Seta Perspektif

GAYR SAF YURT HASILA (GSYH) 2013-I. EYREK (OCAK, UBAT, MART) DEERLENDRMES

S E TA P E R S P E K T F

S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r V a k f | w w w. s e t a v. o r g | 1 H a z i r a n 2 0 1 3 | N o : 1 8

GR
2012 ylnda Trkiye ekonomisindeki nceki yllara greceli olarak dk olan ekonomik aktivitede, kresel ekonomideki belirsizlikler etkili olmutur. Bu belirsizlikler ve cari a azaltma abalar nedeniyle ekonomik byme beklenenin altnda gereklemitir. 2013 yl ilk eyreinde ise kresel ekonomik belirsizlikler srmekle birlikte gelimi lkelerden kaynaklanan mali istikrarszlk nedeniyle Trkiyenin gelimi lkelere olan ihracat hz da azalmtr. hracatn ekonomik bymeye katks yannda tketimin yapaca katky da artrmak iin ekonomide i talep canlandrlmtr. Trkiye statistik Kurumu (TK) verilerine gre, 2012 yl son eyrekte yzde 1,4 ve tamamnda 2,2 byyen Gayri Safi Yurtii Hasla (GSYH) oran, 2013 ilk eyrekte bir nceki yln ayn dnemine gre yzde 3,0 ile beklentilerin stnde bymtr (Grafik 1). Bylece 2013 yl ilk eyreinde GSYH cari fiyatlarla 357.854 milyon Trk Lirasna ve 200.319 milyon Amerikan Dolarna ulamtr. 2013 yl ilk eyreindeki pozitif byme ile birlikte 2009 yl son eyreinden itibaren 14 eyreklik dnem boyunca aralksz pozitif bymesini srdrmtr. Gerekleen bu byme oran ile birlikte, 2013 2015 Orta Vadeli Programda (OVP) yzde 4,0 olan 2013 yl ekonomik byme hedefine yaklalGRAFK 1. BR NCEK YILIN AYNI DNEMNE GRE SABT FYATLARLA GSYHDE DEM (YZDE) d gzlenmitir. 2013 yl ilk eyreinde, iktisadi faaliyet kollarna gre GSYH gelime hzlar incelendiinde, en yksek byme oran yzde 13,7 ile oteller ve lokantalar sektrnde gereklemitir. Bu adan bakldnda, yln ikinci eyreinde,
3.5 3 2.5 2 1.5 1 0.5 0 2012-I 2012-II 2012-III 2012-IV 2013-I 1.6 1.4 3.3 2.9 3

Erdal Tanas KARAGL

SETA Ekonomi Direktr
ekaragol@setav.org

SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKYE Tel: +90 312 551 21 00 Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org

Kaynak:TK

S E TA P E R S P E K T F

turizm sektrnn zirve yapaca ikinci dnemde turizm sektrnn katks gittike artmaya devam edecektir. kinci en yksek oran yzde 6,5 ile mali arac kurulularn faaliyetleri sektrnde, nc en yksek oran ise yzde 5,9 ile inaat sektrnde meydana gelmitir. Ayrca, mali arac kurulularn faaliyetleri ve dolayl llen mali araclk hizmetleri birlikte ele alndnda sermaye kesiminin gelime hznn 12,9 orannda artla en byk ikinci iktisadi faaliyet kolu olduu grlmektedir. Son dnemlerde, faiz lobisinin ekonomide ska konuulmas da bu durumu teyit etmektedir. Bilindii gibi, bu mali kurulular Trkiye gibi lkelerden aldklar ok yksek faizlerle nemli miktarda gelir elde etmekte ve Trkiye iindeki baz banka ve finans kurulular da bunlara araclk etmektedir. Bu sistemle faiz lobisi olarak adlandrlan kesim nemli miktarda kazan elde etmektedir. Dier yandan, 2013 yl ilk eyreinde sanayi retimi endeksi bir nceki yln ocak, ubat ve mart ayna gre srasyla yzde 1,9, 4,4 ve 1,4 orannda artmtr. malat sanayinde ise yzde 2,8 gelime yaanmtr (Grafik 2).
GRAFK 2. KTSAD FAALYET KOLLARINA GRE GSYH GELME HIZLARI (YZDE)
15.0 10.0 5.0 0.0 -5.0 -10.0 Tarm, avclk ve ormanclk Mali arac kurulu larn faaliyetleri Balklk E itim malat Sanayi Oteller ve Lokantalar n aat Gayrimenkul, kiralama ve i faaliyetleri -4.5 Madencilik ve Ta ocakl 13.7 6.5 5.9 5.7 4.6 3.9 2.8 3.6

