Seminarski rad:

SUPRAVODII
(Fizika)

SADRAJ:

1. UVOD 2. SUPRAVODLJIVOST I SUPRAVODII 3. OTKRIA SUPRAVODLJIVOSTI KROZ POVIJEST 4. SVOJSTVA SUPRACODIA 4.1. MEISSNEROV EFEKT 4.2. VOENJE STRUJE BEZ ELEKTRINOG OTPORA 5. VRSTE SUPRAVODIA 6. PRIMJENA SUPRAVODIA 7. NOVI SUPRAVODII 8. ZAKLJUAK 9. LITERATURA

1. Uvod

Danas, kada se spominje supravodljivost onda se misli na svojstvo najvie povezano s tri rijei: nula, beskonano i savreno. Jedno od najimpresivnijih svojstava supravodia jest gubitak elektrinog otpora kada njegova temperatura padne ispod kritine temperature (Tc). Uz ovo svojstvo moe se zamijetiti i neobini magnetski efekt, naime u supravodljivom stanju dolazi do stvaranja savrenog dijamagnetika i pojave Meissnerovog efekta. Dakle, supravodljivost je pojava nastanka elektrinog otpora i potiskivanje unutarnjeg magnetskog polja, a najee do nje dolazi u metalima pri niskim temperaturama. Supravodii su materijali koji vode elektrinu struju bez da pokazuju elektrini otpor.

2. Supravodljivost i supravodii

Supravodljivost je poseban fenomen koji se javlja u raznim metalima, to stanje je definirano sa tri elementa: kritina temperatura (Tc) , kritino magnetsko polje (Hc) i kritina gustoa struje (Jc). Svaki od ovih parametara je jako ovisan o preostala dva i samo ako su svi manji od kritine vrijednosti za dani materijal, materijal e biti u supravodljivom stanju. Metali, u svom normalnom stanju, posjeduju odreeni elektrini otpor, veliinu koja varira sa promjenom temperature. Kad se metal hladi, njegov se otpor (u pravilu) smanjuje. U mnogim se metalima dogaa da se otpor ne samo smanji, ve i iznenada nestaje kada se proe odreena kritina temperatura. Supravodii su materijali koji vode elektrinu struju bez da pokazuju elektrini otpor tj. otpor im je nula ili jako blizu nuli. Elektrini otpor je uzrok gubitka energije pri protjecanju struje, pa stoga supravodii mogu sluiti za savreno prenoenje elektrine energije. Supravodii se primjenjuju u sferi visoke tehnologije, od njih se rade vrhunski elektromagneti. Odbijaju magnetsko polje tj. ponaaju se kao savreni dijamagneti. Normalni vodi Supravodi

Struja kroz njih tee beskonano dugo bez gubitaka

5. Otkria supravodljivosti kroz povijest Ve 1908. godine bilo je poznato da se sniavanjem temperature otpor metala smanjuje, ali je postojalo nekoliko teorija o njegovoj vrijednosti na temperaturama blizu apsolutne nule. Neki su vjerovali da na niskim temperaturama prestaje svako gibanje elektrona, dok su drugi meu kojima je i bio nizozemski fiziar Heike Kammerling Onnes smatrali da otpor postepeno otpada i na nekoj temperaturi poprima minimalnu vrijednost. - 1911. Onnes je zapoeo seriju eksperimenata i njegovo otkrie je manifestacija prvog bitnog svojstva supravodia. Hlaenjem ispod neke odreenje temperature njihov elektrini otpor je nula, i struja kroz njih tee bez gubitaka, beskonano dugo (odnosno sve dok je materijal na temperaturi koja je nia od kritine temperature). U jednom od svojih eksperimenata Onnes je utvrdio da se struja (koja je godinu dana bila u zatvorenoj petlji iz ivine ice) nije promijenila. Taj eksperiment je kasnije ponovljen, a iz preciznih mjerenja struje procijenjeno je da je otpornost supravodia manja od 10-23 Ohmcm. 1913. godine Oness je dobio Nobelovu nagradu za ovo otkrie. - 1957.god. prema teoriji Bardeena, Coopera, Schrieffera vezivanje elektrona za oscilirajue reetke vodi prema formiranju vezanih parova elektrona. Ovi parovi igraju fundamentalnu ulogu u teoriji. Potpuna slika mehanizma supravodljivosti pojavila se kad su Bardeen, Cooper i Schrieffer pokazali da je kretanje razliitih parova strogo usmjereno, te da ova pojava vodi ka gigantskih koherentnih stanja u kojima sudjeluje velik broj elektrona. Ovo usmjereno gibanje elektrona u supravodljivom stanju, za razliku od nasuminog individualnog gibanja u normalnoj kristalnoj reetci, daje supravodljivosti posebna svojstva. - 1986.god. Bendorz i Mller otkrivaju visokotemperaturne supravodie(HTS)

