoj polovini XV v. Janjevo je bilo na vrhuncu moi, nalazilo se u sastavu srpske drave i Dubrovnik je u njem u imao svoju koloniju (zvanino formiranu 1433). U njemu je bilo i Kotorana (jedan od carinika je bio Pribisav iz Kotora), ali oni nisu bili orga-nizovani u posebnu zajednicu. Posle pada Novog Brda 1455, pretpostavlja se da ni Janjevo nije dugo odolevalo T urcima. Pod turskom vlau ono i dalje ostaje najbogatiji radnik srebra i zlata u Sr biji, o emu svedoe zapisi iz perioda XVI-XVIII v. Smatra se da je rad u janjev-skim radnicima zamro u XVIII v. Oko 1 km zapadno od Janjeva i 5 km j/i od manastira Graanice nalaze se ostaci srednjovekovnog grada Veletina koji se prvi put pominje 1321. Grad je titio Janjevo i okolna mesta i puteve. U Atlasu M. V. Koro-nelija iz 1689. oznaene su njegove ruevine. Danas stoje bedemi Veletina mestimino ouvani i do 3 m visine. Obe pesme pominju Janjevo u kontekstu boja na Deligradu 1806. Literatura: 1952; C. . . - , P. 2002; - 2007; 3, 505; s.v.; 368; Imenik YU 184. JANJINA, Janj O Ioannina, Yanina Srednjegrko lamina pored Ioannina, od hrianskog imena/ 'Jovan'. (A. L.)

grad: A kad doe ba u Janja grada (Vuk , 15:47) bez atribucije: Rani care u Janju devojku (Vukn, 15:1) 0394O'N, 2051'E Grad u Epira (Grka). U srednjem veku prvo je pripadao Srbima (1349-1430), a potom T urcima (od 1430. do 1913) koji su od grada napravili centar Janjinskog sandaka. Posle odlaska T uraka Janjina, koja je do tada bila u Alba niji, pripala je Grkoj. U njoj je od 1788. do 1822. boravio Ali-paa, poznat kao Lav iz Janjine". Janjina je bila veliki i napredan grad u kome je bogata jevrejska kolonija postojala jo od LX v., a njena se brojnost uveala naroito posle progona Jevreja iz panije. Najvee blago janjinskih Jevreja je jedna stara Tora za koju se misli da ima vie od 1.500 godina, a poznata je kao Knjiga (Safer) iz Valone". KodVukau Rjeniku: ,,u pjesmi nekakav grad". Pesma je pominje u neistorijskom kontekstu izgraenom oko motiva incesta. T akoe i: selo u Hrvatskoj, opt ina Ston, Dubrovako -neretljanska upanija. Literatura: Kornrumpf 1995; s.v. . JANJO K grad: On okrenu kroz Janjoka grada (Vuk 1, 18:83); MH IV, 50 grad bijeli: U Janjoku gradu bijelome (Vuk 1, 18:2); KH I, 39; MH IV, 50 grad esarski: Ni Janjoka, grada esarsko -ga (MH IV, 50:575) grad kaurski: Ve Janjoku gradu kaursko-me (Vuk III, 18:168) bili: O Ivane od Janjoka bila (Vuk III, 18:26); MH IV, 43, 47, 50 od kamena: A bili se Janjok od kamena (MH IV, 47:525) kameni: Jer bi sao u Janjok kameni (MH IV, 48:434) bez atribucije: Progovara od Janjoka Ivo (Vuk , 18:115); MH JV, 43, 47, 49, 50 Vide JANOK

176 JANJO, Jano O

JANJO, Jano JEDNOI

Janoshasza Janjo grad: Mome mlado od Janjoa grada (SM 44:2) Jano grad: No ti poi put Janoa grada (SANU III, 34:93) bez atribucije: Vino pije od Janoa kralju (SANU III, 34:1); SM 44 Neizvesna ubikacija. Moda varo Janoshasza (u prevodu: 'Jovanov dom') u zapadnoj Maarskoj, na granici sa Austrijom (vide JANOK). Pominje se u neistorijskom kontekstu smrti Alije Bojiia (SM 44) i enidbe Iva Golotrba (SANU III, 34). JARUICA maleno selo: U malenu selu Jaruici (Vuk IV, 62:102) Neizvesna ubikacija. Prema pesmi, selo u okolini Kragujevca: [vojvoda Maksim Starovlah je preminuo] U pitomoj zemlji Sumadiji, Kod lijepa mjesta Kragujevca, U malenu selu Jaruici (60-62). Na dananjim mapama ne postoji. Pominje se povodom godinjice boja koji se dogodio Ispod krna brda Kukutnice \ Kod epova i kod Bjeleue (36-37) tokom Dragog srpskog ustanka. JASENOVAC lijepi grad: Od Vjepa Jasenovca grada (ER 125:5) 4516'N, 1654'E Mesto u Hrvatskoj. Mali grad na obali Save kod ua Une u nju, 12 km j/z od Novske. Prvi put se pominje u XIV v. kao mesto sa tvravom na putu Sisak - Novska. Utvrenje je imalo oblik nepravilnog trougla i bilo je opasano opkopom. Sa dolaskom T uraka na Balkan, Jasenovac se naao u Vojnoj krajini sa veinskim srpskim ivljem doseljenim iz Srbije.

Pesma ga pominje u neistorijskom kontekstu, ali u tanom prostornom okruenju (gradovi Dubica, Kostajnica, Gradika, Banjaluka i Novi, planine Kozara, Psunj, Ga-tica i Motajica, reka Neteka). Literatura: s.v. JASENOVO bez atribucije: Burin-bega odJasenovoga (Vuk III, 37:54) Neizvesna ubikacija. U pesmi, mesto kod Foe (danas Foa/Sr -binje, BiH). Draga mesta u okruenju: Bie, Novi, Udbinja, Oraac, Kladua. Pominje se kao boravite izvesnog Burin- bega koji e, na poziv Ograi-serdara, poi sa turskom vojskom u napad na ardake Janote Diklia. U Srbiji jo i: sela kod uprije, Uzica, Bele Crkve, Despotovca i Nove Varoi. Literatura: 1994, 70; - 1975,148; Imenik YU 185; 2 s.v. JAST REBA selo: Da on udri na selo Jastrebu (Vuk VIII, 58:123) Neizvesna ubikacija. Pominje se u kontekstu boja kod Koso-vog Luga (vide) 22. jula 1839. Na selo Jastrebu nasrnule su, tokom boja, arbanake ete": Ali sela opalit' ne mogu, E seljani sela ne davahu, Brane sela ognjem iz puakah (141-143). Poloaju epske Jastrebe donekle odgovara dananje mesto Jastreb u Cmoj Gori (4232'N, 19 8'E) JEDNOI selo: Dokle selu u Jednoe do'e (Vuk VIII, 29:175) Neizvesna ubikacija. U pesmi se j avlj a kao selo koj im upravlj a kapetan: A tu Jaku kapetana na'e, Koji bjee od Jednoa glava, Od Jednoa i sela Komana (73-75).

JEDRENE, Drenopolje, Edren, Edrena, Jedrena, Jedrenik

177

Mesto sa tim imenom pominje se kao mahala (Mahalle-i Jednosi) u turskom deftera Crne Gore iz doba Skenderbega Crnoj evia. Na dananjim mapama ne postoji. Literatura: urev / Hadiosmanovi 1973. JEDRENE, Drenopolje, Edre n, Edre na, Je dre na, Je drenik

Grad u T urskoj, na uu T unde u Maricu. Stara osmanska prestonica pre Bruse, ad-rninistrativni centar istoimenog vilajeta, tradicionalni centar turske T rakije na glavnom putu od Male Azije za Balkan. Na levoj obali Marice je stari (turski), a na desnoj novi (evropski) grad. Svojevremeno polazna luka u ivom renom saobraaju Maricom ka Egejskom mora. U starim otomanskim spomenicima ime se javlja kao: Edrinus, Edrune, Edrinaboli, Endrize, kao i Edirne i Edrine. Pretpostavlja se daje grad prvobitno bio naselje trakih plemena koja su odatle otera-li Makedonci i svom novom mestu dali ime Oresteia (ili Orestias). Obnovio ga je car Hadrijan u II v. i po sebi ga nazvao Hadrianopolis (ili Adrianopolis). Kod Jedrena je Konstantin pobedio Licinija 323, a Goti porazili Valensa 378. Opsedali su ga Avari 586; Bugari su ga osvojili 914; Peenezi su ga opsedali dva puta: 1049. i 1078. T okom bitke za Jedrene 1205. Grci i Bugari, udrueni, pobedili su i zarobili vizantijskog cara Boduena, pruajui tako otpor irenju katolicizma na Istok. U Jedrenu se 1353. Kanta-kuzin udruio sa Sulejman-paom protiv Bugara i Srba. U turske ruke Jedrene pada 1362. i postaje istaknuta taka otomanskog irenja po Evropi. Postalo je otomanska prestonica kad je sultan Bajazit (zvani Yildirim, tj. Munja), u pohodu na Carigrad, poraen kod Angore i bio prisiljen da trezor prenese iz Bruse u Jedrene. U Jedrenu se proglasio za sultana. Grad naglo opada kad se prestonica preselila u Istambul, iako sultani po tradiciji dre dvor i u Jedrenu. Propast grada ubrzana je velikim poarom 1745. i zemljotresom 1751. Uz to je 1801. u Jedrenu izbila velika pobuna albanskih trapa protiv reformi Selima III. Rusi su ga osvojili i teko razorili tokom rasko-tur-skograta 1828-1829. (Jedrenski mir 1829) i dragi put 1878. Posle balkanskih ratova Jedrene je poslalo turski pogranini grad i stoga 1913. istrpelo bugarsku, a 1920. i 1922. grku okupaciju.

O Oresteia, Hadrianopolis, Edirne Stsrp.

Drenopolje od gr. (Hjadrianoupo-lis, uz naslanjanj e na domae rei dren i polje, tur. Edirne preko bug. Odrin, gde je odbaen drugi deo gr. sloenog imena polis 'grad' ( Skok I 432-433). (A. L.) Je drene grad: Te otidoh gradu Jedrenetu (Vuk II, 44:424) bijeli grad: U bijelu gradu Jedrenetu (SM 55:373) kua bila: to Jedrene dre kuu bilu (Vuk II, 44:123) bez atribucije: IV e ii caru u Jedrene (Vuk , 70:78); KH I, 2 Drenopolje er: Pa otide seru Drenopolju (Vuk , 7:230) mesto: Pa ih vode mestu Drenopolju (Vuk III,7:97) lijepo mjesto: Od lijepa mjesta Drenopolja (ER 117:18) lijepo polje: Na lijepu polju Drenopolju (ER 117:2) bez atribucije: U planini vie Drenopolja (Vuk , 7:2); SANU , 74; SM 106 " Edre n bez atribucije: Edren kanda u abez okrenu (MH III, 4:503) Edre na bez atribucije: Prihvatiti Stambol i Edrenu (KH I, 16:46); MH III, 4, 5 Je drena ravna: Kud se ide ka Jedreni ravnoj (KH I, 1:715); KH I, 32 turska: A ilje je u Tursku Jedrenu (SM 160:3) bez atribucije: Tekja ostah starac u Jedre-ni (SM 55:377); KH I, 1,5 Je drenik bez atribucije: Sevnu munja vie Jedrenika (SANU II, 30:2) 41 40'N,26 33'E

178

JE GRA JELE, Jelaa

Kao vaan epski lokus, pominje se i u istorijskim i u neistorijskim sieima. Javlja se, na primer, kao sedite janiara: U T urina, u turskoga cara, Kau, sine, drugu vojsku silnu Ognjevite janjiare T urke, Sto Jedrene dre kuu bilu, Janjiara kau sto hiljada (Vuk II, 44:120-124) to uglavnom odgovara istoriji; moe se nai i u kontekstu velikih sukoba kao to je turski napad na Biha 1592. (MH III, 4), opsada T emivara u XVII v. (KH I, 2), neuspeli austrijski pohod na Zvomik 1737. (KH I, 16), rusko-turski rat 1828. (SM 55) i si. Literatura: afarik 1851, 72; EI s.v. Edirne; VE s.v.; 1, 314; s.v. JEGRA bez atribucije: Udriu ti Jegri i Budimu (KH I, 32:158) Vide EGER JEHO VAC bez atribucije: U Jehovcu konak uinili (KH I, 2:1167) Neizvesna ubikacija. Jehovac se u Rjeniku JA pominje kao selo u Bosni u okrugu Sarajevskom, aulme-niku Jugoslavije iz 1973. kao mesto kod Kiseljaka, u optini Brestovsko (Bosna). Pesma podrava nalaz RJA i kao marrutu turske vojske koja kree na epskog kralja Ra-kociju" (opsada T emivara) navodi: T ravnik, Jehovac, Blauj, Sarajevo, Bakije iznad Sarajeva, Romaniju, Glasinac, i na kraju Vi-din (mislei verovatno na istoimeno mesto u Bosni vide BUANAC, JANJA, LO NDO N). Literatura: Imenik YU 187; RJA s.v. JELE, Jelaa II Stsrp. Jeleb verovatno od jela, mada je sufiks - e redak (up. bode 'vrsta ribe', Grme); on je odbaen u stsrp. Jehci < *Jelbsci, kako se zvala upa sa sreditem u rakom Jeleu. (A. L.) Je le grad: On utee u grada Jelea (ER 98:73)

krni: / jo jema iz krna Jelea (SANU 111,9:11) ' planina: Kad je stigla u Jele planinu (SANU III, 31:56) bez atribucije: Od Jelea iz Hercegovine (MH III, 12:111); ER 98 Je laa grad: Ovo 'e knjiga od Jelae grada (MH VIII, 9:42) bijeli grad: PodJelaom, pod bijelim gradom (MH Vili, 9:2) bijela: Te on doe pod Jelau Vjelu (MH VIII, 9:71) bez atribucije: Do Jelae devet obdanica (MH Vin, 9:67) 1. Stari grad u Sr biji. Nalazi se u Rakoj upi, na planini Rogozni, 13 km j/i od Novog Pazara. U njemu su srednjovekovni srpski vladari provodili leto. Jele je upski grad, sagraen na visokom, teko pristupanom vrhu planine. Malih je razmera, danas potpuno u ruevinama. U v. bio je dvorac Stefana Uroa I Velikog Hrapavog" (1243-1276). Zovu ga jo i Jerinin grad. Prvi pomeni Jelea javljaju se ve 1149, a zatim 1282. i 1314. (Ispod grada Jelea 1282. kralj Dragutin je tokom lova pao sa konja i obogaljio se, posle ega je abdicirao u korist svog mlaeg brata Milutina. Predaja vlasti obavljena je na saboru u Deevu.) T urci su ga uzeli poslednjih godina XJV v. i drali jo neko vreme u njemu svoju posadu, a posle je opusteo. U turskim popisima prvi put se javlja 1455. a poslednji 1516. Ostaci srednjovekovnog podgraa (Malog Grada) lee ispod grada, na s/i i j/i padini. Podgrae je delom bilo utvreno. Na sedlastom prevoju, na j/i strani, nalazilo se neutvreno naselje, u kasnijim izvorima pominjano kao trg. 2. U MH VIII radi se o jednom drugom Jeleu (u pesmi: Jelaa), gradu koji je morao biti u Hercegovini (slian sie i u ER 98: u Jeleu sedi Jelekovi Mujo s kojim se bori Smiljani Ilija). Jedan takav grad je bio u staroj Zeti; od njega danas postoje razvaline u dolini reke Bistrice, leve pritoke Drine; prvi put se pominje 20. januara 1448. kao grad (castrum) u posedu hercega Stefana, a 1454. i kao naselje. T urci su ga osvojili 1465. Drugi

J ETOI PAZAR J ERUSALIM, Jemsolim je srednjovekovni grad u dolini Govzc oka 13,5 km j/z od Foe (dananjeg Srbinja). Sporriinje se 1438.1 danas postoji kao selo kod Foe. Kod Vuka u Rjeniku navodi se kao: varoica u Hercegovini blizu Foe". Iz bilo koga od ova dva grada mogao je poticati muslimanski junak JelaiVJelekovi Mujo.

179

uje i pomenuta pesma ER 98.) Inae se Je- lekovi Mujo i Smiljani Ilija u istom sieu javljaju i u pesmi MH VIII, 9 gde se grad zove Jelaa, a T urin je oznaen kao poturica i imenovan Jelai umesto Jelekovi. Literatura: 1950, 117-118; - 1952,21; Vego 1957; 1959, 65; ) 1974; 1997,103; ,518 ;^'.; Imenik YU 187; E. 411 (nap. 64); VE s.v. Grad. JENJI PAZAR
* bez atribucije: Spustie se ka Jenji Pazaru

3. U SANU , 9 Jele se javlja u okviru

formule: Iskau mu to imati nee Ou vina iz Vidina ravna, I rakije sa Demir-kapije, I sijena iz ravna Srijema I jo jema iz krna Jelea (7-11) verovatno iskovanoj na osnovu analogije po suprotnosti, sa poentom na stvarima koje je teko nabaviti (to imati nee", upor. na drugom mestu Jema iz krna Melema" vide DEMIR KAPIJA, MELEEM). 4. U SANU , 31 pominje se Jele kao planina, ali se posle stalno govori o T urcima Jele&mima, a oni sigurno nisu iveli u gori ve u gradu. Za tu se pesmu verovatno vezuje neki od Jelea u Hercegovim. (To potvr-

(VukH, 40:169) Vide Novi PAZAR JERUSALIM, Je rusolim

O Aelia Capitolma,Yeru^halayiriL 'Al-quds Od

gr. Hierusalm < aram. Yerusdlem 'bo-goosnovan*, prema hebr. narodnoj etimologiji 'dom mira'. (A. L.)

Je rusalim
* svetinja: Poletio soko tica siva \ Od Svetinje od

Jerusalima (Vukli, 46:1-2)

JT C^L\TI T"VV

W^til'fe f-.of li :

Jerusalim

180

JERUSALIM, Jerusolim

rii6ROSOLi/4

Jerusolim 1493 bez atribucije: Ode ferman ka Jerusalimu (Vuk III, 11:30) Je rusolim grad: Pokraj grada a Jerusolima (MH I, 1 :2) Glavni grad Izraela. Podignut je na stenovitoj visoravni iznad depresije Mrtvog mora. Mesto u kome su se odigrali najvaniji dogaaji iz Hristovog ivota (osuda na smrt, pogubljenje, pogreb, vaskrsenje, vaznesenje) i druga zbivanja znaajna za hrianstvo. Jerusalim se spominje najpre u Avramo-vo vreme pod imenom alim ('m ir'). Njegovo jevrejsko ime je Jerualajim. T ablice iz T el el Amarne pominju ga kao Urusalim, a na persijskom se javlja kao Urusalimu. Dananji Arapi ga zovu El Kuds ('sveti grad'). Prema arheolokim nalazima, Jerusalim je oko 2500. pre n.e. bio naselje nekih semit-skih plemena, verovatno Kanaanaca, ija je prestonica postao oko 1550. pre n.e. Tablice naene u Amarni svedoe da je oko 1400. pre n.e. Jerusalim bio u vazalnom odnosu prema Egiptu, koji je u njemu drao svoj garnizon. Oko 1320, u vreme dolaska Jevreja, dri ga pleme Jebuzita, od kojih ga David preotima, proglaava svojom prestonicom i die utvrenje Sion. Solomon ga prvi opasuje zidinama i die palatu i utvreni hram. Posle podele Solomonovog carstva, Jerusalim postaje prestonica Judeje (Yehuda). Asirski kralj Senaherib uzaludno gaje opse-dao 701. pre n.e., ali gaje vavilonski kralj Navuhodonosor osvojio i razorio 586. pre n.e. i veinu stanovnitva raselio. Od 539. pre n.e. do poraza Persijanaca kod Isa 333.

J ERUSALIM, Jerusolim pre n.e. Jemsalim je bio prestonica persijske provincije Judeje. Pod Aleksandrovim na-slednicima Ptolemejima (312-198. pre n.e.) poinje helenizacija Jerusalima koju nastavljaju Seleukidi (198-142. pre n.e.). Oni ruse Solomonove zidine, podiu utvrenje zvano Akra u koje smetaju svoj garnizon, i zapoinju verske progone domorodaca koji se 166. pre n.e. diu na ustanak (Makavej-ski). Makavejci osvajaju Jerusalim 152. pre n.e., ali on tek deset godina kasnije postaje sedite osloboenih Jevreja. Simon Maka-vejac (Shimon Hashmonai) rui Akru, podie utvrenje koje nosi njegovo ime i obezbe- uje ga novim pojasom zidina. Od 63. pre n.e. Jerusalim je u vazalnom odnosu prema Rimu. Kratko vreme (40-37. pre n.e.) njime vladaju Parti, od kojih ga, posle dvomesene opsade, oslobaa Irod (37-4. pre n.e.). On podie tvravu Antoni-ju (Anthonia), a na gradskim zidinama dograuje tri mone kule, od kojih jedna postoji i danas, poznata kao avidova kula. Posle Irodove smrti Jerasalimom vladaju Rimljani, osim u kratkom periodu od 41. do 44. kad je na vlasti domaa dinastija pod Agripom I. U Jerusalimu 66. izbija veliki ustanak protiv Rimljana koji Vespazijan gui 69. i 70. kada je zapaljen i poruen jerusa-limski hram. Jevreji poslednji put vladaju Jerusalimom za vreme ustanka 132-135.

181

Na ruevinama Jerusalima Rimljani di u svoju koloniju Aelia Capitolina. Pod Vizan-tijom, nekadanji grad tvrava postaje grad man astira i verskih raspri. Od 614. do 628. vladaju Persijanci, a 638. Ara-bljani. T urci Selduc i zauzimaju ga 1099. Iste godine, tokom Prvog krstakog rata, krstai ga osvajaju i prave od njega sedite Je-rusalimske kraljevine. U v. egipatski sultan Saladin preotima ga od krstaa i obnavlja mu tvravu. Jemsalim zauzimaju Mon goli 1244, T urci Osmanlije 1517, Britanci 1818. Od 1920. bio j e sedite britanske man-datne teritorije Palestine, a od 14. maja 1948. glavni grad Izraela. Iste godine pode- ljen je na dva dela od kojih je manji, istoni, pripao Jordanu. Pesme ga pominju u odgovarajuim kontekstima: kao mesto u kome Bogorodica Seta sa malim Kristom (MH I, 1) i kao mesto podviga i smrti patrijarha Save Jerusalim-skog (Vuk III, 11). Samo u Vuk II, 46 (Propast carstva Srpskoga") stihovi daju da se nasluti kako je re zapravo o nebeskom : Poletio soko tica siva Od Svetinje od Jerusalima, I on nosi ticu lastavicu. To ne bio soko tica siva, Vee bio svetitelj Ilija; On ne nosi tie lastav ice, Vee knjigu od Bogorodice (1-7).

Jerusalim

182

JEZERA, Jezero JEZERSKI

Literatura: 2002; Baldowin 2003; 3, 527; s.v.; VE s.v.; 2 s.w. , - . JEZERA, Jeze ro Jeze ra ravna: Ode aja u Jezera ravna (Vuk VIII, 3:45) bez atribucije: Onake je u Jezera nema (Vuk VHI, 3:23) Jeze ro mjesto pitomo: Iz Jezera mjesta pitomoga (Vuk Vni, 3:6) iroka i pitoma zaravan u Crnoj Gori, na nadmorskoj visini od oko 1450 m, dugaka oko 20 km, iroka do 10 km. Nekada se ovde pruala gusta uma koju su, po predanju, ne-gde oko sredine XLX v. zapalili i unitili T urci, s namerom da spree hajduke da se kriju u njoj. Jezera i dogaaji koji su se odigrali na njima pominju se i opisuju u nekoliko narodnih pesama. Prastanovnici Jezera i Sinjajevine su bili Krii, ilirsko (po nekima ranoslovensko) pleme koje je sve do sredine XII v. ivelo u dolini Tare, a ovde imalo katune. T rag o njima je ostao u narodnom predanju, pa tako na Sinjajevini i danas postoji Kriako polje. Drobnj aci su, takoe po predanju, konano potisnuli Krie na dragu obalu T are (koju i danas stariji svet zove Kriko) posle odsudne bitke na Bukovikoj gori (planina sa leve strane puta za avnik). Razlog za sukob su po jednoj varijanti bila mesta za ispau stoke, a po dragoj su se Krii i Drobnjaci nali na razliitim stranama u tursko - mletakom ratu. Boj je bio krvav, pa se prema narodnoj etimologiji izvor iznad sela Gornja Bukovica i danas zove Krvavac. Na mestu Poljana postoji kamen sa urezanim maem i kopljem; to je, po legendi, spomenik krikom vojvodi poginulom u bici. Krajem XIV v. (1399) u Jezerima je bio dvorac Sandalja Hrania. Erdeljanovi 1899. pie da se ,41a visoravni jezerima i danas ... vide nad jednom stenom porueni zidovi gradia Jezera, u kome je Herceg e-

pan letovao."* Dubrovaki i kotorski trgovci prolazili su kroz Jezera na putu za Pljevlja i Brskovo. Kroz Jezera je vodio i put za Pivu, a naroito se esto u srednjem veku pominje put z&Anagoste (Onogot, tj. Niki). Dananja sela u ovom kraju razvila su se tokom drage polovine XIX v., uglavnom od nekadanjih katuna. Posle osloboenja od T uraka, ovo podruje je u Kraljevini Cmoj Gori bilo zasebna vojno-administrativna ce-lina pod nazivom Jezera, pa se otada i stanovnici ovog kraja nazivaju Jezercima. Pesma ga pominje kao mesto izvesnog Borie serdara. T akoe i: gradi na levoj obali reke Pli-ve, ispod planine Lisine, 20 km zapadno od Jajca (BiH). U njemu su nekada bila dva grada: je dan srednjovekovni zvani Jezero, a drugi turski prozvan Gdl-Hisar. Grad Jezero stajao je na brdu Vaganj, a pod njim je bila varo s jednim samostanom. Ovaj se grad prvi put pominje 1492, dok za jezerski samostan postoje neto ranija sve-doanstva iz 1469. Crkva sv. Grgura u gradu spominje se jo ranije 1447. T urci su prvi put zauzeli grad 1463, a konano 1518. Od te godine grad Jezero se vie ne pominje. T urci su sagradili novi grad na ostrvu u Plivi i na turskom ga nazvali Gol-Hisar (Gol 'jezero', Hisar 'grad'). T aj je grad bio povezan sa kopnom pomou viseeg mosta na lanac. Prvi put se pominje 1660. U XVIII v. pripadao je Kljukoj kapetaniji. Naputen je pre 1833. ____________

____________ j

Literatura: ! / 1899, 60*; Kreevljakovi 1953; Vego 1957; 2005b; s.v.; 2 s.v. JEZERSKI O Jezerane, Nemicig Jezerski podrazumeva se grad, verovatno po imenu upe. (A. L.) bez atribucije: Pa e otle do Jezerskog sii (EH 4:1278) 4458'N, 16 5'E Stari grad u BiH. Bio je sagraen na jednoj kosi podjednako udaljenoj od Otoke na zapadu i od Krupe na severa, a pod njim je nastalo selo Jezer-

JUGOVAC JU NIK

183

sko. Ime je dobio po movarama koje su ga okruivale. Spada meu najstarije gradove u Bosni. Prvi put se pominje 1278. Smatra se da u poetku nije bio ni u ijem posedu, ve da su njime upravljali sami graani, sve dok sredinom XVI v. porodica Nemi (zvana Jezerski) nije preuzela vlast. Poreklom iz Jezerskog bila je i ugledna porodica Sviovi. U mestu je bila vrlo cenjena upna crkva sv. Kuzme i Damnjana. T urci su ga osvojili 1576, kada i Cazin i Buim. Bio je u sastavu Krupske kapetanije. Naputen je 1838. Legenda kae daje grad gradila Jezerka devojka iz Buima, a be deme oko njega da su dodali T urci. I za polje ispred grada pria se da gaje krio buimski ban za ispau svojim konjima. Pesma ga pominje kao mesto Da-fer-barjaktara. Literatura: Lopai 1943; Kreevljakovi 1953. JUGOVAC BOd linog imena Jug, up. Jugovo kod Smedereva. (A. L.) grad bijeli: U Jugovcu gradu bijelome (MH I, 56:2)

bijeli: Poe bane iz b'jela Jugovca (MH I, 56:499) Neizvesna ubikacija. U ovoj varijanti ,3anovi Strahinje", T urin koji odvodi banovu enu dolazi iz Blagaja (T urin Blagajlija), a Jugovac koliko moe biti stvarno mesto s obzirom na Blagaj i daje pesma zabeleena u Hrvatskoj, toliko moe biti i izmiljeno mesto u kojem bor ave Jugovii, Strahinjina tazbina. T akoe i: selo u Hrvatskoj, u upaniji Zagrebakoj; selo u Srbiji kod Prokuplja, nastalo krajem XIX v. _______________________ | Literatura: 1985; RJA s.v. JUNIK bez atribucije: I pokupi Reku i Junika (Vuk JV, 31:208) 4228'N, 2016'E Selo u Metohiji (Srbija). Nalazi se 7 km juno od Deana, na granici sa Albanijom. Kod Vuka u Rjeniku: Arnautsko selo u Reci". Pesma ga pominje u kontekstu boja na Deligradu 1806. Literatura: 1954,552; s.v.


KABLI bez atribucije: Sa Kablia odLivna kamena (KH II, 59:823) Vide MALI KABLI KAANIK II Od kaanik, kaanica 't eko prolazan planinski put, klanac, klisura', od koiti se 'peti se, verati se', ili, po nekima, od tur. kacmmak 'izbegavati' (up. kacak > s.-h. kaak 'odmetnik'). (A. L.) tvrdi: UMoraitvrdu Kaaniku (Vuk VIII, 8:9) bez atribucije: Do Uupa i do Kaanika (SM 62:19) 1. Varo u Srbiji na Kosovu (4213'N, 2115'E), na ulazu reke Lepenca u Kaaniku klisura, sa ruevinama turskog grada iz XVI v. U njemu je bila kula epskog junaka Muse Kesedije. Vreme izgradnje ovog Kaanika nije poznato. T urci su ga koristili kao utvrenje za borbu protiv odmetnika koji su napadali karavane u klisuri. U SM 62, gde se peva o ustanku bosanskih T uraka 1831, pominje se kao jedno od mesta iz kojih se regratuju muslimanski ustanici. 2. U Vukovoj pesmi se misli na Kaanik u Morai u Crnoj Gori (4233'N, 1949'E) i u njemu na tri epska junaka: arka Ljeevia, Vida eravicu i uru od Riana. Sie se gradi na motivu izdaje koja osujeuje uskoki napad na turski grad Ljubinje. Zanimljivo je da se pesma protivno epskom obrascu uopte ne bavi kanjavanjem izdajnika (ure od Riana). 3. Kaanik, u smislu Kaanika klisura (Pa otide u Klisuru tvrdu, \ U Klisuru tvrda Kaanika 88-89), pominje se u Vuk III, 6 (enidba Grujice Novakovia"), uz pomen Mlav planine i planine Stare". Ovaj epski sie Loma (2002, 41-46) dovodi u vezu sa istorijskom enidbom vizantijskog cara Jovana II Komnina. Literatura: 1950, 170; Markovi 1988, 103; 2002; Ko- 375; s.v.; 2 s.v. KAIRO , Kair OAl-Qahirah II Od ar. al-Qahir 'pobednik, planeta Mars' (Kiss 308a). (A. L.) bez atribucije: Ze' na Kair stotinu topovah (SM 55:453) 030 03'N,3115'E Glavni grad Egipta. Lei na obalama Nila, nekoliko kilometara uzvodno od delte, i na renim ostrvima. Neto junije od dananjeg Kaira, nekada je stajao staroegipatski grad Memfis. Kairo se razvio na raskru karavanskih puteva koji su spajali severnu Afriku sa Azijom. U neposrednoj blizini dananjeg Kaira nalazilo se u IV v. pre n.e. staro egipatsko naselje Pi-Hapi-n-On (arapski Ba-balyu), koje je u VII v. ukljueno u grad Al Fustat, nastao od logora arabljanske voj-

KAMENGRAD, Kamen, Kamenac KAMENGRAD, Kamen, Kame nac SPrasl. *kamy, gen. kamene, pridevi *kamenbm> i *kament. (A. L.)

185

Kame n bijeli: [harai od] Arbanije do b'jela Kamena (MH II, 48:58) Kame nac * bez atribucije: Od Kamenca maloga dizdara (Vuk , 36:42) @4546'N, 1842'E Mesto u BiH. Srednjovekovni utvreni grad u Bosni (upa Sana). Bio je u posedu hrvatskih knezova Blagajskih, a sagraen je na kamenitom uzvienju iznad dananjeg sela Donjeg Kamengrada kod Sanskog Mosta u zapadnoj Bosni. Sastojao se od Gornjeg grada (u tursko vreme zvanog Koja stena") i Donjeg grada (Palanke) sa okruglom kulom. Ime Kamen prvi put se spominje 1346, a grad pod tim imenom (Kamengrad) u posedu knezova Babonia 1374, mada se pretpostavlja daje sagraen znatno ranije. Kada su ga T urci, za vlade sultana Fatiha Mehmeda , osvojili 1463, jo uvek je bio u sastavu ugarske drave. U sultanovu ast u gradu je podignuta damija Musalla. Nepuna dva veka Kamengrad je bio polazna baza i vrst oslonac za turske prodore u Hrvatsku i Slavoniju. Padom Bihaa u turske ruke (1592), Kamengrad je izgubio dotadanji vojni znaaj. Toliko je bio zaputen, da se njegovi dananji ostaci ni po emu ne razlikuju od ostataka gradova koji su propali jo u XV v. Meutim, Evlija elebija, koji ovim krajevima prolazi u XVLI v., zapisuje da se u Kamengradu liju topovska tanad i da u njemu postoje rudnici. To potvruje i Hadi Kalfa. U XVI i XVII v. Kamengrad je bio sedite kadije i vojvode u varoici koja se razvila pod gradom (gde je danas selo Donji Kamengrad). Kamengradska turska kapetanija osnovana je u XVT J v. Posle 1699. sedite kapetanije preneto je u Stari Majdan. U Vukovoj pesmi pominje se dizdar od Kamenca (kao jedan od onih koji daju vojsku za turske pohode na hriane).

Kairo 1492

ske koja je osvajala zemlju. Od VII do X v. Arabljani su podigli 4 nova naselja. Jedno od njih je nazvano Al Kdhira, to znai: 'p obednik' (to se odnosilo na planetu Mars Kahir koja je dominirala nebom kada je postavljan kamen temeljac). Postaje prestonica kalifata Fatimida 973, netom poto ju je Davar al Rumi opasao zidom. Dva veka kasnije Sala din je Al Kabini spojio sa Fustatom. Krstai su bezuspeno napadali Kairo 1176. Od 1249. je bio pod Mameluchna, a od 1517. podT urcima. Napoleon gaje osvojio 1798, a od 1802. ponovo je u vlasti T uraka kao glavni grad autonomneg Egipta. Formalno ga, sa itavim Egiptom, dre T urci do 1914. Ovde se pominje u kontekstu rusko-tur-skog sukoba iz 1828. Samo u ovoj pesmi se javlja ime Kair(o); u ostalim pesmama pominje se Misir (vide EGIPAT), negde i izriito kao grad. Literatura: VE s.v.; El s.v.

186

KAMENICA KANIA, Kanida, Kanjia, Kanjida

T akoe i: Kamengrad u Hrvatskoj stari grad 13 km juno od Voina. Bio j e u vlasnitvu Nikole T reumla, Petra eha, Ivana Zapolje, Franje T ahija, i dr. U Imeniku Jugoslavije iz 1973. javlja se vie mesta pod istim imenom: Kamen kod Glamoa, ajnia, Gorada i Rogatice (BiH); Kamen kod Splita (Hrvatska); jo i Kamenac kod Smederevske Palanke (Srbija). S obzirom na kontekst, lako je mogue da se u pesmi MH II, 48 ne radi ni o jednom od ovih mesta: Dat u tebi velike harae Od mojega b'jela Carigrada, Armenije i Karamenije, I od l'jepe zemlje Karavlake. Arbanije do b'jela Kamena, To e ope ti zagradit dvore (54-59) jer bi tu Kamen (bijeli) bio neko pogranino mesto blizu Albanije. Indirektno, pomen be-log Kamena asocira na beli Mramor" (vide) na Kosovu. Literatura: Kreevljakovi 1953; Vego 1957; Kreevljakovi 1959a; VE s.v.; 2 s.v.; Imenik YU 193. KAMENICA bez atribucije: Kad osvoji care Kamenicu Na Neretvi mosta ne bijae (ER 155:1-2) Vide MOSTAR KAMENICA, Kaminica selo: Jednu ilje selu Kaminici (SANU IV, 45:113) 4312'N,2011'E Mesto kod Sjenice (Srbija). U starim srpskim pisanim spomenicima javlja se kao Kaminica koju je priloio oko 1314. kralj Milutin Sopotskoj crkvi".* Pominje se u kontekstu Moravike bune 1826. (vide IVANJICA). U Imeniku Jugoslavije iz 1973. javlj a se i Kamenica kod Krievaca, Hrvatska. Takoe i planina u sklopu Dinarskog masiva. Literatura: 1940*; s.w. , ; Imenik YU 194.

KANAT

[Od XVni v. javlja se kao turcizam u znaenju

krilo od vrata, prozora i si. U RJA se tvrdi da nema mesta sa tim imenom.] grad: Dva alata od grada Kanata (KH III, 4:3023) Neizvesna ubikacija. Prema pesmi, mesto u Hrvatskom primorju. Pominje se u neistorijskom kontekstu izbavljanja keri likog Mustaj-bega iz tamnice kralja od Izmira, kao mesto iz koga dolaze dobri konji. Lako je mogue da je ime izmiljeno kako bi se dobila unutranja rima. KANDIJA kraljeva: Osvojiti kraljeve Kandije (MH 111,2:176) bez atribucije: Sav bogati Cipar i Kandiju (SM 55:462); SM 115; MH III, 2 Vide IRAKLION KANIA, Kanida, Kanjia, Kanjid a O Villa Canysa, Alt-Kanizsa, Magyar-Ka-nizsa, kanizsa, Stara Kanjia IlMa. Kanizsa od slov. * (vbsb) 'kneevo selo'. (A. L.) Kani a grad: Pii knjigu do Kanie grada (KH I, 23:360); KH I, 9; KH II, 64; KH , 11; MH T V, 44, 48 grad bijeli: Od Kanie, grada bijeloga (KH III, 8:557) grad kameni: / Kanii gradu kamenome (MH IV, 50:1027) gnjizdo sokolovo: Kania je gnjizdo sokolovo (MH T V, 46:133) bjela: Odvedoe u Kaniu bjelu (EH 5:1244) bila: to se bili pod Kaniom bilom (MH IV, 44:1); MH IV, 46, 49, 50; EH 5, 7 turska: Dok sam bio na turskoj Kanii (KH III, 9:19); MH IV, 46 ravna: Pa je posla na Kaniu ravnu (EH 7:121) pusta: Uljegoe u Kaniu pustu (KH III, 11:361) Kara: A Blaevi u Kara -Kanii (KH II, 64:465)

karalman

187 Posle Karlovakog mira 1699, Kanjia se naseljava Srbima graniarima. Pesme pevaju o oba ova mesta, s tim to je esto teko razlikovati koje je konkretno mesto u pitanju. U jedinoj hrianskoj pesmi koja pominje Kaniu (u obliku Kanida), ona se javlja kao jedno od mesta iz kojih Stojan Popovi otima turske devojke da bi njima enio kotarske serdare (Vuk VII, 14). Muslimanske pesme je pominju u obe vrste konteksta, a od istorijskih dogaaja vezuju je za boj pod Sigetom (KH 1,9), boj kod Kanie (verovatno poetkom XVIII v. s obzirom na pomen T ukunlije bana" KH III, 11) i druge. (Boj pod Kaniom, kako je ova pesma i naslovljena, ne mora biti nijedan od istorijski potvrenih sukoba na tom mestu, budui daje kontekst enidbeni, to po pravilu ostavlja dosta mesta za improvizaciju.) Od muslimanskih junaka, za Kaniu se vezuju Hasan-paa T iro (KH 1,23), Omer Bla- evi i Nuko Kurtagi (KH II, 64), Jusuf alajbeg i njegov sin Mehmedbeg (MH IV, 44) i drugi. Iz Kanie je i belolika, gospodskog roda ena Vuka Daniia (KH 1,9) koja je ,,u ka-fazu rasla", to kod njenog mua izaziva neoekivanu reakciju: Kad su bili u mehku dueku, Prvu ju je nocu prekorio, Kad si tako u obrazu b'jela, Beli ti je lie obljubljeno." A gospoja po istini kaza, Da je mlada u kafazu rasla, S tog je b'jela lica gospodskoga, A Vuk vre na molitvu ruke, Da je nikad poljubiti ne e, Da je s njime stotinu godina (297-306). Literatura: Markovi 1966, 87; Markovi 1988,105; Imenik YU 195; VE s.v.; 2 s.v. KARALIMAN bez atribucije: Pa otale do Karalimana (KH I, 2:83); KH I, 21 Ubikacija nemogua. U Rjeniku JA tvrdi se da za ovaj ojkonim postoji samo epska potvrda. Sama pe-

bez atribucije: Zavadi se paa od Kanie (KH II, 49:139); KH II, 64; KH , 9, 11; MH IV, 43,44,45,46,47,48,50; EH, 5,7 Kanida bez atribucije: b Kanide iz turske Udbine (Vuk VII, 14:25) Kanji a grad: Ja sam junak od Kanjie grada (KH III, 2:278) grad bije li: UKanjii, gradu bijelome (KH III, 2:218) Kanjid a bez atribucije: Kud god ide do Kanjide sie (KH III, 2:380) grad kaniki bijeli: Sa bijela grada kanikoga (KH , 11:87) 1. Mesto u maarskoj Podravini, ija je tvrava posle pada Sigeta u turske ruke 1566. primila na sebe glavni teret odbrane j/z Maarske, tajerske i hrvatske Podravine. Kaniki kapetan je jedno vreme bio knez Juraj Zrinski koji je 1587, u blizini grada, porazio u boju jak turski odred. Kaniu su T urci zauzeli 1600, i u njoj osnovali sedite Kanikog ejaleta za j/z Ugarsku. Pokuaj Austrijanaca da povrate grad 1601. propao je. To nije uspeo ni Nikola Zrinski 1664.

2. Postoji i Kanjia u Vojvodini (Srbija) koja je u doba epskih radnji bila turski grad u Maarskoj. Nalazi se u Potisju, u Bakoj, i prvi put se pod tim imenom pominje 1332, a zabeleena je i u Kruevakom pomeniku. Pod imenom Cnesa ili Kenesna (kako se zove potok u njenoj blizini, na maarskom Keres), javlja se i ranije, u poveljama. Prema jednoj povelji iz 1093. moe se pretpostaviti da je bila kraljevski posed koji je pripadao opatiji benediktinaca u Panonhalmi. U 1 v. je vaila za dobar prelaz preko T ise, a sledeih sto godina (vreme tatarske najezde) o njoj nema nikakvog pomena. Posle toga, javlja se u jednoj povelji iz 1335. kao Villa Canysa (selo Kanjia) sa iskljuivo maar skim stanovnitvom. T eritorija dananje optine Kanjia osloboena je od T uraka 1686.

188 _______________________

KARAMALINSKO

KARLOBAG , Bag

sma daje podrku ovakvom tumaenju dovodei Karaliman u sledei kontekst: Goniti te do Jabuke mlade, A otale do Jabuke stare, Pa otale do Karalimana, Do Limana i mora sinjega, U sinje te more potopiti, Oli tebe iva uhvatiti (KH I, 2: 81-86). Ovi stihovi, kojima se preti pobunjeniku Rakociji (vide HOTTN, LONDON), dobijaju drugo, preneseno znaenje kada se dovedu u vezu sa predanjem o crvenoj ili zlatnoj jabuci, simbolu ili metafori za neki od velikih evropskih gradova (Rim, Be, Prag) do kojih e T urci stii pre nego to budu proterani iz Evrope. U varijanti koja podrava muslimansku stranu, Crvena Jabuka (Qyzyl Alma) je mesto koje je T urcima obeano kao krajnji cilj njihovog osvajanja (vide JABUKA, PRAG). Jabuka, pogotovu stara i mlada, oigledno ima znaenje do kraja sveta" kada se upotrebi kao u ovoj pesmi. U pesmi KH I, 21 Karaliman je neka konkretna dunavska (moda kod ua u Crno more) luka budui da se pominje u kontekstu slinih, posvedoenih mesta: Kad pukoe topi na Aranu, Otpukoe na Karalimanu, Na Rudniku i na Todorniku, I ostalim gradovima redom (1164-1167). T im je neobinije to se u EH 2 tako zove jedan od tri velika udbinska topa: Pa opali tri topa velika, Delikusu i Karalimana, I velika topa Tocijanku (659-661). Literatura: RJA s.v. KARAMALINSKO bez atribucije: ZeniV Struga i Karamalinsko (Vuk VIII, 64:4); Vuk LX, 12 Vide MALINSKO KARAMANO VCI bez atribucije: ekaj mene pod Karama-novcim' (KH II, 49:298) Neutvrdiva ubikacija.

U pesmi je to neko mesto izmeu Kovaa i Oraca (u Bosni), na pola puta izmeu Kladue i Zadra. Kod njega dele megdan ban Zadranin i Mujov Halil iz Kladue. Na jugu turske postoji oblast Karaman-lija i u njoj grad Karaman, odakle potiu u epici esto pominjani hrti karamani". T akoe i ime poturenog bratstva u mestu Mala Papranica (Kosovo, Graanica), prema nalazima iz XLX v. Literatura: 1924. KARANO VAC bez atribucije: Da vidite iu kraj Morave \ I kod Ibra vie Karanovca (Vuk II, 37:29-30); Vuk , 35 Vide KRALJEVO KARA O KAN bez atribucije: Kad dooe pod Kara -Oka-na (Vuk II, 62:86) Vide KONJA KARLO BAG, Bag O Vegium, Scrissa, Bag bez atribucije: Iznad Baga, iz Papka kamena (MH T V, 36:319) 4431'N, 1504'E Varo i luka u Vele bitskom kanalu (Hrvatska). U rimsko doba mesto Vegium, a od XT V v. spominje se kao Bag, mesto u posedu krbavskih knezova Kurjakovia. Kralj Manja Korvin ga preuzima 1480, a 1525. napali su ga i opustoili T urci. Sle deih pedeset godina povremeno je dolazio i u uskoke ruke, sve dok ga 1579. nije obnovio austrijski nadvojvoda Karlo IV, po kome je 1580. i dobio dananje ime. Pod Austrijom je Karlobag bio u sa stavu Vojne krajine i poprite povremenih sukoba sa Mlecima, ija ga je flota potpuno razorila 1592. Posle toga mesto je uglavnom zapustelo i do 1680. nije bilo stalno naseljeno. Nakon osloboenja Like od T uraka 1689, Karlobag je bio prvo upravno sredite novoosloboenog podruja. Bio je tee bombardo -van jo dva puta (u Ratu za pansko naslee 1704. i u Napoleonovim pohodima 1813).

KARLOVAC KARUI Pominje se kao mesto koje dri izvesni Pavle kapetan, iju ker Ruicu prosi Ivan Senjanin. Literatura: VE s.v. KARLOVAC grad: A kad doe ka Karlovcu gradu (Vuk II, 59:59) bijeli grad: U Karlovcu bijelome gradu (Vuk , 59:2) bijeli: Vidite li bijela Karlovca (Vuk II, 59:12) bez atribucije: U Karlovcu Vilip-Madari-na (Vuk II, 59:31); SANU III, 71 Vide SREMSKI KARLOVCI KARLOVAC O Carolostadium, Carlstatt, Karlstadt Po osnivau Karlu Habzburkom. (A. L.) grad: A djevoje od Karlovca grada (SANU , 30:3); MH II, 70; MH LX, 23; EH 12 grad bijeli: Put Karlovca grada bijeloga (MH II, 70:458); MH IV, 36; MH IX, 13 grad prokleti: Do Karlovca, grada prokletoga (MH VIII, 17:207) misto pogano: Od Karlovca mista poganoga (EH 12:20) bijeli: Men' je l'jepo u Karlovcu Vjelom (KH II, 60:77); KH III, 2; MH , 70 bili: O Nikola od Karlovca bila (MH , 25:558); MH IV, 34 kameni: Ne svede ga kamenu Karlovcu (KHII, 60:104) ravni: / Pounje do Karlovca ravna (MH , 3:38) od Kupe ledene: Od Karlovca od Kupe ledene (KH II, 59:1247); MH III, 25 bez atribucije: Do Polojca ponize Karlovca (MH III, 25:367); Vuk VIII, 38; SANU III,30; KH II, 54,60; KH , 2; MH , 70; MH IV, 34, 40; MH IX, 3, 13, 23; EH 12 4530'N, 1533 'E Grad u Hrvatskoj. Centar Pokuplja, Banije, Korduna, Like i Gorskog Kotara. U njegovoj blizini jo dve tvrave: Dubovac i Ozalj. Podignut je na etiri reke: na uu Korane u Kupu i na Kupi-nim pritokama Dobra i Mrenica. U srednjem veku nije na tom mestu bilo naselja, verovatno zbog stalne opasnosti od plavlje-

189

nja. Kada ga je 1579. Karlo Habzburki osnovao kao tvravu za odbranu od T uraka, movarno zemljite oko grada namerno je ostavljeno kako jeste jer je omoguavalo laku odbranu od turske konjice i artiljerije. Postoje prestala opasnost od T uraka, iskori- en je povoljan geografski poloaj grada ko ji je postao vaan trgovaki centar za promet slavonskog i vojvoanskog ita prema mom. Za to su korieni i razvijani znaajni putni pravci: karolinki, kasnije lujzinski (prema Rijeci i Bakru), jozefinski (ka Senju) i rudolfinski. Slobodnim kraljevskim gradom graanske Hrvatske proglaenje 1777. Za vreme francuske okupacije 1809-1813. Karlovac je bio sredite civilne Hrvatske (jedne od ilirskih provincija). Jo i: Karlovac kod Orahovice (Hrvatska); Karlovac kod Glamoa (BiH). U pesmi MH II, 70 nije jasno o kom se Karlovcu radi hrvatskom ili sremskom (vide SREM SKI KARLOVCI): relacija je Budim-Karlovac. Ostale pesme pominju ga u kontekstu pada grada Cetina u austrijske ruke 1790. (Vuk VIII, 38), bitke pod Udbinom, verovatrno u XVII v., svakako pre 1690. kad Udbina vie nije bila turska (EH 12; MH IV, 34), druge opsade Bea 1683. (mada se ne pominju Poljaci i vezir nije Cu- prili nego neka mlada poturica" MH , 3) i si. Kao draoci grada javljaju se ban Henkali (KH II, 60; MH IV, 36) i ban Kar- lovi (KH II, 54). Literatura: Markovi 1971; RJA s.v.; s.v.; Imenik YU 196; KARLOVCI mesto: Glas dadoe u mesto Karlovce (SANU III, 70:179), SANU , 71 Vide SREMSKI KARLOVCI KARUI gornje: U Limljane i Karue gornje (Vuk VIII, 73:541) bez atribucije: / Karue oko uinili (Vuk VIII, 73:1120) 4211 'N, 196'E

190 Mesto u Crnoj Gori.

KATIO KAZANCI

Priobalno selo u Crmnici, pleme Limljani. Prvi put se javlja 1419/20. u povelji Bal-e III kao selo koje se ustupa manastira sv. Nikole na Vranjini (vide). U kotorskim spomenicima iz XV v. pominju se 1459. i neka lina imena iz Karua. Kod Vuka u Rjeniku s.v. Karu: vladiansko oko u jezera Skadarskome [...] piscina qaedam". Pominje se u pesmi Udarac Omer-pain na Crnu Gora (1852-1853)", gde se misli na Omer-pau Latasa. Literatura: 1988; s.v. . KATIO bez atribucije: Pa begovi na Katio do'e (Vuk Vni, 70:87) Neizvesna ubikacija. Prema pesmi, mesto u Crnoj Gori, blizu granice turske i latinske": Poe eta Sozini planini, Pa otole niz primorske strane, Zapanula eta na granicu, Na granicu tursku i latinsku e e naljest' dvanaest begova. Pa begovi na Katio do'e Na bijele Gregovia dvore (82-88). Radnja je oigledno smetena u doba kad je Crnogorsko primorje bilo podeljeno izmeu T urske i Mletaka. U sie koji se gradi oko planina Rumije i Sozine, prevoza vodom i puta od Dubrovnika do Skadra, lako bi se uklopila i jedna od tvrava (Katio , Sveti Spas, Danulovina) manastira sv. ar -hangela Mihaila na Prevlaci. Prevlaku su Mleci drali sve do raspada Mletake republike, a posle toga je cela oblast pripala Austriji. KAVA JA, Kavaj, Kovaja OKavalje, Kavaje, Cavaia Kavaj a preko mora sinja: I Kavaje preko mora sinja (SM 62:30) bez atribucije: S tree strane od Kavaje be-go (SANU JV, 25:8); SM 170, 173

Kavaj pokraj mora grad: U Kavaja pokraj mora grada (Vuk IV, 31:75) bijeli: Drugu alje bijelu Kavaju (SM 63:67) bez atribucije: Od Kavaja i Obloma grada (Vuk JV, 10:266); Vuk IV, 31 Kovaja bez atribucije: Ve sestria bega odKovaje (Vuk VIII, 73:320) 4120'N, 1956'E Grad u Albaniji. Centar istoimene oblasti. Osnovana je 1595. pod imenom Kavalje. Stradala je od kuge 1755. U pesmama se pominje ili kao jedno od mesta iz kojih se regratuje albanska vojska u turskim pohodima na Crnogorce, ili kao primorski grad iji paa predvodi arbanaku" vojsku u takvim pohodima: T u pogibe cvijet od T urakah, a gospoda starijeh odakah od Prizrena i od Vuitrna,

od T irana i od Albasana, od Kavaje, Ljea i Mokrina, od Valone i od Dibre donje, od Vodena i od T epelena, i Ulcinja, bijeloga grada, jo od tvrdog Skadra na Bojanu, i krvava Spua na krajinu (SM 170:229-244). Literatura: 2001; s.v. . KAZANCI selo: Hanka pala u selo Kazance (KH I, 6:89); Vuk VIII, 9 malo selo: Iz maloga sela Kazanaca (Vuk VIII, 9:50) bez atribucije: S Kazanaca od Todorovia (Vuk IV, 55:65) 433'N, 1839'E Selo u BiH. Nalazi se na samoj granici Hercegovine i Crne Gore, 18 km j/i od Gacka. Muslimanska pesma (KH I, 6) ga pominje kao selo u Gackom polju. U ovom mestu je 1775. roen Tesan Podragovi, peva od koga je

KEVO, e vo KELEEVO

191

Vuk zabeleio 22 epske pesme i meu njima uvenu enidbu Duanovu". U pesmama se javlja kao mesto izvesnog Vuka aletia (Vuk VHI, 9), i u kontekstu turskog pohoda na Grahovo 1836. (Vuk IV, 55). Literatura: 1958,155-56; Imenik YU 197. KEVO , e vo

Nejasno, izvorno moda *Tevo < *Te-vo,

up. u Poljskoj Tczow < Tszczow, rus. toij 'mrav, krljav' = s.-h. tat 'isprazan' < prasl. *tbb. (A. L.)

pitomo: / ja em pitomome dooh (Vuk IV, 7:199); Vuk VIII, 72 ravno: No dva Gaja sasred eva ravna (Vuk LX, 7:53); Vuk IX, 13, 14 na krajinu: Pak u poi evu na krajinu (Vuk IV, 14:20); Vuk VIII, 70, 73; Vuk LX, 13 nasred Gore Crne: Nasred eva, nasred Gore Crne (SANU IV, 17:2); Vuk VIII, 74 bez atribucije: Nasred eva na zbornu glavicu (Vuk IV, 7:2); Vuk VIII, 24, 72, 73; Vuk IX, 5, 29, 30; SANU IV, 17; SM 99, 133 4232'N, 1855 ' E Mesto u Cmoj Gori. Nalazi se 30 km severno od Cetinja, na putu za Niki. Godine 1767. stradalo je odkuge. T akoe i pleme, polje i oblast u Ozrinii-ma. Ovaj predeo obuhvata polje Kevo i njegovu iru okolinu na istoku i naroito na s/i, u podgorini planine Kopitnika. U lokalnom govora redovno se upotrebljava samo oblik Kevo i za pleme i za polje. Za krai oblik evo, koji belei i Vuk u Rjeniku, pretpostavlja se da je nastao radi lakeg izgovora. Kao vojvoda od eva krvavoga" pominje se izvesni Drako Popovi (Vuk I V, 9). Mesto se najee javlja u kontekstu borbi Crnogoraca protiv T uraka: na T rnjinama 1716. (SM 12, 13), na Krusima 1796. (SM 170), pod Nikiem, verovatno 1805. (Vuk VIII, 46), u periodu 1852-1862. (pohod na Lukovo - MH VIII, 68, 69; na Kue 1855. Vuk IX, 10; pohod Omer-pae Latasa na Cmu Gora 1852/53. - Vuk Vin, 73; Vuk IX, 1; pohod Omer-pae Latasa na Grahovo 1858. Vuk LX, 5) itd. Pominje se takoe i u kontekstu smrti Alaj- bega engia (Smail-aginog brata Vuk IV, 8). Literatura: s.v. ; Imenik YU 98. KELE EVO [Kele 'livada'.] selo: Pa on selu sade Keleevu \ Keleevo selo natfatio (MH IV, 30:914-915) Neizvesna ubikacija. Toponim u Lukavcu kod Slatine (Hrvatska). U Imeniku Jugoslavije iz 1973. postoji

Ke vo mjesto kameno: A po Kevu mjestu kamenome (SM 83:2); SM 133 mjesto krajino: Ba odKeva, mjesta kra- jinoga (SM 13:88) mjesto na krajinu: Ba od Keva mjesta na krajinu (SM 141:3) krvavo gnijezdo: Ba od Keva krvava gnijezda (VukVm, 46:123) krvavo: Zdravo doe na Kevo krvavo (Vuk IV, 8:326); Vuk IV, 9,13; Vuk VHI, 69,70; Vuk IX, 10; SM 14,15,20,46,133, 141, 170 krvavo na krajinu: Na krvavo Kevo na krajinu (Vuk IV, 8:2); Vuk VIII, 69 kameno: Pa bje' sa mnom Kevu kamenome (Vuk IV, 9:134); Vuk VIII, 68, 69; SM 12, 24 ramno: S ramna Keva sedam Vukotia (SANU IV, 12:37) junako: Idoosmo Kevu junakome (SM 133:106) krovito: Pa odosmo Kevu krovitu (SM 133:131) na sred Gore Crne: Na sred Keva, usred Gore Crne (SM 133:2); SM 155 bez atribucije: A na Kevo Pustahiji Luki (Vuk IV, 13:4); Vuk VIII, 20,21, 50; Vuk , 10; SM 12, 14, 46, 83 e vo mjesto pitomo: Sasred eva mjesta pitomoga (Vuk VIII, 72:174) kameno: Kad se primi eva kamenoga (Vuk IV, 3:161); Vuk IV, 7, 9; Vuk VHI, 15, 24; Vuk , 15; SANU IV, 17 krvavo: Dokle doe na evo krvavo (SM 38:18); Vuk VHI, 73; Vuk IX, 1, 5, 14

192

KIJEV, Kijevo

samo Keleinka kod Naica, takoe u Hrvatskoj. Budui da se radnja odigrava u Kotarima, bie daje re o nekom mestu nazvanom prema lokalnom mikrotoponimu. Sie je ne-istorijski, vezan za motiv junake enidbe. Literatura: RJA s.v.; Imenik YU 198. KIJEV, Kijevo OKyiv polje: Te uvezi vojsku u emije, \ A izvezi u polje Kijevo (SANU IV, 3:97-98); SANU IV, 2; SM 71 visoka planina: U Kijevo, visoku planinu (MH I, 76:805) ravno: On mi sie u Kijevo ravno (MH I, 76:804) bez atribucije: Vojsku kupi, ajde na Kijevo (SANU JV, 2:38); SANU IV, 3 Glavni grad Ukrajine. U SANU I V javlja se kao ruski grad, pa je i polje Kijevo (SM 71) verovatno pod njim. Pre osnivanja Moskve u poznom srednjem veku, Kijev i Novgorod su bili jedini vei gradovi u zemlji koja e kasnije postati Rusija. Prema legendi, Kijev su na reci Dnjepra krajem V i poetkom VI v. osnovala tri brata Kij, ek i Horiv zajedno sa sestrom Libidom, nazvavi ga po najstarijem bratu, Kiju. Ve u IX v., u doba Ki-jevske Rusije, Kijev se javlja kao prva prava evropska politika prestonica posle muslimanske Kordobe u paniji. On se razvio iz tri posebna grada bez zajednikih zidina: prvi su osnovali Varjazi (poreklom iz vedske), drugi je krajem X v. osnovao veliki knez Vladimir, a trei je juno od ovoga dodao njegov sin Jaroslav. Tokom svoje duge istorije, branioci Kijeva morali su da se bore protiv mnogih neprijatelja Hazara (966) i Peenega (972), Polovaca (XI-XII v.), T atara i Mongola, Litvanaca i poljskih feudalnih gospodara, Moskovske kneevine i Rusije. Prvu citadelu stanovnici Kijeva sagradili su na desnoj obali Dnjepra kako bi se zatitili od pljakakih nomadskih plemena.

Kasnije su veliki knezovi gradili palate i crkve na Starokijevskom brdu, dok su se kue zanatlija i trgovaca dizale u podgrau na obalama Dnjepra. Krajem IX v., kada su knezovi Kijevske Rusije ujedinili rasuta slovenska plemena, Kijev je postao centar svih istonih Slovena. Gr ad je brzo napredovao zahvaljujui dobrom poloaju na raskrsnici trgovakih puteva izmeu Vikin ga i Grka. Njegov se razvoj jo i ubrzao za vreme vladavine kneza Vla dimira Velikog (980-1015) koji je, sa namerom da proiri svoj uticaj, 988. uveo hrianstvo u svoje zemlje kako bi se povezao sa Vizantijom, Bugarskom i dragim zemljama Zapada i Bliskog istoka. Kao sredite Kijevske Rusije, grad je bio na vrhuncu za vreme vlade Jaroslava Mudrog (1019-1054). Posle smrti velikog kijevskog kneza Vla dimira Monomaha (1125), Kijevska Rusija je bila uvuena u dugotrajne unutranje feudalne sukobe, to su strane sile vrlo brzo iskoristile. Ujesen 1240. Kijev su osvojile ta-tarsko-mongolske trupe Batu-kana, Din-gis- kanovog unuka, i ostale u gradu skoro itav vek. U XIV v. (1362) Kijev pada pod vlast Litvanije, u XVI (1569) pod vlast Poljske, a u XVII postaje deo kratkotrajne ko- zake drave (1648-1654) i potom Rusije (1654-1667). U XVIII v. jedno vreme (1752-1764) u blizini Kijeva, izmeu Dnjepra i Sinjuhe, postojala je srpska kolonija koja se na Rode-ovoj karti javlja pod imenom Nova Srbija (Neue Servien) sa seditem u Elizabetgradu. T o su bili doseljenici iz pomorike i potiske krajine, ve u sledeoj generaciji asimilova-ni u rusko okruenje. Obe pesme u SANU IV (2 i 3) pevaju o rusko-turskom ratu 1735-1738. iz vremena carice Jelisavete (epska Jelisavka), koji je i zapoet zbog uestalih tatarskih upada na rusku teritoriju. Jedan od ishoda tog rata bilo je osvajanje Krima (a ne Kijeva), pa bi moda u toj svet losti i Kijev (naroito polje Kijevo") trebalo primati s rezervom. U ruskim biljinama Kijev se pominje kao cmonbHuu i cmonbHO-Kueezpad, ili

KINBURN, Kmbumik KIPAR, Cipar kao - u kome borave bogatiri, vojnici i bojari. U MH 1,76 Kijevo je gora negde na putu izmeu Stambola i Sibinja. Literatura: Nicholas 1997, 72-73; 1997a; 2002; VE s.v. KTNBURN, Kniburnik * grad: Al' ti ne dam grada Kniburnika (Vuk VE, 57:284) Za ovaj toponim vezuju se dva znaenja: 1. Kinburnska kosa, poluostrvo u Crnom moru (Ukrajina), i 2. Kinburnska tvrava preko puta Oa-kova (Ukrajina). Nekada utvreni grad na Kmburnskoj kosi (u Oakovskom rejonu, Nikolajevska oblast). Sagradili su ga T urci u XV v. Po odredbama Kuuk -kainardijskog mira iz 1774, Kinburn je uao u sastav Rusi je i u sledeem rusko-turskom ratu (1787-1792) bio vana taka 1787. kada je vojska generala Suvorova razbila pod njim veliki turski desant. Kinburn je ostao u sastavu Rusije sve do 1855. kada su ga, u okviru Krunskog rata, osvojile udruene francuske i engleske pomorske trupe. Naputen je 1857. Pesma ga pominj e u kontekstu rusko-tur-skog rata 1735-1739. koji se nadovezao na ratove za sukcesiju na poljskom prestolu (1733-1735), a vodio se zapravo za prevlast na Crnom moru. Rusi su 1738. zauzeli Oa-kov i Kinburn, ali su morali da ih napuste zbog epidemije kuge. Pesma je posveena ruskoj carici Katarini Velikoj, pravoslavnom vladaru i vitezu (Eh vitee, srena cesarice, 307), koja se u stmovima zaziva kao: Ekaterina slavna udovica", dika slavenskog naroda", vjena slava moskovskih drava", svetlost sa severaKoja sjava kano sunce arko (302). Literatura: s.v.; PE s.v. KIPAR, Cipar

193

Kipar 1713 mrffednjeazijskih jezika; ta etimologija je teko odriva, mada je privlana sa semantike strane, jer je Kipar bio poznat po nalazitima bakra, i od imena ovog ost rva potie lat. cyprum, a odatle nem. Kupfer, engl. copper. (A. L.) * bogati: Sav bogati Cipar i Kandiju (SM 55:462) bez atribucije: Nad Misirom, Ciprom i Kandijom (SM 55:465) Ostrvo i drava u Sredozemlju. Grci su poeli da naseljavaju Kipar tokom gvozdenog doba, u milenijumu pre n.e., osnivanjem mikenskih i ahajskih gra-dova-drava. Grka kultura se uvrstila na ostrvu i bila je u stanju da preivi blizinu i dominaciju Asiraca (VT LT-VI v. pre n.e.), Egipana (560-540. pre n.e.) i Persijanaca (540-332. pre n.e.). Aleksandar Veliki prekinuo je persijsku dominaciju nad ostrvom 330. pre n.e. Od 323. do 30. pre n.e. Kiprom su vladali Aleksandar Ptolomej i njegova dinastija, aposle toga je postao rimska provincija (od 30. pre n.e. do 330). Kipar su u hrianstvo preveli sv. Pavle i sv. Varnava (koji je tu i roen) oko 45. (Dela

S Od gr. Kypros, nepoznatog porekla; vezivali su

ga sa sumerskom reju zabar 'bakar', odakle potiu nazivi za taj metal u ni-

194

KLAONICA KLADUA (Velika)

apostolska 13). Bio je provincija u grkom govornom podruju Vizantijskog carstva. T urci su ga preoteli od Mleana 1571. Pod T urcima je ostao sve do 1878, kada je predat Velikoj Britaniji da bi se suzbile mske pretenzije na Sredozemnom mom. Tokom Prvog svetskog rata Britanija ga je i formalno anektirala kao odgovor na odluku Otoman- ske T urske da prie Nemakoj. Britanska vlast nad Kiprom formalno je potvrena 1923. ugovorom iz Lozane. Tom prilikom T urska se i formalno odrekla svih pretenzija na Kipar. Pesma ga pominje u kontekstu rusko-tur-skog rata iz 1828. Literatura: 2 s.v.; VE s.v.; PE s.v. Cipar. KLADMCA selo: Od Vodice do sela Klaonice (Vuk IV, 46:146) ravna: Pa je ilje u Kladnicu ravnu (SANU IV, 45:121) " 4323'N,201'E Selo u Srbiji. Mesto na istoimenoj reci na putu izmeu Ivanjice i Sjenice. Osim kod Sjenice, postoji Kladnica i kod Dubrovnika. Pesme pominju Kladnicu u kontekstu boja na aku u Prvom srpskom ustanku (Vuk T V), a SANU IV u kontekstu Dmgog ustanka i prve vlade kneza Miloa (ore Parezan, koji se u njoj pominje, izabran je 1815. za prvog oborkneza Kragujevake nabije). Literatura: 1954, 594; Imenik YU 199. KLADUA ( Velika) O Gornja i Dolnja Od kladua 'vodenica na kladama' (Skok II 87ab). (A. L.) grad: Pa ti hajde u grad u Kladuu (SM 100:35); MH LX, 21

turska: Te je alje na Tursku Kladuu (Vuk III, 24:74); Vuk VI, 57; KH III, 10; MH IV, 40; MH LX, 29 bijela: Jesi V ula bijelu Kladuu (KH I, 35:369); KH I, 39; KH II, 48; MH IX, 16; EH 5 bila: Petu [knjigu] alje na Kladuu bilu (MH III, 14:391); MH IV, 29, 37, 38, 39, 41, 42; EH 1, 5 mala: Tako sili u malu Kladuu (KH II, 43:150); KH III, 4 velika: Hajdmo, brate, velikoj Kladui (KH , 60:241) Eski: / sioe u Eski Kladuu (KH II, 51:185); KH II, 68 krna: Te je alje u krnu Kladuu (Vuk III, 20:2); Vuk VI, 75; Vuk , 18, 22 ravna: Sva tri puta u Kladuu ravnu (KH I, 32:557); KH I, 36, 38; KH II, 53; KH III, 12;MHLX, 11, 21, 28; EH 3 Donja: Sad ja pooh u Kladuu Donju (SANU III, 34:69); Vuk VI, 64 ispod Alatue: Od Kladue ispod Alatue (KH I, 33:41) bez atribucije: Tu ih stie od Kladue Mujo (Vuk III, 20:155); Vuk , 22,36,37; Vuk VI, 57, 58, 76; Vuk VII, 14,46; SANU III, 29, 47; SM 100,117; KH 1,22,26, 28, 31, 33, 34, 36, 38, 39; KH II, 40; KH III, 2, 3, 5, 7, 8; MH 1, 11,14; MH IV, 27, 28, 32, 36, 37, 38,39, 40, 41, 42; MH LX, 11, 16, 21, 28, 29; EH 1, 2, 3, 4, 5, 7, 9 Velika i Mala Kladua, u BiH. Svaka je imala svoj utvreni grad i poseban kotar. 1. Mesto koje se pominje u navedenim pesmama jeste grad i trgovite Velika (ranije Gornja) Kladua. Grad je podignut na bregu iznad desne obale reke Graborske (koja se uliva u Kladunicu) i danas je u ruevinama. Prvi put se pominje 1280. Knezovi u Kladui, koji su bili u rodu sa knezovima Blagaj skim i bosanskim vojvodom Vukmirom iz Usore, prvi put se pominju 1348. (kad i crkva sv. Martina), a sam grad (bez oznake za veliinu ili poloaj u prostom) prvi put u jednom latinskom spomeniku iz XV v., pa potom u XVI v. (1577. uzee T urci veliku Kladuu"*).

grad bijeli: Od Kladue, od grada bijeloga (SM 100:2); MH LX, 21 turska Krajina: Iz Kladue iz turske Krajine (Vuk VI, 76:12); Vuk VI, 32

KLEK KLENAK, Klijenak

195

U XV v. Kladuu su drali Frankopani Cetinski, a posle njih ban Ivan T uz od Laka i njegov brat Osvald. Posle T uza ponovo je dola u vlast Frankopana (Slunjskih). Po-slednji je Kladuu drao vojvoda Juraj Gvo- zdanovi koji je 1585. iz nje izveo straare i napustio grad. Nedugo potom Janko nicen-baum (Schnitzenbaum) zapalio je ono to je od kladukih kua preostalo iza turske paljevine 1582. pod Malko-begom. Kladua je posle toga ostala pusta pedeset godina, a T urci su je obnovili i ponovo naselili tek 1633. U Velikoj Kladui kod Hmjiinog bunara bila je kula Muje Hrnjice o kome pevaju brojne pesme (predanje o toj kuli bilo je jo uvek ivo 1935). Muja Hrnjica i njegova braa, zajedno sa Mustafom Kozliiem, pominju se u izvetaju Krste Frankopana Trakog od 20. novembra 1641. Muja je stradao u Petrovoj gori od ruke pobratima Meha Katarice koji je na njega pucao iz zasede. Mujin brat Halil poginuo je u Banjaluci zajedno sa Talom Lianinom, a drugog njegovog brata Omera ubio je opet iz zasede harambaa Stojan iznad vrela reke Korenice.

KLEK

Verovatno od Mek = Meka 'drvo Junipe-rus' <

prasl. *Mekb / *kleka 'krivo drvo', u vezi sa kleati. (A. L.) u primorje: Izveze se Kleku u primorje (Vuk LX, 26:187); Vuk LX, 14 4256'N, 1733'E Mesto u Hrvatskoj. Nalazi se u optini Slivno, 28 km juno od Ploa, na s/z obali zaliva KlekNeum. U srednjem veku bio je posed humskih knezova, a kasnije (posle 1322) bosanskih vladara. Iznad mesta nalazi se Smrdan grad iz 1688, odbrambena kula Nonkovia. U Kleku je bio trg soli koji su Dubrovani drali pod zakup (slino trgu u Ga be-li/Drijevi i Slanom). Klek se vrlo esto spominje u XV v. U njemu je trg soli bio i u tursko vreme (1490. i kasnije). U pesmama se javlja kao luka u koju stiu sultanove lae iz Stambola na putu za Hercegovinu, tj. Mostar. Pominje se u kontekstu boja na Grahov-cu 1858. (Vuk IX, 14) i hercegovake bune 1855-1862. (VukLX, 26). Kod Vuka u Rjeniku osim ovog pominje se i vetiji" Klek, kamenito brdo u Hrvatskoj vie Ogulina. Kao to se u Srijemu pripovijeda da se vjetice skupljaju vie Mo-lovina, tako se u Hrvatskoj govori na Kleku ". Literatura: Vego 1957; s.v. KLENAK, Klijenak bijeli grad: Iz Klijenka grada bijeloga (Vuk , 28:4) 4249'N, 1833'E Selo u Cmoj Gori. Mesto u zapadnom delu Gornjih Banja-na, u blizini granice sa Hercegovinom. Po predanju, iz Stare Srbije doselila su se tri brata i od njih je jedan, Mulina, osnovao selo Klenak. Mulina se prvo naselio u Klenku kod Nikia (Nikike Rudine), pa je po to me njegova porodica dobila ime Klenani. Odatle su se preselili prvo u T upan, pa iz T u-pana u banjski Klenak koji je tako prozvan po njima samima.

2. Mala Kladua (nekada Donja) selo u Bosni

u okrugu Bih akom. U izvorima se pominje jedna crkva koja je bila u Maloj Kladui. Kod Vuka u Rjeniku navedena je kao 'grad u turskoj Hrvatskoj'. Velika Kladua se pominje kao grad brae Hrnj ica u svim navedenim muslimanskim pesmama. U hrianskim se (osim u Vuk III gde se nailazi ili prosto na Muju, ili na Muju Hmjic u, tj. Hmjavinu Muju) najee pominju samo T urci Kladuani", ili pak kladuki Rujica (MH IX, 21), ili Boji- i Alil (Vuk VI, 75) itd. Pesma pod nazivom Propast Kladue" (SM 100) ne opisuje kraj turske vlasti u tom gradu (koji se zbio 1878. kada je Austrija okupirala Bosnu), ve jednu od lokalnih bitaka u kojoj je poginulo tako mnogo Kladuana, da se grad vie nikad nije sasvim povratio (prema epskom tumaenju). Literatura: Lopai 1943; Kreevljakovi 1954, 85; Vego 1957; 2003; s.v.; RJA s.v.*; Imenik YU 412, 247.

196

KLENJE, Klijenje KLIS

T akoe i: selo na levoj obali Save, preko puta apca (Srbija). U pesmi, to je mesto Hamze kapetana ija je ki Zlatija udata u tursku Udbinu za Ha-san-agu Kunu. Literatura: 1949, 355-356; Elezovi 1950, 388 ( . 1565); RJA s.v.; Imenik YU 200. KLENJ E, Klijenje selo: A kad bie u selo Klijenje (Vuk IV, 28:159) 04448'N, 1926'E Selo u Srbiji. Nalazi se 3 km j/z od Bogatia u Mavi, okrug a baki; javlja se u oba oblika (Kle-nje i Klijenje). Pominje se u kontekstu boja na Salau 1806. Jo i: Klenje kod Bele Palanke, Klenje kod Golupca, Klenje na desnoj obali reke Pek, 35 km istono od Poarevca (Srbija). Literatura: 1954, 541; 2 s.v.; s.v. ; Imenik YU 200. KLIJ ENAK bijeli grad: Iz Klijenka grada bijeloga (Vuk III, 28:4) Vide KLENAK KLIJ ENJ E selo: A kad bie u selo Klijenje (Vuk IV, 28:159) Vide KLENJE KLIMENCI tvrdo selo: Od tvrdoga sela Klimenaca (Vuk Vni, 2:39) Selo u Crnoj Gori. Prema predanju zabeleenom jo 1685. i sauvanom do danas, Klimente su srpskog porekla. Njihov poetak se vezuje za jednog pretka koji se doselio u Malesiju sa gornjeg toka reke Morae, oenio se iz plemena Kuca i imao sina Klimenta, iji su potomci zasnovali dva sela sa srpskim imenima i od koga i pleme nosi ime Klimente. Taj predak iz

Morae bio je pravoslavne vere, kao i svi dragi u tome kraju. Njegovi potomci su, pod uticajem skadarskog biskupa i katolikih misionara, preli u katolianstvo. Kao hri- ani, Klimente su pravoslavce pretpostavljali T urcima, ali se nisu meali sa njima, ve su se drali ostalih katolikih plemena u Brdima. Ta su plemena ve bila poarbanae-na, pa su Klimente od njih primili obiaje i jezik, ne zaboravljajui pri tom ni svoju starinu. Postepeno su srpska lina imena poeli zamenj rvati albanskim kao to su uradili i mnogi Kui, koji su se dugo borili izmeu pravoslavlja i katolianstva. Pesma pominje popa Milutina iz Klimenaca, to jest njegov napad na Drekalovie i njihova stada. Literatura: 1913. KLIN bijeli: Bijelomu Klinu i kapiji (MH IV, 29:281) bijeli kameni: Od bijela Klina kamenoga (MH IV, 29:66) kameni: Ja utei Klinu kamenomu (MH IV, 29:82) bez atribucije: Nie Klina na mekih Rudi-nah (MH IV, 29:284) Vide KNIN KLIS OClusan Preko *1> od lat. clusus 'zatvoren', tj. tvrava koja zatvara prolaz (Skok II 100-101). (A. L.) grad: Kad kauri Klis grad porobie (Vuk III, 83:1) grad bijeli: A iz Klisa grada bijeloga (Vuk III, 84:2) bijeli: to se sjae pod bijelim Klisom (ER 163:1) krvavi: Novak poe Klisu krvavome (SANU III, 2:24) tvrdi: Evo idu s tvrdog Klisa Turci (MH VIII, 7:76) bez atribucije: to se ono ukraj Klisa svitli (MH Vin, 7:1); ER 135, 163 4333'N, 1631'E Mesto u Hrvatskoj.

KLOBUK

197

su 1648. zauzeli Klis i drali ga sve do 1797, kad je pripao Austriji. Pounskim mirom 1805. grad je doao pod francusku vlast, a 1813. ponovo pod austrijsku Sa uvana utvrenja grada Klisa potiu iz vremena Kandijskog rata, kad su grad utvrdili Mleani. Kod Vuka u Rjeniku: vie Solina na glavici mali gradi i oko njega nekoliko kua. Klis (srAeig) Grki znai klju, i kao to je Zadvarje bilo klju od lijeve strane Cetine do Omia, tako je Klis bio od svega primorja okolo Spljeta izmeu T rogira i Omia, i kako su T urci kad osvojili Klis, odmah su im i Katela i Poljica morala plaati hara". Osim u MH VIII, 7 koja peva o napadu Ilije Perluia na Klis pod turskom vlau, pesme Klis uglavnom stavljaju u neki od ne-istorijskih siea, najee ljubavnih. Literatura: Imenik YU200; s.v.; VE s.w. Klis, Grad. Klis 1571 Stari grad i srednjovekovna tvrava u srednjoj Dalmaciji, nauzviici s/i od Splita. Podignut je na nepristupanoj litici prevoja izmeu Mosora i Kozjaka. Pod imenom Clusan, prvi put se pominje 4. marta 852. u povelji kneza Troimirakoji je tamo imao dvor. Posle 925. spominje se kao grad kraljevine Hrvatske. Ugarski kralj Koloman poklonio je Klis Splitskoj nadbiskupiji 1103. Od 1171. do 1180. bio je pod vi-zantijskom vlau, a zatim pod ugarsko-brvat-skim kraljem Belom . Kralj Andrija je darovao grad crkvenom redu templara, a oni su ga 1221. prodali cetinskom knezu Domaldu u za-menu za ibenik. Od 1227. Klis je pod vlau grada Splita. Za vreme provale Mongola 1242. u Klisu je jedno vreme boravio dvor Bele IV. Od 1282. grad je u vlasti raznih hrvatskih velikaa. U XTV v. bio je u vlasti bribirskih knezova ubi-a, bosanskog kralja T vrtka I i drugih. Ugar-sko-hrvatski kralj ga je stavio pod svoju vlast 1466. i u njega smestio kraljevsku posadu. T urci su ga napadah vie puta u XVI v., a poslednji put su odbijeni pod komandom senjskog kapetana Petra Kruia i uskoka (uvena opsada Klisa 1524). Posle pada pod T urke u martu 1537, postao je sedite Kliskog sandaka. U Kandijskom (mletako -turskom) ratu (1645-1669) Mleani KLOBUK OVrm Metafora kape za utvrenje na vrhu brda; klobuk je rana opteslovenska pozajmica iz istog turskog izvora iz koga je docnija kalpak. Porfirogenit pominje oko 950. u krtenoj Hrvatskoj" jedno drugo utvrenje istoga imena Klaboka, koje nije sigurno ubicirano. (A. L.) grad: Otkraj Bara do grada Klobuka (SANU IV, 40:177); VukVin, 60, 61, 62, 73; Vuk IX, 14; SM 12 grad bijeli: U Klobuku gradu bijelome (Vuk IV, 5:6); Vuk IV, 60; Vuk IX, 14,15; SANU IV, 17 tvrdi grad: U Klobuku, u tvrdome gradu (Vuk VIII, 60:202) bijeli: Da idemo bijelu Klobuku (Vuk IV, 55:107); Vuk VIII, 56; Vuk IX, 15 bez atribucije: Pue puka od Klobuka Zu-ka (Vuk IV, 2:81); Vuk IV, 56; Vuk VII, 56; Vuk VIII, 56, 73; Vuk LX, 14, 15; SM 13, 144; SANU III, 17; SANU IV, 38 4242'N, 1831'E Grad u BiH. Srednjovekovni grad i tvrava u staroj Zeti (Hercegovina), 17,5 km istono od Trebi-nja, podignut na teko pristupanom zemlji-

198

KLOKOTI KLU, Kolovar, Koluvar

tu. Nekad se zvao Vrm, a kasnije se tako zvala i stara upa sa gradom Klobukom u oblasti Travunija ili Tribunija, danas Korjeni. Sluio je za kontrolu puta Dubrovnik-Trebi-nje-Onogot. Ruevine starog grada i danas se vide kod istoimenog mesta u Hercegovini. Prvi put se spominje u XI v. za vreme zetskog kneza Vojislava. Od v. trebinjska oblast je u posedu Nemanjia. U doba raspada bosanske drave upa Vrm sa Klobukom dola je u posed Pavla Radenovia 1395. U prvoj polovini XV v. (1431) Dubrovani se ale daje Klobuk gnezdo razbojnika, te da bi ga trebalo ili sruiti, ili dati njima, Dubrovanima. Od 1441. nalazi se u posedu Stefana Vukia Kosae, a T urci ga privremeno osvajaju 1477, deset godina posle T rebinja. Crkvu koju su u gradu zatekli T urci nisu sruili ve su je s vremenom pretvorili u damiju, ali joj nikada nisu skinuli zvonik. T o je bila jedina damija verovatno u itavom Otomanskom carstvu koja je vernike pozivala na molitvu zvonjavom zvona. U Morejskom ratu 1684-1699, posle pada Novog i Risna u mletake ruke, Klobuk je postao strateki vaan kao najisturenija taka T rebinjske Krajine prema Veneciji i Crnoj Gori. Mleani su ga osvojili 1694, ali je Karlovakim mirom 1699. vraen T urcima. U XVIII v. gubi se ime upe Vrm, a za isto podruje javlja se naziv Korjenici. Klo buk je popravljan i dodatno utvren 1713. Poznata opsada Klobuka trajala je od 7. do 16. jula 1807. (Rusi, Crnogorci i Francuzi protiv T uraka). U prvoj polovini XIX v. Klobuk je bio vano utvrenje prema Grahovu (i Crnoj Gori uopte) jer je tu esto dolazilo do sukoba. Posle Grahovske bitke Klobuk su opsedali Crnogorci i zbog toga je u gradu, sve do austrougarske okupacije (1878), stalno boravila manja vojna posada. Austrijska vojska potpuno ga je unitila 1878. Do tada je kontinuirano postojao osam vekova. Pominje se u kontekstu sukoba pod Po-vijom 1838. (Vuk VIII, 61), boja pod Ostro-gom 1843. (Vuk VRI, 60), gubitka Vranjine i Lesendra 1844. (Vuk VIII, 62), boja na Grahovcu 1858. (Vuk , 14, 15) itd.

U Imeniku Jugoslavije iz 1973. javlj a se i jedan Klobuk kod Ljubukog (BiH). Literatura: 1909, 327-328; 1950, 180; / 1954, 18-19; Vego 1957; 1959, 68; E 452 (nap. 2, 3); s.v.; Imenik YU 200; VE s.v. KLO KO TI ravni: Kad natjera u Klokote ravne (KH I, 4:344) bez atribucije: UKlokotim' Jajanina vojska (KH I, 4:285) Neizvesna ubikacija. Pesma peva o nekom mestu moda i polju kod T ravnika: Kud go d ide erzelez Alija, On u T ravnik u Klokote doe (281-282). Jo i: u Hrvatskoj, na utoku Ribnice u Glinu, mesto pod imenom Kloko koje se u Kuri- peievom putopisu iz 1530. belei kao Klo-konitza; u Srbiji Klokot selo kod Vitine na Kosovu, oko 5 km severno od grada. Javlja se u povelji kneza Lazara iz 1380/81. izdatoj manastiru Ravanica. U turskom defteru iz 1455. pominje se zajedno sa svetenikom Jovanom koji je sluio u selu; u BiH Klokotnica, varo u Sprei, izmeu Doboja i Graanice. Literatura: 1935; Kuripei 1950; Markovi 1988, 110; 1, 449; 2 s.v. KLU, Kolovar, Koluvar O Claudiopolis, Cluj, Klausenbur g, Koloz-svar, Cluj-Napoca Spornog porekla; poredi se, izmeu ostalog, srvnem. Mise 'klanac' (istog krajnjeg porekla kao Klis), i lino ime Claus 'Nikola' (Kiss 350a). (A. L.) Kolovar zenil vlaki: Od zenila vlakog Kolova-ra (KH II, 56:216) bez atribucije: Paposjee bana Kolovara (KH I, 17:729) Koluvar grad: Kad me svede Koluvaru gradu (KH 111,4:170) 046 47'N, 2337'E

KLJU Grad u Rumuniji. Maarsko ime Kolovar, rodno mesto kralja Marije Korvina. Mesto su osnovali Saksonci u XII v., a status slobodnog grada dobio je 1405. Tvravu, dananji unutranji grad na desnoj obali reke, podigao je kralj Sigismun d. Poruena je 1840. U pesmama se javlja kao grad u Erdelju. Od istorijskih dogaaja, vezuje se za boj pod Osijekom (KH I, 17) kojom su prilikom poginuli i beg Ljubovi i kolovarski ban. Epski Kralj Mafija, istorijski kralj Marija Korvin Matija/Matija Hunjadi (Hunyadi), sin ugarskog vojskovoe i plemia Janoa/Janka (epski Sibinjanin Janko), roen u Kluu 1440, umro u Beu 1490. Za ugarskog kralja izabran je 1458 (o tome peva pesma MH I, 67), a nazvan je Korvin po gavranu koji je bio predstavljen na njegovom grbu (lat. corvus gavran"). Marija Korvin je uspeo da stvori jaku rajamniku vojsku koja je dugo bila snaan bedem protiv mrskih osvajanja. Posle pada Bosne 1463, ta je vojska osloboI dila Jajce i Srebrenicu, a kralj Matija je poI tom osnovao banovine koje su godinama titile Slavoniju od T uraka. Istovremeno, ratovao je protiv Habzburgovaca i spreavao Mletke da se proire po Dalmaciji, pa je tako osnovao prvu stalnu vojnu posadu u Senju. Njegovi napori bili su krunisani 1485. kada je trijumfalno uao u Be i stvorio prvu centralistiku monarhiju u Srednjoj Evropi. Vek te drave je bio kratak jer se raspala neposredno posle kraljeve smrti. 1490. _____________ Literatura: VE s.v.; RJA s.v. KLJU Od klju 'okuka reke' ili 'izvor ija voda vri, kljua' (po poreklu razliite rei, obe slovenskog porekla). (A. L.) * bijeli Gaisld\ Od bijela Kljua Gatakoga (Vuk Vin, 53:38) * kameni: Kad stigoe Kljuu kamenome (MH , 3:156) * carev: Pravo Kljuu sie carevome (MH , 4:193)

199

Klju 1530
Grad u BiH. 1. Vukove pesme (Vuk VII, 56; VIII, 53) pevaju o Kljuu Gatakom, srednjovekov -nom gradu u staroj Zeri, koji je kontrolisao put Dubrovnik-Gacko- Foa. Od njega da nas postoje razvaline kod istoimenog sela. U XV v. (1436) po minje se i podgrae gra da Kljua (Potklju). U XT V v. navodi se

bez atribucije; / u Kljuu konak uinie (MH , 3:157); Vuk VH, 56

Klju 1878

200

KNIBURNIK KNIN, Klin, Kninj, Knjin

kao posed vojvode Sandalja Hrania, njegovog sinovca hercega Stefana Vukia Kosa- e i hercegovih sinova. T urci su ga nakratko osvojili 1463. (i iste godine izgubili), a ko nano neto pre 1468. i ukljuili ga, sa jo nekoliko gradova, u iru vojnu oblast zvanu Trebinjska Krajina. Sredinom XVI v. (1533) bio je dobrim delom u ruevinama. Pesme ga pominju u kontekstu pohoda Zivka Tomanovia i Crnogoraca na turske kule u Gackom (Vuk VHI, 53) i u kontekstu boja pod epskom Ozijom (Oakovom) 1788. (Vuk VII, 56). 2. U muslimanskim pesmama Matice hrvatske misli se na srednjovekovni grad na jednoj okomitoj steni uz levu obalu Sane, u Mrenskoj upi ili Banici (4356'N, 18 5' E). Danas istoimeno mesto u Bosni u kojem postoje ruevine dva grada: srednjo-vekovnog i turskog, ali se ne zna kad je turski sagraen. (Ovaj Klju se javlja na obe priloene grafike.) Prvi put se pominje 1322. i 1325. u vlasti feudalne porodice Stjepania (Hrvatinia). Vukoslav, sin kneza Hrvatina, spominje se od 1315. do 1325. kao kljuki knez. U Klju se sklonio poslednji bosanski kralj Stefan T omaevi, posle pada Bobovca i Jajca u turske ruke 1463. Iste godine pao je i Klju, ime je bosanska samostalna srednjovekov-na drava prestala da postoji. T urska Kljuka kapetanija, po dosadanjim izvorima, osnovana je krajem XVII v. (a verovatno i ranije), i obuhvatala je gradove Klju, Kamiak i Jezero. Sredinom XLX v. Klju je krae vreme bio u rukama T uraka Krajinika protivnika sultanovih reformi. Njihov otpor slomio je Omer-paa Latas 1850. Austrijanci su ga osvojili 1878. Pesme ga pominju u kontekstu sukoba Duralagi Mehe i Bianina bana (MH III, 3) i pohoda Hasan- pae Predojevia na Biha 1592. (MH , 4). Postoji i jedan Klju u Hrvatskoj stari grad izmeu reka Mrenice i T ounjice, oko 20 km s/z od Slunja. Spominje se 1481. u vlasti Frankopana._________________________|

1959, 68; 1, 450; 2, 338; s.v.; VE s.v. Grad. KNIBURNIK grad: AV ti ne dam grada Kniburnika (Vuk VII, 57:284) Vide KlNBURN KNI

Posvedoeno

u tur. popisima od 1476. Nejasno; moda deminutiv od prasl. dijal. *kbm 'panj'. (A. L.) selo veliko: A iz Knia sela velikoga (SANU IV, 48:19) 0 43 55'N,20 43'E Selo u umadiji kod Kragujevca (Srbija). Opustelo je za vreme austrijske okupacije Srbije 1718-1739. jer su stanovnici u celi-ni prebegli u T ursku. Uzrok su bile velike dacije, nesrazmerne prema ekonomskoj moi zemlje, militarne egzekucije i surovost dravnih organa".* Kasnije je ponovo naseljeno jer se pominje u Kneevini Srbiji kao selo sa Primiritelnim sudom i kolom. Pominje se u kontekstu Vuieve bune 1842. (vide KRAGUJE VAC), kao veliko selo iz kojeg potie naalnik Steva", jedan od pobunjenih ustavobranitelja. Literatura: 1903, 949*; - 1975, 150; Markovi 1988, 110; - 1994, 78. KNIN, Klin, Kninj, Knjin ONinia, T enen, T inninium, Tzena Kod Porfirogenita Tenn u upi Tnna, u latinskim ispravama Tenenum, Tininium, Tyninium, prema tome Knin, Kninj < Tbninb, po jednima predslovensko ime, po drugima od prasl. *teti 'sei', u prvobitnom znaenju 'krevina'. (A. L.) Knin bijeli: Sa Pogrda, iznad Knina Vjelog (KH 1,22:348); ER 172; MH IV, 34; EH 12,138 bili: Si'e paa od Knina biloga (EH 12:552) kameni: A na ime Kninu kamenome (KH I, 22:337); KH , 1; MH III, 23; MH IV, 26; EH 4, 12 kraj mora sinjega: Gleda Kninu kraj mora sinjega (MH III, 23:1360)

Literatura: 1912, 266 (nap. 27); Kreevljakovi 1953; Vego 1957; -

KNIN, Klin, Kninj, Knjin * bez atribucije: Kada Kninu raz divojkepoj-aem (MH , 23:172); ER 138, 172; MH IV, 26; EH 3 Klin * kameni: Ja utei Klinu kamenomu (MH IV, 29:82) * bijeli: Bijelomu Klinu i kapiji (MH IV, 29:281) * bijeli kameni: Od bijela Klina kamenoga (MH IV, 29:66) * bez atribucije: Nie Klina na mekih Rudi-nah (MH IV, 29:284) Kninj * bijeli: Konjeviu od Kninja bijela (MH , 14:864); MH , 17 * bili: Kada aga bilu Kninju sade (MH , 14:374); MH IV, 26 * na Krajinu: Hodi meni Kninju na Krajinu (MH , 14:383) bez atribucije: Dok se Kninju povratie Turci (MH , 14:828) Knjin * kameni: Fazlipaa odKnjina kamena (MH , 7:22) 044 02'N, 1611'E Grad u Dalmaciji (Hrvatska). Nalazi se na junom rubu Kninskog polja u Zadarsko-kninskoj upaniji, na desnoj obali reke Krke, ispod Svetog Spasa na kojem se nalazi srednjovekovna tvrava. Konstantni Vn Porfirogenit sredinom X v. prvi spominje Knin kao glavni grad istoimene upe u Hrvatskoj. U srednjovekovnim izvorima naziva se Tenen, Tinninium, Tzena. Gornji grad je podignut na rimskim temeljima (na zaravnjenom vrhu Svetog Spasa). Bio je opasan debelim i jakim zidinama, visokim mestimino i do 26 m. Najstariji slojevi u tim zidinama potiu iz doba hrvatskih narodnih vladara, a trei, poslednji, s pu-karnicama, izgradili su T urci najkasnije 1653. Ispod njega se razvio Donji, upanijski grad koji je takoe bio opasan jakim i visokim zidinama, iji ostaci postoje i danas. U njemu su se nalazile kasarne, podzemne barutane, palate i dr. Sa Gornjim gradom bio je povezan pokretnim mostovima. U Kninu je bilo sedite kninskog biskupa ija je titula bila episeopus chroatensis". U

201

Knin Kninskom polju bila je podignuta katedralna crkva sv. Marije. U Kninu su e sto boravili hrvatski vladari, a krajem XI v. bio je sedite poslednjeg hrvatskog kralja Petra Sva-ia (1093-1097). Grad je 1345. postao sedite Nikole Banica koji je proglaen za bana Slavonije i Hrvatske. Iste godine kad je poraen kod Nikopolja (1396), kralj Sigi-smund je boravio u Kninu gde je odrao dravni sabor. T urci su ga zauzeli 1522. Oko 1580. postao je sedite novoosnovanog Krkog ih Likog sandaka. Za vreme Kandijskog rata, T urci su napustili Knin u periodu 1648-1652, a konano su ga izgubili u Morejskom ratu 11.

Crte turskog dela Knina

202 _________ KNJAEVAC, Gurgusovac 1 DO, Do Kobilji, Kobilje, Kobilji Doci

septembra 1688, pod udarom udruenih mletakih snaga i hajdukih eta harambae Stojana Jankovia. Posle pada Venecije 1797, grad je predat Austriji. Na osnovu Pounskog mira iz 1805. doao je u vlast Francuza, a 1813. preoteli su ga Austrijanci. U mletako doba ispod tvrave se razvila varo. Pominje se iskljuivo u muslimanskim pesmama u kontekstu boja pod Udbinom (EH 12; MH IV, 34) i enidbe mnogih muslimanskih junaka, npr. Mehe Dizdarevia (MH IV, 26), Osmanage Babica (MH JV, 29), Delalije Bojia i likog Mustajbega (MH III, 7) i dr. Literatura: Vego 1957; E 157-158 (nap. 43, 46, 50); Imenik YU 202; VE s.w. Grad, Knin. KNJAEVAC, Gurg usovac O T imacum maius, T imoka Palanka IIU lokalnom dijalektu gurgus je naziv za goluba grivnjaa. (A. L.) bez atribucije: Kraj Timoka vie Gurgusovca (Vuk IV, 62:112) Grad u Sr biji. Podignut je na sastavku Svrljikog i Tr-govikog T imoka. Antiki Timacum maius bio je na mestu dananjeg sela Rgote. Od 1454/5. (u turskom popisu Vidinskog san daka) javlja se kao Gurgusovi. T urci su ga zvali i T imoka Palanka, a 1859, posle rue nja ozloglaenog zatvora Gurgusovake kule (u pesmi: Vrenevia kule"), promenio je ime u Knjaevac, po nareenju knjaza Miloa. Za taj dogaaj vezana je sledea anegdota: na povratku iz izgnanstva, putujui iz Bukureta za Srbiju, knez Milo 17. januara 1859. doe u Gurgusovac i pravo ode na grob svog prijatelja, zlatiborskog serdara Jovana Miia, koji je u Gurgusovakoj kuli bio zatoen i umro 27. decembra 1844. Doavi na grob, knez se zaplae i rekne: 'Ej, Miiu, Miiu, moje desno krilo, zar bi takva sudbina zla da ostavi svoje kosti ovde.' etrdeset sveca, vele, zapalio je knez na grobu Miievom. T ako tuan i neveseo po -smatrae knez Gurgusovaku kulu u kojoj su trulili njegovi privrenici, ostavljajui kosti svoje u njoj, pa e najzad, onako skruen i u ljutnji rei: 'Gurgusovac, Gurguso vac. Po materi te tvojoj, no si Ugursusovac, ali od sa da e se zvati Knjaevac."* Meu tim, U Zborniku zakona i uredaba kneevine Srbije nema ukaza ili reenja o promeni imena varoice Gurgusovac. U Knjaevcu postoje i ruevine grada legendarnog cara Barana. Istono od njih nalazi se crkvite nepoznate dedikacije. Pesma Spomen od boja na Kukutnici" (Vuk IV, 62) upravo i pominje Gurgusovac u kontekstu pogibije serdara Miia u njegovom zatvora na zlu glasu: Hej nevjero, nie te ne bilo! Jer pogubi Miia Jovana U prokletoj Vrenevia kuli Kraj T imoka vie Gurgusovca! (109-112). Literatura: - 1975; 1975, 144; 1985 (nap. 33)*; 1994,44; 2 s.v; TIR125. KNJIN kameni: Fazlipaa odKnjina kamena (MH III, 7:22) Vide KNIN KO BILJI DO , Do Kobilji, Kobilje, Kobilji Doci Do Kobilji ravni: Na ravnome Dolu Kobiljemu (Vuk IV, 61:84); Vuk VIII, 54 bez atribucije: Kad dooe Dolu Kobiljemu (Vuk VIII, 21:63) Kobilje bez atribucije: Da odjavim iz Kobilja ovce (Vuk VIII, 24:55) Kobilji Doci bez atribucije: Na granici lomne Gore Crne, I U Izvorce i Kobilje Doce (Vuk VIII, 24:102-103) 4238'N, 1846'E Predeo i glavno selo u oblasti (plemenu) Male Cuce u Crnoj Gori kod Cetinja. Zove se jo i Polje. Glavno stanovnitvo predela Kobilji do ini bratstvo Lakovii.

KOE KOLAPJ, Kulain

203

Kod Vuka u Rjeniku s.v. Kobilji do daje se samo primer iz pesme: Na iroku dolu Kobiljemu." U vreme vladike Visariona Mleani su 1687, uz pomo Crnogoraca, uzeli Herceg Novi od T uraka. Topal-paa je sa vojskom poao u pomo Katel Novom, ali su ga Crnogorci presreli u Kobiljem Dolu i tako porazili da je jedva ostao iv s manjim delom svoje vojske. Pesme pominju Kobilji Do kao pogranino mesto u Cmoj Gori (Vuk VIII, 24), i u njemu kapetana Tripka Midorovia (Vuk VIII, 54). Literatura: 1940; 1954, 646; s.v.; 2 s.v. KOE bez atribucije: Opalie Koe i Fundinu (Vuk LX, 10:716) 4227'N, 1924'E Selo u Kucima (Cma Gora), blizu Podgorice (Vide FUNDINA). Pominje se u kontekstu crnogorskog pohoda na Kue 1855. kao jedno odkukih sela (uz Zatrepe, Fundinu, Bezivovo i Orahovo) koja Crnogorci zapale i zatru". KO II selo: Dovedoe u selo Koie (Vuk IV, 46:162) Zaselak kod Kragujevca (Srbija). U Kneevini Srbiji, zajedno sa zaseokom Zeoke, inio je selo Koii. Pominje se u kontekstu boja na aku 1815. (Vuk IV, 46), kao selo u kojem su, posle dobijene bitke, po nareenju kneza Miloa poseeni svi zarobljeni T urci. Literatura: 1975,150; - 1994, 80. KO KO TI, Gornji Kokoti Kokoti selo: Kokote mi selo osvoio (Vuk VHI, 62:44); Vuk VIII, 65, 73 bez atribucije: / Kokote hari uinimo (Vuk IX, 20:26); Vuk LX, 32; SANU IV, 13

Gornji Kokoti bez atribucije: A ka' doe u Gornje Kokote (SM 99:51); Vuk Vin, 63, 73 ' 4224'N, 19 9'E Mesto u Cmoj Gori, u nekadanjoj Lje-anskoj nahiji. Selo je smeteno oko velikog brda Bogo molje (na kome je crkva sv. Nikole) i po njegovim donjim stranama iznad ua reke Sitnice u Morau, 7 km j /z od Podgorice. Pominje se u kontekstu istrage poturica 1707. (SANU I V, 13 gde se pogreno navodi 1702), napada Osman-pae Skopljaka na Cmu Gom 1844. (Vuk VHI, 62) kojom prilikom su izgubljeni Vranjina i Lesendro (vide), povodom boja na Sitnici 1849. (Vuk VIII, 63), pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Gom 1852-1853. (Vuk VIII, 73), bitke na Grahovu 1858. (Vuk LX, 20) i crnogor-sko-turskih sukoba iz 1862. (Vuk IX, 32). Jo i: selo Kokoti u Istri, kod nekadanjeg Krapanskog jezera (Hrvatska). Literatura: 1948; 1 s.v. KO LAIN, Kulain

Verovatno lino ime, hipokoristik od JVi-kola,

up. Petrain, Milain. Stsrp. Bnskovo od slov. linog imena *Bvrzbkb, up. ste. Brzek, toponim Brzkov. (A. L.) Kolain grad: / posla je Kolainu gradu (Vuk IV, 41:2); Vuk VIII, 56, 64, 73; Vuk IX, 16, 17,18,32; SANUIV, 34,43; SM28,135 bijeli grad: Na junaka vojvodu Maletu \ Od bijela Kolaina grada (Vuk III, 78:13-14); Vuk VIII, 7; Vuk IX, 1, 6, 16; SANU IV, 38; SM 28,135 krvavi grad: Krvavome gradu Kolainu (VuklV, 53:97), Vuk IV,58; VukLX, 17,18 tvrdi grad: Iz tv rdoga grada Kolaina (Vuk VIII, 73:1834) veliki grad: Velikoga grada Kolaina (Vuk LX, 16:624) selo: Fatie se sela Kolaina (Vuk II, 40:199) ravni: Ak' udrimo ravnu Kolainu (Vuk IX, 16:86)

204

KOLEKO KOLOVAR, Koluvar

krni: Od naega krna Kolaina (Vuk IV, 57:17) tvrdi: A etvrtu [vojsku] Kolainu tvrdu (Vuk IV, 44:25); SANU IV, 38 ljuti: Ide vojska na Kolain ljuti (Vuk IX, 18:220); Vuk LX, 28 kukavni: A nekmoli kukavni Kolain (Vuk Vni, 67:50) Gornji: Ocu udrit' na Kolain Gornji ( Vuk Vni, 67:23) Donji: To utee u Kolain Donji (Vuk IX, 16:584) oba: / suvie oba Kolaina (Vuk VIII, 73:2705) bez atribucije: U Vranjevu vie Kolaina (Vuk , 71:4); Vuk IV, 11, 42, 55; Vuk VH, 56; Vuk VIII, 7, 56, 67; Vuk LX, 16, 17, 18; SM 102, 134, 170, 174 Kulain bijeli grad: U bijelu Kulainu gradu (KH III, 13:5) bez atribucije: Jazuk bilo svemu Kulainu (KHIII, 13:40) 1. Varo na desnoj obali reke T are u Crnoj Gori (42 49' N, 19 31' E). U XVH v. osnovali su ga T urci da titi karavanski put Podgorica Bijelo Polje od upada crnogorskih plemena (Moraani, Uskoci, Rovani i Vaoj e- vii). Bio je prvobitno turska tvravica kojom je upravljao kolai (pedesetar). Prema narodnoj etimologiji, po njemu je mesto, a posle i itava okolina, nazvano Kolain/Ko - lainovii. Pripao je Crnoj Gori na Berlinskom kongresu 1878, posle crnogorsko-tur-skog rata 1876-1878. T ada su se iz njega iselili muslimani. U vlasti Crnogoraca ostao je sve do 1916. kada su ga zauzele austrougarske jedinice i drale ga sve do 1918. Pominje se u kontekstu bitke na Krasima 1796. (Vuk I V, 11), pohoda Sulejman-pae Skopljaka na umadiju 1805. (Vuk IV, 41), turskog napada na Grahovo 1836. (Vuk IV, 55), smrti Smail-age engia 1840. (Vuk IV, 57, 58), napada Crnogoraca i Rusa na Niki (Vuk IV, 44), crnogorskog napada na Kolain 1858. (Vuk IX, 16-18), bojeva Crnogoraca i Hercegovaca s T urcima tokom 1862. (Vuk IX, 32), boja na Dugi iste godine (Vuk IX, 28) itd.

2. Selo Kolain koje se pominje u pesmi Sestra Leke kapetana" (Vuk , 40), na putu izmeu Novog Pazara i Prizrena. Moda se radi o eponimnom selu Ibarskog Kolaina, koje danas svakako vie ne postoji, a moda i o bosanskom Kulainu, koji je meutim suvie daleko.
Kod Vuka u Rjeniku pominju se oba Kolaina: 1) grad u Hercegovini. 2) kao kneina izmeu Novoga pazara i Pei". Literatura: / 1899, 47-48; 1959b, 283; 2000, 86-88; 1, 81; s.v.; VE s.v. KOLEKO selo: Pa okrenu pram selu Koleku (KH I, 7:188) Selo kod Nevesinja u BiH (Republika Srpska). Nekada selo i seoska optina u staroj Zeti. Optina je imala vie sela i to: Koleko, Ovi-ne (Pluine), Gaj, Gornje Selo, Balaban, Ri-lji, Ribalj T eg i Crgovo. Selo Koleko postoji i danas s/i od Nevesinja u Hercegovini. Po predanju, ime sela dolazi od Koleka, vojvode koji je iao i na Kosovo, zajedno s Lazarom Brataaninom iz Brataa. Takoe prema predanju, grobnica vojvode Koleka nalazi se u Neanoviima. Dedijer poetkom XX v. belei daje Ko leko ranije bilo isto muslimansko selo, pa su epidemije kuge istrebile sve osim dve sta-rinake porodice. Pominje se u okviru siea o nastanku svatovskog groblja na Morinama, kao selo Koleko na vodi Kolenici. Literatura: 1909, - 1959, 69. KOLOVAR, Koluvar Kolovar zenil vlaki: Odzenila vlakog Kolova-ra (KH II, 56:216) bez atribucije: Paposjee bana Kolovara (KH I, 17:729) 360-361;

KOM KOMADI, Komadija

205

Koluvar grad: Kad me svede Koluvaru gradu (KH III, 4:170) Vide KLU KOM II est naziv za brda i planinske vrhove, verovatno u vezi sa okomit, okomiti se, nejasnog daljeg porekla (Skok 131a); neki porede sa rum. < lat. coma u znaenju 'planinski greben' ( 10, 179). (A. L.) planina: Klie vila od Koma planine (SM 8:1);SM28 visoka planina: Ba od Koma visoke planine (SM 27:56) U pesmama se Kom pominje samo kao visoka planina, ali je na toj planini, na njenim obroncima, blizu sela Potkomlje, postojao utvreni grad (sada u ruevinama), sa iskopinama jo iz rimskog doba. (Samo ime sela verovatno uva uspomenu na nekadanje podgrae grada Koma.) Ispod Koma prolazio je stari put koji je desnom obalom Neretve povezivao upu Kom sa Konjicom. upa Kom (Com, Cord), koja se pominje uLetopisupopa Dukljanina, nalazila se na podruju Glavatieva (Hercegovina), a Kom joj je bio upni grad. upa Kom prvi put se pominje u XII v. kada je pripadala Podgorju, politikoj oblasti koja je obuhvatala podruja Drine, Morae i Zete, uz gornji sliv Neretve zakljuno sa rekom Ramom. T aje oblast bila organizovana kao upa tokom itavog XIV v. sudei po na-slednoj tituli upana u porodici Sankovi. Kada je poetkom XV v. porodica Sankovi propala, upa je, sa najveim delom Huma, pripala Kosaama. Godine 1444-1445. Kom je contato ili civitas, to se danas prevodi kao optina. Do sredine XV v. Kom je sigurno bio u rukama hercega Stefana. T urci su ga osvojili izmeu 1455. i 1477. Posle toga je razoren a potom i naputen. Pominje se u kontekstu bitke na Carevom Lazu 1712. (SM 8), utvrivanja grada Meduna neodreeno kad (SM 27) itd.

T akoe i: manastir iz XV v. podignut na istonim padinama ostrva Odrinska gora, zapadno od abljaka Crnojevia (Crna Gora). Bio je zadubina ura i Ljea Crnojevia koji se u istorijskim izvorima pominju izmeu 1403. i 1435. Obnavljanje u XVI i XX v. Kom je grobni hram Crnojevia, gospodara Crne Gore, pred konani pad ove zemlje pod tursku vlast, krajem XV v. U manastira su sahranjeni ura i Lje Crnojevi, sinovi Stefana Crnojevia koji se pominje samo 1395, zatim Stefan Stefanica (1451-1465) i njegova supruga Mara (Marija). Kod Vuka u Rjeniku: mnoga se brda tako zovu, n. p. Kom u Vasojeviima". Literatura: Vego 1957; Aneli 1958; 1, 468; s.v.; 2 s.v. KOMADI, Komadija O Komaiti, Komidi, Komaiti Od stma. linog imena (Kiss 350b). (A. L.) bez atribucije: Od Pipeka i od Komadije (Vukni, 87:14) 047 0'N,2130'E Mesto u Maarskoj. Pesma ga pominje u kontekstu borbi za vreme jedne od dve Rakocijeve bune (1703-1710, 1733-1735), kada su se Srbi borili protiv Maara, na strani austrijskog cara. Kod Vuka u Rjeniku pominje se kao mesto u Maarskoj. erURakoci (1621-1660) Erdeljski knez u dva navrata: 1648-1657, 1659-1660. T urci su ga zvali Rakoi knez jarac. Njegova osnovna elja bila je da se odupre T urcima i da za svoje planove pridobije Vla ku i Moldaviju. Uz to je potajno planirao da se domogne poljske krune. Kada se to proulo, Porta mu je oduzela kneevske privilegije, ali je on svejedno pruio oruani otpor T urcima u emu mu je potajno pomagao car Leopold I. Rakoci je poginuo u bici s T urcima 22. maja 1660. kod mesta Dalu na Somou, u blizini Klua. uven je po pobedi nad T urcima kod mesta Jenove 5. jula 1658. Ferenc Rakoci (1676-1735) Maarski plemi i knez u T ransilvaniji. Bio je voa zavere protiv austrijske domina-

206

KOMADINE KOMARNO, Komorhan

I cije nad Maarskom. Kada je 1701. otkriven, sklonio se u Poljsku. Odatle se vratio 1703. i organizovao ustanak protiv Austrije koji je ubrzo zahvatio svu Maarsku i Transilvaniju. Maarski sabor je 1707. zbacio s prestola Habzburgovce i poverio Rakociju upravu nad zemljom. Ipak, ustanike snage su bile poraene 1711. kod Trenina u Slovakoj, posle ega je ustanak uguen. Plemstvo je ubrzo (iste godine) zakljuilo mir sa Austrijom i priznalo apsolutnu vlast kue Habzburga, a Rakoci je emigrirao i zavrio ivot u T urskoj. Iz T urske je 1733-1735. organizovao novi maarski ustanak protiv Austrije, u kome je uestvovao i general Pera Se gedinac. Ustanak je uguen u krvi. Literatura: 1954, 693; s.v. ; VE s.v. Rakoci. KOMADINE maleno selo: Do malena sela Komadina (SANU T V, 45:175) Selo u Srbiji. U vreme Kneevine Srbije vodilo se u okruiju uikom, srezu moravikom, sa 49 kua i 389 dua".* Pominje se u kontekstu Moravike bune 1826. kao selo u kom T urci zanoe pred odlu uju u bitku. Literatura: 1905, 214-215; - 1975, 150*; 1994, 80; Imenik YU 204. KOMARNICA

Kad su se prvi doseljenici dananjeg stanovnitva tu nastanili, nije bilo sela, ali je to ime postojalo. Otuda i lokalni predlog etimologije po kojoj je selo dobilo ime prema reci Komarnici, a reka po svom koritu po toku koji se provlai kroz planinske predele i nosi (tj. kamara, varda), lupa kamenje. Pominje se u kontekstu smrti Smail- age engia 1840. (Vuk IV, 58) kao mesto iz kojeg potie izvesni Joko uri, jedan od drobnjakih zaverenika.

I Vrbova (Hrvatska). _______________________

Postoji i Komarnica kod Nove Gradike,

Literatura: 1902,357- 492; - 1959, 69; - 1991; 2 s.v.; Imenik YU 204. KOMARNO, Komorhan O Komarom, Komorn, Komoran eher: Osman ne e eher-Komorhanu (MH rv, 45:252) bili: Te bi siso bilu Komorhanu (MH IV, 48:46) bez atribucije: Na Dunavu nie Komorha-na (MH IV, 45:43); MH IV 47, 48 4746'N, 187'E Grad u Slovakoj. Nalazi se na uu reka Vah i Njitra u Dunav ispod Bratislave, na granici sa Maarskom. Maarski deo grada, Komarom, lei na junoj obali Dunava, preko puta slovakog dela koji se zove Komarno, i smeten je na krajnjem istonom delu dunavske ade. Zahvaljujui karakteristinom poloaju, vekovima je bio jedno od glavnih vojnih uporita u regi-onu, od starog Rima do Austro-Ugarske. Jo uvek se mogu prepoznati ostaci utvrenja iz doba Matije Korvina (1440-1490), iz vremena odbrane od T uraka (1526-1564), kao i iz XVII i XIX v. U Komarnu je postojala velika Srpska varo i znatno pre T uraka, a posle njihovog prodora u Maarsku, u njemu su bile stacionirane posade srpskih kraljevskih ajkaa. Oni su na lakim renim brodovima vodili mnoge uspene bitke protiv turske rene flote. Pominje se u enidbenom kontekstu kao mesto u kome se nalazi lipa Jela komorhan-

Od *Komanna

rika 'reka kraj koje ima puno komaraca', up. s.-h. Komarni Dol (XIII v.), e. Komorno na Labi, sl. Komorno na Dunavu. (A. L.) ravna: uri Joko s Komarnice ravne (Vuk IV, 58:22); Vuk VIII, 11 433'N, 193'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se na obalama istoimene reke, 6 km s/z od Savnika. Svojevremeno najvee selo u Drobnjacima. Ime nekadanje upe i nanije sauvano je u nazivu sela i reke. Ko- marnicu su zasnovali urici koji su rodom iz ureva Dola u Rudinama.

KONJA, Q]

Kara Okan ___________________________ 207 Okan grad: No uljeze u Okana grada (SM73:70) * grad arapski: Do Okana grada arapskoga (SM 73:3) bez atribucije: Okan bie, uzet' ne mogoe (Vukn, 62:88); SM 73 Kara Okan bez atribucije: Kad dooe pod Kara-Oka- na(Vukn, 62:86) 03751'N,3228'E

Komorno 1849 skog bana" (MH IV, 48), kao reper za polje Puenik u kojem je kula Ravnar- generala i njegove keri, lepe Mare (MH IV, 45), odnosno kao mesto iz kojeg se lano predstavlja T urkinja devojka preraena u kaursku kata- nu, kada se u Podravlju nae pred Todorom harambaom na upriji orave Marije", pred ardakom doravog Vasilja" (MH IV, 47). Literatura: 1887; 1955; 1988. KO NJA, Okan, Kara Okan OIconium, Lycanoia, Ikonija, Konya T ur. Konya od gr. Ikonion. (A. L.) Konja * eher: / niz Konju eher udario (KH I, 2:647) * ravna zemlja: Dok on Konji ravnoj zemlji doe (KH I, 2:646) ravna: Od Jedrene ba do Konje ravne (KH I, 2:990) bez atribucije: Gdje god tebe ja u Konji naem (KH I, 2:685)

Grad u T urskoj. Udaljen je 250 km od Sredozemnog, a 500 km od Crnog mora. Konja je jedan od najstarijih urbanih centara na svetu. Iskopavanj a u centru grada otkrila su naselje iz najmanje treeg mileni-jumapren.e. Prema frigijskoj legendi o velikom potopu, Konja je bila prvi grad koji se pojavio iz vode poto je oveanstvo bilo uniteno. T akoe prema jednoj legendi, ime grada je vezano za re eikon ('slika'), odnosno za glavu meduze Gorgone, pomou koje je pobedio uroenike pre nego to je podigao grki grad. Gradom su vladah Hetiti, Friani, Lia-ni, Persijanci, Aleksandar Makedonski, Rimljani i Vizantinci. Posle propasti hetitskog carstva, Friani su na istom mestu podigli veliko naselje. Ono je poev od v. pre n.e. postupno he-lenizovano i postalo je samostalan grad, uglavnom grki po jeziku, obrazovanju i kulturi. Neki su graani ipak zadrali svoja trigijska obeleja i tradiciju pa je jevrejska zajednica verovatno meu njima uspela da 47. ih 48. izazove revolt protiv sv. Pavla (koji se, meutim, vratio u grad jo dva puta: 50. i 53. - Dela apostolska 14,16). Pod imenom Ikonijum (Iconium), grad je od 25. pre n.e. bio ukljuen u rimsku provinciju Galatiju, a 130. gaje car Hadrijan uzdigao na status kolonije. Kada se na sceni pojavila Vizantija, Konja je oko 372. postala nezavisna provincija i dobila je ime Likao-nija (Lycaonia). Iz tog doba potiu vizantij-ska crkva sv. Amlilohija u centru grada i nekoliko peinskih isposnica u njegovoj okolini (8 km s/z) sa uvenim freskama.

Komorno 1595

208

KONJEVII KONJI C * malena kasaba: Do Konjica, malene kasabe (MH VHI, 4:167) * bijeli: Doe Janko bijelu Konjicu (Vuk IH, 53:58); Vuk T V, 31; ER 149 * ravan: U Lipete kod Konjica ravna (Vuk VH, 44:2) * bez atribucije: A do sebe od Konjica Ivka (Vuk II, 36:5); Vuk , 53; Vuk VH, 3; MH VIII, 4; KH IH, 4 1. Grad u gornjem toku reke Neretve, na pruzi Sarajevo-Mostar(4339'N, 1757'E). Najvei gr ad planinske Hercegovine. Bio je naseljen i u rimsko doba, a u srednjem veku porninje se pod imenima Biograd ih Neretva i pripada upi Neretva. Bio je pogranino mesto izmeu Huma i Bosne. U XIV i poetkom XV v. dolazi u posed porodice Sankovi, a 1404. prelazi u ruke Kosaca. Bio je vaan saobraajni centar dubrovake karavanske trgovine i imao je carinarnicu. Kod Vuka u Rjeniku: grad na Neretvi izmeu Bosne i Hercegovine (pola gaje Bosansko a pola Hercegovako)". U pesmama se pominju izvesni Rade od Konjica grada" (SANU , 17; SM 144) i od Konjica Janko" (Vuk , 53), odnosno od Konjica Ivko" (Vuk II, 36), a od muslimanskih junaka Koi Ibraim (Vuk VH, 3) i izvesni Osman beg (ER 149). 2. U Vuk T V, 31 (u kontekstu boja na Deligradu 1806) spominje se jedan drugi Konjic manastir sv. Romana kod unisa u Srbiji, poznat i kao Konjic: Doe ore ravnu Kragujevcu, No sa grada pokliknula vila,

Kao pogranino mesto, grad je bio na meti arapskih upada na rimsku teritoriju od VLT do v. T urci Seld uci su ga oteli od Vizan-tije 1071. ili 1081. (posle bitke kod Malazgir- ta) i ubrzo ga uinili prestankom sultanata Rum. Pod novim imenom Konja (Konya), grad je dostigao vrhunac svog razvoja tokom XII i v. i smatrao se jednim od najlepih gradova na svetu. Iz Avganistana je 1228. u Konju doao Dclalcdin Rurni poznat kao Mevlana, osniva sekte igrajuih dervia. Posle pada Selduka, vlast nad Konjom prvo je pripala Mongolima, zatim turkmen-skoj pokrajini Karamanliji, i konano 1467. otomanskoj T urskoj. Kod Kukuljevia (GlasovitiHrvati) stoji daje i Mehmed- paa Sokolovi jedno vreme bio u Konji. Pesme je pominju kao arapski grad (Vuk II, 62; SM 73), odnosno kao grad na zlu gla su po derviima (KH 1,2); za hodu uprili- a, kad ele da mu napakoste, kau: Ali hode u Stambolu nema, Sade njega ba u Konji kau, Daj* obuko dervike haljine, Po tekijam' buke s derviima (576-579). Z/reraftmr Kukuljevi 1886; 2,201; EI s.v.; VE s.v. KO NJEVII * maleno selo: U maleno selo Konjevie (Vuk IV, 46:101) 43 54'N,20 23'E Selo u Srbiji. Nalazi se na desnoj obali reke Diine, 4 km istono od aka. Pominje se u kontekstu boja kod aka 1805, kao turski konak pred bitku. Literatura: 1954, 593; 2 s.v.; Imenik YU 205. KO NAC O Biograd, Neretva Deminutiv od konj, takoe metafora za razne predmete. (A. L.) * grad: Dovest' Rada od Konjica grada (SANUBJ, 17:139); SM 144 * grad bijeli: U Konjicu gradu bijelome (Vuk HL 53:37)

Konjic 1887

KORAVLJICA KOI

209

Ba sa grada prema manastiru, Manastiru bijelu Konjicu (429-432). Po predanju, podigao ga je neki sluga kneza Lazara. Literatura: 1954, 555; Markovi 1988,112; .\.; Imenik YU 205; 2 s.v.

Pesma ga pominje kao grad od Korlata bana", dakle u doba kad je jo bio hrianski. Literatura: Imenik YU 208; Hrvatski leksikon I s.v.; E 229; VE s.v. Grad. KO RUN * grad bijeli: Od Korana grada bijeloga (Vuk VI, 12:29) Neizvesna ubikacija. Grad Korun-kapetana verovatno tvrava Koruna u Stonu, koja je zaista imala kapetana i uvala je grad Ston kao njegova predstraa. Mogue je takoe da se radi o turskom utvrenom gradu Koronu (Corona) u Moreji (Grka). Opsedanje 1770. tokom rusko-tur-skog sukoba 1768-1774.

O Kora vni ca selo: Imam kmete sela Koravljice (Vxik.TV, 51:120) @4250'N, 1828'E Selo u Crnoj Gori. Nalazi se u Nikikim Rudinama, u nekadanjem Bilekom kadiluku (na samoj granici sa BiH), Kod Vuka u Rjeniku s.v. Koravljica: selo u Hercegovini" sa istim primerom koji je i ovde dat. Pominje se kao selo u svojini Ibre Airovia, kuma pae od Zagorja. Literatura: s.v.; RJA s.v.; Imenik YU207. KO RF bijeli: Onu ilje Korfu bijelome (SM 64:129) Vide KRF KO RLAT llMa. korldt 'ograda'. (A. L.) grad: Ve me posla u grada Korlata (KH , 71:54) kaurski grad: Do Korlata, kaurskoga grada (KH , 71:352) bez atribucije:0(/ Korlata do Vuaj-plani-ne I Sve pritisla begluk Njemadija (KH , 71:335-336) 044 4'N, 1533'E Mesto u Hrvatskoj. Stari grad kod istoimenog mesta (Zadar-sko-kninska upanija), 7 km s/z od Benkovca. Grad poznatog krbavskog kneza Jurja Koriatovia. T urci su ga prvi put osvojili i spalili 1514, ali su ga konano zaposeli tek 1532. Evlija elebija da njegovi stanovnici stalno ive pod orujem, kako se i mora u krajini.

Koruna
S obz irom na to da se u pesmi kae da je gra d Korun- kapetana na reci Sitnici, vea je verovatnoa na strani stonskog utvrenja, iako je Sitnicakao i Dunav vie folklorni nego realni hidronim. Sie je, uostalom, kontaminirana kombinacija bajke (uspavana lepotica: osveta nepozvanog gosta) i neisto- rijske epike (udesan junak sveti oca i brau), to esto dovodi do proizvoljnosti u geografskim detaljima. KOI * selo: njom okrenu put sela Koia (Vuk VT IL 58:129) @4232'N, 199'E Mesto u Crnoj Gori. Nalazi se kod Danilovgrada, prema nekadanjoj Katunskoj nahiji.

210

KOSLIEREVO KOSLTEREVO

Korona Pominje se u kontekstu boja u Kosovom Lugu 1839. Kod Koia je bilo zborno mesto za vojsku Beir -bega Buatlije koji je sa 6.000 ljudi poao na Crnogorce da zajedno sa spahijom Mus tatom Lekiem osveti roake nastradale od ruke bjelopavlikih hajduka. T urska vojska, meutim, nije ni stigla do Koia jer su je Crnogorci presreli kod Kosovog Luga i razbili, a ostatke pote-rali ka Spuu. Na tom putu Beir - bega su doekali Martinii i zarobili ga pod planinom Visoicom, a njegovu vojsku gotovo dokrajili. Bega su odveli u selo Martinie i tamo ga pogubili. Literatura: 1948, 218. KOSIJEREVO O Kosierevo S Up. prezime Kosijer, po poreklu nadimak, od kosijer (pseudojekavizam) = kosir 'vinogradarski no' < prasl. *kosyrb. (A. L.) * bez atribucije: ak daleko na Kosijerevo (KH 1,15:243) S>4458'N, 1723'E Selo i manastir blizu T rebinja (BiH). Javlja se i u obliku Kosierevo. Nekada manastir u staroj Zeri. Manastir Kosijerevo prvobitno je bio sagraen u Velirnlju. Kada je na Trebinjici podign uta brana, premeten je u selo Petrovie kod Nikia. Prema predanju, podignut je u XIV v., ah se prvi put pominje 1592. U XVHI v. (1742) navodi se da se u njemu uvaju mo sti sv. Arsenija Sremca, drugog srpskog arhiepiskopa.

Mosti

su 1914. prenete u Otrog, a

1920. u drebaonik gde se i danas nalaze. T urci su vie puta ruili manastir, a po-slednji put 1807. U Prvom svetskom ratu Austrijanci su do temelja poruili manastirsku crkvu, a konake su zapalili. Kod Vuka u

Rjeniku:

,,namastir u Her-

cegovini (moe biti da je sad i pust?)". Pesma ga pominje u kontekstu napada hrianske vojske na Zvornik (verovatno u XVLT J v., ukoliko je pomen T ekelije bana" verodostojan). T akoe i Kosijeri, selo 8 km s/i od Cetinja (Crna Gora). Literatura: 1959, 71; s.v.; Imenik YU 209; 2 s.v. "

KOSOR KOSOVSKA MITROVICA, Mitrovi ca, Dmitrovi ca

211

KOSO R selo: Hajte s vojskom na selo Kosora (Vuk , 11:213) tvrdi: Pa na Kosor tvrdi udarie (Vuk IX, 10:694) bez atribucije: Sa Kosora iz Drekalovia (Vuk Vin, 73:2040); Vuk IX, 10 4229'N, 1922'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se u Kucima, 3 km severno od Meduna. Pominje se u kontekstu pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Gom 1852-1853. kao mesto hrabrog junaka T ura Petrovia (Vuk VIII, 73), i u kontekstu crnogorskog pohoda na Kue 1855. (Vuk LX, 10) i 1856. (Vuk LX, 11). Literatura: ! 1940, s.v.; 2 s.v. KOSO VI LUG, Lug Kosovi Kosovi Lug krvavi: Na krvavom Kosovome lugu (Vuk Vin, 52:128) bez atribucije: Hojde eta Kosovijem Lugom (Vuk VIII, 18:7); Vuk Vin, 58; SANU III, 17 Lug Kosovi ravni: Udno ravna luga Kosovoga (Vuk , 32:1030) bez atribucije: Pa kad bio Lugu Kosovome (SM 163:103); Vuk VIII, 18; SM 84 Selo u Bjelopavliima kod Danilovgrada (Cma Gora). Poznato je po uvenom boju koji se tamo odigrao 22. jula 1839. (Vuk VIII, 58). Neposredan povod toj bici bila je osveta Mustafe Lekia i Beir -bega Buatlije za pogibiju nekolicine velikih turskih spahija iz okoline Skadra, meu njima i Lekievog roenog brata Husein- bega. Bjelopavliima su u po mo doli Piperi i udruenim snagama pro -terali Lekia do Spua, a Buatlijinu vojsku presreli i potukli u Kosovom Lugu. Preostala Beir -begova vojska se povukla prema selu Martiniima, gde su ih kod Visoice doekali Martinii i dobrim delom unitili. I sam Beir-beg bio je tom prilikom zarobljen i pogubljen.

Kod Kosovog Luga T urci su bili poraeni i ranije (1613), kada je prema svedo- anstvu providura Marijana Bolice vie od polovine turske vojske stradalo u toj jednoj borbi. Pesme Vuk VIII, 18 i SM 84 pominju Kosovi Lug u kontekstu lokalnog sukoba meu T urcima Spuanima i Crnogorcima oko ovaca, a samo SM 163 peva o bici u Kosovom Lugu 1839. Pominje se jo i u kontekstu boja na Dodoima 1850. (Vuk VIII, 52) i bitke na Dugi 1862. (Vuk IX, 32). Literatura: 1948, 218. KOSO VSKA Dmitrovica MITRO VICA, Mitrovica,

O Dimitrofce, Dimitrofa @Po crkvi sv. Dimitrija (Dmitra), kao i Sremska Mitrovica. (A. L.) Mitrovica er: Da putujem seru Mitrovici (SANU IV, 47:10) eher: Doklen doe eher-Mitrovici (SANU III, 17:42); KH I, 6 bijela eher: U bijelu eher-Mitrovicu (SANU III, 17:3); KH I, 5 lijepa eher: U lijepoj eher Mitrovici (KH I, 6:4), Vuk Vin, 73 bez atribucije: Od Sjenice i od Mitrovice (Vuk IV, 10:269); SM 72, 170 Dmitrovica ravna: I pokupi Dmitrovicu ravnu (Vuk IV, 31:222); Vuk II, 40 bez atribucije: Do Zveana i do Dmitrovice (SM 62:25); SM 63 4252'N, 2052'E Grad u Sr biji. Nekad selo na uu Sitnice u Ibar (Kosovo). Razvio se u XIV v. ispod brda Zveana, a oko crkve sv. Dimitrija po kome je i dobio ime. Pod T urcima je postao jedno od pograninih mesta Bosanskog paaluka prema Rumeliji (uz Niki, Kolain, Novi Pazar, Novu Varo, Priboj itd.). U turskom popisu iz 1455. pominje se kao selo Dimitrovce. Evlija elebija za njega kae da lei na zapadnoj strani Kosova polja oko kojeg nema uzviica, daje okruglog oblika kao jaje, i da

212

KOSTAJNICA

je sagraen od tesanog kamena. On takoe smatra da je Mitrovica jaka tvrava i vrst bedem koji se ne da ni potkopati ni minirati, ali da meu njenim zgradama nema nijedne dobre graevine. Zbog sultanove smrti u Kosovskom boju, T urci su po predanju nazvali Mitrovicu prokletim gradom. Pominje se kao mesto alaj-bega Marica (SANU III, 17), odnosno popa Cmiljania u kontekstu Moravike bune 1826. (SANU IV, 47). Osim toga jo i u kontekstu bitke na Martiniima 1796. (Vuk IV, 10) i na Krusi-ma iste godine (SM 170), bune hercegovakih T uraka pod Husein -paom Grada-eviem, Zmajem od Bosne, koju je uguio Omer-paa Latas 1831. (SM 62), pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Goru 1852-53. (Vuk , 73) i si. Literatura: 1948; E 268-269; s.v. ; 2 s.v.; VE s.v. Grad. KOSTAJNICA

Kostajnica 1875 Kostajnika kapetanija osnovana je 1578. Bila je sedite dizdara, kapetana i kadije Kostajnikog kadiluka. Ivanom Bosanske i krajike i snage su pod generalom komandom kapetana Hrvatske, Dalmacije i Slavonije Drakovi- em krajikim Herbertajnom bezuspeno opsedale Kostajnicu 1596. ig-mundErdedije uspeo daje zauzme 1637, ali je ubrzo morao da se povue pod navalom T uraka. Kostajnicu je osvojio tek Ludvig Ba denski 1688. Krajem XVLL v. osnovana je Kostajnika kapetanija (zvana jo i Kostajnika krajina) u sastavu Banske krajine. Bila je podeljena na 9 kneija. Pominje se u kontekstu osvojenja grada Cetina 1790. pod generalima Laudonom i Devensom (Vuk VHJ, 38), a u mralimanskim pesmama kao mesto ore Mustajbega (EH 4; MH IV, 43) i kao jedan od tri grada (Dubica, Kostajnica, Semendra) koje T urci nude u otkup za likog Mustaj-bega (KH 1,21). U Imeniku Jugoslavije iz 1973. pominju se jo 3 Kostajnice: dve u BiH (optine Do-boj i Konjic) ijednauHrvatskoj (kod Buja). Ime slinog zvuanja Kosajnica (Vuk , 10:63) oznaava zapravo oblast Kosa-nicu u Srbiji i vezuje se za epskog junaka Kosani Ivana. Literatura: Vego 1957; E 220 (nap. 17,18); s.v.; Imenik YU 209; VE s.w. Grad, Kostajnica.

Prvobitno *Kostanjnica, od kostanj 'kesten' <

lat. castaneus (Skok 164b). (A. L.) eher: Pa e eher sii Kostajnici (EH 4:1272) bez atribucije: A Dubicu i s njom Kostajnicu (KH I, 21:29); Vuk VIII, 38; ER 125; SANUin, 76; MH IV, 43 @4513'N, 1632'E Grad u Hrvatskoj. Podignut j e na adi u reci Uni kod rukavca Unice, preko koje je u srednjem veku vodio put izmeu Kostajnice i Bosanske Dubice (,,ad vi am de Koztainicha ad Dubicham", 1240). Sluio je za odbranuprelazauBosnu. Kao utvreni grad u posedu feudalne porodice Arlandovia i srpskog despota Vuka Grgurevia Brankovia (Zmaj Ognjem Vuk 1430-1485) spoininje se u XV v. Bio je u vlasti Frankopana i potom porodice Zrinskih. U to vreme, poetkom XVT v. Kostajnica je bila postala glavna i najjaa tvrava na Uni". Kad je Zrinski sa krajikim kapetanima krenuo u pomo Sigetu 1556, bosanski sandak- beg Malko je zauzeo Kostajnicu.

KOSTUR, Kustur

213

Kostajnica pre 1600 KOSTUR, Kustur O Kostur, Kotun Nejasno, teko moe biti ista re kao kostur 'skelet', moda preosmiljeno od Ko-star, gen. Kostra < lat castrum 'tvrava', Makedonski Kostur je dr ugog porekla, od gr. naziva jezera i grada u njemu Kastoria (gr. kdstor 'dabar'). (A. L.) Kostur * grad: Kad doete ka Kosturu gradu (Vuk 11,62:245); MH , 46; SM 37 * grad bijeli: U Kosturu, gradu bijelome (MH II, 46:2) * tvrdi grad: Ja u uzet tvrda Kostur-grada (MH II, 48:81) bijeli: Ja u ii bijelu Kosturu (Vuk 11,62:237); MH , 46 * bez atribucije: Pita njega Mina od Kostura (Vuk11,62:266); MH 1,62; MH , 46; SM 37 Kustur * grad: Dokle doe u Kusturu gradu (Vuk VL 9:63) 443'N, 1914'E Mesto u BiH. Kostur, Kostur ili Kotun je stari grad istono od sela Dabrice, 12 km s/z od Stoca u Hercegovim. Podignut je u ranom srednjem veku (moda ve u VI v.) i jedan je od najstarijih hercegovakih gradova. Imao je 6 kula i opkop. T akoe i grad u Grkoj, poznat po kom pleksu uvenih kosmrskih hramova i manastira. U Imeniku Jugoslavije iz 1973. se jo dva Kostura: jedan u Makedoniji kod Krive Palanke i drugi u Srbiji kod Pirota. U pesmama iz Vukovih zbirki verovatno se radi o hercegovakom Kosturu/Kotunu, iji je zapovednik bio Nina (epski Mi-na/Mihna) od Kostura, vojvoda hercega Stefana. Kod Vuka u Rjeniku, meutim, stoji: einer Stadt in Mazedonien", ali se pominje i Kostur kao, am Berge Klievac (na lijevoj strani Drine nie Zvornika): Sa Klievca od grada Kostura". I muslimanske pesme se odnose na ovaj drugi grad, Kotun u Hercegovini.

214 Vide EPAN-KRST.

KOELE, Koela KOTOR, Skatar

Literatura: 1889; Vego 1957; s.v.; Imenik YU 210; 2 s.v.; VE s.v. Grad. KOELE, Koela Kostjela Koela 'k oprivi, drvo iz porodice brestova, Celtis australis'. (A. L.) bez atribucije: Pod Koelu kuu i avliju (Vuk IV, 15:123); Vuk IX, 32 Lokalitet (verovatno mala tvrava) u Risnu (Crna Gora), za razliku od Koelica koje su kod Cetinja. U Vuk LX, 32 pominje se kao mesto susreta dveju crnogorskih vojski, pod zapo-vednitvom knjaza Nikole i njegovog oca (boj na Dugi 1862). Literatura: 1954, 512. KOELICE bez atribucije: Ne bi znali nae Koelice (VuklV, 10:137), Vuk IV, 11; Vuk IX, 32; SM 168, 170 Selo u Crnoj Gori. Istoimeni predeo iznad Rijeke Crnojevi- a, na putu za Cetinje. Znamenitost sela je crkva sv. Jovana Krstitelja iz XVin v. Kod Vuka u Rjeniku s.v. Koelica: glavica vie Crnojevia rijeke, gdje su dvije velike koele". U pesmama se misli na ovaj prevoj iznad Rijeke Crnojevia, na p utu za Cetinje, gde je 1784. bio boj Crnogoraca sa T urcima sa ishodom nepovoljnim po Crnogorce. Kako se u svim pesmama radi zapravo o tri razliita dogaaja (sukob sa Mahmut-paom Buatlijom 1793, bitka na Krusima 1796. i boj Crnogoraca protiv T uraka iz 1862), to se ovaj raniji dogaaj na Koelicama u svakom pojedinom sluaju uzima kao primer za isti model: poraz zbog malobrojnosti i neorganizovanosti. T akoe i selo u Hercegovini.

Literatura: 1909, 156; 1954, 504; s.v.; RJA s.v.; VE s.v.; 2 s.v. KOT OR, Skatar OAcruvium, Dekatera, Catarum, Catera, Ecaterum, Cataro IIU Bosni se Kotor sree na vie mesta kao naziv za utvrenje ili uzvienje, verovatno varijanta od prasl. kotan 'zid od pletera, staja' i si.; ime grada u Boki moglo bi biti istog, slovenskog porekla, ako se u Porfirogenitovom obliku Dekatera prvi slog objasni kao srastao romanski lan, up. kod istog pisca Katera za bosanski Kotor. (A. L.) Kotor grad: Na pogledu od Kotora grada (Vuk IV, 2:6); Vuk IV, 10; Vuk VII, 20, 27, 51; Vuk VIII, 71; Vuk IX, 2,13,22; SANU , 17; SANU I V, 22, 27, 39; SM 48, 102, 123; KH I, 6 grad bijeli: Sa Kotora grada bijeloga (Vuk VIII, 44:101); Vuk VIII, 46; Vuk LX, 13, 22; SANU I V, 38 kameni grad: Od Kotora, kamenoga grada (, 56:251) grad latinski: Do Kotora grada latinskoga (Vuk LX, 2:19) bijeli: I zatiti bijela Kotora (SM 48:8) tvrdi: Zatvorie Kotora tvrdoga (Vuk VIII, 44:47); Vuk IX, 32 (u) Boki: Kako poem Boki u Kotoru (SANU III, 19:71) bez atribucije: Koliko je u Kotoru kulah (Vuk IV, 2:13); Vuk VII, 20,27; Vuk VIII, 27, 46, 70, 71, 74; Vuk IX, 13, 28, 32; SANU II, 84; SANU I V, 12, 39; SM 89, 102, 123 Skatar 22 beo grad: Drugo dobro beo grad Skatara (Vuk II, 90:32) bijeli grad: Oj Skatare, moj bijeli grade! (Vuk II, 90:62) bez atribucije: Od Skatara a i od Solila (Vuk II, 90:91) 1. Grad u Boki Kotorskoj (Crna Gora) 4225'N, 1846'E.

22

Vuk II, 90 u napomeni ispod teksta (str. 408): Valja daje Kotor, koji se T alijanski zove Kataro".

KOTOR, Skatar

215

Antiki Acruvium a srednjovekovna (vi-zantijska) Dekatera. Porfirogemt ga pominje uX v. UXI v. drao gaje zetski kralj Mihajlo. Nemanja (u jednom kotorskom dokumentu: domini nostri Nemane") zauzima Kotor 1181. Kotor je u srpskoj dravi imao status kao Bar i ostali primorski gradovi, s tim to je priznavao vlast svih Nemanjia sve do 1370, kada ga uzima prvo maarski kralj Ludvig, zatim T vrtko Bosanski i najzad Mleani 1420. Kotor je vrlo uspeno trgovao sa Bosnom, Srbijom, Zetom i Albanijom, kao i sa italijan-skim gradovima. U srednjem veku bio je najvei srpski trg za sukno i svitu u opte. Dubrovani i Mleii nosili su i sami raznu svitu u Kotor ih je Kotorcima davali u komision".* T akoe je bio uven i po trgu soli. Kotorski strunjaci su esto zauzimah vane funkcije na srpskom dvoru, a njihovi majstori su gradili mnoge srpske zadu bine. Srpski kraljevi i carevi bih su vrlo skloni latinskim gradovima. Patriciji tih gradova,

napose Kotora i Bara, sluili [su] im kao spone sa zapadnim vlastim i s papama. Jo danas ivi u krajevima oko Kotora poslovica: 'Ako car da, ali Bua ne da'. Pod carem imade se razmijevati Duan Silni. Njegov ministar finansija i protovestijar bio je Koto-ranin Nikola Bua".** Sa svoje strane, i Ne- manjii su ostavili mnoge zadubine u Ko toru, npr. crkvu sv. Luke (1195). Vojvoda Sandalj i njegovi naslednici imali su ku u u Kotoru i stalnu godinju potporu koju su im plaali Mleani. Od Sandalja nadalje, u Ko toru su bile carine koje su naplaivali carinici porodice Hrani Kosaca. Vuk smatra da se radnja pesme Milo u I^tinima" odigrava u Kotoru: Za vreme srpskijeh kraljeva i careva ovaj je sav kraj bio pod vladom njihovom. Za Kotor se pripovijeda da im je plaao odreeni danak, a sam da se upravljao i sebi sudio. Ja sam u T r- iu sluao pjesmu [...] kako je knez Lazar poslao zeta svoga Miloa Obilia u Latine da kupi harae, pa opkladi s latinskom gospo -

216

KOTOR, Skatar pa mu kazala vila da to ne ini, jer mu ondje u onoj vrleti nema ni brodu pristanita, ni konju poigrita, ve neka ga gradi dalje kraj zaliva. Car poslua vilu, i s pomou njezinom naini grad Kotor, i dovrSivi ga sa svijem pozove na ast mnogu gospodu i vilu. Kad se car pred gospodom stane hvaliti kakav je lijep grad nainio, vila ga prekori da on to bez nje ne bi mogao uiniti; caru na taj ukor bude tako ao da udari vilu akom po obrazu, a ona se na to rasrdi, te sve izvore i studence po Kotoru otruje i sve goste careve poludi. Kad car tu osvetu vidi, on stane vilu moliti i jedva je kojekako namoli te mu goste povrati od ludila i oisti mu od otrova samo jedan izvor iza junijeh vrata gradskijeh. I od toga kau daje ostalo te su i sad, osobito ljeti kad je sua, sve vode po Kotoru malo slane, osim onoga izvora iza grada na junoj strani. Kazivali su mi u Kotom da ima i pjesma o ovome svemu dogaaju, ali ja nijesam mogao nikoga nai ko je zna. Ovako se pripovijeda i pjeva daje Kotor postao; ali se misli da su ime ovo ondje donijeli nekaki Bonjaci koji su se doselili iz mjesta koje se zvalo Kotor1. ________________________________

dom u hiljadu utijeh dukata da e im bu zdovanom prebaciti crkvu Dimitriju, i prebacivi je, buzdovan na drugoj strani udari u banove dvore, te polupa srali ardake, i ubije dva banova sina i etiri morska dene-rala i dvanaest velikih vlastela. U Kotoru se pripovijeda da se to ondje dogodilo, i jo se pokazuje mjesto gdje je bila ona kua u koju je buzdovan udario."*** Po prestanku vladarskih prava Nemanji- a i njihovih naslednika, Kotor je jedno vreme bio samostalna republika. Budui da je bio pod velikim pritiskom okolnih vladara i u stalnoj opasnosti od osvajanja, Kotor se 1420. stavio pod mletaku zatitu i vrhovnu vlast Na prostora kasnoantikog Akruvijuma do sada nisu pronaem ostaci nekog ranoh ri- anskog sakralnog objekta, ah je izvesno da su Kotorani vrlo rano dobili sopstvenu biskupiju. Poetkom v. u Kotor stiu iz Male Azije mosti sv. Trifuna za koje se podie tro- brodna crkva o troku kotorskog graanina Andreacija. Neposredno uz ovu crkvu, graani Kotora podiu 1166. romaniku katedralu i u nju prenose sveeve mosti. Legenda o kotorskim izvorima Kod VviksLU Rjeniku: Rinjamrjripovi-. jedajudajeustaravremenakadjeRisanbio glavno mjesto u Boci bio tor ondje gdje je sad Kotor, pa poto Risan propadne u more, pone se novi grad zidati kod tora, i nazovu ga Kotor. ViSe Kotora u kamenitoj gori vidi se nekaka velika jama, kao peina: onuda se pripovijeda daje onu peinu bio poeo kopati silni car Stefan, da ondje gradi grad Kotor,

Pesme ga pominju kao mesto Grbljiia Zana (Vuk IV, 2; Vuk VT J, 51; o njemu vide ad GRBALJ), mesto uveno po lepoti divne Marijane / Mile erce Grgurine bana" (Vuk VII, 20) i Zlate, keri Pera Bogdanovia (Vuk Vn, 27) i si., a od istorijskih dogaaja u kontekstu bitke na Vrtijeijci 1685. (Vuk VE, 51), kod Visoice 1796. (Vuk IV, 10) i mnogih drugih.

2. U pesmi KH 1,6 verovatno se misli na gra d Kotor u Bosni (stara upa Vrbanja), bu dui da bokeljski Kotor nikad nije bio pod turskom vlau:
A moj sine, Riljanine Hado, Ima tetku Hasan painicu U Kotoru gradu bijelome; Hajd' se moli pai uz koljeno, Nek' ti tetku u jeniluk dade, S njom spremiti malog Muhameda, Mogu tebi dovesti djevojku (32-38). T ime bi se nalo i logino objanjenje za odlazak po devojku iz Risna, preko Bosne, u Sremsku Mitrovicu.

Kotor

KOVAAS KOVAJA

217

Ovaj grad se prvi put spominje 1322. Iznad leve obale Vrbasa kod Kotor Varoi vide se ruevine Kotora koji je jedno vreme pripadao hercegu Hrvoju. Herceg ga je dao svojoj eni Heleni 2. aprila 1412. kao jamstvo za uzajmljeni novac. Kasnije je uao u sastav Jajake banovine. T urci su ga zauzeli pre 1519. Posadu je imao do 1838. Grad Ko tor Juki zove Bobas, a u narodnom govoru javlja se kao Bobac. Literatura: / 1899, 58*; 1913, 240-250; uf-flay 1925, 20-21**; 1950, 180-181; 1950; Kreevljakovi 1953; / 1957; Vego 1957; 1959, 71; - 1972; Vuk II (nap. uz pesmu br. 37)***; s.v.; 2 s.v. KOVAAS malo selo: Kod maloga sela Kovaasa (ER 81:28) Neizvesna ubikacija. Pominje se u kontekstu Rakocijeve bune (XVIII v.). Za razliku od muslimanskih pesama, u kojima se Rakoci uvek naziva kraljem, ovde je njegova titula mnogo sla-omnija: Rako kapetan. Pesma, zapravo, opisuje poetak buduih nemira: Gospodine, Rako kapetane, kupi, Rako, peca i konjika! Da si bre na polju ulinsku, kuruci nam marvu otjerae. Pred kuruci Lene kapetane (5-9). Kurucima su nazivani uesnici u pobunama protiv Habzburgovaca i Nemaca u XVII i XVIII v., a posebno Rakocijevi vojnici regrutovani tokom bune 1703. Istim imenom prvobitno su nazivani maarski ustanici iz seljake bune 1514, a RSANU belei i znaenje 'ovek niskog rasta'. S obzirom da se radnja vezuje za predele u dananjoj Vojvodini i junoj Maarskoj, moda bi se reenje moglo traiti u mestima slinog zvuanja recimo Kovaica, ili neto dalji ali po zvuanju sliniji Kovaac (selo kod Prijepolja, Srbija).

Literatura: s.v. ; PMC s.w. , . KOVAI ravni: Te je alje u Kovae ravne (Vuk III, 20:63); KH II, 49 tvrdi: Dokle doe u Kovae tvrde (Vuk VII, 14:309) bez atribucije: A sa njima od Kovaa Ramo (KH II, 63:249); Vuk VII, 14 4347'N, 1818'E Selo u Sarajevskom polju (BiH). Lei izmeu Hrasnice i Glavogodine. Po predanju, dobilo je ime po mnogim majstorima kovaima koji su ovde izraivali gvozdene elemente za gradnju kua i zgrada, konjski kov i teako ralo. itavo jedno polje zove se Kovaev kamen. Selo se pominje jo 1530. kod Kuripeia u opisu puta u Carigrad. U svim navedenim pesmama za Kovae se vezuje epski junak od Kovaa Ramo (kod muslimana), odnosno Kovaina Ramo kod Vuka. U pesmi KH II, 63 pominje se u kontekstu Rakocijeve bune. T akoe i srednjovekovni utvreni grad za koji se ne zna tano gde je bio, ali se pretpostavlja daje morao biti oko donje Bosne i reke Ukrine. Prvi put se pominje 1415. kao grad koji je Vladislav Dubravi morao ustupiti Bosni jer se borio na strani kralja Si-gismunda koji je izgubio rat. Osim toga i selo kod Duvna (BiH), na putu Kladua-Zadar. T akoe i tri sela u Srbiji (kod Kruevca, kod aka i kod Rake). U obliku Kova javlja se i selo u staroj Zeti; danas selo u Grblju (Crna Gora). Jo i deo Sar ajeva, ispod Ploe (BiH). Literatura: 1908, 154-156; Vego 1957; 1959, 68; - 1975, 150; 1994, 79; s.v.; Imenik YU 211. KOVAJA bez atribucije: Ve se stria bega odKovaje (Vuk VIII, 73:320) Vide KAVAJA

218 _______________________________ KoviN - KRA ___________________________________ KOVIN O Kovino, Kubin, Keve, Kevevara, T e-mes-Kubin Ma. Keve, od ko 'k amen'; Ki pretpostavlja i za ovaj, i za Srpski Kovin kod Budimpete antroponimsko postanje (Kiss 534ab); -in je od ma. lokativnog nastavka. (A. L.) bez atribucije: Na Kovinu Dunav prebrodio (Vuk 11,81:7) 044 44'N, 2058'E Grad na Dunavu kod Smedereva (Srbija). Na njegovoj teritoriji postojala su naselja i u preistoriji, a pronaene su i op eke sa igom VII rimske legije {Claudia VII). Slove-ni su naselili Kovin u VI v. Prvi put se pominje 1073. kao utvreni grad Castrum Keve. U XV v. javlja se i u obliku Kovino. Kao utvrenje i glavno mesto Kovinske upanije pominje se i 1153. Dok je bio u vlasti Maara, predstavljao je najstarije srpsko naselje u Banatu. Srbi naseljeni u Kovinu dobili su 1404. od kralja Sigismun da povlastice i drali Kovin do 1428. T urci su 1458. spalili i porobili slobodnu kraljevsku varo Kovin (Keve), pa je kralj Matija Srbe iz Kovina preselio u blizinu Budima, na epelsko ostrvo. Tamo je 1459. osnovan epelski Kovin (Rdckeve). T urci su konano zauzeli Kovin (kod Smedereva) 1551. Bio je sedite bega u sa stavu T emivarskog paaluka, a 1660. obe-leen je kao varo. Po odredbama Beogradskog mira 1739. pripao je Austriji. T ada je sruen stari grad na Dunavu od koga su sa uvani samo temelji. Kao srpsko naselje ponovo se pominje 1753, a 1764. ima 242 porodice od ega 94 graniarske. T akoe i Kovin na Limu, grad u staroj Zeti, 7 km severno od Prijepolja, na levoj obali reke Lim.__________________________ U pesmi se izriito kae da je car poao iz Smedereva mesta pitomoga" i da je kod Kovina Dunav prebrodio". Utoliko nema zabune o kojem je Kovinu re. Literatura: 1887, 87; 1950, 119; Vego 1957; 1959,68; Markovi 1966, 96; 1976,156-158; 1, 460; E 392 (nap. 64); VE s.v.; 2 s.v. KOZARAC O Kozara 'Kozarski grad', za sufiks up. gore Humac s.v. HUM. (A. L.) bez atribucije: Hajd' Kozarcu i Pridoru gradu (MH III, 4:589) 4458'N, 1650'E Mesto u BiH. Selo na junim padinama planine Kozare, 12 km istono od Prijedora. Nekad znameniti srednjovekovni grad (staro ime Kozara). U vlasti T uraka verovatno od 1511. svakako pre 1518. Sve do kraja XVII v. nema o njemu nikakvih vesti. Tek kada su T urci izgubili Kostajnicu, Kozarac postaje sedite kadiluka i kapetanije, od prvih godina XVIII v. pa sve do 1835. Austrijanci su ga zauzeli sredinom avgusta 1717. na krae vreme. Iza toga je temeljno popravljen i naoruan. U to vreme sagraena je i kapetanova kula koja je jo i posle 1918. bila u dobrom stanju. Naputen je 1838. Kod Vuka u Rjeniku: gra d u Bosni pod gorom Kozarom na rijeci Kozarui, koja utjee u Gomionicu (Gomionica u Sanu, a Sana u Unu)". Pominje se u kontekstu Hasan-painog pohoda na Biha i pada grada u njegove ruke na prevaru 1592. U Imeniku Jugoslavije iz 1973. javljaju se jo dva Kozarca u Hrvatskoj: kod Belog Manastira i kod Vrginmosta. Literatura: Kreevljakovi 1954, 80; - 1959, 68; s.v.; VE. s.v. Grad; 2 s.v.; RJA s.v. KRA bijeli: Ja sam rodom od bela Bilia, \ A robom sam od Kraa bijela (SANU III, 42:108-109) Neizvesna ubikacija. Rade Kosani, senjski junak, lano se predstavlja kao rob kako bi uspeo da izbavi Gojka Desania iz tamnice. Iz toga se jedi-

KRAGUJEVAC no moe zakljuiti da je Kra bio tursko mesto sa tvrdom kulom u kojoj se moglo drati roblje. Putanje roba na otkupe", tj. u pronju (otud u pesmi tucake haljine") za sopstveni otkup je dobro poznata epska institucija. U Imeniku Jugoslavije iz 1973. javlja se mesto Kra kod Prnjavora (BiH). Literatura: Imenik YU 213. KRAGUJEVAC OKaradofda Prvi zapis u tur. popisu iz 1476-1478: Kragujejea, up. menik sela Gadimlje na Kosovu Kragujevbcb u povelji iz 1376, Pre od linog imena Kraguj posvedoenog u Bosni sredinom XT V v. nego od samog naziva za pticu. Up. 1981, 151 i d. (A. L.) eer: Tek odoe eer Kragujevcu (SANU I V, 48:87) varoS: Ode njome varo Kragujevcu ( SM 63:437) lijepo mesto: Upitomoj zemlji umadiji, \ Kod lijepa mesta Kragujevca (Vuk IV, 62:100-101) beU: Okrete ji belom Kragujevcu (SANU IV, 48:199) ravan: Doe ore ravnu Kragujevcu (Vuk IV, 31:429) bez atribucije: Pa je &7/e gore Kragujevcu (SANU IV, 48:293); Vuk IV, 24 044 l'N, 2055'E Mesto u Srbiji. Grad na reci Lepenici, kulturno sredite umadije. Osnovan je u XV v., a u XVII ga poniinje turski geograf Hadi Kalfa pod imenom Ka-radzofdza. Za vreme T uraka bio je sedite nanije. U austrijsko-turskom ratu 1716-1718. pripao je Austrijancima po odredbama Po- arevakog mira 1718. Za vreme austrijske okupacije 1718-1739. pretvoren je u jako vojniko utvrenje s rovovima i palisadama. U Prvom srpskom ustanku, aprila 1804. od T uraka su ga preoteli srpski ustanici, ali su ga T urci vratili oktobra 1813. T ada je dosta stradao od turske vojske i odreda baibozu-

219

ka. U Drugom srpskom ustanku ustanici su ga zauzeli juna 1815. Od 1818. smatra se glavnim gradom Srbije, poto je knez Milo Obrenovi preneo kancelariju iz svog sela Crnua u Kraguje vac. Na ovakav knjaev izbor za prestonicu imali su uticaja nekoliki faktori, npr. to to je Kragujevac bio u centru njegove tadanje drave, to to (za razliku od Beograda) u njemu nije bilo preostalih T uraka i, najzad, injenica da grad nije bio devastiran tokom ustanaka. Stoga su u Kragujevac preseljeni knjaev dvor i sve dravne ustanove. Posle Hatierifa iz 1830, kojim je Srbija dobila unutranju autonomiju, Kragujevac se ubr zano izgrauje kao sedite celokupnog dru-tveno-politikog i kulturnog ivota Srbije. U njemu je krajem 1830. bio deo Gardijske kole, 1831. poela je da se gradi kasarna sa 66 soba na 2 sprata, a iste godine prelazi u Kragujevac i muziki orkestar Knjae-sko-serbska banda koji 1833. postaje vojna muzika. Tri godine kasnije stvara se Arsenal sa 20 majstora, koji se 1841. proiruje sa jo dve zgrade u kojima se ureuju pukarnica, kovanica i bravarnica. Iako te godine glavni grad Srbije postaje Beograd, Kragujevac i dalje igra vanu ulogu u politikom i kultur nom ivotu Srbije. Maja 1839. knez Milo je iz Kragujevca otiao u Beograd, gde su ga njegovi protivnici, uz podrku beogradskog vezira i ruskog konzula, zadrali dok se u zemlji ne or-

Kragujeva

220

KRAJINA KRALJEVO, Karanovac

ganizuje vlast po novom ustavu, to je bio povod za podizanje tzv. Vuieve bune. Od 1847. kragujevaki Arsenal prerasta u fabriku za vojnu opremu, a 1851. se u Kra-gujevac iz Beograda preseljava topolivnica koja je bila prvo industrijsko preduzee u Srbiji. Pominje se u kontekstu poetka bune protiv dahija 1804. (Vuk IV, 24), boja na Deligradu 1806. (Vuk IV, 31; SM 63), boja na Kukutnici 1809. (Vuk IV, 62) i Vuieve bune 1842. (SANU JV, 48). Vuieva buna 1842. U leto 1842. izbila je buna protiv kneza Mihaila, sina i naslednika kneza Miloa Obrenovia, koju su predvodili ustavobranitelji Toma Vui Perii, Avram Petronije-vi i Ilija Garaanin. Buna je rezultirala zbacivanjem kneza Mihaila i njegovim bekstvom u Zemun, tada u sastavu Austrije. Dovela je i do promene dinastije jer je Mihaila na prestolu zamenio Karaorev sin Aleksandar Karaorevi (1842-1858). Knez Mihailo Obrenovi ponovo je doveden na vlast 1860, posle oeve smrti. Vladao je sledeih osam godina kao prosveeni apsolutista i unapredio Srbiju. Ubijen je 10. juna 1868. u Koutnjaku kao rtva zavere. Literatura: 1975, 151; - 1994, 83; s.v.; VE s.v. KRAJINA selo: Krajinu mi selo raselie (Vuk VIII, 62:85) Neizvesna ubikacija. Verovatno se misli na Krajinu sv. Vladimira, oblast koja se prostire uz junu obalu Skadarskog jezera severno od Rurnije (Crna Gora), i istoimeno mesto kod dananjeg sela Ostroa, gde je krajem X i poetkom XI v. bio prestoni dvorac kneza Jovana Vla dimira. Od ove prestonice nije se ouvalo nita osim ostataka manastirskog kompleksa poznatog kao Preista Krajinska. Letopis popa Dukljanina datira ovaj manastir i crkvu na kraj X v., kada je tamo sahranjen Petrislav, kneev otac. Poto je ubijen 1016. u Prespi, knez Jovan Vla dimir je prenet u crkvu Bogorodice

Krajinske i tu sahranjen. Po predanju, crkvu je podigla Vla dimirova ena Kosara (mona-ko ime T eodora), ki cara Samuila, koja je po sopstvenoj elji i sama sahranjena u crkvi, pored nogu svoga mua. Njihova tela su dva veka kasnije preneta u manastir Sin on (Sveti Jovan) u Albaniji, a kad je taj manastir sruen, mosti sv. Jovana Vladimira prenete su u bogorodiinu crkvu u Elbasanu. Pominje se u kontekstu bitke za Lesen-dro i Vranjinu 1842. (u pesmi 1844). Literatura: 1948; s.v. KRALJ EVO , Karanovac O Janak, Rudo Polje, Rankovievo Rudo Polje (ako je tano proitano) po boji zemlje ili vegetacije, up. Belo Polje i Rudo u Bosni; Karanovac postoji i kod Varvarina, od linog imena. (A. L.) bez atribucije: Da vidite icu kraj Morave \ I kod Ibra vie Karanovca (Vuk II, 37:29-30); Vuk , 35 0 4344'N,2O41'E Grad u Sr biji. Nalazi se na levoj obali Ibra kod njegovog ua u Zapadnu Moravu. Pretpostavlja se daje nastao u X v. kao slovensko naselje i da se tada zvao Janak. U srednjem veku to je naselje bilo znaajno trgovako mesto i u njegovoj blizini, u manastiru ia, bilo je prvo sedite samostalne Srpske arhiepiskopije. Od 1455. do 1805. bilo je pod turskom vlau. U tom periodu prvi put se pominje u najstarijem sauvanom turskom katastarskom popisu Smederevskog sandaka iz 1476. pod nazivom Rudo Polje, u nahiji Ma- gli Brvenikog kadiluka. Ime Karanovac potie iz XVI v., po Karanu stareini, verovatno knezu i rodonaelniku jedne vlake stoarske naseobine (kneine) sa seditem u Rudom. T a se kneina od 23 sela nalazila u kadiluku Brvenik. U obliku: selo Rudo polje, drugo ime Karanovac...", ovo selo se prvi put javlja 1560. T ada je pripadalo Poekom kadiluku. Krajem XVI v. naziv Rudo Polje vie nije bio u upotrebi i naselje se zvalo samo Karanovac. U srednjovekovnim srpskim spomenicima Karanovac se ne pominje. U stranim izvorima

KRASULJE KRATOVO

221

javlja se vie puta u XVI, XVII i XVIH v., a naroito za vreme auslrijsko-turskili ratova kad je poruen i popaljen (1788-1791). I pored toga, Karanovac je u doba austrijske okupacije severne Srbije 1718-1739. brzo napredovao kao pogranino naselje u kome je osnovana carina. S vremenom, postao je turska palanka sa kuama od drveta, ograena visokim zidovima i nastanjena uglavnom muslimanskim ivljem, s neto Cincara i vrlo malo Srba. Krajem XVIII i poetkom XIX v. Karanovac je bio znaajna karavanska st anica i utvreno mesto. olak - Anta Simonovi U Prvom srpskom ustanku Karanovac je osvojen 1805. kada je svim T urcima iz grada doputeno da odu u Novi Pazar. Za to vreme vezuje se ime olak- Ante Simonovia (1777-1853) rodom iz Prizrena, kasnijeg kruevakog vojvode. olak Anta se za vreme Koine krajine nastanio u Beogradu gde je radio kao urija. Poetkom ustanka je uspeo da iz rodnog kraja sedam tovara dugih puaka prenese u Srbiju, ali su ga kod Kara-novca napali T urci. olak Anta je ipak uspeo da donese oruje Karaoru u T opolu, a potom je i sam stupio u borbu prvo kao Karaorev momak, a potom kao buljubaa. T urci su povratili Karanovac oktobra 1813, ali su ga 1815. zauzeli ustanici kneza Miloa i proterali T urke prema Kruevcu. Karanovac je 19. aprila 1882. ukazom kralja Milana Obrenovia dobio dananje ime Kraljevo. Kod Vuka u Rjeniku s.v. Karanovac: varo na desnom brijegu Ibra, koji odande dolje nedaleko utjee u Moravu (Karanovac je izmeu Ibra i Morave)". Obe pesme ga pominju kao blie odredite za ubikaciju manastira ie. Literatura: Hrabak 1954; Trikovi 1970; 1975, 149; 1985, 51; 1994, 75; Kraljevo i okolina 2000; s.v. - ; VE s.v.; 2 s.v. KRASULJE iznad ibenika: Sa Krasulja iznad ibeni- /fca(MHIII, 15:171)

Neizvesna ubikacija. Selo sa ovim imenom postoji u Bosni (4435'N, 1645'E), oko 8 km daleko od grada Kljua. U pesmi se, meutim, misli na neko drugo mesto, sudei po stihovima: Do njeg sjedi Mitre Miljkoviu Sa Krasulja iznad ibenika (170-171) ali na dananjim mapama njega u naznaenom kraju nema. Pominje se u kontekstu enidbe malog Mehmed-age dvema devojkama. KRATO LE bez atribucije: OdKratola dva brata Kotica (Vuk VII, 47:50) Vide KRT OLE KRATO R bez atribucije: Igrajui iz Kratora poe (Vuk VI, 79:79) Neizvesna ubikacija. Sie ove pesme gradi se oko poznatog motiva opklade u dobrog konja i jo boljeg junaka" koji prelaze odreenu razdaljinu za apsurdno kratko vreme. U konkretnom sluaju, radi se o marruti: Krator Krator polje Bobara planina Ovar polje Novo polje Novi i nazad, koja se u normalnim okolnostima prelazi za 30 dana, u sluaju izazivaa, Emina Korajlije, za 15, a Rade od Kratora ga za opkladu prelazi za jedan dan. Planina Bobara, koja se pominje u pesmi, nalazi se u Bosni (44 40' N, 17 54' E) pod imenom Bobare, pa se verovatno radi o Bosanskom Novom kao cilju putovanja. Krator bi mogao biti makedonsko Kratovo, tim pre to se za njega vezuje epski junak Kratovac Radonja. Slinost po zvuanju ipak nije do voljan argument za izjednaavanje ova dva imena (vide KRAT OVO). Upor. slian sluaj u SANU II, 76. (Kajica Radonja i T urin Karalije"). KRATO VO O Karitos, Kariton, Cratiscara IlOd 1330: Kratovo (ranovizantijski katel Kratiskara locira se istonije, najverovatni-je je identian sa stanicom Scretisca izme-

222

KRBOVAC

u Slivnice i Sofije). Daje posredi slovenski naziv, ukazuje i to to se sree i u Poli-mlju. Verovatno pridev od linog imena (nadimka), od osnove koja je u kratak, krai. Up. 1995, 158 i d. (A. L.) grad bijeli: Na Kratovu gradu bijelome (Vuk III, 10:121); Vuk IV, 31; ER 140 grad maleni: U Kratovu gradu malenome (Vuk VI, 18:2) bijelo: Nju mi alje bijelu Kratovu (SM 63:136); ER 140 malo: Kad su bili pram' Kratova mala (SANU II, 40:6); SANU II, 76 ravno: Iz Novoga u Kratovo ravno (SANU II, 76:22) pobedljivo: Kratovo je vrlo pobedljivo (Vuk VI, 18:10) bez atribucije: Da j' Kujica bio u Kratovu (SANU II, 76:131); ER 140; SM 63 1. Varo na Kratovskoj reci u Makedoniji (42 4'N,22 10'E). U rimsko doba bilo je radarsko mesto i zvalo se Cratiscara. Vizantinci su ga nazivali Karitos i Kanton. U srednjem veku bio je vano rudarsko mesto sa rudarima Sak-soncima koji su u Kratovo doli verovatno 1282, kada je pripadalo Srbiji. U Kratovu se vadila bakama, olovna, gvozdena i srebrna rada, a postojala je i kovnica novca. Uz lokalno stanovnitvo i rudare Saksonce, u njemu su iveli i Dubrovani trgovci. Tokom XVI v. bilo je najvanije radarsko mesto evropske T urske. T urci su kroz Kratovo samo proli 1389, a 1390. oduzeli su ga od Konstantina Deja-novia (epskog bega Kostadina) i poruili utvrenje iznad njega. U sastavu Skopskog sandaka bilo je kao eminluk (kojim upravlja emin). Posle austrijsko-turskog rata 1683-1699. poinje naglo da opada jer centar radarske aktivnosti postaju Zletovo i Probitip. Pesme ga pominju kao mesto Kratovca Radonje (Vuk III, 10) i mesto zasunjenja (a nekada u svojini) bega Kostadina (Vuk VI, 18; ER 140); od istorijskih siea javlja se u konteksta boja na Deligradu 1806. (Vuk IV, 31; SM 63).

2. U Imeniku Jugoslavije iz 1973. postoji jo jedno Kratovo kod Priboja (Srbija). Verovatno se na ovo mesto misli u SANU II, 76 (put od Novog do Kratova). To se, ipak, ne moe sa sigurnou tvrditi jer i Novi i Kratovo imaju dublete: Bosanski Novi i Herceg Novi, Kratovo u Srbiji i Kratovo u Makedon iji. Pesma ne pomae u odluivanju izmeu ova dva para. U povratku iz Kratova za Novi, Kajica Radonja:
T a Janok je polje preodio, ame gore skokom preskakao, Trnok-polje kasom prekasao, A gradove trkom pretrao (136-140). Ne samo krajnje problematina polja Janok i Tmok, ve i sam pomen Kajice Radonje stavljaju ovu pesmu u red onih za koje vema faktografija nije sine qua non. Prema tome, itaocu je od volje da zamisli onaj par i kombinaciju koja se njemu najvie svia. Literatura: 1959b, 271; VE s.v.; Imenik YU 215. KRBOVAC bez atribucije: UKrbovcuzastolomgospo-sUm (MH VHI, 1:2) Neizvesna ubikacija. Identitet ovog mesta za sada je nemogue ustanoviti. Ni nosei epski junak grof trsaki Frane" koji se, prema pesmi, u njemu nalazi za stolom gosposkim" ali ne boravi trajno u njemu, ne moe se odrediti sa potpunom tanou. Re moe biti ili o istanji poznatom grofu Nikoli Frankopanu Tr-sakom, hrvatskom banu od 1617. do 1622, tako nazvanom po posedu i zamku Stara Suica u mesta Trsat pored grada Rijeke u Hr vatskoj, ili o jo poznatijem grofu Franu Krsti Frankopanu (1643-1671), ogulinskom kapetanu i uesniku velike bitke protiv T uraka kod Otoca. Ne zna se, meutim, daje iko od njih vodio pohod protiv T uraka iz neodredivog mesta Dubrovac, i jo u tako velikom obimu: On sakupi Ugre i Hrvate: Karlovane, lake konjiare I Brinjane, ognjene pukare,

KRF, Korf, Krv, orfes, orfez

223

Otoane, srebrom okovane I Senjane po izbor junake. Armali su tanke ormanice, Vrgu na nje bubnje i svirale I uzgora rljene barjake, Pod bandiru Barbu kapitana I u njega Hreljanovi Pavla. Idu oni krajem uz Podgorje, Na Jablancu vodu uzimae, Ka Dubrovcu gradu pristajae (221-233). Ostaje jo jedino mogunost da je re o nekom od mnogobrojnih lokalnih sukoba u okvira Kandijskog rata 1645-1669. koji se dobrim delom vodio i u Dalmaciji. O tome posredno govori i pomen Pavla Hreljano-via, lana istaknute plemike porodice Hreljanovi iz Senja. Pesma pominje i njegovog brata Miha, ali je u istoriji najveeg traga ostavio Vicko, koji je u XVII v. bio na glasu kao uskok. Mogue je da i pesma opisuje neki uskoki poduhvat. Vide DUBROVAC, IRAKLION. KRF, Korf, Krv, orfe s, orfez O Kerkyra, Paleopolis Od it. Corfu < srgr. Korphoi, od stgr. ko-ruphe 'v rh'. (A. L.) Korf bijeli: Onu ilje Korfu bijelome (SM 64:129) Krv bijeli: Pa je alje Krvu bijelome (Vuk VIII, 43:158) orfes grad: A Halil je u orfesu gradu (KH II, 40:255) bijeli: Knjiga bjee od orfesa bjela (KH II, 40:915); KH II, 59 bez atribucije: Spremaju se konji po orfesu (KH II, 40:963) orfez grad: Povedoe do Corfeza grada (EH 1:854); EH 2 bili: Da mu siem do Corfeza bila (EH 1:369) preko sinjeg mora: Od Corfeza, preko sinjeg mora (MH III, 16:145); MH IV, 27 bez atribucije: Da ga goni do Corfeza svoga (MH IV, 27:236); EH 1 3937'N, 1955'E

Grad, luka i ostrvo u Jonskom mora (Grka). Grad je okruen dobro ouvanim zidom i tvravom iz XIV v. Luka lei izmeu ostrva Vida i grada. U antici Kerkyra, prema nimfi Korkiri koja je sa Posejdonom dobila sina Feaka, vladara Feaana, starosedelaca Krfa. (Fea- ani su narod koji je Homerovom Odiseju pomogao da se konano vrati kui.) T ragovi najstarijih naselja na Krfu datiraju se u VIII milenijum pre n.e. Najuvenije meu njima je Sidari. Ime ostrva se vezuje i za demonsko bie Gorgira ili Gorgo, moguu Artemidinu prethodnicu, ije se predstave mogu nai na Artemidinim hramovima. Tokom Persijskih ratova u V v. pre n.e. krfska flota je bila manja samo od atinske. U bitku kod Salamine Krf je poslao 60 bojnih brodova ali je, prema Herodotu, namerno zakasnio da bi izbegao bitku, zbog ega su m u Atinjani teko zamerili. Posle toga, 431. pre n.e. izbio je jo jedan sukob izmeu Krfa i Korinta koji je doveo do peloponeskih ratova u kojima su svi grki gradovi- drave uestvovali ili na strani Atine, ili na strani Sparte, pri emu su Atinjani podrali Krf, a Spartanci Korint. Krf je izgubio polovinu svog stanovnitva u ovim ratovima i na kraju pao pod vlast Sparte. U III v. pre n.e. napali su ga i osvojili ilirski pirati koje su potom oterali Rimljani. Rim je Krfu dao autonomiju u zamenu za osnivanje pomorske baze za osvajanje dragih jonskih ostrva. Rim je kontrolisao Krf od 229. pre n.e. do 395. Od 395. do 1267. Krf je bio deo Vizantij-skog carstva i esto su ga napadali Goti, Vandali i Saraceni. Usled toga stanovnitvo se povlailo u brda i tamo sagradilo novi, bezbedniji grad Korifo, od kojeg vodi poreklo dananje ime grada i ostrva. U VIII v. grad je utvren, ali nije uspeo da zadri in vaziju Normana iz 1081. Vizantijski car poslao je svoju i venecijansku flotu da otmu Krf od Normana koji su ionako bili oslablje ni sukobima meu sobom . Krf je osvojen 1147, a kada je 1204. Carigrad pao pod naletom krstaa etvrtog pohoda, Venecija je

224

KRF, Korf, Krv, orfes, orfez

proglasila ostrvo svojim. Krfljani su na to uli u savez sa Epirskim kraljevstvom i ote- rali Mleane 1214. Iz tog doba potiu rue vine Angelokastra, velikog utvrenog grada u blizini dananjeg mesta Paleokastrica. Iza toga Krf je bio u vlasti kraljevske kue Anu koja je oterala vizantijske sveteni-ke i na ostrvu uspostavila latinsku crkvu. Godine 1402. Venecija je otkupila ostrvo od napuljskog kralja i drala ga do 1797. Ovaj period je u istoriji poznat kao drugo doba" mletake vlasti. Njegov znaaj nije samo u tome to je ostrvo prosperiralo ekonomski i arhitektonski, ve i u tome to je ostatak Grke upravo tada pao pod T urke Osmanli-je, a Krf nije. Krf je 1537. napao i opseo Hajrudin Barbara sa, pirat u slu bi Sulejmana Velian stvenog. Napad je odbijen i Barbarosa je pozvan u Istambul, kuda je poveo i sve zarobljene ostrvljane kao roblje. T urski napadi su se ponovili jo dva puta (1571. i 1573): gradovi na ostrvu su paljeni a stanovnitvo masakrirano. U ta tri turska napada, poginulo je devet desetina populacije koju je Krf imao u XVI v. Krajem veka udruenim naporima Venecije i Krfa sagraena je Fortezza Nuova koja je, zajedno sa drugim novim for-

tifikacijama, postala legenda svoga vremena. Stoga, kada su T urci ponovo napali ostrvo 1716, njihova jednomesena opsada grada ostala je potpuno bezuspena. Prema lokalnoj legendi, konano ih je sa ostrva oterala velika oluja koju je poslao sv. Spiridon, zatitnik Krfa. U ovom periodu ostrvo je napredovalo i prualo utoite svim uenim ljudima i umetnicima koji su bcali pred T urcima, od ega je i samo postalo jedan od rasadnika evropske kulture. Napoleon je osvojio Krf 1789, a posle njegovog konanog poraza Krf je 1814, zajedno sa jonskim ostrvima, doao pod britanski protektorat. Zalaganjem Joanisa Kapodi-strije, 1815. formirana je drava ujedinjenih Jonskih ostrva ija je prestonica bio Krf pod upravom britanskog visokog komesara Jonska ostrva su postala deo Grke tek 1864. Hrianske pesme ga pominju u kontekstu pada Mletake republike 1797. (SM 64) i francusko-ruskog sukoba oko Boke Kotorske 1807. (Vuk VHI, 43), odnosno izmeu francuskog marala Marmona (u pesmi: Bu-naparte) i ruskog admirala Senjavina (u pesmi: Sinjavin). pesme ga ne stavljaju ni u kakav istorijski kontekst, ve ga uzimaju

KRIM, Krm

225

kao daleki grad hrianskih banova u ijim su tamnicama zasunjeni muslimanski junaci, ili kao hriansku banovinu iz koje vieni i hrabri muslimani dovode sebi ene. Literatura: 1948; VE s.v. KRIM, Krm Rus. Krym od tur. kyrym 'rov', po jo antikom prokopu na prevlaci Tdphros (gr. 'rov'), rus. Perekop. (A. L.) grad: Grom udari u vr' Krma grada (SM 58:4); SANU IV, 3 beli: Da se sjaji sredi Krma bela (SANU IV, 2:81); SANU IV, 2 bez atribucije: Ve u Krmu u cara Tatara (SANU IV, 2:54) Poluostrvo u Ukrajini, izmeu Azovskog i Crnog mora. Glavni grad je Simferopolj, a ostali: Se-vastopolj, Ker, Jalta, itd. Izmeu IX i XIII v. turska plemena i mongolski T atari dolaze na Krim. Od XIV do XVH v. Krim se javlja kao samostalni kanat i deo Otomanskog carstva pod Dingis-ka-nom. U XWI v. (1783) Krim osvajaju ruski kozaci po zapovesti Katarine Velike. Sredinom XIX v. (1854-1856) izbija Krunski rat izmeu Rusije i alijanse (Britanija, Francuska, T urska i Sardinija), o emu peva jedna od tri navedene pesme. Ostae zapamen po nesposobnosti oficirskog kadra i po Florens Najtingejl koja je, potresena vestima o loem postupanju sa ranjenicima, linim angaovanjem uvela u sanitet moderne metode leenja na bojnom polju. Krimski rat 1853-1856 Voen je zbog nereenog tzv. istonog pitanja. Neposredan povod bio je spor izmeu Rusije i Francuske oko svetih mesta u Palestini. U julu 1853. Rusija je okupirala osmanske vazalske drave Moldaviju i Vla ku, a u oktobru posle neuspelih pregovora T urci su Rusima objavili rat. U martu 1854. Engleska i Francuska, poto su ve poslale flote u Crno more, objavile su rat Rusiji. Za njima je pola i Sardinija (u januaru 1855). Austrija je ostala neutralna, ali je pretnjom da e ui u rat na stran i T urske primorala Rusiju da se povue iz Moldavije i Vlake, koje su odmah okupirale austrijske

trupe (avgusta 1854). U septembra iste godine saveznike trupe su se iskrcale na Krimu sa namerom da osvoje Sevastopolj. uvene epizode u tom ratu bile su bitka za Balaklavu i Inkerman (1854)). U septembru iste godine saveznike trupe su se iskrcale na Krimu sa namerom da osvoje Sevastopolj. uvene epizode u tom ratu bile su bitke kod Alme, Balaklave i Inkermana (1854), uz osvajanje tvrave Malakov (1855) koje je prethodilo padu Sevastopolja (vide). Rat se zavrio Parikim mirom 1856. koji je okonao rusku dominaciju nad jugoistonom Evropom. O ovom ratu peva SM 58 (Zavoj evanje Krima"). Pesma SANU JV, 3 opisuje bitku iz rusko-turskog rata 1787-1792. koji je vodio i dobio ruski general Suvorov (vide KINBURN), u slubi carice Katarine II Velike. Pesma na istom mestu pominje tri velika hri- anska generala Laudona, Suvorova i Kutuzova, i time u zajedniki kontekst dovodi tri generacije slavnih evropskih ratnika: jedan od poslednjih ratnih angamana feldmarala Laudona i njegov poslednji veliki vojniki uspeh bilo je osvajanje Beograda 1788. za raun Austrije, u austrijsko-turskom ratu koji se vodio istovremeno kad i ovaj rusko-turski; general Suvorov je bio glavni zapovednik ruskih snaga u njemu, a Kutuzov njegov uenik i tienik. Pesma SANU IV, 2 koja primenjujui istu strukturnu shemu gradi sie na rusko-turskom ratu 1735-1739, ne pominje nijednog od generala kojih je u njemu moralo biti, ve na bojno polje postavlja aktualnog ruskog vladara caricu Jelisavku" (vide KIJEV), koja sama vodi rat uz pomo poljskog kralja. Ovaj otklon je verovatno motivisan specifinom prirodom predmeta oko kojih se rat vodi. Njihova svetost nalae da zatonik koji se bori za vlast nad njima bude svetovni ili crkveni vladar (car ili partijarh), a njihova fizika pojavnost predstavljena je epskom formulom moskovskih darova", odnosno cariine oevine": Zlatna kruna cara Simeuna, I odeda svetoga Jovana, Krstat barjak cara Konstantina, Zlatna taka svetog oca Save,

226 Britka sablja silnoga Stefana I ikona oca Dimitrija (13-18).

KRIVOIJE KRNJICE

U Vuk III, 15 (Moskovski darovi i tursko uzdarje") pominje se jo jedna slina batina, u kontekstu jo jednog, mogue istog, rasko -turskog sukoba. Na tom mestu otkriva se i tajna mo ovih predmeta: Sultan-care, ogrijano sunce! Bud ti posla hrianska zlamenja, Za t' ne posla kljue od Stambola? Poslije e dat' ih na sramotu: Ono ti je i dralo carstvo (103-111). U Vukovom komentaru ispod teksta ove pesme stoji: Po svemu je narodu naemu misao, da su ovake dragocijene i svete stvari bile u T uraka, pa da su odnesene u Rusiju".* U pesmama se Krim javlja i kao grad, to je uobiajena praksa sa manje poznatim me-stima (npr. Indija i zemlja i grad, Kandija i ostrvo i grad, Malta i zemlja i ostrvo i grad, itd.). Slino se deava i sa bliim lokacijama kao to su Kotar(i) koji, verovatno po zvuanju (Kotar > Kotor), dolaze i kao oblast i kao grad. Literatura: Vuk III, str. 65*; PE s.v.; VE s.v. KRIVOIJE selo: Da e poi selu Krivoijam' (SANU III, 19:41) maleno selo: U maleno selo Krivoije (SANU IV, 24:2) bez atribucije: Uskoio u Krivoijama (SANU rv, 24:34) Oblast i pleme u Cmoj Gori. Kod Vuka u Rjeniku: vie Risna na planini kao mala kneinica". Kneina Krivoije nastala je kada su 1710, neposredno posle crnogorske istrage poturica 1707, iz celog kraja proterani T urci. T ime je na tromei izmeu Otomanske imperije, Mletake republike i Cme Gore dobijena slobodna oblast koja je kao samostalna kneina trajala itavih 170 godina (do 1882). Kada je Austrija 1869. pokuala da pri-meni zakon o mobilizaciji na Boku Kotorsku, kao svoju interesnu zonu i zakoniti posed, otpor Bokelja je bio tako veliki da je

uskoro prerastao u pravi ustanak. arite tog ustanka bilo je u Krivoijama. Nakon trome- senih krvavih borbi ustanici su uspeli da savladaju ak dva austrijska namesnika Vagnera i Auersperga i njihove vojske, pa je 1870. Austrija pristala da sa njima potpie mirovni ugovor (Knezlaki mir). Krivoija- nima su vraene sve ranije povlastice i plaena im je ratna odteta. Jedna pesma peva o osveti Krivoijana za smrt Vratanina Mira (SANU IV, 24), a draga o pogibiji hajduka Stevana Pavlovia (SANU III, 19) iji su dvori" u hercegovakom Dabra. Jo i : prevoj Krivoija na ar-planini

I (Srbija).
grad: Grom udari u vr' Krma grada (SM 58:4); SANU IV, 3 beli: Da se sjaji sredi Krma bela (SANU rv, 2:81); SANU IV, 2 bez atribucije: Ve u Krmu u cara Tatara (SANU IV, 2:54) Vide KRIM

Literatura: 1948; s.v. KRM

O Krnjinca selo: Sa granice iz sela Krnjice (Vuk IX, 25:38); Vuk IX, 32 bez atribucije: Mi smo jutros pravo iz Kr-njica (Vuk , 25:66); Vuk , 32 4212'N, 1910'E Selo (i bratstvo) u Cmoj Gori, u nekadanjoj Crmnikoj nahiji. Kod Krnjica je crnogorska vojska u ratu 1862. zarobila 600 T uraka. T aj rat je poveo skadarski vezir Omer-paa Latas kao tursku reakciju na stalne nemire na hercego-vako -cmogorskoj granici, i na podrku i pomo koju je Cma Gora otvoreno pruala hercegovakim ustanicima. Jedna pesma peva o tom sukobu (ali ga datira u 1861. Vuk IX, 25), a draga o istoj temi ali u irem okvira rata iz 1862. (i sa tanom vremenskom naznakom Vuk IX, 32). Nijedna, meutim, ne pominje Omer-

KROJA, Krnja, Krojan, Krojana

227

- pau kao zapovednika turske vojske, ve Hasan-pau (IX, 25) u jednom, a Avdi- pau u dragom sluaju (IX, 32). U bici kod Krnji-ca na turskoj strani zaista jeste uestvovao Hasan Hot, od ijih je ljudi 600 bilo zarobljeno, odvedeno knjazu na Cetinje i potom osloboeno. Na krnjikoj strani istakao se tom prilikom kapetan Kolja Petrov Luki. Jo i: selo u Prekoraplju, oko 5 km s/i od Kline (Srbija).__________________________ Literatura: 1948; 2 s.v. KRO JA, Kruja, Krojan, Krojana OAlbanopolis, Oppidum Croarum, Cruya, Akhissar Alb. Kruj, od krila 'izvor'. (A. L.) Kruja krvava: A ilje je Kruji krvavojzi (SM 54:26) krvava na krajinu: Od krvave Kruje na krajinu (SM 54:5) bez atribucije: I do Kruje i okolo Kruje \ Ali Kruju osvojit ne moe (SM 161:36-37) Krojan grad: A mi hod'mo do grada Krojana (MH I, 53:41); MH I, 58 MH II, 69 grad bijeli: U Krojanu gradu bijelome (MH I, 53:502) bez atribucije: Kad to uje od Krojana bane (MH I, 53:112) Krojana bez atribucije: Od Krojane viteza i bana (Vuk , 32:50) 4130'N, 1947'E Grad u severnoj Albaniji. Crkveni izvetaj iz IX v. pominje Kraju kao biskupsko sedite. Grad je bio pod Vi-zantijom sve do 1190, kada je u njemu osnovana prva feudalna drava na teritoriji Albanije, pod arhontom Progonom (1190-1198). T a je drava trajala kroz dve generacije (Progon i njegovi sinovi, in i Demetrije), ali je 1216. pala pod vlast Epirskog (Latinskog) kraljevstva, potom 1230. pod vlast bugarske drave, i najzad ponovo pod Epir 1240. U zapisima vizantijskog hroniara Jor gosa Akropolitisa pominje se 1245. kao Kroa, znaajna tvrava u posedu Golema,

gospodara Arbanona. Krajem XIII v. pripala je arlu Anujskom koji je utvrdio zidine grada. Posle toga bila je u rukama porodice Topija. Poetkom XV v. T urci su uli u Albaniju, a u Kruji je 1415. stacioniran stalni garnizon turske vojske. U maju 1450. sultan Murat II poao je iz Carigrada sa 100.000 ljudi da jedanput zau-vek zavri sa albanskom vojskom koju je od 1444. predvodio Skenderbeg. Muratov cilj je bila citadela u Kruji iz koje je, kao iz pre-stonice, mogao da kontrolie unutranjost zemlje. Albanska vojska nije brojala vie od 17.500 ljudi. Opsada Kruje je dign uta kad je posle etiri i po meseca poela zima i turska vojska se povukla neobavljena posla sa gubitkom od 20.000 ljudi. Pod Skenderbego-vom komandom Kroja je uspela da se odbrani i od sultana Mehmeda (epskog Mahmu-ta), a posle Skenderbegove smrti 1468, pod vodstvom Leke Dukaina, jo 10 godina je odolevala T urcima dok 1478. nije najzad pala u njihove ruke. Iza toga grad i citadela su ostali naputeni i preimenovani u Akhisar ('beli grad'). T urci su kasnije popravili gradske zidine, ali je citadela stradala 1617. ujakom zemljotresu. Obnovljena je delimino i sa pro -menjenom namenom tek 1832. Kroja je, uz Pirlitor, Skadar i Fou, jedan od retkih gradova o ijem poloaju epika daje komentar na primer u SM 161, pesmi koja i inae peva o neuspelom turskom pohodu na Kraju: sve je Mahmut vezir osvojio, i do Kruje i okolo Kruje, ali Kruju osvojit ne moe jer je ona silnovito jaka, na visoku goru ograena, naokolo vodom okoljena, tu stolica bjee Skenderbegu (35-41). U pesmama se pominje kao grad Juga Bogdana u kontekstu boja na Kosovu (MH I, 58), kao mesto Suje harambae (SM 54), odnosno kao grad Skandar- bega ura" u crno -gorsko-turskim ratovima 1862. (VukLX, 32). Literatura: 1959, 72; 1, 494; TIR 13.

228 KRSNICA

KRSNICA KRUSI

Literatura: 1, 501; s.v. KRUG bez atribucije: Meu Krugom i meu Ravine (SM 170:149) 4233'N, 1851'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se u kraju zvanom T mjine (pleme Cuce), na jugu od sela T mjine, glavnog u i tavom kraju. Kue su m u gr upisane po stranama dve doline Gornjeg i Donjeg dola, osim jedne kue koja je na j/z, u mestu zvanom Rupe. Pominje se u konteksta bitke na Kmsima 1796. Literatura: http://www.montenegro.org.au /pleme_cuce.html KRUPA carev grad: Od Krupe, carevoga grada (KH , 8:565) careva: To su sunji od Krupe careve (MH III, 4:783) bila od kamena: A kod bile Krupe od kamena (MH , 4:126) kamena: Jednu posla u Krupu kamenu (MH III, 22:80) bez atribucije: A od Krupe Arnautovia (Vuk III, 35:44); MH IX, 17; SM 62; KH I, 22; KH II, 54; MH III, 4, 14; MH IV, 34; EH 4 Vide BOSANSKA KRUPA KRUSI II Dalmatorom. oblik od lat. crux, crucis 'krsf, verovatno kao prezime, up. u Dubrovniku -XrV v. Crusi, de Crosi. (A. L.) selo: Na selo je Kruse udario (Vuk IV,11:84); Vuk VIII, 31, 62; SM 170 selo krvavo: Na Krusama selu krvavome (Vuk , 20:131) selo na krajini: / na Kruse selo na krajini (Vuk VIII, 73: 1182) vie Lekopolja: Na Krusama vie Ljeko-polja (Vuk VIII, 74:101) 4225'N, 199'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se pod Busovnikom, zapadno od Podgorice. Katun u staroj Zeti. Njegovi stanovnici se zovu Kruse.

bez atribucije: / Jovana kneza iz Krsnice (Vuk IV, 24:223) Neizvesna ubikacija. U pesmi (Poetak bune protiv dahija" Vuk 24) pominje se kao mesto kneza Jovana iz okoline Beograda, koga dahije na-meravaju da pogube zajedno sa drugim vi enim Srbima. U Rjeniku JA smatra se da nije potvreno van epike. Moda Mala Krsna kod Ralje, u blizini Beograda.

rv,

Jedna Krsnica postoji i u Crnoj Gori, na samoj granici sa Srbijom, a jo jedna u Bosni i Hercegovini. Literatura: RJA s.v. KRSTI iroke: S njima ajde na Krsti iroke (Vuk VIII, 29:93) Neizvesna ubikacija. Prema kontekstu, neko mesto blizu obale Skadarskog jezera prema Cetinju (Cma Gora). Pominje se kao luka iz koje kree crnogorski pohod na skadarske T urke, koji se razvije u bitku na vodi Skadarskog jezera. Crnogorci su ovu bitku dobili pod zapoved- nitvom serdara Filipa iz Rijeke nanije. Literatura: 1, 499; 2 s.v. KRTO LE, Kratole Krtole bez atribucije: OdKrtola do dva Starevi- a (Vuk VII, 20:122) Kratole bez atribucije: OdKratola dva brata Kotica (Vuk VII, 47:50) 4223'N, 1840'E Selo u Grblju (Cma Gora). Kod Vuka u Rjeniku: Optina izmeu Kotora i mora". Pominje se u kontekstu enidbe Grbljii- a Zana, kao mesto iz kojeg dva brata Star- evia polaze u Zanove svatove (Vuk VII, 20), odnosno u kontekstu okupljanja vitezova za etu Baja Pivljanina, kao mesto iz kojeg dolaze dva brata Kotica (Vuk VII, 47).

KRUEDOL, KruSedo Jedan deo sela je pod samim donjim stranama (po korijenu") planine. To su Gornje Krase. Drugi deo sela lei na valovitoj zaravni oko Glavice ili Gomile kruke na koj oj je crkva sv. Paraskeve. Za taj drugi deo sela obino se kae: Selo" ili Krase" (retko: Donje Krase"). Na Krasimaje oktobra 1796. crnogorska vojska odnela znaajnu pobedu nad vojskom skadarskog pae, posle ega je Crna Gora faktiki postala nezavisna zemlja. Bitka kod Krasa dola je posle crnogorske po- bede kod Martinia u julu iste godine. U boju kod Krasa poginuo je turski komandant Mahmut-paa Buatlija (od ruke Bogdana Vukova iz sela Zalaza). Po podacima savre-menika, poginula su 3.474 turska vojnika, a samo 52 crnogorska. Posle te pobede, Rusija je vladik u Petra I odlikovala ordenom Aleksandra Nevskog prvog stepena. Vuk Karadzic je pisao da od bitke na Krusima poinje novo doba za Crnu Goru. Sve pesme pevaju upravo o toj bici, osim Vuk Vm, 73 i 74 koje daju reminiscenciju na nju. Literatura: 1948; 1959,72; Imenik YU 220; VE s.v. Krusi. KRUEDO L, Krue do OKrusedol- Szelo, Krusdolselo, Kruzendol II Izvorno *Kruev dol, pridev kruedolski, up. u T amnavi Babina Luka: baboluTd. (A. L.) Krue dol * grad: Drugu kulu gradu Kruedolu (SANU , 88:202) * mesto: Onda idi mestu Kruedolu (SANU , 88:21); SANU , 70 mjesto: Ti udari mjestu Kruedolu (SANU , 87:206); SANU , 88; SANU , 70 * lepo mjesto namastir: Lepo mjesto Krue dol namastir (SANU 11,88:281) * ubavo mesto: Do ubava mesta Kruedola (SANU , 71:28) * slavno mesto: Do slavnoga mesta Krue dola (SANU II, 87:224); SANU , 70 * ravni namastir: Kruedola, ravnog nama-stira (SANU 11,89:22) slavni: Odnese ga Kruedolu slavnom (SANU , 71:118) Krue do * bez atribucije: Na veeru stie u Kruedo (SANU II, 56:130); SANU , 89 045 6'N, 1956'E Mesto u Srbiji.

229

Selo i manastir u sredinjem Sremu, s/i od Rume, u podnoju Fruke gore. Despot Jovan priloio je 1496. manastira selo Kruedol i draga. Kod Vuka u Rjeniku takoe se pominje kao ," i selo pored njega. Pesme ga pominju u kontekstu smrti despota Jovana (SANU , 87-89) i patrijarha Arsenija (SANU , 70, 71). Manastir Kruedol Osnovan je poetkom XVI v. kao zadubina despota ora Brankovia, potonjeg rmtropolita Maksima. Njegova crkva posveena je Blagovetenju, a sagraena je izmeu 1509. i 1516. U Velikoj seobi 1690. ma-nastirsko bratstvo je napustilo manastir i pridruilo se patrijarhu Arseniju arnojeviu. Monasi su se vratili sedam godina kasnije i zapoeli obnovu crkve i konaka oteenih u turskoj najezdi.

230

KRUEVAC, Kruevo

Nedaleko od manastira Kruedola, u istoimenom selu, nalazi se crkva posveena Sretenju. Nju je despotica Angelina Branko-vi podigla izmeu 1512. i 1516, posle povratka iz Vlake, kao svoj enski manastir. Mati Angelina je oko 1520. tu i sahranjena, u priprati, a potom preneta u manastir svoga sina. Danas je to parohijska crkva i metoh manastira Kruedola. Literatura: Markovi 1966,100; 1, 497; s.v.; 2 s.v. KRUEVAC, Kruevo O Alaca Hisar IIU osnovi je pridev prasl. *kruevb od *krua, *krubka, est u toponirniji slovenskih zemalja. (A. L.) Kruevac grad: Dokle doe do Kruevca grada (Vuk II, 31:210); Vuk II, 36, 43, 50; SANU II, 28, 30; MH I, 52 grad bije li: Ispod grada bijela Kruevca (Vuk , 49:2); Vuk 10; SANU II, 28, 29, 30; SM 160; MH I, 52 grad maleni: UKruevcu, gradu malenome (SANU II, 14:2) mjesto skrovito: U Kruevcu mjestu skrovitome (Vuk II, 50:2) anac areni: U Kruevcu ancu arenome (Vukli, 33:2) bili: U tazbinu u bila Kruevca (Vuk II, 44:15) bijeli: Obzire se ka Kruevcu Vjelu (Vuk II, 44:289); MH I, 52 ravni: Te dolaziu ravna Kruevca, \ U Kruevac, u tazbinu svoju (Vuk II, 44:761-762); MH I, 59 kod vode Morave: U Kruevcu kod vode Morave (Vuk II, 32:158) bez atribucije: Sobet ini care u Kruevcu (Vuk II, 36:1); Vuk II, 44, 45, 50/1; Vuk IV, 31; Vuk VI, 40; SANU II, 30, 74; SM 63, 160; MH I, 59 Kruevo ravno: Zdravo ode u Kruevo ravno (Vuk VI, 40:58) bez atribucije: Gdje si, taste, od Krueva knee (MH I, 59:367); Vuk VI, 19 4234'N, 2021'E Grad u Sr biji.

Nekad prestani grad kneza Lazara. Nalazio se u sredita njegovih poseda, na ravniarskom terenu Moravske upe, na raskrsnici vanih puteva. U gradu je bila Lazareva dvorska crkva sv. Stefana Lazarica", koja je ostala ouvana i do danas. Od utvrenja su ostali samo delovi jedne kule donona, kroz koju se ulazilo u grad, i uz nju neto gradskog zida. Poznata je kao Mali grad ili Kula. Podgrae je bilo prostrano i razvilo se zapadno od tvrave krajem XT V i poetkom XV v. Kruevac je u srednjem veku bio utvreni grad, vojno i dravno sredite, i feudalni dvor. Smatra se da je podignut neposredno posle Marike bitke (zavren do 1377), ali se se prvi put pominje 1381. Svakako ve 1387. knez Lazar izdaje povelju ,,u slavnome gradu gospodstva mi Kruevcu". Despot Stefan je takoe boravio u Kruevcu (do 1403. kad prelazi u Beograd). T u se on 1413. sastao sa sultanom Mehmedom. Njegov biograf Konstantin pominje tvrd grad Krue vac". T urci su Kruevac uzeli privremeno ve 1389, azatim 1413. i 1427. Maari su ga preoteli 1437, a 1444. je grad vraen despota uru. Zatim 1454. Kruevac ostaje definitivno T urcima, a oni ga nazivaju Alada Hisar ('aren-grad'). Sve do konanog pada despotovine bio je sredite turskog kraj ita prema Srbiji. U XVI v. se vie ne pominje, ali u XVII v. Hadi Kalfa belei daje Krue vac kasaba i kaza sa jakim utvrenjem. Jo i : Kruevac blizu Pritine (Srbija); grad iznad Fojnice (BiH); srednjovekovni grad Kruevac verovatno kod Krueva, u Blatu, oko 8,5 km j/z od Mostara (BiH). U pesmi MH I, 54 umesto Kruevca pominje se ravno Kruevo" (verovatno kontaminacijom sa istoimenim poljem) u Ravnim Kotarima: Ljepo ti je podranit ranije, Kako rani Kruevac-Lazare, Rano rani u ramne Kotare Pored s njime Milica gospoa (1-4). Sie (o zmaju s Prolog-planine koji pohodi gospou Milicu i uskoku Vuku Aneli u kao zmajeborcu), podudara se sa slinom pe-

KRUEVO KUEVO

231

smom o Vinjevia Jeli (MH 1,55) gde ulogu zmajeborca ima Marko Kraljevi. Kao i u sluaju uvene pesme Zmija mladoenja", bajkovita pria se po pravilima anra morala vezati za krunisane (kraljevske ili carske) glave, a po zahtevima epske poetike morala je kao zmajeborce istai epske likove kao glavne junake. Sudei po nainu na koji je to izvedeno, pevai su u oba sluaja bili iz Kotara, davninom Srbi, ali bez neposrednog kontakta sa zemljom svog porekla. U ostalim pesmama Kruevac se pominje kao grad kneza Lazara i kneginje Milice. Literatura: 1950, 122-123; Vego 1957; 1974; 1975, 152; 2, 1985; 1994, 86; 1997, 79; Kruevac kroz vekove 1972; Arheoloka istraivanja 1980; 2005; 1, 496*, 497; s.v.; VE s.v. Grad. KRUEVO

mula, meutim, ne pominje njegov porod (kako bi se po svemu oekivalo): Eto danas dosta Zotovia, U Dubrovnik' erva i ervia (240-241) ve deversku i devojaku stranu (koja je u folkloru slabija). Uz slabu zasnovanost glavnog junaka, tu je jo i posebno kodirana pojava crnog Arapina" koja u enidbenom kontekstu po pravilu nema realnu nego obrednu ulogu. T o i njegova glava koja mrtva progovara, unosi element fabuloznosti u sie koji zbog ovakve kontaminacije izmie pokuaju potpune rekonstrukcije realija. Od lokacija koje se mogu uklopiti u fabulu tu su: Kruevo kod Stoca, Foe i Olova (BiH); kod Plava i Pljevalja (Cma Gora); kod Slavonske Poege, Obrovca i ibenika (Hrvatska). Literatura: Kocoea 414; Imenik YU221;En2s.v. KRV bijeli: Pa je alje Krvu bijelome (Vuk VIII, 43:158) Vide KRF KUEVO O Cuzeuo, Gornja Kruevica II Stsrp. Kuevo, dubr. Chuceua verovatno od linog imena (nadimka) *Kub, koje je posvedoeno kod Poljaka u srednjem veku, kao i odatle izveden toponim Kuczow (na dva mesta), koji se do u rod podudara sa naim. (A. L.) grad: Kad su bili kod Kueva grada I Kod Kueva i kod Branieva (Vuk II, 85:17-18) bez atribucije: Za Kuevo ni za Branieve (Vuk , 85:34) Mesto o kome ova pesma peva bilo je stari grad Kuevo, verovatno na Dunavu. U XV v. taj se grad javlja kao Cuzeuo na karti Balkanskog poluostrva Franeska Roselija. Istoimena srpska oblast u srednjem veku ob-uhvatala je smederevsko Podunavlje i Jasenku sve do Avale.

