UNIVERZITET U SARAJEVU FILOZOFSKI FAKULTET U SARAJEVU ODSJEK ZA KNJIEVNOST NARODA BIH I BOSANSKI / HRVATSKI / SRPSKI JEZIK

Akademska godina : 2011. /2012.

Seminarski rad
SMISAO ZNAENJA I ZNAENJE SMISLA SEMANTIKA

Student: Lejla Vranei Prof. Dr. Alma Granov

Mentor:

Sadraj
1.Sadraj.................................................. str. 2 2.Smisao znaenja i znaenje smisla - semantika........................................................str. 3 1. Performativna reenica ....................................................str. 5 2. Denotacija i konotacija.................................................str. 5 3.Rodbinske i komijske veze meu rijeima..................................................str. 6 1. Rijei dvojnicisinonimija.................................................................................... str. 6 2. Rijei sa manje ili vie razliitih znaenja - hominimija i polisemija. . ....... str. 8 4. Rijei kao sestre i rodice hiponimija..................................................................str. 9 5. Protivrjeje inkompatibilnost.............................................................................str. 9 6. Odnos dio cjelina.............................................................................................. str. 10 7. Odnos markiranog i nemarkiranog ......................................................................str. 10 8. Prihvatljivi sintagmatski odnosi rijei................................................................. str. 10 4.Izvori............................................................................................................................ str. 11 7 3. Rijei polovi antonimi.....................................................................................str.

SMISAO ZNAENJA I ZNAENJE SMISLA SEMANTIKA

Semantika (grki semantikos, koji daje znakove, znaajan, simptomatian, od sema, znak) se odnosi na aspekte znaenja koji su izraeni u jeziku, kodu ili nekom drugom obliku predstavljanja. Semantika se kontrastira drugim dvama aspektima smislenog izraza, napose sintaksom, konstrukcijom sloenih znakova iz jednostavnijih, te pragmatikom, praktinoj uporabi znakova od strane agenata ili zajednica u svrhu interpretacije pojedinih okolnosti ili konteksta. Po uobiajenoj konvenciji po kojoj se prouavanje ili teorija slovi imenom subjekta koji se prouava, semantika takoer moe oznaavati teoretsko prouavanje znaenja u sistemima ili znakovima. Iako terminologija varira, pisci na podruju znaenja openito prihvaaju dvije vrste znaenja koje izraz moe sadravati: (1) relaciju koju znak ima objektima i objektnim situacijama, stvarnim ili moguim, te (2) relaciju koju znak ima u odnosu na druge znakove, napose vrstu mentalnih znakova koji se shvaaju kao koncepti Veina teoretiara referira na relaciju izmeu znaka i njegovih objekata, koji uvijek ukljuuje neki nain objektivne reference, kao na njegovudenotaciju. Neki teoretiari referiraju na relaciju izmeu znakova koji slue u praktinoj interpretaciji kao na njegovu konotaciju, iako postoje mnoga razilaenja u miljenjima i razlike u teorijama u ovom sluaju. Mnogi teoretiari, potogovo u polju formalne semantike, pragmatskih isemiotikih tradicija, ograniavaju primjenu semantike na denotativni aspekt, koristei druge nazive ili potpuno ignorirajui konotativni aspekt Znaenje je u jeziku je ono zbog ega je jezik nastao i zbog ega postoji. Semantika se bavi istraivanjem odnosa izmeu jezinih oblika i entiteta u svijetu; to jest, na koji nain se rijei povezuju sa stvarima. Semantika analiza pokuava ustanoviti odnos izmeu verbalnih opisa i stanja stvari u svijetu kao istinitih ili neistinitih, neovisno o tome tko izrie taj opis (Yule, 1996, 5). Dakle takva analiza vodi rauna i o istinosnim uvjetima koji vrijede za reenice. Ekstremniji pobornici jedne jedne moderne proirene verzije semantike, zvane semiotika ili semiologija zagovaraju da je semantika nauka koja ispituje efekte rijei i drugih jezikih jedinica u drutvu, te da ljudi komuniciraju zahvaljujui odreenim sistemima znakova ( Semion je na starogrkom znak) . Objedinimo sve te sisteme,proniknimo u njihovu bit i eto nam ovjeka kao na dlanu, kau pobornici semiotike. to je ak i za lingvistiku malo pretjerano.

