POSLOVNO PRAVO 1.

POJAM I RAZVOJ TRGOVAKOG PRAVA

Trgovako pravo predstavlja skup pravnih pravila kojima se reguliu poloaj trgovakih drutava, trgovca pojedinca, i drugih uesnika u trgovakom prometu, te privatno pravni trgovaki poslovi u koje ti subjekti ulaze, zakljuuju ih i ispunjavaju. Odnosno, privredno, trgovako pravo je samostalna grana prava koja izuava pravni status privrednih subjekta i njihov odnos prema dravi kao i njihov meusobni odnos. Razvoj trgovakog prava datira jo iz starog vijeka i vezan je za razvoj trgovine. Hamurabijev zakon (oko 2000-te godine prije Krista) poznavao je prodaju, poslove prevoza, posredovanje, zajam sa kamatom i kredit. Feniani kao pomorci razvili su prve institute pomorskog trgovakog prava. U Staroj Grkoj bila su posebna pravila vezana za pomorsku trgovinu i bankarstvo. Rimsko pravo je poznavalo ustanove pomorskog zajma i trgovinsko zastupanje. U srednjem vijeku razvoj trgovine pospjeili su krstaki ratovi, sajmovi i vaari. Srednji vijek je dao i preteu komanditnog drutva. U novom vijeku, za vrijeme Napoleona u Francuskoj je donesen Trgovaki zakonik(1807). Navedeni zakonik je bio uzor donoenju zakonika u mnogim zemljama pa i u Srbiji, Turskoj. Sigurno, jedan od najveih akata koji je donesen u trgovakom pravu je Sporazum o uspostavljanju svjetske trgovinske organizacije WTO, koji je 01.01.1995.godine stupio na snagu. (INTEGRACIONI PROCESI XX VJEKA UNIFIKACIJA) *U pravu EU trgovako pravo je kompanijsko pravo i kao kod nas je samostalna grana prava. *U angloamerikom pravu je graansko pravo koje je komercijalizovano, te se naziva komercijlno pravo. Trgovako pravo obuhvata: a) Statusno trgovako pravo (trgovac, preduzetnik, trgovaka drutva i drugi subjekti); b) Ugovorno trgovako pravo (poslovi prometa robe, novca i hartija od vrijednosti); c) Reglementarno ili upravno (prouava odnose privrednih subjekata i drave). SAMOSTALNE DISCIPLINE TRGOVAKOG PRAVA Privredno (trgovako) pravo se grana u samostalne discipline: - pravo industrijske svojine, - pravo osiguranja, - meunarodno privredno ( trgovako ) pravo, - saobraajno pravo, bankarsko pravo, - mjenino i ekovno pravo, - turistiko pravo. *Odnos trgovakog i drugih grana prava: - Trgovako i graansko pravo (Pragmatinost trgovakog prava) - Trgovako i upravno pravo - Trgovako i samostalne grane trgovakog prava - Trgovako i meunarodno trgovako pravo 2. IZVORI TRGOVAKOG PRAVA

Izvori trgovakog prava - su: a) zajedniki i b) autonomni izvori. A) Zajedniki izvori su: zakon, sudska praksa i pravna nauka.
1

*Pod zakonom se podrazumijevaju i meunarodne konvencije koje su nakon raifikacije dobile snagu zakona, konvencije u materiji transporta, prodaja mjenice i eka, zatim se u zakone u formalnom smislu ubrajaju i podzakonski akti izvrne i upravne vlasti (uredbe, pravilnici, naredbe, zakljuci). *Sudska praksa je interpretativni izvor prava, a nije formalni izvor. *Pravna nauka - ne stvara pravo, njena shvatanja ne obavezuju sudove. B) Autonomni izvori- su: obiaji (opti i posebni), uzanse opte i posebne (uzus obiaj), opi uvjeti poslovanja, trgovake klauzule i termini. *Pod trgovakim obiajima se podrazumijeva svaka praksa ili nain poslovanja koja se potuju u nekom mjestu, struci ili poslovanju. Oni su znaajni naroito kod zakljuivanja ugovora, transportnih klauzula, pomorskog saobraaja, transportnog osiguranja. *Uzanse-(uzus-obiaj) su kodifikovani poslovi, trgovaki obiaji iju je kodifikaciju izvrilo ovlateno tijelo. Postoje ope i posebne uzanse. *Opti uslovi poslovanja su: opi uvjeti prodaje, vrenje usluga nabavke i tipski ugovori. *Trgovake klauzule i termini donose ovlatene trgovake asocijacije. Stranke ih uvrtavaju u ugovore i pozivaju se na njih. Jo su mogui izvori trgovinskog prava: opta pravna naela, strana zakonodavstva i trgovaka praksa. Opta pravna naela su: savjesnost i potenje, neosnovano bogaenje, via sila, zabrana zloupotrebe prava. Izvori trgovinskog prava po pravnoj snazi su : imperativni zakonski propisi, ugovor u slkadu sa zakonom i moralom, opti uslovi poslovanja, dispozitivni zakonski propisi, posebne uzanse, posebni trgovaki obiaji, opte uzanse, opti trgovaki obiaji, sudska i arbitrana praksa, pravna nauka.

3. TRGOVAC I TRGOVAKI POSAO Imamo subjektivni, objektivni i mjeoviti sistem odreivanja pojma trgovac. Trgovac je pravno ili fiziko lice (trgovac, proizvoa, preduzetnik, posrednik u prometu) koji se trgovinom bavi trajno u idu zanimanja radi sticanja dobiti. Trgovac je pravno ili fiziko lice (trgovac, proizvoa, preduzetnik, posrednik u prometu) koje u svoje ime i za svoj raun (nije nuno) u vidu privrednog zanimanja kao trajne djelatnosti, obavlja lino ili preko zastupnika neke od sledeih poslova: pribavljanje i otuenje pokretnih stvari i hartija od vrijednosti, osiguranje, bankarski, mjenjaki ili berzanski poslovi, prevoz, pedicija i skladitenje, izdavaki poslovi. Zakon razlikuje: trgovce prema poslovima ,trgovce prema nainu i obimu poslovanja, manje trgovce, trgovce po samom upisu u trgovaki registar. Trgovci su: individualni trgovci i pravna lica. Individualni trgovci imaju sljedea svojstva: bave se trgovinom u svoje ime ali ne uvijek i za svoj raun, bave se trgovinom u vidu zanimanja trajno, bave se trgovinom radi sticanja dobiti, bave se proizvodnjom i prometom pokretnih stvari. Uslovi sticanja svojstva individualnog trgovca su: punoljetstvo, poslovna sposobnost, neosuivanost za odreena krivina djela, dobijanje dozvole, vrenje trgovake djelatnosti u svoje ime, moraju biti lanovi trgovakih komora, moe objaviti bankrot i sl. SLOBODNA ZANIMANJA
2

Trgovac moe biti ne samo pojedinac koji se bavi privrednom djelatnou i trgovako drutvo nego i lica koja se bave slobodnim zanimanjima ureenim posebnim propisima. Kao slobodna zanimanja smatraju se advokati, ljekari, umjetnici, raznih vrsta i slino. Ako se u propisima koji odreuju status ljekara utvrdi da se na ljekare koji obavljaju privatnu praksu primjenjuju odredbe zakona o preduzeima, onda bi se oni smatrali trgovcima u smislu tog zakona. 4. RADNJE

Fizika lica mogu osnovati samostalnu privatnu radnju: radionice, kancelarije, biro, servis, agencija, studio, apoteka ili zajednike radnje. Radnja se osniva radi obavljanje dozvoljene privredne i neprivredne djelatnosti. Radnja moe imati puni pravni subjektivitet to podrazumijeva razdvajanje imovine od imovine osnivaa I samo u sluaju probijanja pravne linosti osniva odgovara svojom imovinom. Radnja koja nema svojstvo pravnog lica vodi posebnu evidenciju poslovanja kroz registar kasu i niz drugih rauna. Razlika izmeu radnje i preduzea je u kvantitetu, broju radnika. Staus pravnog lica imaju radnje sa veim brojem radnika i osnivaa (10). Za registraciju radnje trai se laki pristup, uproenije knjigovodstvo, laki prestanak rada. Radnja ima firmu, sjedite, iro raune, zastupnike, a prestaje steajem, likvidacijom i statusnim promjenama i posebno kao i sva drutva lica. 5. ZADRUGE

Zadruga je samostalna, otvorena dobrovoljna organizacija ravnopravnih zadrugara, zasnovana na principima uzajamnosti i solidarnosti, koji zajednikim poslovanjem ostvaruju ekonomske interese. *Prema djelatnostima zadruge su: zemljoradnike, stambene, tedno-kreditne, zanatske omladinske, potroake. Osnivaju se pisanim ugovorom, najmanje 3 zadrgara sa ulogom. Zadrugom upravljaju zadrugari po naelu ravnopravnosti. Obavezni organ vlasti je Skuptina (Skuptinski poslovodni organ), a fakultativni organi zadruge su upravni i nadzorni odbor. *Akti zadruge su: Ugovor o osnivanju, Statut i Ugovor o meusobnim pravima i obavezama. Zadruga koristi zadrunu imovinu i sredstva zadrugara, a moe koristiti Zadrunu imovinu koju ine udjeli zadrugara i drugih pravnih i fizikih lica (fond uloga, fond upisnina lanarina) sredstva ostvarena poslovanjem zadruge, sredstva iz ugovora u ulaganjima u zadruge. Zadruga ima rezervni fond i fond za pokrie rizika poslovanja. Zadruga odgovara za obaveze svojom imovinom, a za obaveze zadruge koje se ne mogu izmirirti, zadrugari supsidijarno saglasno statutu. *Zadruni savezi predstavljaju zadruge pred dravom i imaju svojstvo pravnog lica. Zadruni savezi organizovani su na granskom ili teritorijalnom principu i pruaju strunu pomo lanicama.

6.

POJAM, SVOJSTVA I IMOVINA PREDUZEA

Preduzee je pravno lice koje obavlja privrednu djelatnost, proizvodnju, promet robe i vrenje usluga na tritu, radi sticanja dobiti na tritu. Preduzee je trgovako drutvo po Zakonu o preduzeima RS. Pod preduzeem u sastavu trgovakih drutava i uopte preduzetnike inicijative smatra se danas odreena privredna djelatnost, koju obavlja trgovako drutvo i trgovac pojedinac, kao nosioci takve djelatnosti u organizacijskom smislu. Tako jedno trgovako drutvo moe imati vie preduzea. Ni jedno od njih nije upisano u sudski registar, ve pravna osoba kojoj pripadaju. Preduzee (trgovako drutvo) je pravno lice. Trgovako drutvo stie stvojstvo pravne linosti upisom u sudski registar, a gubi to svojstvo brisanjem iz trgovakog registra. Ekonomsku funkciju preduzea odreuje organizacija i ciljna funkcija (profit).
3

Koncepcije preduzea: - ugovorna koncepcija u osnovi ima ugovor kao izraz slobodne volje; - institucionalna koncepcija, podrazumijeva da je Pravno lice institucija utvrena kogentnim propisima, koja svoju volju izraava preko organa u propisanom postupku; - funkcionalna koncepcija mjeovita, drava utvruje okvir u kom osnivai vre izbor mogueg djelovanja. Preduzee sadri materijalni i personalni supstrat. Materijalni supstrat imovina (ukupnost imovinskih prava): - Pravo svojine; - Obligaciona prava; - Prava individualne svojine; - Pravo zakupa. Personalni supstrat: - Osnivai; - Radnici; - Rukovodioci. Preduzee posleduje: - Organizacija je jedinstvo materijalnog i personalnog supstrata sa ciljnom funkcijom; - Djelatnost je privredna aktivnost koja se obavlja profesionalno na naelima dobrog privrednika; - Firma je ime elemenat individualizacije preduzea u pravnom prometu (Skraena oznaka firme); - Nacionalnost je pripadnost pravnom sistemu jedne drave prema mjestu sjedita; - iro raun je sredstvo za poslovnopravne aktivnosti. IMOVINA Imovinu preduzea ini ukupnost imovinskih prava koja pripadaju preduzeu kao pravnom subjektu i obuhvata stvari, opremu, novac, imovinska prava, prava industrijske svojine (pokretna i nepokretna). Imovina poduzea je jedinstvena. Imovinu poduzea ine pravo svojine na pokretnom i nepokretnim stvarima, novana sredstva i vrijednosni papiri i druga imovinska prava. Jedno poduzee moe imati samo jednu imovinu kojom odgovara za svoje obveze u izvrnom, likvidacijskom i steajnom postupku. Ista imovina pravno pripada samo jednom pravnom i fizikom licu. Imovinu ini prava, obaveze su njeni tereti. Ako su obaveze (tereti) vei od imovine onda je poduzee prezadueno, to vodi njegovom steaju. *Insolventnost je platena nesposobnost preduzea, ali vrijednost imovine moe biti i vea i manja od dugova (obaveza). Poetnu imovinu preduzea ine ulozi osnivaa (osnovni kapital), a ako je u stvarima izraava se novano. Obavezna rezerva drutva kapitala iznosi 5% godinje dobiti (do 10% osnovnog kapitala). Preduzetnik za svoje obaveze odgovara cjelokupnom imovinom, a akcionari, lanovi i osnivai u skladu sa Zakonom o preduzeima. Poduzee postoji dok ima imovinu. Personalna odgovornost kod zloupotrebe za osnivae, lanove i akcionare, lanove uprave i izvrne direktore cjelokupnom imovinom predviena je u sluajevima: 1. Ako su zloupotrijebili preduzee da bi postigli zabranjeni cilj; 2. Ako su preduzee zloupotrijebili da bi otetili povjerioce; 3. Ako su smanjili imovinu preduzea radi line koristi; 4. Ako su postupali sa imovinom suprotno propisima kao svojom. Imovinska odgovornost lanova, osnivaa i akcionara srazmjerna je njihovim udjelima i akcijama u preduzeu, upravljanju, dobiti i snoenju rizika poslovanja. Dividende i posebne nagrade se
4

ne mogu isplaivati na teret osnovnog kapitala. Preduzeem upravljaju vlasnici, sami ili preko predstavnika, osim ako posjeduju akcije bez prava upravljanja. Vlasnici preduzea Sa ulaganjem stvari u preduzee, ulaga prestaje biti vlasnik stvari koja ulazi u imovinu preduzea i ona postaje vlasnitvo preduzea. Ulaga je vlasnik preduzea srazmjerno svojinskom udjelu u preduzeu i odgovara u visini uloga. Svaki subjekt odgovara onim to ulazi u njegovu imovinu. Izuzetno postoji i uzajamna odgovornost vlasnika i preduzea, kod osnivanja ortakog drutva sa neogranienom solidarnom odgovornou, kao i kad je komplementar u komanditnom drutvu. Preduzee ne odgovara za obaveze svog vlasnika, izuzev u konkretnom pravnom poslu. Prednosit privatne svojine: reproduktivnost i bolji sistem pravne zatite. Vlasnik raspolae imovinom, uspostavlja radne odnose, upravlja organizacijom, odgovara visinom kapitala.
7. OSNIVANJE PREDUZEA

Sistemi osnivanja preduzea: a) Zakonski sistem - Preduzea se mogu osnivati zakonom ili aktom uprave donijetim na osnovu zakona. Ovaj vid osnivanja prisutan je kod javnog sektora, u osnivanju preduzea u dravnoj svojini. b) Normativni sistem - to je sistem osnivanja preduzea u svijetu i kod nas i omoguuje svakom osnivau (pravnom i fizikom licu) osnivanje preduzea ukoliko ispuni zakonske uslove i potuje propisani postupak, to utvruje organ registracije. c) Sistem dozvole - (odobrenje, saglasnost) - osnivanje nekih kategorija preduzea i drugih privrednih subjekata uslovljeno je odobrenjem nadlenog dravnog organa koji ima pravo da cijeni opravdanost osnivanja da izda ili uskrati dozvolu. d) Sistem koncesije (eksploatacija prirodnih bogatstav koncesija Vlade) u nekim sluajevima osnivanja preduzea moe biti uslovljeno davanjem koncesije posebnim zakonom. f) Sistem prijave Kod stranih ulaganja, zajednikih ili drugih, neophodna je prijava dravnom organu za ekonomske odnose sa inostranstvom. Uslovi za osnivanje preduzea su: a) opti, b) posebni i c) formalni uvjeti. Opti - (materijalni uslovi sredstva) odnose se na osiguranje sredstava za osnivanje i poetak rada. Posebni - trae se ovisno o karakteru djelatnosti preduzea. To su: tehniki uvjeti, zatita ivotne sredine, sanitarni, kadrovski i prostorni uvjeti. Ako nisu zadovoljavajui. sankcija je odgovornost za privredni prestup. Formalni - tiu se donoenja akta o osnivanju (odluka, ugovor), uz prijavu za upis pored akta podonosi se dokaz o uplati uloga, saglasnost. Osnivaki akt donose osnivai(organi upravljanja, skuptina) ili fizika lica. Osniva imenuje direktora koji zastupa i podnosi prijavu za upis u sudski registar poduzea. Uz prijavu se podnosi akt o osnivanju, dokaz o osiguranju sredstava uz ovjereni potpis ovlatenog lica za zastupanje. Upisom u sudski registar poduzee stie subjektivitet sa punom pravnom sposobnou. *Osnivaki akti: - Odlukom o osnivanju se osniva jednolano drutvo, ostala se osnivaju ugovorom; - Ugovor o osnivanju sadri kao obavezne elemente: firmu, sjedite, osnivae, djelatnost, vrijednost imovine, a zatim organe, trajanje drutva, nain utvrivanja i raspodkele dobiti, ovlaenu banku, nain rjeavanja sporova, prava i obaveze osnivaa. 8. POJAM I ZNAAJ PREDUZETNIKA

