SECRETARA DE EDUCACIN PBLICA DE HIDALGO SUBSECRETARA DE EDUCACIN BSICA Y NORMAL DIRECCIN GENERAL DE FORMACIN Y SUPERACIN DOCENTE ESCUELA NORMAL

VALLE DEL MEZQUITAL PROGRESO DE O., HGO. CLAVE CT. 13DNL0003F COORDINACIN DE LA LICENCIATURA EN EDUCACIN PRIMARIA INTERCULTURAL BILINGE

THUHU:
NAYELI ABREU ORTEGA RA NTUTATE: ra mudi nsdi ga yo hki

NSDI: rato XHNATE:

ADAN LORA QUEZADA NTUTATE: ra befi ko ra hki ha ra ntgutudi

BEFI: "RA BEFI PA DA HUTI RA HKI HHU"

RET0A MA HU-RA ZN RATO- JEYA RET'A MA HU Y'OMO.

~1~

RA NT'UNI RA MFISTO'OFO NU'A MAHYONI----------------------------------------------------------------------- 3

RA MUT'I BEFI------------------------------------------------------------------------- 4

PATE NU RA BEFI-------------------------------------------------------------------- 5

YA DNGA MFDI-------------------------------------------------------------------- 6

TE JA HA RA HNINI..--------------------------------------------------------------- 7

NU TE PDI YA BATSI ----------------------------------------------------------- 11

RA NSINI GA NZI PETSI NU RA HNINI--------------------------------- 15

MA BEFI DA HOKI------------------------------------------------------------------- 16

RA UADI MA BEFI-------------------------------------------------------------------- 27

YA BEFI BI MPEFI YA BTSI---------------------------------------------------- 31

YA DANGA MFENI BI MA YA BMIA JI.--------------------------------- 35

~2~

NUA MA HYONI. Nuna ra befi di ma hanja gi pefi ra heti ne ofo de ga hahu ha ya nguntutate, nehe pa ya jai da ho, ngeto ya hindi au, nuna ra befi ma da pefi hara nguntutate ra thuhu VICENTE GUERREO ra hnihi Colonia Benito juarez,; ngetho ha nuna ra hnihni gatho ya jai, ya batsi di au, zohe di ne ga fatsi pa da nte pa hin da medi, ngetho ha ya ma ra ya jai di hai ya batsi de nunra ra nguntutate pa da penhi ha ma nara ra hnihi da nxadi, ngetho hindi ho ge ya t'u da padi ra hahu. hange da hoki nuna ra befi pa ya batsi da hohya ko ra haki, pa hinda ntsa, ko ra pa nehe da ofo xa ho ra hahu, hange da ofo ndunthi ya befi pa ret ya pa, ga mpefihe nua da ofo, ne ga hake hamu ha ya xambate mbo de ra ntutate, ngetho gato di ode, ne di ha, nehe ga heke de ya nzai ha ra hnini, ne ga hahe ko gatho ya dada pa da padi tengu ma nthoni nuna ra haki, hange ngu ya batsi ne ya dada ma nthoni ra mfaste pa da padi xaho. Ha mbo ra nguntutate, ha ra naho ra gamfri ne ya nzai, pe nu ya xanathe hindi gu'u ra haki nu ya xambate, hindi mpefi nu na ra haki, hindi hoki ma ra ya befi pa da utate ra haki ya bats'i, o ya xanathe di pefi ra haki ya nzubi ne hingi ne da umbi ra nsadi de ga hahu nu ya xambate, tsogi ra hahu ha ra hadi mfadi.

~3~

RA MUTI RA BEFI "gatho ma hiegihe, pe hindi haxkathohe." Gatho ya ji petsi da ntode ra ha habu ra za, nehe ts`a da hma ra noya ha mahyoni da tumbabi ra tekei, po ra nzi petsi, pa njabu hinda medi ya y`u. di bui dunthi ya ha, pe nthundi ya bi medi, ngetho hindi tumabi ra nthoni, ne ya jai ya hingi ha, ngetho mara ya jai di ha ko ya tsone, di tembi ge nuna ra ha hin xa ho, xa nts'o, hinda fats'i pa da boni de nu ya hyoya, hange ya jai ya hindi ne ge ya batsi da padi nuna ra h'a, petsi ra dumui, ge da thogi ngu bi thogi nu yu de ga nots'i, hange nehe ha nubye mapaya xa medi ndunthi ya hki ha ma hai`hu, ma n'a ngetho nubye ya pa, ya di ha ndunthi ya danga beja di hoki ya befi, ge di embi ya jai ge da padi nuna ra haki ngetho da fatsi pa ri ngatsi, hinto di hakui da nha, pe ra haki hahu hin da mpumfri, ngetho xi ma thohni, nu mu da tsa ga hokihe na ra software de ga hahu, pa di yoho da nte ma hiegi, pe ra ya nguntutate ha di fatsi da nte nuna ra haki au, pe ha di fatsi o hi na? te pefi? hindi padihe, ngetho sehe ya jai di padi da ha nuna ra haki, padi hanja da ntutate, ngetho sehe nu ya zuzu di padi da ha xa ho ra hahu, pe nu ya bats'i de nuya ya pa hindi ne, hin di ho da padi, ngetho di ne da padi ma na ra haki na'a de ya nzubi, gatho di ma ge ma hyoni nuna, ra hahu hina, pe hima huani, ngetho nuna da padi, pe da mpumfri ra ngatsi, ngetho ho'o kon to'o da ha, pe nu ra hahu, hinda pumfri ngetho ha ndunthi ya jai ge di ha, njani da padi mats'i, da hagi. Ra nguntudi ge n`a ra ngu habu ntini hyastho ya btsi, habu mpata ya thogi, ya mfdi, ko ra mfats`i ra xhnate, pe te pefi ya xhnate pa da umba ra mujui ra hki?, hinte pefi honse da gu ya y`a habu tutuabi ra hki ya nzubi, hange xa pumfri da umba ra nsdi ra hahu, ge`a n`a ra hoga befi hoki ya xhnate hina ge`a sektho utuabi ya xmbate, hanja da mpefi ri nandi ko ya nzubi pe higi utuambi da gu n`a ra befi nugua ha ra hi, hage ra nge`a da gohi ha ya mfeni ga utuabi ra hahu ha ya nguntudi pa ge nu ya xmbate da ho ra nzi, pa njabu da pdi ma n`a ya jamfri ja ha nugua mximhi ge`a mahyoni da pdi nehe. Pe pa da nja nuna befi petsi da mpefi ko ra mfts`i ra hnini habu ts`a da ote ya hmti ko nu ya ji

~4~

thoka ya nthokiaye, ya memda, ya dada ne ya nana pa njabu ts`a da utuabi ra haki ha da umba ra mujui pets`i, pe nu na befi honse ts`a da mpefi ko ya nt`ote ja ha ya nao ya hnini.

