Chnh sch cng nghip ca Vit Nam

Thit k chnh sch pht trin bn vng

Dwight H. Perkins v V Thnh T Anh

Thc hin cho Ti liu i thoi Chnh sch Harvard - UNDP

Lot bi v nghin cu sc cnh tranh quc t v s gia nhp WTO ca Vit Nam
Ti liu i thoi Chnh sch s 3

Bn quyn 2009 Chng trnh Pht trin Lin Hp Quc ti Vit Nam
Giy php xut bn s: 171-2010/CXB/71/01-01
nh ba:Trn Nguyn Hi
Thit k m thut: Phan Hng Giang/UNDP Viet Nam; Cng ty in Ph S.
In ti Vit Nam.

Li ni u
Vit Nam thc hin s chuyn tip vt bc k t 1989 t nn kinh t k hoch tp trung hon ton
da vo s phn b ngun lc trn c s hnh chnh sang nn kinh t phn ln do ng lc th trng
chi phi. Vit Nam hon tt s chuyn tip ny trong khi trnh c tnh trng GDP v sn lng
cng nghip gim mnh, vn xy ra nhiu nn kinh t k hoch tp trung khc Trung v ng
u. Phn ln nhng thnh cng trong pht trin cng nghip cho n nay l nh vo cc quyt nh
ca nh nc nhm loi b nhng ro cn i vi n lc kinh doanh cho cc nh u t trc tip
nc ngoi v gn y hn l cho cc nh u t t nhn trong nc.
Nhn v tng lai, vic duy tr tng trng cng nghip nhanh chng s i hi n lc lin tc nhm
loi b nhng ro cn cn li t nn kinh t k hoch tp trung v thnh thong l nhng ro cn lut
nh mi, c dng ln v l do ny hay l do khc. N cng i hi phi c ci cch trong cc lnh
vc khc, trc tip hay gin tip, ang cn tr tnh cnh tranh ton cu ca Vit Nam v theo l kh
nng t nc tip tc tng trng theo hng nhanh, bn vng v bao qut ton x hi.
Bi nghin cu i thoi chnh sch ny xem xt cc lnh vc m nhng sng kin ca nh nc c
th gp phn hin thc ha thng qua thc y hot ng sng to kinh doanh, h tr mi trng kinh
doanh v sn chi bnh ng, v sau cng l khuyn khch s pht trin ca khu vc doanh nghip
vng mnh v cnh tranh ton cu Vit Nam. l nhng can thip vo cc ngnh nh mi trng
u t, ci cch doanh nghip nh nc, qui nh v lut u t, pht trin khu vc ti chnh hay c
bit l tng trng c s h tng lin quan n ngnh nng lng v giao thng vn ti.
Mc d nhng tng th hin trn ti liu ny khng i din cho quan im chnh thc ca UNDP,
chng ti hy vng rng nhng khuyn ngh c nu y s khi ngun cho s tho lun v trao i
gia cc nh nghin cu v hoch nh chnh sch Vit Nam vi cc ni khc v ch ny. Chng
ti cng hy vng thng qua xc nh nhiu vn quan trng, bi nghin cu s khuyn khch hot
ng nghin cu su hn vo nhng vn ny trong tng lai.
Nhn c hi ny ti xin cm n nhm nghin cu t Trng Qun l Nh nc John F. Kennedy ca
i hc Harvard v nhng phn tch su sc v cc khuyn ngh chnh sch mang tnh xy dng ca
h. Ti cng xin cm n s h tr rng ri t C quan Pht trin Quc t ca Anh Quc (DfID) v C
quan Hp tc v Pht trin Quc t ca Ty Ban Nha (AECID) dnh cho hot ng t vn chnh
sch ca UNDP ti Vit Nam. Ti liu nghin cu ny khng th thc hin nu khng c s h tr
t cc c quan trn.

Setsuko Yamazaki
Gim c Quc gia ca UNDP

Li cm n
Bo co ny do Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright (FETP) ti Thnh ph H Ch Minh v
Trng Qun l Nh nc Kennedy ca i hc Harvard thc hin vi s ti tr ca Chng trnh
Pht trin Lin Hp Quc (UNDP) trong D n nhan Lot bi v nghin cu sc cnh tranh quc
t v s gia nhp WTO ca Vit Nam.
Nhm nghin cu gm:
Dwight H. Perkins: Gio s danh hiu Harold Hitchings Burbank v Kinh t Chnh tr ti i hc
Harvard, trc y l Ngi gim st chnh ca Chng trnh Vit Nam ti i hc Harvard.
V Thnh T Anh: Gim c Nghin cu ca Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright v l nh
nghin cu ti Chng trnh chu , Trng Harvard Kennedy.
Chng ti xin chn thnh cm n s gip v cng qu bu ca ng Hong Trung Hi nguyn B
trng B Cng Nghip, TS. Phan ng Tut Vin trng Vin Nghin cu Chin lc v Chnh
sch Cng nghip (B Cng Thng), TS. Trn Tin Cng Trng Ban Nghin cu Chnh sch
Ci cch v Pht trin Doanh nghip (Vin Nghin cu qun l kinh t Trung ng), v TS. Nguyn
nh Cung Ph Vin trng Vin Nghin cu qun l kinh t Trung ng cho chng ti c hi
phng vn trong qu trnh nghin cu. Chng ti chn thnh cm n v ghi nhn nhng nhn xt su
sc ca hai chuyn gia phn bin ca bo co ny B Phm Chi Lan nguyn thnh vin Ban
Nghin cu ca Th tng, v TS. V Tr Thnh Ph Vin trng Vin Nghin cu qun l kinh t
Trung ng. Cui cng, chng ti xin cm n b Pham Thu Lan, b Phan Hng Giang, ng Alex
Warren-Rodrguez ca UNDP H Ni, v ng Nguyn Qu Tm ca Chng trnh Ging dy Kinh t
Fulbright nhit tnh h tr v gip trong qu trnh thc hin nghin cu v xut bn. Tuy nhin,
nhm nghin cu xin nhn mi trch nhim v ni dung ca bo co ny. Quan im c trnh by
trong bo co ny thuc v c nhn cc tc gi v khng nht thit phn nh quan im ca Lin Hp
Quc, Chng trnh Pht trin Lin Hp Quc, Chng trnh Ging dy Kinh t Fulright v Trng
Qun l Nh nc Harvard Kennedy.

Mc Lc
Li ni u
Li cm n
Tm tt
Dn nhp ........................................................................................................................................................ 1
S tin ha ca chnh sch cng nghip Vit Nam, 1986-2006 ..................................................................... 2
Tnh cnh tranh cng nghip ca Vit Nam .................................................................................................... 8
Chnh sch cng nghip ca Vit Nam nm 2007 ........................................................................................ 15
C cu v kt qu hot ng cng nghip ca Vit Nam ............................................................................. 17
C phn ha cc doanh nghip nh nc .................................................................................................... 19
Mi trng lut nh i vi cng nghip...................................................................................................... 21
Cc b lut doanh nghip ............................................................................................................................. 21
Cc chnh sch hng ti hot ng cho vay ca ngn hng ...................................................................... 24
Cc chnh sch s dng t cng nghip ..................................................................................................... 27
S tp trung theo vng ca cng nghip Vit Nam....................................................................................... 29
C s h tng giao thng yu km ............................................................................................................... 30
C s h tng in nng .............................................................................................................................. 32
S thnh lp cc tp on, 2006- ................................................................................................................. 35
Gio dc ....................................................................................................................................................... 40
Kin ngh chnh sch .................................................................................................................................... 43
Danh mc ti liu tham kho ........................................................................................................................ 54
Danh mc hnh
Hnh 1. Gi tr sn lng cng nghip theo hnh thc s hu ........................................................................ 5
Hnh 2. Kim ngch xut-nhp khu ca khu vc FDI ...................................................................................... 6
Hnh 3. So snh c cu cng nghip quc t (xp theo t trng sn lng ca VN) ...................................... 8
Hnh 4. So snh c cu cng nghip quc t (xp theo t trng sn lng ca Hn Quc 2005) .................. 9
Hinh 5. Ni dung v quy m r hng ha xut khu ca Vit Nam (2004-2008) ........................................... 11
Hnh 6. T trng gi tr cng nghip ca s hu nh nc v ngoi nh nc ............................................ 17
Hnh 7. ng gp vo tng trng gi tr sn xut cng nghip theo s hu............................................... 17
Hnh 8. ng k doanh nghip t nhn trong nc Vit Nam (1991-2006)............................................... 21
Hnh 9. Vn ti hng ha Vit Nam v Trung Quc ................................................................................... 30
Hnh 10. Chi ph i vi xut khu ................................................................................................................ 31
Hnh 11. Hi trnh thng mi chin lc: t chu n chu u .............................................................. 32
Hnh 12. So snh hiu qu nng lng (1990 2004) ................................................................................. 33
Hnh 13. Tnh hnh cc nh my sn xut in vo nm 2007 ..................................................................... 33
Hnh 14. Cung ng in Vit Nam (n v tnh: t Kilowatt-gi) ................................................................ 34
Hnh 15. u t nng lng theo k hoch Vit Nam 2007 - 2015 ........................................................... 34
Hnh 16. T trng trong tng trng cng nghip thc theo s hu Vit Nam .......................................... 35
Hnh 17. Gio dc: H thng ngy cng tr nn qu ti ............................................................................. 411

Hnh 18. T trng cng ngh cao trong hng cng nghip ch to xut khu................................................ 42
Danh mc bng
Bng 1. Gi tng i tnh theo ngang bng sc mua thuc cc ngnh kinh t (1997) ............................... 10
Bng 2. Gi tr gia tng cng nghip ch to (MVA) ca Vit Nam v cc nc khc ................................ 112
Bng 3. So snh gi tr gia tng cng nghip ch to (MVA) gia Vit Nam, Trung Quc, Thi Lan, v
Malaysia ....................................................................................................................................................... 13
Bng 4. C phn ha mt phn v ni b ..................................................................................................... 19
Bng 5. S hu nh nc trong cc doanh nghip c phn ha ................................................................. 19
Bng 6. T nhn ha v s ci thin kt qu kinh doanh ca doanh nghip ................................................ 20
Bng 7. D dng lm kinh doanh .................................................................................................................. 21
Bng 8. Ch s tham nhng .......................................................................................................................... 24
Bng 9. Tn dng dnh cho cc doanh nghip nh nc v cc khu vc khc Vit Nam (1994-2006) ..... 25
Bng 10. C cu th trng (tin gi) ca khu vc ngn hng Trung Quc v Vit Nam ............................. 26
Bng 11. Tng sn lng cng nghip theo vng ........................................................................................ 29
Bng 12. Sn lng cng nghip theo s hu nm 2005 (t VND, gi nm 1994) ...................................... 29
Bng 13. Vn, doanh thu, v ngi lao ng trong cc doanh nghip Vit Nam nm 2005 theo s hu ..... 35
Bng 14. T l tp trung cng nghip ............................................................................................................ 39
Danh mc ph lc
Ph lc 1. o lng mc tp trung cng nghip ca Trung Quc (1988) ................................................ 45
Ph lc 2. So snh c cu cng nghip quc t ........................................................................................... 46
Ph lc 3. Ch s cnh tranh cp tnh ........................................................................................................... 47
Ph lc 4. Th phn ca cc Tng cng ty nh nc nm 1999 v 2003 ..................................................... 50
Ph lc 5. Thc trng cc tng cng ty 91 nm 2002 v 2003 ..................................................................... 51
Ph lc 6. Kt qu kinh doanh ca cc tng cng ty 91 nm 2003 ............................................................... 52
Ph lc 7. Quy m v vn tch ly ca cc tng cng ty 91 nm 2003 ......................................................... 53

Tm tt
Vit Nam thc hin mt s chuyn i n tng trong nm 1989 t mt nn cng nghip k hoch
tp trung c iu phi thng qua s phn b cc yu t u vo v sn lng c tnh hnh chnh tr
thnh mt nn cng nghip ch yu vn hnh theo c ch th trng. Hn na, Vit Nam t c s
chuyn i ny trong khi trnh c tnh trng GDP v sn lng cng nghip gim st mnh nh
tng xy ra ti nhiu nn kinh t k hoch tp trung khc. Trong thp nin 1980, xut khu ca Vit
Nam khng thanh ton cho mt na yu cu nhp khu d tng i t ca t nc, v gn
nh khng mt ngnh cng nghip no ca Vit Nam c th bn c sn phm trn nhng th trng
kh tnh ca Chu u v Bc M. Hai mi nm sau, kim ngch xut khu ca Vit Nam tng gp hai
mi ln, sn phm cng nghip c mt trn khp th gii v ng gp nhiu nht cho kim ngch xut
khu ca t nc.
Phn ln thnh cng trong pht trin cng nghip ngy nay l kt qu ca vic chnh ph bi b cc
ro cn i vi n lc kinh doanh ca cc nh u t trc tip nc ngoi (FDI) v gn y hn l ca
cc nh u t dn doanh trong nc. Ro cn u tin c r b l cc bin php hn ch nhp
khu v tip cn ngoi hi. Cc bc i ny c tip ni bng cc chnh sch nhm to ra mt mi
trng thun li cho u t trc tip nc ngoi. Gn y hn, bc tin quan trng nht l vic
thng qua hai o lut doanh nghip gip gii ta nhiu chng ngi trong vic gia nhp th trng ca
cc doanh nghip dn doanh, t dn n s bng n ca cng nghip dn doanh. Hot ng cng
nghip thuc s hu nh nc cng tng trng trong hai thp nin va qua vi nhp tng i
cao cho d vn cn thp hn nhiu so vi nhp tng trng ca khu vc FDI v dn doanh. Trong
nhng nm gn y, chnh ph cng n lc c phn ha cc doanh nghip nh nc trn quy m
ln, v trong mt s trng hp dn n s ra i ca nhng cng ty tht s c lp, that khi s
kim sot ca nh nc. Tri li, trong nhng trng hp khc, nh nc vn gi quyn s hu v
kim sot a s. Cc c tnh ca chng ti v kt qu hot ng ca hai loi hnh doanh nghip ny
da trn s mu 209 doanh nghip c c phn ha nm 2002 v 2003, cho thy nhng doanh
nghip m nh nc vn duy tr s kim sot th kt qu hot ng km hn nhiu so vi nhng
doanh nghip tht s tr nn c lp, t hoc khng chu s kim sot ca nh nc.
Nhn v tng lai, vic duy tr tng trng cng nghip nhanh chng i hi phi tip tc nhng n lc
tho g cc ro cn cn st li t nn kinh t k hoch tp trung v nhng ro cn v iu tit mi
c dng ln v l do no . Nh th hin qua cc ch bo khc nhau v nh hng ca mi trng
iu tit i vi mc d dng trong kinh doanh trn ton cu c tnh ton cho cc nc trn th
gii, Vit Nam khng c chm im cao lm. Nhn chung, im s ca Vit Nam nm na bn
di trong s cc nc c nghin cu. Chc chn Trung Quc cng c im s gn tng t nh
Vit Nam, nhng Trung Quc c th da vo li th ca mt th trng ni a to ln thu ht cc
nh u t nc ngoi v mang li thi c cho cc nh kinh doanh ni a. Ngoi tc ng tiu cc
n u t th nhiu ro cn v iu tit ca Vit Nam cn gp phn lm xu i tnh trng tham nhng
(v Trung Quc cng vy), iu m chnh ph ang c gng loi b. Lin quan n n lc xy dng
mt mi trng kinh doanh thun ln hn, Vit Nam cn phi to ra mt h thng php l v quy nh
gip gii quyt cc tranh chp thng mi m nhn chung hin ang c x l bi cc quan chc
chnh quyn mt cch tu tin v khng minh bch.
Trong lnh vc c s h tng, Vit Nam cn km xa Trung Quc, k c Trung Quc ca nm 1980, v
cht lng c s h tng ung st v ng b. c mt vi tin b, nhng phn ln u t vo
giao thng vn ti c thc hin nhng vng tuy c th gip cng c s thng nht t nc
nhng li khng h tr g nhiu cho nhu cu cng nghip. Vit Nam ang tho lun v mt d n xy
dng h thng ng st cao tc ch khch tn km trong khi Quc l 1 ch yu vn ch l ng hai
ln xe. Nh cc gi tr c lng ca chng ti v nhng yu t quyt nh la chn a im u t
trc tip nc ngoi cho thy, cht lng c s h tng giao thng ng vai tr trng yu. Tip theo l
c s h tng yu km l gii ti sao phn ln u t trc tip nc ngoi (v phn ln u t cng
nghip nh hng li nhun ni chung) c tp trung khu vc H Ni - Hi Phng v thnh ph
H Ch Minh v cc tnh ln cn. Ngc li, phn ln u t cng nghip nng ca chnh ph xem ra
c chi phi bi nhng cn nhc chnh tr v cng bng hn l bi nhng yu t to ra mt nn cng
nghip nng cnh tranh v hiu qu.

Trong khu vc ngn hng, Vit Nam c nhng thay i quan trng. Khu vc ngn hng mt thi l
phm vi hot ng c quyn ca cc ngn hng quc doanh v hot ng cho vay ca h ch yu
c ch nh n cc doanh nghip nh nc. Tuy nhin, ngy nay, t trng ca h thng ngn hng
thng mi quc doanh gim dn t 82,8% vo nm 1994 ch cn 63,5% vo nm 2007 v s gim
thm v cc ngn hng nc ngoi theo tha thun WTO s c php hot ng Vit Nam. V tm
quan trng tng i, theo s liu chnh thc, t trng cc khon vay dnh cho khu vc ngoi quc
doanh tng t 37% vo nm 1994 ln 70% vo nm 2006. Vic n nh li sut cng c t do
ha cho n thi gian gn y. Tuy nhin, vic c phn ha cc ngn hng thng mi quc doanh l
mt qu trnh chm chp, mi ch c Vietcombank tht s c c phn ha v cng ch mi vo
thng 12-2007. Agribank cng d nh c c phn ha trong tng lai. Tuy nhin, c th c mt
bc li, l quyt nh cho php cc tng cng ty nh nc tham gia thnh lp ngn hng. tng
ny xem ra c truyn cm hng t m hnh keiretsu ca Nht Bn m gi y nhn chung khng
cn c tin cy na. Cc ngn hng thng mi quc doanh ca Vit Nam vn cn mang gnh nng
ca nhng khon vay qu hn kh i t thi cho doanh nghip nh nc vay theo s ch o ca
chnh ph trc y, v quyt nh ny c th s gp phn lm tng n xu hn na. i vi mt h
thng ngn hng lnh mnh, mc tiu l ch cho vay trn c s thng mi ch khng phi theo cc
tiu ch chnh tr.
Tuy nhin trn ht, Vit Nam phi to ra mt mi trng cnh tranh cho tt c cc khu vc ca nn
kinh t. Cc nh kinh t bt ng vi nhau v nhiu iu, nhng c mt iu h nht tr vi nhau l
chnh cnh tranh s thc y tng trng v gia tng nng sut cng nghip. Th nhng, v phng
din ny, cc chnh sch cng nghip hin nay ca Vit Nam dng nh ang i sai hng.
Vn chnh theo nhn nh ca chng ti l chnh sch cng nghip ca chnh ph xem ra ang lm
tng ro cn cnh tranh ch khng phi ang thit lp mt mi trng trong khuyn khch cnh
tranh gia cc cng ty cng nghip. S khng qu ng khi ni rng cc b ch qun xem nhim v
chnh ca chnh sch cng nghip l bo v v thc y khu vc nh nc. Thc y khu vc thuc
s hu nh nc thng qua ci thin cng ngh v cc k nng qun l l iu tt p. Th nhng
bo h cc ngnh cng nghip nng hot ng khng hiu qu v thuc s hu nh nc thay th
nhp khu li l chuyn khc.
Gn y c mt sng kin chnh sch cng nghip quan trng l vic chnh ph quyt nh hnh thnh
cc tp on nh nc ch yu trong lnh vc cng nghip nng. Mc tiu l to nn nhng cng ty
ln c tnh cnh tranh quc t vi nhng thng hiu ni ting theo gng ca Samsung hay Sony
chng hn. Ngi ta lp lun rng Hn Quc xy dng cc tp on ln vi s h tr ng k ca
chnh ph v Vit Nam nn c gng lm iu tng t. Nhng t nht c hai im khc bit c bn
gia nhng n lc ca Vit Nam v Hn Quc nhm to ra cc cng ty cnh tranh ln ni ting. Hn
Quc, phn ln nhng cng ty ny l cng ty t nhn, trong khi tt c cc tp on ln Vit Nam u
thuc s hu nh nc vi ban gim c v cc nh qun l cp cao do chnh ph ch nh. Th hai,
Hn Quc, tt c cc chaebol ln ny, i ly s h tr nht thi ca chnh ph m trong hu ht
cc trng hp ch ko di mt vi nm, c k vng phi tr thnh cc nh xut khu cnh tranh
quc t. Cc tp on ln ca Vit Nam ch yu vn cn nh hng thay th nhp khu. Vic tun
th cc qui tc khi Vit Nam gia nhp T chc thng mi th gii s buc cc tp on phi i u
vi s cnh tranh ca hng nhp khu nc ngoi. Th nhng c v nh cc tp on nh nc
c thit k mt phn n trnh cc quy nh ca WTO trong vic hn ch bo h doanh nghip ni
a. Nu cnh tranh l con ng chnh mt quc gia c th xy dng cc doanh nghip cnh tranh
quc t, th vic thnh lp cc tp on c tnh c quyn trn th trng ni a trong nhng ngnh
then cht v c bo h mt phn trc s cnh tranh nc ngoi s khng phi l cng thc i n
thnh cng. C th c nhng lp lun bin minh cho vic thnh lp mt s tp on ln, nhng cch
thc m Vit Nam hin ang thc hin n lc ny cn phi c suy ngh li.

Dn nhp
Mi quc gia u c chnh sch cng nghip v Vit Nam khng phi l ngoi l. Nhng thng th
cc quc gia ch ngh v chnh sch cng nghip nh mt phn, thm ch ch l mt phn nh ca h
thng chnh sch v th ch tht s nh hnh s pht trin cng nghip t nc h, v mt ln na
Vit Nam cng khng phi l ngoi l trn phng din ny. i vi nhiu nc, chnh sch cng
nghip thun ty l chnh sch do B Cng nghip hay B K hoch thc hin. Tuy nhin, B Cng
nghip ca Vit Nam tht s v ch yu l b ch qun ca cc doanh nghip cng nghip nh nc
m hin nay ch chim khong mt phn ba tng gi tr sn lng cng nghip quc gia nh chng ti
s trnh by. Trn thc t, chnh sch cng nghip Vit Nam v cc nc khc phi bao gm mi th
t chnh sch kinh t v m, ni bt l chnh sch t gi hi oi, cho n vic xy dng cc th ch h
tr th trng nh lut bo v quyn s hu tr tu hay cc bin php c thit k nhm khuyn
khch hay khng khuyn khch s s hu ca nc ngoi i vi cc ti sn trong nc.
Vic m t v phn tch chnh sch cng nghip ca nhng nn kinh t mi chuyn i t kinh t mnh
lnh k hoch ha tp trung kiu Lin X sang kinh t th trng thng rt phc tp. cc nn kinh
t ny, gn nh ton b cc th ch v chnh sch kinh t u phi thay i v phn ln nhng thay
i ny nh hng n s pht trin cng nghip ngay c khi l do chnh ca s thay i nm
ch khc. y cng chnh l trng hp ca Vit Nam v cng ng vi s chuyn i sang kinh t th
trng Trung Quc v Nga. nhng nn kinh t ny, nhng thay i su sc v cch thc hng
dn v pht trin cng nghip c th pht sinh gn nh tnh c.
Bi vit chnh sch ny c gng phn tch chnh sch cng nghip Vit Nam trong bi cnh bao qut
trn. Vn quan tm chnh ca chng ti l liu Vit Nam c mt h thng chnh sch nht qun v
hiu qu nh hnh s pht trin cng nghip hay khng; hay ngc li, tn ti tnh trng khng hiu
qu v khng nht qun trong cch thc thit k v v thc hin chnh sch cng nghip. Trong nhng
lnh vc c tnh trng khng nht qun v khng hiu qu, chng ti s kin ngh cch xo b hay gim
bt nhng tr ngi ny i vi s pht trin cng nghip thnh cng Vit Nam. Chng ti bt u
bng vic tm tt lch s pht trin chnh sch cng nghip Vit Nam trong hai thp nin va qua. Tip
theo phn lch s tng quan ny l mt phn tch chi tit v c cu v kt qu hot ng hin ti ca
cng nghip Vit Nam v cc chnh sch hin ang nh hnh s pht trin cng nghip ca t nc.
Chng ti kt thc bng danh mc cc kin ngh lin quan n mi trng lut l quy nh i vi cng
nghip, tm quan trng trung tm ca vic to ra mt mi trng nng khu vc dn doanh trong
nc, mong mun hon tt s chuyn i t c phn ha sang t nhn ha hon ton, nhu cu ci
thin c s h tng ng st v ng b, v xut rng quyt nh thnh lp cc tp on ln
nn c suy ngh li.