Preduzetnik je fiziko lice koje trajno obavlja djelatnost proizvodnje i prometa robe ili vrenja usluga, u vidu zanimanja, radi sticanja dobiti. Nema status pravnog lica. To je u stvari individualni privrednik. Preduzetnik moe biti individualni ili kolektivni, ali niti jedan od ovih ne moe imati svojstvo pravnog lica. Kolektivni preduzetnik je ortaka radnja na kojoj se primjenjuju pravila graanskog prava. Pravni poloaj i status preduzetnika rijeen je na razne naine. Da bi neko fiziko lice moglo stei svojstvo preduzetnika neophodno je da ispunjava uslove propisane zakonom to su:
5

prvi uslov - da je punoljetno, poslovno sposobno, da nije osuivan za krivina djela. drugi uslov - se odnosi na obavljanje djelatnosti koje se odnose na proizvodnju, promet robe i vrenje usluga na tritu. trei uslov - da ispuni zakonske uslove tehnike, sanitarne, kadrovske ... i dobije odgovarajuu dozvolu nadlenog organa, jer bez dozvole poduzetnik nee moi biti upisan u registar koji se vodi pred nadlenim organom, najee optinskim. Preduzetnik koji ima godinji prihod vei od 200.000 KM upisuje se u sudski registar, u kom ostaje i ako u nekoj od godina ne ostvari predvieni prihod. Prestanak obavljanja djelatnosti preduzetnika: - Pismenom objavom - Istekom vrmena na koje je osnovan - Gubitkom poslovne sposobnosti - Smru (ponitenjem rjeenja o upisu) - Zabranom obavljanja djelatnosti - Nevrenjem djelatnosti due od 2 godine - Prestankom prirodnih i drugih uslova - Svojstvo preduzetnika gubi se brisanjem iz registra. Radnja Radnja je organizaciona forma za vrenje djelatnosti preduzetnika i nema svojstvo pravnog lica. Firma radnje je personala, sadri ime preduzetnika, prebivalite i djelatnost. Osniva se podnoenjem prijava optinskom organu uprave za poslove privrede. Prestaje odjavom i po sili zakona. Ima uproeno knjigovodstvo. 9. FORME OSNIVANJA PREDUZEA

Preduzee je pravno lice koje obavlja djelatnost radi sticanja dobiti. Preduzee je ekonomsko pravni institute. Sinonimi su: privredni subjekti i privredne organizacije koja obuhvata i banke, osiguravajue organizacije. Kao subjekt privrednog prava preduzee ima nekoliko optih karakteristika: - preduzee je privredna organizacija; - preduzee je pravno lice, - preduzee ima imovinu; - preduzee se bavi trajnim vrenjem odreene privredne djelatnosti. Oblici preduzea Preduzea se dijele na drutva lica i drutva kapitala. U drutva lica se ubrajaju ortako drutvo i komanditno drutvo. Drutvo kapitala je ustvari akcionarsko drutvo i drutvo sa ogranienom odgovornou. Preduzea imaju isti poloaj, prava, obaveze i odgovornosti na tritu. Preduzee stie svojstvo pravnog lica upisom u sudski registar i po zakonu imaju puni pravni subjektivitet. Preduzea mogu osnivati fizika i pravna lica. Strana pravna i fizika lica mogu pod uslovima uzajamnosti osnivati preduzea u skladu sa zakonom kojim se ureuju strana ulaganja, na bazi reciprociteta. Fizika lica mogu osnivati: ortako drutvo, komanditno drutvo, akcionaarsko drutvo i drutvo sa ogranienom odgovornou. Pravna lica mogu osnivati: akcionarsko drutvo, drutvo s ogranienom odgovornou i komandiatno drutvo u svojstvu kamanditora. Drava, odnosno jedinica lokalne samouprave, moe osnivati javno preduzee. 10. FIRMA, DJELATNOST I SJEDITE PREDUZEA

Firma je ime, oznaka drutva pod kojim preduzee posluje i pod kojim se uestvuje u pravnom prometu. Firma je oznaka drutva, trgovako ime, kojim se trgovac, trgovako drutvo, preduzee slui u obavljanju djelatnosti sa drugim preduzeima ili graanima. Preduzee firmom, potpisuje ugovore, priznanice, hartije od vrijenosti. Firma ortakog drutva sadri najmanje jednog lana i oznaku o.d. -firma komanditnog drutva sadri ime jednog komlementara i oznaku k.d., ne komand. Akcionarsko drutvo a.d. - drutvo sa ogranienom odgovornou d.o.o. javno preduzee j.p., a firma preduzetnika sadri njegovo lino ime. Sadri i oznaku djelatnosti i sjedite preduzea. Moe da sadri i oznaku: holding, koncern, korporacija, poslovni sistem, matino preduzee. Ako ima skraenu oznaku i ona se upisuje u registar. Nema dva ista naziva firme. Firma ne moe da sadri: ime drave, grb, zastavu i druge oznake drave, naziv i oznake meunardne orgnizacije. Upisom u registar firme, prduzee stie pravo na tubu za zatitu protiv preduzea, moe tuiti i biti tueno. Prenos firme se vri samo zajedno sa preduzeem, pod njenim imenom. Preduzee ima matini broj pod kojim se vodi kod nadlenog organa za statistiku. Djelatnost Potrebno je diferencirati predmet poslovanja i djelatnost. Predmet poslovanja su sve one djelatnosti kojima se preduzee bavi. Predmet poslovanja je zbir svih aktivnosti obuhvaenih u jednoj ili vie djelatnosti. Iz gore navedenog vidi se da je predmet poslovanja iri pojam od djelatnosti. Preduzee moe obavljeti jednu ili vie djelatnosti ako ispunjava propisane uslove za obavljanje svake od tih djelatnosti. U principu, preduzee moe obavljati sve poslove, osim ako nisu zakonom zabranjeni. Sjedite preduzea je mjesto u kojem preduzee obavlja djelatnost, ako se djelatnost obavlja u vie mjesta, onda se sjeditem smatra mjesto u kome je sjedite uprave koja upravlja. Sjedite se upisuje u sudski registar. 11. ZASTUPANJE PREDUZEA, PUNOMO (TRGOVAKO ZASTUPANJE) Zastupanje je pravni posao profesionalnog lica koje nastupa u ime i za raun drugog pravnog subjekta. Zastupanje je manifestacija poslovne aktivnosti drutva. U sutini svodi se na to da odreena osoba koja se profesionalno bavi zastupanjem u sklopu svoje privredne djelatnosti u ime i za raun druge linosti obavlja pravne poslove utvrene ugovorom. Osbov prava za zastupanje je: - Zakon (uprava drutvenog kapitala, komplemen) - Akt ovlaenog organa (sud, kada je u pitanju steajno postupak, sud imenuje steajnog upravnika) - Punomo data od strane zastupnika u okviru njegovih prava. Punomo je oblik zastupanja u kome davalac ovlaenja daje opunomoeniku ovlatenja za zastupanje pravnim poslom. Zastupnici i punomonici Preduzee po zakonu zastupa direktor, meutim Statutom mogu i druga lica biti zastupnici. Zastupnici preduzea mogu datu drugim licima punomo za zastupanje u svom okviru. Prokura je posebna trgovaka punomo koju daje direktor uz saglasnost organa upravljanja, upisuje se u registar i on ne moe otuivati imovinu, niti moe na sud. Prokura i trgovaa punomo (moe biti pojedinana i kolektivna dva ili vie lica moraju se saglasiti) Trgovaka punomo moe biti opta i posebna punomo. Opta punomo se protee na voenje preduzea, bez prodaje imovine, mjenice i eka, jemstva, kredita, sporova. To je ovlatenje koje omoguuje trgovakom opunomoeniku da sklapa sve ugovore i preduzima sve pravne radnje koje su uobiajene u prometu pri voenju preduzea. Posebna punomo se daje za gornje poslove. Daje se za poslove koji ne ulaze u uobiajeno poslovanje pri voenju preduzea. Ona se daje za npr. mjenino i ekovno obavezivanje valstodavca, nagodbu, voenje spora, uzimanje zajma itd.
7

Trgovaki putnik je lice koje u ime i za raun trgovca na osnovu pismene punomoi (kao stalno zaposlen ili ne) sklapa ugovore o prodaji robe, isporuuje istu, naplauje cijenu i prima izjave od kupaca. Punomonik po zaposlenju je zaposleni koji po prirodi posla zakljuuje ugovore i iste ispunjava (trgovac voza) 12. ORGANI PREDUZEA Organe preduzea ine: - skuptina, kao organ vlasnika, - upravni odbor, kao organ upravljanja, - direktor, kao organ poslovoenja, i - nadzorani odbor, kao organ nadzora. Upravu preduzea ine upravni odbor i direktor. Direktor preuzea nemoe biti lan upravnog odbora. Statutom se moe propisati i odbor izvrnih direktora. Skuptina donosi: statut i poslovnik o radu, utvruje poslovnu politiku, usvaja godinji obraun i izvjetaj o polovanju, odluuje o raspodjeli godinje dobiti i pokriu gubitaka, poveanju i smanjenju osnovnog kapitala, statusnim promjenama, promjeni oblika i prestanku preduzea, odluuje o osnivanju novih praeduzea, donosi poslovnik o radu, bira i opziva lanove upravnog odbora, predsjednika, revizora. Upravni odbor: priprema prijedloge odluka za Skuptinu i izvrava njene odluke. Donosi opte akte koje ne donosi Skuptina, priprema godinje izvjetaje o poslovanju i sprovoenju poslovne politike, predlae raspodjelu dobiti, bira predsjednika upravnog odbora iz svojih redova, postavlja i razrjeava direktora, donosi investicione odluke ako statutom nije odreeno drugaije, odluuje o raspolaganju akcijama i udjelima u preduzeu, odluuje o osnivanju novih preduzea. Direktor: organizuje i vodi poslovanje preduzea, zastupa preduzee, stara se o zakonitosti rada preduzea i za zakonitost odgovara, obavlja i druge poslove u skladu sa zakonom statutom i drugim aktima. Nadzorni odbo r- vri nadzor nad zakonitosti rada uprave preduzea i odbora izvrnih direktora. Pregleda periodine i godinje obraune i utvuje da li su sainjeni u skladu sa propisima. Razmatra izvjetaje revizora, podnosi izvjetaj skuptini o rezultatima nadzora. 13. PRESTANAK PREDUZEA, OPTI AKTI PREDUZEA Preduzee prestaje: - odlukom skuptine odnosno lanova - istekom vremena za koje je osnovano - ako mu je izreena mjera zabrane obavljanja djelatnosti - ako prestanu da postoje prirodni i drugi uvjeti za obavljanje djelatnosti - ako se broj lanova svede na jedan, osim a.d. bez javnog upisa akcija i d.o.o. - ako se odlukom suda utvrdi nitavost upisa u registar
8

- Ako nije organizovano u skladu sa zakonom - Ako ne obavlja djelatnost due od dvije godine neprekidno - spajanjem sa drugim poduzeima ili podjelom - Steajem - Ako se glavnica smanji ispod minimalnog iznosa - Preduzee prestaje brisanjem iz registra. Opti akti preduzea su: statut, pravilnik, poslovnik o radu i odluka kojom se na opti nain ureuju odnosi. Statut je osnovni opti akt preduzea u skladu sa kojim moraju biti ostala opta i pojedinana akta. 14. STEAJ PREDUZEA Steajni postupak se regulie Zakonom o steajnom postupku. Steajni postupak se vodi radi grupnog namirenja povjerilaca steajnog dunika, unovenje dunikove imovine i podjelom prikupljenih sredstava povjeriocima. Organi steajnog postupka su:steajni sudija, privremeni steajni upravnik, steajni upravnik, skuptina povjerilaca, privremeni odbor povjerilaca i odbor povjerilaca. Razlozi za steaj: osnovni razlog za steaj je platena (financijska) nesposobnost steajnog dunika. Steajni dunik financijski je nesposoban ukoliko nije u stanju izmirivati svoje dospjele i potraivane obveze, plaanja.

Steajni postupak je hitan postupak na naelima parninog postupka. Otvara se zbog nesolventnosti dunika u trajanju od 60 dana neprekidno i zbog prijetee platene nesposobnosti pokree sam dunik. Odluka se donosi u formi rjeenja i upisuje se u javne registre. Steajni postupak se sastoji od prethodnog i steajnog postupka. U prethodnom postupku sudija preko privremenog steajnog upravnika, duan je da utvrdi postoje li razlozi za otvaranje steajnog postupka, znai da li je prijedlog osnovan, koji to utvruje u roku od 30 dana u formi izvjetaja. Kad steajni sudija utvrdi da su ispunjeni uvjeti za otvaranje steajnog postupka, nakon to zaprimi izvjee privremenog steajnog upravnika zakazat e roite, u roku od 3 dana od roita, donijet e odluku bilo o otvaranju steajnog postupka ili odbijanju prijedloga za otvaranje. Ako se donese odluka o otvaranju postupka steajni sudija imenuje steajnog upravnika i poziva povjerioce da prijave potraivanja u roku od 30 dana. Zakazuje izvjetajno i roite za ispitivanje potraivanja. Na postupke steajnog upravnika potrebna je saglasnost odbora ili skuptine povjerilaca za unovavanje staajne mase. Namirivanje povjerilaca vri se iz steajne mase slijedeim redom: trokovisteajnog postupka, dugovi steajne mase nastali nakon otvaranja steajnog postupka, zatim ostali dugovi.
15. LIKVIDACIONI POSTUPAK PREDUZEA Likvidacija preduzea znai prestanak rada preduzea, brisanje iz sudskog registra. Likvidacioni postupak - za razliku od steajnog postupka koji se provodi radi nemogunosti izvravanja obaveza od strane poduzea, sprovodi se u sluajevima: a) ako je pravnom licu izreena mjera zabrane obavljanja djelatnosti zbog neispunjavanja uslova, ako u roku odreenom u toj mjeri ne ispuni te uslove. b) Prestankom priridnih uslova
9

c) d) e) f)

ako je istekao rok za koji je pravno lice osnovano ako se pravomonom odlukom suda utvrdi nitavost upisa u registar Odlukom skuptine, odnosno lanova Ako pravno lice nije organizovano u skladu sa zakonom Prijedlog za pokretanje likvidacije mogu podnijeti: organ ovlaten za zastupanje (odreeni pravosudni organ), osniva ili ovlaeni lan pravnog lica, sud koji vodi registar. Uz prijedlog predlaga je duan dostaviti potrebnu dokumentaciju. *Organi koji vode su likvidacioni sudija i likvidacioni upravnik ili likvidator. Prvo se izmiruju trokovi likvidacionog postupka, a zatim potraivanja. Za sporna potraivanja povjerioci se upuuju na parnicu koju su duni pokrenuti u roku od 15 dana i ako je ne pokrenu potraivanje se nee uzeti u obzir. 16. POJAM I SADRINA SUDSKOG REGISTRA Pojam sudskog registra - Poduzee stie svojstvo pravnog lica upisom u sudski registar. Svi podatci za pravna lica se vode u jedinstvenom registru (optinski sud FbiH i osnovni sud RS). Sudski registar je javna knjiga koja sadri identifikacione i statusne podatke, djelatnost pravnih subjekata. Sudski registar je regulisan Zakonom o registraciji poslovnih subjekata RS, koji je slian Okvirnom zakonu o registraciji poslovnih subjekata BiH. Susdki registar vode osnovni sudovi (optinski u BiH). Sastoji se od: glavne knjige i zbirke isprava registra. Nadleni registarski sud vodi glavnu knjigu i zbirku isprava za svakog pojedinanog subjekta. Naela registracije: obaveznost, javnost, oficijelnost, zakonitost, konstitutivnost (znai da se bez upisa u sudski registar ne moe baviti odreenom djelatnou), prioriteta, formalnosti, jednoobraznosti. Glavna knjiga sudskog registra vodi se u elektronskom obliku, a strane imaju pravo uvida u isti. Subjekti registracije su svi oblici privrednih drutava/preduzea i njihovog povezivanja, javna preduzea, preduzea sa javnim ovlaenjima, javne korporacije, poslovna udruenja, zadruge, zadruni savezi, i drugi subjekti odreeni posebnim zakonom. Na subjekte iji prevashodni cilj nije ostvarenje profita, vai obaveza registracije po ovom zakonu. 17. PREDMET UPISA I OBAVEZNI PODATCI SUDSKOG REGISTRA Predmet registracije su: osnivanje, povezivanje, prestanak rada subjekta ili njegovog dijela, statusne i promjene oblika organizovanja, podaci u vezi sa steajem i likvidacijom, te postupkom brisanja subjekta iz registra. U sudski registar se upisuje i pravosnana zabrana obavljanja djelatnosti. Obavezni podaci registra *Obvezni podaci upisa u registar - koji se unose u glavnu knjigu registra mogu biti opti i posebni podaci o poslovnim subjektima i nadleni registarski sud duan je traiti samo te podatke. Opti podaci: firma, sjedite, ime i prezime osnivaa, skraena firma, visina kapitala u novcu, stvarima i pravima, djelatnost, zastupnik, obim prava. Posebni podaci se odnose na naknadne upise pravnih lica, spajnje, pripajanje, podjelu, upis dijela ili poslovne jedinice, prestanak subjekta. *Registarske isparve se podnose sudskom registru radi utvrivanja injenica: - Identifikacione isprave (L.K., PI, izvod iz registra) - Akt o osnivanju, statut, potvrdu o izvrenoj uplati, odluku o imenovanju zastupnika, potvrda banke o izvrenoj uplati, odobrenje Komisije za hartije od vrijednosti ili drugog organa, ako treba.
18. POSTUPAK PRED REGISTRACIONIM SUDOM, TENDENCIJE