PATE NU NA RA BEFI. Pa te da t'udi ra ofo ne ra het'i de ga hahu? ngetho ra mudi da mfadi ya xambathe ne gatho ya jai, pa njabu ma hyoni da ha xa ho, jnabu ha da ma, da tsa da hagi ma ra ya jai, da mpat'i ya mfadi, ya mfeni, nde ngu ma ya bami "ge da padi ma na ra haki, nu mu xi padi ra mudi haki" nehe pa ya xambate, da umbi ra mujuy ra haki, hange ya xanate da umbabi ra nsadi de ya haki, ngetho di ma ha ya danga h'emi de m'onda ha ra noya ret'a ma na "nu ya danga tsitu'i de nu ma hai monda, t'ena da tumbi, ra nsadi ko ra haki petsi nu ya xambate, nehe da umabi ra tekei nu na ra haki ha nuga ha ma hai hu" hange ko nuna ra befi, ma da umbabi ya xamabate ndunthi ya 'u pa da boni xaho, ngetho y am da padi ha, da ofo, da h'eti xa ho, njabu pa mant'ada da padi ma ra ya haki. nge njabu ne ka ga padi de ya xambate, da umbi ra mujuy na'a hindi padi, ngetho ma ga honi ra ngats'i. Hange ra nge`a ko nuna befi ma da petsi ra paha un ya xambate da mpefi k ora haki, pa njabu ts`a da ofo ne ts`a da heti ko yoho ya haki ngu da ha nehe da manga noya, n era ngtsi da padi gatho ya nzi ja nugua monda ne ma n`a ya hi pa njabu da padi matsu. Nehe ko nuna befi ts`a ga mpefi ko n`a ya befi pa ga handi hanja da ofo tra hahu, ha njabu ga padi un ya befi ge hingi ts`a da hoki un ya xamabte ha nuga ga humbi ya mftsi pa da hoki xho ra befi, nge`a sti thogi ya pa un ya befi ts`a ga yopa gu ha ya nguntudi ga y`o haki. Hange nuna befi ma ga hoki ma ga ote n`a ra hmati un ya dada pa njabu ts`a ga mefi ko ra mftsi, nehe ko ya ji nui ha ra tuka hnini.

~5~

YA DANGA MFADI. Pa ga hats'i, nuna ra befi, mahyoni ga manga ya danga mfeni de ra haki hahu, ne ya befi ma ha hay danga hem'i de me m'onda pa ya nsadi de ya haki ya bats'i, di padihe, ge pa xi da padi ra haki, ne da ha ko ma ra ya jai, njabu hinda pumfri ra haki pets'i, ngu ena ya bami (unesco, 1953,p,11) tena ge xa majuani pa da hutuabi n`a ra btsi mahuon i da huti k ora haki, ha ra mfeni, ra haki ge ha n`a ra danga ntudi pa da padi teriboni da ha nehe da ofo, ge`a manga ya ntudi pa da manga ya noya mbeni. Hara hnini, ra haki ge n`a ra hu pa da mpati ya noya ko un ya ji nts`ixbe, ne ts`a da padi ma n`a xaho ne nzntho nubu da ha ko ya mengu ne ya nagu petsi ha ra hnini. Hange ra nge`a ra mudi ntudi ja ha ra ngu, ge nuni ra btsi nxadi da ha k ora mudi haki da hutuabi ya dada, ja gebu, da padi tengu da humbi ya tekei un ya xita da padi da nts`itsi ko ya nangu, ja gehni un ya dada da humbi ya tsofo pa da madi ra haki, pe hinga sehe ha ra ngu da badi nehe ha ra hnini go ge nehe petsi da fatsi pa da badi xho. Nubu da nja gatho un da manga ha nuna hemi ge un ra ngunsadi da xani ya mfdi k ora haki un ya btsi njabu ha da hoki un hma ya danag hemim monda, habu hma ge un ra nsdi petsi da nja ko yoho ya haki, ge`a nubu hoki ya befi ko n`a ra haki nehe ts`a da hoki ko ma n`a ra haki, ngu ena un ra danga muntsi (UNICEF, 1999, p. 41) un ya xamabte da nxadi da heti mant`a nubu padi da heti k ora mudi haki. Nehe ts`a da badi mant`a ma n`a ra haki, da heti manta nge`a ya tsa da heti ko ma n`a ra haki

~6~

TE JA HA RA HNINI HININI: NTSAT'I HYODI: MIZA HNINI: Ra ntsati, nga ngu na yo nthebe ya ji, ngu gtho nu ya mengu ne ya dada de nuya btsi di mpefi de ga jado, tena ge nuna tuka hnini petsa ndunthi ya jado, nu ma ra ya ji de nuna tuka hnini xa ma ha ya hi ya nzubi, pa da honi n`a ra ya bui xho. Ne ha ra hnini ya ji di ha ra hki ngu ya btsi nehe di h nuya haki ya xit, ha ya ngu ne ha ya ngutudi. Ha ra hnini ja oti, ra taxdehe, pe hingi gtho ya pa, njabu ya btsi hingi tsa da nxha hyasto nehe mbo ha ya ntutate nehe xa ntso, nge`a gtho ya pa hotho ra dehe, nehe nuya mpiti xi ra ntso de nuna ngutudi, nuna thogi tsa da nja ya heni ko ya btsi, ne mbo nuna tuka hnini hotho ndunthi nuya ya h`emi pa da heti ya btsi, pa da ftsi manta da da heti ya hemi; ngu nuya dada ya ji di mp efi de ga me ma p, hange ko ya befi di hoki gatho ra pa di tsoho ha ya ngu ne ya hingi tsa da ftsi nuya tu bu nehe xi tsabi nthundhi. Nu na hnini hingi petsi na ra muntsa hemi, nu to ho na ra mfistof o tsa ma da di ha ra ngutudi, pe nuna hingi gatho ya pa di xogi, ngea sektho ya pa ge ha ya ntudi, ko nuna tonte nuya btsi hingi tsa da mpefi ko nuya befi tsogi ha ra ugutudi, ngea ha ya ngu hingi petsa ya mfistofo pa da hoka ya befi, nge`a ha na ra ntani da hoki nu ya btsi bi hm otho ya mfis`tofo ha ya ngu. Ya befi de nu na hnini, j ma na ya befi ngu ra mpoti ga detha, ne ya uada, ne ya ndpo, ngu nehe nu ya ji nsu ya deti ne ya nao ya mboni.

