Seta Perspektif

ONUNCU KALKINMA PLANI (2014-2018) DEERLENDRMES

S E TA P E R S P E K T F

S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r V a k f | w w w. s e t a v. o r g | 2 6 H a z i r a n 2 0 1 3 | N o : 1 9

GR
Kalknma Bakanl tarafndan hazrlanan ve lke ekonomisinin 5 yl vadeli ama, beklenti ve hedeflerini ieren Onuncu Kalknma Plan (2014-2018) akland. Plan, kresel ekonomide gelecee dnk risk ve belirsizliklerin devam ettii, dnya ekonomisinde deiim ve dnmlerin yaand, gelimi ve gelimekte olan lkeler arasnda g dengelerinin yeniden ekillendii bir ortam dikkate alnarak hazrlanmtr. Onuncu Kalknma Plan yksek, istikrarl ve kapsayc ekonomik bymenin yan sra hukukun stnl, bilgi toplumu, uluslararas rekabet gc, insani gelimilik, evrenin korunmas ve kaynaklarn srdrlebilir kullanm gibi unsurlar kapsayacak ekilde tasarlanmtr. Plan 2023 hedefleri dorultusunda lke potansiyelini, blgesel dinamikleri ve insan yeteneklerini harekete geirerek kalknma srecinin hzlandrlmas amacyla hazrlanmtr. Ayn zamanda yeniden ekillenen kresel ekonomilerde uluslararas iblm ve deer zinciri hiyerarisinde Trkiyenin konumunu st basamaklara karmay hedeflemektedir.

Erdal Tanas KARAGL

SETA Ekonomi Direktr
ekaragol@setav.org

TEMEL HEDEF VE POLTKALAR

Onuncu Kalknma Plan hazrlanrken yapsal dnmlere arlk verilmi zellikle 2008 ylndaki kresel ekonomik krizden sonra yeniden ekillenmekte olan kresel sistemde, Trkiyenin temel deer ve beklentileri referans alnmtr. Dolaysyla bu gelimeler dorultusunda ekonomik bymenin hzlandrlmas, rekabet gcnn ve toplumsal refah seviyesinin artrlmas ngrlmektedir. Bu amalarla balantl olarak sermaye birikimi ve sanayileme srecinin hzlandrlmas, yurtii tasarruflarn ve retken yatrmlarn arttrlmas, cari an kalc bir biimde makul dzeylere ekilmesi ve ithalata bamll azalm yeniliki bir ekonominin oluturulmas hedeflenmitir. Kalknma Planndaki hedef ve politikalar drt alt balk erevesinde oluturulmutur. Bunlardan ilki nitelikli insan ve gl toplumun oluturulmasdr. Bu balk altnda, insan iin ve insanla beraber kalknma yaklamnn hayata geirilmesi ve refahn toplumda tm kesimlere ulatrlmas temel ncelik olarak belirlenmitir. Bu amalar dorultusunda da eitim, salk, adalet, temel hak ve zgrlkler ve sosyal gvenlik gibi alanlarda iyilemeyi ngren politikalarn uygulanmasna nem verilmitir. Temel hedef ve politikalarn ikinci alt bal ise uzun vadeli hedeflerin gerekletirilmesi iin retimde yenilikilik ve istikrarl yksek ekonomik bymeyi amalayan politikalardan olumaktadr.

SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKYE Tel: +90 312 551 21 00 Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org