S tin ha ca chnh sch cng nghip Vit Nam,

1986-2006
Trc y, khi cn h thng kinh t mnh lnh k hoch tp trung, Vit Nam c mt chnh sch cng
nghip ton din, bo m mc nht qun gia cc yu t u vo v sn lng cng nghip,
nhng gn nh khng thc y tnh hiu qu trong vic s dng cc yu t u vo hay cht lng
sn phm u ra. Trn nhiu kha cnh quan trng, h thng ny ph thuc vo vin tr cng nghip
t Lin X v ngun vin tr chm dt t ngt sau nm 1989. y c l cng l mt h thng ph
hp vi iu kin chin tranh v vi mt t nc hon ton hi nhp vo h thng thng mi quc
t Comecon. Nhng chin tranh qua v h thng thng mi quc t Comecon sp . T nm
1989, mt phn thng qua chn la v mt phn do nhu cu thi thc, Vit Nam thc hin s
chuyn i nhanh chng sang kinh t th trng.
Trong giai on t 1979 n trc i hi i biu ng ton quc ln th VI nm 1986, chnh ph
Vit Nam nhn thc c nhng im yu c bn ca cng nghip nh nc v c gng ci thin
hiu qu ca khu vc ny bng cch cho php n c mc t ch cao hn.1 Nhng thnh cng hn
ch ca n lc ny thuyt phc chnh ph rng cn phi tin hnh nhng ci cch cn bn hn i
vi khu vc cng nghip nh nc. Trn thc t, tinh thn ci cch ny c thm nhun trong i
hi ng VI v gp phn quyt nh trong vic chuyn i nn kinh t t m hnh tp trung quan liu
bao cp sang nh hng th trng di tn gi i Mi. Ln u tin trong lch s kinh t cn i,
cc nh lnh o ng v chnh ph cng nhn rng h thng k hoch ha tp trung da trn s bao
cp ca nh nc tht bi trong vic a t nc n thnh vng v pht trin, v do vy cn
phi c thay th bng mt h thng qun l kinh t v k hoch ha linh hot hn. Ch trng ny
c c th ha vi th nghim nn kinh t hng ha nhiu thnh phn trong doanh nghip ca
khu vc ngoi nh nc c php cnh tranh vi doanh nghip nh nc trong nhng ngnh khng
c tm quan trng chin lc. V phng din chnh sch cng nghip, c mt s chuyn hng
quan trng t cng nghip nng sang cng nghip nh v xut khu.
Hai vn u tin m Vit Nam phi i ph l lm pht cao v thm ht ti khon vng lai ln. Lm
pht ch yu l do s gia tng cung tin nhanh chng, v mc quan trng th iu ny cng ch
yu do nhu cu ca chnh ph phi bm nhng khon tr cp ln cho cc doanh nghip nh nc m
a s ang thua l nng n. Phn ln cc doanh nghip nh nc ny, c bit l nhng doanh
nghip thuc s hu ca chnh quyn a phng, ng ca v cc doanh nghip khc phi ct
gim sn xut v vic lm. Sn lng cng nghip gim 3,3% vo nm 1989 theo s liu thng k
chnh thc vi mc gim 13,5% ca cc doanh nghip nh nc a phng v gim 36,1% ca cc
hp tc x.2 Cc doanh nghip nh nc trung ng tng sn lng nhng ch mc 5,9% vo nm
1989 v t c tng trng hai ch s t nm 1990 tr i. Mc tiu chn ng lm pht t c
vo nm 1992 hay 1993 khi ch s gi bn l ln lt tng 17,5 v 5,2% so vi mc hn 60% mt nm
vo nm 1990 v 1991 (v cao hn nhiu trc ). Trong mt thi gian, cc doanh nghip nh nc
ng trc s hn ch ngn sch kh cng so vi nhiu nm trc khi h c th da vo ngn sch
nh nc bt k khi no h cn. Hn ch ngn sch cng l iu kin tin quyt cho cc doanh
nghip cng nghip phn ng ph hp vi cc p lc th trng. Tuy nhin, ng c tht cht ngn
sch l kim sot lm pht ch khng phi ci thin kt qu hot ng ca cc doanh nghip
cng nghip, v vic tht cht ngn sch c ni lng khi lm pht thi khng cn l mt vn nn.
Trong giai on 1986-1988, xut khu ca Vit Nam ch gip thanh ton c t 34 n 38% nhp
khu ca t nc, phn cn li c ti tr bng vin tr ca Lin X v tr cp nhp khu. Cng
vi s chm dt vin tr v tr cp, Vit Nam hoc phi ct gim mnh nhp khu do gy ra suy

V d, xem Quyt nh 25-CP v vic tng tnh t ch trong sn xut v Quyt nh 26-CP v mc lng theo thnh qu lao
ng trong khu vc nh nc, c hai c ban hnh ngy 21/01/1981 (Quyt nh 25-CP sau c b sung bng Quyt
nh 146-H.BT ngy 25/08/1982); Ngh quyt 156-H.BT ngy 30/11/1984 v ci thin hot ng qun l cng nghip ca khu
vc nh nc; (bn tho) ngh quyt 306-BCT ca B Chnh tr ngy 08/04/1986 v Quyt nh 76-H.BT ngy 26/06/1986 v
m bo quyn t ch v sn xut v kinh doanh ca cc n v kinh t a phng
2

Tng cc thng k, Nin gim thng k Vit Nam 1994, Nh xut bn thng k, 1995, trang 181.

thoi nghim trng, hoc phi tm cch m rng xut khu.3 Nhng nm 1989 v 1990, tnh trng thm
ht ti khon vng lai ny nhn chung c lp y nh xut khu du t m Bch H trn quy m ln
bt u vo nm 1989 v nh vic quay tr li vi sn xut nng nghip h c th gip chuyn t
thm ht thng mi la go tr thnh thng d ng k. Cc nng sn khc nh c ph cng gia
tng sn lng v xut khu. Tuy nhin, nng sn v du m khng phi l gii php di hn cho nhu
cu thu nhp xut khu gia tng nhanh chng ca Vit Nam ti tr nhng mt hng nhp khu cn
thit nhm duy tr tng trng kinh t ni chung v cng nghip ha ni ring. Vit Nam sm nhn ra
rng t nc phi m rng xut khu cng nghip ch to, nhng phn ln cc doanh nghip nh
nc hin ti c trang b qu ngho nn thc hin vai tr ny. Cc doanh nghip ny tng c
nh hung phc v th trng ni a hn hp hay hng ti th trng Comecon, mt th trng ang
nhanh chng bin mt. Bt lun trng hp no, cht lng ca phn ln sn lng ny cha p
ng c cc tiu chun quc t i hi cc th trng Ty u v Bc M, v khng th cnh tranh
vi cc nc nh Trung Quc trn th trng cc nc ang pht trin. Tht ra, phn ln cng nghip
Vit Nam khng th cnh tranh vi Trung Quc ngay trn sn nh, ni m hng ro thu quan cao b
ph thng bi bun lu trn quy m ln v mt t gi hi oi theo tin ng c l c nh gi
qu cao vo lc .
Th thch i vi Vit Nam t u n gia thp nin 1990 l phi c c mt chin lc cng
nghip dn n tng trng bn vng ni chung v xut khu hng cng nghip ch to ni ring. Vit
Nam c m hnh ca mt t nc chuyn i sang kinh t th trng vo thp nin 1980 nghin
cu, l Trung Quc. C mt s thnh t trong m hnh Trung Quc c bit ph hp vi Vit Nam.
Trung Quc chuyn i sang kinh t th trng vi mc t nhn ha cc doanh nghip nh nc
mt cch chng mc m vn m rng c xut khu cng nghip ch to nhanh chng. Trung Quc
buc phi t b khi thng mi kinh t X Vit t u thp nin 1960 v v th, bt u m
rng xut khu hng cng nghip ch to, ch yu l hng dt may, sang cc nn kinh t th trng
tin tin vo thp nin 1960 trc khi thc hin ci cch th trng sau nm 1978. Trong thp nin
1980, Trung Quc tin xa hn na thng qua m ca cho u t trc tip nc ngoi, v trong thp
nin ci cch u tin ny ngun u t ch yu l t Hoa kiu hi ngoi v Hng-Kng, trung vo
xut khu cc mt hng cng nghip ch to thm dng lao ng.
Vo gia thp nin 1990, bn thn Vit Nam khng th cnh tranh trc tip vi Trung Quc trn cc th
trng xut khu hng cng nghip ch to thm dng lao ng. Cht lng hng cng nghip ch
to ca Vit Nam thp hn so vi Trung Quc v chi ph cao hn mt phn do t gi hi oi c
nh gi qu cao nhng ch yu l do khu vc cng nghip vn cn cha quan tm n cht lng,
kiu dng, v cc cn nhc v chi ph cho ti lc . Tuy nhin, khi lnh cm vn Vit Nam c bi
b i vi tt c cc nc tr Hoa K, Vit Nam c th m ca cho u t trc tip nc ngoi vo
cc ngnh cng nghip ch to thm dng lao ng, cng nh thu ht cc doanh nghip nc ngoi
c kh nng cnh tranh quc t, v chnh l nhng g Vit Nam lm. Nm 1994, cm vn thng
mi ca Hoa K vi Vit Nam cng c bi b, m rng hn na trin vng xut khu ca Vit Nam
v sc hp dn ca t nc vi cc nh u t quc t. Do , ngay t u, s m rng xut khu
cng nghip ch to nhanh chng ca Vit Nam ch yu da vo cc doanh nghip thuc s hu
nc ngoi. u t trc tip nc ngoi c thc hin thc t tng vt t 575 triu USD vo nm
1992 ln n khong 2 t USD nm 1994 v cha bao gi gim xung di mc 2 t USD k t .4
Khong mt na gi tr u t trc tip nc ngoi ny i vo cng nghip ch to v phn ln cng
nghip ch to c dnh cho xut khu. n nm 2007, kim ngch xut khu cng nghip ch to l
26,9 t USD, chim 55% tng kim ngch xut khu ca Vit Nam, trong khu vc FDI chim
khong 55%.5
Tuy nhin, khi ni v cng nghip sn xut cho th trng ni a Vit Nam th phn ln cc doanh
nghip l thuc s hu trong nc v a phn trong s l s hu nh nc. Kinh nghim ny
tng phn r rt vi nhng g xy ra trn th trng ni a ca Trung Quc. Trung Quc, c th l
sau nm 1984, phn ln cng nghip ch to dnh cho th trng ni a Trung Quc c sn xut
bi cc doanh nghip thuc s hu tp th ti cc th trn v cc vng nng thn khng xa cc khu
th v thnh ph ln, cc doanh nghip ny Trung Quc thng gi l cc doanh nghip hng trn
3

Cc nc khc trong tnh hung ny cng c th c gng huy ng vin tr nc ngoi hay u t trc tip nc ngoi,
nhng cc phng n ny b loi tr trong nhng nm u tin ci cch do cm vn quc t.

Tng cc thng k, Nin gim thng k Vit Nam 2008, Nh xut bn Thng k, 2009.

Tng cc thng k, Nin gim thng k Vit Nam 2008, Nh xut bn Thng k, 2009.

(TVE) v quyn s hu thuc cp chnh quyn hng x v th trn. Nm 2005, phn ln cc doanh
nghip hng trn ny c t nhn ha, nhng trong nhng giai on u, cc doanh nghip ny
mang li cho Trung Quc mt phng thc trung gian gia s hu nh nc cp trung ng hay
tnh thnh v s hu thun ty t nhn. Tuy nhin, cc doanh nghip hng trn hot ng ging nh
doanh nghip t nhn hn l doanh nghip nh nc. Cc chnh quyn a phng khng c ngun
vn cn thit tr cp cho nhng doanh nghip hng trn thua l, nn nhng doanh nghip ny
ngay t u ng trc s hn ch ngn sch cng. Tht ra, cc chnh quyn a phng ng h
khi doanh nghip hng trn v l ngun thu ngn sch chnh ca h.
Tuy nhin, Vit Nam khng h c hin tng no tng t vi s bng n cng nghip s hu tp th
nh Trung Quc, c l xut pht t hai nguyn nhn chnh. Th nht, Trung Quc tch ly chuyn
mn iu hnh hot ng kinh doanh v x l cc cng ngh ch to n gin trong thi k Cng x
nhn dn vo hai thp nin 1960 v 1970 thng qua ci c gi lc by gi l Chng trnh cng
nghip quy m nh nng thn.6 Chng trnh ny gip to ra c nhng th m nu khng c
n, chc xy ra tnh trng thiu ht nh my mc nng nghip, phn ha hc v xi mng cng cc
sn phm khc nng thn. Chng trnh cng c chnh quyn trung ng h tr mnh m v v
th cc cn b a phng cng chu t nhiu sc p t kt qu. Theo thi gian, v sau nhiu sai
lm nh cc l luyn st thp sn sau nh vo cui thp nin 1950, cc cn b a phng ny
nhn thc c rng a phng h c th hng li ng k nu to ra mt mi trng thc y
hot ng kinh doanh thnh cng. Xt v thc cht, cc cn b Cng x v chnh quyn a phng
c s chuyn bin t vai tr truyn thng ca chnh quyn a phng l thu thu v qun l iu
tit cc doanh nghip tr thnh thc y hot ng kinh doanh mt cch tht s.
Vit Nam khng c c cu no hon ton tng thch vi cu trc Cng x tng l phng tin c
s dng Trung Quc y mnh cng nghip nng thn.7 Ngoi ra, phn ln cc quan chc chnh
quyn a phng, vi mt s ngoi l ng ch , vn duy tr vai tr truyn thng ca chnh quyn a
phng l thu thu v iu tit cng nghip a phng, c bit l cng nghip t nhn, i tng
thng xuyn b dm ng vi s nghi k. V th, cc quan chc Vit Nam cp a phng thiu kinh
nghim v thi cn thit m l ra c th gip h pht trin cc doanh nghip tp th ca a phng
hot ng hiu qu, hay to ra mt mi trng thun li cho php cc nh kinh doanh khu vc t nhn
lm n pht t. Tnh hung ny thay i trong nhng nm gn y nh s c tho lun
di y.
Do , cc yu t then cht ca c cu cng nghip Vit Nam tn ti vo thp nin u tin ca th k
21 c hnh thnh t na sau thp nin 1990. Cng nghip hng ha sn xut hay cng nghip
nng8 gn nh hon ton nm trong tay cc doanh nghip nh nc cp trung ng. Cc ngnh
cng nghip ny, phn ln hot ng ng sau cc hng ro thu quan cao, lm gim p lc buc h
phi gim chi ph. Tht vy, chi ph sn xut mt yu t u vo quan trng nh thp cc doanh
nghip nh nc Vit Nam, thm ch sau khi c tr cp hu h, vn cn cao hn 30-40% so vi
chi ph sn xut ca cc nc ng v ng nam khc trong giai on 1995-1996.
Cc cuc tho lun v vic xy dng mt nh my lc du ln min trung Vit Nam bt u vo u
thp nin 1990, nhng vic xy dng nh my ny khng tin hnh c mi cho ti cui thp nin
1990 v nhng nm u th k 219 ch yu l do s phn i vic u t qu ln vo mt nh my
duy nht (khong 1 t USD) khi ngun vn cn thiu ht v do vic t nh my xa cc th trng
chnh (H Ni v thnh ph H Ch Minh v cc vng ln cn) hay xa ngun du th nguyn liu u

Mt trong cc ng tc gi ca bi vit ny lnh o mt nhm cc nh kinh t hc v cc k s nghin cu v chng

trnh cng nghip quy m nh nng thn Trung Quc vo nm 1975 (tm c Rural Small-Scale Industry Delegation, Rural
Small-Scale Industry in the Peoples Republic of Trung Quc (Berkeley: Nh xut bn i hc California, 1977).

Cc Cng x nhn dn nng thn c c cu ba cp, Cng x c thnh lp gm cc t v cc i; trong hu ht vic

pht trin cng nghip c x l cp i, trong khi hu ht hot ng nng nghip c x l cp t thp hn; cp t l
cc t hp tc gm bnh qun khong 20 n 30 h gia nh. Nh vy, pht trin cng nghip tr thnh chc nng chnh
ca cc cn b cp i.

Cng nghip hng ha sn xut bao gm nhng ngnh sn xut cc yu t u vo chnh ca cng nghip ch to v nng
nghip nh my mc, ha cht, st thp v.v Cng nghip nng l mt thut ng km chnh xc hn v n bao gm mt s
hng ha tiu dng c nhng tnh nng tng t nh hng ha sn xut v d nh t cng bao gm my mc v st thp
nhng thng c phn loi l hng tiu dng.

Vic ghi nhn ngy khi cng xy dng nh my lc du Dung Qut kh phc tp bi thc t l cng tc xy dng c khi
cng ri sau dng li v khng tht s c tin hnh lin tc mi cho n nm 2003.

vo (ngoi khi gn Vng Tu min nam Vit Nam). Tuy nhin, n nm 2003, nhng ngi chu
trch nhim quyt nh vt qua c s phn i ny v cng vic c bt u li min trung
Vit Nam khng ch vi nh my lc du ln m cn vi nhiu nh my cng nghip hng ha sn
xut. Mt ngnh cng nghip nng c nc ngoi tham gia u t ng k l ngnh t. n nm
1997, Vit Nam cho php mi mt cng ty t nc ngoi xy dng nh my trong nc, nhng
cc nh my ny thng ch sn xut vi nghn chic mt nm,10 phn ln l di hnh thc lp rp
CKD (Complete Knock Down) cc linh kin t nhp khu. Nhng doanh nghip thuc loi ny him
khi ng gp ng k vo gi tr gia tng ni a ca t nc ni h t chc hot ng. Tht ra, phn
ln h cn khu tr gi tr gia tng ni a, ngha l h tht s lm gim GDP.
Nh vy, cng nghip Vit Nam vo cui thp nin 1990 v trong sut nhng nm u tin sau nm
2000 ch yu bao gm hai khu vc m gn nh khng c im chung. Khu vc cng nghip nng hay
khu vc hng ha sn xut ch yu thuc s hu nh nc v c chi ph cao, v v th khng c sc
cnh tranh quc t, v mt khu vc u t trc tip nc ngoi c chi ph thp v c sc cnh tranh
quc t cao. S liu tng gi tr sn lng cng nghip vo nm 1994 theo gi c nh c trnh by
trong hnh 1. Xu hng chung nhn thy trong hnh ny l: khu vc nh nc tng trng kh nhanh
nhng khu vc FDI tng trng thm ch cn nhanh hn. Cng nghip t nhn gn nh khng tn ti
vo nm 1999 cho d mt s hot ng t nhn r rng xut hin np di nhng tn gi khc,
nhng sau khu vc t nhn bt u tng trng thm ch nhanh hn bt k khu vc no khc sau
nm 1999 t c s xut pht ban u rt nh b. Cc khu vc khc ch yu bao gm cng nghip h
c th nh v khu vc hp tc x rt nh.11
Hnh 2 trnh by s liu xut nhp khu ca cc doanh nghip u t trc tip nc ngoi Vit Nam.
Hnh ny cng cho thy phn ln tng trng xut khu t nm 2000 l do ng gp ca khu vc FDI.
Phn ln s gia tng xut khu da vo FDI ny hnh thnh t xut khu hng cng nghip ch to.
Sn phm cng nghip nh v tiu th cng nghip tng t 28,5% trong tng kim ngch xut khu vo
nm 1995 ln n 42,7% vo nm 2003 ri sau chng li. Tnh theo USD, kim ngch xut khu
hng cng nghip nh v tiu th cng nghip tng t 1,55 t USD vo nm 1995 ln 13,07 t USD
vo nm 2005. Tng mc tng xut khu t khu vc ny l 11,5 t USD so vi s gia tng trong cng
k tng kim ngch xut khu ca khu vc FDI l 20,0 t USD. Xut khu ca khu vc FDI cn li bao
gm thc phm ch bin v cc sn phm tng t.
Hnh 1. Gi tr sn lng cng nghip theo hnh thc s hu
700

Nghn t ng, gi 1994

600
500
400
300
200
100
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
(P)
Tng

Nh nc

Dn doanh

FDI

Khc

10

Sturgeon, 1998, trang 2.

11

Trong s liu thp nin 90, cng c khu vc s hu hn hp m y c gi l cc khu vc khc.

Hnh 2. Kim ngch xut-nhp khu ca khu vc FDI

60

T USD

50
40
30
20
10
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
(P)

Tng xut khu

Xut khu ca FDI

Nhp khu ca FDI

Ngun: Tng cc thng k, Nin gim thng k Vit Nam trong nhiu nm. S liu xut khu ca khu vc FDI bao
gm du th v c sn trong nhng nm trc nm 1999 nhng c c lng thng qua s dng mt nh
ngha khc lm cho xut khu ca khu vc FDI b bo co thp hn thc t trong nhng nm 1996-1998. Khng
phi ton b nhp khu FDI u c s dng sn xut sn phm xut khu. Mt phn sn lng sn xut ra
c dnh cho th trng ni a, v th chnh lch gia xut khu v nhp khu trong bng ny khng tiu biu
cho gi tr gia tng t khu vc khu vc FDI.

C hai thay i chnh sch ln t nm 2000 n 2007 dn n s thay i ng k v c cu cng

nghip Vit Nam. Thay i chnh sch th nht l quyt nh ca Vit Nam thc hin cc bc cn
thit tr thnh thnh vin T chc thng mi Th gii (WTO), mt qu trnh m mi n thng 12007 mi tht s hon tt khi Vit Nam chnh thc gia nhp WTO. Thay i chnh sch th hai l quyt
nh ca chnh ph v Quc hi thng qua Lut doanh nghip nm 2000 v 2005 chnh thc ha s
tha nhn ngy cng tng i vi s hu t nhn trong cng nghip v trong nn kinh t ni chung.
vo WTO, trc tin Vit Nam phi m phn hip nh thng mi vi cc thnh vin chnh, quan
trng nht l Hoa K. V trc , vn l mt thnh vin ca AFTA v ASEAN, Vit Nam ct gim
thu quan v xa b nhiu bin php hn ch thng mi khc. Sau , mt hip nh thng mi
song phng c k kt gia Hoa K v Vit Nam vo nm 2000 v chnh thc c hiu lc vo
thng 12/2001 sau khi c hai bn ph chun. Hip nh song phng vi Hoa K i hi Vit
Nam phi bi b nhiu ro cn thng mi v u t t nc ngoi, nhng cc t m phn gia
nhp WTO thm ch cn nghim ngt hn v kha cnh ny. c gia nhp, Vit Nam phi ng
vi mt c ch tin gn ti mu dch t do.
Kh c th ni ht ngha ca cc hip nh thng mi ny i vi chnh sch cng nghip ca Vit
Nam. Cc ngnh cng nghip trong khu vc nh nc tng hng th s pht trin nh ng sau cc
hng ro bo h cao nay c nguy c phi i mt vi s ph b gn nh hon ton nhng ro cn
ny. Xt v bn cht, nhng ngi m phn hip nh WTO vi Vit Nam ang thng bo vi khu
vc nh nc rng h phi tr nn c sc cnh tranh quc t v phi lm iu mt cch
nhanh chng.
Trung Quc tri qua kinh nghim tng t vo cui thp nin 1990 cho n khi chnh thc gia nhp
WTO vo nm 2001. Trc khi gia nhp v trc khi cc t m phn hon tt, Trung Quc ct
gim mnh lc lng lao ng ca nhiu doanh nghip nh nc v bt u gim thu cng nh bi
b cc hng ro thng mi phi thu. Trong trng hp ca Trung Quc, quyt nh gia nhp WTO
gn nh l mt n lc nhm lm cho cc doanh nghip nh nc tr nn c sc cnh tranh quc t
(hoc tht bi buc h phi ng ca), nhng ng thi cng l mt n lc bo v cc th
trng xut khu ang tng trng nhanh chng ca Trung Quc. Ngc li, trong trng hp Vit
Nam, vn cn c nhng ngi tm cch tip tc h tr nhng doanh nghip nh nc khng c kh
nng cnh tranh quc t.