Vide Kruevac. ravno: Niz to polje, niz Kruevo ravno (SM 26:14) bez atribucije: Piju vino dvadeset vojvo-dah, I U Kruevu u pjanoj mehani (SM 26:1-2); Vuk VI, 40
Neizvesna ubikacija. Obe pesme pevaju o nekom mestu u polju Kruevu (koje je u Ravnim Kotarima), prema kome je i mesto dobilo ime. U Vuko-voj se pesmi, ipak, pominje u ak tri vida: od Kruevca ban, od Krueva ban, polje Kruevo. U ovom potonjem sluaju, polje je istina ispred grada, opte mesto u epici, kako se vidi iz stihova: Pao Arap u polje Kruevo, Razapeo bijela adora, T e prijeti kruevakom banu (Vuk VI, 40:70-72). Najvei junak koji se pominje u Vukovoj pesmi, Stanko Zotovi iz Hota, zapravo je istorijski potvrena linost iz XVIII v. I ta-zbina kruevakog bana je istorijski poznata porodica Cerva iz Dubrovnika, pa bi se moglo desiti da je u pesmi opisana enidba nekog realnog kruevakog bana. Finalna for-

232

KUCI KUMANOVO

Dananje mesto Kuevo u Srbiji (4428'N, 2140'E) je varo na desnoj obali reke Pek u oblasti Zvid, 54 km j/i od Poarevca. Ime joj dolazi od naziva teritorije na kojoj se nalazi: Pek, Zvid i Kuevo. Mesto se do 8. jula 1882. zvalo selo Gornja Kraevica". T ada je ukazom proglaeno za varo i dobilo je ime koje ima danas. Pesma ga pominje u kontekstu druge bitke na Kosovu 1448, kao mesto na putu od Sibinja do Kosova. Literatura: Literatura: Ivi 1922,51-52; - 1985; 1991; Kperah 2003; 2005; 1, 512; s.v.; 2 s.v.; Imenik YU 221. KUI selo: A i Kue selo izgorjeli (Vuk IX, 16:132) kameni: Ajde bre u Kue kamene (Vuk IX, 16:167) Selo i oblast u Crnoj Gori. Istoimeno srednjovekovno pleme, nastanjeno izmeu Morae i granice prema Albaniji. U tom podruju, u kojem nema gradskih naselja, nalaze se planine Komovi i Zi- jovo. Meu kukim selima najvee je selo Ubli. Kui se prvi put pominju 1455. Pesma ih spominje u kontekstu crnogorskog pohoda na Kolain 1858. Literatura: Markovi 1988,124; s.v. KUITA bez atribucije: Iz Kuita oganj oborie (SANU IV, 37:129) Neizvesna ubikacija. U Crnoj Gori postoje dva mesta sa ovim imenom, oba iz kategorije starih naselja i plemenskih centara: Kuita u plemenu e- klii (sa Zbornom glavicom kod koje se okuplja pleme) i Kuita u plemenu Cuce iz kojih potiu glavna cucka bratstva Krivoka-pii i Preobreani. U pesmi se, meutim, ne radi o ovim Kuitima budui da je radnja sva smetena oko Skadarskog jezera, a-bljaka i sela Dodoi kod kojeg se vodi boj. Iz konteksta se vidi daje Kuite lokalni toponim sa utvrenom kulom:

Na Kuite do dvoje je vrata Neki uva vrata od Kuita, Neki tri s argata na argat, Neki uva zidove Kuita Da ih sila turska ne podavi (131-135). KULA EN bijeli grad: U bijelu Kulainu gradu (KH III, 13:5) bez atribucije: Jazuk bilo svemu Kulainu (, 13:40) Vide KOLAIN KUMANE, Kumani Kumane belo: Preko Jastrepca do Kumana belog (SANU II, 30:7467) Kumani beli: Na upriji pro beli Kumana (SANU II, 56:118) 04443'N,2128'E Selo kod Velikog Gradita (Srbija). Selo pod imenom Kumani (na Dunavu) knez Lazar je 1380/81. priloio Ravanici. Pesme ga pominju u kontekstu boja na Kosovu (SANU II, 30), odnosno kao mesto na putu od Prilepa do Budima ( SANU , 56). U Imeniku Jugoslavije iz 1973. pominje se ukupno 5 mesta sa ovim imenom: 1 u BiH (kod Sarajeva), 3 u Srbiji (kod Velikog Gra dita, kod Pirota i kod Novog Beeja) i 1 u Makedoniji. Literatura: 1940; 1,505 2 s.v.; Imenik YU 223. KUMANO VO SOd etnonima Kuman, moda u svojstvu linog imena. (A. L.) bijeli grad: Na bijelu gradu Kumanovu, \ One bjee Kostadine bego (Vuk III, 10:123-124) bez atribucije: Po Tetovu i po Kumanovu (SM 63:220) 042 07'N, 2140'E Grad u Makedoniji. Nalazi se na Kumanovskoj

reci,

Mo-ravsko-vardarskoj dolini, okruenoj ogran-

KUPINOVO KUPINOVO cima Skopske Cme gore sa zapada i Oso-govskih planina sa istoka. Kao seosko naselje pominje se u XIV v. u povelji srpskog kralja Stefana Deanskog. Kraj oko Kumanova zvao se egligovo, a 1354. zemlja eligovska pominje se kao batina sevastokratora Dejana, kasnije Deja-novia. Ime Kumanovo dolazi verovatno po Kumanima koji su naseljavali ove krajeve u XIV v. Pod tursku vlast pada posle bitke na Ro-vinama 1395. u kojoj su poginuli gospodari kumanovskog kraja Dejanovii. Kao varoko naselje poinje da se razvija u XVII v. Kumanovo je zauzeto 1689. u toku Karpoevog ustanka (za vreme austrij-sko-turskog rata 1683-1699) i u njemu se Karpo proglasio knezom od Kumanova. T urci su ga povratili iste godine. Posle ovog austrijsko-turskog rata broj stanovnika Kumanova naglo je opao. Pod srpsku vlast je dospelo 1912. posle Kumanovske bitke koja je proterala T urke iz Makedonije. Pesma Vuk III, 10 vezuje za Kumanovo ime bega Kostadina, istorijskog Konstanti-na, sina Duanovog sevastokratora Dejana, gospodara kumanovske oblasti. On je, posle smrti cara Duana, vladao krajevima u s/i Makedoniji (gradovi Strumica, tip, Krato-vo i Velbu d). Poginuo je 1395. na Rovina-ma, i on kao turski vazal poput Marka Kraljevia (u pesmama se i pominju kao pobratimi). U pesmi SM 63 javlja se u kontekstu boja na Deligradu 1806. Literatura: 1954, 595; 1, 332, 505; s.v.; VE s.v KUPINOVO O Chupenich, Kelpen, Kulpen, Kolpen, Ku-pinik, Kupinij II Ma. oblik imena Kulpen potvren u XIV-XV v. ukazuje na slov. *Kblpim> od *kblpi> > s.-h. kup 'labud', up. u Poljskoj Hdronime Kiepin, Kielpina, Kielpino, srpski oblici iz XV v. Kupinnyj, Kupinikb naslonili su se po izvrenom prelazu vo-kalskog l u u na re kupina (up. 1997, 17).

233

grad: Treu pie gradu Kupinovu (ER 59:55) lijepi grad: Od lijepa grada Kupinova (ER 59:123) er: Dok otide eru Kupinovu (Vuk II, 92:33) mjesto: Idi, slugo, mjestu Kupinovu (SANU II, 87:197) mesto: / otide mestu Kupinovu (SANU II, 88:31) lijepo mjesto: Lijepome mjestu Kupinovu (ER 59:4) slavno mesto: Do slavnoga mesta Kupinova (SANU II, 88:9) selo: / u njemu selo Kupinovo (Vuk II, 43:63); Vuk , 93; Vuk VI, 6 maleno selo: U malenu selu Kupinovu (Vuk VI, 6:2) lijepo selo: U lijepu selu Kupinovu (V, 91:3) slavno: Knjigu pii Kupinovu slavnom (SANU II, 79:31) bez atribucije: U subotu Kupinovu doe (SANU II, 88:35) 0 44 42' N, 20 2' E Mesto u Srbiji. Kupinovo, ili Kupinik, srednjovekovni grad na levoj obali Save, kod dananjeg sela Kupinova u junom Sremu, 13 km s/z od Obrenovca. Kao Chupenich javlja se u XV v. na karti Balkanskog poluostrva Franeska Roselija. Ne zna se kad je podignut, a prvi put se pominje 1388. kao maarski grad Kelpen. Kralj Sigismund ga je dao velikom elniku Radiu Postupoviu (Oblai Rade). Kasnije (od 1404) drali su ga de spot Stefan Lazare-vi (1411), despot ura Brankovi (1455. kada ga je u Kupinovu zarobio Silai) i Vuk Grgurevi (Zmaj Ognjeni Vuk) koji je naiz-mence stanovao u Slankamenu i Kupinovu. T urci su ga prvi put spalili 1462, kad i Srem-sku Mitrovicu, ali su bili razbijeni kod Futoga uz pomo srpskih kraljevskih ajkaa. Kralj Manja Korvin je 1486. dao Kupinovo uru, starijem sinu despota ura Brankovia. Tada se grad nalazio najednom ostrvu u barutinama oko Save. Bio je i u vlasti despota Iva-nia i Stefana Berislavia. Kao mesto koje je despot Jovan dao Kruedolu, pominje se

234

KUPRES KURUMLIJA

1496. U njemu je sedela despotica Angelina sa sinovima. T u je 1521. stolovala despotica Jelena. Iste godine su ga razorili T urci. Kod Vuka u Rjeniku: ,,u Srijemu na Savi selo sa zidinama". Pominje se kao grad Zmaj-despota Vuka (Vuk II, 43,93; Vuk VI, 6; SANU II, 79), i u kontekstu smrti despota Jovana (Vuk II, 91, 92; SANU , 87-89). U Imeniku Jugoslavije iz 1973. pominju se jo dva Kupinova: kod Danilovgrada (Crna Gora) i kod Kurumlije (Srbija). Kod Kapera se 1853. pominje i Kulpin u Bakoj, sedite porodice Stratimirovi koja je u XVIII v. dala .jednog od najuticajnijih i najaktivnijih mitropolita karlovakih Stefana Stratimirovia, koji je 1790-1836. zauzimao najvii poloaj pravoslavne nepounija- ene crkve u Austriji".*

Ili moda od tur. kdpru(si) 'most', up. uprija. (A. L.) bijeli: Ode Stojan bijelu Kupresu (MH VIII, 4:188) krni: A ja idem ka krnu Kupresu (MH VIII, 4:173) bez atribucije: Radit hou Kupres porobiti (MH Vin, 4:174) 4452'N, 1621'E Mesto u BiH. Osnovan je sredinom XVII v. kao grupa kua sa damijom i hanovima na prevoju Kupreka vrata (visina 1384 m). Kod Vuka u Rjeniku s.v. Kuprez stoji: kao kneina Ljevanskog kadiluka. Na Ku-prezu delepije hrane goveda u planinama". Pesma ga pominje u kontekstu traginih zbivanja sa ramskim manastirom u Bosni (beei pred T urcima, ramski gvardijan naredi da se spali njegov manastir, a potom od bola poludi). Vide RAMA. Literatura: s.v. ; Hrvatski leksikon I s.v. KURUMLIJA O Ad Fines, Toplice, Bele Crkve II Od tur. kursunlu 'olovan, prekriven olovom', up. u Skoplju Kurumli han. (A. L.) bijeli grad: Na bijelu gradu Kurumliji \ One bjee Banovi Strahinja (Vuk III, 10:59-60) 438'N,2116'E Grad u Sr biji, u oblasti T oplica. U povelji vizantijskog cara Vasilija II iz 1019. pominje se kao grad Toplice. Kasnije je dobila naziv Bele Crkve po zadubinama Stefana Nemanje: crkvi sv. Bogorodice i crkvi sv. Nikole. Dananji naziv potie iz XV v. i dolazi od turske rei kursun, to znai 'o lovo' (njime su bile pokrivene obe crkve). Mesto je imalo i treu crkvu (ije se ruevine jo uvek vide na uu Kosanice u T oplicu, ispod brega Marine kule). One su sve tri jo uvek bile aktivne u XVI v., ali ve sredinom XVII v. Evlija elebija pommje samo jednu veliku, opustelu crkvu.

Manastir Obedkod Kupinova i crkva sv. Luke Stari srednjovekovni manastir Obed nalazio se na renom ostrvu na Savi kod sela Kupinova. Angelina Brankovi, koja je tu dola 1486. sa motima svog mua Stefana Brankovia, podigla je manastir sa sinovima orem (u postrienju Maksim) i Jovanom. Bila je to najstarija crkva brvnara posveena Blagovestima presvete Bogorodice. Blizu utvrenja starog grada Kupinika nalazi se crkvica posveena sv. Luki. Podigao je despot ore Brankovi sa sinovima Grgurom, Stefanom i Lazarom izmeu 1455. i 1457. T amo su 1486. poloene mosti sv. despota Stefana Brankovia. U njoj se zamonaio vladika Maksim Brankovi, kasnije arhiepiskop. Ova crkvica je bila mostom povezana sa utvrenim gradom zbog renih voda koje su plavile ostrvo. Literatura: 1887, 87; 1950,158-159; Markovi 1966,102; To- 1991; Kanep 2005,276*; s.v.; 1, 508; Imenik YU 224; VE s.v. Grad; 2 s.v.

KUPRES O
Kuprez Od kupres 'empres', dalmatoromanskim posredstvom iz gr. kypdrissos (Skok 156).

KUSTUR

235 Literatura: Kurumlija 2000; s.v.; TIRll;En2s.v. KUST UR grad: Dokle doe u Kusturu gradu (Vuk VI, 9:63) Vide KOSTUR

Kod Vuka u Rjeniku javlja se kao varoica u Srbiji iza Kraevca". U dragoj polovini XVI v. imala je status kasabe. Epska tradicija obino smeta Banovi Strahinju u Banju, tj. ,,u malenu Banjsku" na Kosovu. Ovo je jedini primer u kojem se on javlja kao gospodar Kurumlije.

L
LAKII selo: Mirko Tokov od sela Lakiah (Vuk Vni, 58:202) Naselje i bratstvo blizu Danilovgrada (Crna Gora). Pominje se u kontekstu bitke kod Koso-vog Luga 1839, kao mesto Mirka Tokova koji je u tom boju pogubio Nasul- be ga Dizdarevia i uzeo mu glavu. Do bitke kod Kosovog Luga dolo je kada su Mustafa Le- ki i Beir -beg Buatlija krenuli na Bjelopa-vlie i Pipere da osvete Lekievog brata i druge vienije T urke koji su, neko vreme pre toga, stradali od bjelopavlikih hajduka. Literatura: 1948, 218. LANDOL, Landovo selo maleno: Dok pogubim i Jovana kneza Iz Landova sela malenoga (Vuk IV, 24:215-216) 4436'N, 2053'E Selo kod Smedereva u Srbiji. Pod imenom Landovo vie se ne javlja. Pominje se u kontekstu poetka bune protiv dahija (tj. Prvog srpskog ustanka 1804). Jo i: Landovica selo oko 10 km s/z od Prizrena. Pominje se 1326. u povelji kralja Stefana Deanskog. Literatura: RJA s.v.; Imenik YU 227; 2 s.v. LAURA bez atribucije: Iz Laure turske Kalaure ( SM 15:124) Neizvesna ubikacija. U pesmi, mesto blizu Beograda, na granici izmeu Austrije i T urske: a kad doe blizu Biograda bijela je vila dozivala iz Laure turske Kalaure, dozivala Stojnu bijelome po imenu Mehmeda vezira (122-126). T ermin 'kalaura' (metateza od 'k araula') oznaava njen pogranini poloaj. Sie opisuje udrueni napad poljskog i engleskog kralja i beke i moskovske kraljice na Beograd, kao odmazdu za raniji turski napad iz Skadra i Nikia na Cmu Gom. Stojni Beograd koji se ovde pominje nije krunidbeni grad maarskih kraljeva (Alba Regia, Stuhlweissenburg, Szekes-Feherevdr, Belehrad Kralovsky), ve Beograd u Srbiji (vide), na uu Save u Dunav (Tuna Belgradi, odnosno Dunavski Beograd, kako su ga oznaavali T urci). Stojni, beli i stojni beli su njegovi uobiajeni epski atributi. Imajui u vidu pomen evropskih vladara, naroito beke i moskovske kraljice (verovatno Marije T erezije i carice Jelisavete, epske Jelisavke), opevani dogaaj bi se moda mogao datirati u XVIII v. (posle 1717. kada je Beograd osvajao Eugen Savojski). U obzir dolaze austrijsko-turski (1737-1739) i ru-sko-turski rat (1736-1739, posle rata za sukcesiju na poljskom prestolu). Oba puta u sukobima su bile angaovane sve pomenute zemlje osim Engleske, pri emu je rusko -turski rat i zavren mirom u Beogradu 1739.

LAZARII, Lazari LEAN, Lear, Leden

237

Uvoenje Crne Gore u ovaj kontekst oteava pouzdaniju rekonstrukciju istorijskih koordinata pesme. Geografski epski podaci su takoe nepouzdani budu i da se hrian -ska vojska skuplja po malo verovatnoj trasi: Rusija Engleska Poljska Austrija > Beograd. LAZARII, Lazari maleno selo: Pod maleno selo Lazaria (Vuk IV, 57:209) ravan: Ajde s vojskom Lazariu ravnu (Vuk Vin, 60:81) bez atribucije: Kada vezir Lazariu doe (Vuk Vin, 60:217) 044 12'N, 1912'E Selo u BiH (Republika Srpska). Nalazi se u Gatakom polju u Hercegovini: Budi s vojskom do etiri dana Lazariu, Gacku bijelome (Vuk VIII, 60:64,65). U ovom primera polje se javlja sa atributom beli, to je vrlo retka pojava. U XV v. pripadalo je neko vreme sinovima vojvode Ivania Dragiia zajedno sa gradom Kljuem i drugim selima. Pominje se u kontekstu pogibije Smail--age engia 1840. (Vuk IV, 57) i boja pod Ostrogom 1843. (Vuk VIII, 60). Literatura: 1954, 636; 2, 2; s.v. LEDENIK bez atribucije: uro j' bio nasred Ledenika (KHIII, 1:278) Neizvesna ubikacija. U pesmi se zapravo ne moe tano odrediti o kom je mestu re jer se pominje posredno, kao grad u kome je nabavljen odreeni dokument. Jedino je sigurno da zbog prirode dokumenta to mesto mora biti u hrianskim zemljama pod jurisdikcijom od Bea esara": beg poleti rukom u depove, pa upljiku knjigu izvadio, upljika je obor-kapetana a trideset i tri kapetana.

Kog posie, da kruha ne jide, da mu niko ni sudit ne more posli sama u Beu cesara. Otkle njemu ta doe upljika? Ima uru, pobratima svoga, uro j' bio nasred Ledenika, ruje njemu knjigu dobavio, daleko od sedam enerala, odakle jim policu upljike, pa je dao pobratimu svomu (269-282). S obzirom na vanost upljike", mogao bi se iza imena Ledenik moda kriti i sam Be. On je svakako, uz Zadar i Biha, jedan od samo tri grada uz koje se vezuje atribut ledeni. U epici, ledeni, pleteni, valoviti i si. kao atribucija uz gradove obino oznaavaju izuzetnost urbane arhitekture, velike kamene graevine sa mnotvom ukrasa i tome slino. Pod slinim imenom Ledenice, i na teritoriji onovremenih hrianskih vladara, postoji vie mesta koja bi takoe mogla posluiti za rekonstrukciju, npr. stari grad u Hrvatskoj kod mesta Ledenice, 4 km s/i od Novog Vinodolskog. Zna se da je 1449. bio u vlasnitvu kneza Dujma, rodonaelnika jedne od loza Frankopana. Jo i: selo u Hrvatskoj, upanija Liko -krbavska; selo u Slavoniji, upanija Virovitika. T akoe i: selo i carina u st aroj Zeti; danas lokalitet severno od Dubrovnika u pravcu Trebinja. Mesto se javlja i pod imenom Carina. U srednjem veku bilo je vana taka na putu Dubrovnik-Ni. Jo i: selo u Cmoj Gori na drum u Risan-Grahovo; Ledenice Dolnje i Gornje: dva mesta koja je car Stefan dao Kotoru; tu je na Ledenicahb"* imao carinu knez Pavao 1399.1 sada su ta oba sela blizu Risna. ______________________________________ |

Literatura: 1909, 110; 1959, 74; 2, 6*; RJA s.v.; VE s.v. Grad; Imenik YU 229. LEAN, Lear, Leden II Slov. *Led'ane 'stanovnici ledine = Poljaci'. (A. L.) Lean grad: Ove ima u Leanu gradu | Ima jedan Balako vojvoda (Vuk II, 29:601-602); Vuk VI, 34, 37; Vuk VII, 36; SM 152; KH , 2; MH I, 65, 71

238

LENGER, Lender

bijeli grad: Od Leana, bijeloga grada (MH I, 65:232) grad latinski: U Leanu gradu latinskome (Vukli, 29:3); Vuk VI, 34 bijeli: Da mi ide bijelu Leanu (Vuk II, 29:10); SM 72; KH I, 39 bez atribucije: Ti, Boga mi, odLeana nje-si (KH I, 39:370); Vuk II, 29; Vuk VI, 34, 37; SM 72, 152; KH III, 2; MH I, 65, 71 Le ar grad: Poe Stevan u Leara grada (Vuk VI, 43:77) grad bijeli: ULearu gradu bijelome (Vuk VI, 43:9) bez atribucije: Na Learu stotinu topova (Vuk VI, 43:80) Le de n grad: Dovela ga do Ledena grada (KH III, 2:1107); SM 152 grad bije li: Pozno doe Srevi Ivane \ Od Ledena, grada bijeloga (SANU III, 66:6-7); MH I, 65, 71 bez atribucije: Pii knjigu od Ledena banu (Vuk VH., 22:238) Neutvrdiva ubikacija. U makedonskim i bugarskim pesmama javlja se i u oblicima, , . U nauci se ve vie od sto godina vodi rasprava o tome gde bi i ta bi mogao biti Le- an grad. Posle raznih pretpostavki od izjednaavanja sa Mlecima, Ljeom i Litvom do ubikacije Juno od Prizrena", ,,u Dalmaciji", ,,u Makedoniji", ,,u Grkoj" itd. preovladao je najozbiljniji stav da ime oznaava Poljake (Poljsku, poljsko poreklo) u starijem obliku AEV O :VT|VOI, Leani (JIo- 2002), odnosno maarskom lengyel (Ho- 1879a). Meu Lominim lingvistikim argumentima javlja se i tumaenje rei lean prema ledina (neobraeno polje, livada), odatle Leani (stanovnici neobraenih polja). Na isti nain nastala su i mnoga slina imena na tlu bive Jugoslavije, naroito u dalmatinskom zaleu i kopnenim oblastima oko crnogorske obale: Ledenice kod Crikvenice, kod Gradaca, kod Kotora itd. Kod Ledenica iznad Dubrovnika bila je carina (mesto se danas i zove Carina), utvreni grad u posedu najjaih dubrovakih patricija. Dedijer (1909) navodi da se iz tog

mesta, koje se (izriitim navodom) zove Lean, jedna porodica doselila u zapadnu Hercegovinu (oko Ljubukog, u Rakitno i Duvno). Iako u pesmama koje Novakovi (1879a) pominje u svom lanku nema sum nje da je u pitanju mesto u Poljskoj (poljski kralj i njegov grad), to meu inima potvruju i ovi stihovi: Podig'o se od Leana kralje preko Ljeke i preko Poljake, preko T urske i preko Kaurske, i pre'o je na vodi Sitnici, i oti'o kroz zemlju Arapsku, izi'o je u zemlju uriju, zaprosio u kralja evojku (SM 72:8-14), u enidbi Duanovoj" i nekim muslimanskim pesmama lokacija bi mogla biti i iznad Dubrovnika, u njegovom neposrednom okruenju i pod njegovom jurisdikcijom: bjee ovdi od mora Latinka, od Leana grada bijeloga (KH , 2:965-966). Tome u prilog ide i vezivanje tipinog epskog junaka Ivana Srevia za Leden, u pesmi o njegovoj enidbi (SANU , 66), isto kao i Stevana Musia za Lear (Vuk VI, 43). U SM 152, meutim, za grad Leden vezuje se kralj Vukain, to u pokuaj ubikacije ovog uvenog mesta unosi dodatnu pometnju. Kako god da se pitanje grada Leana po stavi, poeljno je usvojiti Lomin stav da Leana ima vie i da pesme ne moraju imati tanu predstavu o to me koji je i gde je grad o kome pevaju. T akoe vie u skladu sa knjievnom nego sa geo-poetikom, treba imati u vidu i specifinu upotrebu prideva ledeni u kontekstu atribucije uz gradove: njime se ne oznaavaju pusta polja, ve bogato ukraene velike graevine od belog kamena ili mer- mera, kao Zadar, Be i si. (sinonimno sa pleteni i talasasti/valoviti vide LEDENIK). Literatura: 1879a; 1909, 150; 2002; s.v. LENG ER, Le nde r Le nge r palanka: Ja sad odoh u Lenger-palanku (MH III, 25:91)

LERESr, Lorin LESENDRO, Lesandra, Lesandro, Lesendra

239

Lender vlaki: / do Brinja do vlakog Lenera (KH II, 60:48) bez atribucije: / kobila od Lenera bana (KHII, 40:1133) Neutvrdiva ubikacija. Iznad varoi Visokog die se [...] brdo Grad visoko 167 m nad morem. Samo zapadna ivica tog brda vezana je jednim zarav-njenim sitom za brdo Baranjuu (oko 650 m); na tom srtu je selo Grad. Selo je prozvano po tome to se nalazi u neposrednoj blizini ostataka starog grada Visokog, po kojima se i samo brdo zove Grad. T aj grad je bio veliki, srazmerno drugim u blizini, a sauvan mu je samo jugozapadni ugao. Istorija tog grada je istorija Visokog. U narodu se pripoveda da je u ovom gradu bio Kulin-ban. U celoj okolini Visokog opte je verovanje, daje ovo bio iz narodne pesme poznati grad Lean ili Lender. Pod gradom, blizu seoskih kua, ima nekoliko srednjovekovnih steaka."* U pesmama se Lenger- palanka" sree samo kod muslimana i uvek kao hriansko mesto u Primorju. U njemu vlada Pavle general koji ima lepu erku Ruu (MH III, 25), ili ban iji konj tri zajedno sa najboljim konjima, ali izgubi trku od muslimanskog junaka (KH II, 40). Lenger-palanka", mada (sa stanovita jezika) moe oznaavati bilo koje primorsko mesto sa lukom, ipak e biti neko konkretno mesto na mora jer se u dve- ma pesmama iz razliitih zbirki put do njega opisuje na slian nain: Iz turskoga izjaha Novoga, Pa okrenu kroz Velebit kleti, On okrenu u principovinu, Pree hunku carsku i esarsku, I osvanu na Primorju ravnom. Aga tegli do Lenger-palanke (, 25:142-147) Ja sam skoro uzjaho dorata, Potjero ga preko Velebita, Pa od Zadra, do Herceg-Novoga, I od Brinja do vlakog Lenera, Od Zrmanje pa do Zvonigrada, Do Otoca, do vode Gaice (KH , 60:45-50). Literatura: 1928, 435*.

LERIN, Lorin O Chloro, Fiorina grad: A ilje je u Lorinu gradu (SM 106:55) bez atribucije: Ba na ruke Duke odLorina (SM106:56) 4046'N,2123'E Gradu Grkoj. Glavno mesto Lerinske Makedonije. Nastanjen kontinuirano jo od preistori-je. Sa danje ime je izvedeno iz vizantijskog Chloro. Lerinski opat Amancije (Amand / Amantius / Amatius) iz VII v. (|708) posvetio se i njegov se dan slavi 18. novembra. Pod T urcima, u Lerin dolazi veliki broj muslimana. Sredinom XVII v., po svedo- anstvu Evlije elebije, grad je imao 6 muslimanskih mahala, ali od XVIII v. grki element jaa i na kraju preovlauje, najvie zahvaljujui trgovini i zanatima, posebno ku-jundijskom. Od 1878. (nakon proterivanja T uraka iz Srbije) ojaava gerilska aktivnost u lerinskoj oblasti, a Lerin postaje centar m akedonske borbe za osloboenje i baza grkih operacija u balkanskim ratovima (1912-1913). Pesma ga pominje u neistorijskom kontekstu, kao mesto porekla ene mletakog duda (mila erca duke od Lorina"). Literatura: Simik 1932, 89-90; Traianov 1970, 96. LESENDRO , Lesandra, Lesandro, Le sendra II Isto ime kao Aleksandar < gr. Alexandres, verovatno po sv. Aleksandru, iji je kult bio rairen u sev. Albaniji. (A. L.) Le sendro bez atribucije: Da udare Lesen-droQfvk VIII, 62:154) Le sandra do Vranjine: ILesandru, to je do Vranjine (Vuk , 10:484) Le sandro bez atribucije: Doklen sultan osvoji Lesandro (Vuk LX, 19:71); Vuk LX, 31 kuli na

240 Lesendra

L ESKOVAC

nasred Blata hladna: KodLesendre, nasred Blata hladna (SANU IV, 38:410) Malo ostrvo sa zidinama u Skadarskom jezeru, izmeu Vranjine i Crmnice (Crna Gora). Na njemu je bila tvrava koja je, zbog velikog stratekog znaaja, esto bila razlog za sukobe sa T urcima. U vreme vladike Petra II Petrovia Njegoa sluila je kao zatita od turskih napada i osiguravala neometan ribolov i trgovinu. Godine 1843. zauzeli su je T urci zajedno sa jo dva skadarska ostrva Vranjinom i Grmourom (o tome peva Vuk VTn, 62, ali kao godinu navodi 1844). Nje-go nije uspeo da ih povrati iako je vie puta pokuavao, pa je u Crnoj Gori ostala izreka: Izgore ka vladika za Lesendrom". Lesen-dro je pripojen Kneevini Crnoj Gori tek 1878. (Vranjina i Lesendro su danas povezani sa kopnom nasipom preko koga idu magistrala i pruga Beograd-Bar.)

Pominje se u kontekstu crnogorskog pohoda na Kue 1855. (VukLX, 10), napada na tursku skadarsku flotu ispod Lesendra 1858. (Vuk LX, 19) i boja na Grahovcu iste godine (SANU LV, 38), odnosno bitke kod Spua 1862. (VukLX, 31). Skadarske gorice Mala ostrva u Skadarskom j ezera zovu se gorice i ima ih 7: Beka, Moranik, Starevo, Kom, Vranjina, abljak (Crnojevia) i Lesendro. Na prvih pet podignuti su manastirski kompleksi, a na poslednja dva tvrave. Literatura: RJA s.v.; s.v. LESKOVAC ODuboica II Po drvetu lesci (prasl. *leska). Raniji naziv, stsrp. Glbboica / Gluboica (- 1, 211), od prasl. *globoh> 'dubok'. (A.L.) na Moravi grad: U Leskovcu na Moravi gradu (Vuk JV, 31:9) 043 N,2157'E Grad u Sr biji.

Leskovac

LENICA, Ljenica LIKI RJBNIK, Ribnik

241

Smeten je na obali reke Veternice (leva pritoka June Morave, otud verovatno i greka u epskoj geografiji), 45 km juno od Nia. Staro varoko naselje, potie jo iz mlae g kamenog doba, to potvruju nalazita Gradac i Hisar. T u su ivela keltska plemena i ilirsko pleme Dardani. Na brdu Hisar, pod kojim se Leskovac razvijao, bila je rimska tvrava. U srednjem veku oblast Leskovca zvala se Duboica (po plitkim i dubokim barama). Oko 1165. njome je upravljao srpski upan Nemanja (osniva dinastije Nemanji- a). Sadanje ime varo je dobila 1300. kada se, u povelji kralja Milutina, pojavljuje kao gradsko naselje. Prilikom turskih provala iz Skoplja grad je ruen, a 1427. ga je zauzeo Murat II. Mirom u Se gedinu 1444. vraen je srpskom despotu uru Brankoviu, ali su ga T urci ponovo osvojili 1454. pod Mehme-dom II. Bio je kadiluk u sastavu Krae- vakog sandaka. U austrijsko-turskom ratu 1683-1699. privremeno su ga 1689. zauzele austrijske jedinice, ah su ga T urci povratili 1690. U XVHI v. postao je sedite Leskovakog paaluka. Za vreme Prvog srpskog ustanka 1804-1813. Leskovani su uestvovah u borbama pod vojvodom Streljom 1806-1807. Leskovaki i niski kraj digli su se na ustanak protiv T uraka 1841, ali su taj ustanak uguili albanski odredi dovedeni iz Jablanice. Tom prilikom popaljena su i poruena 104 sela. Leskovac su 1878. oslobodile jedinice u-madijskog korpusa za vreme srpsko-turskog rata 1877-1878. Pesma ga pominje u kontekstu boja na Deligradu 1806. Literatura: Hrabak 1951; T rajkovi 1961; Zi- rojevi / Eren 1963; Vasi 1969; Ziroje-vi 1969; Milojevi 1987; 2,30; VE s.v. LENICA, Ljenica bijela: Da si brzo u b'jelu Ljenicu (Vuk IV, 33:364) bez atribucije: U Ljenici tri noi noio (Vuk IV, 26:107); Vuk IV, 33, 34, 36 4439'N, 1918'E Varo u Podrinju (Srbija).

Nalazi se na starom putu iz apca za Lo-znicu. Prvi put se pominje u XVI v. kao der-bend u nahiji Jadar. Pod T urcima, Lenica je od 1521. pa sve do 1718. pripadala Zvornikom sandaku. Bila je bogato i napredno mesto sa dva naselja: Starom Varoi na brdu, gde su iveli Srbi, i Brodom pored Lenike reke gde su iveli T urci. Kako je postavljena u sredite vanih puteva (Loznica-abac-Zavla-ka- Krapanj), Lenica je esto bila poprite sukoba hriana sa T urcima, to u okviru austrijsko-turskih ratova, to za vreme oba srpska ustanka. Posebnu ulogu imala je i kao mesto za vezu sa srpskom stranom Drine tokom Nevesinjskog ustanka 1875. Kod Vuka u Rjeniku: 1) voda koj a utj e- e u ibenac. 2) varoica navrh Mave blizu Jadra i Drine. 3) Begova Ljenica, selo u Jadru". Pominje se u kontekstu boja na okeini 1804. (Vuk IV, 26), boja na Loznici 1810. (Vuk IV, 33), borbe s T urcima kod Novog Sela (Vuk IV, 34). U ovoj poslednjoj verovatno se misli na srpsko-turski sukob 1806, mada lista uesnika ne odgovara istoriji; meut im, manastir Petkovica koji se pominje u ovoj pesmi kao aktivan, jer T urci uhvate i odvedu u Bosnu njegovog igumana, zapusteo je ve 1804. i ponovo oiveo tek 1836. Novo Selo je mesto blizu ua Janje u Drinu; kod njega je sauvan stari srednjovekovni grad Vidin. U blizini je i stari Trojanov grad. Jo i Ljenica: mesto u Bosni na Usori: na Usori u Lisnici"*; Ljenica u Crnoj Gori kod Bijelog Polja. Literatura: 1954, 536; Handi 1986; 2000, 376-385; - 2, 33*; s.v. . LIKI RIBNIK, Ribnik pridev *rybbm>, muki rod verovatno prema potok, up. Ribnica u enskom rodu prema reka. (A. L.) grad: Ne e Osman gradu ni Ribniku (KH , 65:161) beli: Oli k meni pod bela Ribnika (Vuk III, 56:9)

Poimenien

242

LUENJE, Lijeno LIM

bijeli: Ali emo bijelu Ribniku (KH II, 62:159); KH II, 65; MH IV, 33 bili: A na Ribnik bili udarte (MH IV, 33:27) bili na bogazu: / Ribnika bila na bogazu (MH IV, 33:108) na bogazu: Sve spominje Ribnik na bogazu (MH rV, 33:60) bez atribucije: Knjigu pie aga od Ribnika (Vuk III, 56:1); ER 63; KH I, 27, 31; KH II, 65, 71, 75; KH III, 7; MH III, 9, 21, 33, 41; MH IX, 3;EH3 4429'N, 1527'E Mesto u Hrvatskoj. Smeteno je u okuci reke Like oko 10 km j/i od Gospia. U drugoj polovini XVI v. bio je deo Likog sandaka. U ovom sandaku, osim brojnih sela, bilo je 28 tvrdih gradova i varoi: Skradin (vide), Uzdarje, Sopkovi, Rakit -nica, Destina, Velim, Vrana (vide), T inj, Na-din (vide), Zemunik, Palenik, Islam (vide), Karin, Obrovac Donji, Obrovac Gornji, Ribnik, Graac (vide), Ostrovica (vide), Kolo-vac, Benkovac, Brkljaina Polaa (T injska) i Zvonigrad (vide). Ovaj Ribnik se 1839. nalazio u vlasti generala Filipa Vukasovia. Vukova pesma (o dvoboju mladog Ive Senkovia i age od Ribnika) ne navodi agino ime, ali zato muslimanske pesme u njemu pominju Mustaj-bega (KH II, 75), Bojiie i njihovu belu kulu (KH III, 7), Halilagu, bra ta Fazlagine gospe (MH IV, 33), itd. U ER 63 Ribnik se javlja kao mera za odreivanje krajnjih granica Like: porobiste etiri krajine, porobiste Liku do Ribnika i Krbavu pod gorom Kapelom [i] Kapelu ukraj mora sinja (8-11). T akoe i: Ribnik, stari grad u Hrvatskoj (4442'N, 15 13 'E) kod istoimenog mesta u Karlovakoj upaniji, oko 19 km s/z od Karlovca. Prvi put se pominje 1325. Krajem XIII i poetkom XT V v. bio je u vlasti Babo- nia, od 1394. u rukama Nikole Frankopana, a od 1576. pripadao je Zrinskima. Posle neu-spele zavere protiv bekog dvora 1671, grad Ribnik doivljava sudbinu ostalih zrin-

sko-frankopanskih poseda koji su svi bili opustoeni i opljakani. Jo i: selo u Srbiji, u podnoju Skopske Crne gore, u Gornjoj Moravi, oko 10 km s/i od Vitine. ______________________________ | Literatura: VE s.v. Grad; 3 s.v.

LIJ ENJE, Lijeno ravno: Doi s vojskom na ravno Lijeno (Vuk IV, 54:59) bez atribucije: Vino piju do tri pobratima, \ NaLijeno u bijelu crkvu (VukIV, 54:1-2) 4246'N, 1919'E Mesto u Cmoj Gori. Selo na starom putu za Niki, blizu manastira Moraa (bijela crkva" u pesmi), u Donjoj Morai. Pominje se kao zborno mesto za pohod na ovce nikikih T uraka (Graana"). Literatura: 1954, 612; RJA s.v. LIJ EVNO grad: Pa otide u Lijevna grada (Vuk III, 65:15); Vuk , 72; SANU , 44 grad bijeli: ULijevnu gradu bijelome (Vuk III, 72:4); SANU III, 44; SM 107, 138 turski grad: Po Lijevnu, po turskomu gradu (MH I, 30:37) ' bijelo: On se die Lijevnu Vjelome (Vuk III, 72:70); Vuk III, 50; ER 129; KH: 1,11 bilo: Kuga mori po Lijevnu bitu (MH I, 30:36) tursko: Posla knjigu na tursko Lijevno (Vuk VII, 12:206) prokleto: Ugledae prokleto Lijevno (Vuk III, 50:18) ravno: Kad dooe u Lijevno ravno (Vuk III, 50:37); SM 16 na krajini: Kad su doli Ljevnu na krajini (Vuk III, 72:71) bez atribucije: Ja polazim u Lijevno, slugo (KH I, 11:215); Vuk III, 36; Vuk VI, 49; ER 82, 135, 168, 179; SANU III, 28; MH VIII, 20, 23 Vide LIVNO LIM na krajinu: Bre Limu ide na krajinu (Vuk VII, 32:85) blizu Sarajeva: to u Limu blizu Sarajeva (Vuk VII, 32:4)

LIMAN LIMLJANI, Limjani

243

Neutvrdiva ubikacija. U pesmi, mesto u kome su dvori Daniia ura. Da nema odrednice blizu Sarajeva", verovatnija bi bila neka lokacija u dolini reke Lim. S obzirom na to da se Lim kod Viegra-da uliva u Drinu i ne dopire do Sarajeva, ostaje nereeno koje bi to mesto moglo biti. LIMAN bez atribucije: Do Limana i mora sinjega (KH I, 2:84); KH I, 21 Neutvrdiva ubikacija. U pesmi se najverovatnije ne misli ni na koje odreeno mesto, pa ni na danas postojee, kod Valjeva. Iz formulacije: [mi emo kau T urci Rakociji kralju] Sa stolice tebe pokrenuti, Goniti te do Jabuke mlade, A otale do Jabuke stare, Pa otale do Karalimana, Do Limana i mora sinjega, U sinje te more potopiti, Oli tebe iva uhvatiti, Na peke te caru otpremiti (KH I, 2:80-87) dalo bi se zakljuiti da Karaliman i Liman slue ovde kao opte ime za morske luke, tj. kao hiperbole za duinu gonjenja. Pomen Jabuke stare i mlade, upuuje na predanje o poslednjem vr emenu T urske carevine (vide JABUKA). U KH I, 21 Liman se pominje u drukijem kontekstu: Odvede ga u svoju odaju, Na mehko ga iljte posadila, Iz dolafa pivo izvadila U bocama od etiri ruke, Za mezeta mehkijeh smokava, I bijele ribe iz Limana (655-660) gde Liman doista ne mora biti nikakvo odreeno mesto. Literatura: RJA s.v; T IR 95. LIMLJANI, Limjani BMedu Limljani" ve u povelji iz 1296. ( 1959, 75). Verovatno naziv doseljenika iz Polimlja, Limtica od Lim-

ska reka, u znaenju 'k oja tee kroz Li-mljane'. (A. L.) Limljani selo: / Limljane selo opalili (Vuk VIII, 73:1119) bez atribucije: U Limljane i Karue gornje (Vuk VIII, 73:541) Limjani selo: Na Limjane selo udarie (Vuk LX, 1:616) bez atribucije: Na Limjane i Crmnicu donju (Vuk , 1:588); Vuk , 2 4211'N, 195 'E Pleme i mesto u Crmnici (Crna Gora). Smeteno je u severnoj podgorini planine Sutormana. Najvei deo oblasti i sva naselja ovog plemena nalaze se u slivu reke Limtice, koja izvire gotovo pod samim grebenom planine Sutorman i tee na s/z do sastava sa re-kom Mrtvicom (odakle nastaje Crmnika rijeka). Od svih crnogorskih plemena, Limljani su najdalje na j/i pa su vekovirna bih u neposrednom susedstvu T uraka i Arbanasa (muslimam i katolika) u Crnogorskoj Krajini. Zbog toga su u Limljanima traili i nalazili pribeite begunci i uskoci iz svih okolnih srpskih, a najvie iz crnogorskih krajeva. Ni u jednom crnogorskom plemenu nema srazmerno tako mnogo porodica koje su po-reklom od uskoka i od izbeglica od krvne osvete (od krvi"), koliko u Limljanima. Limljani su u celini jedno veliko naselje, koje se deli na vei broj manjih. Obino se ta manja naselja nazivaju mahalama", a rede selima", a poto u nekima od njih ivi samo po jedno vee bratstvo ili ono ini glavno stanovnitvo, uje se esto i naziv bratstvo". Selo Limljani nalazi se na desnoj obali Crmnike rijeke, nedaleko od njenog izvora, oko 10 km juno od Virpazara na Skadarskom jezeru. Prvi put se pominje 1317/18. u povelji kralja Milutina koji daruje Limljane manastiru sv. Nikole na Vranjini, a krajem XV v. i u povelji Ivana Crnojevia u slinom kontekstu. Pesme ih pominju u kontekstu pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Goru 1852-1853. (Vuk VIII, 73; Vuk IX, 1) i turskog udara na Crmnicu (Vuk IX, 2).

244

UMNO UPIJAN, Lipljani

Literatura: 1988; 2006, 259; 2 s.v. LIMNO bijelo: Otio je Limno u bijelo (MH II, 29:74) Vide L IVNO LIP ETE, Lipe t O Lipeta S Moda porodini nadimak, up. stukr. Li-pjata, strus. palronimik Lipjatin, ime sela Lipjatino (prasl. * Lipeta, verovatno od lipa). Zbog oblika mnoine manje verovat-na se ini mogunost daje posredi izvedenica od slovenskog naziva za drvo sufiksom romanskog porekla -et, kakvih ima u zapadnoj Srbiji: Bre zet, Vrbet, Jelet, pa i Lipet (up. 1985, 110 i d.). (A. L.) Lipete kod Konjica ravna: U Lipete kod Konjica ravna (Vuk VH, 44:2) Lipet bez atribucije: Od Lipeta Lipet-bajraktara (KH II, 63:201); Vuk VII, 44 Nekada selo i utvrena karaula u Hercegovini, u istoimenom klancu kroz koji je iao stari put Konjic-Borke-Lipeta-Zi-mlje-Belo Polje-Mostar. Od poetka XVIII v. ova karaula je pripadala Mostarskoj kapetaniji. Na dananjim geografskim mapama se ne pojavljuje. Prvi spomen u putopisu Evlije elebije koji je ovuda proao 1664. Po njegovom sve- doenju, kula je bila tvrda a, da bi se jo uveala, podignuto je oko nje 50 k ua. Utvrenje je, prema tome, nastalo sredinom XVII v. U drugoj polovini XVHI v. posada je brojala blizu 400 zapovednika i vojnika. Posle 1835. ovaj klanac su uvali redovni vojnici. Pominje se u kontekstu sukoba izmeu hajduka Mijata Tomia i njegovog po bratima Malenice (Vuk VII, 44), i kao mesto Lipet-bajraktara u kontekstu sukoba sa ba nom Rakocijom" u svatovima Bojii Alije (KH II, 63). Literatura: / 1954, 20, 21; E 112 (nap. 108).

LIPLJAN, Lipljani O Ulpiana, Lipenion, Iustiniana Secunda Stsrp. Lbpljam kao neposredan refleks lat. imena Ulpiana (datog po rim. caru Marku Ulpiju Trajanu), dananji oblik paretimo-loki izvrnut prema lipa ili moda nazivu za ribu Upijan. (A. L.) Lipljan selo pitomo: Kod Lipljana sela pitomoga (SM 62:269) bez atribucije: ULipljanu da se sastanemo (Vuk rv, 31:141) Lipljani ravni: Hajde njome u Lipljane ravne (SM 63:124) 4231'N, 217'E Mesto u Srbiji. Ostaci starog grada lee na mestu istoimenog dananjeg naselja, na desnoj obali Sitaice, oko 16 km juno od Pritine. U rimsko doba bio je jedan od najvanijih gradova Balkanskog poluostrva, ali je pomen za vreme seobe naroda. Grad je obnovljen za vreme cara Justinijana 527-565. kada je i preimenovan u Iustiniana Secunda. Prvi put se pominje u Kratkoj istoriji Jovana Skilice kao jedan od gradova iji su po slanici posle smrti cara Jovana Vladislava (februara 1018) doli u Mosinopolj da izraze pokornost vizantijskom cam Vasiliju II. T o znai da je Lipljan u prethodnom periodu bio pod vlau cara Samuila i njegovih na-slednika. Godine 1019. Lipljan se pominje u prvoj hrisovulji Vasilija II izdatoj Ohridskoj arhiepiskopiji, kao episkopsko sedite pod imenom Lipenion. Pod istim imenom, i kao mali gradi", pominje ga Ana Komnina u Aleksijadi. Opisujui osvajanja Stefana Nemanje, njegov sin Stefan Prvovenani navodi daje on, pored ostalog, priloio zemlji svog otaastva" i oblast Lipljana. Uz Prizren, kao jedan od dva vizantijska grada koje je Nemanja zauzeo, Lipljan je bio centar episkopije u srpskoj crkvi i dravi. Lipljan je u XIV v. zamenila Graanica, a trea episkopija formirana je u Hvosnu, kod Pei. T urci osvajaju Lipljan 1455, poto su uzeli

LIPNICA LIPOVAC

245

Novo Brdo, T repu, Biho r i druga mesta na Kosovu. Tri nedelje posle pada Novog Brda bio je zauzet i Prizren, pa ak i zetski stari grad Medun, koji je morao primiti tursku posadu. T ako je i itav preostali deo june Sr bije doao pod tursku vlast. Kod Lipljana je 1832. voena bitka izmeu carskih trupa i bosanskih feudalaca. Sultanovu vojsku je porazio Husein- beg Gradaevi. Posle te bitke bilo je potrebno jo 20 godina da se slomi otpor bosanskih feudalaca koji su traili autonomiju Bosne. Zbog ove pobede Gradaevi je dobio nadimak Zmaj od Bosne (delimino o tome peva SM 62). Pominje se u kontekstu boja na Deligradu 1806. (Vuk IV, 31; SM 63). Literatura: 1959, 281; 376; s.v.; VE s.v.; Imenik YU 233. LIPNICA bez atribucije: Ti udari poljem odLipnice (Vuk IV, 33:463) 0 43 54' N,20 48' E Mesto u Srbiji. Nalazi se u neposrednoj blizini grada Lo-znice (pesma i peva o bici za Loznicu 1810). Vuk u Rjeniku pominje Vlaku Lipnicu kao srpsko selo (blizu T urske Lipnice)". Literatura: s.v.; 2 s.v. LIPNIK

juna 1876, a sledeih dana Crnogorci su zapalili obe zgrade. Jo 1896. videli su se njihovi ostaci. Ovu kulu pominje Maurani u svom epu, s tom razlikom to je pogreno stavlja u Stolac. I Vukove pesme (Vuk IV, 57, 58; SANU IV, 34) pevaju o smrti Smail-age engia, ali ne gree u ubikaciji njegovih odaka. Kod Vuka u Rjeniku: manastir u T urskoj Hrvatskoj u nahiji Krupskoj". T akoe i selo na obroncima planine Majdan, zapadno od Sanskog Mosta (BiH). U Imeniku Jugoslavije iz 1973. javlja se i jedan Lipnik u Hrvatskoj (kod Ozlja). Literatura: 1891; - / 1954,80; 2005; s.v.; Imenik YU 233; 2 s.v. LIPOVAC

Poimenien pridev *lipovb od lipa. (A. L.) blizu Kragujevca: Prevarie Mata bulju-bau Iz Lipovca blizu Kragujevca (Vuk IV, 24:397-398) bez atribucije: Od Lipovca na Kriie sade (KH II, 59:753)
Neizvesna ubikacija. 1. U Kneevini Srbiji, bliz u Kragujevca, postojala su dva mesta sa tim imenomjedno u Grui i drugo u Ja senici. Vukova pesma ga pominje u kontekstu poetka bune protiv dahija (tj. Prvog srpskog ustanka 1804) kao mesto kneza Mate buljuba e. 2. U KH , 59 (752-760) ne radi se o mestu ve o polju, na putu izmeu Cetingrada i Zadra: Polje prie, do Lipovca doe; Od Lipovca na Kriie sade, I tu proe, na Uzice doe, Pa odovud do Bukovca sade, A kad otud na Kljuarsko doe, Oinula zora sa istoka: Dobra dora Babahmetovia! Na Vedrinah ve se rodi sunce, Kad s' latinskom Zadru pomolio (isto i KH , 1). T akoe i: selo i manastir iz 1399. u Srbiji, 10 km istono od Aleksinca; selo u Hasu pod Patrikom, oko 10 km j/i od akovice

S Poimenien pridev *lipbm> od lipa. (A. L.) selo maleno: Te je alje [knjigu] Gacku irokome, I A Lipniku selu malenome (Vuk IV, 57:3-4) bez atribucije: Pa je posla Gacku i Lipniku (Vuk IV, 58:3); Vuk VIII, 53; SANU IV, 34 438'N, 1837'E
Mesto u BiH, kod Gacka. Godine 1814. naselio se u taj kraj Smail-aga Cengi. U Lipniku je sagradio odak i kulu na 3 sprata. Posle Smail-agine smrti (1840), stanovao je ovde njegov sin Dedaga. Od 1875. do 1876. bila je u kuli i odaku turska vojska. Vojska je izala 30.

246 __________ LIPOVO (Gornje i Donje) LIVNO, Hlivno, Hlijevno, Lijevno, Limno (Srbija). Pominje se 1330. u Deanskoj hri-sovulji. U turskom popisu iz 1485. zabeleeno je kao Lepovac; pod istim imenom sela kod Topole, Gornjeg Milanovca, Kruevca, Vranja i Ranja. U Hrvatskoj: selo u optini Nijemci, Vu-kovarsko-srijemska upanija, blizu dananje granice sa Srbijom; srednjovekovni grad u Samoborskom gorju podignut u XIII v. Na- izmeniho su ga drale porodice Se, Fran-kopan i Erdedi. Literatura: 1950,125; 1975, 153; 1994,93*; 2 s.v.; Imenik YU 234; Hrvatski leksikon s.v. LIPO VO (Gornje i Donje ) bez atribucije: Pa ti ajde na Lipovo s vojskom (Vuk IX, 17:191); Vuk LX, 18 4252'N, 1925'E Selo u Crnoj Gori, kod Kolaina. Sudei po kontekstu, moglo bi biti i polje: Pa ti ajde na Lipovo s vojskom, Na Lipovo da se sastanemo, I da nae vojske smijeamo (Vuk IX, 17:191-193). Oba puta radi se o crnogorskom pohodu na Kolain (bez znanja i dozvole kneza Danila na Cetinju). Literatura: http://www.fallingrain.com LISIK bez atribucije: Od Lisika devet enerala (MH I, 66:34) Neizvesna ubikacija. Mogao bi biti Lje (vide) ija su stara imena Lissum i Lissus (od gr. lissos 'gla dak'). Mnogo je manje verovatna druga mogunost da se radi o ostrvu Visu (antika kolonija Issa), ije ime na italijanskom i danas glasi Lissa, ili o nemakom gradu Lajp-cigu (Lipisca). Izmeu ostalog, i geografija pesme ide u prilog Ljeu: Zagorje, Nevesinje, T ravnik, Lisik, Stambol. Ova mesta ine neprekinutu liniju koja se prua pravcem severozapad-ju-goistok od Dalmatinskog Zagorja do Stam-bola: Literatura: 1959b, 210, 240. LISINA bez atribucije: / Adija kneza iz Lisine (Vuk IV, 51:26) 0 438'N, 1843'E Mesto u Pivi (Crna Gora). Pominje se u kontekstu ukidanja turskog haraa u Pivi i pogibije Ibre Airovia. Literatura: 1940; 1954, 602; s.v. LIVERO VII bez atribucije: / otide niz Liverovie (Vuk IV, 13:34) 04244'N, 19 4'E Selo u Crnoj Gori (Nikika upa). Pominje se kao mesto na putu od Verizo-via (pod Ostrogom) do Nikia. Literatura: 1954, 510. LIVNO , Hlivno, Hlije vno, Lije vno, Limno O Bariduum, Hlebiana, Hleuna, Bistrica *Xlevbno, od *xlevb 'staja', i u Crnoj Gori Lijevno, Ljevita < *xlvia, polj. Chlew-no (up. P. Ivi u OC EPCJ 79-80). (A. L.) To se udo podaleko ulo, Po krajinam i po kraljevinam, To zauo Filip- Begoviu, U Zagorju, polju irokome, Pa prosio kitnu Aneliju I njemu je cura zabavila, Ne e ona Filip- Begovia.

Najposlije Anu zaprosio, Zaprosio bee Ljuboviu, Nevesinja polja irokoga, Ne e ona bega Ljubovia. Najposlije cura zaprosio, Zaprosi je travniki vezire, I njemu je mlada zabavila.

Najposlije nju su zaprosili, Zaprosili dvan'est kapetana Od Lisika devet enerala. Najposlije Anu zaprosio, Zaprosio sultan-Imbrajime, Od Stambola, od bijela grada (12-37).

LIVNO, Hlivno, Hlijevno, Lijevno, Limno

247

Livno bijelo: A top pue pred bijelim Livnom (Vuk III, 86:25); ER 168; SANU III, 13, 76 bilo: Jer je kula nasrid bila Lima (MH Vin, 24:33) duboko: A iz Duvna Limu dubokome (KH I, 11:247) kameno: Sa Kablia od Lima kamena (KH: , 59:823); Vuk VII, 43; EH 9 kamenito: Pa odoe kamenitu Livnu (Vuk VII, 43:46) na krajinu: Pa pooe Livnu na krajinu (Vuk VII, 43:125); MH Vin, 17 bez atribucije: Kad kauri Livno porobie (Vuk , 86:1); ER 168; MH VHI, 19 Lije vno grad: Pa otide u Lijevna grada (Vuk , 65:15); Vuk III, 72; SANU III, 44 grad bijeli: U Lijevnu gradu bijelome (Vuk III, 72:4); SANU III, 44; SM 107, 138 turski grad: Po Lijevnu, po turskomu gradu (MH I, 30:37) ' bijelo: On se die Lijevnu Vjelome (Vuk III, 72:70); Vuk III, 50; ER 129; KH: 1,11 bilo: Kuga mori po Lijevnu bilu (MH I, 30:36) tursko: Posla knjigu na tursko Lijevno (Vuk VII, 12:206) prokleto: Ugledae prokleto Lijevno (Vuk III, 50:18) ravno: Kad dooe u Lijevno ravno (Vuk III, 50:37); SM 16 na krajini: Kad su doli Vjernu na krajini (Vuk 1, 72:71) bez atribucije: Ja polazim u Lijevno, slugo (KH I, 11:215); Vuk , 36; Vuk VI, 49; ER 82, 135, 168, 179; SANU III, 28; MH Vin, 20, 23 Hlivno bijelo: to si b'jelo Hlivno porobio (MH III, 18:760); MH , 7,10,14,18,22; MH rv, 34; EH 3 bilo: Kad je bilo Hlivno izgonio (MH , 18:903); MH , 19; MH rv, 29, 30, 43 bijelo kameno: Od bijela Hlivna kamenoga (MH III, 19:211) bilo od kamena: Kune bilo Hlivno od kamena (MH III, 19:5) kameno: Svak bi reko u Hlivnu kamenu (MH III, 19: 188); MH III, 23; MH IV, 26, 30; KH I, 23; KH II, 70; EH 3, 4, 12

tursko: Ako mi tursko ne uhrva Hlivno (MH III, 18:467) carevo: Pa pod Hlivno i Duvno carevo (MH III, 4:603) na enaru: Ovo ti je Hlivno na enaru (EH 3:375) kraj Bistrice: Kraj Bistrice Hlivno zapalio (MH III, 18:65) kraj vode Bistrice: Tebi e Hlivno kraj vode Bistrice (MH III, 18:460); MH III, 3, 8, 12, 18 bez atribucije: Kad Kauri Hlivno popalie (KH II, 70:1); MH III, 13,19; MH IV, 29; EH 3, 4, 12 Hlije vno grad: Kad s' otio do Hlijevna grada (KH: I, 23:251); KH II, 74 pusto kameno: Ispod pusta HVjevna kamenoga (KH II, 74:336) bez atribucije: Kud god ie, u Hlijevno sie (KH I, 23:141); KH II, 74; EH 3, 5, 12 Limno bijelo: Otio je Limno u bijelo (MH II, 29:74) 4349'N, 17 4'E Grad u BiH. Srednjovekovno bosansko utvrenje i upa, nazvano po mestu Livnu (XXePeva) na granici srpskih i hrvatskih oblasti i na vanom pravcu iz Dalmacije za Bosnu. Livno je bilo prostran grad sa 5 kula. Danas mu nema traga. Livanjski upan pominje se 892. U X v. ova upa je pripadala Hrvatskoj. Ban Stjepan Kotromani je 1326. pripojio Bosni tri hrvatske upe: Duvno, Livno i Dlamo (Glamo). Od tih upa nastala je oblast Zapadne strane ili Zavrje. U upi Livnu bio je u to doba grad Bistrica, na mestu na kojem je kasnije sagraen livanjski grad. Predgrae ispod Bistrice nosilo je ime upe, a to je ime prelo i na grad Bistricu. Krajem XIII i poetkom XIV v. Livno je u vlasti hrvatskih velikaa Subia, zatim bosanskog vojvode Hrvoja Vukia i najzad bosanskog kralja do pada Bosne pod tursku vlast 1463. Iste godine, Vladislav Hercegovi (sin hercega Stefana Vukia) oteo je Livno

248 ______________________ LONARI, Lonar od T uraka, ali su ga oni ponovo osvojili 1485. kada je ukljueno u kadiluk Neretva. Prvi put se pod T urcima pominje 1626. Ispod starog grada razvilo se u tursko doba dananje Livno, koje je doivelo najvei procvat u XVI i XVII v. kad je esto bilo sedite Kliskog sandaka i tako zadobilo vei politiki i vojni znaaj. Livno je ukljueno u Krajinu kada su T urci krajem XVII v. izgubili oblasti van ueg bosanskog podruja. T ada je formirana Livanjska kapetanija na ijoj su teritoriji esto izbijali sukobi sa uskokim etama iz mletake Dalmacije. U hronici popa iloba- dovia ima podataka o etovanju Livnjaka po Primorju i Primoraca po okolini Livna. Stojan Jankovi je porobio Livno 1686. S livanjske strane pominje se kao etovoa Mu- jo uri. uveni top Zelenko" iz epskih pesama bio je u Livnu 1833. Prema opisu oevica sa kraja XLX v. (1892), Livno se delilo na gornji i donji grad. U gornjem je bila tvrava u kojoj su iveli samo muslimani, a donji se i sam deko na istoni sa katolikim i zapadni sa pravoslavnim stanovnitvom. Od zanata u Livnu su tada prakti- kovani dunerski, krojaki, ebedijsk i, sa- mardijski i zlatarski. Mesto je bilo uveno po vezenim cigarlucima koji su se mogli nai na gotovo svim evropskim pijacama.* Za Livno se vezuje jedna od najstarijih plemikih porodica u muslimanskoj Bosni begovi Atlagii. Iz nje je poteklo mnogo paa, begler-begova i alajbegova. Meu njima, alajbeg Atlagi je poginuo 1737. pod Banjalukom, a Mehmed- paa Atlagi 1807. pod Loznicom. Porodica se ugasila kada je 1861. Ali- beg Atlagi umro u Livnu bez mukog potomstva. Hrianske pesme pominju kulu Meh-meda Begovia u Livnu (MH VIII, 24) i vezuju za gra d mnoge detalje iz ivota hajduka i harambae Mijata (Mihata) Tomia (Vuk III, 65; Vuk VII, 43; SANU III, 13; MH VIII, 17,19,23). Mimo toga, Livno jeunji-ma prikazano kao mesto na zlu glasu po surovom odnosu prema sunjima hrianima (Vuk III, 50; ER 168 itd.).

LONARI, Lonar__________________________

Zbog velikih uskokih gubitaka u rejonu Livna, hrianska epika gaje nazvala prokleto Lijevno. Za muslimane- pevae Livno je, naprotiv, bilo simbol blagostanja i bogatstva: Udau se u kameno Hlivno, Gje se svila na drame prodaje, A kadifa miri na arine, Na mosure prodaje se zlato (EH 4:82-85). Muslimanske pesme ga pominju uglavnom u enidbenom kontekstu, a od njih je najzanimljivija KH I, 11 koja opeva jedan istiniti dogaaj iz 1657. Pesme KH II, 70 (muslimanska) i Vuk III, 86 (hrianska) pe-vaju o slinom (moda i istom) dogaaju, ali iz dva razliita ugla. Za sam grad obino se vezuju imena pae Atlagia, Berat-pae, pae Radoslije i Smailbe ga Kopia. Samo se u ER 129 u Livno smeta izvesni Arjadin vojvoda (otmiar sestre Bogdana Bodolia). S obzirom na specifine okolnosti pod kojima je ova zbirka nastala, i na njenu jo uvek nerazreenu ortografiju, lako je mogue da Arjadin nije zaista neko lino ime, ve iskvareni oblik u epici posvedoene rei orja-tin (u znaenju 'prostak, zlikovac' upor. adamsko i orjatsko koleno). Literatura: 1892,330-332*; Kreevljako- vi 1953; E 138 (nap. 70); 3,417; s. v. ; VE s.w. Grad, Livno. LONARI, Lonar grad: Kada doe u Lonaru gradu (SANU III, 58:77); SANU III, 59 Neizvesna ubikacija. U SANU III, 58 radi se o nekom gradu u Bosni, jednom od etiri postojea Lonara (kod Gacka, kod Busovae, kod Oraja i kod T enja). Meutim, u SANU III, 59 ubikacija nije vrsta (peva radnju smeta jednom u Uup, tj. Skoplje u Makedoniji, a drugi put u gra d Lonar" bez drugih naznaka), pa nije mogue odrediti na koje se mesto misli. Obe pesme pominju grad Lonar u kontekstu siea o eni koja, preruena u carevog deliju, oslobaa mua iz tamnice.

L ONDON

249

Londo
Jo i 2 zaseoka u Bosni: u okrugu Banjalukom i u okrugu T ravnikom.______________ Literatura: 2,21; Imenik YU 237; EII2s.v.;RJAs.v. LO NDO N OLondinium Od kelt. linog imena Londinos, od *lon-do'divlji, smeo' (Kiss 386a). (A. L.) * bez atribucije: Poi Beu a poi Londonu (KH I, 2:204) 5130'N, 07'W Glavni i najvei grad Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Severne Irske. Nalazi se u j/i Engleskoj, na obalama T em-ze, oko 75 km od njenog ua u Severno more. Posle osvajanja Britanije 43. pod imperatorom Klaudijem, Rimljani su na obalama T emze podigli uporite Londinium i dali mu status municipijuma, ali je sedite njihove uprave tada svejedno bilo u Koleste-ru (Camulodunum). Tacit spominje London kao poznati trgovaki centar na T emzi, koja je u to vreme bila dublja i mnogo ira, tako da su uz povoljnu plimu brodovi mogli da plove duboko u unutranjost kopna, to je bilo od velikog znaaja za stacioniranje legija. U to vreme podignut je prvi fiksni drveni most na mestu dananjeg Londonskog mosta (London Bridge). London su 61. razruili ustanici kraljice Budike koji su se 55. pobunili protiv rimske vlasti. Rimljani ga ubrzo obnavljaju i oko 120. opasuju zidom sa ancem (podruje dananjeg Sitija). T okom LX i X v. povremeno ga osvajaju Vikinzi (872-886, 980-1011), ali London uglavnom ostaje pod vlau engleskih kraljeva koji dugo borave u njemu i donose mu napredak. Krajem X v. London je trgovaki grad sa samoupravnim pravima koja je uspeo dugo da sauva, pa mu te povlastice priznaje i Viljem Osvaja 1067, koji je posle bitke kodHejstingsa 1066. postao kralj Britanije i imao glavnu podrku upravo u Londonu. Po njegovoj naredbi zapoeta je izgradnja londonske tvrave (Tower of London). London je stradao od kuge u dva navrata (1377. i 1665), a 1666. je gotovo potpuno izgoreo u poaru (4/5 grada je nestalo). U XVHI i poetkom XIX v. ubrzano se iri i postaje najvei trgovako-finansijski i pomorski centar na svetu. Pesma ga pominje u kontekstu nekog panevropskog rata protiv T uraka. Meutim, pomen epskog Rakocije (vide porodica Rakoci od KOMADI) ukazuje na dve mogunosti: 1) tridesetogodinji ratukojem je er Rakoci (1593-1648) uestvovao na strani Francuske i vedske a protiv Austrije,

250

LORIN LOZNICA

nastojei da pripoji Maarskoj pogranine oblasti koje su bile pod vlau Austrije i T urske; 2) Rakocijevu bunu 1703. (koju je predvodio Ferenc Rakoci, 1676-1735) protiv vlasti kue Habzburg u Maarskoj. Za sie u kome se pominje ime Rakoci, ova dva konteksta su najmanje neprihvatljiva. Odstupanja su, meutim, znatna (uplitanje Bea i Londona na istoj strani protiv T urske, vodea uloga Rusije), pa ostaje mogunost da se ime Rakoci p ojavilo na ovom mestu grekom, a da se zapravo peva o rusko-turskom ratu 1768-1774. koji je zavren Kuuk -kajnar-dijskim mirom. Operacijama u ovom ratu bile su zahvaene gotovo sve crnomorske tvrave pomenute u ovoj pesmi: Bender, Oakov, T ula, Ismail, Hrava, Hotin, a u sastavu ruske baltike flote bilo je mornara raznih nacionalnosti (pored Rusa, jo i Engleza, kota, Holanana i Danaca). T u moda treba traiti dodirnu taku sa pesmom u kojoj epski Rakocija skuplja vojsku meu Rusima, Austrijancima, Englezima i Francuzima. Literatura: VE s.v. LORIN grad: A ilje je u Lorinu gradu (SM 106:55) bez atribucije: Basna ruke Duke odLorina (SM106:56) Vide L ERIN LOZNICA O Ad Drinum, T isnica HOd 1719. (Der Losanizer Distrikt). est topografski naziv; poimenien pridev *lozbm, od loza. (A. L.) grad: Loznici se gradu prikuie (Vuk IV, 33:136) bijeli grad: Od Loznice, od bijela grada (Vuk IV, 32:119) bijela: Mislim sjesti u Vjelu Loznicu (Vuk IV, 33:34) bez atribucije: U Loznici i u Pakovrau (Vuk II, 31:43); Vuk II, 37; Vuk IV, 33, 36, 62; Vuk VIII, 73 Sudei prema sieima i pomenu Pako -vrae crkve, bie da su ovde u pitanju dve Loznice, obe u Srbiji: dananji grad Loznica

(Vuk I V, Vukov Rjenik s.v. ad 2) i selo Loznica kod aka, u optini aak (Vuk II, Vukov Rjenik s.v. ad 3), gde se nalazi i manastir Pakovrae. 1. Grad Loznica (43 8' N, 21 18' E) nalazi se u zapadnoj Srbiji na reci tiri, pod Guevom u Podrinju. Njene pretee su bile an tiki grad Ad Drinum i srednjovekovna Tisnica. Sadanje ime je dobila po divljim lozama kojima je bio obrastao breuljak Klievac u j/z delu Loznice. Prvi put se pominje 1548. kao selo u nahiji Ptiar, a 1656. kao grad. U austrijsko-turskom ratu 1788-1791. zauzele su je austrijske trupe 1789, ali su je T urci povratili 1790. Pripadala je Zvor-nikom sandaku Bosanskog paaluka. Za vreme Prvog srpskog ustanka vie puta su se bile bitke za Loznicu. Nju su 1804. prvu napali harambae ora urije i ustanici. T urci su pobegli iz nje preko Drine u Bosnu. Pesma Vuk IV, 33 peva o boju na Loznici iz 1810. kada je grad branio Anta Bogievi, na drugim mestima naveden kao gradski kapetan tokom Prvog srpskog ustanka (Vuk IV, 32, 36). Pod tursku vlast ponovo je pala 1813, a konano je osloboena 1815. U Kneevini Srbiji pominje se kao varo sa 295 kua i 1203 stanovnika sa mirovnim i okrunim sudom i upravom. U Kraljevini Srbiji zavedena je kao varo u Podrinskom okrugu (srez Jadranski") sa potom i telegrafom. Kod Vuka u Rjeniku javlja se kao gradi u Jadra, u podnoju Gueva. U pesmi Vuk VUI, 73, koja peva o pohodu Omer-pae Latasa na Crnu Goru 1852-1853, boj kod Loznice 1810. uzima se kao model ponaanja i ratniki uzor za otpor T urcima.

2. U kontekstu nemanjikih vremena (XIV i XV v.), kod Vuka se jedna Loznica, uz Banjicu (vide), Pakovrau i Atenicu (vide), pominje kao lokacija vinograda epskog bana Milutina (vide PO EGA) pred njegov polazak u bitku na Velbu d (Vuk II, 31). U Rjeniku, taje Loznica u nahiji Poekoj. Pesme kod tog mesta pominju i manastir T ronou kod Loznice na rjeci Tronoi (Vuk II, 37:44).
Literatura: 1892; 1975, 153; Markovi 1988, 135; - 1994, 94; 2000,

LUKA LUNICE, Lunica

251

350-352; 2, 20; s.v.; Imenik YU, 238; VE s.v. LUKA iroke: Ti e udrit' na iroke Luke (Vuk Vin, 64:99) Vide LUKE LUKA, Luka Bajna, Luka Banja Luka bez atribucije: Kad u Luku svati dohodie (Vuk 1, 81:95) Luka Bajna bez atribucije: U Krajini a u luci Bajnoj (Vukni, 81:39) Luka Banja eher: Usred eher nae Luke Banje (MH Vin, 11:74) bez atribucije: I kaldrmu preko Luke-Banje (SM 106:33); SM 144 Vide BANJALUKA LUKE, Luka Luke iroke: Ti e udrit' na iroke Luke (Vuk Vin, 64:99) Luka krvava: Da udari na krvavu Luku (Vuk , 25:89) 1. U Crnoj Gori postoje dva mesta koja se zovu Luke (pl.): jedno je na granici sa Albanijom (4238'N, 1938'E), a drugo na granici sa Kosovom (4253'N, 20 12'E). Ovde se radi o ovom drugom, mestu u Uskocima, nedaleko od avnika. 2. Luka (sing.) se pominje u pesmi o boju na Krnjicama (vide) 1862. (mada u naslovu pesme stoji 1861) kao mesto na Skadarskom jezeru, u kome je od stratekog znaaja bila kula Markovia. Literatura: 2, 22, 23; 2 s.v. LUKO VO bez atribucije: Pa zapade s njima u Lukavo (Vuk Vin, 16:28) 4248'N, 190'E Mesto u Cmoj Gori.

Istoimeni kraj s/i od Nikia, ispod vrha Sudina glava. Pominje se u kontekstu pohoda Nikole Puljevia iz piperskog sela Crnaca na Redu Memevia i T urke Nikiane. Literatura: 1940; 2, 25; 2 s.v. LUTICA bez atribucije: OdLutice dva Palandiia (Vuk VII, 20:121); Vuk VII, 47 4223'N, 1836'E Poluostrvo u Boki Kotorskoj (Cma Gora), izmeu Herceg Novog i T ivta. Kod Vuka u Rjeniku: optina izmeu Kotora i mora blizu Krtola, eine Ortschaft in Boka". Pominje se u kontekstu enidbe Grbljii- a Zana kao mesto iz kojeg dolaze dvojica Palandiia (Vuk VII, 20), odnosno dvojica Rusovia u pesmi o sukobu Baja Pivljanina sa Alijom Novljaninom (Vuk VII, 47). Literatura: 2, 26; s.v. LUTO VO Od Luto, m. lino ime (nomen viri) (Vuk, s.v). (A. L.) selo: Hoe li je (?) do sela Lutova (Vuk VIII, 17:57) 4237'N, 1924'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se u Bratonoiima, 30 km severno od Podgorice, na putu za Kolain. Pominje se u kontekstu sukoba Pipera, pod vodstvom Nikole Puljevia, i Rovana sa Vuurom Jokoviem na elu. Literatura: 2 s.v. LUNIC E, Lunica bez atribucije: Uvatie od Lunice ura (Vuk VIII, 47:131) 0 44 7' N, 20 49' E Selo u Sr biji (umadija), na raskrsnici puteva izmeu Kragujevca i T opole. KodNvkauRjeniku: rijekau Srbiji ko ja utjee u Moravu pod Poegom". Pominje se kao selo izvesnog od Lunice ura" koji je uzeo od T uraka mito tri boce

252

LUNICE, Lunica

dukata" i time osujetio Karaorev pohod na Sjenicu, za staje kasnije bio surovo kanjen: Uvatie od Lunice ura, I njegova sva etiri sina,

Na vatri ih izgorjee ivoj, Neka vide ostali Srbini, Da se mito uzimat' ne smije (131-135). Literatura: s.v.; 2 s.v.

LJ
LJE O Alexium, Lessium, Lissus, Allessio, Lezh II Stsrp. Lb 1368, Leb 1450. od rom. Lessium < lat. Lissum < gr. Lissos, moda od lissos 'gladak'. (A. L.) bez atribucije: I od Ljea i od grada Draa (SM 63:237); Vuk IV, 10; SM 170 4147'N, 1939'E Grad u Albaniji. Nalazi se na levoj obali Drima, oko 9 km uzvodno od njegovog ua u Jadransko more. Znaajna raskrsnica puteva za Dra, T iranu, Puku, Skadar i enin. Od Ljea je Drim nizvodno plovan za manje brodove. Lje je osnovao Dionizije Stariji iz Sira-kuze 385. pre n.e. U starom veku se nazivao Lis (gr. Aicaog, lat. Lissus). Filip V, kralj Makedonije, zauzeo ga je 213. pre n.e., a Rimljani 168. pre n.e. Posle podele Rimskog carstva Lje je pripao istonom delu. Prvo je bio u sastavu provincije Prevalitane (Prae-valis), a kasnije Drake teme (thema Dyrracheiori). Od 1343. bio je u sastavu Du-anove Srbije, a 1361. prisvajaju ga Balii. Venecija ga zauzima 1392. U vlasti T uraka ostaje od 1478. do 1912. Lje je od najranijih vremena bio epi-skopsko sedite, ali se samo za pet crkava sauvao pomen. Katedrala je ustanovljena 1459. u obnovljenoj crkvi sv. Nikole, u kojoj je 1468. sahranjen Skenderbeg. Grad se pominje i u starim srpskim izvorima (nie irokoga Broda u Leu" behu 1368. gospoda zetska Sracimir i ura).*

Pominje se u kontekstu sukoba Crnogoraca sa skadarskim vezirom Mahmut-paom Buatlijom pod Visoicom i kod Martinia 1796. (Vuk IV, 10) i na Krusima iste godine (SM 170), kao i boja na Deligradu 1806. (SM 63). Obino se navodi kao jedno od mesta iz kojih se skuplja turska vojska: T u pogibe cvijet od T urakah, a gospoda starijeh odakah od Prizrena i od Vuitrna, od Kosova i od Prijepolja, Mitrovice i od akovice, i od Pei, Hasa i Gusinja, od Bihora i od Kolaina, od ravnoga mjesta Bjelopolja, i prostrana eher-Voskopolja, od T irana i od Albasana, od Kavaje, Ljea i Mokrina, od Valone i od Dibre donje, od Vodena i od T epelena, i Ulcinja, bijeloga grada, jo od tvrdog Skadra na Bojanu, i krvava Spua na krajinu, i gizdave varo-Podgorice (SM 170:229-245). U blizini Ljea postojalo je trgovite u-fadaj ili Sufade iji poloaj danas nije mogue tano utvrditi. T aj strateki vaan trg blizu mora (budui daje bio dostupan brodovima) Venecija nije kontrolisala, iako je drala zemljini pojas od Skadra do Ljea, uz Dra sa okolinom. ufadaj je poetkom XV v. bio u vlasti porodice Jonima, a 1428. u vlasti Jovana Kastriota.

254

LJEKOPOLJE LJEVITA

Literatura: 1954, 75; 2001,292; 2003, 67-69; - 2, 33*; VE s.v. LJEKO PO LJE ravno mjesto: Od ravnoga mjesta Ljeko-polja (SM 170:250) bez atribucije: Nit' u Ljekopolje ispanuti (Vuk IX, 20:10); Vuk , 32 Selo i ravnica u Crnoj Gori. Smeteno je juno od Podgorice izmeu reka Zete, Morae i Sitnice. Pominje se u kontekstu bitke na Kmsima 1796. (SM 170 - vide LJE), Ali-painog pohoda na Ljeansku nahiju 1858. (Vuk IX, 20) i drugog pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Gom 1862. (Vuk IX, 32). U pesmama Vuk VIII, 63, 65, 73 i 74 verovatno je re o istoimenom polju, sudei prema kontekstu: A drugi sam iar ugledao, e izlaze Podgorike ovce Po iroku Ljekopolju ramnom (Vuk VIII, 63:24-26). Literatura: Markovi 1988, 137; 2 s.v. LJENICA bijela: Da si brzo u b'jelu Ljenicu (Vuk I V, 33:364) bez atribucije: U Ljenici tri noi noio (Vuk IV, 26:107); Vuk IV, 33, 34, 36 Vide L ENICA LJEVAJA bez atribucije: Pogubi ga od Ljevaje Rako (Vuk IV, 45:315) Selo u Cmoj Gori, kod Lijeve Rijeke. Rako Ljevajac, poreklom iz ovog mesta, bio je uveni junak u aanskom kraju tokom Prvog srpskog ustanka. Ova pesma ga pominje u kontekstu poetka Drugog srpskog ustanka (posle bitke na Ljubicu 1815, T urci naputaju aak, a ustanici ih gone): njim pogibe Omer kapetane, Pogubi ga od Ljevaje Rako, I skide mu zelenu dolamu (314-316).

LJEVITA selo: Vie vila u selo Ljevita (SM 174:3); Vuk VII, 55; Vuk IX, 12; SANU IV, 35; SM 174 selo ajduko: U Ljevita selu ajdukome (SANU JV, 35:222) mjesto ajduko: Iz Ljevita mjesta aj-dukoga (Vuk VIII, 64:5); Vuk IX, 12 ajduko gnijezdo: U Ljevita, ajduko gnijezdo (SANUIV, 33:123) mala: I posla je u Ljevita mala (SANU I V, 33:122) kod Morae blizu: U Ljevita kod Morae blizu (Vuk VII, 55:44) u Morau Gornju: U Ljevita, u Morau Gornju (SM 174:4); Vuk IX, 16 bez atribucije: U Ljevita na ogorjelita ( SM 174:109), Vuk IX, 16 4252'N, 1916'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se u Gornjoj Morai prema Uskocima. U Ljevita su se krajem XVIII v. doselili uskoci Trebjeani, koji su morali da napuste Trebjesakraj Nikia. T ako je poelo da se formira pleme Uskoci, ija su sva druga naselja (osim Ljevita) sa druge strane planine Javorja prema Nikiu. O Uskocima peva pesma SM 174, a Trebjeane pominje Vuk IX, 12. Pesme navode Ljevita kao dobar zi-movnik za hajduke, a Uskoke kao dobre jatake: Da idemo u selo Ljevita, To je selo do Morae blizu, Njega brane uskoci junaci, Ne dadu nas prije svoje glave, T amo emo zimovati zimu, Sa uskoci opet biti T urke (Vuk VII, 55:11-17). Pominju se u kontekstu pogibije Smail--age engia 1840. (SANU IV, 33,35) i crnogorskog pohoda na Kolain 1858. (Vuk IX, 16). Literatura: 1954, 607; RJA s.v.; Imenik YU 242.

LJUBI LJUBOMIR

255

LJUBI bez atribucije: I pogubi pau podLjubiem (Vuk Vin, 49:106) 0 43 54' N,20 21' E Selo kod aka (Srbija). U Dragom srpskom ustanku, kod Ljubica je 1815. voena protiv T uraka znaajna bitka, koju su ustanici dobili iako su bili malobrojni u odnosu na neprijatelja (1.500 Srba protiv 5.000 T uraka). Kod Vuka u Rjeniku: brdo u nahiji Rudnikoj prema aku". Pesma pominje bitku kod Ljubica, ali je pogreno smeta u 1813. Literatura: Markovi 1988,137; s.v. LJUBINJE, Ljubilje, Ljubin O Lubin 1404. Lubigne. Najpre posesiv na -b u srednjem rodu prema selo od linog imena *Ljubin (tip Dobrinja), up. ste. ime L'ubin. (A. L.) Ljubinje grad: Dokle doli vi' Ljubinja grada (SM 89:19) ravno: Ali mudir na Ljubinja ravna (Vuk IX, 8:167); Vuk IX, 28 bez atribucije.- Od Ljubinja i grada Trebi-nja (Vuk IV, 55:308); Vuk VIII, 8; SM 89 Ljubilje bez atribucije: Od Ljubilja i od Ljubomira (Vuk IV, 55:55) Ljubin bez atribucije: Iz Ljubina Gavran-kapeta-na (Vuk , 5:44) grad Ljubinski bez atribucije: Da udare gradu Ljubinsko-me (Vuk VIII, 8:16) 04257'N, 185'E Grad u BiH. Nalazi se oko 30 km j /z od Stoca u Hercegovini (danas Republika Srpska). Grad Ljubinje podignut je u staroj Zeti na vanom putu od Dubrovnika, preko Slanog, Stoca i Mostara, do Bosne. Nastao je kao turska kasaba. Prvi put se pominje 1404. U srednjem veku nije imalo neku vaniju

ulogu i samo se jednom javlja u izvorima poetkom XV v. U zvaninim mrskim izvorima javlja se kao Lubin. Kod Vuka u Rjeniku: ,,u Hercegovini pod Trebinjem varoica (od neko 150 T ur- skijeh kua) u polju koje se zove Konac. Kazivali su mi daje u Ljubinju prava stolica kadije T rebinjskoga". Pesma pominje T urke Ljubinjane i izdajicu ur u od Riana u kontekstu turskog pohoda na Uskoke (Vuk VIII, 8), odnosno Ga-vran-kapetana od Ljubinja u kontekstu bitke na Grahovu 1836. (Vuk IX, 5). Jo i u Srbiji: Ljubinja selo blizu Prizrena; Ljubinje selo u Peku; Ljubinje kod Velikog Gradita. Literatura: 1940; Vego 1957; 1959, 77; 2, 35; s.v.; E 422 (nap. 2); 2 s.v. LJUBO MIR II1149. Libomir / Gliubomir (pop Duklja-nin), 1413. na Ljubomiru ( 1959, 77). Izvorno svakako /- posesiv od linog imena, *Ljubomir-jb, lokativ *Lju-bomiri. (A. L.) bez atribucije: Od Ljubilja i od Ljubomira (Vuk IV, 55:55); Vuk IV, 60 04247'N, 1820'E Selo u BiH. Smeteno je s/z od Trebinja u Hercegovini. upa u staroj Zeti. Pominje se jo sedamdesetih godina XV v. Dok je Herceg Novi bio u turskim rukama, novski ratnici su stanovali uglavnom u Ljubomiru. Kod Vuka u Rjeniku: kao Hercegovini u Ljubinjskom kadiluku". kneina u

Pominje se u okvira bitke na Grahovu 1836. (Vuk IV, 55) i napada korjenikih T uraka na Perovia ovce. Literatura: 1903; 1912, 233 (nap. 3); 1959, 77; s.v.; E 422 (nap. 3), 423.

256 LJUBOSTINJ

LJUBOSTINJ - LJUBUKI, Ljuboka, Ljubuka

Apstraktna imenica poput milostinja, ili, pre, posesivno obrazovanje od linog imena *Ljubosta istim sufiksom *-yn'i (tip Vlahinja od Vlah) ili na -im (tip e. Ra-dostiri), sa naknadnom palatalizacijom. Selo Ljubostinje ima kod Drnia, reica Ljubostinjau valjevskoj Kolubari. (A. L.) selo: Od tvojega sela s Ljubostinja (Vuk Vni, 29:89) selo maleno: S Ljubostinja sela malenoga (VukVni, 63:197) bez atribucije: I Miloa popa s Ljubostinja (Vuk Vni, 61:570); Vuk VIII, 62 Pleme Ljubostinj^jubotinj u Crnoj Gori (vide LJUBOT INJ). Pesma Vuk VIII, 29 pominje Ljubosti-njane i njihovog kneza Andriju, ali i selo u plemenu: Skupi mene tvoje arambae, Od tvojega sela s Ljubostinja (88-89), a Vuk Vili, 61 i 62 samo Ljubostinjsko pleme (Ljubostinjane), posebno popa Miloa od viteke kue Sarapove" (Vuk VIII, 61) i Bajova Mrena od junake kue Vukievi- a" (Vuk Vin, 62). Vukievi Pero iz malenog sela" Ljubotinja pominje se i u pesmi Vuk VIII, 63 zajedno sa vojvodom Petrom, u kontekstu boja na Sitnici 1849. (vide LJUBOT INJ). Jo i: manastir Ljubostinja kod Trstenika u Srbiji, na levoj obali Ljubostinjske reke. Zadubina kneginje Milice sa poetka XV v. U manastirskoj crkvi Uspenja Bogorodice kneginja Milica se zamonaila i dobila ime Evgenija. Njene mosti su sahranjene u kamenom kovegu na ulazu u crkvu.__________ Literatura: 2 s.v.; VE s.v. LJUBO TINJ II Od linog imena Ljubota, za nain obrazo vanja up. Ljubostinje. (A. L.) selo: Eto ti ga selu Ljubotinju (Vuk LX, 2:192); Vuk IX, 15 bez atribucije: I vojvodu Petra s Ljubotinja (Vuk IX, 32:985); Vuk VIII, 73; Vuk IX, 1, 3, 13, 14, 15; SANU IV, 19; SM 168 Selo u Crnoj Gori.

Stari grad i istoimeno pleme ispod visa Viranj, oko 20 km s/z od Virpazara na Skadarskom jezeru. Ima crkvu sv. Dimitrija iz XVIII v. Pleme je jo u XVI i poetkom XVII v. imalo toliki ugled, da su T urci iz njegove sredine postavljali spahije" koje su smatrali stareinama nad svom Crnom Gorom. Mo plemena Ljubotinja uticala je na suse d-na naselja na s/i Zair, Dubovu i Smokov-ce tako da su ona prila ovome plemenu i stupila sa njim u plemensku zajednicu. Kod Ljubotinj a j e 1812. voena bitka izmeu Francuza (general Klozel) i T uraka (skadarski Mustaj-paa) na jednoj, a Brda i Crna Gora na drugoj strani. Pobedila je crnogorska vojska predvoena vladikom Petrom I koji je u bici bio ozbiljno ranjen. Zarobljeni T urci su pogubljeni, a zarobljeni Francuzi zamenjeni za velike koliine baruta i municije. U pesmama se pominju ljubotinski pop Kusovac iz sela Zaira (turski udar na Crmnicu Vuk IX, 2,3) i silni pop uro" iz samog Ljubotinja (bitka na Grahovcu 1858. Vuk IX, 15; u Vuk VLU", 73 isti kontekst - uro kapetan), zatim vojvoda Petar (Vuk Vin, 73; Vuk LX, 1, 13, 14, 32), Stanko kapetan (u kontekstu boja na Grahovcu 1858. - Vuk LX, 14; u SANU I V, 19 i SM 168 barjaktar Stanko u kontekstu bitaka na Slatini i Martiniima 1796), Sava Luketin i Steva Pejovi ,,s Ljubotinja" u kontekstu pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Goru 1852-1853. (Vuk IX, 1). Literatura: 1948; 2 s.v.; s.v. ; RJA s.v. LJUBUKI, Ljuboka, Ljubuka O Lublano, Ljubuko IIU dubr. pismima sredine XV v. Liubischi, Lubischi (Dini 1978, 248), stoga izvorno izgleda Ljubiki, pridev na -ski od *Ljubi, up. Ljubi na Zlatiboru, e. Libi, prideve na -jb od linog imena *L'ubbn>, skraenog od L'ubislavb. (A. L.) Ljubuki grad: Ja u poi gradu Ljubukomu (MH II, 57:5)

LJUMOVII LJUTICE

257

Ljuboka bez atribucije: Od Ljuboke Gavran-kape-tana (Vuk VII, 56:104) Ljubuka grad bijeli: Od Ljubuke, grada bijeloga (Vuk Vin, 60:168) 043 ll'N, 1732'E Mesto i grad u Hercegovini, zapadno od Mostara. Prvi put se pominje 1452. u dubrovakim izvorima i za vreme borbe izmeu hercega Stefana i njegovih sinova. Dmgi put se javlja u povelji Alfonsa, kralja aragonskog i napuljskog, od 1. VI1454. Ljubuka kula je verovatno nastala u ovo doba. U junu 1463. zauzeli su ga T urci, ali ga je preoteo hercegov sin Vladislav. Definitivno je pod T urcima posle 1477. (po nekim izvorima posle 1466). Pod T urcima ostaje do 1835. Na osnovu etiolokog predanja o udesnom postanku ovog grada (vidi Zovko 1890), ime je dobijeno prema Ljubi ili Lju-bui, eni hercega Stefana. Kod Vuka u Rjeniku: grad i kadiljuk u Hercegovini vie Makarske (tu je sve Rimskoga zakona osim T uraka)".

U pesmama se pominje Gavran kapetan iz Ljubokog (u kontekstu boja pod Oako -vom 1788. Vuk VII, 56) i starac kapetan" iz kadiluka Ljubukog (u kontekstu bitke pod Ostrogom 1843. Vuk Vili, 60). Literatura: Zovko 1890, 237-238; Vego 1957; s.w. , , , ; Hrvatski leksikon II s.v.; VE s.v. Grad; Imenik YU 243; 2. s.v. LJUMOVII maleno selo: Na maleno selo Ljumovie (Vuk , 32:1488) Bratstvo i selo u Piperima (Cma Gora). Pominje se u kontekstu bitke na Dugi 1862. LJUT ICE bez atribucije: Iz Ljutica Stanka obor-kne-za (Vuk IV, 24:304) 4427'N, 1945'E Selo bliz u apca (Srbija). Pominje se u kontekstu Poetka bune protiv dahija" kao mesto u T amnavi ijeg kneza treba pogubiti.


MADAR grad: Namjerih se u Madara grada (SM 94:60) grad bijeli: U Madaru gradu bijelome (SM 94:103) veliki grad: U Madaru gradu velikome (SM 94:2) bez atribucije: Kad je Marko u Madaru bio (MH II, 62:388) Neutvrdiva ubikacija. T eko je odrediti gde bi moglo biti i staje mesto koje se pominje u ovim pesmama: u SM 94 Marko ide u Madar grad kod Filipa Madarina (iz Prilepa preko Sitnice; Sitnica je blizu Madara; u drugim pesmama Filip Madarin se kae iz sela Vinjice kod Beograda); u MH II, 62 grad Madar se samo pominje i ne kae se gde je, nego se Relja Krilati predstavlja daje Madarin iz Madara grada. Kako se ubikacija na osnovu tekstova ne moe pouzdano postaviti, ostaje otvorena mogunost da se misli na zemlju Maarsku koja je u skladu sa epskom poetikom prepevana u veliki grad". T akoe je mogue da je u pitanju mesto Maare kod Suve Reke (Srbija), tako nazvano po maerima, srecmjovekovnim kuvarima (od gr. mager). U oblasti Brankovia ovo mesto se pominje 1455, to bi vrlo dobro odgovaralo hrianskoj pesmi (SM 94). U dananjoj Srbiji ima najmanje 12 mesta sa ovakvim ili slinim imenom; takoe i Madari (pl.): kod Pljevalja (Crna Gora), kod Petrinje (Hrvatska) i kod Skoplja, njegovo predgrae (Makedonija). Literatura: 1981; JICCB Mahyuuu; Imenik YU 245; RJA s.v. MAGLAJ s.v.

1408.

Maglay, poimenien pridev *mbgh>jb 'maglen' (Skok II 353b, up. polj. mgly). (A. L.)

bijeli grad: U Maglaja bijeloga grada (Vuk 11,31:377) 4432'N, 185'E Mesto u BiH. Nalazi se na desnoj obali reke Bosne blizu Doboja, ispod planine Ozren. Najprostraniji srednjovekovni bosanski utvreni grad kod istoimenog mesta. Maglaj ska upa i gra d prvi put se pominju u povelji kralja igmunda iz 1408, a grad sam 1503. i ve tada u turskoj vlasti (grad i nahija). T urci su, u sklopu krajike odbrane, osnovali 1730. Maglajsku kapetaniju koja je obuhvatala podruje ogranieno Spreom od ua u Bosnu do Sapave, T uri-jom, Krivajom i Gostoviem. Austrijanci su ga nakratko osvajali u dva navrata: 1697. i 1789. Vojnici Maglajske kapetanije uestvovali su 1806. i 1813. u borbama koje su se za vreme Prvog srpskog ustanka vodile u Srbiji. U pesmi, glavni grad banovine koju poeki ban Milutin (XIV v.) iz Dragaeva dobije od cara Stefana Duana kao nagradu za

, Hamed MAKARSKA, Makar, Makarije, Makarijevo, Makarje

259

trogodinju slubu u ratu protiv Bugara (kod Velbu da 1330). Literatura: Kreevljakovi 1953; Kreevlja- kovi 1954; s.v.; RJA s.v.; Imenik YU 245; Hrvatski leksikon II s.v.; VE s.v. Grad; 2 s.v. MAHMUDIJA, Hame d O Mahmudia bez atribucije: Prihvatiti Tulu i Hameda (KH I, 2:133) 045 4'N, 29 4'E Grad i istoimena oblast u Rumuniji, u delti Dunava blizu T ule. Nekadanja turska rena luka, odlukom Berlinskog kongresa 1878. pripala je Rumuniji zajedno sa drugim okolnim oblastima (T ula, Kilija, Hrava, Macin itd.). Pesma pominje Hamed u kontekstu, jedne od nekoliko opsada T emivara, svakako pre njegovog konanog pada u hrianske ruke 1716. (pod zapovednitvom Eugena Savoj-skog), a posle 1552. kada su ga osvojili T urci. Rakucija kralj" koji se ovde pominje verovatno nije Ferenc Rakoci koji je 1703. poveo uvenu bunu protiv Habsbur govaca jer je on posle propasti bune pobegao upravo u T ursku gde je ostao sve do smrti. Pre e biti daje re o eru Rakociju II koji je izmeu 1648. i 1660. bio erdeljski knez i zaista jeste poginuo u bici protiv T uraka (vide KOMADI , LONDON ). Literatura: 1878. MAJDAN isto srebrni: U Majdanu isto srebrnome (Vuk , 47:2); ER 92 0 44 6'N,20 30'E Selo u Srbiji. Smeteno je na planini Rudnik, 8 km severno od Gornjeg Milanovca. Za vreme Kneevine Srbije bio je prvo u Poarevakoj nahiji, a potom u okrugu Rudnikom, srezu Crnogorskom. Tada je imao parohijalnu crkvu, 87 kua i 615 stanovnika. Pesma ga pominje kao grad Musia Ste-vana. U epici poznat kao tragian junak koji kasno stie na Kosovo, Stevan Musi je za-

pravo bio sin elnika Muse, srodnika kneza Lazara i od 1363. gospodara Brvenika grada i upe. elnik Musa je sina Stevana dobio sa sestrom kneza Lazara i posebno je zanimljivo to epika uopte ne insistira na ovoj inae vanoj vezi izmeu ujaka i sestria (upor. enidbu Duanovu" i o njoj - 1992). U Imeniku Jugoslavije iz 1973. javljaju se jo etiri Majdana u BiH (kod Mrkonji Grada, Zavidovia, Fojnice i Kladnja), i jo jedan u Srbiji (kod Novog Kneevca u Vojvodini). Literatura: 1989, 230; 1992; 1994, 100; Imenik YU 245; 2 s.v. MAKARSKA, Makar, Makarije, Makarije vo, Makarje O Mucru, Muccuro, Makaru *M>h>rbska od *>> (kod Porfirogenita oko 950. Mokros) < predsl. Muccurum (Skok II 359) (A. L.) Makarska bez atribucije: Ni Makarska eene rakije (MH VIII, 4:32) Makar bez atribucije: OdMakara do sinjega mora (KH II, 66:71) Makarije tvrdo: Dokle doe Makariju tvrdom (Vuk , 81:75) Makarije vo bez atribucije: Pravo ide uz Makarijevo (VukEI, 81:77) Makarje grad: Kad budemo do Makarja grada (KH , 64:342) ravno: Da me sprati u Makarje ravno (KH , 64:379) tvrdo: Pak on ode niz Makarje tvrdo (Vuk , 81:202) bez atribucije: Juer Makar do Makarja rfoce(KHII, 64:136) 1. Makar (43 17' N, 17 E), selo u Dalmaciji (Hrvatska), oko 1 km s/i od Makarske, nastalo na ostacima rimskog naselja. U njemu

260

MALA IVELJA ZAGREDA, Zagreda MALI GRAD

je bila istoimena biskupija (Muccur), osnovana na Dragom solinskom sabora. Sloveni su se na tom prostora naselili u VII v. Pod imenom Mukur ili Mukuro pominje se od pre X v., a posle XV v. pod dananjim imenom. Javlja se u starim izvorima kao selo koje je, sa dragim selima, brai Jurjeviima vratio ura Vojisalji, sinovac hercega Hrvoja. Vuk u Rjeniku navodi s.v. Makarijevo: kad sam pjevaa zapitao gdje je to Makarijevo i ta, on mi odgovori da je Makarska" (zatim sledi primer iz Vuk , 81:77); s.v. Makarska: mala varoica u primorju izmeu Cetine i Neretve".

taka na putu do Trebinja. U mushmanskim pesmama pominje se kao grad Makar-kape-tana (KH , 64), odnosno bana makarskoga i njegove lepe keri Anelije (KH , 66). Literatura: Ravli 1934; Buja 1957; Markovi 1971; 2, 44; s.w. , ; RJA s.v.; VE s.v. MALA I VELJA ZAGREDA, Zagre da selo: Udri s vojskom na selo Zagredu (Vuk IX, 11:223) mala: Da idemo u malu Zagredu (Vuk VIII, 18:19) bez atribucije: Evo Ture s etom u Zagredu (Vuk VIII, 18:37) Dvodelno selo u Crnoj Gori (Velja i Mala Zagreda). T akoe i kraj u j/i delu ozrinike oblasti, okruen sa svih strana vrlo jasnim prirodnim granicama: brdima Veljim i Malim Gar em (Gariem), rekom Suicom, Tocilima i Svinjom glavom. Velju Zagredu (4231'N, 1923'E) ine sela Gornja i Donja Velja Njiva kod glavne zagredske crkve (Sv. arhanela), a na jugu je Mala Zagreda (42 32' N, 19 4' E) ispod se- vernih padina Malog Gara, 4 km j/z od Da-nilovgrada. U pesmama se Zagreda pominje kao selo iz kojeg T urci robe Vlahinje" (Vuk VIII, 18), odnosno kao jedna od strategijskih taa-ka u crnogorskom napadu na Kue 1836. (Vuk LX, 11). Velja Zagreda se u pesmama uopte ne pominje, a mala (sic!) samo jedanput (u navedenom primeru Vuk VIII, 16). Inae uvek samo Zagreda. Literatura: 1 s.v. MALI GRAD bez atribucije: Mali Osman od Maloga Grada (SANU III, 66:36) Neutvrdiva ubikacija. Kako se Mali Grad javlja samo u ovoj pesmi, teko je rekonstruisati njegovu lokaciju. Sa svim je mogue da pesma o epskoj enidbi gradi deprecijativnu figuru na osnovu atributa mali (prema T urinu i grad, tj.

2. Makarska (43 17' N, 17 01' E) - grad i luka u Hrvatskoj, u podnoju Biokova. Grad je nazvan prema selu Makara, kada je seosko stanovnitvo poelo da naseljava buduu gradsku zonu.
U borbama izmeu Mleana i Neretljana 887. kod Makarske je poginuo mletaki dud Pjetro Kandijano. upa i grad Makarska spominju se oko 950. Hrvatskoj je pripojena 1058, od 1324. je u sastavu Bosne, a 1463-1499. pod humskim vojvodom. U vlasti T uraka je bila od 1499. do 1646. kada je do temelja poruena. Obnovili su je novi doseljenici iz unutranjosti. Do 1797. bila je u sastavu Venecije, a potom Austrije sve do 1918. Francuzi su vladali Makarskom od 1806. do 1813. Stradala je od kuge 1815. kada je ostala bez treine stanovnitva. Makarska se pominje samo u jednoj pesmi (o tunoj sudbini ramskog manastira, MH VIII, 4) i to kao mesto uveno po rakiji: Kad nam bee crkvi ne dolazi, Onda alje dvije sluge svoje, Dvije sluge, etiri uture, Valja njiha, brate, nal'jevati Dvije vina, a dvije rakije. Ne bi tkalja natkala marama, Ni Primorje vina nanijelo, Ni Makarska eene rakije Ni Venedig rakovo cekina! (25-32). U Vuk III, 81 Makarije se pominje kao mesto iskrcavanja (Venecija Makarije) pri prelasku Jadranskog mora i prva kopnena

MALI KABLII, Kablii MALOS

261

Mali). Ovo je mogue utoliko pre to je Osman kontra- junak, drugi prosac i kraljiin (dakle enski, slabiji) izbor, prema Ivanu Sr- eviu iz Leana grada, koga je kao prvog prosca izabrao kralj (po jaoj, mukoj liniji). (Koliko je nama poznato, ovo je jedini slu aj da se Ivan Srevi vezuje za Lean.) Mogue je, takoe, i obrnuto: daje prema ojko -nimu napravljeno i ime kontrajunaka malog Osmana. U oba sluaja, namerna deprecijacija je jasno istaknuta. Od realnih lokusa, mogui su: ostrvo Mali grad u Prespanskom jezeru, danas u Albaniji; Mali Gradac banijsko selo na se-vernim obroncima Zrinjske gore. Literatura: 2 s.v. MALI KABLII, Kablii bez atribucije: Sa Kablia od Lima kamena (KH II, 59:823) 4351'N, 1656'E Mesto u BiH, kod Livna. Pominje se u konteksta vrlo estom u muslimanskim pesmama stavljanju de-vojke na koiju/obdulju", tj. osvajanju de-vojke kao nagrade u trci (vide ANAT): S tog nam bane zametnu veselje, Pa je metn'o golemu obdulju, Na obdulji turska je djevojka, L'jepa aha age Hasan age, Sa Kablia od Livna kamena, Na ahu e ati zagrabiti (KH II, 59: 819-824). Literatura: 1, 515. MALINSKO , Karamalinsko, Malisko

bez atribucije: Od Malinska Damjanovi Mirko (Vuk T V, 57:13); Vuk I V, 58; Vuk IX, 12 Karamalinsko bez atribucije: Zenil' Struga i Karamalinsko (Vuk Vin, 64:4); Vuk IX, 12 Malisko kod vode T uime: Pod Malisko kod vode Tuime (Vuk VII, 55:194) 4256'N, 19 9'E Selo kod avnika u Cmoj Gori, u oblasti plemena Drobnjak. Malinsko (i Sirovac) se nalazi u uskokom drobnjakom kraju. Ne zna se kako je dobilo ime, ali se zove jo i Karamalinsko. Ovaj nadimak dali su mu T urci. Pominje se kao mesto Mirka Damnjano- via, jednog od trojice odmetnutih drobnj akih banova u konteksta pogibije Smail- age engia 1840. (Vuk IV, 57, 58; SANU IV, 34). U pesmi o pogibiji be ga engia i drugim kasnijim dogaajima ja vlja se Mirko Aleksi u istom svojstvu (Vuk VIII, 61,64; Vuk IX, 12). Pesma VukLX, 16 pominje selo Malinsko u konteksta crnogorskog pohoda na Kolain 1858, a u Vuk VII, 55 pominje se neimenovani manastir. Na toj lokaciji (Pod Malisko kod vode T uime") moe biti samo manastir sv. Arhangela Mi- haila, nemanjika zadubina iz XUI v. Literatura: 1902, 434, 451; Imenik YU 251; RJA s.v. MALO

Kao i Malinska na Krku, pre od mlin < *mblinb nego od malina, up. 1982, 159. (A. L.)

Malinsko selo: / do Struga i sela Malinska (Vuk , 16:327) gnjezdo sokolovo: Sa Malinska gnjezda sokolova (Vuk VIII, 61:848) ravno: / udriu na Malinsko ravno (SANU rv, 34:101) gornje: S uskocima sa Malinska gornjeg (SANU IV, 34:20)

grad: Pod Malou gradu doigrae (Vuk VI, 72:72) grad bijeli: Iz Maloa grada bijeloga (Vuk VI, 72:14) bez atribucije: Nek ne ide samnom pod Malou (Vuk VI, 72:45) Neizvesna ubikacija. Pesma peva o Ivanu Senjaninu koji sa trideset drugova kree da izbavi iz ropstva Vida Desania. Vida je zarobio dizdar a-ban- aga i dri ga u Unuriji (turska Maarska) u gradu Malou, do kojeg se stie prela-zom preko reke T ise.

262

MALTA, Maltez, Maltija

Jedino mesto u dananjoj Maarskoj koje po zvuku podsea na epski Malo jeste grad Malom (47 25' N, 17 37' E) blizu Ba latona, ali se na putu do njega nigde ne prelazi T isa. Kod Vuka u Rjeniku se pominje, ali samo kao citat iz pesme (ovde naveden pod grad bijeli"). I u drugim varijantama o izbavljanju De- sania (nekad Vida, a nekad Gojka) iz tamnice, mesta u kojima je junak utamnien nisu ja sno odreena: Erdelj grad ( SANU III, 41), prokleta kula T omieva" (SANU III, 42), pusta kula Tovagina" (SANU , 43) i samo jedanput beli grad Lijevno ,,u tamnicu sedam Atlagia" (SANU , 44:9). Pesma Vuk VI, 72 zasada je jedina u kojoj Desani robuje tako daleko, ak u Unuriji. MALTA, Maltez, Maltija O Melita, Malitah Jedni izvode od predindoevropskog kore-na *mal- ili indoevropskog *mel- u znaenju '(stenovito) uzvienje', drugi tumae hebrejskom reju mi:lu:t 'izbavljenje' u smislu pribeita laama od olujnih vetro -va (Kiss 401-402). (A. L.) Malta prokleta palanka: Porad Malte, proklete palanke (KH I, 33:199) prokleta: Nisko cura u prokletoj Malti (KH I, 33:105); Vuk III, 16; MH IV, 38 kamena: Preko mora u Maltu kamenu (MH IV, 38:265) bez atribucije: Ja u tebe u Maltu prevesti (KH I, 33:208); Vuk III, 16; MH IV, 38 Maltez grad: Pa pobjee do Malteza grada (KH I, 9:506) bez atribucije: Njemu veli od Malteza bane (MH IV, 38:619) Maltija zemlja: Preturi ga u zemlju Maltiju (KH 111,4:1790) zemlja prostorija: VMaltiju zemlju prostoriju (KHIII, 4:1791) ravna: Preko mora u Maltiju ravnu (KH II, 70:8) hajduka: Al' se bojim hajduke Maltije (Vuk III, 16:12)

hajduka prokleta: Pod hajdukom prokletom Maltijom (Vuk III, 16:30) bez atribucije: Zlo ti pio, od Maltije bane (KH 1,33:304); Vuk III, 16; KH , 4; EH 2 Drava na istoimenom ostrvu u Sredozemnom moru, 100 km juno od Sicilije. Apostol Pavle je doiveo brodolom kod Malte na putu za Rim (Dela apostolska 28). Legendarno mesto Pavlovog iskrcavanja na Maltu (danas Zaliv ap. Pavla) nalazi se 13 km s/z od grada Valete. Pored najveeg ostrva Malte, drava Malta obuhvata i ostrva Goco (Ghawdex Gozo) i Kemunu (Kemmuna, Comino). Feniani su naselili Maltu oko 1200. pre n.e. U Vili v. pre n.e. pada pod vlast Grka, a zatim Kartaginjana (u V v. pre n.e.). Rimljani su je osvojili u III v. pre n.e. i dali joj status municipijuma. U I v. Malta je bila sklonite pirata. Sa podelom Rimskog carstva, pripala je 395. Vizantiji. Vandali su je osvojili 454, a Ostrogoti preoteli 494. Za vreme Justinijana opet je pripala Vizantiji 533. Arabljani su je osvojili 870, a Normani pripojili Siciliji 1091. Pod vlast nemakog cara Hajnriha VI dolazi 1194. kad se on krunisao za kralja Sicilije, a u panskoj vlasti je bila od 1284. do 1530. kad ju je Karlo V dao u stalni posed vitekom redu jovanovaca. Taj red, koji su T urci proterali sa Rodosa, prozvao se zatim malteki viteki red. Oni su izgradili i utvrdili Valetu. T urci su 1427, jo za vreme panske vlasti, pokuali napad na Maltu i Goco. T urski sultan Sulejman II Velianstveni video j e u Malti kljunu taku za dalj e prodiranje na Zapad i krenuo daje opseda 1. juna 1565. sa flotom u kojoj su bili i gusari Ulud Alije i T orguta. Do 23. juna uspeli su da osvoje sve osim tvrave San Anelo. Odbrana tvrave se drala sve do 6. septembra kada se vicekralj Sicilije iskrcao na j/z strani ostrva sa 10.000 vojnika i 50 galija. Poto su poraene kod Notabila (Citta Notabile, Citta Vecchia Mdina), turske snage su digle opsadu i povukle se sa Malte.

MALTA , Maltez, Maltija

263

Malt
Napoleon je zauzeo Maltu 1798. Britanija je osvojila 1800. i, protivno Arnijenskom i Parikom miru, anektirala Maltu 1814. U pesmama se javlja i kao zemlja i kao grad, ponekad oboje u jednoj istoj pesmi. Uz to, dogaaj opisan u Vuk , 16 (Sultanije robinje") imao je delimino istorijsku podlogu: galije sa Malte zaista su 1644. zarobile jedan turski brod sa hodoasnicima meu kojima su bih jedna miljenica sultana Ibra-hima i jedan njegov sin. To je bio povod da T urci 1645. napadnu Kandiju (vide IRAKLION) i tako zaponu poznati Kandijski rat koji je trajao do 1669, pune 24 godine. U muslimanskim pesmama Malta ima vrlo visok ugle d kao neosvojivo mesto: Mejm posla preko mora banu, Preko mora u Maltiju ravnu, Oklen roblje nikad ne izlazi, Gdjeno T urin nikad ne ulazi (KH , 70:7-10) koje povremeno dobija demonske razmere: preturi ga u zemlju Maltiju, u Maltiju zemlju prostoriju, e se urti i ademi legu, (, 4:1790-1792). S ovim izuzetkom, Malta se kod muslimana javlja uglavnom u emdbenom kontekstu, kao grad maltekog bana i njegove lepe keri Ane kojom se eni Muja Hrnjica (MH IV, 38; KH I, 33) ili neki drugi junak. Samo jednom pominje se u istorijskom kontekstu bitke pod Sigetom 1566. (KH 1,9) kao mesto u koje bei poraeni general hrianske vojske. Pesma, meutim, ne pominje istorijski potvrenu smrt sultana Sulejmana Velianstvenog pod Sigetom u toku bitke. Malteki red Drugi naziv za jovanovce, ili joanite, ili hospitaliste. Ime nose od 1530. kada im je car Karlo V dao u posed ostrvo Maltu i jo neka suse dna ostrva. Oni su se zauzvrat obavezali da uvaju Maltu od T uraka i gusara. Izdrali su etvoromesenu tursku opsadu 1565. i time stekli veliki ugled kod veine evropskih

264

MANELOS, Manelo MARINA

vladara. U XVIII v., sa slabljenjem T urske, riteri ovog reda poinju sve vie da se bave mirnijim poslovima, razvitkom prosvete i humanitarnim poduhvatima. Krajem XVIII v. malteki red se pribliava Rusiji ( u vreme carice Katarine ) gde je zvanino uveden 1798, u vreme Napoleonove egipatske kampanje. Sankt Peterburg je postao njegovo novo sedite. Od 1817. red vie ne postoji u Rusiji, a od 1834. njegovo sedite je Rim. Literatura: Elezovi 1950, 199, 221; - 1954, 601; s.v. -; VE s.v.; 2 s.v. MANELO S, Manelo O Frankavila, Mangylos, Mangyelosch, Mangjelot, Mangjalos, Mangjelo, Mangyelosz Od ma. Nagy Olasz (faha) 'veliko romansko (selo)', lat. Franca villa, gr. Fran-kochorion (Skok III 608a). (A. L.)

4446'N, 1839'E Selo u BiH. Smeteno je ispod planine Majevice, 18 km od grada Brkog. Prvi put se spominje 1533. u nahiji Koraja. U srednjem veku jedna Maoa je postojala na posedima Sandalja Hrania, u tadanjoj Hercegovini a dananjoj Cmoj Gori (dananje selo Maoe kod Pljevalja). Ovo mesto se spominje jo 1445. Posle pada Hercegovine (1482), T urci su novoosvojene krajeve raseljavali izmeu ostalog i u podruje Posavine, a stanovn itvo je sa sobom esto prenosilo i zadravalo ime mesta iz kojega dolazi. Noin- aga hnamovi (Mula Noina), koga pesma pominje u kontekstu boja na okeini 1804, bio je rodom iz sela Maoe gde je i sahranjen. Njegov nadgrobni spomenik (nian) nema glavu", to se u usmenom predanju iz tog kraja dovodi u vezu sa nainom na koji je poginuo: pristalice Hu-sein-bega Gradaevia Zmaja od Bosne odsekle su mu glavu na izvoru potoka Bardak. Literatura: T jypnh 1961, 701. MARINA bez atribucije: Marina je hara caru dala (ER 138:18) 4330'N, 166'E Selo u Hrvatskoj, u primorju. Prvi put se pominje oko 1500. kad je trogirski biskup Marcel u mom zidao tvravu i preko puta nje na kopnu zidinama ograen prostor kao sklonite za svoje seljake. Uz to su bile sa graene i zidine i k ule, od kojih je danas sauvana jedna u renesansnom stilu, koja dominira sreditem itavog mesta. Marina je podignuta uz pomo mletakih vlasti, a prvobitnu shemu je sauvala do danas. U blizini Marine je prostrana peina u kojoj su do danas sauvani kapela i vie oltara. Na zapadu, uz more, nedaleko od sela Se-vid u uvali Stari T rogir, sauvani su prostrani ostaci antikih zgrada tragovi rustine vile ili moda nekog antikog naselja.

Manelos mesto: Kad su bili mestu Manelosu (SANU II, 88:105) Manelo bez atribucije: Zapevali prou Maneloa (SANU II, 56:182) 455'N, 1935'E Selo u Vojvodini (Srbija). Nalazi se u sredinjem Sremu, severno od Sremske Mitrovice, u junoj podgorini Frake gore. U srednjem veku poznat kao Frankavila, kako je nazvan po Francima (u XII v. Srem se jo uvek nazivao i Frankohorion). U pesmi je to mesto na putu od Beograda (preko Kruedola, Maneloa, Vukovara i Osijeka) do Budima. Pominje se jednom (SANU , 56) u kontekstu sukoba Kraljevia Marka sa Filipom Dragiloviem (u drugim pesmama Filipom Madarinom), a drugi put (SANU II, 88) u kontekstu smrti po-slednjeg srpskog despota, Jovana. Literatura: / 1899; Markovi 1966,113; Imenik YU 252; 2 s.v. MAOA selo: Noin- aga od sela Maoe (Vuk TV, 26:118)

MARKOVINA MARTTNII, Martini, Martinovo

265

Pominje se kao selo za koje T urci smatraju da ga ne vredi robiti jer je ve dalo caru hara. Literatura: Bertoa 2005. MARKO VINA maleno selo: Do maloga sela Markovine (Vuk Vin, 29:213); Vuk VIII, 68, 72 krvavo selo: Iz krvava sela Markovine (VukLX, 14:1154) bez atribucije: Velestova i od Markovine (Vuk IV, 8:95); Vuk IX, 7, 14 4249'N, 1828'E Selo u Crnoj Gori. Udaljeno je 15 km na istok od mesta Keva, na putu za Danilovgrad. Pominje se u kontekstu boja na Grahovcu 1858. (Vuk IX, 14), dragih crnogor-sko-turskih sukoba i ubistva Alaj- bega en - gia (Vuk IV, 8). Literatura: 1 1959, 78; Imenik YU254. MARTINII, Martini, Martinovo Prezime (patronimik) starijeg tipa (na - ii, a ne - ovii) od linog imena Martin, po svecu koga su i Srbi slavili (sveti Mrata"). (A. L.) Martinii selo: Ode vojska selu Martinie (Vuk LX, 32:1013); Vuk IV, 18, 20; SM 61, 163 malehno selo: U malehno selo Martinie (SM 168:199); SANU IV, 20 malo selo: Od maloga sela Martiniah (Vuk IV, 20:11) lijepo selo: U lijepo selo Martinie (SM 135:82) gizdavo selo: Na gizdavo selo Martinie (Vuk VIII, 73:312); Vuk I V, 9,10,11; SM 51, 163, 170 krajiko selo: Iz krajikog sela Martinia (SM61:3) najblie selo: U najblie selo Martinie (SM 17:37) najdonje selo: Na najdonje selo Martinie (VuklV, 18:17) krvavo selo: Na krvavo selo Martinie (VukLX, 1:656) bez atribucije: On pobjee ispod Martiniah (SM 90:30); SANU IV, 12

Martini selo: Otlen poe selu Martiniu (SM 61:11) Martinovo lijepo selo: Pod lijepo selo Martinovo (Vuk VIII, 71:1365) 4234'N, 1913'E Selo (i pleme) u Crnoj Gori. Nalazi se severno od Spua, na levoj strani Zete, 10 km istono od Danilovgrada. Ime Martinii pominje se u dva latinska dubrovaka spomenika u XIV v. (1322, 1323), ali je mogue da se radi o nekom plemenu iz Hercegovine. Kod Martinia su se 1796,1832. i 1877. odigrali bojevi izmeu T uraka i Crnogoraca. Skadarski vezir Mahmut Buatlija krenuo je 1796. u pohod protiv Crne Gore i Brda (koji su bili na putu skorog ujedinjenja). Do borbe je dolo kod Martinia 11. juna 1796. Crnogorci su pobedili, pa su posle te bitke i Bjelopavlii i Piperi uli u sastav Crne Gore. O ovoj bici pevaju pesme Vuk IV, 10, 11; SANU IV, 20; SM 168. Ostale pesme spominju Martinie u kontekstu pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Gora 1852-1853, nemira na granici sa Hercegovinom u 1857, i tursko-crnogorskih sukoba tokom 1862. Draga bitka kod Martinia bila je 5,16. i 19. juna 1877. u okvira tursko-crnogorskog rata. Petog juna su Crnogorci pod komandom Ilije Plamenca zaustavili T urke kod Martinia i spreili njihov prodor ka Dani-lovgradu; 16. i 19. T urci su pokuali isto, ali su ih Crnogorci oba puta potisli u Spu dok T urci najzad nisu odustali i povukli se. Tom prilikom zaplenjene su velike koliine turskog oruja. Martinika gradina Srednjovekovni grad u Martiniima: podignut je priblino u vreme tzv. makedonske obnove, na zemljitu na kome nije bilo nikakvih graevina i gde preko starih graevina nisu podizane nove. Trajao je priblino do XII v. Smeten je na ivici doline reke Zete, oko 2 sata hoda od njenog ua u reku Mora- u, gde se nalaze ostaci antike Duklje. Poloaj grada bio je paljivo odabran na pravcu od Skadra, pored Skadarskog jezera, na Du-

266

MEA MEDINA

klju i dalje dolinom Zete prema severozapa-du. Postoji miljenje daje u pitanju Porfiro-genitova Lontodokla. afarik i Skok su smatrali da drugi deo rei potie od grkog imena za Duklju, pa zakljuuju da se gra d nalazio u blizini antike Duklje (Doclea), to je Martiniki grad i bio. Literatura: Kopan 1997, 163-171; VE s.v.; RJA s.v.; 2 s.v. MEA bez atribucije: Nek on ide Meci i Medini (KH I, 2:148) Vide MEKA MEIKUE bez atribucije: A sa Spua i od Meikua (Vuk Vni, 30:4) Mesto kod Spua, u dolini reke Zete (Crna Gora). U pesmi se pominje kao tursko mesto (uz Spu) iz kojeg skadarskom veziru Mah-mut-pai Buatliji dolaze pritube na Pipere: Mi nipoto ivljet' ne moremo, Piperi ni vrata zatvorie; Nema danka u dugoj godini, Kada nae ne sijeku glave, I valja ni bljeat' Carigradu (8-12). Pohod, koji je (u pesmi) preduzet kao reakcija na ove albe, zavrio se turskim porazom jer su Piperima pritekli u pomo ostali Brani. MEDINA O Yathrib, Madinat un-Nabbi II Arap. madina 'grad', pun naziv madina an-nabi 'P rorokov grad' (Kiss 415b). (A. L.) bila: Ama abi i Medini biloj (MH III, 2:15) bez atribucije: Ne viesmo abe ni Medine (Vuk 1,16:5) ; Vuk IX, 30; SM 55; KH I, 2, 5, 8, 9, 16,20, 32; MH III, 5 24 28' N, 39 36' E Grad na zapadu Saudijske Arabije, u provinciji Hidaz. Nalazi se oko 180 km od Crvenog mora, u dobro navodnjenoj oazi koja obiluje voem, povrem i itom. Pre hidre (Muhame-dovo bekstvo iz Meke u Medinu 622), grad

se zvao Jatrib (Yathrib). Njegovu tadanju populaciju inilo je nekoliko jevrejskih plemena (koja su verovatno i izgradila naselje u oazi) poreklom sa severa i dva arapska plemena koja su se doselila sa juga. Meu plemenima oigledno nije vladao mir jer je Muhamed 622. pozvan da ue u Jatrib kao sudi-ja i mirovnik. On je u tom svojstvu proglasio Medinski ustav" na osnovu kojeg je kasnije ustanovljena uma. T aj dokument formulie osnovne ideje islamske drave koja e nastati u ranom periodu islama. Kako uporno nisu pristajali da preu u islam, Jevreji su ubrzo proterani iz Medine, a 627. grad bezuspeno opsedaju trupe iz Meke. Muhamed je vrlo brzo stekao kontrolu nad Medinom i uspeno je odbranio od napada iz Meke, koristei je kao bazu za preobraanje i osvajanje Arabije. Dugogodinji sukob izmeu Meke i Medine zavrava se 630. kada Me- dinjani, uz pomo drugih Arapa, osvajaju Meku. Odmah potom Muhamed se vraa u Medinu gde provodi preostale godine ivota. Medina je bila sedite prva tri kalifa posle Muhamedove smrti i brzo je napredovala sve do 661, kada je kalifat prenet u Kuru (dananji Irak) i potom, pod dinastijom Omajada (Umayyad), u Damask. T ada je Medina izgu bila politiki znaaj i svela se na provincijski grad ijeg je gradonaelnika postavljao kalif iz daleke prestonice. T urci su je osvojili 1517. i drali je do Prvog svetskog rata sa kratkim prekidom izmeu 1804. i 1812. Tokom Prvog svetskog rata snage Huseina ibn Alija, koje su se pobunile protiv turske vlasti, osvojile su Medinu i drale je do 1924. kada su je, posle opsade od 15 meseci, preuzele pristalice Ibn Sauda, Huseinovog suparnika. Grad je op asan dvostrukim zidinama ojaanim bastionima i ima devet kapija. Glavna graevina je Prorokova damija u kojoj su grobovi Muhameda, njegove erke Fatime i kalifa Omara i Abu Bakra. Njegov kultni i istorijski znaaj ostao je neokrnjen, budui daje u Medini stvoren erijat i daje ona bila i ostala jedan od dva hodoasnika centra. Tradicionalno se smatra drugim po redu meu najsvetijim gradovima islama, posle Meke a pre Jerusalima.

MEDUN

267 grad bijeli: Od Meduna grada bijeloga (Vuk VIII, 6:2) od starine grad: Na Medunu od starine gradu (Vuk LX, 10:4) tvrdi: / na Medun tvrdi udarite (Vuk DC, 10:594); Vuk IX, 32 na Vasojevie: Do Meduna na Vasojevie (VukLX, 31:119) bez atribucije: Knjigu pie a ga od Meduna (Vuk IV, 19:1); Vuk VIH, 73; Vuk IX, 10; SM65 4228'N, 1921'E

Kod Vuka u Rjeniku javlja se s.v. Medija, sa znakom pitanja: (Medina ?): Kad ustane kuka i motika, Bie T urkom po Mediji muka". U hrianskim pesmama se pominje sa punim poznavanjem znaaja koji ima za muslimane, recimo u SM 55 (o rusko-turskom ratu iz 1828): Pask'jeviu, hajde put Azije, uzmi vojske ezdeset hiljadah, pravo hajde k Meki i Medini da pretrese kosti Muhamedu, da mi uzme na silu Aziju (570-574). Muslimanske pesme pominju Meku i Medinu uvek u kontekstu pretnje hrian-skih vladara turskom caru pred izbijanje nekog veeg sukoba. Pretnja, koja se tokom razvoja siea pokae kao jalova, formulisa- na je tako da razgraniava domene hrian -skih i muslimanskih svetinja onako kako ih vide hriani: Neka care prtlja iz Stambola, Neka zemlji ide Arabiji, Nek on ide Meci i Medini Oklena su postanuli T urci, I koje je T urska djedovina, A Stambol je moja djedovina, Djedovina Konstantinovina. Konstantin je Stambol nainio (KH I, 2:146-153; slino i KH I 5, 8, 9, 16, 20, 32). Ovde se ne uklapaju samo pesme MH III, 2 i 5 i Vuk III, 16 u kojima se Meka i Medina pominju prosto kao mesta muslimanskog hodoaa (vide MEKA ). Literatura: EI s.v.; EZR s.v.; s.v. Meduja. MEDUN O Medeon 1444. Medunum, 1460. Modon, od pred-slov. Medeon, verovatno ilirskog porekla, od korena *med- 'uvati' kao i ime boga Medaura, zatitnika antikog Risinija (Ri-sna). (A. L.) grad: Pope Petre od Meduna grada (Vuk LX, 10:264); Vuk LX, 11; SM 27, 65

Mesto u Crnoj Gori. Srednjovekovni utvreni grad u plemenu Vasojevii (kod Latkovia: u plemenu Kuci), 10 km istono od Podgorice. Na njegovom mestu nalazio se u IV ili v. pre n.e. ilirski grad Medeon ili Meteon koji su gradili grki kolonisti naseljeni u tim krajevima. Srednjovekovni Meteon (Medo-num ili Modon) ije ruevine i danas postoje, sastojao se iz dva dela gornjeg i donjeg. Nain gradnje donjeg grada (veliki kameni blokovi) ukazuje na tragove ilirskog suvog, kiklopskog zidanja, dok gornji grad potie iz vremena vladavine srpskog despota ura Brankovia (1427-1456) i nosi tragove srednjovekovnog zidanja sa malterom. Prema mletakim izvorima, grad je u XV v. leao ,,in partibus Albaniae", to znai u Donjoj Zeti kojom su tada upravljali Mleani. Medun je jedno vreme bio u vlasti bosanskog vojvode Stefana Vukia Kosae koji ga je u jesen 1444. vratio despotu. Grad je 1452. branio od mletakih snaga despotov vojvoda Milo Biomuevi, koji gaje 1467. predao T urcima. Sva nastojanja Stefana Crnojevia (1496-1499) da povrati Medun bila su bezuspena. Oko Meduna su voene znaajne borbe u cmogorsko-turskim ratovima: u martu i aprilu 1862, u julu i avgustu 1876. T urska posada predala se Crnogorcima u oktobru 1877. U Medunu je roen crnogorski pisac i humanista Marko Miljanov. U blizini grada nalazi se staro groblje uokvireno pravilnim vencem kamenih blokova. Prema nalazima u jednom od grobova, pretpostavlja se daje groblje iz v. pre n.e.

268

MEEDIN MEKA , Mca MEIC E selo malehno: Od Meicah sela malekno-ga (SM 85:65) @4234'N, 197'E Mesto u Crnoj Gori. Selo u Piperima blizu Podgorice. Spominje se kao selo Zrna Stankovia koji, zajedno sa ostalim Piperima i drugim Branima, goni T urke i sveti popaljena pi-perska sela. MEKA, Me a O Makkah, Macoraba II Arap. Makka neki tumae iz femkog kao 'poruen grad', drugi iz arapskog kao 'sve-tilite' (Kiss 416b). (A. L.) Me ka prokleta: U prokletu Meku i Medinu (SM 55:138) bez atribucije: Ti eprtljat Meki i Medini (KH I, 5:54); SM 55 Me a bez atribucije: Nek on ide Mei i Medini (KH I, 2:148) @21 o25'N,3950 FE Grad u zapadnom delu Sa udij ske Arabije u oblasti Hidaz. Mesto u kojem se rodio Muhamed, religiozno sedite islamskog sveta. Kibla, taka ka kojoj se muslimani okreu pri molitvi, odreena je prema poloaju grada Meke. U Meku se ide na hadiluk (hodoae). Preislamska Meka je bila veliki i napredan grad, uglavnom zahvaljujui razvijenoj trgovini, vodi (imala je bunar, tj. zemzem) i Kabi/abi (verskom svetilitu). Meka nije bila sklona Muhamedu jer se, kao bogat trgovako -vcrski centar, bojala pramena. Muhamed je osvojio Meku 630. i ostavio joj status verskog centra, dok je pohtiko sredite svoje vlasti osnovao u Medini. T ada u Medinu odlaze i najmoniji graani Meke. Sve arapske dinastije ulagale su u Meku (naroito Harun ar-Raid), ali su je 930. ipak opljakali Karmati, jeretika muslimanska sekta. T om prilikom ukraden je crni kamen iz Kabe/abe i vraen na mesto tek posle 20

Pominje se kao grad urevia Muja (Vuk Vin, 6) ili, prosto, age od Meduna (Vuk I V, 19) i, jo, T ureta od Meduna (SM 65). Javlja se i u istorijskom kontekstu pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Goru 1852-1853. (Vuk VHI, 73), crnogorskog vojevanja na Kue 1855. i 1856. (Vuk LX, 10,11), bitke kod Spua 1 862. (Vuk LX, 32). O samom gradu Medunu, o epskoj interpretaciji nj egovog nastanka i nestanka, peva pesma SM 27. Literatura: 1950, 181; 1952, 154-156; 1954, 517; Vego 1957; 1959, 79; s.v.; VE s.v. Grad. MEEDIN 11 Ako je realan toponim, bio bi pridev *medvdinb(jb),z& \xp up. 1997,16 i d. (A. L.) * grad: Mefleeta grada Meedina (Vuk IX, 15:86) Neutvrdiva ubikacija. U pesmi je iz grada Meedina Dino paa stari", sultanov vezir u Stambolu, tako da se ne moe odrediti ak ni izmiljena ubikacija. U Hrvatskoj postoji srednjovekovni Medvedgrad, bolje rei ruevine katela na obroncima Medvednice (Zagrebake gore), severno od Zagreba. Podignut je posle 1247. Bio je u posedu Babonia, vitezova Celjskih, Zrinskih itd., a naputen je u XVI v. Jo jedan stari utvreni grad pod istim imenom postojao je u Gackom (pomen u XT Vv.). Literatura: Hrvatski leksikon s.v.

MELEEM (Melemo?) METKOVI

269

godina. T urci Osmanlije zauzimaju Meku 1517. i dre je sve do 1925. U pesmama se uvek pominje zajedno sa Medinom, u svojstvu koje ima kao svetilite (vide MEDINA ). Literatura: EI s.v.; EZR s.v. MELE EM (Me lemo?) bez atribucije: Konju jema iz ravna Melema (SANU , 60:176) Neutvrdiva ubikacija. U korpusu nema vie od ovog jednog po-mena Melema, pa nije jasno kako bi se izveo njegov nominativ: kako je gore predloeno, ili moda Meleam, Meleme i si. U RJA kao stari i esti toponimi u Srbiji i Her cegovini navode se Mel i Melee (u vezi sa vrstom zemlje). Mesta sa slinim imenima postoje i u T urskoj i Kurdistanu, ali nigde u izvorima nije naena tana potvrda njegovog potpunog oblika. T ane koordinate Melema nije zapravo ni neophodno odrediti jer on u pesmi ne postoji kao realni lokalitet, ve se javlja uvek u form uli kao deo tekog zadataka (traiu mu to imati nee): Iskau mu to u dvoru nema Iskau mu vina iz Vidina, I rakije iz Demir-kapije, I ovnova mesa prevodnika, akonije svake iz Misira, Konju jema iz ravna Melema, I sijena iz ravna Srijema A enice iznad akovice! (171-178). Pri tom nije uvek jasno da lije zadatak teak zato to se trae nepostojee stvari, stvari koje postoje ah su sk upe ili ih je teko nabaviti, ih prosto stvari koje se niu igrom rei (uglavnom po zvuanju: vina Vidina, rakije kapije, jema Melema, sijena Srije ma, enice akovice). Ova formula je esta u pesmama srednjih vremena, i to naroito u onima sa sieom o prenoenoj eni (epskoj ljubi) koja spaava mua hajduka iz turske tamnice (vide DEMIR KAPIJA, JELE, VlDIN). Literatura: RJA s.w. Mel, Melee.

METERIZI

Od meteriz 'anac', preko turskog iz per-sijskog

ili arapskog (Skok 1416b). (A. L.) selo: Meterize selo osvojie (Vuk 32:1384) 4221'N, 1859'E Selo u Crnoj Gori. Nalazi se na putu Podgorica-Cetinje na levoj obali Rijeke Crnojevia. Ime je dobilo po anevima u kojima je bio vladika Danilo tokom bitke kod Carevog Laza 1712 (koja nije istorijski potvrena). Kod Meteriza su voene otre borbe i u crnogorsko-turskom ratu 1862. (o emu se peva i u ovoj pesmi). Vojvoda Mirko Petro- vi je sa glavninom svog odreda krenuo ka Ljeanskoj i Rijekoj nahiji da bi spreio prodor T uraka ka Cetinju. Njegove snage su na Meterizima zatvarale pravce nastupanja najveeg dela neprijateljske vojske. Ujutru 24. avgusta T urci su napali i, poto su bili nadmoni, probili se u Rijeku Crnojevia. Zbog nestaice municije, Crnogorci su u borbi na Meterizima upotrebili kamenje i drvee koje su survavali s poloaja na nastupa- jue turske snage. Literatura: 1926; VE s.v.; 2 s.v. METKO VI Od linog imena *Medbkb posvedoenog u srednjem veku kod eha kao Medek, istovetnog pridevu *medr>kb 'sladak', up. strus. prezime Medkovb 1554. (A. L.) selo: S Metkovia sela poleee (Vuk IV, 28:156) lijepo selo: Iz lijepa sela Metkovia (Vuk IV, 26:147) gnijezdo sokolovo: Metkovi je gnjezdo sokolovo (MH IX, 8:51) bez atribucije: S Metkovia Ruii-Mijaj-la (Vuk IV, 24:309); MH IX, 8 1. U pesmama iz Vukove zbirke (IV, 24, 26, 28) radi se o selu u Srbiji (4451'N, 1932'E), juno od apca. U XWI v. (1788) Mavanska kneevina (iji je oberknez bio Uro Drmanovi iz Bogatia) imala je 25 sela od kojih se mnoga pominju i u epici: DreLX,

270

MLANDA , Milanka MILANO

novac, Oraac, Noaj (vide), Metkovi, Bo- gati (vide), Klenje, Badovinci (vide), Be-govci, Novo Selo, Prnjavor (vide), okeina (vide), Petkovica, Glogovac, Sovljak (vide), titar (vide) i druga. Pod istim imenom u vreme Kneevine Srbije postojala su ak dva sela u istom okrugu (srez Mavanski i srez Po- cerski), ali budui daje re o bojevima na okeini (Vuk IV, 26) i na Salau (Vuk IV, 28), svakako je u pitanju mesto u Mavi. 2. U pesmi iz zbirke Matice hrvatske (MH IX, S) radi se, meutim, o Metkoviu blizu Dubrovnika (433'N, 1738'E-Hr-vatska), gradu u donjem toku reke Neretve, udaljenom oko 25 km s/i od luke Ploe. Pominje se u starim izvorima iz 1422. U tom Metkoviu nekada je bilo i srpskog stanovnitva sudei po pravoslavnoj crkvi sv. or - a iz XIX v. (podignutoj na temeljima starije crkve iz XVHI v.) i srpskom groblju oko nje. Literatura: 1975, 156; - 1994, 103;ImenikYU259;En2s. v. M1LANDA, Milanka OMilita selo: to s' to b'jeli u selu Milanci (SANU IV, 44:6) @4331'N, 205'E Selo u Srbiji, oko 20 km zapadno od Iva-njice. Pominje se kao mesto u kome je vladika loanikije Nekovi podigao kolu i crkvu sv. Save u spomen boja za Sjenicu (vide), verovatno onog koji se vodio 1809. Joanikije Janja Nekovi, roen 1804. u selu Milandi, bio je vladika abako -va-ljevske eparhije (1849-54) i episkop iki, prvi koji je posle dugog vremena 1855. zapoeo temeljnu obnovu ovog manastira. Literatura: 1888; 1975,156; 2 s.v. MILANO O Mediolanum, Milan Mediolanum kelt. 'sredina polja, mesto usred polja'. (A. L.) grad: Dokle doem u Milana grada (Vuk Vin, 43:25); SM 64

Milano oko 1500 bijeli: Kad osvojim bijela Milana (Vuk VHJ, 43:27); SM 64 ' bez atribucije: U Milanu doeka ga vojska (Vuk Vin, 43:126); SM64 45 0 28'N,911'E Grad u severnoj Italiji (Lombardija). Udaljen je oko 30 km na sever od gornjeg toka reke Po. Milano je oko 400. pre n.e. bio keltski grad koji oko 222. pre n.e. Rimljani osvajaju prvi put, a k onano ga zauzimaju 196. pre n.e. Mediolanum se, posle podele carstva, razvio u prvi grad zapadnog dela Rimske imperije po veliini, bogatstvu i broju stanovnika, a u periodu 293-404. bio je i prestonica carstva. Pljakaju ga Markomani za vreme cara Aurelijana, a kasnije Ostrogoti i Huni. Oko 489. dolazi u posed ostrogotskog kralja T eodoriha, a u vizantijsko-gotskom ratu osvajaju ga Vizantinci. Zatim je 539. ponovo pod vlau Ostrogota. O Milanu u ranom srednjem veku nema mnogo podataka. U doba Langobarda bio je, izgleda, centar vojvodstva, a u vreme Franaka grofovija. Od LX v. politika vlast u Milanu bila je preteno u rukama nadbiskupa. Milano se nalazio na elu severnoitalijan -skih gradova u njihovoj borbi za autonomiju, a protiv Nemakog carstva. Nemaki car Fri-drih I Barbarosa prinudio je 1158. Milano na pokornost, ah se on ve sledee godine ponovo pobunio. Milano i saveznici porazili su Barbarosu kod Karkana 1 160, ali su posle de- vetomesene opsade 1162. predali grad koji je Barbarosa opljakao i spalio, a graane raselio. Ubrzo je Milano ponovo podignut U

MILEEVO MILJKOVII

271

sastavu Lombardijske lige naneo je poraz ne-makim snagama u bici kod Lenjana (Legna-no) 1176. U prvoj polovini v. Milano je zavladao polovinom lombardijske nizije i izbio na Sredozemno more. T ada je imao oko 150.000-200.000 stanovnika. U italijanskim ratovima u XVII v. Milano je pao pod vlast panije. Eugen Savojski osvojio ga je 1707. Posle toga pripao je Austriji 1714. Sa oduevljenjem je doekao republikansku vojsku pod Bonapartom, ali je posle njegovog pada 1814. opet dospeo pod Austriju. Obe pesme (u kontekstu Napoleonovog rata sa Austrijom Vuk, i propasti Mletake republike SM) pevaju o tome kako Filip Vukasovi, enerale od zemlje slavinske", brani Milano tri bijela dana", a kad ga Latini izdaju, napusti sa vojskom grad u koji Napoleon Bonaparta ue bez borbe. Filip Vukasovi je istorijska linost, austrijski general koji je poetkom v. drao Mali Modru potok, oblast blizu Karlovca (Hrvatska). Literatura: Milano 1966; VE s.v. MILEEVO Prisvojni pridev od linog imena Mile, up. polj.Mileszewo, e. Mileice. (A. L.) bez atribucije: Kad dooe nasredMilee-va (SANU II, 27:8) 045 44'N,19 49'E Mesto u Srbiji. U pesmi mesto u kojem je crkva Mileevka". Manastir sa crkvom Vaznesenja gospodnjeg, nalazi se na reci Mileevki, oko 10 km j/i od Prijepolja. Zadubina kralja Stefana Vladislava (1234-1243), podignuta 1218-1219. i ivopi-sana do 1228. U Mileevu je njen ktitor 1237. preneo iz Trnova telo sv. Save, a u manastiru je sahranjen i on sam. U srednjem veku je bila na drugom mestu po rangu, odmah posle Stu-denice. U Mileevi se bosanski ban Tvrtko krunisao za kralja Srbije i Bosne (1377). U njoj je takoe Stefan Vuki Kosaca uzeo titulu hercega od sv. Save (1446). U XV v. ovde je bila stolica dabarskih arhijereja.

Mileeva je u XVI v. imala dve tamparije nabavljene u Veneciji. Vie puta je stradala, a pred kraj XVI v. i opustela. T urci su 1594. uzeli iz nje telo sv. Save i preneli ga u Beograd, gde je spaljeno na Vraam. Kod Vuka u Rjeniku: namastir u Hercegovini (ini mi se da je sad pust), cf. Mi-ljeevka, Mileeva: Kolika je Miloeva, da je puna poskurica!". Pesma pominje Mileevu u kontekstu slinom Vukovoj pesmi , 37 Milo u Latinima, ali bitno deformisanu: Mileeva se poredi sa Sofijom i Ravanicom (kod Vuka solunska crkva Sv. Dimitrija sa srpskim manastirima); do nje su dvori du da Mleanina" (kod Vuka banovi dvori) koje buz dovan pogodi kad preturi" preko crkve; kad se nae u tamnici, Milo Obili ne pie srpskom knezu Lazaru (kao kod Vuka i kako bi zaista morao) ve caru latinskome" itd. Deo oko prebacivanja buz dovana preko crkve i razbijanja ardaka je u obe pesme isti, sa upotrebom istih formula. Literatura: Vego 1957; 2 s.v.; s.v. . MILJKO VII selo: Uhoditi selo Miljkovia (EK13S:23) bogato selo: Na bogato selo Miljkovia (ER 138:20) Neizvesna ubikacija. Prema pesmi, bogato i svakako utvreno hriansko selo koje ima bana i 600 katana. U doba Vojne krajine bio je, izgleda, dosta est sluaj da i sela dobijaju utvrene gradove ili da i sama budu utvrena (upor. Marinu, takoe u ovoj pesmi). U ovom sieu, koji je svakako mmlimanski (sestra Miljkovia od svoje volje poe za T urina NuMcu), T urci iz Knina biraju mesto za pljaku izmeu je dnak o bogatih mesta Marine, Kotara i Miljkovia. U dananjoj Hrvatskoj postoje dva mesta sa tim imenom: 4353'N, 1634'E i 45 10'N, 1626'E. Miljkovii postoje i u BiH: u Federaciji (43 19'N, 1746'E), i u Republici Srpskoj (45 l'N, 17 13' E).

272 MIRO VAC

MIROVAC MITROVICA

bez atribucije: Ja sam glavom Hamza od Mirovca (KH I, 32:319) Neizvesna ubikacija. U pesmi se javlja u obliku Hamza od Mirovca". Poto je sie nepogodan za ubici-ranje (trai se zatonik koji e umesto cara izai na dvoboj), moe biti bilo koje mesto slinog imena, ali je prilino verovatan izbor Mirovca u Srbiji, kod Podujeva na Kosovu. Hamza od Mirovca nije ni veliki ni naroit epski junak, ali je u pesmi prvi imenovani sultanov zatonik koga Filip Madarin pogubi u dvoboju (svi do njega pomenuti su samo kao carske mejdandije"). Pa ipak se na njega primenjuje formula neredovnog roenja koja obino ide samo uz velike ili fantastine likove kakav je recimo Musa Ke-sedija sa tri srca i gujom u grudima: uje mene Hamza od Mirovca, T ebe nije rodila T urkinja, Ve sam uo i ljudi mi kau, Da je tebe rodila Vlahinja U planini ovce uvajui, U ovije runo zamotala, Zadojila sisom od ovaca." A veli mu Hamza lakrdiju: O vezire, carski murtatine, Ako me je rodila Vlahinja, Beli me je rodila T urina, Za cara u na mejdan izai" (321-332). Neprimerena upotreba ove formule donekle je mogla biti motivisana muslimanskim poreklom pesme koja potomstvo majke hrianke i oca muslimana bez daljeg smatra slabim i nepouzdanim (upor. neverno i pogano pletivo kako T urci karakteriu Hrnjice ija je majka bila hrianka npr. u MH IV, 36). I hriani u muslimanskim pesmama nazivaju zarobljene muslimanske junake poganim pletivom bez obzira na njihovo roenje (upor. obraanje Ahmetu Velagi- u u MH IV, 46). Literatura: RJA s.v.; Imenik YU 264. MISIR grad: Valja sablja po Misira grada (Vuk VI, 39:72); SANU , 66; MH I, 45

bijeli grad: Kad doe kMisiru b jelom gra du (SANU II, 66:80) zemlja ravna: Ne odvedu Misir-zemlji ravnoj (Vuk II, 27:19) ravni: Sve od ama i Misira ravna (Vuk VII, 16:198) bijeli: Boga tebi, pobratime od Misira bjela (SANU , 66:82); MH I, 45 bili: Otkako je Misir bili post 'o (SANU II, 66:94) bogati: Posla ferman bogatu Misiru (SM 55:447) bez atribucije: U Misiru kada prispjedo-smo (Vuk VI, 39:24); Vuk VI, 62, 66;Vuk VII, 20; SANU II, 48, 66; SANU , 60; MH I, 45; MH 1, 1, 5; SM 51, 55, 138 Vide EGIPAT MIULI bez atribucije: Kod Vukia nakrajMiulia (Vuk VIII, 70:162) Priobalno mesto izmeu Dobrote i Kotora (Crna Gora). U Kotorskom zalivu bogata su bila sva mesta u kojima su iveli pomorski kapetani, a najpre Dobrota, uvena po svojim otmenim palacima. U toj svetlosti treba razumeti i stihove: Blizu mora i blizu Kotora Kod Vukia nakraj Miulia B'jelu kulu Ili-kapetana, U kuli je nebrojeno blago, Da takoga u Dobrotu nema (161-165). MITRO VICA er: Da putujem seru Mitrovici (SANU IV, 47:10) eher: Doklen doe eher-Mitrovici (SANU III, 17:42); KH I, 6 bijela eher: U bijelu eher-Mitrovicu (SANU III, 17:3); KH I, 5 lijepa eher: U lijepoj eher Mitrovici (KH I, 6:4); VukVni, 73 bez atribucije: Od Sjenice i od Mitrovice (Vuk IV, 10:269); SM 72, 170 Vide KOSOVSKA MIT ROVICA MITRO VICA er: Doe Sava eru Mitrovici (Vuk III, 53:57) eher: Da si bre eher-Mitrovici (SM 144:46)

MLECI, Mletak, Mletci MLJETIAK, Mletiak ____________________ 273

lijepi er: U lijepu seru Mitrovici ( Vuk , 53:28) ; Vuk , 68 Vide SREMSKA MITROVICA MLECI, Mletak, Mle tci Mle ci grad: A pod Mletke grada udarie (Vukli, 89:693); MH I, 33 cvij et od gradova: Mleci su ti cvijet od gradova (Vuk VIII, 43:54); SM 64 bijeli: Odveu te u Mletke bijele (Vuk , 83:17); ER 123; MH II, 20; MH III, 8; SM 123 bili: Ono valja svih bilih Mletaka (MH I, 50:18) ravni: Jer je ia' do Mletaka ravnih (MH Vin, 26:57) duboki: A ilje je u Mletke duboke (SM 70:2) bogati: Povede je u Mletke bogate (SM 106:240); SM 113 kleti: A u kletih Mlecih okivate (MH IV, 37:357) prokleti: Mi odosmo u Mletke proklete (MH III, 19:484) latinski: Preko mora u Mletke latinske (SANU III, 28:2) vlaki: U Mletci je vlaki okovana (EH 1:224) bez atribucije: Vie lice dude od Mletaka (Vuk II, 56:146); Vuk II, 87, 89, 90, 92; Vuk III, 36, 43, 60, 68, 79; Vuk IV, 4, 10; Vuk VI, 24, 36,66,71,76; Vuk VII, 2,16, 22; Vuk VIII, 43; ER 59,135,172; SANU II, 64,83; SANU , 10,17,28,50,58,60, 67; SANU IV, 19; MH 1,32,33,68; MH II, 16, 20; MH III, 8, 10, 18, 19; MH IV, 30, 41, 43; MH VIII, 3; SM 7, 11, 64, 105, 106, 119, 129, 144, 168; KH II, 66, 67 Mletak bijeli: Na daleko, u Mletku bijelu (Vuk VI, 36:3); Vuk III, 81; Vuk VIII, 43; ER 188; MH I, 33 iroki: Ti e poi Mletku irokomu (MH I, 33:244); MH I, 68 pitomi: Dok dooe Mletku pitomome (Vukli, 92:175); SM 123 pitomi Latinski: U pitomu Mletku Latinskome (Vuk II, 87:3) Latinski pleteni: U Latinskom Mletku pletenome (Vuk II, 87:22)

Latinski: Kad su doli Mletku Latinskome (Vuk , 87:84); Vuk II, 92 bez atribucije: Idi, brate, Mletku na ariju (Vuk II, 90:37); Vuk III, 24,36,58,64,68; Vuk VII, 42; SANU III, 13,39; MH II, 20 Mletci pokraj sinjeg mora: U Metcima pokraj sinjeg mora (EH 2:330) Vide VENECIJA MLETIAK selo: Da otide na selo Mletiak (SANU IV, 35:158) bez atribucije: Na Mletiak oko uinili (SANUI V, 35:149) Vide MLJETIAK MLJ ECI, Mlje taka, Mije tak, Mije tok Ml je ci tvrdi: Glavu snese do tvrdih Mljetaka (KH 1,21:571) bez atribucije: / utee dude od Mljetaka (MH 1,58:494); KH 1,21,27; MH II, 56,59 Mlje taka bez atribucije: Ti podigni Mlje- taku (MH I, 58:71) svu svoju

Mlje tak bez atribucije: to je puka u Mljetku kovana (Vuk VII, 36:112), KH I, 21 Mlje tok grad bijeli: U Mljetoku, gradu bijelome (KH II, 73:2) bez atribucije: Meu njima od Mljetoka kralje (KH II, 73:3) Vide VENECIJA MLJ ETIAK, Mle tiak Nejasno, moda disimilovano od *Mljei-ak, po biljci ml(j)eici. (A. L.) Mlje tiak selo maleno: Sa Mljetika sela malenoga (Vuk VIII, 11:54) ravni: Dok dooe na Mljetiak ravni (Vuk VIII, 11:162) Mletiak selo: Da otide na selo Mletiak (SANU IV, 35:158) bez atribucije: Na Mletiak oko uinili (SANUI V, 35:149) 4258'N, 19 8 'E

274

MODON , Modun

Selo u Crnoj Gori vie avnika, na putu za abljak. Mesto pogibije Smail-age engia. Sa namerom da osvete crnogorski poraz kod cetinskog potoka u Grahovu 1836, Drobnjaci i Moraani su septembra 1840. na Mljetiku doekali Smail- agu engia, njegov odred porazili, a agu ubili. U znak sea- nja na ovaj dogaaj na Mljetiku je 1888. podignuta crkva sv. Jovana Krstitelja. Kod Vuka u Rjeniku: polje u Drobnjacima u Hercegovini". Pesme ga pominju kao mesto Pera Zajo- via (Vuk VIII, 11), odnosno kao mesto Smail-agine pogibije (SANU IV, 35). U pesmama SANU I V 33-36 Mletiak se nijednom ne pominje kao naseljeno mesto, ve uvek samo kao polje, jednom ak i u obliku Mljetako polje" (SANU IV, 36:84). Literatura: VE s.v.; 2 s.v.; s.v. . MODON, Modun O Methoni, Modone Stgr. Methone, moda od m thy 'med, medovina*. (A. L.) bez atribucije: OWe boja podMorijom bije, Pod Modunom i pod Navarinom (SM 165:45-46) @3649'N,2141'E

Modon 1780 taka vlada je drala hodoasniki turizam" pod kontrolom: brod se nije smeo pretovariti, a kapetan je bio obavezan da odvede hodoasnike kud oni ele da idu i nije smeo da se bav i usputnim trgovakim poslov ima, osim ako je tako ugovorom predvieno. Sedam nedelja je trebalo takvom brodu da oplovi Istru, Dalmaciju i Jonska ostrva, da napravi pauzu u Modonu, i da zatim nastavi za Cerigo (Kitera), Kan-diju (Krit), Rodos, Kipar i, najzad, Jam. Posle posete Palestini, hodoasnici su esto kopnenim putem odlazili do manastira sv. Katarine na Sinaju i zatim u Egipat, odakle bi iz Aleksandrije otplovili nazad u Veneciju. Sultan Bajazit osvojio je Modon 1500. i posle 375 godina proterao Mleane iz njega. Venecija je 1686. povratila vlast nad Modonom, ali ga 1715. T urci okupiraju po drugi put. U Morejskom ratu (1821-1833), koji je zapravo bio grki rat za osloboenje od T uraka, Modon je uz tvravu Koronu i gradove Navarin/Pilos, Patras, Nauplion, Monemvasiju i T ripolicu bio jedan od malog broja gradova koje su T urci jo uvek drali. Na kraju Morejskog rata, koji je zapamen po velikoj surovosti prema civilnom muslimanskom stanovnitvu i ratnim zarobljenicima, pod T urcima su bili jo samo Patras i Nauplion. Pesma ga pominje u kontekstu Morejskog rata 1684-1699. Literatura: Foster 1986; VE s.v.; PE s.v.

Grad i luka u Grkoj, na Peloponezu. Prvi krstaki rat oslabio je Vizantijsko carstvo i doneo Veneciji prednost u vidu nekoliko trgovakih baza na Jonskim ostrvi- ma. Zahvaljujui svom povoljnom stratekom poloaju, mah luki grad Modon je zajedno sa oblinjom tvravom Koronom (Corona) bio nazivan oima Venecije". Pod njenom vlau ostao je od 1125. do 1500. obezbeujui joj kontrolu nad morskim putevima izmeu Jonskog i Egejskog mora. Hodoae u Jerusalim Modon je bio kljuna taka za vrlo unosan posao: hodoaSenje u svetu zemlju. Da bi iskoristili povoljan s/z vetar, hodoasnici su se od juna do septembra ukrcavali u Veneciji na redovne linijsk e brodove za Palestinu. Poev od 1227, mle-

MOKRIN MOSKOPOLJE, Voskopolje

275

MOKRIN bez atribucije: OdKavaje, Ljea i Mokrina (SM 170:239) Neizvesna ubikacija. Pesma (o boju na Krasima 1796) pod ovim imenom podrazumeva neko naselje u Albaniji, sudei po konteksta: i [od] prostrana eher-Voskopolja, od T irana i od Albasana, od Kavaje, Ljea i Mokrina, od Valone i od Dibre donje, od Vodena i od T epelena (237-241) gde su sva pomenuta mesta albanska. Mogue je da se radi o albanskom mesta Morin (42 8'N, 20 31'E) blizu granice sa Kosovom. Jedan Mokrin postoji u Vojvodini (Srbija), 13 km severno od Kikinde. U XVI v. njegovi gospodari bili su Stevan T elegi i Jovan Palati, a jedan vek kasnije Nikola Milojkovi._________ | Literatura: Imenik YU 266; 2 s.v. MOKRO bez atribucije: Od Mokroga do Dobrijeh sela (Vuk IV, 58:176), MH VIII, 28 ' 1. U MH VIII, 28 misli se na bosansko Mokro pod Romanijom u Sarajevskom okrugu- U pesmi je ono uveno po hanu. Kod Konstantina Porfirogenita pominje se mesto Mokriskik (kastron), u zapadnom delu Mostarskog blata, kasnije demat u oblasti Blato. Za ovo mesto bi se moglo rei da mu je sama priroda dala ime jer je glavni deo sela, oko koga su kue i po kome se radi (kosi), barovit dakle uvek mokar.

386-389; 1998; 2 s.v. RJA s.v.; Imenik YU 266. MOROVI O Villa/opidum Marot, Maroth, Omaroth grad: U Posavlje gradu Moroviu (ER 90:31) bijeli gra d: Od bijela grada Morovia (ER 90:40) 454'N, 1913'E Mesto u Srbiji. Stari grad kod istoimenog mesta u Sremu, na uu Stadve u Bosut, utvren 1154. Prvi put se spominje 1332. Podigao gaje mavanski ban Jovan Morovi i u srednjem veku bio je posed njegove familije (Maroti). Kad su oni izumrli, kralj Marija gaje poklonio 1484. svom sinu Jovanu Korvinu. Jedno vreme bio je svojina despota ura. T urci su ga zauzeli 1538. i drali do 1688. Od njega danas postoje samo neznatni ostaci. Pesma peva o padu Morovia u turske ruke. Literatura: 1912,268 (nap. 35); - 1950,159; VE s.v.; Imenik YU 267. MOSKA zemlja ravna: Hou hodit' Moski zemlji ravno j (SANU , 55:9) prostrana: A ilje je u Mosku prostranu (SM 160:65) bez atribucije: Ja u Mosku da se Ijebom ranim (SANU 1, 55:10); SM 160 Vide MOSKVA MOSKOPOLJE, Voskopolje OVoskopoje IIU starim srpskim zapisima Moskopolije, Moskopolj, Moshopolj, grki Moskhopolis doslovce 'telei grad', verovatno preosmi-ljenje ranijeg slovenskog naziva sa reju polje u drugom delu, dok prvi ostaje nejasan (najpre bi moglo biti *Mostbsko, od most). Alb. Voskopoje sa v- prema oblinjem toponimu Voskop. (A. L.) prostrano eher: I prostrana eher-Vosko-polja (SM 170:237) 4037'N, 2035'E Mesto u Albaniji.

2. U Vuk IV, 58 misli se na selo Mokro u Cmoj Gori (Drobnjaci), 4 km j/z od avni-ka. Selo su zasnovali Kalabii iz T repaa u Banjanima. Pominje se u konteksta pogibije Smail- age engia 1840.
Jo i: 2 sela u Hercegovini; nekad (u XV v.) selo u Hrvatskoj; mala srednjovekovna varo na levoj obali Niave, na mestu dananje Bele Palanke u Srbiji. ____________________ Literatura: / 1899; ! 1902, 433, 449; 1909,

276

MOSKOPOLJE, Voskopolje albansko pleme Toske u sklopu rusko-tur-skog rata i posle neuspelog grkog ustanka. T ada se polovina stanovnitva nepovratno odselila iz mesta. Drugo razaranje Moskopolja desilo se 1788. pod nepoznatim uslovi- ma, a tree (i konano) 1821. pod Ali-paom Janjinskim i albanskim odredima. T ada je ivot u Moskopolju potpuno zamro. Od nekadanjeg sjaja, 200 godina posle prvog napada, ostalo je samo nekoliko pastirskih koliba razbacanih meu ruevinama sekularnih i sakralnih spomenika. Pesma ga pominje kao jedno od mesta iz koga se regrutuje turska vojska poraena u bici na Krusima 1796. (Crna Gora).

Stan aromunski grad, na visoravni ispod planine Ostrovice. Prvi put se pominje u XIII v. a u XVU i XVIII v. razvija se u znaajno gradsko naselje i postaje glavna varo, sredite cele dananje june Albanije. Bilo je jedino veliko urbano naselje tako visoko u planinama. Vrhunac prosperiteta Moskopolja pada izmeu 1750. i 1769. kada je u njemu bilo 12.000 domainstava sa oko 50.000 stanovnika koji su vaili kao veste kiridije, trgovci, zanatlije. U to vreme grad se pominjao kao slavno Moskopolje", a njegovi itelji uivali su dobar glas. Prvi ozbiljan udarac Moskopolje je pre-trpelo 1769. kada gaje napalo i opljakalo

Literatura: 1937.

Moskva 1739

MOSKVA, Moska, Moskovija, Moskovska

277

MOSKVA, Moska, Moskovija, Moskovska

tu pod imenom Zlatna horda, sa prestonicom u araju na junoj obali Volge. Moskva, koja je bila blizu renih trgovakih puteva, postala je posebna kneevina sa sopstvenim privilegijama i dobila ulogu glavnog sevemog centra za ubiranje poreza u korist Zlatne horde. Tek u XV v., pod Ivanom HI Velikim, Moskva je prestala da plaa danak Hordi. Ivan Veliki je doveo italijanske arhitekte koji su sagradili crkve u Kremlju i planski stvarao sliku o sebi kao vladam nad elom Rusijom". Pred kraj njegove vladavine, Moskva je kontrolisala podruje odNov -goroda na zapadu do T ule na jugu, Urala na istoku i Beringovog moreuza na sevem. Ivan IV Grozni proirio je moskovsku teritoriju osvajanjem Sibira i uspostavljanjem kontrole nad Volgom. Do 1571. grad je imao vie od 200.000 stanovnika i bio jedan od najveih na svetu. U njemu je 1580. proglaena patrijarija, koja se smatrala nasled-nicom Rima i Carigrada (otuda njena nezva-nina titula Treeg Rima"). Car Boris Godunov morao je da se izbori sa pretnjom glau i osvajaima iz Poljske. Prvih sedam godina posle njegove smrti nazvano je doba smutnje", obeleeno graanskim ratom i poljskom invazijom, a potom i okupacijom. Kada su Poljaci konano bili oterani, car je postao esnaestogodinji Mi-hail Romanov, ime je zasnovana dinastija Romanova koja je na vlasti bila 300 godina. U to doba konsolidacije, teritorija Moskve irila se na jug. Petar Veliki je u XVII v. sagradio novu prestonicu, Sankt Peterburg na Baltiku, kako bi otvorio Rusiju prema Zapadu i obezbe-dio vojnu prevlast nad vedskom. Moskva je ipak ostala dovoljno znaajna da postane Napoleonov glavni cilj kada su njegove trupe 1812. krenule na Rusiju. Posle krvave bitke kod Borodina, 130 km zapadno od grada, Rusi su napustili Moskvu i pustili Napo- leona da ue i smesti se u Kremlju. Iste noi izbio je veliki poar koji je progutao vei deo grada, ukljuujui stovarita hrane. Budu i daje nailazila zima, Francuzi su morali da napuste Moskvu samo mesec dana poto

Od XIV v. Moskva, ranije Moskovb, prvobitno

-osnova *Mosky, gen. Moskwe, prvobitno ime reke na kojoj grad lei, neiz-vesnog porekla; po jednima, slovensko, u vezi sa slovakom reju moskva 'v lano ito u zrnu', po drugima, baltsko, po treima, ugrofinsko (porede se, izmeu ostalog, finsko ime mesta Masku, ili merjanska re u znaenju 'konoplja', s obzirom na ime reke Moskve u gornjem toku Kono-plevka). Up. Fasmer III 660-661; 20, 19-20. (A. L.) Moskva ravna: Ako s' vrate Moskvi naoj ravnoj (MH IX, 3:141) bez atribucije: Na dvorove od Moskve kraljici (SM 15:89); Vuk VII, 55; SM 19 Moska zemlja ravna: Hou hodit' Moski zemlji ravnoj (SANU III, 55:9) prostrana: A ilje je u Mosku prostranu (SM 160:65) bez atribucije: Ja u Mosku da se Ijebom ranim (SANU III, 55:10); SM 160 Moskovija srpska ravna: Ispod srpske ravne Moskovi-je (Vuk VII, 56:52) bez atribucije: Od Ozije ispod Moskovije (Vuk VII, 56:3) Moskovska zemlja: ta u poslat' u zemlju Moskovsku (Vuk 1, 15:41); SM 55 bez atribucije: A ti podaj od Moskovske kralju (Vuk II, 80:24) 0 55 45' N, 37 36' E Glavni grad Rusije. Smeten je u centru evropskog dela Rusije, na reci Moskvi, u velikoj Ruskoj niziji. Kremlj (tvrava) sa okolinom verovatno je podignut oko XI v., ali se osnivanje Moskve po tradiciji pripisuje Juriju Dolgoruko-vu, princu od Suzdalja, za koga se zna daje ovde priredio gozbu 1147. U XIII v. (1237-1238) Moskvu su, zajedno sa ostalim Vladimir- Suz daljskim zemljama, opljakali T atari Batu-kana, Dingis-kanovog unuka. Oni su na tom mestu osnovali dravu pozna-

278

MOSTAR , Kamenica ba epski je stilizovan kao razmena uvreda. Pobednik dobija priliku da uvrede i realizuje: Gospa uze ralo i volove, Pa ujarmi bosanskog vezira, Sa njim ore brda i doline, Gospa sije bijelu penicu, Jo da vidi moskovske kraljice, Posle gaje dobro osedlala, Osedlala pa ga zauzdala, I zaista uzjala vezira, Nek se udi malo i veliko, Jer se T urin tako zaklinjao, Da kraljicu oe osedlati (269-279). Literatura: 2002; s.w. , , , ; VEs.v. MOST AR, Kamenica Most, Most i Mostii IIU dubrovakim pismima s kraja XV v. Most, Mostichj i Mostar, Ovaj poslednji oblik neki tumae kao prvobitnu mnoinu 'uvari mosta*, no moe se shvatiti i kao 't vrava koja uva most', up. iz istog vremena grad Vratar u Sutjesci, sagraen da uva vrata", tj. prolaz kroztesnac. (A. L.)

su uli u nju. Posle napoleonskih ratova, Moskva je grozniavo obnavljana, a njeno stanovnitvo je od 350.000 u 1840. skoilo na 1,4 miliona u 1914. U ruskim biljinama i baladama Moskva se javlja kao (, ), ( \ , , , , , , cmoAbHbiu, , , , . U srpskim epskim pesmama se Moskva (Moska, Moskovija) esto javlja kao metonimija za Rusiju (kako je bivalo i tokom srednjeg veka - upor. Danii 2,90), pa otuda i: moskovska carica", od Moskve kraljica" i si. Pominje se u kontekstu drugog turskog pohoda na Be 1683. (MH , 3), bitke za Oakov, verovatno u drugom rusko-turskom ratu 1787-1792. (Vuk Vn, 56), rusko-mrskog sukoba 1828. (SM 55) i si. U Vuk VII, 55, gde se sie gradi oko motiva dva izgubljena pa ponovo pronaena brata jednog meu T urcima i drugog meu Ru sima, razlog za izbijanje rusko-turskog suko-

J *.

1* .

r ,

UMI* !'

Mostar 1878

MOSTAR, Kamenica

279

Mostar grad: Povede ga u grada Mostara (Vuk IV, 56:286); ER 90; Vuk III, 71; Vuk IV, 57; Vuk Vili, 73; Vuk IX, 32; SANU III, 16, 27; SM 157 grad bijeli: Od Mostara, grada bijeloga (Vuk T V, 45:336); Vuk III, 71; Vuk VHI, 74; Vuk IX, 19; SANU , 45; SANU , 16; MH I, 61;SM5, 13,62 lijepi grad: Od lijepa od grada Mostara (ER 90:13) na krajini grad: U Mostaru na krajinu gradu (SANU III, 27:2) eher: I' mi vino iz eher Mostara (KH I, 15:54) eher na Hercegovini: eher Mostar na Hercegovini (MH I, 9:209) elebi-pazar: U Mostaru, elebi-pazaru (SANU , 16:4); Vuk VII, 56; Vuk , 12; SM 157; KH I, 11 gizdavi pazar: U Mostaru gizdavi-pazaru (SANU III, 16:61) turski divan: Do Mostara turskoga divana (Vuk , 29:4) bijeli: Treu posla bijelu Mostaru (Vuk IV, 33:58); Vuk III, 71; Vuk IV, 55; Vuk , 12; ER 70,149; SANU III, 27; MH VIII, 4; KHI, 7 bili: A drugi su od Mostara bila (MH I, 30:12) elebi: Ferman doe elebi-Mostaru (Vuk , 29:60) kameni: Te je alje kamenu Mostaru (Vuk IV, 57:121); SANU III, 27 ravni: Od Novoga do ravnog Mostara (MH II, 15:9) u Hercegovini: U Mostaru u Hercegovini (KHI, 11:372) bez atribucije: Ponijet'je na Mostar veziru (Vuk IV, 52:39); Vuk , 35; Vuk IV, 56; Vuk VI, 48,61; Vuk VII, 23,26; Vuk VIII, 59, 60, 61, 62; Vuk IX, 1, 5, 8, 14, 26, 30; ER 34, 56, 70; SANU II, 44, 45, 48, 83; SANU III, 16; SANU I V, 33, 34; MH I, 75; MH II, 15; MH III, 5; SM 5, 62, 78, 157; MHIX, 13,18,23; KHI, 7, 9,11,12, 15; KH II, 74 Kamenica bez atribucije: Kad osvoji care Kamenicu \ Na Neretvi mosta ne bijae (ER 155:1-2) 4320'N, 1748'E Grad u Hercegovini, sa obe strane Neretve.

Navodno gaje 1440. sagradio neki Radi-voj Gost, koji je bio u slubi hercega Stefana Vukia Kosae. Prvi siguran izvor o Mostaru javlja se 1452. u dubrovakom arhivu. U njemu se spominju dva katela na Mostu preko Neretve (do castelli al ponte de Neretud), to je zapravo bilo malo naselje sa dve kule oko drvenog mosta na lance. Nepunih 20 m iznad toga mosta sagraen je 1566. Stari most po kome je grad i dobio ime. Most je podignut po nalogu sultana Sulejmana II (1520-1566) i gradio gaje Sinanov uenik Hajmdin. Kule sa obe strane mosta sagraene su 1676. Pored vie razliitih tumaenja imena Mostar, najverovatnije je da je nazvan po mosterima", uvarima toga mosta, koji su boravili u onim naspramnim kulama. Pod imenom Mostar mesto se prvi put pominje 1468, a kao utvreni grad tek 1474. ak i tada njegova strateka uloga je bila vrlo skromna, mnogo manja nego u sluaju Blagaja, na primer. Mostar su zauzeli T urci pre 1468, a Krajina je u celini pala pod T urke 1498/9. U to doba Mostar se javlja i pod imenom Most i Mostii. U doba najvee moi Otomanske imperije (druga polovina XVI v.), Mostar je bio znaajan grad sa Velikom i Malom T epom (arijom), podignutom izmeu 1550. i 1570. Sredinom XVII v. bio je vano kulturno sredite u kome je ivelo vie istaknutih naunika, pisaca i pesnika. Mletake ete za vreme Kandijskog rata bile su pred Mostarom 1652, a za vreme Bekog rata" dva puta 1693. i 1694. Posle Karlovakog mira 1699. Mostar je dodatno utvren. Austrija je drala Mostar u periodu 1878-1918. i za to vreme izgradila noviji, centralnoevropski deo grada koji se kao prsten prua oko starog, orijentalnog jezgra. Mostar je i za muslimane i za hriane bio izuzetno vaan turski grad. Njegovi age i begovi umeani su u gotovo svaki dogaaj koji se od XVIII do XX v. deavao na granici izmeu Hercegovine, Srbije i Cme Gore. Zato se p ominje esto i onda kada se sam dogaaj uopte niim ne vezuje za njegovu geografsku lokaciju, kao mesto iz kojeg dolaze

280

MRAMOR MRATTI

vojske, ratnici i njihovi zapovednici. U hri-anskim pesmama javlja se u kontekstu: bitke pod Oakovom 1788. (Vuk VII, 56), poetka Drugog srpskog ustanka 1815. (Vuk IV, 45), mrskog udarca na Grahovo 1836. (Vuk IV, 55, 56), pogibije Smail-age engia 1840. (Vuk I V, 57, 58), pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Goru 1852-1853. (Vuk VIII, 73), crnogorsko-mr-ske bitke na Skadarskom jezera 1858. (Vuk IX, 19), boja u Dugi 1862. (Vuk IX, 28,29, 32) i dragim. U muslimanskim pesmama pominju se Mostarlija Mujo (KH I, 7), T urin Resulbegovi (KH I, 12), Huso iz Mostara (MH III, 5) i dragi istorijski n epotvreni likovi, osim malog Omer-age i njegove enidbe 1657. (KH 1,11) koja je ispevanapo istinitom dogaaju. Od istorijskih okvira, pominje se u kontekstu boja na Sigetu 1566. (KH 1,9), na Zvorniku (KH 1,15) i drugim. Ime Kamenica u epici se javlja samo na pomenutom mestu u Erlangenskom rukopisu (ER 155) i to u kontekstu gradnje mosta na Neretvi. Pesma je po strukturi siea bliska pesmi o mostu u Viegradu (KH 1,3). Za razliku od uobiajenog epskog Rada neimara ili viegradskog Mitra, most na Neretvi zida neimar Bogdan sa trista majstora tri godine dana, za tri tovara blaga. Samo u MH 1,61 Mostar se smeta na reku Dunav koja kroz njega prolazi dolazei sa Kosova, i time dobij a odreene mitske elemente koji inae u folklora idu uz Dunav: Platno bilu Mostarke divojke Pod Mostarom, pod bijelim gradom, Do podne im bistra voda tekla, Iza podne mutna i krvava. Voda mrtve pronosila glave, Pa pronila ranjena junaka. Sve divojke srca milostiva, Milostiva i bogabojea, Al ne kako sele Ivanova. Zagazila u Dunaj u vode, Bijelo mu platno dodavala, Dokle gaje kraja dobavila, Pa ga sa svim kletvam zaklinjala, Da li bi im pravo kazivao, Je li sino na Kosovu bio, Na komu je megdan ostanuo (1-16).

Literatura: / 1954, 10-11; Vego 1957; Markovi 1971; s.v.; E 469-470 (nap. 37-41). MRAMO R beli: Uz Kosovo od belog Mramora (SANU II, 86:22) Neizvesna ubikacija. Sudei po kontekstu, u pitanju e najpre biti kameni spomenik (beli Mramor") koji je na Kosovu podignut posle Drage kosovske bitke voene 1448: T aman oni u rijei bili, Al' se mala magla zapoede Uz Kosovo od belog Mramora, A iz magle junak izletio Na doratu ko na gorskoj vili, Pobratime, Skadranin Alija (20-25). Pesma ga pominje u okvira motiva probe junatva koju pro e najmlai junak Oblak Mirosav, a loe se pokau Kraljevi Marko i Sibmjanin Janko (upor. slino u Vuk VI, 33). T akoe i: 2 sela u Bosni okrui Sarajevski i T uzlanski i 1 zaselak u Hercegovini; 2 mesta u Srbiji (kod Nia i kod Pritine). Literatura: Vukanovi 1975,156; Gavrilovi 1994, 108; Imenik YU 268; RJA s.v. MRATII lijepo selo: Iz lijepa sela Mratiia (Vuk IV, 24:286) 4411'N, 1957'E Selo u Srbiji, kod Mionice. U Kneevini Srbiji vodilo se kao selo sa Primiritelnim sudom i 18 kua. inilo je jednu optinu zajedno sa Prijezdiima. U pesmi (Poetak bune protiv dahija") knez Grbovi iz lijepa sela Mratiia", koji se pominje izmeu Ilije Biranina (ispod Meednika) i kneza Alekse (iz Brankovine), bude prvi koji se doseti ta su prave turske namere i ne odazove se na poziv, dok Iliju i Aleksu T urci pogube. Literatura: 1975, 156; - 1994, 108; Imenik YU 268.

MRCINE MURII

281

MRCINE O Vrsinje, Versigna, Dubravka bez atribucije: Prate roblje gorom put Mrcina (Vuk IX, 27:234) 4232'N, 1825'E Selo u junim Konavlima (Hrvatska). Srednjovekovno mesto na putu T rebinje Herceg Novi, poslednje u nizu ijim je osvajanjem ili kupovinom Dubrovnik irio svoju teritoriju. Pripojeno je Dubrovniku 1451. Sadanje ime dobilo je u XVI v. U pesmi (Boj na Zupce", 1862) Mrcine se pominju kao mesto u epskoj Nemakoj: Prate roblje gorom put Mrcina, U Njemaku roblje prepratie (234-235). Njemaka", meutim, u ovom i slinim kontekstima oznaava hriansku teritoriju u odnosu na tursku/muslimansku, a ne realnu zemlju Nemaku na zapadu Evrope. Literatura: 1959b, 224, 235. MRKE kamene: Dokle doe u Mrke kamene (Vuk Vin, 17:33) 4231'N, 1919'E Selo u Bjelopavliima kod Spua (Crna Gora). U Mrkama je, prema pesmi, kula Aimi- a, a pominje se u kontekstu sukoba Pipera i Rovana. U selu je podignuta Vaznesenjska crkva, obnovljena 1871. Literatura: 2 s.v. MRKONJI GRAD, Varcar O Leusaba, Jenide Jajce, Varcar Vakuf, Vr-car Verovatno od linog imena * Varcar, nejasnog porekla; moda vlaki nadimak, rum. fara (ara 'bez zemlje, bezemlja'; za tip up. prezimena Vorkapi od fara cap 'bez glave', Poropati od fara pat 'bez postelje' (Skok I 524b). (A. L.) bez atribucije: U Varcaru konak uinie (MH III, 3:172) 4424'N, 17 5'E Mesto u BiH.

Nalazi se u zapadnoj Bosni, 25 km s/z od Jajca, poznato i pod starijim imenom Vr-car/Varcar. Ime Mrkonji Grad dobio je 1924. po kralju Petru I Karaoreviu koji se u tom kraju, pod tim imenom, borio protiv T uraka u bosansko-hercegovakom ustanku 1875/6. Danas u Republici Srpskoj. U rimsko doba na njegovom mestu bilo je naselje Leusaba. Tokom srednjeg veka grad je pripadao upi Privi i tada se zvao Varcarevo, a pod turskom upravom (posle 1593) pored njega je niklo novo naselje koje se tako i zvalo Novo Mesto, odnosno Novo Jajce (Jenide Jajce). Spajanjem novog sa starim gradom i uvakufljivanjem javnih graevina u Novom Mestu stvorenje Varcar Vakuf. Bio je spaljen u sukobu sa Mleani-ma 1659, ali je ubrzo obnovljen. U blizini su ouvani ostaci gradova Bo - ac, Sokolac i Prizrenac, nekro pole i nalazi steaka. U pesmi se pominje u kontekstu siea o sunjima koje gospodar (ban Bianin) puta na veru da mu potrae dostojnog meg-dandiju i tako iskupe sebe i sve ostale su-nje iz tamnice bez pare dinara". Literatura: 2003, 340; E 130 (nap. II s.v.; 31); Hrvatski leksikon Mrko- nji-grad 1973; Imenik YU 269. MURII 0 Mulii, Donji Murii selo: Od Rumije i sela Muria (Vuk IX, 25:514) bez atribucije: Izveze se s vojskom u Muri- e (Vuk IX, 25:509) 4211'N, 1910'E Mesto u Crnoj Gori. 1u srednjem veku i danas, selo u Klimen-tama, u izvornom delu reke Cijevne. Pominje se u tri povelje Stefana Duana: 1334,1348. i 1355(7). U deftera iz XV v. pominje se kao katun u Skadarskom sandaku. U pesmi (Pesma od Krnjica 1861") to je mesto na samom jezera, na severnim padinama Rumije: I zajedri Blatom irokijem, Izveze se s vojskom u Murie.

282 Od Rumije i sela Muria Do visoka vrha Sutormana Sve je sila turska pritisnula.

MUTUJ, Mutilica MUTNIK

4457'N, 1551'E Mesto u BiH. Stari grad u Bosni, na breuljku iznad potoka Mutnice, 6,5 km zapadno od Cazina i levo od dananjeg puta Cazin-Trac. Spominje se od XT V v. (kada je bio u po-sedu knezova Gusi- Kirjakovia) pa nadalje. U XV v. pripao je knezu Jurju T urku T etati-u, a poetkom XVI v. drao gaje Ivan Kar- lovi koji gaje ustupio knezovima Zrinskim, poslednjim hrianskim gospodarima Mutnika. Orobio gaje Malko kapetan 1553. a Fer- hadbeg Sokolovi zauzeo 1577. Kasnije je bio u sa stavu Bihake kapetanije. Zapalio ga je 1685. general grof Herbertajn zajedno sa oblinjim gradovima. Godine 1834. bio je u ruevinama, a naputen je pre 1838. Kako je Mutnik bio vrlo mali, postala je o njemu poslovica: Ko nije grada vidio, i Mutniku se udi" sa varijantom: Ko nije Bia vidio, i Mutniku se udi". Osim Sala Samardia (KH I, 22), muslimanska epika pominje jo i Osmana Samardia (MH IV, 37) i dva Vilica (EH 4). U folklora se moe naii i na od Mutnika Muju Razbludnika". Na uu Mutnice u Koranu nekada su imali posede krstai i jovanovci. Literatura: Lopai 1943; Kreevljakovi 1953; Ve go 1957; Imenik YU 271; VE s.v. Grad.

Literatura: 2005,66-67; RJA s.v. MUTILI, Mutilica Mutili selo: Ja u ii selu Mutiliu (MH IV, 34:184) maleno selo: U malenu selu Mutiliu (MH IV, 34:164) bez atribucije: Nek mi s' noas nada Muti- liu (MH IV, 34:196) Mutilica selo: Pa ti hajde selu Mutilici (KH I, 23:418) 4431'N, 1546'E Selo u Hrvatskoj. Nalazi se oko 5 km juno od Udbine (upanija Liko -krbavska). U pesmama se pominje kao selo od pet stotina dima" (KH I, 23), itluk likog Mu-staj-bega u kome sedi njegov sluga Maljko-vi tipan (MH IV, 34). U EH 12 Mutili se javlja i kao polje u blizini Udbine. Literatura: RJA s.v.; 2 s.v. MUTNIK O Mutnica esto ime potoka, poimenien pridev mutan < prasl. *motbnb. (A. L.) bez atribucije: OdMutnika Sala Samardi- a (KH I, 22:366); MH IV, 37; EH 4

N
NACI, Nak Naci krvavi: Te je alje u Nake krvave \ Na Turina Naki-Ibrahima (Vuk , 20:85-86) Nak krvavi: Pokupi mi po Naku krvavu (Vuk III, 20:88) Neutvrdiva ubikacija. Mesto pod ovim imenom nije potvreno nigde osim u ovoj epskoj pesmi. Sudei po kontekstu, moralo bi biti negde u Bosni, ili u Krajini (stalni epitet krvavi), jer se pominje uz Kovae, Kladuu, Liku, Kotare itd. Pretpostavlja se ak da je ime mesta izvedeno naknadno, iz prezimena epskog junaka Ibra- himaNakia, kako bi se dobilo mesto njego vog porekla. Pesma peva o dvoboju hrianskog i muslimanskog junaka na karakteristinom megdanu: Pod Kunarom u polju Kotaru, A na mei T urskoj i kaurskoj, e je zemlja krvi poeljela, Gavranovi od junaka mesa (21-24). Literatura: 1954, 606; s.w. , ; RJA s.v.; Imenik YU 272. NADIN ONedinum Nadin (i Nadim) od antikog gr. Ndinon (Ptolemej), lat. Nedinum (T abula Peutin-geriana), etnik Nedinates (Plinije), up. Skok I 497ab. (A. L.) grad bijeli: OdNadina grada bijeloga (EH 4:1351); EH 7 bijeli: Pa okrenu kroz Nadin bijeli (MH IV, 28:555) bili: Glas joj sie do Nadina bila (MH IV, 28:10); EH 5, 7 kameni: Onda poe kroz Nadin kameni (MH IV, 28:586) bez atribucije: Od Nadina oba upravie (MH IV, 28:53); EH 4 444'N, 1530'E Mesto u Hrvatskoj. Selo u Dalmaciji, bliz u Benkovca (Za-darsko-kninska upanija). U antici je bio prvo liburnsk o naselje pod grkim uticajem, a potom rimski civitas Nedinum. Pronaeni su natpisi po kojima se moe zakljuiti da je u njemu bilo podignuto svetilite liburnskoj boginji Latri. U srednjem veku bio je centar Nadinske upe, a u XIV v. sedite hrvatskih plemikih porodica Virevia i Kaia. Tokom mle-tako -turskih ratova bio je vano utvrenje u sistemu mletake odbrane Zadra. T urci su ga osvojili 1538. (kada i Vranu) i drali ga sve do 1648. Za turske vladavine imao je jaku tvravu sa tornjem. Bio je sedite 6 kapetanija Likog i Krkog sandaka. U njemu su 1620. iveli kadija, dizdar i pet aga. Mleci su razorili nadinsku tvravu 1647. Danas se od nje vide samo razvaline. U pesmama se uvek javlja u kontekstu enidbe (nekad i dvostruke) muslimanskog junaka, sa preprekama. Iz Nadina su Hada- gi Muja ga i njegov pobratim Velagi Ah -

284

NAMASTTR NEHAJ

met (MH IV, 28), alajbeg Ahmet (EH 4, 7) i alajbeg Zajim (EH 5). Literatura: E 161 (nap. 67,68,70,71);ffr- vatski leksikon s.v.; Imenik YU 272, NAMAST IR bez atribucije: I jo s njim Turci odNamastira (Vuk VIH, 34:26) Vide B ITOLJ NAPULJ, Napoljska ONeapolis, Napoli II Gr. neapolis 'novi grad*. (A. L.) * grad: Ja sam glavom od Napoljske grada (KH , 42:588) * bez atribucije: Ima Poljska a ima Napoljska (KH , 42:587) 4049'N, 1415'E Mesto u Italiji. Glavni grad oblasti Kampanija (Cam-pagnia), 185 km j/z od Rima. Prostire se izmeu Vezuva i Flegreanskih polja, du na-puljske luke koja obuhvata i itav niz ostrva (kao to je Kapri) i poluostrva u T irenskom moru. U V v. pre n.e. osnovah su ga Grci iz Kume (Cumae) posle uvene pomorske bitke. U srednjem veku i za vreme turske vlasti nad Balkanom bio je jedan od glavnih trgova robija. U pesmi ga pominje vrljiki serdar Mustaf-aga pred bunikim banom, lano se

predstavljajui kao pop Milutin od Napolj-ske grada". Literatura: 1950, 201. NAVARE4 bez atribucije: Pod Modunom i pod Navarinom (SM 165:46) Vide PlLOS NEHAJ OHaj-Nehaj Imperativ ne haj! 'ne brini!', ime feudalnog grada koje izraava njegovu neosvoji-vost (Skok I 648b), up. tvravu hercega Stjep ana Neboja (Dini 1978,207) i istoimenu kulu u Beogradu od ne boj se!, za koju Vrani 1553. pie: Neboize, hoc est non timeas (isto, 342). (A. L.) pokraj mora slana: Od Nehaja pokraj mora slana (Vuk LX, 31:115) Utvrenje na podruju Barske optine (Crna Gora). Kod Vuka u Rjeniku: Patrovski (sad pust) grad blizu eljeznice, sad pod T urcima". Isti tekst stoji i pod odrednicom Haj. Pesma peva o ovom Nehaju. Pominje ga u kontekstu crnogorsko-turskog sukoba u Rasalinoj Glavici vie Spua 1862.

Jo i: 1. Nehaj u Katelima (Hrvatska). Prvobitno je bio kod grada Bihaa, u Bosni. Kada su T urci poeli da nadiru, stanovnitvo

Napulj 1761

NERETVA NESTOPOLJE

285

je krenulo da se sputa ka mora, a Mleci su podigli pojas utvrenja kao strau prema T urcima. T a su utvrenja nazvana zajednikim imenom Katela (castelli), bila su okruena opkopima ili kanalima i imala su pokretne mostove koji su ih povezivali sa kopnom. U te Katele naselilo se stanovnitvo iz bosanskog zalea i sa so bom donelo svoje toponime. 2. T akoe i kula u Senju (Hrvatska). Nehaj iznad Senja sa gradio je 1558. vrhovni zapovednik Vojne krajine od materijala naputenih manastira i crkava izvan gradskih zidina. Iz nje su se uskoci uspe-no branili i od T uraka i od Mleana. Lietatura: 1933, 100; Vego 1957; Hrvatski leksikon II s.v.; 2, 151; s.w. Hexaj, . NERETVA Biograd, Welligrad, Neretva grad, Narenta citta, Narona, Narbona Stsrp. Neretva, prvobitno ime reke, podudarno sa polj. hidronimom Neretwa, ali ovde verovatno u nekoj vezi sa predslo-venskim imenom reke Naro(n) i grada Narona (odatle ime pritoci Neretve i mestu na njoj Noriri). It. oblik Narenta oslanja se na varijantu antikog imena, sudei po dal-matoromanskom etniku Narentani. Up. Skok I 524 s.v. Norin, Schramm 1981, 301-304. (A. L.) grad: Kad sam bio u Neretve grada (SANU II, 84:44) grad na bojitu: U Neretvi gradu na bojitu (SANU II, 84:3) Reka u BiH. Kad se javi kao naseljeno mesto, obino se misli na trg Drijeva (forum Narente), koji je bio na uu Neretve, kasnije poznat pod imenom Gabela. Pesme meutim prave razliku izmeu ova dva imena (Gabela i Ne retva), to znai da su verovatno postojala dv a trga na Neretvi, mogue i vrlo blizu jedan drugom. Mesto iz ove pesme moglo se nalaziti u blizini dananjeg Konjica u Hercegovini. U Vardi, predgrau Konjica, jo uvek postoje ostaci starog utvrenog grada koji se u srednjem veku zvao Biograd (tj. Podbiograd, Biogradu, Welligrad, Belgrad i, u turskoj vari-

janti, Belgraddik) ili Neretva. U XV v. ova Neretva pominje se kao Neretva, deo Bosne" (Neretba partium Bosne*), za razliku od trgovita Neretve kod Ga bele i od upe Neretve sa obe strane istoimene reke. Jo i u XIX v. deo Konjica na desnoj obali reke nazivao se Neretva. Pomenuto trgovite kod Gabele Nere tva, Neretva grad, Narenta citta, Narona, Narbona, verovatno je isto to i Norin, grad sa kulom, koja je po Evliji elebiji bila ju n o od Gabele, na uu Neretve u more. Iz teksta se vidi da je to bila kula sa 7 spratova na strmoj litici. S druge strane reke iveli su stanovnici turskog grada Ljubukog koji su bili u odmetnitvu kad je Evlija elebija bio u Norinu (XVn v.). Isti autor malo dalje pominje i grad Kor Kulu ija je lokacija danas nepoznata. U tekstu stoji: Ova se kula nalazi u uskom tijesnom klancu Neretve. To je tako visoka, prostrana kula da see do neba. U njoj se nalaze ahi-topovi koji gledaju u rijeku; ona je vrlo vr sta. [...] Ima gradskog zapovjednika i osamdeset vojnika posade"**. Udaljena je 3 sata hoda na sever od Norma. Pominje se kao grad iz koga trebinjski ban Stanimir prosi devojku i bude odbijen. Vide GABELA Literatura: 1933, 104; Aneli 1958, 182*; 1959, 83; - 2,151; s.v.; RJA s.v.; E 467 (nap. 35), 468**. NES TO PO LJE pitomo: U pitomu Nestopolju tvome (Vuk , 29:318) Neutvrdiva ubikacija. Smatra se da je ovaj lokalitet izmiljen i da postoji samo u epskoj potvrdi, na ovom jednom mestu. Pesma u kojoj se javlja enidba Duanova" inae je poznata po proizvoljnoj geografiji, pa nije nemogue da je Nestopolje izmiljeno. Ipak, kontekst sa tri iardije: Jedno jeste akovica Vue, A drugo je Nestopolje Janko, A tree je mome Prijepolje (265-267)

286

NEVESINJE, Nevesilje, Nevesinj

deluje dovoljno realistino (akovica, Pri- jepolje), pa nema razloga da se meu stvarna umee i jedno izmiljeno mesto. Stoga je mogue i da je Ne stopolje ili staro i zaboravljeno ime za neko realno mesto, ili aktualno ali iskrivljeno ime nekog realnog mesta (npr. po zvunoj analogiji sa Ljekopoljem, kao to je Kinburn izvrnut u Kniburnik, vide) itd. Literatura: s.v.; RJA s.v, NEVESLNJ E, Ne ve silje, Ne vesinj

ONetusini, Netussigne Stsrp. na Nevesinju podb gradomb Venacemb XV v. ( 2, 133). Nevesinje, nevesilje je starija varijanta slovenskog naziva biljke devesilje. (A. L.)

Ne ve sinje grad: A kad gradu Nevesinju doe (SM 107:12); ER 61; SANU IV, 21 bijeli gra d: Nakraj bjela Nevesinja grada (Vuk Vn, 48:24) prokleti grad: U prokletu gradu Nevesinju (MH II, 52:49) er: Kod onoga era Nevesinja (Vuk , 64:9) selo: Na pogledu selu Nevesinju (Vuk , 70:56); SANU , 83

* lijepo selo: U lijepu selu Nevesinju (Vuk , 70:2) * ravno: Hajde, eri Nevesinju ravnu (Vuk , 71:64); Vukni, 81; KH 1,12 ramno: Idem, majko, Nevesinju ramnu (MH , 52:115) * prokleto ramno: U prokletu ramnu Nevesinju (MH , 52:2) * sinje: Jaba-aga sinju Nevesinju (Vuk IV, 55:133) stojno: Dok se vratim stojnu Nevesinju (Vuk VII, 23:14) * na svom memleetu: Nevesinju na svom memleetu (SANU , 60:2) * bez atribucije: SNevesinja dva Redi-pai- a (Vukin, 64:311); Vuk VH, 23,48,56; Vuk Vm, 61; VukLX, 5,30,33; SANU , 60; SANU I V, 21; KH I, 7,12,17; MH , 52 Ne ve silje * selo: Te je ilje selu Nevesilju ( SANU , 83:33) Ne ve sinj bez atribucije: U Nevesinj begu Ljuboviu (Vuk LX, 2:72) 4315'N, 186'E Mesto u BiH. Polje i grad u Hercegovini, danas u Re publici Srpskoj. Kod Vuka u Rjeniku Neve-

Kula Ljubovia u Nevesinju

NIKSI , Nihi, NikS, Nikii, NiS, Nisi, Niii, Onogot, Onogod

287

oekivati, ve u iljevu 4 km od Nevesinja. Kao kadiluk, prvi put se porninje 1467, a od 1470. Nevesinje ima i kadiju. Pred kraj 1567. pripadala mu je skela Gabela. Za Nevesinje se vezuje -beg Lju- bovi, epski junak velikog ugleda (KH 1,12, 17; SM 107; Vuk , 64, 70; Vuk VLI, 48; Vuk LX, 2,5), o ijoj traginoj enidbi 1793. posebno peva pesma Vuk VT I, 23 (i varijante Vuk , 81; KH 1,7). Smrt bega Ljubovia u pesmi je povezana sa bezuspenim hrian -skim napadom na Osijek (KH 1,17). (Osijek od 1687. vie nije bio pod T urcima, pa se pesma ne moe uzimati kao istorijski verodo-stojna.) SANU , 60 u Nevesinju pominje izve-snog Om era Begovia, a SANU IV, 21 peva o napadu Brana na Begovia kulu u Nevesinju. Nevesinjska puka U Nevesinju je 1875. podignut ustanak poznat pod imenom Nevesinjska puka, iniciran napadom ete harambae Pere T unguza na turski karavan u Biini na etnoj poljani. Tom prilikom ubijeno je sedam turskih kmdija, to je bio uvod u sukobe veih razmera: dva dana kasnije, u crkvi u Kirmu Selu donesena je odluka da se ustanak ubrza i proiri na ostale hercegovake srezove. Ustanak, koji je poeo kao narodna borba za slo bodu i ujedinjenje, voljom velikih sila zavrio se austrougarskom okupacijom Bosne i Hercegovine. Protiv nove austrougarske vlasti Nevesinjci su prvi podigli ustanak u Ulogu 1882. _________ _________________ Literatura: Vego 1957; 1959, 82; s.v.; 2, 133; E 414 (nap. 76), 415 (nap. 85). NTKI, Nihi, Nik, Nikii, Ni, Nii, NiSii, Onogot, Onogo d O Anderva, Anagastum, Nagosta, Onogoste, Onogost

Stari nikiki grad, Onogoi sinje se pominje kao polje u Hercegovini i kao selo u tom polju. U XII v. spominje se kao upa koja je pripadala Podgorju u terminologiji popa Dukljanina, ali se prvi pouzdan istorijski podatak o Nevesinju nalazi u letopisu Peke patrijarsijeukomsekaedaje SavaNema- nji u Nevesinju 1219. postavio prvog hum skog episkopa. U dubrovakim izvorima Nevesinje se prvi put pominje 1281. Sedite Nevesinjske upe i glavni grad bio je Vjena- ac/Vinaac, kasnije i kneevsko sedite. Poetkom XIV v. gospodar upe bio je knez Konstantin Nemanji (1303-1306), a od kraja tog veka pa do maja 1404. Nevesi-njem vladaju knezovi Sankovii i, posle njih, Hranii Kosae. Posle 1404. Nevesinje osvajaju vladari susednih oblasti Vlatko Vukovi i Pavle Radenovi. Vojvoda San - dalj Hrani, naslednik Vlatka Vukovia, bo ravio je jula 1412. u Nevesinju i primio dubrovake poslanike. Jedno vreme Nevesinje je pripadalo Humu. U dubrovakim izvorima pominje se jo i 1406, 1425, 1430. i 1452. U Nevesinju su se naplaivale i carine sve do 1435. U rimsko doba kroz Nevesinje je iao put iz doline Neretve preko Biograda i Zaborana do Sarajevskog polja. Upravo tim starim i srednjovekovnim putem preko Zaborana iz pravca Sarajeva u prolee 1465. godine doli su T urci i uspostavili svoj logor u Nevesinj-skom polju, odakle su dalje krenuli u osvaja nje Gacka, ilee i T rebinja. Ve od 12. juna 1469. u Nevesinju se porninje vojvoda turskog porekla. Prvo stolovanje T uraka nije bilo u Vjenacu ih u Biogradu, kako se moglo

Dananje ime je poreklom patronimik od linog imena Nika, starije Onogot pri-svojni pridev na -jb u mukom rodu prema grad od linog imena koje ne mora biti germansko, up. eki toponim Onomyl od linog imena *Ono-mysl. (A. L.)

288 ___________ NIKI, Nihi, Nik, Nikii, Ni, Nii, Niii, Onogot, Onogod _______________ Niki grad: Kadja doem ka Nikiu gradu (Vuk IV, 7:78); Vuk IV, 13, 61; SANU IV, 29, 38 bijeli: Pravo idu bijelu Nikiu (Vuk IV, 44:47); SANU IV, 9 bez atribucije: Pod Nikiem divno kolo igra (Vuk , 76:124); Vuk IV, 7, 10, 11, 13, 15, 44, 51, 53, 55, 57; SANU IV, 12, 17, 19, 38 Nihi grad: Dokle doe u Nihiu gradu (SANU III, 14:37); , 15 bez atribucije: Grau gradi paa od Nihi- a (SANU III, 14:1); SANU III, 15 Nik grad: No se viju oko Nika grada (SM 24:6) grad bijeli: Sprama Nika grada bijeloga (Vuk IX, 14:165) bijeli: Te pogledni Niku bijelome (SM 52:58) na krajinu: AV ostavih na krajinu Nika ( SM 45:28); SM 146 bez atribucije: Nego u ti Nika ostaviti (SM 15:15) Nikii ravni: Te je alje u Nikie ravne (Vuk IV, 57:142) bez atribucije: Podie se Osmo u Nikie (Vuk IV, 5:12) Ni bijeli: Na ariji Nia bijeloga (Vuk VHI, 27:2); SM 99 bez atribucije: AV pukoe sa Nia topovi (SM 63:277) Nii bijeli gra d: Od bijela od Niia grada (SANU IV, 29:2) Niii grad: Odasla je gradu u Niie (SANU IV, 34:119); Vuk IX, 5; SM 23, 45, 83, 118, 131, 133, 135, 140 bez atribucije: U Niie Ametu Bauku (SANU IV, 34:54) Onogot grad: Pa ne dadu Onogotu gradu (Vuk VITI, 15:68); Vuk VIII, 19, 60; Vuk IX, 5; SM 23, 45, 83, 118, 131, 133, 140, 155 bijeli grad: U bijelu Onogotu gradu (Vuk VHI, 15:2); SM 4, 133, 139 tvrdi grad: Vidi tvrda Onogota grada (SM 118:52) krvavi grad: Od krvava Onogota grada (SM 140:2) bez atribucije: / donijet' na Onogot glavu (Vuk IV, 52:38); SM 135 Onogo d grad: U Nikie gradu Onogodu (Vuk VIII, 56:129)

**

Nikicki grad pusti: Pod pustijem Nikickijem gradom (Vuk , 28:350) bez atribucije: Pa je die Nikickome gradu (Vuk VIII, 64:115); SM 20 Nikicki grad krvavi: U krvavu gradu Nikickome (Vuk IV, 61:87) bez atribucije: I sa svijem Nikickijem gradom (Vukr V, 60:12) Nikiski grad bez atribucije: Lete tice gradu Nikiskome (SM 24:3); SM 22 Niiski grad bijeli: Uniiskom gradu bijelome (SANU rv, 34:171) bez atribucije: Po tvojemu gradu niisko -me (SANU IV, 34:123) Niiki grad pogan: Od pogana grada niikoga (SANU IV, 34:345) Niinski grad bijeli: Uniinskom gradu bijelome (SANU IV, 34:171) 4246'N, 1857'E Mesto u Crnoj Gori. U doba Rima, bio je vojni i trgovaki centar i polazna taka trgovaca koji su ili iz Skadra u Naronu (preko Onogota, Grahova, doline T rebinjice i Hutova). Ime Onogot dolazi od imena gotskog vojskovoe Anagosta koji je obnovio porueni rimski grad. Dubrovani su ga uvek i zvali Anaga-stum. Onogot se pominje i u Letopisupopa Dukljanina (XII v.), a kasnije se u upi naseljava vlako pleme Nikii po kojima i upa i grad dobijaju ime.