Jedno znaenje znaenja jeste odnos jezikih elemenata prema elemntima vanjezike (ne)stvarnosti. U tom odnosu se kriju dva problema: Prvi problem vazan za samu prirodu odnosaizmeu jezikog i nejezikog entiteta.Da li je taj odnos takav da svi vanjeziki entiteti oznaeni istim jezikim elementom imaju (lahko) prepoznatljive zajednike (fizike) osobine, ili vanjezini entitet postaje ono to nam je na umu kada ga nazovemo rjeju koja nam znai ono to imamo na umu. Drugi problem u vezi sam naim prvim znaenjem znaenja prozilazi iz injenice da mnogim rijeima ne odgovara nita u fizikoj stvarnosti ( ta su vukodlaci, vile, elektroni?). Ili ako neto i odgovara , to neto je krajnje neuhvatljivo(kako,recimo,kamerom uhvatiti ljubav, zavist,ideju?) ili neodvojivo od neeg drugog ( kako znaenja glagola voljetri, igrati se odvojiti od onog ko se voli ili se igra). Pobornici teorije imenovanja u smentaici kako se obino zove teorija po kojoj bi rijei bile samo etikete za stavari izvan jezika rei ce da ovakvim rijeima ne treba traiti pandan u stvarnoj stvarnosti, ve u psiholokoj stvarnosti. Zbog ovih , a i drugih problema, teorija imenovanja- iako ima dugu tradiciju i mada je implicitna u DE Sosirovom jezikom znaku danas je, blago reeno pod velikim znakom pitanja. Po miljenju mnogih savremenih semantiara, rijei uope nisu etikete za stvari izvan jezika . Odnos izmeu jezikih i vanjezinih entiteta nije odnos pukog imenovanja. Meutim, nekakav odnos tu mora postojati, i jedan njegov aspekt mora ui u domen lingvistike semantike. Semantika treba da objasni lingvistiki aspekt odnosa izmeu jezika i nejezika. Sve su rijei rijei i samim tim su u srodstvu, ali karakter i stepen njihovog semantiokog srodstva varira po raznim dimenzijama. PRIMJER: Paket je blii oblaku nego gama zracima, jer su paket i oblak vidljivi prostim okom, dok gama- zraci nisu. Ali su znaenja svih tih rijei blia jedno drugom nego znaenju rijei rije po tome to se ne odnose na ne-jezik , dok se rije odnosi na ljudski jezik. Jedna ista rije u fonetskom smislu, jedan isti sklop glasova moe imati vie znaenja, Ta znaenja mogu biti bliska, kao kod paketa , ali i veoma udaljena jedno od drugog, kao tri znaenja fonetskog sklopa k-o-s-a (1.'dlake na glavi' , 2. 'poljoprivredna alatka', 3. 'padina') . Ali ni to nije kraj finoj mrei smisaonih odnosa koju ljudski jezik plete rijeima. Ne samo da svaka rije svakog jezika ima vie znaenja, nego se i (skoro) svako znaenje moe,bar priblino, oznaiti drukijom rijei.

