Bogdan Koszel, "Nowe Otwarcie"? Stosunki Polsko-Niemieckie W Okresie Rządów Koalicji PO-PSL (2007-2009)

PRZEGLD ZACHODNI 2009, nr 4
BOGDAN KOSZEL Pozna
NOWE OTWARCIE? STOSUNKI POLSKO-NIEMIECKIE W OKRESIE RZDW KOALICJI PO-PSL (2007-2009)*
ODBUDOWA ZAUFANIA
Akcesja Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. miaa by impulsem dla dalszej kooperacji Polski i Niemiec na wielu paszczyznach i na wyszym jakociowo poziomie. Szybko jednak mona byo mwi o rozczarowaniu, gdy olbrzymi wpyw na wzajemne wspdziaanie odegray nastpstwa wyborw parlamentarnych w RFN oraz parlamentarnych i prezydenckich w Polsce jesieni 2005 r. Po zmianie rzdw w obu krajach szybko wystpiy nieporozumienia, kontrowersje i nieufno. Na ustach politykw i dziennikarzy pojawiy si sowa o kryzysie, regresie i kiczu polsko-niemieckiego pojednania. Obz PiS doszed do wadzy podsycajc antyniemieckie resentymenty wci tkwice w sporej czci spoeczestwa polskiego. Rzecznikw dialogu i porozumienia z Niemcami nazywano zdrajcami lub osobami naiwnymi. Konserwatywni ideolodzy zaprzeczali, e istnieje jakakolwiek polskoniemiecka wsplnota interesw nawet w UE czy w NATO i na pierwszym miejscu znajduje si wsplnota sporu. Nietrudno byo zauway, e opozycja, ta z Platformy Obywatelskiej, ale te i SLD, daa si przytoczy t agresywn propagandow kanonad i z rzadka podejmowano rzeczow polemik. Coraz czciej kwestionowano wsplny dorobek ssiedztwa z niema trudnoci wypracowywany od 1989 r. Katalog wzajemnych pretensji stawa si coraz bardziej pojemny. Prawa strona polskiej sceny politycznej zarzucaa Niemcom relatywizacj procesu historycznego i zbrodni narodowego socjalizmu, a hasami wywoawczymi stay si wypdzenia, Erika Steinbach i Powiernictwo Pruskie. Niemcy natomiast powitali nowy polski rzd Kazimierza Marcinkiewicza i nastpnie Jarosawa Kaczyskiego z wyran niechci i dezaprobat, obwiniajc go o skrajny nacjonalizm, zaciankowo, ktliwo i egoistyczne traktowanie ju nie tylko niemieckiego ssiada, ale i caej Unii Europejskiej. Rzd najpierw mniejszociowy PiS i nastpnie w koalicji z LPR i Samoobron na dobr spraw nie wypracowa adnej spjnej koncepcji na konstruktywne wsp
Artyku jest skrcon wersj tekstu, ktry ukae si w ramach Zeszytw Instytutu Zachodniego.
194
Bogdan Koszel
dziaanie z Niemcami. Zatru atmosfer w obustronnych kontaktach i co gorsze prbowa dezawuowa osignicia poprzednikw na polu polsko-niemieckiego porozumienia i pojednania. Prby przekonywania zachodnich partnerw o niemieckiej dominacji w Unii i Europie jzykiem zimnej wojny traay w prni. Antyniemieckie fobie demonstrowane na zewntrz przez politykw PiS i LPR suyy przede wszystkim na potrzeby wewntrznej kampanii propagandowej i nieustannego mobilizowania elektoratu wobec coraz to nowych rzekomych zagroe pyncych z Brukseli i Berlina dla polskiej suwerennoci i niezawisoci1. Rezultaty wyborw parlamentarnych w padzierniku 2007 r. pokazay, e wizja polityki zagranicznej i stosunkw z Niemcami proponowana przez tzw. obz IV Rzeczypospolitej, pomimo poczynionych olbrzymich wysikw, poniosa porak. Warto przypomnie, e w kampanii wyborczej w 2007 r. stosunki z Niemcami odgryway w retoryce propagandowej PiS powan rol. Zarzucano PO uzalenienie od Niemiec, wspprac z niemieck chadecj w Parlamencie Europejskim, a gdaszczaninowi Donaldowi Tuskowi intelektualn fascynacj rodowiska gdaskiego niemieckoci. Premier Jarosaw Kaczyski wyraa obaw, e zwycistwo wyborcze tej formacji spowoduje odwrt od naszej twardej polityki zagranicznej, zwaszcza budowy partnerskich relacji z Berlinem2. Po wyborach parlamentarnych w padzierniku 2007 r., ktre wyoniy now koalicj rzdow PO-PSL Polska za punkt wyjcia dla wzajemnych odniesie przyja odbudow wzajemnego zaufania i pogbienie bilateralnej wsppracy, co traktowano jako proces obliczony na duszy czas. Zapowiedziano powoanie byego ministra spraw zagranicznych Wadysawa Bartoszewskiego na stanowisko specjalnego penomocnika rzdu, ktry mia pomc w naprawie stosunkw z Niemcami3. Zgodnie z oczekiwaniami, 23 listopada 2007 r. w expos premiera D.Tuska zabrzmiay nowe akcenty. Chcemy rozwija strategiczne stosunki z Niemcami nie unikajc spraw trudnych. Wszyscy w Polsce wiemy, e relacje polsko-niemieckie s rwnoczenie kluczowe dla dobrej pozycji obu pastw w Unii Europejskiej i rwnoczenie wymagaj szczeglnej pieczoowitoci, braku kompleksw, jasnego, twardego kiedy trzeba i przyjaznego stawiania wzajemnych problemw, wzajemnych
1 Por. A. H o l e s c h, Verpasster Neuanfang. Deutschland, Polen und die EU, Bonn 2007; t e n e, Von Kaczyski zu Tusk: eine deutsch-polnische Tragdie, Bonn 2008; B. K o s z e l, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola koniktw i paszczyzny wsppracy, Pozna 2008. 2 Por. Z. K r a s n o d b s k i, Niemcy popr kadego przeciw Kaczyskim, Rzeczpospolita z 21.08.07; Premier Kaczyski: PO jest uzaleniona od Niemcw, Gazeta Wyborcza z 19.08.2007. Reakcje niemieckie: T h. U r b a n, Feindbild Deutschland, Sddeutsche Zeitung z 20.08.2007; Kaczyski auf Konfrontationskurs, ibidem; Das polnische Bild vom deutschen Erbfeind, ibidem; Kaczyski: Liberale zu deutschfreundlich, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 20.08.2007. Por. K. S c h u l l e r, Der Furor der Tugend: von revolutionren Elan zu jakobinischem Suberungswahn; Polen unter der Regierung der Gebrder Kaczynski, Internationale Politik, nr 62/2007, s. 22-25. 3 P. W r o s k i, Z Niemcami si dogadamy, z tarcz zobaczymy, Gazeta Wyborcza z 6.11.2007; Donald Tusk: Polnischer Wahlsieger lobt deutsche Kanzlerin, Die Welt z 5.11.2007.
Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL
195
oczekiwa. Gwarantuj, e te relacje przynios satysfakcj caej Unii Europejskiej i obu partnerom4. Do idei rewitalizacji polsko-niemieckiej wsplnoty interesw powrci 5 grudnia 2008 r. minister spraw zagranicznych RP R. Sikorski. Przebywajc na obradach XIII Forum Polsko-Niemieckiego w Berlinie nie tylko nawiza do formuy wsplnoty wartoci i interesw, lecz take zachca do poszukiwania nowych i odwanych receptur na utrwalenie polsko-niemieckiego partnerstwa, ktre jest jednym z waniejszych elementw europejskiego krajobrazu5. Nie ulega wtpliwoci, e dobrym przykadem i symbolem pomylnie rozwijajcej si polsko-niemieckiej wsppracy, zwaszcza w Unii Europejskiej, by wybr 14 lipca 2009 r. du wikszoci gosw na przewodniczcego Parlamentu Europejskiego Jerzego Buzka. Stao si to moliwe dziki poparciu niemieckiej chadecji najbardziej liczcej si w Europejskiej Partii Ludowej Europejskich Demokratw i yczliwej postawie SPD z Partii Europejskich Socjalistw. Kandydatura ta i jej przyjcie wywoay liczne, pozytywne komentarze w prasie i spoeczestwie niemieckim6.
W CIENIU WIDOCZNEGO ZNAKU
Ze wzgldu na szczeglne eksponowanie przez rzd J. Kaczyskiego kwesti historycznych w stosunkach polsko-niemieckich, rzd Tuska w pierwszej kolejnoci zmuszony by do wyciszenia emocji i nastrojw. 21 listopada 2007 r. W. Bartoszewski, cieszcy si duym autorytetem w Republice Federalnej, zosta mianowany sekretarzem stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrw ds. relacji midzynarodowych.. Polskie deklaracje odbudowy przyjaznych stosunkw z Niemcami spotkay si z yczliwym oddwikiem w Berlinie. Szybko doszo do dyskretnej pierwszej podry do Berlina W. Bartoszewskiego, ktra przygotowaa grunt przed podr do RFN premiera D. Tuska tu przed szczytem Rady Europejskiej w Lizbonie. Szef polskiego rzdu przyby do Berlina 11 grudnia 2007 r. i jego spotkanie z A. Merkel byo raczej symbolem otwarcia nowego rozdziau w relacjach z Niemcami, anieli suyo rozwizaniu konkretnych problemw. Niewykluczone, e strona
Tekst expos premiera Donalda Tuska zob. Rzeczpospolita z 23.11.2007. XIII Forum Polsko-Niemieckie. Ambasada RP w Berlinie, http://www.berlin.polemb. net/index. php? document=1479; A.K r z e m i s k i, Polska i Niemcy. Pomys na przeom, Gazeta Wyborcza z 10.-11.01.2009. 6 G. G n a u c k, Jerzy Buzek: Ein Pole wird Europas wichtigster Parlamentarier, Die Welt
4 5
z 9.09.2009; EU-Parlament Buzek ist neuer Prsident, Sddeutsche Zeitung z 19.07.2009; N. B u s s e, EU-Parlamentsprsident: Pole Buzek mit groer Mehrheit gewhlt, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 14.07.2009; Pole Buzek ist Prsident des EU-Parlaments, Der Tagesspiegel z 15.07 2009; Jerzy Buzek: Zeuge des Wandels, Frankfurter Rundschau z 9.09.2009; Erstmals Pole Prsident des EU-Parlaments, ibidem. Por. Lammert: Buzek ma niemieckie gosy, Rzeczpospolita z 17.06.2009.
196
Bogdan Koszel
polska liczya na pewne gesty ze strony rzdu RFN w kwestii budowy widocznego znaku centrum upamitniajcego wypdzenia po II wojnie wiatowej7. Oczekiwano innego podejcia do budowy gazocigu pnocnego i zamknicia sprawy roszcze wypdzonych poprzez przejcie przez rzd niemiecki odpowiedzialnoci nansowej, gdyby sdy uznay te roszczenia za zasadne. Tego zabrako, wany by jednak klimat spotkania i wsplne uzgodnienia dotyczce kontynuacji rozmw na linii Moskwa-Warszawa-Berlin w sprawie gazocigu pnocnego, reanimacji Trjkta Weimarskiego, zwikszenia nakadw na polska-niemieck wymian modziey i uruchomienia polsko-niemieckiej fundacji naukowej. Kanclerz przychylnie odniosa si do polskiej inicjatywy budowy muzeum II wojny wiatowej w Gdasku i obiecaa pomoc w jego utworzeniu. Po raz kolejny odrzucia roszczenia Zwizku Wypdzonych domagajcych si od Polski odszkodowa za utracone majtki8. Jeszcze przed spotkaniem w Berlinie, 10 grudnia 2007 r. niemiecki rzd zakomunikowa, e niezalenie od polskich intencji, centrum upamitniajce wysiedlenia powstanie w Berlinie, gdy tak uzgodniono w umowie koalicyjnej z socjaldemokratami w 2005 r. Wedug planw placwka miaa mie form fundacji podporzdkowanej renomowanemu Niemieckiemu Muzeum Historii w Berlinie, nansowanej z budetu centralnego. Na 2008 r. rok zarezerwowano na ten cel 1,2 mln euro. Podstaw ekspozycji byaby przygotowana dwa lata temu w Bonn wystawa Ucieczka, wypdzenie, integracja. Zadaniem zagranicznych naukowcw bdzie nadanie jej bardziej europejskiego charakteru. Lokalizacj przewidziano w berliskim biurowcu Deutsches Haus w okolicach byego dworca kolejowego Anhalter Bahnhof, nieopodal Placu Poczdamskiego. Na takie rozwizanie godzia si wsprzdzca SPD pod warunkiem, e utworzenie takiej placwki nie moe by prowokacj wobec Polski i w projekcie tym nie wemie udziau E.Steinbach9. Kiedy kwestie zwizane z budow widocznego znaku zaczy nabiera realniejszych ksztatw, 5 lutego 2008 r. w Warszawie odbyy si utrzymane w tajemnicy rozmowy ministra Bartoszewskiego z niemieckim sekretarzem stanu w Urzdzie Kanclerskim, penomocnikiem rzdu ds. kultury i mediw Berndtem Neumannem. Ocjalny komunikat ze spotkania mwi o znaczeniu otwartego dialogu historycznego dla stosunkw polsko-niemieckich i potrzeby szukania dla niego form, ktre bd sprzyjay prawdzie historycznej i zapobiegay nieporozumieniom. Po obu stronach postanowiono usun ludzi z rzdowych stanowisk i fundacji, ktrzy sprzeciwiaj
