Ky Seyirlik Oyunlar

DR. NURHAN KARADA

TRKYE BANKASI KLTR YAYINLARI

zet: Bar Yldrm

NDEKLER Tanm ................................................................................................................. 4 KY SEYRLK OYUNLARININ Z ................................................................ 4 badet ve Ky Seyirlik Oyunlarnn Karlatrlmas ...................................... 4 Oyunlarn Zamanlar ....................................................................................... 5 Belirli Gnlerde Oynanan Tresel Ve Bysel Oyunlar..................................... 5 1. Saya Gezme ............................................................................................... 5 Yre, Zaman, Kurgu .................................................................................... 5 Oyunun ncelenmesi ................................................................................... 6 Gncel Yorumu ........................................................................................... 7 2. Doann Canlanmas in Oynanan Oyunlar .............................................. 7 Fattik Oyunu ................................................................................................ 7 Oyunun ncelenmesi ................................................................................ 8 idem Bayram ......................................................................................... 8 Hdrellez ...................................................................................................... 8 Hasat Sonu Oynanan Oyunlar ....................................................................... 9 Ekin Kurtarma Duas ................................................................................... 9 l Oyunu ................................................................................................... 9 Yamur Dualar .............................................................................................. 9 Sadece Elence in Oynanan Oyunlar ............................................................. 9 Tresel zellik Tayan Oyunlar .................................................................... 9 Madmak Oyunu .......................................................................................... 9 Arap ve Kz Karma Oyunu ..................................................................... 10 Yeni Dzenlenen Oyunlar ............................................................................ 10 Deirmen Dndrme Oyunu ..................................................................... 10 Tarla Srme Oyunu ................................................................................... 11 Mzikli Ve Dansl Szsz Oyunlar ................................................................... 11 Kartal Oyunu ................................................................................................ 11 Kz Karma Oyunu ...................................................................................... 11 Mzikli Dansl Ve Trkl Oyunlar .................................................................. 12 Kz Sana Dr Geldiler ve Desti................................................................. 12 SEYRLK OYUNLARIN BM....................................................................... 12 Metinlerin Yaps .............................................................................................. 12 1. Tresel ya da bysel oyunlar ................................................................. 12 Genel Kurallar ........................................................................................... 13 2. Sadece elence iin oynanan oyunlar...................................................... 13 3 4. Mzikli ve Dansl Szsz / Szl (Trkl) Oyunlar .......................... 14 Oyunlarn Oynan .......................................................................................... 14 2

1. Ynetici ..................................................................................................... 14 2. Oyuncu ..................................................................................................... 14 3. Seyirci ....................................................................................................... 14 4. Oyun Yeri ................................................................................................. 15 5. Dekor, Kostm, Aksesuar, Efekt, Makyaj ................................................. 15 Dekor......................................................................................................... 15 Kostm ...................................................................................................... 15 Aksesuar ................................................................................................... 15 a) Gerek Aksesuar ............................................................................... 16 b) Yalanc Aksesuar............................................................................... 16 c) Canl Aksesuar .................................................................................. 16 d) Efekt .................................................................................................. 16 e) Makyaj ............................................................................................... 16 6. Mzik ve Dans .......................................................................................... 16

Tanm
Ky seyirlik oyunlar; dnlerde, bayramlarda ya da yln belirli gnlerde kyllerin genellikle oyun yapma, oyun karma ad altnda yarattklar bir tiyatro olaydr. Bunlar, Ky Tiyatrosu, Ky Orta Oyunu, Ky Temsilleri gibi adlarla da bilinir. nce bir ritel olan bu oyunlar giderek bilinsiz bir elence aracna dnmtr.