Vaan zadatak lingvistike semantike, po mnogima i najvaniji, jeste da osvijetli taj sistem smisaonih odnosa( struni termin) iz vie uglova, da ga uhvati u svoju mreu. Drugi termini koji se upotrebljavaju za dosada dvije omeene oblasti semantike jesu ekstralinvistika i interlingvistika semantika. Prva podjela unutar ekstralingvistike semantike mogla bi biti na jezik koji se na neto odnosi i na jezik koji se ni na ta ne odnosi. Jezik koji se ni na ta ne odnosi je npr. pozdrav , jer je na jedini

podsvjesni in da uspostavimo ljudskost sa drugom osobom. Na ovu upotrebu jezika pri put je skrenuo panju jedan antropolog koji je tu upotrebu nazvao fatiko optenje. Fatiko optenje nije uvijek strogo odvojivo od drugih, deskriptivnih upotreba jezika, ali ipak su neki njegovi oblivi lahko prepoznatljivi. .

PERFORMATIVNA REENICA

Rijei su ponekad potpuno iste to i pravi ljudski rad. PRIMJER : Kada igra pokera kae: Ulaem 100 dinara, on je gotov uloio je taj novac i tu nema vie vrake. Ovu upotrebu jezika otkrio je jedan oksfordski filozof koji je, u tipino engleskom duhu leernosti, nazvao knjigu u kojoj je objelodanio to svoje epohalno otkrie prosto Kako obavljati poslove rijeima ( Da je to otkrie epohalno potvruje injenica da su mnogi filozofi prije njega smatrali da jezik slui iskljuivo za prenos informacija i zbog toga nailazili na grdne tekoe u svom filozofiranju o jeziku). On je tu upotrebu nazvao performativnom , jer se njome neto obavlja ( engl. perform = obavljati ). I ova upotrena je veoma posebna, pa nije udo pto i ona ima svoje formalne gramatike posebnosti. Performativna reenica mora imati, ili bar podrazumijevati, glagol u sadanjem vremenu u prvom licu.

DENOTACIJA I KONOTACIJA

Odnos potencijalnog i statiki primarnog upuivaa na stvari i pojave prema samim stvarima i pojavama u semantici se zovu denotacija. Ono na to se rije ili izraz odnosi u vanjezikom svijetu zove se denotatum. Denotacija je, prema tome, najblia laikom pimanju znaenja. Definicije i objanjenja rijei u jednojezinim rijeima u stvari su njihove denotacije. Svojim definicijom pisac rjenika kao da kae: Upotrijebite li rije u smislu u kojem sam je ja ovdje definisao, ljudi koji govore istim jezikom pomislit e na menje vie istu stvar na koju ste i vi pomislili. Kako opisati denotaciju jedne rijei? Ako piemo rjenik, opis denotacije zavisit e od toga kome je on namjenjen i za koju svrhu.. Ipak kada se radi o fizikomdenotatumu, obino su potrebne dvije vrste informacija: o njegovim fizikim svojstvima i o njegovoj funkciji u datoj drutvenoj sredini. Denotaciji jedne rijei suprostavlja se njena konotacija. Konotacija s eodnosi samo na ona svojstva ili funkcije koji imaju posebnu ( afektivnu) vrijednost, ona ukazuje na ona svojstva koja izazivaju posebne emocije , koje nas izbacuju iz neutralnog psihikog stanja, u prijatnom ili neprijatnom smjeru. Denotacija je kognitivno znaenje, konotacija je afektivno.

RODBINSKE I KOMIJSKE VEZE MEU RIJEIMA

5

(LEKSIKA SEMANTIKA)
U ovom dijelu svog seminarskog rada elim da vam prikaem kakve su to rodbinke ili komijske veze u kojima rijei jednog jezika mogu biti. Govorit u o : sinonimiji, homonimiji, polisemiji, antonimiji, hiponimiji, inkompatibilnosti i o drugim vezama. o RIJEI DVOJNICI SINONIMIJA