Szerzej zob. Z. M a z u r, Centrum przeciwko Wypdzeniom (1999-2005), Pozna 2006. Tusks Antrittsbesuch: Merkel: Erinnerung an Vertreibungen bleibt in Berlin, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 12.12. 2007; Merkel und Tusk auf Schnupperkurs, Der Tagesspiegel z 11.12.2007; P. F l c k i g e r, Tusks Zusammenprall mit Eisberg Merkel, Die Welt z 12.12.2007; C. G m y z, P. J e n d r o s z c z yk, Warszawa Berlin: zblienie, ale bez przeomu, Rzeczpospolita z 12.12.2007; B. T. W i e l i s k i, Cieplej w Berlinie, Gazeta Wyborcza z 13.12.2007. 9 A. K a z i m i e r c z u k, M. M a c k i e w i c z, SPD: Upamitnienie wypdzonych nie moe by prowokacj, Gazeta Wyborcza z 5.11.2007; Gedenken an Vertreibungen. Scharfe Attacke, Sddeutsche Zeitung z 21.8.2008.
7 8
197
si i sabotuj polsko-niemieck wspprac i pojednanie10. W najwaniejszej kwestii, budowy widocznego znaku, Polska postanowia zachowa yczliw neutralno. Stao si to po zapewnieniach strony niemieckiej o rzetelnym przedstawieniu caego kontekstu historycznego wypdze. Polska nie przewidywaa formalnego uczestnictwa w tym przedsiwziciu, co nie wykluczao udziau w nim historykw z Polski. Bartoszewski i Neumann zgodzili si zaktywizowa wspprac w ramach Europejskiej Sieci Pami i Solidarno. Uzgodniono wspprac przy przygotowywaniu projektu budowy Muzeum Wojny i Pokoju w XX wieku w Gdasku i niemieckiego udziau w renowacji miejsca pamici na Westerplatte11. Seri przyjaznych gestw kontynuowano podczas krtkiego pobytu Angeli Merkel w Gdasku 16 czerwca 2008 r. Premier Tusk i kanclerz Merkel porozumieli si w sprawie niemieckiego poparcia dla Partnerstwa Wschodniego UE i uznali za konieczn szybk ratykacj traktatu lizboskiego. Delegacji niemieckiej przedstawiono plan budowy gdaskiego muzeum, ale jak zaznaczy premier jest to polski projekt i nie oczekuj adnych szczeglnych gestw czy pomocy. Proponowa natomiast budow w Berlinie tzw. polsko-niemieckiego centrum spotka. Mogoby ono powsta na niezagospodarowanej berliskiej dziace nalecej do Polski, gdzie przed II wojn miecia si ambasada RP. Warto dziaki (oceniana na 6 mln euro) i miaaby by polskim wkadem w to przedsiwzicie. Podtrzymano decyzj o nieuczestnictwie Polski w budowie widocznego znaku. Szef polskiego rzdu wyrazi opini, e kanclerz Merkel znajdzie dobre rozwizanie, by powstrzyma udzia E. Steinbach w projekcie widocznego znaku i jej determinacj, by zasiada w gremiach kierowniczych projektowanej fundacji12. 3 wrzenia 2008 r. rzd niemiecki przyj projekt ustawy, ktra powoywaa fundacj o nazwie Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie zarzdzajc muzeum widocznego znaku, podlegajcemu Muzeum Historycznemu w Berlinie13. Zanim
10 Zob. wywiad W. Bartoszewskiego, Polacy i Niemcy. Starzy przyjaciele i modzi awanturnicy, Gazeta Wyborcza z 13.08.2009. 11 Polsko-niemieckie rozmowy nt. problematyki historycznej pod przewodnictwem Sekretarza Stanu w KPRM prof. Bartoszewskiego i Sekretarza Stanu w Urzdzie Kanclerskim RFN Pana Neumanna, Warszawa, 6.02.2008, Ambasada RP w Berlinie, http://www.berlin.polemb. net/ index. php? document=1029. Por. S, AKU, Wizyta Neumanna w Polsce. W tajemnicy o widocznym znaku, Nasz Dziennik z 6.02. 2008; Bartoszewski: Niemcy gotowi na ustpstwa, Gazeta Wyborcza z 4.02.2008; P. Semka, Utracona cze Wadysawa B. Rzeczpospolita z 27.03. 2009; Geschichte: Polen bleibt beim Nein zum Vertriebenenzentrum, Der Spiegel z 5.02.2008. 12 T h. U r b a n, Merkel in Danzig, Sddeutsche Zeitung z 16.06.2008; B.T. W i e l i s k i, Merkel u Tuska, czyli przyja w rozkwicie, Gazeta Wyborcza z 14.06.2008; ten e , Pielgnujmy normalno w stosunkach z Niemcami, ibidem z 17.06.2008. 13 Regierungspressekonferenz vom 3. September 2008. Die Bundesregierung, http://www.bundesregierung. de/Content/DE/Mitschrift/Pressekonferenzen/2008/09/2008-09-03-regpk,layoutVariant=Druckansicht.html; B a r t, Widoczny znak do Bundestagu, Gazeta Wyborcza z 4.08.2008; Beschluss fr Erinnerungssttte Sichtbares Zeichen gegen die Vertreibung, Sddeutsche Zeitung z 21.08.2008; Vertriebenenzentrum Lob und freie Hand fr Steinbach, ibidem.
198
Bogdan Koszel
projekt tra do Bundestagu, 24 wrzenia kanclerz Merkel przybya do Wrocawia, gdzie otrzymaa doktorat honorowy tamtejszej politechniki. 9 padziernika krtk wizyt w Berlinie powicon kwestiom unijnym zoy premier Tusk, a na pocztku grudnia na rozmowy do stolicy Niemiec przyby minister Sikorski14. Przed przyjazdem polskiego ministra, 4 grudnia 2008 r., Bundestag w obecnoci niewielkiej liczby posw przyj ustaw o powoaniu do ycia fundacji. Projekt przeszed gwnie dziki gosom frakcji CDU/CSU i czci liberaw. Ocjalny sprzeciw przeciwko projektowi w imieniu partii Die Linke wyrazia Lukrezia Jochimsen, a z upowanienia Partii Zielonych Katrin Gring-Eckhardt15. W projektowanej radzie fundacji zasiada miao 13 osb. Z urzdu wchodzili do niej prezes Fundacji Niemieckie Muzeum Historyczne oraz prezes Fundacji Dom Historii Republiki Federalnej Niemiec z Bonn. 2 osoby reprezentowa miay Bundestag, po 1 Urzd Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Spraw Wewntrznych i penomocnika rzdu ds. kultury i mediw, 3 osoby Zwizek Wypdzonych i 3 osoby zwizki wyznaniowe (Koci ewangelicki, katolicki i Centraln Rad ydw w Niemczech). Powoana miaa by 9-osobowa rada naukowa, w ktrej skad weszliby zaproszeni historycy z Niemiec, Polski, Czech i Wgier. Budowa obiektu kosztowa miaa ok. 29 mln euro, a jego roczne utrzymanie 2,4 mln. Nie ulega wtpliwoci, e dua aktywno polskiej dyplomacji wykazana w drugiej poowie 2008 r. miaa na celu stworzenie przyjaznego klimatu przed debat w Bundestagu na temat widocznego znaku i wsparcie dla kanclerz Merkel w jej wysikach odsunicia E. Steinbach od wpywu na ksztat planowanego przedsiwzicia. Pomimo e Steinbach w dwa tygodnie po uchwale Bundestagu zgosia swoj kandydatur do kierownictwa fundacji, Niemcy poufnymi kanaami dyplomatycznymi dawali do zrozumienia, e trzyma si bd wczeniejszych ustale. Wyperswaduj szefowej Zwizku Wypdzonych udzia w projekcie, gdy maj wiadomo, e to mogoby zamrozi stosunki polsko-niemieckie, osabi rzd Tuska, da opozycji PiS powody do tryumfu i potwierdzenia susznoci prowadzonej przez prezesa J. Kaczyskiego twardej polityki wobec Berlina. Kwestia nominacji osb, ktre z ramienia Zwizku Wypdzonych miayby wej do zarzdu fundacji Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie w 2009 r. wywoaa powany wstrzs na linii Warszawa-Berlin. Ju w kwietniu 2008 roku Zwizek Wypdzonych uchwali, e we wadzach przyszej fundacji bdzie go reprezentowa E.
14 P. W r o s k i, B. T. W i e l i s k i, Stosunki z Niemcami do muzeum, Gazeta Wyborcza z 6.12.2007. 15 Tekst ustawy w: R. F o r m u s z e w i c z, Przyszy status prawny Widocznego Znaku. Rzdowy projekt ustawy o utworzeniu Fundacji Niemieckie Muzeum Historyczne, Biuletyn Instytutu Zachodniego nr 3/2008, http://www.iz.poznan.pl/news/56_Biuletyn%20IZ%20nr%203.%20Widoczny%20 znak.1.pdf; Stiftung Deutsches Historisches Museum. 04.12.2008. Bndnis 90/Die Grnen. Bundestagfraktion http://docs.google.com/gview?a=v&q=cache:daf9oxf0cXQJ:www.gruene-bundestag.de/cms/ bundestagsreden/dok/261/261137.stiftung_deutsches_historisches_museum.pdf+sichtbares+zeichen+in +Bundestag&hl=pl&gl=pl
199
Steinbach, a na pocztku 2009 r. prezydium BdV jednomylnie nominowao trzech kandydatw do rady przyszej fundacji. Na tej licie obok E. Steinbach znaleli si dwaj wiceprzewodniczcy BdV: polityk bawarskiej CSU Christian Knauer oraz polityk bawarskiej SPD Albrecht Schlaeger. Nominowano take ich zastpcw. BdV wstrzymywa si z opublikowaniem tej informacji, do czasu otrzymania ze strony rzdu Niemiec formalnej proby o przedstawienie swych nominacji do wadz fundacji. Krtko potem do nieoczekiwanie minister B. Neumann w wywiadzie prasowym, zastrzeg, e prawo delegowania osb do zarzdu fundacji posiadaj te instytucje, ktre zgodnie z uchwa Bundestagu zostay do tego powoane. Perspektyw nominacji E. Steinbach i zamanie dentelmeskiej umowy z B. Neumannem w wywiadzie dla Dziennika minister W. Bartoszewski uzna za grub nieprzyzwoito, gdy wygldaoby to tak, jakby Watykan mianowa penomocnikiem ds. stosunkw z Izraelem lefebryst biskupa Richarda Williamsona, ktry zaprzecza istnieniu Holocaustu. Ostrzeg, e ewentualne powoanie E. Steinbach do rady fundacji powiconej wysiedleniom wpynie na pogorszenie stosunkw polsko-niemieckich, a take na zredukowanie zaplanowanych na ten rok okoo 20 wsplnych przedsiwzi. Inne polskie rda kanaami dyplomatycznymi miay przekaza do Berlina, e w razie niepowodzenia, W. Bartoszewski mgby nawet zrezygnowa ze stanowiska sekretarza stanu w kancelarii premiera odpowiedzialnego za stosunki z Niemcami, co odbioby si szerokim echem w RFN i Europie 16. Nietrudno byo zauway, e reakcja polska bya zdecydowana i ostra, a W. Bartoszewski rzuci na szal cay swj autorytet. Niefortunnie kulminacja afery z E. Steinbach nastpia w momencie, kiedy 13 lutego 2009 r. minister R. Sikorski wygosi w Sejmie expos, gdzie wiele miejsca powici przywrconym dobrossiedzkim stosunkom z Niemcami. Z naciskiem podkrela, e Niemcy s naszym kluczowym sojusznikiem i partnerem w UE i NATO, ktry ceni polski wkad w pogbiane ducha integracji i budowanie wsplnoty wiata zachodniego. Minister nie kry, e istnieje jeszcze wiele spornych problemw, ale kwestii tych nie naley ubiera w historyczny kostium, ale czyni przedmiotem reeksji oraz rozwiza () Waniejsze jest jednak wsplne, polskie i niemieckie, poczucie odpowiedzialnoci za przyszo Unii Europejskiej. Wsppraca Polski i Niemiec potwierdza, e o historii powinnimy pamita, przyszo za wsptworzy, majc na wzgldzie interes narodowy oraz wsplnotowy17. Kiedy 16 lutego 2009 r. minister W. Bartoszewski uda si do Berlina, by przekona kanclerz Merkel do odrzucenia kandydatury E. Steinbach, oburzone reakcj Polski prezydium BdV opublikowao swoje nominacje, chcc wywrze nacisk na