10

Postupak registracije treba da bude hitan. Registracioni postupak vodi se po naelima vanparninog postupka. O zahtjevu za upis odluuje sudija pojedinac bez odravanja rasprave. U postupku upisa u Registar, sud odluuje rjeenjem ili zakljukom. Rjeenjem se odluuje o zahtjevu za upis osnivanja i svih promjena podataka, a zakljukom sud odluuje o pitanjima koja se odnose na upravljanje postupkom. Nadleni registarski sud donosi rjeenje o zahtjevu za upis u Registar bez odravanja rasprave. Protiv rjeenja o upisu se moe izjaviti alba u roku od 8 dana. Protiv zakljuka alba nije doputena. Rjeavajui po albi, drugostepeni sud e: odbaciti albu kao neblagovremenu, nepotpunu i nedozvoljenu, odbiti albu kao nosnovanu i potvrditi rjeenje registarskog suda, uvaiti albu i rjeenje registarskog suda ukinuti, a predmet vratiti na ponovni postupak ili preinaiti rjeenje registarskog suda. Po prijemu prijave sud e traiti dobijanje jedinstvenog identifikacionog broja, odnosno od carinskog organa carinskog broja za spoljnotrgovinsku djelatnost. Preporuke EU u postupku regitracije: Smanjiti administrativne procedure; efikasnije i operativnije djelovati (uvezati sistem); uvesti jedinstven formular i identifikacioni nsistem za dodjelu brojeva firmama; odreivanje rokova za obradu zahtjeva, a u sluaju utanja administracije pozitivan ishod; izbjei dupliranje davanja istih informacija dravnim organima. 19. POJAM I ELEMENTI TRGOVAKOG DRUTVA Pojam trgovakog drutva: - Romanski sistem razlikuje trgovaka (cilj je dobit) i graanska drutva udruenja; - Germanski system i drutva i udruenja se osnivaju radi dobiti, razlika je u organizaciji; - Angloameriki system korporacija i kompanija, cilj je dobit. Pojam trgovakog drutva -Trgovako drutvo je skup vie pravnih i fizikih lica koja uz obavljanje neke trgovake djelatnosti pod personalnom ili realnom firmom ostvaruju dobit, koju e izmeu sebe podijeliti prema utvrenim ugovorom o osnivanju. Fizika lica mogu osnovati ortaka drutva, javna trgovaka drutva, komanditna drutva, akcionarska drutva. Pravna lica mogu osnovati: akcionarsko drutvo, drutvo s ogranienom odgovornou, komanditno drutvo. Klasina podjela trgovakih drutava: drutvena lica i drutva kapitala. a) U drutva lica ubrajaju se: - ortako drutvo (dva ili vie lica osnivaju ortako drutvo, nije pretjerano razvijeno. Mora se dobiti saglasnost za prodaju, vai pravo pree kupovine) - komanditno drutvo. b) U drutva kapitala spadaju: - akcionarska drutva (Veza izmeu akcionara je mala. Mogu biti otvorena i zatvorena. Zatvorena ine od 1 do 100 lica, odgovara se srazmjerno do visine kapitala.) - komanditna drutva na akcije - drutva sa ogranienom odgovornou (moe da broji od jednog do pedeset lica, preko 50 lica bi moralo da izvri transformaciju u otvoreno akcionarsko drutvo). U drutvima kapitala dominira interes kapitala, udio je lako prenosiv, odgovornost do visine udjela. Elementi trgovakog drutva su: a) ugovor o osnivanju drutva odnosno odluka kod jednopersonalnih drutava (je bitan akt za nastanak drutva mora biti u pismenoj formi),
11

b) ulog (je dobro koje osniva stavlja na raspolaganje trgovakom drutvu koje se osniva, to je novac, stvari, prava, kredit ne ulazi u osnovni kapital jer ne moe biti predmet izvrenja), c) uee u dobiti dividenda, ne iz kapitala, jednakost uz izuzetke (povlaene akcije), uee u gubitku u visini udjela, d) volja i pravni subjektivitet. Probijanje pravne linosti Jedno personalno drutvo moe biti d.o.o. i a.d. Probijanje pravne linosti kod akcionarskog drutva, d.o.o. i komanditnog drutva se deava kada akcionari, lanovi i komanditori sa treim licima prevarno postopaju sa imovinom drutva kao da je njihova. Sudska zatita i solidarna odgovornost. 20. POJAM ORTAKOG DRUTVA Osnivaju ga 2 ili vise fizikih lica (RS) ili pravnih liva ugovorom u pisanoj formi, radi obavljanja privredne djelatnosti, pod posebnom firmom. Odgovornost je neograniena solidarna. Pojam ortakog drutva - ortako drutvo kao drutvo lica osniva se ugovorom dva ili vie fizikih lica, koja se obvezuju da uz sopstvenu neogranienu solidarnu odgovornost obavljaju odreenu djelatnost pod zajednikom firmom. Ortako drutvo (drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou lanova) nastaje ugovorom o osnivanju. Izuzetno moe nastati i na osnovu statusne promjene. Ovo drutvo ima sljedea obiljeja: osnivaju ga ugovorom dva ili vie fizikih i pravnih lica, drutvo ima firmu, sjedite, sposobnost da stie prava i obveze. Pravni subjektivitet stie upisom u registar. Imovina ortakog drutva odvojena je od imovine lanova ija je odgovornost neograniena. Minimalan broj lanova je 2 ugovor, a maksimalan nekoliko. Prijava za upis u sudski registar sadri lilno ime, zanimanje i prebivlite svakog lana ortakog drutva. 21. ODNOSI IZMEU LANOVA ORTAKOG DRUTVA Pravni odnosi izmeu lanova ureuju se ugovorom o osnivanju ortakog drutva. Poetna imovina drutva formira se iz uloga lanova osnivaa, koji mogu biti u novcu, stvarima i pravima, linom radu ili uslugama. Ako ugovorom nije odreeno, lanovi ortakog drutva ulau jednake uloge. Nenovani ulozi se procjenjuju u novcu i unose u drutvo prije upisa u registar. Ulozi po pravilu ulaze u imovinu drutva, a ulagai dobijaju svojstvo lanova drutva. lan ortakog drutva nema pravo da bez odobrenja ostalih lanova, smanji svoj ulog, da ga povue, otui, ili optereti. Ulog ili njegova novana vrijednost moe se povui samo u sluaju prestanka ortakog drutva. Od svakog lana ovog drutva zahtjeva se da u poslovima drutva pokae dunu panju, te se moe postaviti pitanje njegove odgovornosti za tetu koja bi drutvu bila priinjena proputanjem dune panje. Princip poslovanja je savjesnost i potenje. Obaveza ortaka je da rade u interesu ortakog drutva. Nespojivo je sa lanstvom u ortakom drutvu biti lan drugog ortakog drutva, komplementar KD ili lan d.o.o., zatim lan uprave ili nadzornog odbora d.o.o., a.d. i javnog drutva, biti prokurista u drugom pravnom licu ili preduzetnik. PRAVA ORTAKA ( LANOVA OD ) lanovi ortakog drutva imaju sljedea prava: - Pravo na upravljanje i voenje poslova drutva - poslovodstvo (sami, jedan lan, nekolicina, neki poseban organ ili lice i prokurista);
12

Poslovodstvo moe biti individualno i kolektivno; Kolektivno poslovodstvo se mora ugovoriti; Za vanredne poslove potrebna je saglasnost svih ortaka; Pravo na dobit. Na kraju svake godine ortako drutvo sastavlja godinji obraun kojim se utvruje dobit ili gubitak drutva kao i uee svakog lana drutva u raspodjelil dobiti ili snoenju gubitaka; - Pravo na obavjetavanje meu lanovima drutva koje je regulisano ugovorom. Svaki lan drutva ima pravo da se lino upozna sa poslovima drutva, kao i pravo uvida u poslovne knjige i druga dokumenta drutva. Izvjetaj o poslovanju; - Pravo na povraaj uloga u sluaju prestanka lanstva u drutvu (u sluaju davanja otkaza lanu drutva, iskljuenjem lana drutva i smru lana); - Pravo na dio imovine ortakog drutva po prestanku rada drutva. ODGOVORNOST ZA OBAVEZE ORTAKOG DRUTVA - lanovi odgovaraju prema svim povjeriocima drutva, pa i prema lanu drutva u tom svojstvu. - Odgovornost lanova drutva je opta, odnosi se na sve obaveze drutva i na sve povjerioce. - Novi lan OD odgovara isto kao i ostali; - Za odgovornost je mjerodavno stanje lanstva u drutvu u vrijeme nastanka pravnog odnosa iz kog proizilazi pravna obaveza, a ne momenat dospijea obaveza. lan drutva koji istupi iz drutva odgovara za baveze drutva nastale do upisa njegovog istupanja u registar; - Ortak koji izmiri obaveze OD ima pravo regresa od OD odnosno od lanova srazmjerno udjelima u drutvu. ISKLJUENJE LANA ORTAKOG DRUTVA
- Iskljuenje

moe biti dobrovoljno podnoenjem pisanog otkaza o povlaenju. Pisani otkaz podnosi se najmanje 6 mjeseci prije isteka poslovne godine, osim ako je osnivakim aktom drukije odreeno. Pravo ortaka na dobrovoljno iskljuenje ne moe se ograniiti niti iskljuiti.

- Iskljuenje lana je predvieno u sluaju postojanja vanog razloga koji dovodi u opasnost postizanje cilja drutva, insolventnost, neizvravanje ugovornih ili propisanih obaveza, i to odlukom ostalih lanova ili na osnovu sudske odluke. - Sluaj drutva sa 2 lana, rok je 6 mjeseci ili 1 godina da ortako drutvo obazbijedi minimum lanova ili se pokree likvidacija, a moe i transformacija u jednopersonalno drutvo (A.D. ili D.O.O.). 22. TRANSFORMACIJA ORTAKOG DRUTVA Transformacija ortakog drutva predstavlja promjenu pravnog oblikakog drutva. Transformacija ortakog drutva: Transformacija bez likvidacije- to je transformacija u neko drugo drutvo ili drutvo s jednim vlasnikom. U ovom sluaju ne sprovodi se likvidacija drutva, ve samo mijenja njegov pravni oblik. - Transformacija u komanditno drutvo - transformira se donoenjem odluke na nain predvien ugovorom, s tim da budui komaditori do registracije jednako odgovaraju kao i komplementari. - Transformacija u A.D. transformie se na osnovu odluke donijete na nain predvien ugovorom o osnivanju uz uvjet da bude osigurana minimalna osnovna glavnica propisana zakonom (potreban je osnivaki kapital i naravno izmjena firme).
13

- Transformacija u drutvo sa ogranienom odgovornou - ova transformacija moe se sprovesti kao i u dioniko drutvo s tom razlikom to se ovdje odreuju udjeli lanova u drutvo sa ogranienom odgovornou. 23. PRESTANAK ORTAKOG DRUTVA Prestanak ortakog drutva - Drutvo moe prestati: - Prestanak drutva protekom vremena osnivanja - Ovo drutvo kao i svako drugo moe prestati nakon isteka vremena osnivanja, odreenog datuma ili izvrenjem odreenog posla. lanovi drutva mogu jednoglasnom odlukom odluiti da produe trajanje drutva na novo odreeno, neodreeno vrijeme. - Prestanak drutva otkazom - Ovo drutvo moe prestati otkazom nekog lana drutva uz potivanje ugovorenog postupka otkaznog roka. - Prestanak drutva odlukom lanova o prestanku - lanovi drutva mogu u svako doba na nain predvien ugovorom jednoglasno donijeti odluku o prestanku rada drutva. - Prestanak drutva smru lana ili padom lana pod steaj - Ovo drutvo prestaje smru lana drutva ali se dozvoljava da se ugovori nastavak rada sa nasljednicima. - Prestanak odlukom suda po tubi - Drutvo moe prestati odlukom suda po tubi odreenog lana drutva protiv ostalih lanova u sluaju: posupanja protivno cilju drutva, nesporazumom, dugotrajno neuspjeno poslovanje. Likvidacija ortakog drutva: Postupak moe biti redovan i skraen. - U redovnom postupku likvidatori mogu da budu svi lanovi OD, ako ugovorom nije drugaije odreeno ili tree lice koje imenuje sud. Sud moe i sam sprovesti likvidaciju. Vie nasljenika jednog lana drutva odreuje zajednikog zastupnika. lanovi drutva obavezni su da prijave za upis u registar: imenovanje likvidatora, promjenu likvidatora i promjenu njegovih ovlaenja. Odluka o prestanku OD likvidacijom se objavljuje u Slubenom glasniku sa pozivom povjeriocima da u roku od 30 dana prijave potraivanja.Prilikom likvidacionog postupka izrauje se poetni i zavrni likvidacioni bilans. Po izmirenju povjerilaca, preostala imovina se raspodjeljuje na lanove drutva. Po zavretku postupka likvidacije likvidator prijavljuje sudu brisanje ortakog drutva iz registra. - Po skraenom postupku, lanovi drutva mogu odluiti da se likvidacija drutva sprovede po skraenom postupku, ako pred nadlenim sudom daju izjavu da su izmirili sve obaveze drutva prema povjeriocima i da su regulisali sve odnose sa zaposlenicima. lanovi solidarno odgovaraju za eventualne obaveze drutva tri godine od dana brisanja drutva iz registra. Odluka o prestanku ortakog drutva po skraenom postupku objavljuje se u slubenom glasniku, sa llinim imenima i adresom svih lanova drutva. 24. POJAM I ODLIKE KOMANDITNOG DRUTVA KD Pojam komanditnog drutva - Komanditno drutvo je privredno (trgovako) drutvo koje se osniva ugovorom dva ili vie lica radi obavljanja djelatnosti pod zajednikom firmom, od kojih najmanje jedno lice odgovara neogranieno solidarno za obveze drutva, a rizik najmanje jednog lica ogranien je na iznos ugovorenog uloga (komanditori). Nastalo je u Srednjem vijeku u pomorstvu, gdje je rob a davana brodarima, koji su snosili rizik opasnosti prevoza robe. Odgovornost je po prvi put ograniena. Osnovne odlike komanditnog drutva: - osniva se ugovorom kao trajno drutvo, ugovor je temeljni akt drutva, - dvije vrste lanova (komplementari i komanditori), bez minimalnog uloga,
14

komplementari vode drutvo, lanovi drutva su fizika i pravna lica, ulog (osnivaka sredstva) su u novcu, stvarima, pravima, radu i drugim uslugama i dobrima, komanditno drutvo nema obaveznih organa ( fakultativna skuptina, savjetodavni odbor, upravni odbo, i nadzorni odbor), Obavezan organ u komanditnom drustvu je jedino direktor (poslovodstvo) i tu funkciju ne moze da obavlja komanditor, vec samo komplementar (jedan ili vise njih), - ima puni pravni subjektivitet, moe tuiti, biti tueno i biti stranka u raznim postupcima, - u obavljanju djelatnosti mora biti samostalno, - radi pod zajednikom firmom, - nije propisan minimalni ulog, - imovina komanditnog drutva je imovina drutva, - unutranji odnosi u drutavu ureuju se dispozitivnim normama, a pravni odnosi prema treim licima, preteno prisilnim normama. Osnivanje i registracija - Osniva se ugovorom kao osnivakim aktom, koji mora biti u pismenoj formi, - Komplementar je fiziko lice, a komanditor i fiziko i pravno lice, - Firma KD moe biti lina (komplementar) i stvarna (unosi se oznaka k.d.), - Ima osobine i drutva lica i drutva kapitala, - Komanditori ne zastupaju KD, ali imaju pravo kontrole knjiga i poslovanja. 25. LANSTVO U KOMANDITNOM DRUTVU lanovi komaditnog drutva Komanditna drutva imaju karakteristike i drutva lica i drutva kapitala. Ovo drutvo je blie drutvu lica ije karakteristike su vidljive iz komplementara i komanditora. *Komplementari - su lanovi komanditnog drutva koji odgovaraju za obavezu drutva cjelokupnom svojom imovinom neogranieno solidarno. Komplementari upravljaju poslovima drutva. Oni su trgovci, vode i zastupaju drutvo. *Komanditori - su lanovi drutva koji za obveze odgovaraju samo do visine udjela. Prema tome oni imaju manju odgovornost, a i manja prava a posebno kada je rije o odluivanju. Oni se ne smatraju trgovcima i nemaju pravo na voenje firme. Komanditori ne vode drutvo ali im se mogu povjeriti voenje poslova bilo pojedinano ili zajedno. Ulog komanditora ne moe biti u radu i uslugama. Ustupanje uloga komplementara komanditorima moe samo uz saglasnost komplementara. Komplementari i komanditori imaju pravo pree kupovine. Postoji mogunost probijanja pravne linosti. POSLOVODSTVO I ODNOS SA TERIM LICIMA Komplementar upravlja i vodi poslove komanditnog drutva, a poslovodstvo se moe povjeriti i treem licu. U RS-u komplementar moe biti samo fiziko lice. Komanditor odgovara neogranieno, kada je ime u firmi, kad je prokurista ili punomonik. Raspodjela dobiti i snoenje rizika se vri u skladu o ugovoru o osnivanju. Ako komanditor nije unio cijeli ulog, dobit ide na ime uloga do konane isplate istog. PRESTANAK I TRANSFORMACIJA KD Ako iz KD istupe svi komplementari ono moe nastaviti djelatnost kao D.O.O., A.D. ili kao preduzetnik. Ako iz KD istupse svi komanditori, ono moe nastaviti djelatnost kao ortako drutvo ili kao preduzetnik. Promjene statusa se obavezno upisuju u registar.
15