Nu ra mpota detha de ga huthe, nsektho di mpoti naki ra jeya njabu na ya ji nehe di mpoti ya huahi yoki ra jeya, nu sti hogi ra detha pa ya da nxofo meto da huani nu ya dnga tha pa da thokuabi ya thoti pa da pa o da petsi pa da hoka ya thengo nu ra mpota detha de ga uthe nua ra xofo da boni made pa da pa ne

~7~

made pa da tsi, nu ya zfri nu tsi yoti da hoki ya njoti ga zfri pa da tumbi ya deti ne pa da mpa ko nu ya zfri nu ya deti da nte, nehe ha nuna hnini nu ya ji ktsi ya uada, ge na ra befi pefi un ya ji ha nugua ha nuna hnini, nu ya da nte nu ya y`eta da fudi da heki pa da mpa ha nu ya nsha nge ko un ya y`eta hoki ya ngu, nubu ya bi thogi kut`a njeya da fudi da ti nu ya uada pa da boni ra tfi pa da nja ra sei, nuna da hxa nuni ha ra nti pa da mpa nehe ha ra hnini kohi n`a zi tuki pa nu ya zi ji ge bet`i nuna zi sei, nandi nu ya y`eta honi pa da thoki ya thumngo ha nu ya ngo ge nja, nehe di tumbi nu ya mboni da za zi, o nanditho hmuntsi pa da mpa ko nu ya ji petsi ya mboni, ma n`a ra befi ja nugua ha nuna hnini ge ra nsu nu ya mboni ngu ya deti ya nguo, pe ja n`a zi tuki ya ji ge pefi nuna befi, nu ya ji fay`o ha ya hyo nu ya huahi habu ja te da zi huni ngu ya ndpo ne ya zfri, nu sti petsi ndunthi ya xiy`o nu ya deti da heki pa da mpa nubu hingi j`a ra boja, ha nehe di mpa nu ya deti nubu ya bi ndunthi ha hingi hotho te tumbi di mpa pa da xandi manki ha njbu da nja ra boja, ena un ya ji ge nu ya mboni ge ra boja nge`a tsa da gu n`a ra deti da mpa nubu ja ra haboja. NGUNTUDI Ra nguntudi petsi hu n`ate ya btsi, habu ja ndunthi ya nts`ati da heni nu ya xmabate; mbo ra nguntudi tsa ga tsudi ra hmunts`a mfis`tofo, ha mbo nugua ja ya noya pa hanja da bui ha nuna nsdi, nehe nugua tsa ga tsudi ya mfis`tofo pa nu ya btsi nehe pa nu ya xhnate, nehe ya bede, (ra zana, sehe), de nu ya nsdi ngu ra mede, ya mfis`tofo ko ya noya te ri boni, ya hoga noya, ya thuhu, ne ya koi hi, ge n`a tuki ya mpefi ja mbo ha nu ra hmunts`a hemi; ha ra nguntudi xa nja ya befi pa da hutuabi da heti nu ya btsi de nu ya mudi nsdi, nuna befi ja nu sti guadi ya befi de gtho ra pa hange ra nge nu ya btsi ya pdi te da ote, nge hinda ma ha ya ngu nubu hida heti n`a ra bede, nu ra mpefi ko ra hmunts`a hemi xa hutuabi nu ya btsi da pdi ya nao ya mfis`tofo, ne xa mftsi pa ge nu ya xmabte da ho da het`i ya hemi ge ho nge`a nu mahyoni nu ra xmbate da huna ra mfis`tofo sehe; ko nuna hmunts`a hemi da za da nja ra befi ko nu ya xmbate nge`a tsa da hoki ya befi tsogi, tsa da handi ya mfis`tofo pa da honi ya dnga mfeni, nehe ha nuna nguntudi ja n`a ra ngu ga bami boja habu da za da yuti pa da handi n`a ra koi ga bede ne

~8~

n`a ra xeni ga bede pa nztho nu ya bede petsi da ha de nu ya mfdi handi nu ya btsi. Ha ra nguntudi hingi ja n`a ra hmuntsi pa da ntihni nu ya xhnate, habu za da hma nu ya xuha ja ko nu ya xmbate, ya befi bi nja tada zna, hanja xa nja ra befi ko nu ya xmbate, te ma befi bi huxa n`a ra xhnate ha bi boni xho ha nugua ha nuna hmuntsi tsa da mpat`i nu ya befi xa nja, ha pa njbu da ftsi nu ya btsi pa da pdi matsu, ha nehe te ma befi da hutsi ko nu ya xakia btsi, ha ko nu xi ya bmi, pa da ftsi nu ra xhnate petsi te da handi hyastho te thogi mbo de nu ra ngunsdi, hanja ra befi hoki xho o hina, te ma befi sa da gu pa da thutsuabi n`a ra mede nu ya xmbate, za ge nubu da nja nuna ntini tada zna nu ya xhnate da hoki xho nu ra befi ko nu ya xmbate. YA DADA: Ha ya ngu nu ya dada hingi petsi ndunthi ya mfis`tofo, ne hingi ho da het`i nu ya bede; ha n`a ya dada ena ge ha petsi ya mfis`tofo pe de nu ya tu ya xa ndta, ena ge hingi thi ya hemi xuha honse nanditho, o nehe nubu ho da handi n`a ra bede tepu, nge`a nu ya dada honse het`i nubu da ftsi da hoki ya befi nu ya tu, pe ga ma manga majuani hinge gtho ya dada ftsi ya tu da hoki ya befi ge tsogi ha ra ngutudi, hange nu ya xmbate nandi hingi hoki ya befi, ya dada hingi het`i sehe nge`a ko ya befi pefi hingi tsupu ra ya, nu ya dada hingi boni ko ya btsi de ra hnini nge`a hotho ra boja, ha hingi tsudi pa da ma ha ya ndehe, ena n`a ya dada ge nu ya btsi handi ra nthanthayabu honse n`a ya, nu sti huadi ya befi, handitho nu ya b`ede ga nkuamba, ha nugua nu ra dada ha ko ra btsi hambi hanja bi mpefi ha gtho ra pa te hoki ha ra nguntudi ge n`a ra ya de ga ntini pa da manga ya noya gtho, ngu ya dada ne ya btsi, o nehe nadi hokju ya befi ri yoho, pe hinga manga ge gatho honse n`atho, nandi nu ya dada hingi ftsi, nubu nu ya ku ya pa ha ma n`a ra ngutudi ftsi ya tuka ku da hoki ya befi, nge nu ya dada petsi da boni da mpefi pa da humbi te da zi nu ya btsi, njbu nandi nu ya btsi kohi ko ya ku ne ko ya zuzu.