Lut Doanh nghip nm 2005 c mc tiu to ln l to ra mt sn chi bnh ng cho mi doanh

nghip bt k thuc s hu nh nc hay t nhn. Cc Lut Doanh nghip trc , ng ch l
lut nm 2000, n gin ha rt nhiu nhng th tc cn thit thnh lp mt doanh nghip mi,
mang li li ch cho nhiu doanh nghip t nhn, nhng lut nm 2005 bi b ch t cng mt s yu t
v v th c quyn m cc doanh nghip nh nc c hng, t ra l trn phng din php l. S
bng n cc doanh nghip t nhn bt u vi b lut nm 2000 v tng tc hn na cng vi b lut
nm 2005. Ln u tin t khi thi k ci cch Vit Nam bt u vo cui thp nin 1980, Vit Nam
c ba khu vc cng nghip phn bit r rng v cng tn hng s tng trng nhanh chng: khu vc
s hu nc ngoi, khu vc s hu nh nc, v cc doanh nghip t nhn.

Tnh cnh tranh cng nghip ca Vit Nam

Khng c mt m hnh pht trin cng nghip duy nht p dng cho mi quc gia, nhng phn ln
nhng nc cng nghip ha thnh cng tri qua mt s giai on c nhiu im chung. S khc bit
gia cc nc theo thi gian trc tin l do nhng cng ngh mi cha tng hin hu trong nhng
thi k trc y thng c p dng vo vo giai on pht trin sm hn so vi trng hp ca
cc nc thu nhp cao ngy nay. Nh vy, cc ngnh nng lng in v ha cht hin i cha bt
u pht trin mi cho n sau thp nin 1880, khi cc tri thc khoa hc cn thit tr nn sn sng; v
nng lng ht nhn cng nh phn ln cng ngh thng tin cha xut hin cho n na sau ca th
k hai mi. Tuy nhin, m hnh pht trin cng nghip ph bin nht l bt u bng cc ngnh thm
dng lao ng, sn xut ra nhng hng ha tiu dng thit yu nh thc phm ch bin, qun o, giy
dp, ri sau tin n lp rp tp hp sn phm a dng hn, c bit l trong lnh vc in t. K
n, cc nc tin ln trn bc thang cng ngh bt u cc ngnh cng nghip nng nh my
mc, st thp v sn xut ngy cng nhiu hn cc cu phn ca nhng sn phm m n lc h
ch yu vn nhp khu lp rp ti a phng. Sn xut t c xu hng tr thnh mt ngnh
quan trng cui giai on ny, t nht l nhng nc ln hn hay nhng nc hc c cch ch
to hiu qu t cht lng cao nh trng hp ca Nht Bn vo thp nin 1970 v Hn Quc vo
nhng nm 1990. Giai on k tip khi mt t nc tin gn n nhng ranh gii ca cng ngh
cng nghip l khi nc ny sn xut ra cc sn phm cng ngh cao v nhng sn phm ny li s
dng ngy cng nhiu cng ngh c pht trin t cc phng th nghim nghin cu trong nc.
Vit Nam vn ang vo giai on ban u ca qu trnh cng nghip ha ny. Nh s liu trong hnh
3 v 4 cho thy, cng nghip Vit Nam ch yu l ch bin thc phm, dt may, giy dp, v nhiu
ngnh thm dng lao ng khc.
Hnh 3. So snh c cu cng nghip quc t (xp theo t trng sn lng ca VN)

Hnh 4. So snh c cu cng nghip quc t (xp theo t trng sn lng ca Hn Quc 2005)

Ngun: Tng cc thng k, Nin gim thng k Vit Nam 2005, trang 328-329; Cc thng k quc gia, Nin gim
thng k Hn Quc 2006, trang 323-325; Cc thng k quc gia, Nin gim thng k Trung Quc 2006,
trang 510 v 1997, trang 424.

Ngoi l chnh ca m thc pht trin ny l ngnh du kh nhng ch n thun phn nh mt c

im khc ca cng nghip ha giai on u cc nc giu ti nguyn thin nhin s pht trin
cc ngun ti nguyn ny trc bt k ngnh cng nghip no khc, thng l vi s gip ca u
t trc tip nc ngoi v cng ngh nc ngoi. Trc thp nin 1990, Vit Nam cng tng xa ri
m hnh cng nghip in hnh bng n lc m phng kinh nghim ca Lin X thng qua pht trin
cc ngnh cng nghip nng ngay t u thay v ch cho n giai on pht trin sau. Trung Quc t
thp nin 1950 cho n 1970 cng tng i kh xa theo con ng ny thng qua xy dng nhiu nh
my cng nghip nng, m phn ln t ra ht sc phi hiu qu v l s tr tr ln i vi nn kinh t
trong nhng giai on u tin ca thi k hu ci cch nm 1978 ca Trung Quc.
Khng phi ngu nhin m cc nc bt u cng nghip ha dn dn i qua cc giai on pht trin
cng nghip ny. V d, Ma-lay-xia cha t n im m t nc c c mt ngnh cng
nghip t cnh tranh quc t cho d bt u nhng n lc pht trin nng lc sn xut t ni a
(so vi nng lc lp rp) t u thp nin 1980. Nhiu nc khc trn th gii, ng ch l chu M
La-tinh, thc hin cng nghip ha nhanh chng trong mt thi gian p dng chin lc thay th nhp
khu vi s h tr ca cc hng ro cao ngn chn hng nhp khu cnh tranh. Tuy nhin, v th
trng ni a ca cc nc ny thng nh, kiu cng nghip ha ny nhanh chng vp phi gii
hn ca nhu cu ni a. Hu qu l mt khu vc cng nghip khng th tip tc tng trng ni a v
qu phi hiu qu nn khng th tng trng thng qua xut khu. Cc nc chu M Latin phi mt
nhiu thp nin vt qua tnh th b tc ny. Vn i vi Vit Nam ngy nay l liu t nc c
thc hin c s chuyn i sung s trn bc thang cng ngh, chuyn t ph thuc vo th trng
ni a sang nc cao hn l da vo xut khu, khng ch trong nhng ngnh thm dng lao ng m
Vit Nam r rng ang tn hng li th cnh tranh trn ton th gii, m c trong nhng ngnh cng
ngh cao hn v phc tp hn hay khng? Hu ht phn cn li ca bi tham lun ny c dnh
phn tch nhng ro cn hin vn cn tn ti i vi s chuyn i ny Vit Nam v cn c d b
nu t nc mun tip tc tin ln. Tuy nhin, trc ht, ta cn c th ni thm g v hin trng kh
nng cnh tranh ca cng nghip Vit Nam?
Mt thc o sc cnh tranh quc t ca mt ngnh hay mt doanh nghip l xem th ngnh hay
doanh nghip c th xut khu c hay khng. Theo tiu chun ny, cc ngnh cng nghip cnh
tranh ca Vit Nam bao gm giy dp, may mc, lp rp in t gin n, sn phm g nh g ni
tht, v d nhin l du th. Phn ln cng nghip nng ca Vit Nam hin nay khng c sc cnh
tranh quc t. Tuy nhin, cu hi quan trng hn l liu cc ngnh cng nghip nng ny c sp c

kh nng cnh tranh quc t khng, hay l h vn cn mt chng ng di pha trc. Nu con
ng cn xa, Vit Nam c th ang i mt vi mt thi k pht trin cng nghip chm chp.
C nhiu loi s liu m ta c th s dng phn on xem mt t nc c sc cnh tranh trong
mt khu vc kinh t no hay khng ng tic l nhng tnh ton ph hp cho Vit Nam trong nhiu
trng hp khng c thc hin, cho nn ngay sau y s l s liu t cc nc khc gip ta
c mt cm nhn v nhng g Vit Nam cn vt qua trong mt hai thp nin sp ti trn bnh din
sc cnh tranh quc t ca cc ngnh cng nghip khc nhau trong nc.
Bng 1. Gi tng i tnh theo ngang bng sc mua thuc cc ngnh kinh t (1997)
Nht Bn

Hn Quc

i Loan

121

844

27,5

Lng thc thc phm

292,8

1438,9

34,23

Dt

150,3

930,3

24,41

May mc

168,7

1399,2

25,02

261,2

998,9

25,98

g ni tht

234,7

561,5

23,59

Giy

158,9

973,7

24,3

In n xut bn

158,9

973,7

24,3

Ha cht

167,1

947,4

23,09

Du v than

265,2

962

23,09

Da

213,2

927,8

19,64

, thu tinh, t st

126,7

679,3

21,02

Kim loi c bn

129,8

985,5

24,78

Kim loi ch to

176,8

788,8

25,88

My mc (ngoi in)

138,2

705,1

17,66

My mc in

102,9

798,4

19,15

Phng tin c ng c

111,2

815,6

31,35

Thit b vn ti

116,2

773,9

31,35

Cng c

162,8

1295,2

24,33

Cao su v cht do

114,6

726,3

24,28

Cng nghip ch to khc

202,2

1361,7

23,59

T gi hi oi USD nm 1996

Ngun: D. Jorgenson, M. Kuroda, v K. Motohashi (2007), trang 196-197. T gi hi oi chnh thc c ly t

cc ngun chnh thc. T gi hi oi cho nm 1996 c s dng do tc ng bin dng ca
cuc khng hong ti chnh nm 1997 ch yu i vi t gi ng won ca Hn Quc.

B s liu u tin c th c s dng theo mc ch ny l s liu ngang bng sc mua (PPP) cho
cc khu vc kinh t ring bit ca ba nn kinh t ng l Nht Bn, Hn Quc, v i Loan. S liu
ngang bng sc mua theo hot ng kinh t ny khc vi s liu s dng tnh GDP ngang bng
sc mua trong D n so snh quc t ca Lin hip quc (ICP) ch s liu trong bng 1 ch yu l
gi xut xng, khng bao gm chi ph phn phi sn phm.12 Trong bng 1, ngang bng sc mua
12
S liu ICP cng bao gm cc hng mc chi tiu ch khng phi sn xut. Tuy nhin, ta c th s dng s liu ICP do Ngn
hng pht trin chu tnh ton trong nghin cu gn y v GDP ngang bng sc mua ca Vit Nam v cc nc chu
khc tm hiu tt hn v tnh trng sc cnh tranh ca Vit Nam, nu c th tch chi ph phn phi ra khi s liu gi. Ta
cn cc mc gi tch ring ny (ch khng phi cc ngnh gp trong n bn hin nay ca ADB) c th nhn din ngnh
no ch yu bao gm hng nhp khu v ngnh no ch yu bao gm cc nh sn xut ni a.

10

c xc nh l t sut gi ca mt tp hp cc sn phm thuc cc ngnh khc nhau gia mt nc

so vi Hoa K, vi gi c th hin theo ng tin ca nc . K n, mc gi tng i c xc
nh nh l gi (bnh qun) theo ngnh ca mt nc ng vi gi (bnh qun) theo ngnh ca mt
nc khc. V d, ta s c c mc gi tng i ca thc phm Nht so vi ca Hn Quc bng
cch so snh gi tr ngang bng sc mua ca thc phm (chng hn 292,8 Yn Nht so vi 1438,9
Won Hn Quc) vi t gi ca ng tin ny vi USD (v d, 1 USD = 121 Yen hay 844 Won). Khi
mc gi tng i ca thc phm Nht so vi ca Hn Quc l (292,8/1438,9) / (121/844) = 1,42.
Bi hc chnh c th rt ra t bng s liu ny l, so vi Hn Quc v i Loan, Nht Bn vo nm
1997 c sc cnh tranh quc t tng i ch yu trong lnh vc thit b in, phng tin c ng c,
thit b vn ti, cao su v cht do.
Vo cui thp nin 1990, thit b vn ti bao gm t cng vi my mc in hay ngoi in to thnh
hn hai phn ba ton b kim ngch xut khu ca Nht. Ngnh my mc ngoi in bao gm nhiu
mt hng vn cn sc cnh tranh ngay c nu ton ngnh nhn chung ang bt u c gi cao hn gi
th gii. Cng c v s doanh nghip trong cc ngnh khc vn cn c th xut khu nhng tt c cc
ngnh khc hp li chim khng n mt phn ba tng kim ngch xut khu ca Nht Bn. Hn
Quc, cu chuyn vo cui thp nin 1990 cng tng t, trong mt na kim ngch xut khu l
nh cc ngnh my mc v thit b vn ti. Hn Quc c gi cao trong phn ln cc ngnh hng tiu
dng, c bit l nhng chng loi thm dng lao ng nh may mc v giy dp. Xut khu ca i
Loan cng tng t nh ca Hn Quc bt chp d kin l gi ngang bng sc mua trong bng 1 cho
thy c nhiu ngnh hn vn cn sc cnh tranh ng k. iu ny c ngha l -la i Loan c l
c nh gi qu thp vo cui thp nin 1990 nhng cc nh xut khu tp trung vo nhng ngnh
h c li th gi c ln nht.
Hinh 5. Ni dung v quy m r hng ha xut khu ca Vit Nam (2004-2008)
22%

T trng trong kim ngch XK (2008)

20%
18%

Du th

16%
Dt may

14%
12%
10%

Giy dp
Thy sn

8%
6%

Sn phm g

in t, my tnh

4%
2%

My tre, ci, l, thm,

gm s

0%
-2%

0%

5%

10%

Cao su

Ba l, ti cp, v m, iu

15%

Tiu

Rau qu Dy in, cp in

20%

25%

30%

35%

Go
Than

C ph
Sp nha
40%

45%

50%

Tc tng trng kim ngch XK (2004-2008)

Ngun: Nin gim Thng k 2004-2008

Cng nghip ha theo nh hng xut khu nhiu hn ca Vit Nam bt u gn hai thp nin trc
y v Vit Nam bt u t mc thu nhp trn u ngi tng t nh ca Hn Quc v i Loan
vo u thp nin 1960. Nm 1989, GDP ngang bng sc mua theo u ngi ca Vit Nam theo gi
nm 2000 l 1380 USD trong khi ca Hn Quc vo nm 1962 l 1570 USD v ca i Loan vo nm
1960 l 1490 USD (cng tnh theo GDP ngang bng sc mua v gi nm 2000).13 Tng trng thu
nhp trn u ngi ca Vit Nam hi thp hn ca Hn Quc v i Loan vo thp nin 1960, nhng
ngay c khi tnh n iu ny th Vit Nam ch t cng ang tin gn ti mt im trong qu trnh pht
trin tng t vi khi Hn Quc v i Loan bt u chuyn dch ra khi cc ngnh cng nghip nh
thm dng lao ng, tin ti cng nghip nng nh my mc, ha du v st thp. Hn Quc v
13

Heston, Summers v Aten, Cc bng Penn World, phin bn 6.2 (2006).

11

i Loan thc hin s chuyn i ny m khng phi t b nh hng xut khu ca h. n thp
nin 1980, hai mi nm sau khi bt u n lc tng trng cao, c hai nc u c th xut khu
khi lng ln sn phm cng nghip nng.
Liu Vit Nam c th lp li thnh tu ny trong hai thp nin sp ti? Hay Vit Nam s c gng i qua
giai on cng nghip ha tip theo ny bng cch da vo chin lc thay th nhp khu? Li p
cho cu hi trc xem ra km khng nh hn ng vi mc pht trin cn thp hin nay ca Vit Nam
trong cc ngnh cng nghip ch to v cng nghip nng (bng 2 v 3). Cu sau th chc chn khng
phi l d nh ca chnh ph, nhng liu nhng chnh sch hng ti cng nghip nng m chnh
ph ang theo ui c nht qun vi d nh hin nay ca chnh ph hay khng? Liu gi cc sn
phm cng nghip nng sn xut ni a c c sc cnh tranh quc t? Nhng cu hi ny s c
xem xt trong cc phn tip theo.

Bng 2. Gi tr gia tng cng nghip ch to (MVA) ca Vit Nam v cc nc khc

Nam v
Cc nc
ng v
Thi Lan Malaysia i Loan
ang pht
chu i
trin
Dng

Nm/
giai on

Vit
Nam

Trung
Quc

MVA, t l tng
trng thc bnh
qun hng nm
(%)

1995-2000

11,0

9,2

1,8

6,0

5,6

6,6

4,8

2000-2005

12,0

10,4

7,4

5,6

4,8

8,0

5,2

GDP ngoi cng

nghip ch to, t l
tng trng thc
bnh qun hng
nm (%)

1995-2000

6,0

8,0

-1,8

2,8

5,8

4,4

3,8

2000-2005

6,2

9,0

4,2

4,4

3,0

5,8

4,6

MVA trn u
ngi, theo gi c
nh nm 1995
USD

1995

43

203

868

1151

3247

236

268

2000

68

305

942

1517

4120

310

326

2005

113

479

1250

1755

4888

561

455

MVA, % ca GDP
theo gi c nh
nm 1995

1995

15,0

33,4

29,8

26,4

25,4

21,8

21,0

2000

18,2

34,8

33,4

31,0

25,2

23,8

22,4

2005

22,8

36,0

36,6

31,8

26,4

25,2

23,8

Ch bo

Ngun: UNIDO (http://www.unido.org/data/regions.cfm)

12

Bng 3. So snh gi tr gia tng cng nghip ch to (MVA) gia Vit Nam, Trung Quc, Thi Lan, v Malaysia
Vit Nam 1998
M t ISIC
Tng cng nghip ch to

MVA

Vit Nam 2000

Trung Quc 1995 Trung Quc 2003 Thi Lan 1996

MVA trn
MVA trn
MVA
MVA
lao ng
lao ng

MVA trn
lao ng

MVA

MVA
trn lao MVA
ng

MVA
trn lao
ng

Malaysia 1996
MVA

MVA
trn lao
ng

Malaysia 2000
MVA

MVA trn
lao ng

2.532

2.841

4.379

2.841

148.059

2.542

411.846

8.433

39.386 16.320 28.434 20.119 27.915

17.886

Thc phm

335

3.867

735

3.146

8.476

2.632

25.776

9.118

4.481

12.839

1.956

20.247

1.982

16.587

Nc gii kht

259

11.954

359

11.161

4.234

3.499

9.617

10.805

2.749

54.805

1.143

24.697

161

29.565

Thuc l

173

18.454

228

18.821

7.335

22.228

19.010

89.671

1.210

70.564

320

24.251

88

8.942

Dt

202

2.366

187

1.605

10.758

1.599

23.036

4.615

1.688

7.934

1.278

11.424

530

15.374

Da v may mc

173

1.126

410

1.701

6.570

2.398

18.217

4.008

1.218

6.034

467

7.539

454

5.934

Giy dp

170

1.083

308

1.142

348

5.601

24

9.050

30

4.616

Sn phm g

28

1.271

58

978

1.138

1.560

3.210

5.032

591

10.092

1.542

10.410

1.075

8.478

g ni tht

20

1.219

45

1.093

676

1.931

2.210

5.093

569

6.570

392

9.805

556

8.206

Giy, sn phm giy

54

2.270

77

2.188

2.782

2.092

8.233

7.222

1.267

29.334

482

20.018

560

16.890

In n v xut bn

70

4.390

97

4.538

1.475

1.520

4.041

6.803

929

20.052

738

20.443

545

15.906

Ha cht khng k dc
phm

141

5.616

202

5.138

16.888

3.010

45.727

9.919

1.934

29.115

2.146

71.767

2.114

52.303

Dc phm

34

3.203

72

4.143

233

10.283

70

18.069

101

14.591

18.716

18

16.287

6.721

9.335

15.554

26.054

1.301 176.074

810

225.120 2.492

303.616

91

2.973

150

2.943

4.352

2.340

13.691

6.741

2.489

12.948

2.239

15.571

1.972

11.716

258

4.094

463

3.690

13.280

1.642

21.131

5.332

2.566

16.662

1.519

25.019

1.318

22.522

68

3.186

90

3.950

12.612

3.645

34.119

13.333

571

18.476

727

29.790

412

14.887

Lc du v sn phm lc
du
Sn phm cao su v cht
do
Sn phm khang cht phi
kim
St thp

13

Kim loi mu

1.906

875

3.617

3.581

10.899

10.224

132

10.766

264

25.917

364

25.630

Sn phm kim loi

59

2.847

115

2.713

4.597

2.382

11.731

6.852

1.389

10.741

1.178

17.028

895

13.440

My mc ngoi in

60

2.390

66

2.163

13.401

1.890

31.395

6.423

1.063

9.383

1.097

33.862

947

18.235

66

3.074

143

3.824

14.834

4.764

66.521

12.351

1.581

18.634

1.092

17.089

1.012

12.965

88

6.837

110

7.104

1.893

16.705

7.569

20.506

7,025

21.268

ng tu v sa cha

19

1.471

70

3.969

67

18.503

243

32.877

171

14.089

Phng tin c ng c

45

5.204

132

10.615

5.511

51.401

1.294

34.870

745

21.462

My in (khng k ti vi
radio v truyn thng)
Truyn thanh, truyn hnh
v my tnh

Ngun: Tnh ton ca cc tc gi t UNIDOs INDSTAT4 2006 ISIC Rev.2 v Rev.3

Ch thch: MVA c tnh theo triu USD hin hnh, v MVA trn lao ng c tnh theo USD hin hnh.