KY SEYRLK OYUNLARININ Z
Ky seyirlik oyunlar kyden kopuk dnlemez. at metnin biimlenii, mizansenler, espriler, mzikler, danslar, giysiler, aksesuarlar vb. eler tmyle oynand ky ve zamanda bir btndr. Baka bir yerde oynand takdirde az ya da ok bir eyler yitirecektir nk bu oyunlar zellikle seyircisiyle bir btndr. Ve bu seyirci ayn zamanda oyuncudur. badet ve Ky Seyirlik Oyunlarnn Karlatrlmas 1 Davran badet Seyirlik Oyun
Ynetici
a) badeti ynetecek bir din adamnn bulunmas (klan yals, aman vb.) arttr a) Oyunu ynetecek biri vardr (hoca, dede, yiitba, oyuncuba, eleba, meydanc, kse, delil, oyunaas, nc, reis, kahya vb.) b) Oyuna katlanlar klk deitirme, makyaj yapma, aptes, namaz gibi n hazrlklar yaparlar. c) Oyunun ats bellidir ve susulacak, glnecek yerleri herkes nceden bilir. d) Genellikle oyuna has belli oyun yerleri vardr (ev nleri, damlar, ky meydan vs.) e) Oyunlar belli gnlerde kartlr Bir ok oyunda adak, hediye verme gelenei vardr (k yars, saya gezme gibi) g) Hemen hepsinde dans ve mzik vardr h) Baz oyunlarn zel aralar vardr (deve ba, at iskeleti, sakal vs.) f) i) Baz oyunlar kurallam ve kalplamtr (zellikle saya gezme, k yar)

n hazrlk Yaplacak ve yaplmayacak eyler zel yer zel zaman Kurban-hediye Dans-mzik Klt aralar Kurallam ve kalplam eyler

b) Ynetecek kiinin belli bir n hazrl yapmas gerekir (ykanmak, bedeni boyamak vs.) c) badet srasnda belli eyleri yapmak ya da yapmamak gerekir (susmak, glmemek vs.) d) badeti belli bir yerde yapmak gerekir (tapnak vs.) e) badeti belli zamanlarda yapmak gerekir (bayram, kuraklk vs.) f) badet; kurban, adak, hediye gerektirir g) Dans, mzik, ritel ierikli oyunlar da olmaldr. h) zel klt aralarnn bulunmas ve kullanlmas gerekir (idoller, maskeler, mzik aletleri vs.) i) badetin blmlerinden olan ritlerin belir kurallara balanarak dondurulmas ve kapal bir sistem iinde ilenmesi gerekir.

lkellerde ibadetin koullarn sralayan: Sedat Veysi rnek.

Oyunlarn Zamanlar Yln belirli gnlerinde oynanan trensel ve bysel oyunlar 1 - Doann canlanmaya balamas 2 - rnlerin toplanmas 3 - Hayvanlarn remesi zel zamanlarda oynanan oyunlar 1 - Kuraklk 2 - Hastalk tedavilerin 3 - Belirli dini veya zel gnler

Belirli Gnlerde Oynanan Tresel Ve Bysel Oyunlar

1. Saya Gezme Sayann eitli anlamlar vardr: Giyecek eyas, koyunlardan vergi toplayan memur, hayvanlar vc trkler syleyerek bir eyler toplayan dervi veya oban, bir edebi tr, ince itten yaplm davar yata, ar ve saf olan, ayakkab yz, obann barnaca ve stlerin saklanaca yer, saya gezme oyununda oban oynayan kii, ba oyuncusu oban olan kiilere (?) verilen ad Btn bu adlar koyun-oban ilikisini ierir.
Yre, Zaman, Kurgu

Yre Zaman

: Bir ok yre : Ko katmndan 100 gn sonra. 5-15 Kasm aras Kolar koyunlara katldktan 150 gn sonra doum olacaktr. 100. gn, kuzunun ana karnnda tylendii varsaylan gndr.

Kurgu Dede Oyunu (Elaz) - Seyirciyle birlikte toplu dans yaplr - oban hanmlaryla gelir kye oban olmak ister, muhtarla anlar - Kzlar seyirci tarafndan karlr - Kzlar bulunur - Kzlarn bulunma sevinci toplu dansla kutlanr
oban parasyla ilgili tartma yaplr

Dede oyun srasnda nedensiz lr. Kzlar Dedenin banda at yakar ve dedeyi diriltirler. [Hoca gelir,
dualarla Dedeyi uyandrr.]