NITICI NI

289

Bio je u vlasti zetskih i srpskih vladara i hercega Stjepana. U starim izvorima* grad se javlja samo kao Onogot: ,,u Onogoti" pisa car Stefan Dubrovanima povelju; carinu na Onogot " imae vojvoda San-dalj, ali se njegovi itelji pominju samo kao Nikii: vlasi Nikii" (1399), bie se Nikii Dervi begonu. na Gacku 1597." Krajem XT V v. pripadao je Bosancima, a najzad i T urcima koji su ga osvojili 1564, i tom prilikom razorili stari Niki. Krajem XVII v. obnovili su ga i proirili. Oko turskog grada s vremenom se razvila varo sa mahalama koja je zadrala orijentalnu strukturu i posle 1878. kada je grad konano pripao Cmoj Gori. Novi, evropski deo grada izgraen je 1884. U epici se samo nikicki T urci zovu Graani. O izgradnji Nikia i enidbi njegovog pae pevaju pesme SM 23 i SANU III, 14. Pesme u Nikiu pominju znamenite porodice Verizovia, Babica, Pelevia (Vuk IV, 7, 13), Kalabia (SM 24), a pre svih Muovia (SANU IV, 29). I hrianska i muslimanska epika pominju ga u kontekstu mnogih isto-rijskih dogaaja: bitke na Grahovu 1836. (Vuk IV, 55; Vuk IX, 5), pogibije Smail-age engia 1840. (Vuk IV, 57), boja na Gra-hovcu 1858. (Vuk IX, 14; SANU IV, 38), boja Crnogoraca s Mahmut-paom Buatli-jom (Vuk IV, 10, 11), boja na Dugi 1862. (Vuk IX, 28), boja pod Ostrogom (Vuk VIII, 60) i drugih. T akoe i: Niki selo u Kneevini Srbiji, okrug Kragujevaki, srez Lepeniki. Literatura: 1950, 181, 186; Vego 1957; 1959, 84; Markovi 1971; 1994, 112; 2, 165*, 217*; s.w. , ; VE s.v. Grad.

Pominju se u kontekstu pogibije Smail-age engia 1840. kao tursko mesto u dananjoj Cmoj Gori: Dragu polji gradu Kolainu, A na ruke begu Muoviu Neka kupi stotinu T uraka, Cimirota kako vatre ive, Nek' pritisne sva sela Nitice Od Zlatice do ravne Gorice (47-52). Mogue je, takoe, da su Nitici pleme ili porodica naseljena u vie sela, kao to je u Cmoj Gori esto sluaj. Obrnuto, Cimiroti koji se u pesmi oigledno pominju kao pripadnici nekog plemena u okolini Kolaina danas postoje i kao mesto pod planinom Kozarom (BiH), i kao prezime u tom kraju. NI ONaissus Stsrp. Nyb, pridev nywskij, od antikog imena grada Naissus, a ovo verovatno izvedenica *Naviskos od ranijeg keltskog imena reke Niave *Navia 'koritasta dolina', ouvanog u njenom gornjem toku kao Nevlja, Navija. (A. L.) grad bijeli: A na Niu gradu bijelome (Vuk , 10:56) bijeli: Pa u doi Niu bijelome (Vuk IV, 31:46); SANU II, 91; SM 63; KH I, 2 turski: Kad do turskog Nia dolazio (KHI, 15:90) bez atribucije: Oni idu Niu i Vidinu ( Vuk , 53:26); Vuk , 18; Vuk IV, 31; SANU , 91; SANU III, 34; SANU IV, 46; KH I, 15 4320'N, 2154'E Grad u Srbiji. Dobar geografski poloaj uinio ga je znaajnim mestom u svakom istorijskom razdoblju: u rimsko doba imao je status mu-nicipijuma i glavnog grada kolonije, pod Nemanjiima je bio upni centar, a pod T urcima kadiluk. Smatra se da su prvo naselje na mestu dananjeg Nia osnovali Kelti krajem III v. pre n.e. Grad Naissus je 169. postao municipi-jum, a od Dioklecijana nadalje pripadao je provinciji Dardaniji. U njemu je roen osniva Carigrada, Konstantin Veliki. Rimski

NITICI
sela: Nek'pritisne sva sela Nitice (SANU rv,

34:51)
Neizvesna ubikacija.

290

NOAJ

grad, koji je Konstantin svojevremeno bogato ukrasio, 441. su poruili Huni. Obnovljen je i utvren sredinom VI v., ali je 615. opet poruen. T ime je bio obeleen konani pad romejskog Naisa. U srednjem veku Ni je bio vano strateko mesto sa trgom. U njemu su se u v. susreli Stefan Nemanja i Fridrih Barbarosa. Posle Marike bitke, tri godine pre Kosovske, okupirali su ga T urci, ali je konano osvojen tek 1428. i 15 godina potom spaljen. T ada je grad obnovljen i sazidana je tvrava koja i danas stoji. U XVI v. Ni je bio veliko selo na desnoj obali Niave, podignuto na ruevinama nekadanjeg grada. Dva veka kasnije, od njega je postala velika turska varo sa gradom i kamenim mostom koji je desnu obalu spajao sa donjom varoi na levoj strani reke. Bio je opasan zemljanim bedemima unutar kojih su bile turska (3 mahale) i srpska (1 mahala) varo. Tokom XLX v. Ni se razvio u veliki i napredan turski grad i jim su ulicama mogla da prolaze kola to je bila retkost za turske varoi. Pesme za Ni vezuju izvesnog vojvodu Staniu (Vuk , 10) i pominju ga u kontekstu boja na Deligradu 1810. (Vuk IV, 31; SM 63), boja na aku 1815. (Vuk IV, 46), opsade Temivara (KH 1,2), drugog neuspe- log hrianskog pohoda na Zvornik (KH I, 15) i drugih. Niska tvrava Antiko utvrenje, razoreno i naputeno, obnavlja se u srednjem veku i, u doba prolaska krstaa (kraj XI v.), u njemu je bila jaka

vizantijska posada. Kao vano uporite na putu za Carigrad, niska tvrava je ojaavana, naroito u doba cara Manojla Komnina. Kada su je osvojili T urci, izgubila je raniji strateki znaaj, pa se pretpostavlja daje bila zaputena i preputena propasti. Krajem XVII i u XV1IL v., u doba a ustrijskn-h irskih ratova, niska tvrava ponovo postaj e aktualna, naroito posle 1717. kada su osvojili Beograd i Ni se opet naao na putu ka osvajanju Carigrada. T ada je srueno staro i podignuto sasvim novo utvrenje sa etiri kapije i mostobranom na levoj obali Niave. Austrijanci privremeno osvajaju Ni 1737, ali je tvrava konano osloboena od T uraka tek 1877. Literatura: Markovi 1971; 2,168; 48-49; I; s.v. NOAJ II T vrava Woaj'pcmiinje se 1527. Ime bi se moglo shvatiti kao 'prenoite', ali se takav naziv drugde ne sree. (A. L.) selo: upi Stojan iz sela Noaja (Vuk IV, 32:107) * bez atribucije: upi Stojan zmaju iz Noaja (Vuk IV, 28:11); Vuk IV, 32, 33, 36 4455'N, 1933'E Selo u Mavi (Srbija). UXVIII v. (1788) Mavanska kneevina (iji je oberknez bio Uro Drmanovi iz Bo - gatia) imala je 25 sela od kojih se mnoga pominju i u pesmama. U doba Prvog srpskog ustanka (o emu govori pesma Vuk IV, 28) Noaj je bio u istoj optini sa Salaem (vide). Pominje se takoe i u vezi sa bojem na Loznici 1810. (Vuk IV, 33). Pesma Vuk IV, 32 peva o dvoboju bijeljinskog a ge Meha Orugdija i Miloa Pocerca oko sablje Kulina kapetana (Mehmed- bega Kulenovia) zaplenjene u uvenom boju na Miaru 1806. Ovaj trofej je kasnije, sa slomom Prvog ustanka, preotet od Srba i vraen u Stambol. Stojan upi, Zmaj od Noaja Zapravo Stojan Dobrilovi, roen u Pivi, u Cmoj Gori. Kao mladi doao je u Mavu, u selo Sala, i ostao kod nekog Strahinje u- pia, koji ga je posinio; otuda prezime upi. Odlikovao se izvanrednom hrabrou u

NOVA S ELA Novi

291

ustanku, pa ga je narod prozvao Zmajem od Noaja. Emigrirao je 1813, ali se vratio u Srbiju im je izbio Drugi ustanak. Predat je T urcima i umoren tekom smru u Zvorniku 1815. ________________________________ Literatura: 1888; 1954, 540; 1975; - 1994. NOVA SELA bez atribucije: Pa u Nova Sela dohodili (KH I, 29:94) Neizvesna ubikacija. Prema pesmi, mesto u kome zanoi hrianska vojska u pohodu na Udbinu i gde se sutradan povede bitka sa udbinskim braniocima, kojom prilikom Mustaj-beg bude ranjen, a njegova dva sina ubijena. Moe biti da je to sadanji Kulen Vakuf, jer se nahija Kulenvakufska zove i Novosel-ska. Jo i: nekadanje selo u Bosni s potvrdom u ispravi iz XV v. (kralj bosanski T oma Ostoji daje sinovima vojvode Ivania Dragi- ia s gradom Kljuem selo Nova Sela"); se lo u Dalmaciji u kotaru Splitskom (Hrvatska). Literatura: 2, 169; RJA s.v. NOVA VARO O Skender-paina Palanka, Jeny Kasaba bez atribucije: Sa e-agom iz Nove varoi (Vuk IV, 62:17) 4327'N, 1948'E Grad u Sr biji, juno od Zlatibora. Arheoloki nalazi na teritoriji novovaro-kog kraja ukazuju na tragove naselja 3000 godina pre nove ere. Kao vea ilirska naselja isticali su se Radoinja, Rutoi i Radijevii. Krajem v. n. e. ove krajeve su naseljavali Rimljani, na ta ukazuju brojne nekropole u Ru-toima, Radoinji, Akmaiima i Buko viku. Novovaroki kraj nalazio se u srednjem delu prve srpske drave. Za vreme Nemanji- a ovaj kraj sainjavale su upe Bare i Ra-doihna koje su pripadale Dabarskoj episko-piji. Iz ovog perioda potie nekoliko utvrenja: Klak u Rutoima, Otrik u elicama, Ostrovica u Bistrici i Sokolac u Akmaiima

sva sruena tokom turske najezde. Novovaroki kraj je pao pod tursku vlast 1455. T urci su du puteva osnovali nova naselja palanke, meu njima i Skender-painu Palanku koja se drugaije naziva i Nova Varo ili Jenji Kasaba. Prvi pouzdan p omen grada Nova Varo naen je u deftera (popisniku) sela i domainstava poreskih obveznika nanije Bara iz 1528. Tokom XVIII v. Nova Varo se nalazila meu najrazvijenijim trgovakim mesti-ma, a 1833. je postala sedite prve privremene srpske kapetanije. Za vreme ustanaka i buna u XVIII i XLX v. stanovnitvo ovog kraja masovno je migriralo u Srbiju, tako daje Nova Varo bila stanica migracionih struja. U pesmi se za nju vezuje izvesni e-aga, a pominje se u kontekstu boja na Kukutnici. Literatura: 1954, 647. NOVI grad: Pak je alje u Novome gradu (Vuk VII, 13:160); Vuk , 82; Vuk VIII, 10, 35, 37; ER 125; SANU III, 73, 74; MH I, 80; MH III, 25; grad bijeli: U Novome, gradu bijelome (MH I, 80:195); Vuk III, 33, 34, 37; Vuk VII, 47; Vuk VIII, 38; SANU III, 22; MH , 15; MH LX, 12 na krajini grad: Kod Novoga na krajini grada (Vuk Vin, 35:14) mjesto Bosansko: Kod Novoga, mjesta Bosanskoga (Vuk VIII, 35:84) bijeli: Da idemo bijelu Novome (Vuk VI, 81:65); Vuk III, 34, 35; Vuk VII, 29; SANU III, 73; MH I, 80 bili: Kada sides do Novoga bila (EH 4:405); MH , 31; MH III, 13,14,22,25 turski: Osim kula kod turskog Novoga (MH III, 11:273); MH , 21, 25 turski kameni: Do turskoga Novog kamenoga (MH , 11:298) na krajinu: Te je alje Novom na krajinu Vuk (VIII, 38:3); Vuk III, 33 ispod Velebita: Od Novoga, ispod Velebita (MH III, 11:90) nie Velebita: Kod Novoga nie Velebita (MH III, 13:125) sa iroke Like: Od Novoga, sa iroke Like (MH III, 24:110)

292 ________ NOVI, Novi Herceg NOVI PAZAR, Novi Pazari, Jenji Pazar, Pazar, Pazari bez atribucije: Sav mu Novi kula natfatila (Vuk III, 33:12); Vuk III, 34, 35, 82; Vuk VH, 13, 47; Vuk VIII, 10, 34, 35, 38; SANU III, 22, 73; EH 4, 6, 10; KH I, 22, 24,27; KH II, 62,66; MH 1,80; MH II, 15; MH III, 10, 11, 13, 25, 33; MH IX, 12 Vide B OSANSKI NOVI NO VI, Novi He rceg Novi grad: Da mi doe na Novoga grada (Vuk IV, 11:45); Vuk VI, 79, 80; Vuk VII, 27, 29, 52; Vuk VIII, 72; SANU , 20, 21; SANU I V, 5, 20, 39; SM 129,130; MH I, 80; MH III, 25 grad bijeli: U Novome gradu bijelome (Vuk III, 34:2); Vuk IV, 10; Vuk VII, 27; Vuk VHI, 43; SANU , 22; SANU I V, 19, 26; SM 168; MH I, 80 grad na Krajini: Iz Novoga grada na Krajini (Vuk VII, 29:2) kaurski grad: Kod Novoga kaurskoga grada (Vuk IX, 32:436) bijeli: Nek ne ide bijelu Novome (Vuk III, 34:276); Vuk VI, 80; Vuk VII, 29,51; Vuk IX, 26; MH I, 80 bili: A ti, Ale od Novoga bilog (MH III, 25:81) mali: Ako odem iz Novoga malog (SANU II, 76:52) turski: Iz turskoga izjaha Novoga (MH III, 25:142) s mora na krajini: Iz Novoga s mora nakra-jiniQJvkYl, 80:14) bez atribucije: Kad zamakne u Novi s e-vojkom (Vuk III, 34:133); Vuk VI, 79, 80; Vuk VII, 20, 27, 29, 52; Vuk , 13; SANU II, 76; SANU III, 21,22; SANU IV, 5, 7; SM 129,130,165; KH II, 59,66; MH I, 80; MH II, 16; MH III, 24; EH 10 Novi Herce g latinski: Od Novoga Herceg-latinskoga (MH III, 24:191) Vide H ERCEG NOVI NO VI PAZAR, Novi Pazari, Jenji Paz ar, Paz ar, Paz ari ONovo T rgovite Srpski naziv trgovite zamenjen turcizmom pazar. Stari naziv Ras verovatno re-flektuje ime poznoantikog utvrenja Arsa zabeleeno u VI v. kod Prokopija, od latinskog (terra, silva) arsa 'spaljena zemlja, uma; krevina (nastala paljenjem)'. (A. L.) Novi Paz ar eher: Kod ehera Novoga Pazara (SM 62:201) bijeli: Do Novoga bijela Pazara (Vuk IX, 14:44) lijepi: Do lijepa Novoga Pazara (SM 62:142) bez atribucije: Oba stuba vi'Novog Pazara (Vuk II, 24:23); Vuk II, 37,95; Vuk IV, 11; Vuk VI, 24, 38; Vuk VIII, 73; SANU III, 17; SANU I V, 38; SM 62, 144; KH I, 5, 15 Novi Paz ari bez atribucije: Povede ga u Nove Pazare (Vuk II, 95:197); SM 106; MH I, 66 Jenji Paz ar bez atribucije: Spustie se ka Jenji Pazaru (Vukli, 40:169) Paz ar grad: Te Pazara grada pridobie (SANU IV, 42:32) grad bijeli: Na Pazaru gradu bijelome (Vuk II, 10:84); SANU IV, 42 srednji grad: U Pazaru na srednjemu gradu (SANU IV, 42:2) stari: No pratio ka starom Pazaru (Vuk II, 36:224) bez atribucije: I Petrovu crkvu pod Pazarom (Vukn, 35:35); Vukli, 39,40,59,77, 79; Vuk VI, 36, 73; Vuk VII, 24; MH II, 45, 49 Paz ari bez atribucije: Kako doe momak u Pazare (Vukli, 95:192) 0 43 08'N,2031'E Mesto u Srbiji. Grad na u u reke Joanice u Raku,18 km j/z od grada Rake. Prvi put se pominje u XIII v. kao Novo Trgovite, ije su ime T urci kalkirali u Novi Pazar. U blizini dananjeg Novog Pazara nalazila se rimska straara Azinos, a od X do XII v. vizantijska pogranina tvrava Ras, kasnije prestonica Stefana Nemanje. U Rasu i

NOVI, Novin NOVO BRDO, Novo

293

Deevi odravani su dravni sabori. Pominje se esto u starim izvorima (Stefan Nemanja SBz da monastirt svetago Georgija VB Rase; Anastasija ide sve tei bogorodici u Rasb")*. Sveti Sava je (po letopiscu) postavio episkopa u Rassu VB hram svetyhb apostoh.*. Izmeu 1346. i 1459. ime Ras se postepeno gubi, a mesto se pominje pod imenom Trgovite (V Trtgoviti ie va Rase pods svetije troice ZO VOHIB Sopoani [Sopokujani]")**. Od kraja XV v. javlja se ime Novo T rgovite ili Novi (Jeny) Pazar koji Ese- beg Isakovi osniva 7 km s/i od starog Rasa, usred polja na raskrsnici puteva. Re potie od persijskog bazar koje je preneto u turski, a oznaava mesto za trgovinu, tj. pijacu. U tursko vreme mesto je bilo znaajan trgovaki centar i karavanska stanica na raskrsnici makedonsko-bosanskih karavanskih puteva. Tokom XVI i XVII v. Novi Pazar je bio najvea varo u junoj Srbiji sa meanim stanovnitvom ko je su inili T urci, Srbi, Du brovani i Mleani. Krajem XVII v., za vreme austrijsko-turskih ratova, ustanici su zauzeli Novi Pazar, ali su ubrzo morali da ga napuste. Tom prilikom su ga zapalili, pa je u XVIII v. grad izgubio raniji znaaj. Posle Poarevakog mira (1718) opet je postao vaan turski centar, ali je 1731. stradao od poplave, a 1737. je ponovo bio spaljen. U to vreme, ispunjeno sve veim nemirima, Novi Pazar su napustili i Dubrovani. Jo jednom je bio spaljen 1809. (ovaj put od strane Ka-raorevih ustanika), a od 1822. do 1878. pripadao je Bosanskom paaluku. U pesmama, Pazar pripada Relji Krila-tom (ili Krilatoviu), dovoenom u vezu sa Duanovim doglavnikom Hreljom, koji je kao monah umro 1343. u manastiru Rili (danas u j/z Bugarskoj). Blii epici je ipak jedan drugi Hrelja koji je istorijski lociran u oblast Novog Pazara, pa mu je tu naena i nadgrobna ploa. Nadimak Krilati mogao je nastati po jednom delu konjske opreme koja je sluila za zastraivanje neprijateljskog konja i imala je oblik slian krilima (u upotrebi u XVI v.), ili moda po krilima koja su se nosila na elenci kao deo viteke oprem e.

Pesme pominju Novi Pazar u kontekstu bitke Crnogoraca protiv skadarskog vezira Mahmut-pae Buatlije na Martiniima 1796. (Vuk T V, 11), bune hercegovakih T uraka pod Husein-paom Gradaeviem, Zmajem od Bosne, 1831. (SM 62), pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Gom 1852-1853. (VukVin, 73), bojana Grahovcu 1858. (Vuk LX, 14), itd. U SANU IV, 42 u Pazaru se pominje srednji grad", to je u itavom korpusu jedini spomen te vrste: Zakukale dvije kukavice U Pazaru na srednjemu gradu (1-2). Literatura: 1954, 592; - 1959,83; Markovi 1971; 1977; 1984; Popovi 1999; - 2005b; 2 s.v.; E 265 (nap. 34); 3,40*, 44,311**; s.v. NOVI, Novin Novi bili: Nisko doli u Noviu bilom (EH 11:36) bez atribucije: U Noviu est stotina kula (EH 11:95) Novin grad: Ja otidoh ka Novinu gradu (SM 97:55) grad bijeli: Od Novina grada bijeloga (SM 62:88); KH III, 8 grad krajini: Od Novina grada krajinoga (SM 62:187) bijeli: Ustavi se u Novinu Vjelu (KH II, 61:149); Vuk III, 33 turski: / sioe do turskog Novina (KH II, 61:235) zenil turski: Na zenilu turskome Novinu (KH II, 61:426) na krajini: Propae ti Novin na krajini (Vukni, 33:313) bez atribucije: / u udu ka Novinu doe (Vuk , 33:70); SM 97; KH II, 61 Vide BOSANSKI Novi NOVO BRDO, Novo ONuovomonte, Novaberda Srpski i italijanski naziv su prevod ne-makog (saskog) Nyeuberghe, Nouaber-ga, gde berg 'brdo' ima znaenje 'rudo kop'. (A. L.)

294

NOVO SELO

Novo brdo bez atribucije: /pokupi Novo brdo redom (Vuk IV, 31:219) Novo krasno: Da ti ide u to Novo krasno (SANU II, 75:42) malo: Ako odem iz Novoga malog (SANU II, 76:52) bez atribucije: Koji za dan u Novo otidu (SANU II, 75:8); SANU II, 76 4237'N,2125'E Ruevine grada na vrhu Male planine, blizu izvorita June (Binake) Morave, oko 40 km istono od Pritine, u Srbiji. Grad je titio glavno naselje rudara, zanatlija i trgovaca u ovom kraju. Zahvaljujui bogatim rudnim nalazitima, brzo se razvijao i ve sredinom XT V v. postaje najvee radarsko mesto u Srbiji, a poetkom XV v. jedno od najveih naselja u unutranjosti Balkana. Novo Brdo je bilo povezano karavanskim putevima sa mnogim trgovakim centrima, osobito na jadranskoj obali. Glavna izvozna roba bilo je srebro, posebno glamsko srebro" (argentum de Glamd), koje je zbog visokog procenta zlata bilo nadaleko traeno. U XV v. neki pisci zovu Novo Brdo gradom srebrnim i uistinu zlatnim" (u epici, meutim, ta se formula vezala za Majdan, vide), majkom gradova" i si. Novo Brdo je imalo i kovnicu novca (od 1349. pominju se novobrdski groevi grossi de Nova-berda). O znaaju grada govori Zakon grada Novog Brda (1412) kojim suu doba despota Stefana Lazarevia bila regulisana razliita prava i obaveze graana. Glavni predstavnici vlasti bili su vojvoda, knez, kefalija i vee od 12 graana, tzv. purgara. Osim Srba, u Novom Brdu iveli su Dubrovani, Sakson-ci, Grci, Albanci i dragi. Od poetka XV v. Novo Brdo je esto izloeno turskim napadima. Od sultana Muse odbranjeno je 1412, od sultana Murata II 1427. i 1429, ali su ga T urci osvojili 1441. Na osnovu Segedinskog mirovnog ugovora 1444. morali su da ga vrate (zajedno sa jo 23 dr aga grada) de spotu uru Brankoviu

u avgustu iste godine. T urci konano osvaja-juNovo Brdo 1. juna 1455. Iako je i pod turskom vlau due vreme ostalo preteno hri-anski grad, Novo Brdo je na poetku XVIII v. posle austrijsko-turskih ratova gotovo opustelo. U podgrau je arheoloki istraena monumentalna katedralna crkva i juno od nje ostaci jo tri manje crkve. U nekadanjem Donjem T rgu" otkopana je tzv. Saska crkva" posveena Bogorodici. U pisanim izvorima ona se pominje kao Santa Maria de Nuovomonte in Dogni Targ, a pripadala je svem katolikom stanovnitvu. Prema kontekstu, u pesmi Vuk IV, 31 koja peva o boju na Deligradu 1806. moda se misli na oblast pod istim imenom, a ne na sam grad. U pesmama (SANU II, 75, 76) sa motivom opklade u naizgled nemogu zadatak da se za obdanicu pree put od Novog do Kratova i nazad teko je rei koje Novo je u pitanju: Novo Brdo, Bosanski Novi ili Herceg Novi koji se svi ponekad javljaju i u ovom obliku. Kajica Radonja i njegova ena Kluanka (Kolovarka Mara) preteu na stranu Novog Brda, budui da se u pesmama ovaj vojvoda uvek vezuje samo za kneza Lazara i njegovu pratnju, a zna se daje poslednji dralac Novog Brda bila kne-ginja Milica. Za epiku je to i vie nego dovoljna osnova da pravi dalje kombinacije. Uz to, veza Kajice Radonje sa Bosanskim i Herceg Novim jo je mnogo manje verovat-na od ove. Literatura: 1997, 105; - 2, 170; s.v.; 376-379; VE s.v. Grad; Utvrenja u Srbiji 16-17. NOVO SELO bez atribucije: A kad Luko Novom selu bio (Vuk IV, 34:183); Vuk LX, 32 1. Prema kontekstu pesme Vuk IV, 34, u pitanju je mesto Novo Selo u Srbiji, kod ua Janje u Drinu, u blizini Loznice. Kod Novog Sela je sauvan stari srednjovekovni grad Vidin. U blizini je i stari Trojanov grad na planini Cer. U okolini su i draga, za Prvi

NOVSKA DRAVA

295

srpski ustanak znaajna mesta: Janja, Leni-ca, Prnjavor, Badovinci. Kod Novog Sela se 1806. vodila za Srbe vrlo uspena i uvena bitka i pesma peva upravo o njoj, mada epska lista uesnika ne odgovara sasvim istoriji. Isto tako, i manastir Petkovica, koji se u pesmi pominje kao aktivan jer T urci uhvate i odvedu u Bosnu njegovog igumana, zapusteo je ve 1804. i ponovo oiveo tek 1836.

2. U pesmi Vuk IX, 32 radi se o jednom od martinikih sela (vide MARTINII), u dnu Kosovog Luga (Cma Gora). Pominje se u kontekstu bitke na Dugi 1862.
NOVSKA DRAVA bez atribucije: Jednu slau put Novske drave (SM 168:41) Vide HERCEG NOVI

NJ
NJEGUI selo: Bratu Mirku na selo Njegue (Vuk Vni, 71:167); Vuk IX, 13; SANU IV, 39 selo malahno: OdNjegua sela malahnoga (Vuk VTJI, 73:1832) mjesto junako: Od Njegua mjesta junakoga (Vuk VII, 51:101) mjesto viteko: Od Njeguah mjesta vitekoga (Vuk IX, 6:158) mjesto plemenito: Njegui su mjesto plemenito (SANU IV, 40:239) gnjezdo sokolovo: Od Njegua gnjezda sokolova (Vuk VIII, 70:10) pleme: Dokle do'e na pleme Njegue (Vuk VHI, 71:214); Vuk Vin, 73; Vuk , 13 pleme izbrano: Od Njegua, plemena izbrana (Vuk IX, 13:372) ravni: estok megdan na Njegue ravne (Vuk VII, 51:5); Vuk VHI, 73; Vuk IX, 14, 25; SM 48 ramni: A ilje je na ramne Njegue (Vuk VHI, 44:25); Vuk VIII, 46 ' bez atribucije: Od Njegua est Bogdano- via (SANU IV, 12:40); Vuk IV, 7; Vuk Vili, 46,61,65,70,71,73; VukDC, 13,14, 29, 30, 32 4225'N, 1849'E Selo, kraj i pleme izmeu Cetinja i Kotora (Cma Gora). Selo i kraj u staroj Zeti. Njegui su se od davnina najvie bavili trgovinom, uglavnom prodajui stoku u Kotom. Otuda se u pesmi ponekad pominju kao trgovci: alji nama Njegue trgovce (Vuk Iz Njegua potie dinastija Petrovi Nje-go koja je Cmoj Gori dala nekoliko generacija svetovnih i duhovnih vladara. Preci Pe-trovia Njegoa doli su sredinom XV v. iz Bosne, iz okoline Zenice, i prvo se naselili u Cernici pod planinom Njego, a kasnije preli u Njegue. Zvali su se Erakovii sve dok se meu njima nije istakao izvesni Petar, pa su se po njemu kasnije svi prozvali Petrovici. Prvi vladika iz njihovog plemena bio je vladika Danilo (1696-1735). Za njim su doli vladika Sava (1735-1782), vladika Petar I Petrovi (sveti Petar Cetinjski 1782-1830) i vladika Petar II Petrovi Njego (1830-1851). Njegov naslednik Danilo (1851-1860) je prekinuo vladianski niz i proglasio se knjazom. Poslednji iz ove kue bio je kralj Nikola I Petrovi Njego (1860-1918). Pesme na Njeguima pominju est Bog- danovia (SANU IV, 12), Mirka Petrovia (SANU IV, 39), Mia Popovia (Vuk VHI, 70), Maa Kustodiju (Vuk IX, 6) i druge. Njegui se takoe javljaju i u kontekstu boja na Vrtijeljci i pogibije Baja Pivljanina (po jednima 1665,* a po drugima 1685.** Vuk VII, 51), u kontekstu francuskog pohoda na Budvu i T rojice 1813. (Vuk VIII, 44), pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Gom 1852-1853. (Vuk VIII, 73),bojanaGrahov-cu 1858. (Vuk IX, 14), boja na Dugi 1862. (Vuk IX, 29) itd. Literatura: 1948, 82**; - 1959, 83; 2005, 711*; Imenik YU 280.

rv,

54:243).

o
OBARSKA bez atribucije: Stanojlo se manu do Obar-ske (Vuk IV, 43:54) 4448'N, 199'E Selo u BiH (Republika Srpska), u blizini Bijeljine. T akoe i sela Mala i Velika Obarska (optina Bijeljina). Pesma pominje u selu harambau Stanoj-la Stanica i peva o tome kako je osvetio smrt svoga brata Gojka. Dogaaj se zbiva u doba kad je Luka Lazarevi bio komendat" grada apca, dakle ne pre 1807. Literatura: 1954, 583. OBLI Epski Obli je grad Milana esedije, koji u pesmi jae zajedno sa Jankovi Stoja-nom: Ono glavom Milan esedija Iz O blica grada kaurskoga. Ljue guje u Kaura nema Od idije, Milan esedije (193-196). Postoji malo verovatna ali ipak mogunost da je u pitanju stari grad Obliquus, dananji Oblik u Albaniji, nekada vizantijski grad u blizini Skadra (vide OBLO M). T akoe i selo u Crmnici (Crna Gora). Literatura: 1959b, 232; RJA s.v. OBLOM O Oblik, Oblika grad: Od Kavaja i Obloma grada (Vuk IV, 10:266) Neizvesna ubikacija. U Rjeniku JA kae se za Oblom da je grad negde u arnautskoj zemlji", potvren samo u epici. Latkovi, meutim, tvrdi daje Oblom narodna etimologija za Valonu, primorski grad u Albaniji. U Albaniji postoje i dva mesta pod imenom Oblika (42 O'N, 1926'E; 421'N, 19 25' E), 10 km j/z od Skadra. I kod kri- vania (1959) se pominje Oblik, grad i upa u staroj Zeti, danas selo Oblika pod planinom T arabo, j/z od Skadra. Autor pretpostavlja da se na tom mestu nalazila i stara upa. Zabeleeno je daje Oblik 1760. stradao od kuge.

Oblik

(1149. Obliquus, 1398. Oblich) verovatno pridev obao poimenien sufiksom -ik kao oznaka za oblo brdo. (A. L.) grad: Da idemo do Oblica grada (KH II, 47:200) grad kaurski: Iz Oblica grada kaurskoga (KHII, 47:194) bez atribucije: Ja ne smijem do Oblica sii (KH II, 47:216) Mesto u Hrvatskoj. Zaselak u Dalmaciji, u ibenskom kotaru. U pesmi se pominje kao grad Obli blizu sela Garita (vide): Oba pobra otlen odlazila, Pa gariko polje pregazie, Putovali tri etiri dana, Na obliko polje nastupie (388-391).

298

OB OD OB RST, O brt

Sudei po pesmi, koja nabraja mesta iz kojih su doli poginuli junaci karakteristinim redom: Od Uupa i od Albasana. I od Ljea i od Raa grada, Od Kavaja i Obloma grada, Od T irana i Dibrana grada, Od Prizrena i od Vuitrna, Od Sjenice i od Mitrovice, I lijepe eher akovice, I od Oe i od Oraovca, I od Pei, Asa i Gusinja, Od Vucinja i Bara bijela, Ljekopoljci na glasu junaci, I od Spua grada krvavoga, I gizdave eher Podgorice; I ostale Skadarske delije (264-277) moglo bi se pretpostaviti da se zaista misli na mesto Oblik (Obliku) u Albaniji. Pominje se u kontekstu boja Crnogoraca sa skadarskim vezirom Mahmut- paom Buatlijom kod Martinia 1796. Literatura: 1954, 505; - 1959, 83; RJA s.v. OBO D O Rijeka, Rijeki grad S Kod Dukljanina Obolon svakako prepisivanjem grkog predloka gde je A proitano kao A; 1485. u Obodu; isto ime nosio je srednjovekovni grad u Konavlima, a ono se ponavlja jo na nekoliko mesta u Crnoj Gori. Najverovatnije *ob-vodb 'mesto opkoljeno vodom'. (A. L.)

gradio crkvu sv. Nikole, poto je utvrdio grad i spremio ga za odbranu svoje zemlje od T uraka. Grad i crkvu pomili su T urci sredinom XVII v. Nova crkva je podignuta 1743. Pominje se u konteksta crnogorske istrage poturica 1707, mada se u pesmi kao godina navodi 1702. T akoe i: gradu staroj Zeti, danas selo sa razvalinama starog grada kod Cavtata u Hrvatskoj; mesto kod Velike Gorice (Hrvatska); planina blizu Prizrena u Srbiji. Literatura: 1959, 83-84; - 2, 188; 2 s.v.; Imenik YU 280. OBOJ grad: Odvedoe u Oboja grada (Vuk VII, 33:36) Neutvrdiva ubikacija. Prema pesmi (Sa ta Novak ode u hajduke"), grad u Bosni, negde izmeu Gla sinca (gde je bila kua Starine Novaka) i T ravnika (gde je trebalo da ga obese). OBRST, O brt O brst grad: Kad on doe u Obrstu gradu (SM 93:83) bijeli grad: U Obrstu bijelome gradu (SM 93:2) O brt grad: On pobjee u Obrta grada (SM 93: 357) Neizvesna ubikacija. Prema pesmi, grad Filipa/Vilipa Obrsta-ra i njegovog sina Nikole. U Imeniku Jugoslavije iz 1973. postoji Obr kod Opatije (Hrvatska), ali se on ne uklapa u epski sie. Prezime Obrstar javlja se danas u Sloveniji i u Hrvatskoj Posavini (T uropolje). Ova druga lokacija pogoduje sieu pesme, ali nema naina da se rekonstraie mogui poloaj starog Obrsta (pod pretpostavkom da nije bio zapamen u ve iskvarenom obliku). Literatura: Imenik YU 281.

Grad obodski bijeli: Na bijela Grada obodskoga (SANU IV, 13:253) O bodski grad bez atribucije: Na pazara Obodskoga grada (SANU IV, 13:548) 4231'N, 1847'E Mesto u Cmoj Gori. Nekada grad u staroj Zeti, kod Rijeke Cr nojevia. Pominje se u starim izvorima kao grad Ivana Crnojevia. Obod ili Rijeka, ili Rijeki grad uzdie se iznad reke Obod, 16 km j/i od Cetinja. U njemu je Ivan Cmojevi oko 1475. sa-

___________________________ OB ZOR , OBZOR, Obzir

O bzir OAKOV, Ozija_________________________ 299 OAKOV, Ozija O Olivia, Alektor, Kara-Kerman, Ozu-Kale, Ai-Kale, Odakov T ur. dztt 'movarno, plodno zemljite, panjak'. (A. L.) grad: Je li zdravo pod Ozijom gradom (Vuk VII, 56:71) grad bijeli: Kod Ozije grada bijeloga (Vuk VII, 56:55) grad carev: Od Ozije grada carevoga (Vuk VII, 56:51) bijela: Da on poe Oziji bijeloj (SM 166:9) nasred carevine: / Oziju nasred carevine (KH I, 2:136) ispod Moskovije: Od Ozije ispodMoskovi-je (Vuk III, 88:2); Vuk VII, 56 bez atribucije: Od Ozije vrata zatvorie (SM 166:53) 4637'N, 3133'E

grad: Da ja idem do Obzira grada (EH 1:80); EH 2 grad kameni: U Obziru, u gradu kamenom (EH 1:62) kaurski grad: U Obziru kaurskome gradu (EH 1:75) bili: Ode bane do Obzira bila (EH 1:460); EH 2 vlaki: Hou ii do vlakog Obzira (EH 1:105) bez atribucije: Ne dam tebi do Obzira sii (EH 1:87); EH 2 Neizvesna ubikacija. Prema pesmama, grad obzirskog bana u kome je bio utamnien T ale od Oraca (EH 1), odnosno Ziba, erka Alibega Petia (EH 2). Iz konteksta se da zakljuiti da je grad imao vrlo lou reputaciju medu 11: Daleko se T ale osunjio, U Obziru kaurskome gradu, Odakle se sunji ne vraaju (EH 1:74-76).

Grad u Ukrajini, na rtu kojem je na istoku Dnjeparski liman, a na zapadu Crno more. Mesto koje grad zauzima poznato je od duboke starine. Prvo je tu bila Olivija (Olivia), poznato Slian opis se u muslimanskoj epici obino naselje Mileana. U Herodoto -vo doba na mestu vezuje za prekomorske destinacije, ak i kad nisu dananjeg grada stajali su grka kolonija Alektor i preterano udaljene: Demetrin hram. Poto se nalazio 12 vrsta od ostrvskog Da kupuje roblje po Kotaru, Da nas grada Be-rezana (tur.: Bir-uzen-ada), za njega su goni priko sinjeg mora, Ve oklen se znali jo i Skiti. U XV v. (1492) krimski kan roblje ne povraa Men-hli- Hirej je na istom mestu sagradio tvravu koja (MH III, 16:148-150). se zvala Kara-Kerman (crna tvrava) ili Ozu-Kale. Ovi stihovi se odnose na Krf (epski orfes), a do Kasnije su je osvojili T urci i promenili joj ime u Obzira se dolazi preko Krfa, pa nije udo to se u Oakov (Ai-Kale). pesmi vie puta insistira na njegovoj velikoj Oakov je bio taka oslonca turske vladavine nad udaljenosti odKladue, odnosno Udbine. Crnim morem i centar prostrane Oakovske zemlje koja je imala 4 grada: Oakov, Hadider (Ovidiopolj), Jedan Obzor postoji i u Bosni, a pominje se kao mesto gde je kanjon reke T are najdubljil Hadibej (Odesa) i Dubosar i oko 150 sela tatarskih, .400 m. To ipak ne moe biti ovaj epski grad. moldavskih i ruskih razbojnika, iji su itelji uivali tzv. hanske slobode" (uglavnom u pogledu pljake). OCINJ U to vreme grad je vie puta razaran (1523, 1526, grad: S treom posla put Ocinja grada (Vuk VII, 1688, 1692. i 1694). U XVIII v. vodila su se oko 53:18) Oakova dva rusko -turska rata. U toku prvog Vide ULCINJ (1735-1739) ruska vojska ga je osvojila 1737, ali gaje (prema odredbama Beogradskog mira) 1739. vratila OA T urcima. U drugom rusko-turskom ratu 1787-1792. bez atribucije: I od Oe i od Oraovca (Vuk IV, Rusi su ga ponovo osvojili 1788. i ovaj put zadrali na 10) Vide VELIKA H OA

300

O DESA, Odes O desa bez atribucije: Niz Rusiju u Odesu do'o (SM 55:608) O des * bijeli: Kako doe bijelu Odesu (SM 55:610) 46 28' N, 30 43' E Grad u Ukrajini, na Crnom moru. Glavni grad nekadanje Hersonske gu-bernije. U poljskim spomenicima iz XIV v. Odesa se pominje kao litavsko mesto, a u XVI v. kao mesto koje je litavsko samo nominalno, a faktiki tursko i to pod imenom Kaibej ili Hadibej. Kao Kaibej javlja se i u XV v., a krajem tog stolea ve je znaajan trgovaki grad. Krajem XVH v. u Kai-beju, ili Hadibeju, T urci su poeli da dre malu flotilu, a 1764. podigli su u mestu tvravu koju su nazvali Jenji Dunja. Hadibej su 1769. napali Zaporoci, ali ga nisu osvojili jer su se zadovoljili pljakanjem okolnih sela. Posle 1772. Hadibej je jo jednom utvrivan. Rusi su ga 1789. osvojili s tekom mukom, a 1791. konano je i pripao Rusiji na osnovu sporazuma u Jaiju. Tvrava je ponovo podignuta 1793, a 1794. Hadibej je proizveden u vojno- trgovaki grad i preimenovan u Odesu. Prvobitno stanovnitvo Odese inili su, osim turske posade, Grci, Itahjani i Albanci. Mesto poinje naglo da se razvija 1800. kada mu car Pavle I poklanja nekoliko vanih legata. Posle 1802. Odesa postaje rezidencija naelnika Novorosijskog kraja, a time i administrativni i trgovaki centar itave june Rusije. Grad je postradao u rusko-turskom ratu (1806-1812), u Otadbinskom ratu i od kuge (1812-1814). Pesma peva o rusko-turskom sukobu 1828. koji se zavrio Jedrenskim mirom 1829. Odesa u tom ratu nije imala veu ulo gu od polazne luke za rusku crnomorsku flotu. Glavne bitke bile su kod Navarina (vide ) i Silistrije (vide). Literatura: 3C s.v.

Oakov 1735 osnovu mira u Jaiju iz 1791. Od 1792. Oakov je definitivno ruski grad. Pripadao je razliitim gubernijama (Jekaterinoslavskoj, Voznesenskoj, Novorosijskoj, Nikolajev-skoj). Oakovska tvrava naputena je 1852. Tokom Krirnskog rata 1854-1855. tvravu je bombardovala flota zapadnih saveznika. O padu Oakova 1788. pevaju Vuk VH, 56 i SM 166. Mulsimanska pesma ga pominje u kontekstu opsade T emivara kao Ozi-ju nasred carevine" (KH 1,2:136), a Vuk , 88:2 (o drugom rusko-turskom ratu) kao mesto ispod Moskovije. U ruskim istorijskim pesmama javlja se kao i , sa atribucijom , , (Kir :123-126) iz koga potie junak biljina Luka Petrovi. Literatura: 2002; 3C , s.v. OuaKoeb; s.v.; s.v. . O DESA, O des OOrdessos, Kaibej, Hadibe j osnivanju grada 1795. dotadanje tursko ime zamenjeno je antikim Odessos, koje se zapravo odnosilo na traki grad u okolini dananje Varne, dok se naselje na mestu Odese zvalo Ord ssos. (A. L.)

OGORJE (Donje i Gornje) OHRID, Orid

301

OGORJE (Donje i Gornje) II *Ob-gor-bje 'm esto opkoljeno brdima'. (A. L.) vi Kotara ravna: U Ogorje vi Kotara ravna (KH II, 64:115) Donje Ogorje: 43 44'N, 1626'E Gornje Ogorje: 43 45' N, 16 28' E Naselja u Hrvatskoj, u optini Mu (staro ime Zmina) koja se nalazi u srednjem delu Dalmatinske Zagore (zalee Splita i Solina). Toponim Zmina prvi put se spominje (kao utvrenje) u isp ravi kralja Zvonimira od 16. aprila 1078. Prema pisanju vizantij-skog cara Konstantina VII Porfirogenita, stara hrvatska drava sastojala se od jedanaest upanija ija su sredita bila stara gradin- ska utvrenja. Neke prostranije upanije imale su vie takvih uporita, a jedno od njih bila je i Zmina. Postojanje Zmine kao zasebne celine moglo bi se pretpostaviti i dvesta godina ranije, u doba Branimira, ako se kao orijentir uzme podizanje crkve sv. Petra 888. u dananjem Muu Gornjem. Razvoj ovog podruja bio je prekinut dolaskom T uraka. Nakon pada tvrave Neori 1538, Zmina je ostala pod T urcima sledeih 150 godina. Nova turska vlast ubrzo je pre-duzela korake kako bi naselila polupustu Zminu. Verovatno je manji deo starosedela-ca ostao, ali su pridolice ipak prevagnule. Oni su doneli i novo ime Mu koje se prvi put javlja u popisu Bosanskog sandaka 1528. Poetkom XVIII v. stanovnitvo prestaje da koristi naziv Zmina, a ostaje samo Mu. U pesmi se Ogorje pominje vi Kotara ravna", to ne odgovara sasvim njegovom stvarnom poloaju, ali ovo je ionako jedna od onih pesama u kojima se i Kotar javljahu) kao grad. Literatura: s.w. , ; www.public.srce.hr/ofm/st/zupe/ogor-je/povi jest.html OGULIN

bez atribucije: Iznad Senja ispod Ogulina (MH III, 8:333); MH III, 16 4515'N, 1513'E Mesto u Hrvatskoj. Stari grad u istoimenom mestu (na rubu Gorskog Kotara, Karlovaka upanija), na obalama reke Dobre, pritoke Kupe, udaljen 50 km j/z od Karlovca. Podigao gaje verovatno Bernardin Fran-kopan posle razaranja Modrua 1493. Za vreme opasnosti od T uraka bio je sedite Ogulinske pukovnije, a posle prestanka neprijateljstava centar Ogulinsko-slunjskog okruga. Od 1886. do 1918. u njemu je bilo sredite Modruko- rijeke upanije. Sa uvano je staro frankopansko utvrenje (Zulumgrad, ulin grad) nad ponorom reke Dobr e. T akoe i upna crkva sv. Kria iz XVIII v. i pravoslavna crkva sv. Georgija iz XLX v. Ima i dve grobne kapele iz srednjeg veka (sv. Jakova i sv. Petra). U MH III, 8 pominje se Mate Moruino- vi iznad Senja, ispod Ogulina", a u MH III, 16 njegov brat, uro. Literatura: RJA s.v.; Imenik YU 282; Hrvatski leksikon II s.v.; s.v.; VE s.v. Grad; 2 s.v. OHRID, Orid O Lykhnidos, Lychnis, Ohore, Alheri, Hoqu-cria II Slov. *ob-xridb 'mesto na hridi, tj. obali', up. kod apca Orid< Ohrid u neposrednoj blizini nekadanjeg sela Obrh < *ob-vbrxb 'mesto na vrhu'. Antiko ime Lykhnidos verovatno se isprva odnosilo na jezero; ono podsea na grku re za 'svetiljku', no neki ga izvode od ie. *lug- 'movara'. (A. L.) grad: Cincar Janko od Orida grada (Vuk IV, 32:23) bijeli: Ode pravo bijelu Oridu (Vuk II, 68:33); ER 50 bez atribucije: Pod Oridom vjeala ogradi (Vuk , 68:95) 417'N,2048'E Grad na obali Ohridskog jezera (Makedonija).

Naizgled od oguliti,

up. Ogulina 'oguljeno, tj. iskreno mesto', slov. toponim u Grkoj Agulinitsa (Skok I 632a). (A. L.)

302 _______________________________ OKAN- OLOVO __________________________________ Nekada utvreni grad, sedite arhiepi-skopije. U antiko doba na tom mestu je bio grad Lihnidos (Lykhnidos), na vanom putu Via Egnatia izmeu Draa i Soluna. Sloveni su ga nazvali Ohrid. UIX i X v. bio je u sa stavu bugarske drave careva Borisa i Simeona. Naroito znaajan centar slov enske kulture postaje u vreme rada misionara Klimenta i Nauma. Od 976. do 1014. Ohrid je bio glavni grad Samuilove carevine. Zatim ga dre Vizantinci, sa kratkim prekidima kad je bio pod Normanima i Bugarima. Car Duan osvaja Ohrid 1334, a zatim gradom upravljaju redom vlastelini Branko Mladenovi, kesar Grgur i Ostoja Rajakovi, despot Oliver i Andreja Gropa. T urci su Ohrid uzeli oko 1395. Stara tvrava (tzv. Gornji araj") nalazi se na brdu iznad dananje varoi, koja se razvila iz starog podgraa iji zatitni zid jo postoji. Njen prvi pomen zabeleen je u isto-riji 479. Dananji zidovi i kule najveim su delom iz Samuilovog vremena. Znamenita crkva sv. Nikole Bolnikog na Donjoj porti grada Ohrida, u kvartu nazvanom Bolniki (blizu samog jezera), podignuta je u XI V v. prilikom krunisanja cara Duana u Skoplju 1346. U isto vreme preko puta te crkve podignuta je i crkva Bogorodice Bolnike. U kontekstu pesme o Marku Kraljeviu i emu Braninu (Vuk II, 68) pominje se riba iz Orida" kao posebna, slavska poslastica. T u se, meutim, ne misli na istoimeni grad ve na jezero. U ER 50 pominje se Milo Orianin, a u Vuk IV, 32:23 Cincar Jan-ko od Orida grada". bez atribucije: Okan bie, uzet' ne mogoe (Vuk II, 62:88); SM 73 Vide KONJA OLA grad: Evo pooh pu[t] Olaa grada (SANU III, 37:36) grad bijeli: Pod Olaom, gradom bijelijem (SANU III, 37:25) bez atribucije: Vjerenica od Olaa Muja (SANU III, 37:18) Neutvrdiva ubikacija. Prema pesmi, turski grad u kome je kula starca Bradarage i njegovog sina od Olaa Muja. Iako postoji jedno mesto pod tim imenom u Baranjskoj upaniji (zapadna Maarska), epski Ola mora biti blie Senju (vero vatno izmeu Senja i Kotara) jer gaje mogue sagledati durbinom iz planina oko Senja. OLOVO O Plumbium, Olovac Naziv po rudi koja se tu kopala. (A. L.) bez atribucije: Sad e biti vaar u Olovu (Vuk VII, 41:34); MH I, 27 4359'N, 1715'E Mesto u BiH. Nalazi se 57 km severno od Sarajeva, na levoj obali reke Krivaje. Olovo je bilo ime za naselje u podgrau, a grad se zvao Olovac. U jednom izvoru iz 1382. javlja se i kao Plumbium, a 1415. kao citta de Plombo. Bio je poznat po radnicima olova koji su radili sve do XVI v. T urci su zauzeli Olovo 1463, ali su Dubrovani i dalje drali u njemu zakup carina. Olovo je drao ban pa posle kralj T vrtko, a krajem XT V v. porodica Radeno-vi, mada se i tada vodilo da su carine u Olo vu kraljevske. Dubrovaki trgovci su mnogo odlazili u Olovo i tamo se naseljavali (Dubrovniku je olovo trebalo za pokrivanje kua i za drage gra evinske radove). Za potrebe stranih radara i dubrovake kolonije u Olovu, franjevci su tamo sagradili svoj samostan sv. Gospe koji se pominje i 1514. u popisu samostana Bosanske vikanje, a sruen je 1687. U tursko vreme bio je na glasu

I Srbiji. __________________________________ I
Literatura: 1950, 194-195; - 1959, 85; 2, 262; s.v.; VE s.v. Grad; 2 s.v. OKAN grad: No uljeze u Okana grada (SM 73:70) grad arapski: Do Okana grada arapskoga (SM 73:3)

T akoe i: Orid mesto kod apca u

OMUTI ORADEA , Varad

303

po udotvornoj ikoni sv. Bogorodice. U XVI i XVII v. Olovo je bilo najvee marijansko svetilite na Balkanu. Stara crkva je izgorela 1704, a nova je podignuta 1936. Obe pesme pominju bijelu crkvu", tj. Gospu u Olovu, a Vuk VII, 41 jo i vaar kod nje: Sa d e biti vaar u Olovu, U Olovu kod bijele crkve, Od velike do male gospoje (34-36). Literatura: Benac 1951; Vego 1957; 1959b, 262; 2, 215; 2 s.v. OMUTI grad: Grad Omuti i Trubjela kula (Vuk IV, 5:107) careva palanka: Pod Omuti carevu palanku (Vuk IV, 60:30); Vuk IV, 61; Vuk Vin, 54 careva palanga: S Omutia careve palange (Vuk Vin, 54:199) krvava palanga: / Omuti krvavu palangu (Vuk T V, 8:110) bez atribucije: Hou udrit' na Omuti s vojskom (Vuk IV, 52:90); Vuk VHI, 55 Razvaline starog grada, malog utvrenja u istonoj Hercegovini (oblast Rudine), na granici sa Cmom Gorom (vide T RUBJELA). Pominje se u kontekstu pogibije Smail--age engia 1840. (Vuk IV, 8), pogibije Ze- inila Bibia (Vuk I V, 52) i drugim. Gotovo u svakoj prilici javlja se zajedno sa T mbjelom i u toj kombinaciji postaje smonim za trajnu i sigurnu zatitu kako je vide T urci: Od ta emo strau da uvamo? Za nama su dva bijela grada: Grad Omuti i Trubjela kula, A iznad nas sve Nikike ovce: Slobodno je, kako i u gradu (105-109). Samo se u pesmi Vuk VIII, 55 Omuti javlja kao ime za gom. Literatura: 1954, 493; s.v.; RJA s.v. ONOGOT , Onogod Onogot grad: Pa ne dadu Onogotu gradu (Vuk Vin, 15:68); Vuk VIII, 19, 60; VuklX, 5; SM23, 45, 83, 118, 131, 133, 140, 155

bijeli grad: U bijelu Onogotu gradu (Vuk VIII, 15:2); SM 4, 133, 139 tvrdi grad: Vidi tvrda Onogota grada (SM 118:52) krvavi grad: Od krvava Onogota grada (SM 140:2) bez atribucije: / donijet' na Onogot glavu (Vuk T V, 52:38); SM 135 Onogod grad: U Nikie gradu Onogodu (Vuk VIII, 56:129) Vide NIKI ORADEA, Varad OOradea Mare, Varadinum, Nagy-Varad, Grosswardain, llMa. varad deminutiv od var 't vrava, grad', prozvan Nagy 'v eliki' prema mestu Kisvdrda (Kiss 453b). Up. Varadin. (A. L.) grad: Hou ii ka Var adu gradu (Vuk III, 38:46); MH IV, 44, 50 bijeli grad: U Varadu, u bijelu gradu (MH IV, 44:219); EH 5 ukraj mora grad: Od Varada ukraj mora grada (Vuk , 38:37) bijeli: Otili su bijelu Varadu (MH T V, 50:611) bili: Osmanbee od Varada bila (MH IV, 46:31); MH IV, 50 bez atribucije: Senluk ini od Varada bane (Vuk , 38:39); MH IV, 44,45,46,50; EH 5 047O4'N, 2155'E Grad u Rumuniji. Glavno mesto pokrajine Bihor i u njemu sedite i katolikog i grko -pravoslavnog episkopa. I grad i istoimenu dijecezu je 1093. osnovao maarski kralj Ladislav (1077-1095) koji je ujedno i prvi maarski kralj iji su posmrtni ostaci sahranjeni u va-radskoj katedrali. Varad se esto i naziva gradom sv. Ladislava, kanonizovanog 1192. Mesto se prvi put pominje 1113. kao Varadinum, a pod imenom Oradea 1241, tokom mongolske invazije. T vrava je tada prvi put razorena, ali je pod dinastijom An-ujaca u XT V v. ponovo uznapredovala. U istom veku osvojili su je T urci za ijeg se doba zvala Varad. Habz burgovci su 1692. isterali T urke iz Varada.

304

ORAHOVAC, Oraovac ORAHOVO

Iz muslimanskih pesama se ne vidi tano na koji se Vara d misli. Mogao bi biti Arad, Veliki Varad (tj. Oradea), (Petro)Varadin, ili stari grad Vara d ije su razvaline u Sremu nedaleko od Erduta. Osim toga, u Vuk III, 38 pominje se Varad ukraj mora grad to ne odgovara stvarnosti: nijedan Varad nije na moru, a ovaj o kome ta pesma zaista peva jeste nekadanji Veliki Varad dananji grad Oradea u Rumuniji. Kod Vuka u Rjeniku: veliki Varad, tvrava u Maarskoj. Literatura: 1,102; Ba-pad; VE s.v. O RAHO VAC, Oraovac s.v.

Jo i u Cmoj Gori: 1) selo na zapadnoj obali Risanskog zaliva, 8 km daleko od Kotora. Ima crkvu sv. orda iz XVIII v.; 2) selo u staroj Zeri; i danas selo u Boki Kotorskoj kod Ljute. Literatura: 1959,84; 2, s.v.; 412-413; Imenik YU 284; s.v. O RAHO VO HV. Orahovac. ravno: Poarae ravno Orahovo (Vuk IX, 10:712) bez atribucije: Orahovo i njim Bezivovo (Vuk LX, 10:713) 04229'N, 1926'E Selo u Cmoj Gori, oko 2 km od Virpazara. Pominje se prvi put u XIV v. (priloio ga je 1314-1318. kralj Milutin Sv. Nikoli na Vranjini). U selu postoji istoimeni manastir sa crkvom sv. Nikole. Starija, danas naputena i obrasla u korov, Svetonikoljska crkva se vezuje za XV v. i Jelenu Bali, ija je za du bina (manastir i crkva Donji Breli) takoe posveena sv. Niko li. Nova crkva sv. Nikole je danas seoska crkva. Pesma ga pominje kao jedno od kukih sela koja su stradala u pohari Kua" 1855. i 1856: I sva Kuka sela osvojie, Osvojie, pa ih satrijee, I ivijem ognjem oprie, Poarae ravno Orahovo, Orahovo i njim Bezivovo, Na Zatrepe tvrdo dolazie, I Zatrepe selo izgorjee, Opalie Koe i Fundinu, Utekoe Kui u Klimente (709-717). Ovaj po zlu uveni dogaaj u kojem nije bilo niega vitekog (kada su glave pobijenih Kua skupljene na gomilu da bi se prebrajale, ispostavilo se daje od 243 mrtva samo 17 bilo ubijeno u bici, a ostale rtve su bile ene, deca i starci), desio se po naredbi knjaza Danila jer su Kui odbili da mu plaaju porez. Izveo gaje knjaev brat vojvoda Mirko, sa vojskom sastavljenom od Katu-njana.

Poimenien pridev prasl. *orexovb. (A. L.)

O rahovac bez atribucije: Na Senovca i pak Orahov-ca, I Metohiju ravnu prijeoe (Vuk II, 40:202-203) O raovac bez atribucije: I od Oe i od Oraovca (Vuk IV, 10:271); SM 63 0 42 23'N,20 39'E Selo u Metohiji (Srbija). Nalazi se 4 km severno od Velike Hoe koja je jedno od najstarijih metohijskih sela. Prvi pisani pomen o Orahovcu je iz 1348, u povelji srpskog cara Stefana Duana. Godine 1405. naselje je priloeno manastiru Hi-landara na Svetoj gori. Usred naselja se nalazi crkva Uspenja sv. Bogorodice podignuta 1859. na starijim temeljima. U varoi se nalazi i konak manastira Peke patrijarije, podignut 1848. Pominje se kao mesto na putu od Novog Pazara do Prizrena u Vuk II, 40; kao jedno od mesta iz kojih su bili vojnici skadarskog vezira Mahmut-pae Buatlije izginuli u bici kod Martinia 1796. (Vuk IV, 10); kao jedno od nekoliko mesta iz kojih akoviki Mustaj-paa sabira vojsku za boj na Deligra du 1806. (SM 63).

ORAOVAC ORAAC

305

T akoe i: zaselak Orahovo kod Rake u Srbiji (potvrdio gaje 15. jula 1363. carUro elniku Musi). ___________________________ | Literatura: 2006, 254; 1948 (2. izd. 2001, 205); 2, 228; s.v.; 2 s.v.

ORAOVAC bez atribucije: I od Oe i od Oraovca (Vuk I V, 10:271); SM 63 Vide O RAHOVAC ORAAC Na prvi pogled deminutiv od orah (tako Skok 1362b), ali pre *Orask- od *Oraje (za zamenu sufiksa up. Humac). U obliku od Orahca posredi je dijalekatski prelaz c > hc; nominativ bi glasio Oraac. (A. L.) grad: Iz daleka iz Oraca grada. (MH , 6:472) selo: Pa do Klise i sela Oraca (MH , 4:607) bili: Pa e sii u Oraac bili (EH 7:669) ravni: Ode Tale u Oraac ravni (KH II, 46:336) bez atribucije: Do njeg sjedi od Orahca Tale (KH , 8:574); Vuk III, 24, 35, 36, 37, 57; Vuk VI, 49, 56, 60; EH 2, 6, 7; KH 1,23,27, 32,36; KH , 43,44, 46, 49, 50, 61,63,74; KHIII, 2,3,4,12; MH III, 4,6; 044 16'N, 1746'E Mesto u BiH. Stari grad kod istoimenog mesta 7,5 km severno od Kulen- Vakufa. Grad je sagraen izmeu 1703. i 1730. uz jednu sre dnjovekov-nu kulu koja je pripadala Humskoj upi. Danas je u ruevinama, a od svega najbolje se sauvala ta najstarija kula. Krajinici tvrde da je Oraac zaviaj Budaline T ala, najmarkantnije linosti muslimanske narodne epike. Tale od Oraca U pesmama se ovaj ojkonim retko moe nai sam za sebetoliko je vrsto vezan za ime T ala, junaka koji se i u 1 i u hri- anskim pesmama javlja i kao Tale od Oraca, i kao Budalina T ale. I jedni i drugi ga slikaju kao velikog junaka, dobrog vojnika i oveka izuzetne snage, ali drukijeg od ostalih: To je glavom od Oraca Tale; to je zemlje turske i kaurske,

Zadrtijeg ne ima junaka, Da e prije zametnuti kavgu Nema kavge, a e nije T ale (Vuk VI, 56:171-175); Sav je T ale u krv ogrezao, Jer se ne da savezati T ale, Jer je T ale junak na mejdanu; (Vuk III, 24:521-523) njim poredo od Oraca T ala Na kulau konju velikome (Zavrg'o se drenovom batinom, U batini hiljada klinaca); (Vuk III, 24:153-157) Od Oraca budalinu T ala Na kulau konju budala u (Vuk III, 36:49-50). Hrianske pesme (Vuk , 35, 36; Vuk VI, 60) sa zadovoljstvom pevaju o njegovoj smrti, ali na dva razliita naina, iz moglo bi se rei dve vizure. Prva ima izrazitu de-precijativnu crtu: Njega Stojan ni da slua ne e, Ve g' uvati za vrat do ramena, Pa udari njime o kaldrmu Stade praska u T alu koina, Kano plota od sedam godina. (Vuk III, 35:227-231) T ale pade, a serdar dopade, Pa mu pasju posijee glavu. (Vuk VI, 60:245-246) ali druga ( Vuk , 36) odaje potpuno priznanje njegovoj epskoj veliini: Pa jo britkom sabljom uzmahuje, T e je T alu osjekao glavu Pa podviknu iz grla bijela: sada te, brao moja draga! Sa d krajini oblomismo krila Kad prznoga Tala pogubismo" (276-281). U muslimanskim pesmama T ale kad se prvi put pojavi u Udbini samog sebe predstavlja ovako: S bliza nisam, ja sam iz daleka, Iz daleka iz Oraca grada, Sa Ba sae iznad Ibrinovca, A ja soja ne znam ni plemena, Ve to mene po imenu viu: Men'je ime Budalina T ale (MH III, 6:471-476). Junak kome se ne znaju ni rod ni pleme, a ne sumnja se u njegovu fiziku i moralnu veliinu, obino ima (ili je u starini imao) izvesne mitske crte. T akav je, na primer, Musa Kese-

306

O RAJE O RLOV O RID grad: Cincar Janko od Orida grada (Vuk IV, 32:23) bijeli: Ode pravo bijelu Oridu (Vuk II, 68:33); ER 50 bez atribucije: Pod Oridom vjeala ogradi (Vuk II, 68:95) Vide O HRID O RJA LUKA, O rlja Luka, O rlova Luka O rlja Luka selo: Dozivala selu Orljoj Luci (SM 163:143) bez atribucije: S Orlje luke Minu Markovi- a (Vuk VIII, 73:1291); Vuk IX, 5, 32 O rlova Luka bez atribucije: njima da si na Orlovu Luku (Vuk LX, 5:289) 4233'N, 19 4'E Selo 4 km zapadno od Danilovgrada (Crna Gora). U njemu je ivelo bratstvo Bokovii koje je davalo glavare u Bjelopavliima. Pesma SM 163 pominje iz ovog mesta popa Bokovia u kontekstu bitke na Curio -cu kod crkve sv. T ekle protiv snaga skadarskog vezira Mahmuta Buatlije: pognae ih ognjem estokijem, od Glavice i Suekle crkve do Suice kod bijela Spua. Osamdeset posjekoe glavah, sve begovah, agah i spahijah, a ostalim ni broja se ne zna. Jo da ti je pogledati, drue, kako Mahmut niz Poranje strae! Uminuo varo Podgoricu, pravo bjei svom tvrdome Skadru (SM 163:183-192). Pominje se jo i u kontekstu bitke na Grahovu 1836. (Vuk IX, 5), i prvog (1852-1853, Vuk VIII, 73) i dragog (1862, Vuk LX, 15) pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Gora. Literatura: 1948; 2 s.v. O RLO V grad: Pa otii do Orlova grada (MH IX, 29:66) bijeli grad: U Orlovu, bijelomu gradu (MH IX, 29:43)

dija (rodila gaje vlahinja u planini) sa tri srca i gujom na treemu, Relja od Pazara (kopile koje je Jeupka odgojila Vuk II, 40) junak s krilima i okriljem, nahod Mornir (vilinsko dete naeno na putu kroz planinu) iz ijeg tela nik-ne bor, i dragi. U epici tome je slian uli barjaktar (nepoznato poreklo, ali bez naznaka mitskih osobina). Po svemu naroit muslimanski junak, koga i hriani rado dovode u rodbinsku vezu sa svojim junacima kad god mogu, jeste erzelez Alija, ah je njegovo poreklo poznato. Jo izrazitiji nagove-taj mitskih crta T ale dobija u pesmi KH III, 4 gde njegove rane viaju posestrime vile u obliku sivih vukova. Ovako se leci i Zmaj-Og-njeni Vuk u pesmi o njegovoj smrti (SM 104). Sam grad Oraac, pre nego stoje u njemu nastao njegov junak T ale, pominje se u kontekstu osvojenja Bihaa 1592. (MH , 4). T akoe i: selo u staroj Zeti, danas selo s/z od Dubrovnika italijansko ime Valdi-noce; 7 sela u Sr biji, kod Valjeva, apca, Kragujevca, Obrenovca, Aranelovca, Le-skovca i Uzica; 4 sela u BiH: kod Bihaa, Prozora, Novog Travnika i Visokog. Literatura: Kreevljakovi 1953; 1959, 84; 1975, 158; - 1994, 115; s.v.; VE s.v. Grad; 2, 229; Imenik YU 285. O RAJE mjesto pitomo: U Oraju, mjestu pitomome (Vuk IV, 51:88) ravno: Dok doera u Oraje ravno (Vuk VE, 14:301) bez atribucije: Iz Oraja Smederevske na je (Vuk IV, 24:395); KH , 75 1. U Vuk IV, 51 - mesto u Srbiji kod Sme dereva u kome je knez bio Teofan (po- seen u februara 1804. u sei knezova" pred poetak bune protiv dahija).

2. U Vuk VII, 14 i KH II, 75 misli se, zapravo, na

Oraac u Bosni (vide): Ree njemu od Oraja Tale (KH II, 75:692), odnosno: Pa otite dolje niz Udbinu, Dok doera u Oraje ravno A do kule budaline T ala (Vuk Vn, 14:300-302). Literatura: 1954, 531.

O RLOVA LUKA O RAVA , O ran Neizvesna ubikacija. Bijeli grad Orlov" iz ove pesme najpre bi moglo biti mesto Orljani kod Bihaa (4448'N, 1554'E) u Bosni jer se dobro uklapa u topografiju pesme u celini: Ravni Kotari, Osik (liki), Kladua. Ipak, ubikacija toponima u ovoj pesmi ima drugorazredni znaaj zato to njena gotovo mitska tema ima univerzalne razmere: 1) junak pogine u gori (neisto mesto, otvoren prostor); 2) njegov ubica ne dozvoljava da mu se krape kosti", tj. da se obavi propisan obred (neisti mrtvac); 3) iv junak izlazi za mrtvog na megdan, pobedi ubic u i pokropi kosti. U ovoj pesmi zalonika mrtvom junaku nae njegov otac, ali u dragim varijantama sam mrtvi zove svog ivog pobratima (ili druga) da mu bude zalonik. Imena koja se ovde pominju Osik planina, beg od Osika (ubica), Kotar (kao grad iz kojeg je rtva) zvue prepoznatljivo, ali su zapravo u otklonu od stvarnosti, jednako kao i grad Orlov iz kojeg je lepotica Rua, isproena za mrtvog i obeana zaloniku kao nagrada ako uspe. Devojka Ruica je nesritna u svatim: Devet se je puta udavala, Deveteri svati izginuli U Osiku, visokoj planini, Pogubi ih bee od Osika (24-28). Uz devojku idu pokojnikov konj i oruje i njegovo sveukupno imanje. Konotacije ovakvog izbora ne ostavljaju sumnju da se zalonik mora traiti meu junacima ije razmere mogu izdrati teret ove uloge. On je i naen u liku Komnena barjaktara, ime se u prostom inherentne epske poetike pravi analogna veza sa jednom drugom, i slinom i razliitom pesmom, enidbom Milica barjaktara" (Vuk , 78). ____________________ U Bosni postoji vie mesta sa slinim imenom: Orlja (431'N, 182'E), Orlja Glava (4342'N, 1836'E), Orlac (4425'N, 1756'E), Orlovo Polje kod Zvornika, itd. Literatura: 1996; Imenik YU 287 ORLOVA LUKA

307

bez atribucije: njima da si na Orlovu Luku (Vuk IX, 5:289) Vide O RJA LUKA ORLUJEVAC grad: Oe viet Orlujevca grada (Vuk VI, 4:188) bez atribucije: tono ima u vr Orlujevca (Vuk VI, 4:190) Nemogua ubikacija. U pesmi, mitski grad na Jatrijebi planini u kome je kula Jovana, krilatog junaka koji druguje sa vilama i po volji se pretvara u sokola ili u oveka. Sa njime zatradni Milica, ki srpskog car-Stefana. Pesma je izgraena na kontaminaciji dva slina siea: o zmiji i o sokolu mladoenji. ORLJA LUKA selo: Dozivala selu Orljoj Luci (SM 163:143) bez atribucije: S Orlje luke Minu Markovi- a (Vuk VIII, 73:1291); Vuk , 5, 32 Vide O RJA LUKA ORAVA, Oran O Diema, Orsova, Orschowa, Orsava Ma. Orsova, u -XI V v. Ursoua, rum. Orsova izvodi se od slov. *Uroeva ili Vr-eva, od linog imena Vrh (Skok III 547-548; Kiss 487a). Stariji srpski oblik Rava, koji belei Vuk (), ukazuje na drukije poreklo: opisni naziv " - -va u vezi sa roav i rahao, ruhao 'upljikav'. (A. L.) grad: Ta je knjiga od Orana grada (EH 5:938) bili: Otio je do Orana bila (EH 5:245); MH IV, 46 na enaru: Sav u Oran dii na enaru (EH 5:950) bez atribucije: Da mu Zlatu spremi od Orana (EH 5:198); EH 6; MH IV, 46, 47 0 44 43' N, 22 23' E Grad u Rumuniji. Mesto na donjem Dunavu, preko puta T ekije, 30 km s/z od T urnu Severina. Stara granica izmeu Austro-Ugarske i Vlake

308

OSIJEK, Ose g, , Osik, ba T urina od turske Krajine, ljutu zmiju, Mujina Halila (2896-2900). U Hercegovini postoji mesto Osatno, selo na levoj obali Neretve, ali se ono teko moe povezati sa banskim mestom ili utvrenim gradom ('vlaka banovina') , tim pre to su njegovi itelji bili muslimani eifani. Literatura: 1909, 351; s.v. . OSIJEK, Ose g, Osek, Osik, Osjek O Mursa, Esse g, Eszek, Essekinum U srpskim letopisima ekavski (- 2, 243). Od os(ij)ek, ik. osik 'obor, tor' < *ob-sekb, od opsei, ili osjek < *ot-seh> 'strmina, padina'. Antiko ime Mursa verovatno panonsko- ilirska re za 'movaru'. Up. Skok III 249a; Kiss 208b. (A. L.) Osijek grad bijeli: Na Osjeka, grada bijeloga (KH I, 17:309) bijeli: Dok ja primim bijela Osjeka (KH I, 17:76) bijeli carev: Do pod bjela careva Osjeka (KH I, 17:407) na enaru: Da uhodim Osjek na enaru (KHI, 17:91) bez atribucije: U iroko polje pod Osjeka (KH I, 17:67); KH I, 32 Oseg bez atribucije: A Dravu vodu [pribrodio] ba na Osegu (ER 124:48) Osek grad: Ba na Dravi pod gradom Osekom (SANU II, 56:187) Osik grad: Hoe l'poi do Osika grada (MH IX, 29:96) bili: Pa je alje do Osika bila (MH 1,52:3); MH IV, 46, 49 kameni: / alje je kamenu Osiku (MH I, 52:67) kleti: Pa ga eka u kletom Osiku (MH IX, 29:95) bez atribucije: Pod Osikom na polje iroko (MH I, 52:14); MH IV, 49; MH IX, 29 Osjek grad: Ti si vezir u Osjeku gradu (KH III, 8:93)

(T urske). U tursko doba Orava je bila vana strategijska taka jer je obezbeivala planinski prolaz ka Austro-Ugarskoj. U pesmi MH IV, 50 uz oranskog bana pominje se i kolovarski (Moliti se oran- skome ne u, \ Oranskome ni kolovarsko-me, Ven u ii Beu i esaru 248-250), tj. ban iz rumunskog grada Klua. To doputa da se Oran zaista identifikuje kao Orava. U pesmi MH IV, 46 uz grad Oran pominje se i gora Orava (stih 283 i dalje).

U pesmi KH 1,32 meutim kontekst je upravo obr nut, a trasa osvajakog pohoda se kree od Crnog mora ka Beogradu: Udriu ti bijelu Stambolu. Udariu, pa ga prihvatiti; Krenut vojsku niz T una-jaliju, Karavlakoj ondar udariu, Udriu ti gradu Ibrailu, I Ismajlu gradu udariu; Karavlaku svu u prihvatit i, Na Hravu vojsku preturiti, Na Srbiju s vojskom udariu, Udriu ti stojnom Biogradu I Semendri nie Biograda (138-149). To daje osnova za pretpostavku da se pri pomenu Hrave ne radi o drugom imenu za isto mesto, ve o dunavskoj luci u oblasti Konstanca blizu Cmog mora, za razliku od Orave koja je 701 km udaljena od nje i blia Smederevu i Beogradu (vide HRAVA). Literatura: 1887, 87; E 74 (nap. 29). OSAT vlaka banovina: Od Osata, vlake banovine (KH III, 4:3047) bez atribucije: Dva ogata od Osata bana (KHIII, 4:3148) Neizvesna ubikacija. Kod Vuka u Rjeniku Osat se navodi kao oblast oko Srebrenice u Bosni. U pesmi se pominje kao mesto iz kojeg stiu dobri konji za obdulju (vide ANAT ) od Maltije" kralja, koji eni svoga Vukaila sina, a udaje Luciju djevojku, vrsna roba mee na koiju

OTROG

309

grad bijeli: U Osjeku gradu bijelome (KH III, 8:5) bez atribucije: Pa sastaviti novce u Osjeku (KHIII, 8:106)

*
Osjeki grad bez atribucije: Pa su doli osjekome gra du (KH III, 8:875) 4532'N, 1844'E Mesto u Hrvatskoj. Stari utvreni grad na Dravi, oko 25 km uzvodno od ua Drave u Dunav. U rimsko doba na tom je mestu bio grad Mursa kroz koji je vodio put Poetovio (Ptuj) Sirmium (Sremska Mitrovica). Mursa je bila sedite rimske rene flotile i kod nje je podignut most preko Drave. Za vreme cara Hadrijana imala je status kolonije. Sa dolaskom brianstva postaje sedite biskupije, a kasnije i uporite arijanske jeresi. Mursu su prvo opustoili Goti, a 441. razorili su je Huni. Poslednji put se po svom latinskom imenu pominje 591. kada su je unitili Avari. Novo naselje je podignuto zapadno od starih ruevina, pretpostavlja se ve 1091. Ime grada Osek/Osijek, u sauvanim maarskim ispravama zapisano kao Eszek, prvi put se spominje 1196. kao posed cistercitske opatije Cikador, a potom u XIV i XV v. kao posed porodice Koroi. T rebalo je da brani Slavoniju od napada sa istoka, ali se predao Sulejmanu Velianstvenom 8. avgusta 1526. dok je turska vojska jo bila pod Ilokom. Iste godine, prilikom pohoda na Mo- ha, T urci su podigli kod Osijeka pontonski most i spalili ga za sobom, a stalnije podignut tek 1566. prilikom turskog pohoda na Siget. T urci su drali Osijek do 1687. Dve godine potom postavljena je gradska uprava, a 1698. Osijek dobija i sopstvenu gradsku povelju. Izmeu 1712. i 1719. izgraena je i nova tvrava. Tokom XVHI i XIX v. bio je uven po svilarstvu. Za razliku od rimske Murse, koja se nalazila u srednjem delu Donjeg grada, turski Osijek je bio smeten u dananjoj T vravi. T urci su obnovili grad, a u vreme Sulejmana

II podignuta je u njemu velika damija. U tursko vreme grad su naseljavali samo muslimani, a sastojao se od srednjeg i unutranjeg grada, podgraa i panaura. Posle odlaska T uraka, osim Gornjeg i Donjeg grada, T vrave i Unutranjeg grada, 1792. novodoseljeni Nemci iz Bake i Banata osnovali su Novi grad, najmlai deo Osijeka. Pesma KH I, 17 peva o jednom od neu-spelih hrianskih napada na Osijek, i o pogibiji be ga Ljubovia tom prilikom (mada se za njega smatra daje poginuo u Crnoj Gori, tokom bitke na T rnjinama 1717). Meutim, u komentaru prireivaa Koste Hermana, stoji sledee: Priao mi je stari prijatelj Musliman, komu sam kazao ovu pjesmu, kako i danas mnogi starci vrsto kazuju, da je jedan gazija Ljubovi doista poginuo pod Osijekom, i da mu je turbe ondje bilo, sve dok ga ne razbie u boju, kad su T urke iz Osijeka potisnuli. Ovaj boj kod Osijeka bie daje onaj od godine 1521., u kojem je takoer sudjelovao gazi Husrev beg."* Ostale pesme u Osijeku pominju izve-snog Osman-bega (KH , 8; MH I V, 46, 49), a pre turskog vremena vojvodu Momila, duku od Osika" (MH I, 25). Literatura: 1887, 87; Markovi 1971,119-127; KH 1,606*; 1910, 94 (nap. 27); 2,243; s.v.; Imenik YU 287; VE s.v. Grad. OT ROG II Postojala je i neretljanska tvrava Otrog i kod Makarske, belei je Porfirogenit. Stari slovenski naziv za mesto utvreno palisa-dom, u tom znaenju posvedoen staroslo -venskim ostrogb, up. dalje rus. otrog, polj. otrog, e. ostroh 'tamnica', izvedeno od *ostn 'otar', ili, pre, odkorenakoji je u strog, straa (Skok 573b, III 343a). (A. L.) stara graevina: U Ostrogu, staru graevinu (SM 52:2) planina: Tako doli na Otrog planinu (SM 52:81) Razvaline grada u Crnoj Gori, kod Ostrokog manastira.

310

OSTROGON, Ostrug

Grad u staroj ili Gornjoj Zeri (Zeta Superior), u istoimenoj upi, na lokalitetu Gradac oko 12 km j/i od Nikia. Spominje se 1441. u vlasti hercega Stjepana, a kasnije njegovog sina Vladislava. U povelji kralja Alfonsa V iz 1444. pominje se Ostroch, castello con lo contato ali confini de Albania". Iako se vrlo odreeno porninje u izvorima i treba da lei u blizini kasnijeg manastira Otroga, nije na terenu sa sigurnou identifikovan. Nije iskljueno ni to daje rrmnastir nastao na ostacima grada. Oko Otroga je ivelo pleme Pjeivci, pa se ta oblast danas po njima i zove. Kod Vuka u Rjeniku javlja se kao gora izmeu Hercegovine i Crne Gore. Pesma pominje u Ostrogu Josifa, ostro-kog bana (odnosno arhimandrita) i vojvodu Jovana. Samo mesto nije grad, koji je u doba o kom pesma peva bio uveliko u ruevinama, ve manastir stara graevina" u prvom pomenu, i planina u drugom. Manastir Otrogpod Ostrokom gredom Sastoji se od Gornjeg i Donjeg manastira. Gornji manastir osnovao je 1665. sv. Vasilije Ostroki, mitropolit hercegovaki, a crkvicu asnog krsta je zatekao kad je doao u Otrog. Njegove mosti poivaju u pein skoj crkvi Vavedenja. Donji manastir se nalazi na zaravni ispod Gornjeg i ima crkvu sv. Trojice, podignutu 1820. na temeljima starije crkve.______________________________ Ostrogon Ostrogon bez atribucije: Od Budima i od Ostrogona (SANUIE, 68 :39) Ostrug bili: Otiskoe do Ostruga bila (MH IV, 43:497); MH IV, 49 bez atribucije: U Ostrugu konak uinili (MH IV, 43:498); MH T V, 49 4747'N, 1845'E Grad u Ma arskoj, na desnoj obali Dunava, s/z od Budima. Nemako Strigonium. ime Gran, u starim izvorima

Jo i: grad Otrog (Zaostrog) kod Makarske u Hrvatskoj; srednjovekovno naselje na sredini Katelanskog polja, u srednjem veku granica izmeu T rogira i Splita. Literatura: 1959, 85; Vego 1957; Hrvatski leksikon U s.v.; s.v.; VE s.v. Grad; 2 s.v. OSTRO GON, Ostrug O Strigonium, Gran, Esztergom II Mad. Esztergom, sl. Ostrihom od slov. *Stregom-jb, prisvojni pridev od linog imena *Strgom 'paen, negovan', up. e. toponim Strehom, polj. na dva mesta Strzegom (Kiss 1209). (A. L.)

uven kao sedite nadbiskupa koji od 1279. nosi naslov ,,Primas Ugarske". Njemu je 1315. kralj Karlo Robert potvrdio raniju povelju kralja Bele IV, pa su muuz Ostrogon pripali i Komoran sa zaseocima i selima i sve to je ovom pripadalo. U turskim rukama je bio 1543-1683. s prekidom od 10 godina (1594-1605). U XV v. Ostrogon su u velikoj meri naselili Srbi, kraljevski ajkai, tako da se s vremenom u podgrau razvila srpska varo. Opustela je u XVI v., a u drugoj polovim istog veka ponovo je naseljena. Posle osloboenja od T uraka 1683. razvila se u tipino zapadnoevropsko barokno mesto. Pominje se u kontekstu turskog zauzea Budima 1541. (SANU III, 68). Muslimanske pesme u Ostrugu pominju Cifru Hasana-gu (MH IV, 43), odnosno Fazlipau (MH IV, 49).

OSTROVICA, Ostrvica OSTRUNICA

311

Literatura: 1887, 87; 1911,285 (nap. 32); 2,241; 2 s.v. OSTRO VICA, Ostrvica bez atribucije: Sa Ljutice iznad Ostrvice (Vuk Vin, 39:5) 045 19'N, 1435'E Grad u Hrvatskoj. Mesto u Lici, kotar ibenik, optina Skradin, na desnoj strani puta Skradin-Ben-kovac. T urci su osvojili Ostrovicu krajem 1523. i drali je sve do 1648. Pre toga bila je pod Mleanima poev od 1411, zajedno sa Zadrom, Ninom, Novigradom, Vranom, Skradinom, ibenikom, Trogirom, Splitom, Omiem, Kotorom i Budvom. Pominje se kao mesto pod planinom Ljuticom. Sudei po zavrnim stihovima ove kratke pesme (38 redova), dogaaj koji je u njoj opisan morao se desiti posle 1791, tj. u trenutku kad Borievac (vide) koji se u njoj pominje kao hriansko mesto vie nije bio pod turskom upravom. Jo i: selo kod Novog Brda u Srbiji, iz kojeg je bio Konstantin Mihajlovi (Uspomene janiara); srednjovekovni grad na Rudniku (Srbija). _______________________________

je imala svoj peat sa grbom na kome su bili kula, mesec i zvezda (pomen 1403). Pao je u turske ruke 1577. Od 1578. do 1592. u njemu je bilo sedite Ostroakog sandaka. Severni deo grada potie iz srednjeg veka, a juni su izgradili T urci oko 1700. Onaj prvi se zove narodni", a drugi gospodski" grad. Kod Vuka u Rjeniku pominje se kao grad nie Bia". Pesme ga pominju u kontekstu uzimanja Bosanskog Novog (SANU III, 74) i boja kod Drenika (SANU , 73; Vuk VIII, 37). Sve pesme zapravo pevaju o istom nizu dogaaja u sklopu pohoda na Bosansku Gradiku i Bosanski Novi 1788, samo to SANU III, 74 pobedu kod Drenika pripisuje feld-maralu Laudonu, a Vuk VIII, 37 ogulinskim krajinicima, stoje znatno blie istorij-skom dogaaju. Vuk III, 35 pominje u Ostrocu dva Beirevia", a KH 1,22 T opal Mustaj-bega. T akoe i: selo u Hercegovini, na pruzi Sarajevo- Mostar, izmeu Konjica i Jablani-ce, pored reke Neretve. Literatura: Kreevljakovi 1953; Vego 1957; s.v.; Imenik YU 289; VE s.v. Grad; 2 s.v. OST RUG bez atribucije: U Ostrugu konak uinili (MH T V, 43:498); MH IV, 49 bili: Otiskoe do Ostruga bila (MH IV, 43:497); MH IV, 49 Vide OSTROGON OST RUNICA O Osterbach Sela Donja i Srednja Ostrunica belee se u tur. popisima Beogradske nanije XVI v. Prvobitno ime tamonje reice, poimeni- enje od *Ostruna reka, gde je prvi deo pridev od ostruga < prasl. *ostrpga 'vrsta kupine'. (A. L.) lijepo selo: Iz lijepa sela Ostrunice (Vuk I V, 24:245) 04443'N,2O19'E Selo u Srbiji, na desnoj obali Save kod Beograda, na putu Beograd-Obrenovac.

Literatura: 1978; 2006; 2, 241, 242; s.v.; E 173 (nap. 12, 13); TIR 129. OSTRO AC O Horosium S Deminutiv od otrog, v. Otrog. (A. L.) grad: Beirovi' od Ostroca grada (Vuk Vin, 37:9); SANU , 73, 74 bez atribucije: Od Ostroca Topal Mustaj bega (KH I, 22:387); Vuk III, 35 04341'N, 1749'E Mesto u BiH. Stari grad u Bosni, na kosi iznad leve obale Une, 7 km juno od Cazina, kraj puta Biha-Cazin. Prvi put je posvedoen 1286. kao grad knezova Babonia koji su ga drali neprekidno do 1552. Pominje se i 1330. u povelji kralja Karla Roberta. U Ostrocu je bila optina i bratstvo sv. Katarine. Optina

312

OSTRVICA OTOAC

Najraniji pisani podaci o Ostranici nalaze se u turskom deftera iz 1528. kada je u selu Srednja Ostrunica popisano 8 vlakih domova. U kasnijim turskim defterima, pored Srednje pominje se i Donja Ostrunica sa ukupno 46 kua. Prema popisu naselja u Srbiji koji su izvrili Austrijanci poetkom XVIII v., izgleda da je broj stanovnika Ostrunice naglo opao u XVII v. U XVIII v. u okolini Beograda i inae je na svakih 6 sela dolazilo 5 pustih, pa je u ta pusta sela Austrija n aseljavala nemake porodice. T ako je u Ostrunicu doseljeno 28 porodica iz Vormsa i tajerske, te se u austrijskoj administraciji iz tog doba Ostrunica vodi kao nemako selo Osterbach. Ve 1733-1735. Ostrunica ima 33 kue, a u administrativnom pogledu pripada Beogradskom distrikta. Pesma u Ostrunici pominje protopopa Marka u kontekstu poetka bune protiv da-hija. Jo i: selo u dolini Fojnice (BiH). Posvedoeno je u XIV v. kao locus de Choynica" sa saksonskom i dubrovakom kolonijom, sa rudnikom srebra i carinarnicom. _____________ Literatura: 1903; 1959b, 261-262; 1973; 1975,158; 1994,117; 2 s.v. OST RVI CA bez atribucije: Sa Ljutice iznad Ostrvice (Vuk Vni, 39:5) Vide OSTROVICA OT OAC grad: Pa on leti do Otoca grada (MH IX, 1:19); MH III, 13 gnjizdo sokolovo: U Otocu gnjizdu sokolovom (MH IX, 1:4) bijeli: Otpuknue na Otocu bjelu (KH II, 62:363); KH II, 60 bili: / Otoac bili nadmetnue (MH III, 9:438); MH III, 12, 13; MH IV, 33 sa suhe granice: Od Otoca, sa suhe granice (MH TV, 38:541) iz principovine: Od Otoca izprincipovine (KH II, 60:694)

bez atribucije: A sa suncem u Otoac doe (MH IX, 1:21); KH I, 33; KH II, 60, 62; MH III, 9, 12, 13; MH IV 33, 38 4422'N, 1514'E Grad u Lici (Hrvatska). Smeten je u s/z delu Like, u dolini reke Gacke, izmeu Vele bita i Male Kapele. Kod Vuka u Rjeniku pominje se samo kao varo u Hrvatskoj. Ime je dobio prema staroj hrvatskoj parohiji kojoj je pripadao (i iji je centar bio na otoku Krku). Od 1300. bio je u vlasti porodice Franko-pan. Imao je utvreni grad na okuci reke Gacke, okruen odbrambenim kulama. Za- mak Fortica sagraen je 1619, u vreme renesanse. Od 1746. neko vreme je bio sredite Vojne Krajine. Hrianska pesma ga pominje u doba kad je bio pod Frankopanima (u pesmi Vrangopan knez), u sieu koji opisuje smrt bana Berislavia 1520. (vide ad HRVAT SKA DUBICA). Povod za boj je osveta za turski napad na Drenik koji se desio U najduljoj noi u godini, Dugoj nojci uoi Boia, Kad se slavi sveto Poroenje. U po noi T urci udarie, Na Crkvini crkvu optekoe, I u crkvi narod oklopie, Punu crkvu krvi natopie (11-17). U muslimanskim pesmama sa neistorij-skim sieom Otoac se uvek javlja kao vrsto hriansko uporite, pa se musliman ski junaci esto lano predstavljaju kao Oto- ani kad im je potrebno da zadobiju pove- renje nekog znaajnog hrianskog prvaka, kao to je malteki ban (MH IV, 38; KH I, 33), ili karlovaki ban Henkali (KH , 60). U MH , 13 Ot oac je mesto sestre Mitra barjaktara lipe Mike, svom Rimluku dike" i stranog Koste harambae u slubi otokog bana kome je namera da se oeni Hankom Zenkovia iz Novoga. U ostalim pesmama javlja se kao taka na puto od Udbine do Brinja (MH III, 9) ili do Senja (MH , 12), odnosno od Vrhova do Senja (KH II, 62).

OTOKA OZDRTNII

313

U KH II, 60 Otoac je jedan od nekolicine hrianskih trgova robljem koji okruuju Udbin u: [u potrazi za robljem] Ja sam skoro uzjaho dorata, Potjero ga preko Velebita, Pa od Zadra, do Herceg-Novoga, I do Brinja do vlakog Lenera, Od Zrmanje pa do Zvonigrada, Do Otoca, do vode Gaice (45-50). U jedinom sieu sa istorijskom podlogom Otoac se prvo javlja u kontekstu proroanskog sna, a potom i kao stvarno mesto iz kojeg uz Brinje dolazi hrianska vojska koja napada Liki Ribnik. OT OKA O Insula, Adai Kebir II Varijanta naziva otok < *ob-toh> 'mesto opteeno vodom'. (A. L.) careva palanka: Od Otoke, careve palanke (KH III, 8:561) bijela: Ve ga goni ka Otoci b'jeloj (MH Vin, 4:67) pusta: A kad doe na Otoku pustu (KH , 10:449) nie T emivara: U Otoci nie Temivara (KH I, 2:2) bez atribucije: Od Otoke Kunu Asan-agu (Vuk VI, 49:110); Vuk VI, 69; Vuk VII, 6; MH Vin, 4; EH 4; KH I, 2, 32; KH II, 61, 75; KH III, 10 1. Stari grad na ostrvu u reci Uni (BiH), kod istoimenog mesta, 8 km severno od Bosanske Krupe. U turskim izvorima Adai Kebir (veliki otok"). Spominje se 1264. pod latinskim imenom Insula. Knezovi Blagajski su drali grad Otoku i pre toga, preko svojih katelana. U varoi Otoci je sagraen franjevaki samostan. T urci su grad zauzeli 1565. i spalili ga zajedno sa samostanom. Poto je obnovljena, Otoka je bila u sastavu Krupske kapetanije i imala skelu preko Une. Naputena je 1838. Pesme pominju u Otoci Pavla Mandui- a (MH Vin, 4), Kunu Asan-agu (Vuk VI, 49), T ala (Vuk VI, 69; Vuk VII, 6) i Hasana od Otoke (KH I, 32), Aliju Alagia (KH , 10), agu T okahju (KH , 61), Krili a ban-agu (KH , 75) i starog Kahrirnana (EH 4).

2. Na koju se Otoku ispod T emivara misli u KH 1,2 nije lako utvrditi. Na dananjim mapama ispod T emivara nema nijednog mesta sa takvim imenom.
Literatura: Kreevljakovi 1953; Vego 1957; VE s.v. Grad. O ZALJUE grad: Prema onom Ozaljuu gradu (SM 83:36) Neizvesna ubikacija. Danas je mogue identifikovati samo Ozalj (4536'N, 1527'E), mesto blizu Zagreba u Hrvatskoj. U pesmi se, meutim, radi o nekom mestu u Koritima (Crna Gora), to se izriito i kae: njom otide k Onogotu gradu, mimo grad je eta prolazila, odlazila u pitomu upu, pa i upu eta prehodila, maila se put ravna Drobnjaka, proz Drobnjake eta prelazila, te je eta bila dolazila, Bosni zemlji u Korita tvrda, prema onom Ozaljuu gra du (28-36) pa budui da eta kree iz Onogota (Nikia), teko bi mogla stii sve do ispod Zagreba, ak i da se Korita nigde ne pominju. Kako mesta sa ovim imenom nema na modernim kartama naznaenog podruja, a u starim izvorima nije posvedoeno, sva je prilika da e ovo pitanje ostati nerazreeno. Jo i: Stari grad Ozalj u Hrvatskoj kod istoimenog mesta, na uzviici iznad desne obale Kupe i u blizini Karlovca. Spominje se sredinom XIII v. kao kraljevski grad. Posle toga je bio u rukama kn ezova Babonia, Frankopana i Zrinskih; u Srbiji, na granici sa Crnom Gorom, mesto Oalj. T akoe i planinski lanac Ozalj na tromei Crne Gore, Srbije i Hercegovine (optine Pljevlja, Priboj i ajnie). Literatura: VE s.v. Grad; Imenik YU 290. O ZDRINII bez atribucije: Dokle doe prema Ozdrini- a (Vuk VIII, 19:8) Vide OZRINII

314

OZIJA OZRINII, Ozdrinii

OZIJA
grad: Je li zdravo pod Ozijom gradom (Vuk VH, 56:71) grad bijeli: Kod Ozije grada bijeloga (Vuk VH, 56:55) grad carev: Od Ozije grada carevoga (Vuk VII, 56:51) bijela: Da on poe Oziji bijeloj (SM 166:9) nasred carevine: / Oziju nasred carevine (KHI, 2:136) ispod Moskovije: Od Ozije ispodMoskovi-je (Vuk III, 88:2); Vuk VII, 56 bez atribucije: Od Ozije vrata zatvorie (SM 166:53) Vide O AKOV O ZIN Nejasno; legendarni Ozin i ostrvce Osinj kod ua Neretve ne mogu se identifikova-ti ni geografski ni jeziki. (A. L.) grad bijeli: U Ozinu gradu bijelome (Vuk III, 34:121) bijeli: / dok ode bijelu Ozinu (Vuk III, 34:131) bez atribucije: Turcipali okolo Ozina (Vuk III, 34:157) Neutvrdiva ubikacija. U Boki se po Vuku pripovedalo da je nekad postojao grad Ozin pokraj mora, skoro na samom kraju dubrovake drave (od Sutorine ka j/z preko brda). Od tog grada, u Vukovo doba su jo uvek stajale zidine kod pristanita, a pristanite se u lokalnoj to-ponimiji zvalo Gornji Molunat (Molonta).

Pesma pominje od Ozina kralja" i njegovu lepoticu erku Jefimiju koju prose Novljanin Alija i Rinjanin Ivan. Literatura: / 1899, 37; 1954, 630; Hrvatski leksikon II s.v.; s.v. O ZRINII, Ozdrinii Oz rinii selo: / uminu selo Ozrinie (Vuk IV, 13:35); SM23, 131 maleno selo: Iz malena sela Ozrinia (Vuk VIII, 11:182) bez atribucije: Do kraj Slivlja nie Ozrini-ah (Vuk IV, 17:64) Oz drinii bez atribucije: Dokle doe prema Ozdrini- a (Vuk VIII, 19:8) 4245'N, 190 'E Mesto u Crnoj Gori. Veliko selo u Nikikom polju, j/i od Nikia. Javlja se i u obliku Ozrnii. Pominje se kao mesto na putu iz upe ka Nikiu (Vuk I V, 13) i kao mesto dvoboja Janka Laketia i Petra Bokovia, iza kojeg usledi borba izmeu Drobnjaka i Bjelopa-vlia (Vuk IV, 17). U Ozriniima se pominju ivko Klepavi (Vuk VIII, 11) i izvesni Dulup (Vuk VIII, 19) koji tamo ima i kulu, a u pesmi o zidanju Nikia (SM 23) Nikoli- i i Lalatovii kao Adaj-paina raja. Literatura: 1954, 510; 2, 210; s.v.

p
PAG OCissa, Pagus, Villa Pagi Od lat pagus 'selo' (Skok 585). (A. L.) * !: Kad saoe do Paga kamena (KH , 54:304) * vlaki: Sve od Senja do Paga vlakoga (KH II, 54:303) * bszatbucje: Pa od Paga snahu podigoe (KH II, 54:320) 4426'N, 153'E Grad u Hrvatskoj, na istoimenom ostrvu. U antiko doba nalazio se ovde grad Kisa (Cissa) po kojem je i itavo ostrvo dobilo ime. Kisa se nalazila severno od dananjeg Paga, verovatno na poloaju koji se zove aska (pridevska izvedenica od Cissa). Ovaj rimski grad stradao je u katastrofalnom zemljotresu 361. i potonuo u more, gde se njegovi ostaci i sada mogu videti. Kasnije je verovatno bio obnovljen jer se 1212. javlja kao Kessa veterana (stara Kisa"). Atribut veterana svedoi da u v. grad Kisa nije vie imao isti znaaj kao pre, tj. da je neko drugo mesto preuzelo njegovu ulogu, a to je bio drugi grad na ostrvu mesto na kome se dobijala so iz morske vode, nazvano Pagus prema latinskoj rei za selo. T aj Pag se nalazio oko 3 km juno od dananjeg grada Paga, na poloaju naputenog Starog grada. Pod imenom Villa Pagi, grad na tom mestu prvi put se porninje 1069. Sve do kraja XT V v. javljaju se oba imena ostrva: starije Kisa (Kissa insula 1070, Chessa 1372) i novije (insula Pagi). Od kraja XIV v. ostaje samo Pag. Srednjovekovni Pag dobio je 1244. od kralja Bele IV status slobodnog kraljevskog grada. Potom, 1409. dolazi pod upravu Ve necije, a tada (1433) poinje i izgradnja dananjeg grada podizanjem kua du glavne ulice sa trgom u sredini. Najvei broj graevina potie, meutim, iz XVI i XVII v. Pored upne crkve iz XV v., ouvane su jo i kaptolska crkva nasred trga iz XIV v., crkva sv. Jurja, katedrala, kneeva palata i franjevaki samostan iz XVI v. U pesmi se pominje kao grad bana Papa, ijuje erku Ruu isprosio senjski kapetan. Literatura: 1926; Skok 1950; Markovi 1971, 448-451; imunovi 1986. PAKOVRAE bez atribucije: U Loznici i u Pakovrau (Vukn, 31:43) 4353'N,2015'E Mesto kod aka (Srbija). U pesmi i istoimeni manastir/crkva, zapravo manastir Sretenje (verovatno iz XVI v.), u blizini sela Pakovrae.

Pag 1598

316

PALANKA BIJELA PAPRATNI DO

Kod Vuka u Rjeniku Pakovrae se vezuje za selo Loznicu u Poekoj nahiji. Pesma ga pominje kao deo imanja bana Milutina (XT V v.) koji polazi sa silnim car-Stevanom" u rat protiv bugarskog cara imanina (bitka kod Velbuda 1330) vide ATENICA, LOZNICA, POEGA. Literatura: s.w. , -epahe. PALANKA BIJELA bez atribucije: I suvie Palanku Bijelu (SM

166)
Vide BELA PALANKA PANAUR grad: On primi grada Panaura (SANU IV,

Nemogua ubikacija. Prema pesmi, grad u kopnenom delu hrvatskog primorja, dva dana konjskog hoda od Senja (vide KARLOBAG). Pominje se u kontekstu zarobljavanja Muje Hrnjice i njegove brae prilikom etve. Muslimanski peva koristi posebno sredstvo da jo vie uvea znaaj i inae velikog junaka muislimanske epike Muje Hrnjice. On pohvale stavlja u usta hrianske gospode i puta da Ivan Senjanin, obraajui se Henkaliu banu i Nikoli Karloviu koji su zarobili Muju Hrnjicu, kae za ovoga: T aj je Mujo od Krajine glava, Krajinici ka i mrki vuci, U Muje je mlogo pobratima, Za nj eg znade devlet u Stambolu. Ja se bojim, bane gospodine, Kad se dignu na alaje T urci Od Glinice do vode Bistrice, Od dnu Like pa do Vrhovina, Karlovac e zemljom poravniti, Naeg kralja s carem zavaditi. Ko e tomu devap uiniti? (266-276). Literatura: MH III-IV, komentari. PAPRATNIDO ravni: Od ravnoga Dola Popratnoga (Vuk IX, 32:1140) 4237'N, 1843'E Selo i kraj u Cmoj Gori. U Papratnom dolu ive tri bratstva (Vu- koslavevii, Maanovii i Miletii) plemena Dupilo. Pominje se u okviru turskog pohoda na Cmu Gom 1862. kao jedno od mesta na kojima se sakuplja turska vojska. Pesma opeva vie bitaka koje su se vodile tokom drugog pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Gom: kod Krnjica (vide), Duge (vide), kod Meduna (vide) i dalje (upor. stihove 568-574). Neobian postupak primenjen je u opisu sultanove motivacije za ovaj pohod: Potraiu moju starevinu, Kraljevinu ugarskoga kralja, I dravu posavskoga bana, I bogati Srijem kod Dunava, Karavlaku i Karabogdansku, Slavoniju i iroku Liku,

4:7)
Nemogua ubikacija. Mesto, koje se pominje u kontekstu jednog od msko-turskih ratova, imena iskrivljenog do neprepoznavanja, ili potpuno izmiljeno: Podie se crni Harapine Od Stambola, grada bijeloga, On doe na dno Moske ravne I na Mosku porez udario: Na glavu po sedam cekinah, A za konak lijepu evojku. On primi grada Panaura, A zaljeze na dno Petarbura, A Moskove na medan poziva (1-9). Motiv je isti i na slian nain strukturisan kao i inae u pesmama tog tipa (Marko Kraljevi ukida svadbarinu", Kraljevi Marko i Musa kesedija", Bolani Dojin" itd.). PANJ-KRST bez atribucije: Od Panj- krsta Horozovi Husa (KH II, 75:258) Vide EPAN-KRST PAPAK kameni: Iznad Baga, iz Papka kamena (MH IV, 36:321) bez atribucije: Pa ti nejdi Papku po divojku (MH rv, 36:348)

PARAIN, Parakin PARANICA

317

Kotar ravni i svu Dalmaciju, Dubrovaku i Boku Kotorsku, Tvrdi Kotor Vukaina kralja (339-347) budui da se on u epici obino javlja na hri- anskoj strani, kao slika stanja pre turskih osvajanja. Vojnika motivacija pohoda, koja se iskazuje neposredno iza ove, na prvi pogled je mnogo realnija, ali zapravo i on a, sa svojom vizijom treeg i konano uspe-nog pohoda na Be, predstavlja brian -sku projekciju neostvarenih turskih elja: Kad spodobim srpske banovine, Banovine srpske i slavjanske, I ugarsku stranu kraljevinu, T ader mislim na Be udariti, Potraiu Krnja i Zelenka, I Margitu ubojnu lubardu. Kad osvojim Bekoga esara, Udariu na zemlju Poljaku, Da osvetim nae rane ljute, Koje su ni pod Be udarili. (349-358) Literatura: http://www.montenegro.org.au /pleme_cuce.html PARAIN, Parakin O Sarmates

Parain je staro mesto. U doba Rima zvao se Sarmates (ova identifikacija nije sasvim pouzdana) i bio je trgovako mesto sa postajom za pramenu konja (Mutatio Sarmato-rum). I upriju (Horreum Margi) i Parain pljakali su i ruili Goti, Avari i Huni. U srednjem veku prvi put se pominje 1372-89. kao selo trg Parakinov brod", nadalje poznat kao bogato trgovako mesto i prelaz preko Morave (brod). Njegova tvrava je bio Pe-trus, mali grad istono od Paraina i nekadanje upanovog sedite. Petras je 1413. razorio sultan Musa i te su se razvaline dugo zvale Petraa. Pod T urcima, Parain se pominje kao veliko i otmeno mesto sa lepim vrtovima i utvrenom palankom (po svedo- anstvu Evlije elebije). U doba austrijske vlasti (1718-1739), Parain je bio administrativni centar podruja koje je obuhvatalo 10 nastanjenih i 15 opustelih sela. U Vuk , 37 navodi se kao reper za blie odreenje ubikacije manastira Ravanice, za-dubine kneza Lazara, a u ER 124 pominje se kao grad na Moravi. Uspomena na lino ime iz kojeg je, prema prvom gorenavedenom tumaenju, izveden ojkonim Parain nije sauvana u epici, ali se jo moe nai u zagonetkama, npr.: Vila sjedi na vrh grada, \ kose dri oko vrata, \ eka sina Paraina, \ dok joj doe iz Jakina, \ i donese kupu vina (kad sunce na istoku izlazi)*; Izae vila iz pei, \ pustila kosu niz ple- i, I eka sina Paraina, \ dok joj doe iz Rudina i donese kupu vina (plamen)** i si.

Hronoloki

se ranije javlja oblik prisvoj-nog prideva Parainov (brod), koji bi bio izveden od linog imena, up. prezime Pa- ra. No kako je ubrzo zatim, 1452, zabele-en i krai oblik Parain (trg), koji je doc-nije sasvim preovladao, smelo bi se pomiljati na *Paraija kao varijantu od Para- evija 'sveta Petka, Paraskeva', pridev odatle *Para(evij)in; u tom sluaju je Parainov brod mogao dobiti svoj sufiks analogijom prema Kraljev brod, koji se pominje u istoj povelji. (A. L.)

Literatura: 1877, 161**; Kapa- 1897, 336*; / - 1899; Markovi 1971; 1986j 1995; s.v.; EC 65-66. PARANICA O Paronica er: Pa odoe seru Paranici (Vuk IV, 35:394); Vuk IV, 33, 34, 43 bez atribucije: Avaz ode po svoj Paranici (Vuk IV, 35:112); Vuk IV, 33 Mesto u Srbiji.

Parain bez atribucije: U Resavi nie Paraina (Vuk , 37:47) Parakin bez atribucije: Moram vodu [pribrodio] na Parakinu (ER 124:50) 4351'N,2124'E Grad u Sr biji. Nalazi se blizu Ja godine, na pruzi Beo-grad-Ni.

318

PARIZ, Pari, Pariz Hlodoveh I ujedinio je Gale u kraljevinu i 508. proglasio Pariz svojom prestonicom, nazvavi je prema osnivakom plemenu Paris. Pariz je vidno napredovao tokom srednjeg veka: u XII v. je poela izgradnja katedralne Bogorodiine crkve (Notre Dame) koja je trajala gotovo dvesta godina; movarno tie oko Sene je isueno i nastanjeno da bi konano postalo ono to se danas zove Desna obala (Rive droite). Sorbona je poela sa radom 1253, Sent apel (Sainte Chapelle) je osveena 1248, a Luvr je poeo da se zida kao priobalna tvrava 1200. Krajem XV v. Pariz se obnavlja u stilu renesanse, kada je nastala veina zdanja po kojima je danas poznat. U XVI v. Pariz se ponovo naoruava, ovog puta u okviru verskog rata katolika protiv hugenota (protestanata) koje podrava Engleska. Vrhunac sukoba izbijana Sv. Vartolomeja 1572. (Vartolomej- ska no), kada je tokom jednog dana u Parizu pobijeno 3.000 hugenota koji su u grad doli da bi prisustvovali venanju Anrija od Navare (kasnije kralja Anrija IV). Za vreme Luja XT V (poznatog kao Kralj Sunce) koji je vladao od 1643. do 1715, dravna blagajna je bila gotovo ispranjena usled mnogobrojnih ratova i gradnji. Njegova najpoznatija ostavtina je Versajska palata, 23 km j/z od Pariza. Pariki ustanak,14. jula 1789. dovodi do pada Bastilje i Francuske revolucije. Nestabilnu postrevolucionarnu vladu konsoli-dovao je 1799. mladi korzikanski general Napoleon Bonaparte, koga je ve 1804. papa krunisao za cara Francuske. Osvajanje Evrope zavrilo se prvo porazom u Rusiji 1812, a potom u Belgiji bitkom kod Vater-loa 1815. Francuskoj je u naslee ostavio mnogobrojne spomenike kao to je uvena Trijumfalna kapija u Parizu i Graanski zakonik (koji nosi njegovo ime Code Napoleon). U pesmama se pominje kao prestonica francuskog vladara kome se odlazi po vojnu pomo u ratu protiv T uraka. Obino se ne precizna koji je kralj u pitanju (franceski kralj"), osim u sluaju Napoelona koji se pominje kao veliki car" i Bonaparta

Kasaba u nekadanjoj abakoj nahiji. Kod Vuka u Rjeniku javlja se kao mesto juno od ua Drine u Savu: Paranica je od prije bila pusta, i nije za nju niko ni znao, dok je nijesu za vremena Karaorijeva naselili prekodrinci i goli sinovi, koji su iz Bosne uskakali u Sr biju, i nainili od nje kao malu varo icu; za to se u novim pjesmama pjeva er Paranica". Pesme u Paranici pominju golog sina" Zeku Buljuba u (var. buljugbaa) u kontekstu boja za Loznicu 1810. (Vuk IV, 33) i osvete za smrt Mie umanca (Vuk IV, 35). Literatura: 1975, 159; s.v. PARIZ, Pari, Pariz O Paris, Lutetia II Po galskom plemenu Parisii, odkelt. *Qu-ariti 'delotvorni' ili 'p otovaoci delotvor-nog boanstva'; raniji naziv Lutetia takoe keltski 'movara'. (A. L.) Pariz grad: No u odi' put grada Pariza (Vuk Vili, 71:1671); SANU IV, 38 franceski grad: I Parizu jranceskome gradu (KH I, 2:205) bijeli: Ja u ii bijelu Parizu (KH 1,2:280) bez atribucije: / otide pravo put Pariza (Vuk VIII, 71:1679); SANU IV, 38; SM 64 Pari grad: Drugu alje u gradu Pariu (Vuk IX, 33:240); Vuk IX, 22 Pariz grad: Koji bjee iz grada Pariza (Vuk IX, 14:847) 4852'N,219'E Glavni grad Francuske. Pariz je osnovan oko III v. pre n.e. na mestu koje se danas zove lie de la Cite. Njegovi osnivai su bili pripadnici galskog plemena poznatog kao Parisii. Postao je rimski grad Lutecija (Lutetia) posle 52. pre n.e., kada je Julije Cezar okonao dugotrajne galske ratove. Hrianstvo je stiglo do Pariza u II v., a rimska dominacija je konano prestala sa dolaskom Franaka u V v. Fran aki voa

PAZAR, Pazari PEUJ

319

Pariz 1572 kralj", mada se njegovo ime ne prenosi uvek najtanije: A sam knjae poe u Parizu Da pozdravi velikoga cara, Od Francije Luji Bonapartu (SANU IV, 38:301-303). Povodi za odlazak francuskom kralju u epici su sledei: opsada T emivara vide LONDON (KH 1,2), pad Mletaka 1797. (SM 64), smrt Petra Petrovia Njegoa 1851, dolazak kneza Danila na vlast (Vuk VIT L 71) i njegova pogibija 1860. (Vuk , 22), pad Sevastopolja 1854, Pariki mir 1856. i boj na Grahovcu 1858. (SANU IV, 38; VukLX, 14). Literatura: VE s.v. PAZAR, Paz ari Pazar grad: Te Pazara grada pridobie (SANU IV, 42:32) * grad bijeli: Na Pazaru gradu bijelome (Vukn, 10:84); SANUIV, 42 stari: No pratio ka starom Pazaru (Vuk , 36:224) bez atribucije: I Petrovu crkvu pod Pazarom (Vuk , 35:35); Vuk , 39, 40, 59, 77, 79; Vuk VI, 36,73; Vuk VIL 24; MH U, 45,49 Paz ari * bez atbucije: Kako doe momak u Pazare (VukH, 95:192) Vide NOVI PAZAR PEUJ O Sopianae, FurifMrchen, Pecs, Peuh Ma. ime izvodi se iz s.-h. (kajkavskog) oblika pe = pe 'peina', odatle bi s.-h.

oblik Peuj, Peuh nastao naknadnim dodavanjem sufiksa -(j)uh. Up. ipak toponim uh na Dugom otoku kod Zadra, u sred-njovekovnim zapisima Pbuh, sa variranjem vokala u poetnom slogu kao kod imperativa stslov. pbci pored peci od pei. Stoga moda imperativna sloenica *pe-ci-uh 'mesto gde sunce pee ui', slinog znaenja kao elo - , rogo-pek. Predloeno je i izvoenje Peuh iz *petjuh (crkbvb), prema srednjovekovnom latinskom nazivu Quinque ecclesiae, prevedenom na nemaki Funfkirc hen (tako Skok 101, no izvorno je to morala biti jedna crkva posveena petorici ranohrianskih muenikakamenorezaca, up. Kiss 505). Antiko ime Sopianae tumai se iz kelt. *sop- 'm ovara' (id. ib.). (A. L.) * grad kameni: U Peuju grau kamenome (MH IV, 45:2) * kameni: Potekosmo pod Peuj kameni (MH IV, 45:94) * jadni: Dopadasmo do jadnog Peuja (MH IV, 45:95) * bili: Niz Jagodsko do Peuja bila (MH IV, 45:442) * turski: Ta Omerbeg od turskog Peuja (MH IV, 45:732) * bez atribucije: Sav mu Peuj ogrijalo sunce (MH IV, 45:555) 046 4'N, 1813'E

Grad u Maarskoj,

Peuj oko 1692

320

PE, Ipek

Nalazi se u Baranji, blizu granice sa Hrvatskom. Jedan od najstarijih maarskih gradova, sedite rimske provincije Donja Panonija pod carem Hadrijanom. Prvo rimsko ime mu je bilo Sopianae, a kasnije Quinque Ecclesi-ae (pet crkava", vide etimologiju), prevedeno na nemaki Fiinjkirchen. Sveti Stefan, prvi maarski kralj, osnovao je 1009. u Peuju biskupiju. Sredinom XT V v. (1367) u Peuju je kralj Ludvig I Veliki zasnovao univerzitet, a u XV v. pe- ujski biskup je bio St. Janus Pannonius. Grad je bio pod T urcima od 1543. do 1686. Iz tog doba u njemu su ostali tursko kupatilo i Idris-paino turbe. Tokom XVIII v. ovde su kolonizovani nemaki rudari, a 1780. Peuj postaje slobodan grad. U pesmi o junakoj enidbi dvema de-vojkama, pominje se kao grad mladoenje Omerbega, to je u muslimanskoj epici stajae ime (Omer, Mehmed, Musa ...). Literatura: 1910, 95 (nap. 31); - 2, 300; Hrvatski leksikon II s.v. PE, Ipek II Stsrp. peb 'peina'. (A. L.) [tur. ipek = svila.] Pe grad carev: Od Pei, grada carevoga (KH III, 8:573) zemlja ramna: Kad doete u Pe zemlju ramnu (SANU II, 91:36) ravna: Paariju vie Pei ravne (Vuk II, 35:33); Vuk T V, 31 ramna: Evo poe preko Pei ramne (SANU II, 91:4) pitoma: / dooe Pei pitomojzi (Vuk VI, 44:81); SM 63 kameni: Pravo ide Peu kamenome (Vuk VT I, 21:133) donja: / ilj' te je u toj Pei donjoj (SM 18:27) na krajinu: Spusti vojsku kPei na krajinu (VuklV, 31:102); SM 63 bez atribucije: / od Pei, Asa i Gusinja (VuklV, 10:272); Vuk rv, 11; Vuk VI, 49; Vuk VII, 21, 56; Vuk VIII, 73; SANU II,

91; SANU III, 17; SM 55, 62, 144, 170; EH 4; KH I, 22; MH T V, 37 Ipek krajina: On iskupi krajinu Ipeka (SM 63:179) bez atribucije: Ka Ipeku peko Dukaina (SM 62:222) 4334'N, 1931'E Grad u Metohiji (Srbija). Sredite arhiepiskopije i srpske patrijar-ije. U srednjem veku Pe je bila selo u Hvo -snu koje se vie puta pominje u starim srpskim pisanim izvorima prvi put 1220. U njenoj blizini nalazi se Pecka patrijar-ija, a u samom gradu nekoliko crkava. Po narodnom predanju, crkva Ruica nalazila se u sadanjoj staroj ariji na mestu gde je sa da Bajrakli damija. (Ovu damiju Srbi Peanci i danas zovu Ruica damija.) Stara graevina je pomena za vreme sultana Mehmeda II i na njenom mestu 1469. podignuta je nova. Patrijarija je bila poetna taka obe velike seobe: pod Arsenijem III arnojeviem i pod Arsenijem IV akabentom. Pe je u srednjem veku, osim crkvenog sredita, bila i trgovako mesto sa dubrovakom kolonijom. I u turskom periodu ostala je znaajan zanatski i karavanski centar. Stari grad je 1690. spalio Mahmud Be- govi, a novi je 1831. zapalila vojska Hu-sein- bega Gradaevia, Zmaja od Bosne. Pe je jako stradala od kuge 1738-1739. Kod Vuka u Rjeniku: ,,2) Die Stadt Ipek, in Alt-Serbien [grad Ipek, u Staroj Srbiji], Pekia? Ipekia? 3) varoica, u T urskoj Srbiji bliz u Bia" (Vuk ovde verovatno misli na srednjovekovni dvorac Bie kod Blagaja na Buni, vide).

Pecka patrijarija Nalazi se na ulazu u Rugovsku klisura, nedaleko od grada Pei, kraj Peke Bistrice. Manastir ima etiri crkve koje, sazidane jedna uz drugu, ine jedinstvenu graevinu. Pecka patrijarija je jedan od najznaajnijih spomenika srpske istorije. T ano vreme osnivanja matine crkve u Pekoj patri-jariji nije poznato. Izgleda da je na mestu gde je sada Patrijarija jo za ivota svetog

PEI , Peina Stijena, Peina Save bio osnovan metoh manastira ice. elei da sredite srpske crkve bude na manje ugroenom mestu i blie sreditu drave, arhiepiskop Arsenije I je podigao na ovom ikom metohu kod Pei crkvu svetih Apostola i preneo sedite arhiepiskopije iz ice u Pe. Neto kasnije, crkva se poela nazivati i Sveti Spas, to je preuzeto kao spomen na posveenje ice. Od 1 do XV v., pa i kasnije, sve do XVII v., u crkvama Patrijarije sahranjivani su peld arhiepiskopi i patrijarsi. Posle propasti srpske feudalne drave, zamrla je i aktivnost Peke patrijarije, tim pre to je Ohridska arhiepiskopija preuzela upravu nad nekadanjom srpskom crkvenom teritorijom sve do 1557, kada je Patri-jarija obnovljena pod Mehmed-paom So koloviem. Posle ^ - ratova u XVLT v., u kojima se hriansko stanovnitvo an-gaovalo na strani Austrije, usledile su ri-gorozne represije turskih vlasti. Beei od njih, stanovnitvo se masovno iseljavalo u prekodunavske zemlje (Austriju i Ugarsku). Prvu veliku seobu poveo je iz Pei patrijarh Arsenije 1 arnojevi 1690, a drugu patrijarh Arsenije IV akabenta 1739. Poslednja velika seoba u tom veku desila se 1790. i takoe je pola iz Peke patrijarije, iako je Patrijarija ve 1766. bila formalno ukinuta. Posle zavretka Prvog svetskog rata u Pekoj patrijariji je 1924, posle ujedinjenja srpske crkve, ustolien prvi patrijarh obnovljene Patrijarije, Dimitrije. Otada se svi srpski patrijarsi ustoliuju u Pekoj patrijariji. Pomnije se kao mesto izvesnih Voria- kovia (Vuk VI, 49), kao mesto sa patrijari-jom u kontekstu zidanja Ravanice (Vuk , 35), kao jedno od mesta iz kojih se sabira turska vojska u sukobu skadarskog Mah-mut-paSe sa Crnogorcima (Vuk IV, 10, 11) odnosno prilikom pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Goru 1852-1853. (Vuk VUJ, 73), kao mesto, - mladog" u kontekstu boja na Deligradu 1806. (Vuk IV, 31; SM 63), itd. Beg Peanin se pominje u kontekstu boja pod Oakovom (Vuk VE, 56), Razak- paa Peanin u kontekstu bosansko- hercegovake bune iz 1831. (SM 62), paa

321

Pecka patrijarija Mahmudbegovi u okviru rusko -turskog sukoba iz 1828.(SM55),aPeaninvezirune-istorijskom kontekstu (Vuk VT I, 21). U SANU , 91 javlja se kao mesto poznato po dobrim najamnim vojnicima. Muslimanske pesme za Pe vezuju Kovaeva Ramu (EH 4), pekog Hasan -agu (KH , 8) i Munmi-bariaktara (KH I, 22), odnosno Mumin-harambau (MH IV, 37). U poslednjem sluaju ime mesta se javlja i kao Peina, i Peina ispod njegotine, pa je mogue da se radi o razhitim mestima (vide PEI). Jo i: Idvorac ili Idolac ostaci srednjc-vekovnog grada na istoimenom bregu iznad manastira Peke patrijarije. Grad je titio patrijarijski manastir. Literatura: Markovi 1971; Dini 1978, 345-353; s.v.; 2,302; 3a- 375,421-422; 3 s.v. PEI, Pe ina Stijena, Pe ina O T urk Mihal/Mihail Pekler, Crvene stijene @ Up. ime peine nad Kotorom Petinjgrad = Petinjgrad (Skok 629a). (A. L.) [od starijeg /^rudanashjemznaenjupe/] Pe ina Stijena * bez atribucije: Te je alje ka Peini Stjeni (Vukin, 24:83); Vuk , 33 Pe ina * na krajinu ljuta: Od Peine na krajinu ljute (SM 62:196) * ispod njegotine: Kraj Peine ispod njegotine (MH IV, 37:495)

322

PELINOVO PERAST

bez atribucije: Pa okrenu s njome kraj Peine (MH rv, 37:494) Neizvesna ubikacija. 1. Ne moe se tano znati na koje se mesto misli u Vukovim pesmama (III, 24, 33), ali se pretpostavlja daje negde u Bosni i da je Kovaina Ramo rodom iz njega (vide EH 4). Najblii tim uslovima je stari grad po imenu Stijena u Pounju kod Bihaa. On se kod Vuka u Rjeniku pominje kao varoica ,,u T urskoj Srbiji bliz u Bia". 2. U SM 62 i u muslimanskoj pesmi (MH IV, 37) misli se na Peinu, grad u Krajini: jo za njima kapetana falu od Peine na krajinu ljute, po imenu Daut-kapetana (SM 62:195-197) Podie vojsku Lika Mustajbee, Pa okrenu s njome kraj Peine, Kraj Peine ispod Snjegotine, Ispod kule Bajagi-Omera, Iznad kule Jagri-Huseina (MH rv, 37:493-497). To bi moda moglo biti mesto Peigrad u BiH, iako njegovo ime dolazi od pei, a ne od peine. Ovaj grad je u starini pripadao Hrvatskoj i nalazio se desetak kilometara s/z od Cazina. SagradenjeuXVv. aod 1520. bio je u vlasti Mihajla T urka pa se i prozvao njegovim imenom. T urci su ga zatekli naputenog, popravili i naselili 1653. zadravi mu ime (Turk Mihal/Mihail Pekler), iako su grad posle T urka drali Andrija od T movca, Nikola Zrinski i Gapar ubi. Ubikaciju ipak oteava injenica daje Peigrad zaviaj Hasanage Pekog (1742-1832) i njegovog sina Du-rat-bega, a ne Daut-kapetana, Omera Bajagi- a i Huseina Jagria kako stoji u pesmama. 3. U MH IV, 37 osim Peigrada u obzir dolazi i mesto Pei pod planinom Ujilicom, budu i daje ono ak i malo blie Udbini od Peigrada. Pesma, meutim, izriito kae da je Peina iz koje polazi Likina vojska pod njegotinom, a njegotina je blizu Banjaluke. Literatura: Lopai 1943; Kreevljakovi 1953; 1954, 615; VE s.v. Grad; RJA s.v.; s.v. ITeft.

PELINOVO selo: No je blie selo Pelinove (SANU IV, 39:84) lijepo selo: U lijepo selo Pelinovo (SANU IV, 39:81) bez atribucije: Mi hajdemo sada Pelinom (SANU rv, 39:89) 4221'N, 1846'E Selo u Gornjem Grblju (Cma Gora). Poznato je po crkvama: sv. Nikole, sv. Nedelje, Uspenja Bogorodice, sv. Petra i Pa-vla, sv. Georgija i sabornoj crkvi Sv. Trojice. Crkvu sv. Nedelje podigao je u XV ili XVI v., prema predanju, neko iz mesne porodice Ljepavia. Sa graena je na temeljima ranijeg zdanja iz prethrianskog perioda. Pesma u Pelinovu pominje kulu izve- snog Mia ukia i njegovog brata Ivana, i u njoj muko ubistvo dvojice Martinovia. Literatura: Imenik YU 296; 3 s.v. PENARI bez atribucije: Dokle eta u Penara doe (Vuk rv, 22:7) Vide PONARI PERAST O Parestum, Perasto 1366. dePerast, moda preko *Perbstb od imena ilir. plemena Pirustae (no ovo pleme ivelo je daleko odatle, negde u gornjem Podrinju). (A. L.) grad: U Perastu gradu opravljana (Vuk VI, 49:307); Vuk VII, 51; SANU IV, 21; SM92 grad bijeli: Od Perasta grada bijeloga (Vuk VII, 44:7); SM 92 mjesto: Zdravo doli u mjestu Perastu ( Vuk VII, 52:54); Vuk VH, 53; SANU IV, 6,7 bijeli: Dok ja doem Perastu bijelu (SM 87:9); Vuk III, 68 bez atribucije: U Perastu Pivljanina Baja (Vuk III, 68:79); Vuk , 69; Vuk VH, 20, 47, 51, 52; SANU IV, 6, 7, 8; SM 16 4229'N, 1841'E Mesto u Cmoj Gori.

PERAST
Grad na obalama Bokokotorskog zaliva nasuprot tesnacu Verige, izmeu Risna i Orahovca. Od IX v. naseljen je Slovenima, a u X zapalili su ga i razorili Saraceni i Mongoli. U srednjem veku se pominje kao grad pod patronatom Kotora sve do XVI v. kada se osa-mostaljuje i osniva posebnu komunu. Zahvaljujui izuzetnom geografskom poloaju, Perast je uvek bio na udaru svih osvajaa Boke, ali se naroito istakao u borbama protiv T uraka, i na kopnu i na moru. Jedna od znaajnijih takvih borbi voena je kod Perasta 1654. Kao spomen na pobedu u toj bici, Petar Zrinski je Peratanima poklonio sablju koja se danas uva u gradskom muzeju. U doba najveeg uspona grada od sredine XVII do sredine XVLLI v. u njemu su iveli i delovali mnogi ljudi od znaaja. Istovremeno, Peratani izlaze na glas kao glavni u hvatanju i prodavanju robija, u emu su se naroito isticah braa Stevan i Vuihna Ru-

323

covi. Njihova trgovina se uglavnom usme-ravala ka Napulju (vide), koji je bio jedan od veih trgova robljem (osim Venecije), pa je ostao zabeleen podatak da su 1663. doterali na napuljsku pijacu 50 robova (neke su prodali usput, a jednog su ostavili u Ankoni ,,per veo deri o in galera [da ga prodaju na galiju]"*, tj. kao veslaa na galiji). To roblje nij e uvek bilo tursko, ve j e meu nj ima bilo i hriana koji su davani na visoke otkupe. Sa propau brodova na jedra (sredinom XTX v.) i Perast gubi znaaj pa njegovo stanovnitvo opada (sa 2.000 krajem XVT JI, na 438 krajem XrXv.). Bajo Pivljanin Za Perast se u epici obino vezuje ime Boje Pivljanina (puno ime Bajo Nikoli). Njemu i njegovim hajducima mletake vlasti su dodelile Perast (i nekoliko sela u olrotini) kao mesto za ivot posle Kandijskog rata (1670). Porta se, meutim, alila na njihovo buntovno ponaanje, pa su ih Mleci preselili ak u Istru. Na Bajovu molbu, vraeni su

Perast 1606

324

PERUI PETNJICA, Petnica

I 1674. u Zadar gde su iveli kao plaenici sve do Morejskog rata. T ada su 1684. poslati nazad u Kotor da bi delovali na svom terenu. Bajo Pivljanin je poginuo 1685. na Vrtijelj- ci, branei od T uraka prilaz ka Cetinju (bitka opevana u Vuk VII, 51). Pesme u Perastu ne pominju samo Pi-vljanina Baja (Vuk III, 68, 69; Vuk VII, 47; SM 16, 87,92), ve i Primorca Aleksu (Vuk VII, 44), Lazari-vojvodu (Vuk VII, 52), arambau Nika Popovia (Vuk VII, 53), dvojicu Bujovia (Vuk VII, 20), Luku Zam- belia (SANU IV, 7) i druge. U Vuk VI, 49 Perast se javlja kao mesto jednako uveno po oruju kao Italija: Pa dovati puku T alijanku, Kojano je u T alij' kovana, U Perastu gradu opravljana (305-307). Osim u epici, Perast se u neobinom kontekstu sauvao i u narodnim poslovicama: To se zna, ka' i Perakom kolau" (misli se: cena, verovatno zato stoje bila postojana, tj. dugo se nije menjala). Literatura: 1913; 1950, 201; 1954, 669*; 1959; 3 s.v; s.v.; s.v. PERUI bez atribucije: Od Gospia ispod Peruia (EH 10:46); KH I, 22; MH IV, 26 4438'N, 1522'E Grad u Hrvatskoj. Nekadanje sredite Liko-senjske upanije, 14 km udaljen od Gospia. Jo se vide ostaci srednjovekovnog grada koji je podigao Dominik Perui, verovatno pre 1487. jer se tada prvi put porninje. T urci su ga zauzeli 1527. i drali do 1689. koji posle toga nisu prebegli u Udbinu, preli su u katoliku veru. Banskoj Hrvatskoj pripojenje 1881. Kod Vuka u Rjeniku: 1) zidine od staroga gradia i kod njih selo u ravnome Kotara izmeu Zadra i Skradina. 2) selo sa zidinama od staroga gradia u Hrvatskoj u Otokoj regementi. Ljudi krani u ovome selu rekoe mi za ove zidine daje prije 600 godina bio 'Srpski grad', po tom T urski, a

poto su T urci (prije 170 godina) istjerani, on opustio i opao; za vladanja T urskoga u ovome je selu bilo ljudi i T urskoga zakona, od kojijeh gdjekoji nijesu htjeli s T urcima ii, nego ostali na svojijem batinama i preli u Rimski zakon". Pesma pominje u Peraiu dvojicu Muica (KH 1,22), a posebno Meha Musia (MH IV, 26) u enidbenom kontekstu. U hrian-skim pesmama o Peraiu nema pomena. Literatura: s.v.; Hrvatski leksikon II s.v. PE TA bijela: U Ungjuru u Peti bijeloj (EH 2:274) valovita: Da upravljam Petom valovitom (EH 2:18) u Ungjuru: Jesi uo Petu u Ungjuru (EH 2:932) kod Budima: / evo ti Peta kod Budima (SANU III, 68:80) bez atribucije: Te je Peti i Budimu sprema (KH , 75:242); SANU III, 68; EH 2 Vide BUDIMPETA PETARBUR, Pe te rburg Petarbur bez atribucije: A zaljeze na dno Petarbura (SANU IV, 4:8) Pete rburg bijeli grad: U bijelu Peterburgu gradu (Vuk VIII, 74:475); SANU IV, 48 bez atribucije: / Utina vie Peterburga (SANU IV, 48:10) Vide S ANKT PETERBURG 1, Pe tnica *Penica, reka koja tee iz peine (tako se prozvala i valjevska Petnica). (A. L.) Petnjica boja nesretnjica: UPetnjicu boju nesret-njicu (Vuk VIE, 11:5) bez atribucije: U Petnjicu Karadia kulu (Vuk VII, 48:13) Petnica selo: Prelijeva u selo Petnicu (SANU IV, 32:3)

PETRBURG, Petrebur, Petribor PETRISBURG, Petrobor, Petrobur, Petroburg

325

selo malehno: U Petnicu selu malehnome (SM 86:52) boa zlosremica: U Petnicu bozu zlosretni-cu (Vuk VIII, 13:2) boja zlosremica: Od Petnice, boje zlo-sretnice (SANU I V, 33:4) turska kasapnica: UPetnici, turskoj kasap-nici (SANU IV, 36:3) mala: Kara-ujo od Petnice male (SANU rv, 34:17) ravna: Dok sioe u Petnicu ravnu (Vuk Vin, 11:199) bez atribucije: Od Petnice Karadiu ujo (Vuk IV, 57:14); Vuk IV, 58; Vuk VIII, 11; SANU I V, 34 4258'N, 19 4'E Selo nedaleko od avnika u Cmoj Gori. Ima grobljansku crkvu arhangela Mihai-la iz XIII v., obnovljenu pre XVIII v. Selo je dobilo ime po mnogim peinama koje se iznad njega nalaze. Iznad samih kua poinje strma kosa planine Glaviina, po kojoj su peine jedna do druge. Najvea se nalazi na sredim kose i po njoj je selo dobilo ime. Iz te peine u vreme plime (povodnja) izvire voda u velikoj koliini, pravi v elike klobuke i brzake, i na kraju otie rekom Petnjicom. Petnjica se javlja u kontekstu pogibije Smail-age engia 1840. (Vuk IV, 57, 58; SANU IV, 33, 34, 36). U njoj se pominju Kosori Ilija (Vuk VIII, 13) i Karadia kula (Vuk VII, 48; Vuk VIII, 11), tj. Karadia dvori (SM 86).
Jo i: Petnica selo u Srbiji j/i od Valje-va;

Petribor slavni grad: Od slavnoga Petribora grada (SANU IV, 2:4) bez atribucije: Petribora s zemljom porav-niti (SANU T V, 2:100) Vide S ANKT PETERBURG PETRINJA OYeni Hisar Izvedenica na -jb u enskom rodu prema vbsb 'selo' od linog imena Petrina posve-doenog u XI v. (Skok II 649a). (A. L.) bez atribucije: Od Petrinje Bisaija Pavle (Vuk VIII, 41:45); MH IV, 36 4526'N, 1617'E Grad u Pokuplju (Hrvatska). Lei 13 km j/i od Siska. U izvorima se pominje od 1240. kad je od hercega Kolomana dobila status slobodnog kraljevskog grada. Knez Martin Fran-kopan i Doroteja Blagajska 1479. poklanjaju grad Zagrebakom kaptolu. T aj grad je pomen posle 1563, a 1592. zauzimaju ga T urci pod vodstvom Hasan-pae Predojevi- a. T ada u prolee 1592. nastaje Nova Petrinja (tursko ime Yeni Hisar 'n ovi grad') na reci Petrinjici, juno od Kupe, nasuprot Brestu. Nekoliko puta je opsedana i spaljivana, dok najzad nije osloboena od T uraka 1595. i ukljuena u Vojnu granicu. Posle konanog odlaska T uraka iz Hrvatske, Petrinja 1865. postaje slobodna vojna optina, 1871. stie krajinska gradska prava, a 1872. dobija civilnu upravu. Pesma u Petrinji pominje Bisaiju Pavla (Vuk VIII, 41) u kontekstu hrianskog poraza pod hrvatskom Dubicom. Jo i: Petrinja kod Bosanskog Novog

selo kod aka. Literatura: 1902, 142, 428-429; By- 1975,159; 1994,121; 3 s.v.; Imenik YU 298. PETRBURG, Pe tre bur, Pe tribor Petrburg grad: Jednu posla Petrburgu gradu (Vuk , 33:238) bij eli grad: U bijelu gradu Petrburgu (Vuk Vin, 57:12) Petre bur bijesni grad: U bijesnu Petreburu gradu (Vuk VII, 55:268)

I ().

Literatura: E 224 (nap. 38); s.v.; Hrvatski leksikon II s.v.; Imenik YU 298; VE s.v. Grad. PETRISBURG, Petrobor, Petrobur, Petroburg Petrisburg zenil: Pravo ide zenil Petrisburgu (KH 1,2:170)

326

PETROVAC PETROVARADIN, Varadin bez atribucije: Pravo, kau, Petrisburgu svome (KH 1,2:1620) tira iz 1529. Od svih srcmskih tvrava koje se nalaze u relativnoj blizini Beograda, jedino su Petrovaradin i Irig imali stalnu vojnu posadu. Tvravu Austrijanci prvi put osvajaju 1687, a konano 1691. Sauvan je i plan Varadina neposredno po osvajanju. Tvrava se sastojala od dananje gornje tvrave prema Dunavu, a na mestu mosta koji je pre Drugog svetskog rata sruen nalazila se jedna mala palanka. Na levoj obali Dunava bilo je malo ozidano utvrenje. U doba mira obezbeivalo je prevoz, a u doba rata branilo most. Dananja tvrava u celini je austrijsko delo. Najranije vesti o varoi koja se prostirala pod tvravom potiu iz 1546. S obzirom na veliki znaaj varadinske skele, hriani su obavljah odreene poslove vezane za njeno normalno runkcionisanje. U vreme rata bili su angaovani oko mosta preko Dunava. Pesme pominju u Petrovaradinu veziro-vog sina Ahmedbega (MH IV, 49), a u Varadinu Vu u denerala (Vuk U, 42), bana Petra (Vuk , 81), upu kapetana (Vuk Vin, 33) i dr. Za bana Petra iz pesme smatra se daje zapravo Petar Doci, ugarski vojvoda, koji je za vreme kralja Matije bio zapovednik i u Jajcu. Posebno, za grad Varadin vezuje se u starije epsko doba skupocena i zanatski vrhunska roba: T e donesi onu au zlatnu, tono sam je skoro kupovao U bijelu Vara dinu gradu Od evojke mlade kujrmdijrike, Za nju dao tovar i po blaga (Vukli, 32:70-74)

Petrobor beli: Opravi i belom Petroboru (SANU IV, 2:286) Petrobur grad: U 106:152) onome Petroburu gradu (SM

Petroburg * grad: Ja ti gradu idem Petroburgu (SM 55:559) bez atribucije: Moskov posla njega Petroburgu (SM 55:747) Vide S ANKT PETERBURG PETRO VAC bez atribucije: Pa od Bia do Petrovca sa-ti (KH T J, 74:175); MH , 3, 4 Vide BOSANSKI P ETRO VAC PETRO VARADIN, Varadin OCusum, Varadinopetri, Peterwardein, Pe-tervarad, Peterwarde 1237. Peturwarod, ma. Petervdrad 'P etrov gradi', po ma. vlastelinu s poetka XT JIv. (Kiss 510b). (A. L.) Petrovaradin * bez atribucije: Posla knjigu Petrovaradinu (MH T V, 49:241) Varadin grad: Ode pravo gradu Varadinu (Vuk , 42:98); ER 59, 90; SANU , 70, 71 bijeli grad: U bijelu Varadinu gradu (Vuk , 32:72); Vuk IV, 24 * tvrdi grad: Na tvrdome gradu Varadinu (VukE, 42:4) * bez a\bu<je: Sve od Vrcapa do Varadina (Vuk , 81:181); Vuk VHJ, 33; KH 1,21 4514'N, 1952'E Grad u Sr biji. Nalazi se na Dunavu, u Sremu, i ima srednjovekovnu ugarsku tvravu sazidanu 1330-1340. T urci su je osvojili 1526. (vbzetb carb Suleimarn. Varadint na Dunavu").* U XVI i XVLT v. Petrovaradin zadrava isti status i pod novim gospodarima. Iako je bio u unutr anjosti zemlje, zbog vanosti renih puteva odravanje kao grad sa posadom. Najstarija vest o posadi u Varadinu da-

Petrovaradin

PETRO VII PO S, NAVARIN a u novije, doba bune protiv dahija, preko Varadina se odravala veza sa Beom i nabavljalo oruje i municija za ustanak: Dok pogubim Crnoga orija Iz Topole sela ponosita, Koji s Bekim trguje esarom, On je kadar svu debanu kupit' Od bijela grada Varadina, I oruje, to je za potrebe, On je kadar na nas zavoj titi, On caruje a ja subaujem (Vuk IV, 24:229-236). T akoe i: Varadin kod Medvee (SrbiKorjenici, Gacko i Rudine, Pa Grabljani i listom Banjani, Oravani i svi Pilatovci (Vuk IX, 26:30-35).

327

I ja).

Literatura: 1912,292 (nap. 12); - 1976, 100-104; 1977, 714; Markovi 1996; 1, 102*; Imenik YU 409; VE s.v. Grad. PETRO VII er: A svanu im u er- Petrovi'ma (SM 129:128) 4246'N, 1830'E Selo u Crnoj Gori. Istoimeno bratstvo u Banjanima, blizu sadanje granice sa Hercegovinom. (U drugim izvorima, selo u Piperima.) U pesmi se pominje kao mesto na putu od Riana do Sutorine, u kontekstu osvete brae Vitkovia. Literatura: 1954, 620; 3 s.v. PILATO VAC, Pilatovci Pilatovac bez atribucije: Drugu pie, alje Pilatovcu (Vuk IX, 26:303) Pilatovci bez atribucije: Pilatovci i butum Gaani (Vuk , 28:74) Mesta odgovarajueg imena postoje i u Srbiji (Pilatovac kod Drenove - 4325'N, 19 41' E) i u Cmoj Gori (Pilatovci u Pivi -4251'N, 1829'E). Pesme, meutim, pominju Pilatovce kao pleme u staroj Hercegovini, epskom Karadagu: E sva raja usta na oruje, I pridrui Karadag dumanu. Odmetnu se Piva i Drobnjaci

Ovakva slika odgovarala bi stanovnicima Pilatovaca u Pivi, koji su po T omievom nalazu bili Vlasi (Wlachi Pilatusi prema pomenu iz XVII v.). U samom mestu Pilatovcu, koje je (opet po Tomiu) u Oputnoj Rudi ni, pograninom kraju Pive, pesma Vuk IX, 26 pominje pop- Simu Komnenia (u kontekstu hercegovake bune 1855-1862), a obe pesme povezuju opevane dogaaje sa linou vojvode Luke Vukalovia. Pesma Vuk LX, 28 govori o boju na Dugi 1862. Literatura: 1946. PILI selo vlako: Kraj Pilia, kraj sela vlakoga (KH II, 59:3) " Neutvrdiva ubikacija. U Rjeniku JA stoji da je ovo selo izmiljeno i da je potvreno samo u ovoj jednoj narodnoj pesmi. U njoj, pak, Pili je mesto na Vedrinama, polju ispred Zadra: Doga jae engi Alibee, Doga jae Zadru niz Vedrine, Kraj Pilia, kraj sela vlakoga, Ispod kule popa Bjelobrka, T ere sade Zadru na kapiju (57-61). Nije iskljueno daje takvo mesto postojalo u doba kad su Cengii drali Zagorje i Cetinsku Krajinu. Literatura: RJA s.v. PILITO R grad: Ter je alje Pilitoru gradu (SM 147:2) bez atribucije: Jo Pilitor kralju porobio (SM 147:244) Vide PIRLITO R PILOS, Navarin O Pylos, Anavarin, Navarino IIU XI V v. osnovan kao Chateaux Navarres od strane francuskih avanturista iz pokrajine Navare, ngr. Neokastron 'novi zamak', doc- nije je vraeno antiko ime Pylos. (A. L.)

328

PTPERI PIRLITOR, Pilitor, Piritor

* bez atribucije: PodModunom ipodNava-rinom (SM 165:46) 6)37 5'N,2125'E 1852-1853. U SM 131 Piperi se pominju kao crnako (amniko?) selo, i kao krvavi" borci. PIRLITO R, Pilitor, Piritor Rum.pirlitor 'spaljen', od glagola apirli < slov. prliti, za znaenje up. Poega (Skok 46b). Gr. Perithebrion 'mesto sa kojeg se prua pogled unaokolo* (id.ib.), up. slov. Ozren (od ob(a)zreti se). (A. L.) Pirlitor * grad: Da poleti gradu Pirlitoru (Vuk U, 25:194) * bijeli grad: Bijelome gradu Pirlitoru (Vuk II, 25:4) * prema Durmitora: Pirlitoru prema Durmitoru (Vukli, 25:5) * bez atribucije: Odbie ih ispod Pirlitora (Vuk , 25:295); Vuk LX, 28 Pilitor * grad: Ter je alje Pilitoru gradu (SM 147:2) bez atribucije: Jo Pilitor kralju porobio (SM 147:244) Piritor * bijeU grad: Na bijelu gradu Piritoru ( Vuk , 10:96) Ostaci grada u Crnoj Gori, za koji se veru-je da potie iz XT V v. i da gaje podigao velika' Sandalj Hrani 14km od abljaka (dur mitorskog), ispod istoimenog vrha (1450 mnv). Moda isto to i Jezera, letnjikovac i dvor Sandalj a Hrani a i hercega Stjepana. Grad je postavljen uz severnu ivicu Jezera i visoko iznad kanjona T are. Bio je vaan centar na karavanskom putu koji je iz Primorja preko Pljevalja vodio za Bosnu i Srbiju. Od istog znaaja bio je jo jedan srednjovekovni grad Soko, grad na sastavu reka Pive i T are, gde se nalaze ostaci utvrenja, crkve i dvora koji je pripadao hercegu Stjepanu. Iako nema sumnje da se u svim epskim pesmama koje pominju vojvodu Momila (Vuk , 25; Vuk , 10; SM 147) radi o ovom, crnogorskom Pirlitoru, istorijski vojvoda Momilo vezuje se za grki primorski grad Periteorion i nema mnogo slinosti sa svojim epskim alijasom. Kod Vuka u Rjeniku: ,,u Hercegovim zidine od staroga gradia, za koji se pjeva i

Grad i luka u Grkoj. Nekad mikensko, a potom u klasino doba naputeno i zaboravljeno naselje na zapadnoj obali Peloponeza. Nalazite ploica sa lmearnim B pismom. Antiki grki Pilos se nalazio severnije od mikenskog, na mestu koje se danas zove Koryphasion. Opisao ga je T ukidid u svom delu Peloponeski rat. U srednjem veku dobio je ime Navarino, a u novom mu je vraen antiki naziv Pilos. Navarinska luka je bila najvea u Moreji. UokvimruskcHturskograta 1768-1774. ruska mornarica je uzela grad od T uraka 1770. i do kraja rata u njemu drala manevarsku bazu. U pesmi se i porninje u kontekstu toga rata. Pilos je igrao vanu ulogu u grkom ratu za osloboenje od T uraka (bitka kod Nava-rinal827). " Literatura: T albert 2003; VE s.v. Rusko-turski ratovi. PIPERI selo: Neka idu na selo Pipere (Vuk VJJI, 73:2689) selo crnako: Od Piperah sela crnakoga (SM 131:2) 4327'N, 193'E Selo u Crnoj Gori. Oblast plemena Piperi severno od Podgorice i istoimeno selo u njoj. Kod Vuka u Rjeniku pleme u Brdima". U pesmi Vuk VHT , 73 ime Piperi se pominje u sva tri vida: kao pleme, kao pripadnici tog plemena, i kao selo sve to u kontekstu pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Gora

Pilos/Navarin XV v

PIPEK PLADIN

329

pripovijeda da je u njemu sjedio vojvoda Momilo, ujak Marka Kraljevia, i da ga je ondje ubio kralj Vukain". Pesma Vuk IX, 28 pominje Pirlitor u kontekstu boja na Dugi 1862. kao mesto sa koga se oglaava vila. Vojvoda Momilo U predanju se Pirlitor ne vezuje za svog stvarnog graditelja, ve za vojvodu Momila koji je takoe bio istorijska linost iz istog vremena, ali iz dragih krajeva. On se relativno esto pominje u kontekstu unutranjih vi-zantijskih sukoba u T rakiji tokom prve polovine XIV v., i to na strani Jovana Kantakuzi- na koji je, branei svoje interese, uao u savez sa T urcima. Za vojvodu Momila Vladimir Corovi kae: T o je jedan od onih na Balkanu dosta obinih epskih avanturista, koji je kao etnik sluio i Srbima i Grcima, delujui u glavnom u Rodopi i po junoj Makedoniji. Godone 1344. ostavio je Duana i preao Kantakuzinu. Njegova eta bila je u stvari prava, i to vrlo ozbiljna, vojska i imala je na 5.000 peaka i na 300 konjanika."* Da bi tu vojsku vezali za svoju stranu, Kantaku-zin odlikuje Momila inom sevastokratora, a carica Ana inom despota. Kao samovoljan vojskovoa, Momilo se oglaava potpuno samostalnim i napada prvo Kantakuzi-nove turske saveznike, a posle i Kantakuzina samog. Kantakuzin i T urci uzvraaju punom snagom 1345, a Momilo je, prisiljen da bei, traio sklonite u tvrdom primorskom gradu Periteorionu. Poto grki stanovnici nisu hteli da ga prime, morao je iako nedovoljno spreman da ue u borbu na polju gde su i on i njegova vojska izginuli posle hrabre odbrane. Epska pesma prenela je tog rodopskog vojvodu u crnogorski Pirlitor. Literatura: 1954, 593; - / 1975; T iopoBHn 1989, 199*; 1999; 2006; - 2, 284, 285; s.v. PIPEK

PJEIVCI (Gornji i Donji) selo na krajinu: UPjeivce selu na krajinu (Vuk IX, 13:202) Pleme i oblast u Cmoj Gori. Dele se na Gornje i Donje, a ijedni i dragi imaju vie sela. U Gornjim Pjeivcima naseljene oblasti su sledee: na s/z je Stubica (sa selima Stubica, Mee e i Tolii), na istoku Povija (sa selima Stara, Gornja i Donja Povija, Vuii, Doline i Kunak) i na jugu Cerovo (sa selima Vukevii, Dobra, ura- ii, Magudovii, Bogetii, Skuletii, Pot -kupi, Gostojevii i Paprati ili Poprati). U Donjim Pjeivcima ima 7 naseljenih oblasti: Drenovtica (sa selima Drenovtica i T unje-vo Drenovako), Miloj evii (sa selima Miloj evii i T unjevo Miloj evisko), Vitasovii (sa selima Vitasovii, Vlaka Voznika, Ba- venik, Papratni Do, Papratine (Do) i Jasenovi Do), Bogmilovii, Zagorak, Selita i, na j/z od Selita, Do (sa selima Rita, Mat-kovii i urii). Kako se vidi, nije lako odrediti na koje se selo misli u ovoj pesmi! Postoji, meutim, i selo Pjeivci kod Nikia. Pesma pominje u selu Pjeivcima Peku kapetana, u kontekstu enidbe knjaza Danila. Literatura: s.v. PLAKO selo vlako: Po Plakome, po selu vlako -me (MH IV, 35:4) Neutvrdiva ubikacija. Pominje se, zajedno sa Uzocem i Brlogom, u kontekstu pogibije Mustaj- bega Likog, pa se moe pretpostaviti da se nalazi u Lici, negde u blizini Velike Kapele, sa kotarske strane (selo vlako). Nita se od radnje ne deava u njemu, osim to budulica Janja", sa koje pogine Mustaj-beg, po njemu i okolini probira kitli madarice" i poziva ih na prelo.

bez atribucije: Od Pipeka i od Komadiie (Vuk 1 87 141

PLADIN
I

' '
Vide TISA PIPEKI

OUrbs paludaram, Mosaburg, Zalevar Izvrnuto od slov. Blatbn-b, ili moda od lat. *paludinus u istom znaenju. Manje je ve-

i_

ni

330

PLANA PLAVNICA

rovatno da se radi o bugarskom gradu Plovdiv (< stbug. Plbptdivb < tra. Pul-pu-deva, prevod za gr. Philippoupolis 'Filipov grad'). (A. L.) grad bijeli: U Plodinu gradu bijelome (Vuk III, 6:38) Neutvrdiva ubikacija. Pladin se u ovde predstavljenom epskom korpusu javlja samo u ovoj pesmi i vie ni na jednom drugom mestu. Pretpostavlja se da je re o nekadanjem Blatanskom gradu, mestu na Blatnom jezem (Balaton) u Maarskoj. Blatanski grad je bio prestonica slovenskog kneza Kocelja u LX v. pre dolaska Maara u Panoniju (doba irilometodijevske misije meu Slovenima). U tom sluaju bio bi Pladin isto to i Pribinj/Pribinje (vide), koje takoe ne postoji kao realan dananji lokalitet, a ije je ime formirano u vidu posesiva od linog imena Pribina, kako se zvao Koceljev otac. On je takoe imao prestonicu u Blatanskom gradu. Ubikacija preko mora" mogla bi se odnositi na realnu oblast Prekomurje (Prekomorje, s onu stranu Mure). Pesma ga pominje u kontekstu enidbe Grujice Novakovia, gde se kao pravi epski heroj javlja protivnik glavnog lika Gri Manojlo, junak vei od onih koji ga na kraju pesme ubiju tek na prevaru. Pladin je mesto iz kojeg se prosi nevesta. Literatura: 2002, 46-47; s.v. PLANA

tekstu bitke na Grahovu 1836. (Vuk IV, 55) i bitke na Dugi 1862. (Vuk IX, 30). Jo i: u Srbiji mesta kod Kruevca, uprije, Paraina, Rake; Plana u Hrvatskoj. Takoe i: srednjovekovno Plano dananji zaselak Plane kod Bijelog Polja (Crna Gora). Literatura: 1940; Vego 1957; By- 1975; ! 2, 309; 3 s.v. PLAVNICA selo: Mehmedpaa kod sela Plavnice (SM 14:38) Mesto u Cmoj Gori. Nekada Plavnica u Zeti: priloio oko 1220. kralj Stefan Prvovenani ici. Jedna metohija sv. Nikole Vranjinskog pominje se u Plavnici u vreme sv. Save. T u je bio i manastir sv. Jovana. U turskom defteru iz XV v. zabeleena je kao selo koje pripada a-bljaku skadarskom. Pesma pominje Plavnicu u konteksta pohoda skadarskog vezira Mehmeda Buatlije na Cmu Gom 1768. T om prilikom Mleci su pomagali T urcima zatvaranjem granica ka svojim teritorij ama, a sukobi (koji su trajali danima) reeni su u korist Crnogoraca iznenada, kada su Brani zarobili turski konvoj sa orujem i municijom. Povod za ovaj napad bio je moskovski car" epan Mali, koga su i Mleci i T urci doivljavali kao opasnost jer je nastojao da pomiri plemena i imao dosta uspeha u tome. Pesma obrt u korist Crnogoraca ne vezuje samo za otimanje municije i oruja (koje je tek trei dogaaj po redu), ve ga pre svega stavlja u kosmike razmere: ali evo sree crnogorske, dobre sree od boga poslane: na dan prvi noemvra mjeseca, poto sunce na zahodu zae, pade strana kia od oblaka bez prestanka do sutranjeg danka, udarie munje i gromovi usred vojske duda mletakoga, blizu Budve, grada primorskoga. I u tabor drugi grom udrio, udario pae skadarskoga,

Rasprostranjen toponim, prvobitno 'ista zemlja, bez ume', u vezi sa pro-plan-ak, plan-ina (prvobitno: 'gorski panjak'), enski rod prasl. prideva *polm > e. plany 'neplodan' (Skok II 675-676). (A. L.) selo: Sela Plane obote Avdia (Vuk IV, 55:84) ravna: Ravnu Planu i Bileu malu(VvkTV, 55:144) bez atribucije: I svu Planu ognjem izgorio (Vuk IX, 30:78) 04257'N, 1823'E

Mesto u BiH. Nalazi se u Hercegovini, kod Bilee. Prvi put se pominje 1279. Na tu Planu se misli u navedenim pesmama. Pominje se u kon-

PLEMII PLJEVLJA, Taslia, Taslida, Talica

331

na dno ravna Polja Crmnikoga, razagnae vojske obadvije (80-92). Literatura: 1940; 1948; 2, 308. PLEMII selo: Na Plemie selo otidoe (Vuk IV, 6:97) Nemogua ubikacija. Peva ove pesme uro Milutinovi-Cr-nogorac (koji je bio rodom sa Grahova i od 1809. iveo u Srbiji) nije dobro poznavao teren na kome se opevani dogaaj z biva, te nije tano upamtio nazive mesta i bratstava."* Sela Bedani i Plemii, kao ni bratstva Beda- novii i Plemii ne postoje u Piperima u Crnoj Gori. Postojali su nekada selo Dedani i bratstvo Plemii, ali su se do doba kad je pesma ispevana ve ist raili. Meutim, kako je opevani dogaaj iz XVI v., mogue je da su u to doba oba plemena/sela i postojala. Pesma pominje Plemie kao mesto iz kojeg T ahir-paa trai roblje na ime haraa od Pipera. Literatura: 1954, 494*. PLOA vodna kamenica: Ba u Plou vodnu kamenicu (SANU I V, 13:529) kamena: Doklen Ploi kameno'zi doe (Vuk LX, 19:101); KH I, 22; EH 4, 6 bez atribucije: A od Ploe staroga dizdara (Vuk , 36:43); KH II, 62; MH IV, 38; Vuk IV, 8; EH 6 U pesmama se pominju dva razliita mesta pod ovim imenom l.UVuklV, 8, VukLX, 19 i u SANU IV, 13 radi se o nekom lokalitetu u Crnoj Gori, blizu Skadarskog jezera. Pominje se u kontekstu istrage poturica 1707. (SANU IV, 13 u pesmi pogreno 1702), pogibije Alaj-bega engia na Mljetiku 1840. (Vuk IV, 8) i crnogorsko-turskog sukoba na Skadarskom jezeru 1858. (VukLX, 19). 2. U Vuk , 36 i svim muslimanskim pesmama u pitanju je mesto u Bosni kod Graaca, odakle je epski junak Ploanin 1917, 338-339;

Alaga. Za ovo liko mesto pesme vezuju ne-uspeli hrianski pohod na Radu (EH 6), enidbu Nuhana Kumalia iz Radua er - kom Alage Ploanina (KH I, 22), sukob izmeu Kotarana i T uraka na Mijoljskom polju (Vuk III, 36) i drugo. T akoe i: deo Sarajeva, iznad Kovaa (); stari grad juno od aka (Srbija); u obliku Ploegrad i luka u Hrvatskoj, blizu Dubrovnika._____________________________ | Literatura: 2, 315; s.v.; 3 s.v.; VE s.v. Grad. PLJEVLJA, Taslia, Taslida, Talica O Breznica SU lat. zapisima XV-XVT v. Plev(g)lie, Plevglia, Plievie, Plevgne itd., u starosrp-skim XVI-XVHI v. uglavnom u obliku mnoine, gen. Plevalb, lok. pri Plevlaht itd. Po predanju, grad je nazvan po pleva-rama manastira Sv. trojice, no pre je posre-di predslovenski ostatak, u vezi sa antikim imenom reke Plive Pelva i lat. pelvis 'kotao' (tj. 'kotlina'). Ime Vnhu-brzbnica odnosilo se na izvorini deo reke Breznice, dananje Cehotine, oko starog manastira Sv. trojice. T ur. Taslice znai otprilike 'Kamenica'. Up. 1989,1 i d. (A. L.) Plje vlja bez atribucije: Odvedoe Pljevlji i Taslidi (VukLX, 12:102); KH , 15 Taslida bez atribucije: / Trojicu nadomak Taslide (Vuk II, 24:29); Vuk VIII, 64; Vuk IX, 12; KH III, 15 Taslia ravna: / od Foe i ravne Taslie (Vuk IV, 55:306) Talica er bijeli: U Talici eru bijelome (Vuk VIII, 60:57) 04321'N, 1921'E Grad u Crnoj Gori. U doba Rimljana na ovom mestu bio je Municipium S. U srednjem veku nalazio se u upi Breznici i delio sa njom ime. Pominje se 1430. Bio je uven po kujundijama.

332

POBORI (Donji i Gornji) POrTELJ

Razvoj Pljevaljapodstaknutje 1576. kada je mesto postalo sedite Hercegovakog sandaka (to je ostalo vie od dva i po veka). T ada su Pljevlja imala gotovo sve vrste duhovnih i svetovnih osnovnih i srednjih kola tako da je u njima pre balkanskih ratova ivelo oko 15.000 stanovnika. I u kulturolokom i u arhitektonskom smislu Pljevlja predstavljaju spoj hrian-skog i islamskog duha i dokaz ivotne tolerancije razliitih konfesija. Najznaajniji kulturni spomenici u ovom gradu su Husein-pa-ina damija (XVI v.) sa minaretom visokim 42 m i manastir Svete trojice (XII v.). Kod Vuka u Rjeniku s.v. Pljevlje stoji da je to varo u Hercegovini, cf. Taslida". Pominje se kao mesto gde je manastir Sv. Trojice, nemanjika zadubina (Vuk , 24), potom kao mesto iz kojeg dolaze izginule bae i bimbae" u kontekstu bitke na Grahovu 1836. (Vuk IV, 55), kao obitavalite Zul-Fikara, Miralina sina u kontekstu boja pod Ostrogom 1852. (Vuk Vin, 60), zatim kao mesto u kome su T urci 1857. muili i pogubili T rebjeanina Rista (Vuk IX, 12), itd. Kako je nastalo ime Pljevlje Husein paa stajae u T aslidi, gdje sagradi i onu lijepu i veliku zadubinu Husein painu, ili begovu damiju. Dok nije tu damiju sazidao, zvalo se mjesto T aslida; a po stoje sazidao, prozva se Pljevlje. Evo kako to bi: Husein be g nainivi dvije damije: je d nu u T aslidi, a drugu u Pljevni (u Bugar skoj), narui za obje prostirku u Stambol. Na putu se promijene haljine: koje su bile za T aslidu, odu u Pljevnu; a koje su za Pljevnu, u T aslidu. Po haljinama za Pljevnu, prozva narod T aslidu Pljevlje! Ovo nije nikakva izmiljotina, ni bajka; no, ove se haljine i danas uvaju, a sve su bijele i skupocjene, te se samo prostiru od bajrama do bajrama. Sastoje se od jednog komada, a da se istinitost predanja potvrdi, osvjedoie se svak na haljinama; jer je damija u T aslidi vea, no ona u Pljevlji. Haljine su u prve krae, a u potonje dulje, ali od jednog istog materijala i iste izrade; a obje su Husein begove, ili Husein paine. Tako se T aslida za Husein bega prozva Pljevlje.

[...] naziv Pljevlje svakako je postao oko god. 1568., pa bilo to prije koju godinu, ili kanje, elem svakako u XVI stoljeu, a ne u XV, kao i da je naziv 'Taslida', stariji no 'P ljevlje'."* Literatura: 1893,109*; 1955; Ve go 1957; T iyK 1999; 1999; s.v. ; 3 s.v. POBORI (Donji i Gornji) bez atribucije: Doe Ivo Zee iz Pobora (Vuk VIII, 44:71); SM 48 4219'N, 1849'E Pleme i selo u Cmoj Gori, kod Budve. Priobalna kneina u Cmoj Gori. Maine, Pobori i Brajii su se esto udruivali sa Crnogorcima u brobi protiv T uraka, pa se zato za njih govorilo da ine petu crnogorsku nahiju.* U Poborima se pominje izvesni Jovo Zec (SM 48) u kontekstu crnogorsko-francu-skog sukoba u Boki, odnosno Ivo Zec (Vuk Vili, 44) u kontekstu napada na Budvu i manastir T rojicu 1813. Istorija, meutim, bele i Nik a i ura akonova Zeca, Lazu Zeca i njegovog sina Rada Lazovog Zeca kao velike poborske junake. Jovan/Ivan iz ovog plemena nigde se ne pominje. Literatura: b.g., 145*. POIT ELJ II 'Odmorite', od poinuti (Skok I 324b). (A. L.) grad bijeli: Poitelju gradu bijelomu (Vuk VIII, 60:180) 438'N, 1743'E Mesto u BiH. Nalazi se na levoj strani Neretve, blizu apljine. U srednjem veku je bio znaajan utvreni grad koji je dominirao tokom Neretve do njenog ua u more. Prvi put se spominje 1444. Pripadao je upi Dubrava kao njena najzapadnija taka. Preko Poitelja je vodio put za Blagaj i Stolac. Maari su ga dobili 1466, a T urci zauzeli 1471. Kod Vuka u Rjeniku pominje se kao grad i varo u Hercegovini k primorju Dalmatinskome". U no-

PODGORICA

333 pitoma varo: U pitomoj varo-Podgorici (Vuk IX, 30:2) u sred Zete varo: U sred Zete varo Podgoricu (SM 140:27) mjesto: Je li kakvo mjesto Podgorica (SM 167:50) lijepo mjesto: Od lijepoga mjesta Podgorice (SM 167:32) divno mj esto: Divno bjee mjesto Podgorica (SM 167:54) ravna: Sobom uzet' ravnu Podgoricu (Vuk VIII, 73:309) ramna: Krenue se Podgorica ramna (Vuk VIII, 63:104) bez atribucije: Podgorici, butun porodici (Vukli, 89:318); VukI V, 10, 11, 18; Vuk VI, 42; VukVin, 14,30,31,52,58,62,63, 65; VukLX, 4,5,10,17,20; SANUIV, 18, 38; SM 4, 47, 49, 61, 62, 136, 140, 161, 168, 170 4226'N, 1915'E Glavni grad Crne Gore.

vo doba je obnovljen i stavljen u funkciju kao umetnika kolonija. U pesmi se pominje kao mesto okupljanja sve turske krajine (kojoj je centar u Mostaru) pred sukob sa Crnogorcima na Slivlju. Jo i: selo u Hrvatskoj kod Gospia, na severnim padinama Velebita, na levoj obali reke Like, u Likom polju. Na brdu j/z od se la stoji Vuksanova gradina, verovatno ostaci srednjovekovnog grada Poitelja. Literatura: Vego 1957; Hrvatski leksikon II s.v.; s.v.; 3 s.v. PODGORICA O Alata, Birsiminium, Ribnica, Depedogen, T itograd Po poloaju pod brdom Gorica, ije ime znai 'malouzvienje'. Antiko ime Birsiminium, Bersumno moda ilirsko u vezi sa slov. breg. (A. L.) eher: Da ja idem eher Podgorici (Vuk VI, 42:88); SM 27 eer: Povedoe eer-Podgorici (Vuk VIII, 28:32) bijela eher: U bijelu eher-Podgoricu (Vuk Vin, 5:2) prostrana eher: Kroz prostranu eher Podgoricu (Vuk VI, 42:3); SM 163 gizdava eher: / gizdave eher Podgorice (SM 63:241); Vuk IV, 10 lijepa eher: Od lijepe eher Podgorice (SM 27:2) krvava eher: Od krvave eher Podgorice (SM 25:2) varo: Prati knjigu varo-Podgorici (Vuk II, 89:317); Vuk IV, 44; Vuk VIII, 6, 31, 58, 63, 65, 73; Vuk IX, 20, 30; SANU IV, 23; SM 9, 50, 162, 163 bijela varo: Od bijele varo Podgorice (SM 8:10); SANU IV, 37; SM 14 lijepa varo: I lijepe varo-Podgorice (Vuk II, 89:167); Vuk VIII, 63, 73; VukLX, 20; SM 17, 50 gizdava varo: / gizdava varo Podgorica (SM 9:95); SM 63, 170 iroka varo: U iroku varo-Podgoricu (Vuk Vin, 61:795) kitica varo: U Kiticu varo Podgoricu (Vuk VII, 56:114); Vuk VIII, 73; SANU IV, 4, 12

Nalazi se u severnom delu ravnice Zete, na s/z Cemovskog polja i na obalama reka Ribnice i Morae. Deli se na stara varo, s leve strane Ribnice i Morae, s niskim i zbijenim zgradama, krivudavim ulicama, i novus desne i leve obale Morae, izmeu Ribnice i brega Gorice. Podgorica se prvi put pominje oko 1326, dok je grad na levoj obali Ribnice pri uu u Morau znatno stariji, verovatno iz rimskog doba. T aj se rimski grad zvao Birsiminium i njega su Sloveni prekrstili u Ribnicu, prema istoimenoj reci. (Ribnica, tj. stara varo, i sama se deli na Varo i Mien.) Za vreme despota ura Brankovia Podgorica je bila glavno mesto u Zeti i sedite namesnika vojvode Altomana. Od 1452. bila je u posedu Stefana Crnojevia, zetskog velikaa. T urci su je zauzeli verovatno 1477. i prikljuili Skadarskom sandaku. Na temeljima starog grada podigli su novi, od kamena iz razruenog rimskog grada Dokleje/Duklje (Doc-lea). Stradala je od kuge dva puta: 1765-1767. i 1770. Podgoricu Crnogorci nisu mogli da osvoje ni iz dva pokuaja, ali su je dobili po odredbama Berlinskog kongresa iz 1878.

334

PODNOVLJE PODOVI

Ispod brda Gorice, na starom podgo- rikom groblju, postoji crkva sv. ora za koju se pretpostavlja daje podignuta izmeu IX i XII v. U pesmama se pominje kao jedan od po-seda Ivana Crnojevia u kontekstu enidbe njegovog sina Maksima (Vuk II, 89), u konteksta bitke na Martiniima 1796. (SM 168), zatim u konteksta pohoda skadarskog vezira Mahmut-pae Buatlije na Cmu Gom 1796. (bitka na Visoici Vuk IV, 10 i na Kmsima - Vuk IV, 11; SM 170), u konteksta bune bosanskih T uraka protiv cara i nizama 1831. kao mesto u posedu bega Lisiia ( SM 62), u vezi sa bitkom na Grahovu 1836. (Vuk IX, 5), bojem na Kosovom Lugu 1839. (Vuk VIII, 58), napadom skadarskog pae Osmana Skopljaka na Pipere 1844. (kojom prilikom su za Cmu Gom bili izgubljeni Le-sendro i Vranjina Vuk VIII, 62), u vezi sa bojem na Sitnici 1849. (Vuk VIII, 63), bitkom na Dodoima 1850. (Vuk VIII, 52), crnogorskim napadom na Kue 1855. (Vuk IX, 10), Ali-painim napadom na Lijenjane (Vuk IX, 20) itd. Ribnica Stari grad na uu reke Ribnice u Morau kod Podgorice, nedaleko od ostataka antike Dokleje koja se nalazila u provinciji Prevalitani {Praevalis). Otuda se i itava pokrajina zvala Dioklija ili Dioklitija. Na mestu antike Dokleje nastao je u XII v. utvreni srpski grad Ribnica koji su kasnije prepravili T urci i na njemu izgradili Podgoricu 1474. Ribnica kod Podgorice je rodno mesto Stefana Nemanje. Prvi put se pominje 1314. Varo i Mien Varo je deo stare varoi do Morae, njen zapadni deo na kome je bio grad, a Mien je istoni. Izmeu Varoi i Miena prolazi glavni put za Zetu. Varo je starija od Miena i prva je naseljena. Bila je ograena visokim bedemom od est tabija". Na bedemu su bila troja vrata: zetska, kuka i malisorska, a zetska su bila najvea. Na ulazima je drana straa. Age su bile kapidibae" i dunost im je bila da svake veeri u odreeno vreme zatvaraju vrata i

I ujutru da ih otvaraju. Po predanju, ime Mil-en na albanskom znai izvan pas"; ovo predgrae je u ono doba velike nesigurnosti od Malisora, Pipera i Kua sluilo kao straa, ba kao pseto pred kuom. Prva kua u Mie- nu bio je ardak Avdovia. Varo se deli na mahale i gue je naseljena od Miena. Kue su zbijene i nagomilane, ulice uske i krivuda-ve, a svaka je kua opasana s lica visokim zidom, avlijom, da se preko nje ne moe viriti unutra. To je tip stare turske varoi. Literatura: 1926; 1940; Ve go 1957; 1959,88; - 1964-65; Dini 1978a; 2, 337; 3,69; VE s.v.; 3 s.v.; s.v. PODNOVLJE ravno: Uz Podnovlje ravno udarie (MH rv, 38:114) kleto: Sa Grahova iz Podnovlja kleta (MH III, 11:423) nie Velebita: U Podnovlju nie Velebita (MH rv, 38:48) bez atribucije: Da ja gledam Ajku u Podnovlju (MH IV, 38:60) Neizvesna ubikacija. 1. Pesma (MH IV, 38) stavlja Podnovlje na iroku Liku" u podnoje Velebita, i u njemu opeva lipu Ajku Novi-Jusufage, pa nema razloga da se ovaj grad ne izjednai sa (Bosanskim) Novim (vide). Podnovlje bi ovde dolo kao opte ime za varo ispod utvrenog grada (podgrae, suburbia).

2. U MH III, 11, meutim, pominje se neko drugo Podnovlje:

Do nj eg ordi sio Mehmedaga, Sa Grahova iz Podnovlja kleta (422-423). U dananjoj Federaciji BiH postoji selo Podnovlje na levoj obali reke Bosne, 40 km nizvodno od Doboja. I u Republici Srpskoj postoji jedno mesto istog imena (44 56' N, 187'E), ali ni ono nije blie Grahovu od prethodnog. Literatura: 3 s.v. PODOVI O Gornji i Donji

PODVJEST POLOJ, Polojac * iz vrhovne Like: Sa Podova, iz vrhovne Li- fce(MHiV, 29:1261) * bez atribucije: Pa otolen na Podove sidi (EH 4:1221) Neizvesna ubikacija. Obe pesme pominju crnog Omer-bega sa Podova iz vrhovne Like", u MH IV, 29 zatoenog u kuli serdara Bartulia koja se nalazi na mei izmeu Gornjih i Donjih Kotara. U BiH danas postoji 11 mesta sa tim imenom, od ega 6 u Federacij i BiH, a 5 u Republici Srpskoj. PO DVJEST * grad bijeU: Od Podvjesta grada bijeloga (KH , 8:569) Nemogua ubikacija. Pesma peva o dogaajima vezanim za poturenje Luke Pavievia i poniinje Aliju Vlahinia iz gra da Podvjesta kao jednog od junaka u stolu likog Mustaj-bega (uz dizda re iz Udbine, Kanie, Stijene, Otoke, Rastoke, Krupe, Novina, Pei, Oraca itd.). Upr-kos ovom realnom okruenju, Podvj est se ne moe nai ni na dananjim ni na starim geografskim kartama. Mogue je i da prvi slog u ovom imenu dolazi od oznake za varo (podgrae, suburbium vide PODNOVLJE), u kom sluaju bi negde morao postojati utvreni grad Vje t ih tome slino. PO DZVIZD II Po poloaju pod brdom Zvizd, ije ime Skok 1 667 poistoveuje sa zvizd 'zviduk' ('hujanje vetra'?), ali se na tom podruju od XT V v. moe dopustiti i ika-vizam, stoga izvorno moda *Zvezdt, up. selo Zvezd toga imena u Mavi (u Rava- nikoj povelji iz 1381. *Zvezdb), Zvijezd izmeu Prijepolja i Pljevalja, u vezi sa zvezda. (A. L.) * bez atribucije: Od Podzvizda oba Hamda- gia (KH I, 22:386) @4510'N, 1552'E Grad u BiH.

335

Uz Jezerski i Sokolac kod Bihaa, najstariji bosanski (nekada hrvatski) grad. Kula s ulazom na 4 m iznad zemlje pripada utvrenjima iz XIII v. Bedemi oko ove kule nastali su znatno kasnije. U blizini grada bila je upna crkva sv. Martina (potvrena 1334. i 1501) u Kreiima. upnik Petar od Podzvizda pominje se 1389. Podzvizd se belei kao grad u izvorima 1389. i 1456. Od starine su ga drali hrvatski plemii Kreii, aod 1547. bio jeuposedu Zrinskih. T urci su ga vie puta palili tokom XVI v. Posle 1580. ostao je pust. Ponovo je naseljen 1636, kad i Kladua. U njemu su T urci drali naoruanu posadu. T urci su vie puta zauzimali Podzvizd, a od 1670. do 1878. ostao je trajno u njihovom posedu. Kako se ita na ploi iznad vrata, utvrenje je obnovio Mustafa-paa za vlade sultana Mahmuta I (1730-1754). Zaviaj epske brae Nesimovia. Posled-nja organizovana eta dobrovoljaca krenula je iz Podzvizda 6. avgusta 1878. da s ostalim Krajinicima brani Bosnu od Austrije. U ovoj konkretnoj pesmi o enidbi barjaktara Nuhana Kumalia, za Podzvizd se vezuju braa Hamdagii. Literatura: Lopai 1943; Kreevljakovi 1953; Ve go 1957. PO LO J, Polojac S [Poloj 1) mjesto plitko u vodi [...] va-dum. 2) mjesto kod vode koje voda plavi (poljeva) [ . . .] locus inundationi obnoxius" (Vuk, s.v.).]

Podzvizd

336

POLTAVA grad: Sio jesam do Polojca grada (MH , 25:366) ponize Karlovca: Od Polojca ponize Karlovca (MH IV, 40:13); MH , 25 * bez atribucije: Od Polojca jesam pobignuo (MH , 25:378)

Neizvesna ubikacija. Prema pesmi Polojac ponize Karlovca" najpre bi bio hrvatsko mesto Poloj u blizini ua Ukrine u Savu. Pominje se kao hrian -sko mesto u kontekstu dvostruke enidbe Du- ralagi Mehe i Alage Novljanina (MH HL 25), odnosno kao mesto Gala kapetana kojio prosi Jelu, sestru Ilije Smiljania (MH IV, 40). Na dananjim kartama postoje tri Poloja u Hrvatskoj: Gornji (45 16'N, 1528'E), Donji (45 15' N, 15 30' E) i Srednji (45 16' N, 15 29' E) svi ispod Karlovca. Literatura: 3 s.v. POLT AVA Strus. Lttava, moda baltskog porekla, u vezi sa lit Uutynas 'blatno mesto', lat. lu-tum 'blato*; dananji oblik iz spoja po Lbtave. (A. L.) bez atribucije: Pod Poltavom strano pob'jedili (SM 4:26) S>4934'N,340 34'E Grad u Ukrajini, na reci Vorskla, pritoci Dnjepra. Prvi put se pominje 1174. ulpatijevskom letopisu u kontekstu pohoda kneza Igora Svjatoslavia protiv Polovaca (preao Vor-sklu blizu Ltave i bio poraen kod Perej asla-va Slovo o polku Igoreve). Kasnije, u XIII v., to naselje i okolinu porobile su tatar-sko-mongolske horde Batu-kana. Ime Poltava javlja se u pisanim izvorima iz XV v. kao naselje u kneevini Litvaniji, a 1641. dobija i status grada ije stanovnitvo uglavnom ine zemljoradnici i stoari koji su uestvovali u ratu za osloboenje Ukrajine (1648-1654). Poltava postaje poznata po Poltavskoj bici 1709. izmeu vedskog kralja Karla (na ijoj strani su bili kozaki ataman Ivan Mazepa i zaporoki ataman Gordienko) i ruskog cara Petra Velikog. Rusi su pobedili Poltava 1857 veane i kozake, a vedski kralj i Mazepa pobegli su na zapad. Pesma peva upravo o tom rusko-vedskom sukobu i o ruskom ratu protiv T uraka koji je usledio ubrzo potom. Literatura: VE s.v. POLJICE Deminutiv od polje. (A. L.) * bez atribucije: Od Poljica paa Meh-met-paa (Vuk IX, 27:17) 4237'N, 1818'E Mesto u BiH. Selo u Hercegovini, na sevemom delu Popovog polja, na levoj obali Trebinjice kod T rebinja. U blizini je naena srednjovekovna nekropola sa velikim brojem steaka iz v. T u je bila i jedna katolika crkva na ijim je temeljima sagraena nova, delimino i od starih steaka, kao i dve pravoslavne (sv. Nikole i sv. Jovana Krstitelja). T urci su zauzeli Poljice kad i T rebinje (1466). Pesma ih pominje kao mesto iz kojeg kree Mehmet-paina vojska u kontekstu bitke na Zupcima 1862.

PONARI, Penari, Ponori POPOVO

337

T akoe i: 1) selo 2 km zapadno od Risna u Cmoj Gori; 2) kraj u Dalmaciji, istono i j/i od Splita u Hrvatskoj.

Literatura: Vego 1957; 2, 351; s.v. . PO NARI, Penari, Ponori Penari bez atribucije: Dokle eta u Penara doe (Vuk IV, 22:7) Ponori selo: I uljeze u selo Ponore (SM 53:8) 042 19'N, 1910'E Selo u Crnoj Gori. Nalazi se u zetskoj ravnici izmeu Ska darskog jezera i Podgorice. Obe pesme pominju isto mesto i opevaju isti dogaaj, samo to se u SM 53 ime mesta javlja kao Ponori. U Penarima se pominje Vuk Sikmanovi koji predvodi T urke protiv Crnogoraca sa obrazloenjem: Da se malo ustave Brani, Koji daju jade gradovima (Vuk IV, 22:17-18). Dalji razvoj siea navodi tursku etu na mladog Branina Ivana Nikolina (Nikolia SM 53), koji ubije Sulju Dakovia, ali i sam pogine. Literatura: 1954, 521. PO PO VI bez atribucije: Ide Ivo dvoru Popovima (Vuk IV, 29:35) 4445'N, 1917'E Selo u BiH (Republika Srpska). Nalazi se na levoj obali reke Drine, istono od Bijeljine. U pesmi se pominju kao rodno mesto Ivana Kneevia, kneza od Semberije. Knez Ivo od Semberije (1760-1840) Roen u Dvorovima kod Bijeljine, od svoje dvadesete godine nasledni knez u Semberiji. Za vreme Prvog srpskog ustanka otkupio je brojno srpsko roblje koje je Kulin kapetan 1806. odveo iz podrinjskog sela Do- bria u Bosnu, poto je posekao sve vienije ljude i glavare. Da bi to postigao, knez Ivo je

morao da proda celokupno svoje imanje, ukljuujui i porodinu krsnu ikonu. Ve sledee godine (1807) preao je sa otkupljenim robljem u Srbiju i tokom ustanka uestvovao u mnogim borbama u Podrinju i zapadnoj Srbiji. Posle sloma ustanka 1813. preao je u Srem gde je iveo u bedi dok ga knez Milo nije postavio za lana abakog suda, posle ega gaje prihvatio i abaki vladika Gavrilo. Umro je u apcu, gde je i sahranjen. 0 njemu je Branislav Nui napisao dramu (koja je posluila kao libreto za istoimenu operu Isidora Bajia), a Filip Vinji gaje ovekoveio u pesmi Knez Ivan Kneevi" (Vuk IV, 29), koja se zavrava gorkim i pre-kornim stihovima: Blago Ivi i Ivinoj dui! 1 to Ivi niko ne pripozna, Ni Ivanu kogodi zafali, A kamo li da Ivanu plati. Ivan ne e ni od koga plate. Ivanu e Ristos Gospod platit', Kada Ivan bude na istini (262-268). Literatura: 2, 365; 3 s.v. PO PO VI, Popovii krvavo selo: Na krvavo selo Popovia (VukLX, 11:198) bez atribucije: Druga pomo preko Popo- viah (SM 43:41) Bratstvo Popovia u Bjelopavliima (Crna Gora). Pominju se u kontekstu crnogorskog pohoda na Kue 1856. (Vuk IX, 11 - vide ORAHO VO) i sukoba T uraka protiv kneza Bokovia sa Slatine (SM 43). Jo i: Selo u Srbiji, istono od Ralje, na istoimenoj reci. Literatura: 3 s.v. PO PO VO O Popovski selo: / eto ga selu Popovome (KH I, 19:728) Neizvesna ubikacija. Po pesmi, u Popovome je kula ure neimara, dobrog prijatelja likog Mustaj-bega. To selo Popovo" pesma smeta u polje

338

POELA POVIJA, Povaja

Petrovo", to prema sieu nije nita drugo do ravnica pod Petrovaradinom, gde je inae bio prelaz preko Dunava. Na tom mestu neimar uro pravi tumba" (ponton- ski most na amcima) za Mustaj -begovu vojsku koja nadire prema Budimu sa namerom da zbaci jednog i namesti drugog budimskog vezira. Jedino mesto koje se danas u Srbiji zove Popovo nalazi se, meutim, na Kosovu (42 52'N,21 5'E). Literatura: Vego 1957; s.v.; VE s.v. Grad; 3 s.v. PO ELA bez atribucije: Na Poelu na bijeloj kuli (Vuk Vni, 11:46) Mesto u Uskocima (Crna Gora). Pesma u Poelu smeta arambau Kou i njegovu bijelu kulu". Ostoja Cerovi, pravi junak ove pesme, odlazi u Poelu da ubije Kou arambau i tako osveti smrt Vasilja Karadia. PO ENJE, Poene OPostjenije Poenje selo maleno: Od Poenja sela malenoga (Vuk Vni, 56:122); SANU IV, 33 bez atribucije: / dooe agi na Poenje (Vuk IV, 58:331) Poene bez atribucije: Kad su svati kroz Poene bili (Vuk VIII, 11:248) 4258'N, 19 4'E Selo u plemenu Drobnjaci, nedaleko od Savnika (Crna Gora). Danii smatra da bi to moglo biti nekadanje hercegovako selo Podstjenije ( ), jedno od mnogih koja je 1446. bosanski kralj T oma Ostoji dao sinovima vojvode Ivania Dragiia s gradom Kljuem. Ovo selo prvi put se pominje izmeu 1252. i 1254, kada je dodeljeno obnovljenoj metohiji Sv. Petra na Limu. Pominje se kao mesto Milutina Basova u kontekstu pogibije Smail- age engia 1840.

(Vuk IV, 58; SANU I V, 33) i kao mesto u kome je vojvoda izvesni Stania (Vuk VUI, 56). T akoe i: batina u Ravnitima (Rade-a), u Piperima (Crna Gora). Literatura: 1917, 370; - 1985; 2, 340 PO TO K B'JELI od Avale: Iz potoka Bjelog odAvale (Vuk IV, 24:225) Vide B ELI POTOK PO TP EE bez atribucije: UPotpee, Kurt- begu en- giu (KH , 15:50); SM 21 4315'N, 1921'E Selo u Piperima (Crna Gora). Istoimeni predeo u njegovom najsever-nijem delu (kod Pljevalja). Javlja se i u varijanti Podpee, i zaista se nalazi pod peinom. Piperi Potpee i Zavalu nazivaju imenom urkovii i smatraju ih selima istoimenog bratstva. U pesmi SM 21 pominje se kao jedno od sela koja popale T urci u pohodu na Pipere. U muslimanskoj pesmi verovatno se radi o bosanskom selu istog imena, budui da u njemu sedi Kurt - beg engi. Literatura: 1917, 264-265. PO VIJA, Povaja O Vari Povija selo: Na Stubicu i selo Poviju (Vuk VIII, 73:262) lijepo selo: / lijepo selo na Poviju (Vuk VIII, 61:1046) ravna: Poslae je u ravnu Poviju (Vuk IV, 54:32) bez atribucije: Pod Povijom pristigoe Turke (Vuk VIII, 61:1100); Vuk IV, 54; Vuk VIII, 73 Povaja bez atribucije: Od Povoje tri Mijukovia (SANU IV, 12:30) 4240'N, 191'E Selo u Pjeivcima (Crna Gora).

POAR, Poari POAREVAC

339

Nalazi se nekoliko kilometara s/z od manastira Otroga, izmeu Nikikog polja i Bjelopavlia. U antiko doba statio Vari, zabeleena na Pojtingerovoj karti. Prema pesmi, u Poviji je protopop Lazar (pohod Omer-pae Latasa na Cmu Goru 1852-1853. Vuk VHI, 73), odnosno kula serdara Mrkoja Mrko njia (Vuk IV, 54). Pod Povijom gine kapetan Muovi u Vuk VUI, 61. T akoe i: oblast plemena Pjeivci sa selima: Stara ili Donja i Gornja Povija, Doline, Vuii i Kunak. Donja Povija je najdalje na jugu, kod izvora reke Zete. Gornja Povija je naj- vee naselje ovog kraja i lei na severoistoku.

bez atribucije: Ako e mi dati Poarevac (Vuk VIII, 33:61) 4436'N,2110'E Grad u Srbiji. Ne zna se pouzdano kada je Poarevac nastao. Porninje se 1476, ali ne kao grad nego kao manje selo, stoje bio i znatno kasnije, recimo 1718, u doba Poarevakog mira. Za vreme Velike seobe 1690. mnogi Poarevlja-ni iselili su se u Sentandreju gde i danas postoji poarevaka crkva". Do vremena Ko- ine krajine (1788) Poarevac je postao veliko tursko mesto sa vie od hiljadu turskih i jedva stotinu srpskih kua. Tokom Prvog srpskog ustanka Poarevac je o sloboen od dahija 1804, a 1815. oko njega su opet voene velike borbe. U XLX v. je bio dragi po veliini grad u Srbiji i povremeno druga prestonica za vreme prve vlade knjaza Miloa. Poto su T urci proterani iz srpskih gradova, i poto je u njemu podignut konak kneza Miloa, Poarevac poinje bre da se razvija, da bi sredinom XIX v. postao jedan od vodeih trgovakih gradova u Srbiji. U Vuk VIII, 33 pominje se u kontekstu pada Beograda u ruke princa Eugena Savoj-skog (princip- Jevenije") 1717, a Vuk VIII, 48 opisuje boj na Poarevcu 1815. Poarevaki mir Zakljuen 1718. izmeu Otomanske im perije na jednoj, a Austrije i Venecije na drugoj strani. U ratu koji mu je prethodio (1714-1718), T urci su imali vie uspeha protiv Venecije u Grkoj i na Kritu, ali ih je princ Eugen Savojski porazio 1716. kod Pe-trovaradina, a 1717. kod Beograda. Prineve pobede predstavljale su trijumf austrijskog oruja, a mir u Poarevcu odrazio je takvo stanje stvari. T urska je izgubila Banat sa Te-mivarom, severnu Srbiju (zajedno sa Beogradom), severnu Bosnu i Malu Vlak u u korist Austrije. Venecija je izgubila sve svoje posede na Peloponezu i na Kritu u korist T urske, zadravi samo Jonska ostrva i dalmatinsku obalu. Beograd i Vlaka vraene su T urskoj Beogradskim mirom iz 1739. Literatura: 1892; Markovi 1971; s.v.; 3 s.v.

Literatura: 3 s.v; s.v.; TIR 130. PO AR, Poari Po ar bez atribucije: U Poaru nocu prenoie (Vuk Vin, 73:1685) Po ari selo: / Poare selo spodobili (Vuk VJJI, 73:1215) 430'N, 1936'E Mesto u Crnoj Gori. U pesmi, koja peva o pohodu Omer-pae Latasa na Crnu Gora 1852-1853, pominje se uro iz sela Poara u blizini manastira Otroga. T okom turskog pohoda selo je zapaljeno i opljakano. Jo i: Nekadanje staro srpsko selo 5 km istono od sela Dean a (Srbija). Literatura: 3 s.v. PO AREVAC O Passarowitz 1467: Karye-i-Pojarefce, po sufiksu bi bilo od linog imena, ali on moe biti sekundaran, up. ime sela Poar u Metohiji, Zeti i Gorskom Kotaru, stoga je verovatno u pravu Skok 1592b kada tumai Poarevac kao 'mjesto nastalo na tlu dobivenom primitivnim krenjem = paljenjem ume'. (A. L.) pitomi er: U pitomu seru Poarevcu (Vuk Vin, 48:19) ubavo mesto: Kod ubava mesta Poarevca (Vuk , 82:42)

340 PO EGA

POEGA PRAA

Pouj grad esarov: Od Pouja, grada esarova (MH IV, 45:307) bez atribucije: Kad sam, brate, kod Pouja bila (MH IV, 45:319) Vide B RATISLAVA PRAA

O Malavicusa, Malvesa, Uika Poega 1480/82: supra Posagam, 1512: de Poxe-ga, od Poege (Dini 1978, 69). Odpo-e- i, 'krevina nastala paljenjem'. (A. L.) ravna: Doe knjiga u Poegu ravnu (Vuk 11,31:17) pitoma: Stie bane pitomoj Poezi (Vuk II, 31:216) bez atribucije: Na Poegu banu Milutinu (Vukli, 31 :5) 43 50' N, 20 2' E Grad u Sr biji. Nalazi se u zapadnom Pomoravlju, na obalama reke Skrape nedaleko od njenog ua u Zapadnu Moravu, 22 km istono od Uzica. U antiko doba na tom mestu je bio grad Malavicusa (Malvesa). U srednjem veku prvi put se pominje 1282. i 1283, po robinjama koje su otad odvedene. T urci su spalili Poegu 1805, tokom Prvog srpskog ustanka. Poega je rodno mesto kneza Miloa Obrenovia. Sie se bavi ratom silnog car-Stevana" protiv bugarskog kralja Mijaila (bitka kod Velbu da 1330), u kome uestvuje i ban Milutin, gospodar grada Poege i oblasti Dra- gaevo. Istorijski, meutim, komandu nad vojskom i glavnu re u ovom rata imao je Duanov otac kralj Stefan Deanski, a budui srpski car je u tom trenutku jo uvek bio samo mladi kralj". Precenjenu ulogu Dua nu pripisuju ne samo pesme, ve i srednjo-vekovni pisani izvori. Literatura: Markovi 1988,200; s.v. PO UN, Pouj Poun grad: Dok ne doe pod Pouna grada (SANU III, 71:47) grad bijeli: Od Pouna, grada bijeloga (MH rv, 50:7) mjesto cesarevo: Iz Pouna mjesta cesare-va (Vuk VIII, 38:2); SANU III, 69 bijeli: Ode Jovan bijelu Pounu (MH IV, 50:264) bez atribucije: A kade laa bila pod Pou-nom (SANU , 70:105)

1244. Verech Pracha = Vrhpraa, ime upe u

gornjem slivu reke; u dubr. spomenicima XIV-XV v. Praca, Praza. Po Marelicu ista re kao i praa 'praka' (u lokalnom govoru uje se i oblik Praa), pa bi se tur. ime mesta Catalca od gatal 'r ave', moglo shvatiti kao prevod domaeg (up. abanovi 1982,131 i d.); zanimljivo je da u rumunskom postoje dve rei za preagu na kolima od kojih je jedna, prastie, slavi-zam istog porekla kao praa, a druga, cea-tlau, od ma. csatlo, odakle i s.-h. atlov (Skok 1300). Za ovakvo nazvanje reke nema, meutim, paralela, pa ostaje podozre-nje daje posredi predslovenski hidronim. M. Pavlovi izvodio ga je preko rom. od imena ilirskog plemena Parthi-ni, posvedoenog putem natpisa rimskog doba u okolini Uzica, a Gotfrid Sram od indoevropske reiprtu- 'brod, gaz na reci (Schramm 1981, 327 d.). Up. Vujii 1982, 81 i d. (A. L.) kasaba: Zdravo smo ti do Prae kasabe (Vuk III, 68:171) kasaba mala: Do u Prau u kasabu malu (Vuk III, 68:166) 4345'N, 1845'E Grad u BiH (Republika Srpska). Podignut je na izvoru istoimene reke, oko 30 km j/z od Gorada. Kao srednjove-kovni trg prvi put se pominje 1244. u povelji ugarskog kralja Bele IV. Pripadala je upi Bor ac, a od kraja XIV v. bila je u posedu porodice Pavlovi. Praa je u srednjem veku bila vano stecite karavanske trgovine sa Dubrovnikom U pesmi jedno od mesta izmeu Gla sinca i Jabuke na svatovskom puto od Sremske Mitrovice do Risna. Literatura: s.v.; Hrvatski leksikon II s.v.; 3 s.v.

341 PRAG O Prague, Praha S.-h. Prag od nem. Prag, a ovo od staro- e. Praga koje je docnije dalo dananji e. oblik Praha, up. polj. Praga, predgrae Varave, prasl. *praga 'paljevina, krevina nastala paljenjem ume' (Skok 1 63b). Odade iPraga, selo kodNikia. (A. L.) * zlatni: erau te do Praga Zlatnoga, \ Zlatnog u ti Praga osvojiti (Vuk VUl, 43:19-20); SM 64 050 4'N, 1428'E Glavni grad eke Republike. Podignut je na raskrsnici drevnih trgovakih puteva preko reke Vltave, sa tragovima paleohtskih i neolitskih naselja. Podruje grada Praga nastanjeno je od mjranijih vremena. T ragovi germanskih i keltskih naseobina datiraju se u 4000 godina pre n.e. Sloveni su se naselili na obalama Vltave poetkom VLT v. U LX v. njihova teritorija je potpala pod Velikomoravsku kneevinu koja je mada nije bila dugog veka na osvojeno tie donela hrianstvo, iako ga nije proglasila dravnom religijom. To je, tek 930, uinio legendarni kralj Venceslav (koji je zapravo bio knez), svetac i zatitnik eke drave nezavisno od njenog ureenja (kraljevina, republika...). Grad Prag je osnovan neko vreme posle 870. Prvi put se pominje 965, u putopisu trgovca Ibrahima ibn Jakuba. Ve 973. postaje biskupsko sedite, a od 1085. rezidencija prvog ekog kralja, Vratislava I. Stari grad (Starom stske names ti), prva varo ispod zidina zamka, osnovan je 1230, a Mala varo (Mala Strana) 1257. Izgradnja tvrave Hradanaje zapoeta 1320. U periodu izmeu 1346. i 1378. na vlasti je nemaki car Karlo IV Luksemburki i Prag postaje prestonica ekog kraljevstva i Svetog rimskog carstva. U to vreme on vai za najvee i najnaprednije mesto itavog kontinenta, u kome je uz izgradnju Karlovog mosta i katedrale sv. Vita 1348. osnovan i prvi univerzitet u Centralnoj Evropi, Karlov univerzitet. Poetkom XV v. (1419-1437), pokuaji da se reformie crkva dovode do Husitskog ustanka. Njega je predvodio JanHuskojije 1380. zavrio kolovanje na Karlovom univerzitetu, a 1415. bio osuen zbog jeresi i spaljen na lomai. Time je bio izazvan ustanak stalea koji je poeo iste godine, defenestracijom (bacanjem kroz prozor) katolikih funkcionera sa najvieg sprata gradske venice. T ada je de-fenestracija prvi put ula u mternacionalni politiki renik. Na tron 1526. dolaze Hab-zburgovci (i ostaju na njemu sve do 1918). U sledeem veku Bohemiju zahvata T ridesetogodinji rat u kome je nestala etvrtina njenog stanovnitva, a eka nezavisnost je time bila odloena za sledeih trista godina. U meuvremenu, kada je na vlast doao Rudolf (1583-1611), Prag je jo jednom postao carska prestonica i centar socijalnog i kulturnog ivota. Krajem XVLT J v. (1784) dotad nezavisni delovi grada (Hradani, Mala strana, Staro i Novo mesto) ujedinjuju se u dananji Prag. Sledeih nekoliko decenija (1784-1848) obeleeno je ekim nacionalnim preporodom, poetkom industrijske revolucije i uspostavljanjem ekih institucija. Pesme pominju Prag u kontekstu Napo-leonovih pohoda protiv Austrije (Vuk VILI) i protiv Venecije (SM). Atribut zlatni, koji uvek stoji uz ojkonim Prag (ne samo u epici), dolazi od Zlatne ulice (Zlata uliica ispod Hradana), kvarta u kome su iveli i radili alhemiari ija je

49489

Prag 1493

342

PRASKVICA PRIBI

glavna okupacija bila pretvaranje obinih metala u zlato. Literatura: Simik 1934.

Vuk VII, 20 u kontekstu enidbe Gr bljiia Zan a. Literatura: s.v. PRELIP

PRASKVICA grad: A kad Vue na Praskvicu doe, \ Te se grada blizu primaknuo (Vuk VIII, 18:66-67). Mesto i manastir u Patroviima (Crna Gora). Manastir se nalazi na putu Budva-Bar. Ime je dobio po oblinjem potoku ija voda ima ukus praskve (breskve). Po narodnom predanju osnovan je 1050, ali se u istorijskim izvorima prvi put pominje 1307. Manastirski kompleks ine crkve sv. Nikole i Sv. T rojice, uz manastirske konake. Crkvu sv. Nikole podigao je 1413. Bala III Bali (1403-1421). Francuzi su je poruili, ali je obnovljena 1847. Kod Vuka u Rjeniku: 1) namastir u Patroviima. 2) T ursko raselje pred Spuem: Do Praskvice i vode Suice". Pominje se u kontekstu osvete brae Vukevia za otmicu robija koju preduzi- maju Osman Grinevi i Vuko Rakoevi u maloj Zagredi (vide): Da ekamo na proso evojke, Neemo li porobit' vlahinje (20-21). Praskvica se ovde uopte ne pominje kao crkva/manastir, ve kao grad. Na terenu, meutim, nema ostataka koji bi ili tome u prilog. Literatura: s.v.; 3 s.v. PRANJ O Perzagno bez atribucije: Od Pranja do dva Lukovica (Vuk VII, 20:123); Vuk IX, 22 4227'N, 1844'E Mesto u Boki Kotorskoj (Cma Gora). Iz Pranja je bio pomorski kapetan Ivo Vizin (1806-1868), prvi bokeljski pomorac koji je oplovio svet (izmeu 1852. i 1859). U Vuk , 22 pominje se u kontekstu pogibije crnogorskog knjaza Danila 1860, a u

grad: Onda ode u Prelipa grada (MH II, 44:310); MH II, 67 bijeli grad: U Prelipu, bijelomu gradu (MH II, 44:264) bez atribucije: Jedno bie od Prelipa Marko (MH , 45:7); MH II, 67 Vide PRILEP PREVI selo: Amza Tomi od sela Previa (Vuk IV, 38:15) carska palanga: Na Previu, na carsku pa-langu (SANU I V, 38:357) 4258'N, 195'E Selo u Drobnjaku (Cma Gora). Osnovano je na stranama planine Ivice, severno od avnika. Tomii, iji se predstavnik pominje u ovoj pesmi o boju na Grahovcu 1858, predstavljaju staro drobnjako bratstvo nastanjeno u ovom selu. Amza je nadimak epana Tomia koji je bio knez u Previu. Umro je 1861. Literatura: 1954, 638. PRIBI bez atribucije: Od Pribia dva ejtanovia (KH I, 22:364) 4540'N, 1531'E Grad u (Hrvatska). oblasti umberak blizu Zagreba

Pesma u Pribiu pominje dva ejtanovia, pobratime likog Mustaj-bega: Ne ostavljaj sedam pobratima: Od Pribia dva ejtanovia, Dva Musia ispod Peruia, Od Mutnika Sala Samardia, Sa T urije Musi bajraktara I pobra mi od Novog Aliju (363-368) to znai da je u trenutku koji pesma opeva morao biti pod T urcima. Literatura: Hrvatski leksikon s.v.

PRIBINJE PRIJEDOR, Pridor

343

PRIBINJE Pridev na -jb od linog imena Pribyna, po- svedoenog u v. kod panonskih Slove-na i Hrvata. (A. L.) preko mora grad: U Pribinju preko mora gradu (Vuk VI, 24:24) bijelo: / odoe bijelu Pribinju (Vuk VI, 24:488) bez atribucije: / ta kita pod Pribinje side (Vuk VII, 36:34); Vuk VI, 24 Nemogua ubikacija. Grad Pribinj/Pribinje ne postoji kao dananji realan lokalitet. Njegovo ime je formirano u vidu posesiva od linog imena Pribina. Ovo ime nosio je otac slovenskog kneza Ko-celja koji je u v., pre dolaska Maara u Panoniju, imao svoju prestonicu u gradu Pladi-nu (Blatanskom gradu) blizu Balatona (Blatnog jezera) u dananjoj Maarskoj. Oba slo venska kneza vladala su tom teritorij om u doba irilometodijevske misije meu Sloveni-ma. Ubikacija preko mora" mogla bi se odnositi na realnu oblast Prekomurje (Preko-morje, s onu stranu Mure vide PLADIN). U pesmi Vuk VI, 24 grad od ijeg silnog bana" Kraljevi Marko sebi prosi nevestu. I Vuk VII, 36 peva o udaji k eri od Pribinja bana", ali se sie plete oko motiva preproene devojke (i to sa trojim svatima). Literatura: 2002; ! 2, 419. PRIBO J O Prijeboj [Priboj na vodi mjesto gdje gotovo svagda ima vjetra, te pribija uz kraj" (Vuk, s.v.).] mali: Te na Priboj mali doletie (MH IX, 1:89) 4450'N, 1540'E Mesto u Hrvatskoj. Pesma pominje Priboj mali" kao mesto na putu izmeu Otoca i Bihaa (epskog Bia) i stavlja ga u kontekst pogibije bana Berislavia u boju sa T urcima 1520. Ban Berislavi i knez Frankopan (u pesmi Vrango- pan) kreu da osvete napad bihakih T uraka na Drenik, uvee na Boi, kojom je prilikom posebno napadnuta drenika crkva:

Crkvu noas oklopie T urci, Punu crkvu krvi natopie, Isjekoe mlado i mladie (36-38). Jo i: Priboj na Limu (Srbija), srednjovekovni Jagad. U njegovoj blizini nalaze se crkva Sv. Nikole u Banji (gradsko podruje Priboja) i manastir Uvac.