J. B i e l e c k i, Bartoszewski: Albo ja, albo Steinbach, Dziennik z 16.02.2009; P. J e n d r o s z c z y k, Bartoszewski ostrzega Berlin, Rzeczpospolita z 15.02.2009; BdV: Polska szantauje rzd federalny, ibidem z 17.02.2009; P. S e m k a, Nominacja Steinbach obrazi Polakw, Rzeczpospolita z 15.02.2009; B a r t, Steinbach w widocznym znaku?, Gazeta Wyborcza z 2.01.2009. 17 Informacja Ministra Spraw Zagranicznych Pana Radosawa Sikorskiego dotyczca zada polskiej polityki zagranicznej w 2009 roku, http://www.msz. gov.pl/ Informacja, Ministra,Spraw,Zagranicznych,25358.html
16
200
Bogdan Koszel
kanclerz18. Przed wizyt W. Bartoszewskiego, E. Steinbach w ramach konsultacji partyjnych spotkaa si z kanclerz A. Merkel oraz z prezydentem H. Khlerem i poinformowaa ich ocjalnie o decyzji Zwizku Wypdzonych. Po rozmowie z polskim penomocnikiem, postawiona w niezwykle trudnej i kopotliwej sytuacji kanclerz A. Merkel, postanowia odoy decyzj w sprawie powoania rady fundacji Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie na 2010 r. albo nawet 2011 r., tak by sprawa ta nie staa si tematem kampanii przed wrzeniowymi wyborami do parlamentu. Ze spotkania W. Bartoszewski wyszed uspokojony, przekonany, e mog polega na lojalnoci i liczy na dotrzymanie pewnych ustale dotyczcych naszych kontaktw, szczeglnie w tym jubileuszowym roku19. Kwestia nominacji E. Steinbach w obliczu zbliajcych si wyborw do Bundestagu podzielia rodowiska partyjne i niemieck opini publiczn. Jak si naleao spodziewa, w jej obron zaangaoway si rodowiska Wypdzonych, CSU, cz prawego skrzyda CDU i opiniotwrcza gazeta Sddeutsche Zeitung. Wyraano opinie, e kanclerz nie powinna poddawa si polskiemu szantaowi. BdV zagrozi bojkotem caego przedsiwzicia, a ostrze atakw jego dziaaczy skupio si na SPD i F.-W Steinmeierze20. Przewodniczcy Bundestagu Norbert Lammert mwi o demonizowaniu osoby Steinbach przez polsk opini publiczn. Minister spraw wewntrznych Brandenburgii Jrg Schnbohm oczekiwa od kanclerz, e wemie w obron pani Steinbach, sekretarz generalny CDU Ronald Pofalla zapewnia o penej solidarnoci CDU z szefow BdV i uczynionej jej wielkiej krzywdzie. Z kolei premier Dolnej Saksoni Christian Wulff obawia si, e brak nominacji dla E. Steinbach tylko wzmocni radykaln prawic w Niemczech. W jej obron zaangaoway si autorytety: znany pisarz niemiecki ydowskiego pochodzenia Ralph Giordano i przewodniczcy Konferencji Biskupw Niemieckich arcybiskup Robert Zollitsch, ktrych trudno byoby posdza o sympatie dla radykaw z BdV21. Jak pisa w komentarzu redakcyjnym dziennika Frankfurter Allgemeine Zeitung krytykujcy polskie przesadne reakcje Berthold Kohler wysoce ceniony partner Polska z przypadku Steinbach, mao znaczcej, symbolicznej gury uczynia papierek lakmusowy dla stanu pojednania i kamie probierczy dla przyszych wieloaspektowych stosunkw. Alternatywa, przed ktr Warszawa postawia Berlin musiaa
18 Umstrittene Entscheidung. Vertriebene nominieren Steinbach fr Stiftungsrat, Die Welt z 17.02.2009; G. G n a u c k und A. G r a w, Vertriebenen-Stiftung: Deutsch-polnische Spannungen wegen Steinbach, ibidem. 19 Kanclerz Niemiec ustpia Bartoszewskiemu?, Dziennik z 16.02.2009; P. J e n d r o s z c z y k, Steinbach bdzie musiaa poczeka na nominacj, Rzeczpospolita z 17.02.2009. 20 Steinbach attackiert Auenminister Steinmeier, Die Welt z 24.02.2009; SPD fnde Steinbach im Stiftungsrat inakzeptabel, ibidem; Rozalona Steinbach krytykuje Steinmeiera, Rzeczpospolita z 24.02.2009; P. J e n d r o s z c zy k, Steinbach atakuje szefa niemieckiej dyplomacji, ibidem z 25.02.2009; M. K a m a n n, Drohung der Sudetendeutschen. Entweder mit Steinbach oder gar nicht, Die Welt z 23.02.2009; Steinbach SPD hat Polen gegen mich aufgehetzt, ibidem z 25.02.2009. 21 M. L a u , CDU stellt sich hinter Erika Steinbach, Die Welt z 3.03.2009; K. S c h u l e r, Streit mit Polen: CDU verteidigt Steinbach, Die Zeit z 3.03.2009; Vertriebene: Lammert kritisiert Dmonisierung Erika Steinbachs, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 1.03.2009.
201
brzmie miesznie, ale przez Polsk traktowana bya miertelnie powanie. Brzmiaa ona: Erika Steinbach albo my () stara polska fobia znowu ujrzaa wiato dzienne. (...) Jest czyst bzdur, co mwi si o pani Steinbach w Polsce i o tym, co w Berlinie nigdy nie byo kwestionowane. Inny z dziennikarzy Ansgar Graw z Die Welt trafnie jednak zauway, e w sporze o Centrum nie chodzi tylko o personalia. Chodzi o wiarygodno koncepcji i pytanie czy z wojennej humanitarnej katastrofy mona wyciga tylko jeden fragment zdarze22. 27 lutego 2009 r. na dwa dni przed planowanym szczytem UE w Brukseli doszo do spotkania przywdcw obu pastw w Hamburgu. Gwnym tematem byy kwestie gospodarcze i walka z kryzysem. Wbrew oczekiwaniom nie poruszono draliwej kwestii nominacji E. Steinbach do rady przyszej fundacji. W przededniu spotkania kanclerz A. Merkel poinformowaa na spotkaniu z zagranicznymi korespondentami w Berlinie, e zamierza poczeka z decyzj o powoaniu fundacji na odpowiedni moment oraz chce polubownie rozwiza t kwesti. Na uroczystym bankiecie w hamburskim ratuszu A. Merkel dodaa, e stosunki polsko-niemieckie le jej na sercu i rwnie krytyczne kwestie, ktre musimy rozwiza nic w tym nie zmieni. W podobnym tonie przed wyjazdem wypowiedzia si polski premier, ktry nie zamierza porusza niemieckiej wewntrznej sprawy i zapewni, e z jego strony nie bdzie adnych w tej sprawie oczekiwa. W wywiadzie udzielonym dziennikowi Financial Times Deutschland jednak otwarcie przyzna, e nie wyobraa sobie rozwizania idcego po myli BdV, ktre zaciyyby na dobrych obustronnych stosunkach, w co zaangaowa cay swj autorytet23. 3 marca 2009 r. odbya si rozmowa kanclerz A. Merkel z wicekanclerzem i ministrem spraw zagranicznych F.-W.Steinmeierem na tematy zwizane z obsad fundacji. Polityk SPD nalega na szybkie podjcie decyzji i tak si stao. Jeszcze tego samego dnia Urzd Kanclerski opublikowa informacj o rezygnacji E. Steinbach z funkcji czonka kuratorium fundacji. Dwa dni pniej ukaza si komunikat Zwizku Wpdzonych, o tymczasowej rezygnacji E. Steinbach, aby nie dopuci do blokady caego przedsiwzicia i tym samym przysparza niepotrzebnej radoci przeciwnikom projektu. Jedno z miejsc w radzie fundacji przysugujce BdV miao by nieobsadzone 24.
22 B. K o h l e r, Causa Steinbach. Die alte polnische Phobie, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 2.03.2009; A. G r a w, Streit um Vertriebenenzentrum: Fr Polen geht es um mehr als nur um Steinbach, Die Welt z 26.02.2009; 23 F. K e l l e r m a n n, N. F i c h t n e r, Tusk fordert Rckzug Steinbachs, Financial Times Deutschland z 27.02.2009; Treffen Merkel/Tusk Eine wirkliche Herzensangelegenheit, Sddeutsche Zeitung z 27.02. 2009; Treffen in Hamburg. Merkel und Tusk schweigen zu Streit um Steinbach, Die Welt z 27.02.2009; Streit um Vertriebenenzentrum: Polens Premier fordert indirekt Rckzug Steinbachs, Der Spiegel z 1.3.2009; P. J e n d r o s z c z y k, O Steinbach krtko, Rzeczpospolita z 28.02.2009; B. T. W i e l i s k i, Tusk z Merkel na wieczerzy w. Macieja, Gazeta Wyborcza z 28.02. 2009. Por. S. D i e t r i c h, Erika Steinbach: Polnisches Feindbild, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 1.03.2009; Vertriebenenzentrum: Merkel vertrstet Polen in Steinbach-Konikt, Der Spiegel z 27.02.2009. 24 Tekst: Die Erklrung des BdV, Die Welt z 5.03.2009.
202
Bogdan Koszel
Formalne zakoczenie polsko-niemieckiego sporu z E. Steinbach w roli gwnej wywoao w Niemczech liczne kontrowersje, a w Polsce umiarkowane zadowolenie. Rzecznik kanclerz A. Merkel owiadczy, e z szacunkiem i uznaniem przyja ona do wiadomoci decyzj zwizku, cho z pewnoci ostre podziay w CDU przed kampani wyborcz do Bundestagu byy jej wyjtkowo nie na rk. Podobne stanowisko zaj szef niemieckiego MSZ F.-W. Steinmeier uznajc, e upamitnienie wysiedle musi by zrealizowane w duchu pojednania i porozumienia z polskim wanym partnerem, a krok BdV otwiera ku temu drog. Decyzji tej nie zaakceptowaa CSU, ktrej przywdca Horst Seehofer za dzieln postaw przyzna E.Steinbach bawarski krzy zasugi. Ziomkostwo Niemcw Sudeckich dao czas pani kanclerz do koca roku na obsad stanowiska w radzie fundacji z pani Steinbach, bo w przeciwnym razie zagrozio wycofaniem si ze wsppracy przy realizacji projektu upamitniajcego wypdzenia. Sama szefowa Zwizku Wypdzonych dawaa do zrozumienia, e jej rezygnacja jest tymczasowa25. W Polsce premier D. Tusk uzna, e dobra i spokojna praca Wadysawa Bartoszewskiego przyniosa efekty. Pozytywnie t decyzj przyja opozycja PiS. Prezesa J. Kaczyskiego cieszya informacja si, i w radzie widocznego znaku nie bdzie E. Steinbach, ale martwia, e muzeum w ogle powstanie. Z polskiego punktu widzenia miao to by nie do przyjcia, gdy oznaczao zakwestionowanie moralnych praw Polakw do Ziem Zachodnich i Pnocnych26. Z szerszej perspektywy kwestia silnie nagonionego w mediach obu krajw sporu o nominacj E. Steinbach bya jedynie taktycznym sukcesem i strategiczn porak Polski. Warszawa de facto ucieka si do szantau (my albo Steinbach) i wytoczono najcisze armaty groc zamroeniem bilateralnej wsppracy i to w roku obchodw 70-lecia wybuchu II wojny wiatowej i 20-lecia upadku komunizmu w Europie. Nadszarpnity zosta wizerunek W. Bartoszewskiego w Niemczech przedstawianego teraz jako polityka bezkompromisowego, atwo ulegajcego emocjom, obraajcego E. Steinbach sowami antypolka, czy blond-bestia, okrelajcego jej obrocw gupcami27. Kryzys wywindowa E. Steinbach na szczyty popularSeehofer will Steinbachs Rckzug nicht hinnehmen, Die Welt z 5.03.2009; Streit um Steinbach. Sudetendeutsche drohen mit Konsequenzen, Sddeutsche Zeitung z 1.03.2009; Freude in Polen, Bedauern bei der CSU. Steinbach zieht zurck, ibidem z 4.03.2009; Zentrum gegen Vertreibungen. Sudetendeutsche drohen mit Ausstieg, Die Welt z 5.03.2009; Steinbach-Eklat: Sudetendeutsche setzen Regierung Frist, Frankfurter Rundschau z 5.03.2009; B. T. W i e l i s k i, Erika Steinbach kontratakuje, Gazeta Wyborcza z 9.03.2009. 26 K. K o l e n d a - Z a l e s k a, Wielki szacunek dla pani kanclerz, Gazeta Wyborcza z 11.03.2009; B. T. W i e l i s k i, Steinbach dzikujemy, ibidem z 5.03.2009. Por. K. K r o h n, Warschau quittiert Steinbach-Rckzug mit Erleichterung, Frankfurter Rundschau z 5.03.2009. 27 K. S c h u l l e r, Neue Tne zu Frau Steinbach: Nebenwirkungen einer Erpressung, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 6.03.2009; Steinbach verzichtet: Bedauerliche Folge eines Kesseltreibens, ibidem z 10.03. 2009; Vertriebenenstreit. Was zwischen Deutschen und Polen schief luft, Die Welt 6.03.2009; Bartoszewski: Steinbach dla Polski jest jak antysemita dla Izraela, Gazeta Wyborcza z 5.03.2009.