Kzlardan biri lr. Dede at yakar ve kzn azna su dkerek onu diriltir.

Dirilme sevinci toplu dansla kutlanr. Oyun havas eliinde halaylar ekilir. Gezme blm: Maniler sylenerek ev ev tm ky dolalr, yiyecek toplanr. Toplanan yiyecekler oyun sonu topluca yenir. iman Oyunu (Sivas) Seyircinin katld toplu dans yaplr iman gelinleriyle gelir, muhtardan tapulu yer ister Gelinlerin oynamas karl tapuyu alr Gelinleri koklayan Tilki, kskanan iman tarafndan ldrlr. Gelinlerden biri azna yemi verir, dirilir. Dirilme sevinci ile toplu dans yaplr Gelinler kyn klhanlarnca (seyirciler) karlr. Gelinler bulunur. Gelinlerin bulunma sevinciyle toplu dans yaplr Gezme blm: Maniler sylenerek ev ev tm ky dolalr, yiyecek toplanr. Toplanan yiyecekler oyun sonu topluca yenir.

Oyunun ncelenmesi

z asndan unsur vardr: 1. Kz karma Sevinle yaplr. iftleme, dolaysyla bereket ve oalma unsurudur. 2. lp dirilme Sonbaharn gelii ile doann canlln yitirmesi; ilkbaharn gelii ile doann canlanmasn temsil eder. lp dirilme esnasnda birinin (Hoca vb.) gelip ly iyiletirmesi, amann hasta iyiletirme ritellerinden gelen bir motif kabul edilebilir. Bir oyunda iyiletirme iin kzn azna ienmesi, suyun doann canlanmas iin en nemli unsur olmas ile aklanabilir. 3. Yiyecek toplama Canlanan doa karsnda duyulan sevin ve coku toplu yemede dile gelir. Bunlar aklamak iin mitoslara bakmak gerekir: Tammuz-tar (Dumuzi-nanna) mitosu: Bunlarn birlemesinden bitkilerin yeerir; Tammuz, tardan ayrlnca reme ve yeerme durur. Demeterin kz Persephonenin karl: Persephone ay izinle yeryzne kar ve kt zaman doa dirilir.

Dede Oyununda, obanlk meslei, obana salanan imkanlar ve verilen para, yal ve birden ok kars olan kiilerin aldatlabilecei, kadn gzelliinin nemli zelliklerinden birinin koca sz dinlemesi olduu, tarlalarda seviildii, hocalarn din ilerinden baka tedavi ilerine de bakt ilenmi. nsanlarn sr yerine konmas, iskemle olarak kullanlmas, kaybolanlarn kpek gibi koklanarak aranmas, su dkmek yerine ienmesi gibi gln eler de vardr.
Gncel Yorumu

Kz karmalara bolluk beklentisinden ziyade gnlk kz karmalar asndan baklyor. lp dirilmelere mizah unsuru katlyor. Bu srada rnein Hoca kz parmaklyor ve gncel bir eletiri getirilmi oluyor. 2. Doann Canlanmas in Oynanan Oyunlar
Fattik Oyunu

Zaman : ubat-Mays aras Kurgu 1. Blm - Halaylar ekilirken, Deve, Deveci, Deve stndeki gelin, baka gelin, Ay, Ayc, Katip, Ambarlar ritmik hareketlerle dolar, seyircilere taklrlar. 2. Blm Deveci Oyunu - Seyircinin de katld toplu dans yaplr - Deveci iki gelinle kye gelir - Ekya gelinleri karmak ister. - Ekya, deveciyi ldrr. Gelinler at yakar. - Katip, ekya zoru ile evlerden hara gibi yiyecek, para toplar. - Yiyecekler alnnca deveci dirilir. Dirilmesi bu aga bin pangnot verdi, seni kurtard, ekyann elinden de namusumuzu kurtard eklinde aklanr. - Dirilmesi toplu dansla kutlanr. 3. Blm Ay oyunu - Toplu dans yaplr - Ay oynarken alktan lr. - Azna hamur verilir. - Ay dirilir. - Toplu halayla dirili kutlanr. Baka bir evin nne gidilir. - Evlerden toplanan yiyecekler akama rak eliinde yenilir. 7