S E TA P E R S P E K T F

Bu dorultuda hem vatandalarn refah seviyesinin artrlmas hem de refah seviyesinde gelimi lkeler ile arasndaki farkn azaltlmas amacyla, Trkiyenin ekonomik byme performansnn daha ileri seviyelere tanmas ve yeniliki bir retim yapsnn oluturulmas nem arz etmektedir. Bu istikrarl performansn gerekletirilmesi iin de yurtii tasarruflar, demeler dengesi, enflasyon ve para politikalar, enerji ve yatrm politikalar gibi birok alanda yeni politikalarn uygulanmas amalanmaktadr. Dier yandan, yksek ve istikrarl ekonomik bymeye ynelik temel stratejinin zel sektr nclnde da ak ve rekabeti retim yapsnn glendirilecei ifade edilmitir. Planda 2013 yl iin hedeflenen ekonomik byme oran yzde 4 olurken, 2018 yl iin ngrlen ekonomik byme oran ise yzde 5,9 olmutur (Tablo 1). Ayrca Kalknma Plan sresi boyunca hedeflenen byme oran ortalama yzde 5,5 olarak ngrlmtr. Ayn zamanda 2018 yl iin hedeflenen GSYH 1.3 trilyon dolar olarak belirlenirken, 2018 yl iin hedeflenen kii ba milli gelirin de 16 bin dolar olmas ngrlmtr. Bahsedilen bu rakamlara ulalabilmek ve orta gelir tuzana yakalanmamak iin da ak, rekabeti retim yaps ve verimlilik art ile sanayi yapsnn glendirilmesi, para, maliye ve tevik politikalarnn uygulamasnda kaynaklarn retken sektrlere aktarlmas amalanmtr. Ayrca makroekonomik istikrarn glendirilmesi, teknoloji ve yenilik gelitirme kapasitesinin artrlmas, fiziki altyapnn glendirilmesi ve kurumsal altyapnn iyiletirilmesi amalanmtr. Kamu gelir ve harcamalarnda kalitenin artrlmas, kamu harcamalarnn toplam hsla ierisindeki paynn artrlmas ve bylelikle kamunun zel sektr dlayc etkisinin en aza indirilmesi, verginin tabana yaylmas, fiyat istikrarn salanmas gibi politika aralar ncelikli hedefler olarak belirlenmitir. Plandaki Trkiyenin uzun vadeli kalknma hedeflerin gerekletirilmesi iin ihracat alannda halen nemli mesafe kat edilmesi gerekmektedir. Bu balamda da Ar-Ge, patent, yksek teknoloji ve bilgiye dayal retimde Trkiyenin rekabet gcnn istenilen dzeyde olmad tespit edilmi, imalat sanayiinde zellikle byk ve kk iletmelerin verimlilikleri arasndaki ciddi farklarn devam ettii gzlemlenmitir. Trkiyenin hedefledii atlm gerekletirmesi iin bahsedilen bu alanlarda ilerlemelere ihtiya olduu aklanmtr. Bu ilerlemelerin de bir taraftan yksek dzeyde retken yatrmlarla, dier taraftan da nfusun daha byk bir blmnn ekonomik olarak aktif hale gelmesi ve daha verimli bir biimde retim faaliyeti ierisinde yer almasyla salanaca ifade edilmitir. Planda da belirtildii gibi ekonomide retken yatrmlar artrma ihtiyac iki temel sorun alann gndeme getirmektedir.
2

Yksek oranl cari ilemler ann arkasndaki dinamik olan tasarruf-yatrm a, ekonomiyi d finansman artlarnda yaanabilecek olumsuzluklara kar daha duyarl hale getirmektedir. Bu sebeple, yurtii tasarruf oranlarnn artrlmas Onuncu Kalknma Plannn temel makroekonomik hedefleri arasnda yer almtr. kinci temel sorun ise tasarruflarn retken yatrmlara yeterince ynlendirilememesidir. Cari ilemler a veren bir ekonomide, retim kapasitesini ve ihracat artracak yatrmlar ncelikli olmaldr. Dolaysyla, Onuncu Kalknma Plannda tasarruflarn artmas kadar, artan tasarruflarn retken yatrmlara dnmesi de ncelikli konular arasnda yer almaktadr.1 2012 ylnda toplam yurtii tasarruflarn GSYHye oran yzde 14,8 iken, 2018 ylnda bu orann yzde 19 a ykselmesi hedeflenmitir. Planda ayn zamanda katma deeri yksek rnlerin retilmesi ve srdrlebilir retime imkn veren daha yksek teknolojili rn kompozisyonuna geilmesi, Trkiyenin kresel piyasalarda daha st seviyelere kmas asndan nemli bir faktr olarak belirtilmitir. Kalknma Plannda cari an ekonomik byme zerinde bask oluturmayacak seviyelerde tutulmas ve arlkl olarak uluslararas dorudan yatrmlar, bor yaratmayan ve uzun vadeli dier sermaye girileriyle finanse edilmesi amalanmtr. Plan dneminde ngrlen yksek ekonomik bymeyle birlikte cari an GSYHye orannn dnem sonunda kademeli olarak yzde 5,2ye drlmesi hedeflenmitir.2 Bu dnemde ayrca reel olarak ortalama ihracat artnn ithalat artndan yksek olmas, ihracatn ithalata olan bamllnn azaltlmas, ihracat iinde orta-yksek ve yksek teknolojili imalat sanayii rnlerinin paynn ykseltilmesi, hizmet ihracatnn artrlmas ve eitlendirilmesi hedeflenmitir. Planda 2012 ylnda 152.5 milyar dolar olan ihracat miktarnn 2018 ylnda 277.2 milyar dolar olaca ngrlmtr. Onuncu Kalknma Plannda para politikasnn temel amacnn fiyat istikrarn salanmas ve korunmas olduu belirtilmitir. Dolaysyla bu amaca ynelik olarak uygulanan enflasyon hedeflemesi rejiminde finansal istikrarn gzetilmeye devam edecei planlanmtr. Plan dneminin ilk yllarnda TFE yllk art hznn yzde 5 civarnda korunmas, sonrasnda ise yzde 4,5e indirilmesi hedeflenmektedir. Enflasyonun kontrol altna alnmas iin izlenecek politikalar incelendiinde kredi ve dviz kuru kanallarnn daha etkin kullanlmas ve bunun iin geleneksel aralarn yan sra fiyat istikrar ile elimemesi kaydyla makroekonomik risklere gre para politikasnn uygulanmas amalanmtr.