Kritine temperature Tk / K nekih supravodia

kadmij cink aluminij kositar iva 0,56 0,88 1,19 3,722 4,15

olovo

7,18

4. Svojstva supravodia Istiskuje magnetsko polje ( Meissnerov efekt ) Voenje struje bez elektrinog otpora

4.1 Meissnerov efekt Do 1933. Godine se smatralo da je supravodljivost zapravo sluaj idealne vodljivosti. Tada su Messsner i Ochsenfeld otkrili da supravodie karakterizira jo jedno bitno svojstvo, koje je nezavisno od idealne vodljivosti. Ako se neki materijal koji ima supravodljiva svojstva stavi u magnetsko polje i ohladi na temperaturi koja je nia od kritine temperature T C, magnetsko polje biti e istisnuto iz unutranjosti supravodia. Na povrini supravodia induciraju se struje koje stvaraju takvo magnetsko polje koje ponitavaju vanjsko polje, te je u unutranjosti supravodia magnetsko polje uvijek nula. Ova pojava se opisuje kao idealni dijamagnetizam. Meissnerov efekt se javlja samo za relativno slaba magnetska polja; ako polje prijee odreenu (kritinu) vrijednost, ono prodire u cijelu unutranjost supravodia i materijal prelazi u normalno stanje.

Ponaanje supravodia u magnetskom polju

4.2 Voenje struje bez elektrinog otpora Onnesovo otkrie je manifestacija prvog bitnog svojstva supravodia: hlaenjem ispod neke odreene (tzv. kritine) temperature TC njihov elektrini otpor je nula, i struja kroz njih tee bez

gubitaka praktiki beskonano dugo (odnosno sve dok je materijal na temperaturi koja je nia od kritine temperature). U praksi je utvreno da je i nakon 4 godine po iskljuivanju izvora struje i dalje tekla tim krugom, a da se ni najpreciznijim mjerenjima nije moglo utvrditi nikakvo smanjenje njene jakosti. Ako jakost struje u supravodiu prijee odreenu vrijednost ( Ic ), materijal prelazi iz supravodljivog stanja u normalno. KRITINA STRUJA, Ic : Maksimalna vrijednost jakosti struje koja moe tei supravodiem (a da materijal ostane supravodljiv).Ona ovisi o materijalu i temperaturi. Za svaki materijal najvea je pri 0 K i s porastom temperature postepeno pada sve do kritine temperature, kada postane nula.

5. Vrste supravodia Supravodii I.vrste Materijali koji su metali na normalnim temperaturama Karakterizira ih Meissnerov efekt BCS teorija izvorno opisuje ove supravodie Supravodljivost prestaje ako okolno mag.polje postane prejako,tj.vee od Hc

Vrijednosti kritinih mag.poljaHc<0.1T

Supravodii II. Vrste Zadraavaju svojstvo supravodljivosti i u jakim mag.poljima Hc >20T Ne mogu se objasniti BCS teorijom U njima nema Meissnerovog efekta ili je on slabo izraen Mijeano stanjeHc1<H<Hc2 - materijal je supravodljiv,iako postoje dijelovi tzv. vorteksi kroz koje prodire mag.polje