Literatura: Bejti 1945; 1975; Cnacnh 1996; 3 s.v. PRIJEDO R, Pridor O Kozarac MPredorb od pr-drti (prasl. *per-derti) 'mesto gde je krenjem uinjen prodor u gustoj umi' (Skok I 437b). (A. L.) Prije dor grad: A sitnicu do Prjedora grada (SANU , 73:109) Pridor grad: Hajd' Kozarcu i Pridoru gradu (MH , 4:589) @4459'N, 1614'E Grad u BiH. Stari grad u Bosni pod planinom Kozarom, na desnoj obali Sane kod istoimenog mesta, 55 km zapadno od Banjaluke. Prijedor je mesto novijeg postanka i smatra se da se razvio tokom XVIII v. na raun Kozarca, nekada znaajnog naselja i sredita Sanske upe. Prvi put se spominje kao palanka u popisu mesta u turskoj Hrvatskoj izmeu 1693. i 1695. Grad je stajao na vetakom ostrvu Svinjarci na desnoj obali Sane (slino Kulen Vakufu), a sagraen je za vlade sultana Mahmuta I (1730-1754). Naputen je 1851, a poruen 1878. Kod Vuka u Rjeniku: 1) planina u T urskoj krajini koja se nastavlja od Kozare. 2) varoica blizu te planine". Pesme ga pominju u konteksta uzimanja Novog od T uraka 1788. (SANU III, 73) i u konteksta turskog osvajanja Bihaa 1592. (MH III, 4). Literatura: 1891; Kreevljakovi 1953; Markovi 1971; s.v.; VE s.v. Grad; 3 s.v.

344 PRIJEPO LJE

PRIJEPOLJE PRJLEP, Prelip, Prilip

U lat. zapisima 1343. Prepolie, 1407. Pri-pogliei, 1435. Priepogle, stsrp. 1477. Pri-polje, 1537. ot mesta Prijepolja, izvorno *prd -polje: Prijepolje je na izlazu Lima iz tesnaca, odakle se iri dolina (Skok 698). Ikavski Pripolje u Bosni kod T ravnika, ekavski Prepolje u Sloveniji kod Maribora. Nema pravog osnova da se pretpostavlja strano poreklo (gr. peripolion 'p redgrae, istureno gradsko utvrenje'). Up. 1989, 24 i d. (A. L.) eher: Te je alje eher-Prijepolju (Vuk VIT I, 60:124) bez atribucije: Prijepolje i Bijelo polje (Vuk IV, 41:27); Vuk II, 29; Vuk IV, 62; SM 144, 170 04323'N, 1938'E Grad na reci Limu (Srbija). Kod Vuka u Rjeniku pominje se kao grad i varo u Hercegovini (na rijeci Limu)". Veliki srednjovekovni trg. Prijepolje je prvi put spomenuo Gijom Adam 1332. U dragim istorijskim izvorima javlja se 1343. kao trg manastira Mileeve. Dubrovani su u njemu imali svoju koloniju i Prijepolje se u njihovim izvorima prvi put pominje 1345. Prijepolje se zaista i razvilo kao dramsko naselje na karavanskom putu poznatom pod nazivom dubrovaki drum", koji je povezivao centralne i istone delove Balkana sa srednjim delom jadranske obale. U srednjem veku prijepoljski kraj, srednje Polimlje i cela dolina Lima bili su osovina stare Rake i njena najnaseljenija i najnaprednija oblast. U upama doline Lima, Dabra, Cmoj Steni, Zvijezdu, Bihoru, Ljubovi- i, Budimlju i Plavu podignuto je oko sedamdesetak manastira i crkava. O tome sve- doe mnogi spomenici, meu kojima su najznaajniji Davidovica kod Brodareva i Mileeva kod Prijepolja, koju je na uu Koarice u Mileevku sagradio kralj Vladislav Nemanji izmeu 1218. i 1219.1 za vreme veoma duge turske vladavine podignuto je tamo vie objekata. Meu njima najpoznatiji su lbrahim-paina damija u arampovu, verovatno sagraena u XVI v., i Sahat-kula.

U pesmama se pominje u kontekstu boja na Kmsima 1796. (SM 170), kao jedno od mesta iz kojih kapetan Muovi skuplja vojsku za pohod Sulejman-pae Skopljaka na umadiju 1805. (Vuk IV, 41), u kontekstu boja pod Ostrogom 1843. kao mesto Cengi Ali-bega i Smail- age, roenog brata kapetana Muovia (Vuk VIII, 60), itd. Literatura: / 1899,32; Ve go 1957; 2,499; s.v. PRIJERADI malo selo: Iz maloga sela Prijerada (SANU III, 20:227) 04221'N, 1846'E Selo u Grblju (Cma Gora). Nalazi se oko 10 km juno od Kotora. U pesmi se pominje kao mesto Vuka Mirkovi- a, junaka iz Grblja uvenog po lepoti. Sie je sklopljen prema istinitom dogaaju kako stoji u napomeni sakupljaa. Glavni akteri su izbirljiva ki bosanskog vezira, paa T iranin njen prosac, i Vuk Mirkovi, po pozivu ever uz evojku". Na kraju, nevesta se uda za Vuka Mirkovia, pokrsti se i ostane u Grblju. Literatura: RJA s.v.; 3 s.v. PRILEP, Prelip, Prilip O Ceramiae/Keramiai, Prilapon 1019. u grkoj povelji Prilapos, stsrp. Prilepb, takoe u mnoini Prilepi kod Deana, izvedenice Prilepbnica kod Gnjila-na, Prilepbcb kod Novog Brda, rodno mesto kneza Lazara. Od pri-l(ij)epiti, verovatno u vezi sa primitivnom tehnikom gradnje lepom, tj. meavinom blata i ple-ve. (A. L.) Prile p grad bijeli: Na Prilepu gradu bijelome (Vuk III, 10:127); ER 124 Prelip grad: Onda ode u Prelipa grada (MH II, 44:310); MH II, 67 bijeli grad: U Prelipu, bijelomu gradu (MH II, 44:264) bez atribucije: Jedno bie od Prelipa Marko (MH , 45:7); MH II, 67

PRILEP, Prelip, Prilip

345

grad: Otidoe ka Prilipu gradu (Vuk II, 34:84); Vuk II, 40, 42, 56, 63, 65, 66; ER 124, 139, 140; SM 36, 68, 69, 73, 91, 94, 111, 119, 137; SANU II, 52, 56, 81, 87; KH I, 32; MH I, 53, 65; MH II, 4, 14, 20, 52, 61, 68, 69; MH VIII, 17 bijeli grad: UPrilipa u bijela grada (Vuk II, 42:30); Vuk II, 59, 66; Vuk VI, 21, 38; SM 6, 36; KH I, 32; MH II, 42 bijeli: Nosi knjigu bijelu Prilipu (Vuk II, 42:52); Vuk II, 56, 62,66, 67, 68; Vuk VI, 24; SM 119; MH I, 55; MH II, 14, 19, 20, 29, 43, 52, 58, 61, 68 bili: Ja sam jutros od Prilipa bila (Vuk II, 68:49) ravan: Dovede je u Prilipu ravnu (SANU II, 60:57); KH I, 32 na krajinu: A vie nje Prilip na krajinu (Vuk VI, 24:282) bez atribucije: Jedno bjee od Prilipa Marko (Vuk II, 39:3); Vuk , 40, 42, 56, 57, 62, 64, 65, 66, 67, 68, 70, 72; Vuk VI, 24, 37, 42; ER 124; SM 6, 68, 72, 73, 81, 91, 110,111,119,137,159; SANU II, 48, 50, 56, 81, 86; KH I, 32; MH I, 53, 55; MH II, 14, 16, 20, 23, 29, 41, 42, 43, 58, 62, 69 4120'N, 2134'E Grad u Makedoniji. Nalazi se u severnom delu Prilepsko-bi-toljske kotline. Prvi put se pominje 1014. u sklopu Sa-muilove drave. Pod vizantijskom vlau zvao sePrilapon, a 1334. zauzeo gaje srpski car Duan Silni. Kasnije je Prilep bio prestonica kralja Vukaina i njegovog sina, mladog kralja Marka. Srednjovekovni Prilep se nalazio oko 800 m s/z od dananjeg grada, na mestu predgraa Varo (Markova varo). T aj srednjovekovni grad bio je smeten u podnoju steno-vitog brda Markovi kuli (rimske Ceramiae), visokog 250 m. Na tom brdu jo uvek postoje razvaline nekadanjeg utvrenja zidina i kula. Nije utvreno kada je ovaj grad bio po dignut, ali se smatra daje na njegovom mestu postojala neka tvrava jo u helenistikom periodu. Markovi kuli spadaju u najvee sred-njovekovne tvrave na Balkanu i najbolje ouvane stare gradove u Makedoniji.

Posle smrti Kraljevia Marka 1395, grad su zauzeli T urci koji su u XVI v. podigli dananji grad. T urski Prilep je ve u XVII v. bio veliki grad sa 1.000 kua, 200 duana, mnogobrojnim kolama, damijama, medresama, tekijama i hamamima. Austrijska okupacija krajem XVTT I v. unazadila je grad i raselila njegovo stanovnitvo, tako da nije ponovo oiveo sve do proterivanja T uraka 1912. Kod Vuka u Rjeniku s.v. Prilip: grad u staroj Srbiji, za koji se pjeva i pripovijeda da je u njemu ivio Marko Kraljevi". U pesmama se Prilep vezuje uvek za Kraljevia Marka i samo se tako i pominje (vide ORAAC i njegovu vezu sa T alom od Oraca). U pesmama koje su ovde navedene samo je jedna izuzetak muslimanska pesma KH I, 32 koja u Prilep smeta Filipa Madarina. Ovaj lik (takoe i u varijantama Filip Dragilovi i Filip oki) u hrian -skim pesmama je tradicionalni protivnik Marka Kraljevia (Vuk II, 59; SANU II, 56-59; ER 124), a struktura pesama u kojima se opeva njihovo rivalstvo slina je ovoj muslimanskoj. Do kontaminacije je dolo verovatno prepevavanjem. Prilepske crkve Crkva sv. ora kod Prilepa pominje se u povelji kralja Duana iz 1335, kada je darovana manastiru T reskavcu. Podignuta je krajem XIII ili poetkom XIV v. Nije utvreno gde se tano nalazila. U istoj Duano-voj povelji pominje se i crkva sv. Nikole, takoe darovana manastiru Treskavcu, koja se jo uvek nalazi u samom gradu. U gradu je podignuta i crkva sv. Petra u XV ili XVI v. U Prilepu se nalazila i crkva sv. Petke iz istog perioda, ali nije identifikovana, ve se samo pominje u literaturi. Markov manastir (sv. arh. Mihaila i Gavrila) tako je nazvan jer se pretpostavlja daje podignut u doba kralja Vukaina i njegovog sina Marka. Nalazi se iznad Prilepa u Markovom gradu. Od prvobitne crkve sauvan je samo prednji deo. Pored ulaznih vrata naslikani su ktitori Vukain i Marko.

346

PRILIKE PRITINA, Pritinja mjesto kameno: Od Primorja, mjesta kamenoga (MH VIII, 15:73) bijelo: Dokle sie bijelu Primorju (KH III, 2:938) Neutvrdiva ubikacija. Grad po imenu Primorje ostaje potpuna nepoznanica u pogledu geografskog odree nja, s mogunou da je u pitanju pogrena interpretacija apelativa primorje u repertoaru pevaa koji nije imao kontakta sa morem i njegovom obalom (slino pomenu Engleske, Indije, Maarske itd. kao gradova). Mjesto pitomo" i mjesto kameno" pri tom ne moraju uopte oznaavati naseljen prostor, ve pitomu u jednom, ili krevitu oblast u drugom sluaju. U muslimanskim pesmama nema sumnje da se misli na grad, ali se u njegovom okruenju pominju Lean, Berkot i Timok tri vrlo problematina epska toponima (vide). U pesmi EH 8, meutim, kae se da je u gradu Primorju kula Stojana Jankovia, to bi ukazivalo na Islam Grki (vide), gde je njegova kula zaistinu bila. Jankovi Stojan je u krajevima gde su se ove pesme pevale bio suvie veliko ime da se ne bi znalo gde mu je postojbina, pa je navedeni sluaj doista neobian. PRITINA, Pritinja Stsrp. Pritina, pridev pritevbskvj, stanovnik Pritevbcb ( 2, 446). Moda identino hidrografskom nazivu e. pryt'ina, dijal. pryina 'izvor, podvodno mesto u polju', od slov. *pryskati 'prskati'; proirena osnova pritev- (takoe u imenu reice Pritevka) daje povoda da se pomilja i na fitonim prit, priteva trava, up. Mdronim Pritevica na Zlatiboru. Konano, mogua je veza sa imenom pozno- antikog katela u Dardaniji Priskoupera, hibridne sloenice sa lat. linim imenom Priscus u prvom i trakim nazivom za naselje pera /para u drugom delu. Up. 1997, 3 d. (A. L.) Pritina grad: U Kosovo u Pritinu grada (Vuk IV, 31:136)

Jo jedan Prilep (stari grad) nalazio se verovatno u dolini Bistrice, leve pritoke Drine, severno od Foe (danas Srbinje u Republici Srpskoj). Spominje se 1392. Literatura: Markovi 1971; 2, 428, 429; s.v. ; VE s.v. Grad; 3 s.v; TT R 70. PRILIKE vie Moravice: UPrilikam' vie Moravice (Vuk III, 53:20) 0 43 37' N,20 8'E Selo u Srbiji. Nalazi se na reci Moravici, 8 km nizvodno od Ivanjice. Pesma pominje Prilike kao rodno mesto hajduka Pavla Starovlaha i njegov zimovnik: Ja imadem i oca i majku ak daleko u Vlahu Starome, U Prilikam' vie Moravice; Ja sam kod njih tri zime zimio I s mirom se ponapio vina, I ovu u zimu prezimiti I sa mnom e do petnaest druga (18-24). Ovaj tip sigurnog zimovnika suprotstavljen je jataenju za novac, kao u sluaju haj duka Janka od Konjica, koji zimu provodi kod svog pobratima, T urina Ali-bega. Na toj osnovi razvija se zaplet pesme u kojoj Janko od Konjica bude ubijen i opljakan, a ostali hajduci naprolee kazne njegove ubice: Pak trgoe noe od pojasa, U kablie bega uinie; Bijele mu dvore poharae, Poharae, vatrom popalie; Pak odoe u goru zelenu Janka ale', sebe sjetujui, Da s' ne dri vjera u T urinu (201-207). Literatura: 3 s.v. PRIMO RJE grad: Kakav adet u Primorju gradu (KH III, 2:952) grad bijeli: U Primorju gradu bijelome (KH II, 44:141); KH , 51; EH 8, 10 mjesto pitomo: Od Primorja mjesta pitomoga (Vuk VII, 48:2); Vuk VII, 49; SANU IV, 22

PRITOKA grad bijeli: Od Pritine grada bijeloga (VuklV, 53:10) bijela: Te je alje bijeloj Pritini (SM 63:119) ravna: On pokupi svu Pritinu ravnu (Vuk rv, 31:218) bez atribucije: Do Pritine e panaur biva (SM 62:20); SANU IV, 17; SM 62, 63, 161 Pritinja ravna: Od Planine stare do Pritinje ravne (SANU II, 30:1002) bez atribucije: Od Pritinje do vode Sitnice (SANU II, 30:1003) 4240'N,2110 'E Grad na Kosovu, u Srbiji. U antiko doba, 10 km j/i od dananje Pritine, bio je u II v. grad Ulpijana (Ulpiana), razoren pa obnovljen u VI v. pod vizan-tijskim carem Justinijanom. U doba Stefana Nemanje Pritina se pominje kao veliko selite". U njoj su kraljevi Milutin i Stefan Deanski, car Duan, despot Stefan Lazare vi i Vuk Brankovi imali dvorove. Pala je pod tursku vlast sredinom XV v. i do XVII v. ostala malo mesto jer je centar sandakata prenet u Vu itrn. U XVIII i XIX v. postepeno dobija na znaaju, postajui prvo sedite vilajeta, pa paaluka, nanije i na kraju sandakata. Pritina je dosta stradala u doba Pikolominijevog pohoda 1689. i austrijskih upada koji su za njim doli, a potom i od poara 1859. i 1863. Sredi nom XIX v. bila je poznata po panaurima i zanatima koji su se delimino odrali i do danas. Od T uraka je osloboena u balkanskim ratovima 1912. U Pritini se nalazilo ili jo uvek postoji nekoliko srpskih manastira i crkava. U crkvi sv. Spasa bio je sahranjen knez Lazar (posle nepune 3 godine prenet u Ravanicu). Na tom mestu T urci su podigli damiju. Prema turskom defteru iz 1477. u Pritini je postojao manastir Bukovac ili Presveta Bogorodica. Nije utvreno gde se nalazio. Manastir sv. ora upisan je u turski defter iz 1544. ali je zapusteo pa je na njegovom mestu podignut karavan-saraj. Stara Pritinska mitropolija bila je u mahali Mitropolija. Po-

347

ruena je i od njenog materijala podignuta je Pirinas damija. Crkva sv. Petke, koju su po predanju sagradili egipatski vojnici na slubi u Pritini, bila je na mestu dananje Kopt damije. Pretpostavlja se da su na mestima crkava sv. Nedelje, Vozvidenija asnog krsta i Sv. arhanela takoe podignute damije. Pesma pominje Pritinu kao grad Ma- li-pae (SM 63), odnosno mladog Mi- li-pae u kontekstu boja na Deligradu 1806. (Vuk IV, 31), kao grad iz kojeg stiu bogati tovari robe (Vuk IV, 53; SANU IV, 17), kao mesto sa panaur om koje je u davnini pripadalo Pletikosi Pavlu (SM 62) itd. Literatura: 2005; ! Kojim 2007; 2, 446; s.v.; 3, s.v. PRIT OKA grad bijeli: Iz Pritoke, grada bijeloga (KH 1, 3:107) selo: Dok on selu i Pritoci sie (KH III, 6:134) bjela: Goni konja do Pritoke bjele (KH III, 3:527) bila: / dok doem do Pritoke bile (KH III, 3:285) ravna: Jeste V ili u Pritoku ravnu (KH I, 36:48); KH , 6 bez atribucije: Od Pritoke Krili abanaga (EH 3:431); KH II, 75; KH III, 3 4447 'N, 1555'E Mesto u BiH. Selo u Bosni, na desnoj obali reke Une, 5 km istono od Bihaa. Ima pravoslavnu crkvu sv. Petra i Pavla. U pesmama se pominje kao mesto u kome je bijela kula" T opal Mustaj-bega (KH I, 36), kao mesto porodice estokrilovia (KH II, 75), kao grad u kome ivi lijepa Zlata Kumali Alage" kojom po svaku cenu eli da se oeni Grga Antoni iz Zadra (KH III, 3), odnosno kao mesto Osman-bega i njegove sestre dilber Umihane u kontekstu enidbe Dizdar evi Meha (KH III, 6). U EH 3, Ajka Hrnjiina, preobuena u mukarca, lano se predstavlja kao paa sa Krajine", Krili abanaga od mesta Pritoke. Literatura: 3 s.v.

348 PRIZREN ______________________________________ ________________________________ PRIVARJ E Grad u Sr biji. PRIVARJE pitoma palanka: Na Privarje pitome palanke (KH , 53:44) Neutvrdiva ubikacija. Prema pesmi, mesto u Lici i u njemu kula Hajdar-bega, nedelju dana hoda udaljena od Ravnih Kotara. Nju robe Kotarac Ilija i Gavran kapetan da bi oteli Hajdar-begovu jedinicu erku. Na kraju pesme oni obojica ginu, a devojka se udaje za svoga suenika, Mujo -va Halila (Hrnjicu). Danas na geografskim mapama nema mesta pod tim imenom. PRIZREN O T heranda, Prisdriana, Prisrenum, Presarin, Prisareno 1019. Prisdriana, stsrp. Prizrnb, lok. u Prizreni, od pri- zbrti, up. bez prefiksa trpni pridev *zbrm> > Zrin, Zrinj (ikavski oblik), sa drugim prefiksom O-zren. Izvorno oznaka uzvienja koje se izdaleka vidi (Skok 1 661b). (A. L.) grad: Pa ti idi ka Prizrenu gradu (Vuk II, 12:84); Vuk II, 31, 33; Vuk IV, 31; Vuk VI, 4; SANU I V, 18; SM 62, 123, 156 grad bijeli: U Prizrenu gradu bijelome (Vuk II, 32:2); Vuk , 34,37, 40; Vuk IV, 31; Vuk VI, 4; ER 92; SM 156 stojni grad: U Prizrenu u stojnome gradu (SM 123:2) mjesto pitomo: U Prizrenu mjestu pitomome (Vukli, 28:2); Vuk II, 33; Vuk III, 10 mesto ubavo: Iz Prizrena mesta ubavoga (Vukli, 30:2) carevina: U Prizrenu, naoj carevini (Vuk II, 40:458) beli: Pa ti idi u Prizrena bela (Vuk II, 12:132); SANU , 50 bijeli: Pak otide bijelu Prizrenu (Vuk II, 29;65); Vuk IV, 31; ER 92; SM 63 stojni: Ajde njima stojnome Prizrenu (SM 63:87); SM 156 pod Saru planinu: U Prizrena pod aru planinu (Vuk II, 40:35) bez atribucije: Poznade ga care od Prizrena (Vuk , 12:106); Vuk II, 35, 36, 40; Vuk 1,62; Vuk IV, 10,11,31; Vuk VI, 4; Vuk VIII, 73; SM 63, 144, 156, 161, 170; SANU II, 50; SANU III, 17 04213'N,2O45'E Nalazi se u junom delu Metohijske ravnice, u podnoju planine are, na obalama Prizrenske Bistrice, leve pritoke Belog Drima. Podignut je na raskrsnici vanih puteva od Jadrana ka Kosovu, i od Makedonije ka Pei. U rimsko doba, blizu sadanjeg Prizrena bio je grad Theranda (kod dananje Suve Reke), a u vizantijsko, grad Prisdriana (koja se 1020. pominje kao vladianska stolica). Iz vizantijskog doba potiu i tvrave Kaljaj a (iznad Prizrena), Dervengrad i Vie grad (poznat kao Prizrenski gornji grad). Pod imenom Prizren, grad se pominje od 1019, kad je postao sedite episkopa. Srbi su ga zauzeli 1169. posle bitke kod Pantina, ali su posle poraza na Moravi 1190. morali da ga vrate. Posle desetogodinje bugarske vlasti (od 1204), Prizren 1214. ulazi u sastav Ne- manjia Srbije. U XIV v., za vreme careva Duana i Uroa, bio je prestani grad. U oblinjem mesta Ribniku nalazila se letnja rezidencija cara Duana. U to vreme Dubrovani su u Prizrenu imali konzula i mnogoljud-nu koloniju. Mesto je bilo naputeno 1433. Prizren je pao u turske ruke posle osvajanja Novog Brda (1455), a osloboen je 1912. Pod T urcima je bio centar za irenje islama, sa bogatom arijom i gustim karavanskim saobraajem. Krajem XVII v. stradao je od kuge, rata i ratne odmazde. Pred kraj turske vlasti, sredinom XIX v. (1844), opet je bio veliki grad sa ruskim, austrijskim, italijanskim i srpskim konzulatom. Osim u Vuk II, 37 gde se pominje kao mesto pored kojeg su Visoki Deani, zadu-bina kralja Deanskoga" Prizren se u pesmama najee javlja kao prestani grad cara Stefana (Duana): Knjige idu od Prizrena grada, Od Srpskoga silna car-Stevana (Vukli, 31:3-4) Pije vino Srpski car Stefane U Prizrenu mjestu pitomome, Do njega su starci patrijari: (Vuk II, 28:1-3)

PRNJAVOR PROKUPLJE Pa ti idi ka Prizrenu gradu Od Prizrena caru estitome (Vuk II, 12:84-85) Pobolje se Srpski car Stjepane U Prizrenu mjestu pitomome, Pobolje se, umrijeti hoe (Vukn, 33:1-3). Slinu ulogu u epici imaju i Prilep i Novi Pazar (vide). Samo u pesmi SM 156 vladar koji umire naziva se Milutin car, a njegova ena Milica i njihov sin Uro. Posle careve smrti, Prizren se vezuje za protopopa Nedeljka (Vuk II, 34), Leku kapetana (Vuk II, 40), Mihata obanina (u drugim varijantama Mijata hajduka Vuk III, 62) itd. U pesmama kasnijeg nastanka pominje se u kontekstu boja na Krusima 1796. (SM 170), boja na Deligradu 1806. (Vuk JV, 31; SM 63), pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Gora 1862. (Vuk VIII, 73), i dr. Prizrenske crkve Nedaleko od Prizrena nalazi se manastir Sv. arhanela, zadubina kralja i cara Duana (1331-1355), mesto u kome je on kao ktitor bio i sahranjen. U samom gradu, na usluzi dubrovakoj koloniji, bile su u XT V v. dve katolike crkve. U gradu je manastir Bogorodice Ljevi-ke, a crkva sv. Spasa nalazi se na severnim padinama prizrenske tvrave Kaljaje. Staro zdanje Prizrenske mitropolije sa dvorskom kapelom bilo je u neposrednoj blizini manastira. Nad dvorskim hramom T urci su podigli sahat-kulu. Crkva sv. Dimitrija, sagraena poetkom XIII v., nalazila se na mestu dananje rimokatolike crkve sv. Bogorodice. Posredstvom Francuske, stara crkva je oduzeta od Srpske pravoslavne crkve 1855. i do- deljena katolikoj zajednici u Prizrenu, koja je sruila staru crkvu i podigla svoju. Mladi kralj Marko (poslednji iz loze Mrnjavevia, epski Marko Kraljevi) podigao je u Prizrenu crkvu sv. Nedelje na temeljima ranije crkve Vavedenja Bogorodice. Kralj Milutin sazidao je u Prizrenu crkvu sv. Stefana, ali do danas nije utvreno gde se ona nalazila. Literatura: / 1899, 57; 1959b, 281; Markovi 1971;

349

2,274,275, 423, 424; s.v.; 3 s.v. PRNJAVOR O [gr. prnjavor = manastirske imanje sa selom; fig. 'zabitno, zabaeno selo", PMC s.v.] bez atribucije: Te padoe nasred Prnjavora (Vuk IV, 26:6) 4434'N, 1947'E Selo u Mavi (Srbija). Pesma ga pominje u kontekstu boja na okeini 1804. kao mesto u kojem su beli dvori" kneza Krsmana Vujiia. Jo i: u Sr biji osim ovog ima jo 15 mesta sa istim imenom; grad na putu Banjaluka-Derventa, sada u Republici Srpskoj ().

Literatura: 1954, 535. PROKUPLJE O Hammeum, Komplos, Urup II Od imena svetitelja *Prokupbje < gr. Pro-kopios 'P rokopije', sa pramenom roda u srednji po analogiji na imenice tipa sno-plje, kao i kod naziva praznika Prokopije. Nema potrebe pretpostavljati pridev na -je od kraeg oblika svetakog imena Prokop, kako to ini Skok 1 50a. (A. L.) grad bijeli: Na Prohiplju gradu bijelome (Vuk , 10:56) 4314'N,2135'E Grad u Sr biji. Nalazi se na reci Toplici (levoj pritoci June Morave), j/z od Nia. Glavno mesto oblasti Toplica. Prokuplje je poznato kao arheoloko nalazite (lokaliteti Herkules, Plonik i Kavo - lak), naroito iz rimskog doba. Utvrenje na Hisara, danas u ruevinama, podignuto je na antikim temeljima, a oko njega je s vremenom bilo nastalo naselje Hammeum, jer je kroz T oplicu vodio put od Jadranskog mora, preko Nia, za Sofiju. Na Hisara je, posle rimskog kastruma, bilo ranovizantijsko naselje Komplos, iz kojeg se kasnije razvilo sred-njovekovno srpsko utvrenje sa podgraem. Dananji grad je ime dobio po svom zatitniku, svetom Prokopiju, koji je ovamo

350

PROMINA, Promin

prenet iz Nia poto su ga T urci osvojili 1386. Prvi put se pominje u jednoj povelji kneginje Milice. T urci su osvojili Prokuplje 1439, ali je Sege dinskim mirom 1444. ono vraeno srpskoj dravi. Deset godina kasnije, T urci su ga opet osvojili i nazvali Urup. Kad je prestao da bude pogranino mesto, grad je izgubio raniji strateki znaaj, pa je poeo da se razvija kao trgovaki centar. U XVI v. mesto je imalo dubrovaku koloniju i veliki karavan-saraj. Dalji razvoj Prokuplja bio je ometan stalnim ratovima, raseljavanjem starosedelaca i doseljavanjem arbana-kih kolonista. Iako je u XVII v. bilo njihova najvea trgovaka kolonija u Srbiji, Du brovani su ipak napustili Prokuplje u tom periodu. Najzad, orijentalna varo u Proku-plju potpuno je izgorela kad su je T urci spalili 1877, naputajui srpske gradove. Prokupake crkve U Prokuplju postoje dve crkve: crkva sv. Prokopija i Latinska crkva. Crkva sv. Prokopija potie iz X v., a obnovljena je 1734. Poto su T urci zauzeli Ni, u nju su prenete mosti sv. Prokopija iz istoimenog niskog manastira. Smatra se daje grad po sv. Prokopiju i dobio ime, jer se 1395. pominje kao grad sv. velikomuenika Prokopija. Latinska crkva je podignuta u XT V v. Pominje se 1680. Za grad se u Vuk II, 10 vezuje ime Juga Bogdana i njegovih devet sinova koji nisu istorijsk i potvreni. U drugim pesmama Ju- govii se javljaju kao draoci Kruevca ili Vuitrna. Literatura: / 1899, 34-35; Markovi 1971; s.v.; 3s.v;T IR61. PROMINA, Promin O Promona

grad: U Promin bi u grad uselili (MH III, 5:463) kameni: Da sam polo pod Promin kameni (MH III, 5:260) tvrd: Tvrd je Promin, sam ga bog ubio (MH III, 5:454) prokleti: Sad vam valja u Promin prokleti (MH III, 5:615) kleti: Ja sam osto pod Prominom kletim (MH III, 5:201) kraljev: Jer on ne e kraljeva Promina (MH III, 5:923) kod Promine: Razbit ne e Promin kod Promine (MH , 5:453) kod vode Promine: Biti Promin kod vode Promine (MH , 5:319) bez atribucije: Kralj Prominlij po Promi-nu hoda (MH III, 5:416) Danas je Promina upa na zapadnim obroncima planine Promine u Hrvatskoj, uz srednji deo reke Krke. Sa s/i se granii sa gradom Kninom, a sa juga s Drniom. Kod Drnia jo uvek postoje ostaci antikog grada Promone, a na brdu iznad njega ruevine starog srednjovekovnog grada koji je bio aktivan jo i u tursko doba. Sama upa Promina je geografski naziv za podruje koje obuhvata vie sela: Oklaj, Razvode, Lukar, Suk- novci, Matasi, Puljani, itluk, Mratovo, Bo- getii, Ljuboti, Marasovine, Necven, Ba-bodol i Podi. Promina je tako nazvana po liburnskom gradu Promoni, koji se prvi put u pisanim dokumentima spominje 51. pre n.e. Kada su ga od Liburna zauzeli Dalmati i granicu pomakli na reku Krku 34. pre n.e., Liburnima su u pomo doli Rimljani, koji su ve do tada osnovali vojni logor u Burnumu, dananjoj upljaji, te s carem Oktavijanomna elu za uzeli Promonu i sravnili je sa zemljom. Iako se antika Promona nikad vie nije obnovila, ostalo je ime za planinu na ijim se obroncima nalazila i za podruje zapadno od nje. Od Promone, Andertiuma (dananji Mu) i Salone (dananji Solin), kroz oblast Ogorje, vodio je put do Splita. Kasnije su ovi stari gradovi zamenjeni Kninom i Klisom, a na mestu antike Promone podignuto je naselje T epljuh kod Drnia.

Od predslovenskog i predrimskog toponima Promona. enski rod Promina prema planina, prvobitni oblik je svakako Promin u skladu sa pravilom reflektovanja predslovenskih toponima na -ona, up. Solin od Salona, Labin od Albona i dr. (Skok III 50b; up. i 1997, 2). (A. L.)

PROZOR U srednjem veku u Promini se spominje vie istaknutih hrvatskih plemikih porodica kao to su Svaii (od kojih je u Promini roen i poslednji hrvatski kralj Petar Sva- i), zatim ubii, Nelipii, Martinuevii i drugi koji su podizah svoje gradove. U X v. postojala je i crkvena optina Promina, a obu- hvatala je celokupno podruje ispod planine Promine, od Knina do Drnia i reka Krke i Cikole. Uz gradove, tu su se nalazili i crkveni objekti od kojih su jo i danas vidljivi crkva sv. Martina u Mratovu (prvi put se spominje 1412) i u Necvenu temelji crkve koja je bila posveena Svetom duhu. T urci su zauzeli frominu posle pada Knina (1522). U ovoj pesmi Promin je grad (ne upa), i to kaurski (verovatno onaj srednjovekovni ije ruevine jo uvek postoje). T eorijski, radnja se moe datirati u godinu pada Promine pod T urke, tj. u 1522. ukoliko se u obzir uzmu samo ruevine srednjovekovnog grada iznad antikog lokaliteta. Poljska princeza kao ena od Promina kralja" naj-verovatnije je epska fabulacija, budui da se nigde u izvorima ne pominje enidba nekog od hrvatskih dralaca grada/upe Lehovldnjom Marom", ih bar samo Poljakinjom. Sie je varijanta Vukove pesme Smrt vojvode Prijezde" (Vuk , 84), a izbor Promine za mesto zbivanja i dovoenje samog sultana pod gradske zidine moda bi se mogao povezati sa injenicom daje ba tu roen poslednji hrvatski kralj. Literatura: Gunjaca 1937; s.v. PRO ZO R O Arupium, Vrlika II Od pro-zbrti. Osim u Bosni, ovaj toponim se javlja i na dalmatinskim ostrvima Cresu, Rabu, Pagu, po Skoku naziv za mesto odakle se nadaleko vidi (Skok 1950, 41, up. i 64, 72, 263); moda pre 'm esto koje se izdaleka vidi', up. Prizren. (A. L.) bih: Da je snese do Prozora bila (MH IV, 49:188) bez atribucije: Svati nisu do Prozora sili (MH , 11:463); MH IV, 49 @4322'N, 1852'E

351

Prozor Mesto u BiH. Antiki Arupium, sredinje naselje na podruju dananjih oblasti reka Gacke i Like u BiH; nalazio se na vanom rimskom putu koji je vodio prema Grkoj (Tarsati-ca-Senia-Arupium-Iaderd). U srednjem veku, pod imenom Prozor, postaje sredite upe Rame (XIV i XV v.). Nalazi se 5 km j/i od Otoca. T urci su prilikom osvajanja Bosne 1463. osvojili i Ramu, ali ju je ugarski kralj Marija Korvin darovao iste godine Vladislavu, sinu hercega Stefana, zajedno s gradom Prozorom i jo nekim susednim upama kao znak priznanja za njegovo sudelovanje u borbi protiv T uraka oko Jajca. Prozor je za vreme Bajazida (1481-1512) proglaen kasabom i u njemu je, kao i u ostalim kasabama, na sultanovu zapovest podignuta damija o dravnom troku. Prozor je imao svoj tvrdi grad Studenac, koji je bio znaajan i po tome to je kraj njega prolazio vaan trgovaki put iz Splita, preko Duvanjskog polja u dolinu reke Bosne, do fojnikih i kreevskih rudnika. I u tursko doba je preko Prozora vodio put osvajakih pohoda na Cetinu i u splitsko podruje. Prialo se kako je turska vlast napravila usred Prozora veliku upravnu zgradu sa zatvorom u podrumu. Legenda o osvojenju Prozora Narodna tradicija povezala je uz prozorski grad jednu le gendu koja u osnovnim crta-

352 __________________________________ Pui ma glasi: kad T urci nakon dugog opsedanja nisu mogli osvojiti grad, pitali su se otkud posada dobija vodu i zakljuili da mora postojati podzemni vodovod. Kad ga nisu mo gli nai, traili su ko e im izdati pravac vodovoda. Nisu nali nikoga do jednu ba bu De- diku, koja im je dala mudri savet: da dre drebe nekoliko dana bez vode i da ga pro-vodaju oko grada, pa gde edno drebe zakopa kopitom, neka i oni kopaju pa e nai vodovodne cevi (tomruke). T urci su tako osvojili grad, a babu i njeno pokoljenje pratilo je prokletstvo. Osim ovog, postoji i predanje o silnoj turskoj vojsci koja je izginula na prozorskoj tvravi. Od dve pesme u kojima se pominje, jedna ga identifikuje kao mesto Luke Paviia, sluge Hajser-generala (MH IV, 49), ali se u dragoj javlja izvesni Prozor na mora, i u njemu lepa Ana Primorkinja kojom se eni kotarski kapetan Janko (MH , 11). Jo i: utvreni grad u starohrvatskoj Cetinskoj upaniji, uz Glava, Sinj, T rilj, Stolac, Gradac, Nutjak, T ugare i Poljiku upu. U vremenu izmeu X i XI v., severni deo Cetinske upanije se izdvaja u samostalnu upu Vrliku, koja se na severu granii sa Kninskom upanijom, a na jugu (kod dananjega manastira Dragovi) sa Cetinskom. Na severu Vrlike upanije je grad Glava smeten pod obronkom Dinare, a grad Prozor nalazi se nad dananjom Vrlikom. Oba utvrena grada nastaju u srednjem veku i kasnijeg su postanka nego sama upa Vrlika. Tokom druge polovine XV v., usled uestalih prodora T uraka kroz klanac Unita na prostor VrUke upanije, stanovnici sredita stare Vrlike ne odolevaju napadima, pa se sklanjaju u utvreni Vr liki grad (Castrum Werhlychky). Taj grad je zapravo grad Prozor, koji kralj Ladislav Napuljski 1406. daruje Hrvoju Vukiu Hrvatiniu zajedno sa Vrlikom upom, a ovaj ga utvruje i priprema za odbranu od T uraka. vremenom dolazi do potpunog preseljavanja stanovnitva iz starog centra upanije pod tvravu Prozor i na novo naselje prenosi se naziv ranijeg sedita Vrlike. Ostaci tvrave Pro zor (Gradina) uzdiu se i danas iznad grada Vrlike.

I I

Kod Vuka u Rjeniku: zidine u Hrvatskoj na glavici vie Otoca". Literatura: Vego s.v. PUT ALA mala: Treu knjigu pod Putala mala (Vuk IX, 12:182) 4255'N, 1913'E Mesto u Uskocima (Crna Gora). Pesma ga pominje kao mesto starca kapurana" Stevana ekovia u kontekstu turskog pohoda na Uskoke 1857. 1957; Aneli 1958;

R
RA grad: / od Ljea i od Raca grada (Vuk IV, 10:265) Neizvesna ubikacija. Utvrenje u zoni Skadarskog jezera, ili neto severnije u dolini reke Cijevne na zet-skom putu prema Pei. Prema pesmi, moglo bi biti i u Albaniji. Moda mesto Race (Raci, Raesi - 42 31' N, 19 22' E - u Crnoj Gori) koje zaista jeste u blizini Skadarskog je zera. Pominje se u kontekstu bitke pod Visoi-com 1796, kao jedno od mesta iz kojih se re-gratuje turska vojska. RAA Po srp. letopisu XV-XVI v. kralj Dragutin podigao je hram Vaznesenja vb Jadrehb na reci Drine zovomb Racu. Obino se tumai kao pridev na -jb u enskom rodu prema reka od rak, up. Rakovica. U nekim sluajevima se ipak mora pretpostaviti u osnovi lino ime *Radhkb ili *Ratbh>, Ratko, dakle *Radba ili *Ratba > Rata, up. pisanje u latinskim ispravama Ratcha, Rac-hcha, Raccha, polj. hidronim Radcza, pored oblika mukog i srednjeg roda polj. Radecz, e. Rade, sin. Rae pored Rade- e. (A. L.) ukraj Drine: Dok zapalim Racu ukraj Drine (Vuk T V, 24:311) 4336'N, 1930'E Selo i istoimeni manastir u Srbiji, na uu reke Rae u Drinu.

Po predanju, manastir je podigao kralj Dragutin krajem XIII v. Vie puta je ruen i obnavljan, a 1795. obnovljen je zaslugom hadi Melentija Stevanovia, koji je roen u Biru, u s/i Bosni (umro 1824). Kod Vuka u Rjeniku: 1) rijeka u Soko-skoj nahiji. 2) namastir na toj rijeci. 3) Njemaki grad na lijevom brijegu Save (prema utoku Drine u Savu). 4) selo kad [sic] ovog grada. 5) selo, kao mala varoica u umadiji u nahiji Kragujevakoj". Pominje se u kontekstu poetka bune protiv dahija: Dok zapalim Rau ukraj Drine, I pogubim Adi-Melentija, Koj'je i'o preko mora sinjeg, Te je vlaku abu polazio, Pak se uzgred u Stambol svratio, I od cara ferman izlagao Za stotinu utijeh dukata, Da vlasima bogomolju gradi, Da je gradi za sedam godina, Naini je za godinu dana, Evo ima est godina dana Kako zida pokraj crkve kule, A u kule nabavlja debanu I po mraku topove privlai; Vidi, jolda, da se neem' nada! (311-325) Jo i: u Srbiji kod Kragujevca (varo); kraj ua Bosuta u Savu (tvrava i star i grad Racha u Sremskoj Rai na Savi); selo nedaleko od akovice. U Hrvatskoj u Bjelovaru (mesto uz istoimeni potok, prema zapisu iz XIII v.; selo kraj Topuskog (spominje se 1286); selo kraj Zadra (esto pominjano u

354

RADEA RAK

XIII i XIV v.); selo kraj Vukovara (nekoliko puta pomenuto u XV v.); selo kraj Senja. Literatura: 1975, 162; - 1994, 138; 3, 43; s.v.; RJA; VE s.v. Grad. RADEA selo: I Zavalu i selo Radeu (SM 21:62) 4231'N, 1916'E Selo u Piperima (Crna Gora). Radea je staro naselje u severnom delu istoimenog predela i deli se na nekoliko manjih celina, ali uglavnom na gornji i donji deo. Legenda o nastanku sela Danas je glavni deo Radee u gornjem delu sela, ali se po predanju i po ostacima vidi, daje nekad glavno selo bilo u dananjem donjem delu. T ako se npr. pria, daje i vojvoda Dragia epanov, koji je bio Radea-nin i iveo pre devet pasova, stanovao pod 'Stijenom'. On je, veli se, iveo dobro s T urcima, te su svraali ponekad njegovoj kui. Jednom su ga T urci zastali rano, kad je bio jo u postelji, i on se zbog toga da ne bi bio tako na domaku T urcima premesti navie, na mesto gde je dananje glavno selo. T u je onda bila najveim delom gusta uma, koja se zvala Radeica. Ova uspomena o vojvodi Dragii ima u stvari opti znaaj. Nije se samo on povukao i sklonio ispred T uraka, nego su tako uradili i ostali Radeani i svi drugi stari Piperi. Svi su se oni povukli navie i namestili svoja naselja na visoke, zavuene i tee pristupane poloaje. Usled toga su na dosta mesta poneki stari delovi seoski bili opusteli i njihove crkve i groblja naputeni. T ako je bilo i sa donjim delom stare Radee. U njemu ima od prilike na sredini iznad polja Drezge staro groblje i na njemu crkvina od davnanje crkvice 5V. Petke. Crkvina se sad jedva poznaje. O starini toga naselja svedoe i kamene gomile."* U pesmi se pominje u kontekstu boja Mehmed- pae sa Piperima (za ta je naen odgovarajui epski uzrok), kao selo u blizini Zavale: I Zavalu T urci poharae, i Zavalu i selo Radeu,

no im opet pomo priskoila od Komanah i od Zagoranah (61-64). Literatura: 368-369*. 1917, 265,

RADU grad: A Mujaga u Raduu gradu (MH III, 23:1805) selo pitomo: Od Radua sela pitomoga (EH 2:595); EH 3 careva palanka: Od Radua, careve palanke (MH , 22:837) bijeli: On okrenu do Radua bjelog (KH I, 22:181); KH I, 22 bili: Najstrag sao do Radua bila (MH III, 9:193); MH III, 21, 22; EH 6 kameni: Ve je nosi u Radu kameni (MH III, 21:64); MH , 23 turski: Po Udvini i turskom Raduu (MH 111,21:253) na Lici: Kad saoe u Radu na Lici (MH III, 22:668) na enara: Dobro uvaj Radu na enaru (EH 6:311) bez atribucije: Ode bee sentom do Radua (KH I, 22:556); KH I, 22; KH II, 62, 65; MH III, 9, 21, 23; EH 4, 6 4423'N, 1535'E Selo u Hrvatskoj. Smeteno je ispod Vaganskog vrha (Liko-senjska upanija), oko 30 km j/i od Gospia. Srbi su poeli da naseljavaju Radu krajem XVII v., dolazei iz okoline Knina, gde su stigli iz zapadne Srbije preko Hercegovine. Okolna mesta: Poitelj, Drenovac, Rib- nik, Bilaj, Ostrvica, Gornja Ploa, Trnovac, Liki Osik i Gospi. Radu se javlja samo u muslimanskim pesmama, i tamo je vrlo omiljen lokalitet. U njemu pesme pominju Kumalije Mujagu (MH , 21-23; KH II, 62, 65; EH 2) i Nu-hana (KH I, 22) i njihovu sestru Ajku (EH 6), a osim njih jo i Muju Merdanagia (MH III, 9). Literatura: 3 s.v. RAK bili: U tevdilu bilom Raku sie (MH IV, 50:150)

RAKE RAKITNO

355

Neizvesna ubikacija. Iako se radnja pesme dogaa u Unuriji (turskoj Maarskoj), bili" Rak se pominje kao mesto u hrianskoj Maarskoj, jednako kao i Janok iz koga radnja polazi. Peva mesto Rak dovodi u vezu sa jednim predstavnikom plemike porodice Rakoci (u pesmi Rakucija), tj. sa njegovom pogibijom od Ah- medbegove ruke. Ovo povezivanje po zvua-nju je standardan postupak u stvaranju folklorne etimologije i najee nema nikakve veze sa faktografijom (porodino imanje Ra-kocija bilo je u maarskom mestu Sarpspa-tak). Opis pogibije jednog od Rakocija: Ljutu zmiju bega Ahmedbega, Kad no ne ke zmija mirovati, Ven on sebe tevdil uinio, U tevdilu bilom Raku sidje, Pogubio Rakuciju bana I banova Mitra bajraktara, Svemu, bane, krstu na sramotu (147-153) ne odgovara onome to se zna o istoriji ove porodice: er Rakoci II jeste poginuo od turske ruke ali u borbi blizi grada Klua, a Ferenc Rakoci je, posle neuspene bune protiv Habzburgovaca, prebegao u T ursku i tamo mimo iveo sve do smrti (vide B LAUJ , DUBRAVE, EG ER , H OTIN , LONDON I dr.). RAKE krvave: Sprema Tura na Rake krvave (VukLX, 11:227) 4231'N, 1922'E Mesto u nekadanjoj Katunskoj nahiji (Cma Gora). Pominje se u kontekstu vojevanja na Ku- e 1856: Dii, T uro, crmniku nahiju I pred njome hrabre kapetane, Udri s vojskom na selo Zagredu. T i, Ivane, ljeanska vojvodo! T i okreni ljeansku nahiju, Pa e s tvojom vojskom udariti Sprema T ura na Rake krvave, Brzo oba sela osvojite, I ivijem ognjem izgorite (221-229).

RAKIT A bila: Hodi-Husu sa Rakite bile (MH IV, 26:603) 4440'N, 1626'E Mesto u BiH. U pesmi se pominje u kontekstu enidbe Dizdarevi Meha, kao mesto porekla junaka zasunjenog u kuli GavT an-kapetana u Ravnim Kotarima: A poznade Hodi- Huseina, Hodi-Husu sa Rakite bile, Pa podie sunje nevoljnike (602-604). Jo i: naselja (Mala i Velja Rakita) severno od Slaoj evog dola u plemenu Cuce (Cr na Gora); istoimeno mesto u Hrvatskoj; selo u Makedoniji. Literatura: s.v.; Imenik YU 332. RAKIT NO ravno: Hajde, sine u Rakitno ravno (MH VIII, 4:158) bez atribucije: I Rakitno radi porobiti (MH VIII, 4:159) 4328'N, 1719'E Selo u optini Posuje (BiH). T u je u srednjem veku bila upa Rakitno sa istoimenim mestom, koja se prvi put pominje 1408. u povelji kralja Ostoje. Pripadala je bosanskim vladarima. Pesma je pominje kao mesto Idri-kape-tana, u kontekstu naputanja samostana u Rami (vide): Onda ree Jankovi Stojane: Dva srdara, do dva pobratima! Sramota je nami k Rami sii Jal' bez rane, jal' bez mrtve glave, Ve, uje li, Daniiu Mato, Hajde, sine, uz vodu Neretvu, Robi, sine, sela oko vode, Robi, sine, s obadvije strane! Hajde, sine u Rakitno ravno, I Rakitno radi porobiti Sve do kule Idri-kapetana" (150-160). Isto tako i: Rakitnica u Srbiji selo u Labu, j/i od Podujeva. Literatura: Vego 1957; s.v.; 3 s.v.

356 RAMA (Gornja i Donja), Ramana

RAMA (Gornja i Donja), Ramana

Kao ime oblasti od poetka XI v., izvorno ime

reice, svakako predslovenskog i predrimskog porekla (Skok 105a). Oblik u Ramani mogao bi se odnositi na manastir Rmanj(a) na Krki. (A. L.)

nju, u (danas muslimanskom) selu Kleku nekad je bila crkva, a jedna njiva se zvala Suti-vani, to podsea na sv. Ivana. Srednjovekovna upa Rama s gradom Prozorom spadala je u srednju Bosnu i, zajedno sa Uskopljem i Livnom, bila je pod vlau bosanskih vladara sve do 1463, kada je ugarski kralj Matija Korvin, nakon pada Bosne, oslobodio jedan njen deo od T uraka i poklonio ga Vla dislavu Hercegoviu. Ramski samostan Nakon podele bosanske vikanje na Bosnu Hrvatsku i Bosnu Srebrenu 1514, samostan u Rami se spominje kao jedan od trinaest samostana koji su ostali u bosanskoj provinciji. Ovaj samostan je od starine bio na itu, to dokazuju grobovi oko crkve koji su naeni prilikom kopanja zidina stare crkve 1855, i prilikom kopanja temelja za sakristiju 1904. To to ga neki autori smetaju u grad" Ramu nema nikakve osnove, jer grad Rama nije poznat u istoriji. Ramski samostan je tri puta (1557,1667. i 1687) paljen i zapusteo, a njegovi fratri mueni i ubijam. Prvi put su ga zapalili T urci, drugi put je izgoreo nesrenim sluajem, a trei put su ga zapalili sami redovnici kad su reiU da prebegnu u Dalmaciju. Prema istorijskim izvorima, ovaj poslednji dogaaj orga- nizovao je mletaki providur Antun Zeno, a pretpostavlja se da gaje sproveo u delo poglavar krajinika Boo Milkovi. Sam dogaaj je ostavio dubok trag u narodu i o njemu se i danas priaju legende, na primer da su fratri, nosei Gospinu sliku uz Klanac i penjui se na Proslapsku planinu, zastali, da su okrenuli sliku prema Ramskoj kotlini i da je Gospa uzdahnula: Moja Ramo, moja grdna rano!" Celih 69 godina kasnije, i mnogo vie u skladu sa predanjem nego sa istorijom, fra Petar Filipovi pie u Sinjskoj kronici (ili, kako je sam autor zove, u, Arhivu samostana neko svetog Petra u Rami u Bosni a sad svete Marije na nebo uznesene u Sinju u Dalmaciji, 1756"): Godiscta 1686. rata Bekoga, osvojisce Mleani Sign grad u Cetini, a godiscta sdlidechiega 1687. Stojan Janko-vich Serdar Kotarskii, vridnii i rabrenii vojnik, ali okornicza i pripredena harka, skupi voisku, i ulize u Bosnu robechi Livno, Duvno, i druga mista tja do Rame, i buduchi

Rama bijela crkva: A u Rami, u bijeloj crkvi (MH Vni, 4:2) bijela: Ionpojde u Romu bijelu (MH VIII, 4:144) plemenita: Hajde, sine, k Rami plemenitoj (MH VIII, 4:138) bez atribucije: Sramota je nami kRami sii (MH VIII, 4:152) Ramana vie namastira: U Ramani vie namastira (SANU III, 13:2) Kraj, reka i katoliki samostan u Bosni. Reka danas praktino ne postoji jer je sama sebe potopila kad su je zagradili branom za vetako (Ramsko) jezero. Sastojala se od tri izvora: Rame, Buka i Krupica, uz nekoliko manjih pritoka. Po reci je i itav kraj dobio ime. Rama se deli na Gornju i Donju. U Gornju Ramu spa daju gornjoramska kotlina i upe it, Rumboci, Prozor i Uzdol, dok Donju Ramu ine podruja upa Graac i Doljani. Rimljani su u Rami ostavili znaajne tragove, posebno puteve. Otkopani su i fragmenti rimskih nadgrobnih spomenika iz doba cara Hadrijana. Hrianstvo se srazmerno rano ukorenilo u Rami, o emu govore tragovi stare bazilike u Varvari. ta se sa tom hrianskom zajednicom desilo nakon provale Slovena i ruenja crkve u VI v. teko je rei jer nema istorij-skih podataka. T eko je takoe pouzdano utvrditi daje Varvara dobila ime po sv. Varvari (Barbari), prema tradiciji muenoj 306. i zazivanoj u svojstvu zatitnice rudara, ih jednog od 14 pomonika u nevolji. Nije, ipak, iskljueno daje ona dala ime starom naselju na Velikoj Gradini, pogotovo to je to bilo mesto livaca i rudara. Moda Varvara nije bila jedino mesto koje je imalo crkvu. Po preda-

RAMNI LAZ RAVNI LAZ, Ramni laz

357

unissao u Ramu, doge sa svom vojskom k' Manastira, a Manastir pravo onu veer u oi gniegova dossastja, bisce poslii drugoga sagagnja posve svarscen, i dospiven, i ree Fratrom, akochie ostat, neka ostanu, akolichie poch sc'gnim u Dalmaciu pod krilo Principovo, da igiu. Fratri ostat nesmido-sce, jerbi T urczi rekli, da su onni vojsku naveli, i T ursku zemgliu porobili, i tako sc'gnim u Dalmaciu pogiosce. Napartisce na'kognie ono Ruha Sacristie, i Pratei drug-he vario mallo, a ostalo vojska popadde, raz-jaghmi, i odnese. Naiposli u dile gnju Guardian svojom vlastitom rukom dadde ogga gn Manastiru, koiga saga tja do zidova, kako onda, tako i danas." Na kraju ovog niza stoji narodno predanje o istom dogaaju. Pria se daje Stojan Jankovi dva puta bezuspeno dolazio u Ramu da vodi fratre, a kad je doao trei put, spustio se u Kopie, spalio selo, porobio ga, pobio T urke, a pred damijom ispekao ovna i noio. Sutradan je otiao na it te s fratrima i narodo m otiao u Dalmaciju. Rastajui se od crkve i samostana, gvardijan je oboje potpalio da T urci ne skrnave muenike kosti i svetinju. Zbog tog stranog dela siao je s uma tako daje svezan doveden u Sinj. O njemu se dalje vie nita ne zna. Narodni guslar opevao je ovaj tragini dogaaj u desetercu, fra Grgo Marti objavio je pesmu koju je uo od gusla-ra Davida Prljia, a pretampao ju je i Vladi 1882. u svojim Uspomenama. Ovde je prenesena iz VIII knjige zbirke Matice hrvatske. Begovi Kopii U komentaru koji daje uz pesme svoje prve zbirke, Kota Herman skree panju na najstarije bosansko muslimansko plemstvo, begove Kopie (Kovie), iji je osniva bio izvesni Gazi Kasum, alajbeg iz Sama (nije jasno da li se ovde misli na Damask ili na Siriju uopte). Epski Alaj-beg Kopi, rodom iz Gornje Rame, junak epskih razmera ali i istorijska linost, za poljskog princa koga je zarobio po predanju u bici na Mo- hau 1526, dobio je u Bosni onoliko zemlje koliko je za jedan dan uspeo da objae na svom konju Mlikotu. Iz toga doba ostala je u lokalnoj tradiciji poslovica: Objahuje kao Kopi Duvno". U selu Rumbocima, pored puta koji iz Prozora vodi u Varvaru, nalazi se Kopia

I turbe koje je sagraeno od kamena i ima kuI polast krov. U njemu je sahranjen beg KopI i, koji se prvi ovde naselio i koji je u doba

I fetha" primio islam.______________________

Jo i: selo Ram, nekada Hram, s/i od Poarevca (Srbija) i u njemu ruevine srednjovekovnog grada. ________________________ Literatura: Vladi 3, 32. RAMNI LAZ na krajinu: Iz Ramnoga laza na krajinu (Vuk VIII, 73:2767) Vide RAVNI LAZ RAST OKA II [Rastok 'antimon' (Vuk, s.\.pac-).] careva palanka: Iz Rastoke, careve palanke (KH , 8:563) Neizvesna ubikacija. U pesmi se pominje kao mesto izmeu Otoke i Krupe, verovatnije u Bosni nego u Hrvatskoj. U epsko vreme i jedan deo Hrvatske bio je pod T urcima, pa je razgranienje izmeu Hrvatske i Bosne bilo manje znaajno. Mogue je da se misli na selo Rastoke na reci Slunjici sa starim vodenicama kod Slunja. 1882; Vego 1957;

I Jo i: mesto (44 35'N, 15 17'E) i sred- I

njovekovna upa u Hrvatskoj, na podruju oko dananjeg Vrgorca. Pominje se u X v. kod Konstantina Porfirogenita. Sedite ove upe bilo je grad Visoka. __________________ Literatura: 1959b, 238; Hrvatski leksikon II s.v.

RAVNI LAZ, Ramni laz na krajinu: Iz Ramnoga laza na krajinu (Vuk VIII, 73:2767) 4230'N, 1914'E Mesto u Piperima (Crna Gora). U pesmi se pominje kua Vukotia u kontekstu prvog pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Gora 1852-1853: Pa ih Savo za Pipere pita, A jesu li brau pomirili I Pipere brau sastavili: Svakoga smo divno umirili

358

RAVNJE RIANI

Do krvave kue Vukotia Iz Ramnoga laza na krajinu, A njih nigda smirit' ne moemo" (2762-2768). RAVNJE bez atribucije: / dok mije na Ravnju Miloa (Vuk IV, 40:16) 4456'N, 1925'E Mesto u Srbiji, blizu reke Drine. Blizu Ravnja, izmeu Save i Zasavice, Srbi su 1813. bili iskopali i utvrdili anac da spree prelazak bosanske vojske u Srbiju. U ancu je isprva bio samo Simeun Kati sa svojom vojskom, a zatim su pristigli Milo Obrenovi, Stojan upi i prota Mateja Nenadovi. Pesma ga pominje u kontekstu Karaor - evog opratanja sa Srbijom. Literatura: 1954, 576. REBI grad: to je, pobre, u Rebiu gradu (SANU III, 50:3) bez atribucije: Kade Stojan u Rebia doe (SANU III, 50:95) 4432'N, 1544'E Mesto u Hrvatskoj. U pesmi, grad znaajan po tome to se u njemu po lepoti i izbirljivosti proula Hajka, sestra rebikoga bana. U tom kontekstu ga pominje i Vuk u Rjeniku. Neodlunu mladu stavljaju na koiju, a prvi do nje stigne i dobije je za enu Jankovi Stojan. RIBI bez atribucije: I od Ribia dva ejtanagia (MH T V, 37:388) 4448'N, 1553'E Selo u Bosni, pored Bihaa. Poznato je po bogatom arheolokom nalazu japodskih nekropola iz perioda V-II v. pre n.e. Pesma u Ribiu pominje dva ejtanagia, u kontekstu motiva o dvoboju sa devoj-kom premenom u junaka. Literatura: 3, 68; Hrvatski leksikon II s.v.

RIBNIK grad: Ne e Osman gradu ni Ribniku (KH II, 65:161) beli: OH k meni pod bela Ribnika (Vuk III, 56:9) bijeli: Ali emo bijelu Ribniku (KH II, 62:159); KH II, 65; MH IV, 33 bili: A na Ribnik bili udarie (MH IV, 33:27) bili na bogazu: / Ribnika bila na bogazu (MH IV, 33:108) na bogazu: Sve spominje Ribnik na bogazu (MH IV, 33:60) bez atribucije: Knjigu pie aga od Ribnika (Vuk III, 56:1); ER 63; KH I, 27, 31; KH II, 65, 71, 75; KH , 7; MH III, 9,21, 33, 41; MH IX, 3; EH 3 Vide LIKI RIBNIK RIANI bez atribucije: Nego pravo bjei u Riane (Vuk VI, 80:267); Vuk VI, 81; Vuk VHI, 73 4246'N, 1853'E Mesto kod Nikia u Cmoj Gori. Staro pleme u Hercegovini, pominje se u izvorima 1430. Riani su esto napadali dubrovake trgovce i njihove posede u Kona-vlima. Nekada su iveli oko Grahova i Ri-sna, pa su se pomerali u pravcu Nikia. Oni su dali ime i dananjem mestu Riani kod Nikia. T urci su zauzeli Riane 1466. Kao nahija se pominje u Defteru za Hercegovinu 1477, stoje prvi i najstariji popis ove oblasti, otkako je ona organizovana kao poseban sandak Hercegovina. Kod Vuka u Rjeniku: nekakvo pleme negdje oko Cme gore". Pesme pominju od Riana Vuka (Vuk VI, 80) i Rada (Vuk VI, 81), a u pesmi Vuk VHI, 73 koja peva o pohodu Omer-pae Latasa na Cmu Gom 1852-1853. pominju se Bare pod Rianima (kod Nikia) kao vojno zborite. Literatura: Vego 1957; Vukevi 1985; s.v.

RIG RIJEKA, Rijeka Senjska

359 193'E

RIG grad bijeli: A od Riga, grada bijeloga (EH 12:144) grad pogani: A od Riga grada poganoga (EH 12:192) bijeli: Od Karlovca i Riga bijela (MH IV, 34:6) kameni: Drugi Vii od Riga kamena (EH 12:224) vlaki: Drugi Vii od Riga vlakoga (EH 12:258) bez atribucije: Mi idemo Riga uhoditi (EH 12:789); MH IV, 34 Neutvrdiva ubikacija. Pominje se samo u ove dve muslimanske pesme i gotovo je nemogue ubicirati ga na savremenim geografskim kartama. ak i relativno odreen geografski kontekst: Modar s' oblak uz nebo podie Nisko dolje od zemlje nimake, Od Karlovca i Riga bijela (MH IV, 34:4-6) zapravo ne daje nedvosmislenu informaciju, makar i polovinu, jer Karlovac moe biti i grad u Hrvatskoj i grad u Sremu ( Sremski Kar lovci). U oba sluaja epska odrednica nemaki" imala bi smisla jer ne oznaava stvarnu etniku pripadnost, ve stoji kao sinonim za termin .Jmanski". Sie pesme otklanja tu zabunu, jer je iz njega lako zakljuiti da se radi o Karlovcu u Hrvatskoj. Pitanje Riga ostaje, meutim, nereeno jer mesta pod tim imenom nema, ni kod jednog ni kod drugog Karlovca. Danii navodi dva znaenja ove rei: 1) kralj (lat. rex), kao u "; 2) muko ime. Osim toga jo i: Riga, glavni grad Latvije, na istoimenoj reci. Literatura: 3, 49. RIJEANI O Salthua lijepo selo: / lijepo selo Rijeane (Vuk LX, 32:1386) krvavi ravni: Na krvave Rijeane ravne (Vuk Vin, 54:114) bez atribucije: Evo Turci preko Rijeana (Vuk Vin, 54:124)

0422O'N,

Selo u Crnoj Gori. Nalazi se 4 km j/i od Rijeke Crnojevia. Ima crkvu sv. Stefana iz XVIII v. Pominje se u kontekstu sukoba Crnogoraca i Hercegovaca sa T urcima 1862: Kleti T urci osvojie upu, Ali Srbi pogoree kule, Meterize selo osvojie, I Dujevu selo na krajinu, I lijepo selo Rijeane, inonako selo osvojie, I maleno selo Arbanase, I tu mnogi T urci izgiboe (VukLX, 32:1382-1389). Manastir sv. Jovana Vladimira (inon) Nalazi se u mestu enini 6,5 km j/i od Elbasana (inonako selo" u pesmi). Manastir je u XIII v., u dolini reke kumbe, izgradio vizantijski car Mihailo Paleolog za mosti svetog Jovana Vla dimira koje su dotle leale u manastiru Preista Krajinska. Manastir je temeljno obnovljen 1381-1383, a grad Elbasan je osnovan skoro sto godina kasnije. Vuk IX, 32 ga porninje kao jedno od albanskih sela koja su T urci osvojili i zapalili. Literatura: 3, 70; 3 s.v. RIJEKA, Rijeka Crna Rijeka ramna: Povede ih na Rijeku ramnu (SANU IV, 12:98) ravna: Zdravo doli na Rijeku ravnu Vuk LX, 19:227) mala: Jednu pravo na Rijeku malu (SANU IV, 19:25); SM 9, 27; Vuk VI, 44; Vuk VIII, 63, 71; VukLX, 19, 22 bez atribucije: Na Rijeku na Crnojevia (SANU T V, 12:4); SANU IV, 18; SM 9, 15;VukVni, 28, 63, 73; Vuk IX, 1,4,14, 32; KH I, 27 Rijeka Crna bez atribucije: Ou sii na Rijeku Crnu (SANU IV, 35:200) Vide RIJEKA C RNOJEVIA RIJEKA, Rijeka Senjska O T arsata, T arsatica, Fiume

360

RIJE KA C RNOJEVIA, Rijeka, Rijeka Cma Po reci koja se jo zove i Rjeina, njeno predslovensko ime moglo je biti *Tarsa ili * Tarsus, odatle antiki naziv mesta Tarsa-tica, Tharsaticum > Trsat, sthrv. i Crsat, Trsak (Skok III 509). (A. L.) bez atribucije: Od Trijesta i Rijeke Senjske

(Vuk

Vni,

43:34)

4520'N, 1424'E Grad u Hrvatskoj. Najvea hrvatska luka Primor-sko-goranske upanije. i sedite

U antiko doba na tom mestu bilo je li-burnsko naselje Tarsata. U vreme Rima to je municipijum Tarsatica, sa sreditem na mestu dananjeg Starog Grada. U srednjem veku (poev od XIII v.) naselje se udvaja na T rsat i Rijeku Sv. Vida (Flumen Suneti Viti). T rsat dre knezovi Krki, a Rijekom na smenu vlada vie gospodara dok se u XT V v. ne ustale knezovi Devinski i Krki. U sledeem veku (posle nestanka loze knezova Devinskih), dolazi u posed porodice Walsee, a poto se i ona ugasila, sredinom XV v. prelazi u ruke Hab-zburgovaca. Sve do 1776. ostaje deo njihovih naslednih zemalja. U XV v. ekonomska mo Rijeke slabi usle d provale T uraka u Dalmaciju i prekida trgovinskih tokova, budui da Habz burgov -ci daju prednost T rstu. Ceo XVI v. prolazi u daljem slabljenju gra da prouzrokovanom dinastikim i unutranjim trvenjima, ratovima i sukobima na relaciji Mleani uskoci, i konkurencijom Bakra koji je bio u posedu Zrinskih. U XVni v. (1719) proglaena je slobodnom lukom na osnovu patenta Karla VI. T ada su izgraeni i putevi za Trst i Karlovac. Dvorskim reskriptom iz 1776. carica Marija T erezija pripojila je Rijeku kraljevini Hrvatskoj i podvrgla je Kraljevskom hrvatskom vijeu. Sedam godina kasnije reskript je pre-formulisan tako da i Maari mogu polagati pravo na Rijeku, naroito poto je iste godine ukinuto Hrvatsko kraljevsko vijee, a njegove ingerencije prenete na Ugarsko na- mesniko vee.

Za vreme Napoleonove kampanje Rijeku privremeno (1799. i 1805) okupiraju Francuzi, a u periodu 1809-1813. bila je u sastavu Ilirskih provincija. Posle pada Na-poleona pripala je Austriji, pa kraljevini Iliriji, i 1822. civilnoj Hrvatskoj. U toku revolucionarne 1848. u Rijeku je uao ban Mai i upravljao njom kao guverner. Spor izmeu Hrvata i Maara oko Rijeke u okviru Austro -Ugarske trajao je sve do propasti Dvojne monarhije. Kod Vuka u Rjeniku: Stadt Fiume (ponajvie Senjska Rijeka)". U pesmi se pominje u kontekstu francu-sko-austrijskog sukoba oko prevlasti u Dalmaciji i Boki Kotorskoj, koji je neoekivano reen pojavom ruskih pomorskih snaga u Boki pod zapovednitvom admirala Sinjavi-na 1806. Literatura: s.v.; Hrvatski leksikon II s.v. RIJEKA CRNO JEVIA, Rijeka, Rijeka Crna

narodu i u starim zapisima prosto Rijeka, najranije 1485. u povelji Ivana Crnojevia: u rc; Crnojevia je administrativni i knjiki dodatak, radi razlikovanja od drugih mesta istog imena. (A. L.)

Rijeka ramna: Povede ih na Rijeku ramnu (SANU IV, 12:98) ravna: Zdravo doli na Rijeku ravnu (Vuk IX, 19:227) mala: Jednu pravo na Rijeku malu (SANU IV, 19:25), SM 9, 27; Vuk VI, 44; Vuk VIII, 63,71; Vuk IX, 19,22 bez atribucije: Dokle uro na Rijeku doe (SANU rv, 18:20); SANU I V, 12; SM 9, 15; Vuk VIII, 28, 63, 73; Vuk IX, 1, 4,14, 32; KH I, 27 Rijeka Crna bez atribucije: Ou sii na Rijeku Crnu (SANU IV, 35:200) 4318'N, 1913'E Varo u Cmoj Gori. Grad u staroj Zeti. Plaei se najezde T uraka i brzog pada skadarskog abljaka, Ivan Crnojevi, u narodu poznatiji kao Ivan-beg,

RIJE KA SENJSKA RTM

361

preselio je u drugoj polovini XV v. prestoni-cu, a zatim i mitropoliju sa Vranjine na Obod, brdo iznad tadanjeg mesta Rijeke. Tako Obodski grad postaje mesto stolovanja kue Crnojevia. Prva irilina knjiga na slovenskom Jugu tampana je u tampariji Crnojevia, koja je po donoenju iz Mletaka, krajem XV v., bila smetena na Obodu. Na Rijeci Crnojevia nalazio se zimov -nik Petrovia, jer je ovde klima blaa nego na primorju. uveni most preko reke podigao je 1853. knjaz Danilo, a onaj vei, koji povezuje Rijeku sa Virpazarom, knjaz Nikola 1905. Tokom XIX i poetkom XX v. Rijeka Crnojevia je bila najjai pazar na ovom delu Balkana. U Rijeci su iveli i trgovali pripadnici sve tri vere, a za najbolje trgovce smatrani su muslimani. Pesme je pominju u raznim kontekstima: istrage poturica 1707. (SM 9), boja na Viso- ici 1796. (SANU IV, 19), boja na Sitnici 1849. (Vuk VIII, 63), bitke za abljak 1852. (Vuk IX, 4), pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Goru 1852-1853. (Vuk VIII, 73; Vuk IX, 1), bitke na Skadarskom jezera 1858. (Vuk IX, 19), boja na Grahovcu iste godine (Vuk IX, 14), smrti knjaza Danila 1860. (Vuk IX, 22) itd. Literatura: 1948; 1959, 92; 3, 70. RIJEKA SENJSKA bez atribucije: Od Trijesta i Rijeke Senjske (Vuk Vin, 43:34) Vide RIJEKA RIM ORoma duboki: I etiri Rimu dubokome (EH 2:36) prostrani: Pa ja saoh Rimu prostranome (KH I, 26:682) bez atribucije: A mi da ga u Rim odnesemo (SANU III, 70:24); SANU III, 71; EH 2; KH I, 10, 21; KH II, 59, 60, 67 4153'N, 1228'E Glavni grad Italije.

Smeten je na reci T ibra, izmeu Apeni-na i T irenskog mora. Jedan od najstarijih evropskih gradova i vrlo dugo glavni centar evropske kulture. Budui da na svojoj teritoriji ima u enklavi i Vatikan, Rim je takoe i centar rimokatolianstva. Prema mitskoj prii osnovali su ga bo anski blizanci Romul i Rem, a prema isto-rijskim izvorima Rim je poeo kao beznaajno pastirsko naselje na Palatinu, iji se najraniji ostaci datiraju u IX v. pre n.e. Sam grad je tokom VIII v. pre n.e. osnovan na vanom trgovakom putu izmeu Etruraca na severu i grkih kolonija na jugu. Kao administrativni centar mone Rimske imperije, Rim je ve oko II v. bio veliki grad iz koga se upravljalo ogromnim prostranstvom od Britanije do Mesopotamije. Na svome vrhuncu u 1 v. on je imao dva miliona stanovnika; u srednjem veku taj se broj bitno smanjio, da bi u renesansi (XV v.) ponovo poeo da raste. Renesansa je bila dragi period procvata grada Rima emu je bitno doprinelo i to to se papa stalno naselio u njemu. Iako je mo Rima otada u stalnom padu, on je ipak ostao u sri evropske civilizacije. Glavnim gradom Italije proglaenje po njenom ujedinjenju 1870. U pesmama, hrianskim i musliman skim, Rim se nikad ne pominje kao svetovna prestonica, ve uvek kao papsko sedite (kod muslimana se i sam papa javlja kao Rimpapija u EH 2, ili rimpapa npr. KH I, 21). U muslimanskim pesmama javlja se i oblik rimluk (Da ga ljepeg u rimluku nema KH II, 59:41) ko ji oznaava sav zapadni tj. katoliki svet. Meu srpskim poslovicama se, meutim, sauvala i ova: Prvi je Rim bio blagoastiv, pa e biti i posljednji", gde se prema Vukovom komentara izraava nada u ponovno jedinstvo hrianske crkve. U dragim poslovicama Rim se pominje pre svega kao papin stan (Bio je u Rim, a nije vidio pape"), zatim kao znamenito mesto koje je daleko i skupo (Ila bi baba u Rim, ali nema s im; kupila bi svata, ali nema za ta") i najzad kao mesto u koje se gospodska deca alju na kolovanje (Ja po-

362

RI

Rim 1094 slah sina u Rim da promijeni turin, a on kad doe iz Rima, donese dva turina"). Uz nju Vuk donosi ovaj komentar: Kazao u Kotora nekakav otac kad ga je sin vrativi se iz Rima iz kole zapitao da li je i one onaj isti mjesec to i u Rimu sja. Turin znai usta ili upravo ritica". U hrianskim pesmama se pominje u kontekstu smrti patrijarha Arsenija (SANU III, 70,71). Rasprava oko toga gde e biti sahranjeno patrijarhovo telo u Beu, gde je umro, u Rimu, gde mu je mesto meu apostolima Petrom i Pavlom, ili u Kruedolu kome pripada kao pravoslavni crkveni poglavar ima u pesmi i politiki i verski znaaj: Svetla kruno, Jozepe esare, T e ako se ovde prestavia Arsenije u Beu naemu, U estitu u Beu naemu Gospod mu je duu prevario, A nama je telo ostavio Da mi telo tamo ne putamo, Ve da ovde lepo aranima Kod naega staroga esara Gospodara pored gospodara; Ako li ba i ni tako nee, A mi da ga u Rim odnesemo Kod svetoga i Petra i Pavla I ono su njini apostoli! (SANU , 71:53-66), Otac Isaija ipak dobije dozvolu i pratnju da prenese patrijarhovo telo u Kruedol, ali ne pre nego to pripreti cara Jozeru bunom njegovih srpskih podanika: Svetla kruno, Jozepe esare, Putaj telo di je narueno, Jer tako mi Boga velikoga, Kako u gode knjigu propustiti I do Srema i do ramne Bake, Sve su tamo Srbiji vitezovi, Sve pod pukom i pod britkom sabljom, Do dan do dva oe pod Be doi I tebe e iz stola krenuti, (81-89). U muslimanskim pesmama javlja se kao atribut bekog cara:

RTPA RISAN, Risno, Rianj

363

Sv'jetla kruno, od Bea esare, O jasnosti, Rima pogledanje! (KH I, 10:156-157) u kontekstu turskog zauzea Budima, a inae u vidu formule (Kuku bane, Rimu pogledanje! KH II, 59, 60; Pa se kune Rimom i zakonom KH II, 67). Literatura: 1965; Liebeshuetz 2003; 3, 50; s.v.; VE s.v. RIPA Skok pomilja daje od ripa 'stena', ali ispravno dodaje da onda sufiks nije jasan. Kako se Ripa pominje tek od 1447, sme se dopustiti daje -i- tu ikavski refleks jata. U tom sluaju bi ovaj toponim imao potpunu paralelu u ekom epe koji Profous izvodi od epka 'uljana repica', no pre e biti antroponimskog porekla, up. e. Rep- ice, patronimik s.-h. tipa na - ii. Sa antro-ponimom Rpa, Rpka rauna i Bezlaj 1961, 150 povodom niza toponima, meu njima sin. Repe, koji bi se samo u rodu razlikovao od Repbb. (A. L.) bijeli: Otiskoe Ripu bijelome (MH , 3:134) bili: Golubiu a do Ripa bila (MH , 4:54) bio pokraj Une: Uze Ripa bio pokraj Une (MH III, 4:657) ukraj Une: Osvojit u Ripa ukraj Une (MH III, 4:609) bez atribucije: / u Ripu konak uinie (MH III, 3:135) 4445'N, 1557'E Mesto u BiH. Stari grad u Bosni, na ostrvu u Uni, kod istoimenog mesta, oko 9 km j/i od Bihaa. T u se i danas nalaze ostaci starih graevina i muslimansko groblje. Donedavno je bio vidljiv i jedan zid samog grada. U blizini Rip a otkrivene su i rimske iskopine. Ripa se prvi put spominje 1408, u jednoj povelji kralja Sigismun da T omi Tompi, kao centar upe Hum. U toj povelji stoji da je reeni T ompa stekao zasluge branei grad Ripa od Bonjaka i T ur aka. Imao je upski sto na kome su uestvovali humski plemii i koji se pominje 1493. Ripa su drali Fran-kopani, a od 1447. knezovi Krbavski. U

XVI v. u gradu je se deo katelan sa vojnicima koji su se plaali iz dravne kase. Jedno vreme njime su upr avljali Izaii kao kapetani. Grad je imao svoju crkvu, trg i sud. Ri- paka crkva je pripadala Kninskoj biskupiji. Ripa je bio graen da brani grad Biha, ali su ga T urci svejedno osvojili prvo 1582, a onda konano 1591. Iz Ripa je i porodica Lipovaa iz koje potie uveni junak musli manske epike Mustaj- beg Liki. Istorija vie ne pominje Ripa posle 1697, kada su ga opsedali hrvatski ban Adam Bacan i karlovaki general Karl Auersperg. Tom prilikom je u njemu uhvaen Kariman -aga, koji je pre toga drao grad Vranogra. Grad je defintivno naputen izmeu 1833. i 1838. U pesmama se pominje kao prvi konak na putu od Bihaa do Glamoa (MH III, 3) i kao mesto u proroanskom snu kojim se najavljuje pad Bihaa u turske ruke (MH III, 4) uvek kao grad bliz u Golubia na Drini. Literatura: Lopai 1943; Kreevljakovi 1953; Ve go 1957; VE s.v. Grad. RIPANJ OHripanj, Hripnje bez atribucije: Evo, kau, brao, vie Rip -nja, Vie Ripnja, pobro, ba kod Trenje (SANU IV, 48:97-98) 4438'N,2031'E Selo u Srbiji, juno od Beograda. U atara sela ima tragova starijih naselja koja su ovde postojala u razliitim istorij-skim epohama. To su, pre svega, preistorij-ska nalazita, zatim ostaci starog selita, arije" i nekadanjih rudnika. U turskim popisima iz XVI v. zabeleeno je kao Hri-panj, Hripnje ili Hirbine. Pominje se u kontekstu Vuieve bune 1842. (vide KRAGUJE VAC). Literatura: 1964; 1973; 1975, 163; - 1994, 141; 3 s.v. RISAN, Risno, Rianj O Rhisinium, Risano Stsrp. Risbm, kod Porfirogenita Risena, od lat. Risinium, verovatno preko lokativa

364

RISAN, Risno, Rianj

Risinl (no oblik Rianj, -nja odraavao bi osnovu Risinio-). Ime je predrimsko, kod gr. pisaca Rhizon, Rhizonikos kolpos 'Ri-sanski zaliv'. (A. L.) Risan grad bijeli: A u Risnu gradu bijelome (SM 59:149) bijeli: Doklen k Risnu bijelome doe (Vuk rv, 2:8); Vukin, 68; 61; Vuk VII, 10; Vuk Vni, 26; SM 22; SANU , 19; KH I, 6 bijeli na krajinu: Od bijela Risna na krajinu (VukVni, 61:360) iroki: Od mojega Risna irokoga (Vuk VH., 10:115); KHI, 6 njemaki: Pa ih Risnu njemakome sprema (Vuk IX, 30:92) na Gabeli: Da e poi Risnu na Gabeli (SANU III, 19:47) na krajinu: Posla knjigu Risnu na krajinu (SM 144:50); Vuk III, 34, 68 bez atribucije: U Risnu je zagrliti ne e (Vuk III, 68:70); Vuk III, 69; Vuk I V, 15; Vuk VII, 10,20; Vuk VIII, 26,46; Vuk , 13; KH II, 72 Risno bez atribucije: Po veeri u Risno je do'o (Vuk III, 34:70) Rianj grad bijeli: A iz Rinja grada bijeloga (SM 86:3) 4231'N, 1842'E Mesto u Crnoj Gori. Grad kod istoimenog mesta u Kotorskom zalivu, najstariji u Boki Kotorskoj. Sudei po antikim napisima, osnovali su ga u 1 v. pre n.e. pripadnici ilirskog plemena Risoniti (Rizuniti) po kojima je dobio ime Risinium. Prema predanjima, bio je sredite pomorstva, zanatstva i trgovine ilirske drave. U grko -rimsko doba njegov je znaaj bio toliki da se itava Boka zvala po njemu Risanski zaliv. Po predanju, beei pred Rimljanima, ovde se 228. pre n.e. sklonila ilirska kraljica T euta koja se kad je Risinium pao bacila sa stene u more. Vreme pod Rimom (I i v.) bilo je vreme najveeg napretka ovog grada. Plinije Mlai pominje ga kao utvreni grad rimskih graana. Bio je centar rimske provincije i

imao je status municipija. Iz tog perioda potiu ostaci palata graenih od grkog mermera i ukraavanih skulpturama i raskonim mozaicima. U jednoj palati iz II v. otkriveni su mozaici koji se ubrajaju u najlepe evropske spomenike ove vrste, naroito mozaik sa figurom boga sna Hipnosa, za koju se tvrdi da je jedina takva u svetu. UVIv. (591)pominje se kao sedite biskupije. Stari grad Risan je veim delom potonuo u more (kao i stari Kotor, dok su staru Budvu u LX v. poruili Saraceni). Sa dolaskom Slovena, u njegovoj okolini formira se slovenska upa. U srednjem veku Risan gubi nekadanji znaaj pa se u X v. pominje kao deo oblasti T ravunija, iju sudbinu deli otad pa nadalje. U XV v. belei se 1444. kao grad u vlasti hercega Stefana. T urci su osvojili Risan 1482. i drali ga (sa dva manja prekida) sve do 1684. kao svoje pogranino uporite. Za vreme njihove vlasti sagraene su dve tvrave Grka- vac i Velenjak. Posle povlaenja T uraka, muslimansko stanovnitvo je prelo u Niki, a Mleani su u Risan i okolinu naselili Hercegovce, preteno hajduke. U svome delu Crna Gora i Boka Kotorska Vuk ja zapisao: Rinjani su svi, kao i Crnogorci, grkog zakona. U cijeloj varoi ima samo jedna jedina katolika kua, pa ipak je za to u pravoslavnoj crkvi postavljen jedan oltar, gdje katoliki svetenik iz okoline nedjeljom i praznikom slui misu. Ovaj u ostaloj Evropi neobini sluaj da pod jedni-jem istijem krovom vre slubu boiju dvije vjere, nije bio rijedak pod Mleanima u ovijem krajevima. Npr. u Kotom, gdje katolika ima manje nego pravoslavnijeh, ipak katolici imaju 10 crkava, a pravoslavni su imali samo jednu vrlo malu. Pa i u toj maloj crkvi sve do dolaska Francuza na jednom oltaru sluili su katolici. Francuzi su ovaj oltar uklonili, i ustupili su pravoslavnima jo jednu crkvu."* Pesme u njemu pominju Ivana (Vuk , 34) i Petra (Vuk VII, 10) Rinjanina, Rinja-nina hadiju (Vuk III, 68), Celovi-serdara (Vuk VII, 20; Vuk VIII, 26) i dalje dogaaje u kontekstu enidbe knjaza Danila (Vuk IX,

RITOPEK ROGAM, Rogame

365

13), crnogorskog pohoda na Niki (Vuk VIII, 46) itd. Literatura: 1913; .. 27*, 140-141; 3, 50; s.v.; VE s.v. Grad; PE s.v. RIT OPEK O Tricornium lijepo selo: Iz lijepa sela Ritopeka (Vuk T V, 24:238) 04444'N, 2039'E Selo u Srbiji. Jedno od najstarijih sela u okolini Beograda. Nalazi se pored Dunava, ali je tri puta menjalo poloaj, uglavnom zbog estih beanija" tokom vievekovnih borbi za Beograd. Pominje se u kontekstu poetka bune protiv dahija: Dok pogubim protopop 'Nikolu Iz lijepa sela Ritopeka, On pauje, a ja subaujem (237-239). U doba Prvog srpskog ustanka, Ritopek se pominje kao selo u nahiji Groanskoj. Sredinom XLX v. imao je 92 kue i 440 stanovnika, parohijalnu crkvu i kolu. Literatura: 1903; 1975, 163; 1994, 141. ROGAA ORoganiz selo: Kati Janko iz sela Rogae (Vuk IV, 28:6) bez atribucije: / Kosmaja povie Rogae (SANU IV, 48:9) 4348'N,2016'E Selo u Srbiji. Nalazi se j/z od Kosmaja, ispod Ro- gakog brda, s obe strane Rogake Reke. Na izvoritu se ova reka zove Tresija, a dalje ispod sela T urija. Kao ve formirano naseljeno mesto, Rogaa se pominje jo u prvim decenijama XVIII v. Na Langerovoj karti nalazi se pod imenom Roganiz. Poetkom XIX v. za Rogau su vezana imena vojvode Janka Katia i kneza Nikole Katia, istaknutih linosti iz Prvog srpskog ustanka. U dokumentima Dr-

avnog saveta iz 1836. Rogaa se navodi kao glavno mesto T urijskog sreza. Predanje o postanku imena Rogaa 0 imenu Rogaa postoje dva tumaenja. Prema prvom, postalo je po nekoj lipi kojaje bila tako rakljasta kao daje imala rogove. Za drugo se pria, kad se gradila crkva na mestu sadanje Crkvine, da je jedan zidar pokazujui neto u selu svojim drugovima rekao: ,Jcod one rogate stene". Posle se taj naziv rogata stena" uobiajio i od njega je postalo ime Rogaa. U kraju sela pod samim Kosmajem stoje razvaline manastira T resija. Pominje se u kontekstu boja na Salau 1806. (Vuk IV, 28) kao mesto Janka Katia, uvenog vojvode iz Prvog srpskog ustanka, i u kontekstu Vuieve bune 1842. (SANU IV, 48 vide KRAGUJEVAC). Literatura: 1888, 243-245; Ep- 1902; 1903; - 1973; 1975,163; - 1994, 142. ROGALE VO bez atribucije: Od Vranea i od Rogaleva (Vuk 7, 53:175) Selo u novopazarskom kraju (Srbija), blizu ahovia. Pominje se u kontekstu sukoba Moraa-na i Kolainaca: A kada su na Mulee bili, T u ih mnogi T urci sustignuli Od prostrane titarice ravne 1 od polja iza titarice, Od Vranea i od Rogaleva (171-175). Literatrura: 1954, 609. ROGAMI, Rogame selo: Raseliu selo na Rogama (Vuk VIII, 62:111) najprvo selo: Na najprvo selo na Rogame (SM 162:48) bez atribucije: Dok dooe na breg od Ro-gamah (SM 50:50); Vuk VIII, 62 4223'N, 1918'E Selo u Piperima (Crna Gora).

366

ROGANI ROVCA

Nalazi se u blizini Novog Sela i mesta T uzi, Duici i dr. U Vuk VIII, 62 identitet mesta utvren je iz konteksta, budui da bi nominativ oblika u stihu 111 bio Roge. Pominje se u kontekstu sukoba sa skadarskim paom 1844. kada su izgubljeni Vranjina i Lesendro (vide) u Skadarskom jezera (Vuk VIII, 62), pohoda skadarskog vezira Mahmuta Buatlije na Bjelopavlie (SM 162) i pohoda Hasana Hota na Pipere (SM 50). U istoj pesmi (SM 50) u Rogami-ma se pominje i bijela Nenadia kula" iz koje se od T uraka brane uro Nenadi i njegovih tridest Rogamjanah ". Literatura: 1954; RJA s.v.; Imenik YU342. ROGANI selo: Na Rogane selo udarie, \ I Rogane selo opalie (Vuk IV, 6:93-94), SM 21; Vuk IX, 10 bez atribucije: Od Roganah Prevraev Ra donja (Vuk VIII, 5:42); Vuk IX, 10 0422O'N, 19 6'E Selo u Crnoj Gori. Nalazi se u okolini Karaa, Dodoa i mesta Ploe, na uu Zete u Morau. Prema Rjeniku JA, nalazi se u Rijekoj nahiji. Na dananjim kartama postoje tri razliita mesta: Rogami (4223'N, 19 18'E), Gornji Rogami (4229'N, 19 17'E) i Ro-gani sa varijantom Rogane (4220'N, 19 6'E). Epika podrava razliku izmeu Rogana i Rogama i nikad ih ne pominje zajedno u istoj pesmi. Rogani se javljaju u kontekstu sukoba Crnogoraca sa T ahir-paom (Vuk IV, 6), vojevanja na Kue 1855. (Vuk IX, 10 vide ORAHOVO) i ukidanja haraa u Piperima (VukrV,6; SM21). Od epskih junaka, u njima se po imenu pominje Prevraev Radonja (Vuk VRI, 5). Literatura: RJA s.v. ROKOI ravne: Hajde njima na Rokoe ravne (Vuk Vni, 54:60) 0424O'N, 1844'E

Selo kod Trenjeva u Crnoj Gori. Pominje se kao zborno mesto Crnogoraca: Svaki kupi svoju etu malu, Hajde njima na Rokoe ravne, A tu, brao, da se priekamo (59-61) koji kreu da osvete kapetana Tripka Mi- dorovia sa Kobiljeg Dola. Njega su na prevara pogubili i glav u mu uzeli turski uskoci Simo i Andrija Mandekara dok je branio ovce u planini umojevici. Literatura: http://www.montenegro.org.au /pleme_cuce.html RONIK, Ronik bez atribucije: Od Ronika Omera Ljevaka (KH , 75:259) 040 43'N, 20 2' E Selo u Albaniji. Nalazi se s/i od Berata. Nekad selo Ronik u staroj Zeti. Pesma peva o preotimanju kadune Ali-bega Ceria od Stojana Jankovia i u Roniku pominje turskog junaka, izvesnog Omera Ljevaka, koji ima besnog vranca. Literatura: 1959, 93. ROVCA

Pleme suRovci (Vukov ). T eko

moe biti isto to i naziv za insekta rbvac, pre preoblika prideva na -ski od nekog tovnima *Rov (*Rov-ine, *Rov-ite ih si.): *Rovsci, lok. *Rovsceh uprocava se disimilacijom u Rovci, Rovceh, up. HUM. Selo Rovci ima i u Hrv. Zagorju kod Krievaca. (A. L.) selo: Lukin Petar od sela Rovaca (Vuk VIII, 73:2682) mjesto viteko: Od Rovaca mjesta vitekoga (Vuk IX, 16:392) mjesto junako: Iz Rovaca mjesta junakoga (Vuk IX, 16:481) brdo kameno: OdRovacah brda kamenoga (SM 135:117) kamena: Na harau u kamena Rovca (SM 135:42); Vuk III, 69; Vuk Vin, 17, 23; Vuk IX, 17, 18 bogata: A ilje je u bogata Rovca (Vuk VIII, 73:662) bez atribucije: Jedno bjee Vuksan od Rovaca (Vuk IV, 4:10); Vuk IV, 5; Vuk VIII,

ROVINE (Gornje i Donje), Rovina RUDINA

367

23, 67, 68, 73; VukLX, 17,18, 32; SM 10, 51, 135 4247'N, 1953'E Pleme, kraj i mesto u Crnoj Gori. Nalaze se izmeu Pipera i Bjelopavlia sa zapadne, a Gornje i Donje Morae sa istone strane. U Rovcima ima vie naseljenih mesta kao to su: Trmanje, Vlahovii, Mrtvo Duboko, Meurijeje, Cerovia, Lijenje, Vinje, Sreteka Gora i Gornja Rovca. Gornja Rovca se i sama dele na vie krajeva. Donja ili neka Stara Rovca ne postoje i u narodu se o njima nita ne zna. Pretpostavlja se da je prvo i najstarije naselje u Rovcima bilo blie Morai, npr. u sadanjem Meurijeju. Rovca se pominju esto i u oba znaenja kao pleme i kao mesto. Javljaju se u kontekstu pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Gom 1852-1853. (Vuk VIII, 73), boja na Kolainu 1858. (Vuk VHI, 67; Vuk LX, 16, 17,18), crnogorskog udara na Lukovo, tj. na turske ovce (Vuk VIII, 68), crnogorskih i hercegovakih sukoba sa T urcima 1862. (Vuk IX, 32) i si. Literatura: 1984; s.v. ROVINE (Gornje i Donje), Rovina Rovine sa sred gore Crne: Iz Rovina sa sred gore Crne (Vuk IV, 15:9) bez atribucije: Vidio sam dole u Rovina (SANU II, 80:23); Vuk VIII, 20, 24, 61; SM 20, 170 Rovina bez atribucije: Mi idemo dole u Rovinu (SANU II, 80:42) 4233'N, 1850'E Selo u plemenu Cuce (Cma Gora). Deli se na Gornje i Donje. Odatle je uveni epski (i istorijski) junak Nikola Tomanovi, zvani Nikac od Rovina. O njemu posebno pevaju ili ga pominju pesme Vuk VIII, 20,24,61 i SM 20. Rovine se pominju i u kontekstu boja na Kmsima 1796. (SM 170).

Jo i: Rovine u optini Bosanska Gradika (BiH); Rovine u optini Ivanjica (Srbija). Literatura: 1975, 163; - 1994,141-142; 3,51; Imenik YU 344. ROAJ bez atribucije: Do Roaja i Petere ravne (SM 63:188) 4250'N, 2010'E Mesto u Cmoj Gori. Kod Latkovia predeo i varoica u Sandaku, na izvoritu reke Ibra". Pominje se u kontekstu boja na Deligra-du 1806, kao jedno od mesta iz kojih se re-grutuje turska vojska. Jo i: Roanj u Bosni (Zvornika optina) i u Srbiji kod Podujeva. Literatura: 1954,552; s.v. RONIK bez atribucije: OdRonika Omera Ljevaka (KH II, 75:259) Vide RONIK RUDINA ravna: Omer bega sa Rudine ravne (KH II, 50:93) bez atribucije: Pa Rudinu nau svu porobi (KH II, 50:73); KH , 75 Neizvesna ubikacija. S obzirom na poreklo pesama, sigurno je jedino da se radi o mestu u Bosni, a o kojem zapravo teko je rei budui da izmeu 43 i44Nil6 i 18 E u BiH ima 15 mesta pod imenom Rudine, a u Srbiji izmeu 42 i 44 N i 19 i 22 E ima 5 takvih mesta. Pesma KH II, 50 pominje u Rudinama Omer-bega iju porodicu i njega samog uhvati i zarobi ibeniki ban: Moe ono upamtiti vr'jeme, Kada doe ibeniki bane, Pa Rudinu nau svu porobi, Omer bega moga uhvatio, Omer bega, moga gospodara, T roje mi je djece ujagmio: Meha sina od sedam godina, I Mustafu od devet mjeseci,

368

RUDINICE (Gornje i Donje) RUGOVO, Rugova

Ker Ajkunu od tri godinice (KH II, 50:71-79). U KH II, 75 u Rudinama se pominje Ha-so Celebi. Literatura: Imenik YU 345; s.v. RUDINICE (Gornje i Donje) maleno selo: Umaleno selo Rudinice (Vuk rv, 57:275), SANU IV, 34 043 4'N, 1851'E Mesto u Cmoj Gori, optina Pluine. Jedno od najstarijih naselja u Pivi. Smatra se daje ime dobilo po tome to se nekada u njemu vadila mda, emu u prilog ide i toponim (u gornjem delu sela) Rudino guvno, kako se naziva jedna glavica od crvene zemlje sa velikim procentom gvozda. Nalazi se juno od Seljana, na levoj strani kanjona reke Komarnice. Selo se deli na Gornje i Donje Rudinice. Katuni su na Gornjim brdima i u Dolima. U Gornjim Rudinicama ivi porodica Bajovii od Bajeva Polja. Oni su neposredni potomci Baja Nikolia Pivljanina. Obe pesme, i na isti nain, pomin ju ovo mesto u konteksta pogibije Smail- age engia, gradei uzlaznu liniju nedela koja su dovela do njegove nasilne smrti: Pa s' otole aga podigao U maleno selo Rudinice, I tu trei konak uinio U nekakva Aleksia kneza, I tu vei zulum uinio, Ljubio mu ljubu na sramotu (Vuk IV, 57:274-279). Literatura: 3,59; Imenik YU 345. RUDNIK

Stari grad 11 km s/i od Gornjeg Milanov-ca, na ogranku Velikog Starca. U podnoju Starca bili su bogati rudnici srebra i olova. Sagraen je na antikim temeljima. Od XIII v. pa sve dok ga T urci nisu osvojili, Rudnik je bio znaajno mesto sa dubrovakom kolonijom. U blizini grada nalazio se mali dvorac Srebmica u kome je povremeno boravio despot ura. U XVIII v. od T uraka gaje preoteo Eugen Savojski, ali su ga T urci povratili 1739. i spalili. U XLX v. u njemu je jo uvek bilo nekoliko naseljenih turskih kua. Po izbijanju Prvog srpskog ustanka, Rudnik je bio prvo mesto koje su ustanici napali i oslobodili 1804. T u se naroito istakao vojvoda Arsenije Loma koji je prvi poeo bitku. Pesma Vuk II, 63 pominje u Rudniku veliku kuu Dizdaria", a Vuk VIII, 49 bana Postapovia, slavna gospodara". U muslimanskoj pesmi KH 1,21 Rudnik se javlja u onom delu fabule koji se odigrava u gradu Aranu (tj. Oravi na Dunavu): Kad pukoe topi na Aranu, Otpukoe na Karalimanu, Na Rudniku i na T odorniku, I ostalim gradovima redom; Sva s' kaurska zemlja upalila (1164-1168). Jo i: 1) selo severno od Velesa (Makedonija); 2) selo na krajnjem istonom delu Me-tohijskog Podgora, 30 km s/i od Pei (Srbija). Literatura: 1959b, 265; 1, 1985; 3, 59; s.v.; VE s.v. Grad; 3 s.v. RUGOVO, Rugova UPrisvojni pridev od slovenskog linog imena Rug, posvedoenog u XIV v. u istom kraju; nije verovatno izvoenje od alb. rei rrug 'put', mn. rrugave ( - 1982, 187-189). (A. L.) vie Pei ravne: / Rugovu vie Pei ravne (Vuk T V, 31:196) vi' Pei pitome: I Rugovu vi' Pei pitome (SM 63:181) Selo kod Pei u Metohiji (Srbija). U turskom popisu iz 1485. u Rugovu je bilo 110 mukih obveznika Srba.

1296: in Seremo in contrata de Rudinico (Dini 1978, 140), stsrp. Rudnih, (- 3, 59). Toponimizovan termin rudnik, nastao saimanjem od rudni breg. (A. L.) grad bije li: U Rudnika grada bijeloga (Vukli, 63:72) bez atribucije: Od Rudnika slavna gospodara (Vuk Vin, 49:60); KH I, 21 4247'N, 2041'E Mesto u Srbiji.

RUNJANI RVAI

369

U obe pesme se pominje kao jedno od mesta iz kojih se kupi turska vojska za boj na Deligradu 1806. T akoe i: klisura kojom protice Pecka Bistrica. Literatura: 1954, 552; s.v. RUNJANI bez atribucije: Prvi Srbiji u Runjane doli (Vuk IV, 33:442) 4432'N, 1915'E Selo u Srbiji. Nalazi se 4 km istono od grada Loznice. Iz Runjana je dejstvovala pomo koja je opsednutoj Loznici dola iz Lenice tokom bitke za Loznicu 1810, u Prvom srpskom ustanku to i jeste tema ove pesme. U Loznici su bile tri srpske vojvode: Anta Bogi- evi, Milo od Pocerja i Bakal Milosav iz apca. Literatura: 1954. RUPJEL blizu T rebinja: IzRupjela iz blizu Trebinja (Vuk , 26:195)

Neutvrdiva ubikacija. Prema pesmi, Rupjel se nalazi u blizini T rebinja, ali na savremenim geografskim kartama takvog mesta nema. U njemu ivi izvesni Osman Misirlija koji nema drugog znaaja osim to za sto dukata nosi poruku cam u Stambol. Kontekst je buna u Hercegovim 1855-1862. RVAI selo krvavo: U Rvae u selo krvavo (Vuk VIII, 52:4) bez atribucije: Na Rvae, te je poinula (VukLX, 32:1278) 4222'N, 19 5'E

Selo u Cmoj Gori. Nalazi se 8 km s/i od Rijeke Crnojevia. Pesma Vuk VIII, 52 pominje u Rvaima Vuka Ljeevia u kontekstu boja na Dodoi-ma 1850, a u pesmi Vuk LX, 32 Rvai se navode kao selo u Ceklinskoj upi u kontekstu crnogorskih sukoba sa T urcima 1862. Literatura: Imenik YU 347; 3 s.v.

s
SAGRAEN bez atribucije: Turadiju oko Sagradim (Vuk III, 8:3) Vide SKRADIN SALA OPodine Od sala 'majur, izdvojeno seosko imanje' < ma. szdlds (Skok III 194a). Noviji nanos iz Vojvodine; u srednjem veku selo se zvalo Podine. (A. L.) selo: ha Batra, sa sela Salaa (Vuk IV, 28:34) bez atribucije: Povrati se Janku u Salaa (Vuk IV, 28:442) 04449'N, 1923'E Sala Crnobarski, selo u Srbiji. Nalazi se u blizini Glo govca. T u je u martu 1806. bila uvena bitka u okvira Prvog srpskog ustanka (o njoj pesma i peva). Krajina koja se pominje u pesmi odnosi se na Drinu i Vojnu krajinu prema Bosni i Hercegovini. Literatura: 1994, 145; Imenik YU 348; 3 s.v. SALKOVINA, Sarkovina Salkovina selo: Raselio selo Salkovinu (Vuk VIII, 62:23) krvavo selo: Niz krvavo selo Salkovinu (Vuk Vni, 52:120) bez atribucije: Do kuita proza Salkovinu (Vuk Vni, 52:144) Sarkovina bez atribucije: Udarie (SANU IV, 37:68) niza Sarkovinu Selo i ostrvo u istoimenom polju pod skadarskim abljakom (Crna Gora). Pominje se u kontekstu boja na Dodoi-ma 1850. (vide), kao muslimansko selo koje je crnogorski vladika osvojio i raselio u Dooe. Oblik Sarkovina, koji se javlja u pesmi Boj na Dodoima" (SANU IV, 37), mogao bi biti i lapsus calami budui da ni u istoj pesmi ni u korpusu kao celini nema vie nijedne takve potvrde. Literatura: Lejean 1860, 5. SAMODREA II Nejasno. U junoj Metohiji ima selo Sa-modraa, u stsrp. poveljama i tur. popisima Slamodraa (i si., up. 1986, 40), izvorno po svoj prilici *Slavodraa, prisvojni pridev od linog imena Slavo-drag. (A. L.) bijela crkva: Kod bijele Samodree crkve (Vuk II, 34:3) prekrasna crkva: Kod prekrasne Samodree crkve (Vukli, 51:45) 4249'N,212'E Selo u dolini Laba na Kosovu (Srbija). Nalazi se oko 5 km istono od Vuitrna. Po narodnom predanju, u njemu je bila bijela Samodrea crkva" u kojoj je knez Lazar priestio vojsku uoi Kosovske bitke 1389. Po istom predanju, u njoj je sahran jen Milo Obili posle pogibije na Kosovu. Na brdu Gradina bio je dvor Vuka Brankovia u

SAMOKRES SAMRT PETERBURG, Petrov grad, Petarbur, Peterburg, Petrburg, Petrebur ...

371

kome je knez Lazar, na veeri sa svojim vojvodama, izrekao uvenu kosovsku zakletvu. Crkva u Samodrei bila je posveena sv. Jovanu Pretei. Do prve etvrtine XLX v. bila je ouvana do svoda, sve dok je pred osloboenje Srbije od T uraka jedan Albanac iz sela nije poruio i od kamena napravio sebi vodenicu, dok je, po naredbi pritinskog pae, olovo sa crkve skinuto kako bi se njime pokrila damija u suse dnom selu. U prvoj pesmi (Vuk , 34) pominje se kao crkva u kojoj Marko Kraljevi presuu je na kome je carstvo" posle smrti cara Stefana, a u drugoj ( Vuk , 51) knez Lazar u njoj prieuje vojsku pred polazak u bitku na Kosovu 1389. Literatura: s.v.; 3 s.v. SAMO KRES grad: Kovane su Samokresu gradu (SANU III, 17:109) Nemogua ubikacija. Verovatno izmiljeno ime, moda po ugledu na Samokov u Bugarskoj. Ime je svakako naeno tako da odgovara kontekstu: Uze moje dvije puke male, Kovane su Samokresu gradu, Otkivane Skadru na Bojanu (108-110). Mogue, takoe, da je nazvano po drugom znaenju trud iz drvete, fungus ari- dus (Rjenik). Literatura: s.v. SAMO , Somo or Luteranski: Od Somoa ora Luteranskog (Vukin, 87:15) Neutvrdiva ubikacija. U ovoj pesmi misli se na mesto u Transilvaniji. Slinog imena su jedno mesto u Slovakoj (dananji Drienov, severno od Koia kod reke T oriza, koji se krajem XIX v. jo uvek zvao Somo) i mesto Samo u Srbiji, u Banatu (4 512'N, 2046'E maarski Samosz). Pominje se kao uporite luteranaca/pro-testanata u kontekstu boja Araana (katolika) sa Komadincima (protestantima), u ko-

me su Srbi drali katoliku (austrijsku) stranu. Ovakvo opredeljenje nije bilo neobino za to doba u kojem su se protestanti smatrali prirodnim saveznicima T uraka protiv zapadnoevropskih drava. U oima hrianske raje u T urskoj, ovo nije moglo biti nita drugo do izdaja. Literatura: 1954, 693; 2003; s.v.; RJA s.v. SANKT P ETERBURG, Pe trov grad, Petarbur, Pete rburg, Pe trburg, Pe tre bur, Petribor, Petrisburg, Pe trobor, Pe trobur, Petroburg O Petrograd, Lenjingrad II 'Grad svetog Petra', kako ga je nazvao 1703. osniva, car Petar I Veliki. Oblik (Sankt) Peterburg dobijen je ukrtanjem holandskog Pieterburg i nemakog Petersburg. Slovenski oblik Petrograd koristi jo Pukin, no zvanino je usvojen tek 1914, kada je Rusija zaratila protiv Ne- make, da bi 1924. bio prekrten u Len(j)ingrad (Fasmer III 252). Prvobitno ime vraeno je nakon sloma komunizma u Rusiji. (A. L.) Petrov grad bijeli: Iz bijela grada Petrovoga (SM 55:13) stolini: U Petrovu gradu stolinome (Vuk VIII, 71:880) Petarbur bez atribucije: A zaljeze na dno Petarbura (SANU IV, 4:8) Pete rburg bijeli grad: U bijelu Peterburgu gradu (Vuk VIII, 74:475); SANU IV, 48 bez atribucije: / Utina vie Peterburga (SANUI V, 48:10) Petrburg grad: Jednu posla Petrburgu gradu (Vuk LX, 33:238) bijeli gra d: U bijelu gradu Petrburgu (Vuk VIII, 57:12) Petre bur bijesni grad: U bijesnu Petreburu gradu (Vuk VII, 55:268)

372

S APLET S ARAJEVO, Sarajvo car Petar Veliki izdao je nareenje da se izgradi tvrava nazvana po svetom Petru. Tvravu su gradili seljaci i vojnici, u izuzetno loim, ramim uslovima, ali su radovi ipak uspeno okonam do kraja 1703. Ubrzo je uz tvravu podignuta i jedna drvena baraka iz koje se kasnije razvio prvi kvart novog grada. Iako se oblast nije smatrala dobrom lokacijom za podizanje grada, posebno zbog estih poplava, Petar Veliki je uprkos trokovima i gubicima nastavljao izgradnju Sankt Peterburga, shvatajui njegovu strateku vanost. Do punog sjaja svetske kulturne metropole dovele su ga, meutim, dve ene: carica Jelisaveta i Katarina Velika. Od 1712. do marta 1918. toje bio glavni grad Carske Rusije. U njemu je 14. decembra 1825. na Trgu Senata izbio dekabristiki ustanak koji je uguen u krvi. Kada je prestonica vraena u Moskvu, Sankt Peterburg je ostao i dalje centar za obrazovanje i kulturu i postao glavna baltika luka, kapija Rusije prema Zapadu. Ruske pesme pominju Sankt Peterburg

Petribor * slavni grad: Od slavnoga Petribora grada (SANU IV, 2:4) bez atribucije: Petribora s zemljom porav-niti (SANU IV, 2:100) Petrisburg zenil: Pravo ide zenil Petrisburgu (KH I, 2:170) bez atribucije: Pravo, kau, Petrisburgu svome (KH 1,2:1620) Petrobor beli: Opravi i belom Petroboru (SANU IV, 2:286) Petrobur grad: U onome Petroburu gradu (SM 106:152) Petroburg * grad: Ja ti grau idem Petroburgu (SM 55:559) bez atribucije: Moskov posla njega Petroburgu (SM 55:747) 5953'N, 3015'E Grad u Rusiji. Osnovan 27. maja 1703. na delti reke Neve, pod nazivom Sankt Peterburg. Smatra se jednim od najlepih gradova na svetu. Podignut je u vreme borbi sa veanima, tokom severnog rata 1700-1721. na strategijski vanom pravcu pomorske veze sa zapadnom Evropom. Na tom mestu su ruske snage nakon osmodnevne opsade osvojile jedan vedski bastion i, kako bi se sauvale novoosvojene teritorije oko delte reke Neve,

(-, , --mep, ) kao grad novi, daleki i slavni ( , , /), povremenim hi-pokoristikom grai/,
U srpskim epskim pesmama pominje se kao prestonica ruskog cara Petra Velikog, a vezuje se za rusko-turske ratove (SM 55; SANU IV, 2), za Vuievu bunu 1842. (SANU IV, 48), pohod Omer-pae Latasa na Crnu Gora 1852. (Vuk Vin, 74) itd. Literatura: VE s.v.

SAPLET grad: njima hodi u Sapletu gradu (SANU II, 81:114) * grad bijeli: U Sapletu gradu bijelome (SANU II, 81:2) ' Vide S PLIT SARAJE VO, Sarajvo O Vrhbosna, II T ur. Bosna-Seray, drugi lan ista re kao araj 'dvor, palata, upravna zgrada'; nastavak -evo pre analogijom preko prideva

Sankt Peterburg

S ARAJEVO, Sarajvo sarajevski proirenog od sarajski, nego iz tur. spoja Seray ova(si) 'Saraje vsko polje ' (Skok 204). Ranije ime , kraje m XIII v. 1516. Verboxenie, Uerbosenyhe, Vrhu-bosbtibje ima u prvom delu re vrh, odnosno njen lokativ vrhu, kao u Vrbhu-breznica (up. Pljevlja), u znaenju gornjeg toka reke . (A. L.) Saraje vo grad: Ko e poi Sarajevu gradu (SM 34:33); MH VUI, 19; KH 1,14; MH II, 62 bijeli grad: U Vjelomu gradu Sarajevu (MH II, 62:16) ' tvrdi grad: Do tvrdoga Sarajeva grada (Vuk IX, 2:77) pusti grad: U pustome gradu Sarajevu (MH II, 62:201) varo: Pobjegoe varo-Sarajevu (Vuk VI, 70:200) ' ehe r: Otidoe eher-Sarajevu (Vuk , 2:26); Vuk III, 73; Vuk VHI, 74; SM 34, 62, 78, 101, 108, 133, 149; MH VIII, 28; MH III, 4,23; KH 1,2,4,15,16; KH , 73 bijeli ehe r: Ka bijelu eher-Sarajevu (Vuk III, 43:10); KH I, 4 lije pi ehe r: Iz lijepog eher-Sarajeva (Vuk III, 73:134); Vuk VIII, 74; SM 78; KHI,2 ravni ehar: Priko ravna ehra Sarajeva (MH II, 35:2) se ve r: Pa ga evo sever Sarajevu (MH II, 62:339) divni e ve r: U sred divna sever Sarajeva (SM 34:167) e r: Da prodamo u er-Sarajevu (Vuk , 2:18); SANU III, 10; MH I, 30 bijeli e r: Po bijelu eru Sarajevu (SANU III, 10:122) iroki e r: Od irokog era Sarajeva (Vuk VI, 33:6) lije pi e r: U lijepu eru Sarajevu (Vuk VI, 59: 2) lije pi ee r: Od lijepa eer Sarajeva (SANU TV, 35:105) mjesto: / do blizu mjesta Sarajeva (SM 161:34) prostrano mje sto: U prostrano mjesto Sarajevo (SM 34:10) ravno: Sa Bjelava iz Saraj'va ravna (KH I, 2:1269); KH I, 14; KH , 73; MH , 35 bilo: Vi ne id'te Sarajevu bilu (MH , 3:216)

373

od Bosne ponosne : Sarajevu od Bosne ponosne (KH I, 14:239) " bez atribucije: Papobjee svome Sarajevu (Vuk , 93:152); Vuk VI, 70; Vuk VII, 32, 44; ER 61; SANU II, 74; SANU III, 10, 22,24; SM 7,29, 34, 72, 78, 88,101,149; MH II, 62; MH III, 1, 12, 13, 14, 23; MH VIII, 28; KH I, 2, 4, 9, 17; KH , 62, 73; KH III, 4 Sarajvo bez atribucije: Drago dite od Sarajva Mujo (MH III, 5:713) 4351'N, 1822'E Glavni grad BiH. Prvobitno mali seoski trg Tornik, zatim Trgovite, Staro T rgovite i, najzad, Vrhbosna. Pod T urcima preimenovan u Sarajevo. Stara upa Vrhbosna pominje se 1244. u zemlji porodice Pavlovi. U doba bosanske samostalnosti Vrhbosna je bila mala varo, prvi put spomenuta 1379. u vezi sa dubrovakim trgovcima. Njihova kolonija u Vrhbosni postala je glavni ekonomski centar u Bosni. U nauci se uglavnom smatra da su u upi Vrhbosna bila dva grada sa podgraima (tj. varoima): Vrhbosna (Vrhbosanje) i Hodi-djed, mada a banovi (1960) misli da se o tome ne moe govoriti pre sredine XV v. (pa ak i tada samo u obliku: katel Hodidjed u upi Vrhbosni): Zbog toga smatram da se srednje-vjekovna varo Vrhbosna u lokalnim uslovi-ma zvala jednostavno Trgovite, a da su Dubrovani, to nedovoljno odreeno mjesto nazivah Vrhbosanje ili Vrhbosna po imenu upe u kojoj se ono nalazilo. Narodni lokalni naziv toga mjesta (T rgovite) je opet sinonim sa maarskom rijei varo koja je T urcima bila poznatija, blia i laka od toga naeg narodnog naziva ovoga mjesta pa su oni stoga vjerovat-no to Trgovite zvali jo i Varo."* T urci su definitivno osvojili Vrhbosnu neto pre 1450. Posle toga su pod gradom osnovali varo i u njoj sazidali veliki araj (dvor) po kojem je varo i dobila ime. T aj veliki araj prvi put se pominje 1462. Poruen je 1853. Sarajevski grad nije imao zidine. Potrebu za njima Sarajevo je osetilo tek posle Poare-

374

SELAC SELITE

3, 80; s.v.; E 102 (nap. 46,48), 105 (nap. 61,63), 106 (nap. 67). SELAC * selo maleno: Do Selaca sela malenoga (VukLX, 1:649) 438'N, 1921'E Mesto u Cmoj Gori. Pominje se u XV v. kao letnji stan za demat Vukaina, sina Radivojeva" u natriji Komarmca. Pesme ga pominju u kontekstu borbi sa Omer-paom Latasom 1852-1853: Od Godinja T urke polomie, Do Selaca sela malenoga Sto i tridest glavah posjekoe (648-650). Jo i: 1) zaselak Selo kod Bijelog Polja u Cmoj Gon 2) zaselak Selaci kod Novog Pazara u Srbiji.

Sarajev
vakog mira, pa su one i sagraene izmeu 1729. i 1739. T vrava je vie puta popravljana (u nju je, izmeu ostalog, esto udarao grom), a sluila je i kao zatvor. Sarajevski grad je uvek bio dobro snabdeven orujem i municijom, ime je opremao i druge gradove u Bosni. Nikad nije bio naputen, a borbe oko njega voene su samo jedanput: 19. avgusta 1878. (kada je Austrija okupirala Bosnu). Razvoju Sarajeva najvie su doprineli namesnici Isabeg Ishakovi (1440-1463) i Gazi Husrevbeg (1521-1541). U Sarajevu su (u XVT T v.) bile 104 damije i 12 mahala. Za vreme provale Eugena Savojskog 1697. Sarajevo je spaljeno i tada su, izmeu ostalog, izgorele i 94 damije. Sarajevo je patilo od kuge dva puta: 1647. (tokom Kandijskog rata) i 1783, kad je od nje u gradu pomrlo 8.000 ljudi. Verovatno je u to vreme nastala i poslovica: Ne izbiva kao kuga iz Sarajeva". U pesmama se pominje mnogo i na razne naine: kao zimovnik za hajduka Mijata i njegove borce (SM 34), kao mesto u koje hajduci prodaju dijete Grujic u" za aluk" (Vuk JJL 2), kao mesto uveno po volovima (MH VT /J, 19), mesto Sarajlije Muje (MH LL 62), vojvode Korana (Vuk T X, 2), Dilber-bega (Vuk VI 70), Sarajlije Jove (Vuk , 73), Omer-pae (Vuk VIE, 74), ul-age (SM 62) i dr. Za stavove drukije od svih ostalih o nastanku mesta i njegovog imena pogledati naroito abanovi 1960. Literatura: Kreevljakovi 1953; Kreevljakovi 1954; abanovi 1960, 77*; aba novi 1965; - 2007; -

Literatura: 1 1926. SELICA * bez atribucije: A na ruke od Selice knezu (MH Vin, 21:2) Neizvesna ubikacija. Selica koja se pominje u pesmi mora biti u Bosni, relativno blizu Zvornika jer su glavni akteri hajduk Mijat T omi, knez od Sehce i paa od Zvornika. U tom kraju danas nema mesta sa tim imenom, to ne znai da ga ranije nije bilo. Pesma je zapravo jedna iz skupa slinih (SM 128; Vuk , 5) koje se grade oko motiva hajduka preruenih u devojke. SELI TE bez atribucije: Dok evo ti sa Selita kneza (KH , 6:396) Selo u BiH, na zapadnoj ivici Nevesinj-skog polja (Hercegovina). Pored sela prorie potok Jezdo. Selite je vrlo dugo bilo pusto selo. Po seoskom raunu, zasnovano je sredinom XVUI v. O tome se pria sledee predanje: u Rabini je i-vela porodica Zurovac. Najmlai se zavori s muslimanskom devojkom, i ona zatrudni. T urci ga osude na smrt ili da se poturi, i on

S ELJANIK SENTO se poturi. Ipak je s bratom iveo u istoj kui 12 godina. T ada predloi stariji brat da se dele, jer ga kao muslimana ne moe u kui trpeti. Ovaj pristane da se sam iseli, pa pree u Selite i tu naini kuu. Zvao se Ramo i od njega su postali Ramovii. Kad je zavladala kuga, raselili su se i Selite je dugo ostalo pusto. Sredinom XIX v. doselio se u njega neki Samatovi koji je iz Nikia pobegao pred krvnom osvetom, pa je dugo lutao po Morai i po Gacku dok se nije ovde smirio i Selite se opet naselilo.* Pesma u Selitu pominje Radivoja kneza u kontekstu enidbe Dizdarevi Meha. Jo i: pod imenom Selite, u BiH ima 17 mesta; u Crnoj Gori 1 (kod Podgorice); u Srbiji 5 (kod Trstenika, Kurumlije, Prokuplja, Zagubice, Malog Ioa) i Hrv atskoj (Selite Dreniko u optini Slunj i Selite Kotaj-niko u optini Kostajnica); Selita (u opti-nama: Bilea i Sokolac BiH; Kolain i Pljevlja Crna Gora). Literatura: 1909, 354-356*; Imenik YU 351, 352. SELJANIK bez atribucije: U Seljanik vojsku izvozio (VukLX, 31:105) Vide SOLUN SEMENDRA nie Biograda: / Semendri nie Biograda (KH I, 32:149) Vide SMEDEREVO SENICA ravna: Vojvodu od ravne Senice (SANU II , 30:133) bez atribucije: Do Jugovia Miklen' od Senice (SANU II , 30:2070) Vide S JENICA SENOVAC selo: Na Senovca sela udarie (Vuk II , 40:201) Mesto u Srbiji.

375

Selo u Metohiji, s/z od Orahovca. Ime je dobilo po selu Senj ani koj e j e 1348. pripadalo manastiru Sv. Arhanela kod Prizrena. Pominje se u kontekstu neuspele pronje sestre Leke kapetana, kao mesto na putu izmeu Novog Pazara i Prizrena. Literatura : 1986. SENT A OZenta 1216/18. Zentha, od ma. linog imena izvedenog od szem 'oko', ih od rei szent 'sveti', slovenskog porekla (Kiss 719b). (A. L.) bijela: Adna urka od bijele Sente (Vuk , 87:5) 4555'N, 20 4' E Grad u Vojvodini (Srbija), na T isi. Prvi put se pominje 1216. Kao ugarski grad, stalno je bila u rivalstvu sa Segedinom. Posle bitke kod Mohaa 1526. T urci su opljakali grad i zapalili ga, a stanovnitvo odveli u ropstvo. Kasnije su obnovili grad i utvrdili ga, a 1697. Eugen Savojski je u bici kod Sente porazio T urke. T ada je Senta ponovo postala ugarski grad iz koga se slovensko stanovnitvo iseljavalo u Banat i u Rusiju, a doseljavam su Maari, Nemci, Slovaci, Jevreji i drugi. Senta je naizmenino menjala status od grada do palanke, zavisno od ekonomskog i demografskog stanja. U velikom poaru 1769. izgoreo je gotovo ceo grad koji je tada imao 729 kua. U pesmi se pominje u kontekstu sukoba Araana (katolika) sa Komadincima (protestantima) vide KOMADI . Kod Vuka u Rjeniku: varo u Bakoj: Prokopsao kao T urski car na Senti". Literatura: 1936; Markovi 1966, 160; Markovi 1971; s.v.; - 3, 106. SENT O bez atribucije: A poklie Maar od Sentoa Pak dozivlje bijelu ongradu (ER 81:2-3) Neutvrdiva ubikacija.

376

S ENJ , Senje, Sijenje, Sen grad bijeli: Ba od Senja grada bijeloga (Vuk VL 10:3); Vuk HL 43; Vuk VI, 50, 63, 72; Vuk W, 6, 12; SANU III, 37, 39, 44;MHIL 38; MH VHI, 1; MH IX, 9, 11, 14, 23,28 kameni grad: Sve do Senja kamenoga grada (KH IL 56: 334) grad na Krajini: Usred Senja grada na Krajini (Vuk VL 67:2); Vuk VH, 38 bijeli: To se ulo Senju bijelome (Vuk VI, 11:23); Vuk , 26, 27, 28, 29, 43, 59, 60, 61; Vuk VL 36, 50, 52,53,54,63, 64, 65, 69; Vuk VE, 1, 6, 11, 12, 13, 38; ER 64, 72, 76, 80, 89, 94,97,100,106,119,122, 127, 128, 135, 143, 164; SM 100, 112; SANU , 27, 28, 29, 36, 37, 39, 41, 42, 45, 53; KH , 54, 62, 74; MH , 8, 16; MH IV, 36; MH VHI, 1; MH LX, 8, 9,11, 12, 14,25, 27 bili: Bilom Senju na draicu hladnu (MH , 12:69); MH III, 16 krvavi bijeli: Od krvava Senja bijeloga (Vuk VI, 52:2) bijeli na krajini: U bijelu Senju na krajini (Vuk VII, 16:2); SM 31; Vuk VL 69 bijeli sa krajine: Od bijela Senja sa krajine (SM 130:67) kameni: Knjigu posla Senju kamenome (MH IV, 32:157); KH II, 54, 56, 62, 69: MH , 12; MH IV, 36,37,42; MH K, 1, 7, 14, 17

Mesto sa takvim imenom ne postoji ni u Maarskoj ni u Vojvodini. Mogue je ali malo verovatno da se radi o Senti, jer je ona u epici vrlo dobro zapamena pod svojim pravim imenom, zbog velike bitke koja se kod nje vodila 1697. (vide). Druga mogunost je nekadanje maarsko mesto Sen -toma dananji Srbo bran (4333'N, 19 48' E) u Vojvodini. Naroiti znaaj za Srbe ono je steklo u nemirima 1848. kao neosvojivo uporite u borbama protiv Maara (otkud i novo ime). Pesma, meutim, peva o jednoj od dve Rakocijeve bune (Rako kapetan) koje su se (obe) desile u XVJJI v. (vide KOMADI). Literatura: Kanep 2005. SENJ, Senje , Sijenje, Sen O Senia,

Se gnia Od antikog imena grada Senia, koje se poredi sa keltskim ili etrurskim toponimima na du Italije, izmeu ostalog Sena > Siena u T oskani (Skok 1222 s.v.). (A.L.)

Senj * grad: Ja sam jadan sasred Senja grada (Vuk VL 10:123); Vuk , 43; Vuk VL 65; Vuk VII, 38; ER 64, 80; SANU , 27; MH IX, 11, 12, 26

Senj

SENJ, Senje, Sijenje, Sen

377

kameniti: A kad sie Senju kamenitu (KH II, 56:72) krvavi: uvamo se Senja krvavoga (Vuk VII, 1:178); Vuk VII, 12; SM 87 zenil: Dok ja poem Senju zenilome (Vuk VII, 12:99); SM 87 estiti zenil: Od estita Senja zeniloga (Vuk VI, 53:135) divni bogati: U divnome Senju bogatome (SM 87:3) vlaki: AV je Madar od Senja vlakoga (KH II, 62:793) kaurski: Ja sam bio Senju kaurskome (Vuk VII, 1:241); KH II, 42 pusti latinski: Od pusta Senja latinskoga (ER 80:27) lijepi na Krajini: U lijepu Senju na Krajini (Vuk VII, 2:2), KHI, 37 na Krajine: Aber dade Senju na Krajine (Vuk VI, 67:100) na Krajini: Ode zdravo Senju na krajini (Vuk VI, 65:198); Vuk III, 39; Vuk VI, 67; Vuk VII, 26, 38; SANU III, 38; MH I, 49; KH I, 35, 37 pokraj sinja mora: A u Senju pokraj sinja mora (KH II, 54:334); KH II, 62 " bez atribucije: e si, brate, od Senja Tadija (Vuk III, 24:579); Vuk , 26, 27, 28, 29, 33, 39, 43, 60; Vuk VI, 10, 11, 50, 52, 53, 57,60,63,64,67,69,72; Vuk VII, 1,6,11, 12,13,16,54; ER74,94,97,119,128,131, 135,164; 87,100,112,113; , 27,30,32,33,38,40,41,42; EH 1,2; KH I, 35, 37; KH , 54, 56, 62; MH , 28, 38; MH III, 8,12,16; MH IV, 42; MH VIII, 2; MH IX, 1, 9, 11, 12, 17, 19, 25, 26, 27 Senje bijelo: Ja sam uo za Senje bijelo (Vuk VI, 11:56); Vuk III, 26; MH I, 49 bez atribucije: Zdravo ili, i u Senje sili (Vuk VI, 67:337); Vuk , 31; Vuk VI, 11, 60,69; Vuk VII, 6,11; KH 1,35; KH II, 69 Sijenje belo: Kad se vrnem od Sijenja bela (Vuk III,26:292) bijelo: Ka vaemu bijelu Sijenju (Vuk , 26:250) bez atribucije: / doemo zdravo u Sijenje (Vuk , 26:79); Vuk , 29

Senjski grad bez atribucije: Senjsku gradu i senjski junaka (SANU III, 40:39) 4459'N, 1453'E Grad i luka u Hrvatskoj, u podnoju Ve lebita. U rimsko doba bio je znaajna trgovaka luka pod ilirskim imenom Senia i vojna baza u pohodu protiv ilirskog plemena Japoda u I v. pre n.e. Poto je neko vreme bio pod vlau Vizantije, u v. uao je u sastav hrvatske drave kao sredite Senjske upanije. Poetkom v. u njemu postoji templarska opatija sv. Jurja koja 1219. dobija od kralja Gatsku upu. Na taj nain templari ulaze u sukob sa knezovima Krkim Franko-panima koje Senjani, posle odlaska templara, prihvataju 1271. za svoje vjeite pote-state". Krajem XT V v. (1388) dobio je gradski statut po kome se sudilo i upravljalo. Od 1469. nalazio se u vlasti ugarsko-hrvatskog kralja Matije Korvina i ubrzo je proglaen za slobodan grad kojim upravlja kraljev kapetan sa veom posadom. T ada je Senj p ostao znaajan kulturni centar i imao je sopstvenu tampariju. U njegovu kapetaniju bili su ukljueni Gacko s Otocem, Brinje s okolinom i Novigrad na uu Zrmanje. Habzburgovci su ga preuzeli 1527. i, u strahu od T uraka, opasali ga zidinama sa kulama raznih oblika. Poto je 1537. Klis pao u turske ruke, kliski uskoci su preli u Senj, zajedno sa izbeglicama iz Bosne, Krbave i Dalmacije kojima su se pridruili i prebezi sa mletake teritorije. Tako je nastala legendama baza senjskih uskoka koji su se vie od 70 godina borili protiv Mletaka i T uraka, na mom i na kopnu. Da bi se grad bolje branio, porueno je sve to je izvan njega moglo posluiti kao zaklon neprij atelju, a 155 8. j e na junoj strani Senja, na brdu, podignut Nehaj grad sa kulama koje dominiraju nad junim prilazom gradu Senju. Posle 1592. Senj postaje sedite Primorske krajine u sistemu Vojne krajine koja je obuhvatala podruje od planine Kapele do mora.

bez atribucije: Sahiju je u Sen opravio (SANU III, 55:19),

378

SEOCA SER, Serez

Zbog uskoka, Senj je opsedan i napadan sa mora i sa kopna vie puta: 1557, 1599. i 1613. Pri poslednjem napadu mletaka flota gaje opsela sa mora, a turska vojska sa kopna. Mirom u Madridu 1617. bilo je predvieno da se uskoci isele iz Senja i da u grad doe nemaka posada, kojoj je stanovnitvo vrlo dugo prualo otpor. Senj je ponovo postao trgovaka luka i brodogradilite kada je iz zalea otklonjena opasnost od T uraka (krajem XVII v.). T ada on doivljava uspon i javlja se kao grad sa znaajnom flotom od 60 trgovakih brodova. Od 1809. do 1813. bio je jedan od centara Napoleonovih Ilirskih provincija, a zatim je pripao Austro-Ugarskoj. Senj se vrlo esto pominje i u hrian -skim i u muslimanskim pesmama. Za njega se vezuju razliiti junaci: Mijat hajduk (Vuk VI, 10; Vuk VE, 38), Jovan Vinji ( Vuk III, 43), Ivan Senjanin (Vuk VI, 54, 63, 65, 67, 72; Vuk VII, 1, 6, 12; SANU III, 27, 37, 39; MH II, 38; MH LX, 9,11,12,26,28,29 i dalje), Maksim Senjanin (Vuk VI, 50), Senjanin T adija (Vuk VII, 6), Vuk Mrkoj evi (SANU , 44), Miho Hreljanovi (MH VIII, 1), Sekula Senjanin (MH IX, 14), Boro barjaktar (Vuk VI, 52) i mnogi drugi. Literatura: Rothenberg 1961; Humska 1999 ; 3,105; VE s.v.; Hrvatski leksikon II s.v. SEOCA mala: A posla je na Seoca mala (SANU IV, 33:5) ravna: A ja odoh na Seoca ravna (Vuk VHI, 11:87) Donja: Je li dod na Seoca Donja (Vuk IX, 25:55) vie Bara grada: Sa Seoca vie Bara grada (SANU IV, 38:552) 1. Mesto u Piperima (42 56' N, 19 12' E Crna Gora). U okolini sela pronaene su gomile" (ostaci paganskih nekropola), od kojih je jedna u sredini lokaliteta Gradac. Pretpostavlja se da je na mestu sa tim imenom nekada bio mali utvreni grad. Meutim, najvei broj gomila nalazi se u gori po imenu Kaluerovi-

ce pored koje postoji i Kaluerski do sa starim i velikim zidinama od kua, suhomenim i klaenim"*. U narodu se govori da su to ,,zidine i stajita od staroga svijeta".* Pominje se kao mesto Draga Lopuine u kontekstu pogibije Smail- age engia 1840. (SANU IV, 33), kao mesto u kojem je kula Petra Vujaia (Vuk VHI, 11) i u kontekstu bitke na Krnjicama 1861. (Vuk LX, 25). 2. U SANU IV, 38 nisli se na Seoca vie Bara grada" (zapravo iznad Budve 42 17'N, 1849'E). To je mesto kapetana Miloa, a pominje se u kontekstu boja na Grahovcu 1858. Jo i: 1) mesto u Donjem Grblju, zapad-

I no od Budve (Crna Gora). __________________

Literatura: s.v. SER, Serez , Seres, Serrai mjesto pitomo: OdSereza, mjesta pitomoga (Vuk IV, 45:312) bez atribucije: Po Serezu i Velesu ravnu (SM 63:219) 415'N, 2332'E Grad u Grkoj (Makedonija). 1917, 429*;

Nalazi se na obali reke Strume na severu zemlje, oko 70 km od Soluna. Glavni grad istoimene pokrajine. Sredinom LX v. Bio je glavno mesto vi-zantijske teme Strimon. Osvojio gaje meu inima srpski car Duan, a posle njegove smrti formirana je posebna Serska oblast, srpska drava pod upravom udovice Jelene i Ugljee Mrnjavevia. U Seru je 1354. proglaen drugi deo Duanovog zakonika. U SM 63 pominje se kao jedno od mesta iz kojih se skuplja turska vojska za boj na Deligradu 1806. u Prvom srpskom ustanku, a u Vuk IV, 45 kao mesto bega Mehmed-be- ga u kontekstu poetka Dragog srpskog ustanka 1815. Literatura: 1954, 590; 1994; 3, 106, 268; RJA s.v.

S ERE SEVASTOPOLJ, Sevastopol, Sevestopolja SERE * grad: Izaoe od Serea grada (ER 113:24) Neizvesna ubikacija. Na prvi pogled, poloaj ovog mesta u pesmi potpuno je nejasan. I na poetku i na kraju pevanja izriito se kae da Senjani junaci izlaze iz gore i vraaju se u nju, ali kad krenu u Buni u kolo, polazna taka je drukija: Ivanova druba posluae izaoe od Serea grada a kad bili pod Buni u kolo gledale bunike djevojke eno nam djece Sereana (23-27). Oigledno se izlaenje od Serea grada" ovde ima shvatiti kao preruavanje, u epici est postupak kad postoji potreba da se ue u neprijateljski prostor. To znai da bi Sere bio turski grad u blizini Bunia, koji se nalazi izmeu Udbine i Gospia. Ne treba ni pominjati da se danas mesto pod tim imenom ne moe nai nigde u toj okolini. Kada ih bunike devojke na kraju prepoznaju kao Senjane, upotrebljava se ustaljena formula: Bumani zlo vam Sereani jere nisu djeca Sereani ve su ovo Senjani junaci (41-43). S obzirom daje u pitanju Erlangensfd rukopis u kome je ortografija nedovoljno pouzdana i povremeno sasvim pogrena, nije iskljueno ni da se radi o mestu po imenu Sr- i (45 7' N, 14 32' E) u Hrvatskoj, koje sa Buniem i Senjom sklapa gotovo ravnostra-ni trougao. SEVASTO PO L*!, Se vastopol, Se ve stopolja O Herson, Korsun, Ahtijar Dananje ime gradu dao je 1783. Potemkin (Patjomkin) po antikom gradu Sebastopo- is-u ili Dioskurijadi u Kolhidi. Gr. sebastos 'uzvien, dostoJM potovanja'p revod je titule rimskih careva augustus. (A. L.) Se vastopol tvrdi: Sevastopoltvrdi osvojie (SANUT V, 38:259) Se vestopolja bez atribucije: Silistriji i Sevestopolji (Vuk DC, 14:86)

379

Sevastopol] 1855 4436'N,3331'E Grad na Krimu, Ukrajina. Sevastopolj lei vrlo blizu mesta na kome je 421. pre n.e. nastala antika grka kolonija Hersonesos (Herson) kao demokratski grad drava. Herson je bio najvanija grka kolonij a na Krimu sve do skitske naj e-zde (179-63. pre n.e.) koja gaje naterala da potrai zatitu Mitridata VI. U I v. krimski gradovi su postali deo Rimske imperije, a u IV je Herson pod imenom Korsun uao u Vi-zantijsko carstvo. T okom srednjeg veka grad je bio veliki trgovaki i politiki centar i igrao j e vanu ulogu u privrednom i kulturnom ivotu Krima, Crnog mora i Rusije. Kao enovska trgovaka kolonija, grad je opstao sve do 1399. kada su ga razorili T atari. Kao grad i luka ponovo je osnovan u vreme Katarine na mestu tatarskog sela Ahtijara, poto su Rusi 1783. anektirah Krim. Sam grad je osnovan 1787. kao jako pomorsko utvrenje, a baza ruske crnomorske flote postao je 1804.iotadajeneraskidi-vo vezan za njenu istoriju. Za vreme Krimskog rata Sevastopolj je bio pod opsadom Britanaca, Francuza, T uraka i Pijemonteana 349 dana (1854-1855) i na kraju je morao da bude naputen. T om prilikom Rusi su sami potopili sopstvenu flotu da bi blokirah ulaz u zaliv. Posle Krunske mirovne konferencije 1856. Sevastopolj je izgubio znaaj kao pomorsko utvrenje, a njegova fortifikacija je unitena. Kasnije (1871) je obnovljena, a grad je 1890. opet postao glavna ruska pomorska baza. U SANU 38 peva se istovremeno i o Parikom miru 1856. i o boju na Grahovcu

rv,

380

, Sibin

1858, a u Vuk IX, 14 samo o boju na Grahovcu. Literatura: Wetzel 1985; Palmer 1987; Royle 2000. SIBINJ, Sibin O Cibinium, Szeben, Hermannstadt, Sibiu S Krajem XI v. Zebyn, Cibiniensis, od slov. sviba 'dren' (up. Sibinj u Slavoniji, Sibni-ca), prvobitno ime potoka, ili od linog imena s.-h., bug., rum. Sibin. Ma. Nagyszeben 'Veliki Sibinj' prema 'Malom', Kiszszeben u arokoj upaniji. Nem. Hermannstadt 'Hermanov grad' (Kiss 451b). (A. L.) Sibinj grad: Sve ih zajmi u Sibinju gradu (Vuk III, 30:150); Vuk II, 62, 92; Vuk VI, 30, 31, 32, 41; Vuk VII, 15; SM 95; SANUU., 67, 69; MH 1,76; MH II, 51,53,62; MH III, 1; EH 7 grad bijeli: Od Sibinja grada bijeloga (Vuk VI, 38:19); Vuk VII, 36; MH I, 76; MH II, 53 grad maarski: Na Sibinju gradu maarskomu (ER 134:3) bijeli: Drugu posla bijelu Sibinju (Vuk VI, 24:440); 151;, 50 bili: / on ide k Sibinju bilomu (MH II, 53:13); EH 7 kameni: Odavlen je pod Sibinj kameni (MH III, 1:657) prokleti: Okrenue pod Sibinj prokleti (MH III, 1:336) kleti: Jesi V bio pod Sibinjom kletim (MH III, 1:416) bez atribucije: A na ime od Sibinja Janku (Vuk III, 30:3); Vuk II, 79, 81, 86, 87, 92; Vuk VI, 30, 31, 32, 38; Vuk VII, 15, 22; ER 92; SM 72, 75, 79,109,148,151,158, 159,168; SANU II, 68, 86; SANU III, 51; MH 1,33,70,74,76,78; MH , 20,29,46, 51,52,62; MH III, 1; MH IX, 16; KH 1,17, 28; EH 7 Sibin grad: Pa ig tera u Sibina grada (SANU II, 71:132) bez atribucije: Pa udara od Sibina Janka (SANU II, 71:41); SANU II, 74 4548'N, 2429'E Grad u Rumuniji.

Grad Sibiu su 1190. osnovali kolonisti Saksonci, verovatno pored rimskog naselja, poznatog u srednjem veku pod imenom Ca-edonia, koje je ve bilo naputeno u vreme dolaska Saksonaca. Tvrava Sibinj je opu-stela posle 11. aprila 1241, nakon tatarske invazije. U sledeem veku je popravljena i ojaana, posle ega je stekla status grada, pravo slobodne trgovine i osloboenje od poreza. Tokom XIV v. Sibinj je ve bio vaan trgovaki centar sa ak 19 cehovskih udruenja. U XV v. grad su u vie navrata (1437, 1438,1442) bezuspeno napadali T urci. Postoje uspeo da se odupre turskim osvajanjima, Sibinj je postao najznaajniji etniki ne- maki grad u Transilvaniji (epski i maarski Erdelj) i sedite Universitas Saxorum. T okom XVIII i XIX v. grad postaje jedan od najznaajnijih centar a i za Rumune u toj oblasti. Epski junak Sibinjanin Janko (istorijski Jano Hunjadi) bio je otac kralja Matije Kor-vina (epski kralj Matija). Legenda o Sibinjaninu Janku Osim onoga to se u naijem narodni-jem pjesmama pjeva o Sibinjaninu Janku i o njegovu neaku Sekuli, ja u ovdje da kaem samo ta se o njima pripovijeda. Visoki Stefan idui s vojskom iz Moskovske u Srbiju doe u Budim na konak, i ondje Madarska gospoda videi ga onako visoka i lijepa za-ele imati od njega poroda, i u razgovoru zapitaju ga dali bi se u vojsci njegovoj mogao nai dobar drijebac da opase njihovu kobilu da bi i oni zapatili tako lijepijeh i dobrijeh konja, a on im odgovori: 'bi, za to ne bi?' Kad bude u vee oni mu poalju lijepu djevojku da noi s njime. Kad se on stane izgovarati, kae mu se daje on to obrekao uiniti; tako on djevojku primi i prenoi s njome, i sjutradan ujutru na rastanku dade joj prsten i ree joj: ako rodi muko da mu nadjene ime Janko, ako li rodi ensko, Janja, i poto dijete odraste da mu da onaj prsten. Odatle se on krene i otide u Srbiju, a djevojka poslije devet mjeseci rodi dvoje i muko i ensko, i po nj ego voj naredbi nadj enu mukome ime Janko a enskome Janja. Poto Janko malo po-odraste i stane se s djecom igrati, gdje se ska-

SiBNicA S IGET

381

e on odskae, gdje se rve, on obara, gdje se kamena mee, on odmee, gdje se tri, on utjee: za to mu stanu djeca zavidjeti i kao podsmijevajui mu se govoriti da on nema oca nego da je kopile. Kad se to Janku dosadi on jednom navali na svoju mater da mu kae ko je njegov otac; na to mu mati dade onaj prsten, a kad on unj zagleda i proui ta se na njemu pie, on ree: 'm eer sam ja jednoga cara sin!' i za to je poslije iao u Srbiju i bio se s T urcima kao traei svoju oevinu. Janja se uda i rodi sina Sekulu, koji je u narodni-jem pjesmama ponajvie sa svojijem ujakom. Pripovijeda se da su ih T urci jedan put tako razbili da se nijesu mogli vratiti pravi-jem putem u Madarsku, nego da su nekuda preko Srbije i preko Hercegovine samo sa dvanaest ljudi pobjegli u Dubrovnik, i da su ih Dubrovani ondje obojicu izmolovali i da seje govorilo da dva ljepa ovjeka ondje nijesu dola."* Sibinj se ni u jednoj hrianskoj pesmi ne pominje drukije nego kao mesto Janka Sibi-njanina i njegovog sestria Sekule Banovia (Banovi Sekula). U muslimanskim pesmama jednom je pomenut Sibinj anin Janko (od Sibinja Janko MH , 1), a dva puta ban od Sibinja / Sibinjlija ban (KH I, 17; EH 7). Jo i: Sibinj kod Slavonskog Broda (Hrvatska). ______________________________ Literatura: ! 3,107; Imenik YU 354; s.v. *. SIBNICA [od svib, svibovina, sibovina (cornus san-guinea), lekoviti bun; CP , , 1989, 202] selo: Do Sibnice sela doerae (Vuk IV, 24:536) 4346'N,213'E Selo u Srbiji. Nalazi se ispod Kosmaja, s obe strane Sibnike reke, desne pritoke T urije. Prema narodnoj etimologiji, ime je dobilo po tome to je u selu postojala kula u koju je sipato blago" te otada sipnica, pa sibnica. Selo se pominje prvi put u turskim dokumentima iz XVI v. U popisima iz 1528-1530. zabelee-na su sela Gornja i Donja Sibnica. Dananje

mesto odgovara selu Gornja Sibnica iz turskih izvora, dok je Donja Sibnica kao naselje nestala, a nalazila se u donjem toku Sib nike reke. Pominje se u konteksta poetka bune protiv dahija, tj. Prvog srpskog ustanka, kao selo sa hanom u koji se sklanjaju T urci koje progoni Cmi orije. Na Karaorev poziv, Sibniani zapale han i T urci izgore svi osim trojice koji budu ubijeni ispred hana. U selu postoji maarsko groblje", Mana-stirina (gde je nekad postojao manastir) i selite nekadanjeg sela Seone. Na lokaliteta Ma-nastirina naziru su tragovi zgrade koja je bila dugaka oko 30 m. Sada je na tom mesta mala kapela koja slui za povremene verske obrede. Predanje kae da je u dolini reke Seone nekad bilo selo Seonica i u blizini sela manastir. Pria se da su kalueri onoga manastira zaklali dete koje su hajduci tu sklonili. Zbog toga hajduci pobiju kaluere te manastir zapusti, a potom bude uniteno i selo Seona. U Srbiji postoji jo nekoliko Sibnica: kod Kragujevca, Jagodine, Poarevca, Rekovca, Kraljeva, Blaca i Zabara._____________ Literatura: 1903; ! 1973; 1975, 164; 1994, 148; Imenik YU 354; 3 s.v. SIESAK grad: Beg Mehmed-beg Sieska grada (KH , 8:889) grad bijeli: Od Sieska grada bijeloga (KH , 8:794) Vide S ISAK SI GET O Sigetum, Szigetvar, II1408. Zygeth, mad. sziget 'ostrvo' (Kiss 612b). (A. L.) grad: Pa ga spremi do Sigeta grada (EH 9:195); KHI, 9 grad bijeli: U Sigetu gradu bijelome (EH 9:2) grad kameni: U Sigetu gradu kameno-mu(KH I, 9:508) arija: Ode pravo u Siget ariju (KH I, 9:329) bili: Vidi knjigu od Sigeta bila (EH 9:69)

382

S IJENJE S ILISTRA , Silistrija SIJENJE belo: Kad se vrnem od Sijenja beta (Vuk III, 26:292) bijelo: Ka vaemu bijelu Sijenju (Vuk III, 26:250) bez atribucije: / doemo zdravo u Sijenje (Vuk III, 26:79); Vuk III, 29 Vide SENJ SILISTRA, Silistrija O Durostorum, Drastur T ur. Silistre < srgr. Dristra < bug. Dnstn, od antikog lat. Durostorum, gr. Dourostoron, keltskog porekla, od duro'ue' (Kiss 614ab). (A. L.) Silistra bez atribucije: Iz Silistre otroga kremena (Vuk IV, 40:86); SM 55 Silistrija bijeli grad: Na bijelu gradu Silistriji (Vuk IX, 14:85) tvrda: Stade biti tvrdu Silistriju (SM 55:605) bez atribucije: Silistriji i Sevestopolji (Vuk IX, 14:86); SM 55 " 044 7'N,2716'E Pod istim imenom oblast i luki grad na Dunavu u Bugarskoj, na granici sa Rumuni-jom. U vreme cara Trajana na tom mestu bila je rimska tvrava sa podgraem, jedan od veih gradova u oblasti Mezija, osnovan 29. pre n.e. pod imenom Durostorum. Grad nije izgubio znaaj ni u srednjem veku kada se njegovo ime menja u Drustur. Bio je sedite episkopa i patrijarha (za vreme Prvog bugarskog carstva), a u Dragom bugarskom carstvu (pod carem Simeonom) dobio je jako utvrenje, koje su T urci jo vie ojaali posle 1388. kada su zaposeli grad. Rusi su osvojili Silistra 1877. i predali je Bugarskoj. Kod Vuka u Rjeniku: Stadt Silistria in Bulgarien" (sa primerom Vuk IV, 40). Pominje se u kontekstu rastanka Kara- orevog sa Srbijom 1812. (Vuk IV, 40), ra-sko-turskog sukoba 1828. (SM 55) i boja na Grahovcu 1858. (VukLX, 14). Literatura: s.v.; RJA s.v.

vlaki: Kako leim u vlakom Sigetu (EH 9:124) na enaru: Daemo mu Siget na enaru (KH I, 9:172) bez atribucije: Otvori mi od Sigeta vrata (EH 9:1076); KH I, 9;ER61 462'N, 1748'E Grad u Maarskoj, blizu Mohaa i Peuja. uven je po bici koja se oko njega vodila u septembru 1566. Sultan Sulejman Velianstveni je u vie navrata ulazio u Ugarsku na pohodima protiv hrianske Evrope. Tokom 50 godina svoje vladavine, osvojio je itav Balkan i jednu treinu Ugarske. U to vreme Siget je bio u posedu Zrinskih i vaio je za jedan od podunavskih gradova koji su jo drali granicu prema T urskoj. Sulejman je odluio da 1566. jo jednom napadne Be, a u okviru tog pohoda bilo je planirano i zauzee Sigeta. Opsada grada poela je prvih dana avgusta iste godine. T urska vojska je imala 90.000 ljudi, a branilaca je bilo sve ga 2.500. T okom opsade, sultan Sulejman je umro od sranog udara, a njegovi kapetani su nastavili napade na grad sve dok nisu uspeh da ga zapale. Na dan 8. septembra 1566. Zrinski je sakupio preostale branioce za konani juri, a ene su se sa decom zatvorile u arsenal. Kada su svi mukarci izginuli na bojnom polju, one su zapalile arsenal i zajedno sa gradom digle u vazduh sve koji su u njemu ih blizu njega bili. Dok se to deavalo, svih pet nedelja, habzburki car i ugarski kralj Maksimihjan bio je ulogoren blizu Sigeta sa 60.000 ljudi. Po predanju, kada mu je Zrinski zatraio pomo protiv T uraka, dobio je odgovor da izdri do kraja lovne sezone jer je dvoru nemogue da prekida svoj godinji lov na patke. T urci su drali Siget do 1689. Boj na Sigetu 1566. opevaju dve pesme: KH I, 9 i ER 61. Pesma EH 9 opisuje dogaaje iz vremena kad je Siget bio u hrian -skim rukama (verovatno posle 1689): trku (obdulju) na polju T ihovu pod Sigetom, gde su na koiji" dve zarobljene keri Osmana Alajbega (vide ANAT ). Literatura: 1887, 87; 1911,283 (nap. 4), 284 (nap. 21); 3, 100; s.v.; RJA s.v.

 S ISAK, Siesak O Setovia, Osmium 1345. castrum regale Zyn, 1434podb Vsi-nem, prvobitno *Vbsin'b, verovatno od predslovenskog Visinium koje se poredi sa alb. vise pi. 'mesto', srodnim slov. rei vbst 'selo' (Skok 239, up. i 567b). (A. L.) * bijeli: Da mi odu do bijela Sinja (Vuk , 84:17); MH VIE, 4 * bili: Ajdete mi do biloga Sinja (Vuk , 84:30) 4343'N, 1639'E Grad u Hrvatskoj. Stari grad iznad njega, u Sinjskom polju, 35 km s/i od Splita. Pod rimskim imenom Osirdum podignut je verovatno na ostacima ilirske tvrave Se-tovije (Setovia). Konstantin Pcrfirogenit (X v.) ga pominje kao sedite Cetinske upe. Kao castrum Zyn prvi put se javlja 1345. kada se ispod njega nalazi naselje Cetina. T okom XIV i XV v. dre ga Bribirski knezovi Nelipii, Frankopani i grofovi Celjski. Od 1442. njegov vlasnik je hrvatski ban Petar T alovi, a 1469. uzeo gaje od Frankopana ugarski kralj Marija Korvin. T urci su ga osvojili 1524. i ukljuili u sastav Bosanskog sandaka, a potom 1537. u novoosnovani Kliski sandak kao nahiju. Odbrana Sinja je ojaana pred kraj XVH v. kad izbija Mor- laki ustanak na rata poetku Morejskog (mletako -turskog) (1684-1699). Morlaci sa teritorije Kotara, T rogira i ibenika prodrli su 1684. do Sinja, ali nisu uspeli da ga osvoje. Idue godine izvrenje slian pokuaj pod vodstvom Stojana Jankovia, ali ni ovog puta grad nije zaposednut. Sledee go dine (1686) hriani (Mleani, Morlaci i Ko -

383

tarani) uspeli su udruenim snagama da zauzmu Sinj i da ga 1687. odbrane od T uraka iako su bili pod opsadom. Jo jedan pokuaj sa istim ishodom T urci su izveli poetkom avgusta 1715. U znak seanja na tu pobedu ustanovljena je posebnim statutom junaka igra Sinjska alka". Od XVIII v. i naselje Cetina poinje da se zove Sinjem. Od grada danas postoje samo razvaline. Kod Vuka u Rjeniku: ,,u Dalmaciji varoica i vie nje pust gradi". Vukova pesma ga pominje kao tursko mesto pored koga su varo Cetina i Miletin voda, a pesma Matice hrvatske kao sedite Mate providura koji alje Stojana Jankovia da spaava Ramski manastir. Literatura: Hrvatski leksikon II s.v.; VE s.v. Grad; s.v.; 3, s.v. SIRO VAC * selo: Drugu knjigu u selo Sirovac (Vuk LX, 12:180) * mjesto krvavo: OdSirovca mjesta krvavoga (Vuk LX, 18:255) mali: / posla je pod Sirovac mali (SANU IV, 33:134) bez atribucije: Od Sirovca Petar Krikapa (Vuk IV, 58:13) 04255'N, 1913'E Selo u Crnoj Gori. Pripada plemenu Drobnjaka, a nalazi se kod Oble glave i Raenova brda. Sirovac je drobnjako najistonije selo, u uskokom kraju. U kontekstu pogibije Smail- age engia 1840, pesme Vuk IV, 58 i SANU IV, 33 pominju u Sirovcu izvesnog Petra Krikapu, a VukLX, 18 Savukapetanaukontekstupoha-re Kolaina 1858. Literatura: 1902, 450; RJA s.v. SISAK, Siesak O Sege stica, Siscia Od XVI v. refleks antikog Siscia, verovatno od keltskog linog imena Siscius, up. u Galiji Sisciacum; pretkeltsko ime mesta Segestica uvalo se do u srednji vek

Sinj

384

S JENICA , Sjenice, Senica pija i ima sopstvenog muenika: sv. Kvirina. U VE v. osvojili su ga Avari i Sloveni, a u v. u njemu je bilo sedite Ljudevita Posavskog. T okom v. rjominje se kao svojina Zagrebakog kaptola. T urci su ga napadah vie puta, pa je 1545-1550. Zagrebaki kaptol, s dozvolom kralja Ferdinanda, sagradio novi grad na mestu ranijeg. T urci su taj grad ipak osvojih 1593. u uvenoj Sisakoj bici, ali su ga godinu dana kasnije izgubili. Pod imenom Vojni Sisak grad je pripadao Vojnoj krajini dok je trajala. Dananji Sisak nastao je 1 873. kada su se ujedinili Stari i Novi Sisak. U pesmi se pominje kao grad izvesnog Mehmed- bega, dakle kao tursko mesto, ime se radnja (prema istorijskoj nunosti) moe locirati u vreme pre 1 594, a hrianski napad na Osijek koji se u pesmi pominje kao datum zarobljavanja begovih keri verovatno je onaj iz 1521. (vide OSIJEK). Literatura: Markovi 1971; T albert 2003, 142; Hrvatski leksikon s.v.; s.v.; E 226 (nap. 47); VE s.v. Grad. SJENICA, Sjenice , Senica II Stsrp. na Sehice, na Snicahb, u mnoini kao naziv upe; pridev *senbm> od s(ij)eno poimenien na -ica, ili isto to i sjenica 'koliba od granja', od snb 'senka' (Skok HI 231b, 250b). (A. L.) Sjenica * grad: Vie vila u Sjenicu grada (Vuk IV, 38:5); SANU IV, 45, 46, 47 * bijeli gra d: Na Sjenici, pod bijelim gradom (SANUI V, 46:2) * ravm palanka: Wa Sjenici na ravnoj palanci (Vuk HL 10:86) * ravna: A odatle u Sjenicu ravnu (Vuk U, 31:55) * bez atribucije: U Sjenici na konaku bili (KH I, 6:69); Vuk , 31; Vuk IV, 10, 11, 46, 62; Vuk VHI, 47, 73; SANU IV, 44, 45; SM 63, 72, 144 Sjenice * bez atribucije: Pa ajdete pravo na Sjenice (Vuk LX, 10:589); SM 49 Senica * ravna: Vojvodu od ravne Senice (SANU , 30:133)

Sisa
u obliku Sitec (1332. Zitech) (Skok 244a, Kiss 616a). (A. L.) Sisak * grad bijeli: Od Siska, grada bijeloga(KH , 8:550) Sie sak * grad: Beg Mehmed-beg Sieska grada (KH , 8:889) * grad bijeli: Od Sieska grada bijeloga (KH , 8:794) 045 30'N, 1622'E Grad u Hrvatskoj. Jedan od najstarijih u Sisako -mosla-vakoj upaniji i njeno sedite. Mesto na sastavu tri reke: Save, Kupe i Odre. Kupa deli Sisak na Stari i Novi grad. UIV v. pre n.e. na mestu dananjeg grada Skordisci su osnovali Segestiku (Segesti-ca) iji se ostaci nalaze na poluostrvu Pogo-relcu, odmah pored ua Odre u Kupu. T o naselje, koje su posle Skordiska naselili Iliri, razorio je 35. godine Oktavijan, aT iberije je na suprotnoj obali podigao novi grad Sisciju (Siscia). U vreme Vespazijana to je naselje postalo kolonija (Colonia Flavia Siscia), glavno mesto panonske pokrajine Savije (Saviae) i sedite njenog namesnika. Rimski grad su osnovali mornari otputeni iz rimske flote. U III v. postaje ranohrianska bisku-

Sisak, tvrava na uu Kupe u Savu

SKADAR, Skader, kadarac

385

bez atribucije: Do Jugovia Miklen' od Se-nice (SANU II, 30:2070) 1. Grad Sjenica na Peterskoj visoravni u j/z Srbiji (43 16' N, 19 59' E), na levoj obali Uvea, 48 km istono od Prijepolja. Nalazi se na poprenom puta Novi Pazar-Sjeni-ca-Nova Varo. Prema narodnoj etimologiji, dobila je ime po obilju trave/sena, koja se u okolini Sjenice kosi i po tri puta godinje. Sjenica je staro naselje. Prvi put se pominje 1253. kao mesto na dubrovakom puta" gde su pristajali i plaali carinu dubrovaki trgovci. Sjenica je i u srednjem veku i pod T ur cima bila utvrena palanka i vana trgovaka i karavanska stanica. T urci su, na uzvienom delu, podigli utvrenje Grad koje je kasnije porueno. U blizini utvrenja bila je arija sa duanima i kuama od brvana i dasaka. U XVI i XVII v. Sjenica se pomnije kao stanica na trgovakom puta Dubrovnik Novi Pazar. Zbog svog stratekog, vojnog i politikog znaaja u v. Sjenica se smatra vanom takom, pa su prema njoj bile usme-ravane vojne operacije i u Prvom srpskom ustanku, kada je Karaore 1809. osvojio Sjenicu na juri, proterao T urke i poruio utvrenje. Nema podataka da lije posle toga bilo neke graditeljske aktivnosti u Sjenici, ali je poznato da je 1821. tvrava obnovljena i opremljena sa est topova. Posle toga Sjenica je kao naselje opadala i sredinom XIX v. svela se na tursko selo. Poto je Prvi ustanak uguen, novi talas nemira u sjenikom kraju bio je vezan za pokret otpora radikalnim reformama Sultana MahmutalI (1809-1839). Ukidanje janiara i zavoenje regularne vojske (nizama) izazvalo je otpore irom carstva, to se odrazilo i na feudalce u Bosni i Albaniji. Poev od 1831, kada su Bonjaci predvoeni kapetanom Huseinom Gradaeviem (u narodu zvanim Zmaj od Bosne) krenuli u direktan okraj sa sultanovom vojskom na Kosovu, u narednim godinama pobunjeniko plemstvo je stajalo na puta Porti da sprovede zacrtane reforme sve do 1850, kada je Omer-paa La-tas slomio njihov otpor. Sjenica je tada bila u sastavu Bosanskog paaluka i kroz nju je

prolazio put koji je preko Nove Varoi i Priboja vezivao Bosanski paaluk sa ostalim delovima Osmanskog carstva. Tim putem je prola vojska bosanskih pobunjenika, a zatim i sultanova kanjenika ekspedicija. Sje- niki kraj je tada stradao zbog podrke koju je pruio ustanicima. Pominje se kao mesto na puta Poe-ga-Prizren (Vuk II, 31), kao mesto vojvode Stevana (Vuk III, 10), kao jedno od mesta iz kojih se skuplja turska vojska za pohod na Cmu Gom u konteksta bitke na Visoici 1796. (Vuk IV, 10) i na Kmsima iste godine (Vuk I V, 11), u konteksta boja na aku 1815. (Vuk IV, 46) i na Kukutnici (Vuk IV, 62). Pominje se takoe u konteksta boja na Deligradu 1806. (SM 63), Moravike bune 1826. (SANU IV, 46,47) i udara Omer-pae Latasa na Cmu Gom 1852-1853. (Vuk VHI, 73).

2. U Vuk , 10 pominje se mesto Sjenice (4227'N, 19 19'E) blizu Morae u konteksta pohare Kua 1855. (vide ORAHOVO).
Literatura: Markovi 1971; 3,266; s.v.; Imenik YU 356; 3 s.v. SKADAR, Skader, kadarac O Sc utari, Skodra, Iskenderie, Rosaf, Rosa-fa, Ruzaphata U dijalektu Skcedatr < stsrp. Skbdhn < lat. Scodra (Skok 1253); alb. Shkod r iz istog lat. predloka, neposredno ili slov. posredstvom. (A. L.) Skadar grad: Pa pobjee preko Skadra grada (Vuk PV, 4:104); Vuk VII.21; VukIX, 1,5,19, 25; SANU I V, 14, 15, 26, 38; SM 10, 62 grad bijeli: A od Skadra grada bijeloga (Vuk VII, 10:2); Vuk VII, 21; SANU IV, 15, 16 grad iroki: / od Skadra grada irokoga (VuklV, 11:145) eher: Brzo eher Skadra prifatili (SM 62:311) bijeli: Mahmut vezir od Skadra bijela (Vuk IV, 11:3); Vuk IV, 31; Vuk VI, 44; Vuk VII, 10, 21; Vuk VIII, 4, 58, 71, 73; Vuk , 1, 2, 5, 19, 25, 31; SANU IV, 15, 16, 20; SM 9, 15, 55, 63, 85, 135, 136, 144, 161, 163, 170

386

SKADAR, Skader, kadarac

bijeli zenel: Od bijela Skadra zeneloga (Vuk Vni, 29:69) bijeli na Bojani: Bijelomu Skadru na Bojanu (Vuk VII, 62:90); Vuk II, 25; Vuk IV, 10; SANU I V, 37 na Bojanu bijeli: Na Bojanu Skadru bijelomu (Vuk VI, 45:162); Vuk VIII, 58, 73; Vuk , 13, 32; SM 10, 30, 168 bijeli sa Bojane: Sa bijela Skadra sa Bojane (Vuk VIII, 73:4); Vuk LX, 1 tvrdi bijeli: Sa tvrdoga Skadra bijeloga (Vuk IX, 31:2) tvrdi: Pravo bjei svom tvrdome Skadru (SM 163:192) tvrdi na Bojanu: Nasred tvrda Skadra na Bojanu (Vuk VHI, 58:2); Vuk VIII, 61,73; Vuk LX, 32; SM 170 zenil: Iz njegova Skadra zeniloga (Vuk VHI, 73:2835) lijep: to si lijep Skadar ostavio (SM 30:87) kameniti: Pa ga alje Skadru kamenitu (KH I, 2:994) prokleti: Poe opet Skadru prokletome (SM 9:52) krvavi: Da idemo Skadru krvavome (SM 9:14) krvavi carev: Od krvava Skadra carevoga (SM61:6) turski: A u turskom Skadru opremana (EH 1:225) na Bojani: A kakav je Skadar na Bojani (Vuk , 25:31); Vuk II, 26, 89; Vuk VIII, 47; Vuk LX, 4 na vodi Bojanu: A na Skadru na vodi Bojani (Vuk III, 10:105) na Bojanu: Poilje jih Skadru na Bojanu (Vuk IV, 31:10); Vuk VH, 10; Vuk VIII, 70, 73; Vuk LX, 1, 2, 10, 11, 29, 30, 32; SANU IV, 14, 25, 26; SM 54, 62, 63, 97; SANU II, 91; SANU III, 17 kod Bojane: njom obrnu Skadru kod Bojane (SM 15:28) pri Bojanu: Razorile Skadru pri Bojani (SM 136:161) na krajinu: Neka Skadru ita na krajinu (Vuk IX, 25:455) bez atribucije: Debeloga ispod Skadra mesa (Vuk III, 49:120); Vuk IV, 16, 31, 38, 41; Vuk VI, 44; Vuk VII, 10, 21, 56; Vuk VHI, 29, 30, 62, 67; Vuk IX, 1, 2, 19, 25, 26, 28, 29, 31; SANU IV, 12, 15, 16, 18, 26,38; SM27,54,55,62,63,70,135,136, 163; SANU II, 86

Skader na Bojanu: Grau Skader na Bojanu grade (SANU II, 15:2) kadarac bez atribucije: Od kadarca Borilo - vi-Ibra (Vuk VI, 49:106) 4203'N, 1901'E Grad u Albaniji. Smeten je na uu reke Kiri u Bojanu, 3 km istono od Skadarskog jezera. Takoe i istoimena oblast. Srednjovekovna tvrava Rosafat (Rosaf, Rosafa) podignuta je na ruevinama antikog grada iz doba Aleksandra 1 Makedonskog. (O poreklu imena Rosaf/Rosa-fa/Ruzaphata vidi Jireek 1959a, 494-496.) Sredite srednjovekovnog grada bio je ca-strum u kome su bile kasarne i palata za kneza i administraciju, u podgrau su stanovali trgovci i drugo stanovnitvo, a varo se razvijala s/z od grada. Prvo poznato stanovnitvo oko Skadarskog jezera bilo je pleme Labeati kojem je Skadar bio glavni grad. Za njima dolaze Iliri (III i II v. pre n.e.) koji formiraju Ilirsku kraljevinu i uzimaju Skadar za njen glavni grad. Kada je 168. pre n.e. poslednji ilirski kralj Gencije izgubio rat protiv Rimljana, cela teritorija bive Ilirske kraljevine ula je u sastav rimske provincije Makedonije. Za vreme Dioklecijana Skadar postaje sedite provincije Prevalitane (Praevalis), a posle po- dele na Istono i Zapadno rimsko carstvo (395) pripao je Vizantiji i uao u sastav Drake teme (thema Dyrrachion). Od 1043. Skadar postaje prestonica srpskih vladara Zete, a od 1067. sedite episko-pije. Vizantija je 1118. uzela Skadar od Bo-dinovog sina ora, ali je Nemanja povratio grad 1185. U to vreme jo uvek se javljalo i njegovo staro ime Rosaf (Rosafe gradi re-komyj ").* U doba Nemanjia Zeta sa Skadrom je pripadala srpskom prestolona-sledniku. Kasnije je bio pod vlau Balia, a 1392. su ga osvojili T urci. Tada je bio zarobljen i ura Stracimirovi- Bali (za koga Ljubornir Kovaevi smatra da je bio epski Banovi Strahinja), koji se iskupio iz ropstva

S KADAR, Skader, kadarac po ccnu grada Skadra. T ri godine kasnije on je oteo Skadar od T uraka ali gaje 1396, zajedno sa krajem istono od grada, predao Mleanima uz naknadu od 1.000 dukata go dinje, bojei se turskog nadiranja. Sin ur a Stracimirovia, Bala (1403-1421) -kao turski vazal pokuao je da uzme Skadar od Mleana uz pomo T uraka, ali je grad uspeo da se odbrani. T urci nikad nisu uspeli da osvoje grad Skadar, ve su ga dobili na osnovu tur -sko- mletakog mira iz 1479. Od tog doba u njemu je bilo sedite novoformiranog Skadarskog sandaka koji je obuhvatao dananju Albaniju i, jedno vreme, Cmu Goru. Mletako stanovnitvo se iselilo iz Skadra, a go spodar Zete Ivan Crnojevi koji je pomagao Mlearjima da brane Skadar i 1474. i 1479. proteran je iz zemlje. On se sklonio u Italiju, a kad je sultan Mehmed umro 1481, vratio se u Zetu i ponovo vladao u njoj. Skadrom i severnom Albanijom upravljali su lanovi tri feudalne porodice: u XVI v. Dukaini (Dukagjini), u XVII v. Mahmudbegovii, u XVLTI i poetkom v. Buatlije (Busatli). U borbi za ouvanje autonomije, Crna Gora je tokom XVII v. esto dolazila u sukob sa skadarskim san-dak-begovima: u Ljekopolju 1603, na Morai 1645, na Vrtijeljci 1685. protiv Su-lejman-pae Buatlije, u Kucima 1688. itd. U XVin v. Skadar je dva puta stradao od kuge (1761. i 1770). Kara Mahmud- paa, koji je vodio poreklo od Crnojevia, smatrao je da polae pravo na Crnu Goru kao na svoje nasledstvo, ali je potuen u bici na Martini- ima 1796. Iste godine poginuo je u borbi kod sela Krusi. U Skadru i okolini ima mnogo pravoslavnih crkava, manastira i drugih spomenika, uglavnom u ruevinama. Na j/z strani jezera, u Krajini sv. Vla dimira, ispod planine T araboa, stoje razvaline hrama sv. Bogorodice (Preista Krajinska"), gde su bih sahranjeni srpski knez u Zeti Vladimir i njegova ena Kosara (legendarni Vladimir i Kosara iz Letopisa popa Dukljanina). U Sv. Sru na Bojani stoje razvaline crkve koju su, na

387

Skadar temeljima starijeg hrama, podigli kraljica Jelena i njeni sinovi kraljevi Milutin i Dragutin u v. U ovoj crkvi bili su sahranjeni zetski kralj Mihailo i njegov sin Bodin. T J selu Plavnici na istonoj strani jezera nalaze se razvaline crkve sv. Jovana koja se spominje jo u vreme sv. Save. Na skadarskom ostrvu Vranjina stajao je nekad manastir u kome je neko vreme bila stolica zetske mitropolije. Na ostrvu Beka postoje razvaline starije crkve ijedna mala crkva koju je 1404. podigla Jela, ena ura Stracimirovia, a ki kneza Lazara. Ona je, po predanju, podigla i crkve sv. Nikole u selima Vranju blizu Humskog blata (krajnji j/z zaton Skadarskog jezera) i Gostilju bliz u Plav-nice. Na ostrvu Komu stoji crkva sv. Bogorodice u kojoj su grobovi Ljea Crnojevia, vojvode despota Stevana i gospoe Mare, verovatno njegove ene. U selu Berislavci, na istonoj strani jezera, bih su dvorovi Bal- ia, a ispod grada Skadra, na reci Drimac, nalazio se dvor Nemanjia u kojem su s prekidima iveli (budui car) Duan, njegov sin Uro i ura Bali. T aj dvor se jo uvek spominje 1416. U neistorijskim epskim pesmama, kao osnivai i gospodari Skadra pevaju se Mr-njavevii (Ridanje Skadra", enidba kralja Vukaina"), od kojih vodi poreklo Kraljevi Marko. U jednoj albanskoj varijanti graditelj Skadra je epski junak Rosa, a u zidine se uziuje njegova sestra Fa (eponimni junaci srednjovekovnog imena za gradRosa-fa). Istorijske, a naroito crnogorske i muslimanske epske pesme, mnogo su blie zva-

388

S KOPLJE SKOPLJE , Uup Skoplje grad beli: Od Sazlije do Skoplja grada belog (SANUT I, 30:1000) ubav beli grad: Od ubava Skoplja bela grada (Vukli, 53:24) kameno na krajini: Od kamena Skoplja na krajini (Vuk IV, 45:308) na krajinu: Dok dooe Skoplju na krajinu (Vuk IV, 45:13) bez atribucije: Oko Skoplja i vode Vardara (Vuk VI, 29:77); Vuk IV, 45; SANU II, 30 Uup grad: Te Uupa grada poharaste (SANU III, 59:25) grad bijeli: U Uupu gradu bijelome (SM 62:286) bez atribucije: Od Uupa i od Albasana (VuklV, 10:264); Vuk VI, 11; SM 62; MH III, 5 042N, 2128'E Glavni grad Makedonije, na uu Serave u Vardar. Antiko mesto Scupius ili Scupi, koje se pominje u II v. pre n.e., bilo je u ravnici s/z od dananje varoi. Pod Rimljanima, bilo je u sastavu provincije Gornja Mezija (Moesia Superior), a kasnije glavni grad provincije Dardanije. Osnovan je u vreme Domicijana, a naseljavali su ga veterani iz sve 4 mezijske legije (Sirijci, Gali i Makedonci). Tvrava koja i danas postoji sagraena je prvi put verovatno u VI v., u Justinijanovo doba (neki istoriari misle da je to Iustiniana Prima), pretpostavlja se posle velikog zemljotresa 518. Car Samuilo je oteo Skoplje od Vizan-tinaca, ali ga oni 1004. uzimaju nazad. U pohodu na Solun, Normani osvajaju Skoplje 1065. ali ga dre samo kratko vreme. Makedonski ustanici pod orem Vojtehom uzimaju ga 1072, ali ga Vizantinci vraaju nazad ve iste godine. Nemanja je zauzeo Skoplje 1189. i tada je u njemu sazidao crkvu sv. arhangela Mihaila, ali je ve sledee godine morao da ga napusti. Bugarski car Kalojan osvojio je Skoplje 1203, kasnije gaje Strez ukljuio u svoju dravu, a 1230. pada pod Bugare. Od 1246. do 1261. grad je bio pod Nikejskim carstvom, s tim to su ga Sr bi (Uro I) drali 1258-1259. Kralj Milutin

ninoj faktografiji. Nijedan vaniji dogaaj vezan za skadarske vezire i njihovu politiku prema Crnoj Gori nije preskoen: bitka na Krasima 1796. (Vuk IV, 11), boj na Deligradu 1806. (Vuk IV, 31; SM 63), bitka na Grahovu 1836. (Vuk IX, 5), boj na Grahovcu 1858. (SANU JV, 38), bitka u Kosovom Lugu (Vuk VIII, 58), pohod Omer-pae Latasa na Cmu Goru 1852-1853. (Vuk Vm, 73; Vuk IX, 1), tursko-crnogorski sukob na Skadarskom jezeru 1858. (Vuk IX, 19), bitka kod Krnjica 1861. (Vuk IX, 25) i tako dalje. Postoji realna mogunost da je i kadarac zapravo Skadar na Bojani jer se u pesmi istovremeno pominju i Vranj polje (verovatno zetska ravnica oko mesta Vranj juno od Podgorice) i Pe. Literatura: 1887; 1959a; 1921; 2003; -pnh 2005; 3, 56,119*; s.v.; VE s.v. SKOPLJE bijelo: / on sie Skoplju bijelome (MH VHI, 4:191) ravno: Pa je ravno Skoplje porobio (MH VHI, 4:192) ravno Donje i Gornje: Ravno Skoplje i Donje i Gornje (MH VIII, 4:193) kameno: Ven da te nosim do Skoplja kamena (MH IV, 30:47) iroko: Sii hou Skoplju irokome (MH VHI, 4:176) gornje: Osmanaga od Skoplja gornjega (MH III, 18:351) bez atribucije: A na Skoplje oni okrenue (MH III, 3:224); ER 82; MH , 14; MH IV, 30; MH IX, 23 Vide VAKUF SKOPLJE, Uup O Scupius, Scupi S Stsrp. Skbpblb gradb, pridev na -jb od antikog imena mesta lat. Scupi pl., oblik srednjeg roda Skoplje, mak. Skopje verovatno prema polje; -o- je makedonski refleks slovenskog tvrdog poluglasa >. Sr gr. Skopioi, Skopia i tur. Uskiib iz slovenskog, alb. Shkup moe biti neposredno iz latinskog. Up. Skok III 265. (A. L.)

SKRADIN, Sagradin

389

osvojio je Skoplje 1282. i pripojio ga Srbiji. T ada je podigao u njemu crkvu T rojeraicu. Car Duan je u Skoplju imao svoju prestonicu, tu se proglasio za cara i tu 1349. objavio i svoj uveni Zakonik. T ada je grad imao ,,z'd gradski, oblu pirgu, vodena vrata, s crkvama, palatama i dvorovima".* Skoplje je 1376. imalo gradskog" (varokog) i ,,kul- skog" (tvravskog) kefaliju. Zatim gaje drao kralj Vukain, a 1377. Vuk Brankovi. T urci su zauzeli Skoplje 1391. U njemu je bilo sredite Skopskog sandaka, i baza za osvajanje i prodiranje ka Srbiji, Albaniji i Bosni. Ovakav njegov poloaj inio je da se i u epici pri nabrajanju vanih turskih gradova u tom delu imperije Skoplje obavezno javi okrueno mestima u dananjoj Albaniji (Elbasan, Lje, Kavaja, Oblom, T irana, Debar itd.), Cmoj Gori (Ulcinj, Bar, Spu, Podgorica) i Srbiji (Has, Hoa, Mitrovica, Pe, Prizren, Vuitrn i si.). Do pada Carigrada, u Skoplju su boravili sultani i rukovodili pohodima na zapad. U Skoplje su T urci vrlo brzo poeli da naseljavaju muslimansko stanovnitvo iz Male Azije. Do kraja XV v. u Skoplju su svoje kolonije osnovali i sefardski Jevreji u bekstvu iz Spanije. Od XVI v. u njemu postoji i dubrovaka kolonija, a tada i grad do -bija vie trgovaki nego vojniki karakter i postaje uven po trgovini robljem. Na taj nain u XVn v. Skoplje postaje jedan od najbogatijih gradova na Balkanskom poluostrvu. Krajem XVII v. izbija u njemu Karpoev ustanak (u okviru austrijsko-turskog rata 1683-1699). Skoplje je tada spaljeno pri povlaenju austrijske vojske, a 1706. i 1762. je stradalo od kuge. U starim srpskim pisanim izvorima Skoplje se pominje kao slavan i carski grad (,,VL slavnomb gradu Skopi camskomb").** Sama tvrava je veoma stara. U njoj ima zidova sagraenih od velikih tesanika, donesenih iz pozorita starog grada Scupi verovatno jo za Justinijanov grad. Ona dominira gradom na bregu iznad Vardara blizu Kamenog mosta, a od nje su se sputali bedemi koji su titili deo naselja u pobru. Vei deo ur -

bane zone srednjovekovnog grada nalazio se van branjenog okvira, na prostorima uz levu obalu Vardara. Pominje se u kontekstu bitke na Visoici 1796. (Vuk I V, 10), poetka Drugog srpskog ustanka 1815. kao mesto aja-pae (Vuk IV, 45), bune bosanskih T uraka protiv nizama 1831. opet kao jedno od mesta iz kojih se regrutuje turska vojska (SM 62) itd. Literatura: Kosti 1925; 1950,198*; 1997, 107, 108; T albert 2003,142; 1,16; 3,115,116**; s.v.; VE s.v. Grad.

SKRADIN, Sa gradin O Scardona Od predslovenskog i predrirnskog toponima Scardona sa likvidnom metatezom ar > ra i uobiajenim (takoe vrlo ranim) razvojem sufiksa -ona preko vulgarnolat. *- i slov. *-ym> u -in, up. Solin, Pro-min(a). Isti (ilirski?) koren skard-('strm'?) u antikom imenu planine are Scardus. V. Skok 268. Oblik Sagradin, ako spada ovamo, izvrnut je radi stiha prema sagraditi. (A. L.) Skradin grad bijeli: Od Skradina grada bijeloga (KH II, 57:284) bijeli: Da siemo bijelu Skradinu (KH II, 57:338); MH III, 16 bili: Ja sam, ade, od Skradina bila (MH , 16:215); MH III, 16; EH 4 tvrdi: Nek je vodi tvrdome Skradinu (KH U, 57:690) turski: Na enaru, na turskom Skradinu (MH III, 16:529) bez atribucije: Nije lasno sii do Skradina (KH II, 57:311); MH III, 16; EH 4, 7 Sa gradin bez atribucije: Turadiju oko Sagradina (Vuk , 8:3) 4349'N, 1555'E Mesto u Hrvatskoj. Mala varo i stari grad na desnoj obali Krke u Dalmaciji (ibenska upanija), 19 km severno od ibenika. Pominje se u antiko doba kao municipi-jum Scardona. U njoj je oko 530. bila bisku-

390

S LANKAMEN, Slani kamen, Slano kamenje na iji nastanak je mogao uticati ma. oblik Szaldnkemen (1072: Zalonkemen). Po mineralnom izvoru i 'slanom' kamenju oko njega, kakvo divlja dolazi da lie (up. dolenavedenu poslovicu kod Vuka). Ve antiko ime mesta Acumincum moglo bi biti u vezi sa indoevropsk om reju *ak-men'kamen*. (A. L.) Slankamen * bijeli grad: U bijelu gradu Slankamenu (ER78:2) Slani kamen * bez atribucije: U Srijemu po Slanom kamenu (Vuk III, 10:5) Slano kamenje * bez atribucije: Dokle doli na Slano kamenje (SM 144:185); ER 78 045 8'N, 20 15'E - Stari Slankamen 45 7' N, 20 14' E - Novi Slankamen Naziv za dva naselja u istonom Sremu (Vojvodina, Srbija), uz desnu obalu Duna va, naspram ua T ise: Stari i Novi Slankamen. Na istom mestu postojao je rimski grad Acumincum i posle njega srednjovekovni danas u ruevinama. Srednjovekovni grad kod Starog Slanka-mena, na desnoj obali Dunava. Spominje se prvi put 1072. U XIV v., pod imenom Zalonkemen, javlja se kao posed despota ura Vukovia. U XV v. porninje se kao maarski grad koji su 1425. Maari dali despotu Stefanu, a koji su drali i potonji despoti. U doba kralja Marije Korvina (1468), flotu srpskih ajkaa predvodio je unuk despota ura Brankovia Vuk Grgurevi Bran - kovi (Zmaj Ognjeni Vuk), koji je boravio u Slankamenu i Kupinovu naizmenino. Prema predanju, on je tu sagradio crkvu sv. Nikole koja i danas postoji u Starom Slankamenu, a prvi put se pominje 1501. (Bila je obnovljena 1733.) T urci su uzeli Slankamen 1521. Od grada su danas ostale samo ruevine zidova ijedne kule, Kod Slankamena je u avgustu 1691. voena velika bitka izmeu Austrije i T urske. U toj bici pobeda je pripala hrianskoj vojsci, ana turskoj strani poginuo je veliki vezir Mustafa uprili. Ova pobeda je bitno urica-

Skradin 1598 pija. T urci su osvojili Sltradin 1522. i drali ga (s preMdima) do 1684. Bio je opustoen i raseljen tokom mletako -turskih ratova, ali se u XVIII v. oporavlja i postaje sredite op-tine (1705). Kod Vuka u Rjeniku: u Dalmaciji blizu utoka rijeke Krke u more, mala varoica i vie nje na brijegu zidine od staroga gradia, Scardona". Oblik Sagradin nije potvren nigde vie osim u ovoj pesmi. Mogue da se zapravo ne radi o Skradinu, nego o nekom dragom mestu ije je ime iskrivljeno do neprepoznava- nja. Sie ne moe pomoi jer se Sa gradin (mesto iz kojeg car prikuplja vojsku za pohod na Be) porninje izmeu aja (Damask, Sirija) i Carigrada. Skradin se pominje samo u muslimanskim pesmama. U KH , 57 skradinski ban stavlja svoju erku Anicu na koiju" tj. organizuje konjsku trku iji pobednik dobija njegovu erku za enu (vide ANAT ). Druge pesme ga pevaju kao muslimansko mesto (dakle pre 1684) poznato po epskim junacima Ibri Boruloviu (MH III, 16; EH 4) i pai Skradinliji (EH 7). Literatura: Vego 1957; s.v.; Hrvatski leksikon s.v.; RJA s.v.; E 161 (nap, 72); 3 s.v. SLANKAMEN, Slani kamen, Slano kamenje O Acumincum, Islankaminde, Zalonkemen Dananji sliveni oblik imena je dosta star (1490. vb grade ... Slamkameni), aU je svakako sekundaran u odnosu na dvolani spoj Slani kamen koji se sree u pesmama,

S LATINA SLAVONSKA POEGA, Poega la na uslove Karlovakog mira potpisanog u Sremskim Karlovcima 1699. Kod Vuka u Rjeniku: ,,u Srijemu selo i u njemu slan izvor, a vie njega zidina od staroga gradia: Nagao kao zec na Slankamen. Kod Slankamena ima mala crkvica za koju se pripovijeda da ju je zidao Zmajognjeni Vuk, koji je ondje sjedio". Kod Sime Milutinovia pominje se kao prvi konak na putu turskih svatova od Srem-ske Mitrovice do Risna, a kod Vuka kao sedite poslednjeg srpskog vojvode Rajka i devojke Margite. Za epskog vojvodu Rajka smatra se da je u stvari bio elnik Radosav (XVI v.) u slubi cara Jovana Nenada u Su-botici. Posle careve propasti bio je neko vreme turski vazal, a potom je preao u slubu ugarskog kralja Ferdinanda. Literatura: 1887, 87; 1912, 291 (nap. 5); 1950, 159; 1965; 1976; s.v.; VE s.v. Grad; 3 s.v. SLAT INA II est toponim, od slatina < praslov. *solti-na 'izvor slane, kisele vode', u vezi sa slan, so(l). selo: Da otide na selo Slatinu (Vuk VIII, 14:40); SM 43 selo malo: U Slatinu u to selo malo (SM 42:4) ravna: A otolen na Slatinu ravnu (Vuk Vin, 11:159) bez atribucije: Svu Slatinu zdravo prijeo-e (Vuk VTJL 11:161); Vuk IV, 58; Vuk Vin, 14; Vuk IX, 16; SANU IV, 12, 19; SM42, 168 1. Vie mesta sa istim imenom u Cmoj Gori. U pesmama Vuk VIII i SM radi se o Slatini u Bjelopavliima, nekad selu ( SM 42, 43; Vuk VIII 14), a nekad polju (SM 168; Vuk VIII, 11). Smatra se daje selo dobilo ime po vrsti zemlje na kojoj je osnovano, odnosno po zemljitu koje je golo i po obrdi-nama sa pomalo ume. U Vuk IX, 16 radi se o selu u Morai Gornjoj. Pominje se u kontekstu pohare Kolaina 1838. i kao mesto jednog od sukoba skadarskog Crnogoraca, vezira izmeu Mahmut-pae 1785. i

391 Buatlije i

1796.

(SANU

IV, 19)- ________________________________ U Cmoj Gori ima jo nekoliko mesta sa istim imenom (kod Danilovgrada, Ivangra-da, Mojkovca, Pljevalja i Savnika).

2. Selo Slatina u BiH, izmeu Blauja i Osijeka u Sarajevskom polju, gde su do sredine XX v. posede imali potomci Smail- age engia. Pominje se u pesmi Vuk IV, 58 koja opeva Smail-aginu smrt.
Literatura: 1902, 432; 1908; 1940; Kreevljakovi 1954, 83; Markovi 1988; 3, 125; s.v.; RJA s.v.; Imenik YU 358; VE s.v. Grad; 3 s.v. SLAVONSKA POEGA, Poega OIncerum 1150. Posaga, odpo-ei 'spaliti', up. po-ag 'pale', tj. naselje na mestu gde je uma iskrena paljenjem (Skok 674b; Kiss 523b). (A. L.) grad: Silni paa od Poege grada (MH , 2:5); KH II, 75; MH IV, 50 bila: Najzad sie do Poege bile (MH IV, 48:113) bez atribucije: U Poegu knjigu opravio (MH IV, 49:237); KH II, 75; MH IX, 2 4520'N, 1741'E Grad i upanija u Hrvatskoj (Slavonija). Rimsko naselje na mestu dananjeg grada zvalo se Incerum i lealo je na putu Sisak (Siscia) Osijek (Mursa). Delilo se na grad (civitas) sa povlasticama i utvrenje (ca-strum). Kotlina u kojoj se nalaze dananji grad i oblast Poega, u rimsko doba se zvala Vallis aurea ('zlatna dolina'), verovatno zato to je bila plodna i umovita. Prvi pisani podatak o Poezi kao upaniji potie iz 1210, dok se ime grada (castrum) pominje 1227. u dokumentu kojim je papa Honorije III potvrdio nadbiskupu Ugrinu vlasnitvo nad Poegom i onim to pripada gradu. Stari poeki grad podignut je u doba ugarsko-hr-vatskih kraljeva. Iz Poege se upravljalo upanijom koja je obuhvatala podmje od Papuka do Krndi-

392

S LIBUR

Slavonska Poega je na severu, a do Save na jugu. Kao kraljevski grad- rezidencija, Poega je bila i znaajno crkveno sedite sve do dolaska T uraka 1537. Kojoj god kraljevskoj kui daje pripadao, grad Poega uvek je bio kraljiina svojina. Kraljice su esto boravile u Poezi, sudile u njoj, izdavale darovnice, potvrivale ugovore. T u su bile i kraljica Marija (ena Bele IV), Tomasina Morosini (majka Andrije ) i kraljica Elizabeta. Sa slabljenjem kraljevskih moi, posebno od doba kralja Si-gismunda (oko 1420), Poega dolazi u vlasnitvo monih plemia sve do 1537. T urci su u Poezi ostali vie od 150 godina, a proterani su odatle 1691. Jedno vreme (oko 1537) Slavonska Poega je bila sedite sandaka koji je obuhvatao celu istonu Sla voniju sa Osijekom. Posle T uraka, Poega je bila u vlasnitvu Kraljevske komore sve do 1745. kad ponovo postaje sedite upanije. Odlukom Marije T erezije iz 1765. postaje slobodan kraljevski grad i kulturno sedite upanije. Samo mesto je vie puta paljeno. Od spomenika iz turskog doba, u njemu je sauvana samo jedna tekija. U hriamkim pesmama porninje se samo jednom, u sieu o pogibiji pae od Poege 1613. (MH IX, 2). U muslimanskim pesmama javlja se kao mesto starca Kahrima-na (KH , 75), bega Mustajbega (MH IV, 49) i Alibega (MH JV, 50). Literatura: Markovi 1971; uri-Feletar 1983; s.v. . SLIBUR bez atribucije: Toe biti DmitarodSlibura (SANUIE, 63:69) Neutvrdiva ubikacija. Pesma pominje Drmtra od Slibura, najmlaeg od etiri hajduka u Vezenki planini (uz Manduia Vuka, andia Jovana i Kra-

SLIMNICA SLIVNICA, Slimnica

393

ljevica Marka). Pod ovim imenom, na savre-menim geografskim kartama ne javlja se nijedno mesto. Ostaje mogunost da je pravi ojkonim drukiji, odnosno da je u epskoj interpretaciji bitno preinaen (po ugledu na KinburnKniburnik, Lerin Lorin, Modon Modun, Solun Seljanik i si. vide). T ime se njegova ubikacija dodatno oteava. Pojava Kraljevia Marka u ovom okruenju moda i nije tako neosnovana kako se ini zbog izrazitog anahronizma. Dmitar bi mogao biti brat Markov koji je, u slubi kod ugarskog kralja, bio vlastelin Vilagovara, dananjeg irina u Rum uniji. Literatura: 2002. SLIMNICA selo: Skupie se u selo Slimnici (Vuk , 26:450) lomna: U ievu i lomnu Slimnicu (Vuk , 27:158) bez atribucije: Uinie tabor u Slimnici (Vuk , 26:467) Vide SLIVNICA SLI VLJE, Slivije , Slivje , Slivov, livje O Slivnje Kolektiv na -bj e tipa Groblje od sliva, to je stariji oblik za ljiva. (A. L.) Slivije bez atribucije: Da eraju iz Slivlja kamenje (Vuk T V, 7:210) Slivije selo: Gdje udari na selo Slivije (KH II, 72:7) Slivje ravno: Zdravo ravno Slivje prijeosmo (SM 133:165); SM 139 iroko: Kad ja bijah Slivju irokome (Vuk T V, 7:206) smiljeno: Vatismo se Slivja smiljenoga (SM 133:164) Slivov grad: Tamo dolje u Slivom gradu (KH I, 37:25) bez atribucije: Ovo knjiga od Slivova, majko (KHI, 37:122) Uvje pitomo: Hajte s vojskom livju pitomome (Vuk Vin, 73:259)

1. Geografski, radi se o j/i delu Nik- ikog polja u Cmoj Gori, gde ponire reka Zeta. Kako se vie puta pominje kao grad i selo, verovatno se preklopilo ili pobrkalo sa selom Slivlja, najviim selom Nevesinjske povri, u oblasti Rudine. Ovo selo se deli na mahale: Donje selo, Podjavor, Male Morine, Valje i Glavice. Slivlja su nekad bila muslimansko mesto pa su se tokom vremena istraila, delom zbog Baje Pivljanina, a delom zbog kuge. Novo stanovnitvo je doseljeno iz Cme Gore i Gacka. 2. Slivov, koji se pominje samo u jednoj muslimanskoj pesmi (KH I, 37), mogao bi biti i bugarski grad Sliven. Ovakvu podelu podrava i Vuk u Rjeni ku: 1) polje u Hercegovini: vedi vojsku niza Slivnje ravno. 2) varo nekakva (valja da je u Maedoniji?): otiao na Slivnje (na panaur)". Danii, meutim, staro ime Sli vova (nemaki Sliwo wo, Schliwowo) vezuje za neko selo blizu Graanice u Srbiji. Pominje takoe i Slivno kod ua Neretve u more (Hrvatska). U svim hrianskim pesmama (Vuk IV, 7; Vuk VIII, 73; SM 133, 139) misli se na polje. U muslimanskim pesmama pominje se kao grad u Krajini i kao selo u Gatakom polju (KH II, 72). Literatura: 1905, 363; 1940; 1959, 99; - 1994, 151; RJA s.v.; 3, 126; s.v. ; Imenik YU 359; . 117. SLIVNICA, Slimnica selo: Skupie se u selo Slimnici (Vuk , 26:450) lomna: U ievu i lomnu Slimnicu (Vuk , 27:158) bez atribucije: Uinie tabor u Slimnici (Vuk , 26:467) 4238'N, 1815'E Mesto u BiH. U pesmama se radi o Slivnici u Hercegovini, u oblasti Povr (dva sahata od grada T rebinja"). Pominje se u kontekstu hercegovake bune 1855-1862. (Vuk IX, 26) i boja na Zupcima 1862. (Vuk IX, 27).

394

SLIVOV SMEDEREVO, Smeder, Smederija, Smederovo, zemlja Smederova, Semendra

T akoe i Slivnica u Bugarskoj (oko 25 km s/z od Sofije), kod koje je 17-19. novembra 1885. srpska vojska izgubila jedn u vanu bitku u srpsko-bugarskom ratu. Jo i: selo u oblasti Prespa (Makedonija). Literatura: , 126; Imenik YU 359. SLIVO V grad: Tamo dolje u Slivom gradu (KH I, 37:25) bez atribucije: Ovo knjiga od Slivova, majko (KH I, 37:122) Vide SLIVLJE SLOVINJE bijelo: / ti poi Slovinju bjelomu (MH I, 73:293) 4231'N,2113'E Selo u Srbiji, nedaleko od Lipljana (Kosovo). Prvi sauvani pisani pomeni o Slovinju su u dvema poveljama srpskog kralja i cara Stefana Duana iz 1336-1337. i 1348. Prvom poveljom selo je darovano hilandar-skom pirgu Hrusija na Svetoj gori, a drugom je potvreno srpskom manastiru Hilandara. U pesmi se pominje kao mesto u kome su dvori Sekule Banovia, u kontekstu enidbe budimskog kralja sestrom Sekule Banovia. Veza Sekule Banovia (ugarskog plemia i epskog sestria Janka Sibinjanina) sa Kosovom verovatno je nastala dugotrajnom epskom preradom podatka o njegovom ueu u drugom boju na Kosovu 1448. Literatura: 1940; / Moram 1988, 169-170; 1,125; 3, 128; Imenik YU 360; 3 s.v. SLUNJ grad bijeli: Ve kod Slunja grada bijeloga (Vuk Vni, 37:44) bijeli: Bjeli Slunju kljui od Karlovca (Vuk VHI, 38:32); Vuk VIII, 37 bez atribucije: A Cetin je Slunju na vratije (Vuk VHI, 38:22) 4606'N, 1533'E Mesto u Hrvatskoj.

Stari grad kod istoimenog mesta u Karlovakoj upaniji, na uzviici iznad Korane, u junom delu Korduna i 53 km juno od Karlovca. Ugarsko-brvatski kralj Bela III poklonio gaje 1193. knezovima Krkim i Frankopa-nima. Posle toga je iao iz ruke u ruku, ali je 1449. ponovo bio u vlasti Frankopana, a 1561 zbog neposredne opasnosti od T uraka postaje kraljevski grad. T urci su ga prvi put napali 1561. ana krae vreme osvojili 1578. T ada se ispod njega razvilo naselje. U rejonu Slunja voena je 1584. bitka bana Er-dedija i kapetana T urna protiv T uraka. To je bila jedna od prvih znaajnijih pobeda Hrvata nad T urcima. Poto su T urci osvojili Biha 1592, Slunj je postao poprite estih bitaka usled ega je naroito tokom XVIII v. dobio vanu vojniku i upravnu ulogu u Vojnoj krajini. Od 1809. bio je pod francuskom, a zatim pod austrijskom upravom. Iz-goreo je u poaru 1822. Grad je imao zidine sa etiri kule. Do ulazne kule bio je ardak preko kojeg se le-stvicama ulazilo u grad. Pominje se u kontekstu boja na Dreniku 1788. (Vuk VIII, 37) i osvojenja grada Cetina 1790. Pesme ova dva dogaaja smatraju nuno povezanim u okviru ire strategije: A Cetin je Slunju na vratije, B'jeli Slunju kljui od Karlovca (Vuk VIII, 38:15-16). Literatura: Szabo 1920; Hrvatski leksikon II s.v.; VE s.v. Grad. SMAIL grad: Ibraila i grada Smaila (KH 1,2:134) Vide ISMAIL SMEDEREVO , Sme de r, Sme de rija, Smede rovo, zemlja Sme de rova, Semendra OVinceia, Semendria II1019. gr. Sphenteromon, u dubr. pismu 1364. Smederua, poznolat. (XVI-XVIII v.) Semandria, Samandria, stsrp. od 1381. Smederevo pored Smederevo, ma. Szenro (1488. Zendrew). Nejasnog porekla. Stsrp. zapisi sa, jatom" i ikavski oblik Smiderevo ukazivali bi da je u osnovi lino

SMEDEREVO , Smeder, Smederija, Sme derovo, zemlja Smederova, Semendra ime od prideva smedb 'sme', up. stsrp. lino ime Sm db, prezime Smederevi potvreno 1514. uBekereku, toponime Smederevo u Kucima, Smederovo polje pod Velebitom, e. Smederov (od 1654). No to moe biti naknadno preosmiljenje stranog, ili arhainog slovenskog imena. Poredi se rum. Simedru 'sveti Dimitrije' (i maarski oblik tumaen je kao svetako ime, 1456. castrum Soneti. Andreae alias Senderovid). Up. Skok 291-292; Kiss 604a. Sa druge strane, najraniji grki zapis moe se interpretirati kao slov. *Svednv- i povezati sa imenom reke u Poljskoj u slivu Varte Swe-drnia, u starim zapisima Swiedrew. (A. L.) Sme de re vo grad: Pa on ode Smederevu gradu (Vuk II, 79:27); Vukli, 82, 83; Vukin, 1; Vuk VI, 30; SM71, 158; SANU II, 87 grad bijeli: Ispod grada Vjela Smedereva (Vukli, 80:2); Vuk III, 10; Vuk VI, 30,59 prostrani grad: Po prostranu gradu Smederevu (SM 71:2) er: Pa se ud i eru Smederevu (Vuk VI, 30:81) lijepo eher: U lijepu eher Smederevu (ER 83:2) mjesto: Okrenut je mjestu Smederevu (SM 71:50) lijepo mjesto: Od lijepa mjesta Smedereva (ER 59:43); ER 70 pitomo mesto: Iz pitoma mesta Smedereva (Vukli, 81:3) pitoma zemlja: Od pitome zemlje Smedereva (Vuk VII, 36:24) bijelo: Kad ti doe Vjelu Smederevu (Vuk II, 79:31) slavno: A ko ' ii Smederevu slavnu (Vuk II, 82:193) ravno: Te poslao ravnom Smederevu (ER 21:50) lijepo ravno: Po lijepom ravnom Smederevu (ER 18:2); ER 21 bez atribucije: On u misli Smederevu doe (Vuk II, 79:52); Vuk II, 82, 83; Vuk III, 1; Vuk IV, 28; Vuk VI, 29, 35; ER 47; SM 71,74, 58; SANU II, 64 Sme de r bez atribucije: Po Smederu i okolo njega (MH I, 65:267) Sme de rija zemlja: Jer kad zemlji Smederiji doem (MH I, 65:63)

395

ravna: To se ulo Smederiji ravnoj (MH , 19:32) Sme de rovo grad: U onemu Smederovu gradu (MH I, 66:3) bijelo: Kud se svre Vjelu Smederovu (MH I, 66:463) bez atribucije: Smederovu svome dolazio (MH I, 65:185); MH I, 66 zemlja Smederova iroka: Iz iroke zemlje Smederove (MH I, 65:2) bez atribucije: Pa mi eta zemlji Smedero-voj (MH I, 65:266) Semendra nie Biograda: / Semendri nie Biograda (KHI, 32:149) 44 39'N,20 55' E Grad u Sr biji, na uu Jezave u Dunav. U antiko doba zvao se Vinicea. Spada meu najvee srpske srednjovekovne gradove. Posle obnove despotovine, Smederevo je postalo politiki i administrativni centar Sr bije. Grad je odmah izgraen kao prestonica drave posle gubitka Beograda 1427. Utvreni dvor je podignut krajem tree i poetkom etvrte decenije XV v., za veoma kratko vreme. Jedan od najvanijih dokumenata o zidanju grada je monumentalni natpis na Despotovoj kuli" prema kome je grad sazidan izmeu 1427. i 1430. Najpre je izgraen zamak kao samostalno utvrenje, a odmah zatim uz njega je podignut bedem koji je bio namenjen izgradnji gradskog naselja. Izgradnjom tvrave, naselje na uu Jezave u Dunav postaje i vaan trgovaki centar. Gradski zidovi pruali su veu sigurnost u odnosu na june krajeve despotovine, koji su bili ugroeni turskim nadiranjima. Postojanje Malog i Velikog grada omo guilo je da se na istom prostom smeste i dravno i crkveno sedite. U Malom gradu se nalazio utvreni grad despota ura Brankovia, a u Velikom gradu utvreno gradsko naselje sa dve crkve: crkvom Blagovetenja (u kojoj su bile mosti evaneliste Luke), za- dubinom despota ura, i crkvom Mitro polije. Na prostom Velikog grada nalazile

396

SMRANI SOFDA

su se kue dubrovakih trgovaca i drugi objekti koji pripadaju znaajnom trgovakom mestu. T urci su prvi put osvojili Smederevo 1439, ali je ono 1444, posle pregovora Maara s T urcima, vraeno despotu uru, a de spotovina je obnovljena. Posle jo dva napada bezuspena 1453. i 1456, T urci su zauzeli Smederevo 1459. kada grad praktino nije ni bio branjen, poto je prethodno cela teritorija Srbije bila osvojena. Pod T urcima, u drugoj polovini XV v., gradovi na Dunavu (i Smederevo) imali su sve do pada Beograda 1521, ulogu pograninih gradova prema Ugarskoj. Posle pada Beograda, i kasnije za vreme austrijsko-tur-skih ratova, grad vie nije imao isti znaaj pa je bio poteen ruenja i prepravki. Zato je do kraja XLX v. ostao dobro ouvan. Kao poslednji srpski veliki grad, Sme de revo meu gradovima ima u hrianskoj epici sudbin u slinu Kosovu meu bitkama. Kao simbol srpske despotovine i slika njene sudbine, ono neminovno privlai sve vrste ominoznih motiva, naroito eshatolokih kao o prokletoj Jerini" (Vuk III, 1) i propasti despotovine (konkretno grada Smedereva) zbog greha njegovih gospodara (Vuk VI, 30; SM 158): to je junak bio protopopa u lijepu mjestu Smederevu pake se junak poturio od ureva tekoga zuluma od ureva i od Jerinina od njinoga teka bezakonja (ER 70:65-70). Grad se i mimo toga vrsto vezuje za despota ura Smederevca i njegovu enu Je-rinu (na primer u Vuk II, 79 koja peva o epskoj enidbi despota ura), onako kako epika inae radi sa znaajnim mestima i njihovim draocima (vide PRILEP, SIBINJ i si.). Pesma Vuk VII, 36 pogreno za Smede revo vezuje poslednjeg srpskog despota Jovana, iji je grad bio Kupinovo. U muslimanskoj pesmi javlja se kao jedno od mesta ijom otmicom od T uraka preti Filip Madarin (iz grada Prilepa! KH I, 32).