Bunlarn ilki, Trkiye ekonomisinde yurtii tasarruf oranlarnn son yllarda dk olmas ve yatrm finansmannda d tasarruflarn nemli bir rol stlenmesidir.

1. Onuncu Kalknma Plan (2014-2018), TBMM Onuncu Kalknma Plan-Bte Komisyonu. http://pbk.tbmm.gov.tr/dokumanlar/10kalkinma_plani.pdf 2. Onuncu Kalknma Plan (2014-2018), TBMM Onuncu Kalknma Plan-Bte Komisyonu. http://pbk.tbmm.gov.tr/dokumanlar/10kalkinma_plani.pdf

S E TA P E R S P E K T F

TABLO 1. HEDEFLENEN EKONOMIK VE SOSYAL GSTERGELER

2006 Byme (%) GSYH (Cari, Milyar TL) GSYH, Cari, Milyar Dolar Kii Ba GSYH (Cari, Dolar) sizlik Oran (%) stihdam Oran (%) hracat (fob) (Milyar Dolar) thalat (cif ) (Milyar Dolar) Cari lemler Dengesi/ GSYH (%) Uluslararas Dorudan Yatrm Girii (Milyar Dolar) TFE (Ylsonu Deiim, %) Ar-Ge Harcamalar/ GSYH (%) Gini Katsays Kii Ba Gnlk 4,30 Dolarn Altndaki Nfus (%) 6,9 526,4 7.586 10,2 41,5 85,5 139,6 -6,0 20,2 2012 2,2 786,3 10.504 9,2 45,4 152,5 236,5 -6,0 12,6 2013 4,0 2018 5,9 2014-2018 5,5* 10,2*

758,4 1.416,8 1.556,7 2.535,2 850,5 1.285,5 11.183 9,2 46,4 157,8 252,3 -6,5 15,3 15.996 7,2 49,9 277,2 404,3 -5,2 28,3

eryal dengesini bozucu uygulamalardan uzak durulmas artyla sosyal gvenlik sisteminin uzun dnemli mali srdrlebilirliinin iyiletirilmesi amalanmtr. Bu alanda da plan sresi boyunca merkezi ynetim btesinden sosyal gvenlik sistemine yaplacak bte transferlerinin GSYHye orannn yzde 4e drlmesi hedeflenmektedir. Temel hedef ve politikalar ad altnda belirlen nc alt balkta yaanabilir meknlar ve srdrlebilir evrenin salanmas ile ilgilidir. Bu hedefler ekonomik byme, kalknma, blgesel gelime ve meknsal gelime politikalarnn birbiriyle uyumlu olarak yrtlmesini ngrmektedir. Zira son dnemde kalknmada nemli ilerlemeler kaydedilmesine ramen, blgesel farkllklarn devam etmesi retimin yurt geneline daha dengeli yaylmasn ve ayn zamanda blgelerin rekabet glerinin gzetildii ve birbirleriyle etkileimini artran, meknsal boyutu da ieren bir retim organizasyonunu zorunlu klmtr. Bu balk altnda ayn zamanda yaanabilir mekn olgusunun en nemli boyutlarndan olan evresel kalitenin korunmas, doal kaynaklarn ekonomik deerlerinin belirlenmesi, retim ve tketimde evre standartlarn rekabetilik ve yeil byme anlayyla gelitirilmesinin nemi ifade edilmitir. Temel hedef ve politikalar ksmnn son alt balnda Trkiyenin son yllarda artarak devam ettirdii resmi kalknma yardmlar miktarnn Kalknma Plannda da arttrlaca belirtilmi ve bu dorultuda kalknma ibirliinin srdrlebilir ve gl olmas iin ulusal, idari ve beeri kapasitenin gelitirilmesi amalanmtr. Bu ama dorultusunda da Kalknma birlii Stratejisinin oluturulaca ayrca, ABye tam yelik hedefi dorultusunda ilikilerin kesintisiz olarak srdrlmesi, AB ve blge lkeleri ile karlkl ekonomik, sosyal ve kltrel faaliyetlerin artrlmas, ok tarafl ve blgesel ibirliklerinden daha etkin yararlanlmas temel ama olarak belirlenmitir. Yine, Trkiyenin komu lkeler ve blge lkeleriyle zellikle 2008 ekonomik krizinden sonra ticaret paynn artmas ile bu lkeler ile kapsaml bir ekonomik ibirlii ve serbest ticaret anlamalarnn gelitirilmesi ve bu dorultuda karlkl ekonomik faaliyetlerin arttrlp eitlendirilmesi amalanmaktadr. Blgesel lekte zellikle enerji, eitim, salk, gda, tarm, ulatrma ve turizm gibi sektrlerde ibirlii imknlarnn gelitirilmesine arlk verilecei vurgulanmtr.4