~9~

RA NGUNTUTATE Nu ra xhnate de nu ra mudi nsdi honse bi nxdi ha ra mudi nsdi ga xhnate, mpefi ko n`a ya befi pa da hutuabi da het`i nu ya xmbate, ena ge ko nu ya befi hoki nu ya xmbate da ho da het`i, pa njbu da pdi te ne nu ra xhnate, ha njabu nu ra xhnate honi ya nao ya befi pa da hutuabi ya xmbate ha da nja n`a ra hoga ntudi, mbo nu ra nguntutate tsa ga tsudi nu ra nts`ati de ga het`i, habu nu ya xmbate tada hto pa mbehe o nehe ha gatho ya pa nu ra xhnate da hma ne tsa da thogi ha ra nts`ati pa da het`i ya mfis`tofo, pe nandi j`a ya btsi ge met`o da hoki gtho ra pa ha ra nts`ati`a, nandi nubu nu ra xhnate da hambi nu ya xmbate honse yoho ya btsi da jutsi ra ye, ne gtho nu ma n`a da ha bestho, hingi nja ra tekei, nu ya btsi ya bui ha ra yoho nsdi ga heti nge`a yoho ya btsi hingi padi da heti xho ngu ri ehe, njbu tsa da hoki ya befi hinxa hei, gatho nu`a ko ra nsdi petsi tada n`a ra btsi, ge ga mbeni`hu ge mbo n`a ra ngutudi ja ya nao ya mfdi, nubya nu ra xhnate hibi fudi ko n`a ra befi hyastho , hange tsa ga hma ge honse nu ra xhnate di ho da mpefi ko ra mfis`tofo nuya xmbate SEP hingi honi ma n`a ya mpefi, pa da nja n`a ra nxdi ngu ri ehe ko ra mftsi nu te ja ha ra hnini. Pa ga huadi za ge ja hma nubu ota ra bedi ga handi ma n`a ya thogi nja mbo ra ngututate, pe ngetho n`a ra pa da ho ga handi ma n`a ya befi pa ga gu ha ga nxdi mbo ra nguntutate, nehe ngu zoho ya zonte nu ya btsi ngu xi johya hange ra nge nu ra xhnate hingi tsa da mpefi xho ko ya btsi.

~ 10 ~

NU TE PDI YA BTSI RA THUHU YA BTSI RA HANKI HA KO YA MENGU RA HAKI HA RA HAKI HA DA HETI NE DA OFO RA HKILEE KO RA KO YA NTSITSI XAHNATE

DIANA HU NSADI

Hamfo

Hamfo

Hamfo

Heti: nandi, pe hindi padi xaho, ngeto di umbi ra nts'a nehe, pe ha di tsa da hma na ya zi tuka noya.

GABRIEL PEREZ HU NSADI

Hamfo Hamfo ne ra hhu

Hamfo

Hamfo Hamfo ne ra hhu

Tsa da heti de ga hhu, pe nehe hingi tsa da ofo xho, ne di ofo ngu pdi ra haki, Nehe tsa da hma na ya zi tuka noya. pe ha di ha ko ya nts'its'i

ARACELI HU NSADI

Hamfo

Hamfo

Hamfo Hamfo ne ra hhu

Nuna ra nxutsi ha pdi da ofo pe ingi pdi da heti xaho, pe bu gi ambi hanja da m na ya zi tuka noya ha pdi da ma xho.

YESICA HU NSADI

Hamfo

Hamfo

Hamfo ne ra hhu

Ha pdi da heti ne da ofo de ga hhu, pe ingi tsa da ma xho ya zi tuka noya ko ma ra ya ji.

~ 11 ~

PLACIDO HU NSADI

Hamfo ne ra hhu

Hamfo ne ra hhu

Hamfo ne ra hhu

Ha pdi da heti ne da ofo de ga hhu ra zi tuka btsi, pe ingi pdi da ma ya zi tuka noya ko ma ra ya ntsitsi.

MARCELINO HU NSADI

Hamfo ne ra hhu

Hamfo ne ra hhu

Hamfo ne ra hhu

Ha pdi da heti ne da ofo de ga hhu, ne h xho ra haki xho, pe nuna btsi ingi tsa da ofo xho ra haki, ngu gatho ya btsi di ofo ra haki ngu di pdi, pe ngubu tsa da ha na zi tuki.

ALEJANDRO Hamfo ne ra HU NSADI hhu

Hamfo ne ra hhu

Hamfo ne ra hhu

Nu na btsi ha pdi da ha ra haki xho, ne pdi da ha ko ma ra ya ji, pe petsi na ra xuha ge hingi padi da heti ne da ofo.

GABRIEL HERNNDE Z HU NSADI

Hamfo ne ra hhu

Hamfo ne ra hhu

Hamfo ne ra hhu

Nu na mets'i ha pdi da ha ne da ofo ra haki, nge ha ra ngu ha ya dada nu na haki, ne ha ngu tudi tsa da ha ko ma ra ya ntsisti un ya ji pdi da ha nuna haki.

ANGELICA HU NSADI

Hamfo ne ra

Hamfo ne ra

Hamfo ne ra

Nu na nxutsi ha pdi da heti ne da ofo

~ 12 ~

hhu LETICIA GOHO NSADI Hamfo

hhu Hamfo

hhu Hamfo

ra haki. pe hindi mpefi. Nu na ha pdi da heti , pe nandi hingi ha nzando ha ra ngutudi ko ya nts'its'i, pe ha, di hoki ya befi, da ofo hanja da ode.

ANGELES GOHO NSADI FRANCISCO GOHO NSADI

Hamfo ne ra

Hamfo ne ra

Hamfo ne ra

Nu na nxutsi ha ha ra haki mbo ne thi ra ngutudi, pe hingi pdi da ofo xaho

Hamfo ne ra hhu

Hamfo ne ra hhu

Hamfo ne ra hhu

Ha pdi da heti ne da ofo de ga hhu, pe nu na ra btsi ha di ha ha mbo ra nguntudi ko ya nts'its'i, ko ya xanate de ra nguntudi, xipadi da ha xa ho. ne ha ra ngu ko ya dadako gatho. Ne nubu di eni ko ya ntsitsi pe di ha ko ra haki.

EMMA GOHO NSADI LUZ MARIA GOHO

Hamfo ne ra hhu

Hamfo ne ra hhu

Hamfo ne ra hhu

Un na btsi hingi tsa da ofo ne da heti pe ha tsa da ha ra haki habu da za.

Hamfo ne ra

Hamfo ne ra

Hamfo ne ra

Sehe hindi padi da ofo xaho, pe ha di

~ 13 ~

NSADI ENEDINA GOHO NSADI BRANDON GOHO NSADI

hhu Hamfo ne ra hhu

hhu Hamfo ne ra hhu

hhu Hamfo ne ra hhu

padi da ha, ne da het'i na zi bena. Nu na ra nxuts'i hingi tsa ne hindi padi da ofo ne da heti pe ha tsa da ha ra haki habu ra zao da ma.

Hamfo

Hamfo

Hamfo

Nu na mets'i, hindi padi da au, hindi padi da ofo de ga hahu. hindi ho'o.