14

Chnh sch cng nghip ca Vit Nam nm 2007

Nh vy, chnh sch cng nghip ca Vit Nam hin nay l mt t hp chnh sch, trong nhiu trng
hp khng nht qun. Nhng chnh sch c tc ng ln nht i vi s pht trin cng nghip ca
t nc l nhng chnh sch mang li mt khun kh khuyn khch chung cho cc doanh nghip
ring l bt k hnh thc s hu. Quan trng nht trong nhng chnh sch ny l cc lut doanh
nghip nm 2000 v 2005 v cc lut l quy nh lin quan n t cch thnh vin ca Vit Nam trong
WTO. C tm quan trng tng ng tuy khng chnh thc nhm n s pht trin cng nghip Vit
Nam l nhng n lc ca t nc nhm m rng v nng cao cht lng h thng gio dc, thnh
cng ca t nc t u thp nin 1990 trong vic t c s n nh kinh t v m, v duy tr s
bnh n trong cc mi quan h kinh t cng nh chnh tr quc t.
Tuy nhin, nhiu chnh sch cng nghip hin nay ca Vit Nam vn nhm u tin cho mt s thnh
phn s hu nht nh thay v vo mt ngnh hay tng th cc doanh nghip. ng ch nht trong
loi chnh sch ny l nhng chnh sch mang li s u i c bit cho cc doanh nghip nh nc.
Trong mi trng ti chnh, chnh cc doanh nghip nh nc nhn c hu ht cc khon vay t
cc ngn hng thng mi quc doanh ln cng vi vn u t trc tip t ngn sch nh nc. u
t nh nc vo c s h tng nhng vng nh min trung Vit Nam cng c thc hin ch
yu cng h tr cho cc ngnh cng nghip nng thuc s hu nh nc c hoch nh cho
vng ny. S hnh thnh cc tp on nh nc quy m ln vi s kim sot gn nh c quyn i
vi cc ngnh cng nghip then cht l mt hnh thc h tr ca chnh ph m ch dnh cho cc doanh
nghip nh nc. Mc u i ca chnh ph dnh cho khu vc nh nc nhiu hn so vi cc khu
vc khc c gim xung thng qua t cch thnh vin WTO v cc b lut doanh nghip 2000
v 2005 nhng khng h c ngha l c xa b.
Mt tp hp chnh sch cng nghip khc nhm vo mt thnh phn s hu c th l nhng lut l v
quy nh i vi u t trc tip nc ngoi. Ngay t u thi k ci cch, Vit Nam m ca nn
kinh t cho u t trc tip bi cc cng ty nc ngoi, v t nhng nm ci cch u tin dn dn
sa i cc lut l chi phi u t trc tip nc ngoi. Cho n nhng nm 1990 v bc vo th k
hai mi mt, cc nh u t t nhn nc ngoi tht ra vn c u i hn cc nh u t dn
doanh trong nc. V kha cnh ny, kinh nghim ca Vit Nam cng ging nh ca Trung Quc.
c hai nc, cc nh u t dn doanh trong nc phi rt nhc nhn mi tip cn c vi ngun
vn, phi np thu cao hn trong nhng hot ng kinh t tng t, v t c gip vt qua tnh
trng quan liu ca b my nh nc. Cc nh u t trc tip nc ngoi cng thng thit lp lin
doanh vi cc doanh nghip nh nc v tranh th li th ca doanh nghip nh nc d dng tip
cn t ai cng nhng th khc. Tr tru thay, mt nh hng ca vic gia nhp WTO c th l vic
to ra mt sn chi bnh ng hn cho cc nh u t dn doanh trong nc so vi cc i th cnh
tranh nc ngoi. iu ny xy ra Trung Quc n mt mc nht nh trong nhng lnh vc
nh thu kha. Tuy nhin, nhn chung, khu vc cng nghip dn doanh trong nc Vit Nam vn
cn khn kh trc nhng hnh thc phn bit i x no v ngay c cc qui tc ca WTO cng s
khng chm dt ht c nhng iu ny.
Trong phn tip theo ca bi tham lun ny, chng ti s m t v phn tch hin trng ca tng khu
vc trong ba khu vc s hu ny. Chng ti s tp trung trc tin vo kt qu hot ng kinh t ca
tng khu vc s hu v trn c s , chng ti s phn tch cc chnh sch cng nghip c th c
thit k nhm thc y cng nghip ni chung hay mt ngnh c th no . Chng ti s c bit ch
n mi trng php l, ch n cch thc ti tr cho cc khu vc khc nhau, n vic h tr c
s h tng v cc chnh sch t ai14, v cui cng, chng ti cng c bit ch n nhng n lc
to ra cc tp on cng nghip quy m ln. Ch chnh ca phn tip theo l nhng khc bit ln
v kt qu hot ng gia ba khu vc s hu v chnh sch chnh ph phn bit i x, dnh s u i
hn cho khu vc c kt qu hot ng km nht. Kt lun ny khng c g ngc nhin i vi hu ht
cc nh quan st s pht trin cng nghip Vit Nam. Chng ti cng kt lun thm rng vic xa b
nhng chnh sch phn bit i x cn tn ti l quan trng t c s ci thin chung cho kt
qu hot ng cng nghip. Chng ti cng s lp lun thm rng vic bi b cc chnh sch v thng
l hot ng phn bit i x l cn thit ci thin kt qu hot ng ca c ba khu vc m ng
14

Van Arkadie v Raymond Mallon (2005)

15

ch l khu vc s hu nh nc. Nh v s nghin cu cho thy, cnh tranh l trng tm ca

nhng yu t thc y mt doanh nghip cng nghip hot ng trnh u vit. Th nhng nh
hng ca nhiu chnh sch cng nghip ca chnh ph Vit Nam l loi b phn ln nhng p lc
cnh tranh ny i vi khu vc s hu nh nc.

16

C cu v kt qu hot ng cng nghip

ca Vit Nam
Nhn xt u tin v kt qu hot ng cng nghip Vit Nam l gi tr gia tng cng nghip tng
trng rt nhanh. T nm 1990 n 2005 gi tr gia tng cng nghip (v xy dng) tng trng vi t
l hng nm bnh qun 10,9%, hay tng 4,72 ln trong thi gian mi lm nm. T l ny ch hi thp
hn t l tng trng cao khc thng (bao gm c xy dng) Trung Quc trong 27 nm t 1978
n 2005 l 11,3% mt nm.15
Hnh 6. T trng gi tr cng nghip ca s hu nh nc v ngoi nh nc
80%
70%

T trng (%)

60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
(P)
Ngoi nh nc

Nh nc

Hnh 7. ng gp vo tng trng gi tr sn xut cng nghip theo s hu

100%
80%
60%
40%
20%
0%
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
(P)

Nh nc

Dn doanh

FDI

Khc

Ngun: Tng cc thng k, Nin gim thng k, 1999 v 2008

15

Cc thng k quc gia , Nin gim thng k Trung Quc 2006, trang 60.

17

Nhn xt th hai l t l tng trng sn lng cng nghip cao ny c duy tr ch yu nh nhng
doanh nghip cng nghip c ti tr bng vn u t trc tip nc ngoi, v t nm 2000 nh cc
nh u t dn doanh trong nc. Cng nghip s hu nh nc trung ng tng trng vi t l
12% mt nm trong thp nin va qua (cho n nm 2005) v cng nghip nh nc a phng tng
trng ch c 7,7% mt nm trong khi cc doanh nghip cng nghip u t trc tip nc ngoi tng
trng 19,6% hng nm, v khu vc dn doanh trong nc, t mt c s rt nh b, tng trng vi
t l 42,8%. Nm 1995, t trng khu vc nh nc trong tng gi tr sn lng cng nghip gim cn
50%, tip tc gim mi nm v cn 25% vo nm 2008 (hnh 6). Tng t nh vy, ng gp ca khu
vc nh nc trong mc gia tng gi tr sn xut cng nghip gim t 30% nm 1998 xung ch
cn 8% vo nm 2008, trong khi ng gp ca khu vc dn doanh tng rt nhanh t di 7% ln gn
37% trong cng thi k.
M thc pht trin ny cng tng t nh nhng g xy ra Trung Quc trong 28 nm t khi bt
u ci cch nh hng th trng. Vo nm 1980, cng nghip s hu nh nc Trung Quc
chim 78,7% tng gi tr sn lng cng nghip v cng nghip hp tc x nng thn v th gn
nh chim phn cn li.16 Nm 2005, cc doanh nghip chnh thc c coi l doanh nghip nh
nc ca Trung Quc ch cn chim hn 10% tng gi tr sn lng, nhng iu ny c th gy nhm
ln v phn ln cc doanh nghip c phn c nim yt trn th trng c phiu Thng Hi v
Thm Quyn u do nh nc s hu mt phn ln. Nu b sung thm nhng doanh nghip ny v
mt vi loi hnh thiu s khc, th t trng s hu nh nc tng ln khong 25% tng gi tr sn
lng cng nghip.17
T trng nh nc gim dn c Vit Nam v Trung Quc xy ra bt chp thc t l khu vc nh
nc nhn c t trng u t nhiu hn so vi khu vc ngoi nh nc. Vit Nam, t trng u
t nh nc thng mc 50% hoc cao hn trong tng u t cho n nm 2004. Phn ln lng
u t ny c vo cng nghip trc ht t ngn sch nh nc v sau thng qua cc khon
vay ngn hng quc doanh. Cc doanh nghip t nhn khng c tip cn ngun vn th nht v rt
t c tip cn ngun vn th hai ti tr cho ti sn c nh.
Trung Quc, tnh hnh cng kh ging Vit Nam. Cc doanh nghip nh nc v doanh nghip m
nh nc gi a s c phn nm gi 39,4% tng ti sn cng nghip nhng ch ng gp 30,1% tng
sn lng cng nghip. Ngc li, khu vc t nhn ng gp 32% tng sn lng cng nghip nhng
ch nm gi 20% ti sn cng nghip, v cc cng ty u t nc ngoi v do Hong Kong u t to
ra 43% tng gi tr sn lng cng nghip nhng ch nm gi 33,1% gi tr ti sn. Cc con s sn
lng cng li hn 100% v c mt t trng lp trong cc loi hnh s hu khc nhau.18
Nhng con s ny khng lm ta ngc nhin. Trc nm u tin ca thi k ci cch, cng nghip
chim tng s lu k l 66,9% trong ti sn c nh thuc s hu nh nc, v giao thng vn ti s
hu nh nc chim hu ht phn cn li (18,4% vo nm 1978).19 u t vo ti sn c nh, ngoi
tr nhng gi tr nh xut pht t ngn sch cc n v hp tc x nh Cng x nhn dn nng thn,
ton b u t ngn sch nh nc nh l tr cp. Trong thp nin 1980, Trung Quc ngng ti tr
u t cng nghip bng ngn sch nh nc v chuyn nhim v ny sang cho cc ngn hng quc
doanh. Cc ngn hng ny nhn tin gi t doanh nghip v cng chng nhng gn nh ton b vic
cho vay u dnh cho cc doanh nghip nh nc v iu kin ca nhiu khon vay ny thng l rt
mm. Hu qu l tnh trng chng cht nhng khon n qu hn kh i v bn cht phn ln cc
khon vay ny khng khc g tr cp. Sau nm 2000, cc ngn hng ny bt u tng cho vay i vi
khu vc ngoi quc doanh nhng khu vc nh nc vn tip tc gi t trng u th.

16

Cc Thng k quc gia, Nin gim thng k Trung Quc 1981, trang 212.

17

Cc Thng k quc gia, Nin gim thng k Trung Quc 2006, trang 505.

18

Tt c s liu ca Trung Quc l cho nm 2004. Cc Thng k quc gia, Nin gim thng k Trung Quc 2006, trang 505.

19

S liu ti sn nm 1978 da vo nguyn gi ca cc ti sn ny theo gi hin hnh v v th ch cho ta mt tng khi

qut v gi tr thc t ca ti sn thuc cc loi hnh s hu khc nhau. Cc Thng k quc gia (1981), trang 406.

18

C phn ha cc doanh nghip nh nc

Nh vy, Vit Nam trong thi k ci cch, cng nh Trung Quc trc , theo ui mt chnh sch
cng nghip u i r rt cc doanh nghip nh nc v u t trc tip nc ngoi, nhng Vit Nam
cng nh Trung Quc u thc hin nhng bin php to ra mt sn chi bnh ng hn cho cc
doanh nghip dn doanh trong nc. Trong nhng nm gn y, Vit Nam cng tin thm mt
bc na v bt u thc y mnh m s thay i c cu s hu ca nhiu doanh nghip nh nc
trc y. Trong mt s trng hp, qu trnh thay i s hu ny c th c xem l mt hnh thc
t nhn ha. Tuy nhin, trong nhng trng hp khc, nh nc vn gi li mc kim sot cao v
thay i s hu ch c v ngoi nhiu hn l thc t. Trong phn tip theo, chng ti s m t vic c
phn ha cc doanh nghip nh nc c tin hnh nh th no Vit Nam. Sau chng ti s
c tnh tc ng ca cc hnh thc c phn ha khc nhau ln kt qu hot ng ca doanh nghip.
Vit Nam cng nh Trung Quc v khng nh cc nn kinh t x hi ch ngha trc y ng
u nh nc lun lun c gng duy tr mt t l c phn ln trong cc doanh nghip c phn ha. T
nm 2002, thm ch nh nc cn gi li mt t l c phn tng nhiu hn. Nm 2003, c phn nh
nc chim 55,4% trong tng c phn pht hnh bi cc doanh nghip c phn ha v s gi li ny
vn cao vo nm 2004 (bng 4).
Bng 4. C phn ha mt phn v ni b20
Cho n
1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Tng
s

6,21

5,21

5,79

7,09

6,95

11,32

16,13

10,69

Nh nc

28,9%

30,1%

26,4%

27,9%

30,5%

55,4%

49,9% 46,1%

Ban gim c, ngi lao ng

50,4%

43,9%

53,0%

49,2%

51,6%

35,4%

33,3% 37,8%

Nh u t ni a bn ngoi

20,7%

25,0%

18,1%

15,8%

16,7%

8,1%

16,8% 15,1%

Nh u t nc ngoi

0,0%

0,0%

0,0%

0,4%

1,2%

0,1%

0,0%

Vn iu l bnh qun

0,1%

Ngun: CIEM (2005)

Nh ta thy trong bng 5, s doanh nghip trong nh nc nm gi hn 50% c phn tng mnh t nm
2002.21 Con s ny tng t 8% cc doanh nghip c phn ha vo nm 2002 ln n 42% vo nm 2004.

Bng 5. S hu nh nc trong cc doanh nghip c phn ha

Cho n
1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

S doanh nghip c phn

ha

123

254

211

215

164

539

715

S hu nh nc 50%

12,0%

10,0%

7,2%

8,3%

8,0%

50,0%

42,0%

S hu nh nc 20%
50%

50,0%

46,0%

28,8%

31,7%

33,0%

18,0%

28,0%

S hu nh nc < 20%

38,0%

44,0%

64,0%

60,0%

59,0%

32,0%

30,0%

Ngun: CIEM (2005)

20

T trng% ca ba nhm s hu ny cng li khng bng 100% vo nm 2000 v 2001 do b st gi tr.

21

Nm 2002, chnh ph vn l c ng ln nht trong hn 80% cc cng ty nim yt Trung Quc.

19

Nguyn nhn chnh ca hin tng ny l nhng doanh nghip nh nc c phn ha t nm 2002 l
nhng doanh nghip ln hn, quan trng hn, v c li nhun hn so vi nhng doanh nghip c
phn ha trc . Tuy nhin, c phn ha Vit Nam, i khi khng a dng ha c s s hu
cc doanh nghip ny. Trit l nn tng tiu biu trong vic a dng ha s hu thng qua c phn
ha l nhm cho php ngi lao ng ng vai tr ca nhng ngi ch s hu thc s hoc thng
qua cc c ng thiu s t nhn to iu kin thun li cho s gim st ca x hi i vi hot
ng ca doanh nghip. Ngi ta thng hy vng, s gim st x hi ny s bo m ti sn nh
nc c s dng mt cch hiu qu v khuyn khch huy ng thm ngun vn mi t
cng chng.22
Bt k chng trnh c phn ha c mang tnh ni b v mt phn i chng na, nhn chung chng
trnh ny dn n s ci thin kt qu kinh doanh ca doanh nghip xt theo li nhun, hiu qu
hot ng, v vic lm. (xem bng 6)
Bng 6. T nhn ha v s ci thin kt qu kinh doanh ca doanh nghip
Tiu ch kt qu

C mu

Phn trm doanh nghip c

ci thin kt qu kinh doanh

LI NHUN
Li nhun trn ti sn (ROA)

130

70%

Li nhun trn doanh thu (ROS)

130

76%

Li nhun trn c phn (ROE)

129

73%

Doanh thu (triu ng)

139

73%

Thu nhp trc thu (triu ng)

131

78%

Tng vic lm

147

68%

Phc li lao ng (triu ng)

138

83%

HIU QU HOT NG

VIC LM

Ngun: Trn Th Qu Giang v V Thnh T Anh (2007)

22

Trang web ca Ban Ch o i mi v ci cch doanh nghip nh nc (NSCERD),

http://www.nscerd.org.vn/DMDN/tqcs.asp

20

Mi trng lut nh i vi cng nghip

Cc b lut doanh nghip
Cc b lut doanh nghip nm 2000 v 2005 m t trn y i c mt chng ng di hng
ti to ra mt mi trng tch cc pht trin cng nghip Vit Nam. Cc b lut ny l nguyn
nhn ch yu khin khu vc cng nghip s hu t nhn lm n khm kh k t nm 2000. T nm
2000 n 2005, hn 160.000 doanh nghip dn doanh trong nc mi ra i, gn gp 5 ln tng s
doanh nghip c thit lp t thp nin 1990 cng li. Hn na, trong thi gian ny doanh nghip
dn doanh to ra ba triu vic lm mi v u t 323 ngn t ng, cao hn c tng s FDI trong
cng thi k.23
Tuy nhin, vn cn nhng ro cn ln v mt php l i vi s pht trin cng nghip Vit Nam.
Nm 2007, Vit Nam xp th 104 trong s 175 nc c kho st trong bng xp hng ca Ngn
hng Th gii nhm o lng mc d dng lm kinh doanh trn khp th gii. Th hng ny tht
ra cn t hn so vi nm 2006 khi Vit Nam xp th 98 cho d ta khng th bnh lun qu nhiu t
nhng thay i nh kiu ny do nhng hn ch v cht lng s liu c dng to nn cc ch
s ny.
Hnh 8. ng k doanh nghip t nhn trong nc Vit Nam (1991-2006)

Ngun: VCCI, MPI

23

Phm Chi Lan (2008)

21

Bng 7. D dng lm kinh doanh

Th hng
nm 2006

Th hng
nm 2007

Singapore

Hoa K

Nht Bn

12

11

Thi Lan

19

18

Hn Quc

23

23

Malaysia

25

25

i Loan

43

47

Trung Quc

108

93

Vit Nam

98

104

Philippines

121

126

138

134

Indonesia

131

135

Cam-pu-chia

142

143

Lo

164

159

Ngun: WB, Doing Business 2007

Trong s cc nc ASEAN, Singapore ng th nht, nhng Thi Lan (18) v Malaysia (25) ng
trc xa hn nhiu so vi Vit Nam trong khi Philippines (126), Indonesia (135), Cm-pu-chia (143) v
Lo (159) u ng sau. Tt c nhng nc ASEAN xp hng thp hn Vit Nam u ni ting v
mc tham nhng cao (xem bng b) v v v s ro cn i vi hot ng kinh doanh hiu qu.
Khng mt quc gia no trong nhng nc th hng thp ny t c pht trin cng nghip thnh
cng nht qun trong nhng nm qua. Phn ln nhng nc khc nm trong s 75 nc di cng
v c im d dng lm kinh doanh u l nhng nc ngho chu Phi (37 quc gia), Trung v
Nam M (11 quc gia), v mt s nc cng ha thuc Lin X trc y (6 quc gia). ng l Trung
Quc (93), n (134), v Nga (96) u ng gn Vit Nam trong bng xp hng hay trong trng
hp n ng thp hn Vit Nam, nhng cc nh u t nc ngoi sn sng chu ng nhiu tr
ngi hai nc u hn v quy m th trng ni a khng l ca h. Kt qu hot ng kinh t tt
p gn y ca nc Nga phn ln nh vo xut khu du v nh gi du v cc khang sn khc
tng cao. Vit Nam khng c mt th trng ni a khng l m cng chng c tr lng du m ln.
Cn c theo Ngn hng Th gii, sc mnh to ln nht ca Vit Nam l lc lng lao ng c trnh
tng i tt, c k lut v d o to.24
Theo s liu ca Ngn hng Th gii, nhng vn ln ca Vit Nam nm ch tiu khi s mt
doanh nghip, trong Vit Nam xp th 97; v ch tiu tuyn dng v sa thi ngi lao ng v cc
vn khc lin quan n ngi lao ng, trong Vit Nam xp th 104. Vit Nam cng c th hng
thp trong vic cng ch thi hnh hp ng (hng 94), trong cc quy nh lin quan n vic ng
ca doanh nghip (hng 116), v trong qu trnh lin quan n vic ng thu (hng 120). Ch trong
lnh vc s giy php cn thit v tnh phc tp ca vic xin giy php, v trong vic ng k s hu l
Vit Nam t c th hng tng i cao (ln lt c hng 25 v 34). Nh chng ti s tho lun
di y, th hng tng i tt v ng k s hu khng c ngha l qu trnh hiu qu v cng
bng, m ch c ngha l tt hn tnh hnh nhiu nc khc.
Nhng th hng s b theo kiu nh trnh by trong nghin cu ca Ngn hng Th gii Doing
Business 2007: How to Reform mang li cho ta s hng dn ht sc tng qut v nhng im cn
bt u xem xt nu mt t nc mun ci thin mnh mi trng kinh doanh cho cc doanh nghip
24

Tuy nhin, cc cuc kho st thnh ph H Ch Minh, Bnh Dng v ng Nai ba trong s cc tnh cng nghip nht
ca t nc cho thy hn 80% lc lng lao ng l lao ng ph thng v khng c k lut lm. Mt vi nh my (c bit
l dt may, v ch bin thc phm) bo co mt 5 n 10% lao ng sau dp Tt m khng c thng bo trc ca ngi
lao ng.

22

cng nghip cng nhng tin b khc. Cch duy nht tht s ci thin mi trng kinh doanh l
xem xt mt cch h thng ton b cc qui trnh th tc lin quan v quyt nh xem nhng th tc no
nn c bi b v hay c n gin ha. Trong mt s trng hp, vic xem xt ny i hi phi
phn tch k lng cc quy nh v cch thc thc hin quy nh. Tuy nhin, trong nhiu trng hp,
quy nh trn b mt s khng c ngha g nhiu. Nu Vit Nam ging nh phn ln cc nc lng
ging, th s c nhng quy nh trn giy t c t ra trong nhiu nm hay thm ch nhiu thp
nin trc y cho nhng tnh hung khng cn tn ti hoc trong mt s trng hp khng bao gi
tn ti. Phn ln nhng quy nh ny c th c bi b m khng phi tho lun hay phn tch nhiu.
Chng ti kin ngh rng chnh ph Vit Nam nn thnh lp mt u ban thc hin nhim v ny.25
Cng vic nghin cu bn ngoi da vo vic kho st chi tit cc quy nh lin quan c th gip mt
c quan nh vy xc nh nhng khu no c th t c li ch to ln nht trong vic n gin
ha mi trng quy nh, nhng quyt nh cui cng vn phi c thc hin bi cc c quan nh
nc c thm quyn.
i vi nhng quy nh cn li v khng th bi b v l do no , nn thc hin mt n lc nhm bo
m rng nhng quy nh ny v vic thc hin phi cng minh bch cng tt. Cc b lut chi phi cc
quy nh khc nhau nn c sn di dng trc tuyn cng nh dng bn in c th d dng truy
cp, v qui trnh np h s cp php theo tng trng hp v.v cng nn c sn trc tuyn.
Nu thc hin n lc bi b bt cc quy nh v gia tng tnh minh bch, mt trong nhng li ch ph
quan trng s l gim mnh c hi tham nhng, c bit l t pha cc quan chc nh nc bc trung
v c s, nhng ngi hin c nhiu quyn nh ot trong vic thc hin cc quy nh ny. Thm
quyn tu tin trong vic cp php v cc hng ro quy nh tng t l ngun gc ch yu ca tham
nhng trn khp th gii. Vic gim mnh ngun gc tham nhng ny Vit Nam s c nhng li ch
to ln vt ln trn li ch i vi cng nghip v pht trin cng nghip chc chn cng hng li.
Nhng theo s liu trong bng 10 th Vit Nam xp hng kh thp v ch s tham nhng do t chc
Minh bch quc t cng b. S tt hng t nm 1998 n 2007 ch n thun phn nh thc t l c
nhiu nc c kho st trong nm 2007 hn. Tuy nhin, iu quan trng l Vit Nam khng h
mong mun l b so snh vi Ukraine, Zambia, Philippines, hay Paraguay, tn tui ca mt s nc
xp hng gn Vit Nam trong ch s Minh bch quc t. Ngay c nu nhng ch s ny khng hon
ton ng tin cy do cch thc tng hp s liu, chng cng c mt tc ng ln i vi nhn thc
trn ton cu v trong phm vi t nc c kho st.26

25

Tht vy, Nhm chuyn trch trin khai Lut Doanh nghip do Th tng Chnh ph Phan Vn Khi thnh lp v b trng
B K hoch v u t Trn Xun Gi ng u c vai tr quan trng trong vic din dch Lut Doanh nghip vo thc t.
c thm thng tin, vui lng tham kho Phm Chi Lan (trang 207-15) trong ti liu ca o Xun Sm v V Quc Tun
(2008)

26

Cc cuc kho st ny ch yu da vo phng vn nhng ngi am hiu v t nc c lin quan, nhng khng ai tht s
c kinh nghim thc t hn vi ba quc gia vi nhng vn phc tp nh tham nhng. V th, cc ch s ny l s phn
nh tt v nhn thc ca dn chng trong khu vc ch khng phi l nhng s o chnh xc v s lng tham nhng o c
bng cch no . Tuy nhin, i vi kinh doanh v chnh tr, nhn thc l quan trng.