26. KOMANDITNO DRUTVO NA AKCIJE Komanditno drutvo na akcije je oblik komanditnog drutva koje osnivaju najmanje dva lica (pravno ili fiziko lice) sa ciljem da obavljaju neku privrednu djelatnost kao registrovano zanimanje, uz solidarnu neogranienu odgovornost komplementara koji imaju udjele u drutvu i ogranienu odgovornost za rizik poslovanja komanditora koji imaju akcije u drutvu. Zakon o preduzeima Republike Srpske ne regulie ovaj oblik drutva. I komplementari pored udjela mogu imati akcije. Komanditno drutvo na akcije ima status pravnog lica, a za akcije se primjenjuju pravila osnivanja A.D. Organi Komanditnog drutvo na akcije su Skuptina akcionara (komanditora i komplementara) i Nadzorni odbor (najmanje 3 komanditora). Postojei akcionari imaju pravo pree kupovine akcija. Komanditno drutvo na akcije se moe transformisati u AD ili DOO. Prestaje odlukom skuptine uz saglasnost svih komplementara i istupanjem svih lanova osim jednog. 27. POJAM I ODLIKE DRUTVA SA OGRANIENOM ODGOVORNOU Pojam drutva sa o.o. Drutvo sa ogranienom odgovornou je spoj drutva lica (line osobine lanova bitne za nastanak, rad i prestanak drutva) i drutva kapitala (nebitnost personalnih karakteristika lica koja osnivaju drutvo ili mu kasnije pristupaju, ograniena odgovornost za rizik drutva u visini uloga). Ovo drutvo se regulie kao drutvo sa pravnim subjektivitetom koje posluje pod zajednikom firmom ( personalnom ili realnom ) i fiksiranom osnovnom glavnicom, obavljajui odreenu privrednu djelatnost, uz odgovornost cjelokupnom svojom imovinom ( potpuna odgovornost ). Odgovo za rizik je u visini uloga. Ovo drutvo osnivaju pravna ili fizika lica. Prvo d.o.o. je nastalo u Njemakoj 1892. godine. U Jugoslaviji 1937. godine. Kao pravni subjekt nastaje upisom u registar privrednih drutava. Odlike d.o.o. Imovina drutva je odvojena od imovine lanova, tako da d.o.o. samostalno odgovara. Osnovnu glavnicu ini zbir uloga lanova. Udio u drutvu je srazmjeran ulogu i riziku. Firma d.o.o. moe biti personalna (drutvo osoba) i realna (drutvo kapitala) i sadri skraenicu d.o.o. Glavno obiljeje kapitalnog tipa drutva je ograniena odgovornost lanova drutva. Ova karakteristika je i u osnovi drutva s ogranienom odgovornou. Kod personalnog tipa drutva vaan je osobni element, vra osobna povezanost lanova jer pojedincu nije svejedno tko s njim sudjeluje u drutvu i kako je povezan. Neke djelatnosti (banke), osnovane su u ovoj formi ili u formi A.D. Osnivanje drutva sa ogran.odg. Osnova se ugovorom o osnivanju (dva ili vie lica), a ako ga osniva jedan osniva odlukom o osnivanju. Ugovor o osnivanju sadri odredbe: firmu i sjedite poduzea, imena osnivaa i adrese, imena,. djelatnost, osnivaki ulog, zastupanje drutva. Nakon zakljuivanja ugovora ili donoenju odluke o osnivanju vri se upis uloga lanova drutva, njihova uplata i unoenje u drutvo. lanovi drutva odreuju vrioca dunosti direktora i lice ovlateno za zastupanje drutva. Da bi se izvrio upis u sudski registar uz prijavu za upis prilau se sljedei dokazi: akt o osnivanju drutva, statut, odluka o imenovanju direktora, ovjeren prijepis lica ovlatenih za zastupanje, potvrda banke o uplaenom depozitu, rjeenje o ispunjenju uslova, obrasci, uplaena taksa. Pribavlja se Rjeenje nadlenog organa o ispunjenosti tehnikih uslova, ulova zatite na radu i ivotne sredine. Ako je osniva jedan lan postoji mogunost probijanja pravne linosti, on je neogranieno solidarno odgovoran. Vlasniki reim i lanstvo D.O.O moe se osnovati u svim svojinskim oblicima: drutvenoj, dravnoj, zadrunoj, privatnoj i mjeovitoj svojini. Ono moe imati najvie 30 lanova. Osnivai ovoga drutva mogu biti sva domaa i strana, pravna i fizika lica. Obavezna je knjigu lanova sa svim podacima, sa pravom uvida u istu.
16

Ulozi i osnovni kapital d.o.o. Ulozi ne mogu biti u radu i uslugama. Nenovani ulozi moraju biti procjenjeni. Zakonom je propisana minimalna glavnica. lanovi imaju pravo pree uplate, tj unosa novih uloga u roku od 30 dana od izmjene ugovora. Odluka o poveanju i smanjenju kapitala uvodi se u registar. Upis i unoenje uplata, statut Do prijave upisa u registar ulozi lanova d.o.o. moraju biti upisani u registar. Do upisa u registar 50% uloga mora biti uplaeno na privremeni raun, a ostalo u roku od 2 godine. Odgovornost lanova d.o.o. pri upisu za obaveze drutva je do punog uloga. Statut je pored osnivakog akta, obavezni akt d.o.o. 28. ORGANI DOO, PRAVA I OBAVEZE LANSTVA Organi drutva sa ogranienom odgovornou su: direktor, upravni odbor, nadzorni odbor, i skuptina. U jednolanom drutvu poslove skuptine i direktora obavlja vlasnik. Skuptina je organ vlasti, saziva je direktor, a mogu je sazvati i lanovi drutva ili nadzorni odbor. Ona se saziva pismenim putem.(donosi statut, usvaja izvjetaje o poslovanju, utvr.posl.politiku, usvaja god.obraun, donosi poslovnik o radu, odluuje o kapitalu, rasporeuje dobit, pokriva gubitke i opoziva UO, NO, revizora, odluuju o statusu d.o.o.) Upravni odbor, direktor, nadzorni odbor Upravni odbor se sastoji od najmanje 3 lana, bira ga skuptina. Odluke donosi veinom glasova. Direktor predstavlja i zastupa d.o.o. Nadzorni odbor bira skuptina, ima najmanje 3 lana i stara se o zakonitosti rada i obavjetava o eventualnim nepravilnostima organe. Prava lanova drutva lanovi imaju sljedea prava: imovinska, upravljaka, specijalna, i prava iz obligacionih odnosa. *Imovinska - pravo uea u dobiti i raspodjeli likvidacije ili steajne mase. *Upravljaka - pravo informiranja, pobijanja odluka, pravo glasa u organima drutva. -Actio pro socio, tj. tuba jednog lana drutva prema drugom lanu drutva da izvri neku obavezu prema drutvu preuzetu ugovorom o osnivanju ili stvorenu nekim drugim pravnim osnovom, zasnovana na ugovoru o osnivanju. -Actio negatoria predstavlja pravo lana drutva na podizanje tube protiv drutva u sluaju protivpravnog prekoraenja ovlaenja organa drutva, a to se odraava na neko subjektivno pravo lana drutva. *Specijalna- pravo veta na neke odluke uprave drutva ili vei broj glasova u odnosu na svoj udio. *Prava iz obligacionih odnosa - mogunost stupanja lana drutva u obligacioni odnos sa samim drutvom (ugovor o kreditu, prodaji, jemstvu). Obaveze lanova drutva obuhvataju: - obavezeu uplate uloga, - obaveze dodatnih uplata,
17

- obavezu ispunjenja dodatnih inidbi (kroz rad u d.o.o., pruanje usluga ili pravnog posla) - obavezu nekonkurencije drutvu (po ugovoru o osnivanju i statutu lanova prema d.o.o.) - raspolaganje udjelima vri se pravnim poslom i mora biti u pismenom obliku, a promjene se unose u knjigu udjela. - D.o.o. moe stei sopstveni udio koji se mora u roku od jedne godine otuiti ili ponititi. Prenos udjela treem licu - Zakon nalae mogunost prenosa udjela treem licu uz pravo pree kupovine ostalih lanova drutva, odnosno drutva, u skladu sa statutom. - Smru ili prestankom lana d.o.o. njegov udio se prenosi nasljedniku, ako ugovor ili statut nisu predvidjeli drugaije postupanje. - Prijenos udjela meu lanovima. U principu sva zakonodavstva predviaju da je prijenos udjela meu lanovima slobodan, uz dozvolu da se statutom drutva predvide odreena ogranienja. Zakon omoguava slobodu prenosa udjela meu lanovima u skladu sa ugovorom o osnivanju drutva. - Povlaenje udjela moe biti besteretno ili teretno i prati ga gubitak prava i obaveza. ISTUPANJE I ISKLJUENJE LANA DRUTVA SA OGRNIENOM ODGOVORNOU Prestanak lanstva u d.o.o. Pravo na raskid ugovora je autonomno pravo. lan drutva moe istupiti iz druatva iz opravdanih razloga, uz saglasnost svih ostalih lanova drutva. Ako se ostali lanovi drutva ne saglase sa istupanjem lana iz drutva, lan koji istupa iz drutva moe protiv drutva pokrenuti postupak pred nadlenim sudom. Takoer ovaj lan ima pravo na naknadu prouzrokovane tete, kao i na naknadu procijenjene varijednosti svog udjela. Skuptina drutva odlukom veine od ukupnog broja glasova iskljuuje pojedinog lana iz drutva, ako ne ispunjava obaveze utvrene ugovorom o osnivanju ili iz drugih opravdanih razloga. Iskljueni lan moe pokrenuti spor pred sudom u roku od 30 dana od dana dostavljanja odluke o iskljuenju iz drutva. Iskljueni lan ima pravo na naknadu procijenjene vrijednosti svog udjela. Ugovor o osnivanju se moe izmijeniti samo saglasnou svih lanova. Neke drave predviaju

veinu.
SKUPTINA DRUTVA SA OGRNIENOM ODGOVORANOU Skuptina je organ vlasnika. Skuptinu saziva direktor, odnosno organ odreen ugovorom o

osnivanju drutva sa ogranienom odgovornou. Skuptinu mogu sazivati i lanovi drutava ili nazoarni odbor. Skuptina se obavezno saziva, ako je prema bilansu drutva osnovni kapital bitanije smanjen. Skuptina se saziva pismenim putem. Skuptina donosi: statut, utvruje poslovnu politiku, usvaja godinji obraun i izvjetaje o poslovanju, odluuje o raspodjeli godinje dobiti ki pokriu gubitaka, odluuje o smanjenju i poveanju osnovnog kapitala, bira i opoziva lanove upravnog odbora, predsjednika, lanove nadzornog odbora, revizora i likvidatora i odreuje im primanja, donosi poslovnnik o svom radu, odluuje o statusnim promjenama, promjeni oblilka i prestanku drutva, odluuje o dopunskim uplaatama, odluuje o vraanju naknadnih dopunskih uplata i sl.
NADZORNI ODBOR DRUTVA SA OGRANIENOM ODGOVORNOU 18

Nadzorni odbor sastoji se najmanje od tri lana. lanove nadzornog odbora bira skuptina

kiz reda lanova drutva i drugih lica izvan drutva. Osnovna funkcija nadzornog odbora je da vodi rauna o zakonitosti rada uprave i poslovanja drutva u cjelini. Nadzorni odbor ima pravo na pregled polovnih knjiga i dokumentacije drutva na nain utvren statutom. lanovi nadzornog odbora mogu uestvovati u skuptini i uestvovati u raspravi bez prava glasa. 29. TRANSFORMACIJA DOO Transformacija drutva d.o.o - Ovo drutvo odlukom organa upravljanja moe promjeniti svoj oblik na nain predvien u statutu, transformisati se u neko drugo drutvo. Ono se moe transformisati u: - komanditno drutvo (potrebno je zakljuenje novog ugovora u kome bi se odredio status lanova tko postaje komplementar a tko komanditor. Sva imovina se prenosi u novo drutvo), - Akcionarsko drutvo (udjeli se pretvaraju u akcije - lanovi drutva dobivanju dionice novog drutva i time postaju dioniari novog drutva) - ortako drutvo (ovaj oblik manje je prisutan u praksi zbog loijeg poloaja lanova drutva). D.o.o. prestaje likvidacijom, steajem, transformacijom i promjenama (spajanje, podjela, pripajanje). 30. POJAM I PRIVREDNI ZNAAJ AKCIONARSKOG (DIONIKOG) DRUTVA Pojam dionikog drutva - Akcionarsko (dioniarsko) drutvo je drutvo koje osnivaju pravna odnosno fizika lica radi obavljanja djelatnosti,iji je osnovni kapital utvren i podijeljen na akcije dreene nominalne vrijednosti. Odgovara za obaveze svojom imovinom. Zbir nominalnih vrijednosti svih dionica ini osnovni kapital dioniarskog drutva. Osnivai su pravna i fizika lica. *Dioniko (akcionarsko) drutvo odlikuju sljedee karakteristike: DD je drutvo kapitala to znai da nisu bitne personalne karakteristike njegovih lanova, dd posluje pod realnom firmom (izizetno personalnom), dd ima pravni subjketivitet (ad je subjekt prava), dd ima fiksiranu osnovnu glavnicu, koja je podjeljena na jednake dijelove izraene u novcu. Privredni znaaj drutva Pravna i organizaciona forma ovog drutva omoguuje pravnim i fizikim licima da se angauju u poduhvatu dijelom imovine i lake preuzimaju znatno manji rizik gubitka u dionikom drutvu. Oni koji imaju dosta novca mogu putem kupovine kontrolnog paketa dionica biti dominantni vlasnici, a da ipak ne aganuju cijelu svoju imovinu. Nedostatak je to drutvo vode veliki akcionari ne samo glasovima u skuptini ve i lanstvom u upravi i nadzornom odboru, tako da mali akcionari ne vode i ne upravljaju drutvom i pored svih instituta zatite manjinskih akcionara. Dionice zbog svoje lake prenosivosti mogu biti predmet pekulacija na berzi, pa se u javnosti moe stvoriti lana slika o stvarnom stanju nekog drutva.

31. OSNIVANJE AKCIONARSKOG DRUTVA Osnivanje dionikog ili akcionarskog drutva - Sistemi osnivanja dionikog drutva su: a) sistem koncesije- Drava je zainteresirana da osnivanje ovog drutva bude pod njenim nadzorom, znai da drava odluuje hoe li neko drutvo dopustiti ili ne. Znai ovo drutvo zavisi od dozvole drave. Koncesija je u tom smislu upravni akt upravnog organa b) Sistem slobodnog udruivanje- Ovaj sistem znai da neko akcionarsko drutvo nastaje u trenutku organiziranja osnivaa, donoenjem statuta ili drugog osnivakog akta, a ne upisom koji ima deklaratorni, a ne konstitutivni
19

znaaj. c ) sistem normativnog akta- u ovom sistemu jedno drutvo dobije svojstvo pravne linosti, smatra se osnovanim kad ispuni unaprijed propisane uvjete. Drutvo nastaje momentom registracije u sudu. Dioniko drutvo se osniva ugovorom o osnivanju, a ako ga osniva jedan lan odlukom o osnivanju. Osnivai su domaa i strana pravna i fizika lica. Osnovni kapital je obraunska konstanta
i u bilansku drutva iskazuje se na pasivnoj strani kad se procjenjuje dobit na kraju poslovne godine, dok se imovina drutva ( zemljita, zgrade, maine, patenti ) iskazuju na aktivnoj strani.