~ 14 ~

~ 15 ~

MA BEFI DA HOKI

RA THUHU RA BEFI: : TE DI TS'IHE? RA MUDI MFADI HA RA HNINI: COLONIA BENITO JUAREZ (LA RINCONDA). KO NTO DA MPEFI: KO RA MFATSI YA MPEFI JA RA HNINI. RA THEMI : GE YA XAMBATE DA PADI MA HYONI DE NU'U DI TSI, PA NJABU DA PADI TE DA TSI NE NA'A HINDA TSI. TE MA DA PEFI YA XAMBATE: DI OFO XA HO GATHO YA BEFI, DE GATHO YA NSADI (HAMFE,MEDE, NSADI PA NU RA NSU RA BATHA, NSADI GA HEMI, RA NSADI MA NT'EDU, HAHU.) KO NA RA MFADI GA UMBI.
NSADI
YA NSADI. HAMFE NSADI PA NU RA NSU RA BATHA MEDE. NSADI GA HEMI HI. RA NSADI MA NT'EDU. HAHU

3 Y 4

NGUTA NOYA KO NTE MA GA MPEFI

HU NSADI

"V"

GOHO NSADI

HAMFE: ofo na ra hanja di hoki ya 'ethi ndapo de ya hnini, de ra haki.Escribir MEDE: ya nj'othi xeni. NSADI PA NU RA NSU RA BATHA: hanja di padi he? nu ya ntadi, di ma hanja gin nsu ne ra batha. MA HAKI HABU DI BUI: ra jeya n'ate ne hanja di bui RA BEFI DE GA HAHU: ga hokihu na ra fist'ofo de ya noy'a de ya xambate ne de ra xanathe.

HLAMFE: ofo ya xeni noya di ma ha ra hemi de ntundi ya mede de gatho ra ximai. MEDE.: hangu di pongi? NSADI PA NU RA NSU RA BATHA: hanja di padi he? nu ya nt'ani, di ma hanja gin nsu ne ra batha. NSADI GA HEMI HAI: da 'tini habu ha ya mede ha ra batha RA NSADI MA NT'EDU: ya tuhni hara insurgente RA BEFI DE GA HAHU:. ga hokihu na ra fist'ofo de ya noy'a de ya xambate ne de ra xanathe.

~ 16 ~

YA THEMI HAMFE: padi tengu ya xeni, de hanja hoki HAMFE: Tsidi te hm'a ha ya h'emi ma gatho te ya 'ethi ndapo. thogi ha ra ximai. te di thogi, ya jai bi yut'i MEDE: di 'ha ya nteni pa da padi tengu ra MEDE: Tsidi ne hoki ya xeni ma hi'egi maa. NSADI NU RA NSU RA BATHA: hutsi, nu te di NSADI PA NU RA NSU RA BATHA: hutsi, padi, pa da hoki na ra befi na di ne, ngetho bi nu te di padi, pa da hoki na ra befi na di ne, handi gatho ra jeya. ngetho bi handi gatho ra jeya. RA NSADI GA HEMI HAI: Padi te ra bea di petsi MA HAKI HABU DI BUI: huts'i hnaja bi ra tsoki pa da ha ndunthi ya paxi ha ra ximai. thoji nu ya thogi ma hamu ra jeya nat'e ko RA NSADI MA NT'EDU: di padi te ra hyoni de ya nubye di buihu. tuhni ma ham'u de ra insurgente.

TE MA DA HOKI YA XAMBATE. HAMFE: Ga ha ma su ya haki de me HAMFE: monda. MEDE: di hoki ya bede, sehe, hinto fats'i. MEDE: di hoki ya bede, sehe, hinto fats'i. NSADI PA NU RA NSU RA BATH: he'e ya NSADI PA NU RA NSU BATH: he'e ya ndunthi ya mfadi, pa da su ra bath ne ra hoga ndunthi ya mfadi, pa da su ra bath ne ra nsaki. hoga nsaki. RA NSADI GA HEMI HAI: di mpefi habu di bui. MA HAKI HABU DI BUI: madi ra bath RA NSADI MA NT'EDU: di badi hanja bi thogi ya thogi, pa nubye ya paya hinda habu.

~ 17 ~

HAMFE HABU MA GA MPEFI: Gatho di mpefi

MEDE TE RA BEA: Ya mede, ne hanja beni ya mede.

NSADI PA NU RA NSU RA BATH YA BAMIA:

Ra nte ra ji, ne ra nsu ra bai.

RA NSADI GA HEMI HAI

RA NSADI MA NT'EDU

Ra thogi ma h'amu.

Ra thogi ma h'amu.

HAMFE Hu nsadi Goho nsadi Ra mudi befi Da mudi ra nsadi ko n'a ra ntheni ra thuhu "tsogi ya hemi ha ya ngu", pa ya xambate, da ha xa ho hinda petsi ra ts'a. Ne pu ga y'aambabi ya xambate te ra be na ra h'ani? xka hoki na ra h'ani? nu mu da ena ha, habu, hanja y de te bea? xka ofo ri h'ani o na ra hanja xka hoki? nugua ri hnini con te di 'ethe? te di tsi ya jai de nuna ra hnini pada 'ethe? ko ya {'ethi ndapo o ko ya 'ethi di unga ya 'ethet'e? Ya befi pa nao ya muntsi Ga apabi nu ya xambate da ofo, na'a di padi de ya e'ethi ndapo , nehe da ofo ha na ra h'emi nt'axi, To'o ne da ma o da xiki na ra mede di thogi ha ri hnini h, ge ga umbi. ngu te bi thogi, ya nsathi, ya mpe. Ga hutsuabi na ra med ko'i hara bamia boja de ya hahihu o gi honi ha ya muntsa h'emi, te ra bea ra xuha? 'ethi ndapo, ne pu ga apabi da mfeni, ne da mpati hangu ya xuha ha? hanja gi ofo na ra xuha? numu na ya 'ethi bi handi ma hiegi ko nu ya de ra te ma xuha gi beni? habu ga ode o ga handi?te bi hnini, o te ra haho petsi ha me hiegi ya e'ethi ma? ndapo. GA heti na ra xuha xa thogi bie, ngetho ga hatsi na ra Ga apibi da ma, te 'thi ndapo di umabi ra nana h'emixuha, ne pu da hoki ma ra ya 'ani, te bi thogi? nu mu da h'eni, pa da nu mu da sa xaho, ma ya hanja bi thogi? to'o bi m'upi? hanja ne pate bi thogi? 'ethi ndapo gi padi, ngu pa gi ho xa nt'axi, ri Ga adi da heti na ra xuha da handi, ne da dati, ya n'tadi bi baima hotho. hma ma mudi. ga xipi ya xanate ge gatho n'a ra pa, daha