Literatura: 1887, 87; 1970; 1975, 165; - 1994, 151; 1997, 75; 1998; - 2004; 3, 134; s.v.; 3 s.v. SMRANI ravni: Ja udarih na Smrane ravne (MH III, 18:236) Neizvesna ubikacija. Mesto u BiH. U izvorima iz XIX v. javlja se kao selo u Hljevanjskoj (Livanjskoj) upi. Na dananjim geografskim mapama nema mesta sa takvim imenom. Postoji, meutim, mesto Smriani u Federaciji BiH (43 46' N, 17 5'E) koje se zaista nalazi u Livanjskoj upi, blizu Zagoriana i samog Livna. U pesmi, mesto blizu Livna: Kad sam poo od Hlivna bijela, Ja udarih na Smrane ravne (235-236) u kome je kula Smail-alajbega i u kuli njegova lepa ki Zlatija. Literatura: RJA s.v.; 3, 135. SMRIJE NO selo maleno: Na Smrijenu selu malenome (Vuk IV, 58:204) bez atribucije: Na Smrijenu u Aima kneza (Vuk IV, 57:266) 437'N, 1846'E Selo u Pivi kod Pluina (Crna Gora). Smeteno je u podnoju planine Ledenica sa severne strane. Smrijeno se deli na krajeve: Dolovi, Glavica i Bare. Obe pesme ga pominju u kontekstu pogibije Smail- age engia 1840. Literatura: Imenik YU 361. SOFIJA O Ulpia Serdica, Sredac, Sredec II Od XIV v., po staroj crkvi svete Sofije, ranije SrdbCb, od antikog imena grada Serdica pored Sardica. (A. L.) grad bijeli: Od Sofije grada bijeloga (Vuk III, 6:43); Vuk III, 10 ravna: A kad je bio pod ravne Sofije (ER 70:63) bez atribucije: Svu Sofiju do bijela Sama (KH I, 20:98); ER 70

, Sokol

397

pesama uzima se do daljeg kao tipski lik stranca pravoslavne vere (za razliku od Latina koji su stranci katolici, ili od T uraka i poturica, koji su muslimani). U pesmi ER 70, gde je Sofija turski grad, u njoj se pominje poturica Papaz-paa. U muslimanskoj pesmi javlja se u kontekstu jednog od rusko-turskih ratova (KH I, 20). Literatura: 1954, 582; 3, 141*, 157; RJA s.v.; VE s.v. Sofija 4240'N, 2318'E Glavni grad Bugarske. Nalazi se u severnom podnoju planine Vitoe. Osnovali su je Rimljani za vreme cara Trajana ( v. pre n.e.) na mestu gde se nalazilo trako naselje. Za vladavine Marka Aurelija postaje glavni grad provincije Priobalne Dakije (Dacia Ripensis). U IV i V v. grad je stradao od Gota i Huna, ali je obnovljen i utvren u doba Justinijana. Rimsko ime grada bilo je Ulpia Serdica, a u srednjem veku Sredac ili Sredec. Dananje ime dobio j e u XT V v. verovatno po crkvi sv. So fije iz VI v. Poetkom IX v. ulazi u sastav bugarske drave, ali u XI v. ponovo pripada Vizantiji. Bugari preuzimaju Sofiju 1194, a T urci je osvajaju 1375. i dre sve do 1877. U XVI v. bila je sedite rumelijskog beglerbe- ga i imala je veliku dubrovaku koloniju. Sofija je glavni grad Bugarske postala 1879, posle rusko-turskog rata 1877-1878. u kojem su Sofiju osvojili Rusi. U starim srpskim pisanim izvorima javlja se i u obliku Sofija sredeka" (Karlovaki letopis, oko 1503): mosti jego (kralja Milutina) leetb u Sofiji sr dtkoj prsnesen byve ote T repe".* U epici, grad Gria Manojla (Vuk , 6, 10). U nauci se dugo istraivalo ko bi se mogao kriti iza ovog imena: car Manojlo Kom-nin, Manojlo Kantakuzin (bratanac despoti-ce Jelene) ili Manojlo Paleolog (sin cara Jovana Paleologa). Kako ni za jednu od ovih pretpostavki nije naena prihvatljiva argu mentacija, Gri Man ojlo iz ovih i drugih SOKO, Sokol OOsatKale B Naziv koji se u poznom srednjem veku davao utvrenjima da bi se istaklo junatvo njihovih posednika, up. soho 'junak', sokoliti. Kod izvedenih naziva Sokolac, So-kolnik moglo bi se raditi i o opisnim nazivima po ptici, up. Golubac. (A. L.) * grad: Veli Rade od Sokola grada (Vuk , 52:31); SANU , 91 * grad bijeli: U Sokolu gradu bijelome (Vuk , 21:3) * ukraj vode Drine: Kod Sokola ukraj vode Drine (Vuk U, 37:42) bez atribucije: Po akamu u Sokola doe (Vuk , 52:64); Vuk VI, 82 1. Utvren stari grad u Podrinju (Srbija -42 18'N,21 17' E).Utursko vreme Srbi-

Sokol

398

S OKOLAC SOLILA, Solilo karaula mala: I Sokolac karaulu malu (MH 111,4:154) spram Biem: / osvoji Sokolac spram Bi- em (MH III, 4:662) vie bila Bia: / Sokolac vie bila Bia (MH III, 4:379) 4447'N, 1553'E U ovoj pesmi re je o Sokolcu na levoj obali Une, iznad Bihaa (BiH). Danas jedan od najbolje ouvanih grado va u Bosni. Prvi put se pominje 1399. T urci su ga zauzeli 1592. Bio je u sastavu Bihake kapetanije. Posadom je zapovedao ehaja. Za vreme austrijske okupacije 1878. mala eta graana se oduprla okupacionim snagama. Posle pada Bihaa predat je i Sokolac. Pominje se u kontekstu pohoda Ha-san-pae Predojevia na Biha 1592. Jo i: Sokol Sokolac u Plivi. Dobro poznat grad gde je ban T vrtko 1363. porazio monog ugarskog kralja Ludovika I Armijskog. Prvi pomen je iz 1357. T urci su ga prvi put zauzeli 1496. a konano 1518. po jednim, a 1521. po drugim izvorima. Literatura: Kreevljakovih 1953; Imenik YU 362. SO LILA, Solilo

ma nije bilo dozvoljeno da ive u njemu, a tursko ime za grad Sokol bilo je Osat Kale. Prvi sigurni podaci o ovom gradu Sokolu potiu iz vremena pod T urcima. Sokol je bio sedite kadiluka koji se zvao ahin-Juvasi (sokolovo gnezdo") i sastojao se od grada i naselja. I tvrava i naselje porueni su 1863. U isto vreme kada i Sokol, sruen je i uiki grad. Dok je Uzice kao naselje nastavilo da se razvija, varo Sokol posle ruenja vie nije naseljavana. Glavni uzrok je to stoje Sokol, zajedno sa neposrednom okolinom od 11 sela, bio naseljen iskljuivo T urcima. Njihovim iseljavanjem 1862. prestao je ivot ovog grada, za razliku od Uzica u kojem je jo pod T urcima bilo i srpskog stanovnitva u varoi. U pesmama se za njega vezuju i manastir Raa (Vuk II, 37), hajduk Rade od Sokola (Vuk III, 52) i paa Sokolovi (Vuk VI, 82). (Ovo poslednje ime ne odnosi se nuno na istorijskog Mehmed-pau Sokolovia, koji je bio poreklom iz Bosne, iz sela Ravanca, u blizini Rudog. U epskom okruenju, svaki paa koji sedi u gradu Sokolu mora biti Sokolovi kao Vrani od grada Vrane, Vrh -gorac od grada Vrgorca, uli sa ulije itd.; takoe i: Pa u zvati pau Sre brnicu" Vuk IV, 33, itd.)

2. U pesmi Vuk II, 21 gde vojvoda To-dor

boravi u tamnici Petra Mrkonjia verovatno se ne radi o istom Sokolu, ve o Sokolu u Crnoj Gori, na steni iznad sastava Pi-ve i T are. Grad, koji je sada u ruevinama, pripadao je nekada Sandalju Hraniu i hercegu Stefanu Kosai (XV v.). Poznat je i kao epan-grad. Vuk ga u Rjeniku pominje kao zidine od staroga grada u Crnoj gori". Literatura: 1950, 149, 150, 186; Kreevljakovi 1953; 1970, 558-561; uri 1971, 29; 1975, 165; 1994, 152; 1998; s.v.; VE s.v.; Imenik YU 362. SO KO LAC II Up. Sofo. vie Bia bila: / Sokolac vie Bia bila (MH III, 4:611)

Stsrp. solilo, prevod za lat. salinae 'm esto gde

se dobija so'. (A. L.) Solilo bij eli grad: Oj Solilo, moj bijeli grade (Vuk II, 90:68) na moru: Prvo dobro na moru Solilo (Vuk II, 90:31) Solila bez atribucije: Pratie ga do njini Solila (Vuk II, 90:142); Vuk IV, 11 ' Grad u Crnoj Gori. 1. U pesmama beli grad Solilo je onaj kod Budve (budvanska Solila). Za ta bu-dvanska Solila (Lagoticu), Kotorani su 1406. uzalud pregovarali sa Mletakom republikom, iako su ve godinu dana ranije Mleani bili izabrali svog naelnika za Budvu (locus denominatus La Gostiza qui locus est in capite salinarum Buduae).

SOLIN OLTOM

399

Ova Solila se verovatno pominju i u Vuk VIII, 44 (ali pogreno kao Solin, vide), to se vidi iz konteksta: Napoleonovog pohoda na Budvu i T rojicu 1813. 2. U SANU IV, 39 pod ovim imenom se pominje neko polje u Crnoj Gori izmeu Njegua i Lukavaca: Ajde, Drago, na selo Njegue, Pa konaci u tvog prijatelja, U sokola Petrovia Mirka! Otolen e rano podraniti, Hajde pravo niz primorje ravno, Solila e polje prelaziti, A kad doe dolje u Lukavce, Nai e me u goru zelenu (543-550). Literatura: s.v.; RJA s.v.; 3, 138. ' SOLIN O Salona Od lat. Salona, sa ranim prelazima kratkog a n o i -ona u -in kao u Skradin (Skok III 304-305). (A. L.) bijeli: Pade Arap pod bijeli Solin (ER 110:1) ramni: Doklen doe na Solina ramna (Vuk Vin, 44:88) bez atribucije: Na Solinu razape adora (MH IX, 4:61); ERI 10 4333'N, 1630'E Nekada samostalno selo, danas predgrae dalmatinskog grada Splita u Hrvatskoj. U IV v. pre n.e. kolonisti iz Sirakuze osnovali su na dalmatinskoj obali grad Salon kasnije Salonu. Ime je dobijeno po reci Salonu, koji se od XIII v. javlja kao Jadro. Salona je bila uporite i luka ilirskog plemena Dalmata sve dok nije dola pod vlast Rimljana, kada se prvi put i pominje (119. a zatim 78. i 39. pre n.e.). U Saloni je bila rimska kolonija (colonia Martia Iulia Salona), a sam grad postaje sedite namesnika Ilirika. U graanskom ratu stala je na stranu Cezara protiv Pompeja, a kasnije je postala glavni grad rimske provincije Dalmacije ijedan od najznaajnijih trgovakih centara na Jadranu. Naroito napreduje za vreme Dioklecijana koji je bio roen u Saloni (ili u njenoj okolini), pa je u blizini sagradio i svoju u-

venu palatu. Posle podele Rimskog carstva 395. pripala je Zapadnom carstvu zajedno sa itavom Dalmacijom kao njen glavni grad. Kasnije je stradala od Gota zbog kojih u VI v. dolazi pod vlast Vizantije (posle vizantij-sko-gotskog rata 535-555). Razorili su je Avari 613-614. kada se stanovnitvo sklonilo u Dioklecijanovu palatu. Ime Solin javlja se sa dolaskom Slovena. U bazilici sv. Petra u Solinu, koji je nekad bio prestonica hrvatskih vladara, krunisanje 1076. hrvatski kralj Zvonimir. Od XII do XVI v. razvija se kao deo hrvatske drave. Krajem XV v. u njegovoj okolini pojavljuju se T urci (1499), a 1537. Solin pada pod njihovu vlast, da bi bio osloboen tokom Kan -dijskog rata (1645-1669). Ostaci antike Salone jo uvek stoje desetak kilometara daleko od Splita. U Vukovoj pesmi se verovatno pominje grekom umesto Solila, jer se radi o Napole-onovom pohodu na Budvu i T rojicu 1813, a u pesmi Matice hrvatske sie je neistorijski (varijanta Bolanog Dojila") sa glavnim junakom Ivom Solinjaninom. Literatura: Vego 1957; Hrvatski leksikon II s.v.; s.v. SOLT UM veliki grad: U Soltumu velikome gradu (SANU III, 73:57) Nemogua ubikacija. U kontekstu uzimanja Bosanskog Novog od T uraka 1788, uzaludnost turske odbrane naglaava se citiranjem jednog preanjeg Laudonovog uspeha u ratu sa Prusima: Je si 1' uo rata praiskoga, Za Lauda, orla velikoga, Koj' uvati virta praiskoga U Soltumu velikome gradu, To li tebe nee u tom smradu? (54-58) Epski Soltum bi, prema ovome, morao biti neko mesto ili grad negde u Nemakoj gde je tokom pruskog (zapravo Sedmogodinjeg) rata (1756-1763), dolo do bitke u kojoj je austrijski feldmaral Ernst Gideon fon Laudon odneo pobedu. U toku tog rata

400

S OLUN, Soluni, Seljanik

Laudon je komandovao austrijskom vojskom u vanim bitkama kod Domaova u ekoj (1758) i Lignica u Poljskoj (1760), ali se nijedno ovo mesto (kao ni druga bojna polja iz Sedmogodinjeg rata) ne moe po zvuanju vezati za epski Soltum. Njegova ubikacija do dalje g ostaje tamna. SO LUN, Soluni, Seljanik O Thessalonica, T hessaloniM, Selanik Od gr. Thessalonik , Salonik, moda preko lat. Salona (up. arom. Sdruna), (Skok 305b). (A. L.) Solun * grad: Preko mora do grada Soluna (Vuk , 65:108); Vuk II, 78; ER 149; SM 68 grad bijeli: Na Solunu gradu bijelome (Vuk HL 10:125); Vuk , 78 beli: Otii u belome Solunu (SANU , 78:2) bijeli: Pravo bjei k bijelu Solunu (Vuk , 78:247) * bez atribucije: Prikova ga Solunu za vrata (Vuk II, 78:252); Vuk HL 33; SANU , 78; MH I, 64 Soluni * bijeli grad: Do bijela grada Solunia (SM 161:47) Seljanik bez atribucije: U Seljanik vojsku izvozio (VukLX, 31:105) 4038'N, 2258'E Grad i luka u severnoj Grkoj. Lei na krajnjem s/i delu zaliva T ermai-kos (Thermaikos kolpos) u Egejskom moru, na zapadnim ograncima planine Hortijatis. Osnovao ga je 316. pre n.c. Kasandro, vojvoda Aleksandra Velikog. Smatra se daje gradu dao ime u ast svoje ene T esalonike, erke Filipa U i Aleksandrove polusestre. Kada je 146. pre rLe.Makedcriija postala rimska provincija, Solun je postao glavni grad i time centar rimske administracije. Napretku Soluna je doprineo njegov status slobodnog grada, kao i injenica da se nalazio na uvenom putu Via Egnatia, koji je kroz grad inio osovinu istok-zapad od Balkana za Malu Aziju, Solun je bio pod vizantijskom vlau od 395. do 1430. Do pada pod T urke (1430),

Solun 1810 napadali su ga razni narodi Huni, Vizigoti, Sloveni, Avari, Arabljani, Bugari, Nor-mani i Srbi. Koristei mete oko etvrtog krstakog pohoda koji je otpoeo napadom na Carigrad, bugarski car Kalojan je iste godine (1203) pokuao da osvoji Solun, ali nije uspeo, a 4 godine kasnije (1207) ak je i poginuo pri istom pokuaju. etvrti krstaki rat je kao jednu od poslenica imao i osnivanje Solunske kraljevine (1204-1222) koju su u Grkoj posle raspada Vizantije osnovali krstai. Ova drava je obuhvatala T esanju i junu Makedoniju, a glavni grad joj je bio Solun. Njen osniva i prvi kralj bio je itahjanski markgrof Bonifao od Monferata, koji je poginuo 1207, kad i car Kalojan. Kraljevina je pala 1224. kada je epirski despot T eodor Anel osvojio Solun i ukljuio grad, zajedno sa ostalim delovima Solunske kraljevine, u sastav Epirske despotovine. Solim se esto pominje u starim srpsk im pisanim izvorima (pravoslavijemt slovuti se bogohranimyj velikyj gradi "; ,,VL Solune" je zidao crkvu sv. Trojici kralj Milutin. . Murate primi Solum. 1430"; uzee rurci cr/bkovh sv. Dinntrija u Solunu i uinie meitb 1499").* U vreme turske vlasti, stradao je u velikom poaru 1569, a 1639. su ga opustoili Albanci. Smetanje Soluna na reku Moravu u SANU , 78 i odreivanje vojvode Prijezde kao njegovog draoca, spada u atipine greke u epskoj geografiji i genealogiji. Sie je do detalja isti kao u Smrti vojvode Prijezde" (Vuk , 84), ak je i reka ista, sa-

SOMO SPLIT, Saplet, Splet, Spljet

401

mo je ime grada promenjeno, pa se umesto Stalaa javlja Solun: Falio se turski car Memede: Otii u belome Solunu, Pogubiu Prijezdu vojvodu, Obljubiu ljubu Prijezdinu, Zadobiu doku [sic!], dobra konja, I ko tome sablju imarliju." Sto s' falio, to je uradio -Skupio je tri hiljade vojske, Otiao je belome Solunu. Kad je doao do vode Morave, Nije mogao vodu prigaziti, Prigaziti niti priplivati, Bavio se tri godine dana, Polak mu se vojske pobolelo, A polak mu skoro izginulo. Vratio se natrag u Carigrad (1-16). Kako je dolo do zamene Stalaa za So lun teko je pretpostaviti, pa e najpre biti da je u pitanju individualni eksces jednog (manje obdarenog i manje koncentrisanog?) pe-vaa (vide PROMINA i slinu pesmu sa vodom i gradom Prominom u MH III, 5). Oblik Seljanik je tursko ime za Solun i dolazi verovatno kao iskvarena forma grkog imena T esaloniki. Sie pesme Vuk IX, 31 ne ostavlja mesta sumnji daje u pitanju solunska luka. Solun je, uz Budim, jedan od onih gradova koji u srpskom folkloru imaju i funkciju realija i simbolsku funkciju. Zbog toga se moe nai i u drugim formama folklorne knjievnosti gde po ugledu na Stambol i Budim ima znaenje bogatog i dalekog grada: ,,U Solunu su akire za marja, ali do Soluna sto somuna, a od Soluna sto somuna". Njegov heroj zatitnik je, uz sv. Dimitrija, i epski bolani Dojin" za koga Veselin ajkanovi 1925. kae da mu je tradicija jo iva" (pokazuje se kua u kojoj je bolovao, njegov grob itd.). Po ajkanovi- evom miljenju, postoji mogunost da se Dojin preklopio sa jo jednim epskim junakom Dukom Senkoviem. Postoji ijedan Solun kod Olova u Bosni. Literatura: 1925,179; 3, 138*; s.v.; Imenik YU 363; 3 s.v.; VE s.v.

SO MO or Luteranski: Od Somoa Lutoran- .sfcog (Vuk III, 87:15) Vide SAMO ora

SO VLJAK bez atribucije: Porobie Sovljak i Glogo-vac (Vuk IV, 28:63) 4452'N, 1926'E Selo u Bogatiu ( Srbija). U XVIII v. (1788) Mavanska kneina (iji je oberknez bio Uro Drmanovi iz Bo - gatia) imala je 25 sela: Oraac, Noaj (vide), Metkovi (vide), Bogati (vide), Klenje, Crna Bara, Badovinci (vide), Prnjavor, okeina (vide), Glogovac (vide), Sovljak, Skraani, titar (vide), Motovilo i dr. U Kneevini Srbiji Sovljak se vodio kao selo prvo u nahiji abakoj, a potom u okrugu abakom, srezuMavanskom. Dananji Sovijak je u optini Bogati. Pominje se u kontekstu boja na Salau 1806. tokom Prvog srpskog ustanka. Jo i: Sovljak u optini Ub (Srbija); So-vjak (kod Bosanske Gradike BiH; kod Virovitice Hrvatska). Literatura: 1975, 165; - 1994, 152; 3, 136; Imenik YU 363; RJA s.v. SPLIT, Saplet, Sple t, Spljet OAspalathos, Spalato, Spalatro, Spalatum II Ikav. Split, jekav. Spljet, ekav. Splet, stsrp. Spletb od gr. Aspdlathos 'biljka ukovi-na, brnistra', preko poznolat. Spalatum, lok. *Speleti (Skok 312b). (A. L.) Split bijeli: Posla' sam je Splitu bijelome (Vuk , 86:53) kameni: Pa je posla Splitu kamenome (MH IV, 32:165) bez atribucije: Vod'te roblje Splitu na galije (ER 172:15) Saple t grad: njima hodi u Sapletu gradu (SANU , 81:114) grad bijeli: U Sapletu gradu bijelome (SANU II, 81:2)

402

S PLIT , Sapet, Splet, Spljet ja ima odlike i vojnog logora i rimske vile. Poeci srednjovekovnog Splita datiraju se u prvu polovinu Vn v. kada je Dioklecijanova palata posluila kao utoite stanovnicima oblinjeg naselja Spalatum (Aspalathos) i veem broju izbeglica iz Salone (vide SOLIN). Nakon pokrtenja stanovnitva, carev mauzolej je pretvoren u katedralu, a Jupite-rov hram u krstionicu. U sastavu vizantijske teme Dalmacija Split se razvijao kao posebna upravna i privredna jedinica. Budui da je uz pomorstvo temelj opstanka grada inilo i njegovo agrarno zalee, uskoro se razvijaju vrste veze sa slovenskim stanovnitvom u okolini, to otvara put postupnoj slavizaciji splitskog romanskog graanstva. Svedoanstvo o tome sadrano je i u hronici Tome Arhia-kona prema kojoj su vizantijski carevi omoguili Splianima slobodno obraivanje polja u zaleu. Kasnije, u vreme cara Vasihja I, Spliani su plaali hrvatskim vladarima u ime danka 200 zlatnika pa je tada dolo do jo uih ekonomskih veza izmeu grada i okoline. U X v. splitska nadbiskupija je odlukama crkvenih sabora (925-928) uzdignuta na status mitropolije te su tako vizantij-ska Dalmacija i Hrvatska bile sjedinjene u crkvenom pogledu. Od poetka XI v. Split je izloen sve jaem mletakom pritisku i nastojanju hrvatskih vladara da zavladaju gradovima vizantijske Dalmacije. Od 1105. grad priznaje suverenitet hrvatsko-ugarskih kraljeva, stekavi autonomiju na osnovu starih municipalnih prava ija je autentinost danas sporna. Poslednji put bio je pod upravom Vizan-tije u razdoblju 1165-1180. kada se javlja kao sedite vizantijskog upravitelja za Dalmaciju i Hrvatsku. U v. razvitak komune dostie vrhunac. Ugovorima o prijateljstvu s jadranskim gradovima Pizom (1169), Piranom (1192) i Fermom (potkraj XII v.) graani su pokuah da se osamostale i da ojaaju ekonomski razvoj grada. Gradsku vlast dre priori tj. ko-mesi koji se od 1207. biraju i izmeu hrvatskih velikaa. ivot srednjovekovne komu-

Splet * grad: Pak on ide preko Spleta grada (Vuk VH, 42:92) * grad bijeli: Ba u Spletu gradu bijelome (Vuk VJI, 42:27) * bijeli: Ko bi ot'o u Spleta bijela (Vuk VD, 42:42,); ER 59 * kaurski: Fatie se Spleta kaurskoga (SM 72:59) * lijepi od primorja: Knjigu pie kralju Mati-jae I od lijepa Spleta od primorja (ER 59:1-2) * u primorju: Kako bijem Spleta u primorju (ER 59:10) * na krajinu: Oera ga Spletu na krajinu (SM 110:100) * bez atribucije: Iza njime sve iz Spleta Turke (Vuk VII, 42:71); ER 59 Spljet * bijeli: Dokle Spljetu doe bijelome (SM 152:104) 043 30'N, 1627'E Grad i luka u sre dnjoj Dalmaciji (Hrvatska). Se dite Sphtsko-dalmatinske upanije. Lei na poluostrvu koje s ostrvom iovom zatvara Katelanski zaliv. U neposrednom zaleu su planine Mosor i Kozjak s Kliskim vratima. Istorijsko jezgro grada ine Dioklecijanova palata i deo grada unutar mletakih odbrambenih zidova iz XVT I v. Grad je nastao unutar zidina prostrane palate rimskog cara Dioklecijana (TV v.) ko-

Split, Dioklecijanova palata

S PU

403

(1809-1813). Za francuske uprave ukinut je srednjovekovni gradski statut i uveden moderniji upravni sistem koji se vie nije temeljio na stalckim razlikama. Pesme pominju Split i kao turski grad u kome sede Vri Ibrajim (Vuk VII, 42) i Bojii Alija (SANU II, 81) iako on to nikad nije bio, i kao latinski grad u kome vojsku protiv kralja Vukaina predvodi strani pop Spleanin" (SM 152). U ER 59 Split se javlja kao grad kralja Matijaa (epsko ime Matije Korvina), ali i kao trg robija: vodite robje Splitu na galije (ER 172:15). U jedinoj muslimanskoj pesmi koja ga pominje (MH T V, 32), Split se javlja kao mesto u kome ivi Sava Krnjetina, pobratim Vuka Brinjanina. Literatura: 3, 143; s.v. ; Hrvatski leksikon s.v. SPU O Alata, Spl

1764 ne esto su potresali lokalni sukobi sa Ceti-njanima, Drnianima i Trogiranima, unutarnji sporovi izmeu komune i nadbiskupije, i najzad sporovi izmeu plemia i puana. U XIV v. Split se nalazi u vlasti Mletaka (od 1327), hrvatsko-ugarskog vladara Ludo-vika I Anujskog (od 1357. do neto pre 1390), bosanskih vladara T vrtka I Kotroma- nia i Dabie, a nakon kraeg razdoblja vlasti igmunda Luksemburkog, pristaje uz Ladislava Napuljskog (1402). U isto vreme splitski herceg postaje Hrvoje Vuki Hrva-tini (1403-1413), a 1420. grad ulazi u sa stav Mletake republike, pod ijom e upravom ostati sve do njene propasti 1797. Iako je mletaka ekonomska politika takoe deli- mino uticala na postupnu stagnaciju splitske privrede, temeljni uzroci opteg slabljenja splitskog drutva poivali su na sve eim turskim prodorima u Primorje (od sredine XV v.) i postupnom suavanju agrar-no-stoarskog zalea. Uprkos tome, tokom celog XV i XVI v. Split zadrava status jedne od vodeih Imltumih sredina na istonoj jadranskoj obali. Krajem XVI v. mletaka vlast nastoji da Split uini glavnom izvoznom lukom na istonoj jadranskoj obali (tzv. splitska skala). Privremeni zalet splitske trgovine omeli su ratovi (Kandijski i Morejski), te se grad postupno oporavlja tek u XVLn v. Na osnovu odredaba Kampofor-mijskog mira 1797. Split ulazi u sastav Austrije; Pounskim mirom 1805. predan je Francuzima (1805-1813), pod ijom je upravom najpre bio u sastavu kraljevine Italije (1805-1809), a potom Ilirske provincije

1378-1380:podh

Splbemh u Zeti. Skoko-vo poreenje sa bug. spuza 'uareni pepeo' (Skok III 314) otpada ve zbog prvog zapisa imena, za koji on nije znao, iz kojeg se vidi daje u njemu u nastalo od vokalskog / (koje se u bugarskom uva kao *>/!). Svakako istovetno sa e. spl 'podzemna jama', toponim Spi. (A. L.) * grad: Spua mi je grada zatvorio (Vuk VHI, 62:54); Vuk VHI 73 * grad bijeli: Vie Spua grada bijeloga (Vuk IV, 10:191); Vuk IV, 20, 22; Vuk VHI, 18; VukLX, 19 * grad krvavi: / od Spua grada krvavoga (Vuk IV, 10:275); SM 63 * ^. A od Spua grada na krajinu (SM 84:2) * bijeli: Jedno Turin od bijela Spua (Vuk IV, 9:5); Vuk IV, 10; Vuk LX, 1; SM 17, 135,163 * bijeli na krajinu: Kod bijela Spua na krajinu (Vuk VHI, 73:2950); SANU IV, 31; SM 43 * krvavi: Dokle doe Spuu krvavome (Vuk IV, 18:40); Vuk Vin, 58, 63, 73; Vuk LX, 32; SM 161

404

SRAPE, Srave SREBRENICA, Srebrnica

krvav na krajinu: Od krvava Spua na krajinu (Vuk VIII, 29:314); Vuk VIII, 52, 58; VukLX, 17,31; 42,53,135,136,170 tvrdi: / u Spu se tv rdi zatvorili (Vuk VIII, 58:266) tvrdi na krajinu: I Spu tvrdi to je na krajinu (SM 140:28) na krajinu: I iskopa Spua na krajinu (Vuk IV, 12:129); Vuk IV, 23; Vuk IX, 32; SM 61, 84, 163 krajini: Pa otolen Spuu krajinome (Vuk VHI, 73:310) bez atribucije: Vie Spua u Bjelopavlie (Vuk IV, 9:2); Vuk IV, 10,11,18; Vuk VI, 42; Vuk VII, 56; Vuk VIII, 14, 29, 30, 58, 62,73; Vuk IX, 4,5,31,32; SANU T V, 12, 20, 38; SM 4,17, 43, 51, 61, 62,161,163, 168, 170 4230'N, 1911'E Grad na obalama reke Zete u Crnoj Gori. Nalazi se 10 km s/z od Podgorice. Nekada grad u staroj Zeti s/i od dananjeg mesta. Pominje se 1380-1382. (po nekim izvorima 1379) kada je pripadao bosanskom kralju Tvrtku. Danas mevine veeg grada na jednom uzvienju iznad ravnice. Gornja tvrava je podignuta na kupastom brdu usred ravnice, iznad jednog meandra reke Zete. Ovaj gornji deo je kasnije vezan zidovima sa podgraem koje je utvreno u tursko vreme. Sa gornje tvrave, citadele, dobro se kontro - lie skoro itava plodna dolina reke. Od najstarijeg utvrenja izgleda da je samo vrlo malo ostalo u centralnom delu sadanje citadele, koja je skoro itava iz kasnijeg, turskog perioda. Spu se u epici opeva uvek kao turski grad iz koga polaze ete u izviake i pljakake pohode, odakle se uz ostala mesta kupi vojska za pohode na Cmu Goru, i kuda se, ako se sukob razvija u korist hriana, T urci teraju u beg, budui da su u Cmoj Gori gradovi bili glavna turska odstupnica. Stoga se u mnogim pesmama javlja kao polazno (npr. Vuk IV, 20, 22; Vuk VIII, 18,62; SM 43,84), odnosno odredino mesto nekog istorijskog dogaaja (npr. Vuk VIII, 63; Vuk IX, 19, 32; SM 17, 161). Nekada je, naravno, Spu i glavno poprite okr-

aja, kao to je sluaj sa pesmom Vuk VIII, 73 (o udam Omer-pae Latasa na Cmu Gora 1852-1853) ili Vuk VIII, 58 (o crnogor-sko-turskom sukobu 1839) i Vuk VIII, 52 (o boju na Dodoima 1850). Kao mesto iz kojeg se regr utuje turska vojska za neki od pohoda na hriane, javlja se na primer u konteksta bitke na Deligradu 1806. (SM 63). Kao draoci grada Spua, u epici se pominju Griac Osman-aga (Vuk IV, 9), Kuki Osman-aga (SM 135), Osman-beg i Hu-sein- aga Meikuii (SM 163), Omer Cole- vi (Vuk IV, 18), Mehmed kapetan (Vuk VHI, 52) i drugi. Literatura: 1950, 186; 1959, 100; / 1975; 3, 143; s.v.; Imenik YU 366; T IR 13; VE s.v. Grad. SRAPE, Srave Srape bogato: / bogato Srape osvojie (Vuk IX, 10:735) Srave bogate: Ajte s vojskom na bogate Srave (Vuk , 10:440) bez atribucije: A kad biste Srave poharali (Vuk , 10:443) Vide STRAVE SREBRENICA, Srebrnica ODomavia, Srebrnik, Srebernica, Strebe-nica Poimenien pridev srebr(e)n. U prevodu na latinski provincia Bosna argentina. Stsrp. Srebnnica i u oblasti Rudnika, u dubr. pismima Srebernica de Rudnic (Di-ni 1978, 62). (A. L.) bez atribucije: Knjigu pie, posla Srebrnici (Vuk T V, 33:56); SM 62 446'N, 1917'E Grad u BiH bliz u Drine. Mesto sa bogatim radnicima srebra koji su se eksploatisali jo u rimsko doba, kada je na tom mestu bio grad Domavia. Domavija je na vriiuncu snage bila u III v. Sruili su je Sloveni i Avari u VI v., moda 582. kada je stradao Sirmijum, ili posle smrti cara Mavri-

SREMSKA MITROVICA, Dmitrovica, Mitrovi ca

405

kija (602), koji je vodio poslednju vojnu kampanju protiv Slovena. Pod dananjim imenom prvi put se pominje 1352. u dubrovakim izvorima (kao mesto u zemlji bosanskog bana Stjepana II Ko-tromania), a potom i 1376. kao rudarsko mesto kralja T vrtka I, veoma bogato u srebru, olovu i drugim metalima. Pod uticajem rudarskih aktivnosti u Srebrenici, formirali su se i potpuno novi ekonomski i trgovaki centri, na primer Zvornik. Dubrovani su u njoj imali svoju koloniju kojoj je na elu bio dubrovaki konzul, imenovan od dubro vakog kneza. Kolonija je imala i sopstveni statut. I srpski despot, i posle njega T urci, kovali su novac u Srebrenici. Rudnici srebra su bili aktivni sve do XVI v. Kralj Sigismund je osvojio Srebrenicu 1410. i poklonio je 1411. srpskom despotu Stefanu Lazareviu. Prvi put pada pod tursku vlast 1439, a konano 1460. (po dragim izvorima 1463). T urci u njoj ostaju sve do okupacije Bosne 1878. Franjevaki samostan sa Marijinom cr kvompominje se u Srebrenici 1387. (unekim izvorima 1385), 1425. i 1514. Postojao je do 1686. kada su ga T urci spalili povlaei se iz grada pred austrijskom vojskom. Kako je to bio glavni franjevaki samostan u Bosni, po njemu je bosanska crkvena provincija u izvorima iz XVI-XVIII v. i dobila ime Bosna Argentina. U istom gradu je bila i pravoslavna crkva sv. Nikole koja se pominje 1395. Danas u Srebrenici postoje razvaline dva grada: gornjeg, srednjovekovnog, koji se u narodu zove Stari grad, i donjeg, tzv. T urskog grada. Kada je Evlija elebija proao kroz Srebrenicu 1660, u njoj je bio samo jedan grad sa posadom od 40 vojnika. I krajem XVIII v. jo uvek se pominje samo jedan grad, u oba sluaja srednjovekovni. T aj se grad zvao Srebrnik, a njegovo podgrae Srebrenica. T urski grad je nastao na kraju XVIII v., a prema popisu iz 1833. oba su grada bila u f unkciji. Jireek naglaava da Srebrenicu ne treba meati sa tvravom Sre-brnikom koja se nalazi na junoj ivici savske ravnice izmeu T uzle i Samca".*

Pominje se u kontekstu boja na Loznici 1810. tokom Prvog srpskog ustanka (Vuk IV, 33), i u kontekstu bune bosanskih T uraka protiv nizama 1831. (SM 62). T akoe i: srednjovekovni grad na Rudniku (Srbija). Literatura: 1922, 61-77; - 1940; Kreev ljakovi 1953; Vego 1957; 1959b*, 263; 2001; 3, 146; s.v.; Imenik YU 366; VE s.v. Grad. SREMSKA MITRO VICA, Dmitrovica, Mitrovica O Mitrovic, Mitrovitz, Mitrovits, Mitrowitz, Dmitrovica, Mitrovicza @Po rano hrianskoj crkvi sv. Dimitrija (Dmitra), ma. (od XIV v.) Sza-va-Szent-Demeter. Antiko ime Sirmium ouvalo se u imenu oblasti Sr(ij)em. Up. Kosovska Mitrovica. (A. L.) Dmitrovica bijeli grad: Na bijelom gradu Dmitrovici (Vuk , 10:36) er: Dokle doe eru Dmitrovici (Vuk II, 59:56); Vuk II, 92 eher: Opravio eher Dmitrovici (SM 101:84); SM 144 lijepa varo: U lijepu varo Dmitrovicu (SM 144:3) Mitrovica er: Doe Sava eru Mitrovici (Vuk III, 53:57) eher: Da si bre eher-Mitrovici (SM 144:46) lijepi er: U lijepu eru Mitrovici ( Vuk III, 53:28); Vuk III, 68 04458'N, 1938'E Grad u Sremu (Sr bija, Vojvodina), pored leve obale Save. Vano srednjovekovno sredite nastalo na ruevinama antikog grada Sirmijuma (Sirmium), u srednjem veku najvanije mesto u Sremu. Sirmijum je bio najvei rimski grad na Balkanu, vojno i privredno sredite Panonije. Na vrhuncu moi bio je u IV v. Neko vreme Sirmijum je bio carska prestonica (pored Rima, Milana i Nikomedije), kada je titulisan kao mnogoljudna i slavna

406 majka gradova" (mater

SREMSKI KARLOVCI, Karlovac, Karlovci

urbium

populosa

et

Celebris), slavni grad na velikom glasu" itd.

Rimski grad su 441. razorili Atilini Huni, a kad je obnovljen, ponovo su ga 582. unitili Avari i Sloveni. Kasnije su ga drali Bugari, Vizantinci, Maari i T urci. Od druge polovine LX v. grad je bio poznat kao crkveni centar. Antiko ime Sirmi-um se u slovenizovanom izgovoru (Srem) proirilo, tokom kasnog srednjeg veka, na itavu oblast, dok se ime mesta vezalo za crkvu Sv. Dimitrija i glasilo: Civitas Sancti Deme-trii (Grad svetog Dimitrija"). T ako se javlja i u izvorima iz v. (Verovatno je i to jedan od razloga to se Srem u pesmama tipa Sveci blago dijele" javlja kao zemlja verski ispravnih ljudi koji ne stradaju u optem pomoru.) Pretpostavlja se da se srednjovekovni trg razvio na mestu nekadanjeg antikog f oruma i da je tokom XII i XIII v. ostao na istom mestu. U njemu su Dubrovani 1302. imali svoju koloniju, a 1376. pominju i svoga konzula u Mitrovici. U XT V i XV v. grad je bio ugarska tvrava (Castrum Zenthdemeter), kratko vreme i u vlasti despota ura. Padom pod tursku vlast 1521. Mitrovica je kao utvreno mesto sasvim izgubila nekadanji vojni znaaj. Kao i u drugim sremskim gradovima, i ovde su T urci razorili tvravu. Kao varo obnovljena je u vreme masovnog naseljavanja stanovnitva iz seveme Srbije i s/i Bosne u Srem. Prve turske vesti pominju Mitrovicu kao sedite kadiluka kojem, pored nanije Mitrovica, pripada i nabija Kupinik. U dragoj polovini XVI v. Mitrovica je bila kasaba nekad se zvanino belei i kao eher i sedite sandaka. Popisima iz 1566. i 1569. stanovnitvo je budui daje mesto dobilo status kasabe bilo osloboeno plaanja resmi ifta (vrsta poreza) i predvialo se da e uskoro postati eher. Muslimani su bili osloboeni jo dva do datna poreza, ali su za uzvrat bili u obavezi da odravaju skelu na Savi. Mitrovica je uvedena u spisak kao eher 1578. Do kraja XVII v. i kasnije ostala je izrazito muslimanski grad, mada od 1718. zvanino nije vie pripadala T urskoj.

U varoi je postojala samo jedna crkva (draga je bila naputena i prodata). Mitrovica je bila i raskrsnica puteva za abac i Bosnu. U Austro-Ugarskoj, Mitrovica je bila pogranini grad sve do 1881. kada je ukinuta Vojna granica. Iste godine dobila je status grada i pripala je Hrvatskoj. U pesmama se najee javlja kao Dmitrovica. U pesmi Vuk III, 10 (isto i Vuk II, 92) za Sremsku Mitrovicu se vezuje Ku-zun-Janja, starac od trista i tri leta" (kuzun tur. 'jagnje'). Ovo ime se i inae esto vezuje za Srem, pa se jedno vreme pretpostavljalo da se moda radi o Jovanu Kantakuzinu, roaku despotice Jerine. U pesmama se pominje jo i kao prelaz (skela) preko Save (Vuk II, 59), kao mesto u kojem ivi Nasta bazran, izdajniki jatak (Vuk , 53), kao grad koji ima dizdara iju erku prosi Rinjanin trgovac (Vuk III, 68), i kao mesto u kojem ivi Petar eremet (tj. eremetovi SM 101), odnosno Mari alajbeg ( SM 144). Jo i: Mavanska Mitrovica u Srbiji, srednjovekovno naselje blizu ranovizantij-ske crkve. Literatura: Elezovi 1950, 377, 406, 411; 1954,588; Vego 1957; - 1959a; Markovi 1971,106-109; - 1976,73-76; 1997, 60, 61; 2003; 1, 322; s.v. ; VE s.v. Grad. SREMSKI KARLOVCI, Karlovac, Karlovci O Karlowitz II Stsrp. 1496. mesto Karlovce, od linog imena Karlo, ranije ime Karom (1308) moda u vezi sa protobugarskim linim imenom Krum (Kiss 31 8b), dananje ma. Karloca iz srpskog. (A. L.) Karlovac grad: A kad doe ka Karlovcu gradu (Vuk II, 59:59) bijeli grad: U Karlovcu bijelome gradu (Vuk II, 59:2) bijeli: Vidite li bijela Karlovca (Vuk II, 59:12) bez atribucije: U Karlovcu Vilip-Madari-na (Vuk II, 59:31); SANU III, 71

S REMSKI KARLOVCI, Karlovac, Karlovci

407

otvorena i prva srpska (i slovenska uopte) gimnazija. Pominju se kao mesto Filipa Madarina (Vuk II, 59), koji se u epici inae vezuje za Vinjic u kod Beograda (vide), i u kontekstu smrti i sahrane patrijarha Arsena (SANU , 70, 71)._________________________________ Karlovaki mir Zakljuen je 1699. izmeu Otomanske imperije na jednoj i Svete lige (Austrija, Poljska, Venecija i Rusija) na drugoj strani. Rat koji mu je prethodio (od 1683) zavrio se turskim porazom 1697. itava Ugarska (ukljuujui i Transilvaniju, ali ne Banat sa T emivarom), Hrvatska i Slavonija pripali su Austriji. Podolija je dodeljena Poljskoj, a Peloponez i vei deo Dalmacije preli su Ve neciji. Rusija, koja je takoe bila u ratu sa T urcima, zauzela je 1696. Azov i 1700. zakljuila poseban mir sa T urskom. Ono to je ovim mirom dobila, Venecija je ponovo izgubila po odredbama Poarevakog mira iz 1718. Karlovaki mir, kojim je krunisana uspena kampanja Eugena Savojskog, obe- I leio je poetak kraja Osmanskog carstva

Sremski Karlovci 1699. Karlovci * mesto: Glas dadoe u mesto Karlovce (SANU , 70:179); SANU HL 71 4512'N, 1956'E Grad u Sremu ( Srbija). Smeten je na desnoj obali Dunava, 8 km nizvodno od Novog Sada. U njegovom zaleu je Fr uka gora poznata po nizu pravoslavnih manastira. Poslednji srpski despot pre pada Srbije pod T urke, Jovan, dao je 1496. Karlovce manastiru Kruedolu. T urci su osvojili Karlovce 1521. Karlovci su u istoriji poznati po Karlovakom miru koji je tamo sklopljen 1699. Od 1713. Karlovci su sedite Karlovake mitropolije pod iju su duhovnu vlast spadali Sr bi, Rum uni, Cincari i drugi pravoslavni podanici Habzburke monarhije. Srpski patrijarh i danas nosi titulu mitropolita Bco-gradsko- karlovakog. Karlovci su dugo bili duhovni kulturni centar Srba u Austrougarskom carstvu, pa je u njima 3. avgusta 1791.

Karlovaka mitropolija Posebna crkvena oblast u Habzbur Skoj monarhiji (tj. Austriji i kasnije Austro-Ugarskoj), koja je duhovno okupljala Srbe iz Vojvodine, Hrvatske i Slavonije. Osnovana je na bazi privilegija cara Leopol-da iz XVII v. (1695) na prvom crkveno-na-rodnom saboru u Kruedolu 1708. U trenutku osnivanja imala je sedam eparhija, zvala se Kruedolska mitropolija, sedite joj je bilo u manatiru Kruedol i priznavala je vrhovnu vlast Peke patrijarije. Njen osniva je bio patrijarh Arsenije HI Crnojevi. Kruedolska mitropolija je dobila autonomiju od pekog patrijarha na drugom sabora 1710, a na treem saboru 1713. u Srem-skim Karlovcima preimenovana je u Karlovako scnj sko- primorsku i Kostajnika Otada preovlauje naziv Karlovaka mitropolija. Igrala je neobino vanu ulogu u istoriji Srba u Austriji i Ugarskoj, naroito u revolucionarnim dogaajima 1848. (proglaenje Srpske Vojvodine kad je mitropolija postala patrijarija, i reakcija austrijskih vlasti posle toga ukidanja Srpske Vojvodine

408 ______________________________ S RMNA 1860, formiranje Austro-Ugarske monarhije 1867. itd.). Istaknuti poglavari Karlovake mitropo lije bili su: Arsenije IV Crnojevi akabenta (potvren 1741), Pavle Nenadovi (1749 -1769), Stefan Stratimirovi (1790-1836), Josif Rajai (1848-1861), Georgije Brankovi (1890-1907). Poslednji karlovaki patrijarh bio je Lukijan Bogdanovi (1908-1913), a ujedinjenjem SPC posle Prvog svetskog r ata Karlovaka mitropohja prestala je da postoji. ____________________ Literatura: 1912,291 (nap. 7); - 1, 440, 441; s.v. ; 2 s.v. - ; 3 s.v. . SRNE4A * bez atribucije: I na Vjeru Srninu uze e (Vuk Vin, 62:498) Neizvesna ubikacija. Mesto u zapadnom priobalju Skadarskog jezera (Crna Gora). Verovatno utvrenje s obzirom na kontekst (bela kula u Smini). Na dananjim geografskim mapama javlja se mesto Srni Do, ah Srmna ne postoji. Pesma pominje Srninu u okviru gubitka Lesendra i Vranjine (vide), ostrvskih tvrava u Skadarskom jezeru, 1844. (Vuk VHI, 62). ST ALA

S TALA ____________________________ Nalazi se 13 km severno od Kruevca. Sreorijovekovni utvreni grad Stala nalazi se u nerx)srednoj blizini dananjeg istoimenog naselja, u trouglu izmeu Zapadne i June Morave, oko 2,5 km juno od mesta gde se ove dve reke spajaju Zauzima prostor jednog od krajnjih ogranaka planine Mojsinje. Imao je odlian strateki poloaj u sreorijovekovnoj upi Zagrlat Pre dolaska T uraka imao je pa- naur (pijani dan) ,,o Petrovu dne".* injenica daje grad smiljeno podignut da brani prilaz Kruevcu upuuje na pretpostavku daje izgraen u isto vreme kad i utvrenja u Kruevcu, tj. poetkom osamdesetih godina XIV v. Ova pretpostavka podudara se sa prvim pisanim izvorima o Stalau. Pod ovim imenom on se prvi put pcrninje 1380/81. u povelji manastiru Ravanici (car Lazar je dao Ravanici panaur petrov u Stalau [Stalaku] i bir do Stalaa [Stalaka]"*). Sledei pomen je iz 1395, a poslednji put se pominje kod Konstantina Filozofa (cart Musia rasipa Stalat [Stalakt] 1413"*). Kon-stantin Filozof belei i to da je grad 1413. protiv T uraka sultana Muse branio neki vlastelin despota Stefana, dok nije zajedno sa svojim ljudima u njemu izgoreo (po narodnoj pesmi to bi bio vojvoda Prijezda, dok predanje vezuje grad za T odora od Stalaa. Za Prijezdu se, meutim, zna da je bio bo sanski ban, v. Skari 1937). Kada je 1425. sultan Murat II krenuo na Kruevac, Stala se vie ne pominje. U putopisu Bertrandona de la Brokijera 1432. izriito se kae daje sve srueno osim delajednog zida i jedne kule koja jo stoji usamljena. ivot se nastavio u podgrau gde se kroz ceo srednji vek i itav turski period odrao panaur, i iz kojeg je nastao dananji Stala.

Stsrp. 1381, 1413. Stalab (pisano Stalakb), verovatno od Stratbla, po sv. T eodoru Stratilatu, up. legendarnog Todo-ra od Stalaa ( 1990, 10). (A. L.) * grad: Da otide do Stalaa grada (Vuk , 82:125); Vuk , 84;ER70 * grad bijeli: U Stalau gradu bijelome (Vuk , 82:2); ER 70 * bijeli: Kad su bili bijelu Stalau (SANU , 29:7); ER 70 * mali: Do u tebi pod Stalaa mala (MH I, 69:18) * maleni: Car osvoji malena Stalaa (MH I, 69:130); Vuk , 84 * bez atribucije: Na Stalau na visokoj kuli (Vukin,10:51);VukII,82,83,84;ER70; MH I, 69 4340'N, 2124'E Grad u Sr biji.

Stala

STAMBOL, Stambul, Stanbol

409

Tvrava u Stalau ubraja se u vea utvrenja izgraena na tlu Srbije krajem XIV v. Kao i Kruevac, predstavlja prelazni oblik od gradova namenjenih iskljuivo odbrani ka utvrenjima administrativnim centrima. Sastoji se od Malog i Velikog gra da: donon kula Velikog grada izgraena je prva, a bedemi Malog grada posle nje. T ako je prostor Malog grada izdvojen u posebno branjenu celinu u kojoj je smeten reziden-cijalni kompleks. Od fortifikacije do danas se sauvala samo glavna kula, koja je branila prilaz sa najlake pristupane strane. Kao glavno mesto radnje, grad Stala se javlja u pesmama o enidbi T odora od Stalaa (Vuk II, 82) i o smrti vojvode Prijezde (Vuk II, 84; MH I, 69; ER 70). Za vojvodu T odora vezuju se jo i pesme Vuk II, 83, Vukni, 10 i SANUII, 29. Literatura: 1937; 1950,150; 1970; 1975, 165; 1994, 165; - 1997, 82; 2, 273; 3, 158-159*; s.v.; 1979. ST AMBOL, Stambul, Stanbol Stambol grad: Neto cvili u Stambolu gradu (Vuk II, 52:l);VukII, 62,95; Vuk III, 11,12,49, 73; Vuk VI, 24, 31, 45, 46; Vuk VII, 13, 37, 39, 42, 57, 72, 73, 74; Vuk LX, 1, 15, 31, 32; SM 11, 18, 51, 55, 81, 106, 116, 125,137,138; SANU II, 48,52,59,69,70; SANU , 58; SANU IV, 48; KH 1,1,2,5, 8,12,14,20, 32; MH I, 45, 66, 76; MH II, 64; MH IV, 50 bijeli grad: Od Stambola, od bijela grada (MH I, 66:37); Vuk III, 13SANU IV, 4; MH I, 68, 76; MH II, 64 grad Carigra d: Od Stambola grada Carigrada (Vuk II, 80:15); Vuk VI, 45; Vuk VII, 37; VukLX, 1,14,29; SM 14,35,106; SANU III, 58; KH I, 1, 32; KH III, 3, 8 veliki grad: U Stambolu velikome gradu (SM 55:23) grad stolini: Od Stambola grada stolino -ga (VukLX, 33:56) carev grad: Do Stambola carevoga grada (Vuk LX, 6:220); KH II, 42

carev sto: Od Stambola od careva stola (Vuk LX, 6:78); SM 8 arija: Kad upade u Stambol ariju (KH 1,14:129); Vukli, 66 bijeli: Dok ja sie bijelu Stambolu (KH III, 4:89); Vuk II, 66,67; Vuk IV, 48; Vuk LX, 32; SM 51,150; KH 1,2, 8,14, 32, 39; KH , 3,; MH I, 45; MH II, 46; MH III, 1 bili: Ja sam ovdi od Stambola bila (MH VIII, 5:195); Vuk II, 89; SM 159; MH I, 50; MH , 16,18; MH IV, 34,37,49; EH 2, 6, 12 ravan: Nosi glavu do Stambola ravna (KH I, 14:461); KH I, 32 turski: Mehmetpaa od turskog Stambola (MH III, 1:346); MH III, 2 na enaru: Dae meni Stambol na enaru (KH I, 9:174) pod istokom: Dok je mene Stambol pod istokom (Vuk VIII, 47:11) bez atribucije: Gospodine, care od Stambola (Vuk II, 66:21); Vuk II, 67, 89, 95; Vukin, 11,12, 13, 15, 25, 37, 38, 40, 46; Vuk IV, 24,29,31,32,39; Vuk VI, 24,31, 32,44,46,48; Vuk VII, 13,15,38,39,43, 46,50,56,57; Vuk VIII, 56,60,71,73,74; VukLX, 1,2, 4,5, 8,15,16,18,26,29, 30, 31, 32; SANU II, 41, 45, 48, 59, 68; SANU IV, 13, 38, 40, 41, 46, 48; SM 18, 37, 55,57,61,62,106,137,138,140,150, 158,159,165, 169; KH I, 1, 2, 5, 8, 9,10, 12, 14, 16, 19, 20, 21, 24, 26, 32; KH II, 40,42,46,63,66,73; KH , 3,4,7,8,15; MH I, 45, 66, 76; MH II, 16, 46, 64; MH , 1, 2, 4, 5, 10, 13, 16, 18, 23; MH IV, 26, 28, 29, 30, 34, 36, 37, 38, 39, 41, 43, 49, 50; EH 2, 6, 7, 8, 12 Stambul grad: alje djecu do Stambula grada (MH LX, 2:20); MH II, 43; MH IX, 11 grad bijeli: U Stambulu, gradu bijelomu (MH II, 43:3); MH I, 35, 80; MH IX, 7 grad carev: Od Stambula, grada carevoga (MH IX, 2:109) bijeli: Al ne iu k Stambulu bijelu (MH IX, 14:189) bez atribucije: Draga keri od Stambula kralja (MH I, 35:5); MH I, 80; MH , 43, 67; MH IX, 14 Stanbol grad: Knjiga doe ka Stanbolu gradu (SANU IV, 3:41)

410

STANISELJII, Stanisaljii STIJENA, Stijene, Stina

bijel: Kad si bijel Stanbol osvojio (SANU IV, 3:13) bez atribucije: Rusija je na Stanbol ustala (Vuk VIII, 47:20); SANU IV, 3 Vide ISTAMBUL STANIS ELJII, Stanisaljii bez atribucije: Kruse selo i Stanisaljie Opalie, i sve porobie (Vuk VIII, 31:35-36) 4225'N, 19 6'E Selo u Cmoj Gori (nekadanja nahija Ljeanska), istono od Podgorice. Na seoskom groblju postoji crkva Sv. vraa sa kraja XV ili poetka XVI v. Pominje se kao selo koje je, uz Kruse, orobio i zapalio serasker Ahmet-paa u inae neuspelom pohodu na Crnu Goru. Literatura: 3 s.v. STAPARJE ravno: Pa on krenu na Staparje ravno (EH 10:135); MH , 7; MH IV, 27 bez atribucije: Da Staparja ja vidio nisam (MH IV, 27:204); EH 10; MH , 7 Neizvesna ubikacija. U pesmama se radi o nekom mestu u Kotarima koje nije dokumentovano i ne postoji na dananjim mapama: Ve im kume sa kamen -Kotara, sa Staparja Drskovi Nikola (MH IV, 27:116-117); Vujak prii, na Kotare sii, Na Staparje kuli Gavranovoj (MH III, 7:350-351). Jo i: Stapari u Srbiji, 8 km zapadno od Uzica; Stapar 9 km j/i od Sombora (Srbija). Literatura: 1975, 165; - BPih 1994, 166; Imenik YU 369. STIJ ENA, Stijene , Stina O Bila Stina Jedan grad istog imena, castrum Belaztena 1392, u strsrp. letopisupod godinom 1458.

Bela Stena, postojao je i u severozapadnoj Srbiji. U tim nazivima re stena bi mogla oznaavati zid, kao i u ruskom, up. Beograd. (A. L.) Stijena grad bijeli: U Stijenu, gradu bijelome (KH II, 74:2) grad carev: Od Stijene, grada carevoga (KH , 8:559) selo: Kad utee iz sela Stijene (Vuk IV, 23:2); Vuk VIII, 5; SM 50, 85, 162 krvava krajina: / Stijena krvava krajina (Vuk VIII, 58:95) bez atribucije: njim poredo od Stjene dizdara (Vuk , 24:146), Vuk III, 36; Vuk IV, 21, 23; Vuk VI, 49; Vuk VIII, 58, 71, 73; Vuk LX, 1; SANU I V, 12; SM 21, 49, 85, 162 Stijene bez atribucije: A od Stjena aban agu Kraku (KH I, 22:38823) Stina kamena: Pa sioe u Stinu kamenu (MH IV, 37:185) bez atribucije: Otale e ti do Strne doi (EH 4:1283); MH IV, 37 1. U hrianskim pesmama (osim Vuk VI, 49) radi se o mestu Stijena u Cmoj Gori, nekadanjem selu u staroj Zeti, danas selu u Piperima istono od Spua. 2. U muslimanskim pesmama (osim EH 4) i u Vuk VI, 49 pominju se tvrava i selo Stijena u Bosni, kod Bihaa na Pounju. Prvi istorijski pomen je iz 1339. 3. U EH 4 re je o mestu Stina Stijena, Bila Stina u Bosni, starom gradu kod istoimenog mesta oko 7 km j/i od Cazina, levo od dananjeg puta Cazin-Krupa. Ovde su bila dva grada: jedan iz srednjeg veka, znatno poruen, a drugi iz turskog vremena, dobro ouvan. Villa Stina je posvedoena 1330. u povelji kralja Karla Roberta. T u je bio i franjevaki samostan koji se jo uvek pominje 1514. Vlasnici Stine su bili knezovi Babonii, a posle njih (1483) knezovi Ostro-

23 U knjizi je ovo stihbr. 390. U elektronskom brojanju stihova re dovi pod z vez dicama se ne broje , pa se zato raunaju 2 stiha manje . O vde je numeracija data u skladu sa elektronskim brojanjem da bi sravnjivanje sa pesmama na CD-Romu bilo aurno.

S TOJAC STOLAC, Stojac, Novi Stolac ski (po gradu Ostrocu koji je takoe bio njihov). Stinom su upravljah katelani. T urci su osvojili grad na prevara 1575. Oko 1626. popravili su stari grad, a novi su sazidah 1771. To je bio najtvri grad koji su T urci sagradili u Bosni. Kod Vuka u Rjeniku pominje se kao nekako mjesto u T urskoj krajini". Literatura: 1917; Kreevljakovi 1953; Vego 1957; 1959,101 ;iyCTHMKS.v.;RJAs.v.,Lmenik YU 372; VE s.v. Grad. Stolac STO JAC bijeli grad: Nie Stojca bijeloga grada (Vuk Vm, 62:199) ' Vide ST OLAC STO JNI bijeli: Dozivala Stojnu bijelome (SM 15:126) Vide B EOGRAD STO LAC, Stojac, Novi Stolac O Vidovski, Vidoka, Vidotica S Vidovski neposredno od Vidovo polje (1465: Vidovo poglie, 1417. Planum San-cti Viti), FWaJh'preko Vido(v)tica(\5\l. Vidoustiza) < *Vidovbska rka, dan. Bregova. Stolac (1436. Stolac) i kod Senja, Bugojna, Gacka, Dobrima, Phiina; znaenje je 'sedite, stolica*. (A. L.) Stolac grad bijeli: Ba u Stocu gradu bijelome (Vuk VID, 60:72); SANU IV, 38 tvrdi na Bregavu: I s tvrdijem Stocem na Bregavu (Vuk LX, 33:50) tvrdi na Draganu: I tvrdoga Stoca na Draganu (Vuk Vm, 61:112) krvavi: Jedna vojska od Stoca krvava (Vvik. , 28:183) bez atribucije: I od Stoca i grada Mostara (Vuk IV, 55:308); Vuk IV, 57; Vuk VH, 56; Vuk VID, 60; Vuk IX, 5, 8 Stojac bijeli grad: Nie Stojca bijeloga grada (Vuk VID, 62:199) ' Novi Stolac bez atribucije: On pobjee ka Novome Stocu (SM 62:105) @442'N, 1731'E Mesto u BiH.

411

Srednjovekovni grad u Stocu (Hercegovina). Zvao se Vidoki i bio je u Vidovu polju iznad dananjeg Stoca, gde mu se i danas poznaju ruevine. Ime je dobio po reci Vidotici, danas zvanoj Bregava. Vidoki se spominje prvi put 1444. kao grad u zemlji hercega Stefana, Vidovo polje po prvi put je zabeleeno 1417, Stolac 1436, a Vidotica 1517. Jo 1465. bio je ovaj kraj u vlasti hercega Stefana, ah brzo posle toga pada u turske ruke. Sve do prvih decenija v. grad u Stocu slu beno se zvao Vidoka i u lurskim dolmmentima javlja se nadalje samo tako. O turskoj posadi u njemu nema sigurnih podataka sve do XVT LT v. Mleci su udarah na Stolac za vreme Kan-dijskog (1645-1669) i Bekog rata (1683-1699): 1663, 1664, 1678. i 1794. ih 1795. Grad je verovatno obnovljen posle Karlovakog mira (vide SREMSKI KARLOVCI), kad je dobio i posadu. U isto doba ustrojena je i Vidoka kapetanija. Grad je dva puta stradao odudara groma koji je zapalio barut i izazvao eksploziju (1758/9. i 1840). Poto su 1835. ukinute ustanove dizdara i kapetana, T urska je u ovom gradu i dalje drala manju posadu sve do 1878. Austrija je preuzela i temeljno popravila stari grad 1883, a sazidala modernu tvravu 1888. Kao Novi Stolac pcmunje se u SM 62 u kontekstu bune bosanskih T uraka pod vodstvom Husein-pae Gradaevia, Zmaja od Bosne, protiv cara i nizama 1831. Po pesmi, u Novi Stolac bee vezir i devet kapeta-

412

STRAVE, Srape, Sravako, Srave STUBICA

na pred poetak bune, to nije u neskladu sa istorijskim razvojem dogaaja (bosanski vezir Namik-paa zaista jeste pobegao u Stolac poto je Gradaevieva vojska osvojila Travnik). T akoe se porninje i u kontekstu bitke na Grahovu 1836. kao jedno od mesta iz kojih se regrutuje turska vojska (Vuk IV, 55), u kontekstu pogibije Smail- age engia 1840. (Vuk IV, 57), bitke za Lesendra i Vra-njinu 1844. (Vuk VHI, 62), boja pod Ostro-gom 1852. (Vuk VHI, 60) i hercegovakog ustanka iste godine (Vuk LX, 8), u kontekstu boja na Grahovcu 1858. (SANU IV, 38; Vuk IX, 5), boja na Dugi 1862. (Vuk LX, 28) itd. Jo i: selo Stolac kod Sinja u Hrvatskoj kod reke Cetine. Takoe i: Stolac u Crnoj Gori izmeu kanjona Vrbnie i Presjeke.

Selo u Cmoj Gori. Danas selo na desnoj obali reke T are, s/z od Mojkovca. U srednjem veku bila je jedan od zaselaka sela Prostjenije (dananje Pro- enje). Zna se daje 1254. pripadala brskov-skom metohu Humske episkopije. Pod turskom vlau bila je posed turske porodice Muovi iz Kolaina. Pominje se u kontekstu pogibije Smail--age engia 1840. kao mesto u kojem su agine kule. Literatura: 1932; 1954, 639; 2005b. ST RUG, Struga Strug zenil: Pa on ode Strugu zenilome (Vuk VIII, 64:262) na krajinu: Hajde opet Strugu na krajinu (VukLX, 12:162) bez atribucije: I do Struga i sela Malinska (Vuk LX, 16:327) Struga zenila: Zenil' Struga i Karamalinsko (Vuk VIII, 64:4) 4255'N, 1911'E Mesto u Crnoj Gori. Nalazi se u optini avnik i pripada plemenu Ceklin. U pesmama se pominje kao bogato (zenil) selo u kojem su Vulovi ardaci (Vuk Vili, 64) i na koje turska vojska bezuspeno preduzima pohod 1857. (Vuk IX, 12). Javlja se takoe i u kontekstu pohare Kolaina 1858. (VukLX, 16). Literatura: 3 s.v. ST UBICA O Stlbica Stsrp. Stlbbica, planina u Polimlju, s.-h. Stubica est toponim, od prasl. *stblba, *stblbh 'stepenice, lestve' (Skok 1351b). (A. L.) turaka tamnica: Na Stubicu, turaku krm-nicu (Vuk VIII, 73:261) mala: U Pjeivce na Stubicu malu (SM 139:7) bez atribucije: Dokugnae Turke u Stubicu (Vuk IX, 2:284); Vuk VI, 64

Literatura: Gunjaca 1937, 17-18; - / 1954, 14-15; Ri- zvanbegovi 1963; E 419 (nap. 96); s.v.; RJA s.v. 3 s.v. ST RAVE, Srape, Sravako, Srave Srape bogato: / bogato Srape osvojie (Vuk LX, 10:735) Sravako selo: / Sravako selo poharajte (Vuk LX, 10:441) Srave bogate: Ajte s vojskom na bogate Srave (VukLX, 10:440) bez atribucije: A kad biste Srave poharali (VukLX, 10:443) 4234'N, 1927'E Naselje u plemenskoj oblasti Kua (Crna Gora), u blizini Male Rijeke. Pominje se kao bogato selo u kontekstu pohare Kua (vide ORAHOVO), koje je tokom tog pohoda opljakano i zapaljeno, a stanovnici pobijeni. ST RIINA bez atribucije: Na Striinu begu Muoviu (Vuk IV, 58:181) 432'N, 1928'E

SUBOTITE SVRKE, Svirke

413

4310'N, 1843'E Selo u Gornjim Pjeivcima (Cma Gora). Oblast Stubica u Pjeivcima protee se od planine Budoa na zapadu pa do T rubasi-na na istoku. U sredini ovog predela je njegovo glavno selo Stubica. U pesmama se pominju od Stubice Huso" (Vuk VI, 64) i Nikevi Pejo (SM 139). Javlja se i kao poprite glavne bitke u kontekstu pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Gom 1852-1553. (Vuk VIII, 73) i turskog pohoda na Crmnicu (Vuk IX, 2). Osim toga jo i: Stubica u BiH (kod Ljubukog i kod Busovae); u Hrvatskoj (kod Vrbovskog); u Srbiji (k od Paraina, kod Lazarevca, s/z od akovice)._________________ Literatura: 1959,101; 3, 175, 189; Imenik YU 377. SUBOT IT E U Kruevskom pomeniku ( v.?) Su-botite, palanka u Srmu. Mesto gde se subotom odravao trg (pazar), up. u Rava- nikoj povelji iz 1381. Subotica tngb na Moravi, ma. toponim Szombathely na vie mesta. (A. L.) skela: / na Savi skele Subotita (Vuk T V, 35:164) bez atribucije: Subotite nigda nije prazno (Vuk IV, 35:194) 4450'N, 1957'E Selo kod Iriga (Vojvodina, Srbija). Bilo je zahvaeno T icanovom bunom 1807. (vide IRIG). U pesmi je ovo ime skele kod sela Jame-na, odnosno kod Gornjeg Crljenova na Savi, to je zapravo isto jer su sela naspramno postavljena na levoj i desnoj obali reke. Literatura: 1954, 567.

SURDUK

[Surduk 'jaruga, provalija' (Vuk,

S.V.).]

bez atribucije: Na Surduku Dunav prebrodio (Vuk VIII, 33:20) 45 o 4'N,2019'E Selo u Srbiji. Nalazi se na desnoj obali Dunava, 12 km uzvodno od Starih Banovaca. Ima drvenu crkvu iz XVni v. Pominje se u kontekstu uspenog pohoda princaEugena Savojskog na Beograd 1717. Literatura: 3 s.v. SUVI DO, Suvodol O , bez atribucije: On pokupi sve Gusinje redom, / Suvodola i Bijora ravna (Vuk IV, 31:184-185) 042 32' N,216'E Selo u Srbiji, u Peterskom polju sevemo od Roaja. Kod Daniia se javlja kao selo blizu Graanice, odnosno kod Deana. U pesmama se pominje kao mesto iz kojeg T urci kupe vojsku za borbu protiv hri- ana, odnosno kao jedno od onih turskih mesta iz kojih je u borbama sa hrianima stradao cvijet od T urakah, a gospoda stari-jeh odakah". Literatura: 3, 206. SVRKE, Svirke bez atribucije: Pa na Svirke iera ogina (Vuk IV,53:34) 4252'N, 1919'E Selo u Gornjoj Morai (Cma Gora). Pominje se kao selo u kome je knez bio izvesni Pekovi, u kontekstu pohoda Mora- ana na Kolaince. Literatura: 1954, 607.

s
ABAC O Zaslon, Sava, Bogiirdelen S Starije ime (od 1454) Zaslon od imenice zaslon 'zaklon, nadstrenica'. Jo ranije pominje se u ovoj oblasti grad Sava" (1346), * Savski grad > Savac, kako se po tradiciji a bac zvao. Dananje ime, koje se javlja u izvorima od vremena graenja tvrave 1470-1471, etimoloki je nejasno. Ugarski istoriari izvode ga takoe od imena reke Save (a Savo Savacium), ili turskog vojskovoe Sabatius- koji ga je navodno sagradio; srpski letopisac pie: Zaslonb gradb na Savi jee zovet se po grbbskomu jeziku abasb. (A. L.) grad: Koji apcem komendira gradom (Vuk IV, 32:19) ; Vuk IV, 36, 43 grad bije li: A od apca grada bijeloga (Vuk IV, 30:3) ; SANU IV, 44 ukraj Save grad: Ni u apcu ukraj Save gradu! ( SANU , 73:34) bijeli: Komendatu od apca bijela (Vuk IV, 33:280) ; Vuk IV, 34 ukraj Save: Osvojili abac ukraj Sa-nefsidj (Vuk VIII, 38:9) bez atribucije: Pod apcem mi Savu pri-brodio(ER 59:31) 04445'N, 1941'E Grad u Sr biji. Nalazi se na desnoj obali reke Save, 70 km uzvodno od Beograda. Srednjovekovno srpsko ime Zaslon; pod T urcima prvo Ka-le-i-Sava i Sava Hisari, zatim Bugur-tlen i Bugur-delen, a potom kao danas. Zaslon se pominje kao grad na Savi jo u starim srpskim spomenicima iz sredine XV v. (priimi Mateab krate i Vukb despote Zaslom. gradb na r c Savi").* Kod Zaslona na Savi nesumnjivo je postojala skela za pre- laz na drugu obalu. im su T urci izgradili tvravu (prvi put 1370. a konano 1470-1471), prelaz na Savi kod apca postao je najvanija veza sa severnim krajevima. Kako je tvrava dobijala na vanosti kao jedino utvrenje na desnoj obali Save, na njenom toku od ua Drine do Beograda, stari naziv se sve vie gubio (poslednji put se Zaslon pominje 1562), a osvajao je novi abac, nastao mogue po imenu reke (Sabbas, Savacium, Savas) kojim se oznaavaju i grad i varo. Ime abac prvi je zabeleio Antonio Bonfini, ugarski dvorski istoriar s kraja XV v., smatrajui da je ta re turskog porekla i da znai neto udesno lepo. T urski istoriari smatraju daje re abac srp ska tvorevina, nastala od nadimka Isabega Is- hakovia koga su zvali aban. Najverovatnije je, ipak, daje ime mesta izvedeno iz imena reke na kojoj je podignut. Sa danji grad, kao utvrenje na gr anici sa Maarskom, podigao je Isabeg Ishakovi 1471. i nazvao ga Bigirdelen (Biigu-delen: probija slabine, boka', 'pretnja s boka'). Maari ga uzimaju 1476. i ostavljaju u njemu posadu od 100 Srba ajkaa. T urci su grad ko nano osvojili 1521. kada su ga pojaali i irokim rovom sproveli oko njega vodu iz Save. Strategijska vanost grada bila je uzrok mnogim borbama koje su se vodile oko ap ca izmeu T urske i Ugarske, a kasnije izmeu T urske i Austrije (1476, 1492, 1521,

AJ, am EPAN-KRST, Panj-krst 1695,1717,1739,1788). U Prvom srpskom ustanku prilikom zauzimanja apca 1807. naroito se istakao valjevski vojvoda Jakov Nenadovi. Srbi su osvojili i drali a bac od 1807. do 1813, a otada pa do 1867. bio je opet u turskim rukama. U to vreme jedan od epskih junaka vezanih za abac bio je Bakal Milosav, poreklom iz Hercegovine. Njega je ustanak zatekao u apcu kao bakalina, pa je tako dobio nadimak po kojem je jedino i poznat. Naroito se istakao u bici na Miaru (Vuk T V, 30) i pri odbrani Loznice (Vuk IV, 33). Umro je u apcu 1823. U pesmama se kao komendat" apca pominje pop Luka Lazarevi (Vuk IV, 32, 34, 36, 43) koji zaista jeste preuzeo grad od T uraka 1807. i drao ga sa posadom od 1000 vojnika. Pesma SANU IV, 44 posveena je uspomeni na vladiku abakog Joanikija Nekovia, rodom iz Milande. abac se pominje i u konteksta osvojenja Bosanskog Novog (SANU III, 73) i Cetina (Vuk VIII, 38), i kao prelaz preko Save (ER 59). Reka Sana, koja se pominje u Vuk VIII, 38 {Osvojili abac ukraj Sane), ne moe biti drugo do tamparska greka. ARENCI selo: U Rudine selu arencima (Vuk IV, 14:35)

415

Selo u BiH. Nalazi se u Rudinama (Hercegovina), blizu Bilee. Pesma ga pominje kao selo Krsta Kreso- jevia koji se uzima u najam da ubije Uskoka Karimana, T urina iz T rebinja. Literatura: 1954, 511. EPAN-KRST , Panj-krst bez atribucije: Od Panj-krsta Horozovi Husa (KH II, 75:258) Neizvesna ubikacija. Ne moe se sa sigurnou rei o kome se mesta radi jer Panj-krst u tom obliku nigde ne postoji, ali je krajem XIX v. postojao epan -krst, mahala u selu Dabrica kod Stoca (Republika Srpska - 43 9'N, 180'E). Po predanju, ova mahala je dobila ime po Nini od Kotana, vojvodi hercega Stefana, koji je ta poginuo pa je na tom mesta podignut veliki krst kao obeleje. Stari grad Kotun nalazi se na istonoj strani sela Dabrica. Njegov vlasnik, epski Mina od Kostura, u narodu je poznat po tome to je, posle pada Hercegovine, jo 7 godina odolevao turskim napadima. Vide KOST UR. Vukova pretpostavka daje u pitanju Pakrac (u obliku Pakrc, v. Skok) u Hrvatskoj zapravo je manje uverljiva od prethodne jer se mesto pomenuto u pesmi nalazi blizu Glamoa (Bosna): Knjigu pii, do Glamoa spremi, A na ruke hodi Uidiu, Nek povede Huseina sina, Od Panj-krsta Horozovi Husa, Od Ronika Omera Ljevaka (255-259). Postoji takoe i lokacija poznata kao Panj-kamen, mesto koje se nalazi etvrt sata hoda od akonovia i Kneevia, sela u Gornjim Poborima (Cma Gora). To mesto je od davnina beleg (pokli") poborskih sela, ali se ne uklapa u bosanski" sie. Literatura: 1889; Skok II, 588.

I Jo i: istoimeni stari grad u Hrvatskoj.

Literatura: 1887, 87; 1950,152-153; 1954,560; Pavlovi 1956; 1970; - 1975, 169; 1994, 191; 2000,420-429; 1, 366*; 3,484-485; s.v.; VE s.v.; 3 s.v. AJ, am aj bijeli: Od istoka aja bijeloga (Vuk , 8:2) am bijeli: Od bijela ama i Medina (Vuk , 30:65); SM 138; KH I, 20 bez atribucije: to je ama i to je Misira (Vuk II, 40:317); Vuk III, 64; Vuk IV, 24; Vuk VH, 16; Vuk VHI, 15,74; KH 1,2,20; MH III, 5 Vide DAMASK

416
____________________________ EKULA
R

IBENIK

___________________________

EKULAR lomni:JViz onome lomnu ekularu (Vuk , 10:103) Mesto u Cmoj Gori. Ranije Sekulari kraj na desnoj strani Lima juno od Berana. Prvi put se pominje oko 1314. T u se formiralo malo pleme ekular, koje se kasnije utopilo u pleme Vasojevie. Pesma ga pominje kao deo nekadanje srpske drave, pre dolaska T uraka: Na onome lomnu ekularu, One bjee Petar ekularac (102-103). Literatura: 1940; s.v. IBENIK O Sibinicum, Sibenicum, Sebenico S Poimenien pridev iben od ib (Skok 1 390b), jedan ibenik i kod Celja, ibenica kod Jajca. (A. L.) [Po narodnoj etimologiji, ime ovog grada vezuje se za re iba, upor.: S onu bandu ibenika | iban trava do koljena (Vuk, , s.v. ) ili izreku: ibenie, ibe te ibale".] grad: Ne go bje'mo gradu ibeniku (Vuk VI, 66:203); KH I, 26; KH , 44, 50 bijeli grad: U bijelu gradu ibeniku (Vuk III, 54:2); Vuk VI, 66; KH I, 26 eher: Hasan tei eher ibeniku (KH I, 24:132) bijeli: Da je bjelu vodi ibeniku (MH III, 15:177) bili: Da je bilu vodi ibeniku (MH III, 15:250) bez atribucije: Otidoe pravo ibeniku (Vuk III, 54:225); Vukin,18; Vuk VI, 66; ER 136; SANU III, 34; KH I, 26; KH II, 44,50,56; MH III, 11,15,19; MH IV, 40 0 43 44'N, 1554'E Grad u Hrvatskoj. Nalazi se u srednjoj Dalmaciji, na uu Krke u Prukljansko jezero. Prvi put se pominje 1066. (u ispravi kojom hrvatski kralj Petar Kreimir poklanja kraljevsku slobodu" benediktinskom samostanu u Zadra), a po dragim izvorima 1185. (iz kog doba potie kartular u kojem se pomenuta isprava uva). Na mestu ranijeg kastrum a stajao je utvreni zamak sv. Mihovila (castrum sti. Michaeli) koji je

sruen 1221. Prema tradiciji, grad su osnovali gusari, a injenica jeste daje gusarenje bilo jedan od vanijih zanata u ibeniku. Kombinovano sa trgovinom uopte i sa prometom robova posebno (prvi pomen 1080), ono je stanovnicima ibenika ubrzo donelo znaajno bogatstvo i konano ih odvratilo od zemljoradnje kojom su se u poetku preteno bavili. T akoe u XI v. (1097) odigrala se na Petrovoj gori istorijska bitka u kojoj je hrvatski kralj Petar, ija je prestonica bila u Kninu, pruio otpor maarskom prodiranju na Jadransko more i tom prilikom poginuo. T ada je ugarski kralj Koloman doao do mora i 1102. poneo naslov kralja Ugarske, Hrvatske i Dalmacije. Koloman je bio u rodbinskim vezama sa vizantijskim carem Aleksijem, s kojim je sklopio i savez protiv junoitalskih Normana. Zato je vizantijski dvor, kome su dalmatinski gradovi pravno pripadali, stavio gradove pod Kolomanovu zatitu, kao stoje ranije zbog nesigurnog stanja u Hrvatskoj istu ponudu bio uinio Veneciji. U vekovima koji e doi, Mleani i Ugri su se i dalje otimali oko ibenika, zapravo sve do 1412. kada su Mleani preo -vladali. U XIII i XIV v. pod upravom Bribirskih knezova ibenik se naglo iri i razvija, uglavnom podstaknut pomorstvom i trgovinom, ali i prilivom stanovnitva koje je bealo ispred T atara. Uz sve to, 1298. papa Bonifacije VIII uzdie ga u rang grada (civitatis insigniis decorantes"), a njegovu glavnu crkvu proizvodi u katedralnu. U XIV v. ibenik nakratko dolazi pod vlast Venecije (1322) i ulazi u sukob sa Zadrom (oko vlasti nad ostrvima, 1324), Trogirom (1327-1329), hrvatskim knezovima (1342-1349), i najzad sa Venecijom samom (1378). Kada je 1409. kralj Ladislav prodao Veneciji za 100.000 dukata sva svoja prava na Dalmaciju i posebno Zadar sa Novigradom, Vranom i ostrvom Pagom, ibenik se pobunio protiv prelaska u mletake ruke, ali je 1433. kralj igmund konano predao Veneciji i preostale dal-

IBENIK

417

ibenik matinske gradove, ukljuujui T rogir i i benik. Otada, ovi gradovi gotovo pet ve-kova ostaju izvan Hrvatske. Kao deo Mletake republike, to je bio od 1412. do 1797, ibenik je prvo izgubio pravo da raspolae svojim prihodima (ve 1414), a potom je 1416. dobio katel (emu se pre toga vekovima opirao), budui da su se ve dve go dine ranije u okolini grada pojavili T urci. Posle pada Carigrada 1453, kada opasnost od T uraka postaje konkretna i neposredna, Venecija naoruava dalmatinske gradove koje je poslednje osvojila, a meu njima je i ibenik. Ve su 1468. T urci nap ali teritoriju ibenika, opljakah je, popalili i pobili stanovnitvo. Posle toga mrski napadi bivaju sve ei i nastavljaju se tokom itavog XVI v., naroito tokom mletako--turskih ratova 1537-1542. i 1570-1573. Posledice ratova oseale su se u ibeniku sve do 1591. kada stanje poinje polako da se popravlja i smiruje. U XVII v. izmeu Venecije i T urske vlada mir, ali turski upadi na ibensku teritoriju ne prestaju, iako su mnogo redi i manje razorni. Tokom Kandij-skog rata (1645-1669) ibenik je i direktno napadnut 1647. kada gaje u poslednji as odbranio general Foskolo dovevi pomo iz Venecije. Dve godine kasnije (1649) ibe nikom je harala kuga, druga u istom veku (prva 1637), ovaj put doneta iz Bosne koju su pljakale grupe ibenskih graana more- nih glau. Ta druga epidemija je odnela vie od 6.000 ljudi, ne raunajui vojnike i pastire. Posle pljake naputenih kua i imanja, u ibeniku nije ostalo ni 1.500 stanovnika. U malo slabijem vidu kuga se vratila 1690. Poetkom XVT fl v. ibenik je, zajedno sa elom Dalmacijom, bio uvuen u Drugi morejski rat (1714-1718) koji se zavrio Po- arevakim mirom. T urske granice su posle toga povuene daleko ka Dinari, ali je cela regija izala iz rata jako osiromaena od ega se nije osemije oporavila sve do pada Venecije 1797. Od 1809. do 1813. ibenik je bio u sastavu Napoleonovih Ilirskih provincija. Posle toga bio je pod upravom Austro-Ugarske, a posle Prvog svetskog rata

418

IROKE TITAR

uzela gaje Italija, posle ega je uao u sastav Jugoslavije. Hrianske pesme u ibeniku pominju kapetana Vuka Jerinia (Vuk III, 54 verovatno kapetana Vuka ,,s Lopatnika iznad ibenika" u MH IV, 40), primorca Jovana (Vuk VI, 66) i Jerka Latinina, tj. latinskog zakona" odnosno katolika (ER 136). U muslimanskim pesmama ibenik ima bana a ban ker Ruicu (KH I, 26), i u njemu ivi Mitar Miljkovi koji prosi Jelu, sestra Bar- daria Janka sa Kotara (MH III, 15). Drugi (iliMali) morejskirat 1714-1718. Objavila gaje T urska 10. decembra 1714. s namerom da u potpunosti osvoji Peloponez i vrati izgubljene posede u Dalmaciji. Tokom 1715. T urci su uspeli da ovladaju svim mletakim utvrenjima izmeu Egejskog i Jonskog mora. Iste godine voene su velike borbe u Dalmaciji. Presudna bitka vodila se za Sinj, gde je turska opsada pretrpela, na dan Velike gospojine, potpun neuspeh. U spomen na pobedu sinjskih branitelja i iz zahvalnosti udotvornoj Gospi Sinjskoj nastalo je viteko nadmetanje Sinjska alka. U junu 1716. i Austrija stupa u rat pod zapovednitvom princa Eugena Savojskog koji 5. avgusta odnosi pobedu kod Petrovaradina i zauzima Temi-var, a u severnoj Bosni Doboj, Brko i Bijeljinu. Vojska pod zapovednitvom hrvatskog banskog namesnika Ivana Drakovia osvaja Jasenovac, Dubicu i Kostajnicu. U avgustu 1717. Eugen Savojski zauzima Beograd i a bac, a 1718. Zvornik. U Dalmaciji je osloboen Imotski, a u prodoru mletake vojske u Hercegovinu spaljen je Mostar. Rat je okonan mirom u Poarevcu (5-7. jul 1718), na osnovu naela da svaka strana zadrava teritoriju koju je osvojila; odreene su nove granice izmeu Austrije, Mletake republike i T urske. Austrija je dobila j/i Srem, severnu Srbiju, Banat i Malu Vlaku. Mleani su izgu bili Moreju, uporita na Kritu i Gabelu na Neretvi, dok su u Dalmaciji stekli itavu Imotsku Krajinu i granice na vrhovima Dinare. Literatura: Kravar 1976; ibenik 1976,77-229; 3, 487; s.v.; VE s.v. Grad; 3 s.v.

IROKE u pleme Banjane: U iroke, u pleme Banja-ne (SANU IV, 10:2) Selo u Banjanima (Cma Gora). Pominje se kao selo Osmana orovia, a sie se gradi oko njegovog zarobljenika Pe-rovia Batria. Literatura: s.v. KADARAC bez atribucije: Od kadarca Borilo - vi-Ibra (Vuk VI, 49:106) Vide SKADAR LI VJE pitomo: Hajte s vojskom livju pitomome (Vuk VIII, 73:259) Vide SLIVLJE PERBAN bez atribucije: Pogubiu bana od perba -na (Vuk VI, 77:7) Neutvrdiva ubikacija. U pesmi je perban neki grad na Crnom moru, budui da se do njega dolazi Savom do Dunava, i Dunavom do mora. Predimenzionirano bogatstvo bana od perbana odgovara folklornim predstavama o fantastinoj orijentalnoj raskoi Levanta. T IT AR selo maleno: Od titara sela malenoga (Vuk VIII, 63:11) bez atribucije: / povede Marka iz titara (Vuk IV, 34:164) 4447 'N, 1935'E Selo u Srbiji. Nalazi se oko 10 km zapadno od apca, u a bakom okrugu (srez Mavanski). U XVHI v. (1788) Mavanska kneevina (iji je oborknez bio Uro Drmanovi iz Bo - gatia) imala je 25 sela ukljuujui i ovaj titar u Mavi. Za mesto se vezuje ime titarca Miloa, u kontekstu Ali-painog napada na Mavu 1806. i sukoba oko Novog Sela (Vuk IV,

TITARICA UICA, ujica

419

34).

Pominje se posredno i u kontekstu boja na Sitnici 1849. (Vuk Vin, 63). T akoe i: mesto u Hrvatskoj (Slavonija); selo u Bosni; brdo u Kucima, Stitari u nekadanjoj Ljeanskoj nahiji (Crna Gora); selo u blizini Novog Pazara (Srbija). Literatura: 1940; 1975, 194; 1994, 170; PJA s.v. TITARICA prostrana ravna: Na prostranu titaricu ravnu (Vuk IV, 53:100) ravna: Ba hoemo titarici ravnoj (Vuk IV, 53:121) 4255'N, 1931'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se na istoimenoj reci, izmeu Ko laina i Mojkovca.

Pominje se u konteksta pipersko-turskog sukoba oko ovaca (Vuk VIII, 23) i kao mesto na kome se sanjaju proroanski snovi: Sanak snila mlada popadija, ba sokola popa Radovia iz krajikog sela Martinia, san sasnila na ravno titovo (SM 61:1-4). San se realizuje kao bitka na Martinii-ma u kojoj Crnogorci poraze snage skadarskog valije Namik Halil-pae.

1832.

Literatura: s.v. T URLI, T urli OSturli turli bez atribucije: Otalen e do turlia sii (EH 4:1293) T urli bez atribucije: Jer je Babi sio do Turlia (EH 11:534) 453'N, 1546'E Grad u BiH. Nalazi se 11 km od T rca, a 27 km od Cazina. Ime je dobio po plemiima turiiima (pominju se 1459, 1493, 1530). Posada ga je napustila 1577, a T urci su ga zauzeli i utvrdili pre septembra 1636. Ubrzo potom su ga i izgubili, pa ponovo osvojili 1653. i izgubili, da bi ga 1670. konano zauzeli i zadrali. Pominje se samo u muslimanskim pesmama, i to po brai ejtanoviima: od turlia dva ejtanovia", odnosno eca turliani". Literatura: Lopai 1943, 221-222; Kreevljakovi 1953. UICA, ujica Od *ujb T evi' ( 1937,42; Skok 421), up. Lijeva Rijeka. (A. L.) carska: Do Glamoa, pa ujice carske (MH III, 4:604) 4350'N, 1710'E

do ba o kojem peva ova pesma, bila je pod turskom vlau. Pominje se u kontekstu napada Moraa-na na Kolaince: Ja bih ovu vojsku okrenuo Na naega staroga krvnika, Krvavome gradu Kolainu, Koji su nam mnogo jada dali, Da na jedno selo udarimo, Na prostranu titaricu ravnu, Da krvnike kue poharamo A ivljem ognjem zavatrimo, Okupimo roblje i pljenove, A bijemo boja s junacima (95-104).

I Jo i: selo kod Vuitrna na Kosovu (Srbija). |

Literatura: 1940; 3, 48, 491; Imenik YU 390; 3 s.v. TITO VO ravno: San sasnila na ravno titovo (SM 61:4) bez atribucije: / povede ovce u titovo (Vuk Vin, 23:17) Katun u nahiji Rovca (Cma Gora).

U popisu Hercegovakog sandaka pominje se kao demat kneza Vuksana.

jugu)."

1477.
Selo u Bosni.

Kod Vuka u Rjeniku: planina do Lukavice (k

420

UICA, ujica

Smeteno je na drumu Kupres-Livno, na malom ujikom polju, u optini Duvno (sada Tomislavgrad), na granici sa Hercegovinom. U doba o kome se peva, imala je status kasabe. Kod Vuka u Rjeniku pominje se samo kao planina u Bosni blizu Kupresa. Kod karica se belei kao lokalitet u nekadanjoj

upi Zemljanik i kao ime reke u zapadnoj Bosni. Pominje se u kontekstu pohoda Ha-san-pae Predojevia na Biha i konanog pada ovog mesta u turske ruke 1592. Literatura: 1937, 42; E 136 (nap. 63); s.v.; Imenik YU 391.


TASLIA, Taslida, Talica Taslia ravna: I od Foe i ravne Tastie (Vuk IV, 55 :306) Taslida bez atribucije: I Trojicu nadomak Taslide (Vukn, 24:29); KH , 15 Talica er bijeli: U Talici eru bijelome (Vuk koji se zove Fabrika). Prilikom povlaenja 1716. T urci su spalili Malu Palanku, ali su je A^trijanci obnovili i u njoj smestili industriju (otud ime). Srbi su se naselili u T emivaru pre turskih osvajanja u XVI v. Verovatno su imali crkvu brvnaru jer suAmtrijanci 1716, prilikom oslobaanja grada, zatekli u T emivaru srpskog episkopa i drvenu crkvu sa tornjem. T aje crkva izgorela, a sadanja je podignuta izmeu 1745. i 1748. Istorija T emivara neposredno je povezana sa naporima da se turska osvajanja zaustave na ulazu u centralnu Evropu, zbog ega je grad esto bio zborno mesto hrianskih vojski. Jano Hunjadi (epski Sibmjanin Janko) napravio je u temivarskoj tvravi stalnu vojnu bazu iz koje je 1443. krenuo u dugotrajnu kampanju sve do Vame. Kada je popravio i utvrdio dvorac i tvravu, Hunjadi je u T erni-Var preveo i svoju porodicu. U drugoj polovini XV v. u gradu su iz bili veliki sukobi me u lokalnim plemstvom oteam jo i sve eim turskim napadima. U leto 1514. izbila je

Vm,

60:57)
Vide PLJEVLJA TEMIVAR , T emeswar, T emesvarinum, T imisoara BMa. od 1315. Temesvdr 'grad na reci T a- miu'. Ime reke ma. Temes, rum. Timis, s.-h. Tami svodi se, preko slov. *Tbmib, na predsl. Tibisis, Tibisia, verovatno 'movarna reka', sa kolebanjem m/b kao u Bdrgos/Mdrgos 'Velika Morava'. (A. L.) grad: Temivaru gradu na bedeme (Vuk Vm, 32:4); KH 1,2 bijeli gra d: Od bijela grada Temivara (KH I, 2:504) carev grad: Od careva grada Temivara (KH I, 2 :350) carski grad: Iz carskoga grada Temivara (KH I, 2:369) bez atribucije: Ode vojska pravo Temivaru(KHI, 2:1053)

@4544'N,2ri3'E
Grad u Rumuriiji (Banat). U vreme turske okupacije, u T emivaru su bile dve palanke: Velika, danas gradsko jezgro Temivara, i Mala (danas deo grada TemiSvar oko 1700.

422 _______________________ T EPELEN, T epeleni, i seljaka buna u okvira koje je Temivar osvojen i pretvoren u ustaniko uporite. Tokom turske uprave koja je trajala 164 godine, T emivar je imao znaajnu ulogu u ustanku iz 1594. u kojem su se Srbi i Rumu-ni ujedinili protiv zajednikog neprijatelja. Ovaj ustanak je bio u tesnoj vezi sa borbom za nezavisnost koju je pokrenuo rumunski vojvoda Mihailo Hrabri (Mihai Viteazul). Dve godine kasnije (1596) on je poslao 4.000 svojih vojnika kao pomo u opsadi T emivara (koji je bio pod T urcima). Opsada nije uspela, ali je 1600. svejedno ponovljena jer vojvoda nije odustajao od svog plana da otme T emivar od T uraka. U XVII v. T emivar je bio poprite ratova izmeu Osmanskog carstva i Habzburke monarhije. Posle vie pokuaja (1689,1696, 1716), Eugen Savojski je konano oteo T urcima T emivar u oktobra 1716. (o tome peva pesma Vuk VIII, 32). T ime je u gradu uspostavljena vlast Habzburga koja je trajala bez promene punih dvesta godina.

T ipun TETOVO _____________________ Nalazi se na reci Drinopolis (u daljem toku Vojua). Rodno mesto Ali-pae T epelene (1744-1822), gospodara Janjine (Ali-paa Janjin-ski, Lav od Janjine). U pesmama se pominje u konteksta bitke na Kmsima 1796. i boja na Deligradu 1806. Literatura: 1954, 550; 2001, 76-78; s.v. T ETOVO O Onej, Polog, Htetovo, Kalkandelen Stsrp. 1299 u Htetovoj, 1337 v Htetove, pridev, prvobitno u enskom rodu prema vbsb 'selo', od linog imena, po poreklu verovatno trpnog prideva *xbt h>, up. ste. Chotn. (A.L.) bez atribucije: Do Tetova i Prizrena grada (SM 62:26); SM 63 042 0'N,2058'E

Grad u Makedoniji. Glavni grad oblasti Polog, ispod ar-pla-nine. T etovo je jedno od najstarijih naselja u Makedoniji. Na njegovom mesta u antiko doba bio je grad Onej koji se posle II v. pre n.e. vie ne pominje sve do XII v. kada se javlja mesto Polog. U poveljama Literatura: 3, 276, 286; s.v.; iz XT V v. prvi put je posvedoeno i selo Htetovo. 3 s.v. Poto su ga osvojili krajem XT V v., T urci su T etovu dali ime Kalkandelen. U tursko vreme selo T EPELEN, Tepeleni, T ipun T etovo je preraslo prvo u istonjaku palanku, a O T epelene potom u grad koji je jedno vreme bio i sedite polokog episkopa. T aj je grad, meutim, gotovo u Alb. tepe 'breg', iz turskog. (A. L.) T epelen celosti uniten pri upadu Austrijanaca 1689. U prvoj grad: Opremi je k Tepelenu gradu (Vuk IV, polovini XIX v. T etovo je dobilo tvravu na 31:89) suse dnom brdu Baltepe i palo pod vlast paa Arbanasa bez atribucije: Od Vodena i od Tepelena (SM 170:241) koji nisu bili pokorni sultanu u Carigradu. Ove pae su bile na zlu glasu po okratnostima, pljakama i T ipun grad: A kad doe u Tipunu gradu (SM 117:49) ubistvi- ma hriana. T etovo se oslobodilo njihove bez atribucije: to uvaju od Tipuna vrata (SM strahovlade tek 1912. U blizini T etova je manastir Leak sa crkvom sv. 117:51) Atanasa i Bogorodiinom crkvom iz XT V v. Kod 04O17'N,2O1'E Vuka u Rjeniku: mjesto u staroj Srbiji k jugoistoku. Grad u junoj Albaniji. T urci u T etovu govore T urski i Arnautski, a Hriani Srpski, i Muslimanska pesma pominje T emivar u konteksta jedne od opsada dok je grad bio pod T urcima, najverovatnije u XVII v. (vide LONDON), a Vukova opeva pad T emivara u hrianske ruke 1716. pod opsadom princa Eugena Savojskog.

TIMOK to bolje nego i u Kravi i u Gostivaru. Oko T etova ima sela u kojima su ljudi zakona T urskoga a govore Srpski", Pesme ga pominju u kontekstu boja na Deligradu 1806. (SM 63) i u okviru bune bosanskih T uraka protiv sultana i nizama, koja je, pod vodstvom Husein- pae Gradacevia poznatog kao Zmaj od Bosne, trajala od 1831. do 1850. (SM 62). Jo i: T etovo kod Zenice (BiH).__________ Literatura: Markovi 1971; 3,436; s.v.; Imenik YU 394. TIMO K Od imena reke, koje se izvodi iz antikog (trakog?) Timacus, moda 'tamna reka*. U rimsko doba postojala su na T imoku dva naselja nazvana po reci, Timacum Minus i Timacum Maius, od kojih se ono prvo Ldentifikuje sa dananjom Ravnom kod Knjacvca. (A. L.) * grad: Da siemo do Timoka grada (KH , 44:113) * grad bijeli: U Timoku gradu bijelome (KH , 44:98) * grad kaurski: Do Timoka grada kaurskoga (KHII, 44:101) * grad nesretni: U Timoku gradu nesretnome (KHII, 44:618) * duboki: Ode Osman duboku Timoku (KH , 44:120) * bez atribucije: Lasno nije do Timoka sai (KH II, 44:95) Neutvrdiva ubikacija. Grad sa ovim imenom javlja se samo u ovoj jednoj pesmi koja u celini uzev obiluje raznim geografskim nedoumicama: radnja se deava u primorju, u gradu Primorju (iji ban imun k apetan ima tri srca), u blizini je planina Kruevac, i si. Za vreme T uraka, jedini grad koji se i zvanino zvao T imoka Palanka bio je Knjaevac (ranije Gurguso vac) u j/i Srbiji. Kako se radnja pesme definitivno ne deava nigde u Srbiji, ostaje nere-eno pitanje o kom mestu T imoku se ovde radi. Jedino to se moe pretpostaviti jeste da se radnja smeta u XVII v., kada su u Lici glavni junaci bili liki Mustaj-beg i braa Mujo i Halil Hrnjice. Twos 1574

423

Postoji mogunost da je re o mestu T i-nju (441'N, 1528'E), tvrdom gradu u Dalmaciji (u nekadanjem Likom sandaku, potom u upi T in), danas selu u optini Benkovac (Hrvatska). U starim hrvatskim spomenicima javlja se kao posed i naselje na tom posedu (de Tyno, apud Tinum, Tin cum pertinentiis suis, inter villam Tint). Katel T inj je posle 1570. bio spahiluk Ferhad- pae Sokolovia, centar zijameta Vojnici. Kroz njega je jedno vreme sve do 1671 ila linija razgranienja sa Mlecima, ka Zadru. Daleka i gotovo neverovatna mogunost da je u pitanju grko ostrvo (i grad) T inos takoe se ne moe sasvim odbaciti. T inos je poev od 1204. bio mletaka provincija sa preteno katolikim grkim stanovnitvom koje se jako dugo odupiralo turskom prodoru u Egejsko more. U junu 1715. T urci su osvojili T inos nadmonim morsk im i kopnenim snagama. Mletaka uprava je sklopila sa T urcima primirje pod sramnim ilovima: Venecijanci su dobili dozvolu da napuste tvravu u miru ako svi Grci branitelji ostanu u njoj. Poto su se mletaki oficiri povukli, Grci su svi prodam kao roblje u Africi. Poloaj grada na moru, daleki put do nj ega, otra odbrana i drugi detalji mogli bi ii u prilog ovakvoj ubikaciji tim pre to je sie neistorijskog tipa, ali ostrvski grad u Kikla- dima ne moe se fiziki dosegnuti bez ozbiljne flote i ne pripada poduhvatima malih lokalnih druina kao to je ova u pesmi. Literatura: Morris 1990, 63-67; s.v.; RJA s.v.

424 TIPUN

TIPUN TIVAT

grad: A kad doe u Tipunu gradu (SM 117:49) bez atribucije: to uvaju od Tipuna vrata (SM 117:51) Vide TEPELEN TIRANA, Tir, Tiran O T irane Ovaj grad, alb. Tirane, tur. Tiran, navodno je nazvao Sulejman paa poetkom XVII v. po persijskoj prestonici Teheranu. Meutim ovo ime pominje se ve 1572. u mletakom zapisu U borgo di Tirana (Kiss 642b). (A. L.) Tir bijeli: A ilje je Tiru bijelome (SANU III, 20:81) Tiran bez atribucije: Od Tirana i Dibrana grada (VuklV, 10:267), SM 63, 170 04119'N, 1949'E Glavni grad Albanije. Iako je u Justinijanovo doba (520) blizu T irane bio obnovljen pogranini castrum Tyrkanos u okviru odbrambene strategije pred navalom varvarskih naroda iz Azije (tu je tvravu u XVIII v. restaurirao Ahmet-pa-a Toptani), dananji grad je u punom smislu nastao tek 1614. kada gaje osnovao lokalni feudalac Sulejman- paa Barini iz mesta Muleti (Mulleti). Pre toga, ovo mesto se kao malo selo pominje samo kod mletakog hro -niara Marina Barlecijusa, i to pod imenom Tyrenae. Sulejman-pain grad je bio mali osmanski provincijski centar sa damijom, javnim kupatilima i bazarom. Relativno brzo je prerastao u znaajno mesto na karavanskom putu, pogotovu krajem XVIII v. kada se iz Kroje u T iranu doseljava mona porodica Toptani. U pesmama se ovo mesto javlja pod dva imena T iran i T ir, i u oba sluaja za njega se vezuje paa T iranin (u znaenju: paa koji vlada T iranom). U SANU III, 20 paa T iranin se javlja kao jedini uspean prosac izbirljive keri bosanskog vezira (u komentaru

uz pesmu stoji da je u pitanju istiniti dogaaj) . U ostalim pesmama T irana se pominje kao jedno od mesta iz kojih se regmmje turska vojska u kontekstu bitke na Visoici 1796. (Vuk IV, 10) i na Kmsima (SM 170) iste godine, kao i u kontekstu boja na Deli-gradu 1806. (SM 63). Literatura: ufflay 1925 ; 2001. TISA PIPEKI, Pipek O T isza Puspoki S 1261. Tizapispuky,ma&. 'potisko biskupovo (selo)', pripadalo je jegarskom biskupu (Kiss 647a). (A. L.) bez atribucije: Od Pipeka i od Komadije (Vuk III, 87:14) 04713'N, 2019'E Grad u Maarskoj. Pesma ga pominje kao grad u Erdelju, u konteksta borbi za vreme Rakocijeve bune (1703-1710). Srbi su se tom prilikom borili na strani austrijskog cara, a protiv Maara. Ovde pomenuta Komadija zapravo je mesto Komadi (vide ARAD, KO MADI). Nezavisno od istorijskih okolnosti, epski stav u korist katolika motivisan je injenicom da su T urci smatrali protestante (kalvi-niste, luterance) svojim prirodnim saveznicima u sukobu sa hrianskim (prvenstveno katolikim) Zapadom. U tom smislu T urci su Engleskoj, francuskim hugenotima i Ho- lananima davali trgovinske i carinske olakice i od vremena do vremena sklapali sa njima saveze. Literatura: 1954, 693; 2003, 53-61. TIVAT

O T eude, T heudo, Theodo pitomi: Iz pitoma Tivta i Maina (SANU T V, 13:437) 04226'N, 1841'E
Grad u Boki Kotorskoj (Cma Gora). Nekada istoimeno selo u staroj Zeti. T ivat je najmlai grad u Boki, nastao na prostranoj zaravni podno planine Vrmca. Na osnovu podataka u kotorskim arhivama, u vezi sa ovim mestom pominju se u XT V v.

TODOKNIK TOMISLAVGRAD, Divno, Duvno

425

nazivi Teude, Theode i Theudo, to govori o vezi sa kraljicom T eutom. Pisanih tragova o zbivanjima na ovom lokalitetu u doba Ne- manjia, Balia, Crnojevia, Mleana, Francuza i Austrijanaca ima malo. Tokom srednjeg veka i kasnije, tivatska zemlja je pripadala uglavnom kotorskim, pranjskim i dobrotskim plemiima. T u su bili njihovi veliki posedi, dvorci i letnjikovci, kao i zajednika crkva sv. Antuna iz 1373. Na poluostrvu Prevlaka bilo je sedite Zetske mitropolije od XIII do XV v. T ivat u gradsko naselje izrasta tek krajem XLX v., izgradnjom Pomorskog arsenala 1889. Pesma ga pominje u kontekstu istrage poturica 1707. (u pesmi grekom 1702), kao mesto poznato po dobrom vinu: Nemojte se izopiti s vinom, Jera u njih ima dobra vina, Dobra vina iz primorja ravna, Iz pitoma T ivta i Maina, Od tua bi razlomilo glavu! (434-438). Literatura: 1994, 102; Imenik YU395. T ODORNIK Prisvojni pridev od linog imena, u pesmi izvrnuto prema Rudnik. (A. L.) bez atribucije: Na Rudniku i na Todorniku (KHI, 21:1166) Neizvesna ubikacija. Pesma pominje grad u kaurskoj zemlji" u okolini Arana, koji bi mogao biti isto to i Arano kod Gabele (vide), da nema odrednice na Rudniku": Kad pukoe topi na Aranu, Otpukoe na Karalimanu, Na Rudniku i na T odorniku, I ostalim gradovima redom; Sva s' kaurska zemlja upalila (1164-1168). Po svoj prilici ovaj je Aran isto to i Or-an/Orava (vide), ime se Todomik smeta negde u Srbiju. Po zvuanju, moglo bi se pomisliti da je u pitanju zlatiborski vrh Tornik (1490 m) na levoj obali Cmog Rzava. Zlati- bor je, meutim, daleko od Rudnika (a i ne zna se da je na T orniku ikad bio utvreni

grad sa topovima), pa bi ovakva signalizacija bila teko izvodljiva. Ostaje mogunost daje naziv grada izveden prema imenu njegovog draoca, to upuuje na Stala. Ovome se protivi vremenska neusklaenost bu dui da se vojvoda Todor od Stalaa javlja u sieima vezanim za despota ura i despoti-cu Jerinu (XV v.), definitivno pre doba likog Mustaj-bega (XVII v.). Jo i: T udorci, selo izmeu Morave i Ku- ajne (Srbija); T udore, selo u T oplici (Srbija). Oba mesta se pominju u srednjem veku. Literatura: Lopai 1943, 223-225; Kreevljakovi 1953; 3, 323; Imenik YU 395; RJA s.v. T OMISLAVGRAD, Divno, Duvno OBistua Vetus, Delminium, upan Potok, Dumne, Sedidedid Stsrp. Dlbmno od antikog Delminium, koje je u vezi sa imenima ilirskog plemena Delmatae / Dalmatae i po njima nazvane rimske provincije Dalmacije (up. Glamo); dovodi se u vezu sa alb. delme' 'ovca', ili sa korenom koji je u do(l), dumaa, up. 1989, 27 i d. (A. L.) Divno bez atribucije: Kojano je u Divnu krojena (Vukni, 64:14) Duvno grad bijeli: A od Duvna grada bijeloga (KHI, 21:149) bilo: Jer je kula nasrid bila Duvna (MH VIII, 24:25) bijelo: Treeg Kopi od bijela Duvna (KH I, 2:1703); Vuk VHI, 60; KH I, 21 bijelo na Krajini: U bijelu na Krajini Duvnu (KHI, 21:2) iroko: Dok ne doe Duvnu irokome (KH I, 11:246); MH Vin, 27 carevo: Pa pod Hlivno i Duvno carevo (MH III, 4:603) kameno: Otio je Duvnu kamenome (MH , 18:282) ravno: Ve su doli do ravnoga Duvna (KH , 74:195); MH VHI, 22, 27 bez atribucije: Koliko je Duvno i Lijevno (MH 1,30:1); MH , 14,18,19; MH VIII, 27; MH IX, 23; KH II, 74 4343'N, 1713 ' E

426 Mesto u BiH.

TOMSLAVGRAD, Divno, Duvno

Grad u zapadnoj Bosni, u Duvanjskom polju, na mestu starog rimskog Delminiju-ma (Delminium), vojnog logora. Nekada se zvao upan Potok ili upanac. U rimskom Delminijumu je bilo sedite ilirskog plemena Dalmata, kao i duvanjskog biskupa. Kao mesto hrvatskih kraljeva pominje se u XII v. (Letopispopa Dukljanina), a Bosni je pripao za vreme bana Stjepana Kotromania. Grad Duvno u upi Duvno pominje se prvi put 1355. u povelji bana T vrtka. Glavni odbrambeni grad upe Duvno bio je Rog, a Duvno je vailo za centar upe i mesto na kome se zadravaju kraljevi, putnici, strani poslanici i trgovci. Kroz Duvno je vodio put za Blagaj kod Mostara. Krajem XVII v. Duvno je (pod imenom upan Potok, upanac) bilo palanka kojom je zapovedao aga. U turskim izvorima toga doba javlja se i kao Dumne. Kad su T urci is-terani iz Sinja 1686, krajinici su prodirali do Duvna pod vodstvom Stojana Jankovia, koji je u Duvnu i poginuo 1687. Duvanjski agaluk je poetkom XVIII v. pretvoren u kapetaniju i 1732. sagraen je grad od kamena. Ime mu je bilo Sedidedid, to znai nova tvrava. Otad se u turskim izvorima navodi samo tako. Stradao je od poara 1791. Poruen je de- limino nakon austrijske okupacije Bosne 1878. Hrianske pesme ga pominju u vezi sa hajdukom Mijatom (Vuk III, 64; MH VIII, 22, 24, 27; MH IX, 23) i bitkom pod Ostro-gom 1852. (Vuk VIII, 60). U muslimanskim pesmama za Duvno se vezuju imena Ahme- da Kopia (KH I, 2, 21), age Buljugije tj. Buljugia (KH II, 74), Redepage Krilia (MH III, 19), Duvnjaka Smail-bega (MH III, 14) i druga. Pominje se takoe i u kontekstu osvajanja Bihaa 1592. (MH III, 4). Mijat Tomi Junak epskih pesama iz Bosne i Hrvatske. Po narodnoj pesmi, u hajduke se odmet-nuo zbog zuluma duvanjskoga kadije" a poginuo izdajom kuma Ilije Bobovca. Uz njegovo se ime vezuju i gotovo sve pesme o

ianom kumstvu" (hrianin moe postati kum nekom muslimanu samo ianjem kum- eta - MH VIII, 24). Glavno skrovite Mijata T omia bilo je na Vran-planini, na kojoj se i danas pokazuje Mijatova peina". Po legendi, peina je vodila ispod Vrana i drugih planina i silazila do Duvanjskog polja. U ramskoj oblasti Mijata smatraju svojim junakom iako je on Duv-njak. Prema predanju, vrlo rano je ostao bez roditelja pa ga je odgajao stric, a naklonost bega Kopia stekao je dok je bio kod njega u najmu. Vaio je za junaka vetog u bacanju kamena i u rvanju. Savladao j e Crnog Arapi- na, ali kad su ga vreali kao begovog barjaktara, odnosno kad su mu oteli njegovu dedo-vinu livadu Jabuku, odmetnuo se u hajduke i skupio etu od trideset momaka ne samo katolika Hrvata, nego i muslimana i pravoslavnih Srba, odnosno Crnogoraca. Uz sestria Malog Marijana, sa njim je bilo mnogo poznatih junaka, a meu njima i Vid Dolja-nin. Mijat se najradije zadravao u Vran-planini. Postao je strah i trepet silnika od Crne Gore do Istre, od Slavonije do Dalmacije. Napadao je karavane i otimao blago, titio je sirotinju i globio bogatae, ali je konano stradao kao rtva izdaje najpoverljivijeg o -veka, kuma Ilije Bobovca iz Doljana, koji ga je izdao Arapinu. Arapin je pucao na Mijata i smrtno ga pogodio. Se stri Mali Marijan nosio ga je na leima sve do Sovikih vrata, gde je Mijat izdahnuo i gde mu je bio grob, na njivi Poeci.. U pesmi SM 103 ovaj sie je neznatno izmenjen: Mijatov kum se zove Ilija T omi (to nije velika promena budui da su svi T omii poreklom iz sela Bobova), a mesto na kome sestri Marijan sahranjuje hajduka Mijata je Petrovo polje. Mijat Tomi je istorijski potvren lik. Pronaeno je pismo imotskog kapetana Omera mletakom providuru u Omiu iz 1640. u kome se pominje Mijat Tomi. U franjevakom samostanu u Zaostrogu takoe postoje podaci o njemu, jer su 1637, nakon jednog njegovog napada na trgovaki karavan, zaostroki fratri bili optueni daje Mijat u njihovom samostanu sakrio plen. Postoje podaci daje Mijatov brat Marko prebe-gao u Zadar 1640. Naen je i prepis Mijato -vog pisma Omeragi, zapovedniku Imotskog. Poginuo je u Doljanima 1656.

TOPOLA Pesme o Mijatu T omiu zapisane su u Bosni, Hercegovini, Dalmaciji, Slavoniji, a desetak ih je tampano i u MH VIH Zbirku epskih narodnih pesama o Mijatu Tomiu, uz pokuaj rekonstrukcije njegovog ivotopisa, objavio je Ivan Rangjeo (Narodnepjesme o Mijatu Tomiu, Sarajevo 1931). Literatura: Kreevljakovi 1953; Vego 1957; 1,276; ..; VE 3, s.v. Grad; EC 194 (nap. 2). T OPOLA O Kamenica Od naziva za drvo, sree se i drugde kao nukrotoponim, kao naziv sela oko 1400. kod Dubrovnika, dok se Topola u Bakoj pominje tek krajem XVIII v. (A. L.) selo: Pak trite u selo Topolu (Vuk IV, 24:461); VuklV, 31,36, 39 * selo ponosito: Iz Topole sela ponosita (Vuk IV, 24:230); Vuk IV, 36, 39 ravna: Ter ga era niz Topolu ravnu (Vuk IV, 25:291); Vuk IV, 40 * nasred umadije: U Topolu, nasred uma-dije (SANU IV, 41:21) bez atribucije: Ni jo Crni iz Topole ura (Vuk , 32:323); Vuk IV, 24,25,27,38, 39, 40; SM 55, 63 @4450'N, 2039'E Varo u Srbiji. Nalazi se u centralnom delu umadije, u podnoju Oplenca. Prvi put se pominje za vreme okupacije Srbije 1718-1739. kao manje selo Kamenica, po istoimenoj reici. Dananje ime javlja se u drugoj polovini XVHI v. po velikom stablu topole kod koje su se zaustavljah trgovaki k aravani da se odmore. Poznata je po dogaajima iz Prvog srpskog ustanka. Prvo su ustanici (u februaru 1804) zapalili topolski han, a potom su Topolu zapalile ete daruje Kuuk Alije i krdalije pod Alijom Guancem. Tada je izgorela i Karaoreva kua, a sva njegova imovina je opljakana. On je kasnije podigao novu zgradu i ogradio je palisadom sa mazgalama (pukarnicama) tako da je izgledala kao utvreni logor. Nekoliko gcKlina kasnije (1811) podigao je oko nje debeli kameni zid sa Irospramim kulama na tri ugla (od kojih je svaka imala top), a na etvr-

427

tom je sazidao crkvu. Dvorite te crkve je pregradio zidom i sa suprotne strane podigao kolu. T aj konak je poetkom ustanka bio glavni ustaniki tab i mesto za obuku jedinica. U julu 1813. u krugu starog konaka Karaore je podigao utvreni grad koji se sastojao iz dva vea konaka, crkve, kole i drugih polrebnih zgrada, meu kojima je zadrao i stari konak Sve je bilo opasano jakim odbrambenim zidom sa ugaonim kulama. Posle sloma ustanka 1813. T urci su grad spalili, ah je 1842. deli- mino obnovljen. Karaorevu zadubinu, crkvu Roenja Bogorodice, obnovio je 1843. Aleksandar Karaorevi. U T opoli je 1877. izbila tzv. T opolska buna, a grad je ubrzo potom poruen za vlade kneza Milana Obrenovia, Kod Vuka u Rjeniku: ,,2) selo u Srbiji ( u nahiji Kragujevakoj), gdje je sjedio Crni orije. 3) nekako mjesto negdje u junoj Srbiji: I pokupi Ljumu i T opolu". Ova Topola je, meutim, mesto u Ljumi, a Ljuma je kraj u Albaniji, u dolini istoimene reke. U pesmama se uvek pominje u vezi sa Karaorem, samo u razliitim kontekstima: poetka Prvog srpskog ustanka, tj. poetka bune protiv dahija 1804. (Vuk T V, 24, 25; SANU IV, 41), boja na Deligradu 1806. (VuklV, 31; SM 63), uzimanja Uzica 1807. (Vuk IV, 27), Karaorevog rastanka sa Sr bijom (Vuk IV, 40), rusko-turskog rata 1828. (SM 55)idr.

Topola

428

TOPTAN TRAVNIK, Tramnik

I Jo i: selo u bliim Dubrovnika (Hrvatska). |

Literatura: 1975,167; 1994, 174; 3, 301; s.v.; Imenik YU 397; VE s.v. Grad; 3 s.v. TO PTAN pokraj mora grad: U Toptana pokraj mora grada (Vuk IV, 31:82) bijeli: On je ilje bijelu Toptanu (SM 63:61) bez atribucije: Knjigu gleda od Toptana bego (Vuk IV, 31:176); SM 63 Neutvrdiva ubikacija. Prema Latkoviu, T optan(i) je prezime nekadanje istaknute porodice u T irani, dananjoj prestonici Albanije, a ne ime grada na albanskom primorju. Moda je grad nazvan po Esad-pai iz te porodice, koja se krajem XVIII v. preselila iz Kroje u T iranu. T ada bi se, u skladu sa epskom poetikom, i jedan i dragi grad mogli tako zvati Top-tan, iako nijedan od njih nije na moru U Rjeniku JA stoji da u pitanju jeste grad, ali izmiljen (jedino epska potvrda). U tom sluaju kao osnova je mogao posluiti samo neki vei i vojno znaajniji grad, budui da na turskom tophana znai topolivni-ca ili arsenal. Obe pesme ga pominju u kontekstu boja na Deligradu 1806. kao jedno od mesta iz kojih se skuplja turska vojska (uz T epelen, Gusinje, Kavaju, Dibriju ...). Literatura: 1954, 550; 2001; s.v.; RJA s.v. TRAVNIK, Tramnik II Od slov. travbnikb 'travnato mesto, livada, panjak'. (A. L.) Travnik grad: Odasla je ka grada Travnika (Vuk VL 47:33); Vuk VII, 14,24,55; Vuk IX, 2; SANU III, 73 grad bijeli: Na Travniku gradu bijelome (Vuk III, 10:91); Vuk VI, 54; Vuk VJJ, 24, 43; Vuk VIII, 56;KHI, 2,5 grad vezirski: Od Travnika, grada vezir-skoga (SANU III, 74:25) eher: A od Bosne do eher Travnika (KH I, 8:217)

bijeli: Pa me vode bijelu Travniku (Vuk VII, 33:39); Vuk VII, 43, 55; KH 1,2,5, 8; KH II, 73 bili: Otiskoe do Travnika bila (MH III, 3:185) pitomi: Pa u sii pitomu Travniku (KH I, 15:50) na krajini: / dok mi je Travnik na krajini (Vuk VIII, 47:13) ' bez atribucije: A vezira Bosni na Travniku (Vuk II, 95:115); Vuk III, 35; Vuk IV, 48; Vuk VI, 47, 54; Vuk VII, 39, 43, 45, 46, 51, 55; Vuk IX, 1, 26, 28; SM 38, 55, 56, 101; SANU III, 19,21,74; KH 1,2,4,5, 8, 12,15, 32; KH II, 59, 73; KH III, 8; MH I, 66;, 3, 4, 14, 18 Tramnik grad: Dok dooe u Tramniku gradu (SANU III, 62:17) 044 13'N, 1740'E Grad u BiH. Podignut je u Bosni, u zavrnom delu uske doline reke Lave (pritoka reke Bosne), izmeu planina Vlaia na severu i Vilenice na jugu. U Lavi je ispirano zlato jo u doba Kelta, Ilira i Rimljana. Srednjovekovna tvrava nalazi se na junoj padini Vlaia, kod ua potoka Hendek u Lavu. Pretpostavlja se da je sagraena za vreme Tvrtka Tvrtkovia (1404-1409. i 1421-1443). Naziv varo za deo Travnika ispod grada uz potok Hendek uva spomen na naselje pre turskog vremena. Travnik se prvi put pominje 1463. kao mesto u kome se krae vreme zadrao sultan Mehmed II, osvaja Bosne, na putu u Jajce. Prvi siguran pisani podatak o njemu potie iz 1503, kad se pominje u jednom tur-sko-ugarskom ugovora. Stalnu posadu je dobio otprilike u isto vreme kad je u njemu sagraena damija (1481-1512). U T ravniku je sedeo diz dar, a kasnije je postao sedite vojvoda i kadije. Posle provale Eugena Savojskog u Bosnu 1697. pa sve do 1850. T ravnik je, sa malim prekidima, bio sedite bosanskog vezira. Bosanski feudalac Husein- beg Grada evi porazio je 1831. sultanove snage u Bosni, osvojio T ravnik i drao ga do sloma bosanskog be-

TREBINJE

429

Travnika Dano" (KH 1,2), i drugih. Grad se pominje u kontekstu boja na Vrtijeljci 1685, u kojem je poginuo Bajo Pivljanin (Vuk VT J, 51), rusko-turskog rata 1828. (SM 55), pohoda Omer-pae Latasa na Crnu Goru 1852-1853. (Vuk , 1), hercegovake bune 1855-1862. (Vuk LX, 26), boja u Dugi 1862. (Vuk LX, 28) itd. Muslimanske pesme opevaju i sam dolazak vezira u T ravnik (KH 1,5), a inae ga pominju u kontekstu osvajanja Bihaa 1592. (MH , 4), u okviru siea o erzelez Aliji (KH I, 4, 8) i o begu Ibrahimu Ljuboviu (KH I, 12), o neuspenom uzimanju Zvornika 1717. (KHI, 15) i 1737. (KH , 73) itd. ___________________________ Jo i: Travnik, grad kod Sinja iz XV v. Literatura: Mazali 1948: Kreevljakovi 1953; Ve go 1957; EC 127 (nap. 9); s.v.; VE, s.v. TREB INJ E OAsamum, T ribunia, T ravunia HOko 950. Terbounia, od slov. *terbyni 'otrebljena zemlja, krevina', verovatno u opoziciji prema trebinjskoj umi. (A. L.) * grad: Povratio pod Trebinjem gradom (Vuk IV, 2:40); Vuk VI, 48, 80, 81; Vuk Vm, 61,73; VukLX, 8,19,26,32,33; SM 129; SANU , 84 * grad bijeli: Pod Trebinjem graom bijeli-jem (Vuk IV, 2:43); Vuk IV, 61; Vuk Vin, 60; Vuk LX, 14, 32 * grad krajini: Od Trebinja grada krajino-ga (Vuk VT A, 61:1145) * grad lajmakan: U Trebinju grau kajma -kanu (Vuk LX, 8:53) grad pitomi: Do Trebinja grada pitomoga (VukDC 15:688) * gradnakrajinu: U Trebinju gradu na krajinu (VxklX, 26:2) * mjesto estito: Od Trebinja mjesta estitoga (SM 75:20) * bijelo: Pa ih posla Trebinju bijelu (Vuk , 1:584); VukLX, 14 * ravno: Ode Simo u Trebinje ravno (Vuk VI, 81:33); SM 129 bez atribucije: U Trebinju na mostu kamenu (Vuk VI, 81:128); Vuk , 24; Vuk , 66; Vuk IV, 2, 14, 15,55, 60; Vuk VI, 40, 48, 80; Vuk Vn, 51, 56; Vuk Vm, 60,61,

Travnik, kula govata 1832. Pod austrougarskom vlau je bio od 1878, kad su ga T urci napustili, pa sve do 1918. Pesme uglavnom idu za istorijom te se T ravnik u njima redovno pominje kao vezir-ski grad, da bi se u jednom sluaju javio ak i kao deo mita koje se nudi Stjepanu Jakiu da pree u islam: 0 junae, Jakiu Stjepane! Poturi se, Bog te ne ubio! Vri u te velika vezira, A vezira Bosni na Travniku, Bie veil nad sedam vezira, 1 dau ti ercu za ljubovcu, Drau te ka' i svoga sina: Bosna moja mojoj zemlji glava, A ti e bit' do mene svakome (Vukli, 95:112-120). U drugim, manje romantinim pesmama, za Travnik se vezuje ime Vuka Brankovia (Vuk , 10), dvojice Paia (Vuk , 35), pae Osman-bega (Vuk VI, 47), Meh-med-pae (Vuk VII, 14), vezira Selima (Vuk VT J, 24), Osman-barjaktara (Vuk VT J, 45), Danan-buljugbae, poznatog i kao od

430

TREBINJE

Trebinje 64; Vuk LX, 5, 8, 14, 26, 28, 33; SM 129; SANUn, 84; SANU , 17; SANU IV, 38 4242'N, 1820'E Grad u BiH. Nalazi se u istoimenom polju, na obe strane reke Trebinjice, u podnoju planine Leotara. Nekada grad i upa u staroj Zeti. Novi grad je na levoj, a stari na desnoj obali reke. Udaljen je 26 km od ^brovnika. Prvi put se porninje u X v. a ime Trebinje javlja se od XIV v. Trebinje je bilo vaan saobraajni centar u kome se ukrtaju putevi iz Dubrovnika i Boke za Bosnu i Srbiju. Po Porfirogenitu, u oblasti Trebuniji ili Travuniji u X v. bilo je vie utvrenih mesta, a meu njima i grad T rebinje. Od druge polovine XII v. do 1377. bilo je u sastavu drave Nemanjia. Stefan Vuki Kosaca zauzeo je T rebinje 1438. i ceo taj kraj ostao je u njegovom i njegovog sina Vladislava posedu sve dok 1466. nije pao pod T urke. T urci u Trebinju imaju kulu tek od 1690. Poetkom XVIII v. podiu grad na desnoj obali Trebinjice, prema njenom najdubljem mestu zvanom Ban-vir (u tadanjim dubro vakim izvorima tim imenom se zove i novi grad). Rov oko grada, ukoji je dovedena voda iz Trebinjice, iskopan je 1715. Grad je graen sve do 1775. Posle okupacije 1878, Austrija obnavlja utvrenje i pretvara ga u vojni logor sa rovovima oko grada i po okolnim brdima. Trebinje je bilo i vojniki centar i sredite jedne ire vojnike oblasti, krajine kojoj su pripadali gradovi: Ban-Vir, Klobuk (vide), Klju (vide) i Onogot (vide), i palanke Slano, Ljubinje (vide) i Korita. U pesmama se esto pominju paa od Trebinja (Vuk , 66), uskok Kariman (Vuk T V, 14, 15), Stanko Zotovi (Vuk VI, 40), Simo Vitkovi (Vuk VI, 80) i dragi. Sam grad se javlja kao mesto kod kojeg je podignuta crkva Mileevka (Vuk , 24), kao mesto u kontekstu ruenja manastira Tvrdoa u XVI v. (Vuk VI, 48), u kontekstu boja na Vrtijeljci 1685. (Vuk VB, 51) i boja pod Ozijom/Oakovom 1788. (Vuk VII, 56), kao mesto u kontekstu bitke na Grahovu 1836. (Vuk IV, 55), pod Ostrogom 1852. (Vuk VHI, 60) itd. Literatura: 1959, 103; T onom 1998; 3,318,319; s.v.; .18; VEs.v.

TREBJESA, Trebjea, Trebes TRENJEVO

431

TREBJ ESA, Tre bjea, Tre bes

Kod

popa Dukljanina Tribessa mons, moda od slov. linog imena Tribeslavb, oblik sa -bio bi pridev na -jb u enskom rodu od hipokoristika *Trebeh ili * Trbs, up. staroluiko ime reke, pritoke Labe, Tribisa, danas nem. Trebsa. Sa druge strane, ako se poe od injenice daje Trebjesa brdo sa tri vrha, mogla bi to biti sloenica iji se drugi deo ne moe tumaiti iz slovenskih jezikih sredstava, to bi ukazivalo na poreklo iz nekog predslovenskog indoevropskog supstrata, ilirskog ili keltskog, up. staroirski barr < *barso- 'vrh' (Trib sa disimilacijom od *Tri-bersa-7). (A. L.)

Pored T rebjese postoji crkva sv. ora. Verovatno je najuveniji meu T rebjea-nima epski junak Lopuina Vuk: Pokupi mi obije Morae, Ne ostavi Lopuinu Vuka, Jer je momak skoro uskoio Od T rebjese od gradske krajine, On poznava sve gradske torine, Na torine T urke Arbanase, I svakoga ata i paripa (Vuk IV, 54:75-81). Gradska krajina", koja se na ovom mestu u pesmi pominje, zapravo je nikika okolina, budui daje epsko ime za Nikia-ne graani", i da se jedino Niki u epici uspeno zamenjuje samim apelativom grad". U drugim pesmama pominju se u T rebje-si jedan hrianski dralac T odor Kalami (SM 23) i jedan turski haga Jezdimir" (SANU IV, 12). Literatura: 1954, 614; s.v. TRENJA bez atribucije: Vie Ripnja, pobro, ba kod Trenje (SANU I V, 48:98) Mesto u Srbiji. Selo i predeo 29 km od Beograda, na putu Beograd-Kragujevac. U njemu je 1839. pod zapovednitvom Tome Vuia Periia uguena pobuna vojske kragujevakog garnizona koji je bio na strani kneza Miloa Obrenovia. Pesma peva o Vuievoj buni 1842. (vide KRAGUJE VAC). Literatura: VE s.v. TRENJ EVO selo: / Trenjevo selo suminuo (Vuk VIII, 61:309) 4238'N, 1845'E Selo u plemenu Velje Cuce (Cma Gora). Smeteno je u istoimenom polju, a deli se na Gornje (na jugu) i Donje polje (na Severn). Selo je poelo da se naseljava krajem XVIII v. Do toga je vremena i Trenjevo,

Tre bjesa varo: A alje je u Trebjesu varo (SM 23:18) gradska krajina: Od Trebjese od gradske krajine (Vuk IV, 54:78) bez atribucije: Nego hajde opet u Trebjesu (Vuk IV, 54:226) Tre bjea varo: Dau tebe svu varo Trebjesu (SM 23:49) Tre be s bez atribucije: Od Trebesa hagu Jezdimira (SANU IV, 12:32) Brdo pored Nikia u Crnoj Gori, ispod kojeg je nekada bilo veliko i bogato selo T rebjesa. Trebjesu su krajem XVT II v. razruili nikiki T urci. Stanovnitvo (Trebjeani) je izbeglo prvo u Katunsku nahiju, a potom na posed manastira Morae gde je boravilo nekoliko godina. Ve poslednjih godina XVIII v. Trebjeani zaposedaju Ljevita na samom izvoritu Morae, odakle se preko planine Javorje ire u plemensku oblast Drobnjaka. Ovi Trebjeani inili su jezgro plemena Uskoci, koje se smatra najmlaim plemenom u Cmoj Gori. Njihov dolazak u Morau osnaio je ustaniki pokret u ovom kraju, to je rezultiralo oslobaanjem Gornje Morae i njenim konanim pripajanjem Cmoj Gori 1820.

432

TRUEST, Trijee, Trit TRNOVAC

kao i sav ostali severni deo sadanje cucke oblasti, bilo veinom sasvim pusto zbog opasnosti od turskih eta. Pesma, koja izriito navodi kao predmet pevanja bitku na Grahovu 1838, opeva i preuranjenu" smrt Smail- age engia (za ko ga se zna daje poginuo dve godine kasnije): Od uskoka vojsku pokupie, Na Mletiak s vojskom dolazie Kod adora Smaila engia. Bjee silni engi poinuo, Poinuo zelenoj livadi, Udarie Novica i Sujo. Na'e agu jadi iznenada, Posjekoe silna engi- bega, Pos'jee ga Aleksiu Mirko Sa Malinska gnjezda sokolova (Vuk VIII, 61:839-848). Smail- aga engi zaista jeste poginuo na Mletiku, ali 1840, pa je mogue daje pogrean datum u poetnim stihovima pesme dospeo tu zabunom, pod utiskom seanja na crnogorski poraz na Grahovu 1836, gde je vojnika pobeda pripala Smail-agi (upor. Vuk IV, 57-59; SANU IV, 32-36). Literatura: s.v. TRUES T, Trijee , Trit Trijest mjesto pitomo: U Trijestu mjestu pitomome (Vuk LX, 13:3) bijeli: Kad Trijestu bijelome doe (SANU IV, 38:144) bez atribucije: Od Trijesta i Rijeke Senjske (Vuk Vni, 43:34) Trijee mjesto izabrano: U Trijee, mjesto izabrano (Vuk IX, 13:167) mjesto poglavito: U Trijeu mjestupogla -vitu (Vuk IX, 13:68) ravno: Nakraj mora, u Trijee ravno (Vuk Vni, 71:152) bez atribucije: A otolen morem do Trijea (Vuk VIT I, 71:828); Vuk , 13 Trit bili: Jer je kula navrh Trista bila (MH VH.I, 24:48) Vide TRST

TRMBAS selo: Pa je ilje do sela Trmbasa (SANU 48:259) 0 43 59'N,20 57'E Selo u Srbiji, kod Kragujevca. Pominje se u kontekstu Vuieve bune 1842. kao selo u kojem ivi Filip uri (vide KRAGUJE VAC). Literatura: RJA s.v.; Imenik YU 400. TRNO VAC krvavi: Evo treu krvavu Trnovcu (VukLX, 26:305) Lici na obali: U Trnovcu Lici na obali (MA III, 6:542) bez atribucije: Do Trnovca i Tatina dvora (MH T V, 28:711); MH IV, 28, 29, 39, 37, 43; EH 1, 6 Neizvesna ubikacija. Hrianska pesma za selo T movac vezuje ime Radojice Babica (Vuk IX, 26) u kontekstu bosanskohercegovake bune 1855-1862. U muslimanskim pesmama T r- novac je oigledno u Lici i vezuje se za Budalinu T ala: Jo mu ree liki Mustajbee: Drat u te kao i svoje d'jete, T i ' mi biti ba- au na Lici, I evo ti deset kua kmeta U Trnovcu Lici na obali, Beg e tebi kulu ozidati" (MH , 6:538-543). T alini dvori u T rnovcu pominju se i u svim drugim muslimanskim pesmama (MH IV, 28,29,37,39,43; EH 6). U EH 1 T alino ime se javlja u obliku Ibrahim T ale sa T rnovca". T ako se za ovog epskog junaka uspeno vezuju ak dva ojkonima (vide ORAAC). Jo i: sela u pinjskim i pekim pomeni-cima; selo kod Knjaevca; staro mesto ispod Donje Hote Srbija; u T uropolju; u Vara dinskoj upaniji; kod Kostajnice Hrvatska; mesto kod Kratova (Makedonija). Literatura: 1905,352; RJA s.v.; - 3, 316; Imenik YU 400.

rv,

TRNOVICA TRNJINE

433

TRNO VICA maleno selo: Na malenu selu Trnovici (Vuk IV, 49:50) bez atribucije: S Trnovice od Uljarevia (Vuk IV, 55:69); Vuk IV, 49 04251'N, 1920'E Selo u Cmoj Gori. Kod Vuka, selo u Morai". Kod Latko- via, selo u Gornjoj Morai u Cmoj Gori". Pominje se u kontekstu boja Moraana sa T urcima: Na malenu selu Trnovici Iskoie dva sivi sokola: To ne bjehu dva sokola sivi, No dva brata do dva Sekulia, Je dnak tanke puke izmetahu, A na T urke zagon uinie, Pogubie T urska barjaktara, S Trnovice polomie T urke (Vuk IV, 49:50-57). U Vuk IV, 55 pominje se u kontekstu bitke na Grahovu 1836. iji je ishod po Crnogorce bio nepovoljan. Jo i: selo kod Imotskog (Hrvatska). Literatura: 1909, 352; 1954,600; 3,315; s.v.; 3 s.v. TRNO VO grad: Doi mene ka Trnovu gradu (Vuk 11,75:34) od zemlje Bugarske: Od Trnova od zemlje Bugarske (Vuk 11,75:28) bez atribucije: Sa Trnova Ujovi-Nikolu (Vuk VIE, 62:395). 1. U pesmi Vuk II, 75 misli se na stari grad Veliko T rnovo u Bugarskoj. U njemu su jedno vreme leale mosti sv. Save. T urci su doli u Trnovo 1393. 2. U pesmi Vuk VIII, 62, meutim, misli se na Trnovo u Crmnici (pleme Dupilo u Crnoj Gori), budui da se itav sie odvija oko Skadarskog jezera. T akvo selo postojalo je i u staroj Zeti, a danas su to Gornje i Donje T rnovo, s/z od Virpazara na Skadarskom jezeru. U staroj Zeti postojalo je i selo Trnova koje se danas nalazi u Albaniji, u oblasti T o-

moreza, i zove se Trove. Ono, meutim, nije blizu Skadarskog jezera. Literatura: 1959, 104; - 1988; 3 s.v. TRNJINE selo: Velestovo i selo Trnjine (Vuk VIII, 15:40); Vuk VIII, 53; SM 13, 170 ravne: Petu posla na Trnjine ravne (Vuk VIII, 54:48) nakraj Gore Crne: / Trnjine nakraj Gore Crne (Vuk VIII,15:21) bez atribucije: Da ekamo na Trnjine Turke (SM 12:24); SM 13, 22 4233'N, 1851'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se oko 10 km s/z od Keva. Zajedno sa Rovinama, jedno od najstarijih sela plemena Male Cuce. Odatle su se Malocuce, isto kao i Veljc uce, od kraja XVIII v. poele iriti dalje na sever i zahvatile ceo veliki prostor do planina T isovca, Guke i Krotinje na zapadu, pa dalje zapadno od Vitih stijena i od vrha Pustoga lisca, a na severa do cucke granice prema Rudinama. Veliki broj malih naselja koja su u tom prostoru nastala obuhvata se predelnim imenima u tri vee grupe: severno i severozapad-no od T rnjina je Pretin do, a sevemo od njega Kobilji do i Vrljerog. Trnjine su glavno selo istoimenog prede-la, a njegovi stanovnici se nazivaju Trnjinari. Prema pesmi, u T rnjinama je bijela Ro-ganova kula" (Vuk VIII, 15; SM 13)iRoga-novi knez (Vuk VIII, 54), a uz njega i uro T ripkovi (Vuk VHI, 53). Glavni razlog za ponovljene napade na Trnjine formulisan je u pesmi SM 13 na sledei nain: da poharam selo na Trnjine, na Trnjine na kraj Gore Cme, u njemu mi udan iar kau: b'jele ovce, konje i volove, to su oni kleti T rnjinari sve iz nae zemlje ugrabili! Opaliu kulu Roganovu, na koju se turske glave sue i u koju tursko robje vode, te ih nama daju na otkupe (6-15).

434

TROJAN TRST , T rijest, Trijee, TriSt jezike da ne mogu pjevali a konjma u zobnice mjesto zobi naspe pijesak. Kad se kralju uini da bi ve bilo vrijeme ii, a pijetli jo ne pjevaju, on zapita svojega slugu jesu li konji pozobali zob, a sluga mu odgovori da nijesu jo (jer je samo pipao rukama odozdo), i tako se zadocni; kad ve vidi staje, on uzjae na konja pa pobjegne k svojemu gradu, ali ga u putu stigne sunce; onda on br e bolje sjae s konja, pa utee pod plast, i sakrije se od sunca, ali (njegovom nesreom) naiu goveda te razbu u plast, i ondje ga sunce rastopi." Pesma ga pominje u kontekstu Vuieve bune (vide KRAGUJE VAC). T akoe i: T rojane kod Prilepa (Makedonija); Trojangrad stari grad u Hrvatskoj, kod Donje Jagodnje, 7,5 km j/z od Benkovca, spominje se u XI v. Literatura: 1, 1985; 2005; s.v.; RJA s.v.; VE s.v. Grad; Imenik YU 401. TRO PO NJE, Troponja neko selo: Do nekoga sela, do Troponje (SANU IV, 48:287) 449'N,2117'E Selo u Srbiji, blizu Svilajnca. U Kneevini Srbiji zavedeno je kao selo u okruiju uprijskom, srezu resavskom, sa 117 kua i 713 dua".* Pominje se u kontekstu Vuieve bune 1842. (vide KRAGUJE VAC). Literatura: 1892; 1994,177*; Imenik YU, 401. TRS T, Trijest, Trije e, Trit OT ergestum, T rieste II Od antikog Tergeste, po nekima u vezi sa slov. trg, romanskim posredstvom (Skok HJ 510). (A. L.) Trijest mjesto pitomo: U Trijestu mjestu pitomome (Vuk , 13:3) ' bijeli: Kad Trijestu bijelome doe (SANU T V, 38:144) * bez atribucije: Od Trijesta i Rijeke Senjske (Vuk Vin, 43:34) 1

Tmjine se dalje pominju i u kontekstu boja na Krusima 1796. (SM 170). Jo i: Tmjine kod Foe/Srbinja u BiH. Literatura: Imenik YU 401. TRO JAN @ Prasl. *Trojam, mitoloko ime, po rimskom caru Marku Ulpiju T rajanu (Traia-nus), osvajau Dakije; iz slovenskog rum. troian 'rimski zid, anac'. Up. Skok HI 505b. (A. L.) grad: Evo, kau, do Trojana graa (SANU IV, 48:52) Razvaline starog grada na Ceru iznad sela Trbosilja, u Srbiji. Kod Vuka u Rjeniku stoji: ,,zidine na Ceru (vie Dvorita). Onuda se pripovijeda da je u onom gradu bio nekakav kralj Trojan, koji je svaku no iao u Srijem te ljubio nekaku enu ili djevojku; za to je iao nou to danju nije smio od sunca da se ne rastopi. Kad bi doao k svojoj ljubaznici, natakli bi konjma zob, pa kad bi konji zob pozobali i pijetli zapjevali, on bi poao natrag i do sunca bi doao u svoj grad. Jednom mu ili brat njegove ljubaznice povadi svijem pijetlima

Troj

TRST, T rijest, T rijee, T rit Trijee mjesto izabrano: U Trijee, mjesto izabrano (Vuk LX, 13:167) mjesto poglavito: U Trijeu mjestu pogla-vitu (VukLX, 13:68) ravno: Nakraj mora, u Trijee ravno (Vuk VHI, 71:152) bez atribucije: A otolen morem do Trijea (Vuk Vm, 71:828); Vuk LX, 13 Trit bili: Jer je kula navrh Trista bila (MH VHI, 24:48) 4539'N, 1347'E Grad i luka u Italiji, u istonom delu T ranskog zaliva. Se dite istoimene provincije i centar autonomne oblasti Fralanija Julijska Venecija (Friuli-Venezia Giulia). Nastao je iz prvobitno keltsko-ilirskog naselja Tergeste koje je u v. pre n.e. dolo pod vlast Rimljana. Kami i Japodi su ga esto napadali i 52. pre n.e. opustoili. U graanskom ratu izmeu Cezara i Pompeja bio je na strani Cezara. Posle pobede Rimljana nad Japodima 35. pre n.e., utvrenje kao istaknuta rimska kolonija protiv ilirskih plemena, i kao takav se i porninje ve 33. U i DT v. posvedoen je kao rimski vojni logor. Posle propasti Zapadnog rimskog carstva, T ergeste i cela istonoalpska oblast do laze pod vlast germanskog zapovedmka Odoakara, a od 489. ulaze u sastav ostrogot-ske drave. Posle vizantijsko-gotskog rata (535-555) prelazi u ruke Vizantije. U tim ratovima T ergeste je mnogo stradao, posebno prilikom provale Langobarda 568. kada j e skoro potpuno uniten. U VII v. zalee naseljavaju Sloveni, a glavna luka i trgovaka metropola na Jadranu postaje Venecija. U Vm v., kada istarski gradovi padaju pod franaku vlast, prestaje samostalna, municipij alna uprava, a uz pomo crkve zavodi se nova, feudalna. Sredinom X v. franaki car dodelio je transkom biskupu grofovsku vlast nad gradom i okolinom, pa je Trst na taj nain izdvojen iz sastava Istarske Krajine, a gradska samouprava je potpuno ukinuta. Oko 200 godina kasnije fonnira se no-

435

Trs
va, srednjovekovna gradska optina koja ima samoupravu i 1253. dobija iroku autonomiju. Pod pritiskom konkurencije koju u sevemom Jadranu ima od Venecije, T rst 1382. priznaje vlast Habzburgovaca. Svejedno, do kraja XV v. nije uspeo da ozbiljnije ugrozi Veneciju. T ek 1719. T rst dobija status slobodne luke, a krajem veka postaje vodea luka na se-vernom Jadranu. Sa propau Mletake republike pada i ugled Venecije, a raste uloga T rsta. Za vreme Napoleonovih ratova T rst je bio u sastavu Ilirskih provincija i prolazio je kroz teku krizu, ali se u drugoj polovini XIX v. razvio u prvorazrednu junoevrop-sku luku i trgovaki centar. U T rstu je dugo postojala jaka srpska kolonija. Vuk u Boki Kotorskoj pie: T rst je najzapadnija primorska optina naroda naega (po broju dua moe biti i najmanja, ali po bogatstvu prva u svemu narodu)". Ovo stanje je zabeleeno krajem XLX v., a danas Trst ima jo samo srpsku pravoslavnu crkvu podignutu na temeljima starije graevine iz XVUI v., kao i srpsko groblje sa kapelom iz 1785. Pominje se u kontekstu enidbe knjaza Danila kao mesto iz kojeg potie budua knjaginja Darinka, ki Jovana Kvekia (Vuk IX, 13). Osim toga, javlja se i u kontekstu bitke na Grahovcu 1858. (SANU IV, 38), i u kontekstu francusko-austrijskog sukoba oko prevlasti u Dalmaciji i Boki Kotorskoj, koji je neoekivano reen pojavom ruskih pomorskih snaga u Boki pod zapovednitvom admirala Sinjavina 1806. (Vuk VHI, 43). Fi-

436

TRUBJELA, Trubjelo TUEMLI

lip Vukasovi, koji se tu pominje, jeste isto -rijska linost, austrijski general koji je poetkom XIX v. drao Mali Modru potok, oblast blizu Karlovca u Hrvatskoj (o njemu vide ad MILANO). Literatura: . r. 134; VE s.v.; s.w. , ; 3 s.v. TRUBJ ELA, Trubjelo Verovatno pseudojekavizam od *trubilo, mnoina *trubila, 'mesto sa kojeg se trubi (na uzbunu)'. (A. L.) Trubjela kula: Grad Omuti i Trubjela kula (Vuk T V, 5:107) Trubjelo bez atribucije: Suminue Plou i Trubjelo (Vuk IV, 8:109), Vuk rv, 52 4244'N, 1846'E Mesto izmeu Nikia i Rudina u Cmoj Gori, 14 km zapadno od Nikia. U epsko doba to je bila pogranina karaula (tj. pandurska stanica) u Rudinama. U Omutiu i T mbjeli bili su smeteni manji odredi pandura sa zadatkom da uvaju tur sku granicu od upada Crnogoraca. Kod Vuka: pandurnica u Rudinama". U Vuk IV, 5 pominje se kao simbol sigurnosti, kakav se iz vizure govornika T urina moe postii samo u gradu: Od ta emo strau da uvamo? Za nama su dva bijela grada: Grad Omuti i Trubjela kula, A iznad nas sve Nikike ovce: Slobodno je, kako i u gradu (105-109). Pominje se jo i u kontekstu pogibije Alaj-bega engia (Vuk I V, 8) i Bibia Zei-nila (Vuk IV, 52). Literatura: 1954,493; s.v.

Mesto u BiH. Stari grad (castrum) nasuprot selu Lje-skovcu, iznad ua Mutnice u Koranu, zapadno od Cazina u zapadnoj Bosni. Prvi put se pominje poetkom XT V v. kao grad u posedu porodice Baboni Blagaj. Pominje se i u Modrukom urbaru iz 1486. Kasnije je pripao knezovima Krkim i Fran-kopanima. Po njemu se jedna grana ovog roda i prozvala Frankopani Traki. U godini velike bitke za Udbinu (Krbavska bitka 1493), knez Nikola Frankopan T raki pao je u tursko ropstvo iz kojeg gaje otkupila ena Jelisava Peteva prodajom grada Samobora. Od 1552. do 1584. bila je u gradu krajika posada. T urci su ga nakratko zauzeli 1576. nakon pada Buima i Cazina, a posle 1590. je opusteo. Murteda-paa gaje popravio oko 1626. tako daje sredinom XVII v. bio ponovo naseljen. T urci su ga izgubili 1685. u ratu sa Austrijom. Zabeleen je jo i kao: Tersacz, Tarsacz, Terschacz. Godine 1719. zasedala je u T rcu komisija za povlaenje nove granice s Austrijom nakon mira u Poarevcu. Godine 1837. unet je na spisak gradova koje treba zadrati, iako je ve tada bio znatno pomen. Pominje se kao jedno od mesta na putu od Udbine do Velike Kladue (KH II, 60; MH IV, 37) i obratno od Kladue do Udbine (MH IV, 41), i kao mesto u kome ive braa Velagii (EH 4). Jo i: Trac kod Aleksandrovca (kruevakog) Srbija. Literatura: Lopai 1943, 225-231; Kreevljakovi 1953; Imenik YU 403; VE s.v.; RJA s.v.

TUEMILI
bijelo selo: U bijelo selo Tuemili (Vuk VIII, 66:114) Pleme i selo u okolini Bara (Cma Gora). U pesmi se pominje samo kao plemensko ime, ali je po prezimenima mogue zakljuiti da je selo bilo tursko": Piju T urci kafu i rakiju, T uemili bijesni junaci,

TRAC O T ersacz, Tarsacz, Terschacz

B Deminutiv od trg, ili prvobitno pridev *Trsk(i) grad 't vrava koja titi trg', za razvoj -bsh> > -ac up. HUM. (A. L.) bez atribucije: Trac proe, upravi Kladui (KH II, 60:298); EH 4; MH IV, 37, 41 455'N, 1547'E

TULA- TURLI U primorje nakraj mora slana Nakraj Bara grada turakoga Na bijelu Suli ia kulu, Slui im ga Suliia Mujo (1-6). Kontekst je boj na planini Sozini u Rudinama, koji se vodio oko ovaca. Literatura: RJA s.v.; Imenik YU 403. TURJANSKI, Turija T ULA O T ulcea II Moda slov. *Tolba, pridev na -jb u enskom rodu od linog imena *Tohh>, up. stsrp. Tolbko. (A . L.) bez atribucije: Prihvatiti Tulu i Hameda (KH I, 2:133) 4510'N,2849'E Grad i luka u Rumuniji. Nalazi se u oblasti Dobrada nedaleko od granice sa Ukrajinom, na desnoj obali dunavskog rukavca, 71,3 km udaljen od ua Dunava u Cmo more. Centar pokrajine koja se takoe zove T ula. Pesma ga pominje u kontekstu opsade T emivara u XVII v. (vide ARAD , KOMADI, LONDON , TISA PIPEKI). Literatura: Kornrumpf 1995, 221; PE s.v. T UPAN

437

Batria, iako osve ta ne pogaa nje ga ve Osmana orovia. Literatura: 1949, 351-355*; Kilibar-da s.a.; s.v.; Imenik YU 404; TIR 128.

*Tunja

pride v u enskom rodu (obino se podraz ume va reka) od prasl. *tun 'divlje gove e Bos primigenius' (danas izumrlo), odatle naziv stanovnika Turjani, pride v turjanski. (A. L.)

Turjanski bez atribucije : Mui Meho ispod Turjan-skoga (KH II, 65:628); KH II, 62 Turija bez atribucije : Se Turije Musi bajraktara (KH I, 22:367) 4447 'N, 1530'E Me sto u Hrvatskoj. Nalazi se u Krbavi ispod Male Kapele , iz me u Bihaa s je dne i Otoca sa druge strane . U obe pesme koje ga pominju, ime grada se vez uje z a Muica barjaktara. Za istu linost (u obliku Musi) vezuje se i pomen Turije u KH 1,22, ali je malo tee izje dnaiti Turiju i Turjanski. Musi/Mui barjaktar je u pe smi je dan od se dam pobratima Mujage Poprenovia iz Bihaa (Bia), to odgovara poloaju me sta Turjanski, i delimino je u saglasju sa je dnom od Turija kojih u Bosni ima 3: u optinama Biha, Konjic i Lukavac. Kako granice u tursko doba nisu mnogo liile na dananje, mogue je da su Turjanski i Turija dva imena z a isto me sto. Takoe i: Turija me sto u Srbiji, na de snoj obali reke Pek, 8 km od Kue va; me sto u Vojvodini (Srbija). Literatura: 1975, 167; - 1994,178; 3 s.v.; Imenik YU 404. T URLI bez atribucije: Jer je Babi siso do Turlia (EH 11:534) Vide TURLI

Pre metaforina

upotreba rei tupan 'bubanj' (gr. tympano) za zaravnjeno brdo, nego izvedenica od prideva tup. (A. L.) bez atribucije: Vrag donese od Tupana Panta (Vuk IV, 1:24) 4329'N, 19 8'E Selo u Banjanima (Cma Gora). Gle dano izdaleka, T upan izgleda vie ravan nego brdovit, te se stoga njegov srednji deo zove Tupanjska ravan. Kraj ni po emu ne lii na selo nego na jedan slabo naseljen karstni prostor, bezvodan i divalj.* Selo se deli na Gornji (zapadni) i Donji (istoni) T upan. U Donjem T upanu su zase-oci Dolovi, Lastva, Cerovica itd. U antiko doba ovuda je (preko Mataru-kog groblja) iao rimski put od Epidaura do Anderve. Pesma pominje poturicu od T upana Panta" kao pravog krivca za smrt Perovia

438 T UIMNJA, T uina, T uinja

TuSlMNJA,

Tuina, Tuinja TUZLA gori od starih. Begovi Kopii/Kovii bili su poreklom iz Gornje Rame (vide), pa moda u tom kraju treba traiti i ovo selo. Rekonstrukcija njegovog imena, kako je ovde predloeno, ne mora biti pouzdana budui da nema drugih potvrda osim ovog jednog genitiva. T UZLA

II Istog porekla kao stsrp. Tuimlja (1316), dan. Tuilje kod Kosovske Mitrovice, e. Tuim, polj. Tuszym(i)a, rus. Tuemlja, pridev na -jb od linog imena Tuirm>, koje se tumai kao skraeno od *Tui-mirb ili kao glagolski pridev od tuiti 'smirivati'. (A. L.) T uimnja selo maleno: Od Tuimnje sela malenoga (VuklV, 58:352) bez atribucije: Nego hajde u Tuimnju kuli (Vuk rv, 58:403); Vuk IX, 16 T uina selo u Drobnjake: Do Tuine sela u Drobnjake (Vuk IX, 13:546) mala: A cera ga u malu Tuinu ( SANU I V, 33:57) ravna: A iz polja u Tuinu ravnu (Vuk IV, 53:243) bez atribucije: U Tuini pred bijelom crkvom (Vuk I V, 53:631); Vuk I V, 57; Vuk Vni, 11, 64; Vuk , 18; SANU IV, 33, 34, 35, 36 T uinja donja: / Novica od Tuine donje (SANU 34:18); SANUIV, 13 4256'N, 1912'E

O Salinae, Salines,

Soli, T ur

rv,

Od tur. tuzlu 'slan', pridev od tuz 'so', po tamonjim rudnicima soli, odatle i raniji nazivi stsrp. Solb, mad. Sow, lat. Salinae (posvedoen oko 950. kod Porfirogenita kao Salenes). (A. L.) eher donja: Prihvatiti eher Tuzlu donju (KHI, 16:12) eher i gornja i donja: eher Tuzlu i gornju i donju (KHI, 16:13) i donja i gornja: Uzet Tuzlu i donju i gornju (KH , 73:64) bez atribucije: / od Tuzle Tuzlu kapetana (Vuk III, 35:40); VuklV, 34; Vuk VII, 56 4433'N, 1841'E Grad u BiH. Nalazi se u s/z Bosni, na obe strane reke Jale, pritoke Spree, u j/z podnoju planine Majevice. U rimsko doba na mestu dananje T uzle bilo je mesto Salinae (Solane) zabeleeno u obliku ad Salinas". U X v. Konstantni Por-firogenit ga pominje kao jedno od est naseljenih mesta pod imenom Salnes ,,u srpskoj zemlji" i u istoimenoj upi. Od XIII v. je u sastavu bosanske drave, pod imenom Soli u upi Sol (prvi pomen 1225). Spominje se i 1244. u povelji koju Bela IV izdaje Bosanskoj crkvi. U gradu je postojao franjevaki samostan iz srednjeg veka koji se jo uvek pominje i 1514. T urci su osvojili Soli 1463. i dali im dananje ime. Posle Karlovakog mira 1699, u Donjoj T uzli izgrauju palanku sa ardakom iznad ulaza. Izmeu 1717. i 1730. osnovana je T uzlanska kapetanija, a 1760. pomena je palanka i na njenom mestu do 1768. sazidana tvrava od kamen a. Oko veeg dela naselja izgraen je bedem sa 4 ka-

Selo u Drobnjacima (Cma Gora), na putu avnik-Boan-abljak. Prvo selo zasnovali su Cerovici doavi iz Cerovice u Rudinama. Oni su kasnije davali plemenske glavare (od njih je i uveni Novica Cerovi). Pominje se u kontekstu istrage poturica 1707. (SANU IV, 13 gde se pogreno navodi 1702), pogibije Smail-age engia 1840. (Vuk IV, 57, 58; SANU IV 33-36), enidbe knjaza Danila (Vuk IX, 13) i pohare Kolaina 1858. (Vuk IX, 16, 18). Literatura: 1902, 357-492; Imenik YU405. T UT UNA bez atribucije: Od Tutuni Kovi-Mu-rat-bega (Vuk VI, 49:109) Neizvesna ubikacija. U mestu T utune pesma pominje nekog Kovi Murat-bega kao jednog od mnogih koje Ograi serdar zove u eto za pohod na kaure kako bi dokazao da novi junaci nisu

T VRDOI, Tvrdo

439

pije: Starom, Dindijskom, Jalskom i Poljskom. T uzla je pripadala Zvornikom sandaku. Sredinom XVHI v. u tuzlanskom kraju je esto dolazilo do pobuna raje zbog velikih nameta. U T uzli je 1831. odran sastanak bosanskih kapetana koji su se suprotstavili reformama sultana Mahmuda i traili autonomiju Bosanskog paaluka. Borbe su voene 1832. i 1850. Austro-Ugarska je 1878. uzela T uzlu bez borbe i drala je sve do 1918. U hrianskim pesmama pominju se T uzla kapetan (Vuk III, 35; Vuk IV, 34; Vuk VII, 56) i njegov sin Mahmut-beg (Vuk III, 35), a u muslimanskim sam grad se javlja u kontekstu neuspelog brianskog pohoda na Zvomik (KH I, 16; KH , 73). Literatura: Vego 1957; Handi 1975; s.v.; VE s.v. T VRDOI, T vrdo Pridev na -jb od linog imena *Tvbrdosb ili *Tvbrdoxb, skraenog od *Tvwdo-slavb. (A. L.) grad starinski: U Tvrdou gradu starinsko-me (SM 129:172) bez atribucije: Kod bijele u Tvrdoa crkve (SM 129:184) 4243'N, 1817'E Selo u BiH. Nalazi se u Hercegovini (Republika Srpska), zapadno od puta Dubrovnik-T rebi-nje. Put ide uz manastir Dui, a izmeu puta i sela podignuta je 1876. za tursku vojsku jedna okrugla kula zvana Birindi. Selo se zove jo i Tor jer je zasnovano na nekadanjim torinama manastira Tvrdoa. Smeteno je na ravnom terenu koji se jednim potokom deli na dva dela: na desnom od tih delova je selo, a na levom manastir. Seosko groblje je kod manastira, a tu su se kopali i svi pravoslavni hriani iz Dubrovnika, jer im je kao izmaticima" bilo zabranjeno da se tamo sahranjuju. T ek kada su Dubrovnik osvojili Francuzi, poele su na gradskom groblju i pravoslavne sahrane, a to se produilo posle i pod austrijskom vladavinom.

Porodica Jelii iz sela Tvrdoa smatra se najstarijim bratstvom u Zupcima. Pria se da je jedan Jeli iz Zubaca pratio sv. Vasilija Ostrokog na putu iz Tvrdoa pod Otrog sredinom XVII v., i da stoga u njihovom bratstvu mora uvek neko biti bogat. Kod Vuka u Rjeniku: pust veliki manastir kod Trebinja u Trebinici". Pominje se kao bela crkva" kod koje Ri- anin Rade sahranjuje svoje urake Vitkovi- e, koje su T urci isekli na prevaru, a on ih dostojno osvetio. Manastir Tvrdo Manastir juno od T rebinja, kod sela Tvrdoi, po kome je dobio ime. Crkva Uspe-nja Bogorodice. Manastir su obnovili tre-binjski mitropoliti Visarion i Jovan 1509. Prema narodnom predanju, manastir je zadubina kralja Milutina (1282-1321). Prvi put se pominje 1400, a od 1501. ee se navodi u izvorima. Godine 1510. freske je za crkvu Uspenja Bogorodice uradio dubro vaki slikar Vicko Lovrov. Posle obnove Peke patrijarije, u T rebinju je osnovana nova eparhija ija je katedra bila smetena u T vrdou sve do 1690. Tvrdo je bio centar nacionalnog okupljanja i dogovora oko ustanaka protiv T uraka. U velikom austrijsko-turskom ratu tvrdoki monasi su otvoreno stali na stranu Mleana. Kad su T urci 1693. zauzeli manastir, neki monasi su se sklonili u Hercegovinu, a vei deo je otiao u Boku Kotorsku, gde su osnovali manastir Savinu kod Herceg Novoga. Samo nekoliko staraca kaluera ostalo je i dalje pod turskom upravom, a oni su se sklonili u Dui i tu udarili temelj dananjem manastiru Dui. Godinu dana kasnije manastir su zauzeli Mleani, ali nisu dugo ostali u njemu jer su bili primorani da ga napuste. Prilikom povlaenja, oni su ga digli u vazduh.

Jo i: Tvrdo (42 29' N, 19 1' E), mesto u Crnoj Gori. Literatura: - 1903,1205-1206; 2003; s.v.; Imenik YU 405; 3 s.v.

u
UBLI kameni: Pa je alju u Uble kamene (Vuk Vni, 68:63) ravni: / na Uble rame dolazila (Vuk IX, 10:745) iroki: A ja idem na Uble iroke (Vuk IX, 11:230) piperski: Na piperske Uble dolazili (Vuk VHI, 22:8) bez atribucije: A s Ubola Lazarov Punia (Vuk VIII, 73:2049); Vuk VIII, 23; Vuk IX, 10, 11; SANUni, 19 esto ime za mesta u krevitim predelima (apelativ ubli udubljenje sa vodom, bazen, vrtaa ispunjena vodom"). Pesme pominju u Cmoj Gori tri naselja sa ovim imenom: 1. evski Ubli (Vuk VIII, 68) - selo nedaleko od Keva, 25 km juno od Nikia; pesma u njima pominje Ristu Gardaevia; UDBAR, Ubar, Udvar, Udvarje, Udbar, Ubar Ubar grad: Da otidem do Ubara grada (Vuk VI, 68:35) na krajini: Zatrese se Ubar na krajini (Vuk VI, 68:100) bez atribucije: A kad Alil u Ubara doe (Vuk VI, 68:58) Udbar bez atribucije: Ono jeste Dmitar od Udba-ra (Vuk III, 47:148) Udvar bez atribucije: Od Udvara drugoga dizdara (Vuk VI, 49:99); ER 86 Udvarje bez atribucije: Njemu veli Mitar od Udvar-ja (SM 91:17); SM91,94 Udbar grad: Kad je bila do Udbara grada (Vuk III, 28:87); Vuk VII, 17 grad bijeli: U Udbaru gradu bijelome (Vuk VII, 17:4) bez atribucije: to Madari nose po Udbaru (Vuk VII, 17:130) Ubar bili: ak daleko od Ubara bila (MH IV, 46:115) bez atribucije: Zlatka tvoja do Ubara ne e (MH IV, 46:131) 1. Udba^dbarreka i selo u slivu Neretve, njena leva pritoka zapadno od Konjica (BiH). Idbar je turski oblik za Dbar (kod Dukljanina Debreca), kraj u gornjem toku

2. Piperski Ubli (Vuk VIII, 22,23) - selo u Piperima sevemo do Podgorice; nedaleko od njega je crkva sv. Jovana iz XVI v., ispred koje je 1614. patrijarh Jovan odrao zbor glavara. Pesme u njima pominju Jovana Janjia i Jovaa Golubova u kontekstu piperske osvete T urcima za Jovanovu smrt;
3. Kuki Ubli (Vuk VIII, 73; Vuk IX, 10, 11) selo u blizini Meduna sevemo od Podgorice; pesma u njima pominje Lazarevog Puniu. Literatura: 3 s.v.; s.v.

UDBINA, Hudbinja, Udbin, Udbinj, Udbinja, Udbinje, Udvina

441

Neretve. Uklapa se u trajektoriju pesme Vuk , 28 (Kunar-planina-Senj), s tim to je grad imenovan Udbar. T o je moda i mesto koje se pominje u ER 86 kao Udvar, budui da junak pesme Kazun -aga umire u bici pod Zadrom. Dobar peva ne bi dopustio da ptice (orao i gavran), koje je junak nahranio i napojio u bici pod Udvarom, idu za njim ak od turske Maarske u visini Mohaa. T akoe kao Udvar, ovo se mesto pominje i u Vuk VI, 49 (okupljanje bosanskih T uraka). 2. Udvar u SM i MH I V moe biti maarski grad Udvar u Baranji, blizu Mohaa. Ovaj grad je verovatno i Ubar iz Vuk VI, 68. Kod Vuka u Rjeniku javlja se u obliku Udbari (uz primer Vuk III, 47) i Udbar. Jo i: Ujvar mesto u Slovakoj, na desnoj obali reke Njitre, oko 30 km severno od mesta Komarno (Komoran). Ova tvrava je podignuta u XVI v. da sprei irenje T uraka, ali su je T urci osvojili 1663. Otad pa do 1685. Ujvar je bio glavno mesto istoimenog vilajeta. T akoe i: Ungvar, grad u Maarskoj (pominje se 1655. kad su ga osvojili T urci), Hu-gvar ili Hugdvardanas Ugorod u Ukrajini. Literatura: 1909,374; 1978; E 508 (nap. 1); 1, 97; 3, 360, 437; s.w. , . UDBINA, Hudbinja, Udbin, Udbinj, Udbinja, Udbinje , Udvina OUdwin, Udwig, Utwing, Uduin, Uduine, Utbina II Nejasno, moda predslovensko. (A. L.) Hudbinja bez atribucije: Hudbinja se jutros iskopala (Vuk VI, 64:153) Udbin grad: / Udbina grada poharae (SANU , 55:217); SM 93 arija: Pa otale u Udbin- ariju (KH I, 23:442) beli: U tom' lete pod Udbina bela (SANU III, 52:16) bez atribucije: Hoe V skoro u Udbina doi (SANU III, 52:36); SANU , 61 Udbina grad: E je posla u Udbini gradu (Vuk VI, 74:24); Vuk VII, 18; ER 94, 115; SANU

, 49; SM 112, 114; KH II, 60, 62, 65; MH III, 6,7,10,15,20,22,24; MH IV, 34, 37; MH VIII, 9 grad bijeli: U Udbine grada bijeloga (Vuk , 26:37); ER 128, 188; SANU III, 49, 82; SM 130; KH I, 28 grad kameni: Iz Udbine grada kamenoga (EH 10:302) turski grad: Sa Udbine, sa turskoga grada (MH IX, 21:112) pitoma palanka: Iz Udbine pitome palanke (, 4:2018) bela: Da se vrnem iz Udbine bele (Vuk III, 26:175) bijela: Pak otide k bijeloj Udbini (SANU , 49:42); ER 74, 94,119; SM 82; KH I, 28; EH 12; MH IV, 34; MH VIII, 15; MH IX, 14 bila: Ine snesu do Udbine bile (EH 2:628); EH 4; MH II, 31; MH III, 10, 12, 15, 21, 22; MH IV, 28, 34, 35, 43; MH IX, 22 ravna: Od Kunare do Udbine ravne (Vuk VII, 6:70); SM 96; KH I, 24, 26, 37, 38; KH II, 49,65; KH , 4,9; EH 3,4,5,6,7, 8, 9, 10, 11, 12; MH IX, 16, 25 mala: Jesi uo ti Udbinu malu (KH III, 7:141) krvava: Ode Boro krvavoj Udbini (Vuk VI, 52:4); Vuk VI, 53; Vuk VII, 18; SANU III, 34, 47, 55, 65; SM 31, 116; EH 2, 5 kleta: Pa odoe u Udbinu kletu (MH IX, 14:112) kamena: Vie cvjeli kamena Udbina (KH I, 24:9); EH 2, 5, 6, 12 vragali: A proi se vragali Udbine (Vuk VII, 5:31) turska: Posla knjigu u Tursku Udbinu (Vuk , 20:96); Vuk III, 33; Vuk VI, 50,51,53, 58, 60, 63, 69; Vuk VII, 1, 5, 6, 8, 11, 14, 17; SANU II, 85; SM 93,96; KH 1,27,34; KH III, 7, 10; EH 12; MH IX, 20 turska kraina: Kod Udbine kod Turske kraine (Vuk VI, 50:48); Vuk VI, 51; Vuk VE, 17, 18; SM 82, 87, 93, 112, 114; MH VHI, 15 krvava krajina: Od Udbine krvave krajine (Vuk VI, 68:109); SM 67 bez atribucije: U Udbini na emerli londi (Vuk III, 24:2); Vuk III, 20,26,29,33,36; Vuk VI, 49, 51, 53, 55, 60, 63, 64, 68, 69, 78; Vuk VII, 4,5,6,7,8,11,14,18,38; ER 94,128,160; SANU II, 71; SANU III, 52; SM 31, 67, 82,96,112,114,116,130; KH 1,22,24,26,27,28,29,30, 37,38,39; KH , 40,45,47,49,50,51,56,60,61,62,65,

442

UDBINA, Hudbinja, Udbin, Udbinj, Udbinja, Udbinje, Udvina

66,67,70,71,75; KHIII, 4,5,6,7,10; EH 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12; MH II, 31, 67; MH III, 6,7,8,9,10,14,15,17,18,19, 20, 21, 22, 24; MH IV, 26, 27, 28, 29, 32, 34, 42, 43; MH IX, 5, 19, 20, 25 Udbinj grad: Izljeze iz Udbinja grada (SANU III, 29:26); SANU III, 39,47,64; SM 93,114 grad bijeli: Iz Udbinja grada bijeloga (SANU III, 34:33); SANU , 39, 55, 64 bez atribucije: Povede me od Udbinja Mujo (SANU III, 28:19); SANU III, 29, 36, 48, 55, 61,64; SM 114 Udbinja grad: Ce ra konja ka Udbinji gradu (Vuk III, 49:96); Vuk , 55; Vuk VII, 2, 4; SANU II, 52; SANU III, 47, 61 grad bijeli: U Udbinji gradu bijelome (Vuk III, 55:2); Vuk VII, 2 bijela: Poerae bijeloj Udbinji (Vuk III, 21:65) ravna: E u ii u Udbinju ravnu (Vuk VII, 4:35) turska: Pobratime, iz Turske Udbinje (Vuk III, 18:40); Vukni, 28,46,58; Vuk VI, 37, 55, 66, 68; Vuk VII, 3 krvava: Okrenu ga krvavoj Udbinji (Vuk 111,23:33); SM 116 u turskoj krajini: U Udbinji u Turskoj krajini (Vuk III, 22:42); Vuk VH, 3, 9 turska krajina: Od Udbinje od Turske krajine (Vuk III, 27:18); Vuk , 28,54,58,66 krvava krajina: Od Udbinje krvave krajine (Vuk III, 49:2); Vuk VI, 66 bez atribucije: A u zoru pade pod Udbinju (Vuk III, 18:87); Vuk , 21, 22, 23, 27, 28, 37, 38, 46, 49, 54, 55, 57, 58, 82; Vuk VI, 37,55,67,68,75,78; Vuk VII, 2,3,4; SANU II, 52; SANU III, 35,37,39,47,55, 62, 65; SM 82, 130 Udbinje bez atribucije: A ondolen uz Udbinje poe (SANU III, 64:49) Udvina bila: Pa odoe na Udvinu bilu (MH IV, 26:453); MH , 13, 25; MH IV, 29 turska: Sve sedam je od turske Udvine (MH III, 23:10) bez atribucije: Gdje im puti idu na Udvinu (MH III, 11:98); MH III, 12,13,19,21,23, 25; MH IV, 26, 29, 32, 35, 37, 39, 41, 42 4431'N, 1545'E

Mesto u Hrvatskoj. Po starijem izgovom Udvina stari grad u Hrvatskoj, kod istoimenog mesta u Lici, u Zadarsko-kninskoj upaniji. Pretpostavlja se da je identian sa krbavskim gradom, se-ditem biskupije na junom kraju Krbavskog polja kojim tee Krbava. Po Krbavi se prvobitno i grad zvao istim imenom, a kao Udvina se javlja od 1491. (u hronici Ivana Tomaevia). Spominje se i u latinskim, ita-lijanskim, nemakim i hrvatskim listinama XVII i XVIII v. u oblicima: Udwin, Udwig, Utwing, Uduin, Uduine, Utbina, Udvina, Udbina. U periodu 1185-1460. bila je sedite Krbavske biskupije. Poetkom XIII v. postaje posed velike porodice Kurjakovi koji i upu i grad dre sve do 1527, kada Udbinu za uzimaju T urci. U turskim rukama ostala je neprekidno do 1689. Posle 1690. bila je znaajno uporite u borbi protiv T uraka, ali u tom svojstvu vie nije epska tema. Od srednjovekovnih graevina u Udbini pominju se grad Ivana Karlovia, koji T urci nisu smili, biskupski dvor, franjevaki samostan itd. Kod Vuka u Rjeniku: Udbinja se u na rodni] em pjesmama spominje od strane T urske kao Senj od nae. Sad je Udbinja kao malo selo". Kao najvaniji turski grad ne samo na teritoriji Hrvatske ve u itavoj Vojnoj krajini, Udbina se neprekidno javlja u muslimanskim, a vrlo esto i u hrianskim pesmama. Za nju se na obe strane najtenje vezuje lik likog Mustaj-bega: Kad zacv'jelje sva iroka Lika Od Novoga do b'jelog Brdara, Jadni cv'jele po svoj Lici T urci, Jer Liani bega izgubili, Mustaj beg im dopao tavnice, Od nj eg nema glasa ni habera. Ne znajui gdje je u tavnici, Kol'ko cv'jeli sva iroka Lika, Vie cv'jeli kamena Udbina (KHI, 24:1-9). Uz njega obino idu njegovi najcenjeniji junaci: braa Kozlii (ili Kozliii) i Hrnji-

UDVAR, Udvarje UGLJE VO

443

ce, koji su bili Udbinjani po roenju mada su kasnije preli u Kladuu, hoda ejvan - aga stari, uli barjaktar, Osman barjaktar i dragi. Pesma KH 1,30 peva o njegovoj pogibiji u kojoj ima romantinih elemenata: Posljednje etovanje Mustaj begovo bijae, kad je sa etnika poao u Brlog, da gospoju Uzavca, imenom Janju, zarobi te je na Udbinu iznese. Bijae je ugrabio, ali kad je s njom Ganicu vodu prebrodio, doekali ga Brlo -ani u Bukovom klancu i tamo je sa svojih 140 drugova poginuo, a ostatak od 60 etnika umaknu sretno na Udbinu. O pogibiji Mustaj bega likog nijesam mogao pribaviti potpunu narodnu pjesnu, ali za to sam stigao pjesmu o njegovom pokajanju."* Opis smrti likog Mustaj- bega, ne bitno drukiji od onog to se moe nai u Hermanovoj pesmi, dat je u MH rv, 35. Bitka kod Udbine 1493. (Krbavska bitka) Posle propasti srpske i bosanske srednjo-vekovne drave, Ugarsko-hrvatsku dravu koja se prostirala od Cetine do Dunava branili su samo hrvatsko plemstvo i slabe snage ugarsko-hrvatskog kralja. Sv e vee turske vojske upadaju u dubinu hrvatskih zemalja, a jedan od takvih pljakakih napada iz 1491. zavrio se velikim turskim porazom u bici nedaleko od Korenice. Novi turski upravitelj Bosanskog paaluka Jakub-- paa (a ne Otman, kao esto u pesmama), preduzima 1493. osvetniki pohod na Hrvatsku koji po obiaju zapoinje pokuajem osvajanja utvrenoga grada Jajca. Posle toga T urci dopiru sve do Drave izmeu Ptuja i Varadina, odakle se s velikim plenom vraaju preko Zagorja, mimo Zagreba kroz T uropolje, preko Pokuplja uz poreje Mrenice i Korane do Modrua. Na Krbavskom polju, podudbinskom tvravom, saekala ih je vojska bana Derenina i kneza Frankopana. Bitku su dobile turske snage. Smatra se daje 13.000 ljudi bilo tog dana to ubijeno, to zarobljeno, ukljuujui i kneza Nikolu Frankopana T rakog iji je sinjedinac (knez Ivan Frankopan) poginuo u istom boju. Uz njega, u toj je bici poginuo cvet hrvatskog plemstva, zajedno sa knezom Karlom Krbavskim i vitezom Jurajem Vlatkoviem.

Literatura: 1977, 404-407, 766; KH I, 608*; Hrvatski leksikon II s.v.; RJA s.v.; VE s.v. Grad; E 223 (nap. 36, 37); s.v.; Imenik YU 406. UDVAR, Udvarje Udvar bez atribucije: Od Udvara drugoga dizdara (Vuk VI, 49:99), ER 86 Udvarje bez atribucije: Njemu veli Mitar od Udvar-ja (SM 91:17), SM91.94 Vide UDB AR

UDVI NA
bila: Pa odoe na Udvinu bilu (MH IV, 26:453); MH III, 13, 25; MH IV, 29 turska: Sve sedam je od turske Udvine (MH , 23:10) bez atribucije: Gdje im puti idu na Udvinu (MH III, 11:98); MH III, 12,13,19,21,23, 25; MH T V, 26, 29, 32, 35, 37, 39, 41, 42 Vide UDB INA UDBAR grad: Kad je bila do Udbara grada (Vuk 1, 28:87); Vuk VII, 17 grad bijeli: U Udbaru gradu bijelome (Vuk VII, 17:4) bez atribucije: to Madari nose po Udbaru (Vuk VII, 17:130) Vide UDB AR UGLJE VO maleno selo: Iz malehna sela Ugljevoga (SM 82:2) bez atribucije: U Ugljevu razredie vojsku (SM 82:44) Neizvesna ubikacija. Mesto za koje pesma vezuje Simu Uglje- via, verovatno u Udbinskoj Krajini, budui da se radi o razaranju Udbine (vide). Na dananjim mapama u okolini Udbine nema mesta pod tim imenom, ali postoji mesto Ugljane (4334'N, 1644'E) na razumnoj distanci od Udbine, u Hrvatskoj. Postoji takoe mogunost da je ime mesta formirano tako da odgovara imenu junaka (Ugljevi).

444
, Ugni

UG NJI, Tjgni ULOG 4155'N, 1912'E Grad i luka u Cmoj Gori. Istono od grada je Ulcinjsko polje sa lukom i solanama. Srednjovekovni utvreni grad sa bedemima i kulama, koji se ouvao do danas, podigli su T urci na uzvienju iznad male luke. Antiki Ulcinj pominje se kao Colhini-um. Osnovali su ga pomorci iz Kolhide sa Crnog mora. Kasnije se zvao Olhinium. Kada su ga 168. pre n.e. osvojili od , Rimljani su ga nazvali Olcinium. Kod Vuka u Rjeniku javlja se kao Ulin i Ocin. Tokom srednjeg veka prvo je bio pod vi- zantijskom vlau, od XT v. pod vlau Zete, a od 1181. u vlasti Nemanjia. Od 1396. bio je prestonica Balia. Pod srpskom vlau je ostao do 1421; potom su ga drali Mleani, a od 1571. T urci, koji su u njega naselili 400 gusara i pretvorili grad u snano gusarsko uporite (sve do 1815). Crnogorci su ga uzeli od T uraka 1880. Pominje se u kontekstu enidbe Maksima Crnojevia (Vuk , 89), u kontekstu bitke na Visoici 1796. (Vuk IV, 10) i na Kru-sima iste godine (Vuk IV, 11; SM 170), boja na Deligradu 1806. (SM 63), bune bosanskih muslimana protiv nizama pod vodstvom Husein- pae Gradaevia Zmaja od Bosne 1831. (SM 62) i bitke na Skadarskom jezeru 1844. (Vuk VHI, 62).

* bez atribucije: Od Ugana Mojaeva Ha (Vuk VTA, 29:285) 4220'N, 1855'E

Selo u bliim Cetinja (Cma Gora). Kod Daniia se javljaju oba oblika, ali u jednini (Uganj i Ugari). Pesma pominje iz Ugana T la Mojaeva u kontekstu udara na turske kule na Doljanima pod vodstvom cetinjskog serdara Mila Mar-tinovia.

Literatura: 3, 349.

ULCE4J, O cinj, Ulin, Vucinj,Vuinj

O Colimiiim, Olhinium, Olcinium II Od antikog Ulcinium, odatle neposredno stsrp. Lbcinb, docnije Ocinj, dananji oblik pod utkaj em alb. Ulqi(n) ili ital. Dulcigno, gde je d- od sraslog predloga de (Skok 541b). (A. L.)

Ulcinj

* grad bijeli: Pod Ulcinjom gradom bijelijem (SM 136:88); SM 170 * bijeli: Pa od Bara i Ulcinja b'jela (SM 63:238) * bez atribucije: Prati knjigu Baru i Ulinu (Vukli, 89:274); SM 62 * grad: S treom posla put Ocinja grada (VukVH, 53:18) * bez atribucije: Od Vucinja i Bara bijela (Vuk IV, 10:273); Vuk Vin, 62

Ulin

O cinj

Vucinj

Literatura: 1959b, 278; ! / / 1980; s.w. , ; VE s.v. Grad.

ULO G II Od ulei (se), verovatno 'ulegnue', up. u istom znaenju ulijeg, slovenaki uleg. (A L.) * kraj vode Neretve: U Ulogu kraj vode Neretve ( K H I , 7:130) @4318'N, 1747'E Mesto u BiH. Nalazi se u dolini Neretve, u oblasti Borac (Hercegovina). Poetkom XX v. delilo se na vie mahala: Milavii, Piralii, Carina, Dobri do, Ba i Varo. Prema lokalnom predanju, svi Borani su dugo posle turskog osvajanja bili

Vuinj * bez atribucije: Od Vuinja nitko ne utee (VuklV, 11:147)

bici

Ulcin

UMAC UZOLAC

445

pravoslavni, a sam Borac se tri puta mrio" i opet vraao u staru veru. Mesto je stradalo od kuge, od Gradae- vieve vojske iz Bosne i na kraju 1882. u hercegovako-bokeljskom ustanku protiv Austro-Ugarske, kada je spaljeno. U pesmi se pominje kao prvi konak na putu od Zagorja do Nevesinja. Literatura: 1905, 349; Kapidi 1958; VE s.v. UMAC bez atribucije: / na Umac kulu ogradio (Vuk VIE, 60:35); Vuk VIII, 61 Vide HUM UNA II Nejasno, najverovatnije pridev na -jb od hipokoristika na -kb, up. ste. Unk (od Uneslav ili si., up. stsrp. toponim Unjemirb, stsl. unej, unij 'bolji'), ili, ako se pretpostavi *Huna, od stsrp. Humko. (A. L.) bez atribucije: Kneza s Unca stotinu ovnova (Vuk IV, 51:18) 4311'N, 1852'E Selo u Pivi (Crna Gora). Sastoji se iz tri kraja: Donji Una, Gornji Una i Ercegova strana Donji Una se nalazi nad samim greda ma kanjona Pive u jednoj talasastoj uvali, na visini od 1.374 m. Gornji Una je na valovitim stranama Bobotina vrha i Jagodina vrha. Kue su podignute po dolinama tih strana. Ercegova strana (zaselak Gornjeg Unca) nazvana je tako po katunima hercega Stefana za koje se misli da su bili na tom mestu. Nalazi se ispod Ploa i Brda, ogranka Jagodina vrha. U pesmi se pominje kao jedno od mesta naroito pogoenih porezima koje uteruju paa sa Zagorja i Ibro Bairovi. Literatura: 1954, 602; s.v. URSULE O Ursula bez atribucije: Pa je alje u Ursule Muu (SANU IV, 45:129)

4323'N, 1959'E Mesto u Srbiji, bliz u gra da Sjenice. Pesma ga pominje u kontekstu Moravike bune 1826. (vide IVANJICA) kao tursko selo u kome je knez izvesni Ursuljanin Muo. Jo i: RJA porninje selo u Staroj Srbiji; selo u donjem Dragaevu, u Levu i u Uikom okrugu (Srbija). Selo u Levu (Rekovac) porninje i Imenik Jugoslavije iz 1973. Literatura: 1892; 1975, 168; 1994, 181; RJA s.v.; Imenik YU 407. USKOCI ravni: Te je ilje u Uskoke ravne (Vuk IX, 10:378) bez atribucije: Da Uskoke ne opale Turci (Vuk IX, 10:384) 043 10'N, 19 6'E Mesto i pleme u Cmoj Gori. Drobnjaci i Uskoci su plemena u oblasti Durmitora i u dolini reka Komarnice i T ui-ne. U prvoj polovini XLX v. oslobodilaki pokret zahvatio je i ova plemena, a 1840. tu je stradao i ozloglaeni Smail- aga engi (pogubio ga je uskoki prvak Mirko Alek- si). Kao i druga br dska i hercegovaka plemena, Drobnjaci i Uskoci su u Karaorevo doba stizali i do Beograda i Deligrada. Pominju se u kontekstu pohare Kua 1855. (vide ORAHOVO). UUP grad: Te Uupa grada poharaste (SANU , 59:25) grad bijeli: U Uupu gradu bijelome (SM 62:286) bez atribucije: Od Uupa i od Albasana (VukI V,10:264); Vuk VI, 11; SM 62; MH , 5 Vide S KOPLJE UZOLAC bili: Kad se vrati od Uzoca bila (MH IV, 35:61) butum prokleti: U Uzocu butum prokletome (MH IV, 35:2)

446

UB AR - UZICE

kleti: Beg pogleda niz Uzolac kleti (MH IV, 35:173) bez atribucije: Na Uzolac poraz Janje lipe (MH IV, 35:114) Neizvesna ubikacija. Prema komentaru uz muslimanske pesme (MH III-IV), niko od pevaa nije znao da kae gde bi taj grad mogao biti. Na osnovu pomena Brloga i sela Plakog, mogao bi biti negde oko Velike Kapele, sa kotarske strane. Pominje se u kontekstu pogibije likog Mustaj-bega (vide UDBINA). Literatura: Imenik YU 408; MH -IV, komentar. UBAR bili: ak daleko od Ubara bila (MH IV, 46:115) bez atribucije: Zlatka tvoja do Ubara ne e (MH IV, 46:131) Vide UDB AR UZICE

konjanika maarskog kralja Lajoa, pobedi-li u njemu Nikolu Altomanovia, uhvatili ga i oslepili (stari tekst kae: razbi knez Lazar Nikolu upana od Uzica i oslepi ga"*). Tvrava u okuci reke etinje izgraena je za odbranu druma koji je povezivao Srbiju s Bosnom. Podignuta je na visokoj, sa tri strane nepristupanoj litici. T urci su osvojili Uzice 1463, nekoliko godina posle p ada Smedereva. Idui prema Bosni, sultan Mehmed II zauzeo je Uzice poto je grad prethodno tukao topovima. U drugoj polovini XV v. Maari su sa Srbima prodirali duboko u unutranjost Srbije i do lazili ak do Uzica. Sa udaljavanjem ratne opasnosti, naroito posle pada Beograda, znaaj uikog grada je opao, za razliku od naselja koje se u to vreme intenzivno razvija. I kasnije, u XVII v., grad nije imao znaajniju ulogu kao fortirikacioni objekat sve do austrijsko-turskih ratova. U tim ratovima, Austrijanci su ga bezuspeno napadali 4 puta (1688, 1690, 1717. i 1737). Kada je u XVII v. putovao tim krajem, Evlija elebija zapisuje da je Uzice eher, napredni grad sa 4.800 kua, da ima 3 mahale hrianske raje i 1 jevrejsku mahalu, da u varoi nema Jermena, Mleana, Maara i Grka, ve da u njoj ive veinom Latini (tj. hriani katolici), Srbi i Bugari. Uika ar -ija je u to doba imala 1.140 duana, jedan bezistan i pet kafana. Preko reke su vodila tri drvena i tri kamena mosta. Evlija elebija takoe navo di devet imena znamenitih turskih autora iz Uzica, od kojih laicima danas nijedno nije poznato. U XLX v. Uiki grad je bio vano tursko uporite u borbi protiv Srba, poev od Prvog ustanka pa sve do 1862. U Prvom srpskom ustanku za Uiki grad voene su borbe 1805. i 1807. U srpskim rukama grad je bio od 1807. do 1813, kada je bez borbe doao ponovo u turske ruke. Do sukoba izmeu Sr ba i T uraka dolazilo je esto posle 1815, ali se najvei deo tih okraja odigravao u varoi koja je tada dosta stradala. Najvei sukob zabeleen je 1862. posle bombardovanja Beograda (dogaaji na ukur - esmi). U

O Uzica, T itovo Uzice S Nejasno. U ekoj ima

naizgled poduda ran toponim Uzice, ali on se tumai kao patronimsko obrazovanje od nadimka u 'zmija belouka', tako da bi njegov srpski ekvivalent glasio *Uii. Moglo bi se pomiljati na komparativ ui, jer je tamonja tvrava podignuta na mestu gde se, idui uzvodno, dolina etinje suava u klisuru, ali i za takvo obrazovanje nedostaju paralele. (A. L.) grad: / Srbiju do Uzica grada (Vuk II, 98:18); Vuk IV, 41 grad bijeli U Uzicu gradu bijelome (Vuk II, 97:3) kameni grad: Iz Uzica kamenoga grada (SANU IV, 43:2) bez atribucije: e Uzice tama popanula (Vuk IV, 27:4); Vuk IV, 46, 62; KH , 59; KH III, 1

1. Grad u Srbiji (4351'N, 1950'E), na obalama reke etinje, 24 km zapadno od Poege. Srednjovekovni utvreni grad, zapadno od Uzica, prvi put se pominje 1374, kad su knez Lazar i kralj Tvrtko, uz pomo 1.000

UZICE

447 U drugim pesmama pominje se kao grad

Skopljanin/Sklopljak Ali-pae (Vuk T V, 41; SANU IV, 43), kao mesto u kontekstu boja na aku 1805. (VuklV, 46) itd. Posebno se bojem pod Uicem 1807. bavi pesma Vuk IV, 27.

2. U muslimanskim pesmama (KH II, 59; KH ,

1) verovatno se ne misli na Uzice u Srbiji, ve, prema sieu, na neko istoimeno mesto u Kotarima: Polje prie, do Lipovca sade. Lipovac prie, na Kriie sade, Kriie prie, na Uzice sade. Uzice prie, do Bukovca sade, Bukovac prie, na Kljuarsko sade, do Vedrina ve popasno doba Kad se bee Zadru pomolio (, 1:209-215; isto i KH , 59:752-761). Na dananjim geografskim mapama takvog mesta na toj lokaciji nema.

Iffice ovoj borbi Uiki grad je odigrao svoju po-slednju ulogu kao fortifikacioni objekat. Na osnovu odredaba Konferencije garantnih sila u Istambulu, grad je tada poruen, a varo zapaljena. U pesmi o dijobi Jakia" javlja se kao juni graninik srpskih zemalja: Dmitar uze zemlju Karavlaku, Karavlaku i Karabogdansku, I sav Banat do vode Dunava; Bogdan uze Srijem zemlju ravnu, Srijem zemlju i ravno Posavlje, I Srbiju do Uzica grada (Vukli, 98:13-18).

Literatura: 1950, 151-152;

1970, 552-558; 1975, 168; 1, 1985; 1994, 180; E 384 (nap. 29), 386, 388; 3, 359*; s.v.

V
VAGANAC (Donji i Gornji) O Sapuates IlOd vagan 'drvena posuda', moda kao metafora za oblik brda, up. brdo Vagan u zapadnoj Sumadiji. (A. L.) selo: Preko polja do sela Vaganca (MH IX, 1:121) 04434'N, 1517'E Mesto u Hrvatskoj. Naselja (Donji i Gornji) na desnoj obali Korane u Zadarsko-kninskoj upaniji, blizu Drenika, oko 23 km sevemo od Korenice. Pominje se u kontekstu pogibije bana Berislavia 1520. kao mesto u kome je pai-na kula. Jo i: dva Vaganca u Bosni: Bravski i Bjelajski. Literatura: Hrvatski leksikon II s.v. VAKUF (Gornji, Donji, Kulen), Vakup, Skoplje OUskopye Vakfi, Dobije Skoplje, Gornje Skoplje, Disri Kebir S T ur. vafa/'p osed damije, zadubina'. upaniju Uscopla pominje ve pop Duklja-nin; isti naziv sree se i u Hercegovini, gde se u XV v. belei selo Uskoplja; verovatno pridev na -jb u enskom rodu prema upa, reka ili vbsb 'selo' od Mdimka *Uskop 'ukopljen ovek, kastrat'; nema veze sa supstratnim toponimom Skoplje u Makedoniji. (A. L.) Vakuf bez atribucije: Niz Paleje do Vakufa sii (MH III, 4:606) Vakup prokleta palanka: Ba u Vakup prokletu palanku (Vuk IV, 30:10) bez atribucije: Od Vakupa dva Kulinovia (Vuk III, 35:46) Skoplje bijelo: / on sie Skoplju bijelome (MH VIII, 4:191) ravno: Pa je ravno Skoplje porobio (MH VIII, 4:192) ravno Donje i Gornje: Ravno Skoplje i Donje i Gornje (MH VIII, 4:193) gornje: Osmanaga od Skoplja gornjega (MH III, 18:351) kameno: Ven da te nosim do Skoplja kamena (MH IV, 30:47) iroko: Sii hou Skoplju irokome (MH VIII, 4:176) bez atribucije: A na Skoplje oni okrenue (MH III, 3:224); ER 82; MH III, 14; MH IV, 30; MH IX, 23 1. Donji Vakuf (nekada Dolnje Skoplje) varoica uz desnu obalu Vrbasa u dnu Skopaljskog polja. Od XVI v. to je mali trgovaki i saobraajni centar ovog kraja i sedite turske feudalne aristokratije Skoplja. U njemu su ee boravili alajbegovi Kliske live u kojoj je bilo i Skoplje nahija. U njemu je bila i kula begova Kuria.

2. Gornji Vakuf (ranije Gornje Skoplje) varoica u Bosni, na reci Vrbasu. Lei uvrh Skopaljskog polja. Razvila se u XVI v. u upi Uskoplje. T u je due od 250 godina bio mali zanatski centar onog kraja, a u blioj i daljoj okolini bilo je vie odaka sitni-

VALONA, Valonja jih feudalaca. U samoj varoici bile su 3 kule, a njihovi gospodari su bili age. Gornji i Donji Vakuf (u formi: Skoplje) sa okolinom izriito se pominju u pesmi o ramskom manastiru (MH VHI, 4): A ja idem ka krnu Kupresu, Radit hou Kupres porobiti, Roblje svesti i pl'jeno stjerati, Sii hou Skoplju irokome, Ako Bog da i Gornje i Donje I Bugojno i Veselu strau, Sve odake kraj vode Vrbasa Do proklete kule dralovia! (173-180). Skoplje se pominje i u neodreenom vidu zajedno sa junacima koji se vezuju za njega: A od Skoplja dva mlada Kopia, Od Bosne su dva mlada vezira (MH IX, 23:22, 23). U muslimanskim pesmama oba Skoplja" se pcmiinju u kontekstu osvajanja Bihaa 1592. (MH , 4), a pojedinano Gornje i Donje u ratiitim neistorij skrm kontekstima. 3. Kulen Vakuf (nekada Disri Kebir 'veliki most') stari grad na vetakom ostrvu uz levu obalu Une. Podignut je izmeu 1703. i 1730. Prema predanju, podigao gaje Salih- paa Kulinovi koji se vezuje za dr ugu polovinu XVII v. Poruen posle 1878. Pesma (Vuk , 35) u Vakupu pominje dva Kulinovia i to e najpre biti Kulen Vakuf u kome je nekad stajao njihov grad. T akoe za taj Vakup vezuje se i Kulin-kapetan u kontekstu bojana Miara 1806. (VuklV, 30). Literatura: Kreevljakovi 1954,77,78; By- 1975, 139; 1994, 26; VE s.w. Grad, Vakuf; E 129 (nap. 23); 3, 382; s.v.; Imenik YU 408. VALO NA, Valonja

449

Valona XVI v. Valonja * bez atribucije: Od Valonje i od Dibre donje (Vuk Vin, 73:286) 04827'N, 1929'E Grad, luka i pomorska baza u junoj Albaniji. Lei u s/i delu Valonskog zaliva. Oko 2 km j/z od grada je luka sa ruevinama stare tvravice. Pod antikim imenom Aulon prvi ga pominje Ptolemej. Posle podele Rimskog carstva bila je pod Vizantijom u temi Dra, potom krae vreme i u sastavu Epirske despotovine i nemanjike Srbije, a od 1417. do 1912. drali su je T urci, sa kraim prekidima kada je bila pod Mlecima. U Valoni je 1912. proglaena nezavisnost drave Albanije. T okom oba svetska rata bila je i talijanska vojna baza. U vizantijsko vreme Valona je bila titu-larno episkopsko sedite, a meu poznatim episkopima iz Valone pominju se Nazarije (458) i Sotir (553). Za vreme Latinske kraljevine u Valoni je uspostavljeno sedite latinskog biskupa. U tursko doba bila je kaza Beratskog sandaka u vilajetu Janjina, a njeno ime je glasilo Avlonija. Prilikom turskog pohoda na Italiju 1480, Valona je bila najvanija luka turske Albanije i polazna taka celog poduhvata. Pominje se u kontekstu boja na Kmsima 1796. (SM 170) i pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Goru 1852-1853. (Vuk VIII, 73). Literatura: 1954; 2001; VE
S.V.

Aulon, Vlore S Stsrp. (V)avlonb od gr. Aulon, akuz. Auldna 'kanal', ital. Valona i alb. Vlore / Vlone verovatno posredstvom slov. oblika. (A. L.) Valona bez atribucije: Od Valone i od Dibre donje (SM 170:240)

450 VALJEVO

VALJEVO VARAD

Gradac 1398: u Valjevo, toponim Sirom slovenskog sveta. Jedno selo Valjevo nekada se nalazilo u donjoj Podravini, drugo kod Vranja; dva Valeva postoje u Belo-rasiji, jedno usz. Rusiji kod Novgoroda, jedan Walew, koji se 1385. belei takoe u srednjem rodu, Valeuo, u Poljskoj kod Lo- a. Verovatno prisvojni pridev od lin og imena *Val'b od inae slabo potvrene an-troponimske osnove; kao praslovenski moe se jo utvrditi hipokoristik *Vah>kb > polj. Walek, e. Vdlek, tcrpcmimipolj. Wal-ecz, e. Vale, stsrp. Vaalb 1316, dan. Va- la kod Kosovske Mitrovice. (A. L.) * bez atribucije: Memed- aga u Valjevo doe (Vuk T V, 24:404) 4416'N, 1953'E Grad u Sr biji. Nalazi se u zapadnom delu zemlje, u gornjoj dolini Kolubare, na spoju reka Obnice, Jablanice i Gradca, u kotlini koju omeuju obronci planina Medvednik, Maljen, Jabla-nik i Povlen. Pod nazivom Gradac pominje se 1019, a pod imenom Valjevo prvi put ga belee Dubrovani u pismu kneginji Milici 1398. T urci su osvojili Valjevo 1458. i kao na-hiju pripojili ga Smcdcrcvskom sandaku. Austrijanci su ga zauzeli 1683. u austrijsko-turskom ratu, ali su ga 1690. T urci povratili. Isto se ponovilo u XVHI v., s tim to je grad due ostao u austrijskim rukama (1717-1737). U sledeem - -skomratu 1788-1791. Valjevo su 1788. zauzeli frajkori pod komandom Alekse Nenadov ia, ali je Svitovskim mirom 1791. ponovo vraeno T urcima. U Valjevu je dahija Foi Mehmed-aga pogubio Aleksu Nenadovia i Iliju Birani-na 23. januara 1804. U Prvom srpskom ustanku Valjevo su oslobodili Jakov i prota MatejaNenadovi 19. marta 1804. Tom prilikom se naroito istakao kolubarski knez Nikola Grbovi. Ustanici su drali Valjevo sve do kraja septembra 1813. kada je ustanak uguen. U Drugom srpskom Valjevo je konano osloboeno maja 1815.