8,2* 48,2*

-5,8*

9,7 0,60 0,40 13,3

6,2 0,86 0,38 2,8

5,3 0,92 0,32 2,3

4,5 1,80 0,36 <1,0

4,8* -

Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri TKe aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir. (*) 5 yllk dnem ortalamasn gstermektedir.

Kalknma Plannn en nemli hedeflerinden biri de istihdam alannda belirlenmitir. Zira planda 2014-2018 yllar arasnda hedeflenen ortalama yllk istihdam art yzde 2,9 (toplamda 4 milyon yeni istihdam) olarak belirlendii gibi 2018 ylnda da isizlik orann yzde 8,2 olaca aklanmtr.3 Bu hedeflere ulalmas iin de igcne katlm orann artrlmas, igc piyasasnn etkinletirilmesi ve beeri sermayenin gelitirilmesi hedeflenmitir. Ayn zamanda eitimin zellikle niteliksel yapsnn gelitirilmesi ve igc piyasasna gre eitim politikalarnn belirlenmesi gibi ncelikli hedeflere arlk verilmesi amalanmtr. Sosyal koruma alannda ise yoksul kesimin sosyal transferlerden daha etkin yararlandrlmas ve yoksulluk riski grece daha yksek nfusa odaklanlmasna ihtiya duyulduu belirtilmitir. Bu kapsamda sosyal hizmet ve yardm alannda ailenin ihtiyalarna btnsel olarak yaklaan arz odakl ve istihdam balantl bir sistemin kurulmasnn esas olduu ifade edilmitir. Sosyal gvenlikte hak ve prim geliri kayplarna yol aan kayt dlkla etkin mcadele kapsamnda, denetime, koordinasyona, biliim altyapsna ve bilinlendirme faaliyetlerine nem verilecei ifade edilmitir. Ayrca sosyal gvenlik reformunun kararllkla uygulanmas ve sistemin akt3. Onuncu Kalknma Plan (2014-2018), TBMM Onuncu Kalknma Plan-Bte Komisyonu. http://pbk.tbmm.gov.tr/dokumanlar/10kalkinma_plani.pdf

NCELKL DNM PROGRAMLARI

Trkiyenin 2023 yl iin belirlenen hedeflere ulamada karlaabilecei muhtemel temel yapsal sorunlara zm olmas ve Onuncu Kalknma Plan amalarna ulamada katkda bulunabilecek kritik reformlar hayata geirmesi amacyla ncelikli dnm programlar
4. Onuncu Kalknma Plan (2014-2018), TBMM Onuncu Kalknma Plan-Bte Komisyonu. http://pbk.tbmm.gov.tr/dokumanlar/10kalkinma_plani.pdf

S E TA P E R S P E K T F

belirlenmitir. Hedeflenen programlarn snrl sayda olmas ynetim ve denetim kolayln salarken; kurumlar ve bakanlklar arasndaki etkin koordinasyonun ortak sorumluluu yerine getirmeyi kolaylatraca ngrlmtr. Bu amala nerilen ncelikli dnm programlar; Verimlilik odakl bir yaklamla rekabet gcnn arttrlp, cari ak sorunu yaanmadan retimde artn salanmas, Yurtiinde retilen rnlerin standart ve kaliteleri ile teknoloji kapasitelerinin ykseltilmesi, retimde ithal rn kullanmnn dengelenmesi ve plan dnemi boyunca d ticaret ann GSYHye orannn hedeflenen rakamda gerekletirilebilmesi iin ithalata olan bamln azaltlmas, Yksek ve istikrarl bymenin salanmas amacyla, en gvenilir ve kalc finansman kayna olan yurtii tasarruflarn artrlmas, artan yurtii tasarruflarn retken yatrmlara ynlendirilmesi ve israfn azaltlmas, Trkiyenin Finansal Gelimilik Endeksinde ilk 30 iinde yer almas, stanbulun Kresel Finans Merkezleri Endeksinde ilk 25 iinde yer almas ve kresel piyasalara entegre ve uluslararas alanda rekabet gcne sahip bir finans merkezinin olumas iin stanbulun uluslararas finans merkezi olmas, Orta ve uzun dnemde ekonomik istikrar, gelir dalm ve istihdam gibi birok makroekonomik unsurun iyilemesine neden olaca iin kayt d ekonominin azaltlmas, Kalknma ibirlii politikasnn stratejik bir ereveye kavuturulmas ve kalknma iin uluslararas ibirlii altyapsnn pekitirilmesi, gibi uygulamalar barndrmaktadr.