~ 18 ~

Gi beni na hanja gi hoki ya huni, gi hoki ha ri ngu, hanja bi t'ofo? te ma xeni pets'i? Ga apabi da honi ha ra ngu ha ya bamia boja, na ya hoki ya 'ethi ndapo, da ma ko gatho ya nts'its'i, te ya xeni di petsi nu ya hoka 'ethi. Ga apabi da h{ani ko ya xita ne ya dada, te 'ethi nadpo di padi o di hoki, ne te 'ethi honi o huts'i pa da za xaho. Ga huana n'a ra hoki 'ethi ndapo, e da da ofo ha na ra h'emi ndangi, pa hatho da handi hanja di hoki. Ko n'a bi 'ani bi honi ha ra ngu, da ofo na ra hoki ndapo 'ethi. ngu bi hoki mande, pa njabu ya xambate da uti ko gatho ya nts'its'i. njadii da badi, te 'ethi da honi nu mu da heni, ne hangu da ts'i, hanju da honi pa da 'ethe. Ga ambabi ya xambate. pa te di ne ga padi ra mudi thuhu befi? tengu ya hyoni gi padi te ra thuhu? di ne da petsi hangu ya nadpo di hutsi ha ya 'ethi nadpo? nu yu ya hutsi xa pa xa ho? tengu ra hyoni da badi hanja di ne da hoki ya ndapo 'ethi.? te da thogi nu mu hingi padi hanja da hoki nu ya befi? Ga handi nu mu bi ofo xaho, nu mu hina, ga hoki xa ho, nu bu ya bi huadi, ga apabi da hoki de ga h{ahu ra befi. Gatho ya pa da ofo de ga hahu na ra hoki 'ethi ndapo, ngu da gadi ga hutsi ha na ra muntsi hemi, ne ga apabi ya xambate nu mu da ts'a da ha nu ya ndapo de ya 0ethi bi ma, pa njabu da badi te ngu ra bai. da kuete ko ra ofo pa njabu da handi

na ra hemixuha , pa njabu ga padi he te di thogi hyoastho. Te xeni petsi nu ra xuha, te ra xeni petsi da ofo, pa ga ofohu na ra xuha? Ra mudi thuhu, ra ngatis, ra bai de ra xuha. Ngu ya da huadi ga ma hanja da hoki ra befi, ga adi da ofo n'a ra xuha pe ya xa ho, ko n'a di padi. Ga pot'ihu, Pa hu de ra zn rat'o (mande) Ha ra ngutudi Xambate de goho nsadi de ra nguntudi (thuhu de ra nguntudi) Bi poti ya mbza Da heti ya xuhla de ka da n'a, pe de ya ndapo, ne ya mboni di ts'i ha ra hnini. Ga hapi nu ya xambate da hoki n`a ra xuha, de u ra mpa de nu ya xaue ne ya yuhis. Ga hapi da hoki ya befi ja ha ra mfistofo ga mede ha ra xi n`a nthebe ne hu n`ate ne hato. Ha ya tuka muntsi ga hapi da hoki n`a xeni hemi mahuantho de un ya thogi bi nja mameto ra ntuhni pa da bui xaho ko ya mfatsi ya koi. Ga xipabi un ya xambate da hoka ya tuka munti ga befi pa da hoka ya ntani ya he de ga xeni pa da mpati ko ya nts`its`i. Nu ya da huadi, da ofo ra xuha, ne da ofo de ga hahu, ne da thuts'i na ra koi de te n'a da ofo. njani da ofo ndunthi ya xuhla, de gatho na di thogi ha ra hii o ha ra ximai, pe ga embi da ofo n'a de ha ra nguntudi, ngu n'a ra nt'ate, n'a ra xambate xi di padi, gatho nu yu..

~ 19 ~

ya xambate y da dangenda. te ma ra gi padi? ngu: ma nana bi xiki ge ga ts'i ndunthi ya nanxa, pa hinga h'eni de ra thehe., nu'ihu ya gi oxkuhu nu na ra noya? te mats'i gi padi?te ma ndapo gi padi ge di kani ya y'igi? ngu ra jut'a, di faxi'i da nte dri st, nehe pa da gi ya nts'o hmi. Nehe ga adi da ani ko ya dad ne ya xita, ne da ofo pa ga hutsi ha ra munts'a h'emi.

gatho nu ya befi da ha, na ra mudi, ne da hoki xaho, ha na ra h'emi ntaxi, pa njabu da huts'i ha ra munts'a befi, nehe da huts'i ra ngutudi.

Ra gaxa ra befi Ya xambate de ra goho nsadi ne ra hu nsadi da gohi ma hiegi hanja da uti ra befi bi hoki gatho ya pa bi thogi. da hoki na ra ntutate befi thi ha batha, pa ma ra ya xamabte de ra nguntudi da handi, ne da ma hanja bi xandi ya befe de ya nts'its'i, pe da ofo de ga hahu nehe. Mede Ra mudi befi Da mudi ra nsadi ko n'a ra nteni ra thuhu, "ra barco di gi" pe ga pati ra nteni, ngu: nuga ga xipi te ma mede da munts'i, ne ngu ya bi munts'i ga ambi na ra ya ntadi de ra nsadi mede, ngu: xiki te ra thuhu nunar ara mede,? hoki ra ri hemi, ra mede ga kohi?, nepu de ya bi thadi ya ntani, ga ha ma ra ya ntani, te ra be'a ya xeni mede? gi padi di hoki ya mede xeni? nu mu gi ta'i gi mihi nuna ra noya? Ya befi pa nao ya muntsi Hoki hangu pa nuna ra mede, hu de kuta ya xeni, Ga ambabi un ya xamabate te ma befi tsa da hoki ko un ra hoki hanja gi padi,ne pu hanja da dadi, ga umbabi nsadi ra uada?, ha ri ronjua tsa da heke, habj ya xeni da ya befi, nepu ga xipi xaho hanja di ma nu ra boni?, un ra heke hanu da boni?, ga xipabi un ya xamabate mede, pa njabu ya xambate, da badi, ne da hoki ga hoka n`a ra ya ntani, ha un ya huahi ja ya uada te ma huahi ma ra pa njabu da badi mats'i y hoki sehe. ja mats`u ya uada un ja ha ra gosti ra hnini o ha ra he, un ya danjua ko un ya ronjua to`o petsi ma n`a ndunthi ya thai, ga Nepu ga umbabi na koi kada n'a ya xambate, ko

~ 20 ~

ma ra ya koi de ga mboni, habu di juxi ya mede, pa da tsidi ra kompa. Ga hats'i ntundi ya befi, pa nu ya xamnate da padi mats'i o xaho., ne pa da badi xaho ya mede, da heni konge pa njabu ra mfedi da d'angi. Ko hatho ya xambate, ga ofohu tengu ra thuhu ya mede de ga hahu, ngu: n'a made, yoho ya xeni de rat'o ya xeni. Nepu ya xambate, ya bi padi hanjada di ofo ya mede de ya xeni, ga heni hu ko ya mede xeni pe de ga hahu nehe, pa da badi de ga hamfe ne de ga hahu. nu mu na ra mabate da medi, da thogi da h'eti ra mede. Ne pu ya di ma na ra cosa, ngu ya manzana, nubu di ne ga heke pa goho ya bts'i hangu da tocabi kada n'a. Ga apabiya xambate da ofo, ra yo ya mede de ga xeni, pe da ma konge'e di ts'i o te di nte ha ra ngu. ngu:ya deti, ya oni, ya xat'a. gatho ya mede da ofo de ga hahu, ga munts'i pa ga pets'i, pa ma na ra pa da hyoni.

utuabi n`a ra danjua n era ronjua ga ambi to petsi ma n`a ndutnhi ya thahi? Ga xipabi un ya xambate da hoka ya tuka muntsi pa da heni ra nteni ga xeni. Ga umbi ya befi habu da hoka ya thantsa koi pa da hoki ra befi habu da hoki ya mede. Ha ya tuka muntsi ga xipabi da hoka ya ntani habu da hma nuya xeni, ya xu, n era heke. Ga mp'ata ya ntani. Ga heni k ora thotsa koi. Ga apababi un ya xambate da hoki n` a ra befi habu da huana ya koi ga mede ge ja ha ra hnini. Ga thutsuabi n`a ra bede koi ga mede. Ga apabi un ya xambate da hoki n`a ra koi ga mede pa da hoki n`a ra koi habu ts`a da hoka ma n`a ya koi.