25
203
noci w Niemczech. Zabiegano o jej wywiady, w telewizji, bya czstym gociem talk-show. Staa si bohaterk niemieckich mediw i duej czci establishmentu politycznego. Politycy chadecji mwili o wielkim i godnym szacunku czynie pani Steinbach, jakim bya decyzja o czasowej rezygnacji z objcia miejsca we wadzach fundacji. Po ustpieniu jej pozycja w Niemczech wzrosa w rodowisku BDV, jak i macierzystej partii. W ocenach niemieckich komentatorw nie tylko yczliwych E. Steinbach, ale take tych dotd neutralnych bd nawet do niej zdystansowanych, pokazaa klas, rezygnujc z dziea jej ycia w imi pojednania i dobrych relacji ze wschodnim ssiadem28. Nie ulega wtpliwoci, e spr w duym stopniu mia charakter prestiowy i by wynikiem olbrzymiej presji opozycji PiS na rzd D.Tuska, ktra ze spraw stosunkw polsko-niemieckich uczynia sztandarowy produkt kampanii propagandowej i w latach 2005-2007 rozhutaa antyniemieckie nastroje. W rzeczywistoci konstrukcja fundacji Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie, jej prawne umocowanie i sposb powoywania wadz gwarantoway, e jej dziaalno nie bdzie mie charakteru rewizjonistycznego. Poza tym Zwizek Wypdzonych dysponowa tylko 3 gosami w 13-osobowej radzie fundacji i atwo mg by przegosowany. Wbrew oczekiwaniom rezygnacja E.Steinbach nie uspokoia nastrojw, poniewa 8 marca jednoczenie na amach gazet Sddeutsche Zeitung i Gazety Wyborczej ukaza si list otwarty przewodniczcego Bundestagu N. Lammerta skierowany do W. Bartoszewskiego. Oskary on polskie media, e tworz faszywy obraz E. Steinbach, a jej wizerunek w polskiej opinii publicznej opiera si na niepenej, niekiedy mylnej lub grubo demonizujcej informacji w mediach. Wysoko oceni jej powane i wiarygodne zaangaowanie na rzecz pamici i pojednania, zwaszcza w stosunkach polsko-niemieckich. Za niedopuszczalny w demokratycznej debacie uzna jzyk, ktrym posugiwa si minister W. Bartoszewski wobec E.Steinbach i osb j wspierajcych29. W odpowiedzi, rwnie upublicznionej w mediach, minister W. Bartoszewski wyrazi zdziwienie wywoane zarwno treci (...) listu, jak i form jego publikacji. Ubolewa, e N. Lammert przywizywa wielk wag do jego wywiadw i sw czsto wyrwanych z kontekstu, cho nie zaprzecza, e nie zawsze miay one charakter dyplomatycznie wywaonych wypowiedzi. W licznych przykadach poda dowody antypolskiej postawy E. Steinbach, ktra nader osobliwie rozumie pojednanie midzy naszymi Narodami i wspomnia o swojej roli w procesie pojednania polsko-niemieckiego. Zakoczy mocnym akcentem, e tylko prawda moe prowadzi do odpowiedzialnych, zdrowych i uczciwych stosunkw pomidzy naszymi Narodami. Prawda musi by fundamentem naszych relacji. Jest to warunek do
28 A. G r a w, Souverner Rckzug, Die Welt z 5.03.2009; M. W o l f f s o h n, Erika Steinbach hat Respekt und Dank verdient, ibidem; P. C a r s t e n s, Steinbach Anerkennung durch Verzicht, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 6.03.2009. 29 Przewodniczcy Bundestagu Norbert Lammert: Ceni Erik Steinbach, Gazeta Wyborcza z 8.03.2009.
204
Bogdan Koszel
prowadzenia uczciwego dialogu. Musz z przykroci stwierdzi, i ostatnie wydarzenia pokazay brak odpowiedniego dystansu i pokory wobec wsplnej historii ze strony niektrych przedstawicieli Republiki Federalnej Niemiec30. Na pocztku kwietnia powoana zostaa rada muzeum-pamici Widocznego Znaku, ktra 13 maja ocjalnie ukonstytuowaa si i podja dziaalno. Instytucj przez pi lat zarzdza miaa 12-osobowa rada pod przewodnictwem posanki SPD, szefowej Towarzystwa Polsko-Niemieckiego Angelici Schwall-Dren i dla rwnowagi krytycznego wobec Polski posa CDU Jochena-Konrada Frommego. Do rady weszli m.in. minister kultury B. Neumann (CDU) i wiceszef MSZ Gnter Gloser (SPD). Koci ewangelicki bdzie reprezentowaa dr Petra Bahr, a katolicki biskup pomocniczy Hamburga Hans-Jochen Jaschke. Przedstawicielem spoecznoci ydowskiej ma zosta szanowany w Niemczech prof. Salomon Korn, wiceprzewodniczcy Centralnej Rady ydw, ktrego rodzice przed wojn mieszkali w Polsce. Zgodnie z wczeniejszymi zapowiedziami przedstawicielami Zwizku Wypdzonych zostali Ch. Knauer oraz A. Schlger. Na pocztku lipca dokonano wyboru dyrektora, ktrym zosta profesjonalny historyk z monachijskiego Instytutu Historii Najnowszej prof. Manfred Kittel. W skadzie rady naukowej znalazo si siedmiu niemieckich naukowcw, dwch historykw z Czech i Wgier, oraz prof. Tomasz Szarota z PAN w Warszawie 31. Zawirowania zwizane z widocznym znakiem miay duy wpyw na gony apel partii CDU i CSU z 25 maja przed wyborami do Parlamentu Europejskiego. Niemieccy chadecy postulowali w nim, by wypdzenia zostay potpione na paszczynie midzynarodowej oraz by obowizujce w Europie prawo do swobody osiedlania urzeczywistniao prawo wysiedlonych do ojczyzny. Cho wida byo wyranie, e dokument jest prb zmobilizowania najbardziej konserwatywnego elektoratu i pewnym zadouczynieniem za ustpstwa BdV w sprawie obsady Fundacji Ucieczka, Wypdzenia, Pojednanie, to w Polsce sta si on przedmiotem oywionej debaty. Na wiecu wyborczym w Szczecinie prezes PiS J. Kaczyski w ostrych sowach stwierdzi, e antypolska i antyeuropejska odezwa CDU/ CSU jest otwartym wezwaniem do rewizji granic, a z Polski robi kube na mieci. W specjalnym licie skierowanym do premiera D. Tuska zaproponowa, by PO wystpia z Europejskiej Partii Ludowej (EPP), gromadzcej europejskie chadecje.
30 Odpowied Min. W. Bartoszewskiego na list Przewodniczcego Bundestagu prof. N. Lammerta, Warszawa, dn. 10 marca 2009 r. Biuro Penomocnika PRM ds. Dialogu Midzynarodowego. Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, http://www.bpdm.kprm.gov.pl/aktualnosci.php?id=9&look=59. 31 Historiker fhrt Vertriebenen-Stiftung. Die Stiftung Flucht, Vertreibung, Vershnung, Der Tagesspiegel z 3.07.2009; P. J e n d r o s z c z y k, Niemiecki historyk modej generacji Manfred Kittel zosta dyrektorem tworzonego w Berlinie muzeum niemieckich wysiedlonych, Rzeczpospolita z 8.07.2009; B. T. W i e l i s k i, Niemcy powoali rad Widocznego Znaku, Gazeta Wyborcza z 9.04.2009.
205
Kancelaria prezydenta L. Kaczyskiego oczekiwaa z kolei od rzdu spokojnej, ale zdecydowanej reakcji32. Niewtpliwie dla D. Tuska i koalicji rzdowej odezwa niemieckiej chadecji bya przykrym zaskoczeniem, gdy wprowadzaa zgrzyt i dysonans do z trudem odbudowywanego polsko-niemieckiego dialogu. Z du powcigliwoci premier stwierdzi, e stanowisko polskiego rzdu w sprawie wypdze po II wojnie wiatowej jest znane: Polacy potpiaj wypdzenia, ale ich sprawcami byo pastwo niemieckie. Przyzna, e w jego opinii sformuowania pynce dzisiaj (...) ze strony niektrych rodowisk w Niemczech mog budzi pewien niesmak. Platforma Obywatelska uznaa, e ze strony PiS jest to prba budowy supkw sondaowych poparcia dla tej partii za cen budowania koniktw w stosunkach midzynarodowych. Wskazywano, e trzeba to traktowa realistycznie jako cz kampanii propagandowej przed wyborami do Parlamentu Europejskiego33. Kwestia obsady rady fundacji Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie ponownie odya w drugiej poowie 2009 r. i miao to zwizek z kampani wyborcz do Bundestagu. W ocjalnym dokumencie, programie wyborczym partii Unii i zarazem projekcie dziaa przyszego rzdu na lata 2009-2013 znalazy si kontrowersyjne i dwuznacznie brzmice zapisy. Stwierdzono tam wyranie co byo sprzeczne z wczeniejszymi polsko-niemieckimi ustaleniami e zadaniem fundacji jest dokumentowanie losw wycznie niemieckich wypdzonych i zarazem suenie prawdzie, budowanie mostw i promowanie porozumienia pomidzy narodami. CDU i CSU zastrzegay, e to zwizki wypdzonych same powinne decydowa o udziale swoich przedstawicieli w radzie fundacji. W opinii tygodnika Der Spiegel dodawao to odwagi E. Steinbach i spraw jej uczestnictwa w radzie fundacji pozostawiao nadal otwart 34. W kalendarz wyborczy wpisywa si take udzia kanclerz A. Merkel w dorocznym zorganizowanym 22 sierpnia 2009 r. przez Zwizek Wypdzonych Dniu Stron Ojczystych. Kanclerz w Berlinie wygosia do uczestnikw krtkie przemwienie, w ktrym obiecaa wraliwo na gosy ssiednich krajw. Podzikowaa E. Steinbach i niemieckim ziomkostwom za zaangaowanie na rzecz pielgnacji historii i dodaa jednoczenie, e Niemcy nie d do jej znieksztacania. Podkrelia, e wypdzenia byy bezporedni konsekwencj zbrodni narodowego socjalizmu
Niemieccy chadecy chc potpienia wysiedle, Gazeta Wyborcza z 25.05.2009; Jak kampania, to PiS bije Niemca, ibidem z 28.05.2009; P W r o s k i, b a r t, PiS Niemca si chwyta, ibidem; EuropaWahlen: Polens Nationalkonservative wettern gegen CDU und CSU, Der Spiegel z 26.05.2009; K. S c h u l le r, Angriff an der deutschen Flanke, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 28.05. 2009. 33 PO: Obkacza polityka Jarosawa Kaczyskiego, Rzeczpospolita z 28.05.2009; Borusewicz: Odezwa niemieckich partii chadeckich to cz kampanii przedwyborczej, Gazeta Wyborcza z 28.05.2009; P. W r o s k i, Co Kaczyscy by robili bez wypdzonych, ibidem z 27.05.2009. 34 Wir haben Kraft gemeinsam fr unser Land.Regierungsprogramm 2009-2013,Berlin 28.Juni 2009,s.59, http: //www.cdu.de/doc/pdfc/090628-beschluss-regierungsprogramm-cducsu.pdf; CSU fr Steinbach, Der Spiegel z 25.05.2009.
32
206
Bogdan Koszel
i II wojny wiatowej. Uznajemy odpowiedzialno za ten ciemny rozdzia naszej przeszoci. Uwypuklia, e historia wysiedle jest czci narodowej tosamoci Niemiec oraz wsplnej pamici. Przewodniczca BdV podzikowaa A. Merkel za starania na rzecz utworzenia w Berlinie orodka muzealno-dokumentacyjnego Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie, ale nie pozostawia wtpliwoci, i okropnoci narodowosocjalistycznego panowania nad Europ nie mona naduywa do usprawiedliwiania masowych wypdze. Wyrazia rwnie zadowolenie, e CDU i CSU potwierdziy w swym programie wyborczym, e Zwizek Wypdzonych ma prawo do samodzielnej decyzji w sprawie swoich delegatw do rady fundacji, powiconej wysiedleniom. Wzbudzajc aplauz suchaczy dodaa: nie chodzi tu o mnie, ale o swobody w tym pastwie i korzystanie ze swoich demokratycznych uprawnie. Tego nie pozwolimy sobie odebra ani w kraju, ani za granic. E. Steinbach daa do zrozumienia, e liczy, i po wrzeniowych wyborach i zmianie ukadu koalicyjnego w Niemczech bdzie moga zaj miejsce w radzie fundacji 35. Niewtpliwie kanclerz A.Merkel musiaa wykona polityczny szpagat jak pisaa prasa niemiecka by z jednej strony zadowoli konserwatywny elektorat zwizany z BDV, oceniany na 2-4% oglnej liczby wyborcw, a drugiej strony nie pogarsza relacji z Polsk, do ktrej wybieraa si 1 wrzenia na obchody 70-lecia wybuchu II wojny wiatowej. Podkrelaa zasugi E.Steinbach dla organizacji ziomkowskich, ale i te nie zoya adnej obietnicy zmiany swojego stanowiska w kwestii obsady rady fundacji Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie36.