23

Bng 8. Ch s tham nhng

1998

2007

Rank

Score

Rank

Score

Singapore

9.1

9.3

Japan

25

5.8

17

7.5

USA

17

7.5

20

7.2

Taiwan

29

5.3

34

5.7

Malaysia

29

5.3

43

5.1

South Korea

43

4.2

43

5.1

China

52

3.5

72

3.5

India

66

2.9

72

3.5

Thailand

61

84

3.3

Vietnam

74

2.5

123

2.6

Philippines

55

3.3

131

2.5

Indonesia

80

143

2.3

Cambodia

Na

Na

162

Laos

Na

Na

168

1.9

Ngun: Transparency International, www.transparency.org

So snh hai bng 8 v 9 cho ta thy r c mt mc tng quan cao gia vic d dng lm kinh
doanh v mc tham nhng. D nhin mi tng quan ny khng hon ho. C nhiu lnh vc ph
bin tham nhng trn khp th gii, ni bt l ngnh xy dng, trong vic bi b quy nh v gia
tng tnh minh bch ca vic cp php ch c mt tc ng hn ch. Tuy nhin, khng cn nghi ng g
na, vic bi b cc lut l khng cn thit Vit Nam cng nh nhng ni khc s ci thin c c
mi trng kinh doanh ln mc tham nhng.
Cc chnh sch hng ti hot ng cho vay ca ngn hng
Trong qu kh, cc ngn hng quc doanh ca Vit Nam ch yu cho cc doanh nghip nh nc
vay. Tuy nhin, chnh sch ny thay i trong thp nin va qua, vi t trng cho vay khu vc ngoi
quc doanh tng dn t 37% vo nm 1994 ln hn 50% ln u tin vo nm 1999 v gn 70% vo
nm 2006. Tn dng t bn ngn hng thng mi quc doanh ln cng gim tng i, t 82,8% vo
nm 1994 cn 63,5% vo nm 2007. n tng hn, t l% tn dng t cc ngn hng thng mi quc
doanh dnh cho cc doanh nghip nh nc gn nh ch cn mt na trong thp nin va qua. Tuy
nhin, cho vay theo ch o v mi quan h thn thit gia cc ngn hng thng mi quc doanh v
cc doanh nghip nh nc dn n mt t l cao cc khon n qu hn kh i tch ly. Cho d s
liu chnh xc khng c cng b, ngi ta c lng t l ny c th ln n 20-30% (Rosengard v
Du, 2008), so vi s liu chnh thc ch khong 5-7%, nh vo vic lin tc gin n cho nhng khon
tn dng khng hon tr, c bit l i vi cc doanh nghip nh nc.

24

Bng 9. Tn dng dnh cho cc doanh nghip nh nc v cc khu vc khc Vit Nam
(1994-2006)

Tng tn dng (1)

Cho cc doanh
nghip nh nc
Cho cc khu vc
khc
Tn dng t cc
ngn hng thng
mi quc doanh (2)
Cho cc doanh
nghip nh nc
Cho cc khu vc
khc
Tn dng t cc
ngn hng khc (3)
Cho cc doanh
nghip nh nc
Cho cc khu vc
khc

1994
100

1995
100

1996
100

1997
100

1998
100

1999
100

2000
100

2001
100

2002
100

2002
100

2001
100

2005
100

63,0

57,0

52,8

50,2

52,4

48,2

44,9

42,2

38,7

35,5

34,0

32,8

37,0

43,0

47,2

49,8

47,6

51,8

55,1

57,8

61,3

64,5

66,0

67,2

82,8

79,6

75,5

77,2

81,4

67,9

73,3

75,8

75,9

72,4

75,0

69,0

55,8

49,3

43,4

42,8

47,1

39,4

38,5

35,3

32,3

30,1

28,6

27,0

30,3

32,1

34,4

34,3

34,0

37,3

40,6

40,1

40,3

40,4

17,2

20,4

24,5

22,3

18,6

32,1

26,7

24,2

24,1

27,6

25,0

31,0

7,2

7,6

9,4

7,4

5,3

5,6

3,6

3,4

3,3

3,9

4,2

10,0

12,8

15,1

15,4

13,3

21,1

20,5

20,6

24,3

21,1

26,8

Ngun: ADB (for 1994 and 1995), IMF (for all other years)
Ch thch:
- Bt u vo nm 1999, tn dng cho nn kinh t theo khu vc s hu c c lng ch khng phi s liu
thc t.
- S liu t nm 1999 tr i gm su ngn hng thng mi quc doanh v 83 t chc tn dng ngoi quc
doanh.
- (1) Khng k tn dng rng cho chnh ph.
- (2) Bao gm bn ngn hng thng mi quc doanh ln.
- (3) Bao gm hai ngn hng thng mi quc doanh nh, cc ngn hng c phn, cc ngn hng lin doanh, chi
nhnh cc ngn hng nc ngoi, v Qu tn dng nhn dn trung ng. Ngn hng Ngi ngho Vit Nam ra
i nm 1995 v c i tn thnh Ngn hng Chnh sch x hi Vit Nam (VBSP) vo nm 2002. Mt ngn
hng thng mi quc doanh khc, Ngn hng Pht trin nh ng bng sng Cu Long (MHB) c thnh lp
nm 1997 vi chc nng ban u phn nh trong tn gi ca ngn hng, nhng v sau tr thnh mt ngn
hng thng mi thun tu, c l do tht bi trong cc chng trnh pht trin nh ng bng sng Cu Long.27

nh mc tn dng c s dng nh mt phng tin thc hin chnh sch tin t Vit Nam cho
n khi chnh thc c t b vo nm 1998 khi Lut Ngn hng nh nc v Lut cc t chc tn
dng c hiu lc. K t lc , s can thip ca chnh ph vo cc quyt nh cho vay ca cc ngn
hng gim bt. iu ny gii thch ti sao tn dng ch nh v tn dng dnh cho cc doanh nghip
nh nc gim ng k t khong 90% vo u thp nin 1990 cn khong hn 30% vo nm 2006.
Tuy nhin, s hin din ca cc qu u t a phng v s ra i ca Ngn hng Pht trin Vit
Nam (VDB), m tin thn l Qu h tr pht trin (DAF), mang li cho chnh ph mt phng cch
trnh n cc iu kin rng buc ca cc cam kt WTO v tr cp ti chnh trc tip ca chnh ph
dnh cho cc doanh nghip nh nc.
Bn din tin gn y c nhng h qu quan trng i vi hot ng cho vay ca ngn hng, c bit
l v mc can thip ca chnh ph vo th trng tn dng. Th nht l vic t do ha li sut. Vo
u thp nin 1990, Ngn hng Nh nc Vit Nam (SBV) tng c mt chnh sch trn li sut phn
bit i vi cc khu vc kinh t khc nhau (v d nh nng nghip, cng nghip ch to, hay dch v),
i vi ngi gi tin (v d nh h gia nh hay doanh nghip), loi tin t (VND hay ngoi t), v mc
ch s dng vn (v d nh vn lu ng hay u t ti sn c nh). Cc chnh sch ny tng
bc c ni lng. Nm 1995, Ngn hng Nh nc Vit Nam quy nh chnh lch li sut hng
27

Xem: http://www.mhb.com.vn/?p=gioi_thieu_mhb.asp&r=0, 28/12/2006.

25

thng m cc ngn hng thng mi n nh khng c vt qu 0,35%. S cnh tranh gia tng
gia cc ngn hng thng mi lm cho quy nh ny tr nn li thi v cui cng c bi b. Nm
2000, mt c ch li sut linh hot hn c ban hnh, qua Ngn hng Nh nc n nh li sut
tham chiu, v cc ngn hng thng mi c th n nh li sut VND theo li sut tham chiu cng
vi bin (bin l 0,3% mt thng cho cc khon vay ngn hn v 0,5% mt thng cho cc khon
vay di hn.) Tuy nhin, trn thc t, li sut tham chiu ni chung b b qua, mt mt cng do s cnh
tranh gia cc ngn hng thng mi v mt khc do s cng ch thc hin khng hiu qu ca
Ngn hng Nh nc. Cui cng, t do ha li sut c hon tt vo thng 6-2001 i vi ngoi t
v vo thng 6-2002 i vi VND khi cc quy nh v li sut tham chiu c bi b. Tuy nhin, chnh
sch t do ha li sut ng n ny b o ngc vo thng 5/2008 khi Ngn hng Nh nc
quyt nh vn dng mt cch cng nhc iu 476 ca B Lut dn s m bn cht l s dng li sut
c bn nh mt cng c hnh chnh p t li sut trn i vi cc khon tn dng ngn hng (tr
cho vay tiu dng) khi nn kinh t tr nn qu nng. Tt nhin nhng bin php p ch ti chnh ny
chc chn s dn dn c tho g khi nn kinh t tr li bnh thng.
Din tin th hai l vic m ca khu vc ngn hng cho cnh tranh nc ngoi. T ngy 1-4-2007 cc
ngn hng nc ngoi c php thnh lp cc chi nhnh ngn hng thuc s hu nc ngoi hon
ton v nhn tin gi VND t cc php nhn28. Ging nh Trung Quc v khng nh cc nn kinh t
chuyn i ng u, rt c th th phn ca cc ngn hng nc ngoi Vit Nam s tr nn ng
k trong tng lai gn.
Bng 10. C cu th trng (tin gi) ca khu vc ngn hng Trung Quc v Vit Nam
Trung Quc
(2004)

Vit Nam (2004)

Vit Nam (2007)

S
lng

T trng
(%)

S lng

T trng
(%)

S lng

T trng
(%)

Cc ngn hng thng mi

quc doanh
Cc ngn hng chnh sch

62%

75,2%

59,3%

Cc ngn hng c phn v a

phng
Cc chi nhnh ngn hng
nc ngoi
Cc ngn hng s hu nc
ngoi 100%
Cc ngn hng lin doanh

123

21,5%

33

13,3%

34

30,4%

157

1,2%

30

9,7%

37

8,8%

36.000

11,4%

982

1,1%

963

1,0%

12

Cc hp tc x tn dng
Cc cng ty qun l ti sn

Ch thch: S liu Trung Quc ly t nghin cu ca Rosengard v Du (2008). S liu ca Vit Nam ly t nghin
cu ca Thnh v Quang (2007), Ngn hng Nh nc Vit Nam v tnh ton ca cc tc gi.

Din tin quan trng th ba gn y l chng trnh c phn ha cc ngn hng thng mi quc
doanh qua bn ngn hng: Vietcombank (VCB), Ngn hng Pht trin nh ng bng sng Cu
Long (MHB), Ngn hng u t v pht trin Vit Nam (BIDV), v Ngn hng Cng Thng (ICB) d
nh c c phn ha vo nm 2007. Thay v th, ch c Vietcombank c c phn ha vo cui
thng 12-2007 sau mt thi gian di chm tr. Ngn hng thng mi quc doanh cui cng, Ngn
hng Nng nghip v Pht trin Nng thn Vit Nam (Agribank) cng s c c phn ha. Vic c
phn ha cc ngn hng thng mi quc doanh s gip lm gim i mi quan h ni ti gia cc
ngn hng thng mi quc doanh v cc doanh nghip nh nc ng thi lm gim s can thip
ca chnh ph thng qua ch o cho vay v cc ngn hng thng mi quc doanh gi y tr nn
nh hng li nhun hn v t ph thuc vo vic ti cp vn ca chnh ph.

28

Ngoi vic thnh lp cc chi nhnh nc ngoi trc ngy 1-4-2007, cc ngn hng nc ngoi (v d nh ANZ, UOB,
HSBC, Standard Chartered) tham gia thng qua mua c phn ca cc ngn hng Vit Nam.

26

Din tin quan trng th t gn y l vic nng cp cc ngn hng nng thn thnh ngn hng th
v vic cc tp on kinh t nh nc thnh lp ngn hng hay tip nhn c phn kim sot trong cc
ngn hng hin hu, y l mt c im kinh in ca h thng tai ting keiretsu ca Nht Bn, v l
mt tp qun dn n hnh thc cho vay ni b ph bin ng nam vo thp nin 1990. Khi khng
c s kim sot chc ch, cc tp on s s dng cc ngn hng ca h ti tr cho cc k hoch
m rng trong ni b tp on, u t thi qu vo nhng d n ri ro v v th s lm ly lan ri ro.
Cc tp on cng tranh th li th c nh nc bo m ngm n hay cng khai vay mn
nhiu khon vn ln ca nc ngoi trn cc th trng ti chnh lun thay i. V tt c nhng l do
ny, s tham gia ca cc tp on nh nc v/ hay vic thnh lp cc ngn hng ca h phi nn
tun theo nhng th tc nghim ngt nht.

Cc chnh sch s dng t cng nghip

Chnh ph vn kim sot gn nh ton b t s dng cho cng nghip nhng vic s dng t tht ra
gn lin vi nhiu quy nh hn ch do nhu cu ca x hi ni chung cng nh quyn li ca chnh
ph ni ring. Phng php c a chung x l vic phn b t ngy nay l thnh lp cc khu
cng nghip. Tnh n thng 8-2007, c 114 khu cng nghip (IZ) c thnh lp Vit Nam (v
71 khu cng nghip na ang xy dng), 3 khu ch xut (EPZ), 2 khu cng ngh cao (HTZ), v 9 khu
kinh t (EZ). Hp li, cc khu cng nghip, khu ch xut, khu cng ngh cao chim din tch khong
34.000 ha29, v 9 khu kinh t c din tch khong 190.000 ha. Cc khu ny nhm mc ch lm cho
qu trnh tip nhn t tr nn d dng hn i vi cc nh u t trc tip nc ngoi. D nhin, cc
khu cng nghip ny cung ng c s h tng cng nh t ai v y cng l mt li ch r rng cho
cc nh u t nc ngoi. Phn ln cc nh u t dn doanh trong nc khng c c s h tr
v cc doanh nghip nh nc th khng cn n. Tng din tch t Vit Nam vo khong 33
triu hectares, tnh ra cc khu cng nghip chim khong 0,67% tng din tch t, mt t l tng
i nh.
Ngay c i vi cc nh u t trc tip nc ngoi, cc khu ch xut v khu cng nghip vn l gii
php tt th nh khc phc tnh trng quan liu v cc ro cn khc i vi vic tip cn t ai v
c s h tng. cc ni khc ng , cc khu ny thng ng vai tr quan trng trong giai on
ban u m ca nn kinh t, nhng dn dn tr nn km quan trng hn theo thi gian. Cc khu ny
ng vai tr ng gi nht khi phc v nh mt m hnh tip nhn cc nh u t cng nghip,
nhng tp qun kinh doanh ca h s lan truyn sang phn cn li ca nn kinh t. V bn cht, thnh
cng t c khi ton b nn kinh t tr thnh mt khu ch xut hay khu cng nghip v cc nh u
t c th t doanh nghip ca h gn th trng, ngun cung lao ng, hay gn ngun nguyn liu
trung gian, ch khng phi gii hn trong cc khu ny. Thnh cng theo ngha ny chnh l c trng
ca cc nn kinh t i Loan, Hn Quc, v phn ln vng duyn hi ca Trung Quc.
a s cc doanh nghip dn doanh trong nc khng s dng khu cng nghip. Cc doanh nghip
dn doanh nh trong nc Vit Nam, cng nh nhiu nc ang pht trin khc, xem ra c th
xoay s bng cch ny hay cch khc c th c mt phn t nh m h cn. Mt cch chnh thc,
t ai thuc s hu nh nc v ngi c t s ch c quyn s dng t ch khng phi quyn s
hu, nhng quyn s dng ny c th c chuyn nhng phi chnh thc, c hoc khng thng qua
cc vin chc chnh quyn. Ni chung, ngi ta thch khng c s tham gia ca chnh quyn v n s
y chi ph ln cao v t mang li li ch cho doanh nghip. Ngay c cc doanh nghip dn doanh trong
nc quy m kh ln xem ra cng thch hot ng bn ngoi cc khu cng nghip hn, v t ra l
nhng tnh gn thnh ph H Ch Minh, v h hu nh khng c trc trc g c c nhng th
h cn.
Cc doanh nghip nh nc thng c quyn s dng hu hiu i vi nhng khu t th ht sc
gi tr, v cch lm ph bin cho n nay vn l doanh nghip nh nc s dng ti sn ny m
phn vi cc nh u t nc ngoi trong cc hp ng lin doanh, nhng thng v ny mang li
quyn li trc tip tuy khng chnh thc cho cc nh qun l doanh nghip nh nc. Ngha l, y l
cch t th c gi tr c chuyn nhng sang mc ch s dng hiu qu hn so vi khi cn
nm trong tay cc doanh nghip nh nc yu km hay tht bi.

29

Vietnam Economic Times, http://www.vneconomy.com.vn/eng

27

Vn cha r trong ngn hn nn lm g vi vn ny. R rng, cc phng php chuyn nhng t

hin nay khng tht hiu qu v c tnh trng bt cn i trong vic ai c th tip cn khu t no. Gii
php di hn l nn thit lp quyn s dng t r rng v c ng k, c th d dng giao dch
trn th trng minh bch. Theo de Soto30 v cc tc gi khc, bin php ny cng vi cc bin php
khc s mang n cho cc doanh nghip t nhn nh quyn s hu an ton m h c th s dng
huy ng vn, v cng l vt bo m cho cc khon u t vo mnh t . Nhng trong ngn hn,
ngi ta khng r mt h thng quy nh v t ai v chuyn nhng t do chnh ph iu hnh liu
c phi l mt s ci thin tt hn so vi h thng phi chnh thc hay khng. Lc ny khi chnh ph
tham gia vo, th tc ng chnh c l l lm tng ng k chi ph giao dch. Do , chng ti lu rng
Vit Nam gp vn v quyn s hu khi lin quan n vic s dng t, nhng chng ti khng v
tr xut mt gii php c th cho vn m s c tc ng trong thp nin sp ti.

30

Hernando de Soto, 2000.

28

S tp trung theo vng ca cng nghip Vit Nam

Mt c im chnh na ca cng nghip Vit Nam l s tp trung vo mt s vng c th, trong khi
nhng vng rng ln khc gn nh khng c u t cng nghip bt k hnh thc no. S liu v
v tr cng nghip c trnh by trong bng 13 v 14. Phn ln cng nghip, nh s liu cho thy, tp
trung ngay ti v xung quanh H Ni - Hi Phng v Thnh ph H Ch Minh cng cc tnh ln cn. Hai
phn ba sn lng cng nghip Vit Nam nm 2005 tp trung ti hai vng ny nh th hin qua bng
14. Mt phn ba sn lng khng thuc hai vng ny ch yu do cc doanh nghip nh nc to ra,
c cho l t ch n sut sinh li t u t so vi cc nh u t nc ngoi v t nhn
trong nc.
Bng 11. Tng sn lng cng nghip theo vng
Gi tr sn lng (t VND, gi nm 1994)

Ch s sn lng

1995

2000

2004

2005

2000/1995

2005/2000

2005/1995

H Ni Hi
Phng

15509,5

35866,8

70305,1

84312,7

2,31

2,35

5,44

Thnh ph H
Ch Minh

49808,1

97175

167912,7

195524,9

1,95

2,01

3,93

Min trung Vit

Nam

8677,2

16934,7

32084,3

37516,4

1,95

2,22

4,32

Cc vng khc

29379,9

48349,6

85322

99509,2

1,66

2,06

3,39

Tng

103374,7

198326,1

355624,1

416863,2

1,92

2,11

4,03

Bng 12. Sn lng cng nghip theo s hu nm 2005 (t VND, gi nm 1994)

State

Non-State

Foreign

Total

H Ni Hi Phng

24672.9

23798.3

35841.5

84312.7

Thnh ph H Ch Minh

47993.3

44541.1

102990.7

19525.1

Min trung Vit Nam

16609.3

13654.6

7252.5

37516.4

Cc vng khc

53794.6

36873

8841.4

99509

Tng

143070.0

118867

154926.1

416863.2

42.5

100

Share by Region (%)

H Ni Hi Phng

29.3

28.2

Thnh ph H Ch Minh

29.5

22.8

52.7

100

Min trung Vit Nam

44.3

36.4

19.3

100

Cc vng khc

54.1

37.1

8.9

100

Share by Region (%)

H Ni Hi Phng

17.2

20

23.1

Thnh ph H Ch Minh

33.5

37.5

66.5

Min trung Vit Nam

11.6

11.5

4.7

Cc vng khc

37.6

31

5.4

Tng

100

100

100

Ngun: Tng cc thng k, Nin gim thng k 2006

29

 chnh thc kim nh l do ti sao cc doanh nghip chung ni ny hn ni khc, chng ti tp

trung vo a im qui t u t trc tip nc ngoi Vit Nam. Cc nh u t trc tip nc ngoi
u nh hng theo li nhun, do cc quyt nh ca h s phn nh cch thc m h tin rng cc
quyt nh a im s tc ng ln li nhun ca h ra sao. Nhng quyt nh ny s gip xc nh
nhng iu cn thay i nu cc vng b b qua mun thu ht nhiu ngnh cng nghip v li nhun
hn, k c trong nc hay ngoi nc. Cc c lng hi qui c trnh by trong bng 15.