gerekletirirken, ykselen piyasalar iinde yer alan Trkiye ekonomisi, pozitif ekonomik byme gerekletirerek gelimi lkelerden nemli lde ayrmtr. Trkiye 2013 yl ilk eyreinde yzde 3,0 ile Euro Blgesine ye 17 lkenin tamamndan daha yksek bir ekonomik byme gerekletirmitir (Grafik 3).
GRAFK 3. 2013 YILI I.EYREK BYME ORANLARI: SELM G-20 LKELER (YZDE)
10 8 6 4 2 0 -2 -4 7.7 6.02 3 1.9 1.8 1.6 1.5

0.8

0.6

0.2 -0.4 -1.4

-2.3

En i do n ne zy a T rk G i ye n ey Af rik a

AB D

ik a Kr al lk Ja po ny a Fr an sa Al m an ya ik

Ko re

us y

Kaynak: Trading Economics

Dier yandan, OECD lkeleri iinde en yksek byme oranna sahip olan lke yzde 4,1 ile ili olmutur. iliyi, yzde 3,4 ile srail ve yzde 3 ile Trkiye takip etmitir. OECD lkeleri arasnda Trkiyeden sonra en hzl byyen lke ise ABD olmutur. Avrupa Birlii lkeleri bata olmak zere dier OECD lkeleri de Trkiyenin gerekletirdii ekonomik bymenin gerisinde kalmtr (Grafik 4).
GRAFK 4. 2013 YILI I. EYREK BYME ORANLARI: SELM OECD LKELER (YZDE)
6 4 2 0 -2 -4 -6 4.1 3.42

3 1.8 1.5 0.6 0.2 -0.4 -0.5

Bi

Kaynak: TK

rle

ek s

-1.4 -1.7 -1.9 -2

-2 -2.3 -5.3

2013 yl ilk eyreinde G-20 lkeleri ierisinde en yksek ekonomik byme oranna sahip olan lke yzde 7,7 ile in olmutur. Dnyann ikinci byk ekonomisi olan indeki ekonomik bymenin de beklentilerin altnda gereklemesi kresel ekonomideki yavalamann nemli bir gstergesi olmutur. Endonezya ise yzde 6,0 ekonomik byme oran ile ikinci en yksek byme oranna sahip olan lke olmutur. Trkiye ise yzde 3 orannnda byyerek G-20 lkeleri iinde en hzl byyen nc lke olmutur. Gelimi lkelerin birou negatif byme

Kaynak: Trading Economics

HARCAMALARIN EKONOMK BYMEYE KATKISI ARTIYOR

2013 yl ilk aylk dnemde ekonomik bymeyi canlandrmak iin alnan nlemler sonu vermeye balam ve hedeflenen yzde 4lk ekonomik byme rakamna yaklalmtr. Ekonomik bymeye en yksek katk kamunun yapt yatrmlardaki artla

ili sr T ail rk iy e G n AB Bi ey D rle K ik ore Kr a Ja llk po ny Fr a an Be sa l Al ika m an ek Ho ya C lla um nd hu a riy e sp ti a Fi ny nl an a di ya Yu ta na lya ni st an