Nehe nu n'a ra befi da ofo de ga hahu. Ra gaxa ra befi

Ya xambate de ra goho nsadi ne de ra hu nsadi da uti ra befi bi hoki de ga hahu, pa nu ya xambate da padi y da unga ra mfedi de nuya befi da hoki ya xambate de ra goho ne hu nsadi.

~ 21 ~

NSADI PA NU RA NSU RA BATH Ra mudi befi Da mudi ra nsadi ko n'a ra nteni ra thuhu, ra pastel partido, pa nu ya xambate hinstra sabi, y da ho da ha, da ma na'a ra mfeni, ne da ne dan mpefi. Na ra bats'i bi ts'i ndundi ya huni, ya njat'i hu, ne ya nanxa xi xa nt'so ra u, bi ugi ra mui, te bi tsi, pa bi ugi ra mui? gatho na'a ti tsihi xa ho? te ma ndapo, ya huni, ne ya mboni ja ha ra hnini gi tsa gi ts'i? Ya befi pa nao ya muntsi Gatho ya ji di beni da su ra bai, xa da uni xa ho, pe nu ya sehe de ma ra ya hnini, di ja ndunthi ya hao huni, ngetho di ja ge ya ji da pets'e ra noho. hange gi natani hanga gi huni xa ho. Ga adi ya xambate da ofo te gatho di ts'i ra pa. Nepeu ga hahe gatho, ga mehu te ra bea di tsi gatho nuyu ya xambate, ge nu mu xaho da ts'i o hina. Ga api ra xambate da honi, o da nt'ani ha ra nguti bamia boja, te ra be ra hui? hanga gi huni xa ho?Pedir a Na'a ya bi honi, da ofo ha na ra hemi de ga yoho y'ut'i , da ha nu ya hu xa ho, ne ya huni hinxa hu. te ra be'a ra noho? te ra be'a ra data noho? hanja xi di ha ndunthi nu ya noho? 'te di ha nu pet'si nu xi xa noho? Ne hamu ya padi te ra be ra noho, nsai da angi jangu da tsi nu ya nadapo o na'a da tsi. Da handi ten gu ra bai na'a ra mohi de ra huni xa ho, hangu de ya xeni da tsi. te ra be'a ra mohi de rabhuni xaho? da honi ha ra munts'a h'emi.? Ra gaxa ra befi Ga apabi ya xambate da ha, ya koi, de nu'u di mehui ha ra mohi huni xaho, da ha kada n'a. Ga xipabi da hoki ya tuka munts`i, pa da hoki nu di padi de ya huni, Ge ya xamabte da hoki hanja dan su xa ho, hanja o te ra be'a da tsi pa hinda noki. Ya xambate da ofo ha ya hemi dat0a hanga da huni xa ho, ne da kuete ha gatho ra nguntudi. Da hoki de ga hahu nehe, pa njabu ya xambate ne da padi hanja di ofo ne hnajda di heti.

~ 22 ~

MA HAKI HABU DI BUI NE RA NSADI GA HEMI HAI Actividad inicial Da ofo ja ra hmei t'ofo nu ya huni di ts'i, ha ra nguntudi, ne ha ra hnini. Ya befi pa nao ya muntsi Ga xipabi ya nt`agi thuhu de un ra ronjua, ya dexi ga ambabi nui ya xambate, te ma bede xka ode de un ya Ga hutsuabi n`a ra bede ga koi ha ra bamia boja de ya huni ja dexi? ha ra hnini. Mbo un ya mpa sei te ma bede xka ode ko un ra mpa Ga ambi mahyegi ngu ri nhini?, gi padi gi tsi un ya hnui?, sei. hanja ra nkuni de un ri ngu? Ga xipabi da hoka ya tuka muntsi pa da hoki n`a ra Ga xipabi un ya xambate da hoki de ga hagu un ya huni ja mede de un ra uada ha ri hnini. te ma jeya bi mpa ra sei xi ndunthi? Ga hapi un ya bts`i ge da hoki n`a tuka mfistofo de un ya Ga xipabi un ya bats`i ge ha gatho ra nguni ma hai huni au. monda ga ya nao ya uada. Ga tsopu un ya btsi da hambi ya xita te ma heni mi ho da heni. te ma befi tsa da hoki ko un ra santhe?, ga xipabi ge ha n`a ra koi hai me monda da huana ya danga hnini Ga huatsuabi n`a ra bede ga koi ha ra bamia boja de un ra habu ga ya uada ne habutho ati ya uada ne j ara sei, hmuntsi di naj nuni thenhi ga hambi, hanja fudi un ra bede?, ga xipabi da hoki n`a cuadro njoti habu da hma un te ma noya ma da petsi?, habu bi nja nuna ntini? ya mpa hoki monda ko nura ithe, sei ko ma n`a ya Ga hutsuabi n`a ra bede ga koi ha ra bamia boja, de un ra danga hnini. hemi xuha hanja bi thogi ya y`a ha bi mpati ra bi. Ra uada te ma huni rakje. Ga xipabi un ya xamabate da hoka ya tuka muntsi pa da padi Ga tsopu n`a ra befi habu da ntambabi ya dada te ma ya xeni petsi un ra hemi xuha. huni xa thoki ko ya uada. Ga tumbi ya hemi boja de ga yoho nthebe, ga hambabi numu Ga xipabi da hoki ya tuka munts`i, ha dahoki n`a ra ra hemi xuha petsi ra mujui reta ma yoho, hangu ya hemi xuha ga hemi habu da hutsuabi ya huni ge ja ha ra xuha tsa gi tai?, ga xipabi ya tuka hmuntsi da hma hanja bi hnini. hoki ra mede pa bi padi hangu`a Da hoki n`a ya nt`ani de ya huni ja ha ra hnini. Ga hutsuabi n`a ra bede ga koi ha ra bamia boja, de un ya

~ 23 ~

Ga xipabi ya mede de ga hahu pa da padi da mede ra boja, nepu ga heni ra ndenda. Ga ambabi un ra Omar nubu ga thai n`a ra nteni ga nziki di juti n`ate ma kuta, hangu da juti po rato nteni ga nziki. Ga hambi ya nt`ni habu ote ra bedi un ya boja. Ha ya tuka muntsi ga umbi ya njoti ne ya xito pa da handi ya hni petsi, ga apabi n`a ra koi de ga njoti. Ga hutsuabi n`a ra bede ga koi de un ra nda Cantinflas ne ko ya ts`o. Ga ambi un ma n`a ya hai j`a te ma koi petsi, ko un ya tso ts`a da hoki n`a ra hoja koi, hanja? Ngu un ja ha ra nija , hanja gi hoki?, ha ya hemi xuha te ma njoti gi tsudi.