Valjev Pominje se u kontekstu poetka bune protiv dahija, tj. Prvog srpskog ustanka 1804. U ovoj pesmi je uveni opis see knezova i kletva kneza Alekse Nenadovia koja se potom esto provlai kroz epiku: A Aleksa sjede na upriju, Pa ovako poe govoriti: ,3og ubio svakog rianina, Koji dri vjeru u T urinu! Ah Jakove, moj roeni brate! T i ne dri vjere u T urcima, e s' udesiS, udri se s T urcima." Jo Aleksa govoriti ae, Ali delat govorit* ne dade, T re sablju, ods'jee mu glavu (431-440). Literatura: Hrabak 1953, 91-102; - 1975, 26; Isailovi 1989; - 1994,139; Valjevo 1994; VE s.v; 1 s.v; s.v.; 1, 102; E 97 (nap. 13). VARAD * grad: Hou ii ka Varadu gradu (Vuk III, 38:46); (MH TV, 44, 50 bijeU grad: U Varadu, u bijelu gradu (MH IV, 44:219); EH 5 ukraj mora grad: Od Varada ukraj mora grada (Vukni, 38:37) bijeli: Otili su bijelu Varadu (MH T V, 50:611) bili: Osmanbee od Varada bila (MH T V, 46:31); MH IV, 50 * bez atribucije: enluk ini od Varada bane (Vuk , 38:39); MH IV, 44, 45, 46, 50; EH 5 Vide ORADEA

VARADIN VARNA

451

VARADIN grad: Ode pravo gradu Varadinu (Vuk II, 42:98); SANU III, 70, 71 bijeli grad: U bijelu Varadinu gradu (Vuk II, 32:72); Vuk IV, 24 tvrdi grad: Na tvrdome gradu Varadinu (Vuk , 42:4) bez atribucije: Sve od Vrca pa do Varadina (Vukli, 81:181); KHI, 21 Vide PETROVARADIN VARADIN

U XVI v. u Varadin dolaze jezuiti, osnivaju Zakmardijev konvikt i grade svoje crkve i manastire u baroknom stilu. U XVIII v. Varadin je sedite upravnih mstitucija banske Hrvatske, ali 1767. strada u velikom poaru, pa se uprava ponovo vraa u Zagreb. Pominje se u konteksta drugog turskog pohoda na Be 1683. Literatura: s.v.; VE s.w. Grad, Varadin; 1 s.v. VARCAR bez atribucije: U Varcaru konak uinie (MH III, 3:172) Vide MRKONJI G RAD VARNA

O Garestin Ma. vdrasd 'gradi', -in od ma. lokativ -nog

sufiksa (Skok III 567a). (A. L.) bez atribucije: Od Karlovca sve do Varadina (MH IX, 3:39) 4618'N, 1620'E Grad u Hrvatskoj. Mesto na desnoj obali reke Drave, 76 km severno od Zagreba. U centru dananjeg grada sauvano je staro srednjovekovno utvrenje. Nekada je Varadin bio smatran drugim gradom po vanosti u Hrvatskoj. Prvi put se pominje 1181. kao sedite upanije (comes de Varesdin). Od 1209. ima status slobodnog kraljevskog grada koji je dobijen od kralja Andrije II, a 1220. potvren poveljom Bele IV. T aj grad su 1242. znatno razorili Mongoli. Krajem XIV v. prelazi u ruke grofova Celjskih, ali gaje obnovio i utvrdio tek baron Ivan Ungnad 1464. pod pretnjom opasnosti od T uraka. Sredinom XVI v. naglo se razvija u politiki, vojni i trgovaki centar. Krajem istog veka preuzimaju ga grofovi Erdedi, nasled-ni varadinski upani. Upravo u to vreme T urci se prvi put probijaju do grada (preko Koprivnice i Kalnika), ali su odbijeni. Od 1595. Varadin je sedite Slavonske (Varadinske) Krajine, a poetkom XVII v. je bolje utvren. U Krajini 1735. izbija buna varadinskih krajinika kojoj se pridruuje i stanovnitvo, ali je brzo uguena i smirena obeanjima. Dve godine kasnije (1737) sprovedena je reorganizacija Varadinske Krajine.

765. gr. Vdrne, od slov. *vorna 'v rana, crna', sa

izostankom likvidne metateze, ili *Vanna, pridev od van 'k re', up. selo Varna kod apca. U antiko doba Odessos, verovatno traki naziv od indoevropskog korena ud'voda' (up. Odesa). (A. L.) bijela: A ja odoh pod Varnu bijelu (SM 55:582) bijela na krajinu: Pod bijelom Varnom na krajinu (SM 55:259) bez atribucije: /pod Varnom grob ti iskopati (SM 55:551); Vuk VIII, 73 043 12'N, 2757'E Grad, luka i pomorska baza na sevemom delu crnomorske obale u Bugarskoj. Za vreme T uraka, Vama je bila utvreni rejon jer se nalazila na pravcu koji povezuje Istambul sa donjim tokom Dunava. Na tom pravcu voene su borbe u msko-turskim ratovima. U sastav Bugarske je ula 1878. uvena bitka kod Varne, izmeu kralja Vla dislava III Varnenjika i sultana Murata II, odigrala se 10. novembra 1444. U njoj je poginuo kralj Vladislav, a njegovom pogibijom T urci su dobili ovu bitku koju su bili na puta da izgube. Pesme pominju Varnu u konteksta ru-sko-turskog rata iz 1828. (SM), odnosno Omer-painog udara na Cmu Gom 1852-1853. (Vuk). Literatura: VE s.v.

452 VAKOVO

VAKOVO VELESTOVO

ravno: Da idemo u Vakovo ravno (SM 102:16) bez atribucije: U Vakovo ili Kolainu (SM 102:17) 435'N, 1924'E Selo u Crnoj Gori. Smeteno je na desnoj obali T are, prema Pljevljima, gde je bio stari (i jedini) prelaz preko reke T are u njenom dugom i dubokom kanjonu. U pesmi se pominju predstavnici etiri bratstva u Gornjoj Morai, od kojih je , Jiarambaa Boja" bio rodonaelnik bratstva Bojici. Vakovo je u tom konteksta oigledno tursko mesto budui da, je dnako kao i Kolain, predstavlja mogui cilj hajdukog pljakakog pohoda. Literatura: Imenik YU 410. VELE S, Velez Vilaz-ora, Cuprili, T itov Veles 1019. u povelji Vasilija Velessos. Predsl. Byldz-ora verovatno je sloeno ime, iji se drugi deo poredi sa alb. ur 'most' (up. tur. naziv KopruluX), a u slovenskim ustima odrazio se, grkim posredstvom (b > v), samo pr vi lan, moda uz asocijaciju na slovenskog boga Velesa. (A. L.)

i Veles i Ohrid. Pod vrhovnom vlau Ne- manjia bio je od 1208. do 1213, a posle toga u rukama Stefana Deanskog, cara Duana i, najzad, despota Olivera. T urci su ga osvojili kad i Makedoniju. Dananji Veles je 52 km nizvodno od Skoplja. Ima veliki broj srednjovekovnih manastira. U XVII v. bila je u njemu vladi- anska stolica. Pesma ga pomnije u kontekstu boja na De-ligradu 1806. (SM 63), a kod Vuka se javlja u neistorijskom kontekstu (Nahod Mornir"). Literatura: Sokoloski 1959, 147-176; - ! 1887; 3, 567; s.v.; VE s.v. Grad; 1 s.v. VELE ST OVO Selo Vele stovo ima i kod Ohrida, a u T esa-liji nekada je postojalo Velestino. Ovi toponimi pretpostavljaju slovensko lino ime * Velest ili * Velesta, ija struktura nije jasna. (A. L.) selo: Aposla je selu Velestovu(SM 12:16); Vuk VIII, 15 malo selo: / maloga sela Velestova (Vuk IV, 8:94) maleno selo: Od malena sela Velestova (Vuk VIII, 53:53) krvavo selo: Od krvava sela Velestova (SANUI V, 13:394) krvavo ravno: Na krvavo ravno Velestovo (SM 132:86) bez atribucije: S Velestova Mrvalja Vukotu (SM 99:7); Vuk VIII, 15; SM 140; SANU I V, 13 4231'N, 1857'E Selo kod Keva u Cmoj Gori. T akoe i istoimeni predeo na jugu od planine Kopitnika. Pripada oblasti evskog plemena (ili Ozrinia), ali je danas na teritoriji optine Danilovgrad koja obuhvata uglavnom podruje plemena Bjelopavlii. U selu koje lei pored glavnog puta postoje dve crkve (sv. arhanela Mihaila i sv. Pante-lejmona) za koje se ne zna kad su podignute. Jo i: istoimeno mesto u Makedoniji. Pesme u Velestovu pominju Andriju o- govia (SM 12), Mrvalja odnosno Mrvalje-

Veles ravni: Po Serezu i Velesu ravnu (SM 63:219) Velez bez atribucije: Do Veleza i vode Vardara (Vukli, 30:4) 4142'N,2146'E Grad na Vardar u, u Makedoniji. Stari grad juno od istoimenog mesta u Makedoniji, u Velikoj klisuri nie ua To -polke. Pominje se jo 216. pre n.e. kao dar-dansko mesto Byldz-ora, locirano neto junije od dananjeg Velesa. Pod rimsku vlast doao je 168. pre n.e. U srednjem veku nad njim su vladali Vizantinci, Bugari, Srbi. Kada su krstai poetkom XIII v. osvojili Konstantinopolj, bugarski car Kalojan je iskoristio priliku da zavlada istonom Makedonijom, a ve 1205. bili suunjegovoj vlasti

VELETA, Velet VELIKA HOA, Haa, Oa

453

vica Vukotu i Manduia Vuka (SM 99, 140). Javlja se takoe i u kontekstu istrage poturica 1707. (SANU IV, 13 u pesmi pogreno 1702) i pogibije Alaj-bega engia (Vuk VIII, 15). U SM 132 poznati hajduci Stanko i Nikola Soivica pominju se kao ino vci Lazara Pecirepa, a Velestovo kao njihovo boravite. Istorijske Soivice, meutim, nisu bile u srodstvu sa Pecirepom (jedan od trojice brae bio je u njegovoj hajdukoj druini) i iveli su u Imotskom (Hrvatska). Literatura: 2002; 1 s.v. VELETA, Vele t Slovensko lino ime *Veleta, isprva verovatno u mnoini Velete kao porodini nadimak. (A. L.) selo pitomo: Od Veleta sela pitomoga (SM 175:18) 4235'N, 19 4'E Mesto u Cmoj Gori. Nalazi se blizu Danilovgrada, u Danilov-gradskoj optini. Pesma ga pominje kao mesto u kojem je knez izvesni Krejo Nikoli, a stavlja ga u kontekst poho da Bjelopavlia na Pipere (u kome Rade Bokovi sveti muku smrt svog brata Laka Vulanova). Literatura; s.v.; Imenik YU 411. VELEZ bez atribucije: Do Veleza i vode Vardara (Vuk , 30:4) Vide VELES VELIKA HOA, Haa, Oa II Stsrp. Hotba / Hodba, prisvojni pridev na -jb u enskom rodu prema vbsb 'selo' od linog imena *Xodbkb ili *Xothkb, skraenog od Hodimir odnosno Hotimir ili si., up. Foa, u mukom i srednjem rodu u Sloveniji Ho, Hoe, u ekoj Chode (gen. Chodd), u Poljskoj Chodecz pored Chotecz, Chocz. (A. L.) Haa bez atribucije: Sve od Hae i od Oraovca (SM 63)

O a bez atribucije: I od Oe i od Oraovca (Vuk IV, 10) 1. Selo u Srbiji (42 23' N, 20 40' E). Nalazi se oko 5 km juno od Orahovca i spada u red najstarijih srpskih naselja u Metohiji. Pominje se u svim poveljama Nemanji-a, poev od Stefana Nemanje (1166-1196) do Stefana Duana (1331-1355). Zna se da je u XV v. imala svoj trg. U selu postoje crkve (ili njihovi ostaci): sv. Ane, sv. Arhanela, sv. Ilije, sv. Jovana, sv. Luke, sv. Nedelje, sv. Nikole, sv. Petra, sv. Petke, Preiste Bogorodice i sv. Stefana. Jedna od najstarijih je crkva sv. Nikole, sagraena u XIII a obnovljena u XVI v. Crkva sv. Jovana i crkva sv. Stefana potiu iz XIV v. i obe su obnovljene u XVI v. Od Duano-vog doba vinogradi Velike Hoe pripadali su manastiru Deani. Pominje se u kontekstu bitke na Visoici 1796. (Vuk IV, 10) i boja na Deligradu 1806. (SM 63), oba puta kao mesto iz kojeg se regratuje turska vojska.

2. Kako je Velika Hoa uvek bila veliko srpsko selo, mogue je da se radi zapravo o jednom drugom mestu, Hoi Zagradskoj (42 10'N, 2041'E). Ova Hoa je selo na levoj obali Prizrenske Bistrice, oko 5 km j/z od Prizrena u Srbiji. Veliki upan Stefan Nemanja priloio gaje 1198/99. Hilandaru, to je kralj Milutin potvrdio. Kao Hoda pod Cviljenom pominje se 1348. u Arhanelov skoj povelji srpskog cara Stefana Duana. Pod imenom Hoa Zagradska upisana je na Triodu iz XVI-XVII v. koji se uvao meu knjigama crkve sv. ora Runo vica u Prizrenu. Krajem XVIII v. Srbi iz sela primili su islam, a kasnije se poarbanaili. Do kraja tog veka u selu je postojala crkva sv. Nikole. Juno od sela, u brdima, nalazi se peina-ispo-snica, koja je pregradnim zidom bila pretvorena u crkvu.
Literatura: 1940; ! 3, 420-421; 1 s.v. ; 3 s.v. .

454

VELIKI AN VENECIJA, Mleci, Mletak, Mljeci, Mljetaka, Mljetak, Mljetok, Venedig

VELIKI AN bez atribucije: Od Laba do Velikog ana, Od Ana do Golea planine visoke (SANU II, 30:1004-1005) Vide VLADIIN HAN VELIKO ZALO JE, Zalo je kleto: Dvi koute sa Zaloja kleta (MH III, 4:63) bez atribucije: Po Zaloju vojsku ustavio (MH III, 4:663) 4449'N, 1554'E Selo kod Bihaa (BiH). U pesmi se pominje samo kao Zaloje, u konteksta pada Bihaa u ruke Hasan - pae Predojevia 1592. (vide ). Literatura: Imenik YU 438. VELIMLJ E SU popisu Hercegovakog sandaka iz 1475/77. Velimje i Velimlje. Kao i Velim u ekoj, Velem, Veleny u Maarskoj, pridev na -jb od linog imena *Velimb (skraenog od Velimir). (A. L.) bez atribucije: Na Velimlje kod Carske Palanke (Vuk IX, 5:359) 4249'N, 1837'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se u blizini Nikia i vai za najstarije selo u Gornjim Banjanima. Ima crkvu sv. Save za koju se ne zna tano kad je podignuta, ali se pretpostavlja negde oko XVI v. ivopisana je 1605. i predstavlja najstariju crkvu u plemenu Ba-njana. Na groblju postoji crkva arhanela Mihaila iz poslednje decenije XVI v. T a crkva je zadubina plemena Banjani. Kod Vuka u Rjeniku Velimlje je ravnina u Banjanima". Komentar prireivaa u Vuk IX, 5 (ispod pesme): T urska pandurica u Banjane, sad je gomila". Pominje se u kontekstu Grahovske bitke 1836. Literatura: Markovi 1988, 24; s.v.; 1 s.v.

VELJ E DUBO KO , Duboko Velje Duboko bez atribucije: Otidoe u Velje Duboko (SM 164:11) Duboko bez atribucije: U Duboko kad Turci dooe (SM 164:18) 4246'N, 1915'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se u oblasti plemena Rovca izmeu Kape morake i Maganika. Na ulazu u selo, na uzvienju iznad Donjeg Sela, nalaze se groblje i crkva. Prema predanju, crkva je ranije bila na lokalitetu Ledinci, ali je sredinom XIX v. preneta na dananje mesto zbog estih snenih lavina. Pesma u njemu pominje Tripka Guliia u konteksta neslavnog turskog skupljanja haraa po Morai. Literatura: 1984; 1 s.v. VENECIJA, Mle ci, Mle tak, Mlje ci, Mlje taka, Mlje tak, Mlje tok, Ve ne dig

O Venezia

Venezia Mleci, Mletaka <Mneci, Mnetaka < stsrp. Bnetci < Bbnetbci, dalmatoroman-skim posredstvom od lat. prideva veneti-cus Venetici 'venecijanski', mnoina 'Ve-necijanci' (Skok I 137-138). (A. L.) Mleci grad: A pod Mletke grada udarie(4vk II, 89:693); MH I, 33 cvijet od gradova: Mleci su ti cvijet od gradova (Vuk Vin, 43:54); SM 64 bijeli: Odveu te u Mletke bijele (Vuk III, 83:17); ER 123; MH II, 20; MH III, 8; SM 123 bili: Ono valja svih bilih Mletaka (MH I, 50:18) ravni: Jer je ia' do Mletaka ravnih (MH VIII, 26:57) duboki: A ilje je u Mletke duboke (SM 70:2) bogati: Povede je u Mletke bogate (SM 106:240); SM 113 kleti: A u kletih Mlecih okivate (MH IV, 37:357); MH III, 19 prokleti: Mi odosmo u Mletke proklete (MH III, 19:484)

VENECIJA, Mleci, Mletak, JVfljeci, Mljetaka, Mljetak, Mljetok, Venedig

455

* bez atribucije: I utee dude od Mljetaka (MH I, 58:494); KH 1,21, 27; MH , 56, 59 Mlje taka * bez atribucije: Ti podigni svu svoju Mljetaka (MH I, 58:71) Mlje tak * bez atribucije: toje puka u Mljetku kovana (Vuk VH, 36:112); KH I, 21 Mlje tok * grad bijeli: U Mljetoku, gradu bijelome (KH , 73:2) * bez atribucije: Meu njima od Mljetoka kralje (KH , 73:3) Venecij kunski: Preko mora u Mletke latinske (SANU , 28:2) vlaki: U Mletci je vlaki okovana (EH 1:224) * bez atribucije: Vide lice dude od Mletaka (Vuk , 56:146); Vuk II, 87, 89, 90, 92; Vuk III, 36,43,60,68,79; Vuk IV, 4, 10; Vuk VI, 24,36,66,71,76; Vuk VH, 2,16, 22; VukVin, 43; ER59,135,172; SANU , 64,83; SANU 1,10,17,28,50,58,60, 67; SANU IV, 19; MH 1,32,33,68; MH , 16,20; MH , 8,10,18,19; MH IV, 30, 41, 43; MH Vin, 3; SM 7, 11, 64, 105, 106, 119, 129, 144,168; KH , 66, 67 Mletak * bijeli: Nadaleko, uMletkubijelu (Vuk VI, 36:3); Vuk , 81; Vuk VIH, 43; ER 188; MH I, 33 * iroki: Ti e poi Mletku irokomu (MH I, 33:244); MH I, 68 * pitomi: Dok dooe Mletku pitomome (Vukn, 92:175); SM 123 pitorm latinski: U pitomu Mletku Latinskome (Vuk II, 87: 3) * ktinski pleteni: U Latinskom Mletku pletenome (Vuk , 87: 22) * ktinski: Kad su doli Mletku Latinskome (Vukn, 87:84); Vukn, 92 * pokraj sinjeg mora: UMletcima pokraj sinjeg mora (EU 2:330) * bez atribucije: Idi, brate, Mletku na ariju (Vuk , 90:37); Vuk , 24,36,58,64,68; Vuk Vn, 42; SANUm, 13,39; , 20 Mljeci * tvrdi: Glavu snese do tvrdih Mljetaka (KH I, 21:571) Vene dig bez atribucije: Ni Venedig (MH VHI, 4:33) 04526'N, 1220'E

nakovo cekina

Srednjovek ovna drava, danas najvei grad na jadranskoj obali Italije, morska luka i sedite provincije Veneto. Lei u dnu Venecijanskog zaliva (Golfo di Venezia) na podruju laguna, oko 40 km severno od delte reke Po. Smetena je na 118 ostrvaca razdvojenih kanalima, a meusob no povezanih sa oko 400 mostova. Oblast laguna i movara izmeu reka Adie i Soe, koja je u v. pre n.e. potpala pod vlast Rima, bila je naseljena plemenom Veneti. Posle provale Huna i pada Zapadnog rimskog carstva 476, iz okolnih primorskih mesta i gradova na teritoriju dananje Venecije stiu izbeglice koje se bave ribarstvom, plovidbom i gusarenjem. U vizantijsko-got-skom ratu ovo stanovnitvo pomae Vizan- tince, zbog ega dobija a utonomiju u sastavu Ravenskog egzarhata. Provala Langobar-da u Italiju 568. naterala je stanovnitvo Venecije da se prikljui zajednici 12 optina ije je sredite tada bilo u gradu Herakleji, a od 742. do 811. u ostrvskom gradiu Mala-moku koji je branio ulaz u Veneciju sa morske strane. Zajednica je sauvala samostalnost sve do Ahenskog mira 812. kada je Venecija pripala Vizantiji. Pod uticajem i pokroviteljstvom Vizantije, zajednica gradova razvija lokalnu samoupravu sa lokalnim tribunima koji od 697. nadalje biraju vrhovnog

456

VENECIJA, Mleci, Mletak, Mljeci, Mljetaka, Mljetak, Mljetok, Venedig

magistrata, poznatog kao dud. Sedite zajednice optina premeteno je 811. iz Mala-moka u Rialto, ve ureeno naselje i vanu luku sa brodogradilitem. Oko Rialta, kao centra, razvija se novi grad Venecija. Politiku nezavisnost od Vizantije Venecija stie u VIII v. kao rezultat reakcije na ikonoborske sukobe koje je zapoeo car Lav III Isavrijski. Kasnije je postala nezavisna republika, ali je odravala tesne odnose sa Carigradom, kako svedoi crkva sv. Marka. Osnovu pomorske i politike moi Venecije postavio je dud Pietro T radoniko (836-864) izgradnjom flote od oko 60 brodova koji su pomagali vizantijskoj mornarici u borbama protiv Saracena. Venecijanska flota se sukobljavala i sa neretljanskim gusarima i sa brodovima hrvatskog kneza Mislava (835-845), ali je bila poraena 839. i prisiljena da sklopi nepovoljan mir. Zahvaljujui pomorskoj trgovini sa Vizantijom, Venecija nagomilava bogatstvo i gradi snanu flotu ratnih galija za pratnju trgovakih brodova i ostvarenje prevlasti na Jadranu. Uz pristanak Vizantije, celokupna mletaka flota upada 1000. u Hrvatsko primorje i Dalmaciju i namee svoju vrhovnu vlast gradovima Osom, Zadru, Trogiru, Splitu i Dubrovniku, kao i ostrvima Rabu i Krku. Vizantija 1085. prenosi Veneciji sva prava nad Hrvatskim primorjem i Dalmacijom, emu Venecija kasnije dodaje i Istru. Venecija se udruila sa Vizantijskim carstvom radi suzbijanja Normana koji su 1081, posle zauzea Barija, poslednjeg vi-zantijskog uporita na zapadu, osvojili i grad Dra (u to vreme Dyrrachium, dananji Dur-rs u Albaniji), i pokuali da zauzm u Kon-stantinopolj. Venecija je poslala flotu u pomo cam Aleksiju I, a za uzvrat je dobila trgovinske olakice u itavom Vizantijskom carstvu, ime je ostvarila potpunu premo u trgovini na Mediteranu. Venecija se tako definitivno oslobaa vizantijskog uticaja i postaje samostalna republika, nazvana u slovenskom svetu Mletaka republika ili, krae, Mleci.

Mletaka republika pomae krstake pohode i osniva uporita u mestima koja su krstai osvajali po Siriji, Palestini i Maloj Aziji. U borbi za prevlast u Italiji glavni suparnici su joj Piza i enova. Dud Enriko Dan-dolo je nagovorio krstae da 1202. predaju Veneciji Zadar, poslednje hrvatsko-ugarsko uporite na Jadranu. U zamenu za prevoz krstake vojske na 480 mletakih brodova, krstai 1204. napadaju Carigrad, pa Venecija postaje gospodar etvrtine i jo polovine od etvrtine Rimskog carstva koju titulu du-devi naslednici zadravaju sledeih 150 godina. Osim 3 osmine Carigrada i pojasa van gradskih bedema, pod vlast Mletake republike tada su spadale itava Albanija, Epir, Akarnanija, Etolija, deo Peloponeza, ostrvo Eubeja, vei deo ostrvlja u Egejskom arhipelagu i neki gradovi na evropskoj obali Bosfora. Povoljnim ugovorima Venecija je sebi obezbedila dominaciju u Levantu, a u borbi sa enovom zagospodarila je Kritom koji je pretvoren u glavnu vojno- pomorsku trgovaku bazu za novoosvojene oblasti. Venecijanska flota dominira Sredozemljem, a preko Gibraltara uspostavlja intenzivnu razmenu sa evropskim lukama na obalama Atlantskog okeana. enova je eliminisana iz konkurencije 1381, a 1409. kupljena su od Ladislava Na-puljskog sva dalmatinska ostrva sa zaleem izuzev Dubrovnika koji je 1358. postao nezavisna republika. Krajem XV v. grad je imao 200.000 stanovnika, a na tlu republike ivelo je 2,5 miliona ljudi, mletakih podanika. Dalje irenje i rast Venecije spreen je razvojem novih pomorskih sila (Spanija, Portugalija, Engleska, Holandija) i njihovih kolonija, pa teite sa Sredozemlja prelazi na Atlantski okean. Istovremeno, na Balkan i Levant stiu T urci. U mletako -turskim ratovima koji sa prekidima traju od 1463. do 1718. T urska je prinudila Veneciju da naputa posed za posedom: prvo celu Albaniju (do 1501) i ostrva Krf (1537) i Kipar (1571), u Kandij-skom ratu (1645-1669) Krit, i u Morejskom

VENECIJA, Mleci, Mletak, Mljeci, Mljetaka, Mljetak, Mljetok, Venedig

457

ratu (1714-1718) Peloponez, ostatak Krita i Gabelu na Neretvi. U italijanskim ratovima koji su se vodili od 1494. do 1559. Venecija je bila prinue na da formira Italijansku (Venecijansku) ligu za borbu protiv Francuza i Svete lige, a u nastavku ratova u XVI v. da diplomatijom i silom brani svoje interese od pretenzija Francuske, panije i Nemakog carstva. Od sredine XVIII v. venecijanska flota ima samo 20 linijskih brodova, 10 fregata, 20 galija i oko 100 manjih plovnih objekata. Njena trgovaka mornarica vie nije bila u stanju da se meri sa novim pomorskim silama u Sredozemlju i Zapadnoj Evropi. Kada su 1796. Francuzi upali u Italiju, Mletaka republika je ukinuta 1797. mirom u Kampo-formiju, na osnovu kojeg su njeni posedi u Dalmaciji pripali Austriji, a u Albaniji i Jonskom mora Francuskoj. Prema odredbama Bek og kongresa 1815, venecijanska oblast ulazi u sastav Lombardijsko-venecijanske kraljevine pod austrijskom upravom. Posle italijanskih ratova za ujedinjenje, venecijanska oblast 1866. na osnovu plebiscita ulazi u sastav Kraljevine Italije. U usmenoj tradiciji se smatra prototipom lepog i otmenog mesta pre nego vojno i politiki mone prestonice. Stoga atribucija cvijet od gradova" daje u poslovici varijantu: Mleci cvijet a Carigrad svijet". T ako se i velika dragocenost nekog predmeta, osobe ili apstraktnog pojma u pesmama esto meri Mlecima: U njemu je srce divojako, Ono valja svih bilih Mletaka (MH I, 50:17-18). Kao izuzetno vaan grad drava, Venecija se pominje u mnogim kontekstima i u velikom broju pesama. U pesmama bez isto-rijskog okvira, obino se javlja ki mletakog duda kojom se ene epski junaci (npr. enidba Maksima Crnojevia" Vuk II, 89; MH 1,68; i dalje slino Vuk II, 87,90, 92; Vuk III, 79; Vuk VI, 36; MH II, 20; SM 113; SANU III, 28), ak i mitski (Zmija mladoenja" MH I, 32, 33). Jedna pesma

(SM 106) peva i o enidbi duda Mle- anina". U naelu, dud od Mletaka verovatno zbog beskrupulozne mletake politike koja je u okruenju bila na zlu glasu u epici prolazi vrlo loe, na primer kao kum koji nastoji da obljubi kumu u enidbi Marka Kraljevia" (Vuk II, 56; SM 119). Vrlo esto pesme pominju Mletke kao mesto porekla izuzetno fine robe: Vrh dolame dvije toke sjajne: Jedne vite, a druge savite Od eene iz Mletaka srme; (Vuk VI, 66:68-70) Kakva mu je puli abahija? Sva mu butum zlatom iskaljata, Vezle su je etiri vezilje, U Mletcima pokraj sinjeg mora. Sve etiri oi izgubile, Doklen su je malo nakitile, Sa dve strane dvi almazli grane. (EH 2:327-333) On obue od svile koulju, A po njojzi zelenu dolamu Od lijepe mletake kadife (Vuk VI, 24:95-97) Jo na Hajki alali pamage, Kojeno su u Mletke graene, Mletakijem zlatom ikosane I lekijem srebrom potkovane (SANU , 50:45-48) ili izuzetno dobrog oruja: I da ima svijetlo oruje, Koga danas u Srbina nema, I koje je u Mletke kovano Tri godine trideset majstora (Vuk VI, 71:67-70) Za pojasom dvije puke male, Nit' su lite, nit' ekiem bite, No u Mletke od zlata alite, A u lijep kalup slijevane, U njih gvozda ni drveta nema, Potlje eki koji vatru daje; (Vuk VII, 2:44-49; slino i Vuk III, 60; SANU II, 83; SANU III, 10, 13, 17, 39, 58; KH II, 66) Da on ima aru mletakinju, Koja mu je u Mletku kovana,

458

VESELA S TRAA VETISLAM Kovali je tri mlada kovaa, T ri kovaa i tri pomagaa, Kovali je za nedelju dana, Od ista je srebra salivena, I po srebru pozlaena zlatom, Na njoj ima devet samokresa, Koji sami bez kremenja pale, U mutnom je jedu okaljena, Na junaku krvcu namenuta, Gdi pogledi, promaiti nee, Gdi udari melem ne pomae. (Vuk VII, 42:205-217) VE SPRIM

O Veszprem grad: Ti otii u Vesprima grada (Vuk VI, 5:43) 476'N, 1755'E
Grad u Maarskoj. Jedno od bisk upskih sedita koja je 1009. osnovao sveti kralj Stefan sa kraljicom Gizelom. Kraljica Gizela je u Vesprimu sagra dila katedralu sa 4 zvonika, davala crkvi velike donacije i na kraju bila sahranjena u njoj. Njen primer sledile su jo neke maarske kraljice. Vesprimska biskupija je tokom XIV v. bila jedna od najbogatijih u Maarskoj. Imala je uvenu teoloku i pravnu kolu i veliku biblioteku. Obe su, zajedno sa katedralom i itavim gradom, razorene 1276. u unutranjim feudalnim sukobima. Posle bitke na Mohau (1526) T urci su unitili sve posede biskupske stolice, a verski ivot uopte bio je i dodatno otean pojavom reformacije, dok nije praktino zamro . Do obnove je dolo tek posle 1686, kada je prestao turski su verenitet nad Maarskom. Rekonstrukcija Vesprima poela je 1711, a zavrena je tek za vlade Karla III i Marije Terezije. Pominje se u mitskom kontekstu o naho-du Simeun u izgraenom oko edipovskog motiva, kao grad ijom se kraljicom junak eni ne znajui da muje majka (Vuk VI, 5). VET ISLAM grad: A na gradu a na Vetislamu (Vuk VI, 49:507) Neizvesna ubikacija. Pod imenom Vetislam (Feht-UI-Islam, Fethislam) obino se javlja Kladovo, grad u s/i Srbiji na Dunavu. Tokom Prvog i Dmgog srpskog ustanka, Srbi su ga zvali Svetislav. Vetislam koji se pominje u pesmi ne moe, meutim, biti Kladovo jer se radnja siea odvija u potpuno drukijem okruenju, tj. na prostom koji omeuju sledei gradovi: Ba njaluka, Biha, Glamo, Livno, Udbina, Vr-ljika, Zadar. S dr uge strane, ime Feti-slam/Vetislam davano je tokom perioda tur-

Od pesama sa istorijskim kontekstom, SM 11 peva o Morejskom ratu, a SM 64 o padu Mletake republike 1797. Dalje, Mleci se pominju u kontekstu boja na Kosovu 1389. (MH I, 58), boja u Martiniima 1796. (SM 168) i pod Visoicom iste godine (SANU IV, 10), francusko-austrijskih sukoba u Dalmaciji 1806. (Vuk VIII, 43), itd. Literatura: Morris 1990; 1,91,92,110; s.w. , , VE s.v. VE SELA ST RAA

O Vesela Straxa S Ovakva imena

nadevana su u poznom srednjem veku tvravama po zapadnim krajevima, up. Nehaj. (A. L.) bez atribucije: / Bugojno i Veselu strau (MH VIII, 4:166) Grad bosanskih kraljeva u staroj upi Uskoplje (Bosna). Preko njega je u srednjem veku iao saobraaj izmeu Splita i bosan skih rudnika. Prvi pomen vezan za mesto tie se crkve u Veseloj Strai (1406), a grad se izriito spominje 1414. u povelji kraljice Barbare. Kralj Matija je 1463. darovao grad Veselu Strau knezu Vladislavu Hercegoviu za njegove zasluge u borbi protiv T uraka. T u se ona javlja kao kastrum (castra Vesela Straa et castrum in comitatu de Usthopye). T urci su zauzeli Veselu Strau oko 1478. U njoj je jedno vreme boravio budui ska darski vezir Mahmud-beg Buatlija. Pesma pominje ovo mesto u kontekstu propasti ramskog manastira (vide RAMA). Literatura: / 1899, 63-64; Vego 1957.

VJDLN ske vlasti raznim mestima, pa to to danas u naznaenoj oblasti nema naselja sa tim imenom, ne znai da u tursko vreme nije bilo moda ak i vie njih. Postoji takoe i mogunost da se misli na Islam (vide), jedan od dva postojea (verovatno Grki), budui da se u njemu pominju Janota Dikli i Jovan, sluga esarov".

459

VIDIM
OBononia, Vidinum, Bdin, Baba Vida S Stsrp. Btdyrtb disimilovano od *Bi>nynb < Bononia, keltski toponim, koji se sree i u Italiji (Bologna) i Francuskoj (Boulog-ne-sur-Mer), izveden od kelt bona 'utvrenje', up. jo Vindobona 'Be*. Dananji oblik po mrskom izgovoru, rumunski Diu (Skok 1 127). (A. L.) grad: Ve ga kau u Vidinu gradu (Vuk , 75:103); Vuk VL 44 grad bijeU: Na Vidinu gradu bijelome, \ One bjee starac Vladisave (Vuk 1 10:70-71); Vuk IV, 39 bijeli: Hajde s njome k bijelu Vidinu (SM 55:417); SM 63 veliki: Opremi je velikom Vidinu (Vuk IV, 31:165) turski: Do Vidina turskog udariti (KH I, 15:22) tvrdi: Biograda i tvrda Vidina (KH I, 2:1086) ravan: Ocu vina iz Vidina ravna (SANU , 9:8) bez atribucije: Oni idu Niu i Vidinu ( Vuk , 53:26); Vuk , 95; Vuk , 49; Vuk I V, 24, 39; Vuk VL 43, 44,49; SANU , 48; SANU , 9, 33, 60; KH I, 2, 15 043 59'N, 22 52'E Grad na Dunavu, u s/z Bugarskoj. Prvi put se porninje u v. pre n.e. Pretpostavlja se da je na tom mestu bilo naselje trakog plemena Tribali. U rimsko doba grad je uao u sastav provincije Mezije (Gornja Mezija) pod imenom Bononia. U srednjem veku potvreno je ime Btdynb (do poetka XI v.). Oblik Vidin dolazi iz turskog. Vidinski utvreni grad bio je poznat kao Baba-Vidine kule, ili samo Baba Vida.

Vtdi
Od drage polovine v. Vidin je glavni grad Vidinske kneevine, a posle toga bugarskog Vidinskog" carstva. Krajem XVT LI i poetkom XIX v. Vidin je bio sedite janiarskih i krdalijskih odreda okupljenih oko pae Osmana Pazvan--oglua, koji se odmetnuo od sultana. U nastojanju da proiri svoju vlast, esto je napadao Beogradski paaluk i tako dolazio u sukob sa Beogradskim Mustafa-paom (u narodnoj tradiciji nazivanim i Srpskom majkom"). U pesmi Vuk , 10 za Vidin se vezuje izvesni starac Vladisav" za koga se pretpostavlja da je u stvari vlaki vojvoda Vladi-slav(1360-1373). On je 1369. zauzeo Vidin i nastanio se u njemu. Javlja se i u formuli vina iz Vidina" (npr. Vuk , 49), to je u skladu sa njegovom vievekovnom i jo uvek aktualnom vinogradarskom tradicijom: Matjja ga doekao divno, Mrke kave i bistre rakije A po tome svake akonije, A najvie vina iz Vidina (Vuk VI, 43:26-29). (O formuli vide DEMIR KAPJJA.) Pesme u Vidinu pominju Srba Ra dosava (Vuk , 75), crnog Arapina (Vuk IV, 39), Brdaria Meja (Meha) (SANU , 33) i dr. Pominje se i u kontekstu neuspelog hrian-skog napada na Zvornik (KH 1,15), boja na Deligradu 1806. (SM 63), rasko-turskog rata 1828. (SM 55) itd.

460

VIGNJEVII, Vignje VINII

U pesmi Vuk IV, 24 o poetku bune protiv dahija javlja se kao reper za omeivanje teritorije zemlje Srbije: Od Vidina pak do vode Drine, Od Kosova te do Biograda (622-623). U pesmi KH I, 2 pomenuti Biograd bi mogla biti tvrava pored vidinske, poznata kao Belogradik/Belogradik. Na to ukazuju i stihovi (1084-1087): Od araj'va preko Viegrada, A otale preko Biograda, Biograda i tvrda Vidina, Kod Vidina prebrodit Dunava. Jednom kod Beograda (T una Belgradi), vojska verovatno ne bi morala da ide ak do Vidina kako bi prela preko Dunava. Literatura: 1954, 591; / 1981; 1, 91, 113; s.v.; TIR 24. VIGNJEVII, Vignje [Od viganj, vignja 'kovanica'; u Sremu viganj, viganja 'enska odea' (Vuk, s.w.).] kamene: Jednu alje u Vignje kamene (Vuk IX, 26:301) ' 4219'N, 1858'E

Vilusi bez atribucije: Onu posla pai u Viluse (Vuk LX, 5:636); Vuk LX, 15; SANU IV, 10 4243'N, 1835'E Varo u Cmoj Gori. Nalazi se 35 km zapadno od Nikia, na puta za Trebinje. Zbog toga je, kao i Grahovo, bila predmet stalnih sukoba Crnogoraca i hercegovakih begova. Pesma u Vilusima pominje kneza Vuki- a (Vuk IV, 5; SANU TV, 10). U drugim pesmama pominje se u konteksta bitke na Grahovu 1836. (Vuk IX, 5) i bitke na Grahovcu 1858. (Vuk IX, 15). Literatura: 1954, 492; s.v.; 1 s.v. VINICA bez atribucije: Kod Vinice i kod akrlije (MH III, 4:670) 4620'N, 168'E Mesto u Hrvatskoj. Stari grad na istonim padinama Haloza, 1,5 km zapadno od istoimenog mesta i 15 km zapadno od Varadina, u Varadinskoj upaniji. Prvi put se spominje 1353. kao utvrenje. Bila je u vlasti kralja Sigismunda (1391), Hermana Celjskog (1397), Jana Vi-tovca, Ivania Korvina i drugih. U XVIII v. tvravi je dodat dvorac Opeka koji je podigla porodica Draskovic. Pominje se u konteksta uzimanja Bihaa 1592. Literatura: 1, 114; Hrvatski leksikon II s.v.; VE s.v. Grad. VINII bez atribucije: On je posla na Vinie Radu (SM 42:9); Vuk VIII, 14 4237'N, 19 5'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se na levoj strani reke Zete, 10 km s/z od Danilovgrada. Obe pesme u Viniima pominju vojvodu Ilijeva Radu u konteksta sukoba grahovskog pae sa Bjelopavliima. Literatura: Imenik YU 419; 1 s.v.

Selo u Ljubotinju (Cma Gora). Smeteno je na severnim obroncima brda Viranj, oko 10 km j/z od Rijeke Crnojevia. Pesma u Vignjama pominje buljumba-u" Vuka Aleksia u konteksta hercegovake bune 1855-1862. Literatura: 3, 567; 1 s.v. VIJENA ravna: Ja pobjegoh u Vijenu ravnu (KH I, 26:675) bez atribucije: Pa otalen iz Vijene krenuh (KH I, 26:680) Vide BE VILUSI, Vilus Vilus selo maleno: U Vilusu selu malenome (Vuk IV, 5:19)

vmPAZAR, vir vis

461

VIRPAZAR, Vir Toponomizovan hidrografski termin vir na koji je u tursko doba prilepljena re pazar u znaenju 't rgovite', up. Novi Pazar. (A. L.) duboki: Ne idemo Viru dubokome (SM 53:30) crniki: A doziva Viru crnikome (Vuk , 2:137) Crmniki: Preko Blata Viru Crmnikome (VukLX, 19:149); SM 53 na pazaru: Ka' e sisti Viru na pazaru (Vuk LX, 1:383); Vuk IX, 2, 19 bez atribucije: Na Viru se kupe Crmniani (SM 53:32) 042 14'N, 19 5'E Grad u Crnoj Gori. Crnogorska Venecija", mesto sa stoti-nak stanovnika na uu Crmnice i Orahov -ske reke (Orahovtice) u Skadarsko jezero, jedina varo u oblasti Crmnica. Pominje se kao Vir jo u XIII v., u povelji srpskog kralja Vladislava manastiru Vranjini iz 1241/42. Pod istim imenom zabeleena je i dalje 1527,1692. i 1772, a 1814. mitropolit Petar I pominje i pazar na Vim. U njegovo vreme ve je bio vano trgovako mesto, pa je i ime dobio po tome to je bio jedan od etiri najvea pazara u Cmoj Gori. U literaturi se naziv Vir-pazar prvi put javlja 1841. kod ruskog inenjera Jegora Kovaljevskog. Iz mrskog doba potiu ostaci tvrave Be-sac koja se smatrala ifijskom kulom. Dri se daje pomen a u doba istrage poturica, ali je 1847. obnovljena kao protivtea turskoj tvravi na ostrvu Grmouru, preko puta Vira. Po zavretku ratova sa T urskom, 1878. izgraen je put do Bara i Cetinja. Manastir Breli U Crmnici nedaleko od Virpazara nalazi se manastir Breli. Donji manastir je po predanju zadubina Jelene, keri kneza Lazara i udovice Sandalja Hrania. Jedno vreme je bio opusteo i poruen, ali je obnovljen 1881. Nastanak Gornjeg manastira predanje vezuje za samozvanog crnogorskog cara epana Malog koji je vladao Crnom Gorom od 1767. do 1773.

Virpazar se pominje u kontekstu pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Gom 1852-1853. (Vuk IX, 1), crnogorsko-turskog sukoba na Skadarskom jezera 1858. (Vuk IX, 19) itd. Literatura: ! 1988; 1,82. VIS

O Issa, Lissa Antiko ime ostrva

Issa moda grka re u znaenju 'kolonija', odatle slovensko (J)is (950. kod Porfirogenita les), oblik sa V- verovatno iz spojeva sa predlogom V(T >) 'U' uz naslanjanje na topografski termin vis. (A.L.)

bez atribucije: Zavadi se Celovi serdare | S nekakijem s Visa kapetanom (Vuk IV, 2:44-45) 433'N, 1610'E Ostrvo u srednjoj Dalmaciji (Hrvatska) sa dva gradska naselja: Komiom i Visom. Bio je kontinuirano naseljen jo od prei-storije. Veze sa antikim svetom uspostavljaju se verovatno u VI i V v. pre n.e., a u IV tiranin Dionisije Stariji iz Sirakuze osniva svoju najvaniju jadransku koloniju pod imenom Issa. I posle pada Sirakuze, Isa se odrala kao grad drava koja je kovala sopstveni novac i sama bila osniva dragih kolonija na Jadranskom mom (Lumbarda na Koruli, Tragurion potonji Trogir, Epe-tion dananji Stobre, Salona). Uz pomo Rima, Isa je u III v. pre n.e. uspela da ouva svoju samostalnost koju je ugroavao ilirski kralj Agron. UI v. pre n.e. dobila je graan sko pravo (Issa civium Romanorum). U kasnijim vekovima Rim se sve vie okree Sa loni i Isa pada u dragi plan. U srednjem veku Vis prelazi iz ruke u raku sve do XV v. kad pada pod mletaku vlast (1420-1797). U XVII v. naseljava se stanovnitvom koje bei iz Makarskog primorja. Po propasti Mletake republike pada pod prvu austrijsku upravu (1797-1805) i potom pod francusku (1805-1814). Austrijanci uzimaju Vis po dragi put 1815. i dre ga do kraja Prvog svetskog rata.

462

VlEGRAD na), a potom 1433. Njegovo predgrae Pod-viegrad spominje se 1422. Sve do 1449. bio je u sastavu Srbije, a potom, do smrti Tvrtka , u vlasti bosanskih vladara. Ostaci ovog grada stoje na breuljku iznad dananje varoi Viegrad, iznad de sne obale Drine. T urci su ga morali zauzeti pre februara 1462. jer je ve tada u njemu sedeo kadija. Tvrava je naputena 1838, a pod austrougarsku vlast grad je dospeo 1878, posle okupacije Bosne. Bio je vaan prelaz preko Drine, koji je povezivao Bosnu i Srbiju. Pre nego to je veliki vezir Mehmed- paa Sokolovi 1571. podigao u njemu kameni most, prelaz preko Drine bio je na mestu zvanom Stari Brod, i obavljao se drvenom skelom koja se esto razbijala u brzacima. U epici je zidanje mosta preko Drine u Viegra du (na Drini uprije") obraeno kao poseban motiv koji je, kao i stih 142 (iz KH 1,3): Osta danas na Drini uprija", posluio Ivi Andriu za njegov uveni roman. Most je zadubina velikog vezira Meh-med-pae Sokolovia, a podigao ga je Ko -da Mimar Sinan. Gradnja mosta, koji je dug 180airokvie od 7 metara, zapoeta je 1571. a dovrena 1578.

U pesmi se pominje posredno, kao mesta iz kojeg dolazi izvesni pomorski kapetan sa kojim se glavni junak sukobljava. Literatura: Hrvatski leksikon II s.v.; Imenik YU420;Enis.v. VlE GRAD

O Pavlovim II Prasl. *vye-gordb, naziv za tvravu podignutu na reci uzvodno od nekog vanog mesta, stsrp. Vysegradh pored onog na Bistrici vie Prizrena i jedan danas nepoznat u okolini Graanice, u Maarskoj Vise-grdd na Dunavu vie Budima, u ekoj Vysehrad na Vltavi vie Praga, u Poljskoj dva r^szojjp-oV-ana Visli, jedan vie Ploc-ka, drugi vie Helmna, u Ukrajini Viho-rod na Dnjepra vie Kijeva. Up. 2003. (A. L.) grad: A ti hajde gradu Viegradu (KH I, 3:18) bez atribucije: Od Saraj'va preko Viegra-da (KH I, 2:1084); KH I, 4; MH , 5 4418'N, 1754'E
Grad u BiH, na reci Drini. Mada je nastao jo u XIV v., prvi put se pominje 1407. u posedu plemike porodice Pavlovi (otud staro ime grada Pavlovi-

Viegradski most

VINHCA

463

Pominje se kao mesto na putu od T ravnika do T emivara u kontekstu opsade T emivara (KH I, 2), i kao mesto iz kojeg potie izvesni Ahmo u kontekstu sultanove enidbe Lehovkinjom Marom (MH , 5). Pesma KH I, 4 peva o nastanku konjskih tragova u steni na obali Drine kod Viegrada (kada je Alija erzelez preskoio Drinu jer na njoj jo nije bilo mosta), a pesma KH 1,3 o zidanju mosta na Drini kod Vie grada. Literatura: , 1950, 167-168; Kreevljakovi 1953; 2000, 174-210; 1, 195; 3, 575; s.v.; 1 s.v.

VIMICA

OOktobon Naizgled deminutiv od vinja, ali moda *Vintica kao Radovanica pod Cerom od Radovantica, Katunica na Zlatiboru od Katuntica itd., to bi pretpostavljalo prvobitni toponim *Vinska, up. nedaleku Vincu. Rimski naziv ad Octavum oznaavao je postaju na osmoj milji puta iz Singidunuma u Viminacijum (Kostolac). (A. L.) grad: Evo idem do Vinjice grada (MH I, 55:268) bez atribucije: Kud god poe u Vinjicu doe (MRI, 55:281) 0 4324'N, 20 2'E

Po predanju, na mesta zvanom Selite nekada je bila velika varo sa vie od 70 ka-sapnica, a u Gradini je bio stari grad koji se zvao Vinjica i u kome je iveo Filip Madarin. Prialo se jo i daje Vinjica nekad bila znatno mesto pa su je zato jo poetkom veka zvali mali Carigrad". Ispod gradine do Dunava postoji madarsko groblje". T akoe po predanju, Kumodra i Vinjica su najstarija sela u okolini Beograda, bu dui da su njihovi stanovnici uestvovali u zidanju beogradskog grada. Danas su se oba sela pretopila u beogradska naselja. Pominje se kao grad Filipa Madarina u jednom, odnosno kao grad Lazara Vinjevi- a i njegove ene Jele u drugom epskom konteksta. Filip Madarin Lik iz epskih pesama, u stvarnosti Phi-lippus de Scolaribus, tj. Pipo de Ozora, kasnije poznat kao Pipo Spano. Roen u Firenci 1369, umro u Lipi 1426. i sahranjen u Stojnom Beogradu (Maarska). Pipo Spano je sa 13 godina dospeo u Nemaku i potom u eku i Maarsku, a 1386. stupio je u slubu kralja Sigism unda (epski igmund) u kojoj je ostao do smrti. Oenio se 1399. Varva- rom, erkom Andrije Ozorskog (posle ega je imenu dodao de Ozora). Kao plemi, istakao se lojalnou suverenu kada su se protiv njega pobunili stalei 1401, a kao vojnik u borbama protiv T uraka na junoj granici kraljevstva. Bio je temivarski komes od 1404. do 1424. Poslednju bitku protiv T uraka dobio je kod Vidina u je sen 1426, a 27. decembra iste godine je umro. Pogrebu Pipa pana prisustvovao je kralj Sigism und sa itavim dvorom. Sa uvane su tri biografije Filipa Madarina iz kojih se vidi daje bio srednjeg rasta, bele koe, crnih oiju, duge kose i brade. Govorio je vie jezika i bio dobar govornik. Imao je etiri sina od kojih ga nijedan nije nadiveo. Njegove zasluge i uspesi prikazani su u povelji koju muje kralj Sigismun d izdao u T ati o Duhovima 1426.

Mesto kod Beograda (Srbija). U prilog ovoj ubikaciji govori smer kretanja u pesmi (Prilep-Vinjica-Budim). Vinjica kod Beograda je bila ranovizan-tijsko naselje i utvrenje iji su tragovi otkriveni na uzvienjima Bela stena i Gradina. Identifflmje se kao utvrenje Oktobon (Ca-strum ad Octavium) koje je podigao car Ju-st inijan. Zapadno od utvrenja nalazila se nekropola koja je pripadala kasnoantikom naselju i ranovizantijskom utvrenju; otkriveni su i grobovi iz III-JV v., ali je veina nalaza iz VI v. U XVII v. u Vinjici je voena matina knjiga, pa je najverovatnije imala svoju crkvu iako se ova prvi put pominje tek u tefte-rima mitropolita Mojsija Petrovia iz 1713. U uspenom pohodu na Beograd (1717), princ Eugen Savojski preao je Dunav kod Vinjice.

U Imeniku Jugoslavije iz 1973. postoji 5 mesta pod imenom Vinjica i nijedno nije u Srbiji: 1) optina Ilija (BiH); 2) optina Ki-

464

VLADIIN HAN , Veliki an, An VRANI u XII v. mesto pripada templarima. Poto su templari 1312. ukinuti, preuzimaju ga jova-novci. Pri kraju vladavine kralja Tvrtka, Vrana je ula u sastav bosanske drave. (Selo Vranu sa gra dom Kljuem dao je kralj bosanski Toma Ostoji 1446. sinovima vojvode Ivania Dragiia.) Zatim pada pod vlast Mletaka sve do 1537. kada je osvajaju T urci. U prvoj polovini XVII v. Vrana je bila vrt likog sandakata". U njoj su 1620. se-dele 3 age: belijski, azapski i martoloki. Foskolo je 1647. osvojio Vranu i poruio tvravu. Presme u Vrani pominju Vrani Ali-be-ga (KH II, 62), odnosno Vrani Alibega i njegovu lepu erku koja se udaje za Mujagu Kumalija (MH III, 22). T akoe i: 2 mesta sa istim imenom u Srbiji (Valjevski okrug) i u Crnoj Gori (katun izmeu Mojkovca i Andrijevice); u Hrvatskoj jo po jedno na Cresu i kod Biograda na Moru. Literatura: Vego 1957; 1959, 50; 1994, 32; 1, 154; E 163 (nap. 77, SO); Hrvatski leksikon II s.v.; Imenik YU 425. VRANE I bez atribucije: Od Vranea i od Rogaleva (Vuk IV, 53:175) 4344'N,201'E Selo u Srbiji, blizu ahovia. Pominje se kao jedno od mesta iz kojih se regrutuje turska vojska u kontekstu suko ba Moraana i Kolainaca. U Srbiji se javljaju jo i sela: Vranea i Vranee.______________________________ Literatura: 1954, 609. VRANI bez atribucije: Pa otalen do Vrania sii, Podaj knjigu Vrani Alibegu (EH 4:1223-1224) Posredna ubikacija. Iz konteksta je lako zakljuiti da se Vrani ovde javlja kao poseban oblik ojkonima

seljak (BiH); 3) optina Vlasenica (BiH); 4) optina Pljevlja (Cma Gora); 5) optina Vrgorac (Hrvatska). Literatura: 1887; 1901; 1903; 1973; s.v.; Imenik YU 421; 1 s.v. VLADIIN HAN, Velil an, An

O Anausaro
Veliki an bez atribucije: Od Laba do Velikog ana (SANU II, 30:1004) An bez atribucije: Od Ana do Golea planine visoke (SANU II, 30:1005) 4242'N,223'E Grad u Sr biji. Nalazi se 25 km nizvodno od Vranja, na uu reke Vrle u Junu Moravu, u Grde- likoj klisuri. Pominje se, zajedno sa Labom, kao jedna od repernih taaka u opisu teritorije koju je pokrila turska vojska spremajui se za bitku na Kosovu 1389. (od gore Prekopnice do Kalipolja). Literatura: 1 s.v; TT R 15. VOSKOPOLJE prostrano eher: /prostrana eher-Vosko-polja (SM 170:237) Vide MOSKOPOLJE VRANA II Poimenien pridev vran u enskom rodu, ili * Vramna, od naziva za pticu vrana. (A. L.) kamena: Evo mene u Vrani kamenoj (MH III, 22:373) bez atribucije: A na Vranu Vrani Ali-be-gu (KH II, 62:911); MH , 22 4357'N, 1533'E Grad u Hrvatskoj. Mesto u Ravnim Kotarima, blizu Vran-skog jezera, u Zadarsko-kninskoj upaniji. Spominje se od IX v. kao castrum Auran-nae, a iz istog doba potiu i ostaci tvrave. U XI v. pominje se benediktinski samostan sv. Grgura (1076. u vreme kralja Zvonimira), a

VRANINA VRANJINA, Vranina

465

Vrana. Mesto se nalazi izmeu grada Cetina i Gradaca i u njemu je diz dar Vrani Alibeg koji se u drugim tekstovima uvek vezuje za grad Vranu (vide). Kod Vuka pak, u Rjeni ku, za Vrani se kae daje planina u Hercegovini, vie Mostara". VRANINA selo: Na Vraninu selo udariti, \ I manastir crkvu raskopati (Vuk VIII, 62:136-137) Vide VRANJINA VRANJ E, Vranja IIU itiju Stefana Nemanje od Prvovena-nog glagoljemy Vrani, u Graanikoj povelji kralja Milutina po Vraniju, pridev na -bjb od vrana s kolebanjem u rodu, up. menik Vranija stena u povelji Grgura Brankovia Hilandaru. (A. L.) na Moravi: Opremi je Vranji na Moram (VuklV, 31:145), SM 63 4233'N,2154'E Grad u Sr biji. Nalazi se na jugu zemlje, u istoimenom polju u dolini June Morave. Prvi put se porninje 1093. kada gaje Vu-kan, veliki upan kralja Bodina, zauzeo u borbi protiv Vizantinaca. Srednjovekovno naselje imalo je varo i iznad nje utvrenje. T urci su zauzeli Vranje 1455, poto su godinu dana ranije, u bici kod planine Trepanje (Cafa Tro-pojs kod sela Svirci), potukli Srbe pod vodstvom Nikole Skobaljia. Grad je osloboen u srpsko-turskom ratu 1877-1878. Knez Baldovin je, u vreme vladavine kralja Stefana Deanskog (1321-1331), podigao u Vranju crkvu sv. Nikole kao porodinu zadubinu. Njegov sin upan Maljuat saglasio se sa Duanovom eljom da se hram daruje Hilandaru kraljevskom poveljom nastalom izmeu 1343. i 1345. Stari hram sv. Nikole je bio zaputen i obruio se tokom vekova turske uprave. U obliku Vranja javlja se i kod Vuka u Rjeniku kao: 1) varoica u jugoistonoj Srbiji; 2) u Cmoj gori brdo kod Careva Laza".

Na brdu iznad grada stoji Markovo kale, ostaci srednjovekovnog utvrenog grada koji je po predanju podigao Kraljevi Marko. Obe pesme ga pominju u kontekstu boja na Deligradu 1806. Literatura: - 1896, 265-338; 1879, 263-355; 1994; s.v. ; 1 s.v; VE s.v. VRANJ EVO II Moda od vranj 'ptica kormoran', ili nastalo saimanjem od Vranje selo (up. Vranje). (A. L.) vie Kolaina: U Vranjevu vie Kolaina (Vukni, 71:4) 4327'N, 2031'E Mesto iznad Kolaina u Cmoj Gori. U njemu je knez bio izvesni Radoica, verovatno samo epski lik. Po mestu je ime dobila planina Vranj etica u blizini Kolaina. Pesma peva o udaji Anelije, sinovice popa Milutina, za Stevana Petrovia iz Mostara. Literatura: 1892; 1 s.v. VRANJII bez atribucije: Farmake mi selo raselio, \ I Doljan mi selo raselio, \ I bijele na Vranji-e kule (Vuk VIII, 62:47-49) 4227'N, 1914'E Selo u Cmoj Gori, blizu Podgorice. Kako je kod Farmaka (u Ljeanskoj nahiji) 1877. bila uvena bitka Crnogoraca sa T urcima, koja se zavrila crnogorskom pobedom, verovatno je upravo taj dogaaj kontekst za pomen sela Vranj ia. Farmaci su do istrage poturica" 1707. bili tursko" selo, pa su to verovatno bili i Vranjii. Pominje se u konteksta sukoba sa skadarskim paom 1844. kada su izgubljeni Lesendra i Vranjina u Skadarskom jezera. VRANJINA, Vranina O Vranja II Stsrp. u Vranyne, od Vranine moglo bi biti istovetno nazivu biljke iz roda Loxifraga vranjina (ili vranjin), zabeleenom u Hercegovini (izvorno *vraninjal). (A. L.)

466

VRATO VRDNIK, Brdnik

Vranjina bez atribucije: / Vranjinu nau osvojie (VukLX, 10:483) Vranina selo: Na Vraninu selo udariti, \ I manastir crkvu raskopati (Vuk VIII, 62:136-137) 4216'N, 198'E Selo i manastir na istoimenom ostrvu danas poluostrvu u Skadarskom jezeru (Crna Gora). U turskom defteru iz XV v. selo Vranja se vodi kao timar stareine, koji pripada skadarskom abljaku. Osnivanje manastira Vranjina pripisuje se prvom zetskom episkopu Ilarionu u prvoj polovini XIII v., a prvi put se pominje u povelji arhiepiskopa Save I 1232/33. (Ta graevina sa crkvom posveenom sv. Nikoli poruena je tokom turskih prodora u Cmu Goru.) Kao i ostrvo Lesendra, manastir je bio predmet sukoba Crnogoraca i T uraka. Oba ostrva su T urci oteli od Cme Gore 1843. (u Vuk VUJ, 62 kae se 1844), stoje Njego teko podneo (otuda izreka: Izgore ka vladika za Lesendrom"). Obnovio gaje knjaz Nikola I Petrovi 1886. iz pijeteta prema srednjove-kovnoj starini i prema Njegou. Pominje se i u kontekstu pohare Kua 1855. (vide O RAHO VO). Literatura: 1, 155; s.v.; 1 s.v. VRAT O bez atribucije: Iz Vratoi kneza Radoviha (VuklV, 55:82) Vide BRATO VRBICA selo: Goranovi iz sela Vrbice (Vuk IV, 55:76) mala: / dooe u Vrbicu malu (Vuk III, 68:187) 1. U pesmi Vuk III, 68 misli se na mesto na Rudinama u Cmoj Gori.

Literatura: 1940; 1959, 50; Markovi 1966,196; 1, 158. VRIN O Hircin selo: Pa je ilje do sela Vrina (SANU IV, 48:102) 044 40'N,2035'E Selo kod Beograda (Srbija). Prvi put se pominje u turskom popisu vlaha Beogradske nanije iz 1528. kao selo Hrin (Hirgin) sa 6 domova. U doba Prvog srpskog ustanka belei se kao selo u nahiji Groanskoj. etrdeset godina kasnije (1846) vodi se kao selo u okruiju Beogradskom, srezu podunavskom"* koje ima parohijsku crkvu, a u Kraljevini Srbiji (1892) kao mesto u Vr inskoj optini (srez Groanski, okrug Podunavski). Prema predanju, prva crkva (brvnara) podignuta je u selu u XVIII v. na mestu zvanom Prljua. Na mestu dananje crkve ranije je bio prnjavor. Postoje i Manastirite ili Namastiri-ne, Crkvite i Selite. P oetkom XX v. (1903) u selu su jo bila tri madarska groblja". Pominje se u kontekstu Vuieve bune 1842. (vide KRAGUJEVAC). Literatura: 1892; 1963; 1903; 1973; 1975, 141*; 1994, 35; Imenik YU 428; 1 s.v. VRDNIK, Brdnik OVerdnik, Vednik, Verdnikselo, Verdnik szelo, Rednak, Rednuk Nejasno, po srednjovekovnim maarskim zapisima izlazilo bi daje v- sekundarno (up. Vis), moda *R-bdmh> od korena koji je u sin. rde 'crven', ali bez paralela. (A. L.) pod goru Vrukinju: Ka Braniku, pod goru Vrukinju ( SANU II, 28:20) 457'N, 1947'E Selo u Srbiji. Nalazi se u Sremu, sevemo od Rume i 15 km juno od Novog Sada, na junoj padini Fmke gore. Kao maarski grad, pominje se prvi put 1315. Od grada su ostali samo kula donon,

2. U Vuk IV, 55 koja peva o boju na aku re je o selu u Srbiji, ispod Kosma-ja u blizini Mladenovca.

VRGORAC, Vrgor, Vrhgora, Vrhgorac VRHOVCI, Vrhovi

467

ostaci jo jedne manje kule i deo zida. Ta vea kula je sa svoje vrstine i snage ula i u poslovicu: Dok je Vrdnike kule" (u znaenju: dugo, zauvek). U Vrdniku su neko vreme boravile mosti kneza Lazara pre nego to su vraene u njegovu zadu binu, u manastir Ravanicu. Kod Vuka u Rjeniku javlja se kao: 1) selo u Frukoj gori. 2) namastir kod toga sela (taj se namastir zove i Ravanica)." Pominje se u kontekstu pesme o zidanju Ravanice. Za razliku od Vukovih pesama sa istim naslovom (Vuk II, 35, 36), gde knez Lazar gradi crkvu ,,u Resavi, kraj vode Ravana", pesma SANU II, 28 sasvim pogreno u taj kontekst stavlja vrdniku Ravanicu. rtva ovakve zabune mogao je biti samo peva iz Srema koji nije imao razloga da sumnja u jedinstvenost i autentinost srem -ske Ravanice u kojoj su sveeve mosti leale sve do drage polovine XX v. Literatura: 1950, 157; Markovi 1966,196; Imenik YU 428; s.v.; 1 s.v. VRGO RAC, Vrgor, Vrhgora, Vrhgorac O Jeferzah *Vrhgorsk, grad u vrhu Gorske upe, za promenu -sk u -ac up. Humac. (A. L.) Vrgor bez atribucije: Ti pokupi iz Vrgora vojsku (KH II, 74:589) Vrhgora bez atribucije: Jedno Vrh-gore(ER 156:3) mije Marko od

Jeferzah, u znaenju grad Vr gorac koji se nalazi pred Jezerom" (to se jezero danas zove Vrgorsko). Spominje se 1444. u povelji aragonskog kralja Alfonsa V kao grad hercega Stefana. U povelji kralja Fridriha III iz 1448. vlasnici Vrgorca su Kosae. Pod T urcima je bio uporite za prodor u Primorje. Odredbama Karlovakog mira pripao je Mleanima. Kod Vuka u Rjeniku: grad u primorju blizu Neretve. Javlja se u kontekstu dvoboja age od Vrhgorca i mladog Perajice Mrkonjia (MH IX, 15); u njemu se pominju Marko od Vrh-gore (ER 156), Cmii Alaga (ER 172) i Vrgorac Alija (KH II, 74). Vrgorska Krajina: deo Dalmatinske Zagore izmeu Biokova, Neretve i Imotske Krajine (naizmenino hrianske i turske), sa sreditem u Vrgorcu. ___________________ Literatura: Vego 1957; RJA s.v.; Hrvatski leksikon s.v.; s.v.; VE s.v. Grad. VRHO VCI, Vrhovi

O Vrhovaki grad, Vrhovac Mnoina

topografskog apelativa vrh, odatle izveden naziv stanovnika. (A. L.) ravni: Na dralinu, niz Vrhove ravne (KH , 62:636) crni: Gjuli ode na Vrhove crne (MH III, 12:492); MH III, 13 bez atribucije: Hajdmo, dogo, na Vrhove kuli (KH II, 62:301); MH III, 12; EH 5, 6, 8, 9,11 04538'N, 1528'E Grad u Hrvatskoj. Srednjovekovni grad iznad sela Gradski Vrhovci, oko 6 km j/z od Slavonske Poege. Tvrava je smetena na istaknutom vrhu jednog brda (Poeka gora) i s nje se prua dobar pregled na jug prema Bosni i na sever prema Slavonskoj Poezi. Prvi put se pominje 1444. kao zatitnica Slavonske Poege. T urci su osvojili Vrhove 1537. i postavili u njih posadu sa dizdarom. Posle odlaska T u-

Vrhgorac grad bijeli: Od Vrhgorca grada bijeloga (ER 172:21) bez atribucije: Knjigu pie aga od Vrhgorca (MH IX, 15:8) 043 12'N, 1722'E Mesto u Hrvatskoj. Stari grad i trgovite zapadno od istoimenog mesta u Dalmaciji ispod Biokova, blizu Imotskog, u Splitsko-dalmatinskoj upaniji. Srednjovekovni grad je leao u Gorskoj upi. Pripadao je humskoj porodici Jurjevi Vlatkovi. Poetkom XV v. javlja se i kao

468

VRLIKA, Vrljika

raka, vrhovaka tvrava se 1702. opisuje kao naputena i razvaljena gradina. U aprilu 1526. Vrhovi su opsedani i oko njih se vodila bitka slina opsadi Sigeta, pa se u narodu ovaj dogaaj i zove Slavonski Siget". U muslimanskim pesmama se najee javlja kao ime dizdara tog mesta (ili kraja): Vrhovac ili Vrhovac Al-aga. T aje pojava toliko esta, da je dobila i svoju formulu: Drugo pobro Vrhovac Alaga, to Vrhova od Kaura uva, Su svojije hiljadu pandura, Sve o svome troku i haluku ________________________ (EH 4:14-17). T akoe i: selo u Derventskom i mahala u Kladanjskom kotaru u Bosni; turska kula ili grad ije se zidine jo vide iznad Vrhovina (Hrvatska)._____________________________ Literatura: uri-Feletar 1983; RJA s.v.; Imenik YU 430. VRLIKA, Vrljika 1185. Verchreka, tj. vrh-rika, mesto u izvoritu reke Cetine, odatle sa ikavskom zamenom jata * Vrhrika, ispadanjem A i disimilacijom Vrlika (Skok III 141a, 624a). (A. L.) grad: Ah, moj babo, u Vrljici gradu (KH III, 6:55) bijela: Da ih tjera bijeloj Vrljici (KH II, 63:471) ravna: Drugu posla u Vrljiku ravnu (MH III, 22:59); KH II, 63 isrid Like klete: Sa Vrljike, isrid Like klete (MH III, 11:425) bez atribucije: Dokle oni na Vrljiku bili ( Vuk VI, 49:521); MH , 11; KH I, 25; KH II, 42, 63, 68; KH III, 6 4354 'N, 1623'E Grad u Hrvatskoj. Mesto Vrlika je u poetku bilo na izvoru reke Cetine (rimsko ime Tilurius), a od XV v. narod se preselio iz Vrlike pod grad Prozor zadravi staro ime, dok je ime grada Prozora iezlo. Ovakav razvoj dogaaja bio je mogu zato to Vrlika nije bila ca-strum utvreni grad, poput Glavaa (sred-njovekovni Lab) i Prozora, ve joj je poloaj

prirodno bio zatien vodenim tokovima. Tokom druge polovine XV v., usled uestalih prodora T uraka kroz klanac Unita na prostor Vrlike upanije, stanovnici sredita stare Vrlike sklanjaju se u utvreni Vrliki grad (Castram Werhlychky"). T aj grad je zapravo grad Prozor, koji kralj Ladislav Na-puljski godine 1406. daruje Hrvoju Vukiu Hrvatiniu zajedno sa Vrlikom upom, a ovaj ga utvruje i priprema za odbranu od T uraka. S vremenom dolazi do potpunog preseljavanja stanovnitva iz starog centra upanije pod tvravu Prozor i na novo naselje prenosi se naziv ranijeg seditaVrlike. Grad Vrlika se prvi put spominje u pisanim izvorima 1069. kao sedite Cetinske upanije starohrvatske upanije koja je obu-hvatala gradove: Glava, Prozor, Sinj, Trilj, Stolac, Gradac, Nutjak, T ugare i Poljiku upu. (Po miljenju drugih istraivaa, prvi pomen Vrlike datira se u 1185. u spisima splitskog sinoda, i smatra se da ona ve tada nije vie bila u sastavu Cetinske upanije, nego daje tvorila samostalnu upu.)* U vremenu izmeu X i XI v., sevemi deo Cetinske upanije se izdvaja u samostalnu upu Vr- liku, koja se na sevem granii sa Kninskom upanijom, a na jugu (kod dananjega manastira Dragovi) sa Cetinskom. Na sevem Vr like upanije je grad Glava smeten pod obronkom Dinare, a grad Prozor nalazi se nad dananjom Vrlikom. Oba utvrena grada nastaju u srednjem veku i kasnijeg su postanka nego sama upa Vrlika. T urci osvajaju Vrliku 1522. i u njoj ostaju do 1688, kada grad prelazi pod mletaku upravu. Pod f rancuskom vlau bila je od 1805. do 1813. kada je (1811) ustanovljena i Opina Vrlika" koja je pripadala kotaru Knin (okrug ibenik). Od 1822. Vrlika je takoe optina, ali ovog puta pod austrijskom vlau i pripada kotaru Sinj (okrug Split). Kao i cela Dalmacija, Vrlika se pod austrougarskom upravom nalazi do kraja Prvog svetskog rata. Od istorijskih spomenika u oblasti Vrlika sauvani su crkva sv. Spasa iz IX v. (selo Cetina), na ijem je proelju najstariji zvo -

VRAC VUITRN

469

nik kod Hrvata (podigao gaje cetinski upan Gastika); utvrenje Glava u podnoju Dinare (selo Glava) i tvrava Prozor (Gradina) koja se uzdie iznad grada Vrlike. Pesme u Vrlici/Vrljici pominju Kraljicu Peja (Vuk VI, 49), silno vlae, od Vrljike bana" (KH II, 68), ajan Ali-agu (KH II, 63), vrljikog imama (KH III, 6) itd. Javlja se i u formuli Lika i Vrljika", na primer: Pije vino beg Mustaj beg liki, A u svojoj Liki i VrljiM I na svojoj na bojali kuli (KH I, 25:1-3). Literatura: Chiudina 1865; Gunjaca 1937, 12-13*; Vego 1957. VRAC OPodvrac, Vers, Versec, Verec, Wer-schetz, Werschitz, Versetz, Versecz 1439. Vershecz, deminutiv od vrh u znaenju 'malo uzvienje', ili, eventualno, preoblieno od od *Vrki (grad), utvrenje na bregu zvanom Vrh. (A. L.) na krajini: Ion bei Vrcu na krajini (Vuk II, 81:242) bez atribucije: Sve od Vrca pa do Varadi- na(VukII, 81:181) 457'N,2118'E Grad u Sr biji. Episkopsko sedite u junom Banatu. Iako su na istom mestu postojala i preistorij-ska i antika naselja, dananji grad se prvi put pominje tek poetkom XV v. kao Podvr- ac (varo pod jakim utvrenim gradom na vrhu brda). Grad na brdu belei se kao Vers, a jedna njegova kula pominje se i u XVIII v. T urci su ga zauzeli 1465, ali su ga ubrzo napustili, da bi ga 1552. konano osvojili zajedno sa naseljem pod njim. Evlija elebija sto godina kasnije opisuje Vrac kao bogatu i naprednu varo koja ima vodovod, amame, damije i kole. Posle osloboenja od T uraka, u mestu su izgraene i srpska i nemaka varo koje se administrativno povezuju tek 1794. Status povlaenog grada u Austriji Vrac stie 1817. Pesma pominje Vrac u neistorijskom kontekstu smrti vojvode Kajice kao mesto iji se ban zove Neme.

Literatura: Markovi 1966, 197; 1 s.v.; s.v. VUCINJ bez atribucije: Od Vucinja i Bara bijela (Vuk IV, 10:273); Vuk VIII, 62 Vide ULCINJ VUERACI maleno selo: Na maleno selo Vuerake (Vuk LX, 25:87) Selo u Cmoj Gori. Nalazi se u priobalju Skadarskog jezera, prema Rijeci Crnojevia. Pominju se u kontekstu bitke kod Krnji-ca 1861. (po dragim izvorima, 1860). Literatura: 1948. VUINJ bez atribucije: Od Vuinja nitko ne utee (VuklV, 11:147) Vide ULCINJ VUITRN O Vlji trn, Vulcterin, Vushtrri @ Stsrp. u Vlbemb Tnnu, konb Vuijega ; vuitrn, tj. 'vuji trn' je naziv za bunastu biljku gladi, up. u Bugarskoj Vblitbrn. (A. L.) grad: O vratima grada Vuitrna (Vuk II, 29:95); Vuk II, 68; ER 92 bijeli grad: Na bijelu gradu Vuitrnu ( Vuk 10:79); Vuk IV, 31 lijepi grad: Od lijepa grada Vuitrna (ER 92:2) malo mjesto: / do malog mjesta Vuitrna (SM 62:22) mali: Od Veina mala Vuitrna (Vuk VI, 22:2) bez atribucije: Kad su bili ispod Vuitrna (Vuk II, 29:100); Vuk IV, 10,11; Vuk VI, 21; Vuk VHI, 73; SANU II, 30; SANU III, 17; SM 161, 170 42 49'N,20 58'E Mesto u Srbiji. Ruevine utvrenog dvora u dananjem istoimenom naselju, na desnoj obali Sitnice, u s/z delu Kosova polja. U srednjem veku bio je vaan trgovaki grad. U XrV i XV v. u njemu je bio dvor Vu-

470

VUKOVAR kovia. Pominje se u kontekstu boja na Kosovu 1389. (SANU n, 30), bitke na Visoici 1796. (Vuk IV, 31) i na Kmsima iste godine (Vuk IV, 11; SM 170), bune bosanskih T uraka pod Husein-paom Gradaeviem, Zmajem od Bosne, 1831. (SM 62), pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Gom 1852-1853. (VukVin, 73) i si. Literatura: 1950,168-169**; - 1, 142; 370,* 412; 1 s.v.; s.v. VUKOVAR Vica, Hiulko, Vlkovo, Valco, Valkow, Vukovo IIU prvom zapisu castrum Vlcou, na osnovu ega se rekonstruie slov. Vlkovgrad, doc-nije je drugi lan zamenjen ma. reju istog znaenja var, VJkov 'v ukov' moda preosmiljenjem imena reke Vuke, koje re- flektuje antiki hidronim Ulcus (Kiss 703). (A. L.) bez atribucije: Ba na Vuki ispod Vukovara (SANU II, 56:184) 4521'N, 19 0'E Grad u Hrvatskoj. Nalazi se u Sremu, na desnoj obali Dunava, kod ua Vuke u njega. Prema arheolokim nalazima, bio je naseljen jo u preistoriji. U srednjem veku postaje utvreni grad sa podgraem, pod imenom Vukovo. Smatra se daje tvrava Vukovo bila osnovana jo u LX v., u doba kneza Pribine koji je bio franaki vazal. Vukovo je bilo sedite upanije koja je po njemu dobila ime. Prvi put se pominje u dokumentu iz 1220, kada je upan bio neki Toma. Vukovska upanija zauzimala je veliko i gusto naseljeno podmje. Protezala se izmeu Dunava na sevem i Save na jugu uklju ujui Ilok na istoku do Osijeka na zapadu, i postojala je sve do dolaska T uraka. Najvee su posede u to vreme u Vukovskoj upaniji drali knezovi Iloki. Prvi pisani podaci o Vukovu potiu sa poetka v., kada herceg Koloman poveljom iz 1231. daje naselju oko tvrave Vukovo odreene povlastice, odnosno status slobodnog grada, stoje 1244. potvrdio i kralj Bela IV. U dokumentima se javljaju jo i na-

ka i ura Brankovia. U tursko vreme postao je sedite sandaka. Ostatke utvrenog dvorca predanje i epika vezuju za Vojinovie, srpsku vlastelu iz sredine XIV v. Meutim, iz sauvanih pisanih izvora izlazi da je u Vuitrnu, izmeu 1402. i 1426, porodica Brankovi imala svoj dvor u kome su primani poslanici i izdavane povelje, naroito izmeu 1405. i 1419. (in curia mag-nifici Georgi quondam Vulchi")**. Vrlo je verovatno daje dvorac sagradio Vuk Brankovi pred kraj XT V v. kada je njegovim zemljama zapretila neposredna opasnost od T uraka. S obzirom na to da je Vuitrn smeten u plodnoj ravnici, na raskrsnici trgovakih puteva, moe se pretpostaviti da se tu prvo razvio trg, a da je dvorac izgraen kasnije. (Od tog dvorca i danas postoji jedna kula, tzv. Ku la Vojnovia.) U njemu je 1426. potpisan ugovor o mim izmeu ura Brankovia i mletake vlade. Poetkom XV v. Vuitrn je bio znaajna varo na Kosovu, sa kolonijom dubrovakih trgovaca i poslovnih ljudi. T urci su prvi put osvojiti Vuitrn 1439. i drali ga do 1444, a kad su ga osvojili drugi put (1455), ostao je njihov sve do 1912. Godine 1462. Vuitrn se prvi put pominje kao sedite sandaka. U XVI v., prema popisima iz doba Sulejmana Velianstvenog, u Vuitrnu je bilo ukupno manastira i crkava52".* T ada je u gradu jedno vreme bilo i sedite srpske mitropolije. Prema Evliji elebiji, Vuitrn je 1660. imao oko 2.000 kua, damiju, medresu, amam i druge objekte. Ami Bue pominje jo u Vuitrnu razvaline gradia iz Duano -vog doba",** a Giljferding je 1858. u njemu video 400 kua, novu crkvu i staru tvravu sa nekoliko kula, usred varoi".** Danas u Vuitrnu postoji crkva sv. Ilije, koja je podignuta 1834. Ona je dosta ukopana u zemlju da ne bi prelazila visinu koju su turske vlasti propisivale za hrianske bogo molje. U pesmama se za Vuitrn vezuju Vojino - vii (npr. enidba Duanova" Vuk II, 29; ili Margha djevojka i Rajko vojvoda" Vuk , 10), iako u to vreme oni nisu imali posede u tom kraju koji je bio u vlasti Bran-

VUKOVDE

471

zivi Valco, Valkow, a tek od XVII v. preovla- uje pomaareno ime Vukovar. Grad je pr vobitno bio kraljev posed, a kasnije menja vlasnike. Civilno naselje se razvijalo ispod tvrave. Postojalo je ve u srednjem veku. Sve do XV v. tim podrujem vladale su mone porodice: Horvati, Gorjan ski, Talov-ci, Morovii, Gerebi i Iloki. U Vukovu je tada bilo sedite velike Vukovske upanije. Pod T urcima je bio od 1526. do 1687, a otad pa do 1918. pod Habzburkom monarhijom. U XVII v. tvrava se opisuje kao jaka i dobra, sa 4 kule na uglovima. Okolo su se nalazili suvi jarak i palisade. U tvravi je bio i jedan sat. U najranijem turskom popisu ovog podruja Vukovar se naziva selo-varo. Ubr zo e dobiti muslimanski karakter i postati kasaba. Stanovnitvo se, od dobijanja statusa kasabe, preteno bavilo gradskim zanimanjima: zanatima i trgovinom. Za vreme turske vlasti, u Vukovar su se u vie navrata doseljavali pravoslavni Srbi. Krajem XVI v. (1587) R. Lubenau govori o njemu kao o dobro izgraenoj varoi u dolini, sa jednim kara-van-saraj em/gostionicom na vodi, pokraj mosta preko Vuke. Postojali su bez sumnje i svi pratei objekti neophodni za normalan ivot jednog veeg muslimanskog naselja (kola, arija, zanatlije, trgovci). Oko 1690. ovde je izgraena i pravoslavna crkva posveena sv. Nikoli; 1733. bila je sasvim trona. U XVIII v. vukovarski kraj je, kao sastavni deo kraljevine Hrvatske i Slavonije u sklopu Austrijskoga carstva, uao u novo razdoblje. T ada se onde uz postojee domicilno stanovnitvo naselio i vei broj Nema- ca, Maara, Jevreja, Rusina, Slovaka i Ukrajinaca, pa je Vukovar postao multietniki grad. Reka Vuka delila je tada Vukovar na dva dela. S desne strane bio je stari Vukovar, a s leve strane nicalo je novo naselje. Godine 1728. car i kralj Karlo darovao je vukovarski posed grofu Johanu Ferdinandu Klifentaj-nu (Kliffenstein), koji gaje 1736. prodao ne- makim grofovima Elc (Eltz). Od tog velikog podruja s 35 naseljenih mesta oni su osnovali vukovarsko vlastelinstvo, koje je idua dva veka presudno uticalo na ekonomski i lralturni razvoj vukovarskog kraja. T a-

da je osnovan i Novi Vukovar, koji se razvijao na levoj obali reke Vuke i u poetku bio preteno naseljen Nemcima. Marija T erezija je 1745. obnovila slavonske upanije i tom je prilikom bila utemeljena upanija Srijemska, koja se protezala od Osijeka do Zemuna sa seditem u Vukovara. T ada se Vukovar poeo razvijati u istaknuto ekonomsko, upravno i kulturno sredite. Naroito su se razvili svilarstvo, brodogradnja, grnarstvo i ribarstvo, otvarale su se ban ke i radilo nekoliko tamparija. Vukovar je takoe postao vana luka na Dunavu. Onde su se gradili brodovi koji su zajedno sa zanatskim proizvodima bili prodavani uzvodno u Maarsku i Austriju, a nizvodno u Rumuniju. Verovatno je tada nastala i poslovica koju belei Vuk u svojoj zbirci: Napije F se ko Vuke i najede F tuke, ostade u Vukovaru". Od sredine XLX v. Vukovar je stalnom plovnom linijom bio povezan s Petom i Beom. U dragoj polovini XIX v. Stari i Novi Vukovar spojili su se ujedan grad. Pominje se kao mesto na putu od Prilepa do Budima, koji Kraljevi Marko prelazi idui na dvoboj sa Filipom Madarinom. Literatura: 1976, 81-85; Klai 1983; Kara 1995,245-273; E 358 (nap. 35); VE s.w. Grad, Vukovar; 1 s.v.; s.v. VUKO VI J E bez atribucije: Oba brata izvr Vukovija (Vuk IV, 26:208) 4427'N, 1845'E Selo u BiH. Nalazi se u s/i Bosni, blizu Zvornika. Pominje se u kontekstu boja na okeini 1804. u tipino epskom okvira: Bogo mili, uda golemoga! e dva brata, dva Nedia mlada, Pogodie u T urskoj ordiji Do dva brata dva T urina mlada, Oba brata izvr Vukovija, Oba brata, oba barjaktara, Oba pa'e, nogom ne makoe, Barjaci im pusti ostadoe (204-211). Literatura: 1954, 537.

z
ZABES grad: Osvojie na Zabesu grada (SANU IV, 13:764) krvavi grad: / krvavu na Zabesu gradu (SANU IV, 13:752) 4213'N, 195'E Mesto u Crnoj Gori. Staro selo u Crmnici. Prvi put se pominje u povelji Ivana Crnojevia iz 1468/69. kao dar manastira sv. Nikole na Vranj ini, a potom u turskom popisu iz 1521. Manastirska zemlja je spaena od uzurpacije 1527. kada je Skenderbeg, sin Ivana Crnojevia, potvrdio dar iz prethodne oeve povelje. Meutim, ve 1614. Marjan Bolica vie ga ne pominje. Danas se rauna kao zaselak sela Boljevii. Prema pesmi, u tom selu morao je nekada biti utvreni grad (makar i najmanji), i morao je tamo stajati sve do istrage poturica 1707 (odnosno kako se u pesmi pogreno tvrdi - 1702): No sijeva, krv se prolijeva. Osvojie na Zabesu grada, Osvojie, pa ga obalie, Ne utee niko od T uraka Ni da kae kako im je bilo (763-767). Literatura: 1988; 2006, 271. ZAIR selo: Pop Kusovac iz sela Zaira (Vuk IX, 2:245) sadno Ljubotinja: Od Zaira sadno Ljubotinja (Vuk LX, 13:252) sakraj Ljubotnja: Od Zaira sakraj Ljubotinja (VukLX, 13:501) bez atribucije: Od Zaira epca i Mehme-da (SANU IV, 12:42) 4220'N, 1859'E Selo u Crnoj Gori. Nalazi se u kraju Ljubotinj, iznad zapadne obale Skadarskog jezera, 6 km juno od Rijeke Crnojevia. Sa Zaira su izvesni Cepac i Mehmed u pesmi o deobi Muje i Alije ( SANU I V, 12), pop Kusovac u kontekstu turskog napada na Crmnicu (Vuk IX, 2), uro kapetan u sieu o enidbi knjaza Danila (Vuk IX, 13). Pominje se jo i u okvira boja na Dugi 1862. (Vuk IX, 32) kao malo selo Zairsko". Literatura: 1926, 69, 75, 93, 180,181,182; 1,370; 1 s.v. ZADA

O Dagno, Dajno, Zadajin, Danj krvava: Ja sam junak od Zade krvave (KH 111,2:1149)
Neizvesna ubikacija. Mogue daje re o mestu koje se u srednjem veku zvalo Danj (ital. Dagno, alb. Dajno), a nalazilo se pored karavanskog puta Skadar-Prizren (prema Daniiu na sa mom Skadarskom jezera). Bilo je smeteno na brodu preko reke Drima, gde su se i krajem XIX v. jo uvek nalazile njegove ruevine. U doba o kojem pesma peva, taj se pre-deo zvao Zadrim, ili albanski Zadajin.

ZA DAR , Zadarje

473

Danj je imao carinu i bio je raskrsnica puteva koji su povezivali primorje sa Srbijom i Albanijom. Iako je bio trgovako mesto, njegov je znaaj pre svega bio vezan za brod na Drimu. U pesmi, meutim, nema stvarnog znaaja gde se nalazi mesto Zada, budui da ono im deo lanog identiteta muslimanskog junaka koji se zadesio u slubi lean -ske kraljice. Jasno je, ipak, da u pitanju mora biti hriansko mesto jer drukije ne bi moglo posluiti svrsi. Literatura: / 1899, 54-55; 2003; 2,415. ZADAR, Zadarje O Jadera, Diadora, Zara Od antikog Jader(a),ja- > za- romanskim posredstvom (up. mlet. Zara). (A. L.) Zadar * grad: Kad je gradu Zadru dolazio (Vuk VI, 71:150); SM 105 * grad bijeli: Ba u Zadru gradu bijelome (Vuk VI, 43:125); ER 114; SANU , 61 * kaurski grad: A u Zadru kaurskome gradu (EH 10:493) * bijeli: Dokle Zadru doem bijelome (Vuk VL 43:177); Vuk , 24, 58; Vuk VI, 49, 71; Vuk VII, 39;VukVni,71;VukIX,13; ER 63, 86, 114, 160;; SANU , 58, 62; SM 105; KH , 41, 66; KH , 3,12; MH , 8, 14, 19; MH IV, 41, 43 bili: Kad si bilom Zadru salazio (MH IV, 30:32); MH , 16,19,23; MH IV, 39,41; , 1 * ledeni: Ja pobigo Zadru ledenome (EH 6:126); EH 10 * kameni: Trea knjiga Zadru kamenome (SANU , 76:20); SANU , 77; KH I, 24; KH II, 45, 56, 59, 69, 70; KH , 1; MH , 59; MH , 8,14, 23,24; MH IV, 26,27, 30, 32, 39, 41, 43 * iroki: Ve odoe Zadru irokome (KH I, 27:442); KH II, 45; KH , 12 * latinski: Kad s' latinskom Zadru pomolio (KH II, 59:760); KH III, 1; MH HL 23 * na krajini: Pobjegoe Zadru na krajini (Vuk VI, 76:363); SANU , 67 * na krajinu: Kad dooe Zadru na krajinu (Vuk Vm, 71:1330); MH VHI, 19; Vuk IX, 13,22

Zadar
* moru u jaliji: Sad je Zadar moru u jaliji (KH III, 1:238) * ukraj sinjeg mora: Pod na Zadar ukraj sinjeg mora (MH , 19:354) * u primorje: T avnovo sam Zadru u primorje (Vuk VL 76:166); Vuk W, 39 kotar: Kat te viah u Zadar-kotaru (KH , 66:240) * bez atribucije: 7' na Zadru pucaju lubarde (Vuk VI, 41:12); Vuk , 24, 51, 58, 68; Vuk VI, 41, 43, 49, 56, 71, 74, 76; Vuk VH, 39; Vuk IX, 13; ER 114, 123, 136; SANU HL 22, 49, 58; SM 105; KH I, 24, 27, 34, 38; KH , 41, 45, 49, 56, 59, 60, 66, 69, 70; KH , 1, 3, 7, 10, 12; MH , 59; MH HL 6, 7, 8, 10, 14, 15, 19,23, 24; MHIV,27,30,31,39,41; MH IX, 23; EH 1, 6,10 Zadarje * grad: Iz Zad arja, iz naega graa (KH I, 30:247); KH , 7, 10 * grad bijeli: O Zadarja grada bijeloga (KH , 3:535); EH 6 * grad kameni: Iz Zadarja, grada kamenoga (KH III, 7:178) * kotarski grad: U Zadarju, kotarskome gradu (KH , 3:2) * grad kaurski: U Zadarju, gradu kaurskomu (KH , 9:595) * bijelo: Evo knjiga od Zadarja b'jela (KH , 49:80) * iroko: Ode knjiga od Zadarja iroka (KH , 12:159) ' * tvrdo: Sava sie do tvrda Zadarja (KH 1, 3:590) * kaursko: Mene vode kaurskom Zadarju (KH , 9:408) * bez atribucije: Kad to uo od Zadarja bane (KH I, 24:425); KH I, 34; KH , 41, 49, 56, 69; KH , 3, 7 i 9,10,12; EH 6,10

474

ZADAR, Zadarje

Zadarski grad bez atribucije: A da bjei gradu zadarskome (KH , 10:810) 447'N, 1513'E Mesto u Hrvatskoj. Grad i luka u severnoj Dalmaciji, sredite Zadarsko-kninske upanije. Stari deo grada na poluostrvu koje je naseljeno neprekidno od IX v. Neposredno ispred Zadra je ostrvo Ugljan, odvojeno od kopna Zadarskim kanalom. Bogat je spomenicima iz rimskog doba (ostaci slavoluka, stub na Zelenom trgu, Forum) i iz srednjeg veka (crkve sv. Donata iz IX v., sv. Kreva-na iz XII v., sv. Stoija iz XIII v.). Prvo naselje na mestu dananjeg Zadra osnovali su Liburni oko 1000. pre n.e., a prvi pisani spomenik koji govori o Jadastincima, stanovnicima grada Jadere, datira iz 384. pre n.e. U rimsko doba poznat je pod imenom Jadera, a pod vizantijskom upravom kao Diadora. U V v. stradao je od Vizigota. Posle propasti Salone (oko 614), postaje glavni grad vizantijske teme Dalmacije. UIX i X v. povremeno je pod vlau hrvatskih vladara. Mleci su ga zauzeli 1000. U XI v. hrvatski plemii zauzimaju najvie poloaje u njemu, ali je posle propasti hrvatske dravne nezavisnosti Zadar 1105. priznao vlast ugar-sko-hrvatskih vladara. Mleani su ga ponovo osvojili 1115. i drali do 1180, kad se posle niza pobuna sve vratilo na staro. Kod Punta Mike (Otri rat) zadarska mornarica je 1190. zadala teak poraz mletakoj floti. Mleci i krstai 1202. opsedaju Zadar, osvajaju ga i razaraju. Na ostrvu Ugljanu Mleci su podigli tvravu sv. Mihovila i odatle kontrolisali Zadar. T u tvravu ubrzo je razorio hrvatski knez Domald, a 1205. grad je sa Venecijom sklopio sporazum kojim mu je zajamena izvesna autonomija. Sukobi sa Mlecima obnavljaju se 1242, 1245, 13111313. i 13451346. kada Mleci konano zauzimaju Zadar, ah ga se odriu (kao i cele Dalmacije) Zadarskim mirom iz 1358. u korist ugarsko- hrvatskog kralja. Konano, 1409. Ladislav Napuljski prodaje Dalmaciju Mleanima, koji na taj nain dobijaju i Zadar.

Mleani u XV v. mimo dre grad, ali u XVI v. poinju da ga utvruju strahujui od T uraka. Ulaz u luku se zatvarao lancem. U mletako-mrskim ratovima stanovnitvo je aktivno uestvovalo na strani Mletaka. U XVII v. Zadarje bio centar kotarskih uskoka: najglavniji meu njima imali su u gradu svoje kue i porodice, venavali su se i krtavali u pravoslavnoj crkvi, ak su i mrtve sa sobom donosili iz okraja i sahranjivali ih u Zadru. Kada je 1797. p ropala Mletaka republi ka, Zadar je zajedno sa Dalmacijom pripao Austriji. Postao je glavni grad pokrajine Dalmacije i vana austrijska tvrava. Zidine su sruene 1866. kada je proglaen otvorenim gradom. Sa kratkim prekidima, pod vlau Austrije ostao je sve do 1918. Pesma za ovaj grad vezuje od Zadra Todora", koji bi mogao biti izvesni T odor Kladni, jedan od primorskih junaka iz XVII v. o kome nema pisanih podataka, ali se pominje u Razgovoru ugodnom naroda slovinskoga Andrije Kaia Mioia (bie dika Zadra bijeloga"). Epika, koja anrovski ima potrebu da sav svoj inventar povee sa epskim junakom, rado se bavi znaajnim momentima njegovog ivota kao to je primera radi enidba njegova (Vuk , 24; Vuk VI, 43) ili nekog iz njegove kue: Svi serdari do u Zadar poli Na veselju od Zadra Todoru, eni sina, a sestru udava (Vuk VI, 56:83-85), njegovim gresima na primer krenjem kumstva (Vuk VII, 39) i si. Kao i drugi vani primorski gradovi (ibenik, Dubrovnik, Senj, Sinj itd.), Zadar se u epici javlja esto i u kontekstima raznih vrsta. U nekim pesmama pominje se ak i kao tursko mesto u kojem vlada aga Beir -aga: Ve pucaju na Zadru topovi, enluk ini aga Beir -aga, Uvatio Malog Radoicu, Pa ga mee na dno u tavnicu (Vuk III, 51:8-11; u drugim pesmama sline sadrine taje greka ispravljena npr. Vuk VI, 71, 74, 76)

ZAGARAO, Zagorac ZAGORJE

475

iako Zadar ba nikada nije bio pod T urcima, ega su u potpunosti svesne sve muslimanske pesme koje u njemu vide najsnaniji bastion neprijateljskog hrianstva: Jednog dana u pjanoj mehani, u Zadarju, kotarskome gradu, sastala se njemaka gospoda. T u bijae tridest kapetana i trideset mladih bajraktara, i dvanaest kaurski vojvoda, i dva bana z dvije banovine: jedno ti je dubrovaki bane a drugo je od Zadarja bane (KHIII, 3:1-9). Najee su, meutim, pesme o sukobima T uraka i Kotarana oko Zadra i ispred njega. O njima pevaju i hrianske i muslimanske pesme, s tim da svaki peva svojoj strani daje premo i pobedu. Literatura: 1954, 613; Klai / Petricioli 1976; VE s.v.; Hrvatski leksikon II s.v.; 1,355,356; s.v.; 1 s.v. ZAGARA, Zagorac Zagara selo: Dok dooe selu Zagarau (Vuk IV, 9:169); Vuk VEI, 18; Vuk IX, 14 selo krvavo: U Zagara selu krvavome (VukLX, 1:741) Zagorac bez atribucije: I kapetan Jaka od Zagorca (Vuk VIE, 29:295); Vuk LX, 32 4230'N, 193'E Selo j/z od Danilovgrada (Cma Gora). Manje pleme u Katunskoj nahiji, ispod planine Gara, nedaleko od Danilovgrada. Porninje se u kontekstu pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Gom 1852-1853. kao mesto u kojem je dobro doekati T urke: U Zagara selu krvavome, eno polja ni irine nema (VukLX, 1:741-742). T akoe se javlja i u kontekstu boja na Grahovcu 1858. (Vuk LX, 14) i sukoba sa T urcima 1862. (Vuk , 32). Literatura: 1959, 52; 1 s.v.

ZAGORAK bez atribucije: Od Zagorka popa i Novaka (SANU IV, 12:29) 4237'N, 191'E Selo u Cmoj Gori. Nalazi se na desnoj obali reke Zete, u donjim Pjeivcima, 12 km uzvodno od Danilovgrada. Grupisano je oko potoka Smrdana i zapadno od njega do pod Zagoraku stranu. Razlikuju se Zagorak, koji je na jugu, vie crkve sv. Jovana Krstitelja iz XVIII v. (zajednika crkva Zagorana i Selitana), i Donji Zagorak koji je na severu, ka potoku Dobriku. Glavno je naselje Zagorak, i u njemu je veina (oko dvadeset) kua na mestu koje se zove Topole, a ostatak na mestu s imenom Ropotine. U pesmi se pominje iz Zagorka pop Novak uneistorijskom kontekstu deobe Muja i Alije. Literatura: Imenik YU 435; 1 s.v. ZAGORJE mjesto pitomo: Na Zagorju mjestu pitomome (Vuk III, 10:82) ravno: ak daleko u Zagorje ravno (Vuk VII, 23:2); Vuk VII, 56 bez atribucije: Sa Zagorja od bijele kule (Vuk VII, 9:66); Vuk VII, 23, 47, 56; KH , 59 4348'N, 1737'E Mesto u BiH. Nalazi se u Hercegovini, 22 km j/z od T rebinja. Postojbina paa engia i njihov begovski posed. Pesme u vreme pre T uraka pominju u Zagorju Ljuticu Bogdana (Vuk III, 10). I posle dolaska T uraka neko vreme u pesmama se javlja kao hriansko mesto jer se npr. u Vuk VII, 9 Naki Husein lano predstavlja kao Jovan barjaktar sa Zagorja od bije le kule". Posle toga, od XVIII v. nadalje, epika u Zagorju pominje samo begove en- gie (Vuk VR, 23, 47, 56; KH II, 59). T akoe i istoimena oblast u Hercegovini. Literatura: 1954,580; 1954,602; 1,353; s.v.; Imenik YU 436; 1 s.v.

476
ZAGREDA

ZAGREDA ZAPAD-GRAD

selo: Udri s vojskom na selo Zagredu (Vuk IX, 11:223) mala: Da idemo u malu Zagredu (Vuk Vili, 18:19) bez atribucije: Evo Ture s etom u Zagredu (Vuk Vni, 18:37) Vide MALA ZAGREDA ZALAZI (Mali i Velji) selo: Zalaze su selo uminuli (Vuk VIII, 70:444) bez atribucije: Od Zalaza Markoviu Joko (Vuk VIII, 61:518); Vuk VIII, 70 0 Mali Zalazi 42 28' N, 18 46' E Velji Zalazi 4227'N, 1846'E Selo u o blasti plemena Njegui, optina Cetinje (Cma Gora). U Malim Zalazima nalazi se crkva sv. Jovana, a u Veljim crkva Sv. vraeva. Pesma ime ovog mesta pominje samo kao Zalaze, i u njima izvesnog Joka Marko- via (Vuk VIII, 61) u kontekstu boja na Grahovu 1838, i Jola Proro kovia (Vuk VIII, 70) u kontekstu napada na kulu kapetana Adama Ilica nadomak Kotora. Literatura: 1, 359. ZALJUTI, Zaljut, Zaljue Zaljue selo krajiko: Od Zaljua sela krajikoga (SM 140:54) malo: Dok dooe u Zaljue malo (SANU IV, 9:61) lomno: Donesoe u lomno Zaljue (SANU IV, 12:89) bez atribucije: Sa Zaljua, savrh Gore Crne (SANU T V, 12:35) Zaljuti bez atribucije: Otle Bajo u Zaljuti minu (Vuk Vn, 47:57) Zaljut krvava: Treu posla u Zaljut krvavu (Vuk Vili, 54:44) 4232'N, 1854'E Selo i istoimeni predeo u plemenu Cuce (Cma Gora).

U predelu Zaljuti ima 30 zasebnih sela" i selaca" od kojih je najstarije selo Kuita. Zaljuti se pominju i u starim srpskim pisanim izvorima (priloio 1200-1202. veliki upan Stefan Nemanja Hilandaru). Pesma u Zaljutima pominje Radula Pe- rovia i Vuka Miunovia (Vuk VII, 47; SANU IV, 12), Zeku Krivokapia (Vuk Vni, 54), Pera Vuievia (SANU IV, 9) i Popovia Draka (SM 140).

I grad (BiH). _____________________________ j

Literatura: 1940; Imenik YU 438. ZAMAEV DO, Zamoe bez atribucije: Sa Zamoa Mrtovi-Mruta (Vuk VIII, 72:66) 04239'N, 1842'E Mesto u Cmoj Gori. Selo na podruju evskog plemena u nekadanjoj Katunskoj nahiji (Stara Crna Gora). Pesma iz Zamoa pominje Mruta Mrto- via i Spasoja aletia kao junake na glasu, u konteksta crnogorskog sukoba sa u-lek-begom i njegovim Arnautima u Rudina ma. ZAPAD-GRAD bez atribucije: U-devara od Zapada grada (Vuk III, 8:5) Nemogua ubikacija. U pesmi, jedno od mesta iz kojih turski car skuplja vojsku za pohod na Be: Vojsku kupi care Otmanine Od istoka aja bijeloga, T uradiju oko Sagradina, Sve seine oko Carigrada, U-devara od Zapada grada, T atarina ispod gore svete Arnauta od mora sinjega, Hercegovce T urke sokolove I Bonjake na glasu junake; Vojsku vodi pod Be na esara (1-10). Kako ga pesma predstavlja, Zapad grad bi mogao biti i metafora za zapadni deo carevine, budui daje za pohod na Be zaista bila angaovana sveukupna osmanska sila.

Jo i: Zaljut u optini Duvno/Tomislav-

ZASLAP ZEE, Ze

477

ZASLAP bez atribucije: Dok na Zaslap Turci izao -e (Vuk IV, 55:225) 4240'N, 1835'E Selo u oblasti Grahovo, u Crnoj Gori. Pominje se u kontekstu bitke na Grahovu 1836. Literatura: 1954, 624. ZAT REPE selo: / Zatrepe selo izgorjee (Vuk LX, 10:715) tvrdo: Na Zatrepe tvrdo dolazie (Vuk LX, 10:714) Selo na teritoriji plemena Kui (Crna Gora). Pominje se u kontekstu crnogorskog pohoda na Kue 1855. (vide ORAHOVO). ZAVALA bez atribucije: Na Zavalu zove Dizdaria (Vuk VI, 49:98); Vuk VIII, 73; SANU IV, 12; SM21.50, 162 1. Mesto u Crnoj Gori (4230'N, 1917'E). Kod Erdeljanovia se pominje samo vis Zavala u Bjelopavliima, a u pesmama mesto u Piperima. U SM 21 Pominje se kao selo koje, uz Radeu, T urci popale u pohodu na Kue (SM 21) i kao selo na koje udara turska vojska u pohodu skadarskog vezira Mahmuta Buatlije na Pipere (SM 162). Iz Zavale se pominju kao junaci Leko Maljatovi (SM 50) i Risto kapetan sa mlaim bratom Jovanom (Vuk VHI, 73). 2. U KH II, 60 verovatno je u pitanju neka bosanska Zavala iznad Bihaa (recimo Zavalje, vide). 3. Kod Vuka u Rjeniku s.v. Zavala: Manastir u Hercegovini". Literatura: 1926, 26; s.v.; Imenik YU 440. ZAVALJE vie Bia bijela: Na Zavalje, vie Bia bjela (KH , 60:295) 4446'N, 1550'E

Mesto u BiH. U pesmi se javlja kao taka na putu od Karlovca u Hrvatskoj do Velike Kladue u Bosni. Pominje se u kontekstu enidbe Ibre Durutagia dvema devojkama Fatom od Udbine i lepom Jelom, erkom karlovakog bana Henkalia. ZAVOLJE bilo: Na Zavolje bilo okrenue (MH IV, 41:81) ; MH IV, 42; MH III, 4 bez atribucije: Pod Zavoljem pa naim Za-lojem (MH III, 4:111); MH IV, 37 4437'N, 1636'E Mesto u BiH. Mesto u Sanikoj upi. Pominje se u kontekstu osvojenja Bihaa 1592. (MH III, 4). Blia lokacija data je u pesmama: Otiskoe Biu na kapiju, Na Zavolje ate istirae, Udarie preko Plievice, Izioe vie Korjenice, (MH IV, 37:389-392) Upravie ate kraj t urlia, Sidjo' Trcu i Korani hladnoj, Pa Koranu vodu prigazie, Na Zavolje bilo okrenue, Udarie preko Plievice, Izioe na iroku Liku. (MH IV, 41:78-83) ZDILARI selo begovo: U Zdilarih, u selu begovu (MH III, 23:319) 4327'N, 1710'E Selo u Hrvatskoj, na reci Vrljici. Pesma u Zdilarima pominje drveni ardak tipana Maljkovia, pobratima Delalije Bojia. ZEE, Ze bijeli: Ne id', sine, Zeu bijelome (Vuk VIII, 1:84) kameni: On se vrati Zeu kamenomu (Vuk VIII, 1:7) na krajinu: / odoe Zeu na krajinu (Vuk VIII, 1:50) bez atribucije: Sve se Zee na gomile zbija (Vuk VIII, 1:204)

478 Neizvesna ubikacija.

ZEMLJA S MEDEROVA ZE MUN * grad: Prati k erku do Zemuna grada (MH VT JL 10:107) * bio: Topuz pane u na Zemun bio (MH , 1:704) * pitomi: Poveli ga pitomu Zemunu (Vuk VI, 47:134) * bez atbucije: Jer kad sidjem do naeg Zemuna (MH , 1:693); MH VIII, 10; SM 167; KH I, 15 0 44 50' N, 20 24' E Grad u Sr biji. Smeten je na desnoj obali Dunava, 2-3 km udaljen od ua Save u Dunav; danas jedna od Beogradskih optina. U srednjem veku bio je opasan visokim zidinama sa straarskim kulama kojima se jo uvek vidi trag. U Zemunu su naeni znaajni tragovi mater ijalne kulture Skordiska, plemena koje je poetkom I v. na mestu danas zvanom Gardo podiglo utvreno naselje. T o naselje antiki izvori pominju pod imenom Taurunum. Rimljani su ga osvojili 35. n.e. a kasnije ukljuili u sastav provincije Panonija (Pannonia). Za vreme cara Domicijana, koji je zapoeo izgradnju dunavskog limesa, Taurunum postaje znaajno utvrenje sa

Mesto Vuka Zeanina (na Krajini"), koji prosi sestru Andrije Niia iz grada Nikia. Oba glavna junaka predstavljena su na isti nain bez porodinog imena ili patronima. U sluaju Nikia dolo je i do preklapanja imena mesta sa imenom plemena, pa bi se moda i sa Zecom mogla napraviti slina analogija. Zeevo polje" kod Vuka u Rjeniku moglo bi tada biti polje ispred istoimenog grada. ZEMLJA SMEDERO VA iroka: Iz iroke zemlje Smederove (MH I, 65:2) * bez atribucije: Pa mi seta zemlji Smedero-voj (MH I, 65:266) Vide S MEDEREVO ZEMUN

O T aurunum, Zemun, Zeugmin Nemaki oblik Semlin uva trag vokal-skog -/u dr ugom slogu, stsrp. pridev zemhnb 'zemljan', takoe ime dananjeg Zemena u Bugarskoj. Naziv za grad utvren zermjanim opkopom, up. zemunica (Skok 649b). (A. L.)

Zemun

ZEOKE

479

pristanitem, civilnim naseljem i nekropolama. Kada je 395. Rimska imperija podelje-na, T aurunum je pripao prvo Zapadnom, a potom Istonom carstvu. U doba seobe naroda zauzimali su ga Huni, Istoni Goti, Ge-pidi, Vizantinci i 583. Avari. U vlasti franake drave bio je od 796. do 828, a otada pa do 1018. drali su ga Bugari. Od 1018. preuzima ga Vizantija pod imenom Zeugmin. Pod Maare pada 1071. kad postaje znamenito pogranino utvreno mesto sa rovovima i bedemima, opasano visokim zidinama i sa prostorom za smetaj vojske. Krstai ga osvajaju najuri 1096. Maari su ga 1124. proirili i dodatno utvrdili ciglama i kamenom iz beogradskog grada, poto su ga osvojili. Vizantijski car Manojlo I Komnin je 1151. zauzeo Zemun i poruio zidine i grad, a cigle i kamenje preneo u Beograd. Posle toga je nekoliko puta iao iz vi- zantijskih u maarske ruke, sve dok u strahu od prodora T uraka nije ponovo ozidan i utvren. Od tog utvrenja do danas je sauvan samo minirani centralni deo na Gardou. Despot Stefan Lazarevi drao je Zemun od 1411. do 1427, a despot ura Brankovi od 1437. do 1443. kada gaje poklonio Ulri-hu II Celjskom. Janou Hunjadiju pripao je 1454. ili 1456, mada je po podacima iz drugog izvora (Ruvarac) Janko Hunjadi umro u Zemunu 1453. Posle rene bitke izmeu Maara i T uraka, koju su 1456. dobile maarske ajke, Zemun postaje baza veeg broja ajki. Pod tursku vlast dolazi 1521, kad i Beograd. Austrijska vojska je osvojila Zemun 1688, ali je 1690. bila prisiljena da ga vrati T urcima. Austrija konano osvaja Zemun od T uraka 1717. i otada u Zemunu poinju da se naseljavaju Nemci. Posle austrijsko-turskog rata 1737-1739, grad je uao u sastav Sla-vonsko-sremske granice. Od 1749. postaje slobodna vojna optina preko koje su ustanici 1804-1813. nabavljali oruje i municiju iz Austrije. Posle uguenja ustanka 1813, mnogi Srbi su se naselili u Zemunu. Gradski odbrambeni zid je poruen posle ukidanja Vojne krajine 1873.

Pesme u Zemunu pominju lalu od Zemuna u vreme kad je Zemun bio pod T urcima (MH VHI, 10), Ivu Podgoricu koga mska kraljica zove u pomo protiv T uraka (SM 167) i Sibinjanina Janka u konteksta susreta sa Alijom erzelezom: Jer kad siem do naeg Zemuna, Pa pogledam vie Biograda, Na Avalu vie Biograda, Ima kula Avaljanin-Pore, Ono mu je Bogom pobratime Sa Gerzova Gerzelez Alija (MH III, 1:693-698). Literatura: 1892; Markovi 1896; Dabii 1959; 1, 375; s.v.; VE s. w. Zemun, Grad. ZEOKE bez atribucije: / Stanoja kneza iz Zeoka (Vuk IV, 24:218) 4350'N, 2015'E Selo bliz u Lazarevca (Srbija). Pominje se u kontekstu poetka bune protiv dahija, i u njemu knez Stanoje Mihai- lovi. Prema svedoanstvima savremenika, dahija Mehmed Foi je pozvao knezove u Valjevo pod izgovorom da tamo ide u lov, a sa tajnom namerom da ih posee. Na put za Valjevo krenuo je preko Beogradskog okruga ne bi li usput posekao kneza Stanoja Mihai- lovia iz sela Zeoka, ali se predomislio da ne bi uzbunio Aleksu Nenadovia, Iliju Bira-nina i Karaora. Poto je stigao u Valjevo i obavio stoje imao nameru, Foi je u Zeoke poslao trojicu turskih vojnika da zavre sa knezom Stanojem. Knez, ne nadajui se zato su doli, da im ruak, no pri ruku doe jedan peto stane naprag kuni i stane da ku- kuree, jedan od T uraka ree: 'Knee, ou li da ubijem ovoga oroza petla.' Knez Stanoje odgovori: 'Moe no ruka ima dosta.' T urin izvadi pitolj zapne, i skree Knezu Stanoju u prsi, i namesto ga ubije. Sinovac Kneza Stanoja, Nikola mome od 25. godina kad vidi ubijenog svog Strica, utri u va-jat sepa dugu puku i kroz kuna vrata opali iz puke i ubije je dnoga T urina, a ona draga

480

ZLATAR ZRMANJA

dvojica zatvore se u kuu i stanu vikati: 'E glava za glavu nemojte na nas vala mi nismo krivi.'Nikola je hteo, i na onu dragu dvojicu kroz kuu da puca, no rodbina i seljaci skoe, te ga od toga odvrate i propuste T urke te u Beograd odu." Literatura: 1883, 1/45. ZLATAR grad: No vi po'te u gradu Zlataru (Vuk VI, 64:167) bez atribucije: U silnoga Petra od Zlatara (Vuk VI, 64:168) Neizvesna ubikacija. Radnja se u pesmi odvija izmeu Udbine i Senja, gde se smeta i grad Zlatar. Sudei prema kontekstu: Ne idite Senju bijelomu, No vi po'te u gradu Zlataru, U silnoga Petra od Zlatara, T e kupite zlatarske haljine, A na glave krste i kapice, T ader hajte Ivu na dvorove, T u laite kako umijete (166-172) moglo bi biti da ovo i nije neki konkretan grad u okolin i, ve epsko ime za neko bogato mesto u kome muslimanski junaci mogu nabaviti opremu za preruavanje u hriane. Petar od Zlatara, koji se u ovoj pesmi pominje kao neko ko trguje s T urcima, ipak je morao biti u svoje vreme vieniji junak, jer je premenim T urcima dovoljno da se u Senju predstave kao tevabije Petra od Zlatara". ________________________________ Jo i: Zlatar u Zagorju (Hrvatska). Literatura: 1935; 1 s.v. ZMIJANJ E, Zmijalj, Zmijan, Zmijnje, Zmijulj

Zmijan bez atribucije: Pali puku sa Zmijana Raj-ko (Vuk VI, 56:275) Zmijan je bez atribucije: Mila ljuba sa Zmijanja Rajka (Vuk VI, 56:130) Zmijnje bez atribucije: / prosi je sa Zmijnja Rajko (Vuk VI, 24:42) Zmijulj na krajinu grad: IZmijulja na krajinu grada (Vuk VI, 24:46) bez atribucije: Pravopoli u Zmijulju doli (SM 128:58) 4431'N, 1652'E Mesto u Bosni. Nalazi se u nekadanjoj nahiji istog imena. Pre T uraka to je bila upa Zemljanik, koja se prvi put pominje 1287. u jednoj povelji bosanskog bana Prijezde, a poslednji put 1434. u povelji Jurja, vojvode Donjih Kraja i sinov-ca velikog vojvode Hrvoja. Veliki deo ove upe u tursko doba uao je u sastav nanije Zmijanje. U prvoj polovini XVII v. Zmijanje je pripadalo kadiluku Kostajnici, a posle toga delimino i Banjalukom kadiluku. Ime Zmijanje zvanino se prvi put javlja u jednom turskom slubenom spisu (vakumama Fer-had-paine damije u Banjaluci) iz 1587. Pesme pominju sa Zmijanja Rajka" (Vuk VI, 24, 56) i Nikolu Kneevia (SM 128; slian sie Vuk , 5; MH VIII, 21). Literatura: 1937; 1937; s.v. ZRMANJA grad: Pa je alje do Zrmanje grada (SANU III, 76:30) Neizvesna ubikacija. Pesma u Zrmanji gradu pominje Pera Pe-triia koji sa druinom pogubi hajduka Sitnu Depinova. Na reci Zrmanji (Hrvatska) postoji selo pod istim imenom (44 10'N, 163'E), ali se ne moe rei da li je to epski Zrmanja grad niti da li je tu ikada neki takav grad postojao. Literatura : Imenik YU 446.

O Ratkovo Izvorno Zmijnje,

srednji rod prideva zmij-nji od zmija (Skok 657b), -a- iz prideva zmijanjski i etnika Zmijanjac. (A. L.)

Zmijalj grad: A ilje je u Zmijalju gradu ( SM 128:2); SM 112

ZUPCI ZVEAN , Zvearak ZUPCI selo: 1Zupce mi selo izgorjee, \ Zupce selo i jo Kruevicu ( Vuk T X, 33:62-63) 042 7'N, 197'E Mesto u optini Bar (dna Gora). Samo u ovoj pesmi Zupci se izriito pominju kao selo. U drugim pesmama, gde nema takve naznake, oni znae oblast u Hercegovini (Zupci i Povr). U pesmi, selo zapale T urci trebinjskog Dervi-pae u jednom od pohoda na Crnu Goru. Jo i: Zupci u optini ekovii (BiH). Literatura: Imenik YU 446. ZVEAN, Zve arak O Sfentzanion II Stsrp. Zveartb, pri gradu Zveani, viz. Sfentzanion sa ouvanim nazalom u prvom slogu < slov. *zveem> u vezi sa zvek, zveati, za topografsku upotrebu up. termin zvekara 'kraka jama ili vrtaa'. (A. L.) Zve an grad: Od uprije do grada Zveana (Vuk , 50:18); SM 62 bijeli: Goni Marka bijelu Zveanu (Vukn, 68:112) bez atribucije: Od Zveana kau do ea - na(Vukn, 44:109), Vukn, 48,50; SANU , 30; SM 62 Zve arak grad: Zaskoio od Zvearka grada (SANU , 70:64) 4254'N, 2050'E Grad u Sr biji (Kosovo). Ruevine srednjovekovnog grada na istoimenom kupastom s ten ovi tom brdu u blizini ua Sitnice u lbar, kod Kosovske Mitrovice. Jedan od naj starij ih gradova u srednj o ve-kovnoj Srbiji. Podignutje uz manji vizantij-ski katel iz v., a kasnije je nasmloiutvr- eno podgrae. T rg koji se spominje u XIV v. (u Svetostefanskoj povelji) verovatno je postojao i ranije. Grad je zatvarao vane pute ve: bosanski (Kosovo-Bosna), ibarski put i put za Metohiju. Docnije je branio oblinji radnik Trepu.

481

Zvean je igrao znaajnu ulogu u starijoj srpskoj istoriji. Prvi put se porninje, pod imenom Sfentzanion, u Aleksijadi, biografskom delu vizantjjske princeze Ane Komni-ne, u vezi sa pograninim borbam a koje su Srbi pod rairim upanom Vukanom vodili sa Vizantincima na Kosovu polju izmeu 1091. i 1094. Tada je Zvean bio pod srp skom vlau. U duem narednom periodu nema pisanih podataka o Zveanu. To se moe objasniti pomeranjem dravne granice sa Kosova prema jugu ime j e Zvean izgubio znaaj pogranine tvrave. Prva sledea vest odnosi se na tamnovanje i smrt kralja Stefana Deanskog u Zveanu 1331. (V Zveani gradu" leahu kosti Kostadina, brata kralja Deanskoga. V gradu Zveanu prestavi se"* kralj Stefan Deanski). Blizu Zveana bio je manastir Banjska, a u njemu episkopska stolica. Do kraja XIV v. Zvean je esto menjao gospodara. Oko 1337. tvravom je vladao mlai sin vlastelinke Danice, ije ime nije sauvano. ezdesetih godina (vreme vladavine cara Uroa), grad i upa zvean ska bili su u posedu elnika Muse, zeta kneza Lazara, koji gaje dao zahumskom knezu Vojisla-vu u zamenu za Brvenik na Ibra. Prvi turski kefalija (Feriz) na Zveanu pominje se ve 1396. U rukama Osmanhja grad ponovo postaje vano vojno uporite, naroito za prodiranje ka Bosni. Vilajet Zvean pominje se

482

ZVUEZD, Zvijezda ZVONIGRAD

prvi put 1455, u okviru Skopskog krajita. Godine 1689, u austrijsko-turskom ratu, Austrijanci nisu uspeli da osvoje tvravu. Ona je opustela u XVT II v. U gradskoj tvravi u v. se nalazila crkva sv. ora. Prema legendi, u njoj se Stefan Nemanja, zajedno sa svojom vojskom, pomolio Bogu i priestio uoi polaska u poznatu bitku kod Pantina oko 1168. Velika priprata ove crkve verovatno je sluila za sabore. Ispod zveanskog utvrenja nalazila se crkva sv. Dimitrija, koju je 1314-1316. srpski kralj Milutin darovao svojoj zadubini manastiru Banjskoj. Po toj crkvi naselje je dobilo ime Mitrovica. Oko crkve je bilo srpsko, a od XIX v. tursko groblje. U pesmama se pominje obino zajedno sa eanom kao graninik Kosova polja pre bitke sa T urcima: Sve Kosovo sila pritisnula. Kau, sine, i priaju ljudi: Od mramora do suva javora, Od javora, sine, do Sazlije, Do Sazlije na emer uprije, Od uprije, sine, do Zveana, Od Zveana kau do Ceana, Od Ceana vrhu do planine T urska sila pritisla Kosovo (Vukli, 44:103-111). Oblik Zvearak iz pesme SANU II, 70 -iako neobian (vide EAN) nesumnjivo se odnosi na ovo mesto budui da se radnja odvija na Kosovu polju i da su akteri Banovac Sekula, Sibinjanin Janko i njegov sluga Milutin. Ovakav sie (Sekula oslobaa uja ka iz turskog ropstva) u epici je prilino est, a jedino to mu daje istorijski prizvuk jeste asocijacija na Dmgi kosovski boj 1448, u kome su uestvovali svi pomenuti akteri. T akoe i: grad Zveaj u Bosni, na reci Krupi izmeu Banjaluke i Jajca. Jo i: Zveara u optini Kotor (Cma Go ra) i Zveka u optini Obrenovac (Srbija). Literatura: afarik 1851, 53, 71*; 1950, 169; 1959, 63; - 1962-63; 1997,103; , 373-374; 1, str. 371, 372; s.v.; VE s.v.

Grad; , 14-15; Imenik YU 446. ZVUEZD, Zvijezda

Slov.

zvezda < *gvzda, u Srbiji re zvezda moe oznaavati 'povee, a odasvud zao krueno brdo', na severu se javlja i kao ime reke (lu. Gvezda > nem. Queis). (A. L.) grad: Dok ja odem do Zvijezde grada (Vuk II, 94:85) 4321'N, 1933'E Mesto u Srbiji. U starim srpskim pisanim spomenicima pominju se u Mavi dva sela pod tim imenom, i oba je knez Lazar 1380/81. priloio Ravanici (selo Zvezdt i drugy Zvezdt"*). Jedno od njih postoji i danas. Osim toga, u Srbiji jo i: selo Zvizdar kod Uba; selo Zvjezd zapadno od Prijepolja, 1477. pominje se kao Zvizda u nahiji Mileevo. ________________________________ U pesmi je to grad sa vodom Tmtinom izmeu njega i Budima, te je mogue da se misli na mavanski Zvezd. Iz njega dolazi Zvijezdi Ivan, Ivan od Zvijezde grada, kome budimska kraljica poklanja ve isproe-nu devojku zato to je zadivljena njegovom lepotom: Poetao od Budima kralju, A za njime Zvijezdi Ivane, Vodi Ivan svog dobra ogina, Kad su bili ispod b'jele kule, Ispod kule kralja Budimskoga, Gle da njega Budimska kraljica; Na Ivanu divno odijelo; Vas u srmi i u istom zlatu; Na njemu je kolasta azdija, Po azdiji ispletene guje, Povisoko izvedene glave, U ustima sve drago kamenje, Vidi mu se noi putovati, U po noi, kako u po dana; Ljepi Ivan od svake evojke (49-63). Literatura: 1940; 1, 373*; s.v.; . 42. ZVONI GRAD

*Zvoni-/zvbni-gordb je jo praslovenski naziv za

utvrenje snabdeveno zvonima za

ZVORNTK

483

uzbunu, javlja se kao toponim i u Rusiji [Zvenigorod), Ukrajini (Zvenyhorod), Poljskoj (Zunigrd) (Skok 668a). (A. L.) bez atribucije: Od Zrmanje pa do Zvoni-grada (KH , 60:49) Srednjovekovni utvreni grad na usamljenom uzvienju uz desnu oba lu izvorinog dela reke Zrmanje, 15,5 km s/z od Knina (Hrvatska). Podignut je za odbranu doline Zrmanje. Prvi put se pominje 1220. Bivao je u vlasti raznih plemikih porodica: Nelipaca (Neli- pia), Frankopana (Frankapana), Kurjakovi- a i Karlovia. Utvrenje je porueno tokom Kandijskog rata, ali ruevine grada postoje i danas. Kod Vuka u Rjeniku: ,,zidine od gradia u Hrvatskoj na desnoj strani rijeke Zrmanje [...] parietinae quaedam". U Rjeniku JA pominje se kao: Nekad grad u Bosni a sada ruevine: 1683. T urci u Zvonigradu manastir oborie, a fra T adiju iva na kolac metnue." Pominje se u kontekstu pottage za Fa-tom, pravom sestrom" Durutagi Ibre. Literatura: VE s.w. Grad, Zvonigrad; s.v.; Hrvatski leksikon II s.v.; RJA s.v. ZVORN1K

Zvornik * carev: A careva raskrhat Zvornika (KH , 73:165) * bez atribucije: Vi' Zvornika Sprei na izvoru (Vuk , 37:35); Vuk HL 68; Vuk IV, 26,33; Vuk VH, 30,45; SANU HL 23; SM 29,128; KH L 15,16; KH , 73; MH Vin, 21 @4423'N, 196'E Grad u BiH. Danas se nalazi u Republici Srpskoj, na levoj obali Drine, 74 km od ua Drine u Sa vu i 53 km od Srebrenice, mostom povezan sa Malim Zvomikom u Srbiji, na desnoj obali Drine. U srednjem veku bio je utvreni grad sa podgraem (sotto Zvonich", apresso Zvo -nich") iz kojeg se razvio dananji grad. Prvi put se rrominje 1412. kao Zvonik (1519. Zvornik) u istoimenoj upi koja je pripadala oblasti Usore. Smatrao se kljuem Drine, a u njegovoj okolini bilo je ruda. U njemu su Dubrovani imali svoju koloniju, a franjevci samostan i crkvu sv. Marije koja se spominje i 1514. Od 1433. do pada despotovine 1459. bio je u sastavu Srbije. T urci su ga zauzeli 1463. Marija Korvin ga je opsedao 1464. poto je odbio T urke od Jajca, ali ga nije osvojio. Zbog prelaza preko Drine imao je u srednjem veku i kasnije veliki znaaj. Bio je vrlo jak i branio je put prema Srebrenici, Sarajevu i T uzli. T urci su grad proirili i tako su nastala dva grada: Gornji i Donji Zvornik. Podgrae se razvilo u veu varo. Posle 1526. izgubio

O Ad Drinum, Zvonik
Zvonbnikb, po ispadanju poluglasa nn disi-milovano u rn, od zvono, zvoniti, verovatno istoga znaenja kao Zvonigrad (v. JIo- 1999, 103 i d.). (A. L.) grad: Koliko je od Zvornika grada (Vuk W, 30:94); Vuk IV, 26, 28, 29, 33, 36; SM62 grad bijeli: U Zvorniku grau bijelome (Vuk VH, 30:27); Vuk I V, 28, 30; Vuk VH, 21; SANU , 23 bijeli: Ddba njemu bijela Zvornika (KH I, 15:158); Vuk , 68; Vuk VL 43; ER 59; , 73 ravni: Od Papratnje do Zvornika ravna (KH II, 73:216) kameni: Okrenuo kamenu Zvorniku (KH I, 16:73) pitomi: Pa je siso pitomu Zvorniku (KH I, 15:192)

484

ZVORNTK

je raniji znaaj i bio u dosta loem stanju, ali je ponovo postao vaan posle 1699. Austrijska vojska gaje dva puta neuspeno napadala: 1717. pod generalom Petraem (u pesmi eneral Petar"), i 1737. Princ Eugen Savoj-ski osvojio ga je nakratko 1718. u okviru Dragog morejskog rata, kada su od T uraka oteti i Petrovaradin, Beograd, abac i Sinj. Posle Karlovakog mira vie puta je popravljan, a od XVIII v. je sedite kapetanije. Od kraja XVIII v. smatrao se Zvomik najtvrim gradom Bosne. I za vreme Prvog srpskog ustanka, od 1804. pa dalje, grad je bio glavno uporite turske vojske za napade na Srbiju ili odbranu od ustanika. I ustanici su bili svesni znaaja Zvomika i zbog toga je Kara- ore veoma esto nastojao da ga se domogne. Iz tog perioda sauvana su zapaanja francuskog generalnog konzula u Travniku 1807. u kojima stoji: Zvornik je klju Bosne, te ako ga Srbi otmu, onda nijesu vie sigurni ni T ravnik ni Sarajevo". Kod Vuka u Rjeniku: Sr bi (oko Zvor-nika) pripovijedaju da je Zvomik zidao nekakav Zvonimir neznaboac prije Hrista na 800 godina".

U pesmama sa motivima iz doba pre T uraka, pominje se kao reper pri odreivanju poloaja manastira Paprae velike": Vi' Zvornika Sprei na izvoru Pod visokom gorom Borogovom, Zadubinu Vukana upana (Vuk II, 37:35-37). Pod turskom vlau, u Zvorniku se pominje Dervi-aga (Vuk IV, 26, 29). Dalje se Zvomik javlja vrlo esto u kontekstu mnogih bitaka iz Prvog srpskog ustanka: boja na okeini 1804. (Vuk IV, 26), na Miaru (Vuk I V, 30) i Salau 1806. (Vuk IV, 28), na Loznici 1810. (Vuk IV, 33). Osim toga po-menut je i u pesmi o ustanku bosanskih T uraka protiv carskog nizama pod vodstvom Husein-pae Gradaevia, Zmaja od Bo sne, 1831. (SM 62) i u tri muslimanske pesme o neuspelim hrianskim pohodima na Zvomik pod eneralom Petrom (KH I, 15), generalom Filipom (KH 1,16) i eneralom Mitrom (KH II, 73). Literatura: Kreevljakovi 1953; Mazali 1955, 73-116, 243-278; Vego 1957; 1959,62; - 1978; 2000, 309-317; s.v.; VE s.v.; Imenik YU 447.

z
ABLJAK, abjak OLug Od abljak 'barsko mesto gde ima mnogo aba, abokreine', poimenien pridev ablji (Skok III 669a). (A. L.) abljak grad: U abljaku u vaemu gradu (Vuk II, 89:917); Vuk VIII, 62, 71; Vuk IX, 1, 6, 31; SANU I V, 38; SM 4, 53 grad bijeli: Od abljaka, grada bijeloga (Vuk IV, 41:181); Vuk IX, 1 ponositi grad: Oblak doe ba vie abljaka, Vie tvoga ponosita grada (Vuk II, 89:467-468) krasna kraljevina: Grom udari tebe u abljaka, I Ba u tvoju krasnu kraljevinu (Vuk II, 89: 470-471) bijeli: Ja kad bio pod bijeli abljak (Vuk II, 89:61); Vuk VIII, 71, 74; Vuk IX, 1; MH I, 68 nesrean: Da te nosim u nesrean abljak (VukH, 89: 1123) turski: Na abljak su turski udarili (Vuk LX, 4:16) na kraj Gore Crne: I abljaka na kraj Gore Crne (Vuk IX, 5:5) vie Arbanije: U abljaku vie Arbanije (MH I, 68:7) bez atribucije: Dok otide zdravo do abljaka (Vuk II, 89:16); Vuk IV, 22, 41; Vuk VI, 42; Vuk VIII, 52, 58, 62, 71, 73; Vuk IX, 1, 2, 4, 6, 17; SANU IV, 12, 38; SM 62 bez atribucije: Kome ete abjak ostaviti (SANU IV, 37:98); SM 163 '

**
grad abljaki tvrdi: Pod tvrdijem gradom abljakijem (Vuk VIII, 52:138); Vuk IX, 1 bijeli: / bijelu gradu abljakome (Vuk VIII, 62:57) krvavi: Pod krvavim gradom abljakijem (Vuk VIII, 52:103) bez atribucije: Da e udrit' abljakome gradu (Vuk IX, 4:10); Vuk VIII, 62, 71, 73; Vuk IX, 1,32; SANU IV, 37,38; SM 4 Grad abjaki tvrdi: Pod tvrdijem Gradom abjakijem (SANU IV, 37:121) 4219'N, 19 9'E Stari grad u Crnoj Gori. Nalazi se s/z od ua reke Morae u Ska-darsko jezero, podignut na stenovitom ostrvcu usred vode. U doba popa Dukljanina javlja se pod imenom Lug, kao centar upe Podluje. Prvi istorijski podaci o abljaku potiu sa poetka XV v. kada je grad bio centar oblasti Stefana Crnojevia (od 1403. nadalje), a 1453. je preao u vlast despota ura Brankovia. T urci su ga zauzeli 1478. i tada je njime vladao beglerbe g Sulejman- paa. Uz pomo Venecije, Ivan Crnojevi je ponovo nakratko vratio tvravu 1481, ali su je ve 1484. T urci po drugi put osvojili i u njihovim rukama je ostala do 1878.

abjak grad bijeli: Na abjaka, grada bijeloga (Vuk IV, 44:23); SANU IV, 37

486

EGAR, egara ELEZNIK, eljeznik

Pod T urcima je abljak bio kasarna za posadu i (jedno vreme) glavno mesto sandaka Crna Gora. U tom periodu ispod tvrave poinje da se razvija podgrae koje u XVII v. ima 250 kua, ali je 1766. stradalo od kuge. Stanovnitvo se bavilo ribolovom, trgovinom i poljoprivredom. Oko abljaka su 1835. voene ogorene bitke izmeu T uraka i Crnogoraca. Crnogorci su ga 1852. zauzeli na prepad, ali ga T urci uskoro preuzimaju. Odredbom Berlinskog kongresa iz 1878. abljak je vraen Crnoj Gori. U stihovima (Vuk II, 89:373, 404) Od abljaka do vode Cetinje" napravljena je greka: misli se na reku Bojanu. Kao grad Crnojevia, pominje se u kontekstu enidbe Maksima Crnojevia (Vuk II, 89; MH I, 68). Javlja se takoe u kontekstu boja u Kosovom Lugu 1839. (Vuk VHI, 58), udara skadarskog pae na Lesendro i Vranji-nu 1844. (Vuk VIH, 62), boja na Dodoima 1850. (Vuk VIH, 52; SANU IV, 37), pohoda Omer-pae Latasa na Cmu Goru 1852-1853. (Vuk VIII, 74; VukLX, l),boja uRasalinoj Glavici 1862. (VukLX, 31), itd. Jo i: abljak durmitorski (Crna Gora); abjak juno od Kavaje (Albanija); abljak kod T enja i kod Livna (BiH); abljak kod Bjelovara i kod Duge Rese (Hrvatska). Literatura: 1950, 180; 1959,61; VE s.w. Grad, abljak, Imenik YU 447; 1 s.v.; s.v. EGAR, egara II Verovatno od korena eg- koji je u ei, sa znaenjem mesta gde je uma gorela odnosno iskrena paljenjem, up. Poega, za obrazovanje garavica. (A. L.) egar grad: Ljutu zmiju od egara grada (ER 188:23) bez atribucije: Sa egara izvie Kotara (MH IV, 40:1486); KH I, 33 egara bez atribucije: / danas je kula na egari (Vuk III, 61:139) 448'N, 1552'E

Mesto u Hrvatskoj (Bjelovarsko-Bilo-gorska upanija). U muslimanskim pesmama radi se o ovom mestu u Ravnim Kotarima, nekad izriito u Donjim (Sa egara od donjih kotara KH I, 33:278), sudei po stihovima: Kada Mile Kotar prigazio, Kotar prie, pa na egar doe Biloj kuli Janka kapetana (MH IV, 40:421-423). T aj egar se nalazi na severnim padinama planine Bukovice, na levoj obali reke Zrmanje. Udaljen je oko 19 km od Obrovca. Na njega verovatno misli i Vuk u Rjenik u gde s.v. egara stoji: nekako mjesto na T romei: Poklonie kulu na egari". U tom mestu pesma Vuk III, 61 (koja se i u Rjeniku citira) peva junaka Vuka Ljubiica: Zdravo ode Gracu bijelome, I odnese Senjski alaj- barjak; Graani ga divno doekae, Dadoe mu u gradu serdarstvo Nad etiri stotine junaka, Poklonie kulu na egari; I danas je kula na egari, Poziva se Vuka Ljubiica (133-140). Pesma ER 188, o enidbi Iva Crnojevia, pominje egaranin-Janka, ljuta zmiju od egara grada", to moe biti ista geografska lokacija jer se pomen grada u ovom konteksta odnosi na utvreni ardak ili tvravu kakvih je u Kotarima moralo biti mnogo. Jo i: egra kod Gnjilana na Kosovu (Srbija); egar u optini Cazin (BiH); egar kod Celja (Slovenija). ____________________ Literatura: 1935; 1, 332; Imenik YU 448; 1 s.v.; s.v. ELEZNIK, eljeznik

O Suhi eleznik II Poimenien pridev *elzbm> u mukom rodu prema potok. (A. L.) lijepo selo: Iz lijepa sela eljeznika (Vuk IV, 24:242)

ELEZNIK, eljeznik

487

Nekada selo, danas prigradsko naselje u Beogradu ( Srbija). Pominje se u turskim defterima iz XVI v. kao selo Suhi eleznik. Prema popisu iz 1560, u njegovoj blizini nalazio se manastir Prevelika za koji se pretpostavlja da je slavio Sv. trojicu. eleznik se spominje u aktima Beogradske mitropolije iz 1725. i 1732. Manastir se u tim dokumentima ne pominje jer je bio u ruevinama. Kod Vuka u Rjeniku s.v. eljeznih selo blizu Biograda. T uda sad slabo ko zna to je eljezo, nego svi govore gvoe".

Pominje se u pesmi o poetku bune protiv dahija, kada je u njemu knez bio orije Milovanovi Guzonja: Dok pogubim orija Guzonju I njegova brata Arsenija Iz lijepa sela eljeznika, Koj'je kadar T opider zatvorit' (240-243). Knez iz eleznika je izbegao seu. Literatura: 1959b, 270; 1973; 1975, 147; - 1994, 57; s.v. ; 1 s.v. Grad; Imenik YU 71, 370.

POPIS LEKSIKONSKIH JEDINICA sa paginacijom

A (12) AKAN-23 ALAT-23 ALEKSINAC ( Spahikjoj, Alexinze) -23 ALEP, Halep (Aleppo, Halab) - 24 ANAT -25 ARAD-25 ARBANASI-26 ARANO, Aran, Aano 26 AT ENICA-27 AVALA (mov, movan) - 27 AZANJA-28 AZOV, Azak, Hazak (T anais, T ana) -28 B(91) BABLJAK 30 BAIN-30 BADOVINCI, Badovinac - 30 BAGDAD, Bagdat (Bagdadu, Madinet al Salam) 31 BAJICE, Baice - 32 BALDARE 32 BALT ULIN 32 BANJA-33 BANJALUKA, Banja Luka, Bajna Luka, Luka Banja, Luka Bajna, Luka (Castra, Vrba ki grad) 33 BANJANI-35 BANJICA-36 BANJSKA-36 BAR (Civitas Avarorum, Antibaris, Antivaris, T ivari) 37 BAT AR 38 BAT OR-38 28. 29. 30. BE, Vijena (Vindo bona, Wien) -38 BEGALJICA (Bugarica, Bigaliza) -40 BELA PALANKA, Palanka Bijela (Remesiana, Izvor, Ak Palanka, Musa-paina Palanka) 40 BELI POTOK, potok B'jeli - 41 BELOE VAC-41 BENDER (Benderb, Bendery, Bendary, Binder, T ighina) 41 BEOGRAD, Bijograd, Biligrad, Biograd, Stojni Bijeli, Stojni (Singidunum, Alba Bulgarica, Nandor Alba, Alba Graeca, T una Belgradi, Darol Dihad) - 42 BERAT , Barat (Pulcheriopolis, Antipatrea, Belgradum, Bellogradum, Belligradum, Belgrad, Arnaiid Belgra di) 46 BERI, Bere-47 BERKASOVO, Berkosovo (Berkasowa, Berkaszovo, Brkasovo, Berekszo, Despotovac) 47 BERKOT 47 BEZIJOVO, Bezivovo - 48 BEZUJE-48 BIGOR-49 BIHA, Bie, Bi (Wyhygh) - 49 BIHOR, Bijor - 50 BIJELA-51 BIJELO POLJE, Bjelopolje (Praka Vas, Akova) 51 BIJELJINA (etvrtkovite) - 52 BILAJ-53 BILEA, Bile, Bili, Carska Palanka (Bilechia) - 53

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

31. 32. 33. 34.

35.

13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21.

36. 37.

38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48.

22. 23. 24. 25. 26. 27.

490 ____________________________________ 49. BILU-54 50. BILJANE-54 51. BIOE-54 52. BIST RICA-55 53. BIT OLJ, Bitol, Namastir (Pelagonija, Manastir, Monastir, Bitola) 55 54. BLAGAJ (Bona, epan -grad) 56 55. BLAUJ-57 56. BOBOVO-57 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. BOGAT I-58 BOJKOVII, Bojkovo - 58 BOLE-58 BOLJEVII -59 BORAC (Bora?, Boraci) 59 BORAK-59 BORCA-60 BORIE VAC-60 BOROGOVO-60 BOROVAC-61 BOSANSKA DUBICA, Dubica-61 BOSANSKA KRUPA, Krupa - 62 BOSANSKI NOVI, Novi, Novin, Novi (Castrum Novum, Novigrad) -62 BOSANSKI PET ROVAC, Petrovac (Pset, Novosel, Petrovac) 64 BOSUT (Ad Basante, Ue) - 65 BRAILA, Brail, Ibrail (Brailov, Ibraila, Breila) 65 BRANIE VO (Viminacium, Stari Kostolac, Bikotinac, Brani) 66 BRANKO VINA 66 BRAT AC-66 BRAT ISLAVA, Poun, Pouj (Braslavespurch, Brezalauspurc, Istropolis, Pozsony, Posonium, Pressburg, Presporok, Wilsonovo Mesto) 67 BRAT LJEVO, Bratovo (Braljevo) -68 BRAT O, Vrato - 68 BRKO-68 BRDARI, Brdar, Brdo - 68 BRE GOVO-69 BRE ST OVAC-69 BRE A (Brixia, Brescia) 70 BREZINE-70 BRGAT (Gornji i Donji), Brgot (Vergatum) 70 BRINJE (Monetium, Sokol, Sokolac) -71

_________________ POPIS LEKSIKONSKIH JEDINICA

87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95.

96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103.

BRLOG-71 BROD (Gradski Brod, Brod na Savi) - 72 BRSKUT , Brskuti - 72 BRSNO-72 BRUSA (Pmsa, Bursa) - 72 BRUSNICA-73 BRVENIK-74 BUJE-74 BUDIMPET A, Budim, Budin, Peta (Ak Ink, Aquincum, Buda, Obuda, Pest, Budapest) 75 BUDVA (Buthoe, Butua, Batua, Starigrad) - 77 BUGOJNO (Bistua Nova) - 79 BUJURI-79 BUKOVICA-79 BUKURE T , Bukre (Bucarest) - 80 BUNI-80 BUANAC-81 BUIM (ava, Wutschin) - 81 C(17) CARINE, Carina - 83 CARSKA PALANKA - 84 CAZIN-84 CEKLIN, Ceklinja, Ceklinje - 84 CERNICA (ernise) - 85 CEROVICA-85 CEROVO-86 CET INA, Cetinja, Cetinje (Cetingrad, Cetinj, etinj) 85 CET INGRAD, Cetin (Drenula, Cetin Grad, Vali Selo) - 87 CET INJE, Cetinja - 87 CRKVICE, Crkvica (Gornje i Donje Crkvice, Korita) - 89 CRKVINA-89 CRLJENICE-89 CRLJENOVO-89 CRNCI-90 CRNII, Crni - 90

70. 71. 72. 73. 74. 75. 76.

104. 105. 106. 107. 108. 109. 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119.

77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86.

120. 121. 122. 123. 124.

(14) AAK (Gra dac) - 91 ARAE, arae - 92 EAN (Brusniko gradite) - 92 EKIEVO-92 EKMEDIN (Kucukcekmece, Cekmece} 92 125. CELEBI, elebij - 93 126. EMERNO-93

POPIS LEKSKONSKIH JEDINICA 127. 128. 129. 130. 131. 132. 133. 134. 135. 136. ESME, izma (esme) - 93 ET IT(I)-94 IEVO-94 ILII -94 INARII - 95 OKEINA - 95 ONGRAD (Csongrad) 95 (3) UPRIJA (Horreum Margi, Ravno, Morava Hisar, Morava) 96 URII -97 URILAC, urilovac - 97 D(52) DABAR, Davar - 98 DABOVII -98 DAMASK, aj, am (Dimashka, Dimashq) 99 DEBAR, Dibra, Dibran, Dibrija (Deboms, Dibri) - 100 DEC AM 101 DEDANI, Bedane - 101 DELEUA 102 DELIGRAD (Delilogor, Delianac) - 102 DEMIR-KAPUA (Stenae, Proek) - 102 DENIZ - 103 DERDEMEZI - 103 DERVENT A - 103 DEEVA (Deevo) - 104 DIKALJI, Dikalje - 105 DIKLII - 105 DOBOJ, Dobuj - 105 DOBRA SELA - 106 DOBRI - 106 DOBRINJA- 107 DOBROT A (Debratha, Dulcidia) -107 DOBRSKO Selo, Dobro - 108 DODOI, Dodo - 108 DOLJANI, Doljan - 108 DRA (Epidamnos, Dira, Dura, Duracium, Dyrrhachium, Durazzo, Durres) 109 DRAE VICA - 110 DRAGA - 110 DRENICA- 110 DRENOVAC - 110 DREZGA- 111 DRENIK 111 167. 168. 169. 170. 171. 172. 173. 174. 175. 176. 177. 178. 179. 180. 181.

491 DRIJEN - 111 DRIJENAK 112 DRINA, Drinovac (Drinovci) - 112 DRNI - 112 DROBNJACI, Drobnjak, Dromjaci, Dromnjaci 112 DRUII, Druici - 113 DUBLJE-113 DUBOKE- 113 DUBOKO - 114 DUBOVIK- 114 DUBOVO- 114 DUBRAVE - 114 DUBRAVICA, Dubrovica (Margum) 115 DUBROVAC- 115 DUBROVNIK (Rausium, Ra gusium, Ragusa, Racusia, Labuse dum, Dobra/ Dubra, Venedik)116 DUGA - 118 DUGA POLJANA - 118 DUJEVA - 119 DUKLJA, Duklin (Dikleia, Doclea) - 119 DUPILO (Dupila, Dupilovi) - 119 DUI-120 DVRSNO - 121 (9) AKOVICA (Jakova, Jakovise, Gjakove) 122 EE, e - 122 DIGIT , ilit - 123 ULA, Gjula (Alba Julia, Gule kalasi, Gyulafehervar) 123 ULIJA- 123 UREVO - 124 URUA-124 URINOVO - 124 US - 124 E(8) EDESA, Voden (Aegae, Edessa, Vodena) 125 EGER, Egra, Jegra (Agria, Erlau) -125 EGIPAT , Misir - 126 ELBASAN, Alba san (Maio Scampa, Hiskampis/Skampis, Konjuh, Ilibasan) 127 ELVE ST - 127 ENGLE SKA, Inglitar - 127

137. 138. 139. 140. 141. 142. 143. 144. 145. 146. 147. 148. 149. 150. 151. 152. 153. 154. 155. 156. 157. 158. 159. 160.

182. 183. 184. 185. 186. 187. 188.

189. 190. 191. 192. 193. 194. 195. 196. 197.

198. 199. 200. 201. 202. 203.

161. 162. 163. 164. 165. 166.

492 ____________________________________ 204. 205. EREGE (Hercege, Jerege, Herezi, Herizi) 128 ERDELJ, Erdelje (T ranssilvania, Erdely, Herdelj) - 128

_________________ POPIS LEKSIKONSKIH JEDINICA

240. 241. 242. 243. 244. 245.

F(5) 206. FALEM - 129 207. FARMACI, Farmarci (Varmaci) 129 208. FOA/SRBINJE, Foa (Hota, Choza, Chozza) 129 209. FRUT AK - 131 210. FUNDINA - 131 G(35) GABELA (Mercatum/Forum Narenti, Dreva/Drijeva, Neretvanski grad, Neretva, Ga bella, Se ddi Islam, Sedislam) 132 GACKO, Metohija, Metovija (Gat, Gececa, ) 133 GARI T A, Garite - 134 GERZOVO (Prhovo) - 134 GLAMO (Dlamo, Biograd, Biogradac, Biogradik, Belgradik) - 134 GLASINAC (Yumru Bogazi) - 135 GLEICA-136 GLIBOVAC - 136 GLIZICA-137 GLOGOVAC - 137 GODINJE-137 GOJSALII, Gojsevac - 137 GOLUBAC (Cuppae) - 137 GOLUBI - 138 GOLUBOVCI, Golubovac - 138 GORANSKO - 138 GORADE - 139 GOSPI (Kaseg, Kasezi) - 139 GRABE - 140 GRABOVA - 140 GRAAC-140 GRAANICA, upa Graanica -141 GRADAC-141 GRADAAC ( Gradac) - 142 GRADI KA, Gradiki (Servitium, Berbir, Bosanska Gradika) 143 GRAHOVAC - 144 GRAHOVO, Graovo, Gravo - 144 GRBALJ (Gripuli) - 145 GRE BICE - 146

GRE BI - 146 GREPCA-146 GRLI - 146 GROCKA (Ad Sextum Miliarem, Gradec, Hisarlik/Hisardik) 146 GUA-147 GUSINJE ( Gusino Selo) - 147 H(8) HAS, As - 149 HAANI - 149 HERCEG NOVI, Herceg, Novi, Novi Herceg, Novo (Castelnuovo, Castrum novum, Sottorina) 149 HOT IN (Chocim, Khotin) - 152 HRAVA (Hirsova) - 152 HRVAT I, Hrvat - 153 HRVAT SKA DUBICA, Dubica - 154 HUM, Humac, Umac - 154 1(17) IGALO, Ingalo - 156 ILOK (Cuccium, Vylak) - 156 INDIJA, Indije, Indija - 157 INOGOR-157 INOK- 158 IRAKLION, Kandija (Candia, Heraklion) - 158 IRIG (Ireg, Irigh, Iregh, Irek, Iriska) - 160 IRUD- 160 ISLAM (Grki i Latinski), Islami 161 ISMAIL, Ismajl, Smail (Izmayil) 161 IST AMBUL, Stambol, Stanbol, Stambul, Carigrad (Byzantion, Constantinopolis) 162 IVANA-167 IVANJICA-167 IZAI, Izori, Iari (Berei, Dol, Izaigrad) 168 IZGORI-168 IZMIR (Smirna) - 168 IZVORCI - 169 J(23) JABUKA, Jabuke (Jabulka) - 170 JADRAN - 170 JAGODINA (Jadunum, Eperis, Jagodna, Jasince, Svetozarevo) 171

246. 247. 248.

211.

212. 213. 214. 215. 216. 217. 218. 219. 220. 221. 222. 223. 224. 225. 226. 227. 228. 229. 230. 231. 232. 233. 234. 235. 236. 237. 238. 239.

249. 250. 251. 252. 253.

254. 255. 256. 257. 258. 259. 260. 261. 262. 263. 264.

265. 266. 267. 268. 269. 270.

271. 272. 273.

POPIS LEKSKONSKIH JEDINICA 274. 275. 276. 277. 278. 279. 280. 281. 282. 283. 284. 285. 286. JAJCE, Jajac - 171 JAMACI - 173 JANOK, Janjok (Arrabona, Gyor, Rab, Janik) - 173 JANJA - 174 JANJE VO (Jagnevo, Gnagneva, Gnanevo) 174 JANJINA, Janj (Ioannina, Yanina) - 175 JANJO, Jano (Janoshasza) 176 JARUICA - 176 JASENOVAC - 176 JASENOVO-176 JAST REBA - 176 JEDNOI-176 JEDRENE, Drenopolje, Edren, Edrena, Jedrena, Jedrenik (Oresteia, Hadrianopolis, Edirne) 177 JEHOVAC - 178 JELE, Jelaa - 178 JERUSALIM, Jerusolim (Aelia Capitolina,Yerashalayim, 'Al-quds) - 179 JEZERA, Jezero - 182 JEZERSKI (Jezerane, Nemicig) -182 JUGOVAC-183 JUNIK-183 K(93) KAANIK- 184 KAIRO, Kair (Al-Qahirah) - 184 KAMENGRAD, Kamen, Kamenac - 185 KAMENICA, Kaminica 186 KANAT 186 KANIA, Kanida, Kanjia, Kanjida (Villa Canysa, Alt-Kanizsa, Magyar-Kanizsa, kanizsa, Stara Kanjia) 186 KARALIMAN-187 KARAMANOVCI-185188 KARLOBAG, Bag ( Vegium, Scrissa, Bag) - 188 KARLOVAC (Carolostadium, Carlstatt, Karlstadt) - 189 KARUI - 189 KAT IO-190 KAVAJA, Kavaj, Kovaja (Kavalje, Kavaje, Cavaia) 190 KAZANCI - 190 308. 309. 310. 311. 312. 313. 314. 315. 316. 317. 318. 319. 320. 321. 322.

493 KEVO, evo - 191 KELEEVO - 191 KIJEV, Kijevo (Kyiv) - 192 KINBURN, Kniburnik - 193 KIPAR, Cipar - 193 KLAONICA 194 KLADUA ( Velika) (Gornja i Dolnja) 194 KLEK - 195 KLENAK, Klijenak - 195 KLENJE, Klijenje - 196 KLIMENCI- 196 KLIS (Clusan) - 196 KLOBUK (Vrm) - 197 KLOKOTI- 198 KLU, Kolovar, Koluvar (Claudiopolis, Cluj, Klausenburg, Kolozsvar, Cluj-Napoca) 198 KLJU-199 KNI-200 KNIN, Klin, Kninj, Knjin (Ninia, Tenen, T inninium, T zena) 200 KNJAEVAC, Gurgusovac (T imacum maius, T imoka Palanka) -202 DO, Do Kobilji, Kobilje, Kobilji Doci 202 KOE-203 KOII -203 KOKOT I, Gornji Kokoti - 203 KOLAIN, Kulain - 203 KOLEKO-204 KOM-205 KOMADI, Komadija (Komaiti, Komadi, Komaiti) 205 KOMADINE-206 KOMARNICA - 206 KOMARNO, Komorhan (Komarom, Komom, Komoran) 206 KONJA, Okan, Kara Okan (Iconium, Lycanoia, Jkonija, Konya) 207 KONJEVII - 208 KONJIC (Biograd, Neretva) - 208 KORAVLJICA (Koravnica) - 209 KORLAT -209 KORUN-209 KOI-209 KOSIJERE VO (Kosierevo) - 210 KOSOR-211 KOSOVI LUG, Lug Kosovi - 211

287. 288. 289.

323. 324. 325. 326. 327. 328. 329. 330. 331. 332. 333. 334. 335. 336. 337. 338. 339. 340. 341. 342. 343. 344. 345. 346. 347.

290. 291. 292. 293.

294. 295. 296. 297. 298. 299.

300. 301. 302. 303. 304. 305. 306. 307.

494 ____________________________________ 348. 349. 350. 351. 352. 353. KOSOVSKA MIT ROVICA, Mitrovica, Dmitrovica (Dimitrofce, Dimitrofa) 211 KOST AJNICA - 212 KOST UR, Kustur (Kostur, Kotan) -213 KOELE, Koela (Kostjela) - 214 KOELICE - 214 KOT OR, Skatar (Acmvium, Dekatera, Catarum, Catera, Ecaterum, Cataro) 214 KOVAAS-217 KOVAI -217 KOVIN (Kovino, Kubin, Keve, Kevevara, T emes-Kubin) 218 KOZARAC (Kozara) - 218 KRA-218 KRAGUJE VAC (Karadofda) 219 KRAJINA-220 KRALJEVO, Karanovac (Janak, Rudo Polje, Rankovievo) 220 KRASULJE-221 KRAT OR-221 KRAT OVO (Karitos, Kariton, Cratiscara) 221 KRBOVAC-222 KRF, Korf, Krv, orfes, orfez (Kerkyra, Paleopolis) 223 KRIM, Krm-225 KRT VOIJE - 225 KRNJICE (Krnjinca) 225 KROJA, Kruja, Krojan, Krojana (Albanopolis, Oppidum Croarum, Cruya, Akhissar) 227 KRSNICA - 228 KRST I-228 KRT OLE, Kratole - 228 KRUG-228 KRUSI-228 KRUEDOL, Kruedo (Krusedol-Szelo, Kmsdolselo, Kruzendol) - 229 KRUEVAC, Kruevo (Alada Hisar} - 230 KRUEVO-231 KUEVO (Cuze uo, Gornja Kruevica) 231 KUI -232 KUIT A, Kuite - 232 KUMANE, Kumani - 232 KUMANOVO-232

_________________ POPIS LEKSIKONSKIH JEDINICA

384. 385. 386.

KUPINOVO (Kelpen, Kulpen, Kolpen, Kupinik, Kupinij) 233 KUPRES (Kuprez) - 234 KURUMLIJA (Ad Fines, Toplice, Bele Crkve) - 234 L(34) LAKT CI-236 LANDOL, Landovo - 236 LAURA-236 LAZARII, Lazari - 237 LEDENIK-237 LEAN, Lear, Leden - 237 LENGER, Lender - 238 LERIN, Lorin (Chloro, Fiorina) - 239 LESENDRO, Lesandra, Lesandro, Lesendra 239 LESKOVAC (Diboica, Duboica) -240 LENICA, Ljenica - 241 LIKI RIBNIK, Ribnik - 241 LIJENJE, Lijeno - 242 LIM-242 ' LIMAN-243 LIMLJANI, Limjani - 243 LIPET E, Lipet (Lipeta) - 244 LIPLJAN, Lipljani (Ulpiana, Lipenion, Iustiniana Secunda) 244 LIPNICA-245 LIPNIK-245 LIPOVAC-245 LIPOVO (Gornje i Donje) - 246 LISIK-246 LISINA-246 LIVEROVII - 246 LIVNO, Hlivno, Hlijevno, Lijevno, Limno (Bariduum, Hlebiana, Hleuna, Bistrica) 246 LONARI, Lonar - 248 LONDON (Londinium) - 249 LOZNICA (Ad Drinum, T isnica)-250 LUKE, Luka-251 LUKOVO-251 LUT ICA-251 LUT OVO-251 LUNICE, Lunica-251 LJ (12) LJE (Alexium, Lessium, Lissus, Allessio, Lezhe) 253 LJEKOPOLJE - 254

354. 355. 356. 357. 358. 359. 360. 361. 362. 363. 364. 365. 366. 367. 368. 369. 370.

387. 388. 389. 390. 391. 392. 393. 394. 395. 396. 397. 398. 399. 400. 401. 402. 403. 404. 405. 406. 407. 408. 409. 410. 411. 412.

371. 372. 373. 374. 375. 376.

377. 378. 379. 380. 381. 382. 383.

413. 414. 415. 416. 417. 418. 419. 420.

421. 422.

POPIS LEKSKONSKIH JEDINICA 423. 424. 425. 426. 427. 428. 429. 430. 431. 432. LJEVAJA-254 LJEVI T A-254 LJUBI-255 LJUBINJE, Ljubilje, Ljubin (Lubin) -255 LJUBOMIR - 255 LJUBOST INJ - 256 LJUBOT INJ - 256 LJUBUKI, Ljuboka, Ljubuka (Lublano, Ljubuko) 256 LJUMOVII - 257 LJUT ICE-257 M(47) MADAR-258 MAGLAJ-258 MAHMUDIJA, Hamed (Mahmudia) -259 MAJDAN-259 MAKARSKA, Makar, Makarije, Makarijevo, Makarje (Mucru, Muccuro, Makarii) 259 MALA IVELJA ZAGREDA, Zagreda 260 MALI GRAD-260 MALI KABLII, Kablii - 261 MALINSKO, Karamalinsko, Malisko 261 MALO-261 MALT A, Maltez, Maltija (Melita, Malitah) 262 MANELOS, Manelo (Frankavila, Mangylos, Mangyelosch, Mangjelot, Mangjalos, Mangjelo, Mangyelosz) 264 MAOA-264 MARINA-264 MARKOVINA - 265 MART INII, Martini, Martinovo -265 MEIKUE-266 MEDINA (Yathrib, Madinat un-Nabbi) 266 MEDUN (Medeon) - 267 MEEDIN 268 MEICE-268 MEKA, Mea (Makkah, Macoraba) -268 MELEEM (Melemo?) - 269 MET ERIZI-269 MET KOVI-269 458. 459. 460. 461. 462. 463. 464. 465. 466. 467. 468. 469. 470. 471. 472. 473. 474. 475. 476. 477. 478. 479.

495 MILANDA, Milanka (Milita) -270 MILANO (Mediolanum, Milan) -270 MILEEVO-271 MILJKOVII - 271 MIROVAC-272 MIULI-272 MLJETIAK, Mletiak - 273 MODON, Modun (Methoni, Modone) 274 MOKRIN-275 MOKRO-275 MOROVI ( Villa/opidum Marot, Maroth, Omaroth) 275 MOSKOPOLJE, Voskopolje (Voskopoje) 275 MOSKVA, Moska, Moskovija, Moskovska 277 MOST AR, Kamenica (Most, Most i Mostii) 278 MRAMOR-280 MRAT II-280 MRCINE (Vrsinje, Versigna, Dubravka)-281 MRKE-281 MRKONJI GRAD, Varcar (Leusaba, Jenide Jajce, Varcar Vakuf, Vrcar) - 281 MURII, Mulii, Donji Murii - 281 MUTILI, Mutilica-282 MUT NIK (Mutnica) 282 N(16) NACI.Nak-283 NADIN (Nedinum) - 283 NAPULJ, Napoljska (Neapolis, Napoli) - 284 NEHAJ (Haj-Nehaj) - 284 NERET VA (Biograd, Welligrad, Neretva grad, Narenta citta, Narona, Narbona) 285 NEST OPOLJE - 285 NEVE SINJE, Nevesilje, Nevesinj (Netusini, Netussigne) 286 NIKI, Nihi, Nik, Nikii, Ni, Nii, Niii, Onogot, Onogod (Anderva, Anagastum, Nagosta, Onogoste, Onogot) 287 NIT ICI-289 NI (Naissus) - 289

433. 434. 435. 436. 437. 438. 439. 440. 441. 442. 443. 444.

445. 446. 447. 448. 449. 450. 451. 452. 453. 454. 455. 456. 457.

480. 481. 482. 483. 484. 485. 486. 487.

488. 489.

496 490. 491. 492. 493. 494. 495. 496. NOAJ-290 NOVA SELA-291 NOVA VARO ( Skender-paina Palanka, Jeny Kasaba) 291 NOVI PAZAR, Novi Pazari, Jenji Pazar, Pazar, Pazari (Novo Trgovite) - 292 NOVO BRDO, Novo (Nuovomonte, Novaberda) - 293 NOVO SELO-294 NJ(1) NJEGUI-296 0(36) OBARSKA - 297 OBLI-297 OBLOM (Oblik, Oblika) - 297 OBOD (Rijeka, Rijeki grad) - 298 OBOJ-298 OBRST , Obrt - 298 OBZOR, Obzir - 299 OAKOV, Ozija (Olivia, Alektor, Kara-Kerman, Ozu- Kale, Ai-Kale, Odakov) - 299 ODESA, Odes (Ordessos, Kaibej, Hadibej) - 300 OGORJE (Donje i Gornje) - 301 OGULIN-301 OHRID, Orid (Lihnidos, Lychnis, Ohore, Alheri, Hoqueria) 301 OLA-302 OLOVO (Plumbium, Olovac) - 302 OMUTI-303 ORADEA, Varad (Oraddea Mare, Varadinum, Nagy-Varad, Grosswar dain) 303 ORAHOVAC, Oraovac - 304 ORAHOVO-304 ORAAC-305 ORAJE-306 ORJA LUKA, Orlja Luka, Orlova Luka 306 ORLOV-306 ORLUJEVAC - 307 ORAVA, Oran (Diema, Orsova, Orschowa, Orsava) 307 OSAT -308 OSIJEK, Ose g, Osek, Osik, Osjek (Mursa, Esseg, Eszek, Essekinum) -308 OT ROG-309 524. 525. 526. 527. 528. 529. 530. 531. 532.

POPIS LEKSIKONSKIH JEDINICA

OST ROGON, Ostrug ( Strigonium, Gran, Esztergom) 310 OST ROVI CA, Ostrvica - 311 OST ROAC (Horosium) - 311 OST RUNICA (Osterbach) - 311 OT OAC-312 OT OKA (Insula, Adai Kebir) - 313 OZALJUE-313 OZIN-314 OZRINII, Ozdrinii-314 P(75) PAG (Cissa, Pagus, Villa Pagi) -315 PAKOVRAE-315 PANAUR- 316 PAPAK-316 PAPRAT NI DO-316 PARAIN, Parakrn (Sarmates) 317 PARANICA (Paronica)-317 PARIZ, Pari, Pariz (Paris, Lutetia) -318 PEUJ (Sopianae, Funfkirchen, Pecs, Peuh) 319 PE, Ipek-320 PEI, Peina Stijena, Peina (T urk Mihal/Mihail Pekler, Crvene stijene) 321 PELINOVO-322 PERAST (Parestum, Perasto) - 322 PERUI-324 PET NJICA, Petnica 324 PET RINJA (Yeni Hisar) - 325 PET ROVARADIN, Varadin (Cusum, Varaclinopetri, Peterwardein, Petervarad, Peterwarde) 326 PET ROVII - 327 PILATOVAC, Pilatovci - 327 PILI-327 PILOS, Navarin (Pylos, Anavarin, Navarino) 327 PIPERI-323 PIRLIT OR, Pilitor, Piritor - 328 PJEIVCI (Gornji i Donji) - 329 PLAKO-329 PLADLN (Urbs paludarum, Mosaburg, Zalevar) 329 PLANA-330 PLAVNICA-330 PLEMII -331 PLOA-326

497. 498. 499. 500. 501. 502. 503. 504.

533. 534. 535. 536. 537. 538. 539. 540. 541. 542. 543. 544. 545. 546. 547. 548. 549.

505. 506. 507. 508. 509. 510. 511. 512. 513. 514. 515. 516. 517. 518. 519. 520. 521. 522. 523.

550. 551. 552. 553. 554. 555. 556. 557. 558. 559. 560. 561. 562.

POPIS LEKSKONSKIH JEDINICA 563. 564. 565. 566. 567. 568. 569. 570. 571. 572. 573. 574. 575. 576. 577. 578. 579. 580. 581. 582. 583. 584. 585. 586. 587. 588. 589. 590. 591. 592. 593. 594. 595. 596. 597. 598. 599. 600. 601. 602. 603. 604. 605. 606. PLJEVLJA, T aslia, T aslida, T alica (Breznica) 331 POBORI (Donji i Gornji) - 332 POIT ELJ-332 PODGORICA (Alata, Birsiminium, Ribnica, Depedogen, T itograd) 333 PODNOVLJE - 334 PODOVI (Gornji i Donji) - 334 PODVJE ST -335 PODZVIZD-335 POLOJ, Polojac - 335 POLT AVA-336 POLJICE-336 PONARI, Penari, Ponori - 337 POPOVI-337 POPOVI, Popovii - 337 POPOVO (Popovski) - 337 POELA-338 POENJE, Poene (Postjenije) -338 POTPEE-338 POVIJA, Povaja (Vari) - 338 POAR, Poari - 339 POAREVAC (Passarowitz) - 339 POEGA (Malavicusa, Malvesa, Uika Poega) 340 PRAA-340 PRAG (Prague, Praha) - 341 PRASKVICA - 342 PRANJ (Perzagno) - 342 PRE VI - 342 PRIBI-342 PRIBINJE-343 PRIBOJ (Prijeboj) - 343 PRIJEDOR, Pridor (Kozarac) - 343 PRIJEPOLJE - 344 PRIJERADI - 344 PRILEP, Prelip, Prilip (Cerarniae/Keramiai, Prilapon) 344 PRILIKE-346 PRIMORJE-346 PRIT INA, Pritinja - 346 PRIT OKA-347 PRIVARJE-348 PRIZREN (Theranda, Prisdriana, Prisrenum, Presarin, Prisareno) 348 PRNJAVOR-349 PROKUPLJE (Hammeum, Komplos, Urup) 349 PROMINA, Promin (Promona) 350 PROZOR (Arupium, Vrlika) - 351 607. PUT ALA-352

497

608. 609. 610. 611. 612. 613. 614. 615. 616. 617. 618. 619. 620. 621. 622. 623. 624. 625. 626. 627. 628. 629. 630. 631. 632. 633. 634. 635. 636. 637. 638. 639. 640. 641. 642. 643. 644. 645. 646. 647.

R( 40) RA-353 RAA-353 RADEA-354 RADU-354 RAK-354 RAKE-355 RAKIT A-355 RAKIT NO-355 RAMA (Gornja i Donja), Ramana -356 RAST OKA-357 RAVNI LAZ, Ramni laz - 357 RAVNJE-358 REBI-358 RIBI-358 RIANI -358 RIG-359 RIJEANI (Saltb.ua) - 359 RIJEKA, Rijeka Senjska (T arsata, T arsatica, Fiume) 359 RIJEKA CRNOJE VIA, Rijeka, Rijeka Cma 360 RIM (Roma) - 361 RIPAC-363 RIPANJ (Hripanj, Hripnje) - 363 RISAN, Risno, Rianj (Rhisinium, Risano) 363 RIT OPEK (T ricornium) - 365 ROGAA (Roganiz) - 365 ROGALE VO-365 ROGAMI, Rogame - 365 ROGANI-366 ROKOI -366 RONIK, Ronik - 366 ROVCA-366 ROVINE (Gornje i Donje), Rovina -367 ROAJ-367 RUDINA-367 RUDINICE (Gornje i Donje) - 368 RUDNIK-368 RUGOVO, Rugova - 368 RUNJANI-369 RUPJEL-369 RVAI-369 S( 67) SALAS (Podine) - 370 SALKOVINA, Sarkovina - 370

648. 649.

498 650. 651. 652. 653. SAMODREA - 370 SAMOKRES 371 SAMO, Somo - 371 SANKT -PETERBURG, Petrov grad, Petarbur, Peterburg, Petrburg, Petrebur, Petribor, Petrisburg, Petrobor, Petrobur, Petroburg (Petrograd, Lenjingrad) 371 SARAJE VO, Sarajvo (Vrhbosna, Saray) - 372 SELAC-374 SELICA-374 SELI T E-374 SENOVAC-375 SENT A (Zenta) - 375 SENT O-375 SENJ, Senje, Sijenje, Sen (Senia, Se gnia) 376 SEOCA-378 SER, Serez (Serrai) - 378 SERE -379 SE VAST OPOLJ, Sevastopol, Sevestopolja (Herson, Korsun, Ahtijar) 379 SIBINJ, Sibin (Cibinium, Szeben, Hermannstadt, Sibiu) 380 381 SI GET (Sigetum, Szigetvar) - 381 SILI ST RA, Silistrija (Durostorum, Drustur) 382 SINJ ( Setovia, Osinium) - 383 SIROVAC-383 SI SAK, Siesak (Se gestica, Siscia) 384 SJENICA, Sjenice, Senica - 384 SKADAR, Skader, kadarac (Scutari, Skodra, Iskenderie, Rosaf, Rosafa, Ruzaphata) 385 SKOPLJE, Uup (Scupius, Scupi) -388 SKRADIN, Sa gradin (Scardona) -389 SLANKAMEN, Slani kamen, Slano kamenje (Acumincum, Islankaminde, Zalonkemen) 390 SLAT INA-391 SLAVONSKA POEGA, Poega (Incerum) 391 SLIBUR - 392 SLI VLJE, Slivije, Slivje, Slivov, livje (Slivnje) - 393 682. 683. 684. 685.

POPIS LEKSIKONSKIH JEDINICA

654. 655. 656. 657. 658. 659. 660. 661. 662. 663. 664. 665.

686. 687. 688. 689. 690. 691. 692. 693. 694.

695. 696. 697. 698. 699.

666. 667. 668. 669. 670. 671. 672. 673. 674. 675. 676. 677.

700. 701. 702. 703. 704. 705. 706. 707. 708. 709. 710. 711. 712. 713. 714.

678. 679. 680. 681.

SLI VNICA, Slimnica - 393 SLOVLNJE-394 SLUNJ-394 SMEDERE VO, Smeder, Smederija, Smederovo, zemlja Smederova, Semendra (Vinceia, Semendria) 394 SMRANI -396 SMRIJE NO - 396 SOFHA (Ulpia Serdica, Sre dac, Sredec) - 396 SOKO, Sokol (Osat Kale) - 397 SOKOLAC-398 SOLILA, Solilo - 398 SOLIN (Salona) - 399 SOLIUM 399 SOLUN, Soluni, Seljanik (T hessalonica, T hessaloniki, Selanik) 400 SOVLJAK ( Sovjak) - 401 SPLIT, Saplet, Splet, Spljet (Aspalathos, Spalato, Spalatro, Spalatum) - 401 SPU (Alata, Spl) - 403 SREBRENICA, Srebrnica (Domavia, Srebrnik, Srebemica, Strebenica) 404 SREMSKA MIT ROVICA, Dmitrovica, Mitrovica (Mitrovic, Mitrovitz, Mitrovits, Mitrowitz, Dmitrovica, Mitrovicza) 405 SREMSKI KARLOVCI, Karlovac, Karlovci (Karlowitz) 406 SRNINA - 408 ST ALA-408 ST ANISELJII, Stanisaljii - 410 ST APARJE-410 ST IJENA, Stijene, Stina (Bila Stina) -410 ST OLAC, Stojac, Novi Stolac (Vidovski, Vidoka, Vidotica) 411 ST RAVE, Srape, Sravako, Srave 412 ST RILNA-412 ST RUG, Struga-412 ST UBICA (Stlbica) - 412 SUBOT IT E - 413 SURDUK- 413 SUVIDO, Suvodol-413 SVRKE, Svirke - 413

POPIS LEKSKONSKIH JEDINICA (12) ABAC (Zaslon, Sava, Bogurdelen) -414 ARENCI-415 EPAN-KRST , Panj-Krst - 415 EKULAR- 416 IBENIK (Sibinicum, Sibenicum, Sebenico) 416 IROKE-418 PERBAN-418 T IT AR-418 T IT ARICA-419 T IT OVO-419 T URLI, T urli (Sturli) - 419 UICA, ujica-419 751. 752. 753. 754. 755. 756. 757. 758. 759. 760. T RUBJELA, T mbjelo - 436 T RAC (T ersacz, T arsacz, T erschacz) 436 T UEMILI-436 T ULA (T ulcea) 437 T UPAN (T upani) - 437 T URJANSKI, T urija - 437 T UIMNJA, T uina, T uinja - 438 T UT UNA - 438 T UZLA (Salinae, Salines, Soli, T ur) -438 T VRDOI, T vrdo - 439

499

715. 716. 717. 718. 719. 720. 721. 722. 723. 724. 725. 726.

761. 762.

727. 728. 729. 730. 731. 732. 733. 734. 735.

736. 737. 738. 739. 740. 741. 742. 743. 744. 745. 746. 747. 748. 749. 750.

T(34) T EMIVAR (T emeswar, T emesvarinum, 763. T irnisoara) 421 T EPELEN, Tepeleni, T ipun (T epelene) 422 764. T ETOVO (Onej, Polog, Htetovo, 765. Kalkandelen) 422 766. TIMOK-423 TIRANA, T ir, T iran (T irane) - 424 TISA PIPEKI, Pipek (T isza Piispoki) 767. 424 768. TIVAT (T eude, Theudo, T heodo) -424 769. T ODORNIK-425 770. T OMISLAVGRAD, Divno,Duvno (Bistua 771. Vetus, Delminium, upan Potok, Dumne, 772. Se dide did) 425 T OPOLA (Kamenica) - 427 773. T OPT AN-428 T RAVNIK, T ramnik - 428 T REBINJE (Asamum, T ribunia, T ravunia) 774. 429 T REBJESA, T rebjea, T rebes -431 775. T RENJA-431 776. T RENJEVO-431 777. T RMBAS-432 778. T RNOVAC-432 779. T RNOVICA - 433 780. T RNOVO-433 T RNJLNE - 433 781. T ROJAN-434 782. T ROPONJE, T roponja - 434 783. T RST , Trijest, T rijee, Trit (T ergestum, Trieste) 434

U (12) UBLI-440 UDBAR, Ubar, Udvar, Udvarje, Udbar, Ubar (Ujvar, Neuhausel, Nove Zamky, Ubar) 440 UDBINA, Hudbinja, Udbin, Udbinj, Udbinja, Udbinje, Udvina (Udwin, Udwig, Utwing, Uduin, Uduine, Utbina) - 441 UGLJE VO-443 UGNJI, Ugni - 444 ULCINJ, Ocinj, Ulin, Vucinj,Vuinj (Colhinium, Olhinium, Olcinium) 444 ULOG-444 UNA-445 URSULE (Ursula) - 445 USKOCI-445 UZOLAC (Uzovac) - 445 UZICE (Uzica, T itovo Uzice) - 446 V(46) VAGANAC (Donji i Gornji) (Sapuates) - 448 VAKUF ( Gornji, Donji, Kulen), Vakup, Skoplje (Uskopye Vakfi, Dobije Skoplje, Gornje Skoplje, Disri Kebir) - 448 VALONA, Valonja (Aulon, Vlore) -449 VALJE VO (Gra dac) - 450 VARADIN ( Garestin)-451 VARNA-451 VAKOVO-452 VELE S, Velez (Vilaz- ora, uprili, T itov Veles) 452 VELE ST OVO - 452 VELET A, Velet - 453 VELIKA HOA, Haa, Oa - 453

500 ____________________________________ 784. VELIKO ZALOJE, Zaloje - 454 785. VELIMLJE - 454 786. VELJE DUBOKO, Duboko - 454 787. VENECUA, Mleci, Mletak, Mljeci, Mljetaka, Mljetak, Mljetok, Venedig (Venezia) 454 788. VE SELA ST RAA (Vesela Straxa) -458 789. VE SPRT M (Veszprem) - 458 790. VET ISLAM-458 791. VIDIN (Bononia, Vidinum, Bdin, Baba Vida) - 459 792. VI GNJE VII, Vignje - 460 793. VILUSI, Vilus - 460 794. VINICA-460 795. VINII -460 796. VIRPAZAR, Vir- 461 797. VI S (Issa, Lissa) - 461 798. VlE GRAD (Pavlovina) - 462 799. VI NIICA (Oktobon) - 463 800. VLADIIN HAN, Veliki an, An (Anausaro) 464 801. VRANA-464 802. VRANE I-464 803. VRANI -464 804. VRANJE, Vranja - 465 805. VRANJE VO - 465 806. VRANJII -465 807. VRANJINA, Vranina (Vranja) - 465 808. VRBICA-466 809. VRIN (Hircin) - 466 810. VRDNIK, Brdnik (Verdnik, Ve dnik, Verdnikselo, Verdnik szelo, Rednak, Rednuk) 466 811. VRGORAC, Vrgor, Vrhgora, Vrhgorac (Jeferzah) 467 812. VRHOVCI, Vrhovi (Vrhovaki grad, Vrhovac) 467 813. VRLIKA, Vrljika - 468 814. VRAC (Podvrac, Vers, Versec, Verec, Werschetz, Werschitz, Versetz, Versecz) 469 815. VUE RACI -469 816. VUIT RN (Vlji trn, Vulcterin, Vushtrri) 469

_________________ POPIS LEKSIKONSKIH JEDINICA

817. 818.

VUKOVAR (Vica, Hiulko, Vlkovo, Valco, Valkow, Vukovo) 469 VUKOVIJE-471 Z( 28) ZABES-472 ZAIR-472 ZADA (Dagno, Dajno, Zadajin)-472 ZADAR, Zadarje (Jadera, Diadora, Zara) 473 ZAGARA, Zagorac - 475 ZAGORAK-475 ZAGORJE-475 ZALAZI (Mali i Velji) - 474760 ZALJUTI, Zaljut, Zaljue - 476 ZAMAEV DO, Zamoe - 476 ZAPAD-GRAD - 476 ZASLAP-477 ZAT REPE-477 ZAVALA-477 ZAVALJE-477 ZAVOLJE-477 ZDILARI-477 ZEE,Ze-477 ZEMUN (T aurunum, Zemlin, Zeugmin) 478 ZEOKE-479 ZLAT AR-480 ZMIJANJE, Zmijalj, Zmijan, Zmijnje, Zmijulj (Ratkovo) 480 ZRMANJA-480 ZUPCI- 4 8 1 ZVEAN, Zvearak (Sfentzanion) - 4 8 1 ZVIJEZD, Zvijezda - 482 ZVONI GRAD - 482 ZVORNIK (Ad Drinum, Zvonik) -483 ( 3) ABLJAK, abjak (Lug) - 485 EGAR, egara - 486 ELEZNIK, eljeznik (Suhi eleznik) 486

819. 820. 821. 822. 823. 824. 825. 826. 827. 828. 829. 830. 831. 832. 833. 834. 835. 836. 837. 838. 839. 840. 841. 842. 843. 844. 845. 846.

847. 848. 849.