Sinonimi su prema klasinoj definiciji rijei istog znaenja. Sinonimi (gr. synymos) su leksemi koji pripadaju istoj vrsti rijei, imaju razliite izraze, a sadraj im se potpuno ili djelomino podudara. Dva leksema iji se sadraj djelomino ili potpuno semantiki podudara, nazivamo sinonimskim parom, a ako je leksema vie, govorimo o sinonimskom nizu. Istoznanice su sinonimi koji su meusobno zamjenjivi u svim kontekstima. To su dva razliita denotativna izraza koja imaju isti sadraj. Potpunih je istoznanica vrlo malo, a veinom se radi o posuenici i odgovarajuem hrvatskome parnjaku, pri emu prednost uvijek imaju hrvatski parnjaci. ljekarna - apoteka jezikoslovlje - lingvistika raunar - kompjuter tenja - tendencija tuga alost

Bliskoznanice su sinonimi koji su meusobno zamjenjivi samo u nekim kontekstima, a naziva ih se i djelominim sinonimima. Dva su sinonima takoer bliskonanice ako im je opseg sadraja razliit. mu; suprug ena; supruga sistem; sustav

Djelimini sinonimi koji imaju konativnu vrijednost. U paru jedan je lan domai, a jedan uvzni. To je redovan sluaj sa turcizmima u naem jeziku. zastava- barjak neprijatelj- dumanin korist- beriet

Sinonimija ije su rijei odreene kontekstom tj. kolokacijom jato- opor- stado ueglo, prokislo, pokvareno

Labava sinonimija - Sinonimija ije su rijei u denotativnom smislu donekle razliit. mlitav- slab-oputen-nepostojan-nepouzdan-kolebljiv-traljav-oskudan ...

RIJEI SA VIE ILI MANJE RAZLIITIH ZNAENJA HOMONIMIJA I POLISEMIJA

Razliita nepovezana znaenja jedne rijei ilustruju pojavu koja se u lingvistici naziva homonimija, a prisustvo koliko-toliko srodnih znaenja u istoj rijei naziva se polisemija. Razlikujemo 2 vrste homonima : o oblini - izjednaavanje gramatikih morfema koji moraju nositi razliito znaenje (unuk-unuka, unuka-unuka) leksiki

Homonimijski par je odnos dva leksema koji imaju iste izraze a razliit sadraj. homografi o isto se piu, a razlikuju se samo po naglasku ( prozodijskim obiljejima)

homofoni o o o leksemi koji se razliito piu, a jednako izgovaraju zato ih jo nazivamo istozvunicama Bra-bra

Nain nastanka leksikih homonima o 1. nain posuivanjem tako da se posueni leksem poslije jezine prilagodbe izrazom potpuno izjednauje s leksemom ( boraxbor, basa-paa)

2. nain tvorbom ( Kartaga-kartaki, karta-kartaki)

3. nain rezultat glasovnih promjena u prolosti hrvatskog jezika (bitipostojati, biti-tui)

4. nain kada se znaenja vieznanice toliko udalje da ih govornik osjea kao dva zasebna leksema (brana-nasip, brana-obrana)

RIJEI POLOVI - ANTONIMI

Antonimi su poslije sinonima , semantiki najsrodnije rijei u jeziku, jer podrazumijevaju slinost u svemu osim u jednoj jedinoj znaenjskoj dimenziji. Dva
leksema suprotnoga znaenja ine antonimski par. Leksiko-semantika pojava znaenjske opreke izmeu dvaju leksema naziva se antonimija. Antonimija je svojstvo imenica, pridjeva, glagola, priloga i prijedloga. Sinonim i antonim meusobno su antonimi. Posebna je vrsta antonimije oksimoron. Raznokorijenski antonimi oni su antonimni meu kojima ne postoji etimoloka veza, jer su im se izrazi razvili iz razliitih korijena. Takoer se nazivaju primarni ili pravi antonimi. Istokorijenski antonimi nastali su razliitim, u naem jeziku najee prefiksalnim, tvorbama rijei. Nazivaju se i tvorbeni antonimi. Tvorbeni se antonimi mogu tvoriti razliitim prefiksima: nadvonjak - podvonjak izvanjezian - unutarjezian iznadprosjean - ispodprosjean otvoriti - zatvoriti unijeti - iznijeti