C s h tng giao thng yu km

C s h tng giao thng ca Vit Nam, ngoi vic to iu kin cho s tp trung cng nghip mt
vi vng a phng nh c lng trn cho thy, th vn cn lu mi p ng c nhu cu ca mt
nn kinh t ang tng trng nhanh chng theo hng tc ng ln kt qu hot ng cng nghip
bt k n c t ni u. S liu so snh vn ti hng ha trn u ngi Vit Nam v Trung
Quc c trnh by trong hnh 9. Nh s liu trong hnh cho thy, c Vit Nam v Trung Quc u bt
u cc thi k ci cch vi rt t vn ti hng ha bng ng b nhng Trung Quc c mng li
ng st pht trin hn. S liu giao thng ng thu ch yu l vn ti quc t bng ng bin
v v th km ph hp tm hiu mc c s h tng trong phm vi hai quc gia. Mt phn vn
c s h tng ca Vit Nam xut pht t thi chin tranh khi c s h tng giao thng b bom n bn
ph lin tc, nhng cng l do n lc thay i h thng giao thng do chin tranh li ny vn cn
khim tn. S b b h thng giao thng nh vy khng phi l bt thng i vi mt nn kinh t ch
huy kiu X Vit. Lin X thng hn ch n mc ti thiu u t giao thng cho n khi h thng
kinh t ng phi tnh trng tc nghn do mt h thng c s dng qu cng sut. Trung Quc ngay
c trong thp nin 1970 bc sang thp nin 1980 cng ng trc mt h thng ng st v ng
b qu ti tng t. Cc chnh sch ca Vit vo thp nin 1990 xem ra li tip tc truyn thng ny.
Trong nhng nm gn y Trung Quc v ang xy dng nng lc giao thng m phn ln i trc
nhu cu, th Vit Nam t m rng v nng cp nhng tuyn ng giao thng c tm quan trng nht
i vi hot ng kinh t. V d, Trung Quc gn nh hon tt mng li quc gia ng cao tc
nhiu ln xe c gii hn tip cn. Vit Nam gn y ch mi hon tt vic lp cc g trn ng
Quc l 1, ng quc l chnh (v y vn cn l mt xa l hp ch hai ln xe). Phn ln vic xy mi
ng b tp trung vo ng H Ch Minh bng qua vng cao nguyn min trung, p ng cc nhu
cu chin lc v c nhu cu phn phi thu nhp, nhng khng ng gp g nhiu cho nhng yu cu
cng nghip. Trung Quc dn dn m rng v nng cp h thng ng st, trong khi h thng
ng st Vit Nam ngy nay thm ch cn cha bt u ui kp trnh giao thng ng st
Trung Quc t trc thi k ci cch.

km/ngi

Hnh 9. Vn ti hng ha Vit Nam v Trung Quc

4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0

1985

1990

2004

1978

1990

2005

Vit Nam (1985-2004) v Trung Quc (1978-2005)

water freight

road freight

railroad freight

Ngun: Tng cc Thng k Vit Nam v Phng thng k Trung Quc

Ni chung, Vit Nam tm cch t c s bnh ng theo vng thng qua u t nhiu vo cc vng
km pht trin. y l mt mc tiu c th hiu c. Tuy nhin, a s nhng chng trnh ny thc
t qu lng ph v khng hiu qu. Cc tnh vi dn s tng trng chm nhn c c s h tng

30

dt vng cu ng cao tc rng ri trong khi c s h tng khu kinh t trng im min
ng nam b th cng thng n mc c th xy ra s c bt k lc no. Xu hng ny l thiu tm
nhn v c hi: nu tnh trng tht c chai v c s h tng dn n sa st kinh t min ng nam
b, nh hng di li vi nn kinh t quc gia v vi ngi lao ng t min trung v min bc Vit
Nam di c vo vng ng nam c th rt nghim trng.
C s h tng lng ph v tn km thng dn n cc dch v phi hiu qu v t . Cn c theo
Ngn hng Th gii, v nh minh ho trong hnh 10, cc nh xut khu phi tr 734 USD bao gm chi
ph chng t, ph hnh chnh, ph giao nhn ti cng v vn ti trn t lin vn chuyn mt
container 20 feet t Vit Nam sang chu u, trong khi cc nh xut khu Trung Quc ch phi mt 460
USD v ngi Singapore mt 456 USD. Hin nay, hng xut khu Vit Nam khng i trc tip sang
Bc M hay chu u m phi i sang mt cng trung chuyn Hong Kong v Singapore, hng
ha c bc sang cc tu m ln hn ch ti cng n sau cng, do lm tng thm chi ph
vn chuyn.
Hnh 10. Chi ph i vi xut khu

Ngun: Doing Business 2009, Ngn hng Th gii

Tuy nhin, c th trong vi nm na, cc tu m ch hng sang chu u v Bc M s bt u gh

qua thnh ph H Ch Minh. Nh ta thy trong hnh 11, min ng nam b vo v tr rt tt tn
dng li th nm trn hi trnh vn ti quc t quan trng. Tht ra, vng ny c a vo bn
ca cc hng vn ti bin quc t. Mt khu phc hp cng mi Ci Mp, Th Vi thuc tnh B Ra
Vng Tu ang c ln k hoch v cc nh u t nc ngoi th hin s quan tm. Vic pht
trin cc phng tin cng mi min ng nam b nn l mt u tin quc gia, tuy vy, khng th
gii thch c ti sao vic xy dng vn cha bt u. ng thi, nhng k hoch tham vng cng
c cng b xy dng cng nc su t nht l su tnh min trung: Khnh Ho, Bnh nh,
Qung Ngi, Qung Nam, Nng, v Tha Thin Hu. Khng c c s l lun kinh t hp l no cho
cc k hoch ny. V cc phng tin cng hin i c t ng ha cao, khng th k vng cc
phng tin ny s to ra nhiu vic lm. Mt t nc vi quy m nh Vit Nam cn nhiu nht l ba
t hp cng ln, min bc, min trung v min nam mi ni mt cng; c th lp lun rng mt h
thng ng st hin i s gip gii ta nhu cu cn c mt cng ln min trung Vit Nam. Ton b
vng bin min ty nc M (hn 1900 km chiu di) ch c ba cng quc t ln. Cc quyt nh v
nhng d n c s h tng tn km nh hi cng phi c xem xt bng s am hiu v cc dng
thng mi quc t. Cng khu vc Thnh ph H Ch Minh ca Vit Nam l ni duy nht c th thu
ht cc tu m trong mt tng lai c th thy trc. u t vo cc phng tin cng ng cp th
gii cho min ng nam b, ng thi ci to nng cp cc tuyn giao thng ng b v ng st
n min trung v min bc l mt chin lc thng minh hn nhiu so vi chin lc hin ang c
theo ui.31
31

Ch cn mt tuyn ng st c b rng tiu chun v tc thng thng l hon ton . Mt tuyn ng st nh vy

ch tn hn vi triu USD xy dng mt kilomet. Tuyn ng st s ni cc tnh ngho min trung vi nn kinh t th gii
hiu qu hn v c tc dng tt hn so vi cc cng nc su tri di theo ven bin.

31

Hnh 11. Hi trnh thng mi chin lc: t chu n chu u32

C s h tng in nng33
C s h tng in nng rt quan trng cho s pht trin cng nghip. mt s kha cnh nht nh,
Vit Nam lm tt vic xy dng cng sut pht in c kh nng h tr cho n lc pht trin cng
nghip to ln. Tnh theo hiu qu nng lng (tnh bng GDP trn mi kilogram du tng ng),
Vit Nam ci thin hiu qu tng i tt so vi cc nc ASEAN khc (xem hnh 12). T l% gia
tng GDP trn kg du ca Vit Nam trong giai on 1990-2004 l 27% so vi -14% ca Thi Lan, -13%
ca Philippines, -5% ca Malaysia, v -0,1% ca Indonesia. Tuy nhin, so vi cc nc c hiu qu
nng lng khc, Vit Nam vn cn mt chng ng di phi i qua. Trong cng k,% gia tng hiu
qu nng lng l 28% Nga, 37% n v 108% Trung Quc.

32

Ngun: Financial Times (12/10/2007)

33

Phn ny ch yu rt ra t bo co La chn thnh cng: Cc bi hc ca ng v ng nam v Tng lai ca Vit Nam

v mt khung kh chnh sch pht trin kinh t x hi Vit Nam, 2011-2020 c thc hin bi Chng trnh Vit Nam
(Trng Harvard Kennedy) v Chng trnh ging dy kinh t Fulbright.

32

Hnh 12. So snh hiu qu nng lng (1990 2004)

Ch thch: Hnh ny c xy dng da vo s liu trong nghin cu ca Dapice (2008B). Trong hnh ny, mi
nc c trnh by bng mt mi tn trong ui mi tn tng trng cho s liu nm 1994 v u mi tn
tng trng cho s liu nm 2004 ca t nc . Hng ng-bc th hin s ci thin v hiu qu nng lng
v GDP trong giai on 1990-2004.

Tuy nhin, chnh sch nng lng ca Vit Nam vn c nhng nhc im nghim trng. Do u t
qu nhiu vo thu in, chim ti 40% cng sut v 25% sn lng, Vit Nam hin ang c nguy c
ng trc tnh trng thiu in vo ma kh, khi mc nc ca cc h thy in xung thp. Tnh
trng ny c d bo t trc s th trc nhng li cnh bo cho thy tnh trng thiu mt
tm nhn chin lc di hn hay nh hng thi qu ca cc nhm c quyn. Vic thiu kh nng
kim sot dng nc thng ngun ca Vit Nam cn lm trm trng thm ri ro ca vic qu ph
thuc vo thu in. Thiu in khng cn l hin tng ca ring ma kh. Vo gia thng 12-2007,
Thnh ph H Ch Minh tri qua tnh trng mt in lun phin v khng bo trc. Quyt nh ca
chnh ph bc b xut ca Tng cng ty in lc Vit Nam (EVN) v vic thnh lp mt cng ty mua
bn in c quyn v li nhun l mt quyt nh ng n, v ngi ta ngy cng thy r cc u tin
ca EVN c t khng ng ch. Ngoi vic u t thi qu vo thu in, vic m rng hot ng
ca EVN trong cc lnh vc vin thng, dch v ti chnh, v pht trin bt ng sn khng th gip ch
c g ngoi vic phn tn ngun nhn lc v ti lc c hn xa ri trch nhim chnh ca h l ng
vai tr chnh yu trong vic m bo cung cp in n nh, an ton cho s nghip pht trin kinh t x hi; thc hin u t pht trin cc cng trnh li in ng b nhm nng cao hiu qu u t;
u t cc d n ngun in theo nhim v c giao.34 Mt n v c quyn c iu tit nh EVN
s hot ng tt nht, khng phi khi h pht trin to ln v phc tp vi nhng hot ng kinh doanh
ph, m khi h tp trung vo nhim v chnh ca mnh v thc hin nhim v mt cch hiu qu v
c li vi chi ph hp l.
Hnh 13. Tnh hnh cc nh my sn xut in vo nm 2007

Thy in
Than
Kh
Du
Khc
Tng

S nh my
14
6
4
3
Khng c s liu
27

Cng sut MW
4.487
1.630
4.746
575
832
12.270

T l%
33,6%
13,3%
38,7%
4,7%
6,8%
100%

Ngun: Dapice, David O. (2008A)

34

Thiu in khng ch do EVN?, http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=234125&ChannelID=3

33

Cn c vo chin lc nng lng ca chnh ph cho giai on 2006-2015, Vit Nam phi tng cung
ng in thm 17-20% mt nm. Nhiu d n hin ti b chm tr nghim trng so vi tin
hoch nh, ngay khi t nc ang cn n nht. Trong nm d n giao cho EVN nm 2007, ch c
mt d n c ha mng.35 Xu hng ny cho thy rng chnh ph phi ci thin c ch iu tit
gim st nhm mang li nhng khuyn khch v iu kin y cho s tham gia ca t nhn v
nc ngoi trong sn xut in.
Hnh 14. Cung ng in Vit Nam (n v tnh: t Kilowatt-gi)

Ngun: Dapice, David O. (2008A)

Hnh 15. u t nng lng theo k hoch Vit Nam 2007 2015
u t theo k hoch Vit Nam t 2007 - 2010 (n v tnh: Megawatts)
Thy in

Than

Kh

Tng

Cng sut

5.726

4.490

3.404

13.620

42%

33%

25%

100,0%

u t theo k hoch Vit Nam t 2007 - 2015 (n v tnh: Megawatts)

Cng sut

15.389

25.890

6.404

47.683

32,3%

54,3%

13,4%

100,0%

Trong
Bc

5.911

11.090

17.001

Trung

6.479

2.400

104

8.983

Nam

954

12.400

6.300

19.654

Ngun: EVN. Danh sch ny bao gm 51 d n ca EVN v 76 d n IPP.

C 2045 MW khng c phn b theo vng

35

Nh trn.

34

S thnh lp cc tp on, 2006Nh chng ti trnh by, i vi cc b kinh t ch cht ca chnh quyn trung ng, trng tm ca
cc chnh sch cng nghip c mc tiu l cc doanh nghip nh nc. V cc doanh nghip nh
nc chi phi hu ht cc ngnh cng nghip nng, ta c th ni rng trng tm ca cc chnh sch
cng nghip c mc tiu cng l cc ngnh cng nghip nng ny. Phng php h tr cc ngnh
cng nghip nng s hu nh nc nh m t trn y bao gm t s tip cn c tnh u i i vi
vn vay ngn hng cho n mc bo h cao trc hng nhp khu, nhng nh chng minh
trong phn trc, khng mt bin php no trong s ny lm cho cc doanh nghip cng nghip nh
nc tr thnh nhng ch th ng gp nng ng cho s tng trng kinh t. Nh s liu trong bng
16 v hnh 16 cho thy, cc doanh nghip cng nghip nh nc ri li pha sau so vi khu vc
cng nghip dn doanh v u t trc tip nc ngoi xt theo t l tng trng chung, nng sut, v
kt qu hot ng ti chnh (nhiu doanh nghip nh nc thng xuyn thua l).
Bng 13. Vn, doanh thu, v ngi lao ng trong cc doanh nghip Vit Nam
nm 2005 theo s hu

2041
1451
838
711
411
0,58

Ngoi quc
doanh
2982
705
853
236
286
1,21

-1%
15,3%
16,2%

22,4%
44,4%
34,5%

Nh nc
Ngi lao ng (nghn)
Vn (Nghn t VND)
Doanh thu (Nghn t VND)
Vn/Lao ng*
Doanh thu/Lao ng*
Doanh thu/Vn
Tng trng hng nm,
2001-05:
Ngi lao ng
Vn
Doanh thu

Nc ngoi

Tng s

1221
528
502
432
411
0,95

6244
2684
2159
430
346
0,80

25,7%
18,5%
29,7%

12,2%
21,0%
24,5%

Ngun: Kho st doanh nghip nm 2003 v 2005.

* Vn v doanh thu trn lao ng c tnh theo n v triu VND trn ngi lao ng.
S doanh nghip nh nc trong cuc kho st gim t 5355 vo 31/12/2001 cn 4086 vo 31/12/2005.

Hnh 16. T trng trong tng trng cng nghip thc theo s hu Vit Nam

Ngun: Nin gim thng k Vit Nam, 2006

35

Kt qu hot ng tr tr ny tip n buc chnh ph phi tm cch lm cho khu vc cng nghip nh
nc tr nn nng ng hn, v phng php chung t c mc tiu ny bt u t nm 1994
l chnh ph c gng hp nht nhiu doanh nghip ny thnh nhng doanh nghip ln hn. Theo cc
quy nh nm 1994, cc doanh nghip ny c gi l cc tng cng ty. tng l cc tng cng ty
ny c th pht trin nhng thng hiu ring c ting, s tn hng li th kinh t theo quy m, v
cc li th khc. V c bn, chnh ph thnh lp mt tng cng ty vi mt vn phng chnh tip qun
mt s chc nng chnh ca cc doanh nghip thnh vin nhng khng hon ton hp nht cc doanh
nghip ny vo tng cng ty. Thay vo , cc doanh nghip thnh vin ny vn gi li mt mc
c lp nht nh trong mt s lnh vc, v d c c phn ha doanh nghip hay khng v khi no.
M hnh hay mc tiu cao nht ca hot ng ny l da vo m hnh keiretsu ca Nht Bn
(Mitsubishi, Mitsui, v.v...) v m hnh chaebol ca Hn Quc (Samsung, Daewoo, Kumho, v.v). i
vi nhng quan chc chnh ph vin dn m hnh ny lm nn tng cho nhng hnh ng ca h
trong lnh vc ny, xem ra h c (v vn gi) quan im cho rng, mt mc quan trng, cc
cng ty khng l ca Nht Bn v Hn Quc chnh l s sng to ca chnh ph cc nc ny, v mt
khi c to ra, cc cng ty s gi vng thnh cng trong kinh doanh. Do , i vi Vit Nam,
nhim v ca chnh ph l thnh lp nhng tng cng ty ging nh th v h tr cho n khi h tr
nn c sc cnh tranh quc t.
Tuy chc chn hai chnh ph Nht Bn v Hn Quc c lin h cht ch vi cc keiretsu v chaebol,
nhng khng trng hp no hai nc ny cho thy cc tp on ln thuc s hu nh nc v
chu s kim sot trc tip ca nh nc. Tht ra, phn ln h l nhng cng ty t nhn sn sng
tun lnh chnh ph nu h c ban thng tho ng. Tuy nhin, ngay c khi cc doanh nghip
thuc s hu nh nc, nh POSCO Hn Quc, h cng c mt mc c lp cao i vi cc b
trong chnh ph. Do , mt mc quan trng th ngay c cc doanh nghip nh nc Hn Quc
cng hot ng ging nh cc cng ty t nhn ln. Hn na, tt c cc chaebol u c k vng l
phi tr nn c sc cnh tranh quc t trong vi nm v sau phi xut khu mt t trng ln sn
lng ca h. Thot u h c tr cp mnh, nhng tr cp bt u chm dt sau vi nm.
Ngc li, cc tng cng ty Vit Nam c xy dng trn m hnh thay th nhp khu, nhn c bo
h trc hng nhp khu nc ngoi cng cc hnh thc tr cp khc trn c s lin tc. Hn na,
cc tng cng ty ny chu s kim sot trc tip ca cc b ch qun. B ch qun b nhim hi ng
qun tr v Th tng b nhim tng gim c. Theo nhiu kha cnh th tng cng ty ch n thun l
mt c quan gim st ca chnh ph i vi cc cng ty trc thuc. M hnh nn ny gn ging vi h
thng mnh lnh k hoch tp trung trc kia hn, trong cc tng cng ty gn nh khng c tnh t
qun l ra phi c i vi mt tp on thc s c lp.
Nm 2006 v 2007, chnh ph chc chn nhn thy cc tng cng ty khng t c nhng g theo
nh mong i. Cch thc ch yu x l kt qu hot ng yu km ca cc tng cng ty l kt hp
cc tng cng ty ny v cc doanh nghip khc vo thnh nhng tp on ln, thc s gn nh c
quyn trong nhiu lnh vc ca ngnh cng nghip nng. Cc tp on ny c g khc bit v ti sao,
ng thi da vo hiu qu hot ng yu km ca cc tng cng ty th liu vic hp nht hn na
cc doanh nghip ny li c gii quyt c iu g hay khng?
im khc bit chnh l cc tp on ny ln hn cc tng cng ty trc kia. Do ln hn nn h cng
c mc kim sot nhiu hn i vi cc ngnh cng nghip nng c lin quan. Nhn t gc ca
mt s quan chc chnh ph, vn l cc tng cng ty ang mt i s kim sot i vi cc doanh
nghip thnh vin khi cc doanh nghip thnh vin ny c c phn ha v thnh lp lin doanh
chng nhng vi cc cng ty nc ngoi m vi c cc doanh nghip Vit Nam khc. Cc tp on
mi a tt c cc cng ty vo di mt mi nh. Nhng hnh thc tp on rt ging vi hnh thc
tng cng ty. Th tng b nhim tng gim c, hi ng qun tr bao gm i din ca cc b v
cc c quan lin quan c vai tr gim st no i vi cc doanh nghip ny (B Cng nghip, B
Ti chnh v.v...). Ni vn tt th tr s chnh ca cc tp on v hi ng qun tr ca h vn mang
nhiu c im ca mt c quan gim st ca chnh ph hn l mt n v hot ng v li nhun, ch
trng vo thc y kt qu kinh doanh v quyn li ca cng ty. Tht kh m hnh dung c lm th
no hnh thc lnh o ny li c th sn sinh ra c mt Samsung hay mt Toyota.
Mt cch gii thch quan trng hn cho vic theo ui thnh lp cc tp on ln vo thi im ny c
lin quan n thc t l cc hip nh gn lin vi s gia nhp T chc thng mi th gii ca Vit
Nam hin ang bt u c hiu lc. C mt ni lo s rt tht trong nhiu doanh nghip cng nghip

36

nh nc rng h s khng th cnh tranh ni theo cc qui tc mi. Phn ln cc phng php trc
y h tr cng nghip trong nc (thu cao, quy nh v hm lng ni a, v cc hnh thc tr
cp khc ca chnh ph) khng cn c php thc hin na theo cc qui tc ca WTO. Cc ngnh
cng nghip s hu nh nc thng t xem mnh l cc ngnh non tr m nh cc nc khc k
c Hn Quc tng c hng s bo h cho n khi h trng thnh v tr nn c sc cnh tranh,
nhng Vit Nam khng th s dng phn ln cc bin php h tr ngnh cng nghip non tr ny
c na.
Tuy nhin, xem ra mt s ngi trong chnh ph tin rng cc tp on mi ny c th mang li phn
no s h tr cn thit cho cc doanh nghip non tr. V d, chnh ph Vit Nam by gi khng th ra
lnh cho mt doanh nghip mua hng ca mt doanh nghip Vit Nam khc thay v ca mt i th
cnh tranh nc ngoi, nhng gim c ca mt tp on th c th ra lnh nh th cho cc doanh
nghip thnh vin ca mnh. Cc tp on mi cng c hay sp sa c mi quan h c bit vi mt
ngn hng quc doanh. y l im tng ng vi m hnh keiretsu Nht Bn, vi mt ngn hng
trung tm ca t chc, v ngn hng xem nh c trch nhim phi gip cc thnh vin khc ca
keiretsu khi c th. Do , c th cho l cc tp on ca Vit Nam s c cc ngn hng quc
doanh lin kt i x u i hn so vi cch i x ca mt ngn hng c quan h thun mua va bn
thng thng.
c xem l s kt hp gia c ch kim sot v c ch phng th, quyt nh thnh lp cc tp
on c mt l gc chc chn. Cc tp on s gia tng s kim sot ca chnh ph i vi mt s
ngnh cng nghip nng do nh nc chi phi. Cc t chc ny cng c th l mt cch tip tc h
tr cho cc doanh nghip yu km c kh nng b thanh l do s cnh tranh mnh m t nc ngoi.
Theo chng ti vi cch t chc hin nay th vic cc tp on ny s chuyn bin thnh cc cng ty
cnh tranh quc t xem chng l iu khng th xy ra. L do ch yu khin chng ti cm thy iu
ny l v c cu hin nay ca cc tp on ny rt ging vi cc tng cng ty trc kia, v cc tng
cng ty c hng chc nm chng minh rng h c th ci thin c kt qu hot ng nhng
phn ln khng lm c nh vy. Kh c th tm bng chng bt k ni u trn th gii, tr
Singapore, cho thy cc doanh nghip nh nc c th l phng tin hng u to ra cc cng ty
quc t hng mnh; v Vit Nam, v nhiu l do, khng chc c th lp li kt qu hot ng ca
Singapore.
Nhng ngay c khi cc doanh nghip nh nc khng tham gia vo, th cng c nhiu l do nghi
ng vic thnh lp cc tp on a dng ha t nhng doanh nghip khng nng ng hin ti s l
cch to ra c nhng cng ty hng mnh. mt mc quan trng th nhng ngi vn ng
cho phng php ny ang hiu sai kinh nghim ca cc tp on nhng ni khc. V d:
(1) Vic thnh lp cc tp on ln khng phi l mt cng thc ton cu cho s thnh cng
doanh nghip cng nghip mi ni trn th gii. Hot ng sp nhp v mua li cng ty l
mt phn trong i sng kinh doanh Hoa K trong mt thi gian di v mt s v sp nhp
v mua li ny to ra mt thc th mnh hn so vi cc cng ty ring l trc kia. Mt s
trng hp khc kt thc trong tht bi v tan r hay ph sn. Tuy nhin, Hoa K, cc quyt
nh ny c thc hin bi chnh cc cng ty t nhn, c x l theo lut v c cng
ch thi hnh bi cc ta n c lp. Ngoi ta n, chnh ph khng ng vai tr ng k no
trong qu trnh ny, ngoi tr trng hp vic sp nhp c v to ra mt n v c quyn, hay
mt doanh nghip ln trn th trng hn ch s cnh tranh. Khi , lut cnh tranh
c p dng v v sp nhp khng c chp thun. Cng nn lu rng, phn ln cc
cng ty ln nht v thnh cng nht nc M v c bn khng phi l sn phm ca cc v
sp nhp. Microsoft, Oracle, v Google trong nhng nm gn y, cng nh cng ty Ford
Motor trong qu kh l nhng cng ty khi nghip rt nh b ri ln mnh nh pht trin
nhng sn phm v chin lc tip th dn n tng trng rt nhanh.
(2) Chc chn, trong trng hp Hn Quc, phn ln cc tp on ln l tc phm ca chnh sch
cng nghip do chnh ph ch o vo thp nin 1970. V c bn, tng thng Park s dng
ngun lc v s kim sot ca chnh ph i vi cc ngn hng h tr nhng doanh nghip
phn ln l t nhn m ng tin c th thnh cng nht khi thc hin cc chnh sch cng
nghip nng. a s cc doanh nghip ln ny rt thnh cng trong mt thi gian, nhng
cng nn lu rng sau phn ln cng ph sn v b thanh l. Daewoo l trng hp
ni ting nht, nhng ch l mt trong nhiu cng ty. Samsung, c th c xem l thnh
cng nht trong cc tp on ln ny ca Hn Quc (chaebol), nhng rt t ph thuc vo

37

chnh ph thnh cng so vi nhng cng ty nh Daewoo v Hyundai. Tht ra, Hn Quc
ngy nay ang c gng ht sc ri xa m hnh tp on ln ny. Mt phn l do l nhiu
ngi cm thy cc chaebol dn n s tp trung quyn lc chnh tr qu ln, nhng cng c
quan im ph bin cho rng vic qun l ca cc chaebol lun lun c khim khuyt
nghim trng.
(3) Chng ti khng lp lun rng cc v sp nhp v tip qun cng ty do chnh ph thc hin
thnh lp cc tp on l mt tng ti i vi Vit Nam. Cng nh Trung Quc, Vit Nam c
mt t chc cng nghip tng c thit k cho nn kinh t mnh lnh k hoch tp trung.
Trong h thng , mt doanh nghip thng khng khc g mt nh my n l. Doanh
nghip trn danh ngha l c lp nhng trn thc t c kim sot cht ch bi cc v cng
nghip cp cao hn v y ban k hoch nh nc. Khi t b h thng mnh lnh v k hoch
tp trung, Vit Nam cng nh Trung Quc bt u vi c cu doanh nghip hin hu. Trong
trng hp Trung Quc, thm ch vi nm sau khi ci cch th trng bt u, nh s liu
trong bng 17 cho thy, kt qu l Trung Quc c mt c cu t chc cng nghip t tp trung
nht trn th gii. Do , khng th trnh khi c nhiu thay i trong c cu t chc cng
nghip lm cho c cu tr nn ph hp hn vi mt nn kinh t th trng. Trong trng
hp Trung Quc, iu dn n s ra i hng trm hay thm ch hng nghn tp on kinh
doanh (jituan), mt s hnh thnh di s lnh o ca chnh ph, s khc c b tr bi bn
thn do chnh cc doanh nghip. Khng h bt hp l khi cho rng Vit Nam c th hng li
t mt s hnh thc sp nhp hay tip qun cng ty no , min l cc v sp nhp ny c
thc hin v mc ch r rng l to ra mt cng ty vng mnh hn v mt thng mi v
nhng ngi thc hin vic sp nhp l cc doanh nhn am hiu ngnh ngh, ch khng phi
cc c quan iu tit ca chnh ph.
(4) Cng nn lu rng, Trung Quc, s hnh thnh cc tp on kinh doanh vn gi li mt t
chc cng nghip phn cp cao vi nhiu cnh tranh. Ch trong mt hay hai ngnh, ng
ch l du v ha du, mi c ba hay bn doanh nghip c th phn chi phi. Ngay c trong
nhng ngnh c li th kinh t ln theo quy m (thp, t) cng c su doanh nghip ln (hay
nhiu hn) cnh tranh gay gt vi nhau. D nhin, iu quan trng y l tnh trng ny l do
quy m khng l ca nn kinh t Trung Quc. Tuy nhin, Vit Nam, vi s ra i ca cc tp
on, s c mt s lng ng k cc ngnh cng nghip nng trong mt cng ty s thng
lnh th trng. S cnh tranh vi cc doanh nghip ni a khc trong nhng ngnh ny s
khng cn na. Cn s cnh tranh m cc tp on ny s i u s hon ton xut pht t
hng nhp khu.