Ulog drutva-moe biti u gotovom novcu ali ako se tako predvidi statutom, a ulog mogu initi i stvari (pokretne i nepokretne) i prava izraena u novanoj vrijednosti. Novani dio osnovnog kapitala ne moe biti manji od 50.000 KM. Propisivanje minimalnog kapitala dioniarskog drutva i
afirmacija naela njegove nepovredivosti znaajna je garancija treim licima kao imovinska osnova odgovornosti, ali je to zanaajno i za obavljanje djelatnosti samog drutva. Osnovni kapital i njegova u statutu oznaena najmanja svota, slui povjeraiocima kao temelj za kreditiranje drutva i jemstvo za njihova potraivanja. Osnovi kapital nije identian sa imovinom drutva. Dioniko drutvo posluje, stie i gubi imovinu, ona se mijenja, a nominala osnovnog kapitala ostaje ista.

Zakon o preduzeima razlikuje dva postupka osnivanja dioniarskog drutva: - simultano osnivanje i - sukcesivno osnivanje. Kod simultanog osnivanja, osnivai otkupljuju sve dionice (akcije) prilikom osnivanja dioniarskog drutva. A kod sukcesivnog, osnivai raspisuju javni poziv za otkup dionica i pored faza prisutnih kod simultanog osnivanja,AD sazivaju i odravaju osnivaku skuptinu. Postupak osnivanja AD Statut je osnovni i konstitutivni akt AD. Ima obavezne (firma, sjedite, djelatnost, vrijednost, broj akcija i glavnice, broj lanova UO, rok trajanja AD, raspodjelu dobiti, gubitak) i fakultativne elemente (odredbe o ulozima u stavrima i pravima kroz akcije). AD bez javnog upisa moe imati najvie 50 akcionara, izuzev kada je rije o otkupu akcija po povlaenim uslovima. Upis i uplata akcija vri se preko ovlatene banke, a o izvrenoj uplati izdaje se potvrda. Rok za upis akcija ne moe biti dui od 3 mjeseca. Po uplati akcija osnivai sazivaju osnivaku skuptinu na kojoj donose statut. Registracijom AD stie poslovnu sposobnost, a registracija je mogua i bez osnivake skuptine, ali sa aktom o osnivanju i svim prilozima. 32. ORGANI AKCIONARSKOG DRUTVA Organi dionikog drutva ovdje postoje vlasniki i funkcionalni kriterij. Svi vlasnici akcija imaju pravo uestovati u glavnoj skuptini ovdje je osnovni organ-glavna skuptina. U funkcionalnom smislu voenje poslova obavlja uprava koja ima samostalnost. Zaposleni su zatieni radnim pravom, kao i kroz sindikat. Prava zaposlenih ine: pravvo na obavjetavanje, pravo na savjetaovanje, i pravo na saodluivanje. U akcionarskom drutvu razdvojena je svojina od upravljake funkcije. SKUPTINA Kao organ vlasnika dionikog drutva skuptina ima hijerarhijski najvie mjesto u dioniarskom drutvu. Skuptinu dioniara drutva ine dioniari sa pravom glasa, vlasnici uloenog kapitala,
20

odnosno njihovi predstavnici. Skuptina moe biti: osnivaka, redovna i vanredna. Skuptina se sastaje najmanje jednom godinje a saziva je upravni odbor, a u sluajevima predvienim zakonom i nadzorni odbor i dioniari. Skuptina donosi: pravila preduzea, statut, program rada, plan razvoja, utvruje poslovnu politiku, postavlja i razrjeava lanove upravnog i nadzornog odbora, odluuje o raspodjeli dobiti, pokriu gubitka, poveanju i smanjenju osnovne glavnice, odluuje o statusnim promjenama. UPRAVNI ODBOR To je kolegijalni orga. Upravni odbor donosi strateke odluke iz oblasti poslovanja, postavlja izvrne direktore. Prema njemakom pravu upravni odbor postavlja i razrjeava direktore, stara se oko izrade godinjih obrauna i donosi pravilnike. DIREKTOR Direktor je zastupnik i ima funkciju poslovanja zajedno sa upravnim odborom. Direktor: ima fiducijarnu dunost, strunjak je, ne moe ekonomske anse drutva koristiti privatno, posjeduje potenje u radu, lojalan je kompaniji, mora posjedovati dunost vjetine. NADZORNI ODBOR Moe da sazove vanrednu skuptinu i uestvuje u njenom radu. Nadzorni odbor uva zakonitost poslovanja drutva, vri nadzor nad upotrebom materijalnih sredstava i voenja poslovnih knjiga. Ipak granice ovlaenja organa odreene su zakonskim statutarnim ovlaenjima skuptine, da se nadzorni odborne bi mogao mjeati u upravljanje i rukovoenje drutvom. 33. TRANSFORMACIJA I PRESTANAK AKCIONARSKOG DRUTVA Transformacija dionikog drutva-Odlukom skuptine na nain predvien statutom dioniko drutvo se moe transformisati u neko drugo drutvo. Novo drutvo pravni je sljedbenik ranijeg drutva, preuzima sve obaveze ranije drutva. Akcionarsko drutvo moe se transformirati u d.o.o. komanditno drutvo i u ortako drutvo. Kod transformacije u d.o.o. akcije se pretvaraju u udjele i nije potrebna saglasnost akcionara. Kod transformacije u komanditno drutvo, potrebna je saglasnoat akcionara, koji postaju komplementari. Kod transformacije u ortako drutvo, takoe odlukom i potrebna je saglasnost akcionara. Ono se moe transformisati odlukom skuptine. Imovina ranijeg drutva postaje imovina novog. Dionice ranijeg drutva se povlae a udjeli u novom drutvu stiu se srazmjerno njihovoj vrijednosti.

Prestanak akcionarskog drutva Akcionarsko drutvo, kao i svako trgovako drutvo prestaje, ako postoje razlozi prestanka predvieni za likvidaciju drutva. Likvidacija dovodi do namirenja svih povjerilaca u potpunosti, jer se radi o solvetnom subjektu. Likvidacija se sprovodi usluaju: kada je upravnom mjerom zabranjeno vrenje djelatnostii zbog neispunjenja uslova; kada su prestali uslovi, prirodni i drugi za vrenje djelatnosti; zbog pravosnane sudske odluke o nitavosti upisa preduzea u sudski registar; istekom roka na koji je preduzee osnovano; ako preduzee nije osnovano u skladu sa zakonom. Likvidacioni postupak pokreu: osnivai, vlasnik, dunik i sud ili 10% akcionara. Likvidacioni postupak sprovodi Likvidaciono vijee i likvidacioni upravnik. Kod steaja, poslije namirenja povjerilaca, po prioritetu idu vlasnici akcija.
21

Evropsko akcionarsko drutvo Postoje 3 koncepcije o nastanku drutva: Ugovorna, po njoj drutvo nastaje ugovorom, ali kako objasniti jednopersonalno drutvo; Institucionalna, drutvo je institucija sa organima, ustanovljena na osnovu zakona; Funkcionalna, konzumira obje koncepcije, zakon je okvir za volju ugovaraa. Drutva kapitala (javna drutva) Evropska kompanija (EK) je javno drutvo (kapitala). Izvor:naredba i smjernice Savjeta. Osnivaki kapital je 120000 EUR podijeljen na akcije. Koji dio mora biti uplaen do upisa u sudski registar, odreuje svaka drava posebno. Sjedite EK je na podruju zemalja lanica EU. EK nastaje fuzijom (spajanjem i pripajanjem) dva ili vie drutava iz raznih zemalja EU. 34. POVEANJE
I SMANJENJE OSNOVNOG KAPITALA

AD

Statut akcionarskog drutva mora sadravati odredbe o iznosu osnovnog kapitala. Svaka promjena u kapitalu povlai za sobom i promjenu statuta. Promjene u osnovnom kapitalu mogu biti u njegovom poveanju ili smanjenju. Poveanje osnovnog kapitala omoguuje razvoj drutva, to je od interesa povjerilaca drutva, s druge strane smanjivanja osnivakog kapitala moe tetiti interesima povjerilaca. Poveanje osnivakog kapitala moe se izvriti na tri naina: izdavanjem novih dionica po osnovu novih uloga, ukljuenjem rezervi drutva ili ukljuenjem dividendi, konverzacijom potraivanja u osnovni kapital uz saglasnost povjerilaca. lanovi AD imaju pravo pree kupovine novih akcija pod povoljnijim uslovima. Poveanje osnivakog kapitala registruje se u trgovakom registru. Uslovno poveanje kapitala je mogue kroz pretvaranje zamjenjivih obveznica u akcije i ostvarenje prava prvenstva upisa novih akcija odreenim licima. Efektivno poveanje kapitala znai priliv novog dodatnog kapitala uplatama u u novcu, unosom stvari ili prava u osnovni kapital, sa istom ili veom nominalnom vrijednou akcija. Za uneseni kapital izdaju se nove dionice. Odluku o poveenju kapitala donose dioniari kvalifikovanom veinom. Veina se utvruje u statutu. Smanjenje osnovnog kapitala dionikog drutva vri se najee zbog poslovanja sa gubitkom, kada rezerve drutva nisu dovoljne da pokriju gubitak. Do smanjenja moe doi i kod drutava koja imaju neiskoritenost kapaciteta, te moe odluiti da vrati dioniaru dio uloga u dionicama i na taj nain smanji osnovni kapital. Smanjenje osnovnog kapitala moe se izvriti putem denominacije, tj. smanjenjem nominalne vrijednosti dionica. Smanjenje osnovnog kapitala ne smije naruiti princip jednakosti dioniara. Pravni odnosi izmeu drutva i akcionara Svi akcionari pod istim uslovima imaju isti polozaj u AD, o cemu organi vode racuna. Povjerenje, savjesnost i lojalnost su obaveza akcionara, za jednak doprinos jednak tretman, a za tzv. pomona prava (pravo na obavjetavanje, pobijanje odluka) ista prava. Pravo na razliito postupanje predvieno zakonom, prvenstveno kada su u pitanju akcije bez prava glasa. 35. PRAVA I OBAVEZE AKCIONARA U AD
22

Prava i obveze akcionara ili dioniara- Dioniari imaju viestruka prava to su: imovinska prava (pravo na uee u dobiti /dividenda/, pravo na dio likvidacione mase, pravo raspolaganjima akcijama i pravo pree kupovine novih akcija), lina prava( pravo izbora u organe drutva, pravo glasa u skuptini, kontrole poslovanja AD, pravo postavljanja pitanja od organa drutva, na informisanje, pravo na pobijanje sudskih odluka), povjerilaka prava (dioniari mogu stupiti u obligacione odnose i sticati odreena prava i obaveze-ugovor o kreditu, jamstvu ), specijalna prava (pravo na vei broj glasova u odnosu na akcionarski kapital, prioritetnu dividendu, pravo na postavljnje odreenog lana uprave). Obaveze akcionara- osnovna obveza je uplata upisanih akcija. Zabranjena je kompenzacija akcionarskih potraivanje. Akcionar se ne moe osloboditi glavne obaveze unosa uloga. Statutom se moe utvrditi obaveza dioniara koji unose stvari i prava u drutvo. Manjinskim akcionarima se smatraju lanovi i akcionari koji posjeduju najmanje 10%vrijednosti kapitala u drutvima. Njihova zatita se vri preko Privatnih investicionih fondova. Imaju pravo na kontrolu zakonitosti preko specijalnih vjetaka, tako to e podnijeti zahtjev za smjenu revizora, pokrenuti postupak pred sudom i Komisijom za HOV. Zabranjeno je plaanje kamata na akcije i uloge. Sudska zatita Individualnu tubu podnosi akcionar protiv odluke organa AD radi naknade tete. Derivatnu tubu podnosi Skuptina AD protiv upravezbog nezakonite odluke za naknadu tete (najmanje 10% kapitala), Kolektivnu tubu pokree jedan akcionar protiv drutva ili uprave radi povrede prava, a odluka djeluje i prema drugim akcionarima. Raspodjela dobiti Vri skuptina AD i to najprije za pokrie gubitka, zatim popunjavanje rezervi do pola, pa tek onda dividenda u srazmjeri sa nominalnom vrijednou akcije. Sticanje sopstvenih akcija ogranieno je na 10% osnovnog kapitala uz uplatu cijelog iznosa i obavezu otuenja u roku od jedne godine. Ako se akcije ne otue, AD je duno da ih poniti. Prinudno povlaenje se vri u skladu sa statutom, a dobrovoljno saglasno voljom akcionara. 36. EVROPSKA KOMPANIJA Evropsku kompaniju kao holding osnivaju AD (javna) i DOO (privatna kompanij sa ogranienom odgovoirnou) iz dvije drave lanice EU. EK moe da osnuje drutvo ker (ak i kao jednolano drutvo) na podruju neke zemlje lanice EU. Organ vlasnika EK je skuptina akcionara. Uee zaposlenih u upravljanju rezultat je pregovora vlasnika i zaposlenih. Pojednostavljenjo AD Pored skuptine postoji i organ upravljanja jednoslojni sistem, dok kod dvoslojnog sistema postoje organ upravljanja i kontrole. Pojednostavljeno AD osniva 2 ili vie drutava (mogu i udruenja sa statusom PL) sa minimalnim osnivakim ulogom kao zatvoreno AD i u Francuskoj se zove drutvo drutava. Berze hartija od vrijednosti (HOV) Imaju 3 organizaciona oblika: - Specijalizovana AD neprofitnog tipa (Nem) - Dobrovoljna udruenja neprofitnog tipa VB - Kao dravna sluba (organe i posrednike) U SAD berze su profitne organizacije (osim berze u ikagu).
23

Sistemi osnivanja berzi: - Sistem dravne odluke (Francuska italija) - Normativni sistem ispunjavanjem zakonskih uslova (anglosaksonske zemlje) - Sistem dozvole dravnih organa, pored uslova koji se moraju ispuniti po zakonu Osnicai berzi su pravna i fizika lica u anglosaksonskom pravu, drava u romanskom i pravno lice preko komora germanske zemlje. Kontrola berzi: drava (germanske zemlje) i Komisija za berze i hartije od vrijednosti (poludravno samostalno tijelo). Akcionarska drutva zaposlenih Zaposleni u SAD imaju opciju kupovine akcija po utvrenoj cijeni pravo (jednu ili vie nedjelja) i varant opcija kupovine akcija ispod trine cijene (traje due), a prodaju se po utvrenoj cijeni. Pravo na besplatne ili povlatene akcije zaposlenim i penzionerima (privatizacija). Specijalni fond trast sa pojedinanim raunima zaposlenih koji otkupljuju te A. Akcije trasta osloboene poreza... Zlatna akcija je upravljako pravo i pravo veta na odluke drutva iako je drava manjinski vlasnik ugovorom predvieno; Akcionarstvo menadera se ostvaruje isplatom naknade u A, sticanjem A pod povlaenim uslovima u privatizaciji, kupovinom A uz viegodinju otplatu 37. POJAM JAVNOG PREDUZEA Pojam javnog preduzea- JP osniva republika ili jed. lokal. samoupra. radi obavljanja djelatnosti od opteg interesa. To su i preduzea sa vie od 50% vlasni. republike i zapoljvaju vie od 50 lica; Osnivaju se u javnom interesu u oblastima energetike, vodoprivrede, PTT umastvo, komunalija, javno inform.prevo. Imaju svojstvo PL. Ureena su Zak.o JP, Z o preduzeima i dr.zakonima. Javna preduzea Organizaciju i delatnost utvuje statut; Sredstva za rad obezbeuje osniva; Akcenat je na ostvarivanju javnog interesa koji se ostvaruje kroz davanje saglasnosti na statut, izbor direktora, poveanje kapital statusne promene i cene roba i usluga JP Dobit nije osnovna svrha poslovanja, a rad mora biti u funkciji opteg interesa Javna preduzea u uporednom pravu JP su ili preduzea u dravnoj svojini ili u drugom svojinskom obliku koja obavljaju javne slube organizovane na razliite naine kao mjeovite ekonomije javni prevoz obavljaju privatne kompanije; U Eng. javne slube povjeravaju se ugovoru o koncesiji preduzea u privatnoj svojini. 38. JAVNA PREDUZEA U PRAVU EU Definie Uputstvo o transparentnosti kao preduzea nad kojim javne vlasti imaju direktan ili indirektno dominantan uticaj na bazi svojine, finans.uea ili prava. Javna vlast jednako je drava, regionalna i lokalna vl. Dominantan uticaj se ispoljava kroz: veinski kapital, kontrolu glasova na bazi a na osnovu postavljnja veine lanova UO. Javna preduzea u pravu EU JP je ono koje preduzima ekonomske aktivnosti na koga javne vlasti mogu vriti dominantan pravni i faktiki uticaj kod vrenja poslova u optem interesu;
24