Oyunun ncelenmesi lp dirilme ve ak-kara atmas Deveci ile Ekya arasndadr. Ekya, Deveciyi ldrr. Kara yengiyi kazanr. Ak diriltmek, mevsimi dndrmek iin oyun srer, yiyecekler toplanr. Ak dirilir. Aynn lmnde ise diriltmek iin su kadar kutsal hamur (ekmek) sunulur.
idem Bayram

Toplu dans ver trk Ezgili yiyecek toplama Toplu dans ve mani syleme Toplu yeme Ak kara atmas ve lp dirilme yoktur nk olayn kendisi doann dirilii dir. Yiyecek toplama ve toplu yeme vardr. Yiyecek toplama esnasnda az verenin kz olsun / ok verenin olu olsun denilerek bereket ve remeye vurgu yaplr.

Hdrellez

Glgam, skender Efsanesi ve lyas ile Haham Yeua Ben Levi hakkndaki Yahudi efsanesi gibi kkenleri vardr. Deve oyununda tuz satan bir deveci ile bir ekime yanstlr. Birok ak sak laflar da edilir. Oyun sonunda kz karma, Devenin lp dirilmesi gibi unsurlar vardr. Toplu yeme ertesi gn, Hdrellezde yaplr. Su kesii (sras) Oyununda ise Akdede, Arap nezdinde ak-kara atmasn grrz. Arap, Gelin ve Damat ldrr. Azlarna su damlatlarak diriltilirler. Kurgu - Seyircinin de katld toplu dans yaplr - Gelinleriyle Erzuruma gitmek isteyen devecinin devesini kyl almak ister. - Akn algsyla trk sylenir, deve oynatlr - Kzlar seyircileri per - Toplu dans yaplr - Kzlar karlr - Kzlar bulunur - Kad lr, kzlar at syler - Kadya yiyecek verilip diriltilir - Dirilme toplu dansla kutlanr. - Oyun sonu toplu yemek yenir.

Hasat Sonu Oynanan Oyunlar

Ekin Kurtarma Duas

Mizahi eleri olmayan, aadan bahi almaya dayanan bir oyundur. Sonunda dua gibi bir mani okunur. - oban eski iini brakp aann tarlasnda oraklk yapmaya balar - Ekim sonu toplu dua yaplr - Oraklara aa tarafndan yiyecek ve para verilir
l Oyunu

Temsili bir lnn dirilmesi anlatlr. in iine dirilen lnn hortlak saylmas, Shhiyelerin ve Doktorun gelip ly ineyle diriltmesi gibi gncel eler eklenmitir. - l, doktorun inesiyle dirilir - Dirilme toplu dansla kutlanr - Kzlar karlr - Kzlar bulunur - Oyun sonu toplu dans yaplr. Yamur Dualar Birok by yaplr. Bu bylerde taklit esi, klk deitirme, toplu yeme gibi zellikler grlr. - Kuraklk ve yamur duasna kmaya karar verilir - Toplu dua ve namaz ifa edilir - Toplu yeme

Sadece Elence in Oynanan Oyunlar

Baz oyunlar trensel ve bysel niteliklerini yitirmi, elence ve sanat arl kazanmlardr. Tresel zellik Tayan Oyunlar
Madmak Oyunu

Koca arayan iki kzkarde madmak ve tezek toplamaya kar Madmak trklerle toplanr Yerde yatan erkei grp onunlar sevimek isterler Yar komik bir biimde tarlada seviirler Kzkardeler, birimizi al diye yerdeki erkei sktrrlar Erkek ikisini de almak ister Erkein yzne su pskrtrler, erkek dirilir. Yerdeki baygnn su ile diriltilmesi; tarlada sevime ve iftlemenin yanslamas eleri vardr. Bunlar, trensel nitelik tadn gsterir. Ayrca phallusa benzer bir aksesuar da vardr. 9 -