38

Bng 14. T l tp trung cng nghip

Trung Quc
1988
Nm
T trng cng nghip
kim sot bi cc
Top 18100
cng ty ln nht

Hoa K

Nht
Bn

Hn Malaysia
Philippines
Quc
*

i Loan

1963

1972

1963

1974

1990

1983

1995

1976

Top 4

Top 4 Top 4

Top 5

Top 4

Top 4 Top 4

Top 4

39

417

183

512

205

22

31

31

131

80100%

7,7

12,2

5,6

26,9

18,2

25,8

9,7

10,7

6080%

5,1

9,1

13,7

7,8

17,9

40,9

41,9

16,1

12,2

4060%

12,8

19,6

26,8

27,9

27,3

31,8

16,1

29

24,4

2040%

17,9

39,3

34,9

25,4

21,9

4,5

16,1

35,5

35,2

020%

56,4

19,8

18,6

33,3

6,0

4,5

9,7

17,5

100

100

100

100

100

100

100

100

100

S ngnh
T l tp trung

Tng (phn trm)

Ch thch: T l tp trung l da vo gi tr cc chuyn hng ca bn cng ty ln nht, tnh theo% trong tng gi tr
hng ha trong mi ngnh i vi Nht Bn, Hn Quc, Hoa K, v i Loan Trung Quc. S liu ca Philippines
l t trng sn lng trong tng ngnh. S liu ca Trung Quc c tc gi suy ra t s liu cng b ca Vn
phng quc gia v l sn lng ca nhng cng ty c gi tr tng sn lng hn 100 triu nhn dn t, s lng
nhng cng ty ny thay i theo ngnh t 0 n 293 cng ty. S cng ty trong cc ngnh tp trung nht (hn 60%
sn lng trong ngnh ) nm trong khong t 18 n 100 cng ty.
Ngun: Perkins, 2004, trang 314.

y c mt vi nhn xt v vai tr ca cc tp on nh nc v cc tng cng ty trong tnh tnh bt

n kinh t v m nm 2007-08 hin nay.36 Nh nu trong phn tho lun trn y, nhng kh khn
kinh t hin nay ca Vit Nam l do tnh trng khng hiu qu v mt c cu trong nn kinh t. Cc tp
on nh nc v cc tng cng ty tip tc nhn c nhiu tn dng trong nn kinh t v chim t
trng chi phi trong cc d n u t cng ln, bt chp tnh trng phi hiu qu ca h. ng thi, khu
vc t nhn, hin ang hot ng tt hn nhiu so vi khu vc nh nc trong vic to ra vic lm v
xut khu, li ang lm nguy do b chn p trong tnh hnh kinh t hin ti. y l s mu thun c bn
trong nn kinh t lng th ca Vit Nam, m c th lp lun l nguyn nhn chnh ca cc vn lm
pht, thm ht ngn sch v thm ht thng mi hin nay.
Tnh hnh hin ti ca cc tp on nh nc Vit Nam xem ra cn him ngho hn ca cc chaebol
Hn Quc vo nm 1997. Cc chaebol Hn Quc sng st qua cuc khng hong chu b ch
trch mt cch chnh xc vo nm 1997-98 khi t l n trn vn s hu ca h tng ln n ba, bn,
hay nm, v h buc phi ct gim t l ny xung mt na. Vit Nam, s tng trng rt nhanh ca
n 42 ln vn s hu trong trng hp Cienco 5 v 22 ln vn ch s hu trong trng hp
Vinashin cho thy tnh trng khng th huy ng vn t li nhun hay thng qua pht hnh tri phiu.
Ngoi ra, u t ca cc doanh nghip nh nc (ch yu c thc hin bi cc tp on v tng
cng ty) gia tng t ngt thm gn 60%, dn n thm ht ngn sch tng vt trong nm 2007. Vn
ny nm tm im ca nhng trc trc hin nay, v l tr ngi nghim trng cho tng trng
tip tc.

36

Nn kinh t Vit Nam gn y tr nn qu nng. Lm pht nm 2007 tng vt ln 12,6% t mc n nh 6,7% vo nm

2006. Thm ht thng mi cng nhy vt t di 5% GDP nm 2006 ln gn 20% trong nm 2007. Tnh hnh ny ko di v
tr nn ti t hn vo na u nm 2008 khi lm pht ln ti 25% v thm ht thng mi hn 30% GDP gia cc nm.

39

Lm pht s khng th no kim sot c nu ngun vn r vn c ch nh rt vo cc tp on

nh nc. Khng c gii php tin t no cho vn ngn sch ny. Cc iu kin tn dng tht cht
hn s tip tc ln t khu vc t nhn, v nhng doanh nghip va v nh ny khng c tip cn tn
dng c tr cp. Nhng doanh nghip ny hot ng hiu qu v h phi tun theo nguyn tc ca th
trng. Cng theo c s l lun , cch duy nht bo m cc tp on nh nc v cc tng
cng ty khng u t vo nhng d n km ci l buc h phi tr li sut th trng cho ngun vn c
c v b i cc hnh thc bo m ca chnh ph trung ng m nhng cng ty ny tn hng cho
n nay.
kt lun, chng ti tin rng s hnh thnh cc tp on theo phng cch hin ti s khng mang
li cho Vit Nam mt khu vc cng nghip nng c sc cnh tranh quc t. Trong mt thi gian, ng
nng ca khu vc t nhn v u t trc tip nc ngoi c th gip ngnh cng nghip Vit Nam
tng trng nhanh chng, nhng n lc no trong mt tng lai khng qu xa, Vit Nam cng s
phi c mt khu vc cng nghip nng nng ng v chin lc hin ti xem ra khng th l phng
tin gip t nc t c n . t mc tiu ny (v cng ti lp s n nh kinh t)
chnh ph Vit Nam nn gii quyt nhng khim khuyt mang tnh c cu ct li ny c th l nn
kinh t lng th. Vit Nam khng th va hi nhp vo nn kinh t ton cu, li va tip tc thc
hin nhng chnh sch nh th cc bi hc au xt ca cc nn kinh t khc hay lut trng trng
khng th p dng Vit Nam.

Gio dc37
H thng gio dc ca Vit Nam ang trong khng hong. Mc d t l ghi danh tiu hc v trung hc
c s l rt tt, vn c nhng quan ngi nghim trng v vn cht lng. T l thi trt tt nghip
trung hc cao c ghi nhn trong nhng nm gn y cho thy nhiu hc sinh khng tip thu c
mc kin thc c bn cn thit v chnh ph Vit Nam t ra cho cng dn ca mnh.
T l ngi Vit Nam c bng i hc l tng i thp, v s ngi tt nghip mi cng tng kh
chm. Nm 2000, t l ngi lao ng c trnh i hc trong dn s ca Vit Nam l khong 2%, so
vi 5% Trung Quc v 8% n . T l ghi danh 2005 ca sinh vin i hc l 16% Vit Nam so
vi 17% Trung Quc, 19% Indonesia v 43% Thi Lan. Trn ht vn l cht lng ca cc
trng i hc v ca nn gio dc Vit Nam vn cha t chun. Cc gio s, ging vin cc
trng i hc tt nht ca Vit Nam t c bi vit ng ti trn cc tp ch quc t c phn bin (peerreview). Nm 2006, 2.830 ging vin ca i hc Chulalongkorn Thi Lan ng ti 744 bi vit trn
cc tp ch khoa hc quc t. Trong cng thi gian , 3.360 ging vin ca i hc quc gia Vit Nam
H Ni v Thnh ph H Ch Minh ch ng c 36 bi vit38. Mt na s sinh vin tt nghip i
hc trong th trng vic lm nng ng c ghi nhn l khng kim c vic lm lin quan n
chuyn ngnh hc ca mnh ch mt nm sau khi tt nghip39. ng lo ngi hn, mt nghin cu gn
y ca trng i hc S phm Thnh ph H Ch Minh nm 2007 cho thy 50% sinh vin tt nghip
khng c kh nng hon thnh cng vic thuc lnh vc l h c o to, do phi o to li.
S lng sinh vin tng rt mnh k t 1990 nhng s ging vin th tng rt khim tn, kt qu l
h thng ang ngy cng tr nn qu ti (hnh 17). T l sinh vin/ging vin tng mnh t 6:1 nm
1990 ln gn 30:1 nm 2005.

37

Phn ny c son tho ch yu theo bo co Chn la s Thnh cng: Bi hc ca cc nc ng v ng Nam v

tng lai ca Vit Nam do Chng trnh Vit Nam ti i hc Harvard v Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright thc hin.

38

Ngun: Scientific Citation Index Expanded, Web of Science, Thomson Corporation

39

Xem http://www.hce.edu.vn/print.php?type=A&item_id=126

40

Hnh 17. Gio dc: H thng ngy cng tr nn qu ti

Ngun: Nin gim Thng k Vit Nam

Cc kt qu hn ch ca h thng hin hu khng ch do thiu tin. Thc t, nu tnh theo% GDP, th

Vit Nam chi tiu cho gio dc nhiu hn a s cc nc trong khu vc40. Vn l cc ngun lc ny
c s dng nh th no, v c th l c cu qun tr ca cc t chc gio dc tt c cc cp. H
thng chi tiu cho gio dc hin hnh th khng minh bch v mt ti chnh. Mt nh bnh lun trong
nc gn y c ghi ch, nu cc con s chnh thc lin quan n chi tiu cho lng gio vin l ng
tin cy, th mc lng bnh qun s gn nh gp i mc thc t hin nay41. S thiu hiu qu ca h
thng hin hnh l l do ti sao vic n thun gia tng chi tiu thng qua nhng c cu t chc hin
hu l kh ci thin c cht lng hay s tip cn gio dc42. bc gio dc i hc, cc trng
i hc cn s t ch nhiu hn na gip chuyn mn ha v cnh tranh trn c s cht lng, s
ph hp v trin vng c vic lm ca sinh vin tt nghip. H thng nhn s phi chuyn dch t coi
trng thm nin sang trng dng nhn ti v nh gi da theo kt qu hot ng v xem y nh l
tiu ch hng u thc hin cng tc tuyn dng, ch lng bng v thng tin. Ngn sch cho
i hc cn tn dng ton b cc ngun ti tr tim nng gm hc ph, nghin cu theo hp ng, ti
tr ca t nhn v tr cp ca chnh ph43.
Ngnh khoa hc v cng ngh Vit Nam ang tt hu so vi cc nc khc trong khu vc v do to
ra mt tr ngi ln cho s tng trng kinh t. Nm 2002, ngi Vit Nam trong nc ch np n
ng k hai bn quyn pht minh vi T chc S hu Quc t. Hnh 18 cung cp thm bng chng v
mc thiu ht cng ngh ca nn kinh t Vit Nam. Nhng ghi nhn v hot ng ca cc vin
nghin cu ca Vit Nam cng ngho nn nh ca cc trng i hc trong nc: nm 2006, cc nh
nghin cu ti Vin Khoa hc v Cng ngh Vit Nam (VAST) ng ti c 41 bi vit trn cc tp

40

Vit Nam c cho l chi 1 t -la mt nm cho du hc hi ngoi, phn ln l ngun tin gia nh. y l mt ch bo
v mc khng hi lng ca cng chng i vi h thng i hc trong nc. Mc d vic tham gia cc chng trnh gio
dc cao hc nc ngoi c xem l mt cch u t tt, nhng cc chng trnh bc i hc nc ngoi rt tn km v
nu c c nhng chng trnh c cht lng tt hn Vit Nam th s gim bt nhu cu du hc nc ngoi.
41

Xem Nhng cu hi lin quan n bo co ti chnh ca B Gio dc v o to,

http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=230489&ChannelID=13

42

Gn y, chnh ph ang xem xt k hoch phn b mt t -la cho on Thanh nin Cng Sn H Ch Minh cho cng tc
dy ngh v to vic lm. Mc d sng kin ny xut pht t mong mun ng khen ngi, nhng s thnh cng ca n kh
c m bo. Cng tc o to khng phi l trng tm t chc hng u ca on v cng khng phi nng lc chnh; hn
na rt c th on khng c c s hiu bit su sc v nhu cu ca cc doanh nghip thu lao ng v ca chnh ngi
lao ng trn th trng.

43

Gio s Hong Ty lp lun mt cch thuyt phc rng qun tr ch khng phi ngun lc vt cht, l nguyn nhn gc r
ca s tht bi trong ngnh gio dc i hc v khoa hc ca Vit Nam. Xem Nm mi, chuyn c
http://www.tiasang.com.vn/print?id=1307. Mt v d r nt v s thiu t ch ca i hc Vit Nam l trng i hc khng c
chc nng cp hc hm ph gio s hay gio s cho ging vin. Trung Quc cp thm quyn ny cho cc trng i hc
hn 10 nm trc.

41

ch quc t. So ra th i ng ging vin ca ch mt trng i hc ca Trung Quc l i hc Phc

n (Fudan) Thng Hi c n 2.286 bi nghin cu c ng ti trong cng k44. Bt k hot
ng yu km ca VAST cho n nay, chnh ph Vit Nam cng b k hoch a cc nh nghin
cu ca VAST tr thnh ht nhn cho mt trng i hc khoa hc v cng ngh mi. y l mt v
d khc v n lc p t mt gii php nh hng nh nc cho vn gio dc trong khi n trnh
nhng yu km ct li trong nn gio dc i hc ca Vit Nam. Mt chn la tt hn s l ni lng
kim sot i vi cc vin nghin cu v i hc, cho php h cnh tranh thu ht sinh vin v vn ti
tr nghin cu da trn chnh kt qu hot ng ca h.
ci thin cht lng gio dc i hc v khoa hc, cc t chc ca Vit Nam phi c kh nng a
ra nhng hnh thc khuyn khch hp dn thu ht cc ti nng hng u. Ngy nay, cc trng i
hc hng u ca Trung Quc ang cnh tranh trn th trng th gii thu ht ti nng khoa hc;
mc lng cnh tranh quc t v s h tr nghin cu ho phng ca h ang bt u li ko c
cc nh khoa hc Trung Quc thng tr nc ngoi v, nh Hoa K v cc ni khc. Ngc li,
Vit Nam vn cha p dng nhng bin php khuyn khch hp dn c gii khoa hc v hc gi tr,
c o to nc ngoi, ngay ti sn nh45. Tht vy, dng nh vn c s n o trong vic
chp nhn s cn thit phi tng thng cc hnh thc khuyn khch c bit cho mt tp hp chn
lc cc nh khoa hc m nhng ngi khc khng c c. Th trng ca ti nng khoa hc c tnh
quc t, v cc nh khoa hc tr, gii nht ngi Vit Nam c rt nhiu chn la ngh nghip. Chc
chn ch c mt s t s sn sng chp nhn nhng iu kin chuyn mn hin hu cc trng i
hc Vit Nam. S khng c nhiu ngi xem lng yu nc ca mnh l ng c duy nht46.
Hnh 18. T trng cng ngh cao trong hng cng nghip ch to xut khu47

44

Ngun: Scientific Citation Index Expanded, Web of Science, Thomson Corporation. S thiu k nng ting Anh c cho l
li gii thch cho kt qu t hi ny. Nu cc nh nghin cu Vit Nam tht s khng thng tho ting Anh th y li l bng
chng su hn v s tht bi ca ngnh khoa hc Vit Nam. Nghin cu khoa hc hin i ging nh mt t chc ton cu,
v ting Anh chnh l th ngn ng thng dng ca t chc ny. Cc nh khoa hc khng th kt ni vi nhng xu th ton
cu trong cc lnh vc chuyn ngnh ca mnh th hu nh chc chn khng th tham gia vo hot ng nghin cu lin quan.

45

Xem Hong Ty, Gio dc v khoa hc trc thch thc hi nhp,

http://www.saigontimes.com.vn/tbktsg/detail.asp?muc=3&sobao=880&sott=8.

46

Xem http://vietnamnet.vn/giaoduc/2007/01/649367/

47

Ngun: World Development Indicators

42

Kin ngh chnh sch

(1)

Chnh sch cng nghip ca Vit Nam ch yu hng vo th trng ni a v v bn cht

c tnh cht phng th. Vit Nam cn chuyn sang mt chnh sch hng ngoi t tin hn,
trong tt c cc cng ty cng nghip phi c ng c bin mnh tr nn c sc cnh
tranh quc t.

(2)

Ngun lc to ln nht ca Vit Nam l vn con ngi v nhng hn ch i vi ngun vn

con ngi hin nay l tr ngi ln nht trn con ng tin ln nc thang cao hn trong
chui cung ng cng nghip v cng ngh. Cc trng i hc ca Vit Nam hin khng
vo v th c th p ng c nhu cu ny mc cn thit, v cng tn ti tnh trng
khng kt ni c gia hot ng o to ang din ra v nhng g th trng lao ng
ang i hi.

(3)

Hin ang xy ra tnh trng phn b sai ngun lc di hnh thc qu ch trng vo cc
tp on nh nc v nhng c s h tng c u tin thp. Vit Nam cn phi u t
nhiu ngun lc hn, ng thi hiu qu hn, vo c s h tng ng st v ng b
c mc s dng cao v vo vic sn xut in ngoi thy in.

(4)

c nhng tin b trong vic to ra mt mi trng thun li hn cho doanh nghip dn

doanh ni a, c bit l Lut doanh nghip nm 2000 v 2005, nhng vn cn mt chng
ng di phi i. Th hng thp ca Vit Nam theo thc o quc t v mi trng kinh
doanh cn c ci thin nhiu hn na. iu ny ch c th t c thng qua vic xo
b mt lot nhng can thip bng quy nh khng cn thit v lm cho nhng quy nh cn
li tr nn minh bch hn. Nu lm c hai vic ny th cng s gim c c hi
tham nhng.

(5)

Khi mi trng kinh doanh i vi khu vc dn doanh trong nc c ci thin, mi

trng u i hn i vi u t trc tip nc ngoi hin nay cng nn c thay th dn
dn bng mt mi trng cng bng hn i vi c hai khu vc. Cng vi nhng yu t
khc, iu ny s to iu kin thun li cho tc ng lan truyn t khu vc u t trc tip
nc ngoi sang khu vc dn doanh trong nc nhiu hn so vi hin nay.

(6)

Vic thnh lp cc tp on kinh t nh nc theo chng ti dng nh l mt chin lc

bo ton mi trng u i cho khu vc nh nc ch khng phi l mt chin lc
to ra cc cng ty ln, c tnh cnh tranh quc t. Hng i hin ti to ra cc tp on
ny s ko cc mi quan h gia cc chnh tr gia v doanh nghip nh nc vn gn gi
tr nn mt thit hn na, t dn n tham nhng v nh hng ca doanh nghip i
vi qu trnh ra quyt nh ca chnh ph. Hng i ny thin v duy tr chin lc thay th
nhp khu bo h cao, ch khng phi l mt chin lc hng ngoi mt cch t tin.

(7)

Bn thn qu trnh c phn ha doanh nghip nh nc khng to ra nhng t chc kinh

doanh mi hay nn qun tr doanh nghip tt hn. c tc dng, c phn ha cn phi
a s kim sot doanh nghip vo tay cc c ng ngoi quc doanh. Ngoi ra, qu trnh
c phn ha hin ti cn minh bch hn so vi hin nay.

(8)

c tin b tht s trong vic t hot ng cho vay ca khu vc ngn hng trn c s
thng mi nghim ngt hn i vi mi i tng vay. Tuy nhin, vic a ngn hng
vo cc tp on l mt bc li trn phng din ny. Bc li ny s lm cho vic bnh
n kinh t v m tr nn kh khn hn v thm ch cn c tim nng to ra nhng hnh thi
trc trc ti chnh tng dn ti cuc khng hong ti chnh khu vc nm 1997-1998.

(9)

Phng cch iu chnh tnh trng mt cn i theo vng trong hot ng cng nghip
l tng cng c s h tng vt cht v iu tit trn khp t nc. Trn phng din
ny, u t c s h tng nn i theo hng tip cn vng, ngc li vi cch thc ban
thng nht thi cho mt tnh no . Chnh sch hin nay hng ti vic xy dng nhng
cng bin su v sn bay khng cn thit, vic b tr mt khu phc hp cng nghip nng
quy m ln mt vng xa th trng (c u vo v u ra) v thng xuyn c bo ln l
v d minh ha cho cch tip cn nht thi khng ng c cho hot ng u t ny.

(10) Cc quan chc chnh quyn a phng Vit Nam cn xem vai tr ca mnh nh ngi
thc y pht trin cng nghip ch khng ch n thun l ngi iu tit gim st v thu

43

thu. Ngy nay, vn pht trin a phng khng y nhiu vng ch yu lin quan
n vn qun tr v thi hn l do thiu ng c ti chnh.
(11) C mt nhu cu di hn cn phi thay th cc quy trnh khng chnh thc hin nay c
c quyn s dng t bng nhng lut l hp php chnh thc, n gin v minh bch
hn. Chng ti khng tin rng s can thip nhiu hn ca quan chc a phng hay ca
mt c quan iu tit nh nc s gp phn lm cho vic s dng t hiu qu hn hin
nay. Ngc li, s can thip su hn ca chnh quyn a phng ch yu s to thm
nhng ro cn mi khi s doanh nghip, c bit l cho khu vc dn doanh.
(12) Khi thiu vng cc th ch h tr th trng quan trng, nhiu quyt nh kinh doanh t ph
sn cho n sp nhp v mua bn cng ty i hi phi c s can thip thng xuyn ca
b my hnh php ca chnh quyn, mt qu trnh va phi hiu qu, va l ngun gc ca
tham nhng. Do , mc tiu di hn s l cng c hn na cc th ch h tr th trng
quan trng, chng hn nh mt h thng php lut c lp vng mnh v mt h thng s
hu c xc lp r rng.