Tvorbeni se antonimi mogu tvoriti i jednim prefiksom koji oznaava negaciju: ovjek - neovjek zakonit - protuzakonit (kontra) oruati - razoruati socijalan - asocijalan

Binarni antonimi oni su antonimi od kojih svaki potpuno negira sadraj onog drugog te stoje u komplementarnom odnosu. iv - mrtav, istina - la

Stupnjeviti antonimi oni su antonimi izmeu kojih postoje meustupnjevi, odnosno jedan potpuno ne iskljuuje sadraj drugoga. malen - (omalen, ovei...) - velik jeftin - ... - skup topao - ... - hladan

Viestruki antonimi jesu vieznanice koje su svojim znaenjima suprotni razliitim leksemima. star - mlad star - nov star - moderan

Opejezini antonimi oni su antonimi kojima parnjake pronalazi veina govornika, bez obzira na to jesu li istokorijenski ili raznokorijenski antonimi. Individualni (kontekstualni) antonimi oni su antonimi koji su meusobno suprotstavljeni samo u stvaralatvu nekog pisca ili samo u odreenome kontekstu.

RIJEI KAO SESTRE ILI RODICE - HIPONIMIJA

Hiponim (gr. hypo = malo, nekoliko; onoma = ime) rije je ili fraza iji je sadraj ukljuen u sadraj nekog drugog pojma. Ovaj se odnos u logici predstavlja odnosom vieg i nieg pojma, odnosno superordiniranog isubordiniranog pojma. Hiponim je podreen hiperonimu koji je njemu nadreen. Dva hiponima istog hiperonima nazivaju se kohiponimi. PRIMJERI: Kvadrat je hiponim od hiperonima pravougaonik Jabuka je hiponim od hiperonima voe Plava je hiponim od hiperonima boja Trigonometrija je hiponim od hiperonima matematika

Lav je, u irem znaenju, opa rije za sve lavove, a u uem se odnosi samo na lavove mujake. Prema tome jedna lavlja lepezica bi izgledala kao na ovoj slici gore.

PROTIVRJENE RIJEI INKOMPATIBILNOST

Odnos smisla koji postoji izmeu rijei odgovornih za kontradiktornost reenica semantiari zovu inkompatibilnost. Elementi mogu stajati u nizu, u ciklino poredanim skupovima , meutim svaki elemanat ima svog komiju, i s jedne i s druge strane. Naprimjer redoslijed godinjih doba. Takoer meusobno mogu initi skalu: lo - osrednji - dobar odlian Podjela neega na vrste i podvrste u u lingvistici i van nje zove se taksonimija. Primjer iskombinovanih rijei u sluaju kada se neto nalazi na granici: crvenosmea, crvenouta i posebna narandasta. o o ODNOS dio - cjelina podrazumijeva bar jedno zajedniko obiljeje kao i , po pravilu vei broj obiljeja za dio nego za cjelinu. ODNOS MARKIRANOG I NEMARKIRANOG lana jednog para uzajamno oponiranih rijei podrazumijeva identinost svih komponenti osim jedne , koja e nositi oznaku ( +) kod markiranog lana , a oznaku () kod nemarkiranog. o PRIHVATLJIVI SINTAGMATSKI ODNOSI odnosi rijei podrazumijevaju potivanje tzv. projekcionih pravila kojima se odreuju uslovi linearog nizanja rijei u tekstu, a koja, opet, operiu semantikim komponentama ( jedno projekciono pravilo je ono koje nalae da rije modificirana pridjevom trudan mora nositi obiljeje + ENSKO ).

10

IZVORI :
Midhat Rianovi, Jezik i njegova struktura , Tree izdanje Wikipedia (posljednji put izmijenjena 01:21, 4 novembar 2011. )

11