Tarlada iftleme; bolluk,bereket trenlerinin kalntlar olabilir. Phallus benzeri aksesuar Dionysos trenleri ile paralellik tayor.
Arap ve Kz Karma Oyunu

Burak rn alamaynca yksek sesle beddua eder. Burak imamla birlikte kye gider; ierler, sarho olunca oyun karlmasn isterler - Kyl de oyun karmak ister - Rol datm yaplr - Arap, Muhtardan kz ister - Kpekler kzlar bulur - Arap kzlarla oynar - Kse hmla girince Arap kaar, Ks de kz ister - Jandarmalar kzlar bulur, Kse kzlarla oynar - Kse de kar, iki delikanl kzlar karr - Kzn babas kzlarn arar, Muhtara sorar - Kzn babas muhtara, kzn bulunmas iin 200 TL rvet verir - Muhtarn yol gstermesiyle kzn babas karakola gider - Baefendiye 500 TL verilir, kzn babas ve iki jandarma Baefendi ile kye gelir - Muhtar bekiyi kz bulmaya gnderir - Olan babas baefendiye 1500 TL kahve paras diye rvet vererek ilerin dzeltilmesini ister - Kz babas 25.000 TL balk ister - 10.000 TL bala raz olunur (Baefendi araclyla) - Dn gn kesilir Ak-Kara (Arap-Kse) atmas, kz karma, toplu dans gibi eleri vardr. Yeni Dzenlenen Oyunlar Kylnn tiyatro yapma ve seyretme isteini ortaya koyarlar.
Deirmen Dndrme Oyunu

Mteri kye deirmen kurmaya gelir Almanyadan gelen mterilerin sermayesi kullanlacaktr Deirmen 4 seyirci ile, gstermeci olarak, canl aksesuarlarla kurulur Deirmenci trkyle balar Bir kyl tmeye bir uval un getirir Kyl namaz klarken, deirmenci eekle iftleir Deirmenci tekrar trk ile iini yapar Deirmenci mteriyi gnderip baka mteriler arar 10

Sadece elence iin kartlr. Cinsel kapallk ve eitli ky sorunlar hicvedilir. Giderek cinsel komie dnr.
Tarla Srme Oyunu

Dn, bayram gibi zel gnlerde oynanyor. Oyuncular para karl oyun karan bir ekip. Ortak rnlerini blemeyen iki kardei uzlatrmaya alan Muhtar aslan payn alyor. Kardeler Jandarmaya gider. Herkes birbirine havale eder. Sonunda durumu kabullenen kardeler yar a duruma gelir. Onlar da bakalarn kandrmaya alr. - ki karde babalarndan miras tarlay blemeyince rn pay etmeye karar verirler - Blme srasnda kurnaz karde iyi paralar almak ister - br karde raz olmaynca Muhtara rn bltrsn diye giderler - Muhtar rn blerken yarsn kendine alr - Kalan rn ie yaramaynca kurnaz karde sahtekarlk yapmaya kalkar, bo tuluu deirmenciye, dolu diye verir - Deirmenciyle kan tartma hakim nne dek gider - Hakim deirmenciyi haksz karr - Deirmenci bu durumda rvet yemeye karar verir - teki karde de deirmenciyi kandrmak ister - Deirmenci farkna varr, kardei dver - Karde, kurnaz kardee durumu anlatr, - Kurnaz karde olay demli ayn yapt sinire yorar - Karde, kendinin de demli ay itiini, sinirlendiini syler ve kurnaz kardei bir vuruta ldrr - Karde durumda Muhtar haberdar eder - Muhtar, kardei mahkemeye gtrr - Hakim kardei hapse atar, maln mlkn Muhtara verir.

Mzikli Ve Dansl Szsz Oyunlar

Kartal Oyunu Davul zurna eliinde kartal yanslayan bir oyun. Kz Karma Oyunu ki delikanl bir kzn etrafnda dans eder. Kz ikisine de yz vermez. Delikanllar kendi aralarnda atr. Sonunda kz birini beenir.
[Bunun neresi kz karmadr acep?]