W UNII EUROPEJSKIEJ
Wybory parlamentarne w Polsce w padzierniku 2007 r. i wybr nowego rzdu D.Tuska przypady na okres nalizacji prac nad traktatem lizboskim i zamknicia dyskusji nad Kart Praw Podstawowych. 12 grudnia w Lizbonie Karta zosta ocjalnie podpisana, a nastpnego dnia przyjto traktat reformujcy wprowadzajcy zmiany w funkcjonowaniu Unii Europejskiej i jej instytucji37. Po zakoczeniu prezydencji portugalskiej rozpocz si proces ratykacji traktatu lizboskiego w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej i Parlamencie EuroR. B i r n b a u m, Szenen einer Wiedervereinigung, Der Tagesspiegel z 23.08.2009; Tag der Heimat: Vertriebenen-Prsidentin Steinbach: Es geht nicht um mich, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 23.08.2009. 36 Ph. W i t t r o c k, Merkel drckt sich um klares Bekenntnis zu Steinbach, Der Spiegel z 22.08.2009; Merkel: Nie chcemy rozdrapywa ran, Rzeczpospolita z 22.08.2009; Steinbach: Co czwarta niemiecka rodzina to wypdzeni. Merkel: Dzikuj zwizkowi za prac, Gazeta Wyborcza z 22.08.2009; B. T. W i e l i s k i, Wypdzeni bez kw, ibidem z 24.08.2009. 37 Traktat z Lizbony zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej i Traktat o Wsplnocie Europejskiej podpisany 13 grudnia 2007 r. w Lizbonie, Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej C 306 , 17 grudnia 2007 http://eur-lex.europa.eu/JOHtml.do?uri=OJ:C:2007:306:SOM:PL:HTML
35
207
pejskim. W Polsce PiS zapowiedziao, e nie przyjmie traktatu w istniejcej formie i rozpoczto rokowania z PO w sprawie uzgodnienia warunkw ratykacji. Zrezygnowano z idei referendum i uzgodniono z J. Kaczyskim, i rzd D. Tuska przyjmie traktat reformujcy z protokoem brytyjskim (opt-out), ktry wyklucza w tym wypadku zastosowania Karty Praw Podstawowych w Polsce. PiS dodatkowo dao gwarancji, e niektre przepisy traktatu (mechanizm z Joaniny, opt-out w sprawie Karty Praw Podstawowych) bd mogy by zniesione tylko za zgod Sejmu i Senatu. Zastrzeenia te znalazy si w tekcie uchway, ktr Sejm przyj 1 kwietnia 2008 r., przed ratykacj traktatu. Za wejciem traktatu lizboskiego w ycie opowiedziao si 384 posw, przeciw byo 56, gwnie z klubu PiS. 8 kwietnia Senat przyj traktat lizboski38. 24 kwietnia 2008 r. Bundestag zdecydowan wikszoci gosw ratykowa traktat lizboski, a 23 maja uczyni to Bundesrat. Bezporednio po gosowaniu polityk bawarskiej chadecji (CSU) Peter Gauweiler zaskary jednak nowy traktat do Trybunau Konstytucyjnego w Karlsruhe, twierdzc, i dokument jest niedemokratyczny i osabia rol parlamentw narodowych39. Prezydent H. Khler zaaprobowa tre traktatu lizboskiego, ale zgodnie ze wczeniejszymi zapowiedziami wstrzyma si z podpisaniem dokumentu ratykacyjnego do czasu orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego. Sprawa jeszcze bardziej si skomplikowaa, gdy w styczniu 2009 r. do Trybunau wpyna kolejna skarga na ratykacj traktatu lizboskiego, skierowana przez byego szefa zarzdu koncernu Thyssen AG Dietera Spethmanna, byego europosa z ramienia CSU, Franza Ludwiga grafa Stauffenberga, specjalist od spraw gospodarczych Joachima Starbatty i berliskiego profesora prawa Markusa Kerbera. Zarzucili oni rzdowi, e ratykujc traktat lizboski, zamie konstytucj, stwarzajc zagroenie dla stabilnoci pienidza. W UE istnieje cige naruszanie Paktu Stabilnoci i Wzrostu, przekraczanie uprawnie przez Komisj Europejsk i nieprzejrzysty jest rozkad podziau uprawnie40. Powany kryzys w Unii Europejskiej ujawni si 12 czerwca 2008 r. kiedy w wyniku referendum w Irlandii traktat zosta odrzucony (53,4% przeciw i 46,7% za), a eurosceptyczny czeski prezydent Vaclav Klaus publicznie owiadczy, e nie podpisze dokumentw ratykacyjnych. W zaistniaej sytuacji usztywnio si stanowisko
Sejm za ratykacj traktatu lizboskiego, Rzeczpospolita z 2.04.2008; Sejm za ratykacj traktatu lizboskiego, Dziennik z 1.04.2008; Zob. Stenogram z 8 posiedzenia Senatu Rzeczypospolitej Polskiej VII kadencji 2 kwietnia 2008 r.,http://www.senat.gov.pl/k7/ue/index.htm. Tekst uchway sejmowej: Rzeczpospolita z 2.04.2008; Polnisches Parlament ratiziert EU-Reformvertrag, Die Welt z 1.04.2008. 39 J. F a h r u n, Bundesrat: Die rot-rote Koalition pokert um den EU-Vertrag, Die Welt z 22.05. 2009; Bundesrat za ratykacj Traktatu Lizboskiego, Gazeta Wyborcza z 23.05.2008. 40 Bundesverfassungsgericht: Karlsruhe verhandelt zwei Tage ber Lissabon-Vertrag, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 17.01.2009; H. W e f i n g, Lissabon-Vertrag: Verfassungsgericht lsst Skepsis erkennen, Die Zeit z 10.02.2009.
38
208
Bogdan Koszel
prezydenta L. Kaczyskiego, ktry wprawdzie w debacie sejmowej nad ratykacj wypowiada si pozytywnie o traktacie, ale w kolejnych miesicach konsekwentnie utrzymywa, e naley uszanowa wol Irlandczykw i nie zoy swojego podpisu pod dokumentem ratykacyjnym. W Niemczech spotkao si to z umiarkowan krytyk, gdy politycy niemieccy mieli wiadomo pewnej niezrcznoci sytuacji, wynikajcej z niejasnoci wok ratykacji traktatu lizboskiego we wasnym kraju41. 30 czerwca 2009 r. Federalny Trybuna Konstytucyjny w Karlsruhe wyda werdykt, w ktrym orzek, e traktat z Lizbony jest zgodny z konstytucj niemieck. Jednoczenie doda, e niezbdne jest wzmocnienie roli parlamentu narodowego. Zgodnie z orzeczeniem Bundestag bdzie musia udziela kadorazowo zgody na wejcie prawa unijnego w ycie na terenie Niemiec, zwaszcza w zakresie prawa karnego czy misji zagranicznych Bundeswehry. Sdziowie dali wyraz obawom, e postpujcy proces przejmowania kompetencji przez organy UE ograniczy zakres suwerennoci Niemiec. Zgodnie z wczeniejszymi zapowiedziami, cztery ustawy kompetencyjne Bundestag przyj 8 wrzenia 2009 r. Za ich przyjciem gosowao 446 deputowanych z koalicji rzdowej, Zielonych i FDP, dwch wstrzymao si od gosu, przeciw byo jedynie 46, gwnie z partii Lewicy. Jednake CSU w 14-punktowym dokumencie zadaa m.in. cisego respektowania przez rzd ustale Bundestagu i Bundesratu w sprawach europejskich, przeprowadzania referendw oglnofederalnych w najwaniejszych unijnych zagadnieniach i uwzgldniania w przyszych unijnych traktatach werdyktw Trybunau Konstytucyjnego. Pomimo oporw SPD, ktra nazwaa te propozycje manewrami blokujcymi ratykacj, kanclerz Angela Merkel zapowiedziaa, e na najbliszym szczycie UE poinformuje pozostae kraje czonkowskie, i Niemcy s zwizane wyrokiem Trybunau Konstytucyjnego w sprawie nowego unijnego traktatu42. W pocztkach urzdowania gabinetu D. Tuska zakoczone zostay rwnie przygotowania do wejcia Polski do strefy Schengen. W nocy z 20 na 21 grudnia 2007 r. podniesione zostay szlabany graniczne na granicy zachodniej i poudniowej Polski, oraz na granicy z Litw. Premier Donald Tusk i kanclerz A. Merkel w obecnoci premiera Czech Mirka Topolanka, premiera Portugalii Jos Sokratesa, przewodniczcego Komisji Europejskiej Jos Manuela Barroso oraz ministrw spraw wewntrznych Polski, Czech i Niemiec symbolicznie otworzyli granic na przejciu w Poraju-Zittau-Hradku, a L. Kaczyski z prezydentem Litwy Valdasem Adamkusem w Budzisku-Kalvariji. Politycy podkrelali, e jest to data historyczna
Nieliczny wyjtek zob. Polen: Kaczynski will sich auf Kosten Europas prolieren, Die Welt z 19.07.2008. 42 Lissabon-Vertrag: Bundestag billigt EU-Begleitgesetze, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 9.09.2009 ; Ja zu Begleitgesetzen: Bundestag macht Weg fr EU-Vertrag frei, Der Spiegel z 8.09.2009; W. L o r e n z, Niemcy boj si konsekwencji traktatu lizboskiego, Rzeczpospolita z 9.09.2009; Niemcy. Bundestag przyj ustawy kompetencyjne, Gazeta Wyborcza z 8.09.2009; b a r t ., Niemcy zrobiy krok bliej Lizbony, ibidem z 9.09. 2009.
41
209
i przeomowa. Premier D. Tusk mwi o triume wolnoci, a Lech Kaczyski oceni wejcie Polski do Schengen jako olbrzymi sukces43. Polska miaa wiadomo, e z wczeniem jej do grupy Schengen ograniczone zostan kooperacja przygraniczna i kontakty midzyludzkie z promowan przez ni w Unii Europejskiej Ukrain. Pewnym postpem bya umowa podpisana 27 marca 2008 r. o maym ruchu granicznym pomidzy Polsk i Ukrain, ktra wesza w ycie 19 maja 2009 r., zezwalajca na bezwizowy ruch w stree przygranicznej. Dziki porozumieniu mieszkacy strefy przygranicznej bd mogli przekracza granic polsko-ukraisk w odlegoci 30 km na podstawie specjalnych zezwole, a nie patnych wiz. Umowa dotyczy rwnie gmin, ktrych terytorium rozciga si poza 30-kilometrow stref przygraniczn44. Wejcie Polski do strefy Schengen w Niemczech pocztkowo przyjto z mieszanymi uczuciami, ale klasa polityczna potraktowaa to jako kolejny etap prowadzcy do przezwyciania jeszcze istniejcych podziaw w Europie45. Rozszerzenie strefy Schengen to symbol dla nowych krajw czonkowskich, ktre ju nie s za elazn kurtyn owiadczy w Brukseli szef niemieckiego MSW Wolfgang Schuble i stwierdzenie to zostao przedrukowane przez wiksz cz prasy niemieckiej46. Natomiast przecitni obywatele obawiali si wzmoonego napywu nielegalnych pracownikw z Polski, emigrantw z Azji i terenw b. ZSRR, prostytucji, wzrostu kradziey samochodw i w supermarketach oraz rozprzestrzenienia si zorganizowanej przestpczoci. Do szybko okazao si, e obawy te byy bezpodstawne. Wedug raportw Ministerstwa Spraw Wewntrznych Brandenburgii w cigu 8 miesicy istnienia otwartej granicy doszo do zmniejszenia si o 6% czynw przestpczych na obszarze przygranicznym. To samo zaobserwowano w kwestii kradziey samochodw. Skutecznie dziaay polsko-niemieckie policyjne grupy operacyjne, wykrywajce tego typu przestpstwa. We wsplnym centrum operacyjnym policji wiecku pracuje 60 dwujzycznych funkcjonariuszy, co przyspieszyo nawizywanie kontaktw pomidzy lokalnymi posterunkami policji po obu stronach Odry i przyspieszenia procedur zwizanych z wykrywaniem poszukiwanych przestpcw i skradzionych pojazdw samochodowych. Wymieniane s na bieco bazy danych dotyczce nielegalnych przekrocze granicy i osb zatrzymanych47.