LKELER VE EKONOMK BYME

ta ly

S E TA P E R S P E K T F

birlikte, kamu harcamalarnda meydana gelen art yzde 81,9 olmutur. Kamunun yannda i talepteki canlanma da bymeye nemli katk salamtr. 2012 boyunca azalan yerleik hanekalknn tketimi 2013 yl ilk eyreinde yzde 3 orannda artmtr. zel sektrn ekonomik bymeye katks ise negatif olmu ve yzde 9,1lik azal gereklemitir. thalat geliim hz ise bir nceki eyrekle ayn kalarak, i talebi canlandrmaya ynelik giriimlerin de etkisiyle yzde 3,2lik bir art gereklemitir (Grafik 5).
GRAFK 5. ZEL SEKTR, KAMU SEKTR, HRACAT VE THALAT GELM HIZLARI (YZDE)
100.0 80.0 60.0 40.0 20.0 0.0 -20.0 -9.1 zel Sektr Kamu Sektr thalat hracat 3.4 81.9

ihracat yzde 5 artarak 2013 yl ilk eyreinde 37 milyar dolar olarak gereklemitir. hracatn ithalat karlama oran ise bir nceki dneme gre az da olsa artarak yzde 63,9dan yzde 64,1 seviyesine ykselmitir. Trkiye ekonomisindeki ihracatn lke gruplarna gre dalmna bakldnda ise Avrupa Birlii blgesinde meydana gelen bor krizinin etkisinin devam etmesi nedeniyle, bu blgeye gerekleen ihracatta d gereklemesine ramen, ihracat 2013 yl ilk aylk dnemde AB lkelerine yaplan ihracat bir nceki yln ayn dnemine gre yzde 2,4 artmtr. Dier lkelere yaplan ihracat ise yzde 7,2 orannda artmtr (Tablo 1). Deien dengeler sonrasnda, Trkiyede d politika kararlar ekonomi ile uyumlu biimde uygulanmaya balamtr. Hkmetin Ortadou ve Afrikaya ynelik almlar Trkiyenin bu lkelerle olan ticari ilikilerinin gelimesini de salamtr. Bu almlar d ticarette eksen kaymas olarak tartlsa da esasen bu almlarn d ticarette lke eitliliini arttrd grlmtr. Bu eitlilii artrmaya ynelik yaplan serbest ticaret anlamalar ve vize muafiyetleri gibi uygulamalar Trkiye ekonomisinin d ticaretteki eksen genilemesine katk salamtr. Trkiyenin kresel ekonomik krizle birlikte balayan ekonomik g eksenindeki kaymay doru okumas ve gerekletirdii pazar eitlenmesi sayesinde ihracat art eilimini korumay baarmtr.

3.2

Kaynak: TK

Ekonomik bymeye en yksek katk getiimiz dnemlerde ihracattan gelirken bu dnemde ihracatn katks nceki dnemlere greceli olarak dk kalmtr. hracatn gelime hz 2012 yl ilk eyrei ve bir nceki eyrekte yzde 15 iken 2013 yl ilk eyreinde yzde 3,4 olarak gereklemitir. Dier yandan, bir nceki yln ayn dnemine gre
TABLO 1. LKE GRUPLARINA GRE HRACAT
lke Gruplar Genel Toplam A-AVRUPA BRLG LKELER (AB-27) B-TRKYE SERBEST BLGELER C-DER LKELER 1-Dier Avrupa lkeleri 2-Afrika lkeleri Kuzey Afrika lkeleri Dier Afrika lkeleri 3-Amerika lkeleri Kuzey Amerika lkeleri Orta Amerika ve Karayip lkeleri Gney Amerika lkeleri 4-Asya lkeleri Yakn ve Ortadou lkeleri Dier Asya lkeleri 5-Avustralya ve Yeni Zelanda 6-Dier lkeler hracatn thalat Karlama Oran Kaynak: TK

2012 Ocak - Mart Bin Dolar 35 305 052 14 919 479 604 602 19 780 972 3 399 488 3 463 770 2 371 852 1 091 918 2 454 342 1 732 799 234 776 486 767 10 282 241 7 826 936 2 455 305 116 124 65 007 (%) 100,0 42,3 1,7 56,0 9,6 9,8 6,7 3,1 7,0 4,9 0,7 1,4 29,1 22,2 7,0 0,3 0,2 63,9

2013 Ocak - Mart Bin Dolar 37 072 957 15 271 087 601 930 21 199 941 3 291 661 3 657 673 2 599 026 1 058 647 2 446 895 1 614 668 197 933 634 294 11 647 261 8 743 568 2 903 693 120 269 36 182 (%) 100,0 41,2 1,6 57,2 8,9 9,9 7,0 2,9 6,6 4,4 0,5 1,7 31,4 23,6 7,8 0,3 0,1 64,1