danga hnini ne ya ya xuha thogi, hanja raka ya xuha un ya danga hnini? Ga hapabi un ya tuka muntsi da hoki n`a njoti ko yoho ya xeni habi da hutsuabi ya hotho noya rakju ya danga hnini nehe ya nts`o, ga hambi habu xi ts`o ya hemi xuha?, hanja? Sehe un ya btsi da hoki ya befi ha ra mfistofo ga mede ha ra xi n`a nthebe ne hu n`ate ne reta ma goho nehe ha ra nsdi hafe. Ga tumbi ya koi de un ya mbuntsi bi nja ncostantinopla ha un ya btsi da hoka ya noya pa hinda thigi un ra ntuhni. Ga hapi un ya xambate da hoki ya ntani habu da hani te ja pa da tsi ha ra toho pa da hutuabi ya nts`itsi un mbehe. Ga hapi un ya xambate da hoki ya befi ha ra mfistofo ga mede ha ra xi n`a nthebe hu n`ate ne reta ma n`a. Ga tumbabi ya koi de un ra danga hnini de da hoki n`a ra bede ko un ya koi. Ga hapabi un ya xambate ge da hoki ya tuka muntsi, pa da pete de un ya heni habu ts`a hinda thogi ya ntuhni nubu da managa gatho ya noya. Ga hamababi te ga pefi pa hibi nja ya ntuhni?, un ra heni ge ra mengu o un ya heni ha gathi ra guni ra hai monda? Ga xipabi un ya tuka mutsi ga xambate da hoki n`a ra njoti ko yo xeni habu da huxpu ya heni mengu ne un ya heni megu ma n`a ya hnini. Ga hapabi un ya btsi da huxa n`a ra heni habu hinda nja ya ntunhi, ga poni ha ra bathz heni pa da fudi ya henibu. Ga hambi te ga pefi pa hibinja ya ntuhni?, un ra heni ga ha mengu, o hehe ma n`a hnini?, te ma nteni xa ote da ntunhi un ya ji? Ga muntsi un ya batsi ko ya nts`its`i pa da mpata ya nfeni de un ya njoti ga heni.

~ 24 ~

Ha ya tuka muntsi ga hapi da hoki n`a ra tuka mutsi de un ya nteni ja ha ra hnini, pa un sti huadi da hutuabi ya nts`its`i, ra njatsi da thoki ya ntani pa da hambi un ma n`a ya xambate de un ya nteni heni`u. Ga muntsi ha ya mexa pa ga heni un ya kea n ya rede.

~ 25 ~

TE NGU PADI YA XAMBATE DE RA HAKI HAHU

THUHU

Di padi, ne ode, nubu di ha de ga hahu.

hyastho Na si bena Hin hamu

Escribe y traduce bien en lengua hahu.

hyastho Na si bena Hin hamu

Lee y comprende lo que se lee, a si como expresarse bien.

hyastho Na si bena Hin hamu

Escucha y redacta bien lo que se le dicta.

hyastho Na si bena Hin hamu

Reconoce y le da la importancia a la lengua.

hyastho Na si bena Hin hamu

Tiene una actitud positiva al trabajar con la lengua indgena (hahu)

hyastho Na si bena

~ 26 ~

RA UADI MA BEFI

Ha ra nguntudi hingi ja n`a ra hmuntsi pa da ntihni nu ya xhnate, habu za da hma nu ya xuha ja ko nu ya xmbate, ya befi bi nja tada zna, hanja xa nja ra befi ko nu ya xmbate, te ma befi bi huxa n`a ra xhnate ha bi boni xho ha nugua ha nuna hmuntsi tsa da mpat`i nu ya befi xa nja, ha pa njbu da ftsi nu ya btsi pa da pdi matsu, ha nehe te ma befi da hutsi ko nu ya xakia btsi, ha ko nu xi ya bmi, pa da ftsi nu ra xhnate petsi te da handi hyastho te thogi mbo de nu ra ngunsdi, hanja ra befi hoki xho o hina, te ma befi sa da gu pa da thutsuabi n`a ra mede nu ya xmbate, za ge nubu da nja nuna ntini tada zna nu ya xhnate da hoki xho nu ra befi ko nu ya xmbate. sehe di mepi ya xambate ya befi xi da ho'o, pa njabu, xi dan pefi, ngetho ra xamabte hinda mfada. ne ya xanate di ne da ot'e ndundi ya befi xi xaho, ne da gamfri na'a di ma ya xa,bate pa njani da ne da mpefi. ya xambate xi di ha ra hahu, sehe di medi da ofo ne da heti xaho, pe ha di padi, sehe di medi ra xanate da umbibi ma ts'i ra hyoni, pa njabu ya xambate xi da padi de ra haki.

~ 27 ~

YA BEFI BI MPEFI YA BTSI Ya xambate, bi hoki ra nkohi de ra nguntudi, de ga hamfe ne de ga hahu.

~ 28 ~

~ 29 ~

YA BEFI BI MPEFI YA BTSI YA BEFI DE YA 'ETHI NDAPO

~ 30 ~

YA BEFI DE N'A RA XUHA.

RA THANDA KO'I HA RA BAMI BOJA, HANJA DI NTUHU YA XAMBATE DE GA HAHU, NE NA T'UKA NTINI GA DANGO.

~ 31 ~

~ 32 ~

YA DANGA MFENI BI MA YA BMIA JI. UNICAUCA-UNICEF. (2002) Enseanza y revitalizacin de la lengua Nasa Yuwe. Resguardo indgena. Nasa de Canoas. Colombia, UNICEF.

Schmelkes, Sylvia (2002), La enseanza de la lectura y la escritura en contextos multiculturales. Conferencia presentada en el VII Congreso Latinoamericano para el Desarrollo de la Lectura y la Escritura, celebrado en Puebla, Pue. Del 16 al 19 de octubre del 2002.

Instituto Nacional de Lenguas Indgenas. (2003) Ley General de Derechos Lingsticos de los Pueblos Indgenas. (Publicado en el D.O.F. el da 13 de marzo de 2003) Mxico, INALI.

Coordinacin General de Educacin Intercultural Bilinge. (2004). Experiencias Innovadoras en Educacin Intercultural Vol. 1. SEP-CGEIB, Mxico.

Cassany, Daniel; Luna Marta y Sanz Gloria, (2000) Las habilidades lingsticas en Ensear lengua, Espaa, Gra.

SEP, Direccin General de Educacin Indgena (2006), Parmetros Curriculares de la Asignatura de la Lengua Indgena.

~ 33 ~