 H< Hc1 -materijal je idealan dijamagnet H> Hc2 -supravodljivost razorena 6. Primjena supravodia Poetkom sedamdesetih godina zavrava jedno vano razdoblje u povijesti supravodljivosti: fiziklana pojava bila je u potpunosti razjanjena, na raspolaganju su bili materijali pogodni za iroku primjenu, a prvi prototipovi novih ureaja dokazali su svoje prednosti. No, potencijalne prednosti supravodljive tehnologije trebalo je tek nametnuti. S jedne strane postojalo je nepovjerenje prema prihvaanju supravodljivosti, zbog velikog temperaturnog neslaganja izmeu svijeta u kome se ona javlja i svakodnevnice. Praktina uporaba supravodia bila je ograniena na niske temperature i zahtijevala je koritenje vrlo skupog tekueg helija, postrojenja za ukapljivanje i recikliranje helija, posebne termiki izolirane posude i strunu osposobljenost operatora za specifine procedure rada. S druge strane bili su ekonomski parametri: uvoenje niskih temperatura te velikih supravodljivih ureaja bilo je mogue samo ako su njihove radne ali i ekonomske karakteristike bile bitno povoljnije u odnosu na postojee klasine metode. Zbog toga je koritenje supravodljivosti i dalje bilo ogranieno na labaratorijske uvjete, gdje su ekonomski argumenti esto u drugom planu. 1. Voenje elektrine struje bez gubitka energije : u raunalima generatorima, elektomotorima, transformerima u labaratoriju (elektormagneti ) 2. Iskoritavanje Meissnerovog efekta u labaratoriju (lebdei vlakovi odbijanje magnetskog polja) vlakovi lebde iznad tranica. Kad se takav vlak giba ne dolazi do trenja, koje se uvijek javlja kada su dva materijala ( kota i tranica ) u kontaktu. Trenje je izvor grijanja. Ono rezultira gubitkom energije, ali i ograniava brzinu vlakova zbog opasnosti za materijal, od kojeg su nainjeni kotai. U sluaju lebdeih vlakova trenja nema, pa se vlakovi gibaju brze i s manje gubitaka.

Negativno je jedino to to se pritom koriste supravodii hlaeni tekuim helijem, pa su takvi vlakovi jako skupi te ih zbog toga malo ima izrada najosjetljivijeg poznatog instrumenta za mjerenje magnetskih polja. Ti ureaji su tako osjetljivi da mogu mjeriti magnetska polja nastala aktivnou mozga. Nove primjene supravodia e se poveati s poveanjem supravodljive temperature. Mogunost pronalaska supravodljivog materijala na sobnoj temperaturi omoguila bi njihovu upotrebu u svakodnevnom ivotu.

Prikaz supravodia u kompjuterskoj tehnologiji i prikaz lebdeeg vlaka

7. Novi supravodljivi vodii Muller i Bednorz 1987. godine dobili su nobelovu nagradu za otkrie visokotemperaturne supravodljivosti u keramikim bakrenim oksidima novi supravodljivi vodii. Nali su da uzorak keramikog oksida barija, lantana i bakra pokazuje kritinu temperaturu supravodljivog prijelaza na 35 K. To je bilo ak 12 C vie od rekorda iz 1973. godine ostvarenog na niobijevim spojevima. Kasnije je postignut supravodljivi prijelaz iznad 90 K Novi supravodljivi vodii kruti su i krhki pa se od njih ne mogu praviti savitljive ice.

8. Zakljuak Supravodii su materijali koji vode elektrinu struju bez da pokazuju elektrini otpor tj. otpor im je nula ili jako blizu nuli. Supravodii se primjenjuju u sferi visoke tehnologije, od njih se rade vrhunski elektromagneti. Odbijaju magnetsko polje tj. ponaaju se kao savreni dijamagneti. 1911. Onnes je zapoeo seriju eksperimenata i njegovo otkrie je manifestacija prvog bitnog svojstva supravodia. 1957.god. prema teoriji Bardeena, Coopera, Schrieffera vezivanje elektrona za oscilirajue reetke vodi prema formiranju vezanih parova elektrona. Svojstva supravodia su da istiskuje magnetsko polje (Meissnerov efekt) i voenje struje bez elektrinog otpora. Supravodii se dijele na supravodie I vrste te supravodie II vrste. Primjenjuju u raunalima, generatorima, elektomotorima, transformerima, u labaratoriju (elektormagneti ), za izradu najosjetljivijeg poznatog instrumenta za mjerenje magnetskih polja.

10

9. Literatura: Atomi, molekule, poluvodii, supravodljivost (1994), Paar V., K, Zagreb http:/eskola.chem.pmf.hr http://hr.wikipedia.org/wiki/Supravodljivost

11