TABELARNI PRIKAZ ATRIBUCIJE UZ EPSKE OJKONIME

I IMENIKA ATRIBUCIJA I/1 IMENICA carevina arija Prizren (VUK II) Siget (KH I) Stambol (VUK II; KH I) Udbin (KH I) Akanski (KH III) Alat (KH I) Anat (VUK VII; KH II) Aran (KH I) Azov (SANU IV); Azak (VUK II; KH I); Hazak (SM) Bagdat (SM) Banjska (VUK II) Bar (VUK VIII; VUK IX; SANU IV; SM) Barat (VUK III; SANU III) Be (VUK III) Beograd (ER); Bijograd (VUK II) Berkot (KH III) Bilaj (MH III) Bili (KH I) Biogradski (Vuk IV) Bie (VUK III; MH IX; MH III) Bivor (VUK IX) Blagaj (VUK III) Braniki (ER)

grad

502 [grad]

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Budim (VUK II; VUK III; VUK VI; VUK VII; SANU II; SANU III; MH I; MH II; SM; KH I; KH II; MH IV); Budimski (Vuk VI)________________________________________ Budva (VUK VIII) Bukre (VUK II; VUK VI; SM) Buni (ER; SANU III) Carigrad (VUK II; SANU II; MH I; MH II; MH IX) Carine (VUK IX) Cetin (VUK VIII; KH II) Cetina (KH II; MH III); Cetinja (KH III) ean (VUK II) ekmedin(VUKVI) ongrad (ER) orfez (EH); orfes (KH II) uprija (SANU IV) Dibran (VUK IV; SM) Dobuj (VUK III) Dra (SM) Drenik (VUK VIII; SANU III; MH IX) Dubrovac (MH VIII) Dubrovnik (VUK II; VUK III; VUK IV; VUK VI; VUK VIII; VUK IX; SANU III; SANU IV; SM; KH I) _______________ Duklin (SM) igit (MH VIII) Erdelj (VUK II; SANU III; MH I) Glamo (SANU III; SM; KH II) Golubac (VUK II) Gospi (SANU III) Grabe (VUK VII) Graac (KH I) Gradaac (MH I) Gradiki (ER) Gusinski (Vuk IX) Hlijevno (KH I; KH II) Hrvat (MH VIII; SM) Humac, Humaki (KH III) Ibrail (KH I) Ilok (MH VIII) Indija (MH I) Inglitar (SM) Inok (SM) Irig (VUK III)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

503

Irud (MH VIII) Ismajl (KH I) Izai (VUK VIII); Izori (VUK VIII) Izmir (KH III); Izmirski (KH III) Janok (VUK III; VUK VII; MH VIII; KH I; KH II); Janjok (VUK III; MH IV) Jano (SANU III); Janjo (SM) _______________________ Janj (VUK II) Jedren (SM), Jedrena (MH I), Jedrene (VUK II), Jedrenet (SANU II) _____________________________________ Jelaa (MH VIII) Jele (ER) ______________________________________ Jerusolim (MH I) Kanat (KH III) Kania (KH I; KH II; MH IV); Kanjia (KH III) ___________ Karlovac (SANU III; MH VIII; MH IX; EH); Karlovac (Sremski) (VUK II) _______________________________ Kladua (MH IX; SM) Klis (VUK III) Klobuk (VUK VIII; VUK IX; SANU IV; SM) Kniburnik (VUK VII) Kolain (VUK IV; VUK VIII; VUK IX; SANU IV; SM) Koluvar (KH III) Konjic (SANU III; SM) ____________________________ Korlat (KH II) Kostur (VUK II; MH II; SM); Kustur (VUK VI) ___________ Kotar (VUK VI; SANU III; MH IX; KH II); Kotari (SM); Kotar, plemen (KH II) _____________________________ Kotor (VUK IV; VUK VI; VUK VII; VUK VIII; VUK IX; SANU III; SANU IV; SM; KH I) _____________________ Krm (SANU IV; SM)______________________________ Krojan (MH I) ___________________________________ Kruedol (SANUII) Kruevac (VUK II; SANU II; MH I); Kruevo (SANU II) Kuevo (VUK II) Lean (VUK II; VUK VI; VUK VII; MH I); Lear (VUK VI), Leden (SM; KH III) _______________________________ Lijevno (VUK III; SANU III) ________________________ Lonar (SANU III) Lorin (SM) Loznica (VUK IV) Ljubinje (SM); Ljubinski (VukVIII)

504 [gradl

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Ljubuki (MH II) Madar (SM) Makarje (KH II) Malo (VUK VI) Maltez (KH I) Medun (VUK IX; SM) Meedin (VUK IX) Milano (VUK VIII; SM) Misir (VUK VI; SANU II; MH I) Mleci (VUK II; MH I) Morava (MH II) Morovi (ER) Mostar (VUK III; VUK IV; VUK VII; VUK VIII; VUK IX; SANU III; MH IX; SM) Napoljska (KH II) Neretva (SANU II) Nevesinje (SANUIV; SM) Nii (VUK VIII); Nihi (VUK VIII); Nihii (VUK VIII; SANU IV); Nikii (VUK IV; VUK VIII); Niki (VUK IV; SANU IV; SM); Nik (SM); Nikicki (Vuk VIII; Vuk IX; SM); Nikiki (Vuk IV); Nikiski (SM); Niiski (SANU IV); Niinski (SANU IV)________________________________ Novi (VUK III; VUK IV; VUK VI; VUK VII; VUK VIII; VUK IX; SANU III; SANU IV; MH I; SM; MH III); Novin (SM) Obli (KH II) Oblom (VUK IV) Obodski (SANU IV) Oboj (VUK VII) Obrst, Obrt (SM) Obzir (EH) Ocinj (VUK VII) Okan (SM) Ola (SANU III) Omuti (VUK IV) Onogot (VUK VIII; VUK IX; SM) Oraac (MH III) Orid (VUK IV) Orlov (MH IX) Orlujevac (VUK VI) Oran (EH) Osek (SANU II); Osik (MH IX); Osjek (KH III); Osjeki (KH III)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

505

Ostroac (SANU III; VUK VIII) Otoac (MH IX; MH III) Ozaljue (SM) Ozija (VUK VII) Panaur (SANU IV) _________________________________ Pariz (VUK VIII; VUK IX; SANU IV); Pari (VUK IX); Pari (VUK IX) Pazar (SANU IV) __________________________________ Perast (VUK VI; VUK VII; SANU IV; SM) ________________ Petrburg (VUK IX); Petrobur (SM); Petroburg (SM) Pirlitor (VUK II), Pilitor (SM) Polojac (MH III) Poega (MH IX; KH II; MH IV) Poun (SANU III) Prijedor (SANU III); Pridor (MH III) Prelip (MH II); Prilip (VUK II; SANU II; MH I; MH II; MH VIII; SM) Primorje (KH III) Pritina (VUK IV) Prizren (VUK II; VUK IV; VUK VI; SANU IV; SM) Promin (MH III) Ra (VUK IV) Radu (MH III) Rebi (SANU III) __________________________________ Samokres (SANU III) _______________________________ Saplet (SANU II); Splet (VUK VII)______________________ Sarajevo (MH II; MH VIII; SM; KH I) Senj (VUK III; VUK VI; VUK VII; SANU III; MH IX); Senjski (SANU III) _______________________________________ Sere (ER) Sibinj(VUK II; VUK III; VUK VI; VUK VII; SANU II; MH I; MH II; SM; EH; MH III); Sibin (SANU II) Siesak (KH III) ____________________________________ Siget (EH; KH I) ___________________________________ Sjenica (VUK IV; SANU IV) __________________________ Skadar (VUK IV; VUK VII; VUK IX; SANU IV; SM) ________ Slivov (KH I) _____________________________________ Smail (KH I) Smederevo (VUK II; VUK III; VUK VI; VUK VII; SANU II; SM); Smederovo (MH I); Semendra (KH II) _______________ Sofija (VUK III) ___________________________________ Sokol (VUK III; SANUII)

506
[grad

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Solun (VUK II; SM) Spu (VUK VII;I VUK IX) Stala (VUK II) Stambol (VUK II; VUK III; VUK VI; VUK VII; VUK VIII; VUK IX; SANU II; SANU III; SANU IV; MH I; MH II; SM; KH I; MH IV); Stambul (MH II; MH IX) Stojni Bijeli (VUK VIII) [abac (VUK IV) ibenik (VUK VI; KH II) Temivar (VUK VIII) Tepelen (VUK IV) Timok (KH II) Tipun (SM) Tramnik (VUK VI; VUK VII; SANU III); Travnik (VUK IX; SANU III) Trebinje (VUK IV; VUK VI;VUK VIII; VUK IX; SANU II; SM) Trnovo (VUK II) Trojan (SANU IV) Udbinja (VUK III; VUK VII; SANU II; SANU III); Udbina (VUK VI; VUK VII; MH VIII; SANU III; SM; KH II; MH III; MH IV); Udbinj(SANU III; SM); Udbin (SANU III)_________ Udbar (VUK III; VUK VII); Ubar (VUK VI) Uup (SANU III) Uice (VUK II; VUK IV) Varad (VUK III; MH IV) Varadin (VUK II; SANUIII) Vesprim (VUK VI) Vetislam (VUK VI) Vidin (VUK II; VUK VI) Vinjica (MH I) Vrljika (KH III) Vuitrn (VUK II) Zabes (SANU IV) Zadar (VUK VI; SM); Zadarje, Zadarski (KH III) Zapad (VUK III) Zemun (MH VIII) Zmijalj (SM) Zrmanja (SANU III) Zvean (SM); Zvearka (SANU II) Zvijezda (VUK II) Zvornik (VUK IV; VUK VII; SM) abljak (VUK II; VUK VIII; VUK IX; SANU IV; SM)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

karaula kasaba krajina mesto

Drijen (VUK IX) Cernica (KH II) Praa (VUK III) Erdelj (Vuk II) Ipek (SM) Bajna Luka (VUK VI) Berkasovo (SANU II) Carigrad (VUK II) Drenopolje (VUK III) Karlovci (SANU III) Kruedol (SANU II; SANU III) Kupinovo (SANU II) Manelos (SANU II) Bajna Luka (SANU III; Vuk VI); Banjaluka (ER) Banjani (Vuk VIII) Berkasovo (VUK II; SANU II); Berkosovo (SANU II) Bjelice (VUK IV; SM) Carigrad (VUK VIII) Kruedol (SANU II; SANU III) Kupinovo (SANU II) Perast (VUK VII; SANU IV) Podgorica (SM) Sarajevo (SM) Smederevo (SM) Banjska (VUK IV) Lenger (MH III) Dromjaci (SANU IV) Njegui (Vuk VIII; Vuk IX) Drobnjaci, Dromnjaci (SANU IV) Nistii (SANU IV) Bajice (SANU IV); Baice (VUK VIII) Banjani (VUK IX; SM) Banjica (VUK II) Bedane [Dedani] (VUK IV) Bigor (Vuk VIII) Bjelice (SANU IV) Bobovo (SM) Bogati (VUK IV) Bojkovo (KH II) Bratovo (SANU IV) Brskuti (VUK IX)

507

mjesto

palanka pleme sela selo

508 [selo]

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Cerovica (SM) Crljenovo (VUK IV) Crnci (SM) arae (Vuk VIII) ekievo (EH) elebij (VUK III) ievo (VUK IX) inarii (KH II) urii (SM) urilovac (SM) Deleua (VUK IV) Dikalje (VUK VII) Dobri (VUK IV) Dobrsko (VUK IX; SANU IV) Dodo (SANU IV); Dodoi (Vuk VIII); Dodoko (Vuk VIII) Doljan (Vuk VIII) ________________________________ Drobnjak (VUK IX); Dromnjaci (SANU IV) Druii (VUK IX) Dubovik (SANU IV; SM) Dupilo (SANU IV) Erege (SANU IV) Farmaci (VUK VIII); Farmarci (Vuk IX) Garite (KH II) Glizica (Vuk IX) Godinje (VUK IX) Golubovac (SM) Goransko (VUK IV) Grahovo (Vuk VIII) Inogor (SANU IV) Jabuka (SANU IV; SM) Jatreba (Vuk VIII) Jednoi (Vuk VIII) Kaminica (SANUIV) Kazanci (KH I) Keleevo (MH IV) Kladnica (VUK IV) Klijenje (VUK IV) Koii (VUK IV) Kolain (VUK II) Koleko (KH I) Komane (VUK IX)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

509

Koravljice (VUK IV) ________________________ Kosi (Vuk VIII) Kosor (VUK IX) Kotar (KH II) Krajina (VukVIII) Krivoije (SANUIII) Krnjice (VUK IX) Kruse (VUK IV; SM) Kui (VUK IX) Kupinovo (VUK II; VUK VI) Lakii (Vuk VIII) Limjani (VUK IX); Limljani (VukVIII) Lutovo (Vuk VIII) Ljevita (VUK VII; VUK IX; SANU IV; SM) Ljubostinj (VukVIII) Ljubotinj (VUK IX) Malinsko (VUK IX) Maoa (VUK IV) Martini (SM); Martinii (VUK IV; VUK IX) Meterizi (VUK IX) Metkovi (VUK IV) Milanka (SANUIV) Miljkovii (ER) Mletiak (SANU IV) Muri (VUK IX) Mutilica (KH I) Mutili (MH IV) Nevesinje (VUK III; SANU II); Nevesilje (SANUII) Nistii (SANUIV) Noaj (VUK IV) Njegui (SANU IV; VUK IX) Oraac (MH III) Orlja Luka (SM) Ozrinii (VUK IV; SM) Pelinovo (SANU IV) Petnica (SANUIV) Piperi (Vuk VIII) Plana (VUK IV) Plavnica (SM) Ponori (SM) Popovo (KH I)

510 [selo]

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Povija(VukVIII) Poari (Vuk VIII) Previ (Vuk IV) Pritoka (KH III) Radea (SM) Rogaa (VUK IV) Rogame (SM); Rogane (VUK IV; VUK IX ) Rovca (Vuk VIII) Sala (VUK IV) Salkovina (Vuk VIII) Senovac (VUK II) Sibnica (VUK IV) Sirovac (VUK IX) Slatina (SM) Slimnica (VUK IX) Slivije (KH II) Sravako (VUK IX) Stijena (VUK IV; SM) arenci (VUK IV) inonako (VUK IX) Topola (VUK IV) Trenjevo (Vuk VIII) Trmbas (SANU IV) Trnjine (SM) Vaganac (MH IX) Velestovo (SANU IV; SM) Vranina (Vuk VIII) Vrbica (VUK IV) Vrin (SANU IV) Zair (VUK IX) Zagara (VUK IV; VUK IX) Zagreda (VUK IX) Zatrepe (VUK IX) Zupci (VUK IX) Subotite (VUK IV ) Jerusalim (VUK II) Deligrad (VUK IV ) Bijeljina (VUK IV ) Drenopolje (VUK III) Kupinovo (VUK II) luka Banja (VUK III)

skela svetinja anac er

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME Mitrovica (VUK III;

SANU IV); Dmitrovica (VUK II)

511

eer eher

Nevesinje (VUK III) Paranica (VUK IV) Petrovii (SM) Sarajevo (VUK VI; VUK III; MH I; SANU III) Smederevo (VUK VI) Jagodina (SANU IV) Kragujevac (SANU IV) Banja Luka (SM); Banjaluka (EH; KH II; MH III); Luka Banja (MH VIII); Luka Bajna (Vuk III) Dmitrovica, Mitrovica (SM) Duga (KH I) akovica (SM) Komorhan (MH IV) Konja (KH I) Kostajnica (EH) Mitrovica (SANU III; KH I) Mostar (KH I) Novi Pazar (SM) Podgorica (VUK VI; SM) Prijepolje (Vuk VIII) Sarajevo (VUK III; MH VIII; SM; KH I; KH II; MH III) Skadar (SM) Stambol (KH I) ibenik (KH I) Travnik (KH I) Sarajevo (MH II) Bar (SM) Kragujevac (SM) Podgorica (VUK II; VUK IV; VUK IX; SANU IV; SM) Sarajevo (VUK VI) Trebjesa, Trebjea (SM) Indija (MH I); Indija (Vuk II; MH I) Maltija (KH III) Moskovska (Vuk III) Smederija, Smederova (MH I); Smederevo (VUK VII)

ever varo

zemlja

I/2 DVE IMENICE grad Carigrad grad kajmakan kitica selo Stambol (VUK II) Trebinje (VUK IX) Martinii (VUK IV)

512 kitica-varo

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Podgorica (VUK VII; SANU IV)

selo Martinia Glizica (VUK IX) [svoj] Krajini glava Biha (MH III) I/3 IMENICA I PRIDEV grad beli grad Biograd (SANU IV) Skatar (VUK II) Skoplje (SANU II) inverzija Skatar (VUK II) Bijograd (VUK II); Biograd (VUK VII; SANU IV); Beograd (VUK VIII) Braniki (ER) Budim (VUK II; VUK VI; MH I; KH II) Carigrad (VUK IX; SANU II; SANU IV) orfes (KH II) Dmitrovica (VUK III) Dubrovac (ER) Dubrovnik (VUK IV; VUK VIII; VUK IX; SANU IV; SM; KH I) Glamo (KH II) Gradaac (VUK IV) Iari (VUK VI); Izori (VUK VIII) Jadran (VUK VIII) Janok (VUK VI; KH I; KH II) Jedrene (SM) Jelaa (MH VIII) Karlovac [Sremski] (VUK II) Kladua (MH IX) Klobuk (VUK IV) Kolain (VUK III; VUK VIII; VUK IX; SANU IV; SM); Kulain (KH III) Kotar (MH IX; KH II) Kotor (VUK IX); Skatar (Vuk II) Kumanovo (VUK III) Kurumlija (VUK III) Lean (MH I) Loznica (VUK IV) Maglaj (VUK II) Misir (SANU II) Mljetok (KH II) Morovi (ER)

beo grad bijeli grad

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

513

Mostar (MH IX; SM) Nii (SANU IV); Niki (SM) Novi (MH I) Obodski (SANU IV) Obrst (SM) Onogot (SM; VUK VIII) Orlov (MH IX) Pazar(SANUIV) Peterburg (SANU IV; VUK VIII); Petrburg (VUK VIII) Pirlitor (VUK II); Piritor (VUK III) Prilip (VUK II); Prelip (MH II) Primorje (KH II) Prizren (VUK II) Sarajevo (MH II) Sibinj (MH I; MH II) Silistrija (VUK IX) Sjenica (SANU IV) Skatar (VUK II) Skradin (KH II) Smederevo (VUK III; VUK VI) Solilo (VUK II) Soluni (SM) Stambol (MH I; SM) Stijena (KH II) Stojac (VUK VIII) ibenik (VUK III; VUK VI) Temivar (KH I) Timok (KH II) Travnik (KH I) Trebinje (VUK IV; VUK IX) Udbina (KH I) Ulcinj (SM) Varadin (VUK II; VUK IV) Vuitrn (VUK III; VUK IV) Zvornik (VUK IV) abljaki (Vuk VIII) Aran (KH I) Bagdat (SM) Bar (VUK IV; VUK IX) Be (MH I; SANU III; EH) Berkot (KH III)

(grad bijeli)

514 [grad bijeli]

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Bie (VUK III; VUK VII; MH VIII; SM) Budim (VUK II; VUK III; VUK VI; VUK VII; MH I; SANU II; SM; KH III; KH I) Bukre (VUK III) Buni (SANU III) Carigrad (MH I) Cetinja (VUK III) Diklii (SANU III) Dobuj (Vuk III) Dubica (SANUIII) Duklin (SM) Duvno (KH I) urija (VUK VI) Glamo (MH IX; EH) Gospi (KH I) Graac (EH) Gusinje (VUK IV; VUK IX) Hrvat (MH VIII) Irig (VUK III) Jajce (VUK III; SANU II; SANU III) Janjok (VUK III; MH IV) Jedrena (MH I) Jugovac (MH I) Kanjia, kaniki (KH III) Karlovac (MH VIII; MH IX; KH III; MH IV) Kladua (MH IX; SM) Klijenak (VUK III) Klis (VUK III) Klobuk (VUK IV; VUK IX) Konjic (VUK III) Korun (VUK VI) Kostur (VUK II; MH II) Kotar (MH IX; SANU III; SM) Kotor (VUK VIII; KH I) Kratovo (VUK III; VUK IV) Krojan (MH I) Kruevac (VUK II; VUK III; MH I; SANU II); Kruevo (SANU II; SM) Leen (SANU III); Lear (VUK VI); Lean (KH III) Lijevno (VUK III; SANU III; SM) Ljubuka (VUK VIII)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

515

Madar (SM) Malo (VUK VI) Medun (VUK VIII) Mleci (MH II) Mostar (VUK III; VUK IV; VUK VIII; VUK IX; MH I; SANU II; SANU III; SM) Nadin (EH) Niki (VUK IV; VUK VIII; SM); Nihi (VUK VIII); Nii (VUK VIII); Nik (VUK IX); Niiski, Niinski (SANU IV) Ni (VUK III) Novi (VUK III; VUK IV; VUK VII; VUK VIII; MH II; MH IX; SANU III; SM); Novin (SM; KH III)_____________________ Obodski (SANU IV) ________________________________ Ola (SANU III) ___________________________________ Osjek (KH III); Osijek (KH I) __________________________ Ozija (VUK VII) Ozin (Vuk III) Pazar (VUK III) Perast (VUK VII; SM) Pladin (VUK III) Poitelj (VUK VIII) Podvjest (KH III) Poun (MH IV) Prelip (MH II); Prilep (Vuk III); Prilip (VUK II; VUK III; VUK VI; MH II; SM; KH I) Primorje (EH) Pritina (VUK IV) Pritoka (KH III) Prizren (VUK II; VUK IV; VUK VI; SM) Prokuplje (VUK III) Rig (EH)_________________________________________ Risan (SM); Rianj (SM) Rudnik (VUK II) Senj (VUK III; VUK VI; VUK VII; MH II; MH VIII; MH IX; SANU III) _______________________________________ Sibinj(VUK VI; VUK VII; SM) ________________________ Siesak, Sisak (KH III) _______________________________ Siget (EH) _______________________________________ Skadar (VUK VII) __________________________________ Slunj (VUK VIII) __________________________________ Smederevo (VUK II; VUK III; VUK VI) Sofija (VUK III)

516 [grad bijeli]

Solun (VUK II; VUK III)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Splet (VUK VII); Saplet (SANU II) Spu (VUK IV; VUK VIII; VUK IX) Stala (VUK II) Stambol (VUK III; VUK VI; VUK VII; VUK IX; MH I; MH II; SANU III; SM; KH I; KH III); Stambul (MH I; MH II; MH IX) Stolac (VUK VIII) abac (VUK IV) ibenik (KH I) Temivar (KH I) Travnik (VUK III; VUK VI; VUK VII; VUK VIII; KH I) Trebinje (VUK IV; VUK VIII; VUK IX) Udbina (VUK III; SANU III; SM); Udbinja (VUK III; VUK VII); Udbinj(SANU III; SM); Udbin (SM) Udbar (VUK VII) Ulcinj (SM) Uup (SM) Uice (VUK II) Varad (EH; MH IV) Vidin (VUK III; VUK IV) Viegrad (KH I) zadar (VUK VI; SANU III); zadarje (EH; KH I; KH III) Zvornik (VUK IV; VUK VII; SANU III) abljak (VUK IV; VUK IX); abjak (VUK IV) Petrebur (VUK VII; Vuk III; Vuk VI) Okan (SM) Berkot (KH III) carigrad (MH IX) Glamo (KH II) Ozija (VUK VII) Pe (KH III) Stambol (MH IX) Stijena (KH III) Budim (KH I; KH II) Glamo (KH II) Krupa (KH III) Stambol (VUK IX; KH II) Temivar (KH I) Temivar (KH I) Pouj (MH IV) Janok (KH I) inverzija

bijesni grad grad arapski grad carev

(carev grad)

carski grad grad esarov

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

grad esarski

Dubrovnik (Vuk VIII) inverzija Janjok (MH IV) Pariz (KH I) Kotor (KH II) Senj (KH II) Uzice (SANU IV) cetinja (VUK III) Kania (MH IV) Kotor (EH) Obzir (EH) Peuj (MH IV) Siget (KH I) Udbina (EH) zadarje (KH III) Budim (VUK VI) Izmir (KH III) Janjok (VUK III) Korlat (KH II) Obli (KH II) Timok (KH II) zadarje (KH III) Aran (KH I) Novi (VUK IX) Obzir (EH) zadar (EH) Trebinje (VUK VIII) Novin (SM) Brestovac (MH VIII) Niki (VUK IV) Spu (VUK IV; SM) abljaki (Vuk VIII) Kolain (VUK IV; VUK IX) Niki (SM); Nikiki (Vuk IV) Onogot (SM) zabes (SANU IV) Grabe (VUK VII) Kotor (VUK IX) Mlijetak (VUK II) Dubrovnik (SM) inverzija Kratovo (VUK VI) Kruevac (SANU II)

517

grad franceski kameni grad

(grad kameni)

grad kaurski

(kaurski grad)

grad krajini grad krajini grad krvavi

(krvavi grad)

grad latinski

grad maleni

518 grad nesretni grad pitomi grad pogani grad primorski grad prokleti grad starinski grad stolini

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Banjska (VUK II) inverzija Timok (KH II) Trebinje (VUK IX) Rig (EH) Budva (SM) Karlovac (MH VIII) Nevesinje (MH II) inverzija Tvrdo (SM) Be (VUK VIII) Petrov (VUK VIII) Stambol (VUK IX) Be (KH I) Skadar (VUK IV) Bar (VUK VIII) Travnik (SANU III) Zadarje (KH III) Carigrad (ER) Dubrovnik (VUK II) Gradiki (ER) jasenovac (ER) Kupinovo (ER) Mostar (ER) Vuitrn (ER) abljak (VUK II) Smederevo (SM) Nikicki (VUK IX) Sarajevo (MH II) Carigrad (SANU II) Petribor (SANU IV) Pazar (SANU IV) Prizren (SM) ekmedin (VUK VI) Lijevno (MH I) Udbina (MH IX) Be (VUK III) Dubrovnik (VUK VIII) Klobuk (VUK VIII) Kolain (VUK VIII) Kostur (MH II) Onogot (SM) Sarajevo (VUK IX)

grad iroki grad turaki grad vezirski kotarski grad lijepi grad

ponositi grad prostrani grad pusti grad slavni grad srednji grad stojni grad turski grad

tvrdi grad

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Varadin (VUK II) abjaki (SANU IV); abljaki (Vuk VIII; Vuk IX) Kolain (VUK IX) Madar (SM) inverzija Soltum (SANU III) Stambol (SM) Baltulin (KH II) Izmir (KH III) inverzija Kotar (KH I)

519

veliki grad

vlaki grad

eher, er bijeli eher bijelo eher divni eher gizdava eher krvava eher lijepa eher Mitrovica (SANU III) Sarajevo (VUK III) Sarajevo (KH I) Sarajevo (SM) Podgorica (VUK IV; SM) Podgorica (SM) Bajna Luka (SM); Banjaluka (EH) akovica (VUK IV) Mitrovica (KH I) Sarajevo (VUK III; KH I) Dubrovnik (KH I) Banja Luka (VUK VI) Podgorica (VUK VI; SM) Voskopolje (SM) Sarajevo (MH II) Tuzla (KH I) Tuzla (KH I) Duga (KH I) Metovija (Vuk VIII) Dubrovnik (EH) Sarajevo (SANU III) Mitrovica (VUK III) Sarajevo (VUK VI) Poarevac (Vuk II) Sarajevo (VUK VI)

lijepo eher prelijepi eher prostrana eher prostrano eher ravno eher eher donja eher i gornja i donja eher ravna veliki eher vlaki eher bijeli er lijepi er pitomi er iroki er mjesto, mesto, misto divno mjesto krasno mesto

Podgorica (SM) Berkasovo (SANU II) Carigrad (VUK II)

520 lijepo mesto lijepo mjesto

malo mjesto misto junako misto kameno misto podaleko misto pogano misto vezirevo mjesto ajduko mjesto cesarovo mjesto estito mjesto izabrano mjesto junako mjesto kameno mjesto krajino mjesto krvavo mjesto pitomo

mjesto plemenito mjesto poglavito mjesto skrovito mjesto viteko prostrano mjesto ravno mjesto slavno mjesto

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME Carigrad (VUK II) Banjaluka (ER) Drenopolje (ER) Kragujevac (VUK IV) Podgorica (SM) Vuitrn (SM) Kotar (MH VIII) Bie (EH) Indija (MH I) Karlovac (EH) Budim (MH IV) Ljevite (VUK IX) Poun (SANU III) Trebinje (SM) Trijee (VUK IX) Njegui (VUK VII) Rovca (VUK IX) Kevo (SM) Primorje (MH VIII) Kevo (SM) Sirovac (VUK IX) evo (VUK VIII) Jezero (Vuk VIII) Kotar (VUK VI) Oraje (VUK IV) Primorje (VUK VII; SANU IV) Prizren (VUK II; VUK III) Serez (VUK IV) Smederevo (VUK II) inverzija Trijest (VUK IX) Zagorje (VUK III) Njegui (SANU IV) Trijee (VUK IX) Kruevac (VUK II) Njegui (VUK IX) Rovca (Vuk IX) Sarajevo (SM) Bjelopolje (SM) Ljekopolje (SM) Berkasovo (SANU II)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

slavno mesto ubavo mesto

Kruedol (SANU II; SANU III) Kupinovo (SANU II) Kruedol (SANU III) Poarevac (VUK II) Prizren (VUK II) inverzija

521

varo bijela varo gizdava varo lijepa varo Podgorica (VUK II; SANU IV; SM) Podgorica (SM) Dmitrovica (SM) akovica (VUK II) Podgorica (VUK II; VUK IX; SM) akovica (VUK II) Podgorica (VUK IX)

pitoma varo palanka bogata palanka careva palanka

careva palanga carska palanga krvava palanga pitoma palanka prokleta palanka ravna palanka vlaka palanka kasaba kasaba mala malena kasaba selo bijelo selo

Glibovac (VUK VI) Graac (EH) Gradaac (EH) Omuti (VUK IV) Otoka (KH III) Radu (MH III) Rastoka (KH III) Omuti (Vuk VIII) Previ (SANU IV) Omuti (VUK IV ) Privarje (KH II) Udbina (KH III) Malta (KH I) Vakup (VUK IV ) Sjenica (VUK III) Kotar (SM)

Praa (VUK III) Konjic (MH VIII)

Bajkovo (KH II) inverzija elebij (Vuk VIII) Tuemili (Vuk VIII) Miljkovii (ER)

bogato selo

522 gizdavo selo

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Bajice (SANU IV) Boljevii (SM) Martinii (SM; VUK IV); Martini (SM) urilac (Vuk VIII) Dubovik (SANU IV) Markovina (VUK IX) Martinii (VUK IX) Popovii (VUK IX) Salkovina (Vuk VIII) Velestovo (SANU IV) Begaljica (VUK IV) Boljevii (VUK IX) Brankovina (VUK IV) Dodoi (Vuk VIII) Kupinovo (VUK II) Martinii (SM); Martinovo (Vuk VIII) Metkovi (VUK IV) Mratii (VUK IV) Nevesinje (VUK III) Ostrunica (VUK IV) Pelinovo (SANU IV) Povija (Vuk VIII) Rijeani (VUK IX); Rijeansko (VUK IX) Ritopek (VUK IV) eljeznik (VUK IV) Komadine (SANU IV) Arbanasi (VUK IX) crljenice (KH III) ekievo (EH) Dubrovica (Vuk II) Jaruica (VUK IV) Konjevii (VUK IV) Krivoije (SANU IV) Kupinovo (VUK VI) Lazari (VUK IV) Ljumovii (VUK IX) Martinii (SANU IV) Markovina (Vuk VIII) Mutili (MH IV) Ozrinii (Vuk VIII) Rudinica (VUK IV); Rudinice (SANU IV)

krvavo selo

lijepo selo

maleno selo maleno selo

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Trnovica (VUK IV) Ugljevo (SM) Vueraci (VUK IX) Bujuri (SM) Bukovica (SANU IV) Dubovo (VUK IX) Kazanci (Vuk VIII) Kovaas (ER) Ljubotin (SANU IV) Martinii (VUK IV) Prijeradi (SANU III) Slatina (SM) inverzija Velestovo (VUK IV) Martinii (SM) Martinii (VUK IV) Rogame (SM) Troponja (SANU IV) Draevica (VUK IX) Ljevita (SANU IV) zdilari (MH III) Piperi (SM) crnci (VUK IV) Martini (SM) inverzija zaljue (SM) Farmarci (VUK IX) Goransko (SANU IV) Krusi (VUK IX) Rvai (Vuk VIII) zagara (VUK IX) Bole (VUK IV) Brata (KH I) crnci (Vuk VIII) Dupilo (SANU IV) Landovo (VUK IV) Lipnik (VUK IV) Ljubostinj(VukVIII) Mljetiak (Vuk VIII) Popovii (Vuk IX) Poenje (SANU IV) Selca (VUK IX) Smrijeno (VUK IV)

523

malo selo

najblie selo najdonje selo najprvo selo neko selo nesretnje selo selo ajduko selo begovo selo crnako selo kameno selo krajiko selo krvavo

selo maleno

524

titar (Vuk VIII)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

(selo malehno)

selo pipersko selo pitomo

selo ponosito selo razureno selo veliko selo vlako tvrdo selo zemlja pitoma zemlja zemlja lepa zemlja prostorija zemlja ramna zemlja ravna zemlja prokleta zemljica prokleta ostalo ajduko gnijezdo Arnaut-pazar boa zlosretnica boja nesretnjica boja zlosretnica brdo kameno carev sto carska starevina elebi-pazar

Tuimnja (VUK IV) Vilus (VUK IV) Bezuje (SM) Boljevii (SM) Martinii (SM) inverzija Meice (SM) Petnica (SM) Ugljevo (SM) inverzija Crnci (Vuk VIII) Gua (VUK IV) Lipljan (SM) Radu (EH) Velet (SM) Topola (VUK IV) Farmaci (Vuk VIII) Bregovo (VUK II) Kni (SANU IV) Pili (KH II) Plako (MH IV) Klimenci (Vuk VIII)

Smederevo (VUK VII) Erdelj(SANU III) Maltija (KH III) Pe (SANU II) Moska (SANU III) Indija (MH I); Inija (Vuk II; MH I) Indija (MH I)

Ljevita (SANU IV) akovica (VUK IV; SM) Petnica (Vuk VIII) Petnjica (Vuk VIII) Petnica (SANU IV) Rovca (SM) Stambol (VUK IX; SM) Biha (MH III) Mostar (VUK VI; VUK VII; VUK IX; SANU III; SM; KH I)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

gizdavi-pazar

Mostar (SANU III)

525

gn'jezdo sokolovo gnjezdo sokolovo gnjizdo sokolovo

gradska krajina karaula mala krasna kraljevina krvava krajina krvavi anac krvavo gnijezdo kua bila ljuta Krajina pleme izbrano pleme jako ravni namastir stara graevina stari dvorovi anac areni or lutoranski turska kasapnica Turska kraina turska krajina

turski divan tvrdi anac vlaka banovina alost velika

Metkovi (MH IX) Malinsko (Vuk VIII) Njegui (Vuk VIII) Cetina (MH III) Glamo (MH III) Kania (MH IV) Otoac (MH IX) Trebjesa (VUK IV ) Sokolac (MH III) abljak (VUK II) Stijena (Vuk VIII) Udbinja (VUK III; VUK VI); Udbina (VUK VI) Deligrad (VUK IV ) Kevo (Vuk VIII) Jedrene (VUK II) Cetina (MH III) Njegui (Vuk IX) Drobnjak (SM) Kruedol (SANU II) Ostrog (SM) Deeva (VUK II) Kruevac (VUK II) Somo (VUK III) Petnica (SANU IV) Udbina (VUK VI) Kladua (VUK VI) Udbinja (VUK III; VUK VI); Udbina (VUK VII; VUK VI; SM; MH VIII; MH IX) Mostar (VUK IX) Deligrad (VUK IV) Osat (KH III) Budim (SANU II)

II PRIDEVSKA ATRIBUCIJA PRIDEV bela bele beli Udbina (Vuk III) Kumane (SANU II) Be (SANU IV) Beograd (SANU IV); Biograd (SANU IV) Bili (SANU III)

526 [beli]

Budim (Vuk II; Vuk III; SANU II; SANU III)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

belo bijel bijela

bijele bijeli

Glamo (SANU III) Kragujevac (SANU IV) Krm (SANU IV) Kruevac (SANU II) Kumane (SANU II); Kumani (SANU II) Mramor (SANU II) Prizren (Vuk II; SANU II) Ribnik (Vuk III) Solun (SANU II) Udbin (SANU III) Sijenje (Vuk III) Stambol (SANU IV) Budva (Vuk VIII; SM) Cetina (MH III) izma (SM) ula (ER) Gabela (MH IX) Graanica (Vuk II) Jelaa (MH VIII) Kladua (MH IX; KH I; KH II) Loznica (Vuk IV) Ljenica (Vuk IV) Ozija (SM) Peta (EH) Pritina (SM) Rama (MH VIII) Senta (Vuk III) Udbina (SM; EH; KH I; MH IV; MH VIII; MH IX); Udbinja (Vuk III; SANU III) Varna (SM) Vrljika (KH II) Dui (Vuk IV) Aran (KH I) Bar (Vuk IV; Vuk VIII; Vuk IX) Bator (MH IX) Be (Vuk III; Vuk VIII; Vuk IX; SANU III; SM; EH; KH I; KH II; MH IV) Berkot (KH III) Biha (MH III); Bi (Vuk VIII; Vuk IX) Biograd (SM)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

527

Borievac (Vuk VIII) Brdar (KH I) Brinj (MH III; MH IV) Budim (Vuk II; Vuk VI; Vuk VII; MH I; MH II; SANU II; SM; KH I; KH II; MH IV) Buni (SANU III; KH II) carigrad (MH II) cazin (KH II) cetin (Vuk VIII) aak (Vuk IV) ___________________________________ ongrad (ER) ____________________________________ orfes (KH II); orfez (KH II) Dabar (SANU III) Drenik (Vuk VIII) Drobnjak (KH III) _________________________________ Glamo (MH III) Glibovac (Vuk VI) Graac (Vuk III; KH II) Gradaac (Vuk III) Humac (KH III) Izmir (KH III) Janok (KH I) _____________________________________ Jugovac (MH I) ___________________________________ Kamen (MH II) Karlovac (Sremski Vuk II); Karlovac (MH II; KH II; KH III) Kavaj (SM) Klek (Vuk IX) Klobuk (Vuk IV; Vuk VIII; Vuk IX) Klis (ER) _______________________________________ Knin (EH; KH I; MH IV); Klin (MH IV); Kninj(MH III) Konjic (VukIII) Kostur (Vuk II; MH II) Kotar (Vuk VI) Kotor (SM) Kra (SANUIII) Kruevac (Vuk II; MH I) Krv (Vuk VIII); Korf(SM) Kupres (MH VIII) Lean (Vuk II; SM; KH I) ___________________________ Ljenica (Vuk IV) Milano (Vuk VIII; SM)

528 [bijeli]

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Misir (MH I; SANU II) Mleci (VUK III; MH I; MH II; SM; MH III); Mletak(VukIII; Vuk VI; Vuk VIII; MH II) Mostar (Vuk III; Vuk IV; Vuk IX; SANU III; SANU IV; MH VIII; KH I) Nadin (MH IV) Niki (Vuk IV; Vuk IX); Nii (Vuk VIII); Nik (SM); Ni (SM) Ni (Vuk IV; Vuk VIII; SANU II; SANU IV; KH I) Novi (Vuk III; Vuk VI; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; MH I; SANU IV); Novin (Vuk III; SANU III; KH II) __________ Novi Pazar (Vuk IX); Pazar (KH I) Odes (SM) Orid (Vuk II) Osijek (KH I) Otoac (KH II) Ozin (Vuk III) Pariz (KH I) Perast (Vuk II; SM) Petrov grad (SM) Poun (MH IV) Prilip (Vuk II; Vuk VI; MH I; MH II; SM) Prizren (Vuk II; Vuk IV; SM) Radu (KH I) Ribnik (KH II; MH IV) Rig (MH IV) Ripa (MH III) Risan (Vuk III; Vuk IV; Vuk VII; Vuk VIII; SANU III; SM; KH I) Senj(Vuk III; Vuk VI; Vuk VII; MH I; SANU III; MH VIII; MH IX; SM; KH II; MH III; MH IV) Sibinj(VukVI) Sinj(Vuk III; MH VIII) Skadar (Vuk IV; Vuk VI; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; SANU IV; SM) Skradin (KH II; MH III) Slovinj (MH I) Slunj(VukVIII) Solin (ER) Solun (Vuk II) Split (VukIII); Splet(VukVII); Spljet(SM) Spu (VukIV; VukIX; SM)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME Stala (SANU II)

529

Stambol (Vuk II; Vuk IV; Vuk IX; MH I; MH II; SM; KH I; KH III; MH III); Stambul (MH IX) Stojni (SM) abac (Vuk IV) aj(ER; Vuk III); am (Vuk IX; SM; KH I) ibenik (MH III) Tir (SANU III) Toptan (SM) Travnik (Vuk VII; KH I; KH II) Trijest (SANU IV) Ulcinj (SM) Varad (MH IV) Vidin (SM) zadar (Vuk III; Vuk VI; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; SANU III; MH VIII; SM; KH II; KH III; MH III; MH IV) ze (Vuk VIII) zvean (Vuk II) zvornik (Vuk III; Vuk IV; KH I; KH II) abljak (Vuk II; Vuk VIII; Vuk IX; MH I) Bie (Vuk VI; Vuk VII; SM) Brinje (MH III; MH IV) Duvno (Vuk VIII) Gacko (Vuk VIII) Gravo (Vuk VIII) Gusinje (SM) Jajce (Vuk III; SANU III; SM) Kratovo (SM) Lijevno (Vuk III); Livno (SANU III; MH VIII); Limno (MH II) Pribinje(VukVI) Senje (Vuk III; Vuk VI); Sijenje (Vuk III) Sibinj(MH II), Sibinje (SM) Skoplje (MH VIII) Smederevo (Vuk II; MH I) Trebinje (Vuk IX) cetina (MH IV) Jedrena (MH I) Kania (EH; MH IV) Kladua (EH; MH III; MH IV) Medina (MH III) Poega (MH IV)

bijelo

bila

530 [bila]

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

bili

Pritoka (KH III) Rakita (MH IV) Udbina (MH II; MH IX; EH; MH III; MH IV); Udvina (MH III; MH IV) Be (MH IX) Bilaj (MH III) Brinj (MH III) Budim (MH IV) Buni (MH III) Carigrad (MH I; MH II) Cazin (EH) orfez (EH) Deniz (MH III) Dubrovnik (KH III) ilit (MH VIII) Glamo (EH; MH III) Gospi (MH IV; MH III) Graac (EH) Hrvat (MH VIII) Janok (EH); Janjok (Vuk III; MH IV) Karlovac (MH IV; MH III) Knin (EH; MH IV); Kninj (MH III) Komorhan (MH IV) Kruevac (Vuk II) Misir (SANU II) Mleci (MH I; MH IX) Mostar (MH I) Nadin (EH; MH IV) Novi (MH II; EH; MH III); Novi (EH) Obzir (EH) Oraac (EH) Oran (EH; MH IV) Osik (MH I; MH IV) Ostrug (MH IV) Otoac (MH IV; MH III) Peuj (MH IV) Prilip (Vuk II) Prozor (MH IV) Radu (EH; MH III) Rak (MH IV) Ribnik (MH IV)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Ripa (MH III)

531

bilo

bio bjela bjeli

bjelo

bogata bogate bogati carev

careva carevo carska crmniki

Senj (MH III) Sibinj(MH II; EH) Siget (EH) Sinj(Vuk III) Skradin (EH; MH III) Stambol (Vuk II; MH I; MH VIII; SM; EH; MH III; MH IV) ibenik (MH III) Travnik (MH III) Trit (MH VIII) Uzolac (MH IV) Ubar (MH IV) Varad (MH IV) zadar (KH III; MH III; MH IV) Bie (MH VIII; MH III; MH IV) Duvno (MH VIII) Hlivno (MH III; MH IV); Lijevno (MH I); Livno (MH VIII) Sarajevo (MH III) zavolje (MH III; MH IV) Biha (MH III) zemun (MH III) Otoka (MH VIII) Pritoka (KH III) Budim (EH) carigrad (KH I) Dubrovnik (KH III) Duvno (KH I) Jajce (KH I; MH III) Primorje (KH III) zadarje (KH II) Drina (Vuk VII) Srave, Srape (Vuk IX) cipar (SM) Misir (SM) Glamo (MH III) Klju (MH III) zvornik (KH II) Krupa (MH III) Duvno (MH III) ujica (MH III) Vir (SM)

532 crna crni crniki elebi estiti divni donja

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Rijeka (SANU IV) Vrhovi (MH III) Vir (VUK IX) Mostar (Vuk IX) Be (SANU III) Banjani (SM) Dibra (Vuk VIII; SM) Gradika (EH) Kladua (Vuk VI; SANU III) Seoca (Vuk IX) Janja (KH I) Mleci (SM) Rim (EH) Timok (KH II) Vir (SM) Livno (KH I) Kladua (KH II) Bijela (Vuk IX) Karui (Vuk VIII) Malinsko (SANU IV) Banjani (Vuk IV) Maltija (Vuk III) Peuj (MH IV) Kuite (SANU IV) Kevo (SM) Foa (KH III) Grepca (Vuk VIII) Krupa (MH III) Malta (MH IV) Pe (Vuk VII) Ploa (Vuk IX; EH; KH I) Rovca (VUK IV; Vuk VIII; Vuk IX; SM) Stina (MH IV) Udbina (EH; KH I) Vrana (MH III) Mrke (Vuk VIII) Vignje (Vuk IX) Bagdad (KH I) Be (MH IX; MH III) Biha (MH III) Brinj (MH III; MH IV)

donja i gornja duboki

duboko eski gornja gornje gornji hajduka jadni jadno junako kalovita kamena

kamene kameni

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Buni (KH II)

533

kameniti kamenito kameno

Crnci (VUK IV) Dui (VUK IV; Vuk VIII) Glamo (MH IV) Grepca (Vuk VIII) Janjok (MH IV) Karlovac (KH II) Klju (MH III) Knin (EH; KH I; KH III; MH III; MH IV), Knjin (MH III), Klin (MH IV) Kui (Vuk IX) Mostar (VUK IV; SANU III) Nadin (MH IV) Osik (MH I) Pag (KH II) Papak (MH IV) Parain (Vuk II); Parakin (ER) Paranica (Vuk IV) Peuj (MH IV) Promin (MH III) Radu (MH III) Rig (EH) Rovci (Vuk III) Senj (MH IX; MH III; MH IV; KH II) Sibinj (MH III) Split (MH IV) Ubli (Vuk VIII) Zadar (MH II; SANU III; MH III; MH IV; KH I; KH II; KH III) Ze (Vuk VIII) Zvornik (KH I) Senj (KH II) Skadar (KH I) Livno (Vuk VII) Bie (EH; KH I; KH II; MH III) Brinje (MH III; MH IV) evo (VUK IV; Vuk VIII; Vuk IX; SANU IV); Kevo (VUK IV; Vuk VIII; SM) Duvno (MH III) Gacko (Vuk VIII) Hlivno (EH; KH I; KH II; MH III; MH IV); Livno (Vuk VII; KH II) Jajce (SANU II; MH III)

534 [kamenol kaurski

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Skoplje (MH IV) Be (KH I) Brod (SM) Buni (KH II) Humac (KH III) Senj (VUK VII; KH II) Splet (SM) zadarje (KH III) Udbina (MH IX) Mleci (MH IV) Osik (MH IX) Promin (MH III) Sibinj (MH III) Uzolac (MH IV) Krnjevo (VUK IV) Podnovlje (MH III) zaloje (MH III) Spu (VUK VIII) Promin (MH III) Kandija (MH III) Novo (SANU II) Drobnjak (Vuk IV) Kladua (VUK VI; VUK III) eklii (SM) Jele (SANU III) Kolain (VUK IV) Kotar (KH I; KH II) Kupres (MH VIII) Kevo (SM) Duga (VUK VIII) Kruja (SM) Lastva Ozrinika (SM) Luka (VUK IX) Udbina (VUK III; VUK VI; VUK VII; SANU III; SM; EH); Udbinja (SM) zada (KH III) Zaljut (VUK VIII) Rake (VUK IX) Drobnjak (KH III) Hum (KH III) Kosovi lug (VUK VIII)

kaursko kleta kleti

kleto

krajini kraljev kraljeva krasno kran krna krni

krovito krvava

krvave krvavi

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME Naci (VUK III)

535

krvavo

kukavni latinski

ledeni ledeno lijep lijepi lomna lomni lomno ljuta ljuti mala

Niki (VUK IV; SM) PrentinDo (SM) Senj(VUKVII) Skadar (SM) Spu (VUK VIII; VUK IX; VUK IV; SM) Stolac (VUK IX) Trnovac (VUK IX) Gacko (VUK IX) Kevo (VUK IV; VUK VIII; VUK IX; SM); evo (VUK VIII; VUK IX; SM) Kolain (VUK VIII) Mleci (SANU III); Mletak (VUK II) Novi Herceg (MH III) zadar (MH III; KH II; KH III) Be (EH; KH II) Zadar (EH) Bie (EH Skadar (SM) Novi Pazar (SM) Slimnica (VUK IX) Drijen (VUK IX) ekular (VUK III) Zaljue (SANU IV) cetina (MH III) Kolain (Vuk IX) Bilea (VUK IV) Dobrota (VUK VIII; SM) Kladua (KH II; KH III) Ljevita (SANU IV) Petnica (SANU IV) Putala (VUK IX) Rijeka [Crnojevial (VUK VI; VUK VII; VUK VIII; VUK IX; SANU IV; SM) Rikoica (VUK VIII) Seoca (SANU IV) Stubica (SM) Udbina (KH III) Vrbica (VUK III) Tuina (SANU IV) zagreda (VUK VIII)

536 male malena maleni mali

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Grebice (VUK VIII) Krnjice (VUK IX) Banjska (VUK II) Bora (VUK VIII) Stala (VUK II; MH I) Bar (SM) urilac (SM) Inogor (SANU IV) Priboj (MH IX) Sirovac (SANU IV) Stala (MH I) Vuitrn (VUK VI) Dupilo (SANU IV) Kratovo (SANU II) Novo (SANU II) Zaljue (SANU IV) Jabuka (KH I) Be (SANU III; SANU IV) abljak (VUK II) Be (VUK III) Risan (VUK IX) Ubli (VUK VIII) Budva (SANU IV) akovica (VUK II) Lastva Ozrinika (SM) Pe (VUK VI; SM) Poega (VUK II) Vrba (VUK VIII) Beri (VUK VIII) Bar (VUK IX) Ceklin (VUK IX) Grbalj(SANU III; SM) Mletak (VUK II; SM) Tivat (SANU IV) Travnik (KH I) Zemun (VUK VI) Zvornik (KH I) evo (VUK IV; VUK VIII) Nestopolje (VUK II) livje (VUK VIII) ula (KH I)

malo

mlada nemaki nesrean njemaki piperski pitoma

pitome pitomi

pitomo

plemenita

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Rama (MH VIII)

537

pobedljivo prebelo prebijela prokleta prokleti

prokleto prostrana prostrani prostrano pusta

pusti ramna

ramni

ramno

ravan

ravna

Kratovo (VUK VI) Jajce (Vuk VII) Budva (SM) Malta (VUK III; MH IV; KH I) Meka (SM) Biograd (KH II) Erdelj (SANU III) Mleci (MH III) Promin (MH III) Sibinj (MH III) Skadar (SM) Lijevno (VUK III) Duga (SM) Moskva (VUK III); Moska (SM) Grbalj (VUK VII; SANU III) Rim (KH I) Gacko (VUK IV; SM) Ivana (SANU IV) Kania (KH III) Otoka (KH III) Izgori (KH III) Pe (SANU II) Podgorica (Vuk VIII) Rijeka (SANU IV) Banjani (Vuk VIII) Mleci (MH I) Njegui (Vuk VIII; Vuk IX; SM) Solin (Vuk VIII) Kevo (SANU IV) Nevesinje (MH II) Primorje (VUK VII) Drobnjak (Vuk IV; SM) Kotar (KH II) Lazari (Vuk VIII) Meleem (SANU III) Prilip (SANU II) Stambol (KH I) Vidin (SANU III) Bijeljina (KH I) Dmitrovica (VUK II)

538 [ravna]

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Cetina (VUK III; MH IV); Cetinja (VUK IV) uprija (VUK IV; SM) Dibrija (SM) Dmitrovica (VUK IV) akovica (VUK IV) ulija (KH III) Foa (VUK III) Gabela (MH IX; MH II) Indija (MH I) Jabuka (SANU III) Jedrena (KH I) Jezera (Vuk VIII) Kania (EH) Kladnica (SANU IV) Kladua (MH IX; KH I; KH II; KH III; EH) Komarnica (VUK IV) Konja (KH I) Kosajnica (VUK III) Maltija (KH II) Moskva (MH IX) Pe (VUK II; VUK IV) Plana (VUK IV; VUK IX) Podgorica (Vuk VIII) Povija (VUK IV) Poega (VUK II) Pritinja (SANU II); Pritina (VUK IV) Pritoka (KH I; KH III) Rijeka [Crnojevia] (VUK IX) Rudina (KH II) Senica (SANU II); Sjenica (VUK II) Seoca (VukVIII) Slatina (VukVIII) Smederija (MH IX) Sofija (VUK III) titarica (VUK IV) Taslia (VUK IV) Topola (VUK IV) Tuina (VUK IV) Udbina (MH IX; VUK VII; SM; KH I; KH II; KH III; EH); Udbinja (VUK VII) Vijena (KH I)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME Vrljika (KH II; MH III)

539

ravne

ravni

Biljane (MH IV) Breine (MH IV) Carine (SANU IV) Dubrave (KH I) Erege (SANU IV) Rokoi (Vuk VIII) Trnjine (Vuk VIII) Banjani (VUK IV; VUK IX; MH I; SANU IV) Bijor (Vuk IV) Budim (MH II) Carigrad (KH I) Do Kobilji (Vuk IV; Vuk VIII) Do Papratni (VUK IX) Doljani (VUK IV; Vuk VIII; SM) Drobnjaci (VUK VII; VUK IX); Drobnjak (SM); Dromnjaci (SANU IV) Erdelj(SANU II) Glasinac (VUK VII; KH I) Graac (EH) Grbalj (SM) Has (VUK IX) Haani (MH III) Islam (MH III) Izvorci (Vuk VIII) Karlovac (MH IX) Klokoti (KH I) Kolain (VUK IX) Konjic (VUK VII) Kotari (MH VIII); Kotar (MH VIII) Kovai (VUK III; KH II) Kruevac (VUK II; MH I) Kragujevac (VUK IV) Lipljani (SM) Misir (VUK VII) Mleci (MH VIII) Mljetiak (VUK IV) Mostar (MH II) Nikii (VUK IV; SM) Njegui (VUK VII; SM; VUK IX) Oraac (KH II)

540 [ravni]

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

ravno

Prilip (KH I) Smrani (MH III) Stambol (KH I) Ubli (VUK IX) Uskoci (VUK IX) Veles (SM) Vrhovi (EH; KH II) Zvornik (KH II) Cerovo (Vuk VIII) Cetinje (VUK IV; VUK VI; VUK IX; SANU IV) emerno (VUK III) evo (VUK IX; SM) Dublje (VUK IV) Duboko (MH III) Dupilo (SANU IV) Duvno (MH VIII; KH II) urevo (SANU II) Gacko (VUK IV; VUK IX; VUK VII) Goransko (VUK VII) Grahovo (VUK IV; VUK IX; SM; KH II); Graovo (VUK IX; SANU II) Gusinje (VUK IV) Janjevo (VUK IV) Kijevo (MH I) Kratovo (SANU II) Kruevo (VUK VI); Kruevo (=Kruevac) (MH I) Lijeno (Vuk IV) Lijevno (VUK III; SM) Ljubinje (VUK IX) Makarje (KH II) Malinsko (SANU IV) Nevesinje (VUK III) Orahovo (VUK IX) Oraje(VukVII) Podnovlje (MH IV) Primorje (VUK VII; KH III) Rakitno (MH VIII) Sarajevo (MH II; KH II) Skoplje (MH VIII) Slivlje, Slivje (SM) Staparje (MH IV; MH III)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME titovo (SM)

541

slavni slavno

smiljeno srpski stara

stari stojan stojni

stojno stolini stolni iroke

iroki

iroko

turska

Trebinje (VUK VI; SM) Vakovo (SM) zagorje (VUK VII) carigrad (SANU II ; SANU IV) Kruedol (SANU III) cetinje (VUK IX) Kupinovo (SANU II) Smederevo (VUK II) Tuina (SANU IV) Slivje (SM) Jedar (SM) Gabela (MH I) Jabuka (KH I) Kladua (KH III) Pazar (VUK II) Glasinac (KH I) Beograd (SM); Biligrad (SM); Biograd (VUK VI; SANU II; SM; KH I; KH II); Bijograd (VUK II; VUK III; VUK IV) Carigrad (SANU II; SANU III; SM; KH I) Dubrovnik (SM) Prizren (SM) Nevesinje (VUK VII) Be (Vuk VIII) carigrad (VUK IX) Dui (VUK IV) Krsti (Vuk VIII) Luke (Vuk VIII) Be (KH I; KH II) Mletak (MH I) Risan (VUK VII; KH I) Ubli (VUK IX) Vir (VUK IX) zadar (KH I; KH II; KH III) Duvno (MH VIII; KH I) Dvrsno (Vuk VIII) Gacko (KH III) Skoplje (MH VIII) Slivje (SM) zadarje (KH III) Gabela (KH III)

542 [turska]

Jedrena (SM)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Kania (KH III; MH IV) Kladua (VUK III; MH IX; KH III; MH IV) Udbinja (VUK III; VUK VI; VUK VII); Udbina (VUK III; VUK VI; VUK VII; MH IX; SANU II; SM; EH; KH I; KH III); Udvina (MH III) Barat (VUK III) Carigrad (MH III) Glamo (MH III) Ni (KH I) Novi (MH III) Novin (KH II) Peuj (MH IV) Radu (MH III) Skradin (MH III) Stambol (MH III) am (VUK II) Vidin (KH I) abljak (VUK IX) Hlivno (MH III); Lijevno (VUK VII) Biograd (KH II) Promin (MH III) Skradin (KH II) Fundina (Vuk VIII) Silistrija (SM) Azov (SANU IV) Be (VUK IX) Biha (MH III) Deligrad (SM) Kaanik (Vuk VIII) Klis (MH VIII) Kolain (VUK IV; VUK IX; SANU IV) Kosor (VUK IX) Kotor (VUK IX) Kovai (Vuk III; KH II) Makarije (VUK III) Medun (VUK IX) Mljeci (KH I) Prendin Do (SM) Skadar (SM) Sevastopol (SANU IV)

turski

tursko tvrd

tvrda tvrdi

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME Vidin (KH I)

543

tvrdo

valovita

valoviti velika veliki (feliki) visoki vladiin vlaka vlaki

vragali zelena zenil

zlatni II/2 DVA PRIDEVA bijeli carev bijeli Gataki bijeli kameni bijeli njemaki bijeli prostrani bijeli stojni bijeli zenil bijelo kameno butum prokleti

Makarje, Makarije (VUK III) Zadarje (KH III) Zatrepe (VUK IX) Drina (Vuk VII) ula (KH I; KH II; EH) Peta (EH) Bora (KH I) Kladua (KH II) Vidin (VUK IV) Dromnjak (SANU IV) Deani (Vuk II) Brod (SANU IV) Indija (KH I) Buni (KH II) Lener (KH II) Mletci (EH) Obzir (EH) Pag (KH II) Rig (EH) Senj (KH II) Siget (EH) Udbina (VUK VII) Gabela (VUK III) Drobnjak (Vuk IV) Petrisburg (KH I) Senj(VUKVII; SM) Struga (VUK IX) Prag (SM)

Osijek (KH I) Klju (Vuk VIII) Klin (MH IV) Be (KH III) Be (KH I) Biograd (Vuk VI) Carigrad (Vuk IX) Skadar (Vuk VIII) Bie (MH IV) Uzolac (MH IV)

544 estiti nemaki estiti zenil isto srebrni divni bogati hajduka prokleta krvav carev krvavi bijeli krvavi ravni krvavo ravno latinski pleteni lijepi pitomi lijepi Stojni pitoma crnogorska pitomi latinski prokleti stojni prokleto ramno prostrana ravna prostrani pitomi prostrani stojni pusto kameno ravno Donje i Gornje ravno kameno srpska ravna iroko, prostrano turaka krmnica turska kasapnica turski kameni tvrdi bijeli zenil turski zenil vlaki Be (SANU III)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Senj (VUK VI) Majdan (ER; VUK II) Senj (SM) Maltija (Vuk III) Skadar (SM) Senj(VukVI) Rijeani (VUK VIII) Velestovo (SM) Mletak (VUK II) Grbalj (SM) Biograd (SM) Lastva (SM) Mletak (VUK II) carigrad (SM) Nevesinje (MH II) titarica (VUK IV) Grbalj (VUK VII) carigrad (SM) Hlijevno (KH II) Skoplje (MH VIII) Kevo (Vuk VIII) Moskovija (VUK VII) Gacko (VUK IX) Stubica (VUK VIII) Petnica (SANU IV) Novi (MH III) Skadar (Vuk IX) Novin (KH II) Kolovar (KH II)

III PRILOKA ATRIBUCIJA PRAVI PREDLOI DO _________________ do mora, ljuta Draevica (VUK IX) IZ _________________ iz vrhovne Like Podovi (MH IV) KOD | |

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME kod Konjica ravna Lipete (VUK VII)

545

kod Morae blizu kod Promine kod iroka Lima kod Une studene kod vode jezera kod vode Morave kod vode Promine kod vode Tuime NA na bogazu na Bojani na Bojanu na breg mora slana na Crnojevie na enaru

Ljevita (VUK VII) Promin (MH III) Has (VUK IX) Golubi (MH III) Mletiak (VUK IV) Kruevac (VUK II) Promin (MH III) Malisko (VUK VII)

Biha (MH III) Ribnik (MH IV) Skadar (VUK II; VUK IV; VUK IX) Skadar (VUK II; VUK IV; VUK VII; VUK IX; SANU II; SANU III; SANU IV; SM) Cetinje (SM) Rijeka (SANU IV) Budim (EH) Hlivno (EH) Janok (EH) Oran (EH) Osijek (KH I) Radu (EH) Siget (KH I) Stambol (KH I) Islami (EH) Risan (SANU III; SANU IV) Cernica (KH II) Graanica (Vuk II) Herceg Novi (KH II) Trnjine (SM) abljak (VUK IX) Bie (VUK III; MH VIII; KH II) Cetin (Vuk VIII) evo (VUK IV; VUK IX) ilit (MH VIII) Lijevno (VUK III); Livno (VUK VII; MH VIII) Lim (VUK VII) Novi (VUK III); Novin (VUK III) Pe (VUK IV)

na dolnje Kotare na Gabeli na Hamsku glavicu na Kosovu ravnom na Kotaru na kraj Gore Crne na krajini

[na krajinil 546

Prilip (VUK VI)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Risan (VUK III; SANU IV) Senj (VUK III; VUK VI; MH IX; VUK VII; MH I); Senje (VUK III) Skadar (VUK IX) Skoplje (VUK IV) Spu (VUK IV; VUK IX) Strug (VUK IX) Ubar (VUK VI) Vrac (VUK II) zadar (VUK IX; MH VIII; SANU III; VUK VI) Bar (SM) Bie (KH II) Budva (SM) Kninj (MH III) Lim (Vuk VII) Nik (SM) Pe (SM) Ramni laz (Vuk VIII) Risan (SM) Senj(SANU III; KH I) Splet (SM) Spu (SM) ze (Vuk VIII) zvornik (SM) Krnjice (VUK IX) Radu (MH III) Trnovac (MH III) Vranja (VUK IV); Vranje (SM) Solilo (VUK II) Vir (VUK IX) Biha (MH III) Biha (MH III) cetinje (SM) Nevesinje (SANU III) Semendra (KH I) Medun (VUK IX) Skadar (VUK III) Borovac (Vuk IV)

na krajinu

na kraju granice na Lici (Lici na obali) na Moravu na moru na pazaru na Pounju na serhatu na sred Gore crne na svom memleetu na tihom Dunavu na Vasojevie na vodi Bojani na vrh Bukovice

OD PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME T AB ELARNI od Avale od Kupe ledene od zemlje Bugarske POD pod Kopje planinu pod Martinovie pod aru planinu pod goru Vrukinju PRI pri Bojani SA sa Dolnjeg Kotara sa Hercegovine sa kamen-Kotara sa Krajine ravne sa iroke Like s mora na krajini U moru u jaliji u Boki u pleme Banjane u primorje Islam (EH) Gorade (VUK IV) Islam (MH III) Grabova (KH I) Novi (MH III) Novi (VUK VI) potok Bijeli (VUK IV) Karlovac (KH II; MH III) Trnovo (Vuk II)

547

Duboke (Vuk VIII) Bajice (VUK IX) Prizren (VUK II) Brdnik (SANU II)

Skadar (SM)

Zadar (KH III) Kotor (SANU III) iroke (SANU IV) Klek (VUK IX) Zadar (VUK VI; VUK VII) u Primorju Budva (SM) u turskoj krajini Udbinja (VUK III; VUK VII) u Ungjuru Peta (EH) u vrhovnoj Lici Cetina (MH IV) III/2 PRILOKI PREDLOZI BLIZU blizu Gore Crne blizu Kragujevca blizu Sarajeva blizu Trebinja blizu vode Tare Dubrovnik (SANU IV) Lipovac (VUK IV) Lim (VUK VII) Rupjel (VUK IX) Udbina (VUK VII)

548 NIE nie Biograda nie Temivara nie Velebita PORED pored mora slana PREKO preko sinjeg mora preko mora sinja PREMA prema Durmitoru SPRAM spram Biem VIE vie Albanije vie Bara grada vie Bijograda vie bila Bia vie Biograda vie Bia b'jela vie Bia bila vie akovice vie Kolaina vi Kotara ravna vie Krivoija vie Ljekopolja vie Moravice vie namastira vi' Pei pitome vie Pei ravne vie Petroviah vie Podgorice vie Rake, vie vode ladne vie Sarajeva Sokolac (MH III) orfez (MH IV) Kavaja (SM) Ingalo (SM) Semendra (KH I)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Otoka (KH I) Novi (MH III) Podnovlje (MH IV)

Pirlitor (VUK II)

abljak (MH I) Seoca (SANU IV) Avala (VUK II) Sokolac (MH III) Avala (MH III) zavalje (KH II) Sokolac (MH III) Deani (Vuk II) Vranjevo (VUK III) Ogorje (KH II) crkvica (Vuk VIII) Krusi (Vuk VIII) Prilike (VUK III) Ramana (SANU III) Rugova (SM) Rugova (VUK IV) Kitica (VUK IV) Doljani (VUK IX; SM) Livade (VUK IV) Pazar (VUK II) Glasinac (MH III)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

549

III/3 IMENIKI PREDLOI KRAJ kraj Bistrice Hlivno (MH III) kraj mora sinjega Knin (MH III) kraj Une ledene Golubi (MH III) kraj vode Bistrice Hlivno (MH III) kraj vode Neretve Ulog (KH I) III/4 SLOENI PREDLOI ISPOD ispod Alatue ispod Bia ispod iavice ispod grada ispod Moskovije ispod Peruia ispod Snjegotine ispod njegotine ispod Velebita ISPRID isprid Kotara ISRID isrid Like klete IzNAD iznad Biograda iznad Bia iznad Knina bijelog iznad Sarajeva Avala (VUK IV) (Bie) (VUK III) Pogrde (KH I) Gerzovo (MH III) Glasinac (KH II) Ljubovo (MH III) Krasulje (MH III) Vrljika (MH III) Kladua (KH I) (Bie) (VUK III) Drenica (Vuk IV) Luina (VUK IV) Ozija (VUK III; VUK VII) Gospi (EH) cetina (MH III) Peina (MH IV) Novi (MH III)

Bistrica (MH III)

iznad ibenika IZVIE izvie Kotara NADNO nadno Bosne ravne

egar (MH IV)

Vranjee (VUK IX)

550 NASRED nasred Blata hladna nasred carevine nasred gore Crne nasred umadije POKRAJ dolje pokraj grada pokraj mora sinja pokraj mora slana pokraj sinjeg mora PONIE ponie Karlovca POSRED posred umadije SADNO sadno Bia sadno Ljubotinja SAKRAJ sakraj Ljubotinja SAVRH savrh Bia savrh Pjeivaca SASRED sasred Bia sa sred Gore Crne SNIE snie Smedereva UKRAJ ukraj Drine ukraj Podgorice ukraj sinjeg mora ukraj Une Raa (Vuk IV) Carine (SANU IV) Zadar (MH III) Pridor (MH III) Azanja (VUK IV) (Bie) (VUK III) Cerovo (Vuk VIII) (Bie) (VUK III) Zair (VUK IX) Lesendra (SANU IV)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Ozija (KH I) Cetinje (VUK IV; VUK IX) Topola (SANU IV)

Luina (VUK IV) Kavaja (SM) Nehaj (VUK IX) Mletci (EH) Senj (KH II)

Polojac (MH III; MH IV)

Topola (SANU IV)

Zair (VUK IX)

(Bie) (VUK III) Kevo (SM) Rovine (VUK IV)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

551

Ripa (MH III) ukraj vode Drine USRED u sred gore Crne usred Gore Crne Sokol (VUK II)

Cetinja (VUK IV) Kevo (SM)

IV MEOVITI SLUAJEVI IV/1 IMENICA I PREDLOKO-PADENA KONSTRUKCIJA grad na bojitu grad na enaru grad na Krajini Neretva (SANU II) Nii (VUK IX); Niki (VUK IX) Drenik (SANU III) Novi (VUK VII) Senj (VUK VI) Arad (VUK III) Bar (VUK IV; SM) Cetin (VUK VIII) Drenik (VUK VIII) Mostar (SANU III) Novi (VUK VIII) Zmijulj (VukVI) Senj (VUK VII) Spu (SM) Trebinje (VUK IX) Zmijulj (VUK VI) inverzija Onogod (VUK VIII) Grebi (VUK VII) Skadar (VUK II) Dubrovica (VUK II) Kevo (SM) Leskovac (VUK IV) Kavaj (VUK IV) Toptan (VUK IV) Pribinje (VUK VI) Buanac (VUK VI) Dodoi (Vuk VIII) Dujeva (VUK IX) Krusi (Vuk VIII) Pjeivci (VUK IX) Tuina (VUK IX)

(na krajini grad)

(grad na krajinu)

grad u Nikie grad u primorje grdna zemlja na Bojani maleno selo na Dunavu mjesto na krajinu na Moravi grad pokraj mora grad preko mora grad sa krajine grad selo na krajinu

selo u Drobnjake

552 anac u kraj Drine

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Badovinac (VUK IV )

eher na Hercegovini Mostar (KH I) ukraj mora grad Varad (VUK III) ukraj Save grad abac (SANU III) u sred zete varo Podgorica (SM) IV/2 PRIDEV I PREDLOKO-PADENA KONSTRUKCIJA bijela na krajinu bijeli na Bojani b'jeli na Bojanu bijeli sa Bojane bijeli na krajini Varna (SM) Skadar (Vuk II; Vuk IV; Vuk VI; Vuk VIII; Vuk IX; SANU IV) Skadar (Vuk VIII) Skadar (Vuk VIII) Frutak (SM) Senj(VukVI; Vuk VII) bijeli na krajinu Risan (Vuk VIII) Senj (SM) Spu (Vuk VIII; SANU IV) bijeli sa krajine Senj (SM) bijelo na Krajini Duvno (KH I) bijelo, na Krajinu Bie (Vuk VII) bili na bogazu Ribnik (MH IV) bio pokraj Une Pridor (MH III) Ripa (MH III) do mora, ljuta Draevica (VUK IX) kameno na krajini Skoplje (VUK IV) krvav na krajinu Spu (SM) krvava na krajinu Kruja (SM) krvavi na krajini Spu (VUK VIII; VUK IX; SM) krvavo na krajinu Kevo (VUK IV; VUK VIII) Spu (VUK VIII) lijep, na Krajini Senj (VUK VII) na krajinu ljuta Peina (SM) sa Bojane bijeli Skadar (Vuk IX) tvrdi, na Bregavu Stolac (VUK IX) tvrdi, na Bojanu Skadar (VUK IX; SM) tvrdi na Draganu Stolac (Vuk VIII) IV/3 POSEBNI SLUAJEVI lepo mjesto manastir cvijet od gradova ubavo, beli grad od starine grad Kruedol (SANU II) Mleci (VUK VIII; SM) Skoplje (VUK II) Medun (VUK IX)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

553

bila od kamena bilo od kamena od kamena

Krupa (MH III) Hlivno (MH III) Biha (MH III) Hlivno (MH III) Janjok (MH IV)

V BEZ ATRIBUCIJE Albasan (Vuk IV; SM) Aleksinac (Vuk IV) Alep (KH I) Arad (Vuk III) Aran (KH I; KH III); Arano (MH IX); Aano (MH IX) As (Vuk IV; SM; Vuk IX) ________________________________________________ Atenica (Vuk II) Avala (MH III; Vuk III; SM; KH I) Azak (Vuk II); Hazak (SM) Babljak (Vuk IX) Bain (Vuk VIII) Bag (MH IV) Bagdat (KH I; Vuk VI; SM) Baldare (KH III) Banja (Vuk IV; SM ) ____________________________________________________ Banjaluka (MH III; EH; MH IX); Bajna luka (MH II); Banja luka (Vuk III; Vuk VI; SANU III; MH VIII); Luka (Vuk III); Luka Bajna (Vuk III); Luka Banja (SM) ________________ Banjani (Vuk IV; Vuk VIII; Vuk IX; SANU IV; KH III; MH I)______________________ Banjica (Vuk II; MH IV) _________________________________________________ Banjska (SM) Bar (SANU IV; Vuk II; Vuk VIII; Vuk IX; SM ) ________________________________ Barat (SANU III) Batar (Vuk IV) Be (MH III; Vuk II; Vuk III; Vuk VI; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; SANU III; SANU IV; KH I; KH II; KH III; EH; MH III; MH IV; MH IX; SM); Vijena (KH I)________________ Beloevac (SANUIV) Bender (KH I) Beograd (SANU IV; Vuk VIII; SM; SANU II); Bijograd (Vuk II; Vuk III; Vuk IV); Biograd (SANU III; Vuk VI; KH I; KH II; EH; MH III; SM) _______________________ Bere (Vuk VIII); Beri (Vuk VIII) Berkasovo (SANU II); Berkosovo (SANU II) Berkot (KH III) Bezivovo (Vuk IX) Bezuje (Vuk IV)

554

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Biha (MH III); Bi (Vuk VII; Vuk IX); Bie (Vuk III; Vuk VI; Vuk VII; ER; KH I; KH II; MH III; MH IV; MH VIII; MH IX; EH) ___________________________________ Bihor (SM) Bijela (Vuk VIII) _____________________________________________________ Bijelo Polje (SM; Vuk IV; Vuk IX; KH I) ____________________________________ Bijeljina (Vuk IV; Vuk IV; KH II) _________________________________________ Bilaj (MH III) Bilea (Vuk IX); Bile (Vuk IV); Bili (KH I); carska Palanka (Vuk IX) Bilu (Vuk IV) _______________________________________________________ Biljane (MH III; MH IV) Bioe (Vuk VI; Vuk IX; SM) Bitolj (SM); Bitol (Vuk IX); Namastir(VukVIII) Blagaj (Vuk VII) Blauj (KH I) Bogati (Vuk IV) Bojkovo (KH II) Boljevii (Vuk IX) Borak (Vuk IV) Borogovo (Vuk II) Bosut (Vuk IV) Brail (SANU IV); Ibrail (KH I) Branievo (ER; Vuk II) _________________________________________________ Bratljevo (SANU IV) Brko (KH I; Vuk IV) Brdo (KH III) Brea (Vuk VI; MH IV) Breine (MH IV) Brgat (Vuk IX) Brinje (KH II; MH III; MH IV) Brlog (KH II; MH IV) Brskut (Vuk IX) ______________________________________________________ Brsno (Vuk VIII) _____________________________________________________ Brusa (MH III) Brusnica (Vuk IV) Brvenik(SANUII) Buje (SM) Budim (Vuk II; Vuk III; Vuk VII; SANU II; SANU III; MH II; SM; KH I; KH II; KH III; MH I; MH II; MH IV; EH); Budin (MH I) ___________________________________ Budva (SANU IV; SM)_________________________________________________ Bugojno (MH VIII) Bukre (KH I)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

555

Buni (ER; KH II; MH III; MH IV) _________________________________________ Buim (EH) __________________________________________________________ carine (Vuk IX), carina (Vuk IX) carska Palanka (Vuk IX) cazin (MH IV) Ceklin (Vuk VIII; SANU IV; SM); Ceklinja (Vuk VIII); Ceklinje (Vuk VIII) ____________ cernica (Vuk III; KH II) cerovo (Vuk VIII) cetin (KH II; Vuk VIII) Cetina (KH I; MX III; MX IV; EH); Cetinja (Vuk III; Vuk VII); Cetinje (KH III) _________ Cetinje (Vuk IV; Vuk VI; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; SANU III; SANU IV; SM); Cetinja (Vuk IV) cipar (SM) Crkvica (SANU III); Crkvice (Vuk IV) _______________________________________ crkvina (Vuk VIII) crnci (Vuk IV; Vuk VIII; SM) Crni (EH) __________________________________________________________ aak(SANU IV; VukIV) ean (Vuk II) ekievo (MH IV) emerno (Vuk III) etit (ER) ___________________________________________________________ ievo (Vuk IX) ilii (KH I) izma (SM) okeina (VukIV) ongrad (ER) _________________________________________________________ elija (Vuk IX) ________________________________________________________ orfes (KH II); orfez (EH; MH IV) ________________________________________ uprija (Vuk II; Vuk IV; Vuk VIII) urilac (SM) Dabovii (Vuk IV) Davar (SANU III) Deani (Vuk IV; SM) Deligrad (Vuk IV; SM) Demir-Kapija (Vuk III; SANU III) Derdemezi (Vuk IV; SM) Derventa (Vuk III) Do Kobilji (VukVIII); Kobilje (Vuk VIII); Kobilji Doci (VukVIII) Dobra Sela (VukIV) Dobrinja (VukIV)

556

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Dobro (Vuk IX) rDobrsko Selo! ____________________________________________ Dobrota (Vuk VII; Vuk VIII) Dobuj (Vuk III) Dodoi (SANU IV; Vuk VIII; Vuk IX) _______________________________________ Doljani (Vuk II; Vuk VIII; MH I; SM); Doljan (Vuk VIII) _________________________ Draevica (Vuk IX) Draga (Vuk IV) Drenica (Vuk II) Drenovac (Vuk IV) Drezga (SM) Drenik (Vuk VIII; SANU III; MH IX; MH IV) Drijenak(VukIX) Drinovac (MH IV); Drina (Vuk VII) Drni (MH IV) Drobnjak (KH III, Vuk IX); Drobnjaci (Vuk VIII; SANU IV; SM); Dromnjaci (SANU IV); Dromjaci (SANU IV) Dubica (SANU III; KH I) /Bosanska/; Dubica (Vuk VII; Vuk VIII; SANU III; KH I; EH) /Hrvatska/ Duboke (Vuk VIII) Duboko (MH III); Velje Duboko (SM) Dubovik (SANU IV) Dubrovnik (Vuk II; Vuk VI; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; KH I; KH III; SM) Duga (Vuk IV; Vuk VIII) Duga Poljana (Vuk VI) __________________________________________________ Dujeva (Vuk IX) _______________________________________________________ Duvno (MH I; MH III; MH VIII; MH IX; KH II); Divno (Vuk III) Dui (Vuk IV; Vuk VIII) akovica (Vuk II; Vuk IV; Vuk VIII; SM; SANU III) ____________________________ e (Vuk IX) _________________________________________________________ ilit (MH VIII) ula (SANU III; KH II) urinovo (MH III) ____________________________________________________ Egra (KH I); Jegra (KH I) ________________________________________________ Elvest (MH II) ________________________________________________________ Erdelje (KH I) ________________________________________________________ Falem (Vuk III) Foa (Vuk III; Vuk IV; Vuk VIII; SM; SANU III) _______________________________ Fundina (Vuk IX) Gabela (Vuk III; Vuk IV; Vuk VIII; SANU IV; KH I; KH II; KH III; MH II; MH IX; EH) Gacko (Vuk IV; Vuk VIII; Vuk IX; SM) Garite (KH II)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

557

Gerzovo (MH III) Glamo (SANU III; Vuk VI; MH III; MH IV; KH I; KH II; KH III) __________________ Glasinac (MH III; Vuk VII; KH I; KH II) Gleica (SANU IV) ____________________________________________________ Glibovac (Vuk VI) Glogovac (Vuk IV) Godinje (VukIX) Gojsevac (Vuk IV) Golubac (Vuk VIII) Golubi (MH III) Gorade (Vuk IV; KH I) Gornji Kokoti (SM); Kokoti (Vuk IX; SANU IV) _______________________________ Gospi (SANU III; KH II; MH III; MH IV; EH) Grabe (Vuk VII) Graac (KH II; Vuk III; EH) Gradac (KH II; MH IX) Gradaac (Vuk III; Vuk IV; MH I; MH VIII; KH I; EH) Gradiki (ER; SANU III; Vuk VIII; EH ) _____________________________________ Grahovac (Vuk IV) Grahovo (SM; Vuk III; Vuk IV; Vuk VIII; Vuk IX); Graovo (SANU II; Vuk VIII; Vuk IX); Gravo (Vuk VIII) Grbalj(SANU IV; Vuk VII; Vuk VIII) _______________________________________ Grebi (EH) Grli (SM) Grocka (Vuk IV) Gunjan (Vuk VIII) _____________________________________________________ Gusinje (VukIV; VukVIII; VukIX; SM; SANUIV) Halep (KH I) Hamed (KH I) Haani (MH III) Herceg Novi (SM; KH II; KH III; MH III; EH); Novi (VukIII; VukVI; VukVII; VukIX; SANU II; SANU III; SANU IV; SM; KH II; MH I; MH II; MH III; EH); Novo (SANU II); Herceg (MH III); Novska zemlja (Vuk VI); Novska drava (SM) Hotin (KH I) Hrava (KH I) Hrvat (KH I; KH II; SM; MH VIII) Humac (KH III); Umac (Vuk VIII) Igalo (Vuk VI), Ingalo (SM) ______________________________________________ Indija (KH I; MH I); Indije (MH I); Inija (Vuk II; MH I)__________________________ Inogor (Vuk VIII) Islam (MH III); Islami (EH) Ivana (SANUIV)

558

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Ivanjica (SANU IV) ____________________________________________________ Izai (SANU III; MH IX; KH II) Izgori (Vuk IV; KH III) Izmir (KH III) Izvorci (Vuk VIII) Jabuka (Vuk III; Vuk VIII; SANU IV; KH III); Jabuke (SM) _______________________ Jajce (Vuk III; Vuk VII; KH I; KH II; MH III); Jajac (SM) _________________________ Jamaci (Vuk IV) _______________________________________________________ Janok (Vuk II; Vuk III; Vuk VI; Vuk VII; KH I; KH II; EH); Janjok (Vuk III; MH IV) Jano (SANU III; SM) __________________________________________________ Janj(Vuk II) __________________________________________________________ Janja (Vuk IV) ________________________________________________________ Jedrene (Vuk II; KH I); Jedrena (SM; KH I); Drenopolje (Vuk III; SANU II; SM); Jedrenik (SANU II); Edrena (KH I; MH III); Edren (MH III) ______________________________ Jasenovo (Vuk III) _____________________________________________________ Jehovac (KH I) ________________________________________________________ Jelaa (MH VIII) ______________________________________________________ Jele (ER; MH III) _____________________________________________________ Jerusalim (Vuk III) _____________________________________________________ Jezera (Vuk VIII) ______________________________________________________ Jezerski (EH) _________________________________________________________ Junik (Vuk IV) ________________________________________________________ Kabli (KH II) Kaanik (SM) Kair (SM) Kamenac (Vuk III) Kamenica (ER)________________________________________________________ Kandija (SM; MH III) Kania (KH II; KH III; MH IV; EH); Kanida (Vuk VII); Kanjida (KH III) ____________ Karaliman (KH I) Karamanovci (KH II) Karanovac (Vuk II) Karlovac (MH III; Vuk VIII; SANU III; KH II; KH III; MH II; MH IV; MH VIII; MH IX; EH); /Sremski/ Karlovac (Vuk II; SANU III)___________________________________ Karui (Vuk VIII) Katio (Vuk VIII) Kavaja (SANU IV; SM); Kavaj(Vuk IV); Kovaja (Vuk VIII) _______________________ Kazanci (Vuk IV) Kevo (Vuk IV; Vuk VIII; Vuk IX; SM); evo (Vuk IV; Vuk VIII; Vuk IX; SANU IV; SM) Kijevo (SANU IV)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

559

Kladua (Vuk III; Vuk VI; Vuk VII; SANU III; SM; KH I; KH II; KH III; MH III; MH IV; MH IX; EH) Klek (Vuk IX) Klis (ER; MH VIII) Klisura (Vuk II) Klobuk (Vuk IV; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; SM; SANU III; SANU IV) ______________ Klokoti (KH I) Klju (MH III; VukVII) Knin (MH III; MH IV; EH); Kninj (MH III); Klin (MH IV) Knjaevac (Vuk IV) Kobilje (Vuk VIII); Kobilji Doci (Vuk VIII) Koe (Vuk IX) Kolain (Vuk III; Vuk IV; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; SM); Kulain (KH III) Kolovar (KH I) Komadija (VukIII) Komani (SM) Komoran (MH IV) Konja (KH I); Okan (Vuk II; SM); Kara-Okan (VukII) Konjic (Vuk II; Vuk III; Vuk VII; MH VIII; KH III) _____________________________ Korf (KH II); orfez (MH IV; EH) __________________________________________ Korjenica (MH IV) Korlat (KH II) Kosijerevo (KH I) Kosor (Vuk VIII; Vuk IX) Kosovi Lug (Vuk VIII); Lug Kosovi (Vuk VIII; SM) Kostajnica (KH I; Vuk VIII; SANU III; MH IV) ________________________________ Kostur (Vuk II; MH I; MH II; SM) Koela (Vuk IV; Vuk IX); Koelice (Vuk IV) Kotor(VukIV; Vuk VI; VukVII; VukVIII; Vuk IX; SANU II; SANUIV; SM; EH); Skatar (Vuk II) _____________________ Kovai (KH II; Vuk VII) Kovin (Vuk II) Kozarac (MH III) Kragujevac (SANU IV; VukIV) Krator (Vuk VI) Kratovo (SANU II; SM) Krbovac (MH VIII) Krivoije (SANUIV) Krm (SANU IV) _______________________________________________________ Krmein (MH IV) Krnjice (Vuk IX)

560

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Krsnica (Vuk IV) Krtole (Vuk VII); Kratole (Vuk VII) Krug (SM) Kruja (SM); Krojan (MH I); Krojana (Vuk IX) _________________________________ Krupa (Vuk III; MH IX; SM; KH I; KH II; MH III; MH IV; EH ) ____________________ Kruedo (SANU II) Kruevac (Vuk II; Vuk IV; Vuk VI; SANU II; SM; MH I); Kruevo (MH I; Vuk VI) Kruevo (SM; VukVI) Kuevo (Vuk II) Kuita (SANU IV) Kumanovo (SM) Kupinovo (SANUII) Kupres (MH VIII) Laura (SM) Lazari (Vuk VIII) Ledenik (KH III) Lean (KH I; Vuk II; Vuk VI; SM; KH III; MH I); Leen (Vuk VII; SM); Lear (Vuk VI) Lesandro (Vuk IX); Lesendro (Vuk VIII); Lesandra (Vuk IX) Lijeno (Vuk IV) Liman (KH I) Limljani (Vuk VIII); Limjani (Vuk IX) _______________________________________ Lipet (KH II; Vuk VII) Lipljan (VukIV) Lipnica (Vuk IV) Lipnik (Vuk IV; Vuk VIII; SANU IV) _______________________________________ Lipovac (KH II) Lipovo Gornje i Donje (Vuk IX) Lisik (MH I) Lisina (Vuk IV) Liverovii (Vuk IV) Livno (Vuk III; MH VIII); Lijevno (KH I; Vuk III; Vuk VI; SANU III; MH VIII); Hlivno (KH II; MH III; MH IV; EH); Hlijevno (KH I; KH II; EH) _________________________ London (KH I) Lorin (SM) Loznica (Vuk II; Vuk IV; Vuk VIII) Lukovo (Vuk VIII) Lutica (Vuk VII) Lunica (Vuk VIII) Lje (Vuk IV; SM) _____________________________________________________ Ljekopolje (Vuk IX) Ljenica (Vuk IV)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

561

Ljevaja (Vuk IV) Ljevita (SM; VukIX) Ljubi (Vuk VIII) Ljubinje (Vuk IV; Vuk VIII; SM); Ljubilje (Vuk IV); Ljubin (Vuk IX) _______________ Ljubomir (Vuk IV) Ljubostinj (VukVIII) Ljuboka (VukVII) Ljubotinj(Vuk VIII; Vuk IX; SANU IV; SM) _________________________________ Ljutice (VukIV) Madar (MH II) Maine (SANU IV; Vuk VIII) _____________________________________________ Makarska (MH VIII); Makar, Makarje (KH II); Makarije (VukIII) Mali Grad (SANUIII) Mali Kabli (KH II) Malinsko (Vuk IV; Vuk IX); Karamalinsko (Vuk VIII; Vuk IX) Malta (KH I; Vuk III; MH IV); Maltez (MH IV); Maltija (KH I; Vuk III; KH III; EH) Manelo (SANU II) Marina (ER) Markovina (Vuk IV; Vuk IX) Martinii (SM; SANU IV) _______________________________________________ Meikue (Vuk VIII) Medina (Vuk III; Vuk IX; KH I; MH III) Medun (Vuk IV; Vuk VIII; Vuk IX; SM) Meka (KH I; SM), Mea (KH I) ___________________________________________ Meleem (SANUIII) Metkovi (Vuk IV; MH IX) Metohija (VukIV) Milano (Vuk VIII; SM) Mileevo (SANUII) Mirovac (KH I) Misir (Vuk VI; Vuk VII; SANU II; SANU III; MH I; MH III; SM)___________________ Miuli (Vuk VIII) Mitrovica (Vuk IV; SM); Dmitrovica (SM) /Kosovska/ __________________________ Mleci (Vuk II; Vuk III; Vuk IV; Vuk VI; Vuk VII; Vuk VIII; SANU II; SANU III; SANU IV; MH I; MH II; MH III; MH IV; MH VIII; SM; KH II); Mletak (Vuk II; Vuk III; Vuk VII; SANU III; MH II); Mljetak (Vuk VII; KH I); Mljetok (KH II); Mljeci (MH I; KH I; MH II), Mljetaka (MH I); Venedig (MH VIII) Mletiak (SANU IV) Modun (SM) Mokrin (SM) Mokro (Vuk IV; MH VIII)

562

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Moskva (Vuk VII; SM); Moskovija (Vuk VII); Moskovska (Vuk II); Moska (SANU III; SM) Mostar (Vuk III; Vuk IV; Vuk VI; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; SANU II; SANU III; SANU IV; MH I; MH II; MH III; SM; MH IX; KH I; KH II) Mrcine (Vuk IX) Murii (Vuk IX) Mutili (MH IV) Mutnik (KH I; MH IV; EH) ________________________________________________ Nadin (MH IV; EH) _____________________________________________________ Napoljska (KH II) Navarin (SM) Nevesinje (Vuk III; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; SANU III; SANU IV; KH I; MH II); Nevesinj (Vuk IX) Niki (Vuk III; Vuk IV; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; SANU IV; KH III); Nik (SM); Nikii (Vuk IV; Vuk VIII; Vuk IX; SM); Nihi (Vuk VIII; SANU III); Nihii (Vuk VIII); Nii (Vuk VIII); Niii (SANU IV; Vuk VIII); Ni (SM); Onogot (Vuk IV; SM) Ni (Vuk II; Vuk III; Vuk IV; SANU II; SANU III; SANU IV; KH I) __________________ Noaj (Vuk IV) Nova Sela (KH I) _______________________________________________________ Nova Varo (Vuk IV) Novi (Vuk III; Vuk III; Vuk VII; Vuk VIII; SANU III; EH; KH I; KH II; MH I; MH II; MH III; MH IX); Novi (EH); Novin (Vuk III; SM; KH II) /Bosanski/ _____________________ Novi Pazar (Vuk II; Vuk IV; Vuk VI; Vuk VIII; SANU III; SANU IV; SM; KH I); Novi Pazari (Vuk II; SM; MH I); Jenji Pazar (Vuk II); Pazar (Vuk II; Vuk VI; Vuk VII; MH II); Pazari (Vuk II) _______________________ Novo Brdo (Vuk IV), Novo (SANU II) Novo Selo (Vuk IV; Vuk IX) _______________________________________________ Obarska (Vuk IV) _______________________________________________________ Obli (KH II) __________________________________________________________ Obodski grad (SANU IV) _________________________________________________ Obzir (EH)____________________________________________________________ Oa (Vuk IV); Haa (SM) _________________________________________________ Odesa (SM) ___________________________________________________________ Ogulin (MH III) ________________________________________________________ Ola (SANU III) ________________________________________________________ Olovo (Vuk VII; MH I) ___________________________________________________ Omuti (Vuk IV; Vuk VIII) ________________________________________________ Orahovac (Vuk II); Oraovac (Vuk IV; SM) _____________________________________ Orahovo (Vuk IX) ______________________________________________________ Oraac (Vuk III; Vuk VI; EH; KH I; KH II; KH III; MH III); Orahac (KH III) ____________ Oraje (Vuk IV; KH II) ___________________________________________________ Orid (Vuk II)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

563

Orlova Luka (Vuk IX); Orlja Luka (Vuk VIII; Vuk IX) _________________________ Orlujevac(VukVI) ____________________________________________________ Oran (EH; MH IV) Osat (KH III) Osijek (KH I); Osjek (KH III); Osik (MH I; MH IV; MH IX); Oseg (ER) _____________ Ostrogon (SANU III); Ostrug (MH IV) _____________________________________ Ostroac (KH I; Vuk III) Ostrvica (Vuk VIII) Otoka (Vuk VI; Vuk VII; MH VIII; EH; KH I; KH II; KH III) Ozija (SM) Ozin (Vuk III) Ozrinii (Vuk IV); Ozdrinii (Vuk VIII) Pag (KH II) Pakovrae (Vuk II) Palanka Bijela (SM) Panj-krst (KH II)_____________________________________________________ Parain (Vuk II) Paranica (Vuk IV) Pariz (VukVIII; SANUIV; SM) Peuj (MH IV) Pe (Vuk IV; Vuk VI; Vuk VII; Vuk VIII; SANU II; SANU III; SM; EH; KH I; MH IV); Ipek (SM) Peina Stijena (Vuk III); Peina (MH IV) ___________________________________ Pelinovo (SANU IV) Penari (Vuk IV) Perast (Vuk III; Vuk VII; SANU IV; SM) Perui (EH; KH I; MH IV) Peta (KH II; SANU III; EH) Peterburg (SANU IV); Petarbur (SANU IV) Petnica (Vuk IV; Vuk VIII; SANU IV); Petnjica (Vuk VII)_______________________ Petrinja (Vuk VIII; MH IV) _____________________________________________ Petrovac (KH II; MH III) Petrovaradin (MH IV); Varadin (Vuk II; Vuk VIII; KH I) Pilatovac, Pilatovci (Vuk IX) Pirlitor (Vuk II; Vuk IX); Pilitor (SM) Pipek (Vuk III) Plana (Vuk IX) Ploa (Vuk III; KH II; MH IV; Vuk IV; EH) Pljevlja (Vuk IX; KH III); Taslida (Vuk II; Vuk VIII; Vuk IX; KH III)______________ Pobori (Vuk VIII; SM) Podgorica (Vuk II; Vuk IV; Vuk VI; Vuk VIII; Vuk IX; SANU IV; SM)

564

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Podovi (EH) Podzvizd (KH I) Polojac (MH III) Poltava (SM) Poljice (VukIX) Popovi (Vuk IV)______________________________________________ Popovii (SM) _______________________________________________ Poela (Vuk VIII) Poenje (Vuk IV); Poene (Vuk VIII) _____________________________ Potpee (KH III; SM) Povija (Vuk VIII; Vuk IV; Vuk VIII); Povaja (SANU IV) ________________ Poarevac (Vuk VIII) Poari (Vuk VIII) Poega (MH IV; KH II; MH IX) /Slavonska/; Poega (Vuk II) /Uika/ _______ Poun (SANU III); Pouj(MH IV) _________________________________ Praskvica (Vuk VIII) Pranj (Vuk VII) Prelip (MH II); Prilip (Vuk II; Vuk VI; SM; SANU II; KH I; MH I; MH II) Prentin Do (SM) Pribi (KH I) Pribinje (VukVII; VukVI) Prijepolje (VukII; VukIV; SM) Pritina (SANU IV; SM); Pritinja (SANU II) _________________________ Pritoka (EH; KH II; KH III) Prizren (Vuk II; Vuk III; Vuk IV; Vuk VI; Vuk VIII; SM; SANU II; SANU III) Prnjavor (Vuk IV) Promin (MH III) Prozor (MH III; MH IV) Radu (KH I; KH II; MH III; EH) Rakitno (MH VIII) Rama (MH VIII) Ramana (SANUIII) Ravnje (Vuk IV) Rebi (SANU III) Ribi (MH IV) Ribnica (Vuk VIII) Ribnik (Vuk III; KH I; KH II; KH III; MH III; MH IX; EH) Riani (Vuk VI) Rig (EH; MH IV) Rijeani (VukVIII) Rijeka (SANU IV; SM; Vuk VIII; Vuk IX; KH I); Rijeka Crna (SANU IV)

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

565

Rijeka Senjska (Vuk VIII) ________________________________________________ Rim (SANU III; EH; KH I; KH II) __________________________________________ Ripa (MH III) ________________________________________________________ Ripanj(SANU IV) ______________________________________________________ Risan (Vuk III; Vuk IV; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; KH II); Risno (Vuk III) ___________ Rogaa (SANU IV) _____________________________________________________ Rogalevo (Vuk IV) _____________________________________________________ Rogame (SM; Vuk VIII); Rogane (Vuk VIII; Vuk IX) ____________________________ Rovca (Vuk IV; Vuk VIII; Vuk IX; SM) ______________________________________ Rovine (Vuk VIII; SANU II; SM); Rovina (SANU II) ____________________________ Roaj(SM) ___________________________________________________________ Ronik (KH II) ________________________________________________________ Rudina (KH II) Rudnik (Vuk VIII; KH I) Runjani (VukIV) Rvai (Vuk IX) Sadavac (VukVIII) Sala (VukIV) Salkovina (Vuk VIII); Sarkovina (SANU IV) __________________________________ Sarajevo (Vuk II; Vuk VI; Vuk VII; SANU II; SANU III; SM; MH II; MH III; MH VIII; KH I; KH II; KH III); Sarajvo (MH III) Selica (MH VIII) ______________________________________________________ Selite (KH III) Sento (ER) __________________________________________________________ Senj(Vuk III; Vuk VI; Vuk VII; SM; SANU III; EH; KH I; KH II; MH II; MH III; MH IV; MH VIII; MH IX); Senje (Vuk III; Vuk VI; Vuk VII; KH I; KH II); Sijenje (Vuk III); Sen (SANU III)___________________________________________________________ Serez (SM) Sevestopolja (Vuk IX) Sibinj(Vuk III; Vuk II; Vuk VI; Vuk VII; SM; SANU II; SANU III; MH I; MH II; MH III; MH IX; KH I; EH); Sibin (SANU II) _______ Siget (EH; KH I)_______________________________________________________ Silistra (Vuk IV; SM); Silistrija (Vuk IX; SM)__________________________________ Sirovac (VukIV) Sjenica (KH I; Vuk II; Vuk IV; Vuk VIII; SANU IV; SM); Sjenice (Vuk IX; SM); Senica (SANU II) ___________________________________________________________ Skadar (Vuk III; Vuk IV; Vuk VI; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; SANU IV; SANU II) Skopje (Vuk VI; Vuk IV; SANU II); Uup (Vuk IV; Vuk VI; SM; MH III)_____________ Skradin (KH II; MH III; EH); Sagradin (Vuk III) ________________________________ Slani kamen (Vuk III); Slano kamenje (SM) Slatina (Vuk IV; Vuk VIII; Vuk IX; SANU IV; SM) _____________________________ Slibur (SANU III)

566

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Slimnica (Vuk IX) Slivlje (Vuk IV); Slivov (KH I) _____________________________________________ Slunj (Vuk VIII) Smederevo (Vuk II; Vuk III; Vuk IV; Vuk VI; SM; SANU II); Smeder (MH I); Smederovo (MH I); Semendra (KH II); Zemlja Smederova (MH I)_____________________________ Smrijeno (Vuk IV) Sofija (KH I) Soko (Vuk III; Vuk VI) ___________________________________________________ Solila (Vuk II; Vuk IV) ___________________________________________________ Solin (ER ; MH IX) _____________________________________________________ Solun (Vuk II; Vuk III; SANU II; MH I); Seljanik (Vuk IX) _________________________ Sovljak(VukIV) Splet(VukVII) Spu (VukIV; VukVI; VukVII; VukVIII; VukIX; SANUIV; SM) Srebrnica (VukIV; SM) Srnina (VukVIII) Stala (Vuk II; Vuk III; MH I) ______________________________________________ Stambol (VukII; VukIII; VukIV; VukVI; VukVII; VukVIII; VukIX; SANUII; SANU IV; SM; KH I; KH II; KH III; MH I; MH II; MH III; MH IV; EH); Stambul (MH I; MH II; MH IX); Stanbol (Vuk VIII; SANU IV); Carigrad (Vuk II; Vuk III; Vuk VI; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; SANU II; SANU IV; KH I; KH II; MH I; MH II; MH VIII; MH IX) _________ Stanisaljii (Vuk VIII) ____________________________________________________ Staparje (MH IV; EH; MH III) ______________________________________________ Stijena (Vuk III; Vuk IV; Vuk VI; Vuk VIII; Vuk IX; SANU IV; SM); Stijene (KH I); Stina (EH; MH IV) __________________________________________________________ Stolac (Vuk IV; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX) ___________________________________ Striina (VukIV) Strug (VukIX) Stubica (VukIX; VukVI) Subotite (VukIV) Surduk(VukVIII) Suvodol (VukIV) Svrke (VukIV) [abac (ER) ____________________________________________________________ Sam (Vuk II; Vuk III; Vuk IV; Vuk VII; Vuk VIII; KH I; MH III)_____________________ ibenik (Vuk III; Vuk VI; SANU III; KH I; KH II; MH III; MH IV) ___________________ kadarac (Vuk VI) ______________________________________________________ Sperban(VukVI) ________________________________________________________ Stitar (Vuk IV) _________________________________________________________ Stitovo (Vuk VIII) ______________________________________________________ Sturli (EH); Turli (EH) __________________________________________________ Temivar (KH I) ________________________________________________________

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

567

Tepelen, Tipun (SM) Tetovo (SM) Timok (KH II) Tiran (Vuk IV; SM) Todornik (KH I) Topola (Vuk IX; Vuk IV; SM) Toptan (Vuk IV; SM) Travnik (Vuk II; Vuk III; Vuk IV; Vuk VI; Vuk VII; Vuk IX; SM; SANU III; KH I; KH II; KH III; MH I; MH III) Trebinje (Vuk II; Vuk III; Vuk IV; Vuk VI; Vuk VII; Vuk VIII; Vuk IX; SM; SANU II; SANU III; SANU IV) ___________________________________________________ Trebjesa (Vuk IV); Trebes (SANU IV) _______________________________________ Trenja (SANU IV) _____________________________________________________ Trijest(Vuk VIII); Trijee (VukVIII; VukIX) Trnovac (MH IV; EH) Trnovica (Vuk IV) Trnovo (Vuk VIII) Trnjine (SM) Trubjelo (Vuk IV) Trac (KH II; EH; MH IV) Tula (KH I) Tupan (Vuk IV) Turjanski (KH II); Turija (KH I) Tuimnja (Vuk IV; Vuk IX); Tuina (Vuk IV; Vuk VIII; Vuk IX; SANU IV) ____________ Tutuna (Vuk VI) Tuzla (Vuk III; Vuk IV; Vuk VII) Tvrdo (SM) Ubli (VukVIII; VukIX; SANUIII) Udbar (Vuk III); Udvar (Vuk VI; ER); Udvarje (SM); Ubar (MH IV); Ubar (Vuk VI); Udbar (Vuk VII) Udbina (Vuk III; Vuk VI; Vuk VII; SANU II; SANU III; SM; KH I; KH II; KH III; EH; MH II; MH III; MH IV; MH IX); Udbin (SANU III); Udbinja (Vuk III; Vuk VI; Vuk VII; SANU II; SANU III; SM); Udbinj(SANU III; SM); Udbinje (SANU III); Udvina (MH III; MH IV) Ugljevo (SM) Ugni (Vuk VIII) Ulin (Vuk II; SM); Vucinj(Vuk IV; Vuk VIII); Vuinj(Vuk IV) _____________________ Una (Vuk IV) Ursule (SANU IV) _____________________________________________________ Uskoci (Vuk IX) Uzolac (MH IV) Uice (Vuk IV; KH II; KH III)

568

T AB ELARNI PRIKAZ ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME

Vakup (Vuk III); Vakuf (MH III); Skoplje (MH III; MH IV; MH IX)________________ Valona (SM); Valonja (Vuk VIII) _________________________________________ Valjevo (Vuk IV) Varad (Vuk III; MH IV; EH) Varadin (MH IX) Varcar (MH III) Varna(SM; Vuk VIII) _________________________________________________ Vakovo (SM) Velestovo (Vuk VIII; SM; SANU IV) ______________________________________ Velez (Vuk II) Velimlje (VukIX) Velje Duboko, Duboko (SM) Vesela straa (MH VIII) Vidin (Vuk II; Vuk III; Vuk IV; Vuk VI; SANU II; SANU III; KH I) _______________ Vilusi (Vuk IX; SANU IV) Vinica (MH III) Vinii (SM; VukVIII) Vir (SM) Vis (Vuk IV) Viegrad (KH I; MH III) Vinjica (MH I) Voden (SM) Vrana (KH II; MH III) Vrane (Vuk IV) Vrani (EH) Vranjii (VukVIII) Vranjina (VukIX) Vrato (Vuk IV) Vrhgorac (MH IX); Vrgor (KH II) Vrhovi (KH II; MH III; EH) Vrljika (Vuk VI; MH III; KH I; KH II; KH III) _______________________________ Vrac (Vuk II) Vuitrn (Vuk II; Vuk IV; Vuk VI; Vuk VIII; SANU II; SANU III; SM) ______________ Vukovar (SANU II) Vukovije (VukIV) Zair(SANUIV) Zadar (Vuk III; Vuk VI; Vuk VII; Vuk IX; SANU III; SM; KH I; KH II; KH III; MH II; MH III; MH IV; MH IX; EH); Zadarje (KH I; KH II; KH III; EH) Zagora (Vuk VIII; Vuk IX) Zgorak (SANU IV) ___________________________________________________ Zagorje (Vuk VII; KH II)

Zagreda (Vuk VIII) Zalazi (Vuk VIII) (MH III) ATRIB UCIJE UZ EPSKE OJKONIME T Zaloje AB ELARNI PRIKAZ 569 Zaljuti (Vuk VII); Zaljue (SANU IV) ______________________________________ Zamoe (Vuk VIII) Zapad grad (Vuk III) Zaslap (Vuk IV) Zavala (Vuk VI; Vuk VIII; SANU IV; SM) Zavolje (MH III; MH IV) Zemun (MH III; MH VIII; SM; KH I) Zeok (Vuk IV) Zlatar (Vuk VI) Zmijanje (Vuk VI); Zmijalje (SM); Zmijane (Vuk VI); Zmijnje (Vuk VI); Zmijulj(SM) Zvean (Vuk II; SANU II; SM) Zvonigrad (KH II) Zvornik (Vuk II; Vuk III; Vuk IV; Vuk VII; SANU III; SM; KH I; MH VII) ___________ abljak (Vuk II; Vuk IV; Vuk VI; Vuk VIII; Vuk IX; SANU IV; SM); abjak (SANU IV; SM) egar (MH IV; KH I)

SKRAENICE
1. Pe riodika EJOS Electronic Journal of Oriental Studies (Universiteit Utrecht) , , , . = Revue historique, , , HP / CP , ( 1 (1948)). , , . Jahrbuch der Oesterrechischen Byzantinistik, Wien , ( , , , , Savez Udruenja folklorista Jugoslavije , .

JOB H3

on
CE3 CCA SUFJ

2. Re nici i enciklope dije 1-3 El 1-3 3C ER

Eonbuian , 1-30, 1970-1978. , , 1-3, ", 1975.

Encyclopedic de l'islam, Nouvelle edition, Paris Leiden, Tome I-VI,

1954-1991.

, 1-3, ",
2002.

caoeapb, . 1891. caoeapb 1-, 1974-. Enciklopedija ivih religija, Nolit Beograd 1990.

S KRAENICE

571 , 1-4, , Mo- 1967. Hrvatski leksikon I- , Naklada Leksikon d.o.o., Zagreb 1997. Imenik mesta u Jugoslaviji, Slu beni list", Beograd 1973. Fdldrajzi nevek etimologiai szotara, Budapest 1980. , ! , 1999. , , . . 15, 1998. Pomorska enciklopedija, 1-8, JLZ, Zagreb 1972-1989. Paulys Real-Encyclopadie des classichen Altertumswissenschaft I, Stuttgart 1894. Rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti, I-XIV, Zagreb 1880-1952. u , . , ", 1969. 1-6, ", 1969. u , - , . Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezika, I-T V, Zagreb 1971-1973. Tabula Imperii Romani. Naissus, Dyrrhacion-Scupi-Serdica-Thessa-lonike, Slovenska akademija znanosti in umetnosti, Ljubljana 1976. Vojna enciklopedija, 1-10, Redakcija vojne enciklopedije, Beograd 1970-1975.

I-T V Hrvatski leksikon Imenik YU Kiss OC EPCJ PE PRE RJA

PMC Skok TIR

VE

3. Monografije i druga slovenska graa Arheoloka istraivanja 1980 = Arheoloka istraivanja Kruevca i moravske Srbije, Beograd 1980. 2003 = , , 80, 2003. 1988= 1) u , , XXXVI, 9, 1988. Biha 1982 = Monografije T uristike tampe - BIHA, BIGZ, Beograd- Biha 1982. Blago 1983 =Blago naputevima Jugoslavije. EnciHopedijsko-turistiki vodi, Jugoslavijapublik, Beograd 1983. E = Evlija elebi, Putopis. Odlomci o jugoslovenskim zemljama, Sarajevo 1979. 1970 = 1) 1862-1867. ., , , 1970. = 1-3, , , 1983. Kanic 1 -2 = , , u : XIX , 1-2, : : , 1985.

572

S KRAENICE

= .. , , 1, 1977. Kraljevo i okolina = Kraljevo i okolina, Beograd 1966. = - ( ), 2000. Kruevac kroz vekove 1972 = Kruevac kroz vekove, Kruevac 1972. Kurumlija 2000 = Kurumlija kroz vekove: zbornik radova s naunog skupa, Prolom Banja, urednik Slavenko T erzi, Beograd: Zavod za ud benike i nastavna sredstva: Istorijski institut SANU, Kurumlija: T uristika organ izacija optine, 2000. Le origini = Le origini di Venezia, Fondazione Giorgio Cini, Venezia 1964. Milano 1966 = Milano nei secoli. Comune di Milano, Pubblicazione a cura dell'Ufficio tampa del Comune di Milano 1966. Mrkonji-grad 1973 = Mrkonji-grad, Narodni univerzitet Mrkonji-grad 1973. Reka Fiume=Reka Fiume. Notes sur l'histoire, la langue et la statistique, Beograd s.a. = Tiypfja -Koeuha 1430-1930, , , - 1930-31. 1878 = , & , . & , & , , 1878. , LXXI/473, 1978. 1979 = , , 1979, . Svijet islama = Svijet islama. Vjera, narodi, kultura, Jugoslovenska revija", Vuk Karadzic", Beograd 1979. ibenik ibenik Spomen zbornik o 900. obljetnici, ibenik 1976. } = / . The European Heritage Days Fortifications in Serbia, , 2003. Valjevo = Valjevo postanak i uspon gradskog sedita, Saoptenja sa naunog skupa povodom est vekova od najstarijeg pomena Valjeva u istorijskim izvorima, odranog 8-10. oktobra 1993. godine u Valjevu 1994. Kocoea = u , 1987. = , , 1912.

BIBLIOGRAFIJA
A Abdel-Rahim, Muddathir 1980 "Legal institutions", The Islamic City, ed. R. B. Serjeant, UNESCO, 41-51. Abulafia, D. & Franklin, M. & Miri, R. (eds.) 1992 Church and City 1000-1500, Cambridge UP. Albrecht, Edelgard 1975 Ortsnamen Serbiens in tiirkischen geographischen Werken des XVI-XVIII Ja-hrhunderts, Miinchen. Alii, Ahmed S. (prireiva) 1984 Turski katastarski popisi nekih podruja zapadne Srbije XV i XVI vek, 1, aak: Meuoptinski istorijski arhiv, Kraljevo: Istorijski arhiv, T itovo Uzice: Istorijski arhiv. 1985 Poimenini popis Sandaka vilajeta Hercegovina, Orijentalni institut u Sarajevu, Sarajevo. Andri, Stanko 2005 0 najranijoj povijesti srijemske Frankavile", u: Zaviajnik. Zbornik Sta- nislava Marijanovia, povodom sedamdesetogodinjice ivota i etrdesetpeto -godinjice znanstvenoga rada, prir. Milovan T atarin (Osijek: Filozofski fakultet), 67-81. Aneli, Pavao 1958 2003 : u ^; : u u XTV u XV , , 39, . u , 1-2, . Srednjovjekovni gradovi u Neretvi, GZM, n.s. XIII, 179-231. ,

, (ed.)
1971

, . & , .
2004

, , , 81-104.

rpaja

Miscellanea

XXII,

574

, C. M.
1892 1970

. , VII/18, 279-281. Baer, Gabriel The Structure of Turkish Guilds and its Significance for Ottoman Social History, Jerusalem.
"Aleppo", The Islamic City, ed. R. B. Serjeant, UNESCO, 177-182. Baldowin, John F.

Bahnassi, Afif 1980 1987 The Urban Character of Christian Worship. The Origins, Development, and Meaning of Stational Liturgy, Orientalia Christiana Analecta 228, Roma.

1954 : . , , , ", -, 575-696.

Barel, Yves 1977 La ville medievale. Systeme sociale. Sysieme urbain, Grenoble, Presse Univer-sitaire. Barifiu, George 1887 Apulum, Alba-Iulia, Belgrad in Transilvania, Academia Romana, T ipografia Academiei Romane, Bucuresci.

1984 ( ), - 3, .

Barley, . W. (ed.) European Towns. Their Archaeology and Early History, London. 1977

,
2001 Basle r, uro 1971 Be jti, Alija 1945

do , Clio, . Spomenici starije prolosti Jajca, SUFJ, XV, Jajce, 9-11.

Priboj na Limu pod osmanlijskom vlau 1418-1912, Sarajevo. 1953 Banja Luka pod turskom vladavinom, Nae starine I, Sarajevo, 91-116.
1951

Be nac, Alojz

Olovo, Beograd.

Be ne volo, Leonardo The History of the City, Cambridge: Mass., MIT Press. 1980 Be rtoa, Slaven 2005 Istonojadranski prostor i kruenje ljudi: primjeri naseljavanja iz srednje Dalmacije u Puli (XVII-XLXstoljee) , CCP 55, 97-114. Bezlaj, Franc Slovenska vodna imena , Ljubljana. 1961

1983 , - , 20, 45-126.

B IB LIOGRAFIJA __________________________________________________________________ 575 2005 ", , , 29-68.

-, .
1975 u 15-16- , , . - , .

,
1892 , VII/21, 330-332. Bokovi, . 1962 Stari Bar, Beograd. 1984 Bar grad pod Rumijom, Bar.

, T). & , M. & , .

1980 , Bouras, Charalampos City and Village: Urban Design and Architecture, JOB 31/2, 611-653. 1981

,
2006 , ", , 39-43. Brajovi, Mihailo Bebo Durmitor i Tara svjetska prirodna batina, Beograd. 1987 Brokije r, Bertrandon de la 2002 Putopis. Putovanje preko mora kroz Palestinu, Malu Aziju, Srbiju i Francusku, igoja", Beogr ad. Briihl, C. R. 1977 "The Town as a Political Centre: General Survey", in: European Towns. Their Archaeology and Early History, ed. M. W. Barley, London, 419-430.

, T)opr)e
Budimir, Milan 1956 Bujas, G. 1957 Bujukli, Z. 1988

2006 apxue ( ), CCA 5, 243-276.

Pelasto-Slavica, Rad JAZU, Zagreb, 81-194.

Makarski ljetopis 1773-1794, Zagreb.

Pravno ureenje srednjovekovne budvanske komune, Niki.

Bulliet, Richard W. 1979 Coversion to Islam in the Medieval Period. An Essay in Quantitative History, Harvard UP.

,
2003

u 1804-1813. ^ u , , .

576 C Csanki, D. 1890-1913 Chiudina, Jakov 1865

B IB LIOGRAFIJA

Magyarorszdg tortenelmi foldrajza a Hunyadiak kordban

Geography of Hungary in the Age of the Hunyadis], Budapest.

[T he Historical

Vrlika, u Spljetu. of Urbain Origins in Non-Roman Europe: Ireland, Wales, Denmark Germany, Poland, and Russia from the Ninth to the Thirteenth Century, 2 vols., British Archaeological Reports (BAR) series 255, Oxford.

Clarke, H. B. & Simms, A. (eds.) 1985 The Comparative History

Cohen, Amnon 1984

Jewish Life under Islam. Jerusalem in the Sixteenth Century, Harvard UP. Under Crescent and Cross. The Jews in the Middle Ages, Princeton UP. Early Medieval Europe 300-1000, Macmillan Press.
.

Cohen, Mark R. 1994 Collins, Roger 1999

, 1998 ,

, 1925 , . ,
, 1, . 1994 , 1,, , 94-110. uri, Hajradin 1971

u - 1910-1924,

",

Jajce kroz istoriju,

SUFJ XV, Jajce, 13-32.

irkovi, Sima Golubac u srednjem veku, Poarevac. 1968 1991 , - , , 43-56. 1998 " u - , XXXVII, .

, . & - . & , P. 2002 , , 49-64 , . 1922 (1413-1427), 1-, , .

II/1, 61-77. 1989

B IB LIOGRAFIJA

577

liyK,

1983 , -, 39-46. 1997 , , , 7-24. u apahu, - 1, , 57-63. 1999

D Dabii, . 1959

Zemun pregled prolosti od postanka do 1918, Zemun. , 1903 , II, 5. 1909 , VI, 12. Dejevsky,
N. . 1977 "Novgorod: the Origins of a Russian T own", in:

European

Towns.

Their

Archaeology and Early History, ed. M. W. Barley, London, 391-403. , 2006 . , , . , . . 1893 , , VHI/8-9, 109-110. , 1950 , u , . , 1984 u Hauiwpoeuhu, . 1989 , . , 1992 u , " , . 1996

, - - . 2004 The Pla ce of Symbolic City in Construction of Natio nal Imagery (A Case of Balkan Folk lore: Two Models of Epic City), Balcanica XXXV, Beograd 171-184.

u . ,

, & , & , 1972 , ", . , . . 1938 u , , XLVII, , 107-147. 1978 , , . Dini, . 1978 Branievo u srednjem veku, Srpske zemlje u srednjem veku, Beograd, 84-112. 1978a Nastanak dva naa srednjo vekovna grada, Ribnica Podgorica, Srpske zemlje u srednjem veku, Beograd, 353-356. 1978b Nasta nak dva naa srednjovekovna grada, Pe do turskih vremena, Srpske zemlje u srednjem veku, Beograd, 345-353.

578

B IB LIOGRAFIJA

, X. . 1984 u XVI , 8, 77-103. Duby, Georges (ed.) 1980 Histoire de la France urbaine, 1-2, Paris. , C. 1931 u , 48, 1-596.

, 1986 - , - , 27, .

), .
1922 , 2, 129-138. 1939 ", - , , 168-172.

, . & , .
1973 , 1966; - , II, , 497-505 urev, Branislav & Hadiosmanovi, Lamija 1973 Dva deftera Crne Gore iz vremena Skender- bega Crnojevia (druga sveska), ANUBIH, Posebna izdanja knjiga IX/2, Odeljenje drutvenih nauka knjiga 2, Sarajevo. uri, T. & Feletar, D. 1983 Stare graevine istone Hrvatske, Varadin. 2002 Stari gradovi, dvorci i crkve Slavonije, Baranje i zapadnog Srijema, Zagreb: Hrvatski zemljopis.

, M. ())
1961 1903 , , . , u , 5, 1105-1293.

-,

Eldem, Edhem & Goffman, Daniel & Masters, Brace 1999 The Ottoman City between East and West. Alepo, Izmir, and Istanbul, Cambridge University Press.

,
1935 1938

, , XXVII, 190-244. u . u ? 18, 617-637. 1950 carigradskih turskih arhiva Miihimme defteri, SAN, Zbornik za istonjaku istorisku i knjievnu grau, knj. , Istoriski institut, knj. 1.

Iz

B IB LIOGRAFIJA __________________________________________________________________ 579

Eliseeff, Nikita 1980 "Physical lay-out", Thelslamic City, ed. R. B. Serjeant, UNESCO, pp. 90-103. Eliyahu, Ashtor 1983 Levant Trade in the Later Middle Ages, Princeton UP. Ennen, Edith 1979 The Medieval Town, Amsterdam: North Holland.

,
1902 . , 1/4, 1-224. 1917 . , XVII, 241-477. 1926 . u - , XXXIX/24, , .

, . & , P. .
1899 u u , . Esbe r, Philip Francis 1994 The First Christians in Their Social Worlds, London.

,
1994 u Cep y XLV cMonehy, , .

1928 , , XLIII, 1928. 1961 u , , 29, , 69-77. umjetnikim spomnicima grada Kotora, Spomenik SAN, n.s. CIII/5,71-101. Foreti, Vinko Povijest Dubrovnika do 1808, MI, Nakladni zavod Matice hrvatske, Zagreb.

Fiskovi Cvito 1953 1980

Foste r, Norman 1986 Hodoasnici, Grafiki zavod Hrvatske, Zagreb.

,
2002 , XLIX, , 47-65. Fre idenbe rg, Marlen . 1970 Social connections and antagonisms in Dalmatian towns of the XV-XVI cen turies, La ville Balkanique XVe-XIXe ss., ed. Nikolai T odorov, Studia Balcani-ca 3, 117-123. Frugoni, Chiara 1991 A Distant City: Images of Urban Experience in the Medieval World, Princeton UP. G

,
1994 - , .

580 ___________________________________________________________________ BIB LIOGRAFIJA

2002 , , - , , . 1972

, . .

, u , .

Glick, T homas . Islamic and Christian Spain in the Early Middle Ages, Princeton UP. 1979 Gokbilgin, M. Tayyib 1970 Alajet Rumelija (Popis sandaka i gradova na poetku vladavine Sulejmana Velianstvenog), Prilozi za orijentalnu filologiju 16/17, Sarajevo, 308-342. Gonella, Julia 2001 1888 u . , /4, 55-56; III/5, 71-74; III/6, 88-90; /7, 104-106.

The Citadel of Aleppo, EJOS TV (2001) 22, 1-24. 1},

1982 , III, 187-189. 1986 , u XTV -, .

, . 1932 , 2-3/VII, ,
1-69. Gunjaca, Stjepan 1937 Topografska pitanja na teritoriju stare Cetinske upanije s ekskursima o ubika-ciji Setovije i Tiluruma, Zagreb-Split

H Hadijahi, Muhamed 1936 1896 1902 1924

Sarajevske damije u narodnoj predaji, ZNZOJS XXX/2, 229-236. Ka u , 16, 265-338 u , . , (2. ).

-,

Hamm, Michael F. (ed.) The City in Russian History, Lexington: UP of Kentucky. 1976 Hamme r, Jon fon Historija Turskog (Osmanskog) Carstva, Zagreb. 1989 Hand i, A. 1962/63 Postanak i razvitakBijeljine u XVI vijeku, Prilozi za orijentalnu filologiju 12/3, Tuzla i njena okolina u Sarajevo, 45-74. 1975 XVI vijeku, Sarajevo. Dva prva popisa Zvornikog sandaka (iz 1519. i 1533. godine), ANUBiH SANU, 1986 Graa, knjiga XXVI, Odjeljenje drutvenih nauka knj. 22, Sarajevo.

B IB LIOGRAFIJA

581

Hattox, Ralph S. 1985 Coffee and Coffeehouses. The Origins of a Social Beverage in the Medieval Near East, University of Washington Press. He rlihy, David 1985 Medieval Household, Cambridge Mass., Harvard UP. 1997 The Black Death and the Transformation of the West, Harvard UP. Hourani, A. H. & Stern, S. M. (eds.) The Islamic City. A Colloquium, University of Pensylvania Press. 1970 Hrabak, Bogumil 1953 Trg Valjevo u srednjem veku, IG 3-4, 91-102. 1951 Pirot i Duboica u dubrovakim dokumentima od kraja XV do poetka XVII ve- 1955 1/2, 114-117; do XVII neha, 1/2, 1-38. Humska, Vera 1999 Plemika porodica Hreljanovi, Senjski zbornik 26, 241-246. I

ka, IG

Ibish, Yusuf 1980 "Economic institutions", The Islamic City, ed. R. B. Serjeant, UNESCO, pp. 114-125. Ili, arko 1971 VukJajanin, SUFJ XV, Jajce, 35-39. La ville

Inalcik, Halil 1970 "The foundations of the Ottoman economico-social system in cities", BalkaniqueXVe-XDCess., ed. Nikolai T odorov, Studia Balcanica 3, pp. 17-24. 1994 An Economic and Social History ot he Ottoman Empire 1300-1914, Cambridge UP.

,
2003 1989 . 1300-1600, ", . Isailovi, . Valjevo i okolne oblasti u srednjem veku Prilozi za istoriju, Valjevo.

Itzkowitz , Norman 1980 Ottoman Empire and Islamic Tradition, s.l.

, .
1891 - " u , VI, 216.

1977 Humuuh, - , , ", 29, .

Ivi, Aleksa 1922 Graa za srpsku istorijsku geografiju, Glasnik Geografskog drutva, 7/8, Beograd.

582 J

B IB LIOGRAFIJA

,
2000 , , , XXVI/1, , 95-113.

, ))
2003 ,

, , .

1985 u , - , .

1959 , , I, - CCCXXVI, 33, , 424-426. 1959 , , I, CCCXXVI, 33, , 464-493. 1959b u u , , I, CCCXXVI, - 33, , 207-303.

, .
1948 u , - . [Drugo izdanje 2001.]

, .

1935 , 28, LI, , 243-336.

Jovanovi, V. 1976 Uber den fruchmittelalterchen Schuch von Cecan auf Kosovo, Balcanoslavica 5, Prilep, 123-145.

,
1962-63 , .., XIII-XIV, 137-150.

,
1926 (ed.)

1921 - , , u , X, 21, 383-574. u , XXXVIII 23, 357-544. ), . .

1982 . - , -. Juki, Ivan Franjo 1953 Povijest Bosne, Putopisi i istorijsko-etnografski radovi, Svjetlost", Sarajevo. K

, 1971 XII , 13, , 27-55.

B IB LIOGRAFIJA __________________________________________________________________ 583

1981 1986 1994

, 20, , 75-82. Tabula Hungariae, XXT V-XXV, 423-435. , . Beograd u srednjem veku, Beograd. , , , , [ 1853]. Hercegovaki ustanak 1882. godine, Sarajevo. Kara, Z. Urbani razvitak srednjovjekovnog Vukovara, Starohrvatska prosvjeta, ser. 111-21 (1991), 245-273. u , ", . , , , . , XLIX, 105-107. Grad Golubac u tursko vreme. Razmiljanja o gradu u svetlu ispitivakih radova, Saoptenja , 199-210. Faze izgradnje Golubakog grada, Saoptenja IX, 181-196. HuKuiuhy , , 2, .

Kali- Mijukovi, . 1967

2005 Kapidi, . 1958 1995

, .
.. 1965 1937 Katani, N. 1981 1987 1971 .. 1983

u , , . Klaic', N. Crtice Vukovaru u srednjem vijeku, Izdanje Gradskog muzeja Vukovar, br. 4.

Klai, Nada & Pe tricioli, Ivo 1976 Zadar u srednjem vijeku do 1409, Zadar. Klanicz ay, Gabor 1990 The Uses of Supernatural Power. The Transformation of Popular Religion in Medieval and Early Modern Europe, Princeton. Klusakova, Lud'a 2002 The Road to Constantinople. Sixteenth-Century Ottoman Towns through Christian Eyes, ISV Publishers, Prague. Kljaji, Josip 2002 Zapovjednici brodske tvrave i naelnici grada Broda u 18. i 19. stoljeu, Scrinia Slavonica 2, 16-45. , 2001 , - , , , 27-48.

584___________________________________________________________________ BIB LIOGRAFIJA Kopan, B. 1997

, , 36, , 163-170.

Kornrumpf, Hans-Jurgen 1995 Territoriale Verwaltungseinheiten und Kadiamtsbezirke in der Europaischen Ttirkei (ohne Bosnien und Ungarn), Karlsruhe. Kosti, M. 1925 Grad Skoplje i njegov istorijski znaaj tokom vekova, Glasnik Profesorskog drutva V/4, Beograd, 186-192. , , . , 1-4, , 121-126. , II, 2. , , I, , 21-23.

, . M.
1892

,
1952 1890 1887

, , . -,
1978 , . 2007 u (XIV-XV ), , .

,
1976 1957 , . (XIV-XVIII ), III, .

, . & , .
Kraljevo i okolina 2000 Kraljevo i okolina, Beograd 1966. Nauni skup Rudo polje Karanovac Kraljevo (odprvih pomena do Prvog svetskog rata), Beograd-Kraljevo. Krautheime r, Richard 1983 Three Christian Capitals. Topography and Politics, Berkeley, UCLA Press. Kravar, Miroslav 1976 O imenu grada ibenika, ibenik. Spomen zbornik o 900. obljetnici, ibenik, 61-70.

, A. A.
1986 Kre ki, . 1975

( XIII-XIV .), , .

Crime and Violence in the Venetian Levant: A FewXLVth Century Cases, - 16, , 123-131.

Kre ki, Baria (ed.) Urban Society of Eastern Europe in Premodern Times, Berkeley & LA: UCLA 1987 Press.

B IB LIOGRAFIJA

585

Kre e vljakovi, Hamdija 1952 Banje u Bosni i Hercegovini, Sarajevo. 1953 Stari bosanski gradovi, Nae starine, I, Sarajevo. 1954 Nai bezisteni, Nae starine , Sarajevo. 1959 Novi podatak o povijesti grada Blagaja na Sani. Prilog evidenciji spomenika kulture, Nae starine VI, 35. 1959a Kamengrad, Nae starine VI, Sarajevo, 21-34.

, & , ,
2003 2005

1954 , Nae starine II, Sarajevo. 1957 Derventi i Travniku iz poetka XIX stoljea, Nae starine IV, Sarajevo.

Podaci o tvravama u

u , , XLIX, 139-161. u 15. u 16.

, 11, 165-193, 189-190. Kruhek, Milan 1978 Karlovac, Zagreb.

,
1996 , - , .

, & ,
1981 1963 u , 1, . , , , 141-147.

,
Kukulje vi-Sakcinski, Ivan 1886 Glasoviti Hrvati prolih vijekova, Naklada Matice hrvatske", Zagreb. Kuripei, Benedikt 1950 Putopis kroz Bosnu, Srbiju, Bugarsku i Rumeliju 1530 (prevod ore Pejano -vi), Sarajevo.

L Lasz owski, Emilij pl. 1914 Drenik (povjesna crtica), Zagreb, Braa hrvatskog zmaja". Sveska XXIX.

,
1954 , : . , - , , , ", . Le Goff, Jacques Medieval Civilisation 400 1500, Blackwell. 1964 1988 The Modern Imagination, T he University of Chicago Press, Chicago-London. Le jean, Guillaume 1860 1970 Viaggio in Albania e Montenegro (1858), Le Tour du Monde, Paris. Le vitsky, Jakov A. "Problems of the methodology of Medieval town history (analyzed on base of

586

B IB LIOGRAFIJA

the history of West-European town)", La ville Balkanique XVe-XLXe ss., ed. Nikolai Todorov, Studia Balcanica 3, 7-16. Lewis, Bernard 1982 The Muslim Discovery of Europe, New York. 1993 Islam and the West, New York. Liebeshuetz, J.H.W.G. 2003 The Decline and Fall of the Roman City, Oxford University Press. , H. 1970 . - , , , . , 1982 : , , 155-168. 1985 , VI, 105-118. 1989 . Der Name Bogorodica Levika, , : , . XVI ( ), , 91-100. 1989 u ( u ), X, 1-32. 1990 , XI, 1-18. 1991 Vorslavisches Substrat in der Toponymie Serbiens. Bisherige Ergebnisse, Pro bleme und Perspektiven weiterer Erforschung, Die Welt der Slaven Jg. XXXVI, n.F. XV, 1-2, Munchen, 99-139. u , . , , , . - ", , 84-87. 1994 Ha yuihy . , , - 1994, , 229-236. 1997 - , . - , 1, 1-26. 1999 u - , XV, 171-184. 1999 u , XLII, , 45-58. 1999b - ( ) - , XXXIII 1-2, , 99-106. 2000 - > - , , [2001] , 601-623. 2002 . u , , - , , 78, - . 2003 , . - , 27-29. 2002, / 2003 ( , . V, . 7), 529-540. 2004 . *glazt - , LI/4, , 5-10. 1993

B IB LIOGRAFIJA

587

Lopai, Radoslav 1890 Biha i bihaka krajina, mjestopisne i povijesne crte, Zagreb. Lovri, Ivan 1948 Biljeke o Putu po Dalmacii opata Alberta Fortisa i ivot Stanislava Soivice, preveo Mihovil Kombol, Zagreb: Izdavaki zavod Jugoslavenske akademije.

Lukare vi, Frano Burina 1878 Djela Frana Lukarevia Burine, JAZU, Zagreb.

M Maclagan, M. 1968 2001 The City of Constantinople, T hames & Hudson, London. , . , Clio", .

, 2003 . , ", . - , 1991 u , 1, , , 185-189. , , I, . 1995 Mango, Cyril 1981 1926 (, , ), XXXVIII/23, , . Daily Life in Byzantium, JOB, 31/1, 337-353, Wien. ,

Markovi, Jovan . 1971 Gradovi Jugoslavije, Beograd. 1988 Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije, Svjetlost", Sarajevo. Markovi, Milica 1966 Geografsko-istorijski imenik naselja Vojvodine, Novi Sad. Markovi, P. 1896 Zemun od najstarijih vremena do danas, Zemun. Markovi, ivko etnja po Petrovaradinskoj Tvravi, Novi Sad 1996 Matanovi, Damir Tvrava Brod i vojni komunitet Brod na Savi kao paradigma odnosa 2002 vojnika i civila u Vojnoj krajini, Povijesni prilozi 21/23, 193-202. 2002a O osnutku vojnog komuniteta Brod na Savi, Scrinia slavonica 2, 7-15. Mateji, Radmila 1966 Vinodol. Historijski osvrt s obzirom na etnografiju kraja, SUFJ XI, Zagreb, 9-23.

588 ___________________________________________________________________ BIB LIOGRAFIJA

,
1936 > ", , 9/2 (24), 181. 1), , 2, 192-193. 1954 1972 , ", , - , 75-84. Matkovi, P. 1890 a Putovanja po Balkanskom poluotoku, Zagabria, T isak Dionike T iskare. 1890 b Putopis Marka Antuna Pigafetta, ili drugo putovanje Antuna Vrania u Cari grad 1567godine, Rad Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti C, Zagreb, 65-168. Mazali, . 1948 1955 1958 Mauran, Ive 2000 Grad i tvrava Osijek, Osijek: Sveuilite Josipa Jurja Strossmayera. Mayer, A. 1957-1959 Die Sprache der alten Illyren, III, Schriften der Balkankomission, Lingv. Abt. XV Wien. Travnik i Torian, GZM n.s. III, 145-166. Zvonik (Zvornik) stari grad na Drini, Vinac i Doboj, GZM n.s. XIII, 233-240.

GZM 10, 73-116; 11(1956), 243-278.

,
1947 , .

,
1995 u , , . 1964-65 Alata , 15-16, , 69-93.

, .

, / ,
1975 u ^ , - . XIX , - .

, (ed.)
1988

, .

1888 , - , ( , 1979). 1933 u , XCVI/25. Mycuhu. , XXXIII, 5-36. Istorija 11-22. Leskovca u -

, . ,
1986 Miloj evi, . 1987

srednjem

veku,

Leskovaki

zbornik

XXVII,

Leskovac,

,
2000 : u , - - .

B IB LIOGRAFIJA

,
1997 , .

, . & , .
1988 - , 1 22, 104, .

-,

1992 1476. , XXXVIII, , 31-42 2004 1476-1560, , - ,

-, ,
1890

2002 , - , 36 ", - . , , 72, 152-153.

,
1875 , XLI, , 104-282.

, .
1958 ", - , , 149-161. Mollat, Michel 1986 The Poor in the Middle Ages. An Essay in Social History, London UP. Moore , R. J. 1994 The Origin of European Dissent, University of T oronto Press, Toronto-Buffalo-London. Morris, Jan 1990 The Venetian Empire. A Sea Voyage, Penguin Books. , 18.

,
1971 Me nnesland, Svein 2001 1001 dan. Bosna i Hercegovina slikom i rijeju kroz stoljea, umjetniki urednik Matja Vipotnik, Sypress.

,
1990 , 14, , 59-65. N , .

,
1913

, .
1883 T>opt)a ->1) , u u u . Kao -

590 ___________________________________________________________________ BIB LIOGRAFIJA 1804 1813 u , 1-2, - . , .

1970 . , , , , ", ) 1862-1867, , , 533-561.

Nicholas, David 1997 The Growth of the Medieval City: from Late Antiquity to the Early Fourteenth Century, Longman, London New York.

,
1963 1975 , 4,35-39. , . 1903 . , 5, - II, , . Kad ..., IX, , 126-135. ,

, .
1877 , . 1879 u XIV u XV , 3, 263-355. 1 879 1 u , , 120 (1879), 159-174. 1882 u , IV, 333-343. 1883 u , 5, 141-164. Omerika, Nusret 1999 Kulturno-historijski (26-27).

spomenici

Mostara

narodnoj

pesmi,

Most

115-116 and

Origo, Iris The Domestic Enemy: The Eastern Slaves in Tuscany in the Fourteenth 1955 Fifteenth Century, Speculum, 30/3, 321-366. Owens, E. J. 1991 Burcu 2001 The City in the Greek and Roman World, London. Ozguven,

The Palanka: A Characteristic Building of the Ottoman Fortification Network in Hungary, EJOS I V (2001) 34, 1-12.

Oztiirkmen, Arzu 2002 From Constantinople to Istanbul. Two Sources on the Historical Folklore of a City, Asian Folklore Studies, 61, 271-294. P Palavestra, Vlajko Legende iz starog Sarajeva, Zemun. 2000 2003 u : , , .

B IB LIOGRAFIJA

Palme r, Alan 1987 The Banner of Battle: The Story ofthe Crimean War, New York, St. Martin's Press. Panchenko, Konstantin A. Osmanskaya imperia i sudbi pravoslavia na Arabskome Vostoke (XVI nac1999 halo XLX veka), EJOS, II/5, pp. 1-162.

,
1948 , XCVI, , 3-41.

Pavii, Stjepan 1962 Seobe i naselja u Lici, ZNOJS XLI, 5-330.

, .
1954-55 , V-VI, 305-316. Pavlovi, D. St. 1956 abaka tvrava, Starinar 5/6, 305-316 Pe co, Asim 2000 2001 Pe rii, ime 1980 Iz hercegovake toponimije, Most, XXVI/124 n.s., 35, Mostar. u ( -), LVT L 53-57. Dalmacija uoi pada Mletake Republike, Zagreb ( ), , . , , . , , 1-92. - - ( ), III, 1-120.

, . T joprje
2005

,
1979

,
1981 1982 1986 1955

, VII, 1-119. , u 18 , V, 295-309.

,
1954-55 , .., V-VI, 295-304.

, .
1910 , . , .

, . (ed.)
1934 Pirenne , Henri 1927 Les villes du Moyen Age. Essai d'histoire economique et sociale, Maurice La-mertin, Bruxelles.

592

B IB LIOGRAFIJA

, .
1937 1955 , . , V, 193-206.

Popovi, I. 1960 Bemerkungen iiber die vorslavischen Ortsnamen in Serbien, Zeitschrift fur sla-vische Philologie XXVIII/1, Heidelberg, 101-114.

, M.
1982 1988 1989 1999

Beogradska tvrava, Beograd. , 12, 141-144. , 13, 217-218. Tvrava Ras, Arheoloki institut, Posebna izdanja 34, Beograd.

,
2003 Sirmium. u ( padom u - ), . Pounds, Norman J. G. 1969 The Urbanization of the Classical World, Annals of the Associoation of American Geographers, Vol. 59, No. 1, 135-157.

1986 , , . , . 1940 , . R

, . .
1964 . 1989 1971

, . , , . , .

, . . ,

1910-1912 u , , 1910, , 33-101; 1911, XXX, 259-291; 1912, XXXI, 233-297. 1939 u , , - 171, . 1942 u , , - , , . 1950 u od XVI do , . 1951 u , , - , XVI, .

,
1984 Stjepan 1941 Zemljopisni pregled Banovine Hrvatske, Zagreb. Ravli, Aleksandar 1974 Banjaluka, Beograd. , . Ratkovi,

B IB LIOGRAFIJA __________________________________________________________________ 593

Ravli, J.

Makarska i njeno primorje, Split. 1934

, (.)
2000 u , . 2005 u , . Riz vanbe govi, Izet 1963 Prolost Stoca i spomenici kulture iz turskog vremena, SUFJ IX, Sarajevo, 149-158. Rospond, St. 1983 Sowiaskie nazwy miejscowe z sufiksem -jb, Wroclaw.

Rothe nbe rg, Gunther . 1961 Venice and the Uskoks of Senj: 1537-1618, The Journal of Modern History, 33/2, 148-156. Royle , Trevor 2000 Crimea: The Great Crimean War 1854-1856, New York, St. Martin's Press.

, .
1987 , . Russel, Josiah Cox 1972 Medieval Regions and their Cities, Bloomington, Indiana UP.

,
1892 Samardi, Radovan 1970 "Belgrade, centre economique de la T urquie du Nord au XVIe siecle", La ville Balkanique XVe-XIXe ss., ed. Nikolai Todorov, Studia Balcanica 3, 33-44. , .

1900 . Ada , .

Schofield, John & Vince, Alan (eds.) 1994 Medieval Towns, Farleigh Dickinson UP. Schramm, G. 1981 H. 1898 (ed.) 1980 The Islamic City. Selected papers from the colloquium held at the Middle East Centre, Faculty of Oriental Studies, Cambridge, UK, from 19 to 23 July 1976, UNESCO. Shaw, Jay Stanford 1985 History of the Ottoman Empire and Modern Turkey 1 (Rise and Decline of the Ottoman Empire 1280-1808), Cambridge UP. Simi, G. 1984 Golubaki grad, Starinar XXXIII-XXXT V, . u , 173, 42-43. Se rje ant, R. . Eroberer und Eingesessene, Stuttgart. ,

594 ________________________________________________________________ BIB LIOGRAFIJA

, P.
1985 . u (- 1830 1941 ), 49, 41-60. Marginalia Catharensia, XXXT V, 29/35. u , XXXVIII/23, 1-254. ypetjeme od XII XV -ha, CAR CLXV/1, . u , .

,
1987

,
1926 1950

,
1938 Sir uni, . DJ. 1960 Le nom de la ville de Constantinople dans les textes Armeniens et Turcs, Studia et acta orientalia , Bucarest.

,
1922 1937 u , II/2, 184-188. u , , XLLX, 37-53. , . u u ^ - ", , , XIV, 181-185.

, & ,
1988

,
1974

Smailagi, Nerkez 1990 Leksikon islama, Svjetlost", Sarajevo. Sokoloski, M. 1959 Gradot Veles voperiodot od oholu 1460-1544 godina, Glasnik INI (Skopje) 2, 147-176.

, A. B.
1925

, - , III, 1-2, ,1 17-129.

,
^ , 2, , 44-46. 1999 ^ , 1996 1, , 84-88.

,
2005

, , 3-42). u , , I, .

,
2002

, >.
1995

B IB LIOGRAFIJA __________________________________________________________________ 595

,
1979 XVIII , u , , XXVIII, 149-152.

, .

1901 Pipo Spano ( ), , , 1-15. 1963 , , u , , . Die Romische Stadt Doclea, Wien. , -

, & , >. & , .

Sticcoti, P. 1913 Stje pe vi, Ivo 1926 Voa po Kotoru, Kotor.

,
1986 - 1811. , , 83-112. Stoianovich, T raian 1970 "Model and Mirror of the Premodern Balkan City", La ville Balcanique XVe-XLXe ss., Stadia Balcanica 3, pp. 83-110.

,
1891 , , VI/15-16, 230-231, 249. Stolz, Benjamin A. 1967 Historicity in the Serbo-Croatian Heroic Epic: Salih Ugljanin's "Grki rat", T he Slavic and East European Journal 11/4, 423-432. Sugar, Peter F. 1996 Southeastern Europe under Ottoman Rule 1354-1804, Seattle. Sui, Mate 1981 Sz abo, Gj. 1920 Sredovjeni gradovi u Hrvatskoj i Slavoniji, Zagreb. Zadar u starom vijeku, Zadar.

abanovi, Hazim 1960 Postanak i razvoj Sarajeva, Nauno drutvo NR Bosne i Hercegovine, Radovi 175, Sarajevo. 1964 , , . - u 1476-1566, , 1965 Teritorijalno irenje i graevni razvoj Sarajeva u XVIstoljeu, Nauno drutvo NR Bosne i Hercegovine, Radovi XXVI/9, Sarajevo. Bosanski paaluk, Sarajevo. 1982 alabali, Radmila 1967 Doclea Do-kleu- a: Ue", Uvac", Ad Confluentes'7/Docleates Do-kleu-atai: Slivljani", Poreani", Zbornik Filozofskog fakulteta IX/1, Beograd, 89-99.

596 afarik, P. J. 1851 1932 1934

B IB LIOGRAFIJA

Pamdtky drevniho pisemnictvi Jihoslovanuv, Prag. imik, Antun uma nikla od kopalja ili kolaca, ZNOJS XXV1T I/2, 89-90. Zlatni Prag i tradicijama jugoslovenskih muslomana, ZNOJS XXLX/2,69-78.

imunovi, P. 1986 Istonojadranska toponimija, Zagreb. kalji, Abdulah 1989 Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Svjetlost", Sarajevo.

, A.

1959 , . 1979 , Monumenta cartografica 1981 Jugoslaviae II, , . , , 1981, 151-152. 1938 HuKuiuh , 22, .

,
te dimlija, . . 1930 Albanija, Zagreb. te fanoviova, Tatiana 1975 Bratislavsky hrad v 9-12. storoi, Bratislava. tuk, D. N. 1929 Dolazak Rikarda I Lavova srca" god. 1192. uDubrovnik, i njegova zavjetna zadubina (pokuaj, da se utvrdi historinost dogaaja), Glasnik Dubrovakog uenog drutva Sveti Vlaho", 1, 121-124. ufflay, Milan 1925 Srbi i Arbanasi, izdanje Seminara za arbanaku filologiju, Beograd. , 1989 , .

Talbe rt, Richard J. A. ed. 2000 Barrington Atlas of the Greek and Roman World, digital version of the atlas Gazetteer, Copyright (c) 2000 by Princeton University Press. 2003 Atlas of Classical History, Routledge, London and New York. Tamari, M. ed. 1975 Yizkor Book of our Birthplace Bendery, Editor: M. Tamari, Tel Aviv Publisher: Bendery Societies in Israel and the United States.

, 3. K.

2002 u u , , , .

Todorov, Nikolai (ed.) 1970 La ville Balcanique XVe-XLXe siecle, Studia Balcanica vol. 3, Sofia, BAN.

B IB LIOGRAFIJA

597

Tomanovi, L. 1896 Petar Drugi Petrovi-Njego, Cetinje.

, H.
1913 1902 1946 1949 1990 1991 . , 1/4, 357-492. u , LIX, 31. , LLX, 31. O u , , . ,

, 37, 5-19 ( ). do 1600. , , - 70, 34-36. 1994 u , , , 45-58 1997 , XLIV, , , 89-93. 1997 XVI-XVIII , 3, 21-37. 1998 , XLIV, , 89-101. 1999 , 1, , 69-75. , 5, , 72-74. , - 3, , 55-60. , 6, - , 35-45. , . , 11-13. 2001, . u , , >. 4, 2005,39-48. 1468/9. - , , , , 165-184. od VII do XVII , 1606-2006, , 23-57, 48-50.

2002 2003 2005 2005

2005b 2006

Toi, uro 1987 Trg Drijeva u srednjem vijeku, Sarajevo. 1998 , , . 2005 , 1, , . Trajkovi, D. 1961 Nemanjina Duboica od najstarijih vremena do osloboenja od Turaka, Beograd.

, P.
1970 1970 O u , XVI-XVII. Trikovi, R. Opostanku iporeklu imena Karanovac, Istorijski asopis, Beograd, XVI-XVII , II/5, 613-667.

,
1903

598 ________________________________________________________________ BIB LIOGRAFIJA

,
1908 , V, 11.

,
1935

u , 28, LI, , 1-242.

Uroevi, Vlada 1971 Ohrid, Novi dani", Beograd.

V Vasi, M. 1969

Leskovac u XVI vijeku, Godinjak Drutva istoriara Bosne i Hercegovine XVII (1966-1967) Sarajevo, 41-60. 1975 , 171, . , . , .

,
1978 1998 Ve go, Marko 1957 Charles 1955 1887 L'esclavage dans l'Europe medievale, Rijksuniversiteit te Gent Brugge (Belgi). , u , 67. Naselja bosanske srednjevjekovne drave, Svjetlost, Sarajevo. Verlinden,

Vla di, Jeronim (prir.) 1882 Uspomene o Rami i romskom franjevakom samostanu, Zagreb. Voctopoulos, P. L. The Role of Constantinopolitan Architecture During the Middle and Late 1981 Byzantine Period, JOB 31/2, 551-573.

,
1912 1929 Vujii, D. 1982 Hidronimi (imena voda) u lijevom slivu Drine, Sarajevo. . , 4, 51-67. , LXXXVII, 287, 40-57; 288, 52-69. Vueti, Andrija Dubrovani na obrani svog teritorija i slobodne plovidbe prema Mleanima poetkom XVIIvijeka, Glasnik Dubrovakog uenog drutva Sveti Vlaho", 1,84-117.

,
2005

B IB LIOGRAFIJA

599

,
1973 1983 1975 , . , . 1804-1813. ., , XI, , 1-171.

, . .

Vuke vi, Boidar Alekse 1985 Defter za Hercegovinu 1477. g. krai izvodi i napomene, Orijentalni Institut u Sarajevu, Poimenini popis sandaka vilajeta Hercegovina (DEFT ER-I ESAMI-ISANCAK-I VILAYET-IHERSEK), Uvod, prevod, napomene i registre priredio Ahmet S. Alii, Sarajevo. , 1906 1988 , , . . u , - DLXXXIII/1, .

Z Zanini, Juraj A. 1935 1952 1970 1965 1969 1974 1976 1977 2003 Srbija Makarska u prolosti i sadanjosti, Mostar. , . , VII/3, , 154-156. , .

,
(1521-1621), XIV-XV, 29-54. Leskovac u XV i XVI veku, Leskovaki zbornik IX, Leskovac, 165-170. 1) (1459-1683), , . XVI u XVII , . Horn XVI , 1,, 111-120. Malo poznata istorija: Vakuf ugaoni kamen gradova, Helsinka povelja 69. 2007 pod turskom vlau 1459-1804, drugo pregledano i ilustrovano izdanje, Beograd.

Ziroje vi O. & Eren, I. 1963 Popis oblasti Kruevca, Toplice i Duboice u vreme p rve vladavine Mehmeda II (1444-1446), Vranjski glasnik IV, 377-416.

,
1953

/ , CIII/5, 131-145.

Zovko, Ivan 1890 Kako je postao Ljubuki i njegovo ime, GZM 2, 237-238.

600

B IB LIOGRAFIJA

, Ttopje 2006 u , , . DCLVR, . 55, . ivoj evi, Rasim . 1964 Gorade u prolosti i danas, Sarajevo.

W Watt, Montgomery W. 1972 The Influence of Islam on Medieval Europe. Wetzel, David 1985 The Crimean War: A Diplomatic History, East European Monographs no 193, New York. Wilken, Robert Lewis The Christians as the Romans Saw Them, Yale UP. 1984

Y Young, M. Walsh & Stetler, S. L. (eds.) 1985 Cities of the World, 1-4, Gale Research Company, Detroit, Michigan.

IZVORI FOTOGRAFIJA
ALEP Maundrell, Henry: A journey from Aleppo to Jerusalem at Easte, A.D. 1697, London 1810. BAGDAD www.sk-szege d.hu/kiallitas/nagyutazok/bagdad.jpg BAR Bokovi, .: Stari Bar, Beograd 1962. BENDER Plan de la Ville et Forteresse de Bender www.ra.se/KRA/0406e.html BEOGRAD Milner, T homas: The Gallery of Geography. A Pictorial and descriptive tour of the world, London, Edinburgh & Dublinl 860/70. Muzej grada Beograda, urednik Bojan Kovaevi, Beograd 2003. BERAT Shpend Bengu: Be rat 2003. BREA Castello della Citta di Brescia in Italia. www.ra.se/KRA/0406e.html BRUSA www.metu.edu.tr; www.oberlin.edu Blaeu, W: Bursa, Amsterdam 1612. BUDIMPET A Schedel, Hartman: Hierosolima; Die Zerstdrung von Jerusalem Niirnberg, 1493. BUDVA de Beauvau, Henry: Relation iournaliere du voyage du Levant... , Nancy 1615. BUKURET prodava voa: www. depts.washington.edu tvrava: Grund Riss der Haupt Stadt Bukuret in der Wallachei www.ra.se/KRA/0406e.html ESME Choiseul-Gouffier, Marie Gabriel August Florent, Comte de: Voyage Pittoresque en Greece. DAMASK Bianchi, friar Noe (?): Viaggio da Venetia al St. Sepolcro et al Monte Sinai... Bas-sano 1675. Dapper, Olfert: Naukeurige beschryving van gantsch Syrie, en Palestyn of Heilige Lant..., Amsterdam: Meurs, 1677.

602 ______________________________________________________________ IZVORI DOBOJ Mazali, : Vinac iDoboj, GZM n.s. 1958/XIII, 233-240. DUBICA Vitezovi, Pavao Ritter: Dubica 1685, Bakrorez otisnut 1716, Hrvatski povijesni muzej, Zagreb. DUBROVNIK Foreti, Vinko: Povijest Dubrovnika do 1808, I/II (Gatin, Nenad fotograf), Nakladni zavod Matice hrvatske, Zagreb 1980. GRADI KA Kaufmann (po skici Charlesa Yriartea): Austrijske trupe prelaze preko Save kod Gradike, Le Monde IUustre, Oct. 5, 1878. GRAHOVO Campbell, Ronald: The Austrian occupation of Herzegovina: Street scene in Grahovo, T he Illustrated London News, Aug. 31, 1878. HERCEG NOVI Rosaccio, Giuseppe: Castelnovo, 1598. HOT LN Plan de la Ville de Chockzin prise sur les T urcs par les Russes sous les Ordres du Marechal Munnich, An 1739. ISMAIL M. . E. . B. M. : - 1973. IST AMBUL Meisner, Daniel: Constantinopel. Sciographia Cosmica 1638, The Jewish National and University Library, Jerusalem. Buondelmonti, Cristoforo: Liber insularum Cicladorum. Copie du milieu du XVe sicle. JERUSALIM Myller, A. M.: Peregrinus in Jerusalem (Fremdling zu Jerusalem), Vienna & Nur-nberg 1735. Schedel, Hartman: Destruccio Iherosolime, Nuremberg 1493. Maundrell, Henry: A journey from Aleppo to Jerusalem atEaste, A.D. 1697, London 1810. Schedel, Hartman: Hierosolima; Die Zerstdrung von Jerusalem Nurnberg, 1493. KAIRO Schedel, Hartman: Cairo 1492, "Mamphis vel Charum". KANDIJA Reuwich, Erhard: Peregrinato in Terram Sonetom 1486 (objavljeno u: Braun and Hogenberg, Civitates Orbis Terrarum II, 1575). "Griechische Bautmrnmer auf Candia". Steel engraving from the Kunstanstalt in Hildbur ghausen, Ca. 1850. KIPAR Ortelius, Abraham: Cypri Insulae Nova Descript[io] (Cyprus,) Antwerp 1598. KLIS Camoccio, Giovanni Francesco: Klissza 1571. KNLN http://galerijakninal 12.tripod.com

IZVORI FOTOGRAFIJA

603

KOMARNO Hoefnagel, Jakob: A Komaromi var 1595-ben. KONST ANT INOPOLJ Buondelmonti, Cristoforo: Constantinopolis civitas, Liber insularum Cicladorum, druga polovina XV v., Bibliotheque nationale de France, Cartes et Plans, Ge FF 9351. Merian, M[atthaus]: Constantinopolis 1635. KORUN Coronelli, Vincenzo: Koroni 1686. KOST AJNICA Houfhaglius, Georg: Kostajnica, tvrdi grad na unskom otoku, bakrorez iz 1617 (crtano pre 1600), Zbirka grafike NSK, Zagreb. KOT OR Rossaccio, Giuseppe: Viaggio da Venetia a Constantinopoliper mare eper terra. Venezia 1574, 1598, 1601, 1604, 1606. Forteza di Catara. (Kotor) www.ra.se/kra/0406e.html KRAGUJE VAC Heirs, Homann: Regnum Bosnia}, una cum jinitmis Croatia;, Dalmatian, Slavonian, Hung. Et Service, . Nuremberg c.1747. KRF Original steel engraving. Bibliograph. Institut in Hidlburghausen. ca 1850. LONDON Visscher 1616. MAKARSKA Hildebrand: Vue de Macarsca (ed. Grandsire) 1890. MALT A Ortelius, Abraham: Malta olim Melita, Antwerp 1601. MEKA Medau: Die grosse Moschee zu Mecka, Prag 1831. MILANO www.ra.se/KRA/0406e.html: ca 1500 Die Vestung Milan vie die in flachen vas-ser mit ofen und gepeuen im gruntligt und vie sie ausserhalb der Erden sihette Be-aulieu, Chateau Miolans, 1693. MODON Coronelli, Vincenzo: Morea, Negroponte .... Venezia 1686. de Wit, Frederick: "Citta di Modone". Copper engraving ca 1780. MOSKVA Plan Imperatorskago Stolicnago goroda Moskvy 1739. NAPULJ Prospetto del Vesuvio da Napoli. www.ra.se/KRA/0406e.html NI Plan der T urckischen Grenz Vestung Nissa in Servien (www.ra.se/KRA/0406e.html). OAKOV Myller, A. M.: Peregrinus in Jerusalem (Fremdling zu Jerusalem Vienna & Nur-nberg) Praga 1735, Tab. 26, Num. 2. Graveri: J. Hiller, A. J. Mansfelt, J.J. Ditzler, J. F. Fischer i drugi. OSJEK Sorer, Batta: [bez naslova], Lasor a Varea, 1713.

604 ______________________________________________________________ IZVORI PAG Rosaccio, Giuseppe: Isola di Pago, 1598. PARIZ Braun / Hogenberg: Civitates orbis Terrarum I, 1572. PEUJ Bouttatis, Gaspar: Funfkirchen, ca. 1690. PERAST Rosaccio, Giuseppe: II mondo e sue parti, 1606. PET ROVARADIN Vilijem Henri Bartlet, Petrovaradin, oko 1850. PILOS/NAVART N Coronelli, Vincenzo: Mapa, 1686. POLT AVA Plan goroda Poltavy s okrestnosstjami 1857. www.ra.se/KRA/0406e.html PRAG Schedel, Hartmann: Liber cronicarum, Nuremberg 1493 (ed. A. Koberger). RIM Descriptio urbis Romae Qvadratae et postea ab 1094. www.ra.se/KRA/0406e.html SANKT PET ERBURG Topographische Vorstellung der Neuen Russischen Haupt Residentz und See- Stadt St Petersburg samt ihrer zu erst aufgerichten Vestung 1725. SE VAST OPOLJ Complete panoramic view of the defences of Sebastopol & entrenched camp of the allies... (ed. Read & C), London 1855. SLNJ Spalato, Kreis: Sign, s.a. SKRADIN Rosaccio, Giuseppe: Scardona 1598. SMIRN A/IZMIR: Part of Joseph Roux map, 1764. Myller, A. M.: Peregrinus in Jerusalem (Fremdlingzu Jerusalem Vienna & Nur-nberg) 1735. Graveri: J. Hiller, A. J. Mansfelt, J.J. Ditzler, J. F. Fischer i dragi. SOLUN William, Heather: The Gulf ofSalonique in Romania, The New Mediterranean Pilot... London 1810. SPLIT Roux, Joseph: Spalato. Receuil desprincipauxplans, desports et rades de la Mer Mediterranie, Plate 69, Marseille 1764. IBENIK Camocio, Giovanni Francesco: ibenik 1574. TEMIVAR Plan De Temiswar et de Ses environs avec I'Attaque dans la Palanque et un Profet pour la Fortifie r /Plaan Van Temiswar en van zyne omleggende Streeken, Tom II, N. 61, 1700. T EPELEN Finden, E.: Tepaleen, The Palace of AH Pacha (ed. W. Purser) 1832.

IZVORI FOTOGRAFIJA

605

TINOS Rosaccio, Giuseppe: Civitatum aliquot insignorum et locorum, magis munitorum exacta delineatio: cum additione aliquot insularum principalium: Tinos (ed. Donata Bertelli) 1574. T RST Roux, Joseph: Plan du Port de T rieste. Receuil des principauxplans, des ports et rades de la Mer Mediterranie, Plate 65, Marseille 1764. ULCINJ Beauvau, Henry de: Dulcigno. Relation iournaliere du voyage du Levant (ed. I. Garnich), Nancy 1615. VALONA Pinargenti, Simon: Valona. Isole che son da Venetia nella Dalmatia... Venice 1573. VALJE VO Heirs, Homann: Regnum Bosnia, una cum finitmis Croatia!, Dalmatia, Slavonian, Hung. Et Service, Nuremberg c.1747. VENECIJA Bianchi, Fra Noe: Viaggio da Venezia alS. Sepolcro ed al Monte Sinai, con disegno delle Citta, Castelli, Ville, Chiese, Monasteri, Isole, Porti e Fiumi, publ. by G. A. Remondini, Bassano 1675. Iconografica Rappresentatione della inclita Citta di Venetia 1729. VIDLN Accurater Plan der T urckischen Haupt Vestung Widdin. www.ra.se/KRA/0406e.html ZADAR Rosaccio, Giuseppe: Zarra, 1598. ZEMUN Muzej grada Beograda, urednik Bojan Kovaevi, Beograd 2003. ZVORNIK Accuraten Plan der Bosnischen Haupt-Vestung Zwornik mit der Bonnevalischen Befestigung. www.ra.se/KRA/0406e.html

VIE FOTOGRAFIJA SA JEDNOG MESTA

Curipeschitz/Kuripei, Benedikt: Itinerarium Wegrayf Kun. May. potschafft gen Constantinopel zudem T iirkischen keiser Soleyman Anno XXX, Augsburg (?) 1531. (KLJU, KRUPA, SENJ, SLAVONSKA POEGA, SISAK) Kanic, Feliks: Srbija, zemqa i stanovnitvo, od rimskog doba do kraja XIXveka, 1, Beograd 1985. (AVALA, LESKOVAC, ONOGOT , SOFIJA, ST ALA, T ROJAN, UZICE) M0nnesland, Svein: 1001 dan. Bosna i Hercegovina slikom i rijeju kroz stoljea, urednik Matja Vipotnik, Sypress 2001, 294. (BANJALUKA, BI HA, BOSANSKA DOBOJ, FOA, GRADAAC - tvrava Zmaja od Bosne, JAJCE, KLJU, KOST AJNICA, MOST AR, NEVE SINJE, PODZVIZD, PROZOR, SARAJE VO, ST OLAC, T RAVNIK, T REBINJE, VlE GRAD) umjetniki DUBICA, KONJIC, SOKOL,

REGISTRI
I - GEOGRAFSKA IMENA
Acumincum (Slankame n) 390 Acruvium (Kotor) 214-215 Ai - Kale (O akov) - 299 Ad Basante (Bosut) - 65, 275, 490 Ad Drinum (Loznica) 112, 250 (Zvornik) - 483 Ad Fines (Kurumlija) 234 Ad Se xtum Miliarem (Grocka) 146-147 Adai Ke bir (Otoka) 313 Adie , reka 455 Ae gae (Ede sa) 125, 491 Aelia Capitolina (Je rusalim) 181-182, 274 ArHka- 117,184 Agradiska (Branie vo) 66 Agria (Eger) 125, 491 Ahtijar (Se vastopolj) 379 Ak Deniz - 103 Ak Ink (Budimpe ta) 76 Ak Palanka (Bela Palanka) 40, 489 Akarnanija 456 Ake rman 42 Akhisar- 11, 45,227 Akhissar (Kroja) 227 Akova (Bijelo Polje ) 51 Akmaii 291 Akra- 181 Aksaraj 23 AKAN - 14, 17, 23 Al i Al-i 'ustat 184 'Al Jahirah (Kairo) - 184-185 quels (Je rusalim) 179 d a Hisar (Krue vac) 230 \T - 14, 23 ta - (Alat) - 23 (Podgorica) 333 (Spu ) - 403 Alatua, planina 194 Alba Bulgarica (Be ograd) 42, 489 Grae ca (Be ograd) 12, 42, 489 Iulia (Be rat) 45 Julia (ula) - 121 Re gia 45, 236 Albanopolis (Kroja) 227 Albasan (Elbasan) - 23,127,190,253,275,298, 388, 445 Aleksandrija 274 Aleksandrovac 436 ALEKSINAC - 13, 23-24. 102, 245 Alektor (O akov) - 299 ALEP, Ale ppo - 14, 24, 149 Ale ta (Alat) - 23 Ale xinze (Aleksinac) 23 Alexium (Lje ) 253 Alhe ri (O hrid) - 301 Alle ssio (Lje) 248 Alt-Kanizsa (Kania) 186 Anadolija - 23, 73, 103, 162 Anagastum (Niki) 287-288 Anagoste 182 ANAT - 25, 92, 140, 261, 382, 390, 489 Anausaro (Vladiin han) 464 Anavarm (Pilos) 327, 496 Ande rtium 350

Ande rva (Niki) 287 Andrije vica 458 Angora 177 Ankona- 174, 323 Antibaris, Antivaris (Bar) 37, 489 Antipatre a (Be rat) 46, 489 Antonija [Anthonia] 181 Apenini 361

I - GEO GRAFSKA IMENA Apulija-37, 109 Aquincum (Budimpeta) 75-76 Arabija 266-268 ARAD - 25-26. 304, 424, 437, 489 Aragonija 117 Aranelovac 306 ARBANASI - 26, 109, 489 Arbanako [selo] 26 Arnaud Belgradi (Berat) 46, 489 Arrabona (Janok) 173 Aran (Arano) - 26, 154, 188, 368, 425 Arupium (Prozor) 351 ARANO - 26, 425 As (Has) - 27, 146, 149, 217, 282 Asamum (T rebinje) 429 Aspalathos (Split) - 401-402 AT ENICA - 27, 36, 316, 489 Atina 223 Atlantik - 117 Atlantski okean 456 Aulon (Valona) 449 AVALA - 13, 27, 42, 327, 456, 489 Avlonija 449 Avtovac 170 Azak (Azov) - 28-29, 489 AZANJA - 28, 489 Azija 165 Azinos (Novi Pazar) 292 AZOV 28-29. 66, 149, 407, 489 Azovsko more 225 Aano (Arano) 26, 29

607

Baba, planina 121 Baba Vida ( Vidin)- 459 Babalyun- 184 BABLJAK - 30, 90, 112, 489 Babodol - 350 BAIN - 30, 89 Baina 30, 85 Baka - 174, 187, 234, 309, 362, 375, 427 Baka Palanka 156 Bavenik 329 Badovinac (Badovinci) 30, 489 BADOVT NCI - 30-31. 58, 270, 295, 401, 489 Bag (Karlobag) - 31, 188 BAGDAD, Bagdadu, Bagdat - 3_L 99, 489 Baice (Bajice) - 32, 489 Bajevo polje 368 BAJICE-32, 157-158 Bajna Luka (Banjaluka) 33 Bakar - 360 Bakije - 178

Bakljen-gora 48 Balaban 204 Balaklava 225 Balaton 330 BALD ARE - 32. 489 Balkan - 32, 125, 176-177, 382, 456 Balkansko poluostrvo 165 Baltepe, brdo 422 Baltik - 277 BALT ULIN - 14, 32-33. 489 Banat - 339, 375, 407, 418, 421, 447 Banica, Baniina (planina) 27, 200 Banija - 189 Banska Krajina 212 BANJA - 32-33. 68 BANJALUKA - 33, 57, 81, 176, 349, 458 BANJANI - 35, 84, 327, 454, 489 Banje-33, 38, 141,251 BANJICA - 32, 36, 489 BANJSKA-37, 111,481 BAR - 37, 215, 240, 342, 389, 481, 489 Baranja - 54, 239, 302, 320, 441 Baranjua, brdo 239 Barat (Berat) 38, 46, 489 Bardak (potok) 264 Bare - 358, 396 Bari-37 Bariduum (Livno) 264 Basaa, planina 305 BAT AR - 38, 489 BAT OR - 38, 489 Batua (Budva) 77, 490 Bdin (Vidin) - 459 BE - 12,21.38-40.44-45,48,67,69,74, 77, 100, 130, 132, 143, 170, 188-189, 199, 237-238, 249, 250, 270, 308, 317, 327, 362-363, 382, 390, 451, 459, 476 Beej 232 Bekerek - 13, 395 Beko Novo Mesto 39-40 Bedane (Dedani) - 40, 101-102, 492 BEGALJICA - 40, 489 Begovci 270 BELA PALANKA - 40, 316 Bela Stena 410, 463 Belagrada 44 Belaj - 53 Belaje - 101 Belaztena 410 Bele Crkve (Kurumlija) - 176, 234, 494 Belehrad Kralovsky 236 Belghrad Kapisi 165 Belghrad mahallesi 165

608

REG ISTRI Bigaliza (Begaljica) - 40, 489 Bigirdelen (abac) 414 BIGOR-49 BIHA - 12, 48-50. 53, 55, 62, 64, 81, 87, 94, 135, 138, 143, 168, 173, 195, 200, 218, 237, 282, 284, 306, 332, 335, 343, 347, 363, 394, 398,426,429,436,449,454,458,460,477 BIHOR - 21, 50-51. 52, 245, 303, 489 BIJELA - 51 reka 51 BIJELO POLJE - 51-52. 204, 344, 489 BIJELJINA - 52, 65, 107, 174, 297, 489 Bijograd (Beograd) - 42-45, 52, 489 Bijor (Bihor) - 50-52, 489 Bikotinac (Branievo) 66 Bila Stina (Stijena) - 410, 489 BILAJ - 53, 354 Bilajsko polje 53 Bilechia, Bile (Bilea) 53 BILEA - 13, 35, 53-54. 84, 170, 287, 330, 375, 415 Bileke Rudine 102, 122 Bili (Bilea) -53, 218 Biligrad (Beograd) 43-54, 489 BILU - 54 BJLJANE - 54 Bilje - 54 Binaka Morava, reka 294 Binder (Bender) 41 Bio - 54, 81 BIOE - 54 Biograd - 13, 42-45, 54-55, 134-135, 208, 285, 460, 489 (Beograd) 42 (Glamo) - 134-135 (Konjic) - 205 na moru 42 (Neretva) - 208 Prusac 45 Biogradik (Glamo) 134 Biogrado 285 Bir-uzen-ada 299 Bira 59, 98 Bire 59 Birsiminium (Podgorica) 333 BIST RICA - 14, 55 Deanska 101 (Livno) - 246-247 Pecka 369 Bistua Nova (Bugojno) 79 Vetus (T omislavgrad) 425

Belgorod - 42 Belgrad- 45-46, 134-135, 285, 489 - (Berat) - 46, 248 Belgradik (Glamo) - 134 Belgraddzik 285 Belgradi - 42, 45-46, 236, 460 Belgradum (Berat) - 46, 489 Beli Drim, reka 113, 343 Beli manastir 54 BELI POT OK 41, 338, 489 Beligrad 46 Bellagrava 44 Bellagravia 44 Belligradum, Bellogradum (Berat) 46 Belo Polje - 52, 220, 244 Belogradik 460 BELOE VAC - 41 Bendary (Bender) - 41, 489 BENDER, Bendery - 14, 41-42. 152, 250, 489 Benkovac-242, 311,423 BEOGRAD - 11-12,14-18,20,40,42-45. 46, 52, 54-55, 60, 102,165, 219, 230, 236-237, 240, 271, 290, 311, 317, 339, 365, 381, 410-411, 413, 418, 431, 463, 479 -480, 484, 489 Ber (Beri) 47 Berane - 51-52, 75, 139, 149, 416 BERAT - 46, 109, 248, 489 Berbir (Gradika) - 48, 141 Bere - 59 Bere (Beri) - 48, 143 Berei (Izai) 168 Bereksz (Berkasovo) 47, 489 Berez (Borac) 48 Berezan 299 Bergozza/Bergozzo 48 Bergut 48 BERI-47 Beringov moreuz 277 Berislavci 387 BERKASOVO, Berkasowa, Berkaszovo, Berkosovo 47, 489 BERKOT - 47, 346, 489 Berkovac 48 Berlin 69 Besac 461 Besarabija 42 Beka - 240, 387 BEZIJOVO 48 Bezivovo (Bezijovo) 48, 203, 304 BEZUJE - 48, 57, 489 Bichor (Bihor)-51 Bi (Biha) - 48-49

I - GEO GRAFSKA IMENA Bie - 49,53, 55,57, 64,81-82,129,176,282, 311,320, 322, 326, 343 Biina 287 Bitol, Bitola (Bitolj) 12, 55-56 BIT OLJ - 55-56. 125, 284 Bjeleua 179 Bjelopolje (Bijelo Polje) 51, 56 Bjelovar - 353, 486 BLAGAJ - 56-57. 132, 183, 332, 426, 436 Blatanski grad 330 Blato - 52, 275, 336 BLAUJ - 57, 178, 355 Boan - 438 Bobac - 217 Bobara, planina 221 Bobas-217 Bobija - 49 Bobotin vrh 445 Bobovac - 200 BOBOVO - 57-58 Boac 281 Boim 144 BOGAT I - 58, 65, 110, 196, 269, 290, 401, 418 Bogdanica, reka 139 Bogetii - 329, 350 Bogmilovii 329 Bogomolja, brdo 203 Bogurdelen (a bac) 414 Bojana, reka - 19, 190, 253, 371, 386-388, 486 BOJKOVII, Bojkovo - 58 Boka - 146, 364, 414 Boka Kotorska- 51,58,107,150,214,224,226, 254, 304, 317, 342, 360, 364, 424, 435, 439 Bokokotorski zaliv 272, 364 BOLE - 59 Boleica, reka 59 Boljevac 74 BOLJEVII - 59 Bona (Blagaj) - 56, 459 Bononia (Vidin) 459 Bor-59-60 Borac, Boraci (Borac) 59 BORAC - 59, 340, 444-445 Boraki kr 59 BORAK - 59-60 BORCA-60, 110 BORIE VAC-60,311 Borke - 244 Borodino 277 BOROGOVO 60-61 planina 61 BOROVAC - 60-61

609

BOSANSKA DUBICA - 61-62 Bosanska Gradika (Gradika) 48,72,94,111, 143 Bosanska Krajina 35, 81 BOSANSKA KRUPA - 36, 62, 228 Bosanska Posavina 68 Bosanski Brod 72, 74, 103 Bosanski Dubrovnik 118 BOSANSKI NOVI - 62-64. 111, 129, 222, 292-294,311 BOSANSKI PET ROVAC - 64, 324 Bosansko Grahovo -144 Bosfor, moreuz 165 BOSUT - 65, 275 Bosuta, reka 65, 353 Bovan 13, 23 Bra 110 Brajii 332 Brail (Braila) 65 BRAILA, Brailov 65 Brani (Branievo) 65 BRANIE VO - 66, 138, 173, 231, 309, 335, 363 BRANKO VINA - 66 Braslavespurch (Bratislava) 68 Braljevo (Bratljevo) 68 Braov 128 BRAT AC - 66-67. 204 BRAT ISLAVA - 33, 66-67. 340 BRAT LJEVO - 68 BRAT O - 68, 466 Bratonoii 251 Bratovo (Bratljevo) 68 Bratunac 59 BRKO - 51, 68, 142, 264, 418 Brdar (Brdari) - 68 BRDARI - 68-69. 459 Brdnik (Vrdnik) - 69, 466 Brdo (Brdari) - 68 Bregava, reka 411 BRE GOVO - 69 Breila (Braila) - 65 Brekovica 48 Breno, Brenum 70 Brescia (Brea) 70 Brest 325 BRE ST OVAC - 69, 72, 81 BREA 70, 75 Brezalauspurc (Bratislava) 67 Breznica (Pljevlja) 331 BREZINE - 70 BRGAT Gornji i Donji, Brgot - 70-71 Brgudac 48

610 BRINJE-71, 313, 377 Brixia (Brea) 70 Brka, reka 68 Brkasovo (Berkasovo) 47 Brkljaina Polaa, T injska 242 BRLOG - 71, 443 Brno 69 BROD - 72, 462 Brod na Savi (Brod) 72 Brodarevo 344 Brodski grad 63 Brskovo 182 BRSKUT , Brskuti - 72 BRSNO - 72 Brus 225 BRUSA - 52, 72-73 BRUSNICA - 73-74 Brvenica, reka 74 BRVENIK - 74, 220, 481 Bucarest (Bukuret) 80 Bue 75 BUJE - 14, 75 Buda (Budimpeta) 75-77 Budapest (Budimpeta) 75, 77 Budim - 17-18, 48, 75-77,125-127, 174,189, 380, 401, 463 Budimlja 75 BUDIMPET A - 26, 45, 75-77. 218, 324 Budin (Budimpeta) 75-76 Budo, planina 413 BUDVA - 77-78. 87, 106, 116, 119, 342 Budvanski zaliv 77 Bugarka (Begaljica) 40 BUGOJNO - 70, 78-79 BUJURI - 78 Bukov klanac 443 Bukovac 245, 447 BUKOVICA - 79, 80, 182 gora 60 Bukovika gora 182 Bukovik 291 Bukre (Bukuret) 80 BUKURE T - 42, 44, 74, 79-80. 202 Buna 56 BUNI - 80-81. 379 Burgundija 39 Burnum 71 Buronje 142 Bursa (Brusa) 72 Busovaa 248, 413 Busovnik, planina 228 BUANAC - 80-81 Buevac/Buevec 81

REG ISTRI Buthoe, Butua (Budva) 77 Buzet 155 BUIM - 81-82. 104, 183, 436 Byzantion (Istambul) 162 Campagnia 284 Camulodunum 249 Candia (Iraklion) 158 Carev Laz 205, 269, 465 Carigrad - 18, 43, 57, 73, 83, 162-167, 177, 217, 223, 290, 400, 409, 456-457 Carina - 71, 83-84, 237-238, 444 CARINE - 83-84 Carlstatt, Carolostadium (Karlovac) 189 CARSKA PALANKA - 53, 84, 489 Castel bianco 45 Castelnuovo (Herceg Novi) 151 Castra (Banjaluka) 33 Castrum Aurannae 464 Castrum Berekzo (Berkasovo) 47 Castrum Novum (Bosanski Novi) 149 Castrum Werhlychky 352 Catarum, Catera (Kotor) 214 Cavaia (Kavaja) - 190 Cavtat 116 CAZIN- 82, 84, 183, 282,311,410, 486 CEKLIN 84-85. 412 Ceklintak, planina 84 Ceklinja, Ceklinje (Ceklin) 84 Celje - 416, 486 Cer, planina - 95, 294 Ceramiae (Prilep) - 395, 437 Cerigo [Kitera] 274 CERNICA - 85-86. 93 Cernik 85, 143 CEROVICA - 85, 367, 437 CEROVO - 86, 329 Cetatea Dambovitei (Bukuret) 79 Cetin (Cetingrad) 86-87, 394 CETINA - 12, 62, 67, 86-87.92,153,212,383, 394, 415, 465, 468 - reka - 86-87, 97 oblast 153, 383 CET INGRAD - 87 Cetinja 86 CET INJE - 18, 86-88. 123, 214, 227, 269, 467 Cetinjsko polje 87 Chessa 315 Chloro (Lerin) - 239 Chocim (Hotin) 152 Choynica 312 Choza, Chozza (Foa/Srbinje) 129 Cibinium ( Sibinj) - 380

I - GEO GRAFSKA IMENA Cijevna, reka 281,353 Cikador - 309 Cikola, reka 351 Cikote 141 Cipar (Kipar) - 89, 158-159, 186, 193-194 Cissa (Pag) 315 Citta - Notabile 262 - Vecchia 262 Civitas Avarorum (Bar) 37 Cnesa, potok 187 Claudiopolis, Cluj-Napoca (Klu) 198 Clusan (Klis) - 197 Colhinium (Ulcinj) - 438 Com (Kom) - 205 Comino 262 Constantinopolis (Istambul) 162, 165 Cora (Kom) - 205 Corona 209, 274 Cratiscara (Kratovo) 221-222 Cres-351, 464 Crgovo 204 Crikvenica 238 CRKVICE, Crkvica - 89 CRKVINA - 14, 35, 89, 354 - potok 35 Crkvite 466 Crljenac 90 Crljenci - 90 Crljenevo 90 CRLJENICE - 89 CRLJENOVO - 90 Crmnica - 120, 137, 145, 190, 240, 243, 256, 297, 413, 433, 461, 472 - reka 59, 461 Crmnika rijeka 243 Crmniki vir 461 Crmniko polje 59 Crmniko selo - 59, 120, 331 Crna - Bara - 58, 401 - Stena 344 CRNCI 90 CRNII, Crni - 90 Crni - Drim - 100 - Vrh - 84 Crno more - 28, 117, 165, 188, 225, 299, 437 Crnue 219 Cruya (Kroja) 227 Crvena Jabuka - 170, 188 Crvena stijena (Pei) 321 Crveno more 266 Crvljevica, gora 52 Csongrad (Congrad) 95 Cuccium (Ilok) 156 Cumae 284 Cuppae (Golubac) 137 Cusum (Petrovaradin) 326 Cviljen, planina 453

611

AAK-27,91,113,147,167,194,203,208, 217, 250, 254-255, 290, 315, 325, 331, 385, 447, 466 ajnie 313 apljina-85, 109, 115, 332 ARAE, arae 92 aska-315 ava (Buim) - 81 EAN, eava, eevo - 92, 481-482 EKIEVO - 92 ekmede (ekmedin) 93 EKMEDIN - 93 ELEBI, elebije, elebii - 93 elice - 291 elinski potok 274 EMERNO - 93, 170 planina 93 epelski Kovin 218 epelsko ost rvo 218 epin 94 epovo 176 ernise (Cernica) 85 ESME - 93-95. 151 etinj (Cetina) - 86 ET IT (I) - 14, 94 Cetvrtkovite (Bijeljina) 52 evo (Kevo) - 94, 191 IEVO 94, 393 ikola, reka 112 ILII 94 INARII - 94 iovo 402 itluk - 350 izma (esme) 13, 93, 95 izmeli 94 OKEINA - 68, 95, 110, 174, 241, 264, 270, 349, 401, 471, 484 ONGRAD 95 rlj enevo 90 umojevica, planina 366 ehotina, reka-114, 331 eklii- 84, 158, 232 elija Piperska 90 emovsko polje 333

612

REG ISTRI Diadora (Zadar) - 473-474 Diboica, Duboica (Leskovac) 241 Dibra- 100, 101, 104 Dibrija, Dibran (Debar) - 100, 104-105 Dicmo 153 Diina, reka 73, 208 Diema (Orava) 307 Dikalje (Dikalji) - 105 DIKALJI - 105 DIKLII - 105 Dimashka, Dimashq (Damask) 997 Dimitrofa, Dimitrofce (Kosovska Mitrovica) 211 Dinara - 153, 352, 417-418, 468-469 Dinarski masiv 186 Dikleia, Dioklitija (Duklja) 119, 334 Dira (Dra) - 109 Divno (T omislavgrad) 105, 425-426 Divlje polje 74 Djevinski tesnac 67 Dlamo (Glamo) - 134, 247 Dli - 121 Dmitrovica 105, 211, 405-406 Kosovska 211 Sremska 405 Dnjepar, reka - 192, 336, 462 Dnjeparski Uman 299 Dnjestar, reka 41, 152 Do Dobri - 444 Kobilji (Kobilji Do) - 105, 202-203, 433 Papratni (Papratni Do) 105, 316, 329 DOBOJ - 105-106. 212, 418 Doborwnich, Dobrownyk (Dubrovnik) 118 Dobra -Venedik- 116 reka - 124, 179, 301 DOBRA SELA - 106 DOBRI - 106, 337 Gornji 106 Dolnji 106 Pocerski 106, 270 Dobrika reka 106 DOBRINJA - 107, 255 Dobro (Dobrsko selo) - 107-108 Dobrotica, planina 150 DOBROT A 107, 272 Dobrska elija 108 DOBRSKO SELO - 107-108 Dobrtak 108 Dobruda 437 Dobrun 411 Dobru - 329

etna poljana 287 Cievac 111 ipur - 89 orfes, orfez (Krf) - 25, 96, 223-224, 299 UPRIJA - 96, 102, 176, 234, 317, 330 uprili (Veles) - 452 URII - 97 URILAC, urilovac - 97, 146 DABAR-98, 100,213 Dabarsko polje 98 DABOVII - 98 Dabrica 98, 415 Dagno, Dajno (Zada) 472 Dalmacija - 58, 64, 116, 402, 468 DAMASK - 24, 75, 99, 266, 357, 390, 415 Dambovica, reka 80 Danulovina, tvrava 190 Danilovgrad - 97, 137,146, 209, 211, 234, 236, 260, 265, 306, 391, 452-453, 460, 475 Danj (Zada) - 472-473 Darol Dihad (Beograd) 42 Davar (Dabar) - 98, 100 Davidovica 344 DEBAR 56, 100-101. 105, 389 Debeli Lug - 105 Deborus (Debar) 100 Debratha (Dobrota) 107 Debrc - 58 DEANI - 17, 101, 122, 183, 339, 413 Deanska Bistr ica, reka 114 DEDANI-40. 101.331 Dekatera (Kotor) 214-215 DELEUA - 102 DELIGRAD, Delilogor, Delianac 19,24, 30, 37,52,96,100,102,107,109-110,122,136, 148, 175, 183, 208, 220, 222, 233, 241, 245, 253, 290, 294, 304, 321, 347, 349, 367, 369, 378, 385, 388, 404, 422-424, 427-428, 444_445 ; 452-453, 459, 465 Delminium (Tomislavgrad) 425-426 DEMIR KAPIJA - 102, 179, 269, 459 DENIZ - 14, 103 Denizli, Denjizi 103 Depedogen (Podgorica) 333 DERDEMEZI - 103 Dervengrad 348 DERVENT A - 103-104. 349 Desat, planina 100 Despotovac (Berkasovo) 13, 47, 74 Destina 242 DEEVA, Deevo - 104, 178, 293 Deevska reka 104

I - GEO GRAFSKA IMENA Dobuj (Doboj) - 105 Doclea (Duklja) - 37, 119, 266, 333 DODOI, Dodo - 49, 72, 108, 211, 232, 334, 366, 369-370, 404, 486 Dokleja (Duklja) 119 Dol (Izai) - 168 Doli - 368 Doline - 329, 339 Dolnje Skoplje (Vakuf) - 448 Doljane (Doljani) - 108-109 DOLJANI, Doljan - 58, 108-109. 356 Domavia (Srebrenica) 404 Don, reka 28 Donja Atenica 27 -Bijela 51 Bukovica 80 Cnnnica 243 Dibra - 100, 101, 104 Hota - 432 Jablanica 114 Janja 174 Kladua - 194 Moraa 242, 367 Ostrunica 312 Panonija 320 Pe - 320 Podravina 450 Povija - 329, 339 Rama 356 Rovca 367 Seoca - 378 Sibnica 381 T uina 438 T uzla - 438 Velja Njiva - 260 Zeta 267 Donjaci 84 Donje Begaljevo 40 Biljane 54 Crkvice 89 Dobro - 108 Dragaevo 445 Dubrave 115 Jagodnje 434 Kruevo 48 Lipovo 246 -Polje-89, 431 Rovine 367 Rudinice 368 Selo - 393 Skoplje - 388 - Trnovo 433 Donji - Breli 304 - Brgat - 71 - Debar - 100 - Do - 228 - Glibovac 136 - Grbalj - 146 - Kamengrad 185 - Kokoti 203 - Kolain - 204 - Kotari - 92, 335 - Kraji - 480 - Lapac - 109 - Murii 281 - Obrovac 242 - Pjeivci 329, 475 - Pobori 332 - Podovi 334 - Poloj - 336 - T upan 437 - Unac 144 - Una 445 -Vakuf-448-449 - Zagorak 475 - Zvomik 483 DRA - 12, 19, 37, 109, 119, 127, 253, 302, 386, 449, 456 DRAEVICA - 110 DRAGA - 110 Dragaevo 147, 258, 445 Dragor, reka 56 Dragovi - 98, 352, 468 Drava, reka - 64, 308-309, 443, 451 Draevina 142 Dren 110 Drenula 87 DRENICA - Hl -reka - 110 Drenopolje (Jedrene) 110, 177 Drenova 329 DRENOVAC 110, 354 Drenovtica 329 Drenska reka 111 Dreva (Gabela) - 132 DREZGA 111 DRENIK, Drenik Grad - , 168, 312, 343 Drienov 371 DRIJEN - 19, 111 DRIJENAK - Drijeva (Gabela) - 117, 132, 285 Drim, reka - 100, 253 Drimac, reka 387

613

614

REG ISTRI Durmitor - 113, 328, 445 Durostorum (Silistra) 382 Durr s (Dra) 109, 456 Duici 366 Duvanjsko polje 351, 426 Duvno (Tomislavgrad) - 12,120,161,238,247, 356, 420, 425-427, 476 DUI - 48, 118, 120, 169, 439 Dvor 110 Dvorita 65, 434 Dvorovi 104, 387 D VRSNO - 121 Dyrrhachium (Dra) 109 Disri Kebir (Vakuf) 448-449 akonovii 415 AKOVICA - 122, 285-286 al na Samou 205 EE, e - 122 enova 456 etinja, reka 111, 446 evi-grad 14, 90 DIGIT , ilit - 123 ipsa 160 ULA - 123 ULIJA - 123-124 ulin -grad 124, 301 ulinsko polje 217 unis - 102, 208 uniska klisura 102 ur [Jurr] (Janok) - 174 urev do 206 urevina 124 UREVO - 124 URHA - 124. 221 URINOVO - 14, 124 US - 124 Ecaterum (Kotor) 214 EDESA, Edessa - 125 Edirne (Jedrene) 177-178 Edren, Edrena (Jedrene) 125, 177 Egejski arhipelag 456 Egejsko more - 93, 103, 127, 169, 177, 274, 400, 418, 423 EGER, Egra - 125-127. 178, 355 EGIPAT - 126, 185, 272, 274 ELBASAN - 127, 359, 389 ELVEST - 14, 127 ENGLE SKA - 114, 127-128. 157, 225, 237, 318, 456 Eperis (Jagodina) 171

DRINA - 12, 30, 38, 90, 112-113. 135, 139, 174,178,205, 213,241,243, 250, 294, 318, 337, 346, 353, 358, 363, 370, 397, 404, 414, 460, 462-463, 483 Drinopolis 422 Drinovac, Drinovci (Drina) 14, 112 Drinjaa 112 Drmi, brdo 86 DRNI - 58, 65, 112, 256, 350-351, 403 Drnika vrata 112 DROBNJACI - 111-113. 182, 274-275, 327 Drobnjak - 111-113, 261 Dromjaci, Dromnjaci, Dromnjak 112-113 Drastur (Silistra) - 382 DRUII, Druici - 113 Drvar 13, 144 DUBLJE - 113 Dubica - 113, 154, 176, 212, 312 Bosanska 61. 113 Hrvatska 61. 154 Duboak 114 Duboica 114, 241 Duboka 114 DUBOKE - 113 DUBOKO 114, 454 Dubosar 299 DUBOVIK - 114 DUBOVO 114 Dubra Venedik (Dubrovnik) 116 Dubrava-114, 116, 332 DUBRAVE - 114-115. 133, 162, 355 DUBRAVICA - 115-116 DUBROVAC - 115, 222-223 Dubrovica (Dubravica) 115-116 DUBROVNIK - 48, 56, 115-118. 130, 139, 150, 175,198,199, 231,237, 281, 381, 385, 439, 474 DUGA - 14, 36, 56, 102, 111, 113, 118-119. 138, 145, 204, 211, 214, 257, 280, 289, 295-296, 316, 327, 329, 330, 412, 429, 472 DUGA POLJANA - 118-119 Duga Re sa - 119, 486 DUJEVA - 119 Duklin (Duklja) - 119 DUKLJA - 37, 119, 265-266, 333 Dulcidia (Dobrota) 107 Dumne (T omislavgrad) 425-426 Dunaj - 280 Dunav, reka - 69,115,118,169, 206, 209, 218, 236, 280, 309, 395, 413, 463, 478 Dupila, Dupilovi (Dupilo) - 119-120 DUPILO 119-120. 316, 433 Duracium, Dura, Durazzo (Dra) 109

I - GEO GRAFSKA IMENA Epetion 461 Epidamnos (Dra) 109 Epidaur- 116, 437 Epir - 227, 456 Ercegova strana 445 EREGE - 128 Erdel Belgradi 45 Erdely (Erdelj) - 128 ERDELJ, Erdelje - 19, 124, 128, 262, 380 Erdeljski Beograd 45 Erlau (Eger) 125 Eski Hisar 103 Essekinum, Eszek (Osijek) 308 Etolija 456 Eubeja 456 Evropa - 43, 57, 69, 73, 89,158,165, 170,177, 188,199, 225, 281, 318, 341, 364, 372, 382, 421, 457 FALEM - 14, 129 FARMACI, Farmarci - 129, 465 Fermo 402 Firenca 463 Fiume (Rijeka) - 359-360 Fiorina (Lerin) 239 FOA/SRBINJE.Foa-129-131.176,199,453 Fojnica-230, 259,312 Forum Narenti (Gabela) 132 Frankavila (Manelo) 264 Frankohorion 264 Friedrichsdorf (Gradika) 144 Frigija 103 Friuli-Venezia Giulia 435 Fruka gora - 160, 229, 264, 407, 466-467 FRUT AK - 131 FUNDINA - 48, 131, 203 Funfkirchen (Peuj) - 319-320 Furlanija 435 Futog 233 GABELA - 82, 117, 132-133. 285, 287 Gacka, reka-71, 312, 351 GACKO - 48, 53, 85, 92-93, 118, 133-134. 170,190,199, 237, 245, 248, 268, 287, 289, 325, 327, 377, 393,411 Gaj, selo - 204 Galata - 23, 165 Gar, planina 260, 475 Gari, brdo 260 Gardo 478 Garestin (Varadin) 451 GARI T A, Garite - 134, 297 Gaica, voda 239, 313

615

Ganica, voda 443 Gat (Gacko) - 133 Gatako polje-95,118,134,168,170,237,393 Gdanjsk 77 Gelert, brdo 76 Genta 119 GERZOVO 134 Ghawdex Gozo 262 Gibraltar 456 Gjakove (akovica) 122 GLAMO - 54, 64, 81, 134-135. 144, 186, 189, 247, 363, 415, 419, 424, 458 voda 135 Glamoko polje 135 GLASINAC - 93, 135, 178 Glasinako polje 135 Glava - 352, 468-468 Glavatievo 205 Glavica - 118, 229, 306, 393, 396 Gomila kruka 229 Glaviina, planina 325 Glavogodina 217 GLEICA - 136 GLIBOVAC - 136 Glina, reka - 198 Glinica, reka 316 GLIZICA - 137 GLOGOVAC - 110, 137, 270, 401 Gnagneva, Gnanevo (Janjevo) 174 Gnjilane - 85, 344, 486 Goco, ostrvo 262 GODINJE - 137 GOJSALII, Gojsevac 137 Gole, planina 454, 464 Golfo di Venezia 455 Golija (planina) 118, 158, 167 Golijska Moravica 167 GOLUBAC - 137-138. 397 GOLUBI - 138, 363 Golubovac (Golubovci) 138 GOLUBOVCI - 138 Gomionica, reka 218 GORANSKO 48, 138 Gorada Vas (Gorade) 139 GORADE - 48, 139, 186, 340 Gorica, breg 333 Gornja Atenica 27 -Bijela 51 - Brda - 368 - Bukovica - 80, 182 - Dibra - 100 -Kladua - 194

616 Kruevica (Kuevo) 231 Mezija - 388, 459 Ploa - 354 Povija - 339 Rama 356 Rovca 367 Sibnica-381 T uzla - 438 Velja Njiva 260 Zeta - 267 Gornje Bajice 32 Begaljevo 40 Blato 84 Crkvice (Crkvice) 89 Crljenovo 413 Dobro - 106 Dubrave (Dubrave) 115 Ledenice 237 Lipovo 246 Malinsko 261 Ogorje - 301 -Polje-89, 431 Rovine 367 Rudinice 368 Selo - 204 Skoplje (Vakuf) - 448 Trnovo - 433 Gornji Banjani 35, 454 Brgat 71 Crnci 90 Debar - 100 Do - 228 Dobri - 106 - Karai- 188 Kokoti - 203 Kolain 204 Kruevica 231 Milanovac 13, 74, 113 Molunat 314 Mu - 301 Obrovac 242 Pjeivci 86 Pobori - 332, 415 Podovi 334 Poloj - 336 Rogami 366 T upan 437 Una 445 Va ganac 448 -Vakuf-448 Zvomik 483

REG ISTRI Gorski Kotar - 189, 301, 339 GOSPI - 53, 64, 81, 139-140. 242, 324, 333, 354, 379, 418 Gospojina (selo) 139 Gostilje - 387 Gostivar 423 Gostojevii 329 Gostovi 258 Govza, reka 179 Gol-Hisar- 182 Gozelce (Avala) 27 GRABE - 14, 140 GRABOVA - 140 Lokva - 140 Grabovci 160 GRAAC - 140-143. 242, 356 Graako polje 140 GRAANICA- 14,17,141,188,244,413,462 reka 141 Graanka, reka 141 Grad brdo - 239 selo - 239 GRADAC-11, 14, 71. 91. 141-142. 261. 310. 352, 378, 450, 468 GRADAAC - 140, 142-143, 238, 465 Gradanica, reka 11, 142 Gradec ( Grocka) - 10, 146-147 Gradina - 63, 90, 140, 352, 370, 463, 469 GRADI KA - 72, 143 Bosanska 72,143 Gradski Brod - 72 Vrhovci 467 GRAHOVAC - 36, 54, 83, 85, 108, 139, 144, 195, 198, 240, 256, 265, 289, 293, 296, 319, 342, 361, 378, 380, 382, 388, 412, 435, 460, 475 GRAHOVO-36,38,54,68,109,122,133-134, 144-145. 155, 168, 173, 191, 198, 204, 237, 255, 280, 289, 306, 330-334, 358, 388, 430, 432-433, 456, 460, 476-477 Bosansko 144 Grahovsko polje 144 Gran (Ostrogon) 310 Graovo (Grahovo) 84, 144 Gravo (Grahovo) 144 GRBALJ - 145-146. 216, 393 Grdelika klisura 464 Greben 172 GRE BICE - 146 GRE BI - 146 GREPCA - 146

I - GEO GRAFSKA IMENA Gripuli ( Grbalj) - 146 Grkavac 364 GRLI - 146 Grmour 240, 461 Grobovlje 90 GROCKA - 58, 146-147 Groanska skela 147 Gru-59, 116, 245 Grua - 59, 245 GUA - 147 Guevo 250 Guka, planina 433 Gurbet dol - 58 Gurgusovac (Knjaevac) 13, 147, 202, 423 Gusino (Gusinje) 147 GUSINJE - 51-52, 147-148. 253, 298, 320, 413, 428 Guije jezero 147 Gule kalasi (ula) 123 Gvozdena vrata 103 Gyor (Janok) - 173 Gyulafehervar 45, 123 Gyrgyevo (urevo) 124 Haa (Velika Hoa) - 149, 453 Hadrianopolis (Jedrene) 177 Hadii 109 Hadibej (Odesa) 299-300 Hadider - 299 Haj-Nehaj (Nehaj) - 284 Halab (Alep) - 24 Halat - 23 Halata 23 Halep (Alep) - 24,149 Haloz, planina 460 Hamed (Mahmudija) - 149, 259 Hammeum (Prokuplje) 349 Hanija 158 HAS - 27, 149, 389 pod Patrikom 245 HAANI - 149 Havala (Avala) - 28 Hazak (Azov) - 28, 149 Hejstings 249 Hendek, potok 428 Herakleja (Bitolj) - 56 Heraklion (Iraklion) 158 HERCEG NOVI 117,149-151.203,222,255, 281, 292, 294-295 Hercegnovski zaliv 149 Hercege, Herezi, Herizi (Erege) 128 Herdelj (Erdelj) - 128 Herkules, lokalitet - 349

617

Hermannstadt (Sibinj) 380 Herson (Sevastopolj) 379 Hidaz, provincija 266, 268 Hios - 93 Hippius (Cetingrad) 86 Hircin (Vrin) 466 Hirsova (Hrava) 152 Hisar - 45, 96, 103, 182, 230, 241, 325 Hiskampis (Elbasan) 127 Hiulko (Vukovar) - 470 Hlebiana, Hleuna 246 Hlijevno (Livno) - 151, 246-247 Hlivanjski Grad 55 Hlivno (Livno) - 55, 120, 151-152, 246-248, 425 Hoa Zagradska 453 Hoim (Hotin) 152 Hoda - 443, 453 Hodidjed - 12, 373 Hopovo 160 Hoqueria (Ohrid) - 301 Horosium (Ostroac) 311 Horreum Margi (uprija) 96, 317 Hortijatis, planina 400 Hota (Foa/Srbinje) 130 HOT IN - 152-153. 162, 188, 250, 355 Hrasnica 217 Hripanj, Hripnje (Ripanj) 363 HRAVA - 152, 250, 259, 308 Hrvat (Hrvati) 153 HRVAT I -153, 208 HRVAT SKA DUBICA - 1_54, 312 Hrvatska Posavina 298 Hrvatsko Primorje 456 Htetovo (T etovo) - 422 Hudbinja (Udbina) - 154, 441-442 Hugdvar, Hugvar 441 HUM - 154-155. 218, 363, 366, 436, 445 Humac (Hum) - 151-155, 218, 305, 467 Humsko blato 387 Hutovo 288 Hvosno - 139, 244, 320 Iadera (Zadar) 351 Ibar, reka - 36, 74, 109-110, 114, 188, 211, 220-221, 418, 481 Ibarski Gradac 142 Ibarski Kolain - 92, 170, 204 Ibrail, Ibraila (Braila) - 42, 65, 156, 162 Ibrinovac 305 Ibrtica 85 Iconium (Konja) 207 Idolac, Idvorac 321

618 IGALO - 156-158.161 Igman 57 Dconija (Konja) 207 nibasan (Elbasan) - 127 Ilida (Banjaluka) 34 118, 463 ILOK - 47, 52,156, 470 Ilova, reka 64 Imotska Krajina 467 Imotski 26, 418 Imotsko polje 112 Incerum (Slavonska Poega) 391 INDIJA, Indije - 19, 128, 157, 226 Indija 157 Ingalo (Igalo) - 156-158 Inkerman 225 INOGOR 157-158 INOK - 158 Insula (Otoka) - 313, 315 Ioannina (Janjina) 175 Ipek (Pe) - 19,158, 320 Irak-266 IRAKLION - 158-159. 161, 186, 223, 263 Ireg, Iregh, Irek, Irigh, Iriska (Irig) 160 IRIG- 160. 326.413 IRUD - 14,160 Isa- 104, 180, 461 Iskenderie (Skadar) 385 ISLAM (Grki i Latinski), Islami - 54, 132, 161-162. 242, 346, 458 Islankaminde (Slankamen) 390 ISMAT L - 161-162. 250, 394 Ismajl (Ismail) 161 Issa (Vis) - 246, 461 IST AMBUL - 13-14, 83, 162-167. 177, 224, 410, 451 Istarska krajina 435 Ister (in Istro) 103 Istok-73, 177 Istra - 172, 203, 274, 323, 426, 456 Istropolis (Bratislava) 67 Iari (Izai) - 81, 167-169 Iustiniana Prima (Skoplje) 388 Iustiniana Secunda (Lipljan) 244 IVANCA - 167 Ivangrad 391 IVANJICA - 68, 128,167, 186, 367, 445 IZAI - 81, 167-169 IZGORI - 168 Izmayil (Ismail) 162 Izori (Izai) 168-169 IZMIR-23. 168-169 Izrael - 180-181

REG ISTRI Izvor (Bela Palanka) - 40-41 IZVORCI - 169 Jablanac 115, 223 Jablanica- 109, 114, 241, 311 planina 100 reka - 450 Jablanik, planina 450 JABUKA - 93, 114, 158,170, 188, 243, 340 livada 426 Mlada 170 Stara 170 Jabuke, Jabulka (Jabuka) 170 Jadar - 38, 136, 141, 171, 241, 250, 399 reka 112 Jadera (Zadar) 474 JADRAN - 109, 116-117, 170-171. 250, 348, 399, 435, 456 Jadranovo 170 Jadransko more 37, 77, 103, 127, 253, 260, 349, 416, 461 Jadro, reka 399 Jadunum (Jagodina) 171 Jafa - 274 Jagnevo (Janjevo) 175 Jagodin vrh 445 JAGODINA, Ja godna - 13, , 445 Jahorina, planina 48 Jajac (Jajce) 171-172 JAJCE - 62, 64, 79, 143, 154, 171-173. 199, 281, 428 Jakova - 122, 301 Jakovie 122 Jala, reka - 438 Jalta - 225 JAMACI - 173 Janak (Kraljevo) 220 Janik (Janok) - 173-174 JANOK - 12, 48, 104, 123, 173-176. 222, 355 polje 222 Janoshasza, Jano (Janjo) 176 Janj (Janjina) 175 JANJA - 174-175. 178, 295 reka - 174, 294 JANJEVO 174-175 JANJINA -175, 449 Janjok (Janok) - 70, 173-175 JANJO -176 Jarita 158 JARUICA 176 Jasenica 231, 245 JASENOVAC -176.418 Jasenovi Do 329

I - GEO GRAFSKA IMENA JASENOVO - 129, 176 Jasince (Jagodina) 171 Jastreb 176 Jastrebac 232 Jai - 42, 107, 162, 300 JAST REBA - 176 Jatrijeba, planina 307 Jatrib (Medina) 266 Javor, planina 136, 167-168 Javorje, planina 431 Jazak 160 JEDNOI - 176 JEDRENE - 73, 110, 125, 177-178. 207 Jeferzah (Vrgorac) 467 Jegra (Eger) - 125-126, 178 JEHOVAC - 178 Jelci - 60, 107 Jelaa (Jele) - 178-179 JELE - 178-179. 269, 463 -planina 178-179 Jelii, zaselak 37, 439 Jenidze Jajce (Mrkonji grad) 281 Jenji Dunja 300 Jenji Pazar (Novi Pazar) 179, 292 Jeny Kasaba (Nova Varo) 291 Jerege (Erege) 128 Jerenik 122 Jermon 99 JERUSALIM, Jerasolim, Jerualajim 19, 179-182. 274 Jezava (reka) 395 Jezdo, potok 374 JEZERA 182, 328 Jezerane (Jezerski) 182, 335 Jezero - 182, 200 JEZERSKI 182, 335 Jezersko 82 Jonska ostrva 224, 272, 339 Jonsko more - 223, 274, 418, 457 Joanica 125 - reka 125 Jovanovaka reka 111 Judeja - 180-181 JUGOVAC - 183 Junchetum 70 JUNIK- 183 JunaMorava-102,241,294,349,408,464^t65 Kablii (Mali Kablii) - 261 Kaanika klisura 184 KAANIK - 184 Kaibej (Odesa) 300 Kafa - 29

619

Kair (Kairo) - 184-185 KAIRO - 24, 184-185 Kal'ai-dzedi (Banjaluka) 34 Kalaura 236 Kale 414 Kalenika reka 30 Kalesija 60 Kalipolje 464 Kalite 142 Kalkandelen (Tetovo) 422 Kalnik-451 Kaluerovice 378 Kaluerski do - 378 Kaljaja - 348 Kamen, Kamenac, (Kamengrad) 185-186 KAMENGRAD - 50, 185-186 Kamenica - 186, 278-280, 331, 427 - (Mostar) - 278-279 - (T opola) - 427 KAMENICA - 186 Kamiak 200 Kaminica, Kaminica (Kamenica) 186 Kampanija 284 Kampoformido 151 KANAT 186 Kandija (Iraklion) - 158-159, 186, 226 Kanida (Kania) 186-187 KANIA - 17, 32, 186 Kantafiga (rt) - 114 Kanjiki potok 64 Kanjida, Kanjia (Kania) 186-187 Kapa moraka, planina 454 Kapavica 89 Kapela - 71, 98, 242, 312, 329, 377, 437, 446 Kape, brdo - 90, 454 Kapri - 284 Kara Okan (Konja) 188, 207 Karadag 327 Karadofda (Kragujevac) 219 Karaorevac 85 Kara- Kerman (Oakov) 299 KARALIMAN 14, 187-188. 243 Karamalinsko (Malinsko) 188, 261, 412 Karaman 188 Karamanlija 188 KARAMANOVCI - 14, 188 Karanovac (Kraljevo) 13, 188, 220-221 Karatuna, reka 168 Karin 242 Kariton, Karitos (Kratovo) 221-222 Karkano 270 KARLOBAG - 31, 188, 316

620 KARLOVAC - 48, 71, 189, 316, 359-360, 406-407 Karlovci - 189, 406 Karlowitz (Sremski Karlovci) 406 Karlsburg 45 Karlstadt (Karlovac) 189 KARUI - 189 Kaseg, Kasezi (Gospi) 139 Katel Novi - 203 Katela - 197 Kastilja- 117 Katela 285 Katelanski zaliv 402 Katelansko polje 310 KAT IO - 190 KAVAJA, Kavaj - 190, 217, 297-298, 2 428, 486 Kavaje, Kavalje (Kavaja) 190 Kavolak-349 KAZANCI - 190 KEVO - 94, 191 KELEEVO - 191 Kelpen (Kupinovo) 233 Kemmuna, Kemuna 262 Kenesna, potok 187 Keramiai (Prilep) 344 Ker - 225 Keres, potok 187 Kerkira, Kerkyra (Krf) - 109, 223 Kessa veterana 315 Keve, Kevevara (Kovin) 218 Khotin (Hotin) - 152 Kievo 56 Kifmo selo 287 KIJEV - 192, 225 Kijevo planina - 192-193 -polje 192 Kikinda - 275 Kikladi - 423 Kilija (rukavac Dunava) 259 KINBURN - 13, 193, 200, 225, 286, 393 Kinburnska kosa 193 KIPAR - 89, 193-194. 274, 456 Kiri, reka - 386 Kisa-315 Kiseljak - 178 Kissa insula 315 Kladanj - 259 KLAONICA - 194 Kladovo-71, 107, 458

REG ISTRI KLADUA Velika i Mala - 36, 38, 48, 58, 82, 129, 153, 158, 168, 176, 188, 194-195. 217, 283, 299, 307, 335, 436, 443, 477 Klak-291 Klanac 356 Klausenburg (Klu) 198 KLEK- 195 KLENAK - 195-196 KLENJE - 65, 110, 196, 270, 401 Klievac, breg 213, 250 Klijenak (Klenak) - 195-196 Klijenje (Klenje) 196 KLIMENCI 196 Klin (Knin) - 196, 200-201 Klina - 196, 201 KLIS Klisa - 305 57, 153, 196-198. 377 '' Kliska vrata 402 KLOBUK - 17, 197-198. 430 KLOKOTI - 198 Klokotnica 198 KLU - 57, 128, 198-199. 205, 294, 308, 355 KLJU - 36, 53-54, 64, 85, 90, 199-200. 221, 237, 245, 291, 338, 430, 464 Gataki - 134, 199 Kljuarsko 245, 447 Kneevii 415 Kniburnik (Kinburn) - 13, 193, 200, 286, 393 KNI-200 KNIN - 64, 84, 159, 196, 200-202. 468 Kninsko polje 201 Kninj (Knin) - 200-201 KNJAEVAC - 13, 147, 202, 423 Knjin (Knin) - 200-202 Kobilje (Kobilji Do) - 202 KOBILJI DO, Kobilji Doci - 105,202-203.433 KOE-48, 131. 203. 304 KOII - 203 Kokorue 144 KOKOT I - 203 KOLAIN - 30, 51, 112, 203-204. 211, 232, 246, 251, 254, 261, 375, 452 Ibarski 204, 211 Kolester 249 KOLEKO 204 Kolenica, voda 204 Kolhida - 379, 444 Kolovar, Kolozsvr (Klu) - 198-199, 204 Kolpen (Kupinovo) 233 Kolubara, reka 256, 450 Koluvar (Klu) - 198, 204-205 KOM - 205 planina 205

I - GEO GRAFSKA IMENA KO MADI, Komadija - 25, 95, 205, 249, 259, 375-376, 424, 437 KO MADINE - 136, 206 Komane 176, 354 KO MARNICA - 206, 374 reka 206 KO MARNO , Komarom - 120, 206-207. 441 Komia 461 Komoran - 174, 206, 310, 441 Komorhan, Komorn (Komarno) 206 Komovi, planina 232 Komplos (Prokuplje ) 349 Konac, polje 255 Konavli-26, 281,298, 356 Konstanca 152, 308 KO NJA - 19, 188, 207-208. 302 KO NJEVII - 208 KO NJIC - 80, 109, 205, 208-209. 212, 244, 285,311,346, 437 Konya (Konja) - 207-208 Kopii 357, 438 Kopilje - 30 Kopitnik, planina 191, 452 Kopje , planina 113 Koprivnica 451 Kor Kula-285 Korana, reka - 189, 282, 394, 436, 443, 448, 477 KO RAVLJICA (Koravnica) - 209 Korula 461 Kordan 30 Kordoba - 192 Kordun-87, 189, 394 Korenica 52, 443, 448 -reka 195 Korf (Krf) 209, 223-224 Korifo - 223 Korint 223 Korita - 36, 89, 93, 170, 313, 430 Korjeni - 198, 255, 327 KO RLAT - 209 Koron (Korun) 209 Korsun (Se vastopolj) 379 KO RUN - 209 Koryphasion 328 Kosajnica 212 Kosanica 212 - reka 234 Kosatica 344 KOI - 209-210 Kosie re vo (Kosije re vo) 210 KOSIJEREVO - 210 Kosmaj-365, 381,466

621

KOSO R - 211 KOSO VI LUG - 146, 176, 210-211. 236, 295, 334, 388, 486 Kosovo - 28,30,33, 35-37, 81, 85, 92, 96,101, 109,122,138-139,141, 175, 184, 186, 188, 198, 211, 219, 231-232, 235, 245, 251, 253, 259, 272, 275, 280, 290, 294, 304, 321, 338, 346,348,370-371,385,394,396,458,460, 464, 470, 481-482, 486 KOSO VSKA MITRO VICA - 13, 37, 92, 105, 109-110, 2, 272, 405, 438, 450, 481 KOSTAJNICA - 82, 176, 212-213. 375 Kostjela (Koele ) - 214 Kostolac - 66, 96, 463 KOSTUR-213. 235.415 Koarica, planina 58 Koarnja, planina 136 Koela (Koele ) 214 KOELE - 214 KOELICE - 214 Koie 371 Kotun, Kostur (Kostur) 213, 415 Koutnjak 220 Kotari - 55, 72, 79, 81, 92, 94, 114, 124, 129, 136, 140, 158, 161, 189, 192, 226, 230-231, 271, 283, 299, 301-302, 307, 317, 324, 331, 335,339,348, 355, 383, 410, 418, 447, 464, 486 KO TO R-88,116-117,119,139,150,214-217, 226,317, 324, 364 Kovaac 217 KO VAAS 217 Kovae v kamen 217 KO VAI - 217 Kovaica 217 Kovaja (Kavaja) 190, 217 KO VIN - 218 na Limu 218 Kovino (Kovin) 218 Kozara (Koz arac) 176, 218 planina 176 KO ZARAC - 218, 343 (Prije dor) 343 Koz arua, reka 218 Koz jak 402 Kozjana, planina 81 Koz lii 66, 195 Kolovac 242 KRA -218 KRAGUJEVAC - 5, 21, 41, 59, 167, 171, 176, 200,203,208, 219-220. 306, 353, 363, 365, 381,431-432, 434, 466

622

REG ISTRI Krko - 71 KRUG - 228 Kruja (Kroja) 227 Krupa - 62, 82, 114, 132, 182, 228, 335, 357, 410 - (Bosanska) - 36, 62, 149, 228 - reka - 132, 482 Krupanj 241 Krupi - 356, 482 Krusdolselo (Kruedol) 229 Krasedol-Szelo (Kruedol) - 229 KRUSI - 38, 52, 88, 100, 109, 111, 122, 125, 127, 142, 148-149, 151, 191, 204, 212, 214, 228-229. 253-254, 334, 349, 367, 385, 387-388,410,422,424,434,444,449,470 KRUEDOL, Kruedo - 160, 229, 362, 407 Kruevac, planina 423 KRUEVAC, Kruevo - 230-231. 408-409 KRUEVO - 230-231 -polje-230-231 Kruzendol (Kruedol) 229 Krv (Krf) - 223-224, 231 Krvavac 182 Kubin(Kovin)-218 Kubrnica, reka 136 KUEVO - 231-232 KUCI-48, 118, 131, 196, 203.211.232. 304. 387, 395, 419, 476-477 Kucukcekmece (ekmedin) 92 KUIT A - 232, 370 Kufa - 266 Kukutnica, planina - 76, 202, 220, 291, 385 Kula 230 Kulain (Kolain) - 203-204, 232 Kulen-Vakuf- 28, 53, 291, 305, 343 Kulina- 118, 139, 290 Kulpen, Kulpin (Kupinovo) 233 Kulsko brdo 63 Kuma - 284 KUMANE, Kumani - 232 KUMANOVO - 232-233 Kumanovska reka 232 Kumodra 463 Kunak - 329, 339 Kunar-planina, Kunara - 48, 58, 158, 283, 441 Kupa, reka - 87, 189, 301, 313, 325, 384 Kupinij, Kupinik (Kupinovo) 233-234, 406 KUPINOVO - 111, 233, 390, 396 KUPRES - 234, 420, 449 Kupreka vrata, prevoj 234 Kuprez (Kupres) 234 Kurdistan 269 KURUMLIJA - 234-235

KRAJINA - 19, 33, 35, 49, 55, 63, 82, 86, 111, 120, 123, 140, 150, 158, 200-201, 220, 248, 251, 279, 283, 292, 316, 322, 347, 370, 376-377, 393, 418, 425, 451, 467, 478 Banska 212 Bosanska 35, 81 Cetinska 86, 327 Crnogorska 243, 370 -Imotska-418, 467 Istarska 435 Kostajnika 212 Slavonska [Varadinska] 451 Sv. Vla dimira - 220, 387 Trebinjska - 198, 200 -T urska-25, 194, 308 Udbinska 443 Vidinska 69 Vrgorska 467 KRALJEVO - 13, 188, 220-221. 381 Krapansko jezero 203 KRASULJE - 221 Kratole (Krtole) - 221, 228 KRAT OR - 221 polje 221 KRAT OVO 221-222. 233 Kratovska reka 222 Krbava - 71, 81, 115, 139, 242, 377, 437, 442 Krbavsko polje - 52, 115, 442-443 KRBOVAC 115,222 Krava 423 Kreii 335 KRF - 25,96,159,209,223-224.231,299,456 Kriako polje 182 Kriko - 182 KRIM - 115. 225-226. 379 Krit - 158, 274 Kriva Palanka 213 Krivaja 258 reka - 302 KRIVOIJE - 89, 98, 121, 226 Kriie - 245, 447 Krk - 116, 261,312, 456 Krka, reka - 138,201, 350-351, 356, 389-390, 416 Krm (Krim) - 225-226 KRNJICE, Krnjinca - 32, 226-227. 281, 316, 388 KROJA, Krojan, Krojana - 227, 424, 428 Krotinja, planina 433 KRSNICA - 228 Krstac, kosa 132 KRST I - 228 KRT OLE-221. 228

I - GEO GRAFSKA IMENA Kustur (Kostur) - 213, 235 Kulat 112 Kyiv (Kijev) 192 La Gostiza 398 Lab - 74, 370, 454, 464, 468 - reka 370 Laba-206, 431 Labin - 59, 350 Labusedum (Dubrovnik) 116 Ladik- 103 Lagotica 398 Lajpcig 16, 246 LAKII - 236 LANDOL 236 Landovica 236 Landovo (Landol) 236 Laodiceia ad Lycum 103 Laodikeja 103 Lastovo 117 Lastva 437 Ozrinika 97 Lava, reka 428 Latvija 359 Laudonov gaj 81 LAURA 236 Lavov 41 Lazaret 30, 44 Lazarevac 413, 479 Lazari (Lazarii) 237 LAZARII - 237 Lebrnik, planina 170 Ledenica, planina 396 Ledenice - 71, 237-238 LEDENIK - 237-238 Ledgrad 64 LEAN - 14, 237-239. 261, 346 Lear, Leden (Lean) 237-238 Lekii 129 Lender (Lenger) 238-239 LENGER - 238-239 Lenjano [Legnano] 271 Lenjingrad (Sankt Peterburg) 371 Leotar, planina 430 Lepenac, reka 184 Lepenica, reka 219 Leposavi 111 Lepovac 246 LERIN - 239, 250, 393 Lerinska Makedonija 239 Lesandra, Lesandro, Lesendra (Lesendro) 239 LESENDRO - 47, 49,129, 198, 203, 239-240. 334, 366, 408, 412, 465-466, 486

623

LESKOVAC - 85, 240-241. 306 Lessium (Lje) 253 LENICA - 241, 254, 295 Lenika reka 241 Leusaba (Mrkonji grad) 281 Leva 171 Levant 456 Lezh (Lje) 253 LIKI RIBNIK - 140, 241, 313, 358 Liki Novi 64 -Osik-354 Liko polje - 139, 333 Pounje 60 Lihnidos (Ohrid) - 302 Lijeno (Lijenje) 242 Lijenjani 334 LIJENJE - 242, 367 Lijeva Rijeka 419 Lijevno (Livno) - 81, 120, 242, 246-248, 262, 425 Lika - 63, 68, 71, 81, 103, 128, 139, 141, 144, 158,161,188-189, 207, 242, 272, 291, 312, 316,322,333-335,351,462,468-469,477 LIM - 14, 242 -reka - 149,218, 243 LIMAN - 14, 26, 188. 243 Limjani (Limljani) 243 LIMLJANI - 189,243 Limno (Livno) 244, 246-247 Limska reka 243 Limtica, reka 243 Lipa 463 Lipenion (Lipljan) 244 Lipet, Lipeta (Lipete) 244 LIPET E 208, 244 Lipisca 246 LIPLJAN, Lipljani - 244 LIPNICA - 245 LIPNIK - 245 LIPOVAC - 14, 245, 447 LIPOVO Gornje i Donje 246 Lis (Lje) 253 LISIK - 246 LISINA - 246 planina 182 Lisnica 63 Lissa (Vis) - 246, 461 Lissum (Lisik) 246, 253 Lissus (Lje) - 246, 253 Lisnica 241 Litvanija - 77, 192, 336

624

REG ISTRI Ljubljana 71 LJUBOMIR - 255, 386 LJUBOST INJ - 83, 256 Ljubostinjska reka 256 Ljuboka (Ljubuki) 256-257 Ljuboti 350 LJUBOTINJ - 256, 472 Ljubovija 90 Ljubuka (Ljubuki) 256-257 LJUBUKI - 154, 198, 256-257. 285, 413 Ljuma 427 LJUMOVII 257 Ljuta 26 Ljutica, planina 257, 311 LJUT ICE-257. 311-312 Macoraba (Meka) 268 Mava-30,38,52, 58,111-113,142,196,241, 270, 290, 335, 349, 418, 482 Mavanska Mitrovica 406 Madinat un-Nabbi (Medina) 266 Madinet al Salam (Bagdad) 31 Madrid - 69, 378 MADAR - 14, 124, 128, 153, 258, 377 Madari 258, 440 Maganik, planina 454 MAGLAJ - 258 Magli - 220 Magudovii 329 Magyar-Kanizsa (Kania) 186 Mahmudia (Mahmudija) 259 MAHMUDIJA - 149, 259 Maine 332 MAJDAN - 12-13, 259, 294 planina 245 Majevica, planina 264, 438 Makar - 259 Makarije - 259-260 Makarijevo, Makarje (Makarska) 259-260 MAKARSKA - 57, 257, 259-260. 309-310 Makarsko primorje 142, 461 Makarii (Makarska) 259 Makkah (Meka) - 268 Mala - Azija - 73, 165, 169, 177, 389, 400, 456 Brusnica 74 Ivanca 167 - Kapela - 381 - Kladua - 194-195 - Obarska - 297 - Palanka - 421 Papranica 188 Planina 294

LIVEROVII - 246 LIVNO - 12, 55, 79, 152, 242, 244, 246-248. 356, 420, 458 Lombardija 270 Lonar (Lonari) 248 LONARI - 248 Loncunium (London) 249 LONDON - 25, 57, 114, 128, 152, 162, 178, 188, 249, 259, 319, 355, 422, 437 Lontodokla 266 Lopar 74 Lopatnik 418 Lorin (Lerin) - 239, 250, 393 Loven 11, 32 Lovreto 88 Lozana169, 194 LOZNICA - 27, 60, 95, 112, 142, 241, 245, 248, 250,290, 294, 315-316, 318, 369, 405, 415, 484 Ltava, reka 336 Lubin (Ljubinje) 255 Lublano (Ljubuki) 256 Lug - 485 Lug kosovi (Kosovi Lug) 211 Lukanje 124 Lukar 350 Lukavac 437 Lukavci 399 Lukavica, planina 419 LUKE-251 LUKOVO- 191,251,367 Lumbarda 461 Lunjevo Brdo 106 LUT ICA - 251 Lutetia (Pariz) 318 LUT OVO - 251 Lunica (Lunice) 251-252 LUNICE 251-252 Lycaonia (Konja) 207 Lychnis (Ohrid) 301 Ljeskovac 436 LJE - 109, 190, 205, 238, 241, 253-254. 275, 298, 389 LJEKOPOLJE - 254 Ljenica (Lenica) 63, 241, 254 Ljenjani 129 LJEVAJA - 254 LJEVI T A - 246, 254, 431 LJUBI-91, 113, 141. 254-255 Ljubilje, Ljubin (Ljubinje) 255 Ljubiki (Ljubuki) 256 LJUBINJE - 17, 184, 255, 430

I - GEO GRAFSKA IMENA - Rakita - 355 -Rijeka 412 - Strana 341 - T epa - 279 - Ukrina - 92 -Vlaka-339, 418 - Zagreda 260 Malajnica 107 Malamoko [Malamocco] 455-456 MALA I VELJA ZAGREDA - 260 Malakov 225 Malavicusa (Poega) 340 Malazgirt - 208 Male - Cuce - 202, 433 - Morine 393 Mali - Crni 90 - Do - 106 - Gar, brdo 260 - Grad - 14, 230, 260-261 - Gradac 261 - Io - 375 - Lug, potok 136 - Modru potok, oblast 271, 436 - Zalazi 476 - Zvornik 483 MALI GRAD - 14, 230, 260-261 MALI KABLIT - 261 MALINSKO, Malisko - 188, 261 Malitah (Malta) - 262 Malom (Malo) - 262 MALO - 262 MALT A - 19, 226, 252-263 Maltez (Malta) - 262-263 Maltija (Malta) - 262-264 Malvesa (Poega) 340 Maljen, planina 450 Manastir (Bitolj) 54-56 Manastirina 381 MANELOS, Manelo - 264 Mangjalos, Mangjelo, Mangjelot, Mangyelosch, Mangyelosz, Mangylos (Manelos) 264 MAOA - 264 Marasovine 350 Margum 115 Marica, reka 177 MARINA - 264 Marine kule, breg 234 Mariovo 56 Markov grad 345 Markova varo 345 Markovi kuli, brdo 345

625

MARKOVINA - 265 Markovo kale 465 Markovo polje 48 Maroth (Morovi) 275 Marsonia 72 Martini (Martinii) - 137, 265 MART INII, Martinovo-90,103,109,122,137, 142, 151, 210-212, 229, 253, 256, 265-266. 293, 298, 304, 334, 387, 419, 458 Maio Scampa (Elbasan) 127 Matasi - 350 Matkovii 329 Mea (Meka) - 266, 268 MEIKUE - 266 Medeon (Medun) 267 Medija (Medina) 267 MEDINA 99, 266-267. 269, 415 Mediolanum (Milano) 270 Mediteran 117, 465 Medonum (Medun) 267 MEDUN - 108, 113, 205, 211, 245, 267-268. 316, 440 Medvedgrad 268 Medvednica, planina 268 Medvednik, planina 450 Medvea 327 MEEDIN 14, 268 Meednik - 280 Meee 329 MEICE - 268 Meurijeje 367 Megara 165 MEKA - 266-268 Mekavac 84 MELEEM, Melemo - 14, 179, 269 Melita (Malta) - 262 Memfis 184 Mercatum Narenti (Gabela) 132 Mesi 59 Mesopotamia 361 Meteon (Medun) 267 MET ERIZI - 269 Methoni (Modon) 274 MET KOVI - 110, 115, 269-270. 401 Metohija - oblast - 33, 48, 59, 101, 110, 122, 129, 133-134, 139,149, 183, 304, 320, 339, 348, 368, 370, 375, 453, 481 - (Gacko) - 133-134 Metohijska ravnica 348 Metohijski Podgor - 33, 114, 368 Metovija (Gacko) 133-134 Mezija 382, 388, 459