44

Ph lc 1. o lng mc tp trung cng nghip ca Trung Quc (1988)

Doanh nghip cng nghip Trung Quc

Ton ngnh cng

nghip
Khai thc than
Du Kh
Khai thc qung st
Kim loi mu
Xy dng
Mui
Khong sn khc
G v tre
Sn xut thc phm
Thc ung
Thuc l
Nguyn liu kh
Dt
Sn phm thu may
Giy da cc loi
Sn phm g
ni tht
Sn phm giy
In n
Sn phm gio dc
Th cng m ngh
Cung ng in cc loi
Sn phm du
Sn phm thc ung
c ga
Ha cht
Dc
Si ha hc
Sn phm cao su
Nha
Vt liu xy dng
Sn phm kim loi st
Sn phm kim loi
mu
Sn xut kim loi
My mc
Thit b vn ti
Thit b in
Thit b thng tin lin
lc
Thit b cng c
Cc ngnh khc

Tng s
doanh nghip

Doanh thu
hn 100 triu

T l (%)

Tng gi tr
SLCN (%)

420929

1558

0,37

29,55

9230
30
1264
2233
9971
605
24
2981
42755
14406
298
3878
24017
18017
7929
11000
10891
10182
10732
3897
10671
11293
690

55
17
4
6
0
605
0
16
43
17
92
5
236
4
1
1
0
23
2
1
2
101
38

0,60
56,67
0,32
0,27
0
100
0
0,54
0,10
0,12
30,87
0,13
0,98
0,02
0,01
0,01
0
0,23
0,02
0,03
0,02
0,89
5,51

53,99
99,87
25,74
16,01
0
19,45
0
25,56
5,10
6,81
89,20
5,67
21,86
2,75
0,37
1,12
0
10,62
2,11
1,76
1,81
52,53
95,26

2235

0,22

25,52

17864
2802
494
3740
14065
55859
3015

118
27
26
34
7
17
134

0,66
0,96
5,26
0,91
0,05
0,03
4,44

29,02
16,58
59,97
29,72
2,76
3,12
79,15

2158

68

3,15

59,03

29841
43059
10368
14118

7
161
79
102

0,02
0,37
0,76
0,72

2,38
18,81
43,20
30,57

4159

96

2,31

48,96

3460
5544

4
1

0,12
0,02

6,18
1,51

45

Ph lc 2. So snh c cu cng nghip quc t

Vit Nam
2005

Trung
Quc
1996

Trung
Quc
2004

Hn Quc
2005

20,95

9,64

5,67

9,13

5,67

4,48

2,71

6,5

2,61

2,08

Ha cht v sn phm

5,32

8,41

7,2

9,31

Dt
Sn phm cao su v
nha
Sn xut da

4,71

7,53

5,24

2,57

4,7

3,33

3,28

4,43

4,58

1,77

1,41

0,49

Sn phm kim loi

3,75

3,1

2,86

4,69

May mc

3,72

2,83

2,1

1,45

Kim loi c bn

3,27

8,26

10,59

9,89

ni tht

3,26

0,45

0,67

1,35

Thit b vn ti

2,77

6,03

6,54

15,4

Thit b in

2,76

4,88

5,41

4,47

Sn phm thuc l

2,57

1,92

1,17

0,33

Thit b vin thng

2,26

4,86

1,02

1,64

Sn phm giy

2,11

1,94

1,79

1,73

Sn phm g

1,87

0,82

0,9

0,52

Thc phm v thc

ung
Sn phm khong cht
khng kim loi
Khai thc du kh

Khai thc kim loi

1,56

1,53

1,37

My mc

1,54

4,27

4,62

8,48

Khai thc than

1,43

2,28

2,13

0,07

Sn phm du

1,25

3,53

4,09

7,1

Khai thc cc loi

1,01

In n & xut bn

0,93

1,53

0,78

1,49

Thit b khc

0,56

3,17

2,62

Thit b cng c

0,2

0,84

1,08

1,83

1,51

Dc
in & kh

5,59

4,6

6,9

Nc tinh khit

0,39

0,37

0,27

Ngnh khc

1,31

10,89

1,02

15,19

Ngun: Nhng s liu ny c ly t s liu gi tr sn lng gp ca cc ngun sau y: Tng cc Thng k,

Nin gim thng k Vit Nam 2005, trang 328-329; Cc Thng k Quc gia, Nin gim thng k Hn Quc 2006,
trang 323-325; Cc Thng k Quc gia, Nin gim thng k Trung Quc 2006, trang 510 v 1997, trang 424.

46

Ph lc 3. Ch s cnh tranh cp tnh

Chi ph v thi
Chi ph Tip cn t
Tnh minh bch gian thc
Tnh, thnh gia nhp ai v s n
v tip cn
hin cc quy
ph
th
nh trong s
thng tin
nh ca Nh
trng
dng t
nc
1 Bnh Dng
8,49
6,21
8,50
7,12
2 Nng
3 Bnh nh

Chi ph
khng
chnh
thc

u i i vi Tnh nng ng Chnh sch

DNNN (Mi
v tin phong pht trin khu o to
trng cnh ca lnh o vc kinh t t lao ng
tranh)
tnh
nhn

Thit ch
php l

Ch s
PCI 2006
( c
trng s)

6,46

7,24

9,08

8,86

6,52

5,46

76,23

9,17

4,70

7,68

5,83

6,18

6,47

6,38

9,62

9,60

6,38

75,39

7,16

6,86

7,97

4,93

6,88

7,50

6,64

8,15

6,18

3,95

66,49

8,44

6,80

6,25

4,91

6,80

7,33

5,10

7,50

7,96

4,86

64,67

7,02

6,27

6,18

4,95

6,99

6,31

6,00

7,76

8,45

3,79

64,64

6 Lo Cai
7 Tp.HCM

7,78

5,93

7,80

4,33

6,78

8,40

6,59

7,01

6,46

3,52

64,11

7,07

5,07

6,97

5,12

6,02

6,35

6,18

7,63

7,35

3,81

63,39

8 Vnh Phc
9 An Giang

7,31

6,30

6,27

3,25

6,13

6,36

7,74

6,31

6,98

4,03

61,27

7,64

6,37

6,64

4,57

7,00

6,43

7,59

7,06

4,55

3,38

60,45

10Cn Th

6,55

6,70

6,83

4,87

5,70

6,57

3,52

8,68

5,56

3,80

58,30

11ng Thp

7,92

6,38

5,81

3,87

7,44

7,43

6,06

6,30

6,14

3,20

58,13

12Yn Bi

7,20

6,32

5,99

5,70

6,90

8,30

6,38

4,49

5,12

3,81

56,85

13Tr Vinh

6,85

6,35

5,79

3,81

6,86

6,46

6,31

6,14

5,85

3,63

56,83

14Qung Nam

7,76

5,55

4,44

4,32

5,27

6,96

6,61

5,26

5,70

6,31

56,42

15Bc Giang

8,18

6,01

5,81

4,78

6,32

6,66

4,89

5,31

6,41

4,00

55,99

16Hng Yn

6,65

6,91

6,49

5,36

7,64

7,82

5,82

5,53

3,89

3,52

55,97

17BRVT

7,49

5,38

5,43

5,59

5,85

5,70

5,46

5,82

5,56

4,73

55,95

18Ninh Bnh

7,87

5,92

5,11

5,87

6,29

6,17

5,64

4,78

6,60

3,63

55,82

19Sc Trng

7,82

7,98

5,78

4,00

6,30

7,20

7,31

4,50

4,16

4,06

55,34

20Khnh Ha

8,23

5,30

6,02

5,37

6,51

6,36

5,11

6,12

5,08

3,27

55,33

21Ph Yn

8,83

7,03

6,09

2,64

5,35

6,58

5,09

6,49

5,44

3,73

54,93

22Bc Ninh

7,25

6,06

6,09

3,04

6,24

6,76

5,75

4,60

6,53

4,14

54,79

4 Vnh Long
5 ng Nai

47

23Ngh An

7,85

5,56

5,78

5,06

6,29

6,15

4,69

4,28

6,53

4,53

54,43

24Ph Th

8,32

6,50

5,35

4,73

6,61

6,96

4,59

5,70

5,56

3,70

54,42

25Qung Ninh

6,81

6,31

4,77

4,74

6,47

6,46

6,03

5,25

4,74

4,30

53,25

26Bn Tre

7,65

6,20

4,90

3,73

8,35

5,99

6,38

4,42

5,47

3,54

53,11

27Gia Lai

7,08

6,16

6,03

3,26

7,32

6,36

4,91

5,77

5,06

3,68

53,06

28Thi Nguyn

7,02

5,66

6,08

3,66

6,18

6,66

3,53

5,25

6,64

4,05

52,71

29Hi Dng

6,19

6,15

5,81

4,23

5,70

7,28

5,84

5,09

4,52

3,91

52,70

30Bnh Thun

6,39

5,92

6,71

4,22

7,27

7,06

4,47

4,58

5,64

3,02

52,66

31Hu Giang

7,67

6,01

5,12

3,97

7,74

6,08

6,79

3,98

4,67

4,06

52,61

32Lm ng

7,20

6,97

5,54

4,83

6,56

6,37

3,82

6,39

4,19

3,93

52,25

33Tin Giang

5,85

6,43

4,48

4,59

7,25

6,65

5,31

5,76

5,05

3,60

52,18

34Qung Tr

8,83

5,67

4,93

4,79

6,52

6,85

4,26

4,12

6,78

3,32

52,18

35c Lk

6,48

5,95

4,99

4,83

6,03

6,74

5,87

5,27

4,19

3,74

51,65

36Kin Giang

7,87

7,72

4,86

4,42

6,63

6,01

5,60

4,88

3,89

3,89

51,27

37Thi Bnh

6,89

5,46

5,27

6,13

6,62

7,17

4,81

3,73

5,13

2,92

50,54

38TT-Hu

7,52

4,99

5,43

4,40

5,98

6,23

4,63

4,68

5,79

2,98

50,53

39Long An

7,88

7,07

3,62

3,88

5,68

7,02

5,59

5,63

4,85

3,16

50,40

40H Ni

5,73

4,19

5,60

5,25

5,21

4,70

4,23

6,12

5,24

3,39

50,34

41Ha Bnh

6,62

6,57

5,13

5,02

7,39

7,30

4,61

3,51

5,16

3,62

50,17

42Hi Phng

7,38

4,48

6,07

4,41

5,54

5,85

3,76

4,98

5,83

2,98

49,98

43Lng Sn

6,87

4,39

5,65

5,17

6,21

6,50

3,30

5,20

5,07

3,65

49,64

44Nam nh

7,40

5,71

3,63

4,84

6,65

7,54

5,16

4,75

4,48

3,37

48,89

45Bc Kn

7,21

4,34

3,18

4,60

6,47

7,04

4,02

3,28

6,21

6,55

48,73

46H Giang

7,39

6,19

5,03

3,44

6,01

6,44

4,92

4,87

4,52

3,04

48,49

47Ty Ninh

8,49

6,26

4,56

3,70

6,12

6,06

4,11

4,42

4,30

5,09

48,35

48Qung Bnh

8,02

6,07

5,46

4,05

7,22

6,17

3,55

3,84

4,92

3,46

47,90

49H Nam

6,58

5,58

6,48

3,90

6,51

6,29

4,79

4,39

2,87

3,09

47,27

50Tuyn Quang

8,59

5,13

4,04

4,09

6,47

7,02

4,57

5,30

3,43

3,50

47,21

48

51Cao Bng

7,65

4,83

4,62

4,70

6,30

7,44

4,38

3,07

5,10

3,07

46,63

52Bnh Phc

4,96

6,82

4,36

5,28

6,12

6,37

4,72

4,36

4,13

2,52

46,29

53Ninh Thun

7,50

6,66

5,39

3,48

6,08

5,52

2,60

3,84

5,50

3,47

45,82

54Thanh Ha

7,83

5,95

4,63

4,73

5,24

6,79

3,11

4,61

3,73

3,53

45,30

55Sn La

7,78

5,94

3,95

3,50

5,82

7,40

4,37

4,65

3,44

3,63

45,22

56Qung Ngi

6,73

5,99

5,24

4,42

5,44

5,79

2,36

4,57

4,94

2,13

44,20

57C Mau

5,99

5,74

5,07

4,33

6,97

5,73

4,10

3,47

3,65

3,00

43,99

58Bc Liu

5,67

6,91

2,53

4,24

6,34

5,60

4,17

4,32

4,30

3,41

42,89

59H Tnh

7,36

5,93

2,86

4,93

5,05

6,22

3,09

3,99

5,10

2,59

42,35

60in Bin

8,82

5,72

4,38

4,19

6,45

5,60

3,24

3,42

3,50

2,99

42,28

61Kon Tum

8,73

4,95

4,28

3,22

5,17

6,09

3,43

3,33

3,60

3,74

41,38

62H Ty

6,12

4,92

5,56

4,28

5,07

6,70

2,53

3,60

2,92

3,13

40,73

63k Nng

5,56

4,82

2,15

3,81

6,66

5,07

4,15

2,40

4,11

4,83

38,91

64Lai Chu

7,99

3,84

2,46

3,06

5,20

7,10

4,32

2,96

1,99

4,05

36,76

THP NHT

4,96

3,84

2,15

2,64

5,05

4,70

2,36

2,40

1,99

2,13

36,76

CAO NHT

9,17

7,98

8,50

7,12

8,35

8,40

9,08

9,62

9,60

6,55

76,23

TRUNG BNH

7,36

5,92

5,34

4,47

6,36

6,59

5,00

5,19

5,20

3,77

52,45

Ngun: VNCI v VNCI

49

Ph lc 4. Th phn ca cc Tng cng ty nh nc nm 1999 v 2003

Th phn (1999, %)

Th phn (2003, %)

in

94%

92%

Than

97%

98%

Giy

50%

70%

Thuc l

63%

Khng c s liu

Xi mng

59%

55%

Thp

64%

52%

Phn bn ha hc

Khng c s liu

90%

Cao su

Khng c s liu

69%

Sn phm du la

Khng c s liu

100%

Ha cht c bn

Khng c s liu

99%

Xng

Khng c s liu

50%

Vn ti ng st

Khng c s liu

100%

Vn ti hng khng

Khng c s liu

90%

Tn dng ngn hng thng mi

70%

Khng c s liu

Xut khu

30%

25,1%

Ngnh cng nghip

Ngun: Nguyn Vn ang et al. (2005). Tng cng ty nh nc trong xu hng hi nhp kinh t quc t.
NXB Giao thng Vn ti, trang 63.

50

Ph lc 5. Thc trng cc tng cng ty 91 nm 2002 v 2003

Hng mc
1

n v

2002

2003

600

586

557

544

475

516

187.080.612

201.922.707

- Vn nh nc

61.642.301

62.149.913

- Vn tch ly

30.742.758

38.240.199

- N

88.134.484

101.576.849

- Ngun khc

6.561.069

6.465.926

679.725

694.604

7.983

9.581

- Doanh thu

210.694.930

202.652.006

- Li nhun trc thu (EBT)

16.785.983

14.528.197

- L

386.811

259.205

- EBT tnh theo t l vn nh nc

17,75%

14,21%

6.167

4.701

- Gi tr xut khu

5.117

4.143

- Gi tr nhp khu

1.049

558

S doanh nghip thuc s qun l ca TCT

- Doanh nghip sn xut v thng mi

Doanh nghip

- Doanh nghip c li nhun

2

Ngun vn

Triu ng

Lao ng

Ngi

Trong , s lao ng khng lm vic

4

Kt qu kinh doanh

Triu ng

Gi tr xut nhp khu

Triu USD

ng gp cho ngn sch nh nc

Triu ng

44.156.001

36.916.510

Khon phi tr

Triu ng

125.813.892

126.867.610

- Tr cho ngn sch nh nc

6.557.741

1.728.322

- Tr cho ngn hng

84.225.061

90.374.472

37.260.138

34.102.429

1.067.880

596.510

Khon phi thu

Trong n xu l

Triu ng

Ngun: Ban ch o Pht trin v i mi Doanh nghip

51

Ph lc 6. Kt qu kinh doanh ca cc tng cng ty 91 nm 2003

S doanh
Doanh thu Li nhun
Tng vn Lao ng
nghip trc
(triu
trc thu
(triu ng) (ngi)
thuc
ng)
(triu ng)

Tn cng ty
1. Du kh Vit Nam

ng gp
ngn sch
nh nc
(triu ng)

18

33.321.264

15.177

57.379.800

1.850.064

25.050.760

94

26.772.274

96.320

22.990.768

7.525.051

6.215.000

15

2.328.085

11.302

10.300.000

177.000

2.433.744

4. in lc Vit Nam

53

64.986.081

76.000

19.912.000

1.800.000

2.020.000

5. Cng nghip xi mng

Vit Nam

15

14.333.000

16.650

8.980.097

664.661

824.526

6. Tng cng ty thp Vit Nam

12

5.709.286

17.591

9.125.084

162.367

487.057

7. Tng cng ty than Vit Nam

8. Tng cng ty cao su
Vit Nam
9. Hng khng quc gia
Vit Nam
10. Tng cng ty ha cht
Vit Nam

43

5.760.057

86.615

8.700.000

350.000

400.122

36

6.793.329

80.100

2.970.196

916.427

370.750

20

5.306.511

15.054

11.484.642

382.759

332.871

39

3.877.689

34.200

8.399.203

228.976

305.415

11. ng st Vit Nam

48

3.180.302

44.288

4.308.735

69.126

278.664

12. Tng cng ty hng hi

Vit Nam

18

5.375.565

30.500

3.831.000

144.000

260.000

13. Tp on dt may Vit Nam

40

8.680.000

100.890 11.613.907

83.425

132.724

14. Tp on kinh t Vinashin

32

2.281.573

14.474

3.179.500

34.817

86.571

15. Tng cng ty giy Vit Nam

13

4.621.525

12.800

2.087.000

(23.801)

71.438

16. Vinafood II

19

5.292.950

10.573

9.926.000

83.275

61.482

17. Vinafood I

15

939.216

5.070

4.964.074

56.249

45.587

18. Vinacafe

56

2.364.000

27.000

2.500.000

2. Bu chnh Vin thng

Vit Nam
3. Tng cng ty thuc l
Vit Nam

Ngun: Ban ch o Pht trin v i mi Doanh nghip

52

42.000

Ph lc 7. Quy m v vn tch ly ca cc tng cng ty 91 nm 2003

Tn cng ty

Ngun vn (triu ng)

Tng vn
(tng ti sn)

Vn nh
nc

Vn tch ly

Ngun khc

1. Bu chnh Vin thng Vit nam

26.772.274

6.818.225

14.701.231

5.252.818

2. Du kh Vit Nam

33.321.264

11.856.683

6.630.000

11.251.182

3.583.399

3. in lc Vit Nam

64.986.081

26.486.081

3.500.000

35.000.000

4. Hng khng quc gia Vit Nam

5.306.511

321.112

3.435.908

1.507.986

41.505

5. Cng nghip xi mng Vit Nam

14.333.000

2.333.000

2.200.000

7.500.000

2.300.000

6. Tng cng ty cao su Vit Nam

6.793.329

2.531.672

2.071.408

2.065.922

124.327

7. Tng cng ty hng hi Vit Nam

5.375.565

1.025.565

1.650.000

2.700.000

8. Tp on dt may Vit Nam

8.680.000

1.499.965

880.035

6.300.000

9. Tng cng ty ha cht Vit Nam

3.877.689

1.179.000

695.689

2.003.000

939.216

365.729

573.487

11. Tng cng ty thuc l Vit Nam

2.328.085

665.657

502.476

1.113.935

46.017

12. Tng cng ty than Vit Nam

5.760.057

1.267.010

448.203

4.037.744

7.100

13. Vinafood II

5.292.950

673.197

337.275

4.282.478

14. Tng cng ty thp Vit Nam

5.709.286

1.320.176

273.204

2.626.076

15. Tng cng ty giy Vit Nam

4.621.525

962.061

159.464

3.500.000

16. ng st Vit Nam

3.180.302

1.486.895

103.934

1.246.463

343.010

17. Tp on kinh t Vinashin

2.281.573

793.885

77.885

1.389.235

20.568

18. Vinacafe

2.364.000

564.000

1.800.000

10. Vinafood I

Ngun: Ban ch o Pht trin v i mi Doanh nghip

53

Danh mc ti liu tham kho

AusAid, December (2000), Vietnam: Land Administration, Working Paper No. 4 Business-in-Asia.com.
CIEM (2005). A Survey on Equitized Enterprises.
Dapice, David O. (2008A). Electricity Policy in a Rapidly Growing Economy, FETP Case Study,
available at http://www.fetp.edu.vn/exed/2008/HaNoi/readings.htm
Dapice, David O. (2008B). Energy: Global Trends and Prospects, FETP Case Study, available at
http://www.fetp.edu.vn/exed/2008/HaNoi/readings.htm
De Soto, Hernando (2000). The Mystery of Capital: Why Capitalism Triumphs in the West and Fails
Almost Everywhere Else (New York: Basic Books)
General Statistical Office, Statistical Yearbook of Vietnam, various years, (Hanoi: Statistical Publishing
House)
MUTRAP-II (2008). Analysis of the Economic and Social Impact Assessment of the Vietnams WTO
Accession.
National Bureau of Statistics (2006). China Statistical Yearbook, 2006 (Beijing: China Statistics Press)
Nguyn nh Cung (2006). Report on the Six Year of Implementation of the 1999 Law on Enterprise.
Nguyn Xun Thnh (2003). Vietnam: The Road to Interest Rate Liberalization, FETP Case Study.
Ohno, Kenichi (2008). Industrial Strategy for Vietnams New Era, presented at the 4th VDF-Tokyo
Conference.
Perkins, Dwight H. (2004). Corporate Governance, Industrial Policy, and the Rule of Law, in S. Yusuf,
M. Anjum Altaf, and K. Nabeshima, editors, Global Change and East Asian Policy Initiatives
(Washington; World Bank)
Pham Chi Lan (2008). Development of the Legal Environment for Businesses in Vietnam The
Memorable Paths in o Xun Sm and V Quc Tun, editors, Renovation in Vietnam: Recollection
and Contemplation (Knowledge Publishing House.)
Rosengard, Jay K. and Hunh Th Du (2008). Funding Economic Development: A Comparative Study
of Financial Sector Reform in Vietnam and China, UNDP Harvard Series on Vietnams WTO
Accession and International Competitiveness Research, Policy Dialogue Paper Number 4
Rural Small-Scale Industry Delegation (1977). Rural Small-Scale Industry in the Peoples Republic of
China (Berkeley: University of California Press)
State Statistical Bureau (1981). Statistical Yearbook of China 1981 (Beijing: China Statistics Press)
Sturgeon, Timothy (1998). The Automotive Industry in Vietnam: Prospects for Development in a
Globalizing Economy, Research Note No. 4
Transparency International, www.transparencyinternational.org.
Trn Th Qu Giang and V Thnh T Anh (2007). The Impacts of Corporate Governance on the
Performance of Privatized Firms in Vietnam, FETP Working Paper.
UNIDO (2006). Industrial Statistics Database at the 4-digit Level of ISIC 2006 (Revision 2 and 3)
Van Arkadie and Raymond Mallon (2005) Vietnam: A Transition Tiger? Asia Pacific Press Publication
V Tr Thnh and Phm Ch Quang (2008). Managing capital flows: the case of Vietnam, ADB
Institute Discussion Paper No.15
V Thnh T Anh, L Vit Thi, and V Tt Thng (2007). Provincial Extralegal Investment Incentives
in the Context of Decentralization: Mutually Beneficial or the Race to the Bottom? UNDP-Vietnam
Discussion Papers on Topics Relating to Decentralization and Economic Performance.
V Quc Tun (2008). Enterprise Development Reflection on a Process in o Xun Sm and V
Quc Tun, editors, Renovation in Vietnam: Recollection and Contemplation (Knowledge Publishing
House.)
World Bank, 2006, Doing Business 2007: How to Reform (Washington: World Bank)

54