Preduzee u EU su trg. drutva graanskgo ili trg. prava i zadruna drutva i dr. PL koja posluju po principu sticanja doboti; Organizacione forme su: Ad, Doo, Kd, Od. Javna preduzea u Republici Srpskoj Regulisana entiteskim Zak. o JP; Osniva je R Srpska ili jedinica lokalne samouprave radi obavljanja djelatnosti od opteg interesa sa najmanje 50%+ 1 akcija u svojini R Srpske i vie od 50 zaposlenih; 39. ORGANI JAVNIH PREDUZEA Organi upravljanja javnim poduzeima po ranijim zakonima bili su : upravni odbor, nadzorni odbor, direktor. Upravne i nadzorne odbore bira osniva, odnosno vlasnik a direktora je birao upravni odbor. Po novom zakonu su: skuptina( donosi statut, poslovnik o radu, etiki kodeks, plan poslovanja, program investicija, odluuje o raspodjeli dobiti), nadzorni odbor (nadzire rad uprave, donosi poslovnik o radu, predlae statut, etiki kodeks, daje prijedlog o osnivanju novih poduzea) i uprava (izrada plana poslovanja, izvjeuje nadzorni odbor, sprovodi etiki kodeks, zapoljava i otputa zaposlene, daje prijedloge nadzornom odboru o poslovnoj saradnji) Upravu preduzea ine direktor i izvrni direktor i bira ih nadzorni odbor veinom glasova na temelju javnog konkursa. Sredstva za osnivanje javnog preduzea osiguravaju osniva, a mogu biti u dravnoj, privatnoj i mjeovitoj sredini. Organi preduzea su: skuptina, nadzorni odbor i uprava (menadment); Skuptina i nadzorni odbor JP Donosi: statut, etiki kodeks, investicioni program,plan poslovanja,imenuje i razrea NO, odbor za reviziju, plan raspodele dobiti, osluku o osnivanju novih preduzea NO nadzire rad uprave, predlae statut,l. Odbora za reviziju, donosi odluke o investiranju, predlae osnivanje novih preduzea; NO ima 3 ili vie lanova, s tim da 5% kacionara ima pravo na 1 lana NO Uprava JP ine direktor i izvrni direktori,koje bira NO Uprava je solidarno odgovorna za izvrenj zadataka iz svoje nadlenosti; Odbor za reviziju imenuje skuptina i on je duan da:imenuje spoljnog revizora,direkt. za internu reviziju i prati njen rad,kao i plan revizije i rizika,podnese izvetaj NO; Posebni zakoni:o eleznici,poti,RT,EP... Javna preduzea u BiH Izvor Uredba sa zakon.snagom o JP, pa Zak.o potvrivanju uredbi sa zak.snagom; Osnivai:Republika, optina,grad Sarajevo domaa i strana pravna i fizika lica; Sredstva za osnivanje JP obezbeuje osniva, a sredstva poslovanja mogu biti u dravnoj,privatnoj i meovitoj svojini; Organi upravljanja su upravni odbor i direktor i skuptina (kod meovite svojine). Izvori su i: Zakon o vodama, Zakon o eleznicama,Uredba sa zak.snagom o EP. Sporazum o osnivanju javnih korporacija predvia osnivanje Komisije za javne korporacije BiH koje e upravljati zajednikim javnim slubama (komunalije,PTT usluge, el. energija za potrebe oba entiteta); kao i Korporacije za saobraaj koja e upravljati sredstvima za saob (putevi,eleznice, luke). Na osnovu tih sporazuma doneti su u R Srpskoj i Federaciji BiH Zakoni o javnim korporacijama i prema Optem okvirnom sporazumu za mir u BiH izmeu F BiH i R Srpske zakljuen je Sporazum o uspostavljanju zajednike zeleznike javne korporacije kao dela transportne korporaci.

25

40. TRANSFORMACIJA DRUTVENIH PREDUZEA Pored privrednih drutava postoje dravna, privatna, zadruna i javna preduzea. Podjela je izvrena po kriterijumu vlasnitva. Drutveno preduzee kada se transformie, radi to iz razloga to mu je potreban dodatni kapital, elu uvesti profesionalno upravljanje i eli da uspostavi adekvatan vlasniki tip koji odgovara tritu kapitala. Postoji vie modela transformacije drutvenih preduzea, a najkoriteniji su: - model izdavanja i prodaje dionica radi prodaje posotjeeg drutvenog kapitala (sredstva idu ui fondove van preduzea, a radnici imaju povlaten popust na nominalnu vrijednost dionica) - dokapitalizacija pod povlatenim uslovima radi poveanja kapitala (sredstva pripadaju preduzeu) - klasina prodaja preduzea jvnom licitacijom - dokapitalizacija bez popusta gdje domaa i strana lica ulau u preduzee ime se uspostavlja nova svojinska i upravljaka struktura - prenos dionica direkciji za privatizaciju itd. itd. Svojinska transformacija Po kriteriju svojine postoje: dravna, privatne,zadruna i javna preduzea. Privatizacijom preduzea u drut.svojini pribavlja se dodatni kapital, uvodi profesionalno upravljanje i novi svojinski tip koji je efikasniji i odgovara tritu; Brza privatizacija u uslovima visoke ponude izaziva obezvreenje kapitala; Problem privatizacije drutvenog kapitala je identifikacija vlasnika i procenat njihovog uea (drava,radnici,graani... Modeli upravljake transformacije Korporativizacija preduzea umjesto samoupravljanja osnivaju se drutva kapitala. Preuzimanjem upravljanja preduzeem od strane razvojnog fonda ili agencije; Zamjenom akcija ili udjela izmeu vie preduzea, ali samo jedno preduzee ima kontrolni paket u drugom; Konverzijom potraivanja poverilaca u trajni ulog. Modeli svojinske transformacije Model izdavanja i prodaje akcija ili udjela radi prodaje postojeeg kapitala pod povlaenim uslovima (radnici imaju popust Dokapitalizacija pod povlaenim uslovima (izdavanje i prodaja akcija ili udjela radi poveanja kapitala; Prodaja djela ili cijelog preduzea javnom licitacijom ili prikupljanjem ponuda; Dokapitalizacija bez popusta i stvaranje nove svojinske i upravljake strukture; Identifikacija dravnog kapitala u preduzeima; Konverzija ugovora o zajednikom ulaganju u trajni vlasniki ulog; Prenos akcija ili udjela direkciji za privatizaciju i razvoj, penzionim fondovima, holdingu bez naknade. Postoji i model fakultativne transformacije drutvenog preduzea u drutvo kapitala: ugovor o voenju preduzea, ug. O zakupu... Transformacija metodom programiranog steaja i besplatnim ustupanjem drutvenog kapitala putem vauera, koji daje pravo na kupovinu akcija koje emituje fond ili preduzee iji je suvlasnik fond; Privazizacija moe biti odozdo ili odozgo, gde je prisutna drava, preko vlade i agencje. 41. PRIVATIZACIJA U RS Uslove za uee u privatizaciji definie Zakon o privatizaciji dravnog kapitala u preduzeima i treba da obezbjedi: - javno uee pod jednakimuslovima za sve uesnike i - pravo uesnika na izbor odreenih preduzea u koja e investirai vauere, kupone i novac.
26

Zakonom o privatizaciji izuzeta su: - prirodna bogatstva - dobra u optoj upotrebi - objekti od opteg kulturno istorijskog znajaaja Privatizaciju provodi Direkcija za privatizaciju a za svoj rad odgovara Vladi. Sredstva plaanja u procesu privatizacije mogu biti razni vauerio izdati po ovom ili onom osnovu (certiikati), kuponi kao kompenzacija za deviznu tednju i naravno novac. Metode privatizacije su: vauer ponuda, tender, licitacija, direktna prodaja ili kombinacija navedenih metoda. Izvor je zakon o privatizaciji dravnog kapitala u preduzeima, a predmet privat- izacije je dravni kapital u pred. U drav- noj i meovitoj svojini; Dravni kapital u sferi proizvodnje vode, el.energije,eleznice,rudarstva,javnih medija, oruija i vojne opreme,umarstva bie privatizovan po posebnom programu; Iz privatizacije su izuzeti: prirodna bog- atstva, dobra u optoj upotrebi i objekti od opteg kulturnog i istorijskog znaaj Banke, osiguranje,zadruge po posebn zak. Privatizaciju sprovodi direkcija vlada; Kupci mogu biti domaa i strana pl i fl; Dravni organi i preduzea u kojim je dra- vni kapital vei od 25 % ne mogu biti kupci u procesu privatizacije; Sredstva plaanja su: vaueri,kuponi izda- ti kao kompenzacija za potraivanja po osnovu stare devizne tednje i novac; Pravo na vauere imaju dravljani r srpske i porodice poginulih i nestalih boraca,rvi; 10% akcija dravnog kapitala prenosi se u fond penzijsko inval. Osiguranja i 5% u fond za restituciju, izuzev preduzea ija je vrednost manja od 300.000 km; Metode privatizacije su: Vauer ponuda preduzee je obavezno naj- manje 55% dr.kapitala privatizovati vaue Tender otvorenog tipa(sa fiksnim uslovima) i sa varijabilnim sulovima, gde se prikuplja- ju ponude od prodavca direkcije; Licitacija; Direktna prodaja; Dokapitalizacija (emisijom novih akcija uz odobrenje direkcije radi prikupljanja dodatnog kapitala, te Pretvaranje duga u akcionarski kapital 42. MODEL PRIVATIZACIJE U FBIH U Federaciji BiH kao i u RS-u, sve je skoro isto. Razlike se svode na ime Agencija i Direkcija za privatizaciju, vauer, odnosno certifikat. Izvoz je zakon o privatizaciji preduzea; Cilj privatizacije je eko. I drutvena tra- nsformacija, obnova, privredni napredak. Principi privatizacije su: jednostavnost sveobuhvatnost(nediskriminacija graan transparentnost i brzina. Uesnici p.su: agencije, menaderi predu. Kupci(graani,privatna pred.stranci,fond Prodaja se vri: javnom aukcijom,tendero javnom ponudom akcija,neposrednom pogodbom. Kratkorone koristi p. Su:disperzija svojine otklanjanje monopola, razvoj trita i konkurencije,reavanje unutranjih dugova;
27

 Dugorone koristi p. Su: nove tehnologije, nove investicije,pristup tritima kapitala; agencija za privatizaciju odobrava,sprovo-di p. I koordinira rad kantonalnih agencija; U postupku male privatizacije obavezno se privatizuju preduzea manje vrednosti od 500.000 km, manje od 50 zaposlenih, delovi preduzea trgovine, ugostiteljstva, usluga. Visoki predstvanik me.zajednice preko kom- isije za nadgledanje procesa privatizacije vri superviziju procesa privatizacije predu- zea i banaka u entitetima 43. PRAVNE TEHNIKE , GRUPACIJE I PREDUZEE Pravne tehnike grupacije preduzea su: - kapital uea, - ugovor o dominaciji i - obligacioni ugovor. Grupacije preduzea mogu nastati i obligacionim ugovorima: - ugovor o zakupu - ugovor o voenju preduzea - ugovor o voenju posla - ugovor o zajednici dobiti. Grupacije preduzea Se ostvaruju: 1.kapital ueem, kad jedno drutvo stie uee u kapitalu 2. I stic-anju upravljakog prava sa kontrolnim paketom akcija (51%, ali i sa 25% i manje u sluaju velike disperzije akcija,majka-ki 2.ugovor o dominaciji (afilijaciji), gde se dobit prenosi na dominantno drutvo imoe biti radijalno (1 glavni i vie pod- injenih koji nisu vezani meusobno), piramidalno stepenasto (majka-ki-unuka sa sistemom uzajamnog uea u meusobn im odnosima, 44. OBLICI GRUPACIJE PREDUZEA Osnovni oblicu grupacije preduzea su: koncern, filijala, holding, investiciona preduzea, trust, poslovno udruenje. Koncern-nastaje zakljuivanjem ugovora o dominaciji, inkorporisanjem jednog preduzea u drugo. Postoji vertikalni i horizontalni koncern. Vertikalni koncern je onda kada dominantno preduzee i jedno ili vie zavisnih preduzea grupiu pod jedinstvenu upravu dominantnog preduzea. Horizontalni koncern, moe se realizovati u formi interesne grupacije, gdje se sva preduzea u koncernu stvaljaju u jednak poloaj i gdje nema dominantnog efekta. Filijala je drutvo u kome neko drutvo ima vie od polovine njegovog kapitala. Holding je grupa povezanih preduzea u kome jedno preduzee, koje se naziva krovno preduzee, na osnovu uea u kapitalu i kroz ugovor, ima kontrolu nad donoenjem odluka u vie drugih preduzea. Investiciona preduzea su otvoreni i zatvoreni investicioni fondovi.Otvoreni fondovi su spremni da svakog momenta otkupe svoje dionice od investirora koji su uloili sredstva u fond. Kod zatvorenih fondova ulagai ne mogu povui svoja sredstva, ali mogu prodati dionice. Trust je ustvari, tehnika upravljanja jenom namjenskom imovinom. Dunost trusta je da upravlja povjerenom imovinom u skladu sa njenom namjenom i da na stvarnog vlasnika prenese plodove i proizvode dobara koja su predmet trusta. Poslovno udruenje je statusna forma nastala na autonomnoj osnovi s ciljem unapreenja privredne djelatnosti kao i zastupanja strukovnih interesa osnivaa. Grupacije preduzea nastaju obligacio-nim ugovorom: o zakupu, o voenju preduzea, o voenju posla, o zajednik- oj dobiti.
28

 Koncern nastaje zakljuivanjem ugovora o dominaciji (kada dominantno drutvo ugovorom stavi pod svoju upravu jedno ili vie zavisnih drutava), inkorporisanjem 1 preduzea u drugo i faktikim putem,to su oblici vertikalnog koncerna. Horizontalni koncern je stavljanje pod jedinstvenu upravu vie nezavisnih drutava koja postaju interesna grupacija sa elemen- tima koordinacije (jednakosti). Holding je grupa ugovorom povezanih glavnog i zavisnih preduzea sa ueem krovnog u kapitalu zavisnih preduzea na osnovu ega ima upravljaku prevlast; Po kriteriju delatnosti holding moe biti isti (finansijski) i meoviti (pored finan- sijskog i industrijski poslovi); Po kriteriju upravljanja holding moe biti kontrolni (matino pred.upravlja na bazi uea u zavisnim) i holding za plasmane (gde holding dri hov zavisnih preduzea i plasira ih na tritu); Investiciona preduzea su otvoreni i zatvoreni investicioni fondovi; Otvoreni if su spremni da otkupe jedinice Od investitora koji su ulooli sredstva u fon Kod zatvorenih if ulagai ne mogu povui svoja sredstva uloena u fond, ali ih mogu prodati. Institucionalni investitori su: banke,osigu- ravajua drutva i penzioni fondovi (javni i privatni, Trust nastaje kupovinom glasova akcionara jednog drutva da bi se ono stavilo po kon- trolu drugog drutva i sistem upravljanja; Poslovno udruenje je oblik zastupanja strukovnih poslovnih interesa nastao na autonomnoj osnovi; zastupa interese lani- ca,upisuje se u sudski registar i neprofitna je organizacija, Pul je zajednica interesa u kojoj se lanovi meusobno informiu o prirodi i obimu proi- zvodnje, iskustava,organizacije(osiguranja) Karteli su sporazumi trgovakih drutava sa ciljem iskljuenja slobodne utakmice i stravaranja monopola (prodaje, cena, tri- ta; najee horizontalni, vertikalni kartel 45. POVEZANO PREDUZEE Po zakonu o preduzeima povezana preduzea su: - matino i zavisno preduzee (mjeoviti holding, koncer) - preduzee sa uzajamnim ueem i - holding. Ako jedno preduzee ima u drugom preduzeu veinsko ili znaajno uee kapitala, ili ako po osnovu zakljuenih ugovora ima pravo da imenuje etvrtinu glasova upravnog odbora, skuptini onda se smatra matinim preduzeem, a drugo preduzee zavisnim. Matino preduzee je ono koje ima najmanje 25% uea kapital, te najmanje 25 % glasova u Skuptini i upravnom odboru. Preduzea sa uzajamnim ueem kapitala su povezana preduzea kod kojih svako preduzee ima uee kapitala u drugom preduzeu, bilo da se radi o relativno istim ili veim tj. manjim ueem. Ako su meusobna uea u kapitalu relativno ista svako preduzee smanjit e uee u osnovnom kapitalu drugog preduzea do 10%. Zakon obavezuje obavjetenja o preuzimanju vie od 10% i obavezu otuenja preko 10 % u roku od jedne godine. Ako jedno preduzee posjeduje akcije ili udjele koji ine vie od 10 % osnovnog kapitala drugog preduzea, uee kapitala tog drugog preduzea ne moe biti vee od 10 % osnovnog kapitala prvog preduzea. Povezana preduzea su: Matino i zavisno preduzee veinsko ue- e (vie od 50% glasova u skup.ili upravnog odboranajmanje 25 %); znaajno uee od najmanje 25% glasova ili l.upravno odbora
29