626

REG ISTRI Moldavija - 41, 80, 152, 205, 225 Monastir (Bitolj) 55-56 Monemvasija 274 Monetium (Brinje) 71 Moraa - 119-120, 184, 203, 205, 232, 367, 375, 385, 387, 431,433, 454 - reka - 54, 119, 196, 254, 265, 333-334, 366, 485 - Donja 242, 367 - Gornja - 254, 391, 413, 431, 433, 452 Moranik 240 Morava - 12, 23, 66, 91, 96-97, 102, 171, 188, 220-221,230, 240,251, 317, 340, 348-349, 401, 408, 421, 425, 464 - (uprija) - 96 - Hisar - 96 Moravica - 11, 27, 58, 167-168, 346 -Golijska- 168 - Sokobanjska 23 Moravski Gradac 91 Moravsko-vardarska dolina 232 Moreja-209, 328,418 Morin 275 Morine 393 Mori, reka 25 MOROVI - 52, 65, 275, 471 Mosaburg (Pladin) - 329 Mose, planina 153 Mosinopolj 244 Moska (Moskva) - 275, 277-278 MOSKOPOLJE - 275-276. 464 Moskovija (Moskva) 277-278 Moskovska (Moskva) 277 MOSKVA - 275-278 Mosor, planina 402 Most, Most i Mostii (Mostar) 279 MOST AR - 12, 57, 68, 131, 186, 195, 208, 278-280.311.418 Mostarsko - Blato - 275 - polje 133 Motajica, planina 176 Motovilo 401 Mozgovaki vis 102 MRAMOR - 280 Mramorno more 73, 165 MRAT II - 280 Mratovo 350 MRCINE - 281 Mrenica, reka 188 Mrkalj, brdo - 154 MRKE - 28_L 459 MRKONJI GRAD - 134, 281, 451

Mien - 333-334 Mijoljsko polje 331 Milan (Milano) - 271, 436 MILANDA, Milanka - 270 MILANO - 271, 436 Milanovo 85 MILEEVO - 271 Mileevka, reka 271, 344 Miletin, voda 383 Milita (Milanda) 270 Milojevii 329 Milutinovac 71 MILJKOVII - 271 Mionica 280 Miro, planina 152 MIROVAC 272 Misir (Egipat)-89,99,103,124,126-128,159, 185, 193, 269, 272, 369, 415 Misoa, reka 118 Miar - 65, 110, 139, 142, 290, 415, 449, 484 MIULI - 272 Mitrovica - 93, 211-212, 272, 389, 405-406, 482 - Sremska - 12, 65, 93, 105, 170, 211, 273, 302, 405 - Kosovska - 13, 105, 211, 272, 405 - Mavanska 406 Mitrovicza, Mitrovits, Mitrovitz, Mitrowitz (Sremska Mitrovica) 406 Mizir, Mirzir (Egipat) 126 Mladenovac 167, 466 Mlav, planina 184 Mlava, reka 114 Mleci, Mletak (Venecija) - 13-14, 18, 77-78, 109,116-118,188,190,238, 273, 283,285, 323,330,411,423,449,454-455,457-458, 474 Mletiak (Mljetiak) - 273-274, 432 Mljeci (Venecija) - 14, 273, 454-457 Mljet - 117 Mljetaka, Mljetak (Venecija) 14,273,454-457 Mljet ako polje 273 MLJETIAK - 273 Mljetok (Venecija) - 14, 273, 454-457 MODON, Modone - 267, 274, 393 Modru - 271, 301, 436, 443 Modun (Modon) - 274, 393 Moha, polje - 26, 309, 357, 375, 441, 458 Mojkovac - 391, 412, 419 Moj sinje, planina 408 MOKRIN - 275 Mokriskik 275 MOKRO - 135, 275

I - GEO GRAFSKA IMENA Mrtvica, reka 243 Mrtvo - Duboko 367 Muccuro, Mucru (Makarska) 259 Mu - 301 - Gornji 301 Muha 153 Mulee 365 Mulii (Murii) 281 Municipium S 331 Mura - 64, 343 Mure, reka - 25, 64, 330, 343 MURII - 281 Mursa (Osijek) - 308-309 Musa-paina Palanka (Bela Palanka) 40-41 Musri 126 Mutatio Sarmatorum 317 Mutilica (Mutili) 282 MUTILI - 282 Mutnica - (Mutnik) - 82, 282 - potok - 82, 282 MUT NIK - 82, 282 Na Grobovlje - 90 NACI - 283 NADIN 242, 283 Nagosta (Niki) 287 Nagy-Varad (Oradea) 303 Nais, Naissus (Ni) - 12, 289 Nak (Naci) - 14, 283 Namastir (Bitolj) - 55-56, 284 Namastirine 466 Nandor Alba (Beograd) 42, 489 Napoli, Napoljska (Napulj) 284 NAPULJ - 284 Narbona, Narenta citta (Neretva) 285 Narona - 23, 285 Naice 192 Nauplion 274 Navarin, Navarino (Pilos) - 274,284,327-328 Neapolis (Napulj) - 284 Necven 350 Nedinum (Nadin) 283 Negotin 69 Negotino 102 NEHAJ - 284-285. 377, 458 Nemicig (Jezerski) 182 Neori 301 Neretba - 285 NERET VA - 97, 132, 208, 248, 285 Neretvanski grad (Gabela) 132 NEST OPOLJE - 14, 285-286

627

Neteka, reka 176 Netusini, Netussigne (Nevesinje) 286 Neum 195 Neva, reka 372 Nevesilje, Nevesinj (Nevesinje) 286 NEVE SINJE - 98, 246, 286-287 Nevesinj ska povr 393 Nevesinjsko polje 287, 374 Nihi (Niki) - 287, 288 Nijemci 246 Nikomedija 405 Nikopolje - 201 Nik (Niki) - 287-288 NIKI, Nikii - 12,14,16-17,30,35,53, 56, 60,85,88,100,102,118,141,144-146,182, 191,195, 204, 209-211, 236, 242, 246,251, 254, 287-289. 303, 310, 313-314, 319, 339, 341,358,375,431,436,440,454,460,478 Nikike Rudine - 144, 146, 195 Nikiko polje 314, 339 Nil, reka - 184 Nin-311 Ninia (Knin) 200 NIT ICI - 289 NI - 12, 41, 56, 102, 139, 142, 155, 237, 241, 280, 287-290. 317, 349-350, 459 - (Niki) - 287-288 Niava, reka - 41, 275, 289-290 Nii, Niii (Niki) - 287-288 Nizozemska 39 NOAJ - 110, 270, 290, 401 Norin 285 Notabile - 262 Nova - Gradika - 143-144 - Petrinja 325 NOVA SELA - 291 NOVA VARO - 291, 385 Novaberda (Novo Brdo) - 293-294 Novia, reka/potok 139 Novgorod 192 Novi - 10, 62-63, 94, 117, 139, 143, 149-151, 221, 291, 293 - Bar - 37 - Beej 232 - Herceg - 149-150, 292 - Kneevac 259 - Pazari (Novi Pazar) 292 - Sisak - 384 - Slankamen 390 -Stolac-411 - Travnik - 149, 306 - Vinodolski - 64, 237

628

REG ISTRI Ofen-77 OGORJE Gornje i Donje - 30L, 350 Ogorjelica 48 OGULIN - 301 Ohore (Ohrid) - 301 OHRID - 301-301. 306, 452 Ohridsko jezero 301 Okan (Konja) - 188, 207, 302 Okanizsa (Kania) 186 Oklaj - 350 Oktobon (Vinjica) 463 OLA - 302 Olcinium, Olhinium (Ulcinj) 444 Olimp, mezijski 73 Olivia, Olivija (Oakov) - 299 Olovac (Olovo) - 302 OLOVO - 302-303. 371 Omaroth (Morovi) 275 Omi-60, 197,311,426 Omoljske planine 66 OMUTI - 30! 436 Onej (T etovo) - 422 Onogot, Onogoste (Niki) 287 Onogot - 182, 198, 287-289, 303, 430 Onogod - 287-288, 303 Opatija - 298 Opeka, dvorac 460 Oplenac, planina 427 Oppidum Croarum (Kroja) 227 Oputna Rudina 327 ORADEA - 303-304. 405 ORAHOVAC - 304-305 Orahovica 189 ORAHOVO - 48, 59, 203, 304-305. 337, 366, 385, 412, 445, 466, 477 Orahovska reka - 59, 120, 461 Oraovac (Orahovac) -149,298-299,304-305 Orahovtica 461 ORAAC - 110, 129, 176, 270, 305-306. 345, 401, 432 Oraii 58 ORAJE 305-306 Ordessos (Odesa) - 300 Oresteia (Jedrene) 177 Orid (Ohrid) - 301-302, 306 ORJA LUKA - 306-307 Orlac - 307 Orlina, planina 92 ORLOV - 306-307 Orlova luka (Orja luka) 306, 307 Orlovo polje - 115, 307 ORLUJEVAC 307 Orlja - 306-307

Vukovar 471 Zrin 64 NOVI PAZAR - 179, 211, 221, 292-293. 319, 349, 385, 461, 496 Novi (Bosanski Novi) 62-64, 292 Novigrad - 62, 54, 377 Novin (Bosanski Novi) 62-63, 293 Novo Jajce 281 -Mesto-281, 341 Polje - 221 Trgovite (Novi Pazar) 292-293 NOVO BRDO - 12, 245, 293-294 Novosel (Bosanski Petrovac) 64 Novoselija 34 NOVO SELO - 174, 241, 270, 294 Novska 151, 176, 295 Nuovomonte (Novo Brdo) 294 Nutar 69 Nutjak-352, 468 Njego, planina 118, 296 NJEGUI - 18,296, 476 Njitra, reka 206 OBARSKA - 297 Obla glava 383 OBLI - 17, 134, 297 Oblik, Oblika (Oblom) - 297 Obliquus - 297 OBLOM - 297, 389 Obnica, reka 450 Obotica 86 OBOD - 298, 361 OBOJ - 14, 298 Obra na Glasincu 135 Obrenovac 60, 311, 482 Obrovac 242 OBRST , Obr, Obrt - 298 Obuda (Budimpeta) 75-77 Obzir (Obzor) - 299 OBZOR - 299 Ocinj (Ulcinj) - 299, 444 Oa (Velika Hoa) - 299, 453 Oag 300 OAKOV - 134, 193, 250, 278, 299-300. 314 Oakovski rejon 193 Odes (Odesa) - 300 ODESA - 299-300. 451 Odeska oblast 161 Odra, reka 384 Odrinska gora 205 Odakov (Oakov) - 299

I - GEO GRAFSKA IMENA - Glava - 306 - luka (Orja luka) 306-307 Orljani 307 Orsava, Orsova, Orschowa (Orava) 307 Oran (Orava) - 307-308 ORAVA - 26, 152, 307-308. 425 OSAT - 98, 308 - Kale (Soko) - 398 Osatno 308 Oseg, Osek (Osijek) - 308 OSIJEK - 17, 54, 287, 308-309. 384, 391 Osik - Liki - 354 - (Osijek) - 307-308 - planina 307 Osinium (Sinj) 383 Osjek (Osijek) 383 Osogovske planine 233 Osor- 116 Osterbach (Ostrunica) 312 Ostmark, karaula 39 OT ROG - 134, 155, 198, 210, 257, 309-311 339, 344, 412, 426, 430, 439 - planina 309 OST ROGON - 174, 310-311 Ostro-220, 411 Ostroka greda 310 OST ROVI CA - 53, 242, 291, 311-312 - Stara - 28 - planina 276 OST ROAC - Ostrug (Ostrogon) - 310-311 OST RUNICA - 59, 311-312 Ostrvica (Ostrovica) 311-312, 354 Osum, reka 46 Otrik 291 OT OAC - 312-313 Otok sv. Ladislava 50 OT OKA-81-82. 313 Otres, planina 79 Otua, reka 140 Ovar polje 221 Ovine 204 Ozalj-189, 313 - planinski lanac 313 OZALJUE - 313 Ozdrinii (Ozrinii) 313-314 Ozija (Oakov) - 299-300, 314 OZIN-314 Ozren, planina 258, 328 OZRINII - 313-314 Ozu-Kale (Oakov) 299 Oalj-313 PAG-315 Paganija 157 Pagus (Pag) 315 PAKOVRAE, Pakovraa - 250, 315-316 Pakrac - 69, 415 Pakrc 415 Palanka 68 Palatin, brdo 361 Pale - 135 Paleokastrica 224 Paleopolis (Krf) - 223 Palenik 242 Pale - 60 Paleje 448 PANAUR - 14, 316 Panevo 170 Panonija - 58, 76, 320, 330, 343, 405, 478 Panonska nizija 43, 67, 76 Pantino - 92, 348, 482 Panj-kamen 415 Panj- krst (epan-krst) 316, 415 PAPAK-316 Papraa 60 Paprati 329 Papratine 329 PAPRAT NI DO - 105, 316, 329 Papratnja 483 Papuk-51, 391 PARAIN, Parakin - 12, 317 PARANICA, Paronica - 317 Parestum (Perast) 322 Paris (Pariz) 318 PARIZ, Pari, Pariz - 318-319 Passarowitz (Poarevac) 339 Patrik, planina 245 Patras 274 Pavlovina (Viegrad) 462 Pazar, Pazari (Novi Pazar) 292, 319 Pecs, Peuh (Peuj) 319 PEUJ - 319-320 PE - 19, 27, 81-82, 101, 111, 114, 204, 244, 253, 298, 320-322. 324, 367-368 PEI - 27, 81, 320 Peigrad 322 Peina, Peina Stijena (Pei) 321 Pecka Bistrica 369 Pek, reka - 66,196, 232, 437 Pela - 125 Pelagonija 56 - (Bitolj) - 56 Pelije, brdo - 105 PELINOVO - 322 Pelister 56

629

630

REG ISTRI Piritor (Pirlitor) 328 PIRLIT OR - 328-329 Pirot 41 Piskupija 101 Pikopeja 100 Pipek (T isa Pipeki) - 329, 424 Piva - oblast - 48, 89, 97, 120, 133, 138, 182, 246, 290, 327, 368, 396, 445 -reka-89, 138, 328, 445 Piza 402, 456 PJEIVCI Gornji i Donji - 86, 310, 329, 339 PLAKO - 329, 446 PLADIN - 329-330. 343 PLANA - 330, 442 Plano - 330 Plav - 21, 147 PLAVNICA - 330 Plavska kotlina 147 PLEMII - 102, 331 Pleternica 69 Plitvice 111 Pliva - 398 -reka - 172, 182, 331 upa 281 PLOA - 195, 33_L 354, 445 Ploe - 13, 116, 270, 331 Plonik 349 Plumbium (Olovo) - 302 Pluine - 204, 368 Pljeivica, planina 154 PLJEVLJA - 12, 182, 313, 331-332. 373, 375, 421, 464 Pljevna 332 Pnua, reka 104 Po, reka 270 POBORI Gornji i Donji - 332 Pocerina - 95, 106 Pocerje 30, 369 Pocerski Dobri 106 POIT ELJ 332, 354 Podbiograd 285 PODGORICA - 13, 23, 47, 54, 70, 83, 88, 90, 108, 118-119, 131, 138, 142, 203-204, 228, 251, 253-254, 267-269, 298, 306, 328, 333-334,337, 378,388-389, 404,410, 440, 465, 479 Podgorje 223 Podgrabe 140 Podgrae, selo 178 Podjavor 393 Podnovi na Londi 63 PODNOVLJE - 10, 140, 334-335

Peloponez - 407, 418, 457 Peljeac 117 Penari (Ponari) - 322, 337 Perekop - 47-48, 225 PERAST , Perasta - 322-324 Periteorion 328 PERUI - 324, 342 Perzagno (Pranj) 342 Peshkopi - 100 Pest (Budimpeta) 75-77 Peta (Budimpeta) - 75-77, 174, 324, 471 Petera 367 Peterska visoravan 385 Petinjgrad 321 Petarbur, Peterburg (Sankt Peterburg) 324, 371 Petervarad, Peterwarde, Peterwardein (Petrovaradin) 326 Petkovica -selo-241, 295 manastir 270 Petnica (Petnjica) - 324-325 PET NJICA 324-325 Petrburg, Petrebur, Petribor (Sankt Peterburg) 371-372 PET RINJA - 325 Petrisburg (Sankt Peterburg) 325-326, 372 Petrobor, Petrobur, Petroburg (Sankt Peterburg) 325-326, 371-372 Petrograd, Petrov grad (Sankt Peterburg) 371 Petrova gora 153 Petrovac - 53, 64, 326 na Mlavi 114 na moru 69 Petrovako po lje 64 PET ROVARADIN - 326, 451, 484 PET ROVII - 327 Petrovo Liko Selo 168 -Polje-58, 65, 153, 426 Vrelo/vrilo 64 Petrovsko polje 112 Petrus, Petrua 317 Pi-Hapi-n-On - 184 PILAT OVAC, Pilatovci - 327 PILI - 327 Pilitor (Pirlitor) - 327-328 PILOS - 274, 284, 300, 327-328 PIPERI - 90,101,111,211,257,265-266,268, 327-328. 331, 338, 354, 357, 365-366, 378, 410, 440, 477 Piperski Ubli - 440 Piran 402

I - GEO GRAFSKA IMENA Podolija - 407 PODOVI Gornji i Donji 334 Podpee 338 Podravina 187, 450 Podravlje 207 Podrinje - 134, 241, 250, 322, 337 Podujevo - 52, 272, 355, 364 Podunavlje 231 Podvisoki 10, 140 Podviegrad 462 PODVJE ST - 335 Podvrac (Vrac) 469 PODZVIZD - 335 Poetovio 309 Pogorelec, poluostrvo 384 Pogrde 200 Pokuplje - 189, 325, 443 Polimlje 344 Polog (T etovo) 422 POLOJ, Polojac - 331-336 POLT AVA - 336 Poludrebica, planina 59 Poljana - 119, 182 Polje - 202 POLHCE - 336 Pomoravlje 168 PONARI, Ponori - 322, 337 POPOVI - 337-338 POPOVI, Popovii - 337-338 POPOVO - 337-338 - Polje - 337 Popovski (Popovo) 337 Poprati 329 Poranje 306 Pore - 66, 101 Poreka rijeka 66 Porta Hungarica 67 Posavina - Bosanska 68 - Hrvatska 293 Posavlje - 275, 447 Posonium (Bratislava) 67 Posuje 355 POELA - 338 Poene (Poenje) 338 POENJE - 333 Potisje 187 Potkalinje 149 Potklju - 199 Potkomlje 205 Potkupi - 329 Potok B'jeli (Beli potok) - 41, 338, 489 POTPEE - 101, 338

631

Pounje - 49, 60, 111, 154, 189, 322, 410 Povaja (Povija) 338 POVIJA - 329, 338-339 Povlen, planina 450 Povr-393, 481 Pozsony (Bratislava) 67 POAR, Poari 339 POAREVAC - 66, 96, 104, 137-138, 142, 196, 232, 259, 339, 381, 407, 418, 436 POEGA - 27, 36, 250, 316, 328, 385, 391-392, 486 - Slavonska - 391-392 - Uika - 340 Poeka gora 467 Pouj (Bratislava) 67, 340 Poun (Bratislava) 48, 67, 77, 340 PRAA - 19, 93, 340 Praesidium Pompei 23 Praevalis - 119, 253, 334, 386 PRAG, Prague, Praha - 170, 188, 341 PRASKVICA - 342 PRANJ - 342 Prekomorje, Prekomurje 330, 343 Prekopnica, gora 464 Prekoruplje 227 Prelip (Prilep) - 15, 342, 344-345 Presarin (Prizren) 348 Presjeka, planina 412 Preslawaspurch (Bratislava) 67 Prespa 394 Prespansko jezero 261 Presporok, Pressburg (Bratislava) 67 Prevalitana - 119, 253, 334, 384 PRE VI - 106. 342 Prevlaka, poluostrvo 425 Prhovo (Gerzovo) 134 PRJBI - 342 PRIBINJE - 330, 343 PRIBOJ - 105, 211, 313, 343 Priboj na Limu 343 Pridor (Prijedor) 343 Prijeboj (Priboj) 343 PRIJEDOR - 144, 343 PRIJEPOLJE - 170, 217-218, 253, 285-286, 335, 344, 385, 482 PRDERADI - 344 Prilapon (Prilep) 344-345 PRILEP - 15, 56, 65, 342, 344-346. 349, 396, 463 Prilepsko-bitoljska kotlina 345 PRILIKE - 346 Prilip (Prilep) - 15, 344-346

632 PRIMORJE- 118,146,161,195.260.346.403, 437, 453, 467, 473 Prisareno (Prizren) 348 Priscova (Kolain) 204 Prisdriana, Prisrenum (Prizren) 348 Pristan (Bar) 37 PRIT INA, Pritinja - 15, 59, 110, 175, 230, 244, 280, 294, 346-347 PRIT OKA - 347 PRIVARJE 348 PRIZREN - 19, 244-245, 348-349. 351, 385, 389, 472 Prizrenac 281 Prizrenska Bistrica, reka 54, 348, 453 PRNJAVOR - 30, 270, 295, 349 Probitip 222 Prokletije 147 PROKUPLJE - 349-350 PROMINA, Promin - 15, 123, 350-351. 401 voda 350 planina 350 Promona (Promina) 123, 350 Proek (Demir Kapija) 102 Proslapska planina 356 PROZOR 351-352. 356, 468-469 Prukljansko jezero 416 Prusa (Brusa) 72 Prusac, Prussen 11, 45 Pset (Bosanski Petrovac) 64 Psunj, planina 176 Ptuj 309 Puenik, polje 207 Puka - 253 Pulcheriopolis (Berat) 46 Puljani 350 Punta Mike 468 Pusti lisac 433 PUT ALA - 352 Pylos (Pilos) 327 Quinque Ecclesiae 319-320 Rab - 116, 173-174 (Janok) - 173-174 Raba 64 Rabina 374 Racha 353 Rackeve 218 RA - 30, 298, 353 RAA - 30, 353-354 Kragujevaka 124 RADEA - 354 Radeica, uma 354

REG ISTRI Radijevii 291 Radika, reka 100 Radoinja 291 RADU-64, 331. 354 Raenovo brdo 383 Raevina 136 Ragusa (Dubrovnik) 116 Raji grad 139 RAK-354-355 RAKE - 355 RAKIT A - 355 Rakitnica - 242, 355 RAKIT NO - 238. 355 Rakovica 41, 353 Ralja 228, 337 - reka - 167, 337 Ralji, potok 167 RAMA Gornja i Donja, Ramana 15,356-357 Ramni laz (Ravni laz) 357 Ramska kotlina 357 Ramsko jezero 356 Rankovievo (Kraljevo) 13, 230 Ras (Novi Pazar) 292 Rasalina Glavica 284, 486 RAST OKA - 357 Ratkovo (Zmijanje) 480 Rausium (Dubrovnik) 116 Ravanica - 110, 122, 160, 198, 232, 271, 317, 321, 347, 408, 467, 482 reka 96 Ravni Kotari - 55, 72, 81, 94, 114, 124, 129, 136, 140, 230-231, 307, 348, 355, 464, 486 Ravnita 338 RAVNI LAZ - 357 Ravno 96 RAVNJE - 358 Razvode 350 Raanj 71, 102, 246 REBI - 358 Rednak, Rednuk (Vrdnik) 466 Rekovac 445 Remesiana (Bela Palanka) 41 Resava (oblast) 96, 317, 467 Revkanizsa (Kania) 186 Rgote 202 Rhisinium (Risan) 363 Rialto 456 Ribalj T eg - 204 RIBI - 358 Ribnica 97, 241 - reka - 97 (Podgorica) 333-334 Ribnik - 140, 241-242, 313, 354, 358

I - GEO GRAFSKA IMENA RIANI - 184, 255, 327, 358, 363 RIG - 359 Riga - 359 RIJEANI - 359 Rijeki grad (Obod) - 298, 361 RIJEKA - 48, 298, 360-361 - Cma 359 - (Obod) - 361 - Senjska 359-361 RIJEKA CRNOJE VIA - 84, 88, 113, 119, 142, 214, 269, 298, 359-361. 369, 460, 472 Rila - 293 Rilji 204 RIM - 11, 165, 179, 188, 223, 244, 262, 264, 361, 362, 461 RIPA - 363 RIPANJ - 363 RISAN, Risano - 93, 170, 216, 237, 363, 364 Risanski zaliv 364 Risinium (Risan) 363-364 Risno, Rianj (Risan) 363-364 RIT OPEK - 365 Rmanj 356 Rodos - 32, 274 Rog, grad 426 ROGAA - 365 Rogaka reka 365 Rogako brdo 365 ROGALE VO - 365, 464 Rogame (Rogami) 365 ROGAMI - 360-361 Rogane 366 ROGANI - 366 Roganiz (Rogaa) 365 Rogatica 186 Roge - 366 Rogozna, planina 178 ROKOI - 366 Roma (Rim) 361 Romanija, gora 35, 105, 136, 178, 275 Ropotine 475 Rosaf, Rosafa, Rosafat (Skadar) 385-386 Rose 116 RONIK- 366-367 ROVCA - 366-367. 419, 454 Rovina (Rovine) 367 ROVINE Gornje i Donje - 80, 228, 233, 367. 433 ROAJ- 51, 110, 144, 367, 413 Roanj 367 Ronik (Ronik) 366-367, 415 RUDINA - 89, 317, 367, 436

633

Rudine - 35, 102,169, 195, 303, 327, 367, 393, 415 RUDINICE Gornje i Donje - 368 Rudnika Banja 33 RUDNIK - grad - 12, 188, 368, 404, 425 - planina - 73-74, 113, 259, 311, 405 Rudo - 35, 220, 398 Rudo Polje (Kraljevo) 220 Rudino guvno 368 Rugova (Rugovo) 368 RUGOVO - 368 Rugovska klisura 320 Ruma - 160, 229, 469 Rumboci 356-357 Rumija, planina 37, 190, 220, 281-282 RUNJANI - 369 Rupe - 228 RUPJEL - 369 Rutoi 291 Ruzaphata (Skadar) 385-386 RVAI- 113,369 Rita 329 Sa gradin (Skradin) - 370, 389-390, 476 Salamina 223 SALA - 28, 38, 58, 137, 196, 270, 290, 365, 370. 401, 484 - Crnobarski 137, 370 alim (Jerusalim) 180 Salinae, Salines (T uzla) 438 SALKOVINA - 370 Salon, reka - 399 Salona (Solin) - 109, 144, 350, 399, 400, 402, 461, 474 Salthua (Rijeani) 359 Salvia - 144 Samobor 86, 436 Samoborsko gorje 246 SAMODREA - 370 Samokov 371 SAMOKRE S - 371 SAMO - 371, 406 San Anelo, tvrava 262 Sana, reka - 56, 57, 63, 14, 200, 218, 343, 414, 415 SANKT PETERBURG - 264, 277, 324 =326, 371-372 Sanski Most - 68, 185, 245 Saplet (Split) - 402 Sapuates (Vaganac) 448 araj - 57, 277

634

REG ISTRI SENT O - 375 SENJ, Senje - 38, 71, 115, 119, 156, 158, 189, 199, 223, 285, 301-302, 312, 315-316, 354, 376-378. 411, 441-442, 474, 480 SEOCA - 37, 38 Seona - 381 Seonica 376 SER-378. 446 Serava, reka 388 SERE - 379 Serez (Ser) - 378 Servitium (Bosanska Gradika) 143 Setovia, Setovija (Sinj) 383 SE VAST OPOLJ, Sevastopol - 225, 319. 379 Severna Irska 249 Severno more 249 Sevid, selo 264 Sfentzanion (Zv ean) 481 Sibenicum, Sibinicum (ibenik) 416 Sibin (Sibinj) - 380 SIBINJ - 128, 193, 232, 380-381. 396 Sibir-277 Sibiu ( Sibinj) - 380 SIBNICA - 380-381 Sibnika reka 376 Sicilija - 132, 262 Sidari - 223 Sie sak (Sisak) - 381, 383-384 SI GET , Sigetom - 19, 187, 212, 263, 280, 309, 381-382. 468 Sign 356 Sijenje ( Senj) - 376-377, 382 SILIST RA, Silistrija - 65, 300, 379, 382 Simferopolj 225 Sinaj 274 Singidunum (Beograd) 12, 43, 489 SINJ - 87, 153, 161, 352, 357, 383, 418, 468, 474, 484 Sinjac - 138 Sinjajevina 79,182 Sinjsko polje 87, 383 Sirakuza - 261, 399, 461 SIROVAC-261,383 SI SAK, Siscia - 143-144, 176, 325, 381, 383-384. 391 Sitnica, reka - 47, 85, 129, 203, 209, 211, 238, 244,254,256,258, 334, 347, 361, 419, 469, 481 Sivina - 136, 168 SJENICA, Sjenice - 57, 186, 194, 211, 252, 270, 272, 298, 375, 384-385. 445 Sjenjac 49

SARAJE VO - 12, 57, 135, 173, 178, 208, 311, 372-374. 427, 484 Sarajevsko polje 217, 287, 373 Sarajvo, Saray (Sarajevo) 372-373 Sardinija - 115, 222 Sarkovina (Salkovina) 370 Sarmates (Parain) 317 Sarnadae 144 Sarpspatak 355 Sava, reka - 34, 43, 60, 65, 68, 72, 89, 90, 94, 110, 136, 143-144,176, 196, 233-234, 236, 311, 318, 336,353, 358,384,392, 405-406, 413-415, 418, 470, 478, 483 Savac 414 Savacium, Savas 414 Savija (Saviae) 384 Savina 439 Savino brdo 144 Savoja 158 Sazlija - 388, 482 Scardona (Skradin) 389-390 Scodra ( Skadar) - 23,119, 385 Scrissa (Karlobag) - 188 Sc upi, Sc upius ( Skoplje) 12, 388-389 Sc utari (Skadar) 385 Se ddi Islam (Ga bela) - 132 Se didze did (T omislavgrad) 425-426 Se gedin-241,375 Se gestica (Sisak) 383-384 Se gnia (Senj) 376 SELAC - 374 Selaci - 374 Selevac 136 SELICA - 374 Selita - 329, 374-375 SELI T E - 374-375. 463, 466 Dreniko 375 Kostajniko 375 Selo 374 Selo Sv. Petra 51 Seljani - 368 Seljanik (Solun) - 375, 393, 400-401 Semberija - 14, 52, 107, 112, 337 Semendra, Semendria (Smederevo) 212, 375, 394-395 Sen (Senj) 376, 377 Sena 375 Senia (Senj) - 351, 376-377 Senica (Sjenica) - 375, 384 SENOVAC - 304, 375 SENT A - 26, 370 Sentandreja 339 Sentoma 376

I - GEO GRAFSKA IMENA SKADAR - 19, 80, 119, 190, 211, 227, 236, 253,265,288,297, 306, 371, 385-388. 418, 472 Skadarske gorice 240 Skadarsko jezero - 26, 49, 59, 72, 84-85, 98, 108, 120, 137-139,190, 220, 228, 232, 240, 243, 251, 256, 265, 280, 331, 337, 353, 361, 366,387-388,408,433,444,461,465-466, 469, 472, 485 Skader ( Skadar) - 385-387 Skampis (Elbasan) 127 Skatar (Kotor)-214-216 Skela - 90 Skender-paina Palanka (Nova Varo) 291 Skodra (Skadar) - 385 Skopaljsko polje 448 SKOPLJE - 12,36,56,125,234,241,248,258, 302, 388-389. 445, 448-449, 452 - (Vakuf) - 448-449 Skopska Crna gora 233, 242 SKRADIN - 115,242, 311, 324, 370,389-390, 399 Skraani - 401 Skrape, reka 340 Skuletii - 329 Sla dojev do 355 Slani kamen (Slankamen) 390 SLANKAMEN - 172, 233, 390-391 Slano - 195, 255, 430 kamenje 390 SLATINA 190, 256, 337, 391 Slavonija - 69, 70, 72,105,143,185,199,201, 212,237,309, 316, 380, 391-392, 407, 419, 426-427, 471 SLAVONSKA POEGA - 90, 231, 391-392. 467 Slavonski Brod - 72, 381 Slavonski Siget - 468 SLIBUR - 392 Slimnica (Slivnica) - 94, 393 Sliven-390, 393 Slivije, Slivje (Slivlje) - 393 SLI VLJE - 314, 333, 393-394. 418 SLI VNICA - 222, 393 Slivnje, Slivov (Slivlje) 393 SLOVINJE - 394 SLUNJ - 87, 200, 357, 375, 394 Slunjica, reka 357 Smail (Ismail) - 42,65,156,161-162,250,394 Smeder, Smederija (Sme derevo) 19,394-395 SMEDEREVO - 13, 19, 28, 45, 66, 84, 118, 124, 154, 183, 218, 236, 306, 308, 315, 394-396. 446, 478

635

Smederevska Palanka 136, 186 Smederevo (Smederevo) 394-395, 478 Smirna (Izmir) - 73, 93, 168-169 Smokovci 256 Smokvica, voda 30 SMRANI - 396 Smrdan -grad 195 - potok 475 SMRIJE NO - 396 Soa, reka 455 SOFIJA - 222, 349, 394, 396-397 SOKO, Sokol 134, 142, 328, 397-398 - brdo - 89 Sokobanja 11, 33, 86 Sokobanjska Moravica, reka 23 Sokol (Brinje) - 71 SOKOLAC - 12, 13, 71, 105, 138, 170, 281, 291, 335, 375, 397-398 Sokolovia 104 Soli (T uzla) - 438 SOLILA, Solilo - 214, 398-399 SOLIN - 197, 301, 350, 389, 399, 402 SOLT UM - 399-400 SOLUN, Soluni - 56,109,125,127, 302, 375, 378, 388, 393, 400-401 Sombor - 410 Somo - reka - 205 - (Samo) - 371, 401 Sopianae (Peuj) 319-320 Sopkovi 242 Sopot 167 Sotonii 59 Sotto Boraz - 59 Sottorina (Herceg Novi) 149 Sovika vrata 426 Sovjak (Sovljak) - 401 SOVLJAK - 110, 137, 270, 401 Sozina, planina 190, 437 Spahikjoj (Aleksinac) 23, 24 Spalato, Spalatro, Spalatum (Split) - 401 Splet (Split) - 402 SPLIT - 15, 116-117, 140, 186, 197, 301, 310-311, 337, 350-351, 372, 383, 399, 401-403. 456, 458, 468 Spl (Sp u) - 403 Spljet (Split) - 15, 197, 401 Sprea, reka - 61, 106, 115, 198, 258, 438, 483-484 SPU - 97, 103, 146, 190, 210-211, 240, 253, 265, 268, 281, 284, 298, 306, 342, 389, 403-404. 410

636

REG ISTRI Varo 241 Zeta - 35, 85, 89, 110, 120, 127, 178, 197, 204, 210, 217-218, 228, 237, 255, 296-298, 304, 306, 366, 404, 410, 424 Starevo 240 Stari Banovci 411 Bar - 37 Brod - 462 Kostolac (Branievo) 66 -Majdan-12, 68,185 Sisak - 384 Slankamen 390 Trogir, uvala 264 Vlah - 68, 167, 346 Starokijevsko brdo 192 Stenae (Demir Kapija) 102 ST IJENA 321-322, 410 Stijene, Stina (Stijena) 81, 335, 410 Stjepan-grad (Blagaj) 56 Stlbica (Stubica) 412 Stobre - 461 Stogovo, planina 100 Stojac (Stolac) 411 Stojni (Beograd) - 42-45, 52, 54-55,236, 411, 489 Stojni Beograd (Alba Regia, Stuhlweissenburg, Szekesfehervar) 45 Stojni Bijeli (Beograd) 42-45, 411, 489 ST OLAC - 98, 213, 231, 245, 255, 332, 352, 411-412. 468 Ston 139, 175, 209 Strajite 84 ST RAVE - 404, 412 Straa - 107 Strebenica (Srebrenica) 404 ST RIINA - 412 Strigonium (Ostrogon) 310 ST RUG, Struga 188, 261, 412 Strumica 36, 233 ST UBICA - 329, 338, 412-413 Studenac 351 Studenica 74, 271 reka 114 Studva, reka 275 Stuhlweissenburg 45, 236 Sturli (turli) 419 Subotica - 391, 413 SUBOT IT E - 19, 89-90, 413 Sudina glava 251 Sudsko selo 104 Suhi eleznik (eleznik) - 486-487 Suknovci 350

Srape, Srave (Strape) 404, 412 Sravako (Strape) 412 Srbica-33, 114 Srbinje (Foa/Srbinje) - 129-130,170,176,179, 346, 434 Srbobran 376 Sr, brdo - 116 Srebernica (Srebrenica) 404 SREBRENICA - 75, 173, 199, 308, 404-405. 483 Srebrenik 142 Srebrnica, Srebrnik (Srebrenica) 368, 398, 404 Sredac, Sredec ( Sofija) - 396-397 Srednja Ostrunica 311-312 Srednji Poloj 336 Sredozemlje - 94, 193, 456-457 Sredozemno more 94, 99, 194, 207, 262, 271 Srem - 38, 47, 111, 156, 160, 172, 229, 233, 264, 275, 304, 326, 337, 359, 362, 390, 405-407, 413, 418, 460, 466-467, 470 SREMSKA MIT ROVICA - 12, 65, 93, 170, 211, 216, 233, 264, 309, 340, 406 Sremska Raa 353 SREMSKI KARLOVCI - 15, 189, 359, 391, 406-408.411 Sreteka Gora 367 Srijem - 54, 81, 103, 179, 195, 234, 269, 316, 390-391, 434, 447 SRNINA - 408 ST ALA - 115, 142, 401, 408-409. 425 Stambol (Istambul) - 13, 18-19, 42, 48, 83, 96, 122-123,125-126, 153-154,159,162-167, 172, 177, 193, 195, 208, 226, 246, 267-268, 290, 308, 316, 332, 353, 369, 401, 409 Stambul, Stanbol (Istambul) - 13, 162-166, 409 Stanisaljii (Staniseljii) 410 ST ANISELJII - 410 Stanjevii 129 Stapar, Stapan 410 ST APARJE - 410 Stara Borca 60 Crna Gora 476 Gradika 143-144 Hercegovina 327 Kanjia (Kania) 186 Ostrovica 28 planina 184 Povija - 329, 339 Raka 344 Rovca 367 Srbija - 147, 195, 320, 345, 422, 445 Suica 222

I - GEO GRAFSKA IMENA SURDUK - 413 Suica - 89, 260, 306, 342 Sutivani 356 Sutorina- 150, 314, 327 Sutorman, planina 243, 282 Suturlija, potok 34 Suva Reka 33, 258, 348 SUVODOL- 51. 52.413 Suzdalj - 277 Sveta Gora - 125, 304, 394 Sveti - Petar, selo 51 - Spas, tvrava 190, 201 - Sr na Bojani 387 Svetislav - 458 Svetozarevo (Jagodina) 13, 171 Svilajnac - 58, 434 Svinja glava 260 Svinjarci 343 Svirke (Svrke)-413 SVRKE - 413 Sze ben (Sibinj) 380 Szekesfehervar (Stojni Beograd) 42, 45 Szigetvar (Siget) 381 ABAC-30, 95, 106,110,113-114,137,173, 196, 241, 257, 269, 301-302, 306, 337, 369, 414-415,418, 451,484 ahin-Juvasi 398 ahovii - 365, 464 aj (Damask) - 99, 390, 415, 476 am (Damask) - 24, 99-100, 126, 149, 272, 357, 396, 415 Samac - 89, 405 ar-planina 226, 422 ara, planina 348, 389 arampov 344 ARENCI - 415 ator, planina 144 avnik- 51, 61, 106, 113, 121, 141, 182, 206, 251, 261, 274-275, 325, 338, 342, 391, 412, 438 epan -grad - 11, 56, 398 - (Blagaj) - 56 EPAN-KRST 214, 316, 415 it - 356-357 ekovi-61,481 EKULAR - 416 enin -253, 359 ibenac, reka 241 IBENIK- 81,112,159,197,221,231,383-389, 416-418. 468, 474 id-47 IROKE - 418 iroki Brod - 253 kadarac (Skadar) - 81, 385-388, 418 kumba, reka - 127, 359 Slivje ( Slivije)-393, 418 njegotina, planina 321-322 PERBAN - 418 pirag, planina 46 tajerska - 40, 187,312 timlje 110 tip 233 tira, reka - 250 T IT AR - 59, 110, 270, 401, 418 titari 59, 419 T IT ARICA - 61, 365, 419 T IT OVO - 419 turac - 368 T URLI - 82, 419, 437, 477 UICA, ujica - 419-420 ujiko polje 420 uma - 154, 429 umadija - 41, 43, 52,168,176, 200,204,219, 251, 344, 353, 427, 428 ume - 138 umet - 70-71 umetlica, potok 143 upljaja 350 urica 140

637

T ami, reka - 60, 170, 421 T amivar (T emivar) 421 T amnava, oblast 111, 229, 257 T ana, Tanais (Azov) 28 T ara, reka i oblast - 81, 89,182, 204,299, 328, 398, 412, 452 T arabo, planina 297, 387 T arsata, T arsatica (Rijeka) 359-360 Tarsacz (T rac) 436 T aslida, T aslia, T alica (Pljevlja) - 12, 331-332, 421 T ata 463 T aurunum (Zemun) - 478-479 T ekija - 307 T el el Amarna 179 T emes-Kubin (Kovin) 218 T emesvarinum, T emeswar, T emevar (T emivar) -421 T EMIVAR-32, 42,57,65,80,100,114,139, 152, 173, 178, 259, 290, 300, 313, 319, 339, 407, 421-422. 437, 463 T emni - 30, 171 T emza 249 T enen (Knin) - 200-201

638

REG ISTRI T ODORNT K - 188, 368, 425 Tolii 329 T OMISLAVGRAD - 105, 120, 420, 425-426. 476 Tomor, planina 46 Tomoreza 433 Tonuzlu 103 Topider - 487 Toplica - 136, 234, 349, 425 Toplice (Kurumlija) 234 T OPOLA - 221, 246, 251, 327, 427 Topole 475 Topolka, reka 452 Topoljak 102 T OPT AN - 428 Topusko 353 Tor-439 Tori 53 Toriza, reka 371 Tounjica, reka 200 Tragurion 461 Trakija - 177, 329 Transilvanija (Erdelj) - 114,128,152,205-206, 371, 380, 407 Transsilvania (Erdelj) 128 Tramnik (Travnik) 428 T RAVNIK - 57, 135, 149, 178, 198, 246, 298, 306, 344, 412, 428-429. 463, 484 Travunia (T rebinje) 429 T rebes (Trebjesa) 431 T REBINJE - 11, 45, 71, 85, 94, 105, 133, 153, 155, 197, 210, 237, 255, 260, 281, 287, 336, 369, 393, 415, 429-430. 439, 460, 475 Trebinjica, reka 53, 210, 288, 336, 430 T REBJESA, T rebjea - 254, 431 T renin 206 Trepanja, planina 465 Trepa - 245, 397 radnik 481 T resija, reka 365 T RENJA - 363, 431 T RENJEVO - 366, 431 T rgovite - 51, 80, 292-293, 373 (Novi Pazar) 292 Tribunia (Trebinje) 428 Tricornium (Ritopek) 365 Trieste (T rst) 434 Trijest (T rst) - 360-361, 432, 434-436 Trijee (T rst) 432, 434-435 Trilj - 352, 468 Tripolica - 274 Trit (T rst) - 432, 434-435 Trmanje 367

T eoin 113 T EPELEN, Tepelene, T epeleni - 46, 125, 190, 253, 275, 422, 424, 428 T epljuh 350 T ergestum (Trst) 434 Termaikos, zaliv 400 T ersacz, Terschacz (T rac) 436 T esalija 400, 452 Tesli - 92 T eanj - 248, 486 T ETOVO - 232, 422-423 Teude (T ivat) 424-425 Thema Dyrracheion 253, 386 Theode 425 T heodo (T ivat) 424 Theudo (T ivat) - 424-425 Theranda (Prizren) 348 Thermaikos kolpos 400 Thessalonica, Thessaloniki (Solun) 400 T ibar, reka 361 T igar, reka 31 T ighina, T igina (Bender) 41 T ihovo, polje 382 T ilurius - 86, 468 T imacum maius (Knjaevac) 202, 423 T imisoara (Temivar) 421 T imoka Palanka 202, 423 TIMOK - 65, 69, 147, 202, 346, 423 - Svrljiki - 202 Trgoviki 202 T in - 423 T inninium (Knin) 201-202 T inos 423 T inum 423 T inj - 242, 423 T inja, reka 51 T ipun (T epeleni) - 422, 424 T ir (T irana) 424 T iran (Tirana) - 100, 104, 190, 253, 275, 298, 424 TIRANA, T irane - 127, 253, 389, 424, 428 T irensko more 32, 284, 361 T isa, reka - 95, 187, 261, 375, 390 TISA PIPEKI - 25, 329, 424, 437 T ismen 169 T isovac, planina 433 T isza Puspoki (T isa Pipeki) 424 T itograd (Podgorica) 13, 333 T itov Veles (Veles) - 13, 452 T itovo Uzice (Uzice) 13, 446 T ivari (Bar) - 37 TIVAT -251. 424-425 Toila - 260

I - GEO GRAFSKA IMENA T RMBAS - 432 Tmok polje 222 T RNOVAC - 322, 354, 432 T RNOVICA - 433 T RNOVO - 120, 271. 433 T RNJINE - 191, 228, 309, 433-434 Trogir - 49, 116, 154, 197, 310-311, 383, 416-417, 456, 461 Troglav 86 T ROJAN - 434 T rojane, T rojangrad 434 T rojanov grad 174, 241, 294 T roponja (Troponje) 434 T ROPONJE - 434 T rove 433 Trsat - 222, 360, 355 T RST - 360, 432, 434-436 T rstenik-75, 110, 256, 375 T ranski zaliv 435 T rubasin 413 T RUBJELA, T rubjelo - 12, 303, 436 Tratina, voda 482 T RAC - 82, 282, 436, 477 T UEMILI - 436 T ugare 352, 468 T ula - 277 T ulcea (T ula) - 437 T ULA - 42, 149, 250, 254, 259, 437 T umba 71 T una - Belgradi (Beograd) 42, 236, 460 -jalija- 153, 308 T unda, reka 177 T unjemir, brdo 51 T unjevo 329 T unjica 63 T UPAN, T upani - 195, 437 T upanjska ravan 437 T ur (T uzla) 438 T urija (T urjanski) - 258, 342, 364, 389, 437 T URJANSKI - 437 T urk Mihal/Mihail Pekler (Pei) - 321-322 T urli (turli) - 419, 437 T urn Severin 307 T uropolje - 81, 298, 432, 443 T uima, voda 261 T UIMNJA, T uinja - 120. 438 T uina 438, 445 T utin-51, 110 T UT UNA - 438 T utune 438 T utuni 81,438 T uzi 366 T UZLA - 105, 116, 405, 438-439. 483 T VRDOI, T vrdo - 439 Tyno 423 Tyrenae 424 Tyrkanos 424 T zena (Knin) 200-201

639

Ub - 36, 401, 482 UBLI (evski, Piperski, Kuki) 232, 440 Ubar (Udbar) - 14, 440-441 UDBAR - 14, 440-441. 443, 446 UDBINA, Udbinj, Udbinja, Udbinje 12, 18, 81, 82, 115, 123, 129, 134, 187, 189, 196, 202, 282, 291, 299, 305-306, 312-313, 322, 324,335,379,436,441-443.458,477,480 Uduin, Uduine 441-442 Udvar, Udvarje (Udbar) - 14, 81, 440-441, 443 Udvina-351, 441-443 Udwin, Udwig (Udbina) - 441-442 Udbar (Udbar) - 15, 25, 440-441, 443 Ugljan, ostrvo 474 Ugljane 443 UGLJE VO - 443 Ugni (Ugnji) 444 UGNJI - 444 Ujilica, planina 322 Ujvar (Udbar)-441 Ukrina, reka - 91,103, 217, 336 ULCINJ - 58, 78,119,190,253,299,389, 444. 469 Ulcinjsko polje 444 Ulin (Ulcinj) - 37, 444 ULOG - 287, 444 Ulpia Serdica (Sofija) 396-397 Ulpiana (Lipljan) 244, 347 Umac (Hum) - 154-155, 445 Una, reka - 28, 30, 49-50, 53, 55, 61-63, 89, 138, 143,154, 168, 176, 212, 218, 311, 313, 347, 363, 398 UNA - 445, 449 Ungvar 441 Unica, reni rukavac 212 Unita, klanac 352, 468 Ural - 277 Urbs paludarum (Pladin) 329 Urup (Prokuplje) 349-350 Uroevac 30 Ursula (Ursule) - 445 URSULE- 116,445 Urusalim, Urusalimu (Jerusalim) 180 USKOCI - 251, 254-255, 338, 352, 445 Uskoplje - 64, 79, 356, 448, 458 Uskopye Vakfi (Vakuf) - 448

640

REG ISTRI Varvarin 220 VAKOVO - 452 Vaterlo-318 Ve dnik (Vrdnik) - 466 Ve drine - 245, 327, 447 Ve gium (Karlobag) - 188 Velbu d - 27, 122, 233, 250, 259, 316, 340 Vele bit - 55, 63, 124, 139, 239, 291, 312-313, 333-334, 377, 395 Vele bitski kanal 188 Velenjak 364 VELE S - 36, 56, 368, 378, 452-453 VELE ST OVO - 119, 265, 433, 452-453 Velet (Veleta) - 79, 453 VELET A - 97, 453 Veletin - 175 Velez (Vele s) - 452-453 Veli Br gud 48 Velika Brusnica 74 Gorica - 298 Gradina 358 Ivanca 167 Kapela - 329, 446 Kladua - 194-195, 436, 477 Klisura 452 Morava 96, 421 Obarska - 297 T epa - 279 VELIKA HOA 304, 453 Veliki An (Vladiin han) 454, 464 Borak 60 Crljeni (Crljeni) - 90 Sibinj - 380 turac 368 Varad (Oradea) - 304 Veliko Gradite 66, 232, 255 Trnovo 433 VELIKO ZALOJE - 454 Velim - 242, 454 VELIMLJE - 53, 84, 210, 454 Velue - 400 Velja Njiva 260 Rakita - 355 Zagreda 260 VeljeCuce-431 VELJE DUBOKO - 454 Velji Gar, brdo 260 Zalazi - 476

Usora - 194, 241, 483 Usthopye 458 Ustisana 63 Ue (Bosut) - 65, 114 Uup (Skoplje) - 23, 127, 184, 248, 298, 388, 445 Utbina, Utwing (Udbina) 441-442 Uvac, reka 385 Uzdarje 242 Uzdol 356 UZOLAC - 445-446 Ubar (Udbar) 15, 440, 446 Ugorod 435 Uzica (Uzice) 441 UZICE - 13, 74, 111, 147, 176, 245, 306, 340, 398, 410, 427, 446-447 Uika Poega (Poega) 340 Vac - 174 VAGANAC Donji i Gornji 448 Va ganski vrh 354 Va ganj, brdo 182 Vah, reka - 206 VAKUF, Vakup - 388, 448 Valco (Vukovar) - 470-471 Valdinoce 306 Valeta 262 Vali selo (Cetingrad) 87 Valkow (Vukovar) - 470-471 Vallis aurea 391 VALONA - 100, 104, 175,190, 253, 275, 297, 449 Valonski zaliv 449 Valonja (Valona) 449 Valje - 393 VALJE VO - 36, 41, 58, 66, 67, 80, 243, 306, 325, 450, 479 Valjevska Podgorina 87 Varad, Varadinum (Oradea) - 303-304, 450 Varadin - 26, 123, 304, 326-327, 451, 469 Varadinopetri (Petrovaradin) 326 VARADIN - 303, 443, 451, 460 Varcar, Varcar Vakuf (Mrkonji grad) 134, 281, 451 Varcarevo 281 Varda - 285 Vardar, reka - 56, 102, 388-389, 452-453 Varesdin (Varadin) 451 Vari (Povija) - 338-339 Varmaci (Farmaci) 129 VARNA - 300, 421, 451 Varniki potok 37 Varvara - 356-357

I - GEO GRAFSKA IMENA VENECIJA 14,18,78, 88,123,132,146,198, 202, 223-224, 253, 260, 271,273-274, 315, 323,339,341,407,416-417,435,454-457, 461, 474 Venedig (Venecija) - 14, 260, 454-455, 457 Venezia (Venecija) 435, 454-455 Verdnik, Verdnikselo, Verdnik szelo (Vrdnik) 466 Vergatum, Vergetum (Brgat) 71 Verige, tesnac 323 Verizovii 246, 289 Vers, Versec, Versecz, Versetz (Vrac) 469 Versigna (Mrcine) 281 Verec (Vrac) 469 VE SELA ST RAA, Vesela Straxa - 79, 449, 458 VE SPRIM, Veszprem - 154. 458 Veternica, reka 241 VETISLAM - 458 Vezenka, planina 392 Vezuv - 284 Veenik 90 Vid, ostrvo - 223 VIDIN, Vidinum - 54, 69, 81, 91, 103, 174, 178-179,241,269,289,294,459-460.463 Vidoka, Vidotica (Stolac) - 12, 411 Vidovo polje 411 Vidovski (Stolac)-411 VIGNJE VIT , Vignje - 460 Vijena (Be) - 38, 39, 460 Vilaz-ora (Veles) 452 Vilenica, planina 428 Vilina peina 106 Villa - Canysa (Kania) - 186-187 - opidum Marot (Morovi) 275 -Pagi(Pag)-315 - Stina - 410 VILUSI, Vilus - 111, 144, 460 Viminacium (Branievo) 65, 96 Vin, reka 39 Vinaac 287 Vinceia (Smederevo) 394 Vinca 463 Vindija - 157 Vindobona (Be) - 12, 38-39, 459 VINICA - 26, 460 Vinicea 395 VINIT - 460 Vir (Virpazar) 461 Viranj, vis/brdo 256, 460 Virgatum (Brgat) 71 Virovitica 401

641

VIRPAZAR - 59, 88, 98, 120, 137, 243, 256, 304, 361, 433, 461 VIS 246, 461, 466 Visoica, planina-38,97,100,103,148,210-211, 215,253,334, 353, 385, 389, 424, 444,453, 458, 470 Visoka - 357 Visoki - 10, 140, 239, 306 Visu 60 VlE GRAD - 243, 280, 348, 460, 462-463 Vinjevo 58 VI NHCA - 258, 407, 463 Vitasovii 329 Vite Stijene 433 Vitez - 115 Vitina - 198, 242 Vitoa, planina 397 Viii 160 Vjenaac 287 Vla diin brod 72 VLADIIN HAN - 464 Vlahovii 367 Vlaka Voznika - 329 Vlasenica 59, 464 Vlai, planina 428 Vlaka - 80, 205, 225, 230, 307, 339, 418 Lipnica 245 Vica (Vukovar) - 470 Vlji trn (Vuitrn) 469 Vlkovo (Vukovar) - 470 Vlore (Valona) - 449 Vltava, reka - 341, 462 Voin - 186 Voden, Vodena (Edesa) - 125, 190, 253, 275, 422 Vodica - 169, 194 Vodno, planina 125 Voganj 160 Vojkovii 158 Vojni Sisak 384 Vojnici 423 Vojua, reka 422 Vojvodina - 47, 106, 118, 136, 187, 217, 259, 264, 275, 370, 375-376, 390, 405, 407, 413, 437, Volga, reka 277 Volujak, planina 170 Volujica, poluostrvo 37 Volturno 32 Vorms-40, 312 Vorskla, reka 336 Voskopoje (Moskopolje) 275 Voskopolje (Moskopolje) 253, 275-276, 464

642

REG ISTRI Vrnjaka Banja 141 Vrsinje (Mrcine) 281 VRAC-328, 451. 469 Vrtijeljka, brdo - 108, 216, 296, 324, 387, 429, 430 Vrukinja, gora 69, 466 Vucinj (Ulcinj) - 37, 298, 444, 469 Vuaj, planina 209 VUE RACI - 469 Vuii - 329, 339 Vuinj (Ulcinj) - 444, 469 VUIT RN - 37, 92, 190, 253, 298, 347, 350, 370, 389. 419. 469-470 Vuka, reka 470 Vukainovac 102 Vukevii - 329, 342, 358 VUKOVAR - 160, 264, 354, 470-471 VUKOVIJE - 471 Vukovo (Vukovar) 470 Vuksanova gradina 333 Vushtrri (Vuitrn) 469 Vylak (Ilok) - 156 Weissenburg 45 Welligrad (Neretva) 285 Werschetz, Werschitz (Vrac) 469 Wien (Be) - 38, 40 Wilsonovo Mesto (Bratislava) 67 Wyhygh (Biha) - 49 Yanina (Janjina) 175 Yathrib (Medina) 266 Yehuda - 180 Yeni Hisar (Petrinja) 325 Yerushalayim (Jerusalim) 179 Yumru Bogazi (Gla sinac) 135 ZABES - 59, 472 Zaborani 287 ZAIR - 256, 472 ZADA, Zadajin - 472-473 ZADAR, Zadarje - 17, 18, 94, 116, 124, 217, 237-238,324,416,426,456,458.473-475 Zadarski kanal 474 Zadrim 472 Zadvarje 197 ZAGARA - 475 Zagora-58, 112, 301,467 Zagorac (Zagara) 475 Zagoraka strana 475 ZAGORAK - 329, 475 ZAGORJE 50,51,93,170,209,246,327,366, 443, 445, 475, 480

Vran planina 426 VRANA - 242, 283, 398, 426, 464-465 VRANE I 365, 464 VRANI - 398, 464-465 planina 465 Vranina (Vranjina) 465-466 Vranogra 363 Vransko jezero 464 Vranj - 388 polje 388 Vranja 465-466 VRANJE - 86, 246, 387, 450, 465-466 polje 81 Vranjetica, planina 465 VRANJEVO 204, 465 VRANJII - 465 VRANJINA - 47, 49, 59, 129, 137, 190, 198, 203, 220,239-240,243, 304, 334, 361, 366, 387, 408, 412, 461, 465-466. 472, 486 Vratar - 278 Vrato (Brato) - 68, 466 Vrba - 170 Vrbanja, reka 34 Vrba s, reka- 34-35,62,79,172,217,448-449 Vrba ki grad (Banjaluka) 33, 34 VRBICA - 93, 466 Vrbnica, reka 412 Vrbova 206 Vrbovsko 413 Vrcar (Mrkonji grad) 281 VRIN - 466 VRDNIK - 69, 160, 466-467 Vrginmost 218 Vrgor (Vrgorac) 467 VRGORAC - 357, 398, 464, 467 Vrgorska Krajina 467 Vrgorsko jezero 467 Vrhbosanje 373 Vrhbosna (Sarajevo) - 12, 57, 173, 372-373 Vrhgora, Vrhgorac (Vrgorac) 398, 467 Vrhovac (Vrhovci) 467-468 Vrhovaki grad (Vrhovci) 467 VRHOVCI, Vrhovi - 467 Vrhovine-316, 468 Vrhrika - 86, 153, 468 Vrla, reka 464 VRLIKA - 153, 351-352, 468-469 (Prozor)-351 Vrljerog 433 Vrljika - 458, 468-469 reka 477 Vrm (Klobuk) - 53, 197-198 Vrmac, planina 424

I - GEO GRAFSKA IMENA Zagra 85 Zagreb - 140, 160, 268, 313, 342, 443, 451 Zagrebaka gora 268 ZALAZI Mali i Velji - 229, 476 Zalevar (Pladin) 329 Zaliv ap. Pavla 262 Zalonkemen (Slankamen) 390 Zaloje (Veliko Zaloje) 454, 477 ZALJUE, Zaljut, Zaljuti - 476 ZAMAEV DO, Zamoe - 476 Zaostrog 310, 426 ZAPAD-GRAD - 476 Zapadna Morava 91, 220, 340, 408 Zapadne strane 55, 247 Zaprei 115 Zara (Zadar) 473 Zarov - 69 Zasavica 358 ZASLAP - 477 Zaslon (abac)-414 ZAT REPE - 48, 203, 304, 477 ZAVALA - 100, 333, 349, 471 ZAVALJE - 477 Zavidovii 115, 259 Zavlaka 241 ZAVOLJE - 477 Zavrje 247 ZDILARI - 477 ZEE, Ze - 477 Zemin, Zemlin (Zemun) 478 Zemljanik 420, 480 ZEMUN - 220, 471, 478-479 Zemunik 242 Zenica - 54, 296, 423 enik, potok 118 Zenta (Senta) 118, 375 ZEOKE - 203. 479 Zeta Donja 267 Gornja 310 - oblast - 36, 37, 78, 85, 88-89, 108, 110, 120,127,138,145,178,197,199,204,210, 215, 217-218, 237, 255, 296-298, 304, 306, 330, 334, 339, 360, 366, 386-387, 403^104, 410, 424, 430, 433, 444 - reka - 86, 119, 205, 254, 266, 339, 363, 393, 404, 460, 475 Zeta Superior-310, 388 Zeugmin (Zemun) 478-479 Zimlje 244 ZLAT AR - 480 Zlatibor - 256, 291, 346, 425, 463 Zlatica 289

643

Zlatni Rog - 165 Zletovo 222 Zmijalj, Zmijan (Zmijanje) 480 ZMIJANJE, Zmijnje, Zmijulj 480 Zmina 301 Zminje polje 153 Zonchetto 70 Zrenjanin 13, 60 Zrinjska gora 261 ZRMANJA - 239, 313, 480, 483 - reka - 377, 480, 486 Zulumgrad 124, 301 ZUPCI-94,110, 281,336, 393, 439. 481 Zveaj - 34, 482 ZVEAN, Zvearak - 36, 92, 105, 110, 211, 481-482 Zveka 482 ZVUEZD, Zvijezda - 335, 344, 482 Zvizdar 482 Zvid - 232 ZVONI GRAD - 21, 239, 242, 313, 482-483 Zvonich 483 Zvonik (Zvornik) 483 ZVORNIK - 38, 52, 61, 67-68, 93, 104, 136, 143, 174, 178, 210, 213, 280, 290-291, 307, 374,405,418,429,439,459,471,483-484 Zyn-383 Zabare 381 abjak (abljak) - 485-486 ABLJAK - 13,17, 47, 88,131,205,212,240, 274, 328, 330, 360-361, 370, 438, 466, 485-486 agubica - 169, 375 drebaonik, planina 210 EGAR, egara - 486 egra 486 ELEZNIK-486-487 eligovo 233 eljeznik (eleznik) 486-487 ijovo, planina 232 iljevo 287 rnov, rnovan (Avala) 27-28, 489 rnovica 70 umberak 71, 342 upa - 71, 133, 135, 154, 255, 260, 313-314, 359 upa dubrovaka 71 upa Graanica 141 upa Kom 205 upan Potok, upanac (Tomislavgrad)425-426 upina 90

II - LINA IMENA Abd al Madid, sultan 134 Abdija 82 Abdul Hamid, sultan 147 Abu Bakr 266 Adad, bog bure 99 Adaj-paa 314 Adi-Melentije 353 Adij, knez u Lisini 246 Agripa I Veliki 181 Agron, ilirski kralj 461 Ahmed beg - 326, 355 Kopi 426 Ahmet alajbeg 284 Hadi 53 paa 410, 424 Vela gi - 272, 283-284 Ahmo (iz Vie grada) 463 Airovi Ibro - 102, 138, 209, 246 Ajas, hercegov aki sandakbeg 151 Ajka - 334 Novi Jusuf -age 334 Hrnjiina 347 Kumaliji 354 Ajkuna 368 Akropolitis Jorgos 227 Al Malikal Zahir Gazi 24 Alaga (Alija) od Novoga 64, 151, 336 Alagi Alija 313 Ale od Novoga 64, 150, 292 Aleksa 23 knez 280 Nenadovi 450, 479 Primorac 324 Aleksandar III Makedonski - 165, 386 Karaorevi 74, 220, 427 Loma - 14, 21, 157 Makedonski 99, 207 Nevski - 229 Ptolomej 193 sveti - 239 Veliki - 193, 400 Aleksi knez 368 -Mirko-51, 261, 432, 445 Vuk - 460 Aleksije I, car 456 vizantijski car 416 Alfons V, aragonski kralj - 139, 257, 310, 467 Ali-beg - 346 Alagi - 248 engi 344 eri 366 Peti 299 Vrani 464 Vrani 464-465 Ali-paa - 129, 168, 254, 334, 418 bosanski 30 Janjinski - 109, 175, 276, 422 Lav iz (od) Janjine 175, 422 Marali 167 Skopljanin 447 T epelena 46, 422 Ali, aga 139 Altoman, vojvoda 333 Altomanovi Nikola 446 Amancije (AmandVAmantius/Amatius), lerinski opat 239 Ana Kantakuzina, carica 329 ki maltekog bana 263 Komnina 244, 481 od Grebia bana 146 Primorkinja 352 Prozorkinja 124 sveta 174, 453 Anagost, gotski vojskovoa 288 Anastazije, vizantijski car 109 Andreaci, kotorski graanin 216 Andreja , kralj - 67 Gropa - 302 Andreji Stevan Palalija 40 Andri Ivo 462 Andrija II, kralj - 197, 451 - 392 Kai Mioi 474 knez 256

________________________________ II Mandekara, uskok 146, 366 Nii 478 od Tmovca 322 Ozorski 463 Pavlovi - 98 ogovi 452 T ukani, biskup 84 Andriji, plemii 63 Ana - 83, 246 sestra brae Jugovia 92 Anel T eodor, despot 400 Aneli Mio - 93, 124 -Vuk-93, 230 Anelija- 118, 246 ki makarskog bana 260 majka despota Jovana 47 sinovica popa Milutina 465 Angelina, mati (despotica) 230, 234 Anica, ki skradinskog bana 390 Anri od Navare, kralj Anri IV 318 Antoni Grga 347 Antioh II (Seleukid) - 103 Antuni Grga 64 Anu, kraljevska kua 224 Anujska Jelena, kraljica 142 Anujski ari 227 Ludovik I - 398, 403 Arjadin vojvoda 248 Arlandovi, porodica 212 Arnautovii 62, 228 Ar-Raid Harun 268 Arsenije I arhiepiskop 321 Crnojevi 407 arnojevi - 320-321 IV Crnojevi akabenta 408 T V akabenta 320 arhimandrit 48 arnojevi, patrijarh 229 Guzonjin brat 487 Loma 368 patrijarh - 67, 229, 362 Sremac 210 Artemida, olimpska boginja 223 Atlagi Alaj-beg - 248 Ali-beg - 248 begovi 248 Mehmed-paa 248 paa 248 sedam Atlagia 262

LINA IMENA _____________________________ 645 Auersperg Herbert fon 35 Karl - 363 namesnik 226 Volf Engelhard fon 35 Aurelijan, rimski car 270 Aurelije Marko 397 Avaljanin Pora 479 Avdi-paa 227 Avdi obot - 330 Avdovii 334 Avram (starozavetni patrijarh) 24, 180 Avramovi T eodor, T ican 160 T eodor, Voganjac 160 Babahmetovi 245 Babenberg, knezovi 39 Babi - 419, 437 Osmanaga 202 porodica 289 Radojica 432 Babonii, knezovi Blagaj ski (de Blagay) 57, 62, 63, 111, 185, 242, 268, 311, 410, 436 Bacan Adam, hrvatski ban 63, 363 Bacani, ban Franjo 143 Baovi Jovan 36 Badanjkovi/Badnjevi, porodica 62 Badenski, markgrof Ludvig 104, 143, 212 Bairovi Ibro 445 Bajagi Alaga - 86-87 Omer 322 Bajazit I - 73 Yildirim (Munja) 177 Bajazit 11- 103, 274 Baji Isidor 337 Bajo Nikoli Pivljanin 48, 85, 95, 228, 251, 296, 322, 323-324. 368, 393, 429 Bakal Milosav - 31, 369, 415 Baki Jovan - 109 Matija 62 Baldovin, knez 465 Baleti Vukota i Rade, braa 97 Bala - - 137 - 78, 342, 387 Bali dinastija 38, 78, 137, 253, 386, 425, 444 ura - 387 - Jelena - 85, 304

646

REG ISTRI sin kralja Mihaila 387 Bodoli Bogdan 248 Boduen, car 177 Bogdan Bodoli - 248 okea 95 Jaki 447 Jug - 227, 350 Ljutica 475 neimar 280 Vukov - 229 Zimoni, pop 134 Bogdanovi Lukijan 408 Pero - 216 estorica brae 296 Bogievi Anta 250 Boji Delalija 202, 477 Bojii 242 Alija - 35, 58, 86-87, 129, 176, 244, 403 -Alil-81, 195 Boji, bratstvo 452 Bojo harambaa 452 Bolica Marijan 211, 472 Bolizza Ivan Antun 146 Bonaparte Napoleon 272, 318 Bonfini Antonio 414 Bonifacije VJJI, papa 416 Bonifao od Monferata 400 Borulovi Ibro 390 Borievi, porodica 60 Boris bugarski kan (han) 43 car - 302 Godunov, car 277 Bosni Mehmed-aga 64, 84, 140 Bokovi knez 337 -Petar-109,314 pop 306 Rade - 79, 453 Bokovii, bratstvo 306 Bradaraga, starac 302 Branimir, kralj 301 Brankovi Angelina 230, 234 ore (u postrienju Maksim) 47, 229, 234 ura - 38, 45, 124, 138, 144, 172, 233, 241, 267, 294, 333, 390, 395, 470, 479, 485 Georgije 408 Grgur - 172, 234, 465

Baljevi aga 62 Banaevi (Nikola) 46 Bani Nikola 201 Banovac Sekula 482 Banovi Sekula - 381, 394 Banovi Strahinja - 37, 92, 183, 234-235, 386 Baran, legendarni car 202 Barba kapitan 223 Barbara - kraljica 458 - sveta 356 Barbarosa - Fridrih - 290 - Fridrih I, nemaki kralj 270 - Hajrudin (gusar) 151, 224 Bardari Janko 418 Barini Sulejman -paa 424 Barlecijus Marino 424 Bartuli, serdar 335 Baov Milutin 338 Batu-kan, unuk Dingis-kana 192, 277, 336 Beir -aga 474 Begovi - Filip - 246 - Mahmud 320 - Mehmed 248 - Omer 287 Bela - III, kralj - 197, 394 - IV, kralj - 50, 197, 310, 315, 340, 392, 438, 451, 470 Belegija Omer 137 Benedikt LX, papa 175 Berat-paa 248 Berislavi -ban-312, 343, 448 - ban Petar - 154 - Grabarski 72 - Stefan - 233 Beiragi, porodica 161 Beirevii, dvojica 306 Bibi Zeinil - 303, 436 Biomuevi Milo, vojvoda 267 Biranin Ilija - 280, 450, 479 Bisaija Pavle 325 Bievi Alil 133 Bjeli Ignjatije, ustanik 90 Bjelobrk, pop 327 Bjelopavlii-98,111,131,216,236,265, 306, 314, 366-376, 404, 452-453, 460, 477 Bobovac Ilija - 57, 426 Bodin - kralj - 465

II- LINA IMENA Jovan 47, 234 porodica 470 poslednji 160 Stefan i Lazar 234 Vuk - 122, 347, 370, 389-390, 429, 470 Brataanin Lazar 204 Brdari Alija - 68 Meho, Mejo 459 Mujaga 68 Bribirski knezovi 197, 383, 416 Brinjanin Jug - 71, 140 -Vuk-71, 403 Brokijer, Bertrandon de la 408 Bua Nikola-215 Budika, kraljica 249 Bue Ami 470 Bujovii 324 Bujuri Stanko 79 Bukur, pastir 80 Buljuba a Zeka 90, 318 Bunaparta (Napoleon) 224 Burin-beg 176 Buatlija (Busatli) 387 Beir -beg - 210- 211, 236 Kara-Mahmut paa 88 Mahmud-beg 458 Mahmut - 265, 306, 366, 477 Mahmut-paa - 103, 111, 127, 214, 229, 253, 266, 289, 293, 298, 304, 334, 391 Mehmed - 330 Sulejman-paa 387 Camblak Grigorije 101 Celjski grofovi 383, 451 Herman 460 knez Ulrih 82 Ulrih II - 479 vitezovi 268 Ceri Ali beg - 366 kapetan/kapetani 64, 68 Cerovi 438 -Novica - 112, 438 Ostoja - 338 Cifra Hasanaga 310 Cincar Janko - 65, 301-302, 306 Cmiljani, pop 212 Colevi Omer 404 Crni Jusufaga 90 Crni orije - 327, 381, 427 Crnii Alaga 467 Crnojevi - 78, 205, 360, 387, 425, 486 - Arsenije III, patrijarh 407 - Arsenije IV akabenta 408 - ura i Lje 205 - gospodari Crne Gore 205 - Ivan - 32, 47, 88, 120, 137, 243, 298, 334, 360, 387, 472, 485 - Ivan-beg - 152, 360 - Ivo - 486 - knez Radi 145 - kua 361 - Lje - 387 - Maksim - 38, 444, 457, 486 - Mara (Marija) 205 - Radi - 78 - Skenderbeg - 177, 472 - Stefan - 205, 267, 333, 485 - Stefan II, Stefanica 205 ajkanovi Veselin 401 Camdija Milosav 60 arapi - braa Marko i Vasa 41 - Vasa - 91 ardaklija, Petar Novakovi 26 avi - Mustafa-beg 167 - Redep-beg 136, 167 eh Petar - 186 ejvanagi Meho 62,143 elebi Hasan/Haso - 140-141, 143, 368 engi 327 - Alaj-beg - 100,191, 265, 331, 436, 453 - Ali-beg - 87, 327, 344 - beg - 261 - begovi 475 -Ded-aga 114, 245 - Kurt-beg - 338 - pae 475 - Smail-aga - 48, 57, 106, 113, 120, 204, 206, 237, 245, 254, 261, 274, 275, 280, 289, 303, 325, 338, 344, 368, 378, 383, 391, 396, 412, 432, 438, 445 erki Ibrahimaga 50 erkin 82 eti Osmanaga 55, 64, 124 okea Bogdan 95 upa, kapetan 326 upi - 110 - Stojan, Zmaj od Noaja 30, 290, 358 - Strahinja 290

647

648 aja-paa 389 ati bajraktar 82 ejvan -aga stari, hoda 443 ejvanagi Muho i Meho 140 elovi, serdar 364, 461 epac sa Zaira 472 esedija Milan 134, 297 iri, kap etan 135 ordi Mehmedaga 334 orovi Osman-418, 437 Vla dimir - 329 osa kalauz 81 uprili hoda 208 Kara Mustafa 40 Mehemd-paa 96 Mustafa, veliki vezir 390 vezir 40, 189 Curi Filip - 432 Mujo 248 urija ore 250

REG ISTRI Derenin Emerik, ban 443 Dervi aga 484 beg - 289 kapetan 112 paa 36, 481 Desani 262 -Gojko-54,218, 262 Vid - 261-262 Desnica, porodica 161 Devens, general 212 Devinski, knezovi 360 Dikli Janota - 54, 105, 176, 459 porodica 105, 129 Dilber beg - 374 Dimitrovi, pop 136, 168 Dioklecijan, rimski car 289, 386, 399, 402 Dionizije Stariji, tiranin iz Sirakuze 253 Dizdar Hasan 82 Dizdari 168, 477 Dizdarevi Meho - 26, 112, 202, 347, 355, 375 Nasul-be g 236 Dizdarevii 57 Dizdarii, kua 368 Dmitar Jaki 45, 447 od Slibura - 392 od Udbara 440 Dmitrovi, pop 136 Dobo Itvan 126 Dobrilovi Stojan 290 Dobrnjac Petar 102 Petar Todorovi 24, 107 Dojil, bolani 399 Dojin, bolani 316, 401 Dolgorukov Jurij, princ 272 Doljanin Vid 426 Domald, knez 197, 474 Domicijan, rimski car 388, 478 Doroteja Blagajska 325 Dragii Ivani - 38, 54, 237, 338, 464 Dragutin, kralj - 44, 66, 104, 178, 353, 387 Drako, kapetan 160 Draskovic Ivan, grof 61, 212, 418 porodica 460 Drekalovii 196, 211 Drini Mili 91, 113 Drinjanin, ban 112 Drmanovi Uro - 110, 269, 290, 401, 418

Dabia 403 kralj - 57 Damnjanovi Mirko 261 Dandolo Enriko 456 Danica, vlastelinka 481 Danii uro - 243 Mato 355 -Vuk 187 Danilo II, arhiepiskop 104 -knez-246, 319 knjaz - 32, 79, 145, 296, 304, 329, 342, 361, 364, 435, 438, 472 Petrovi 89 vladika - 269, 296 Darinka, knjaginja 435 Daut kapetan 322 David - 180-181 car - 99 Prlji, guslar 357 de Scolaribus Philippus 463 Dedika, baba 352 Dedijer Jefto 105, 204, 238 Dejan sevastokrator 233 Dejanovi 233 Konstantin 222 Delibegovi, sestri likog Mustaj-bega 64 Demetra 299

II- LINA IMENA Drskovi Nikola 410 Dubravi Vladislav 217 Dujmo, knez 237 Dukain Leko 227 Dukaini (Dukagjini) 387 Duralagi Meho - 53, 200, 336 Durat- beg, sin Hasanage Pekog 322 Durat- Begovi 81 Durutagi Ibro - 477, 483 Duan - 37, 191, 233, 238, 259, 283, 285, 329, 340, 465, 470 - car - 33, 54, 73, 78, 109, 133, 233, 258, 302, 347-349, 378, 387, 394, 452-453 - kralj - 345, 349, 394 - Silni - 215, 345 - Stefan - 281, 304, 348, 394, 453 - Stefan Uro IV - 101 Dafer barjaktar 183 Dakovi Suljo 337 Danan buljugbaa 426 Davar al Rumi 185 Depinov Sima 480 Depinovi Sima 62, 140, 154 Dingis kan 192, 225, 277 Dulup (ima kulu u Ozriniima) 314 Dano od Travnika 429 akon Stefan - 30 akovica Vuk 285 emo Branin 302 erzelez Alija -23,77,134,136,174,198,306, 429, 463, 479 Din i Demetrije, Progonovi sinovi 227 Dino, paa stari 268 ore, Bodinov sin 386 uki Mio 322 ul-aga 374 ulagii - 123 ulek -beg 476 uli 123 - barjaktar - 71, 123-124, 136, 306, 443 - Nuhan 123 - sa ulije - 398 ulija, majka uli-barjaktara 124, 136 ura neimar 337 ura - 254 - Bali - 387 - Brankovi, despot-38,45,124,138,144, 172, 233, 241, 267, 294, 333, 390, 395, 470, 479, 485 - Crnojevi 205 - despot 368 - Smederevac 396 Stracimirovi 37, 386-387 Stracirnirovi- Bali 386 Vojisalji 260 Vukovi - 390 ure - 396 liki hajduk 140 ureva Jerina 124, 396 urevi Meho (Mejo) 124 Mujo - 268 urici 206 uri Joko 206 urka Adna 375 uro - 237, 360 Crni iz T opole 427 Danii 243 akonov Zec 332 iz sela Poara 339 kapetan 256, 472 Milutinovi- Crnogorac, peva 331 Moruinovi 301 neimar 337-338 Nenadi 366 od Lunice 251-252 - odRiana - 184, 255 silni pop 256 Skandar-beg 227 Smederevac 118 Tripkovi 433 urovi Marko 146

649

Elc (Eltz), grofovi 471 Elizabeta, ugarska kraljica 392 Eminbeg, kapetan 68 Erakovi Petar 296 porodica 296 Erdedi ban - 384 grofovi 441 Petar - 143 porodica 246 igmund 212 Erdeljanovi Jovan 158, 182, 477 Ermil i Stratonik, beogradski muenici 43 Eugen IV, papa 135 Savojski, princ 44, 45, 60, 67,236,259, 271, 339, 368, 374-375, 407, 413, 418, 422, 428, 463, 484 Evgenija, monahinja (kneginja Milica) 171, 256

650

REG ISTRI knezovi - 71, 87, 383 Krki - 377 Krsto, ogulinski kapetan 115 Krsto, T raki 195 Martin, knez 81, 325 Nikola - 242 Nikola Trsaki, grof 222 Nikola Traki 436, 443 porodica - 64, 87, 111, 115, 200, 212, 237, 246, 312-313, 363, 383, 394, 436, 483 Slunjski 195 (porodica) Traki 436 (porodica) Fridrih , kralj - 467 Barbarosa - 270, 290 Ga bija, vidoviti 143 Gagi, Janko buljuba a 59 Gagovi arhimandrit Arsenije 48 porodica 48 Savatije, srpski patrijarh 48 Gal, kapetan 336 Garaanin Ilija 220 Gardaevi Rista 440 Gastika, upan 469 Gaparo vi, porodica 81 Gavran, kapetan- 119,124,156,161,255,257, 348, 355 Gavrilo, abaki vladika 337 Gazi Al Malikal Zahir - 24 Husrev-beg 143, 374 Kasum 357 Pora 28 Gazi Jusufaga 35 Gencije, ilirski kralj 386 Gereb, porodica 471 Gerzelez Alija 134, 479 Geza Gardonji 126 Gijom Adam 344 Giljferding (Aleksandar Fjodorovi) 104, 470 Gizela, kraljica 458 Godunov Boris, car 277 Gojko, brat Stanojla Stanica 297 Golem, gospodar Arbanona 227 Gologlavovi, turski poglavica 129 Golotrbe Ivo - 174, 176 Golub (eponim Golubia) 138 Golubov Jova 440 Mitar i Matko - 85

Evlija elebija - 28,42,97,103,109,122-123, 132, 171,174,185,209,211,234,239, 244, 285, 317, 405, 446, 469, 470 Fa, sestra Rose, eponimnog junaka Skadra387 Fajka lepotica 35 Fata ki Huremage Kozlia 25 sestra Ibre Durutagia 483 -od Udbine-477 Fatima, ki Proroka Muhameda 266 Fazlaga 242 Fazlipaa - 201-202, 310 Feak, vladar Feaana 223 Ferdinand -1-40 Habzburki 67, 168 Johan Klifentajn, grof 471 kralj - 46, 384, 391 Feriz, kefalija 481 Filip II, makedonski kralj 125, 165, 400 V, kralj Makedonije 253 Dragilovi 264, 345 uri 432 general 484 Madarin - 14, 126, 153, 258, 272, 345, 398, 407, 463, 471 Obrstar - 298 serdar 228 oki - 345 Vinji 337 Vukasovi - 242, 271, 435-436 Filipovi Jusuf-beg 94 fra Petar 356 Foi Mehmed-aga, dahija 450, 479 Foskolo Leonardo, general 112, 417, 464 Fotije, patrijarh 167 Franc Jozef I, car 40 Lotarinki, nadvojvoda 69 Frane, grof T rsaki 115, 222 Frankapana, porodica 483 Frankopan 39, 63 Bernardin 301 Cetinski - 195 Dujmo 237 Fran Krsto, grof 40, 115, 222 Frane T rsaki, grof 115, 222 Gapar, ogulinski kapetan 87 Ivan, knez 443 Juraj Slunj ski, knez 87 knez - 343, 443

II- LINA IMENA Gordienko, zaporoki ataman 336 Gorgira / Gorgo, demonsko bie 223 Gorgona meduza 207 Gorjanski, porodica 471 Gradaevi 37, 245, 412, 445 Husein-beg - 142, 245, 264, 320, 428 Husein-kapetan 148, 385 Husein-paa - 136, 173, 293, 411, 423, 444, 470, 484 Osman i Murat, kapetani 142 Grbljii Zano - 107, 144-146. 216, 342 Grbovi knez 67, 280 Nikola - 450 Gri Manojlo - 330, 397 Grdovi Mujo 140 Grgur, kesar 302 Grgurevi Vuk (Zmaj Ognjeni Vuk, Vuk Jajanin) - 47, 172, 212, 233, 390 Grgurina ban 216 Griac Osman-aga 404 Grli Osmanaga 146 Gropa Andreja 302 Grajica, dijete 374 Gulii T ripko 454 Gusi-Kir jakovi, knezovi 282 Guanac Alija, krdalija 171, 427 Guzonja, orije Milovanovi 487 Gvozdanovi Juraj, vojvoda 195 Habzburki Ferdinand 67, 168 -Karlo - 187 -Rudolf-39 Hadrijan, rimski car 177, 207, 309, 320, 356 Hadagi Muja ga 283 Hadi beg Srebreniki 67 Ibrahim-aga 136 Kalfa - 34, 91, 122, 185, 219, 230 Melentije Stevanovi 353 Memija 85 Hadi Ahmet 53 Hajdar beg - 348 Hajka 457 sestra rebikog bana 358 Hajnrih VI, nemaki car 262 Hajradin Barbarosa 151, 224 Sinanov uenik 279 Hajser general 352 Halil-50, 96, 151, 154,223 aga 242 gojeni 54 Hrnjica - 32, 348, 423 -Kaplan - 114 Mujin - 25, 32, 134, 188, 195, 308, 348 Namik paa 419 Hamdagi, braa 335 Hamet dizdar 56 Hamurabi 31 Hamza kapetan 196 Mijatovi 85, 95 od Mirovca 272 Hareta 82 Harun al Raid 31 Hasan 416 aga - 25, 93, 261 aga Kuna 196 - elebi140-141, 143 Dizdar - 82 efendija Muabir, vidoviti Gabija 143 -Hot-227, 366 Kurtagi 140 -od Otoke-313 -paa 161,218, 227 paa Predojevi 200, 325, 398, 420, 454 paa T iro 187 painica 216 Velizovi 141 Hasanaga -Cifra-310 Peki - 321-322 Hasunovi Mustaj-beg Liki 94, 153 Helena sveta, majka cara Konstantina 24 ena hercega Hrvoja 217 Henkali, ban 189, 312, 316, 477 Herbertajn, general 168, 212, 282 Hercegovi Vladislav 247, 356, 458 Herman Kota (Horman) - 173, 309, 357, 443 Herodot - 223, 299 Hipnos, bog sna 364 Hodi paa 27 Hodi Husein/Huso 52, 355 Homer 223 Horozov i Huso 316, 415 Horvati, porodica 471 Hot Hasan 227, 366 Hrani Kosaca, porodica 130, 215, 287 Sandalj, vojvoda 78, 85, 132-133, 135, 145, 151, 182, 200, 264, 287, 328, 398, 461 Hrebeljanovi Lazar, knez 85

651

652

REG ISTRI beg Ljubovi 287 ibn Jakub 341 Ljubovi 429 - Naki-283 paa 344 sultan 158, 263 T ale - 432 Ibrahimagi Alaga 50 Ibrajim beg 168 Idris paa 320 Idri kapetan 355 Ilarion, zetski episkop 466 lie elebija 159 Ili Adam, kapetan 476 kapetan 272 Milutin, prota 147 Ilijev Rade 460 Iloki knezovi 156, 470 Lovro 156 -Nikola - 156 porodica 471 Imbrajim, sultan 246 Irod- 181 Isa, prorok (Isus Hrist) 100 Isaija, otac 362 Isakovi Ese-beg 293 Vuk - 30 Ishakovi Isabeg 104, 374, 414 Ivan 132, 280, 332, 337, 355, 379 , Veliki - 277 IV, Grozni 277 Antun Bolizza 146 beg - 155, 360 Crnojevi - 32, 47, 88, 120, 137, 243, 298, 334, 360, 387, 472, 485 Draskovic 61, 212, 418 uki 322 Frankopan, knez 443 Hans - 69 Kapistran 156 Karlovi - 140, 282, 442 Keglevi 81 Kneevi 337 Kosani 212 Krstitelj 78 Lovri 140 Mazepa, ataman 336 Metrovi 11,28 Nikolin/Nikoli - 337 od Janjoka 173,175

Hrelja, doglavnik cara Duana 293 Krilati - 293 Hreljanovi Miho - 378 Pavle - 223 porodica 223 Hremovi Husejin, suanj 159 Hrnjavina Mujo 195 Hrnjica braa - 84, 195, 272, 423 Mujo - 32, 50, 54, 82, 174, 195, 263, 316, 348, 423 -Halil- 195 Omer - 195 Hrvatmi Hrvoje Vuki 172, 352,403, 468 Hrvatini, porodica 200 Hrvatka devojka 123, 153 Hrvo barjaktar 123, 153 Hrvoje herceg 217, 260 veliki vojvoda 480 Hunjadi (Hunyadf) Janko - 199, 479 Jano - 199, 380, 421, 479 Matija/Matija 199 Hus Jan 341 Husein 415 aga Meikui 404 beg - 332 beg Gradaevi - 142,245,264, 320, 428 beg Leki 211 Hodi - 53, 355 Ibn Ali 266 Jagri 322 kapetan Gradaevi 148, 385 - Naki-475 paa 332 paa Gradaevi 136, 173, 212, 293, 411,423,444, 470,484 sin hode Uidia 415 Huso Hodi - 52, 355 Horozovi 316, 415 iz Mostara 280 odStubice 413 Husrevbeg, Gazi 143, 309, 374 Ibn Ali, Husein 266 Jakub, Ibrahim 341 Sa ud 266 Ibrahim aga, Hadi 136

II- LINA IMENA Rangjeo 427 Rinjanin 106, 314, 364 Senjanin - 119, 189, 261, 316, 378 Srevi 238, 261 sveti 355 Tomaevi 442 T uz od Laka 195 Ungnad 451 Zapolja 186 Zrinski 61, 154 Zvijezdi 482 Ivani despot 233 Dragii - 38, 54, 237, 291, 338, 464 Korvin 63, 460 Ivko od Konjica 208 Ivo od Semberije, knez 14, 52, 107, 337 Izabela, ugarska kraljica 46 Izai kapetani 363 Pavao 168 plemii 168 Stjepan 168 Izep aga 173 Jablanovi Radivoje 172 Jagri Husein 322 Jakov, vojvoda 122 Jakrili beg 135 Jaka kapetan 176 od Zagorca 475 Jaki Stjepan/epan 95, 429 Jakii 447 braa 42, 45 Dmitar i Stefan 45 sinovi vojvode Jake 45 Jakub paa 443 Jakuli beg 135 Jan Sobjeski, poljski kralj 40 Janko - 199, 208, 346, 370, 381 Cincar - 65, 301-302, 306 Ga gi - 50 Hunjadi - 470 kapetan 124, 353, 486 Kati 365 - Laketi-98, 314 -Madar - 128 Nestopoljac 285 od Konjica 208, 346 od Sibinja - 17, 380, 381 Pavievi 79 sa Kotara 418 Sibinjanin- 17, 66, 199, 280, 380-381, 421, 479, 482 Snicenbaum ( Schnitzenbaum) 195 egaranin 486 Jankovich Stojan Serdar Kotarskii 356 Jankovi Stojan - 35, 53-54, 81, 105-106, 140, 161. 202, 248, 297, 346, 355-358, 366, 383, 394, 426 porodica 161 Janus Pannonius, peujski biskup 320 Janja 380 budulica 329 gospoja Uzavca 95, 443 sestra Sibinjanina Janka 380-381 starica 174 Jaroslav Mudri - 192 sin velikog kneza Vladimira 192 Jazap aga 173 Jefimija, ki kralja od Ozina 314 Jela ki karlovakog bana Henkalia 477 ki kneza Lazara 387 komorhanskog bana 206 sestra Bardaria Janka 418 sestra Ilije Smiljania 336 Sunjevia 55, 124 ena Lazara Vinjevia 463 Jelai ban - 360 Mujo 179 porodica 82 Jelekovi Mujo 179-179 Jelena Anujska 142 Bali - 85, 304 despotica 234, 397 ki kneza Lazara 461 kraljica 387 sveta 101, 167 Jeli iz Zubaca 439 porodica 439 Jeremija vojvoda 138 Jerina 178, 396 despotica 115, 406, 425 ureva 124 prokleta 74, 396 Jerini Vuk 418 Jerko Latinin 418 Jevenije, princip 339 Jezdimir, haga 431

653

654

REG ISTRI Jug Bogdan 227, 350 Jugovi Ana 92 braa 92 Jugovii (porodica) - 183, 350, 375, 385 Juki- 118,217 Julije Cezar - 318, 399, 435 Jupiter-99, 138, 402 Juraj, sinovac Hrvojev 480 Jurjevi braa 260 Vlatkovi, porodica 467 Juria 141 Justin, vizantijski car 109 Justinijan, rimski car 109, 244, 262, 347, 388-389,397,424,463 Jusuf alajbeg - 142, 187 Kai, porodica 283 Kai Mioi Andrija 474 Kahir (Mars) - 185 Kahriman starac 392 stari-313 Kajica Radonja - 221-222, 294 vojvoda 469 Kalabii, porodica - 97, 275, 289 Kalami Todor 431 Kalauz, jedan od devet osnivaa grada Buima 82 Kalojan, bugarski car 388, 400, 452 Kandijano Pjetro 260 Kantakuzin 177, 329 Jovan 329, 406 Manojlo 397 Kapistran Ivan, sv. 156 Kaplan Halil114 Kapodistrija Joanis 224 Kara Mahmud paa 387 Mustafa Cuprili 40 Karadzic - 324-325 ujo - 325 Vasilj - 338 Vuk - 229 Karaore, ore Petrovi 48, 60, 74, 85, 91, 102, 104, 107, 136, 220-221, 252, 293, 381, 385, 427, 445, 479 Karaorevi Aleksandar 74, 220, 427 Karaorije 318 Karan, knez 220 Karirnan aga 363

Jezerka devojka 183 Jireek (Konstantin) 386, 405 Jokovi Vuur 254 Jonima, porodica 253 Josif brat Petra Kopeia 159, 160 ostroki ban 310 Rajai - 408 Jovan - 67, 91, 175-176, 332, 340 II Komnin, car 184 VIII, papa 43 Baovi, vojvoda 36 Baki - 109 barjaktar 475 Brankovi 47, 234 brat Rista kapetana 477 despot - 47, 229, 233-234, 264, 396, 407 Erdeljanovi 92 Janji 440 Kantakuzin 329, 406 Kastriot 253 knez 228, 236 Korvin 275 krilati junak -307 Krstitelj - 32, 44, 59, 78, 99-100, 214, 274, 336, 475 Kveki - 435 Mii, serdar 202 mitropolit 439 Morovi 275 Nenad, car-391 Palati - 275 Paleolog, car 397 patrijarh 440 Popovi T ekelija 26 Pretea 371 primorac 418 Radul I Basaraba 80 Sigismun d, maloletni ugarski kralj 46 Skilica - 244 sluga esarov 459 svetenik 198 sveti - 330, 387, 440, 453, 476 andi - 392 terzija 115 Uzavac 95, 153 Vasiljev, vojvoda 36 Vinji - 378 Vla dimir, knez 220 Vla dislav, car 244 vojvoda 310 Jozef car, Jozep esar 362

II- LINA IMENA Karl(o) Robert - 77, 310-311, 410 Karlo 341, 406 -III- 458 IV, austrijski nadvojvoda 188 IV Luksemburki, nemaki car 341 V - 262-263 VI - 82, 360 XII, vedski kralj - 42, 336 Auersperg, karlovaki general 363 car i kralj 471 Habzburki - 189 kralj - 471 Krbavski, knez 443 Pejaevi, grof 160 Veliki, franaki kralj 39 Karlovi -ban - 189 -Ivan- 140, 282, 442 -Nikola-316 porodica 483 Kasander, vojvoda Aleksandra Velikog 400 Kastriot Jovan 252 Kasum Gazi, alajbe g iz ama 357 Katarica Meho 195 Katarina , carica - 264, 379 Velika - 193, 225 -sveta-63, 172, 274,311 Velika - 225, 372 Kati Janko 365 Nikola - 365 Simeun 90, 358 Katul - 109 Kazun aga 441 Keglevi -Ivan81 Petar, jajaki ban 84 porodica 81 Kettler von Hergvatten, porodica 69 Kevehiler- 111 Kij, ek i Horiv, braa 192 Klaudije, rimski car 249 Klenani, porodica 195 Klepavi ivko 314 Klifentajn (Kliffensteiri) Johan Ferdinand471 Kliment i Naum, misionari 302 Klozel, general 256 Kneevi knez Ivan 337 Nikola - 480 Kocelj, knez - 330, 343 Koa, arambaa 338 Koi Ibrahim 208 Koda Mimar Sinan 462 Koleak, vojvoda 204 Koloman herceg 325, 470 ugarski kralj 197, 416 Kolovarka Mara 294 Komneni Sima, pop 327 Komnin Jovan , vizantijski car 184 Manojlo, car 290, 397 Manojlo I, car 479 Mihailo Anel 46 Komnina Ana 244, 481 Kont Nikola, palatin 156 Konstantin 177, 267, 290 -biograf230 car 225 Dejanovi, epski beg Kostadin 222 Draga, car 165 -Filozof408 Manojlovi 311 Nemanji, knez 287 Porfirogenit - 64, 275, 357, 383, 438 Porfirogenit, car 167 Porfirogenit VH - 201 Porfirogenit VH, car 301 Prvi Veliki, car 165 sin sevastokratora Dejana 233 Veliki - 24, 289 Kopi - 120, 159, 357, 449 Ahmed 426 Alajbeg 357 beg - 357, 426 Smailbe g 248 Kopii/Kovii, begovi 357. 438 Kopei Petar 159 Koprivica Vuk 36 Korajlija Emin 221 Korkira, nimfa 223 Korlatovi Juraj 209 Koroi, porodica 309 Koroneli M. V. (Corronelli) 175 Koran kapetan 209 vojvoda 374 Korvin herceg Ivani 63, 406 Jovan, sin Matije Korvina 275 Marija, kralj - 45, 47, 77, 82,125, 172-173, 188, 199, 206, 233, 351, 356, 377, 380, 383, 390, 403, 483

655

656

REG ISTRI Kuevi Mustafa 136 Osman 167 Kuuk Alija, dahija 171, 427 Kuki Osman aga 404 Kukuljevi 208 Kulenovi Mehmed-beg 290 Kulin -ban - 118, 239 kapetan - 107, 290, 337, 449 Kulinovi Salih -paa 449 Kulinovii, dva 448-449 Kumali Nuhan - 140, 331, 335 Kumalij Ajka - 354 Mujaga 354, 464 Nuhan 354 Kuna Asan-aga 313 Hasan aga 196 Kurii, begovi 448 Kuripei (Benedikt) - 57, 198, 217 Kurjakovi krbavski knezovi 187 porodica 442, 483 Kurtagi Hasan 140 -Nuko- 187 Kusovac, pop 256, 472 Kustodija Mao 296 Kuzun-Janja 406 Kveki Jovan 435 Ladislav kralj - 303, 352, 416, 468 -Napuljski - 352, 403, 456, 468, 474 Lajo Kout 77 kralj 446 Laketi Janko-98, 314 Lakovii, bratstvo 202 Lalatovii, porodica 314 Lamberg Hristofor, general 50 Langer, kartograf 365 Lapsanovi, braa 14333 Laszowski, porodica 71 Latas Omer-paa - 36,38,72,90,100,113,119, 122, 137, 145, 148-149, 151, 158, 170, 190-191,200,203,211-212, 226, 243, 250, 254, 256, 265, 268, 280, 293, 296, 306, 316, 321, 328, 339, 349, 357-358, 361, 367, 372, 374,385, 388,404,413,429,449,461,470, 475, 486

Kosaca Sandalj Hrani 78 Stefan - 398 Stefan/Stjepan Vuki - 56, 151, 198, 267, 271, 279, 430 Kosae - 205, 208, 287, 467 Kosani Ivan 212 Kosani Rade 218 Kosara, Vladimirova ena 220, 387 Kosori Ilija 325 Kostadin beg - 222, 232-233 brat kralja Deanskoga 481 Kosti, braa 228 Kotarac Ilija 348 Kotizon, aki poglavica 152 Kotromani ban 57 ban Stjepan 247, 426 Stjepan II, ban bosanski 405 Tvrtko I - 403 Kovaev Ramo 321 Kovaevi Ljubomir 386 Kovaina Ramo 135, 217, 322 Kovaljevski Jegor 461 Kovi Murat-beg 81, 438 Kozlii br aa 442 Mustafa - 195 Kozli braa 442 Huremaga 25 Kraljevi Marko - 30, 69, 80, 113, 124, 127, 153, 231, 233, 280, 302, 316, 329, 343, 345, 349, 371, 387, 393, 457, 465, 471 Kratovac Radonja 221 Krbavski Karlo - 443 knezovi 363 Krki, knezovi 360, 377 Krki i Frankopani, knezovi 394, 436 Kresojevi Krsto 415 Kreii, plemii 335 Kreimir Petar 416 Krili Redepaga 426 a ban-aga 313, 347 Krivokapi bratstvo 92, 232 Zeko - 476 Krnjetina Sava 403 Krupa kapetan 62 Kraljica Pejo 469

II- LINA IMENA Latra, liburnijska boginja 283 Laud (Ernst Gideon Freiherr von Laudori) 399 -general-61,113,154 Laudon - 45, 64, 81, 111, 399-400 - feldmaral - 44-45, 62, 64, 111, 143, 225,311 - general 212, 225 - maral 81 Lav Isavrijski, car 450 Laza harambaa 136 Lazar - car - 408 - knez - 74, 198, 209, 215, 230-232, 259, 271, 294, 317, 344, 347, 370-371, 387, 446, 461, 467, 481-482 - Kruevac 230 - Mutap 65, 91 - protopop 339 - sin uraa Brankovia 144, 234 Lazarev Punia 440 Lazarevi - despot Stefan - 38, 44-45, 78, 85, 138, 169, 233, 294, 347, 405, 479 - Luka - 30, 297, 415 Lazari vojvoda 324 Lehovkinja Mara - 100, 351, 463 Leka, kapetan 204, 349, 375 Leki - Husein-beg 211 - Mustafa - 210-211, 236 Lene kapetan 217 Leopold I, car 205, 407 Leovi, ban 146 Libida, sestra legendarnih osnivaa Kij eva 192 Licinije, rimski car 177 Limun trgovac 170 Lipet barjaktar 244 Lipovaa, porodica 363 Lisii beg 334 Livak Omeraga 111 Loma 184 - Aleksandar - 14, 21, 157 - Arsenije 368 Lopuina Vuk 120, 431 Lopuina Drago 378 Lotarinki, nadvojvoda Franc 69 Lovri Ivan 141 Lovrov Vicko 439 Lucija djevojka, ki maltekog kralja 308 Ludovik I Anujski 398, 403 Ludvig - Badenski - 104, 143, 212 - maarski kralj 215 Luj XIV, Kralj Sunce - 318 Bonaparta 319 Veliki - 77 Luka - 86, 294 Evanelista 395 Lazarevi - 30, 297, 415 Pavievi - 155, 335 Pavii 352 Petrovi 300 Pustahija 191 Radovi 36 -sveti- 172,215, 234, 453 Vukalovi 327 Zambeli 324 Lukarevi 118 Luketin Sava 256 Luki Kolja Petrov, kapetan 227 Lukin Petar 366 Lukovici, dva 342 Luksemburki Karlo IV - 341 Sigismun d 77 igmund 403 Ljepavi, porodica 322 Ljeevi pop 138 -Vuk-369 -arko 184 Ljevajac Rako 254 Ljevak Omer 366-367, 415 Ljuba/Ljubua, ena hercega Stefana 252 Ljubii Vuko 141, 486 Ljubo vi beg - 199, 246, 286-287, 309 Ibrahim-beg - 282, 429 Ljudevit Posavski 384 Ljutica Bogdan 475 Mahmud I, sultan 121 , sultan 439 beg Buatlija 458 Begovi 320 Mahmudbegovi paa 321 porodica 387 Mahmut L sultan 335, 343 , sultan 385 beg, sin T uzle kapetana 439

657

658

REG ISTRI T erezija, carica - 40, 69, 236, 360, 392, 458, 471 Marijan Bolica, providur 211 Mali - 143, 426 Marijana, ki Grgurine bana 216 Marino Barlecijus, hroniar 424 barski nadbiskup 175 Marko Aurelije 397 brat hajduka Mijata 426 urovi 146 i Vasa Carapi, braa 41 iztitara 418 Kraljevi - 30, 69, 80, 113, 124, 127, 153, 231, 233, 280, 302, 216, 329, 343, 345, 349, 371, 387, 393, 457, 465, 471 -Miljanov- 131,267 Mladi kralj - 345, 349 od Prelipa/Prilipa - 342, 344-345 od Vrhgore 467 protopop 312 sveti 456 Stitarac 31 Ulpije T rajan, rimski car 244, 434 Markovi 251 Joko - 470 Mina - 306-307 Sima, knez 60 Marmon, maral 168, 224 Maroti, porodica 275 Marti, fra Grgo 357 Martinii 210-211, 265 bratstvo 137 Martinovi 32, 322 Lazo 58 Milo - 444 Pero - 32, 79 Martinuevii, porodica 351 Maanovii, bratstvo 316 Mata buljubaa, knez 245 Mateljevi, braa 64 Mati Angelina 230 Manja Baki 62 Hunjadi (Hunyadi) - 199 Korvin, kralj - 45, 47, 77, 82, 125, 172-173, 188, 199, 206, 233, 351, 356, 377, 380, 383, 390, 403, 483 kralj - 81, 218, 275, 326, 458 upnik 82 Matijan, mali 103

paa Buatlija, skadarski vezir 88, 103, 111, 127, 214, 229, 253, 265-266, 289, 293, 298, 304, 306, 321, 334, 366, 391, 477 skadarski paa 321 skadarski vezir 385 (sultan Mehmed) 227 vezir 227, 265 Makar kapetan 260 Maksimilijan II, car 35 car i kralj 382 Malenica hajduk - 138 Mijatov pobratim 244 Mali Marijan 143, 426 Matijan 103 Radoica 474 Mali, paa 347 Malketa, romanijski hajduk 105 Malko beg - 195 kapetan 282 sandak-beg 212 Malovi Doka 120 Maljkovi tipan 282, 477 Maljuat, upan 465 Mandekara Andrija 146, 366 Simo 146, 366 Mandui -Pavle-313 -Vuk - 119, 392, 453 Manojlo Komnin, car 290, 397 Mara ki Ravnar -generala 207 Kolovarka 294 Lehovkinja - 100, 351, 463 lipa, ki kotarskog kapetana 114 Popovi 109 supruga Stefana II Crnojevia 205 ena despota Stevana 387 Marali Ali-paa 167 Marcel, trogirski biskup 264 Mardarije, zetski mitropolit 146 Margita devojka 391, 470 Mari alaj-beg 212, 406 Marija - 205, 405 orava 207 kraljica, ena Bele IV 392 Paleologina 125 sveta - 79,135, 154,172, 201, 356, 483

II- LINA IMENA Matija, kralj - 173, 199, 380, 402-403, 459 Matkovi Petar 174 Mato, providur 383 Mavrikije, car 404-405 Mazepa Ivan 336 Maurani Ivan 245 Meikuii Husein-aga 404 Osman-beg 146 Mehmed - 320, 472 (el- Fatih) Osvaja - 73, 80, 109, 127, 165, 185, 241, 320 , sultan - 387, 428, 446 aga 221 aga Foi, dahija 450, 479 Alija, misirski vezir 159 beg - 378, 381, 384 beg Crljenianin 89 beg Kulenovi 290 Begovi 248 Buatlija 330 kapetan 404 paa - 330, 354, 429 paa Atlagi 248 paa uprili 96 paa Sokolovi - 208, 321, 398, 462 sa Zaira 472 sultan, epski Mahmut 227, 230 vezir 236 Mehmedaga 82, 334 Bosni - 64, 84, 140 ordi - 334 arac - 140 Mehmedbeg/Mehmed-beg-187,378,381,384 Mehmet paa - 162, 336, 409 Memevi Redo 251 Memedovi, porodica 120 Menhli-Hirej, krimski kan 299 Merdanagi Mujo 71, 354 Mevlana, Delaledin Rumi 208 Mii Jovan 202 Miunovi Vuk 89, 476 Midorovi T ripko 146, 203, 366 Mihail Romanov 277 T urk - 322 Mihailo Anel Komnin 46 arhanel/arhangel - 175,190, 261, 325, 388, 452, 454 Gluvac 31 Hrabri (Mihai Viteazul) 422 knez 44, 220 kralj - 387 Mihailovi Stanoje 479 Mihajlo T urk - 322 iman, bugarski kralj 27 zetski kralj 215 Mihajlovi Aleksej 29 Mihat obanin 349 Mijajlo, kraljevi 40 Mijat hajduk - 35, 57-58, 244, 248, 349, 374, 378, 426 Mijatovi Hamzo 85, 95 Mijukovii (trojica) 338 Mikulii Juraj 81 Miletii, bratstvo 316 Milica gospoa 230 ki srpskog car-Stefana 307 kneginja - 171, 231, 256, 294, 350, 450 monahinja Evgenija 171, 256 ena Milutina cara 349 Mili barjaktar 307 - Drini 91, 113 paa 347 Milievi M. . - 107 Milkovi Boo 356 Milojkovi Nikola 275 Milo - 215, 271 Belimuevi, vlastelin 171 Biomuevi, vojvoda 267 i Milinko, braa 130 kapetan 378 knez/knjaz - 13, 68, 95, 113, 167-168, 171, 194, 202, 219-220, 337, 339-340, 431 Obili - 124, 215, 271,370 Obrenovi - 107, 219-221, 358, 431 od Pocerja 369 Orianin 302 Pocerac 290 pop 256 Stojievi 107 titarac 418 Milovanovi orije Guzonja 487 Milovi Tomo 144 Milutin 178 Aneli - 93 ban - 27, 36, 250, 258, 316, 340 Baov - 338 car 349 Ili prota 147

659

660

REG ISTRI Mrkonji Mrkoje - 339 Perujica 467 -Petar-101, 398 Mrnjavevi Vukain, kralj 238, 316, 329, 345, 387, 389, 403 Mrnjavevii 349, 387 Mrvaljevi Vukota, Mrvalj 452-453 Mrtovi Mrut 476 Muhamed Prorok 266-268 Mujaga 354 Brdari 68 Hadagi 283 Kumalij - 354, 464 Poprenovi 437 Mujo 146, 156-157, 194, 316 uri 248 urevi 268 Grdovi 140 Hrnjavina/Hrnjica 32, 50, 54, 82, 174, 195,263,316, 348,423 i Alija - 472, 475 Jelekovi - 178-179 Merdanagi 71, 354 Mostarlija 280 od Dobuja 106 od Kladue 194 od Olaa 302 od Sarajva 373 od Udbine, Udbinja - 134, 442 Orlanovi 26, 62, 123 Razbludnik - 282 Sarajlija 374 Sulii - 437 Mujov/Mujin Halil - 25, 188, 308, 348 Mula-Noina, aga 94, 264 Mulina, osniva Klenka 195 Mumin barjaktar 321 harambaa 321 Murat II, sultan - 73, 227, 241, 294, 408, 451 beg Kovi - 81, 438 car - 172, 400 atovi 122 Gradaevi 142 kapetan 35, 142 Murteda paa 436 Musa 320 elnik - 74, 259, 304, 481 -Kesedija124,126,153,184,272,316 od Drinovca 112 paa 40-41

kralj - 36-37,54,56,59,66,91,101,137, 139, 141, 186, 241, 243, 304, 347, 349, 387-388, 397, 400, 439, 453, 465, 482 pop - 196, 284, 465 sluga 482 Stefan Uro II 33 Milutinovi uro Crnogorac 331 Sima 80, 391 Miljanov Marko 131, 267 Miljkovi Mitar - 221, 418 Miljkovii 271 Mina/Mihna od Kostura 213, 415 Mire/Mireta, vojvoda 80 Mirko Aleksi - 51, 261, 432, 445 Damjanovi 261 Petrovi 269 Tokov - 236 vojvoda - 80, 269, 304 Mirkovi Jovo - 173 Pavle - 161 -Vuk 146, 344 Miroslav, humski knez 51 Misirlija Osman 369 Mislav, hrvatski knez 456 Mitar eneral 484 - Miljkovi-221, 418 neimar 280 od Udvarja 440, 443 Mitezer, von (Paul Joseph) 136 Mitridat VI - 379 Pontijski 28 Mladenovi Branko 302 Mojaev lie 444 Momilo, vojvoda - 309, 328-329 Montekukoli, general (Maximilian Karl Franz) -64 Morosini Tomasina 392 Morovi Jovan 275 porodica 471 Moruinovi uro 301 Mate - 301 Mostarlija Mujo 280 Mosto barjaktar 65 Mren Bajov 256 Mrkojevi Vuk 378

II- LINA IMENA -sultan-294, 317 Musia car 408 Musi bajraktar - 342, 437 Meho - 324 Stefan i Lazar 74 Stevan - 238, 259 Musii (dvojica) 324, 342 Mustafa - 367 aga - 64, 284 beg avi 167 uprili - 40, 390 Kozlii - 195 Kuevi 136 - Leki-210-211, 236 paa 335, 459 starac 64 vrljiki serdar 284 Mustajbeg - 169, 291, 322, 329, 338, 443 beg - 392 ora 212 Hasunovi 94, 153 Liki - 26, 54, 94, 135, 153-154, 186, 202, 212, 242, 282, 329, 335, 337, 342, 363, 423, 425, 432, 440, 442-443, 469 -T opal-311, 347 Mustaj-paa akoviki 304 skadarski 256 Mui barjaktar 437 Muovi -beg-289, 412 kapetan 334, 339 porodica 284, 407 Mutap Lazar 65, 91

661

Nedeljko, protopop 349 Nedi Damjan i Grigorije, braa 95, 471 Nea od Duklina 119 Nelipci (Nelipii), knezovi - 111,351,383,483 Nemanja Stefan - 234-244,290,292-293,347, 453, 465, 476, 482 Nemanjii - 37, 38, 79, 96,104,198, 215-216, 289, 392, 348, 386-387, 425, 430, 444 dinastija 241 - Duan Stefan IV, car - 61, 101, 453 - Konstantin 287 - Sava 287 Stefan Prvovenani, kralj 107, 139, 244, 330, 465 - Uro Stefan I, kralj - 178, 388 Uro Stefan III Deanski, kralj 101 - Uro Stefan IV Duan - 101 - Vla dislav (Stefan) - 120,137, 271, 344, 451,461 Nemi, porodica 183 Neme, vraki ban 469 Nenadi uro 366 Nenadovi - Aleksa - 450, 479 -Jakov-95, 415 - Pavle - 408 porodica 66 - prota Mateja - 358, 450 Nesimovi, braa 335 Nestopoljac Janko 285 Nekovi Joanikije, vladika 205, 415 Nikac od Rovina 362 Nikanor, mitropolit 141 Nikevi Pejo 413 Nikodim, arhiepiskop 91 Nikola I Petrovi, knjaz 466 Nahod I Petrovi Njego, kralj 261 Momir - 306, 452 Altomanovi 446 Simeun 458 - Bani 201 Najtingejl Florens 225 Naki - Bua 215 Husein 475 Drskovi 410 Ibrahim 283 Namik Frankopan 242 Halil-paa 412, 419 Napoleon Frankopan T rsaki 222 - -314 Bonaparte - 40, 79, 117, 151, 185, 188, 224, Frankopan T raki 436, 443 263-264, 271, 277, 318, 341, 360, 378, 399, - Grbovi - 450 417, 435 - Iloki - 156 Nasta, bazran 406 Naum, misionar 302 Karlovi, ban 316 Navuhodonosor, vavilonski kralj 180 Nazarije, Kati, knez 365 episkop 449 - knez/knjaz - 89, 214, 361, 450, 466 Kneevi 480 - Kont 156 liki hajduk 140

662

REG ISTRI Obili Milo - 124, 215, 271, 370 Oblai Rade - 124, 233 Oblak Mirosav 280 Obradovi Dositej 26 Obrenovi Jevrem 95 knez Mihailo 44, 220 knez Milan 427 knez Milo - 107, 113, 167-168, 171, 194, 202, 219-220, 337, 339-340, 431 knjaz Milo - 68, 95, 202, 339 Milan - 74, 85, 113, 219, 221 Obrstar Filip/Vilip - 298 -Nikola-298 Odisej 223 Odeskalki (Odescalchi) Livijus I, knez 156 prinevi 160 Odoakar, germanski zapovednik 435 Ogojenovi, turski poglavica 50, 129 Ograenovii 54, 81 Ograi serdar 54, 129, 176, 438 Oktavijan, rimski car 350, 384 Oliver, despot 302, 452 Omar, kalif-266 Omer -aga-111,426 aga Livak 111 aga mali 280 Bajagi 322 -beg-319, 335, 367 Begovi 287 Belegija 137 - Blaevi- 187 Colevi - 404 Hrnjica 195 kapetan 254, 426 Ljevak - 336, 367, 415 paa - 32, 53, 85-86, 100, 114,122, 134, 190, 227-228, 374, 451 -paaLatas-36,38,72,90,100,113,119, 122, 137, 145, 148-149, 151, 158, 170, 190-190, 200, 203, 211-212, 226, 243, 250, 254, 256, 265, 268, 280, 293, 296, 306, 316, 321, 328, 339, 349, 357-358, 361, 367, 372, 374, 385, 388, 404, 413, 429, 449, 461, 470, 475, 486 Orhan, sin sultana Osmana 1 73 Orlanovi Mujo 26, 62, 123 Orlovi Pavle 92 Orugdij Meho 290 Osman - 206, 241, 261, 358, 423

martoloz 115 Milojkovi 275 Obrstar - 298 od Karlovca 187 protopop 365 Puljevi 251 sinovac kneza Stanoja 479 Skobalji - 465 Soivica, hajduk 453 sveti - 25, 44, 48, 86, 98, 119, 137, 161, 175, 190, 203, 234, 243, 253, 298, 302, 304, 322, 330, 336, 342-343, 345, 387, 390, 405, 453, 465-466, 471-472 Tomanovi 367 -T reutul- 186 Ujovi 433 Zrinski - 61, 63-64, 82, 154, 187, 322 upan od Uzica 446 Nikolica, knez 138 Nikoli Bajo Pivljanin 323, 368 Ivan - 337 -Krejo-79, 131,453 Nikolii, porodica 314 Nikolin Ivan 337 Nina od Kostura/Kotuna 213, 415 Nii Andrija 478 Nonkovii 195 Novak - 196, 298 pop 475 Starina - 298 Novakovi 238 -Grujica- 184, 330 Petar ardaklija - 26 (Stojan) 234 Novljanin -Alaga-151,336 -Alija-64, 119, 251,314 Alil - 151 -Halil- 151 Nuko 64 Nukica, T urin 272 Nuredin, kalif 99 Nui Branislav 337 Njego dinastija Petrovi 296 knjaz Nikola I Petrovi 446 kralj Nikola I Petrovi 296 Petar I Petrovi 107 vladika Petar II Petrovi - 11, 88, 240, 296, 319, 466

II- LINA IMENA I, sultan 73 Alajbeg 382 barjaktar 429, 443 beg - 208, 303, 309, 347, 404, 429, 450 beg Meikui 146 orovi - 418, 437 Gradaevi 142 Grinevi 342 kapetan 142 Kuevi 167 mali 260-261 Misirlija 369 paa Pazvanoglu 459 paa Skopljak 203, 334 Samardi 282 T ankovi - 62, 112 Osmanaga 388, 448 Babi 202 eti - 55, 64, 124 Griac 404 Grli - 146 Kuki - 404 Osmanbegovi, turski poglavica 50, 55, 129 Ostoja, kralj 55, 57, 355 Ostoji Toma - 38, 54, 291, 338, 464 Ostroki, knezovi 410 Pajalin 82 Palalija Stevan Andreji, knez 40, 147 Palandiii 251 Palati Jovan 275 Palaviini Sforca, kardinal 46 Paleolog dinastija 165 Jovan 397 Manojlo 397 Paleologina Marija 125 Panda, hajduk 141 Panta od T upana - 437 Panjin, grof 42 Pap, ban 315 Papaz-paa 397 Parain, vilin sin 317 Parezan A vrani i Bogosav 68 ore 194 Paii, braa 35, 429 Pausanija 165 Pavao, knez 237 Pavievi Janko 79, Luka - 155, 335 Pavii Luka 352 Pavle - 160 I, car - 300 apostol 25, 262, 362 Bisaija 325 general 239 Hreljanovi 223 -kapetan - 189 Mandui 313 Mirkovi 161 Nenadovi 408 Orlovi 92 Pletikosa 347 Radenovi - 198, 287 Starovlah, hajduk 346 sveti - 165, 193, 207, 322, 347, 362 Pavlovi braa Stevan i Andrija 98 porodica -340, 373, 462 Stevan - 89, 226 Pavlovi- Radenovi, knezovi 59 Pecirep Lazar 453 Pejaevi Karlo, grof 160 Pejovi Steva 256 Peko, kapetan 329 Pekovi, knez 413 Pelevi, porodica 289 Perlui Ilija 197 Perovi 256 - Batri-418, 437 Radul - 476 Perui Dominik 324 Peti Alibeg 299 Petani Feliks 100 Petar - 32, 292 I, mitropolit 461 I Petrovi Njego 107 I Veliki - 371 Petrovi Njego, vladika 11, 88, 108, 240, 296,319, 466 apostol 25, 362 ban - 65, 81, 84, 326 Berislavi, ban 154 - Bokovi- 109, 314 - eh 186 Dobrinjac/Dobrnjac 102, 107 Doci 326 eneral 484 Erdedi - 143 Filipovi, fra 356 general 103 hrvatski kralj - 201, 351, 416 Keglevi 84 knez 65

663

664

REG ISTRI Sava, vladika - 296 Stevan 465 -T uro-211 Veljko, hajduk 136 Petrovi Njego, dinastija 296 Pezo-61, 113 Pije II, papa 172 Pikolomini 347 Piperi - 79, 90, 101, 111, 131, 138, 211, 236, 251, 257, 265-266, 268, 281, 327-328, 334, 338, 354, 357, 365-367, 453, 477 Pipo de Ozora, Pipo Spano 463 Pivljanin, Bajo Nikoli - 48, 85, 95, 228, 251, 296, 322, 323-324. 368, 393, 429 Plamenac Ilija 265 Plava arambaa 141 Pletikosa Pavle 347 Plinije Mlai 364 Ploanin Alaga 331 Pocerac Milo 290 Podgorica Ivo 479 Podrugovi T esan 190 Pojezda - 137-138 Pompej, rimski vojskovoa 399, 435 Popovi bratstvo 337 Drako - 191, 476 Ilija - 58 Jovan Tekelija 26 Mara - 109 Mio 296 Niko - 324 Sava (Sava T ekelija) 26 Stojan 187 Poprenovi 81, 129 age 50 Mujaga 437 Pora Avaljanin 479 od Avale, Gazi 28 Porfirogenit - 197, 200, 214-215, 259, 266, 309, 363, 430, 438, 461 Konstantin - 64, 167, 201, 275, 301, 357, 383, 438 Posejdon, grki bog 223 Postupovi ban - 368 veliki elnik Radi 233 Potemkin, knez 42, 379 Potocki Jan 42 Predojevi Hasan-paa - 200, 325, 398, 420, 454 paa 50

Kopei 159 Kreimir, kralj 416 Krikapa 383 Krui - 197 Lukin 366 Matkovi 174 Mrkonji 101, 398 Novakovi Cardaklija 26 odDobrinje 107 od Podzvizda, upnik 335 od Ripa, biskup 84 od Zlatara - 480 pop 267 Prvi Petrovi, crnogorski mitropolit 142 Rinjanin 364 - Svai- 101, 351 sveti - 51, 64 (St. Petri), 301, 322, 345, 437, 399, 453 ekularac 416 Seremet/Seremetovi 406 T alovi, ban 383 T ekelija 26 Todorovi Dobrnjac 24, 107 Tolimirovi, upan 139 Veliki - 277, 336, 372 vladika - 108, 229, 256 vojvoda 256 Vujai - 378 Zrinski - 40, 323 upnik 82 Peteva Jelisava 436 Petra general 174, 484 Maksimilijan, pukovnik 104 Petrii Pero 480 Petrislav, otac kneza Jovana Vladimira 220 Petronijevi Avram 220 Petrov Luki Kolja, kapetan 227 Petrovi Luka 300 Petrovi - 327, 361 irak 54 Danilo, knez/knjaz - 296, 319, 329, 342, 361, 364, 435, 438 Danilo, vladika - 89, 296 ore, predsednik Senata 108 Mirko, vojvoda - 269, 296, 399 Mojsije, mitropolit 463 Nikola, knez/knjaz 361 Nikola I Njego, kralj 296 Nikola I Petrovi, knjaz 466 Petar I, vladika, sveti Petar Cetinjski 107, 296 Petar II Njego, vladika - 240, 296, 319

II- LINA IMENA Preljubovi Toma 125 Preobreani, bratstvo 92, 232 Prevraev Radonja 366 Pribina knez 470 Koceljev otac 330, 343 Pribisav iz Kotora, carinik 175 Prijezda ban - 408, 480 vojvoda - 351, 400-401, 408-409 Primorac Aleksa 324 Prlji David - 357 Progon, arhont 227 Prokopije iz VI v. - 292 sveti 349, 350 velikomuenik 350 Prorok Muhamed 266 Prorokovi Jole 476 Prusija II, bitinijski kralj 73 Ptolemej 100, 283, 449 Puljevi Nikola 251 Raab Gapar 71 Rade Baleti 97 Bokovi 79, 453 -hajduk 142-143, 398 Kosani 218 neimar 280 Oblai - 124, 233 od Konjica grada 208 od Kratora 221 od Riana 358 od Sokola - 397-398 Rianin 439 Radenovi Pavle - 198, 287 porodica 302 Radenovi-Pavlovi, knezovi 59 Radi Postupovi 233 veliki elnik - 38, 144, 233 Radivoj 374 Gost 279 Jablanovi 172 knez 375 Radoica, knez 465 Radojkovi Mileta 171 Radoslav, kralj 145 Radosli paa 135 Radoslija paa 248

665

Radovi knez 68, 466 serdar Mijat 68 Luka 36 pop 419 Radu Lepi 80 Radul-beg 80 Radulovi Vuk - 79 Rajakovi Ostoja 302 Rajko sa Zmijanja 480 Rako kapetan 217, 376 od Ljevaje 254 Rakoci - 14, 25, 57, 67, 95, 99, 114, 152, 205-206, 217, 250, 355, 376, 424 - er-57, 114, 249 er II - 128, 152, 205, 259, 355 Ferenc - 154, 205, 250, 259, 355 Ferenc II - 126, 152 porodica - 128, 249, 355 Rakocija - 25, 128, 249, 250 ban 244 kapetan 58 -kralj - 114, 178,217, 243 pobunjenik 188 Rakucija- 152, 355 Raman-paa mladi 321 Ramo Kovaev 321 Kovaina - 135, 217, 322 od Kovaa 217 Ramovii, porodica 375 Ranko iz Ivane 167 Ratkovi Stefan - 95 Ravnar general 207 Razak-paa Peanin 321 Redo buljubaa 136 Relja Krilati/Krilatovi - 258, 293 od Pazara 306 Resulbegovi, T urin 280 Rezovi Ibro 168 Rei, plemi 63 Rianin Rade 439 Rinjanin hadija - 85, 170, 364 -Ivan-106,314 Petar - 364 trgovac 406 Rizvan- aja 81 Roganovi, knez 433 Romanov dinastija 277

666 Mihail - 277 Romul i Rem 361 Rosa, eponimni junak Skadra 387 Rucovi Stevan 323 Vuihna 323 Rudi Gavrilo - 48 knez Vukain 48 Savatije (srpski patrijarh) 48 Rudolf II - 341 Habzburki 39 Rufim, studeniki monah 104 Rug - 368 Rujica kladuki 195 Runovi, sv. ore 453 Rusovii, dvojica 251 Ruvarac, Ilarion 479 Rua iz Orlova grada 307 ki bana Papa 315 ki Pavla generala 239 Ruica 307 ki Pavla kapetana 189 ki ibenskog bana 418 Ruii Mijajlo 269 Sala din, egipatski sultan 24, 181, 185 Samardi Osman 282 Sale - 282, 342 Samatovi 375 Samuilo 302 bugarski car 37 car - 220, 244, 302, 345, 388 Sandalj vojvoda - 56, 85, 132, 145, 200, 287, 289 Sankovi knezovi 287 porodica 205, 208 Sarajlija Jovo 374 Mujo 374 Sarap (viteka kua Sarapova) 256 Sava - 272, 405, 473 arhiepiskop 466 Jerusalimski, patrijarh 181 kapetan 383 Krnjetina 403 Luketin 256 Nemanji 287 Popovi 26

REG ISTRI - sveti - 13, 56, 79, 90, 121, 225, 270-271, 293, 320-321, 330, 387, 433, 454 - T ekelija 26 - vladika 296 - Vuki, herceg 247 Se, porodica 246 Sekula, sestri Sibinjanina Janka 66,380-381, 394, 482 Sekulii, dvojica 433 Seleukid, Antioh II 103 Selim 82 - 1 - 177 - vezir 429 Senaherib, asirski kralj 180 Senkovi - aga/age 139 - Duka - 401 - Ivo - 242 Senjanin - Ivo, Ivan - 62, 119, 135, 189, 261, 316, 378 - Maksim - 378 - Sekula - 378 - T adija - 378 Senjavin, admiral 225 Septimije Sever, rimski car 165 Sibinjanin Janko - 17, 66, 199, 280, 380-381. 421, 479, 482 Sigismun d - kralj - 106, 199, 201, 217-218, 233, 363, 392, 405, 460, 453 - kralj Jovan 46 - Luksemburki 77 Sikleua, jedan od devet osnivaa grada Buima -82 Simeon, car 302, 382 Simon Makavejac (Shimon Hashmonai) 181 Simonovi olak -Anta 221 Sinan - arhitekta 24 - Koda Mimar 462 - paa - 48, 80, 139 Sineli Stevan 24 Sinjavin (epsko ime admirala Senjavina) 224, 360, 435 Skadranin Alija 280 Skari (Vladislav) - 408, 420 Skenderbeg - 177, 227, 253, 472 Skilica Jovan 244 Skobalji Nikola 465 Skok (Petar)-266, 415

II- LINA IMENA Skopljak Ali-paa 447 Osman-paa 203, 334 Sulejman-paa 52, 204, 344 Sluga Milutin - 482 Smail alajbe g 396 Smail-beg Duvnjak 426 Smederevac ura 116 Smederevac ure 396 Smiljani -Ilija- 119, 178-179, 336 Jela - 336 Soivica Stanislav 140 Stanko i Nikola - 453 Sokolovi Ferhadbeg - 63, 84, 282 Ferhad-paa 35, 423 Mehmed-paa - 208, 321, 398, 462 paa - 398 Solinjanin Ivo 399 Solomon, car 180 Srb Radosav - 459 Srbin T ukelija 25 Srevi Ivan 238, 261 Srebreniki Hadi-beg 67 Stamatovi Marica 136 Stanoje Glava 136 Stani Stanojlo - 137, 297 Stanimir, ban 285 Stania, vojvoda 290, 338 Stanko barjaktar 256 Bujuri 79 kapetan 256 obor-knez 257 Soivica 453 - Zotovi-231, 430 Stankovi Zrno 268 Starevi, dvojica 228 Starina Novak 298 Starovlah Pavle, hajduk 346 vojvoda Maksim 176 Stefan , Stefanica - 205 arhiakon 138 Berislavi 233 Brankovi 234 car - 84, 216, 237, 289, 307, 348, 371 Crnojevi - 205, 267, 333, 485 Deanski - 27, 101, 233, 236, 340, 347, 452, 454, 481 despot - 44, 138, 230, 390, 408 Dragutin, kralj 104 Duan - 33, 258, 281, 304, 348, 394, 453 akon 30 herceg - 128, 130, 178, 205, 257, 351, 364,411,445, 467 Jaki 45 Kosaca, herceg 398 Lazarevi, despot 38, 44, 45, 84,135, 166, 230, 289, 342, 400, 473 Musi 74 Nemanja - 234, 244, 290, 292-293, 334, 347, 453, 465, 476, 482 Piperski - 90 Prvovenani - 107, 139, 244, 330 Ratkovi, logotet 95 Silni - 226 srpski car 304, 348 Stratimirovi 234, 408 sveti - 36, 90, 110, 230, 349, 359, 453 Sveti, maarski kralj 125, 320, 458 Tomaevi, kralj 200 Uro I Veliki Hrapavi" - 178 Uro II Milutin 33 Uro III Deanski 101 Uro IV Duan 101 Visoki 380 Vla dislav - 120, 137, 271 vojvoda 173 vojvoda herceg 213, 415 Vuki, herceg 247 Vuki Kosaca - 151, 198, 200, 267, 271, 279, 430 Steva naalnik, ustavobranitelj 200 Stevan 234 Andreji Palalija 40 Musi - 238, 259 Pavlovi - 89, 98, 226 Petrovi 465 Rucovi 323 silni car 316, 340, 348 Sineli 24 ekovi 352 T elegi - 275 vojvoda 385 vojvoda despot 387 Stevanovi Melentije, hadi 353 Stjepan herceg - 56, 89, 284, 289, 310, 328 Izai 168

667

668

REG ISTRI - Katarina - 63, 172, 274, 371 -Marija-79,135,154,172,201,356,483 - Paraskeva 229 - Petka - 44, 108, 345, 347, 354, 453 - Petka Paraskeva 317 - Sofija - 396 - T ekla - 84, 306 - Varvara (Barbara) 356 sveti - Antun 425 - Aranel - 101 - Arsenije Sremac, drugi srpski arhiepiskop 210 - Dimitrije - 211, 256, 271, 349, 400-401, 405-406, 482 - ore Runovi 453 - Georgije 293, 301, 322 - Ilija - 181 (svetitelj), 453, 476 - Ivan 356 - Jovan - 330, 387, 440, 453, 476 - Jovan Krstitelj - 32, 44, 78, 99, 214, 274, 336, 475 - Jovan Pretea 371 - Jovan Vladimir - 220, 359 - Kvirin 384 - Marko 456 - Mrata 265 - Pavle - 165, 193, 207, 322, 347, 362 - Petar - 51, 301, 332, 345, 347, 399, 453 - Petar Cetinjski 296 - Prokopije 349-350 - Sava - 13, 56, 79, 90,121, 225, 270-271, 293, 320-321, 330, 387, 433, 454 - Spiridon 224 - Stefan - 36, 110, 230, 349, 359, 453 - Stefan, maarski kralj - 125, 320, 458 - Stefan Brankovi, despot 234 - Stefan Piperski 90 - T eodor Stratilat - 408 - Varnava 193 - Vasilije Ostroki - 310, 439 - Vla dimir - 220, 387 Sviovi, porodica 183 Svjatoslavi Igor 336 a ban (Isabegov nadimak) 414 a ban-aga 260 - dizdar -Kraka-410 - Krili-313, 347 aha, Hasan- agina ki 25, 261 ahim 82

Jaki 429 Kotromani, ban 247, 405, 426 srpski car 349 sveti - 150 Toma/T omaevi, kralj 172 Vuki Kosaca 56 Stjepani (Hrvatini), porodica 200 Stojan - 49, 54, 234, 305, 358 upi - 30, 290, 358 Dobrilovi 290 harambaa 195, 202 Janko vich 356 Jankovi - 35, 53-54, 81, 105-106, 140, 161, 248, 297, 346, 355-358, 366, 383, 426 knez od Veleta 79 Popovi 187 Stojievi Milo 108 Stojkovi Milenko 91 Stracimir Nemanjin brat 91 Stracimirovi Bala III - 387 ura, despot - 37, 386, 387 Stratirnirovi mitropolit 160, 234 porodica 234 Stefan - 234, 408 Strelja, vojvoda 241 Strez 388 Suja harambaa 227 Sulejman II - 41, 52, 279, 309 II Velianstveni 262 car - 160 paa - 136, 177, 424, 485 paa Barini 424, 485 paa Buatlija 387 Skopljak paa 52, 204, 344 sultan 126, 382 Velianstveni - 24, 40, 77, 96, 224, 263, 309, 382, 470 Sulii Mujo 437 Suvorov feldmaral 66 general - 193, 225 Sunjevi Jela - 55, 124 Lazar 93 Svai Petar 201, 351 Svaii (porodica) 351 sveta Helena, majka Konstantina Velikog 24

II- LINA IMENA Jovan Popovi 26 Petar 26 porodica 14, 25, 26 Sava (Sava Popovi) 26 T elegi Stevan 275 T eodor Anel, despot 400 Teodora, ki cara Samuila 220 T eodorih, ostrogotski kralj 270 Teodosije, vizantijski car 99 Teofan, knez 306 T epelena Ali-paa 46, 422 T esalonika, ki Filipa II 400 Tetati, knez Juraj T urk 282 Teuta, kraljica 364, 425 T iberije, rimski car 384 T ican, Teodor Avramovi 160 T imur Lenk 169 (T amerlan) 99 T imur paa 56 T iranin, paa 344, 424 Todor harambaa 207 - Kalami 431 Kladni - 474 od Stalaa - 115, 408-409, 425 od Zadra 474 Pomoravac, vojvoda 115 vojvoda 398, 409, 425 T odorovi Petar Dobrnjac - 24, 102, 107 Todorovii 190 Tokalija, aga 313 Tokov Mirko 236 Tolimirovi Petar, liki upan 139 Toma Arhiakon 402 Preljubovi, despot 125 Vui Perii 220, 431 T acit - 249 upan 470 T adija - 141 Tomanovi fra - 483 Nikola - 367 -ivko-92, 114, 134, od Senja 377 200 Senjanin 378 T ahi Toma Franjo - 186 Tahirpaa 101, Ostoji, kralj - 38, 54, 291, 338, 464 331, 366 Tale-313 Stjepan 172 Budalina - 305, 432 od Oraca (Oraja) - 299, 305-306. 345 Tomaevi Ivan 442 T alovci, porodica 471 Stefan - 200 T alovi Petar - 383 T ankovi Stjepan 172 Osman 62, 112 T ara kapetan Tomai Ivan 437 81 Tekelija Tomi 327 ban - 209 Amza 342 hrianin 23 Mihat - 248 ahin-paa 136 aleti Spasoje 476 -Vuk - 191 andi Jovan 392 ara kapetan 35 arac Mehmedaga 140 ari Anujski 227 epan 42, 54 herceg 182 Jaki 96 Mali - 330, 462 Tomi Amza 342 epanov Dragia 354 e-aga 291 ekovi Stevan 352 ejtanagii, dvojica 358 ejtanovii, braa (dva) 342, 419 ekularac Petar 416 eremetovi Petar, eremet 406 estokrilovi, porodica 347 ikmanovi Vuk 337 imun kapetan 423 krivani (Gavro) 297 nicenbaum (Schnitzenbaum) Janko 195 ogovi Andrija 452 titarac Marko 31 -Milo-418 turlii, plemii 419 ubi Gapar 322 ubii-351 bribirski knezovi 197 hrvatski velikai 247 umanac, Mia - 90, 318

669

670 Mijat - 57, 143, 244, 248, 374, 426-427 Sepan 342 T omii, porodica 342 Tompa T oma 363 T opal Mustaj-beg 311, 347 paa 203 Topija, porodica 227 Toptani Ahmet-paa 424 Esad-paa 428 porodica 424, 428 Torgut - 262 Tovaga 262 Tradoniko Pietro 456 Trajan, rimski car 244, 382, 397, 434 Trebjeanin Risto 332 Trenk baron Franja (Franz von der Trenck) 14. 69-70. 72. 81 Hans/Ivan 69 porodica 69 Trenkovi Franja 69 Treutul Nikola - 186 Tripkovi uro 433 Trojan, kralj 434 Trpimir, knez 197 T ukidid - 328 T ukelija 25 T ukunlija -ban - 187 hricanin 23 Srbin - 25 T unguz Pero 287 T urk Mihajlo (Mihal/Mihail) - 322 T urn, kapetan 394 T ukani, biskup Andrija 84 T utmes - 24 T uz od Laka Ivan 195 Osvald - 195 T uzla kapetan 438-439 Tvrtko I, Kotromani 150, 197, 401 I, kralj - 132, 405 II - 462 II T vrtkovi - 172, 428 ban - 302, 398, 426 Bosanski 215 bosanski ban 271 bosanski kralj 404 kralj - 57, 302, 446, 464

REG ISTRI Ugljevi Simo 443 Ugrin, nadbiskup 391 Ulrih II Celjski - 479 celjski knez 82 Ulud Alija - 262 Umihana, Osman-begova sestra 347 Ungnad Ivan 451 Uro, car - 305, 348, 481 Uro I, kralj 142, 388 Ursuljanin Muo 445 Uskok Kariman 415, 430 Uidi, hoda 415 Utjeeni Martinuzzi (Martinuzius) ore Uzavac Jovan 96, 153 Va gner, namesnik 226 Valdtajn, general 168 Valens, rimski car 177 Varvara k i Andrije Ozorskog 463 sveta 356 Vasilije I, car 402 II, vizantijski car 56, 66, 100, 234, 244, 452 sveti Ostroki 310, 439 Vasiljev Jovan, vojvoda 36 Velagi Ahmet - 272, 283-284 braa 436 Idrizaga 50 Venceslav (Venceslas), kralj 341 Venedikt, gradaki mitropolit 144 Veratuzovii 81 Verizovi, porodica 289 Vespazijan, rimski car 181, 384 Vide barjaktar 32 Vidoviti Gabija 143 Vili -dva Vilica -282 Usein81 Vilip Madarin - 189, 406 Viljem Osvaja 249 Virevi, porodica 283 Visarion bihorski episkop 51 i Jovan, mitropoliti 439 vladika - 203 Vii uhoda 63, 359 Vinjevi Jela i Lazar 463 Vinji Filip - 337

II- LINA IMENA Jovan 378 Vitkovi 174 braa - 327, 439 Simo - 430 Vizin Ivo 342 Vlad Cepe 80 Vla di, Jeronim 357 Vla dimir orovi 329 i Kosara - 220, 387 knez u Zeti 387 Monomah 192 sveti 220, 387 Veliki - 192 veliki knez 192 Vla disav, starac 459 Vla dislav 1 Varnenjik 451 Dubravi 217 sin hercega Stjepana/Stefana Vukia Kosae-257, 310, 351,430 Hercegovi 247, 356, 458 Jovan, car 244 -kralj-451, 461 Nemanji 344 Stefan - 120,137, 271 vlaki vojvoda 459 Vlahini Alija 335 Vlatkovi Juraj 443 Voganjac T eodor Avramovi, knez 160 Vojinovi, porodica 470 Vojisalji ura 260 Vojislav zahumski knez 481 zetski knez 198 Vojtehore-388 Voriakovii 321 Vrani Alibeg 464 Vrani Alibeg 464-465 Vratanin Miro 89, 121, 226 Vratislav I, kralj 341 Vri Ibrajim 403 Vrgorac Alija 467 Vrhovac Alaga 468 Vua, deneral 326 Vui Perii Toma 220, 431 Vuievi Pero 476 Vujai Petar 378 Vujii Krsman 349 Vuk kapetan s Lopatnika 418 kotarski kapetan 114 od Riana - 358 oklopnik 136 Stefanovi Karadi 229 Zmaj Brankovi (Zmaj Ognjeni Vuk, Zmaj-despot Vuk) 47, 172, 212, 233-234, 306, 390-391 Vukailo, sin maltekog kralja 308 Vukalovi Luka 327 Vukan, (veliki) upan 465, 481, 484 Vukasovi Filip - 242, 271, 435-436 Vukain knez 48 kralj - 238, 317, 329, 345, 387, 389, 403 Radivojev sin 374 Rudi, knez 48 Vuki herceg Stefan 247 Hrvoje - 172, 247, 352, 403, 468 Vuki Kosaca Stefan, herceg - 151, 198, 200, 267, 271, 279, 430 Vuki, knez 460 Vukievi Pero 256 Vukievii, kua 256 Vukmir iz Usore 194 Vukoslav, sin kneza Hrvatina 200 Vukoslavevii, bratstvo 316 Vukotii, kua 357-358 Vukovi ure - 390 Vlatko - 53, 287 Vuksan knez 419 od Rakovca 366 Vulanov Lako - 79, 131, 453 Vule i Okica, hajduci 168 Zajim, alajbeg 284 Zajovi Petar 120, 274 Zambeli Luka 324 Zapolja Ivan 186 Zec Ivo - 332 Jovo 332 Lazo 332 Niko i uro akonov 332 Rade Lazov 332 Zeanin Vuk 478 Zeif ed Daulet Alepski 73 Zeka Buljuba a - 90, 318 Zenkovi, beg 64 Zenkovia Hanka 312 Zeno Antun 356 Ziba, ki Alibega Petia 299

671

Zrinski - 212, 382 Zimoni Bogdan 134 ban 64 Zimonji, pop 133 braa Nikola i Ivan 61, 154 Zmajevi Vicko, zadarski nadbiskup 26 Zmajevi, knez Juraj, kaniki kapetan 187 iloki dizdar aga 156 Zlata Gazi-Jusufa ge 35 knezovi 63, 282, 313 -Nikola-64, ki Jusufage Crnia 90 82, 187, 322 672 REG ISTRI ki graakog dizdara 141 Petar 40, 323 ki Pere Bogdanovia 216 porodica - 212, 242, 335, 360, 382 Kumali Alage 347 vitezovi 268 Zul-Fikar, Miralin od Orana 307 Zlatija sin 332 Zurovac ki Hamze kapetana 195 porodica 374 ki Smail alajbega 396 Ramo 375 Zmaj od Bosne Zvijezdi Ivan 482 Husein- beg Gradaevi, Osmanov sin 142, Zvonimir 245, 264, 320, 428 -kralj-301, 399, 464 Husein- kapetan Gradaevi 148, 385 neznaboac 484 Husein- paa Gradaevi 136, 173, 293,411,423, 444, 470, 484 dralovii 449 egaranin Zmaj Janko 486 igmund od Noaja - 290-291 Erdedi 212 Ognjem Vuk - 47, 172, 212, 233-234, 306, kralj - 138, 258, 416, 463 390-391 Luksemburki 403 Zmajevi iki Vua 102 aga, iloki dizdar 156 uni-kapetan 70 Vicko - 26 Zotovi Stanko 231, 430 Zovko (Petar) - 257 Walsee, porodica 360

III - IMENA NARODA I DRAVA Albanci-40, 119, 294, 300 Albanija - 12, 46, 72, 94, 100, 109, 122, 127, 146, 171, 175, 183, 186, 190, 215, 220, 227, 232, 239, 251, 253, 261, 275-276, 297-298, 353, 366, 385, 380-387, 389, 422, 424, 427-428, 433, 449, 456-457, 473, 486 Arabija 266-268 Arabljani - 165, 181, 185, 262, 400 Araani 371, 375 Aragonija 117 Arbanasi - 26, 109, 489 Arbanija - 100, 171, 185-186, 485 Arnauti 476 Asirija 24, 99 Austrija - 12, 40, 44, 52, 69, 77, 115,151,195, 225-226,237,279, 312, 374, 407, 411, 418, 430, 479 Avari - 43, 76, 119, 165, 177, 309, 317, 384, 399-400, 404, 406, 479 Banska Hrvatska 143, 324 Belgija 318 Bohemija 341 Bokelji 151,226 Bosna - 9-12,15-16,28, 30,36-38, 50, 52, 55, 57, 61-62, 64-65, 69, 72, 79, 84, 87, 89-90, 95, 104, 106, 115, 117-118, 126, 132-133, 135-136,140,142-144,153-154,171-174, 183,185, 208, 214, 215-221, 228, 234, 241, 245, 247-248,250, 255, 258,260, 264, 271, 280-285, 287, 291, 293, 295-296, 298-299, 306-308, 311, 313, 318, 320, 322, 328, 335, 337, 339, 343-345, 347, 351-353, 356-357, 367, 370, 372-374, 385-386, 389, 398, 401, 404-406, 410-411, 415, 423, 417-420, 426-428,430,436-438,444-446,448-449, 458,462,467-468,470-471,477,480-484 Bonjaci 216, 385 Brani - 103, 266, 330, 337 Britanci 181 Britanija - 115, 194, 225, 263 Bugari - 46, 127,165,177, 397, 400, 406, 446, 452, 479 Bugarska - 58, 69,100,108,127,147,174,192, 293,332, 371, 382, 388,394, 397,433, 451, 459, 469, 478 Bunjevci 60 carevina Samuilova 302 T urska 243 carstvo Austrijsko/ Austrougarsko 407, 471 Hetitsko 207 Hunsko 76 Istono rimsko 479 Latinsko 165 Nemako - 270, 341, 457 Nikejsko - 388 Osmansko/Otomansko 11, 78, 99, 165, 198, 225, 385, 407 Prvo/Drugo bugarsko 382 Rimsko - 78,262,270,386,399,449,456 Solomonovo 180 -Srpsko - 181 T ursko - 172, 385 Vidinsko - 459 Vizantijsko - 99, 109, 116, 223, 274, 379, 386, 456 Zapadno Rimsko 386 Ciganin 82 Cimiroti - 289 Cincari 40, 407 Crna Gora - 9-10, 20, 30, 48, 51, 72, 83, 86, 88-89, 92-93, 97-98, 101, 107, 110-111, 114, 118-121, 131, 138-139, 141, 146, 203, 205, 210-211, 214, 228-229, 234, 236, 240, 243, 246, 251, 256-258, 272, 276, 281, 284, 295-297, 306, 354-355, 357, 364-365, 367, 370, 375, 378, 396, 408, 412-413, 415, 418-419, 424, 431, 436-438, 444-445, 460, 464, 466, 475-477, 481-482, 486 Crnogorci 26 et passim eka Republika 341 eko Kraljevstvo 341 eifani 308 Dabri - 98 Dalmati - 350, 399, 426 Danci 250 Dardani 241 Dubrovaka republika 118

674 EGIPAT - 24, 73, 94, 117, 126, 157, 180, 184-185, 272, 274 Egipani 193 ENGLE SKA - 114, 127-128. 157, 225, 237, 318, 456 Englezi 250 Etrurci 361 Feniani 262 Flandrija 38 Franci-76, 270,318 Francuska - 73, 115, 117, 151, 158, 168, 225, 249, 318, 349, 457, 459 Francuzi - 73, 87,198,256,260,277,342, 360, 364, 439, 457 Friani 207 Gali-318, 388 Gepidi - 76, 479 Germani 67 Goti - 43, 76, 177, 223, 309, 317, 479 Grci - 40, 73, 93,109, 162,165, 177,193, 284, 294, 300, 423 Gruzija 124

REG ISTRI Jordan 181 Jugoslavija - 11-12, 43, 133, 238, 418 Imenik Jugoslavije 27, 33, 57, 85, 90, 109-110, 154, 191, 198, 212-293, 218-219,222,232,234,245,259,298,445 Kanaanci 180 Karmati 268 Kami-435 Kartaginjani 262 117 Kelti - 39, 67, 76, 289 Kijevska Rusija 192 KIPAR - 89, 193-194. 274, 456 kneevina Crna Gora 240 Litvanija 336 Moskovska 277 Srbija - 43, 203 Velikomoravska 341 Vidinska 459 Komadinci 371, 375 Kozaci - 29, 225 kraljevina -Crna Gora - 182 Hrvatska - 50,197, 360, 471 Ilirija - 360 Ilirska - 386 Italija - 403, 457 Jerusalimska 181 Jugoslavija 12 Latinska 449 Lombardijsko-venecijanska 457 -SHS11,43 Solunska 400 Srbija - 27-28, 30, 41, 43, 58, 66, 74, 136-137, 250, 466 Ugarska 117 Kraljevstvo eko - 341 Epirsko 224-227 Maarsko 67, 77 Sele ukida - 99 Ujedinjeno 249 Krii - 182 Labeati 386 Langobardi - 270, 435, 455 Latini - 109, 271, 446 Leani 238 Liburni 474 Liani - 207, 442 Liguri 70

Hazari-28, 192 Hercegovci - 16,26, 36, 52,108,113,204, 359, 364, 476 Hercegovina - 9-10, 68, 102, 171, 197, 205, 358, 374,411,415, 444 Hetiti - 207 Holandija 456 Holanani 250, 424 Hrvati - 205,220,338,355,389,420,437,462 Hrvatska 26 et passim Huni - 28,43,76,165,270,290,309,400,406 Iliri - 384, 386, 428, 444 INDIJA, Indije, Indija - 19, 128, 157, 226 Inglitar (Engleska) - 127, 157 Istoni Goti 479 Italija - 58, 69,70, 80,108,115,158,165,172, 270, 284, 300, 324, 361, 376, 403, 418, 435, 449, 455-457, 459 Italijani 158, 300 Izrael - 180-181

Jadastinci 474 Japodi 435 Jebuziti 180 Jeupka 306 Jermeni 73, 165 Jevreji - 44,65,73,109,165,181,266,375,389

 IMENA NARODA I DRAVA Litvanci 192 Maedonija - 100, 108, 393 Maari - 25, 76, 172, 230, 332, 350, 375, 390, 406, 446, 479 Maarska - 77, 125, 261, 302, 463 Makavejci 181 Makedonci - 177, 388 Makedonija - 26, 65, 86, 258, 301, 368, 378, 394, 400, 432, 434 Malta 19, 226, 262-263 Markomani 270 Mileani 299 Misir - 124, 126-128, 185, 272 Mleani - 38, 73,102,132,151,158,197-198, 203, 215, 267, 293, 356, 360, 364, 383, 398, 416, 418, 439, 444, 476 Mletaka republika - 115, 456-457, 474 Mongoli-32, 181,323,451 Nemaka- 44,75,115,172,194,281,371,399, 463 Nemci-75, 115, 378, 469 Neretljani 260 Normani 262, 388, 400 Osmansko carstvo 11, 99, 581 Ostrogoti - 127, 262, 270 Otomanska imperija 226, 279, 339, 407 Papska drava 158 Parani, Parti181 Peenezi 28, 177 Persijanci 99,165,181, 207 Polovci - 29, 192, 336 Poljaci - 189, 237, 277 Portugalija 456 Prusi - 69, 399 Rimljani - 67, 76, 99, 127, 181, 207, 223, 249, 253, 262, 270, 291, 350, 356, 397, 444, 478 Risoniti (Rizuniti) 364 Rum, sultanat 208 Rumuni 162, 407, 422 Rumunija-25, 65, 80,107,123,128,152,161, 169, 199, 259, 303-304, 307, 380, 382, 393, 421, 437, 471 Rusi-29,94,152,161-162,177,193,198,277, 299-300, 336, 379, 382, 397 Rusija - 28, 42, 94, 115, 163, 192, 225, 229, 237, 371, 407, 410 - Carska 372 Saksonci - 199, 294, 380 Saraceni 223, 323, 364 Sardinija - 115,225 Sarmati 28, 43, 165 Saudijska Arabija 266-268 Savoja 158 Sele ukidi- 181 Severna Irska 249 Sirija - 24, 99, 390 Sirijci - 338 Skiti - 299 Skordisci - 384 Slovaci 375 Slovaka - 67, 206, 371, 441 Sloveni - 43, 56, 75, 109, 116, 119, 165, 218, 260,302,333,341,384,400,404,406,435 - Istoni 192 - Juni 167 Slovenija - 71, 86, 298, 344, 453, 486 Sovjetski Savez 162 Srbi 25 et passim Srbija 29 et passim Sveto Rimsko carstvo 341

675

koti - 250 panija - 39,165,175,192,271,389,455-457 vedska 192, 249, 277 veani - 336, 372 T atari - 41, 169, 225, 277, 379 Tribali - 459 T urci - Osmanlije - 152, 162, 165, 181, 224, 269, 481 - Selduci - 23, 98, 181,208 T urija 68 T urska - 11-12, 23-24, 26, 30, 60, 64, 72-73, 92-94, 111, 115, 117, 125-126, 130, 152, 159,165, 169, 171, 173, 177, 190, 194, 200, 206-208, 222, 225, 236, 238, 245, 250, 259, 264, 267, 269, 283, 308, 320, 322, 339, 355, 357, 371, 382, 390, 406-407, 411, 414, 417-418, 456, 461, 482 - Hrvatska - 119, 195, 245, 343 Ugri - 44, 132, 138, 416 Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Severne Irske 249 Ukrajina - 152, 161-162, 192-193, 225, 229, 300, 336, 379, 437, 441, 446, 483 Unurija, Unurovina 123, 261-262, 355 Urumenlija 171

Vandali - 223, 262 Varjazi 192 Velika Britanija 115 Vikinzi 249 Vizant 165 Vizantinci - 207, 222, 270, 302, 388, 406, 452, 479 Vizigoti 400 Vla dimir-Suzdaljske zemlje 277 Vlasi 676 REG ISTRI 327 Zaporoci 300 zemlja / zemlje habzburke krune 69-70

Herdelj, Erdelj - 124, 128, 262, 380 humske 56 Kanaan 24 Karabogdanska 80, 316, 447 Karavlaka - 80, 153, 186, 308, 316, 447 Moska / Moskovska 275 Novska - 151, 295 Oakovske 299 Srbija 9 et passim Sumadija 251 Vlaka - 308, 339 eligovska 233

IV - POJMOVI Aleksandrida 157 Aleksijada 244, 481 Aleksinaka odbrana 24 Badnje vee 1707 (istraga poturica) 80, 109, 114, 120, 129, 158, 203, 226, 298, 331, 361, 425, 437-438, 453, 461, 465, 472 Banovina - 199, 225, 258, 475 Jajaka (1464-1527) - 34, 172, 217 srpska i slavjanska 317 vlaka - 308 biskupija u Egeru - 125-126, 224 Kninska - 84, 144, 201, 363 -Kotorska 216 -Krbavska - 115, 442 Mukur (Muccur) 260 Murska - 216, 390 u Peuju 320 ranohrianska u Sisku -384 Risanska 364 Skradinska 389-390 Vesprimska 458 Zagrebaka 154 biskupska stolica, biskupsko sedite, dvor Be - 39 Debar - 101 u Hiskampisu (Elbasan) 127 Kninska 84 -Krbava - 115 Kraja 227 -Prag 341 Udbina - 442 Valona - 449 Vesprim 458 bitka za Balaklavu i Inkerman 1854 225 kod Borodina 1812 277 na Bukovikoj gori 182 na Carevom Lazu 1712 205 Crnogoraca sa Omer-paom Latasom 1852-1853 - 32, 38, 72, 85-86, 90, 122, 145, 158, 170, 190, 203, 211, 243, 250, 256, 265, 268, 280, 293, 296, 306, 321, 328, 339, 357-358, 361, 367, 374, 385, 388, 404, 429, 449, 451, 461, 470, 475, 486 emeska (kod grada esme) 1770 94, 151 na uriocu 306 na Deligradu 1805-52 1806-321,347,349,367,369,378, 385, 388, 404, 422-424, 427-428, 444, 452-453, 465 - na Dodoima 1850 - 72, 108, 211, 232, 334, 369-370, 404, 486 -na Dugi 1862-36, 113, 145,211,214, 280, 289, 295-296, 327, 329-330, 412, 472 - kod unisa 102 - kod Farmaka 1877 - 129, 465 - kod Glasinca 1832 - 136 - na Glogovcu 1806 137 - na Grahovcu 1858 - 36, 108, 139, 144, 195, 240, 256, 289, 293-294, 342, 361, 379, 380, 382, 412, 435, 460, 475 na Grahovu 1836 - 36, 84,130,133-134,168, 255, 289, 306, 330, 332, 334, 388, 412, 430, 433, 435, 454, 460, 477 1838- 113, 144,432,470 1843 -47 1858 - 54, 83, 85, 133, 144, 195, 198, 203, 240, 256, 265, 289, 293, 296, 319, 342, 378, 380, 382, 435, 460, 475 - kod Hejstingsa 1066 249 - za Jedrene 1205 177 kod Komadina 136 na Kosovom Lugu 1839 146, 210-211,334,388, 486 na Kosovu 1389-370-371,458,464 1448-394 1831-37 -Krbavska 1493 115 kod Krnjica 1861 - 32,137, 378, 388, 469 1862- 113,227,251 1865- 110

678

REG ISTRI -kod Slunja 1584-394 -kod Spua 1862-404 - na T rnjinama 1716-191 1717-309 - pod Udbinom, pre 1690 - 189, 202 -kodVarne 1444-451 - kod Vaterloa 1815 -318 - kod Velbuda 1330 - 27, 259, 316, 340 - kod Vidina 1426 - 463 - na Visoici 1796 - 334, 385, 389, 424, 444, 453, 470 - za Vrhove (Slavonski Siget") 1526 468 - na Vrtijeljci 1685 - 216, 296, 324, 387, 429, 430 - za Zemun 1688 - 479 - na Zupcima 1862 - 94, 110, 336, 393 - oko abljaka 1835-486 1852-361 - u Bjelopavliima 1839 - 211 - na aku - 194, 466 1805-444,447 1815-203,290,385 - na okeini - 68, 95, 264 . 1804 - 174, 241, 264, 270, 349, 471, 484 - na Deligradu 37 1805 - 52, 109 1806-37,96,100,102,110,122,136, 148, 175, 183, 208, 220,222,233,241, 245,253,290,294,304,321,347,349, 367,369,378,385,388,404,422-424, 427-428, 444, 452-453, 459, 465 - kod Dervente 1688 - 104 - na Dodoima 72 1850 - 108, 211, 334, 369-370, 404, 486 - na Dreniku 64, 311 1788- 111,135,394 - kod Koelica (na Koelama ) 1784 214 - na Krnjicama 1861 - 137 1862- 114,251 1865- 110 - na Kukutnici - 176, 202, 291, 385 1809-220 - kod Loznice 1810 - 60, 241, 245, 250, 290, 318, 484 - na Mljetiku 1840 274

na Krusima 1796 38, 52, 88, 100, 109, 111, 122, 125, 127, 142, 147-149, 151, 191, 204, 212, 214, 228-229, 253-254, 275-276, 344, 349, 367, 385, 387-388, 422, 424, 434, 444, 449, 470 Kumanovska 1912 233 kod Kume u V v. pre n.e. 284 za Lesendro i Vranjinu 1842-220 1844-334,465 kod Lipljana 1832 - 245 za Loznicu 1804-95 1810-250 na Ljubicu 91 1815-254-255 kod Ljubotinja 1812 256 Marika 230 1371 - 141 na Martiniima 1796 - 253, 256, 265, 293, 298, 304, 334, 387 1832-265,419 Mohaka 1526 - 67, 77, 117, 172, 357, 375, 458 kod Novog Sela 1806 - 295 za Oakov (pod Oakovom) 1788 57, 134, 200, 257, 278, 280, 300, 321, 430 pod Ostrogom 1843 - 134, 145, 198, 237, 257, 344 1852-332,412,426,430 -kod Otoca 115, 222 kod Pantina oko 1168-482 1169-348 kod Perasta 1654 323 1670 - 108 na Petrovoj gori 1097 416 Pipera protiv T ahir-pae u XVI v. 101 Poltavska 1709 - 336 na polju Orlovu 57, 114 na Rovinama 1395 80, 233 pod Rumijom 1042 37 kod Salamine 223 kod Sente 1697 - 26, 375 pod Sigetom 1566 - 187, 263 -za Sinj 1715-418 Sisaka 1593 - 384 na Skadarskom jezeru 1844-444 1858-280,331,361,388,461 kod Slankamena 1691 - 390 na Slivnici 1885 - 394

IV POJMO VI

679

kod Osijeka (pod Osijekom) 199 1521 -309 pre 1687- 136, 174 pod Ostrogom 289 1843 - 145, 155, 198, 237, 257, 344 1852-332,412,426 pod Ozijom 1788 - 200, 430 na Poarevcu 1815 96, 339 na Presjeci 100, 145 u Rasalinoj Glavici 1862 284, 486 na Salau 1804-28,38 1806 - 58,137,196, 270, 365, 401, 484 pod Sigetom 187 1566-280,382 na Sitnici 1849 - 85, 203, 256, 334, 361,419 za Sjenicu 270 na Sozini u Rudinama 437 na Visoici 1796 458 na Vrtijeljci 1685 - 296, 429-430 na Zupcima 1862 - 94,110, 393 pod Udbinom 202 pod Uicem 1807 446 buna Albanaca u Istambulu 1730 166 Albanaca u Jedrenu 1801 177 Doeva seljaka 1514 25 Gradaevieva buna 1831-1833 135, 141, 148, 184, 212, 293, 320-321, 334, 385, 389, 405, 423, 428, 439, 444, 470, 484 Koina krajina 1788 47, 91 Moravika 1826 - 136,167, 171 protiv dahija 1804 40, 245, 257, 280, 306, 312, 327, 353, 365, 381, 427, 450, 460, 479, 487 Rakocijeva - 67, 95, 152, 170, 205, 217, 249, 355 -T icanova 1807160 -T opolska 1877-427 varadinskih krajinika 1735 451 Vuieva 220 carina, carinarnica 59, 71, 83-85, 132-133, 135, 208, 221, 237-238, 302, 312, 444 cisterciti 63 cistercitska opatija 50, 309 crkva arhangela Mihaila u Petnjici 325 u Vele stovu 452

u Velimlju 454 u Skoplju-388 bi. Grgura u Bla gaju na Sani 57 Blagovetenja manastir Papraa 61 u man. Kruedolu 229 u Kupinovu 234 u Smederevu 395 Bogorodica Gradaka 90 Bogorodice Bolnike u Ohridu 302 Bogorodice Krajinske u man. Preista Krajinska 220, 387 Bogorodiina u Beogradu 44 u Elbasanu 220 u Kurumliji 234 u Novom Brdu, crkva 294 u Olovu 303 (Gospa) u Parizu 318 u Prizrenu 349 kod T etova 422 asnog krsta u man. Ostrogu 310 Golubica u Golubiu (posveena Prenosu motiju sv. arhiakona Stefana) 138 Glasinaka 135 grka 72 Hrista Pantokratora u man. Deani 101 nijina u Banjskoj 37 Jablanica u Dubokom 114 jermenska 73 Jeevica 27 katolika - 50, 336, 349 latinska - 350 Mileevka - 271, 430 Presvete Bogorodice u man. Dobrska elija 108 Presvete Bogorodice Gavaliotese u Vodenu 125 rimokatolika crkva sv. Bogorodice 349 Roenja Bogorodice u man. okeini 95 u T opoli 427 Roenja sv. Jovana Krstitelja u Bajicama -32 Ruica 320 Sa borna u Beogradu 44 Sretenje u Kruedolu selu 315 sv. Amfilohija u Konji 207 sv. Ane u Velikoj Hoi 453 sv. Ante u Bihau 50 sv. Antuna u T ivtu 425 sv. Apostola Petra i Pavla u Aradu 25

680

REG ISTRI -sv. arh. Mihaila i Gavrila u Janjevu175 - sv. arhanela u Maloj Zagredi 260 u Velikoj Hoi 453 Atanasa u man. Lesok 422 Bogorodice u Beloj Crkvi - 234 na Komu, ostrvu 387 u Prizrenu 349 Dimitrija u Kos. Mitrovici 211 u Kotoru 216 u Ljubotinju 256 u Prizrenu 349 u Solunu 400 u Sremskoj Mitrovici 405 u Zveanu 482 ora u Bijeloj 51 u Islamu Grkom, Jankovieva crkva" 161 u Metkoviu 270 u Orahovcu 304 u Podgorici 334 u Prilepu 345 kod T rebjese 431 u Zveanu 482 ora Runovia u Prizrenu 453 Georgija u Ogulinu 301 u Pelinovu 322 v Rase 293 Grgura u Jezeru 182 Ilije u Velikoj Hoi - 453 u Vuitrnu 470 u Banjskoj 37 Ivana Kapistrana u Iloku 156 Jerarha u Beogradu 44 Joakima i Ane u Janji 174 Jovana u Bihau 50 u selu Plavnici (Skadar) 330 u Velikoj Hoi 453 u Zalazima 476 Jovana Krstitelja u Beogradu 44 u Budvi 78-79 u Damasku, bazilika 100 u Koelicama 214 na Mljetiku 274 u Poljicama 336 u Zagorku 475 sv. Jovana Pretee u Samodrei 371 sv. Jurja u Pagu 315 sv. Katarine u Bos. Novom 63 u Jajcu 172 sv. Konstantina i Jelene u Ivanjici 167 sv. Kozme i Damjana u Biu 57 sv. Kria u Ogulinu 301 sv. Luke u Jajcu 172 u Kotoru 215 u Kupinovu 234 u Velikoj Hoi 453 sv. Marija in Punta, u Budvi 79 sv. Marije u Glamou 135 uDubici 154 u Jajcu 172 u Kninu, katedralna 201 u Srebrenici (Marijina crkva) 405 u Zvorniku 483 sv. Marka u Veneciji 456 sv. Martina u Kladui 194 u Podzvizdu 335 u Promini 351 sv. Nedelje u Prizrenu 349 u Pelinovu 322 u Pritini 347 u Velikoj Hoi 453 Nikole u Aradu 25 u Beloj Crkvi-231 u Beogradu 44 u Dabra - 98 uDujevi 119 u Gostilju - 387 u Islamu Latinskom 161 u Janjevu 175 u Kokotima 203 u Kurumliji 234 u Ljeu 253 u Obodu - 298 u Orahovu 304 u Pelinovu 322 u Poljicama 336 u Praskvici 342 u Prilepu 345 u selu Vranje 387 u Srebrenici 405 u Starom Slankamenu 390 u Velikoj Hoi 453

rv POJMO VI

681

u Vranju 465 u Staniseljiima 410 u Vranjini - 190, 243, 466 u Zalazima 476 u Vukovaru 471 Trojeruica u Skoplju 389 sv. Nikole Bolnikog u Ohridu 302 sv. Uspenja Bogorodice Nikole udotvorca u Kruevu 408 sv. u Ljubostinji 256 Pantelejmona u Velestovu 452 sv. u Orahovcu 304 Pantokratora u Carigradu 165 sv. Paraskeve u Pelinovu 322 u Krusima 229 sv. Pavla i Dominika u u T vrdou 439 Carigradu 165 sv. Petke Vavedenja Bogorodice u Beogradu 44 u man. Ostrogu, peinska 310 u Dobrskom selu 108 u Prizrenu 349 u Prilepu 345 Vaznesenja Gospodnjeg u Pritini 347 u man. Mileeva 271 u Radei 354 uMrkama 281 u Velikoj Hoi 453 sv. Petra Deviki katastih 122 u Ogorju 301 dinastije - 39, 181, 193, 220, 268 u Prilepu 345 Abasidi 31 u Velikoj Hoi - 453 sv. Anujci 303 Petra i Pavla Arpadi 77 u Pelinovu 322 Balii - 137 u Pritoci 347 Ejubidi 24 sv. Preiste u Velikoj Hoi 453 sv. Habzburgovci - 126, 128, 152, 199, 206, 217, Prokopija u Prokuplju 350 sv. Save 303, 341, 355, 360, 377, 435 u Budvi 79 Nemanjii 241 u Milandi 270 Omajada (Umayyad) 266 u Velimlju 454 sv. Paleolozi 165 Sofije Petrovi Njego 296 u Sofiji 397 Ptolemeji 193 u Carigradu 165 sv. Romanovi 277 Spasa Sele ukidi - 99, 181 u Carigradu 165 dizdar - 24, 38, 46, 56-57, 62, 84, 112, 129, 132, u Cetinju 86 141-142, 156, 168, 185, 212, 261, 283, 331, 335, u Pei 321 405-406, 410-411, 428, 443 u Pritini 347 u Prizrenu 349 damija uVrlici 468 sv. u Alepu 24 Stefana Bajrakli (Ruica), Pe 320 u Banjskoj 36 drvena, u Buimu 82 u Kruevcu, Lazarica" 230 Eski Imaret Medid, Silimvrija 165 u Prizrenu 349 Ferhadija (Ferhad-paina), Banjaluka 35 u Rijeanima 359 Fetija, Biha 50 u Velikoj Hoi - 453 Galata, Istambul 165 sv. T ekle u Orjoj Luci 306 sv. Husein-paina (begova), Pljevlja 332 Trifuna u Kotoru 216 sv. T rojice Ibrahim-paina, Sarampov 344 u man. Ostrogu 310 Kopt, Pritina 347 u Pelinovu 322 Musalla, Kamengrad 185 u Praskvici 342 Omajada, Damask 100 u Solunu-400 Sv. Pirinas, Pritina 347 vraa Prorokova, Medina 266 Zejrek, Istambul 165 demat - 146, 275, 374, 419

682 Egerska odbrana 126 ejalet Anadolija - 73, 103 Kaniki - 187 elajet Beratski - 449 Bosanski 52 Denizli 103 Rumelija 56 eparhija Beogradska 44 Bitoljska 56 Branievska 66 Debarska 100 Pelagonijska 56 Sa bako -valjevska 270 Uika (Konsistorija eparhijahia) 91 Velikovaradska 126 episkopija Bihorska 51 Branievska 66 Dabarska 100, 291 - Draka - 119 u Hvosnu 244 episkopsko sedite, episkopska stolica Banjska - 481 -Bar-37 Beograd 43 Bihor - 303 Bitolj 56 Budva - 78 -Duklja - 119 Lipenion (Lipljan) 244 Lje 253 Pikopeja (Piskupija) 101 Prizren 348 Remesiana (Bela Palanka) 41 Silistra - 382 Skadar - 387 T emivar 421 T etovo 422 Valona - 449 Vrac 469

REG ISTRI hajduk/hajduci - 24, 30, 35, 41, 48, 53-54, 57, 61, 80, 84, 90, 93, 101, 103, 105, 117, 134 -139,141,151,165,192,198,204,206,225, 240,244,246-247,282,291-293, 307, 318, 319, 333, 341-342,352-353, 361,363, 369, 373,378,387-388,392-393,420-421,423, 446-447, 474 hodoasnici 263, 274 hodoasniki kopneni pohodi 44, 274 hram Artemidin na Krfu 223 boga Jupitera (Damask) 99 u Alepu 24 u Golubi u 138 u Splitu 402 Bogojavljenja u Gerzovu 134 Cetinje - 89 Demetrin u Oakovu 299 jerusalimski 181 Roenja Bogorodice u Lovretu 88 Solomonov u Jerusalimu 180-181 sv. apostola u Rasu 293 sv. Bogorodice u Deanima 101 u Krajini sv. Vladimha (Preista Krajinska) 387 u Pikopeji 100 sv. Nikole u Vranju 465 sv. velikomuenika Georgija u Beu 40 Vaznesenja u Rai 353 Itinerarium Antonini 23 Jovanovci (joaniti) 61, 154, 253, 282 Vranskog priorata 61 kadiluk, kaza Azak - 29 Banjaluki 480 Bijelo Polje 52 Bijeljina 52 Bileki - 53, 209 Blagajski 56 Braila 65 Brodski 72 Brvenik - 220 Dra - 109 Gataki - 85, 172 Jajaki 172 Kobaki - 172 Kostajniki 480 Kozarac 218

franjevci - 79, 302, 483 franjevaki samostan 34, 156, 302, 313, 315, 356, 405, 410, 426, 438, 442, 483 general - 26,40,44,45,61,63,64-65,80,102, 110, 112, 141, 151, 165, 171, 182, 186, 190, 204, 209, 222, 235, 251, 257, 265, 272, 306, 313-314, 355, 394, 477

IV POJMO VI

683

Leskovac 234 Ljevanski 234 Ljubinjski 255 Ljubuki 257 Neretva 248 Nevesinje 287 Ni - 289 Poiteljski 132 Poeki 220 Slavonski Brod 72 Sokol - 398 Sremska Mitrovica 406 Trebinjski 53 Valona (kaza) 449 Vie gradski 59 Kalifat - 99, 266 Abasida 31 -Fatimida- 185 kapetanija Banjska 35 Ga belska - 132 Gradaaka 142 Gradika 143 Jajaka 172 Karanovac 221 Kamengradska 185 Kljuka 200 Kostajnika 212 Krupska 62 Livanjska 248 Maglajska 253 Mostarska 240 Ostroaka 83,110 T uzlanska 438 Vidoka-411 Vojna krajina 144 karantin 60, 166 kneina Crkvice 89 Dibra - 100 Ibarski Kolain 204 Karanovac 220 Krivoije 226 Kuprez 234 Ljubomir 255 Mavanska 58, 401 Pobori 332 kolonija antika 246 (Issa) grka 165 (Bizantion), 267 (Meteon), 299 (Alektor), 379 (Hersonesos), 399 (Salona) jadranska 461 (Issa)

jevrejska 175 (Janjina) nemakih rudara 320 (Peuj) rimska 181 (Aelia Capitolina), 207 (Iconium), 289 (Nais), 309 (Mursa), 384 (Colonia Flavia Siscia), 399 (Colonia Martia Julia Salona) saksonska 380 (Sibiu) srpska 435 (T rst) kotar Dubrovaki 121 -Kladanjski- 191,468 Knin - 468 Sinj - 468 Splitski 291 ibenski - 134, 297,311 Trebinjski 121 Zadar - 473 Krajina - 18-19, 25, 37, 49, 55, 62, 78, 86, 94, 108,119,131,150,158,174, 190-191, 209, 227-228, 242, 246-247, 253, 279, 288, 291-293, 320, 345, 357-359, 364, 386, 402, 412,428-430,451,469,473,477,479-480 Banska 212 Bihaka 49 Bosanska 35 Cetinska 87 Erdelj - 128 -Gradska 431 Imotska 413, 461 islamska 132 Istarska 435 Kostajnika 212 Koina - 47, 91, 171,221 Pomorika i Potiska 192 Primorska 377 Slavonska 451 (Varadinska) sv. Vladimira 220, 387 Trebinjska 431 -turska-343, 411,442 Udbinska - 440 Varadinska 451 Vidinska 69 Vojna - 71, 81, 87, 139, 144, 188, 271, 285, 370, 377, 384, 394, 442, 479 Vrgorska 467 krstai - 165, 181, 282, 400, 452, 456, 474 Kruevaki (Kruevski) pomenik 187, 413 kuga epidemija u Bara 1748 38 -u Beu 1679-40 -uBitoljul759-56 u Bratislavi (Pounu) 1710-1711 - 67 u Drau 1348, 1363, 1765 - 109

684

REG ISTRI u Egeru 1711 126 u Ga beli 1813 - 133 -ulstambulu 1466, 1511, 1526, 1561, 1584, 1586, 1599, 1625, 1648, 1653, 1673, 1792, 1812, 1837, 1865 - 166 -uKavaji 1755- 190 u Kevu 1767 - 191 u Kinburnu 1738 191 u Kolekom 204 u Lijevnu 242 u Londonu 1377. i 1665 - 249 u Makarskoj 1815 260 u Mostaru 131 u Obliku 1760 - 297 u Oakovu 1738 193 u Odesi 1812-1814 - 300 u Pei 1738-1739 - 320 u Podgorici 1765-1767. i 1770 - 333 u Prizrenu 348 u Sarajevu 1647. (tokom Kandijskog rata) i 1783 - 374 u Selitu 375 u Skadru 1761. i 1770 387 u Skoplju 1706. i 1762 - 389 u Slivlju - 393 u ibeniku 1637, 1649. i 1690 - 417 u Ulogu 445 u abljaku 1766 - 486 Graanica, Kosovo 14, 141. 188 Gradac 142 Brvenik 74 aak - 91 Draevina 142 Hilandar, Sveta Gora - 54, 85, 304, 394, 453, 465, 476 Kom, Odrinska gora 205 Kosijerevo, kod Trebinja 210 Kruedol, Srem - 160, 229-230. 362, 407 Lesok/Leak, T etovo 422 Ljubostinja 256 Mileeva, selo Mileeva 271, 344 Moraa, Donja Moraa 242 Obed, kod Kupinova 234 Orahovo, selo Orahovo 304 Otrog, pod Ostrokom gredom 309-310. 332, 339 Pakovrae aak -315 selo Loznica 250 Pakra, na Papuku 51 Papraa, kod Zvornika 61 Pavlica, kod Brvenika 74 Pecka patrijarija, Pe 122, 320-321 Petkovica kod apca 241 kod Novog Sela - 270, 295 Piskupija, Pikopeja 100-101 Piva - 48 Praskvica, Patrovii 342 Prevelika, eleznik 487 Pribina glava, kod Sida 47 Raa, kod Uzica - 17, 353, 398 Rakovica, Beli potok 41 Ramski - 356, 383 Ravanica Vrdnik-467 Kosovo - 198 Parain, Kruevac 317 Rilski, Bugarska 293 Rmanj 356 Savina, kod Herceg Novog 439 Sretenje 315 sv. arh. Mihaila i Gavrila, Prilep 345 sv. Arhanela, Prizren 349 sv. arhangela Mihaila, Malinsko 261 sv. arhangela Mihaila Prevlaka 190 Pritina 347 sv. Jovana, Plavnica 330

Letopis popa Dukljanina 38, 98, 220, 426 manastir Banjska, kod Zveana 33, 36, 111, 481 Bijela, kod avnika 51 Bogorodica (Preista) Krajinska 220, 359, 387 Bogorodica Ljevika, Prizren 349 Bogorodiin, Cetinje 89 Breli, kod Virpazara 461 Bukovac, Pritina 347 Bukovo, Bitolj 55 Cetinjski manastiri 89 Cokeina, ispod Cera 95 elije, Crnci 90 elija piperska, Piperi 90 Devi, Drenica 110 Dobrska elija, Dobrsko selo 108 Donji Breli 304 Dragovi, kod Prozora 98, 352, 468 Duga, Kui 118 Dui, Tvrdoi 121, 439 Elles, ongrad 95

rv POJMOVI
sv. Jovana Vladimira, enin, Sin on 359 sv. Katarine Bosanski Novi 63 Sinaj 274 Sv. Nikola Donji Breli vide Orahovo i Donji Breli Vranjina 137 sv. Petar, Rama vide Ramski sv. Petra i Pavla, na Limu 51 sv. Prokopija, Prokuplje 350 sv. Romana, kod unisa 208 sv. Stefana, Banjska 36 sv. T rojice Pljevlja 332 Tresija, Rogaa 365 Treskavac, Prilep 345 Tronoa, Loznica 250 T unjemirski, Bijela 51 Tvrdo, kod T rebinja - 14, 430, 439 Uspenije sv. Bogorodice, Piva 48 Uspenja Bogorodice, Ljubostinj vide Ljubostinja Uvac, kod Priboja 343 Vaznesenja Gospodnjeg, Mileeva vide Mileeva Visoki Deani, Deane 101, 348 Vranjina, ostrvo Vranjina 387, 466 Vrdnik, Kruedol i Hopovo Irig 160 ica, kod Kraljeva 220

685

Sanstefanski 1878 - 147 Se gedinski 1444 - 241, 294, 350 separami, Rusije sa T urskom 1700 407 Svitovski 1791 - 64, 143, 450 -Tilzitski 1807- 107 Trijanonski ugovor 1920 25 tursko- mletaki 1479 387 -uLozani 1923 194 Vavarski 1664 64 -Zadarski 1346-474 mitropolija Beogradska 487 Gradaka 91 Karlovaka 407-408 Kruedolska 407 Pritinska 347 Prizrenska 349 Splitska 402 Srpska 470 Zetska 387, 425 nabija Banjska 33 Bara 291 Beogradska 90, 311, 466 Bijeljina 52 Boraka 59 -Cetina - 153 Cetinje 88 Crmnika 226 Dicmo 153 -Ahenski812-455 Groanska 40, 58, 365, 466 Berlinski 1878 - 69, 80, 147, 204, 259, 333, 486 Jagodinska 171 Beogradski 1739 - 143, 147,152, 218, 236, 299, Jadar 241 339 Jajce 172 Bukureki 1812 - 42, 44 Janja 174 Jai 1791 - 162, 300 Katunska - 88, 209, 355, 431, 475-476 -Klis Jedrenski 1829 - 177, 300 153 Kampoformijski 1797 151, 403, 457 Komarnica 206, 374 Karlovaki 1699 - 44, 72, 106, 111, 143, 198, Koraja 52, 264 407 Kragujevaka - 33, 41, 59, 68, 147, 194, 219, Knezlaki 1870 226 427 Krunska mirovna konferencija 1856 379 Krupska 245 Kuuk -kajnardijski 1774 - 152, 193, 250 Kulenvakufska (Novoselska) 286 -uMadridu 1617-378 Kupinik 406 Pariki 1856 - 115, 225, 319, 379 Ljeanska - 47, 129, 142, 203, 254, 410, 419, Poarevaki 1718 - 104, 219, 339, 418 465 Pounski 1805 - 197, 202, 293 Maglaj - 258 posle Rakocijeve bune 1711 206 Magli 220 Mileevo 482 Mitrovica 406 Novi - 139 Novopazarska 33

686 Novoselska 291 Pale - 135 Petrova gora (Mose) 153 Petrovo polje 150 Poarevaka 66, 90, 107, 259 Poeka - 27, 36, 250, 311 Ptiar - 250 Riani 358 Rijeka - 85, 108, 228, 269, 366 Rovca 419 Rudnika - 107, 255 araj 57 Sinj - 153, 383 Sjenika 68 Skoplje - 448 Smederevska 28 Sokolska 353 - abaka-318, 401 Valjevska 66, 450 Vrhrika (Vrlika) - 153 Zmijanje 480 Zminje polje 153 neimar Bogdan - 280 Dura - 337-338 Rade 280

REG ISTRI - Beogradski - 167, 479 - Bihaki - 138, 195 - aansM 27 - Kragujevaki 41, 289 - Mostarski 138 - Novopazarski (kajmakamluk) 52 - Ogulinsko-slunjski 301 - Pela - 125 - Podrinski - 30, 106, 137, 250 - Podunavski - 28, 41, 58, 136, 466 - Rudniki - 27, 74, 259 - Sarajevski - 178, 275 - Split - 468 - a baki - 137, 196, 401, 418 - ibenik - 468 -T ravniki 115, 249 - Uiki 445 - Valjevski 66, 464 opatija - Benediktinska, u Panonhalmi 187 - cistercitska Cikador, u Osijeku 309 - cistercitska topuska 50, 309 - templarska sv. Jurja, u Senju 377 opsada - Bea (prva) 1528 - 40 (druga) 1683 - 40,189 - Beograda 1788 - 45 - Bosanskog Novog 1788 154 - Egera 1596 - 126 - Jerusalima 37. pre n.e. 181 -Kandije 1667- 158 -Klisa 1524- 197 -Klobuka 1807- 198 -Knina 1654 - 159 -Kotora 1813-107 - Krfa 1716 - 224 - Kroje 1444 - 227 - Malte 1565 - 262-263 - Medine 1924 - 266 -Milana 1162 - 270 - Sevastopolja 1854-1855 - 379 - Sigeta 1566 - 382, 468 -Sinja 1687-383, 418 - abake tvrave 1804 95 - T emivara 1596, 1600, 1716- 32, 42, 57, 65, 80,100, 139, 152, 173,178, 259, 290, 300, 319, 422, 437, 463 -Vrhova 1526-462 - Zvornika 1737 - 136 optina - Atenika 27 - Azanjska 28

oblast Brankovia 30 Crnci 90 Dobruda 437 Dragaevo 147, 340 Drenica 59 Konstanca 152, 308 Kosanica, Kosajnica 212 Mali Modru potok 271, 436 Petrovo polje 65 Poega 391 Prespa 394 Rostovska 28 Savija (Saviae) 384 Stubica - 413 Tomoreza 433 Toplica 234, 349 Travunija, Tribunija (Korjeni) 198, 364 Trebinjska krajina 198, 200 Vallis aurea 391 Vidinska - 69 umberak - 342 okrug (kajmakamluk) Banjaluki 249

rv POJMOVI
Badovinaka 30 Baljkovaka 41 Barska 284, 481 Belopotoka 41 Benkovac 423 Beoka 74 Biha - 437 Bijeljina 174 Bileka - 53, 375 Bogati 401 Bosanska Gradika 367 Brankovaka 66 Brestovsko 178 Cazin 486 Cetinje 476 aak 250 ajnie 313 Danilovgradska 97, 452-453 Doboj 212 Duvno (Tomislavgrad) 420, 476 Glamo 64 Glibovaka 136 Gornji Milanovac 113 Grude - 112 Ilija 463 Ivanjica 367 Kiseljak-463-464 Kolain 370 Koleko - 204 Konjic - 212, 437 Kostajnica 375 Kotor - 482 Loznica 95 Lukavac 437 Lutica 251 Mladenovac 167 Mu - 301 Negotino 102 Nijemci 246 Niki 84 Obrenovac 482 Pluine 368 Pljevlja-313, 464 Posedarje 161 Posuje 355 Priboj - 313 Promina 351 Rekovac 439 Skradin-311 Slivno - 195 Slunj - 375 Smili 161 Sokolac - 105, 375 -Sopot- 167 Sovljaka 137 Srbica - 33 -Ston 157 -avnik-412 - ekovii-481 T esli - 92 Trst - 435 -Ub-401 Veliko Gradite 66 Vlasenica 464 Vrlika - 468 Vrinska 466 Vrgorac 464 Zemun 479 Zvornika 367

687

- Austro-Ugarske 1918 25 -Bastilje 1789-318 - Beograda - 102, 225, 339, 395, 446 1521 165,396 - Bihaa 1592 - 50, 135, 138, 143, 149 - Bobovca i Jajca 1463 200 -Bosne 1463 199 - Broda, Dervente i Gradike 1697. i 1718 - 106 - Budima i Ostrogona 1541-1543 77, 310 - Budve, tvrave Trojice i Herceg Novog 1813 107, 332 - Buima i Cazina 1576 82, 183, 436 - Carigrada 1453 - 165, 417 -Cetinja 1685-88 - despotovine Srbije 1459 36, 59, 91, 171,396,483 -Drnia 1522-65, 112 - drave Nemanjia 38 - Epidaura (Cavtata) u VII v. 116 - Hercegovine 264, 415 -Hotina 1812-152 - Jedrena 1362 - 177 - Kladue (pre 1878) - 195 - Klisa 1537 - 197, 377 - Knina 1522 - 201, 351 - Konstantinopolja 1203. i 1204 165 - Laodikeje 1239 - 103 - Morovia 1529 - 52 - Novog Brda 1455 - 141, 175, 245, 294 - Novog i Risna 1482 198 - Oakova 1788 - 300 - Ostrovice 152160 -Promine 1522-351

688

REG ISTRI Dalmati - 350, 399, 425-426 Dardani 241 Deany 101 Docleatae 119 Dodoi - 108 Drobnjaci (Dromjaci, Dromnjaci) 98, 111-112, 120, 182, 261, 274, 314, 338, 388, 431, 433, 445 -Dupilo - 120,316 -galsko-318 Glomai 134 hercegovako 35, 445 ilirsko - 46, 119, 182, 241, 340, 364, 377, 399, 425-426 Inogor 158 Ismailani 161 Japodi 377 Jebuziti 180 Kevo - 191 Klimente - 196 Klokoko - 87 - Krii - 182 Krivoije 226 Kui - 48, 54, 72, 109, 169, 196, 232, 265-266, 281, 328, 331, 334, 338, 354, 357, 366-367, 453, 477 Labeati 386 Limljani (Limjani) 190, 243 Ljubostinj/Ljubotinj 256 Martinii 265 Male Cuce - 202, 433 Moraani - 54, 61, 204, 274, 365, 419, 433, 464 - Nikii-288, 478 Njegui - 296, 476 Parisii 318 Parthini 340 Pilatovci 327 -Piperi- 79, 90, 101, 111, 131, 138,211, 236, 251, 265-266, 268, 281, 328, 331, 334 Pirustae 322 Pjeivci - 310, 329, 339 Pobori 332 Riani - 358 Risoniti (Rizuniti) 364 Rovani, Rovci 85, 204, 281, 366-367, 454 Skordisci - 478 -ekular-416 Toske 276 Tribali - 459 T uemili 436

romejskog Naisa 615 290 ruskog crnomorskog izvoza 166 Selduka - 208 Sevastopolja 1855 225, 379 Sigeta 1566 - 187 Sirakuze 461 Skoplja 1230 - 388 Smedereva 1459 446 Solina 1537 - 399 Soluna 1430 - 400 Sremske Mitrovice 1521 406 T emivara 1716-422 tvrave Neori 1538 301 abljaka Crnojevia 1478 - 88 skadarskog 360 Vizantijskog carstva 1204. (prvi) 116 Venecije (Mletake republike) 1797 202,224,319,417, 458, 474 Zapadnog rimskog carstva 476 455 Zemuna 1071 479 panduri 69-70, 436, 468 paaluk Beogradski 459 Bosanski - 211, 250, 293, 385, 439, 443 Leskovaki 241 T emivarski 218 patrijar(h) - 24, 48, 67, 160, 167, 181, 229, 321, 362, 407-408, 440 patrijarija Pecka - 101, 122, 287, 304, 320-321. 407, 439 Jerusalimska 182 Moskovska 277 Srpska - 320 pleme .Alikasova Rieka" 82 Banjani - 35, 84, 418, 454 Bjelopavlii - 98,111, 131,211,236, 265, 281, 306, 314, 366-376, 452-453, 460 Boljevii 59 Ceklin - 84-85, 412 cetinjsko 32 Crmniko 120 Crnci 30 Cuce - 92, 228, 232, 355, 367, 476 Male (Malocuce) 202, 433 Velje ( Veljcuce) 431 ava-81 " evsko - 452, 476 eklii - 232 Daleminci 134

IV POJMO VI

689

Uskoci - 204, 251, 254, 255, 352, 415, 431,445 - etvrti krstaki 165, 223, 400 - drugi morejski Mali morejski rat (1714 Vasojevii 204, 267, 416 1 7 1 S) - 417-418. 456, 484 VeljeCuce 431 - Drugi svetski 166, 326 Veneti - 455 - Dubiki (1788-1791) - 62, 104 Zagorac 475 - grki rat za osloboenje od T uraka 274 plemena - Janoki 1663 - 174 arapska 261 - Kandijski (1645-1669) - 88, 158-159, 161, 197, hercegovaka 146 201, 223, 263, 279, 323, 374, 399, 403, 411, germanska, avarska, maarska 125 417, 456, 483 jevrejska 266 - Krunski (1853-1856) - 115, 193, 225, 300, 379 olika 196 - Morejski (1684-1699) - 14, 88, 151, 161, 198, keltska - 241 201, 274, 324, 383, 403 nomadska 192 - peloponeski - 109, 223, 328 semitska 180 - persijski 223 slovenska - 125, 192 - protiv bugarskog cara imanina 316 traka 177 - prvi krstaki 181, 274 turska 225 - Prvi svetski - 85, 99, 166, 194, 210, 266, 321, privilegije - 40, 78, 156, 205, 277, 407 provincija 408, 417, 461, 468 Bitlis - 23 - rusko-vedski za izlaz na Baltik Dalmacija 399, 425 (1700-1721) - 336 Dardanija - 289, 388 - rusko-turski Donja Panonija (Pannonia Inferior) 76, 320 (1735-1738 odn. 1739) - 192, 193, 225, 236, Galatija - 207 299 Gornja Mezija (Moesia Superior) 388, 459 (1768-1774) - 42, 94, 151-152, 209, 250, 324 Hidaz 266 (1787-1791) - 42, 66, 152, 193, 225, 278, Ilirske - 189, 360, 378, 403, 417, 435 299 Judeja 181 (1806-1812)-42, 300 Kipar - 193-194 1828-56, 177-178, 185, 194, 267-278, 300, Konja/Likaonija (Lycaonia) 207 321, 382, 427, 429, 451, 459 Makedonija 400 (1877-1878)-397 Mezija 43, 459 - srpsko-turski (1876-1877) - 24, 102, 241, 465 mletaka 423 Panonija (Pannonia) 478 - Tridesetogodinji 249, 341 Prevalitana (Praevalitana, Praevalis) 1 17. - veliki austrijsko-turski (1690-1737) -439 253,334, 386 - vizantijsko-gotski 70, 270, 399, 435, 455 revolucija Priobalna Dakija (Dacia Ripensis) 397 rimska - 193, 364, 386, 399, 400, 425 -Francuska 1789-318 - industrijska 341 Trst - 435 - Maarska 1848-25 Veneto 455 - Oktobarska 1917 166 rat rob, roblje (zarobljavanje, otkup i trgovina robljem) 10, 25, 29, 35, 52, 65, 95,104, 107, 117, 154, austrijsko-turski (1683-1699) - 47, 104, 143, 222, 233, 241, 159-160. 165, 203, 211, 219, 224, 227, 256, 263, 389, 450, 482 272, 274, 281, 284, 299, 313, 316, 323, 331, 337, 342, (1716-1718)- 104,219 (1737-1739) - 147, 236, 479 (1788-1791)-221, 250, 450 Balkanski (1912-1913) - 177,239,347

690

REG ISTRI 382, 384, 386, 389, 401, 403, 418-419, 423, 443, 449 pijace/trgovi robija Azak-29 Bagda d-31 Bijeljina 52 Brinje 313 Dubrovnik 117 Ga bela (Drijeva) - 132 Herceg Novi 313 Istambul 224 Kandija - 159 Kotar-299 Kra-219 Krf(orfes) -225 Maltija (Malta) 263 Napulj - 284 Otoac 313 Perast 323 Skoplje-389 Split - 401, 403 ibenik-416 Venecija 323 Zrmanja 313 Zadar 313 Zvonigrad 313 ropstvo brae Hrnjica 84 ura Stracimirovia 386 Gojka Desania 54 Josifa Kopeia 159-160 janoko 174 Muje Hrnjice 174 Nikole Frankopana T rakog 436 epana Jakia 96 tursko 54, 436, 482 Vida Desania 261 u T uzli-438 u Udbini 442 u Zaostrogu 426 u Zvorniku 483 pavlinski u Dubici 154 u Rami 355-356 u gradu Jezera 182 u Jajcu, Grebenu i Jezera 172 sandak (elajet) Akerman 42 Beratski 449 Bihaki 50 -Bosanski-51, 301, 383 Cma Gora 486 Hercegovaki - 130, 332, 419, 454 Ismail 161 Janjinski 175 Kafa - 29 Klis, Kliski - 57, 197, 248, 383 - Krki 161,201,283 Kruevaki 241 Kutaja - 103 Liki - 201, 242, 283, 423, 464 Novopazarski 51-52 Ostroaki 311 Rumelija 56 Silistrija 65 Skadarski - 88, 281, 333, 387 Skopski - 222, 389 Smederevski - 28, 171, 220, 439 Sremski 156 Travniki - 172 Vidinski 202 Zvorniki - 241, 250, 439 sinagoga u Beogradu 44 u Brusi 73 srez Crnogorski 259 Deevski 75 Groanski 58, 466 Gruanski 41 hercegovaki 287 Jadarski, Jadranski 106, 250 Jaseniki 28, 136 Kosmajski 167 Kragujevaki 41 Lepeniki 289 Mavanski - 30, 137, 270, 401, 418 Moraviki 68, 128, 206 Pocerski 270 Podgorski 66

samostan benediktinski, u Bijeli 51 u Budvi 78 sv. Grgura, u Vrani 454 u Zadru 416 dorninikanski, u Bihau 50 franjevaki u Banjaluci 34 u Bihau-50 u Iloku 156 u Olovu-302 u Otoci-313 u Pagu 315 u Srebrenici 405 u Stijeni 410

rv POJMOVI
Podunavski 40, 466 Posavski 60, 90 Resavski 434 Rogatiki 59 Studeniki 74 T emniki 85 Trnavski - 27, 91 T urijski 365 Vraarski 41 Sveta liga 407, 457 Zvean 481 trgovaka kolonija Dubrovaka - 86, 175, 302, 320, 344, 349-350, 368, 389, 397, 405-406, 470, 483 enovska - 29, 152, 379 Mletaka - 29 trgovaki centar/grad/put/stanica Bender 41 Brskovo 201 Budim 76 Bugojno 79 Bukuret 80 Cetingrad 87 Damask 98 -Donji Vakuf-448 Dubrovnik 116-117 akovica 122 Elbasan 127 Gusinje 147 Hotin 152 Janja 174 -Karlovac 189 Konjic 208 Kraljevo 220 London 249 -Meka-268 Niki - 288 Nova Varo 291 Novi Pazar 292-293 Novo Brdo 294 Odesa - 300 Pe - 320 Peta 77 Poarevac 339 Prokuplje - 350 Sevastopolj 379 Sjenica 385 Smederevo 395 Solin - 399 ibenik - 416 Tornik 373 Varadin 451 Virpazar 461 Zada - 473 -Zvornik 481 ustanak Jevrejski (132-135) - 181 bosanskih T uraka (Gradaeviev) (1831)-37, 184, 484 dekabristiki 1825 - 372

691

ajkai
Gradiki - 143 srpski, srpski kraljevski 206, 233, 310,414 tamparija - 88, 139, 271, 361, 377, 471 Tabula Peutingeriana 23, 283 T ekelijanum 26 templari - 61, 154,197, 377, 464 timar 57, 466 trg, trgovite Banjaluka 35, 62 Bilea 53 Brusa 73 Butua (Budva) - 78 Cernica 85 Dra 109 Drijeva 132,285 Foa/Srbinje 130 Ga bela 132 Gorade 139 Jele 178 -Klek-195 Kotor - 215 Neretva kod Gabele 285 Ni - 290 Pag - 315 Parain 317 Praa 340 Prijepolje 344 Ripa 363 Sarajevo 373 Slavonski Brod 72 Split - 403 Sremska Mitrovica 406 -Subotite 413 ufadaj kod Ljea (Sufa de) 253 Trst - 434 Velika Hoa - 453 Velika Kladua - 194 Vrgorac 467 Vuitrn 470

692

REG ISTRI Zagrebaki kaptol 61, 325, 384 zemljotres -Berat 185146 Brusa 855 - 73 Denizli 1702 - 103 - Dra 345; 518; 1273 - 109 Dubrovnik 1667- 117 Herakleja, VI v. - 56 Jedrene 1751 - 177 Kroja 1617 - 227 -Pag 361 -315 Skoplje 518; 1963 - 388 upa Bare - 291 -Bihor-51 Bijeljina 52 Bistrica 55, 247 Borac 59, 340 Breznica 327 Brvenik - 74, 259 Ceklinska - 369 Cetinska - 383 crkvena upa u avi 82 Crmnica 145 Dabar - 98 Doljani 356 Draevica 110, 150 Dubica 154 Dubrava 332 Dubrovnik 70, 118 Duvno 247, 426 Gatska/Gat - 133, 377 Glamo (Dlamo) 135, 247 Gorade 139 Gorska 467 Graac 456 Graanica 141 Grbaljska/Gr balj - 143 Gusinje 147 Humska/Hum - 305, 363 Knin - 201 Kom (Com, Cora) - 205 Komarnica 206 Livanjska (Hljevanjska) 247, 396 Ljubomir 255 Maglajska 258 Makarska 260 Moravska 230 Mrenska (Banica) 200 Nadinska 283 Neretva - 208, 285 Nevesinje 98, 287 Nikika 83, 246, 288

Dragi srpski (T akovski) 1815 60, 74, 91, 101, 113, 138, 167, 171, 176, 194, 219, 254, 255, 280, 291, 378-379, 450, 458 grki, protiv T uraka 94, 276 hercegovaki 1852 412 hercegovako-bokeljski 1882 445 Husitski (1415-1437) - 341 Karpoev - 233, 389 Krivoijski (1869) - 226 Maara protiv Habsburgovaca 1703 152, 206 Maarski nacionalni (1848-1849) - 77 Makavejski 181 Morlaki (1684-1687) - 383 Nevesinjski 1875-241, 287 pariki (Francuska revolucija) 1789 318 Jevreja protiv Rimljana 66181 Srba protiv T uraka (Leskovaki i Niski kraj) 1841 - 241 Prvi srpski 1804 - 24, 27, 28, 30-31, 33, 36, 40-41, 44, 48, 58, 66, 68, 74, 91, 95, 101-102, 104, 107, 136-137, 147, 171, 194, 219, 221, 236, 241, 245, 250, 254, 258, 290, 295-296, 337, 339-340, 365, 368-370, 378, 381, 385, 401, 405, 415, 427, 446, 450, 458, 466, 484 Srba i Rumuna 1594 422 T icanov (T icanova buna) 160 u Egiptu i Siriji, protiv T uraka 94 vakuf-35, 162 Via Egnatia - 56, 109, 127, 301, 400 Via exercitualis 50 vilajet Bagda d 31 Bosanski 52 Eger 126 Hodavendikar 73 Hrvati - 153 Janjina 449 Jedrene 177 Kanjiki 64 Prizrenski 147 Ujvar 441 Zvean 481 vizantijska tema Dalmacija (thema Dalmatia) 116, 402, 474 Dra (thema Dyrrachion) 37, 253, 386, 449

Oblik - 297 Onogot 288 Otrog 310 Otuka 140 Pivska 48, 172 Plav - 147 Pliva-281 Podluje - 485 Poljika - 352, 468 Promina 350 Prozor 356 Radoihna 291 Rakitno 355 Rama 351, 356 Rastoka 357 Raka 178 Rumboci 356 Sana 185 Sanika 477 Senice 384 Sanska 343 Sol - 438 it - 356 T in - 423 Tnena 200 Trebinje - 430 Unaka 53 Uskoplje - 448, 458 Uzdol - 356 Vrbanja 216 Vrhbosna 373 Vrhpraa 340 Vrlika/Vrlika - 86, 352, 468 Vrm-53, 198

Zagrlat 408 Zemljanik 420, 480 Zveanska 481 Zvornik (Zvonik) 483 Zrnovica 70 upanija rv POJMOVI Baranjska 302 Bjelovarsko-Bilogorska 486 Cetinska 87, 352, 468 Dubika 61 Dubrovako -neretljanska 175 Heveka 125 Karlovaka - 87, 243, 301, 394 Kninska 352, 468 Kovinska 218 Liko -krbavska - 139, 237, 282 Liko -senjska 53, 98, 324, 354 Modrako-rijeka 301 Poeko-slavonska 69 Primorsko-goranska 360 Senjska 377 Sisako - moslavaka 384 Splitsko-dalmatinska 402, 467 Srijemska 471 aroka 380 -ibenska 112, 389 Varadinska 432, 460 Virovitika 237 Vrlika - 352, 468 Vukovarsko-srijemska 246 Vukovska 470-471 Zadarsko-kninska 81, 140, 161, 201, 209, 283, 442, 448, 464, 474 Zagrebaka 183

693

SADRAJ
UVOD............................................................................................................ 5 O epskim gradovima....................................................................................... 9 LEKSIKON (A - ) ...................................................................................... 23 PRILOZI Popis leksikonskih jedinica ................................................................. Tabelarni prikaz atribucije uz epske gradove ........................................ Skraenice .......................................................................................... Bibliografija........................................................................................ Izvori Fotografija ................................................................................
RE GIST RI

489 501 570 573 601

- I / GEOGRAFSKA IMENA .............................................................606 - II / LINA IMENA ........................................................................ 644 -I I I /IMENA NARODA I DRAVA ....................................................673 - IV / REGISTAR POJMOVA 677 CD-Rom Gradovi u hrianskoj i muslimanskoj usmenoj epici"

 , 821.163.4.09-13:398(031) 930. 85(497) (031) , Epski gradovi: leksikon / Mirjana Deteli ; odgovorni urednik Duan T. Batakovi. Beograd: SANU, Balkanoloki institut, 2007 (Beograd: igoja tampa) . 687 str.: ilustr.; 24 cm. (Posebna izdanja / Srpska akademije nauka i umetnosti, Balkanoloki institut; 84) Na spor. nasi. str.: Epic Cities . Bibliografija : str. 567-590. Registri. ISBN 978-86-7179-040-6 1. O M. . ) ; ) ; COBI SS. SR-ID 139358732
CTB.