11

Mzikli Dansl Ve Trkl Oyunlar

Kz Sana Dr Geldiler ve Desti Kyl bu oyunlar yabanclarn yannda da oynar. lk oyunda grc usul ile evlenme talanr. kinci oyunda ise kz-erkek arkadalnn kapal toplumlarda eme ba bakmalar vb. ile srd gsterilir.

SEYRLK OYUNLARIN BM
Bu biim, gstermeci tiyatro zelliindedir.

Metinlerin Yaps
Belirli bir metin yoktur, at vardr. Oyuncularn yetenei, seyircinin zellii ve o anki tepkilere gre biimlenir. Oyunlar domaca-tuluat olarak oynanr. Belirli gnlerde oynanan trensel -bysel oyunlarn metin yaplar, oyun tuluatla da oynansa, benzer; kalplar kat ve kesindir. Sadece elence iin oynana oyunlarn metin yaplar her yeni duruma gre deiebilir. nk ama sadece elenmektir. Mzikli, dansl, szsz ve trkl oyunlarn atlar iyice belirginlemi, bir anlamda yazlmtr. Oyun figrleri, trk szleri, ezgiler yerlemi ve benimsenmitir. Szl oyunlarda, toplum yaantsnn yanslar vardr. Szsz oyunlarda toplum olaylarndan ok doa yanslanr. Metin yaplar ikiye ayrlr: 1 - Geleneksel olarak kartlan oyunlarn metin yaplar Metinler yazlmasna belli atlara sahiptir. 2 - Sonradan kartlan oyunlarn metin yaplar. Temelini geleneksel oyun yaplarndan alr, domaca olarak oynanr ve deikenlik gsterir. 1. Tresel ya da bysel oyunlar Dede ve iman oyunlar (baknz: sayfa: 5, 6) farkl yrelerde iki oyun hemen hemen ayndr. Deveci Oyunu ve Ay Oyunu; Fattik Oyunu (sayfa 7) ad altnda pe pee oynanyor. Fattik Oyunu, idem Bayram (sayfa 8), Hdrellez (sayfa 8) arasnda benzerlik konusunda eksiklik var. Hdrellezde doaya by yaplrken, idem Bayramnda canlanan doa grlyor. Hdrellez ve Fattikde lp dirilenler ak-kara atmasn sergilerken, idemde idemin kendisi sembol. Ekin Kurtarma Duas (sayfa 9) tam bir slam etkisi sergiler. Fakat oyunun biimlenii bysel oyunlar gibi gstermecidir. Sadece duann szleri sabittir. l Oyunu (sayfa 9) ise, dirilme, hazrlk, toplu dans, kz karma ynleriyle incelenen dier oyunlara benzer. 12

Yamur Duas (sayfa 9) da slam etkisi gsterir. Ekin Kurtarma Duasnda gibi bunda da doa insan yanna ekilmeye allr. Ekin Kurtarma ve Yamur Dualar gibi slamn kesin etkisi grlenlerin dnda, trensel ve bysel oyunlarn deimeyen kurallar unlardr.
Genel Kurallar

1 - Oyun ba tm kyl tarafndan sevin gsterisi olarak oyucu seyirci i ie toplu dans ile kutlanr. 2 - Oyunlara gelin motifleri girer; gizli veya ak sevime blmleri bulunur. Gelinlerin karlmas ya da kzlarn seyircileri pmesi (Hdrellez) bolluk simgesi olarak belirlenir. 3 - Oyunlarda lme, yiyecek-iecek verilerek lnn dirilmesi ile bu dirilmenin toplu dansla kutlanmas bysel oyunlarn en belirgin zelliklerindendir. 4 - Tren sonu toplu yeme de asal zelliklerden biridir. Toplum koullar deitike ve bilim yaygnlap gelitike doaya byyle hkmetme azalyor ve oyun karma alkanl elenceye doru gidiyor. 2. Sadece elence iin oynanan oyunlar Tresel oyunlar tayan ve yeni dzenlenen olarak ikiye ayrlyor. Madmak Oyununda (sayfa 9) byden kalan eler: Madmak oyunu ve trks Tarlada sevime l erkein suyla dirilmesi Phallusun bolluk simgesi olarak oyunda yer almas