Tusk: Dzisiejszy dzie jest triumfem wolnoci, Gazeta Wyborcza z 21.12.2007; Dzi dwie uroczystoci z okazji wejcia do Schengen, ibidem; P. J e n d r o s z c z y k, Otwarta granica do Europy, Rzeczpospolita z 21.12.2007. 44 Umowa o maym ruchu przygranicznym podpisana, Rzeczpospolita z 28.03.2008; Ruszy may ruch przygraniczny pomidzy Polsk a Ukrain, Gazeta Wyborcza z 22.07.2009. 45 EU ffnet interne Grenzen, Frankfurter Rundschau z 8.11.2007; Schengen-Raum, Der Segen der Sge, Sddeutsche Zeitung z 22.12.2009; Neue EU-Auengrenzen Grenz-Erfahrungen, ibidem. Por. Bericht von einer Grenze, die verschwindet, Die Welt z 18.11.2007. 46 Ohne Passkontrollen nach Polen und Tschechien, Die Welt z 8.11. 2007; Bez kontroli na granicy wewntrznej, wicej kontroli na granicy zewntrznej, Gazeta Wyborcza z 8.11. 2007. 47 Grenzenlos nach Polen: Kontrollen zu neuen EU-Staaten entfallen, Die Tageszeitung z 8.11. 2007.
43
210
Bogdan Koszel
Suby celne i stray granicznej otrzymay moliwo dokonywania kontroli pojazdw na terytorium strefy przygranicznej. Niemcy zaczli docenia fakt, e nie musz si ubiega o polskie wizy. Poznikay wielokilometrowe kolejki samochodw ciarowych przed przejciami granicznymi, ktre zatruway rodowisko naturalne. Zaczto docenia uroki polskich pla i miejscowoci wypoczynkowych nad Morzem Batyckim. Po drugiej stronie Odry pojawili si polscy inwestorzy i chtni do zamieszkania w opuszczonych wioskach i osiedlach, ktrych symbolem stao si Lcknitz w Meklemburgii-Przedpomorzu48. Z wejciem Polski do Schengen nie wizay si uatwienia dla przepywu do Niemiec polskiej siy roboczej. Zgodnie z ukadem o akcesji z 16 kwietnia 2003 r. uwolnienie rynkw pracy w Unii Europejskiej nastpi miao po 7-letnim okresie przejciowym. W przeciwiestwie do innych pastw unijnych szybciej likwidujcych istniejce bariery, Niemcy i Austria zastrzegy, e konsekwentnie przestrzega bd kocowej daty 2011 r. Wypowiedzi czonkw rzdu federalnego i komentarze prasowe na przeomie 2008-2009 r. wskazyway, e wobec oporu wpywowych zwizkowcw z DGB, lewicowej partii Die Linke i haaliwej propagandy wok polskiego glazurnika i rzenika, w poczeniu ze skutkami wiatowego kryzysu gospodarczego, spoeczestwo niemieckie stao si mniej ufne i bardziej ksenofobiczne, a nacjonalistyczni, niechtni wobec obcych politycy zyskiwali wiksze poparcie. Apel grupy Kopernika zoonej z polskich i niemieckich ekspertw z grudnia 2008 r. o zniesienie istniejcych restrykcji tra w prni. W przeciwiestwie do rzdw J. Kaczyskiego, ktry kwestie ogranicze dla Polakw na niemieckim rynku pracy uywa w kampanii propagandowej, rzd D. Tuska nie przywizywa do tej kwestii nadmiernej wagi. Wprawdzie istniay szanse w pocztkach 2008 r., aby zgodnie z procedur 2+3+2 zakaz zatrudniania przybyszw z nowych krajw unijnych w myl tej formuy zosta w 2009 r. uchylony, ale Warszawa w tej kwestii nie wykazywaa wikszej inicjatywy. Impet emigracyjny Polakw skierowa si w pierwszej kolejnoci na Wyspy Brytyjskie, pastwa skandynawskie i niektre kraje Europy Zachodniej. Co wicej, w Polsce zaznaczy si brak rk do pracy w branach budowlanej, rolniczej i w sferze usug i zaczto namawia emigrantw na powrt do kraju. Z drugiej strony istniaa wiadomo, e uwolnienie niemieckiego rynku pracy dla Polakw w 2009 r. niejako automatycznie musiaoby pocign za sob uatwienia w swobodzie nabywania ziemi przez Niemcw w Polsce, co opozycja PiS traktowaa nadal w kategoriach narodowego zagroenia49. Objcie steru rzdw przez Angel Merkel spowodowao oczyszczenie atmosfery wok partnerstwa transatlantyckiego i budowanej europejskiej tosamoci obronnej w ramach Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa (WPZiB) oraz EuropejS. D i e t r i c h, Europa: Nach Polen hinberschlendern, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 3.01.2009. 49 K. B a c h m a n n, Ziemia dla Niemcw, praca dla Polakw, Gazeta Wyborcza z 12.02.2009.
48
211
skiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony (EPBiO). Merkel jeszcze jako przywdczyni opozycji odwiedzia Stany Zjednoczone w 2001 i 2003 r., gdzie daa si pozna jako wytrawny, odpowiedzialny polityk, rozumiejcy potrzeb utrzymywania cisych wizi transatlantyckich. Powrt Niemiec do roli tradycyjnego porednika pomidzy Paryem i Waszyngtonem i jako elementu rwnowagi pomidzy UE i NATO uatwi Polsce zadanie, konsekwentnie przyznajcej priorytet twardym gwarancjom bezpieczestwa NATO, a nie mikkim Unii Europejskiej. Niemiecka kanclerz bya wiadoma siy polskich argumentw, ktre przemawiay za utrzymaniem pozycji NATO w Europie i sojuszem z USA. Sporo jednak zamieszania do polsko-niemieckich relacji w ramach EPBiO wprowadzia amerykaska propozycja budowy tarczy antyrakietowej. Dopki koncepcja ta nie wysza poza stadium wstpnych polskoamerykaskich konsultacji, Niemcy wstrzymyway si od zajmowania stanowiska. Przed podr do Polski w marcu 2007 r. w wywiadzie dla niemieckiej stacji telewizyjnej ZDF kanclerz A. Merkel po raz pierwszy wypowiedziaa si na temat budowy tarczy antyrakietowej i zasugerowaa, e bdzie namawia polskich przywdcw do budowy takiej osony pod auspicjami NATO. Szef niemieckiej dyplomacji F.-W. Steinmeier wzywa USA do rozmw w sprawie budowy tarczy z wszystkimi partnerami, a przede wszystkim z Moskw. Ostro natomiast przeciw budowie tarczy wypowiada si przewodniczcy wsprzdzcej SPD Kurt Beck oraz Guido Westerwelle, lider opozycyjnej partii liberalnej. Ten ostatni domaga si, by powanie traktowa rosyjskie zastrzeenia wobec takiego przedsiwzicia50. Rzd D. Tuska zapowiedzia, e w sprawie budowy tarczy antyrakietowej nie ma adnej sztywnej doktryny i bdzie otwarty na argumenty za i przeciw. Ale 20 sierpnia 2008 r. w obliczu kryzysu gruziskiego doszo w Warszawie do podpisania ukadu z USA o budowie elementw tarczy antyrakietowej w Polsce. W Niemczech przyjto to do wiadomoci, ale jednoczenie skwapliwie naganiano sprzeciw rzdu rosyjskiego i analizowano rne negatywne konsekwencje tego kroku dla bezpieczestwa europejskiego51. Objcie rzdw w Stanach Zjednoczonych w styczniu 2009 r. przez Baracka Obam, reprezentujcego odmienn od G.W. Busha lozo mylenia w kwestiach bezpieczestwa, resetujcego stosunki z Rosj, odoyo jednake realizacj tego projektu na bliej nieokrelony czas 52.
50 Steinmeier warnt vor neuem Wettrsten, Die Welt z 18.03.2007; O. T h r n er t, Bentigt Europa eine Raketenabwehr? ibidem z 21.03.2007; J. L e i t h u s er, Streit ber Raketenschild. Merkel kritisiert amerikanische Raketenabwehr, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 19.03.2007; Merkel za otwart dyskusj z Rosj w sprawie Tarczy, Gazeta Wyborcza z 12.03.2007; B. T. W i e l i s ki , Angela Merkel: budujmy tarcz w NATO, ibidem z 13.03.2007. 51 Polen und Ameryka besiegeln den Raketenschild, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 21.08.2008; Russland droht Polen wegen Einigung ber Raketenschild, ibidem z 16.08.2008 G. L e s s e r, USA bauen Raketenabwehr in Polen auf, Die Tageszeitung z 20.08.2008; Anti-Raketenschild: Zndende Abwehr, Frankfurter Rundschau z 21.08.2008; Tarcza obroni Polsk, Rzeczpospolita z 21.08.2008. Por. P. W r o s k i, Z Niemcami si dogadamy, z tarcz zobaczymy, Gazeta Wyborcza z 7.11.2007. 52 Por. J. K i w e r s k a, Podr Baracka Obamy po Europie, Biuletyn Instytutu Zachodniego, nr 14/2009,http://www.iz.poznan.pl/news/76_nr%2013.%20Obama%20w%20Europie.pdf
212
Bogdan Koszel
Wojna gruzisko-rosyjska w sierpniu 2008 r. stanowia test dla unijnej polityki bezpieczestwa i obrony, poniewa m.in. wprowadzia pewien dysonans pomidzy Polsk a Francj i Niemcy. Kiedy kanclerz Merkel apelowaa do wstrzemiliwoci i prezydentowi Francji powierzono w imieniu UE trudn misj przywrcenia pokoju, do Tbilisi uda si prezydent L. Kaczyski. Niezalenie od krytycznej opinii premiera D. Tuska i ministra R. Sikorskiego wsplnie z przywdcami Ukrainy, Litwy, otwy i Estonii wyrazi silne poparcie dla prezydenta Gruzji Micheila Saakaszwillego, nie zwaajc na moliwo zerwania tym samym kruchego rozejmu. W mocnych sowach napitnowa Rosj, groc jej podjciem walki53. Prby wprowadzenia sankcji wobec Rosji proponowane przez Francj i Polsk zostay przez Niemcy odrzucone jako niepodana prba izolacji Rosji na arenie midzynarodowej54. Po szczycie UE w Brukseli 1 wrzenia 2008 r. przyjto inne rozwizania. Po wprowadzeniu rozejmu UE wysaa do Gruzji 300-osobow misj obserwatorw, ktrzy nadzorowa mieli wprowadzenie w ycie planu N. Sarkozyego. W jej skad weszo 44 policjantw i ekspertw niemieckich, 10 polskich policjantw (cznie z personelem 31 osb), a caoci kierowa wytrawny niemiecki dyplomata Hansjrg Haber 55. Nastpio pewne osabienie prorosyjskich postaw w Europie Zachodniej, ale Rosja w kontekcie najwaniejszych zagroe dla bezpieczestwa midzynarodowego pozostaa najwaniejszym partnerem pastw Sojuszu Pnocnoatlantyckiego. Co za tym idzie, bojkotowanie wsppracy z Moskw na dusz met byo niekorzystne dla obu stron. Nie dziwi wic fakt, e w grudniu 2008 r. wznowiono nieocjalny dialog Brukseli z Moskw. Natomiast ju na pocztku marca 2009 r. ocjalnie wznowiono prace Rady NATO-Rosja. Po dowiadczeniach zwizanych z kryzysem na Kaukazie, na posiedzeniu Rady Europejskiej 11-12 grudnia 2008 r. w Brukseli postanowiono nada nowy impuls europejskiej polityce bezpieczestwa i obrony. Zdecydowano uzgodni nowe cele dla EPBiO, aby wzmocni i zoptymalizowa europejskie zdolnoci w najbliszych latach i podkrelono gotowo UE do dziaania na rzecz midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa oraz faktycznego zapewnienia bezpieczestwa swoim obywatelom. Rzd T. Tuska bez zastrzee popiera takie rozwizania56.
Lech Kaczyski w Tbilisi: Jestemy po to, eby podj walk, Gazeta Wyborcza z 12.07.2008; P. K o c i s k i, Lech Kaczyski w Tbilisi: Caa Europa musi by tutaj, ibidem z 13.08.2008. Por. K. S c h u l l e r, S. T h i el b e e r, Fnf solidarische Prsidenten in Tyis, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 13.08.2008. 54 Steinmeier: EU darf Russland nicht isolieren, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 1.09.2008. 55 Europische Sicherheits- und Verteidigungspolitik, Auswrtiges Amt. Bundesministerium der Verteidigung, http://www.auswaertiges-amt.de/diplo/de/Infoservice/Broschueren/ESVP.pdf., Do Gruzji przyjechali unijni obserwatorzy, Gazeta Wyborcza z 30.09.2008. 56 Posiedzenie Rady Europejskiej w Brukseli 11 i 12 grudnia 2008 r. Konkluzje prezydencji, Rocznik Integracji Europejskiej nr 2/2008, dok.3, s. 374. Por. M. K r a k i e w i c z, P. B u r a s, Die Auenund Sicherheitspolitik Polent unter der Regierung Tusk, SWP-Aktuell nr 40, Mai 2008.
53
Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL 2009: INTENSYFIKACJA KONTAKTW I WSPPRACY
213