Preduzea sa uzajamnim ueem su poveza- na preduzea sa uzajamnim ueem kapitala po pravilu do 10%;ako je vee od 10% mora se otuiti u roku od 1 godine. Postoji obaveza prijave sticanja udela veeg od 10%. 46. DRUTVENI INTERVENCIONIZAM I PREDUZEE Preduzee jeste samostalno u datom pravnom okruenju, ali njegovo djelovanje je odreeno i privrendno-planskim mjerama drave. Drava intervenie planovima i zakonima u privrednom ivotu. Kao privredno-planske mjere u unutranjem prometu najee se koriste kontrola cijena, premije, dotacije, regresi, kompenzacije, atesti, tehniki normativni, a sve to iz razloga suzbijanja monopola i nelojalne konkurencije. U vanjskotrgovinkom prometu koriste se privredno-planske mjere kao to su odreivanje robnog kontingenta, deviznog kontingenta, dozvole za uvoz i izvoz odreene vrste robe, itd. Preduzee i drava Preduzee korespondira tritu, ali je odreeno i privredno planskim merama drave kroz intervencionizam radi ravnotee na tritu,suzbijanja monopola, i nelojalne utakmice, ravnotee pla.bilansa Pr.planske mere su: kontrola cena,premije, regresi,kompenzacije,dotacije,teh.normati U spoljnotrg.prometu mere su: dozvole za uvoz i izvoz,kontigenti,kurs valute, pores. I monetarna pol. Regionalna alokacija... Drava je subjekt me.prava i kreator prava. Drava je nosilac ekonomsko suvereniteta Drava je i ravnopravana subjekt ekonom. Odnosa sa privrednim partnerima; Drava ekonomsku suverenost ispoljava : - kroz monetarnu suverenost, - carinsku politiku, - valutnu i deviznu regulativu, - liberalizaciju trgovine, - osnivanje slobodnih carinskih zona. 47. POJAM I VRSTE BANAKA BANKA- je trini subjekt za obavljanje bankarskih poslova. Ona se moe baviti bankarskim poslovima sa inozemstvom pod uvjetom utvrenim zakonom. Kao glavni predmet poslovanja banke javlja se uzimanje i davanje kredita, kao i posredovanje u novanom prometu. Prema vrstama djelatnosti banke mogu biti: emisione ili centralne, komercijalne ili depozitne, zalone, hipotekarne i poslovne banke. Banka je trini (privredni) subjekt za obavljanje bankarskih poslova. Obavlja djelatnost radi profita, na naelu likvidnosti, sigurnosti i rentabilnosti. Banke mogu biti: - emisione ili centralne; - komercijalne ili depozitne; - zalone;
30

- hipotekarne; - poslovne banke. Kod nas platni promet i ostale transakcije vre komercijalne banke. Obavljaju kreditne poslove, poslove platnog prometa i posredovanju novanom prometu. Osniva se kao AD i upisuje se u registar. Upravu banke ini direktor i izvrni direktor (na 4 godine imenuje NO) Bankarski poslovi su: - Aktivni (poverilac) - Pasivni (dunik) i - Neutralni. Polovina plasmana banaka otpada na kreditne poslove. Sve banke kojima agencija izda dozvolu dune su da osiguraju depozite (80% su kratkoroni). 48. PRAVNI POLOAJ I OSNIVANJE BANAKA Banka se osniva i posluje kao akcionarsko drutvo. Svojstvo pravnog lica banka stie upisom u sudski registar. U sudski registar upisuju se i dijelovi banke koji po statutu imaju odreena ovlatenja sa treim licima. Uvjeti za osnivanje banke su: odluka osnivaa o osnivanju, uloena sredstva u osnivaki fond, dozvola Agencije za bankarstvo. Banke mogu osnovati domaa i strana, pravna i fizika lica. Mogu je osnovati najmanje dva osnivaa. Sva prava odreuju se odlukom o osnivanju. Odluku donosi osnivaka skupina koju ine predstavnici osnivaa. Zatim ona donosi statut, bira upravni odbor, imenuje direktora i utvruje poslovnu politiku banke. Osnovni kapital banke sastoji se od gotovine i materijalne imovine svih obinih akcija. Dozvolu za rad banke daje Agencija za bankarstvo i zahtjev se podnosi pismeno. Dozvola je uvjet za upis banke u sudski registar. Banka se osniva i posluje kao akcionarsko drutvo. Uslovi za osnivanje banke su: - odluka o osnivanju, - uloena sredstva u osnivaki fond, - dozvola agencije za bankarstvo RS. Banku osnivaju najmanj dva domaa ili strana pravna ili fizika lica, statut, NO i direktor. Minimalan ulog 15 miliona KM. Dozvolu za rad daje agencija za bankarstvo po zahtjevu, ona de uslov za upis u registar. Organi banke su: Skuptina , nadzorni odbor (4-6 lanova+predsjednik)i uprava. 49. CENTRALNA BANKA BIH Dejtonskim sporazumom uspostavljena je Centralna banka BiH. Centralna Banka BiH odrava monetarnu stabilnost u skladu s curency boar aranmanom, to znai da izdaje domau valutu sa punim pokriem u slobodnim deviznim sredstvima po fiksnom kursu 1 KM = 0,511292 Eura. Centralna banka ne moe izdavati kredit, ne moe kreditirati dravu, odnosno pokrivati njen buetski deficit ni na koji nain. Ona ne moe davati komercijalnim bankama kredit za pokrivanje likvidnosti, niti kredit za bilo koje druge namjene. Od instrumenata monetarne politike na raspolaganju su joj obavezne rezerve. Centralnoj banci je zabranjeno obavljanje operacija na tritu novca. Od banaka se zahtjeva da dre depozite u konvertibilnim markama kod Centralne banke, u minimalnom iznosu od 10% i 15 % od njihovih depozita i pozajmljenih sredstava.
31

Sjedite Centralne banke je u Sarajevu. Centralna banka bih Centralna banka bih odrava monetarnu stabilnost i izdaje domau valutu, ali ne moe kreditirati dravu. Centralna banka ne moe davati kredite komercijalnim bankama. Od banaka se trai da dre depozit u iznosu od 10 do 15% od njihovih depozita. Sedite centralne banke je u sarajevu. Fiksni kurs 1km 0,511292 evra. Banke u republici srpskoj Izvor: zakon o bankama republike srpske; Banka se osniva i posluje kao akcionarsko drutvo,a dozvolu daje agencija; Uz zahtev se podnosi ugovor o osnivanju, iznos osnivakog uloga,spisak osnivaa i podaci potrebni za utvrenje boniteta banke; Dozvola agencije uslov je za upis u sudski registar 50. STRANE BANKE U RS, DRUGE FINANSIJSKE ORGANIZACIJE U skladu sa Zakonom o bankama, strana pravna i fizika lica mogu osnovati nove ili ulagati u postojee banke. Banke se osnivaju i posluju kao akcionarska drutva koja mogu osnovati najmanje dva osnivaa. Uslov za osnivanje i rad je dozvola Agencije za bankarstvo. Strana banka moe osnovati u svoje ime i za svoj raun filijalu za obavljanje bankarskih poslova. Filijala nema svojstvo pravnog lica, poslovni je dio banke osnivaa koja odgovara za sve obaveze koje nastanu u radu filijale. Minimalno uloeni kapital za rad filijale iznosi 5 miliona KM. Od drugih finansijskih institucija na tritu se javljaju potanske tedionice, tedionice, tedno-kreditne slube i druge finansijske organizacije. Inostrane banke u republici srpskoj Osnivaju ih najmanje dva strana pravna ili fizika lica uz dozvolu agencije za bankars. Strana banka moe u svoje ime i za svoj raun osnovati filijalu, koja je bez statusa pravnog lica; Minimalni osnivaki ulog za osnivanje filijale je 5 miliona km; Strana banka moe osnovati predstavnitv bez svojstva pravnopg lica,organizacioni deo je banke koja odgovara za njegove obaveze. Drude finans.organizacije su:potanska tedionica,tedionica, tedno-kreditne zadruge i dr. 51. POJAM I ZNAAJ BERZI Berza je specijalizirano trite na kome se odreeno vrijeme okupljaju njeni lanovi ili posrednici lanova radi zakljuivanja odreenih burzanskih poslova. To je organizirano moderno trite vrijednosnih papira, plemenitih metala, zlata i srebra. Burze se dijele na: efektne i valutne(trgovina valutama), robne ili produktne( penica, kukuruz, eer). Burzu karakterizira: organizirano trite, specijalizirano trite, primjena uzansi, makleri, dravni nadzor, tehnika obrada trita. Berza Je specijalizovano trite hov,ali i stvari koje se odreuju po teini meri(fungibilne)- produktne berze, na kom posrednici ili lanovi zakljuuju berzanske poslove; Prethodili su im sajmovi gde se izlagala roba, pa uzorci robe; prve berze iz xv veka; Bri,porodica van bere i njihova krma; Ptetee berze collegia mercatorum iz rima; Prva berza anvers 1360. Godina, amsterdam Trite se organizuje i podvrgava nadzoru vlasti,berza dobija posrednike i organe. Roba na berzi je po kvalitetu, vrsti unapred odreena,propisi i uzanse takoe; lanovi berze su trgovci ili posrednici;
32

Berze se dele na: efektne (hov i valutama) i robne ili produktne (vuna,eer,drvo...); Odlike berze su: organizovano i specijalizo. Trite sa posebnom upravom i organima, primena uzansi,kvalifikovani posrednici, b. Izabrani sud,dravni nadzor,garancije posrednika,tehnika obrada trita. Prednosti berze: uvid u ponudu i tranju roba, pravilno formiranje cena,proirenje trita, trite kapitala, barometar privre.

52. BERZANSKI POSLOVI Berzanski poslovi su - promtni ili dnevni posao koji se mora zavriti istog dana ili ubrzo za njim kad je zakljuen (prodavac mora predati robu, a kupac novac isti dan) - roni ili terminski poslovi prodavac isporuuje kupcu robu na unaprijed utvren dan, a ovaj njemu zauzvrat daje novac taj dan. Berzanski poslovi Su promptni (dnevni) i terminski (vezani rokom i mogunou promene cene; Uesnici na b.koji raunaju na skakanje kurseva zovu se hosisti (bikovi), dok oni koji raunaju na pad kurseva su besisti; Terminski poslovi su:obini i uslovni roni posao (gde je uesnik b.posla zadrao uz plaanje sume novca pravo na odustajanje Produni (reportni) b.posao je kombinacija dnevnog i obinog posla sa ciljem da se sa novim pokuajem ostvari zapoeta pekulacija sa nadom u ostvarenje. Arbitraa je dnevni ili roni posao kojim se jedna roba otuuje da bi se kupila druga radi zarade ili se na 1. Berzi kupuje, a na 2. Berzi prodaje roba radi zarade; Rad berze zahteva: stabilne ekonomske uslove, tednju stanovnitva, institucije za emitovanje hov, dovoljno hov na tritu; Berza se osniva kao akcionar.drutvo za koje je potreban osnivaki ulog i dozvola dravnog organa,teh.uslovi; Organi berze su:skuptina, uo,no, arbitraa i direktor berze. Brokerske i dilerske organizacije su specijalizovane org. Za poslove prometa i posredovanje novcem,hov,robom... Berzanski efekti su: vlasnike akcije, zlato devize, komercijalni i blagajniki zapisi, kreditne hov (razne obveznice), finansijski derivati (opcije i fjuersi),bankarski akcept Trgovanje na b.se odvija putem kotacije (dilersko trite) i putem aukcije; 53. BERZANSKI POSREDNICI Berzanski posrednici su brokeri ili dileri. Broker je posrednik izmeu kupca i prodavca. Broker je strunjak za hartije od vrijednosti i drugu finansijsku aktivu. Informie o kotacijama, berzanskim indeksima na zahtjev potencijalnih kupaca i prodavaca. Za svoje usluge naplauje proviziju. Diler je takoe finansijskiposrednik, ali on kupuje i prodaje hartije od vrijednosti i drugu finansijsku aktivu prvenstveno kao principal, u svoje ime i za svoj raun. On je preprodavac. Kupuje i formira sopstveni portelj hartija od vrijednosti da bi se kasnije pojavljivao kao prodavac. Diler je taj koji snosi rizik poslovanja jer kupuje i prodaje, a njegova zarada nije provizija kao u brokera, nego u razlici izmeu prodajne i kupovne cijene. Za brokera je bitno da ostvari to vei promet bez obzira na cijenu, a dilera zanima cijena. Diler posluje po staroj narodnoj kupi jeftino, prodaj skupo. Berzanski posrednici su brokeri i dileri.
33

Broker posluje kao komisionar il zastupnik za raun nalogodavca (kupca ili prodavca, zajmodavca ili zajmoprimca kao strunjak za hov i naplauje proviziju (brokerau). Diler kupuje ili prodaje hov i drugu aktivu za svoje ime i u svoj raun (preprodavac); Brokersko dilerske kue su prisutne na tritima deviza,hov,finansijskih derivata i a novanim tritima; Oni su brokeri kompanija i nezavisni brokeri specijalisti za hov,lanovi berze koji trguju za svoj ili na raun firme lanice; Aukcijski nain trgovanja se odvija preko agenta berze rangiranjem ponuda za kupovinu i ponuda za prodaju ukrtanjem i nalaenjem optimalne cene 54. POJAM I DJELATNOST PRIVREDNE KOMORE Rije komora potie od arapske rijei camera -soba u kojoj su se sastajali trgovci i dogovarali o zatiti svojih interesa. U komore se ulanjuju poduzea, banke druge financijske organizacije. Privredne komore imaju svojstva pravnog lica. Komorom upravljaju lanovi preko skuptine. Skuptina bira izvrni odbor i predsjednika komore. Komoru zastupa sekretar. One imaju specijalizirane sudove; sud asti, i oni odluuju o sporovima. Komore donose: odluke, zakljuke i preporuke.Za rad komore sva pitanja odreena su statutom. U BiH komore: Privredna komora F BiH, RS, i Brko distrikta. Na nivou BiH osnovana je Vanjskotrgovinska komora. Organi komore su: skuptina, upravni odbor, nadzorni odbor, Odbor poslodavaca, predsjednik komore. Sredstva se osiguravaju iz: lanstva , budeta republike i drugih izvora. Privredne komore (pk) Od arapske rei camera- soba, trgovci se dogovarali o zatiti svojih interesa; Pk su asocijicije privrednih subjekata koje se osnivaju zakonom i predstavljaju ih pred dravom; Pk su organizovane po teritorijalnom i strukovnom principu imaju svojstvo pr.lica. Pk su mesto susreta privrednika, struna institucija privrede i nauke, mesto gde se stvara eko.politika,jaa poslovni moral i reavaju privredni sporovi;pk ima javna ovlaenja. Pk upravljaju lanovi preko skuptine koja bira izvrni odbor i predsednika pk; Komoru zastupa sekretar; Pk ima sud asti i stalno izabrane sudove koji odluuju u meusobnim sporovima lanova i njihove odluke su konane; Spoljnotrgovinska arbitraa reava spor. Sa elementom inostranosti izvrne; Pk donose odluke,zakljuke i preporuke, isprave, potrvde; lanovi doprinosom finansiraju rad pk; Statutom pk se odreuju najvanija pitanja. U bih komore organizovane entitetskom nivou:pk r srpske, pk federacije i distrihta. Na nivou bih osnovana spoljnotrgovinska komora; Zadrni savezi predstavljaju subjekte zadrunog sektora privreivanja. lanstvo u zs je fakultativno, a lanovi su zadruge,zadrune banke,zadruna preduzea, tedionice, poljopriv. gazdinstva; Zs imaju svojstvo pravnog lica i organizovani su na teritorijalnom principu. Zs pruaju strunu i dr. Pomo lanicama. Privredna komora republike srpske Je prema zakonu o pk samostalna struno poslovna organizacija;lanovi su: banke, preduzea, osiguravajue i dr.organizacije. Za lanstvo u pk treba pravno lice da bude upisano u sudski registar,a priv. Subjekti bez svojstva pl kod optinskog organa; Pk je organizovana na teritorijalnom princ za regije banja luke, bijeljine, doboja, isto sarajeva i trebinja; Sedite pk je u banja luci,a predstavnitvo ima u beogradu. Pk deluje na razvoju privrede,slobodnog preduzetnitva,zastupanja privrede pred dravom,podsticaju lojalne konkurencije, priprema zakonodavstva,promociju roba i usluga, ekonomskoj propagandi, razvoju spoljnotrgovinske mree i obrazovanju. Pk obavlja poslove javno-prav karaktera. Pk osniva svoja i meovita preduzea, prua servisne usluge; Organi pk su: skuptina,upravno odbor, nadzorni odbor, odbor poslodavaca i predsedni komore. Pk ostvaruje prihode od lanskog i dru. Doprinosa,prihoda od naknada za usluge, budeta za obavljanje javnih ovlaenja;
34