Arap ve Kz Karma Oyununda (sayfa 10) bysel eler: - Arapn Muhtardan kz istemesi - Kaybolan kzlarn kpeklerce bulunmas - Kzlarla birlikte toplu dans - Ksenin kzlarla ilikisi - Kzlarn karlmas Arap ve Kz Karma oyununda, iki kz karma var. Kzlar ilkinde bysel olarak bulunurken, dierinde jandarma yoluyla bulunuyor. Yani gncelleme var. Deirmen Dnderme (sayfa 10) ve Tarla Srme (sayfa 11) oyunu ise toplumun ekonomik ve kltrel yapsn sergilerken, yeni bir trn filizlendiini de gsterir.

13

3 4. Mzikli ve Dansl Szsz / Szl (Trkl) Oyunlar Doa olaylar ve toplumsal olaylar mzik (ve sz) ile yanslanyor. Tavr ve mimikle zenginletiriliyor.

Oyunlarn Oynan
1. Ynetici Gelenein szcsdr. Gelenein tam geerli olduu yerlerde asl ii oyunun eskiye bal olmasdr. Oyun kiilerini seer. Yapacaklarn gsterir. Makyaj ve kostm gzetir. Hatta oyunun eski biimde yrmesini denetler (kendisi bunu yapmasa seyirci zorlar, eletirir). Baz oyunlarda ne yaplacan herkes bilir. Gelenein zayflad yrelerde oyun kurucu seyircinin isteyip kabul edebilecei durumlar ve szler saptar. Rol datmnda yetenekli kiiler seer. Gncel tiyatro izgisine yaklaan bir durumdadr. eitli isimleri vardr: Delikanlba, cdrolu, kse, meydanc, oyuncuba, oyun aas, oyun babas, mukallit, delil, yiitba, peyk, kzlayak, kumpo, kzlaraas, nc, reis, eleba, dnkahyas, oyun kahyas, kahya, kad, tangur, aynaz, yren, ustaoyuncu. Ynetici oyunu planlar, kostm vs. denetler. ounlukla en ar rolleri o oynar. Zaman dzenlemesi yapar. algclarn girip kaca yerleri oyun annda seyirciye belli etmeden dzenler. 2. Oyuncu Kyn istekli ve yetenekli kiileridir. Birka yre dnda, bu i zevk ve grev iin yaplr. Dierlerinden ayrcal yoktur. Trensel oyunlarda, z olarak seyirciden fark yoktur. Ancak sadece elence iin yaplan oyunlarda oyuncu mantyla oynar. Hrce, seyircinin kaldrabilecei lde tuluat yapar. Oyuncu oluu saygnl artrmaz, azaltmaz. ok iyi halay eken biri gibidir. Ancak baz yrelerde para karl bu ii yapan ekipler vardr. Genellikle btn yrelerde kar cinsin rollerini de ayn cins oynar (erkeklerin kard oyunda erkekler kadnlar; kadnlarn kard oyunlarda kadnlar erkekleri). Bu i iin kk kostm deiiklii ve hafif makyaj kullanlr ve gstermeci ekilde yaplr. 3. Seyirci Genelde tm kyldr. zel durumu olmayan herkes istedii zaman gelip oyun seyredebilir, istedii zaman da gidebilir. Baz durumlarda ya ve cinsiyet ayrm gzetilir. Kadnlar, oyunlarna, ocuklar dnda erkek almazlar. Baz cinsel oyunlara da ocuk seyirci almazlar. ocuk oyunlarnda, kstlama olmamasna ramen, seyirci genelde ocuktur. 14