de yol belirleyici olacaktr. Plandaki yapsal reformlarn gerekletirilmesi 2023 ekonomi hedeflerine ulalmasnda da belirleyici olacaktr. Trkiye, uzun vadeli beklenti ve hedeflerini gerekletirmek iin tasarruf oranlar yksek byme oranna sahip lkeler ile rekabet edebilecek durumda olmaldr. Bu dorultuda toplam tasarrufun artrlmas, kamu ve zel sektr tasarruflarnn birbirlerini tamamlayc nitelikte olmas ve tasarruf orannn yllk ortalama yzde 20nin zerinde bir seviyede gerekletirilmesi nem arz etmektedir. Trkiyenin son zamanlarda nde gelen kredi derecelendirme kurulularndan ald not artrm ve ticari ilikilerinde Ortadou ve Kuzey Afrika lkelerine almas, Onuncu Kalknma Plan hedeflerine ulalmasnda ciddi katklar salayaca beklenmektedir. Trkiyede ithalatn ve cari an azaltlmas iin Kalknma Plannda da ifade edildii gibi retimi olmayan ya da retimi kstl olan mallarn retilmesine nem vermelidir. Kalknma Plan erevesinde hem Orta Vadeli Program (OVP) hem de blgesel tevik uygulamalar ile koordinasyon artrlmal ve sanayinin yapsal dnmne katk salayacak stratejik sektrlere destek verilmelidir. Ayrca cari an azaltlmas amacyla Trkiyede ucuz ve srdrlebilir enerji kaynaklarnn temin edilmesi iin Kalknma Plan erevesinde almalarn yaplmas enerjide da bamlln azaltlmasnda faydal olacaktr. Plandaki hedeflerin gerekletirilmesi ve ksa vadede sonu alnabilmesi iin Trkiyenin Ar-Ge iyiletirici uygulamalara ynelmesi, Ar-Ge harcamalarnn GSYH iindeki paynn artrlmas ve ileri teknolojiye ulamas iin politika yapclarn kararllkla hareket etmesi gerekmektedir. 2023 ylna kadar Trkiyenin dnyann ilk 10 ekonomisi arasnda yer almas iin piyasa aktrlerine gelecee ynelik gven vermesi, ayn zamanda Kalknma Planndaki hedeflerin koordinasyon ve ibirlii ierisinde gerekletirilmesi nem arz etmektedir.

SONU VE NERLER
Kalknma Plannn ngrd be yllk sre iinde belirlenen hedeflere ulalmas, 2018 sonras dnem iin

Erdal Tanas KARAGL 1992de stanbul niversitesi ktisat Fakltesinden derece ile mezun oldu. Yksek lisansn ABDde Connecticut niversitesinde, doktorasn ngiltere de bulunan York niversitesinde, 2002 ylnda D Borlar ve Ekonomik Byme likisi ve D Bor teleme Riski adl teziyle tamamlad. Karagln eitli gazete ve dergilerde d borlar, cari ak, ekonomik byme, savunma harcamalar, enerji, isizlik, kamu harcamalar, yoksulluk ve sosyal yardm alanlarnda yazlar, makaleleri ve aratrma raporlar bulunmaktadr. Birok makalesi uluslararas dergilerde ve Social Science Citation Index (SSCI)de taranan dergilerde yaymland. Bu almalarndan dolay, Trkiye Bilimler Akademisi (TBA) ve TBTAK tarafndan birok defa yayn tevikine layk grld. Karagl, TBTAK tarafndan Trkiye Bilimler Akademisine (TBA) asosiye ye olarak seildi. Halen Yldrm Beyazt niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinde retim yesi olarak almakta ve SETAda ekonomi blmnde almalar yapmaktadr.

Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKYE Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org