Zgodnie z zapowiedziami polskich i niemieckich politykw w wanym dla obu pastw roku obchodu rocznic doszo do zacienienia wsppracy i wymiany naukowo-kulturalnej. W dniach 27-28 kwietnia 2009 r. w Berlinie przebywa marszaek Senatu Bogdan Borusewicz, ktry otworzy jedn z wielu zaprojektowanych na 2009 r. ekspozycji W obiektywie wroga. Niemieccy fotoreporterzy w okupowanej Warszawie 1939-1945. Wydarzenie to poprzedzio otwarcie innych wystaw. 19 marca w Ephraim-Palais i Mrkisches Museum zainaugurowano ekspozycj My, berliczycy!/Wir, Berliner! najwiksz dotychczas powicon blisko trzechsetletniej historii polskiego Berlina. Sytuowaa ona Polakw w kulturowej, religijnej, spoecznej i gospodarczej przestrzeni miasta, a tym samym unaoczniaa ich wkad w rozwj miasta zarwno w przeszoci, jak i teraniejszoci. Pokazywaa ona z jednej strony jak Polacy postrzegali stolic Niemiec, a drugiej jak Berliczycy reagowali na polsk obecno w miecie. Wystaw przygotowao Centrum Bada Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie. Obchody wyborw czerwcowych w Polsce w 1989 r. upamitnione zostay w Berlinie w Paul-Lbe-Haus kolejn interesujc wystaw (Pokojowa rewolucja droga do wolnoci. 20. rocznica przemian ustrojowych w Polsce) otwart przez N. Lammerta i B. Komorowskiego 26 maja. W formie sugestywnego przekazu multimedialnego pokazywaa ona proces wyzwalania si Polski spod komunistycznej dyktatury oraz wkad Solidarnoci w zainicjowanie demokratycznego przeomu w Europie rodkowo-Wschodniej57. Kulminacj wsplnych polsko-niemieckich obchodw 20. rocznicy zwycistwa si demokratycznych w Polsce bya wizyta w Krakowie 4 czerwca kanclerz A. Merkel i odsonicie symbolicznego pomnika Solidarnoci koo siedziby Bundestagu w Berlinie. Podczas krtkiego pobytu w Polsce w przemwieniu w Katedrze Wawelskiej szefowa niemieckiego rzdu podzikowaa Polakom za pokojowy przeom 1989 r. Podkrelia, e wybory z 4 czerwca 1989 r. przyniosy decydujce zwycistwo dla demokracji w Polsce i ostatecznie dla caej Europy, a my Niemcy jestemy zobowizani do gbokiej wdzicznoci wobec naszych przyjaci w Polsce, na Wgrzech i w byej Czechosowacji. Pomogli oni osign to bezcenne szczcie, jakim byo zjednoczenie Niemiec58. Rwnie z udziaem szefowej niemieckiego rzdu, prezydenta H. Khlera, N. Lammerta i B. Komorowskiego, 17 czerwca w pobliu dawnego Reichstagu odsonito fragment muru Stoczni Gdaskiej, upamitniajcego wkad Solidarnoci
Otwarcie wystawy Pokojowa rewolucja droga do wolnoci. 20 rocznica przemian ustrojowych w Polsce, ibidem, http://www.berlin.polemb.net/index.php?document=1682. 58 Wizyta Angeli Merkel w Krakowie z okazji uroczystoci upamitniajcych przeomowe wydarzenia z 1989 roku. Konsulat RFN w Krakowie, http://www.krakau.diplo.de/ Vertretung/ krakau/pl/Teaser_20pl/BK__in__Krakau.html; Polen: Wem gehrt der Sieg ber den Kommunismus?, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 5.09. 2009.
57
214
Bogdan Koszel
w upadek komunizmu. Znalaza si tam tablica z napisem w jzyku polskim i niemieckim Dla upamitnienia walki Solidarnoci o wolno i demokracj oraz wkadu Polski w ponowne zjednoczenie Niemiec i polityczn jedno Europy59. W polityczn i historyczna wymow obchodu okolicznociowych rocznic dobrze wpisaa si pierwsza podr zagraniczna w drugiej kadencji niemieckiego prezydenta H. Khlera, ktrej celem 13 lipca bya Warszawa. Wiele miejsca w rozmowach z prezydentem L. Kaczyskim i innymi polskimi politykami zajmowaa problematyka pamici historycznej i koniecznoci niezwocznej ratykacji traktatu lizboskiego, do czego namawia polskiego prezydenta H.Khler60. Symboliczn wymow w przededniu obchodw 70-letniej rocznicy wybuchu II wojny wiatowej mia list intelektualistw niemieckich opublikowany na amach polskiej prasy i niemieckiego tygodnika Die Zeit, ktry pooy nacisk na zbrodniczy charakter paktu Ribbentrop-Mootow. Autorami tego listu byli: m.in. bya przewodniczca Bundestagu Rita Sssmuth, pierwszy szef Urzdu ds. Akt Stasi Joachim Gauck i jego nastpczyni Marianne Birthler oraz znani profesorowie Dieter Bingen i Arnulf Baring61. W podobnym, lecz bardziej pogbionym tonie utrzymane byo owiadczenie przewodniczcych episkopatw Polski i Niemiec zoone 25 sierpnia z okazji wybuchu II wojny wiatowej. Od maja pracowaa nad nim Grupa Kontaktowa obu episkopatw, a pomysodawc Owiadczenia by bp Jzef Skworc. Pod dokumentem widniay podpisy obu przewodniczcych episkopatw: arcybiskupw Jzefa Michalika i Roberta Zollitscha, a zosta on jednoczenie ogoszony na Jasnej Grze i w Bonn. Obaj hierarchowie Kocioa katolickiego przekonywali, e dzisiaj naley troszczy si o to, aby nowe pokolenia zdobyy i zachoway waciwe rozumienie II wojny wiatowej. Potrzebna jest nie tylko rzetelno w rozliczaniu si z okropnociami przeszoci, ale take rezygnacja ze stereotypw, ktre utrudniaj prawdziwe zrozumienie tych czasw i mog podway budowane z trudem zaufanie midzy Polakami a Niemcami. W ich opinii to z powodu ekspansywnych sowieckich planw nowego porzdku w Europie rodkowej i Wschodniej oraz decyzji zwyciskich mocarstw, take wielu Niemcw cierpiao nie tylko na kocu wojny, ale take pniej, kiedy dowiadczyo losu uciekajcych i wypdzonych. Potpiajc zbrodnie wojenne byli zgodni w potpieniu wypdze nie zapominajc przy tym o wewntrznej zalenoci i nastpstwie wydarze. W tym kontekcie apelowali o prawd, ktra niczego nie przemilcza i nie dopomina si wyrwnywania krzywd. Nawizujc do listu episkopatu Polski z listopada 1965 r. wspominali o trudnej drodze do pojedna59 Odsonicie pomnika upamitniajcego wkad Solidarnoci w przywrcenie wolnoci i jednoci w Europie. Ambasada RP w Berlinie, http://www.berlin.polemb.net/index.php?document=142; P. J e nd r o s z c z y k, Bundestag dzikuje Polsce, Rzeczpospolita z 16.06.2009. 60 A. R y b i s k a, Prezydent Niemiec: Polska ley mi na sercu, Rzeczpospolita z 14.07.2009. 61 Owiadczenie w zwizku z 70-leciem paktu hitlerowsko-stalinowskiego. Ambasada RP w Berlinie, http://www.berlin.polemb.net/index.php?document=1764; Niemieccy intelektualici o 70. rocznicy wybuchu wojny, Gazeta Wyborcza z 20.08.2009; b a r t, Przepraszamy za 1939, dzikujemy za 1989, ibidem z 21.08.2009.
215
nia i wsppracy, nie pozbawionej nieporozumie i obcie. W zakoczeniu zaakcentowano i przestrzegano, e w niektrych spoecznych czy politycznych tendencjach ujawnia si rwnie pokusa propagandowego wykorzystania raz ju w historii zaistniaych zranie i pobudzania resentymentw wynikajcych z jednostronnych interpretacji historycznych. Koci bdzie nieustannie i zdecydowanie wystpowa przeciw takiemu odejciu od prawdy historycznej. Zachcamy do intensywnego dialogu, ktry zawsze czy si z gotowoci wysuchania drugiej strony 62. Ostatnim akordem obchodw 70. rocznicy wybuchu II wojny wiatowej byo spotkanie 1 wrzenia na Westerplatte przedstawicieli 20 pastw, w tym szefw rzdw Polski, Niemiec i Rosji. Poprzedzio je wsplne specjalne owiadczenie ministrw spraw zagranicznych RFN F.-W. Steinmeiera i RP R. Sikorskiego. Po raz kolejny pady sowa o tragicznej wojennej przeszoci i podejmowanych w latach szedziesitych i siedemdziesitych XX w. prbach polsko-niemieckiego dialogu, kiedy to mimo bolesnej przeszoci oba narody podjy trud porozumienia, pojednania i budowy przyjaznych relacji. Apelowano o utrzymanie i wzmacnianie przyjani Polakw i Niemcw, czonkw Unii Europejskiej i sojusznikw w NATO, ktrych cz wsplne interesy i cele, zbliaj wsplne zagroenia i wyzwania63. W Gdasku nawizujc do wybuchu wojny polski premier stwierdzi, i naley pamita, kto by katem, a kto oar. Obiecywa, e Polska nie bdzie wykorzystywa tej pamici przeciwko komukolwiek, ale te ostrzega, e ten kto bdzie chcia t pami historyczn zakamywa, przyniesie ludziom nieszczcie. Adresatem wikszoci uwag, zwaszcza tych z ust prezydenta L. Kaczyskiego by premier W. Putin, ktry jednoznacznie nie potpi agresji ZSRR na Polsk we wrzeniu 1939 r. i zbrodni katyskiej i obieca tylko pod warunkiem wzajemnoci otwarcie rosyjskich archiww64. Niemiecka kanclerz nie daa si wcign w polsko-rosyjskie spory. W dobrze wywaonym przemwieniu jeszcze raz zwrcia uwag na odpowiedzialno narodowosocjalistycznych Niemiec za rozptanie II wojny wiatowej i hekatomb polskich oar. Uwag niemieckiej opinii publicznej jednak przyciga premier Rosji i to jego wypowiedzi zdominoway komentarze z Gdaska65.
62 Owiadczenie Przewodniczcego Konferencji Episkopatu Polski Abpa dra Jzefa Michalika i Przewodniczcego Konferencji Episkopatu Niemiec Abpa dra Roberta Zollitscha, z okazji 70. rocznicy rozpoczcia II wojny wiatowej 1 wrzenia 1939 roku, Gazeta Wyborcza z 26.08.2009; Episkopaty Polski i Niemiec w rocznic II wojny, ibidem; Jest wsplna deklaracja, Rzeczpospolita z 26.08.2009; Biskupi o krzywdach Polakw i Niemcw, ibidem; Episkopaty Polski i Niemiec: niech nasze narody id drog prawdy i mioci, ibidem z 25.08.2009. 63 Aby nigdy wicej wsplne owiadczenie Sikorskiego i Steinmeiera, Gazeta Wyborcza z 1.09.2009. 64 W. L o r e n z, Rozmowy w cieniu przeszoci, Rzeczpospolita z 2.09.2009; K. M a n y s, O prawdzie na Westerplatte, ibidem. 65 Gedenken an Zweiten Weltkrieg: Debatte am Heldengedenktag, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 1.09.2009; Jahrestag des Kriegsbeginns: Geschichtsstreit berschattet Gedenkfeier in Polen, Der Spiegel z 1.09.2009; Gedenken an Zweiten Weltkrieg: Kaczynski wirft Sowjetunion Messerstich in den Rcken vor, ibidem; Gedenktag: Putin fordert neuen Pragmatismus mit Polen, Die Welt
216
Bogdan Koszel
W obtujcym w wydarzenia 2009 r. warto byo jeszcze zwrci uwag na inicjatywy wspierajce proces budowy polsko-niemieckiego porozumienia. 7 maja w katedrze Magdeburgu odbya si uroczysto wrczenia W. Bartoszewskiemu Nagrody Cesarza Ottona z udziaem wadz krajowych Saksonii-Anhalt. W. Bartoszewski zosta wyrniony Nagrod Cesarza Ottona za swoje zaangaowanie w polityk porozumienia midzy narodami oraz proces jednoczenia Europy, jak rwnie za osobist i polityczn dziaalno na rzecz poprawy stosunkw polsko-niemieckich i integracj Polski. W kilka miesicy pniej, 29 sierpnia w ratuszu w Weimarze nagrod im. Adama Mickiewicza odebray osoby czynnie zaangaowane w trjstronn polsk-francusko-niemieck wspprac w ramach Trjkta Weimarskiego. Na licie laureatw znalazy si hrabina Freia von Moltke, honorowa przewodniczca Fundacji dla Porozumienia Europejskiego w Krzyowej, Stphene Hessel, czonek kuratorium Komitetu wspierania kooperacji francusko-niemiecko-polskiej oraz prof. Zdzisaw Najder, byy dyrektor Rozgoni Polskiej Radia Wolna Europa, czynnie zaangaowany we wspieranie w Polsce idei Trjkta Weimarskiego66. Dobre postpy osignito w prestiowo traktowanej przez oba kraje edycji wsplnego caociowego podrcznika do nauki historii w Polsce i Republice Federalnej. Mwio si o tym wiele od pocztkw lat dziewidziesitych ubiegego stulecia. Pierwszy ocjalnie wspomnia o tym w padzierniku 2006 r. na inauguracji roku akademickiego w Uniwersytecie Europejskim Viadrina F.-W.Steinmeier, a w styczniu 2008 r. wystpi z formaln propozycj67. Wzorowano si na dobrze przyjtym wsplnym podrczniku francusko-niemieckim i propozycje te poparli minister R. Sikorski i minister edukacji Katarzyna Hall. W maju 2008 r. w Berlinie ocjalnie zainaugurowano prace. W nastpnych miesicach powoano rad naukow i rozpoczto dobiera autorw do poszczeglnych czci. Do realizacji projektu upowaniono wspprzewodniczcych Polsko-Niemieckiej Komisji Podrcznikowej: Michaela Mllera z Uniwersytetu Halle-Wittenberg i Roberta Trab z Centrum Bada Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie. W prace zostali wczeni m.in. eksperci z Centrum Bada Historycznych PAN, Instytutu Midzynarodowych Bada nad Podrcznikami Szkolnymi im. Georga Eckerta w Brunszwiku i Instytutu Polskiego w Darmstadt. W 2011 r. powinien ukaza si pierwszy tom podrcznika, obejmujcy okres od redniowiecza do wczesnej nowoytnoci68.