Tresel ve bysel oyunlarda btn ky halk katlr; nk karl nedeni (hayvanlarn oalmas, rnn bol olmas vs.) tm ky ilgilendirir. Dinin kat olduu yrelerde kadnlar ya ayr grup halinde ya da pencere vb.den izlerler. Elencelik oyunlarda seyirci kadn, erkek ve ocuk olarak ayrlr. Seyirci oyuncularn etrafn evreler. Oyun ortada oynanr. Seyirci oyunlarn ounu nceden bilir [antik tiyatroda da byledir]. Oyunlara tmyle katlr, aralarda oyuncularla syleir. Oyun karanlar seyirciyi dekor, aksesuar olarak kullanr, bazen ok ar akalar yapar. Trensel-bysel oyunlarda seyirci tmyle oyunun blnmez parasdr. Etkin rol olmasa bile oyuncu kadar ilevi vardr. nk bu bir trendir. Konuma, mdahale gibi eyler yapmaz. Elencelik oyunlarda, seyirci, bysel bir grev amacyla deil, hoa vakit geirmek iin, kendi sosyal durumu lsnde katlr. Oyuncularla syleir, hatta oyunu bozabilir. Bunlar trensel oyunlarda olmaz. Trensel oyunlarda oyun sonu seyirci oyunculara eitli hediyeler verir. Hediyelerin ou yiyecektir ve bu yiyecekler topluca yenilebilir. 4. Oyun Yeri Yazn meydanlar, kn byk odalardr. Saya Gezme gibi oyunlar, kn oynansa da darya klr. Oyun yeri evresine seyirci alabilir. Modern tiyatro sahne anlaynda evre tiyatrosu ilevi grr. Seyirlik oyun, seyircisini illzyona sokmaz. Dekor ihtiyac yoktur nk benzetmeci bir oyun deildir. Aydnlanma iin gn , ay , lks lambalar ya da ortaya yaklan bir ate kullanlr. 5. Dekor, Kostm, Aksesuar, Efekt, Makyaj
Dekor

Dekor anlay yoktur. ou dekorsuzdur ya da oyun alan dekor olur (oda kaps, yakndaki bir aa vs.). Dekor, repliklerle tarif edilebilir: Bak, bu odada, Ahmet Aann dn var gibi. Yani ya oyun yeri doal dekor olarak kullanlr ya da oyunun gerektirdii doal dekor iinde oyun karlr.
Kostm

nemlidir. Paralar ya da stilize olarak kullanlr. Kadn klna girerken kadn kyafetlerinden paralar giyilir. Ama tam kadn olmak deildir, rnein byklarn kesmezler. Kadn olduunun gsterilmesi yeterlidir. Ya da kpek olmak iin kuyruk takmak yeter. Eldeki malzeme en iyi ekilde deerlendirilir ve oyun srasnda kostm szlerle pekitirilir. Hayvan klna girilirse sesler en iyi biimde taklit edilir. Bunlar yeterlidir.
Aksesuar

nemlidir. 15

e ayrlr: a) Gerek Aksesuar Tfek, tabanca, keser vs. b) Yalanc Aksesuar Tfek yerine bir sopa, kat kalem yerine sopa ve tezek vb. Gerei bulunmad iin ya da komik unsur olarak kullanlr. c) Canl Aksesuar Sandalye yerine melmi insan, ktk yerine yerde yatan biri, deirmen yerine daire olarak dnen 5-6 kii vs. Daha ok komik eler iin kullanlr, eitli eziyetlere urar (elleri bal krn azna amur srmek, bal kovan olan kiiyi yumruklamak) d) Efekt Oyuncular tarafndan canl olarak yaplr. e) Makyaj lkel usullerle yaplr. Sakal -byk koyun postundan yaplr. Kara, tencere karas, kurum, isle yaplr. Ak kiilerin yz unla boyanr. 6. Mzik ve Dans Vazgeilmez elerdir. Oyunlar yre havalaryla balar. Seyirciyle birlikte toplu dans yaplr. Sonra syleili blm balar. Toplu dans, dirili ve bolluk sembol olarak gene tekrarlanr. Baz tresel oyunlarda, mzik ve dans oyun arasnda da sadece oyuncularca yaplr. Seyirciler bu blme pek katlmaz.

16