55. VANJSKOTRGOVINSKA KOMORA BIH Vanjskotrgovinska komora BiH je samostalna, nevladina, neopolitika i neprofitna pravna asocijacija privrednih subjekata i privrednih asocijacija sa teritorije BiH, sa funkcijama usmjerenim na razvoj i unapreenje ekonomskih odnosa BiH privrede sa inostranstvom. Komora ima svojstvo pravnog lica sa pravima i obavezama utvrenim Zakonom o vanjskotrgovinskoj komori BiH i podzakonskim aktima. U svim svojim aktivnostima komora djeluje u suradnji sa - privrednom komorom FBiH - privrednom komorom RS - ministarstvom vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH. lanovi komore su preduzea, banke, osiguravajua drutva i druga pravna-privredna lica registrovana za obavljanje poslova sa inostranstvom na prostoru BiH. Komora ima sljedee organe: skuptinu, upravni odbor, nadzorni odbor, predsjednika i dva potpredsjednika. Mandat organa komore je etiri (4) godine. U organe komore biraju se istaknuti privrednici i nauno-istraivaki radnici iz oblasti privrede. Skuptina komore ini 60 zastupnika biranih po principu 38 zastupnikja iz FBiH i 19 iz RS i 3 iz Brko Distrikta. Upravni odbor broji devet (9) lanova, od kojih est (nacionalni klju 2+2+2) bira skuptina iz reda privrednika, preduzetnika, naunih radnika, a tri lana lana su predsjednik i dva potpredsjednika Komore. Nadzorni odbor broji tri (3) lana koje bira skuptina iz reda privrednika, ekonomskih i pravnih strunjaka po nacionalnom kljuu 1+1+1. Spoljnjotrgovinska komora bih je samostalna, nevladina, neprofitna pravna asocijacija priv. Subjekata; Delatnost razvoja eko.odnosa sa inostran. Predstavljanje priv. Subjekata u dravi; I ma svojstvo pravnog lica i sarauje sa pk R srpske,federacije bih,ministarstvom spoljne trgovine i eko.odnosa bih. lanstvo pk bih imaju kolektivno pk entitet U priv. Subjekti ulanjeni u njih,kaonaune, obrazovne institucije, udruenja graana savezi i asocijacije vezane za privredu; Organi pk: skuptina, upravni odbor, nadzorni odbor,predsdnik i 2 ppotpredsed. Skuptinu pk ini 60 lanova (38 bih19 srpska i 3 brko);upravni odbor broji 9 lanova,po nacionalnom i teritorijalnom principu; Nadzorni odbor ima 3 lana bira ga skupt. Stk bih ima arbitrani sud; Stk bih je osnovana na kantonalnom principu 56. MONOPOL Monopol je antipod konkurenciji, znai njeno iskljuivanje ili ograniavanje na tritu. Monopol je pravni i faktiki. Pravni monopol je ustanovljen pravnim aktom kojim se daju ovlatenja preduzeu da iskljuivo obavlja odreene privredne djelatnosti (eljeznica, vodovod, elektroprivreda) Faktiki monopol nastaje najee privrednim rastom ili fuzijom preduzea. Monopolska situacija se ostvaruje - mirnim putem, (ugovori o kartelu i fuzijom konkurentskih preduzea) i - kroz borbu, sredstvima nelojalne konkurencije, diskriminaciojm i bojkotom.
35

Prema Zakonu o trgovini, monopolistiko djelovanje se ostvaruje putem monopolistikih sporazuma i monopolistikim ponaanjem Monopolistiki sporazum je sporazum izmeu dva ili vie trgovaca o uslovima poslovanja, koji je usmjeren naruavanju ili spreavanju slobodne konkurencije, a kojima se jedan ili vie trgovaca moe dovesti u bolji poloaj u odnosu na druge. Monopolistiko ponaanje je zloupotreba dominantnog poloaja na tritu i radnje usmjerene na stvaranje i koritenje monopolistikog preduzea. Dominqantno je ono preduzee koje je za odreemnu vrstu robe ili usluge bez konkurenta. Monopol Je suprotnost konkurenciji istu ograniava Pravni m.(eps,eleznica, avio prevoz), faktiki m. Nastaje fuzijom i priv. Rastom; Monopolska situacija se ostvaruje: mirnim putem (kartelnim ugovorima i fuzijom pred) i sredstvima nelojalne konkurencije, diskriminacijom i bojkotom; M.sporazum(kartelni) izmeu dva ili vie pl. Moe biti formalni i dentlemenski i njima se naruava slobodna konkurencija i postie povlaen poloaj. M.sporazumima se zatvara trite,odreuj cene, deli trite, o iskljuivom pravu kupovine, o ogranienju obima kapaciteta; Dominantan poloaj nije zabranjen, ali zloupotreba dominantnog poloaja jeste i ispoljava se kroz imenovana (dela nel.konk) i neimenovana (vezana trgovina,vrenje usluga po niim cenama,spreavanje prodaje robe; Po zakonu o trgovini to je ugovor o uvozu robe po ceni vioj od berzanske i uveanje trgovinskih trokova pri uvozu. Komisija za zatitu od monopolistikog poloaja preduzima mere zatite od m.ponaanja. Zakonom o konkurenciji bih zabranjena su m. Delovanja i koncentracije koje dovode do zloupotrebe dominantnog poloaja; Organ zatite trine konkurencije u bih je konkurencijsko vee i uredi za konkurenciju i zatitu potroaa u federaciji i r srpskoj. Konkurencijsko vee usaglaava kljune pojmove konkurencije uopte i u bankarstvu, osiguranju i drugim delatnostima, ali odreuje i izuzetke za izvesne kategorije sporazuma 57. NELOJALNA KONKURENCIJA Nelojalna konkurencija je radnja trgovaca protivna dobrim poslovnim obiajima kojim se moe nanijeti teta drugom trgovcu, potroaima i drugim pravnim licima. Parika konvencija za zatitu industrijske svojine propisuje da akt nelojalne konkurencije predstavlja avaki akt konkurencije koji je protivan potenim obiajima u industriji i trgovini. Djela nelojalne konkurencije koja su zabranjena zakonom su: - nelojalna reklama( reklamiranje koje stvara zabunu na tritu ime se odreeni trgovac dovodi u povoljan poloaj) - ocrnjivanje (davanje podataka o drugom trgovcu koji mogu nanijeti tetu njegovom ugledu) - neistinito oznaavanje robe (porijeklo, kvalitet) - pokrivanje mana robe - povreda tuih poslovnih odnosa - neopravdano neizvrenje ili raskid ugovora - privredne rasprodaje(privredno snienje cijene robe) - neovlaptena upotreba obiljeja drugog preduzea
36

- podmiivanje - neovlateno koritenje tuih poslovnih usluga Nelojalna konkurencija (nk) Je radnja trgovca protivna dobrim poslovnim obiajima i poslovnom moralu, kojim se moe naneti teta drugom trgovcu,potroaima ili drugim pr. Licima; Elementi nk su: subjekti dela nk, radnja dela nk,prouzrokovanje tete ili mogunosti njenog nastanka i uzrono posledina veza; Delo nelojalne konkurencije je po pravnoj prirodi civilni delikt sui generis; Dela nelojalne konkurencije su: Nelojalna reklama; Ocrnjivanje; Neistinito oznaavanje robe; Podmiivanje; Neistinito oznaavanje robe; Neovlaena upotreba obeleja drugog preduzea; posebna dela nk u spoljnotrgovinskom prometu su ako: preduzee daje netane podatke dravnom organu u spolj.trg.promet preduzee ugovara izvoz robe i usluga po nioj ceni ,a 2. Preduzee je ugovorilo izvoz roba po vioj ceni. pekulacija je izazivanje ili korienje poremeaja na tritu i u snabdevanju radi neopravdanog poveanja cena i koristi; Ispoljava se u prikrivanju robe,vezanoj kupovini, zakljuivanju fiktivnih ugovora, uslovljavanju prodaje robe, prodaja robe uslovljavanjem ili oteavanjem... Ograniavanje trita je protivpravno ogranienje slobode i naruavanje konkur. za posledicu ima neravnopravan poloaj; Trina inspekcija preduzima privremene mere zabrane rada, krivino-pravna zatita i sudovi asti mogu izrei mere (opomena bez i sa objavljivanjem, gubitak prava izbora u organima,zabranu sajmova... Pravo konkurencije Trgovina je razmena robe i vrenje usluga koje obavljaju preduzea,trgovake radnje i trgovci; Podela trgovine: spoljna i unutranja, trgovina na veliko i trgovina na malo; Trgovaki poslovi su:agencijske,berzanske posrednike, zastupnike, usluge skladit osiguranja robe, ekonomske propagande, kontrole kvaliteta i kvantiteta, usluge prireivanja sajmova i izlobi. Trgovina se odvija slobodno u skladu sa dobrim posl. Obiajima i bez nelojl.konkure.
58. ZATITA POTROAA

Pravno treba efikasno zatititi finalnog potroaa. Zakon o zatiti potroaa u BiH ureuje prava fizikih lica koja kupovinom ili nabavkom koriste proizvode i usluge za line potrebe ili potrebe svog domainstva. Zakon regulie prije sve prava krajnjih kupaca i obaveze trgovaca, a zatim - oglaavanje proizvoda i usluga - rasprodaju - prodaju energije, vode, telekomunikacionih usluga, komunalnih i dr - direktnu prodaju - prodaju na daljinu
37

- potroaki kredit - prodaju otplatom cijene na rate - osiguranje it. Sve bi to bilo super kada bi se otovao zakon. Zatita potroaa (zp) Izvor je zakon o zatiti potroaa u bih; Obaveza trgovaca je da isporuuju robu u skladu sa dobrim posl.obiajima, u roku,bez diskriminacije, u ispravnom stanju,kvalitet Proizvod mora imati deklaraciju i garanciju zdravstvenu, tehniku ispravnost; Zakon regulie: rasprodaju, oglaavanje, prodaju na daljinu, potroaki kredit, osiguranje,prodaju sa otplatom na rate, prodaju el.energije,vode,telekomunikacija, elektronske instrumente plaanja... Zatitu potroaa prema zakonu vre: ministarstvo spoljne trgovine i eko.odnosa bih i entiteta,konkurencijsko vee bih, ured za konkurenciju i zatitu potroaa u entitetima, udruenje potroaa, mediji inspekcijski organi... Potroa se titi graansko pravnim zahte- vima(tubom ) i javno upravnim merama (obavetavanjem ispekcijskih organa). Trgovac na malo je obavezan da istakne robu sa manama, oznai rasprodaju; Potroa ima pravo da se informie o proizvodu i isti reklamira. 59. POJAM INDUSTRIJSKE SVOJINE U prava industrijske svojine ubrajaju se:

- patentno pravo, - pravo iga, - pravo zatite dizajna, - pravo zatite oznake geografskog porijekla, - pravo zatite topografije integrisanog kola i - pravo zatite biljne sorte. Rije je o pravnim granama koje utvruju iskljuivo subjektivno pravo titulara na odgovarajuem predmetu zatite. Za sva subjektivna prava industrijske svojine je karakteristino da nastaju odlukom nadlenog upravog organa u strogo formalnom upravnom postupku. To je bitna razlika u odnosu na neformalan nain nastanka subjektivnog autorskog prava i subjektivnih prava. U BiH taj je upravni organ je INSTITUT ZA INTELEKTUALNO VLASNITVO (uprava za industrijsku svojinu). Industrijska svojina obuhvata skup intelektualnih vrijednosti, proizvoda ljudskog duha: pronalasci, znakovi razlikovanja, modeli, uzorci, robni i usluni igovi, firma-trgovako ime, oznaka porijekla proizvoda, know-how i suzbijanje nelojalne konkurencije na tritu. Pravo industrijske svojine Industrijska svojina obuhvata skup intel- ektualnih vrednosti,proizvoda ljudskog duha (pronalasci,znaci razlikovanja,mod- eli,uzorci,robni i usluni igovi,geograf-ska oznaka porekla,know-how); PIS ima osobine monopola,iskljuivosti, to je lino pravo, sa ekonomsklom funkc- ijom na nematerijalnim dobrima sa isklju- ivim dejstvom; Izvor:pariska konvencija o zatiti indus- trijske svojine iz 1883. Godine, a zatitu
38

obavlja svetska organizacija za intelektualnu svojinu (wipo-eneva); Dravljanin zemlje l. Unije ima ista prava is kao i dravljani zemlje lanice, pa i pravna i fizika lica sa boravitem (seditem) u toj zemlji, mada njihova drava nije potpisnik konvencije; na pripadnike unije i asimilirana lica primenjuju se pored nacionalnog i minimalna prava utvrena konvencijom; Osnovna naela pariske konvencije su: Naelo nacionalnog tretmana PIS za l.unije naelo minimalnog tretmana za strance 60. PRONALAZAKA PRAVA U pronalazaka prqava spadaju patenti, tehniko unapreenje i know-how. Patent je subjektivno pravo, pripada fizikom ili pravnom licu na osnovu zatite odreenog pronalaska koji ispunjava zakonom predviene uslove. Prema Zakonu o industrijskoj svojiniu BiH, pqatent je pravo kojim se titi pronalazak iz bilo kog podruja tehnike, koji je nov, koji ima inovativni nivo i koji se moe industrijski primjeniti. Patentnu zatitu ne uivaju otkria, naune teorije, matematike formule i programi raunara jer pripadaju cijelom ovjeanstvu. Tu takoe ne spadaju pronalasci hirurkog ili dijagnostikog postupka lijeenja, pronalasci biljnih sorti i ivotinjskih pasmina i sl. Patentirani pronalazak mora zadovoljiti uslove: - novosti, - primjenjenosti, - sadri rjeenje nekog tehnikog problema i - rezultat je stvaralakog rada. Tehniko unapreenje podrazumjeva se svaka racionaliazcija rada koja nastaje primjenom poznatih tehnikih sredstava i tehnolokih postupaka u svim fazama rada kojim se postue poveanje dohotka, proizvodnosti kvaliteta, uteda materijala. Tehniko unapreenje se titi rjeenjem o njegovom prihvatanju od strane preduzea u kome je stvoreno. Autor ima pravo da bude u svim ispravama naznaen kao stvaralac. On ima pravo na naknadu od preduzea koje se koristi tehnikom unapreenja, najdue 5 godina. Know-How je najvaniji predmet ugovora o transferu tehnologije. Radi se o skupu tehnikih i tehnolokih znanjak i vjetina koje se mogu primjeniti u industrijskoj i drugoj proizvodnji. Bitni elementi know-how su trajnost i prenosivost novosti itehnikih prava znanja i iskustava. Prenos se vri ugovorom o licenci. Pod know-how misli se i na komercijalno znanje. Know-how uiva graanskopravnu i krivino pravnu zatitu. Patent je subjektivno pravo pravnog ili fiz. Lica kojim titi pronalazak (nov, ima inventivni nivo i ind. Primenu); patentnu zatitu ne uivaju otkria, naune teorije, matematike formule, jer pripadaju celom oveanstvu Predmet patentne zatite nisu ni pronalasci hirurkog i dijagnostikog postupka, pronalasci biljnih i ivotninjskih sorti, kao i pronalasci protivni zakonu i moral. Pronalazak mora biti(imati): novost, invventivni nivo i privrednu primenjivost; Patent je imovinsko pravo koje deluje erga omnes, iskoriava se u proizvodnji i prometu, prenosi se ug. O licenci; Patent i pronalaza se upisuju u registar. Po zak. O industr. Svojini bih patent traje 20 god, mali patent(skraeno trajanje 10 g. Tehniko unapreenje je teh. Racionalizacija rada uz primenu teh. Srestava i poznatih tehnolokih postupaka. 5 godina. Know-how (znati kako) je prenos tehnikih, tehnolokih,poslovnih i finansij. Znanja, koja su nova,imaju privrednu upotrebljivost podrazumeva zatitu poslovne tajne. Model je zatieni oblik proizvoda ili njegovog dela;

39

Uzorak je slika ili crte koji se prenose na deo ili ceo ind. Proizvod i imaju pravnu zatitu; uzorak i model pripadaju indrustrijskom dizajnu; odlike su im novost i primenjivost;kao pis su iskljuiva i pod prav.zatitom. 61. PRAVO ZNAKOVA RAZLIKOVANJA Modeli predstavlja oblik pravne zatite za novi oblik industrijskog ili zanatskog proizvoda, odnosno njegovog dijela. Predmet zatite je geometrijsko tijelo proizvoda, model automobila, namjetaja itd. Uzorak je oblik pravne zatite nove slike ili crtea, koji mogu da se prenesu na odreeni zanatski ili industrijski proizvod ili njegov dio. Uslovi zatite modela i uzorka su novost i primjenjivost. Nosilac prava na uzorak ili model ima pravo da bude oznaen kao autor, da prenese pravo na drugo lice i imovinsko pravno ovlatenje. 62. ROBNI I USLUNI IG Robni ig je znak upotrebljen u privrednom prometu ili namijenjen prometu radi razlikovanja robe iste ili sline vrste jednog, od robe drugog preduzea. ig ine znakovi od rijei ili slova, koji moraju biti dovoljno distinktivni. ig se upotrebljava u poslovnom prometu, a stie se registracijom. igom se oznaava porijeklo robe, ime proizvoaa, individualizacija robe ili usluge. ig ima propagandnu i reklamnu funkciju. Autorsko pravo na ig ini sadrinu prava na ig. ig su pravno zatiene rei i slova kojim se oznaava poreklo robe, ime proizvoaa, individualizacija robe; ig ima propagandnu i reklamnu funkciju; Robni ig znai individualzaciju robe, a usluni ig namenjen je razlikovanju istih ili slinih usluga u robnom prometu; Peat, tambilj i punca (sl. znak za au, ag) ne spadaju u igove; pravo na ig je subjektivno pravo njegovog autora; Topografija integrisanog kola i geografska oznaka porekla su subjektivna prava koje se stie registracijom, kao i sva pis (pravo industrijske svojine; Za sticanje pis potrebno je podneti prijavu i ispuniti materijalne i formelne uslove za usvajanje prava od strane instituta za standarde, mere i intelektualnu svojinu BiH; Pis uivaju graansko i krivino-pravnu za titu i mogu se prenositi u jcelini ili djelimino, uz pismenu formu i upis u registar.

40