z 1.09.2009; Polen loben Merkel und ein bisschen sogar Putin, Der Tagesspiegel z l3.9.2009; K. K r o h n, Monumentaler Konikt, ibidem z 2.09.2009. Tekst przemwienia A. Merkel w jzyku niemieckim zob. Gazeta Wyborcza z 1.09.2009. 66 Uroczysto wrczenia W. Bartoszewskiemu Nagrody Cesarza Ottona w Magdeburgu; Nagroda im. Adama Mickiewicza za zasugi dla Pojednania i Wsppracy Europejskiej 2009.Ambasada RP w Berlinie, http://www.berlin.polemb.net/index.php?document=1720. 67 Polska i Niemcy wsplne ksztatowanie Europy. Przemwienie Federalnego Ministra Spraw Zagranicznych dr. Franka-Waltera Steimeiera z okazji inauguracji roku akademickiego na Uniwersytecie Viadrina we Frankfurcie nad Odr w dniu 26.10.2006 roku, (materia powielany). 68 Prace nad polsko-niemieckim podrcznikiem do historii, Gazeta Prawna z 27.05.2009.
217
Dokonujc bilansu polsko-niemieckich relacji pod rzdami koalicji PO-PSL nietrudno zauway, e ma on daleko wicej ocen pozytywnych ni negatywnych. Udao si odbudowa zaufanie w stosunkach z Berlinem, co w polityce zagranicznej jest nieodzowne do osignicia jakiegokolwiek sukcesu. Utrzymuje si wysoki poziom kontaktw na najwyszym szczeblu, kooperacji gospodarczej i wsppracy przygranicznej. Oba rzdy yczliwie wspieraj kulejc za czasw rzdw J. Kaczyskiego i R. Giertycha wspprac modzieow. Po obu stronach pojawia si coraz wicej inicjatyw z dziedziny kultury i nauki, czego symbolem jest powoanie do ycia w 2008 r. Polsko-Niemieckiej Fundacji na rzecz Nauki. Pozostaje decyt w sferze wiadomoci, pamici historycznej i postrzegania ssiedztwa. W tym obszarze rzdy J. Kaczyskiego dokonay swoistego postpu, gdy w drugiej poowie 2008 r. w sondaach zwikszya si liczba osb le oceniajcych stosunki polsko-niemieckie w porwnaniu do 2005 r. Mniej Polakw mwi dobrze o stosunkach z Niemcami, wzrosa te liczba Polakw twierdzcych, e Niemcy realizuj swoje interesy kosztem innych pastw takiego zdania byo 54% badanych i oznaczao to wzrost o poow w porwnaniu do ubiegych lat. Prawie poowa Polakw nie darzy Niemcw sympati, ani niechci, przy rosncej grupie osb posiadajcej uczucia neutralne69. Nie ulega wtpliwoci, e to silnie eksponowana w latach 2005-2007 polityka historyczna jeszcze przeze wiele lat bdzie wywieraa wpyw na caoksztat stosunkw polsko-niemieckich. W obu krajach jest on wanym instrumentem biecej polityki w rku najwikszych ugrupowa. Z pewnoci przy zachowaniu toute proportion garde i powcigliwoci, naley uwanie przyglda si zmianom zachodzcym w sferze wiadomoci po drugiej stronie Odry. W Niemczech o duszego czasu ronie pokolenie zdecydowanie odcinajce si od nieustajcej ekspiacji za grzechy przodkw i samoograniczania si na arenie midzynarodowej. Sytuacj t zrcznie prbuje wykorzysta Erika Steinbach i Zwizek Wypdzonych, aby na fali nowego patriotyzmu poszerzy swoje polityczne zaplecze. Naley liczy si z tym i by na to przygotowanym, e w polityce historycznej i odniesieniu do przeszoci bd amane kolejne moralne zakazy i kwestie, ktre jeszcze wczoraj byy tematem tabu. Film Upadek nie przeraa, lecz budzi wspczucie dla upadego dyktatora, obraz Anonima pokazujc gwaty na niemieckich kobietach przez onierzy Armii Czerwonej rodzi wstyd i wspczucie, ale nie stawia pytania, skd si wzili Rosjanie w kwietniu 1945 r. w stolicy Niemiec. Popularny serial Ucieczka to nie tylko dramatyczny opis ludzi zmuszonych do ewakuacji, ale i nostalgiczna podr do Prus Wschodnich i Pomorza w czasy minione.
69 L. K o l a r s k a - B o b i s k a, A. a d a ( red.), Polska-Niemcy. Wzajemny wizerunek i wizja Europy, Warszawa 2009, s. 16-17. Por. Die Destruktion des Dialogs: zur innenpolitischen Instrumentalisierung negativer Fremd- und Feindbilder; Polen, Tschechien, Deutschland und die Niederlande im Vergleich, 1900-2005, hrsg. von D. B i n g e n (u.a.), Wiesbaden 2007; b a r t, Mniej Polakw mwi dobrze o stosunkach z Niemcami, Gazeta Wyborcza z 31.08.2009.
218
Bogdan Koszel
Gwn paszczyzn rozwoju relacji polsko-niemieckich pozostaje Unia Europejska. Ju dzisiaj zaobserwowa mona daleko idcy proces europeizacji bilateralnych stosunkw polsko-niemieckich. Niemcy cho osabione wiatowym kryzysem nale nadal do unijnych liderw, powanie pojmuj swoje europejskie zobowizania i chc te by w Unii Europejskiej tak traktowani. Polska przez cay czas szuka moliwoci okrelania swojej pozycji w Unii i jej wzmocnienia. Jednake Niemcy i Polacy nie powinni zapomina, e w Unii Europejskiej s bacznie obserwowani, a stosunki polsko-niemieckie maj by przykadem i symbolem przezwyciania dramatycznej przeszoci na otarzu jednoci europejskiej. Pytanie, jak RFN w obecnym trudnym okresie bdzie deniowa swoje interesy w Europie rodkowo-Wschodniej oraz jak Polacy i Niemcy bd wzajemne uzgadnia swoje interesy w Unii Europejskiej w duszej perspektywie jest bardzo istotne dla integracji europejskiej. Niemcy stopniowo si przyzwyczajaj, e Polacy wnosz do Unii zupenie inny baga dowiadcze, diametralne rny od krajw, ktre byy do Wsplnoty przyjmowane w latach wczeniejszych. Maj wiadomo, e prba forsowania wasnych koncepcji w zakresie np. polityki wschodniej bez uzyskania co najmniej neutralnej postawy Polski skazana bdzie na niepowodzenie i musz zabiega o jej yczliwo. Z drugiej strony promowana przez Polsk idea Partnerstwa Wschodniego UE musi zakada podobn przychylno i wspdziaanie ze strony Berlina. Biorc pod uwag nawarstwiajce si wyzwania te w sferze bilateralnej i europejskiej istnieje daleko idce uzasadnienie dla wzmocnienia polsko-niemieckiej wsplnoty interesw i wartoci. Naley doda jej nowych impulsw i popularyzowa w szerokich warstwach spoeczestwa polskiego i niemieckiego. Za mao np. wykorzystuje si w Republice Federalnej silne propolskie lobby polityczne, ktremu ton nadaj dysydenci z b. NRD. Warto wreszcie przekona politykw do snalizowania pomysu, aby na wzr regularnych, niezobowizujcych i wieloaspektowych konsultacji francusko-niemieckich w Blaesheim (Blaesheim-Treffen) uruchomi podobn formu spotka, do czego idealnie nadawaby si np. Pozna70. Po niedobrych dowiadczeniach, zarwno w Berlinie, jak i coraz bardziej w Warszawie pogbia si wiadomo, e wzajemne stosunki wymagaj starannej pielgnacji. Oba pastwa ssiaduj ze sob. Czy to ssiedztwo bdzie miao charakter jak uj to trafnie berliski politolog Kai-Olaf Lang konfrontacyjnej wsppracy czy rzeczywistego partnerstwa, zaley od dobrej woli rzdzcych i nastawienia spoeczestw. Do wsppracy z Niemcami, zwaszcza w Unii Europejskiej, Polska powinna podchodzi racjonalnie, nie kierujc si doranymi korzyciami, czy resentymentami, lecz z pewn asertywnoci i konsekwencj z szacunkiem dla interesw wasnych i partnera.
Zob. J. F r a s c h, Dynamisierung deutsch-polnischen Beziehungen. Vorschlag fr eine Vertiefung der bilateralne Zusammenarbeit, SWP-Aktuell nr 34, Juli 2009. Por. A.K r z e m i s k i, Testfall fr Europa: deutsch-polnische Nachbarschaft muss gelingen, Hamburg 2008.
70
Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL ABSTRACT
219
The author forwards the thesis that after two years of administration of the PiS-LPR-Samoobrona coalition in Poland (2005-2007), characterized by an escalation of tension in relations with Germany, the PO-PSL coalition government of Donald Tusk opts for restoration of trust in contacts with Berlin. Prof. Wadysaw Bartoszewski, who enjoys considerable authority in the FRG, has been appointed the Prime Ministers plenipotentiary for international relations. He managed to work out a compromise on the issue of establishing a visible sign in Berlin and withdrawal of Erika Steinbach from the implementation of this project. The European Union is now the main ground of Polish-German relations and their Europeization exerts growing inuence on bilateral relations, as evidenced by Germanys support of Jerzy Buzeks election for President of the European Parliament. The author claims that Poland should approach cooperation with Germany, especially within the European Union, rationally, not being guided by short-term benets or resentments but with assertiveness and consistently respecting its own interests as well as those of its partner. The present government conceives of the idea of Polish-German partnership in precisely those terms.

Bogdan Koszel, "Nowe Otwarcie"? Stosunki Polsko-Niemieckie W Okresie Rządów Koalicji PO-PSL (2007-2009)

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Bogdan Koszel, "Nowe Otwarcie"? Stosunki Polsko-Niemieckie W Okresie Rządów Koalicji PO-PSL (2007-2009)

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

PRZEGLD ZACHODNI 2009, nr 4

BOGDAN KOSZEL Pozna

NOWE OTWARCIE? STOSUNKI POLSKO-NIEMIECKIE W OKRESIE RZDW KOALICJI PO-PSL (2007-2009)*

Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL

W CIENIU WIDOCZNEGO ZNAKU

Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL

Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL

Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL

Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL

Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL

Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL

Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL

Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL

Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL

Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL

Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL ABSTRACT

Das könnte Ihnen auch gefallen