Deiim 5,0 2,4 -0,4 7,2 -3,2 5,6 9,6 -3,0 -0,3 -6,8 -15,7 30,3 13,3 11,7 18,3 3,6 -44,3

S E TA P E R S P E K T F

SONU VE BEKLENTLER
2013 ylna dair kresel grnm, ekonomilerin byk bir blmnde yavalamaya iaret ederken, kresel sorunlarn d talebi snrlamaya devam edebilecei beklentisi artmtr. 2011 ylndaki yksek cari aa nlem olarak, 2012 ylnda Trkiye ekonomisi, ekonomik byme ve cari ak arasnda tercih noktasna gelmitir. Bu tercih dorultusunda Avrupa Birlii lkelerindeki parasal genilemenin aksine bir politika izlenerek sk para politikas hedeflenmitir. Bu hedefe ynelik olarak Merkez Bankas tarafndan kredi hacmi daraltlarak i talep yavalatlmtr. 2012 yl nc eyrei itibariyle yurt ii nihai talep daralmaya devam etmi, ihracat ise kresel byme grnmndeki zayflamaya ramen art eilimini korumutur. TKin 2013 yl ilk eyrek bymesine ilikin verileri, i dinamikleri ile byyen bir ekonomik alt yapya ihtiyacn olduu bu dnemde, uzun vadeli yapsal nlemler ile cari an ykseltilmeden ekonomik bymenin salanmas gerekmektedir. Ayrca, 2013 yl ilk eyrekte i talebin bymeye katk yapt grlrken net ihracatn katks azal-

mtr. Ancak ekonomideki gl kamu maliyesi, salam bankaclk sektr, gl reel sektr ve hane halknn gl yaps, 2013 yl ikinci eyrek ve sonraki dnemlerde gerekleecek olan aralksz bymeyi destekleyecektir. Dier taraftan, daralan tketici kredilerindeki gl seyir de ekonomideki toparlanmay olumlu ynde etkileyecektir. Trkiye ekonomisinin sahip olduu kamu maliyesi, kamu mali dengesi, salam bankaclk sektr, gl reel sektr ve hane halknn gl yaps ekonomiyi d oklara kar koruyan balca faktrlerdir. Kresel ekonomideki olumsuzluklarn yksek olduu bu dnemde hzl tedbir alacak bir siyasi iradenin varl Trkiye ekonomisinin daha dayankl olmasn salamaktadr. Bu dorultuda Trkiyenin beeri ve fiziki altyapsn gelitirerek ve rekabetilii artrarak i talebin yannda ihracatn artrlmas ile ekonomide salanan pozitif ivmenin srdrlmesine katk salayacaktr. Ayrca, 2013 ylnda Orta Vadeli Programda ekonomik byme iin hedeflenen yzde 4 oran zerinde bir byme orannn gereklemesi iin, i talebin yannda ihracatnda ekonomik bymeye katksnn artrlmas gerekmektedir.

Erdal Tanas KARAGL 1992de stanbul niversitesi ktisat Fakltesinden derece ile mezun oldu. Yksek lisansn ABDde Connecticut niversitesinde, doktorasn ngiltere de bulunan York niversitesinde, 2002 ylnda D Borlar ve Ekonomik Byme likisi ve D Bor teleme Riski adl teziyle tamamlad. Karagln eitli gazete ve dergilerde d borlar, cari ak, ekonomik byme, savunma harcamalar, enerji, isizlik, kamu harcamalar, yoksulluk ve sosyal yardm alanlarnda yazlar, makaleleri ve aratrma raporlar bulunmaktadr. Birok makalesi uluslararas dergilerde ve Social Science Citation Index (SSCI)de taranan dergilerde yaymland. Bu almalarndan dolay, Trkiye Bilimler Akademisi (TBA) ve TBTAK tarafndan birok defa yayn tevikine layk grld. Karagl, TBTAK tarafndan Trkiye Bilimler Akademisine (TBA) asosiye ye olarak seildi. Halen Yldrm Beyazt niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinde retim yesi olarak almakta ve SETAda ekonomi blmnde almalar yapmaktadr.

Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKYE Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org