Ama ta mukarci rade zajedno?

Michel Foucault | 21/06/2011 Malo prije svoje smrti, Michel Foucault je pristao bez ustezanja govoriti dvojici amerikih novinara. O borbi homoseksualaca, o sadomazohistikoj praksi, a prije svega o prijateljstvu Vi izgleda mislite da seksualna sloboda nije objelodanjivanje skrivene prirode naih elja, nego proces konstrukcije elje? Foucault: Gay pokretu danas treba mnogo vie umjetnost ivota nego pseudo-nauno poznavanje seksualnosti. Seksualnost je dio naeg ponaanja, nae slobode. To je neto to sami stvaramo i to see mnogo dalje od otkrivanja skrivenog lica nae elje, prema novim formama odnosa, ljubavi, stvaranja. Seks nije sudbina: to je mogunost kreativnog ivota. Nije dovoljno da se samo afirmiramo kao gayevi, nego da stvorimo neki nain gay-ivota. Praktino je gay-pokret ostao na nivou zahtjeva za priznanjem graanskih prava koja se tiu seksualnosti. Seksualna sloboda ograniila se na proglaavanje tolerancije. Svejedno treba poduprijeti taj aspekt. Vano je imati mogunost izbora vlastite seksualnosti. Graanska prava u tom podruju ne potuju se posvuda, i na te probleme ne smije se gledati kao na rijeene. Poetkom sedamdesetih godina odvijao se dodue proces pravog osloboenja, progres u generalnom poloaju kao i u pogledu mnijenja, no stvari jo nisu definitivno utvrene. Kroz stvaranje novih oblika ivota, odnosa i prijateljstava u drutvu, umjetnosti i kulturi, kroz nae seksualne, etike i politike izbore treba napraviti korak naprijed. Moramo se ne samo braniti, nego i afirmirati kao kreativna snaga. to mislite o enormnom irenju mukih homoseksualnih praksi posljednjih decenija, odnosno posljednjih petnaest godina? Zanimaju me inovacije to ih te prakse impliciraju. Pogledajte, na primjer, SM (sadomazohistiku) supkulturu. Ne mislim da bi taj pokret mogao imati bilo kakav odnos sa razotkrivanjem sklonosti duboko zakopanih u naem nesvjesnom. Sadomazohizam je mnogo vie nego to: on je realna kreacija novih mogunosti uitka o kojima ljudi prije nisu mogli ni sanjati. Stupidna je ideja da je SM povezan s latentnim nasiljem, da je SM praksa nain oslobaanja nasilja i agresije. Dobro znamo da te prakse nisu agresivne. Sastoje se od iznalaenja novih mogunosti uitka pomou erotizacije neuobiajenih dijelova tijela. Rije je o vrsti kreacije za koju je karakteristino to to ja nazivam deseksualizacija uitka (dsexuallisation du plaisir). Veoma pogrenom mi se ini ideja da tjelesni uitak mora uvijek proizlaziti iz seksualnog uitka, kao i ideja da bi seksualni uitak trebao biti osnova itavog naeg mogueg uitka. SM prakse pokazuju da moemo izazvati uitak s veoma neuobiajenim stvarima, veoma neuobiajenim dijelovima naeg tijela i u veoma specifinim okolnostima. Mislite li da nas moe SM, dakle eksplicitna erotizacija moi, vlasti, neto nauiti o moi i uitku?

Moemo rei da je SM erotizacija moi, stratekih odnosa. No mene kod SM iznenauje nain kako se razlikuje od socijalne moi. Mo je strateki odnos koji se stabilizirao u institucijama. Mobilnost socijalnih odnosa je dakle ograniena i neke bastione zbog njihove institucionaliziranosti i vrste uanenosti po sudovima, zakonima itd. veoma je teko reducirati. Naspram te strogosti veoma je zanimljivo vidjeti kako se SM igre uvijek zasnivaju na fluidnim stratekim odnosima. Istina je da postoje uloge, no svako veoma dobro zna da su te uloge zamjenjive. Ponekad prizor poinje gospodarom i robom, na kraju rob postane gospodar. I premda su uloge cijelo vrijeme iste, veoma dobro znamo da je kod te stvari uvijek rije o igri. Drugim rijeima: ili su pravila prekrena ili meu igraima postoji dogovor o granicama koje se ne prekorauju. Ta strateka igra, koja je zapravo nekakav izvor tjelesnog uitka, veoma je zanimljiva. No ne bih se usudio tvrditi da je kod takvog erotskog odnosa rije o reprodukciji strukture moi. Rije je vie o insceniranju te strukture preko strateke igre koja moe ponuditi seksualni ili tjelesni uitak. U emu se taj strateki odnos u seksu razlikuje od odnosa moi? SM praksa je kreacija uitka i SM je zaista supkulturan. To je proces invencije: strateki odnos koristi kao izvor tjelesnog uitka. To nije prvi put da se strateke odnose koristi kao izvor uitka. U srednjem vijeku je institucija dvorske ljubavi bila isto tako strateka igra. Izmeu mladia i djevojaka, koji pleu u subotnjoj noi, moemo isto tako vidjeti itav niz stratekih odnosa. Zanimljivo je da se u heteroseksualnom ivotu ti strateki odnosi pojavljuju ve prije seksa, slue njegovom postizanju, dok su u SM oni unutar seksa, kao dogovor o uivanju u nekoj posebnoj situaciji. U jednom od sluajeva strateki odnosi su isto socijalni i ukljuuju ovjeka samo kao socijalno bie, dok je u drugom ukljueno tijelo. To je taj prijenos stratekih odnosa iz sfere dvora na podruje seksualnosti, prijenos koji mi se ini zanimljivim. Prije godinu ili dvije, u intervjuu za Gai Pied rekli ste da ljude kod homoseksualaca ne uznemiruju najvie sami seksualni odnosi, nego prije svega mogunost afektivnih odnosa to ih homoseksualci imaju izvan normativnih modela. Trenutno me veoma zanima problem prijateljstva. U Antici i zatim jo vjekovima prijateljstvo je bilo modus veoma znaajnih socijalnih odnosa, u njegovom okviru su ljudi imali odreenu slobodu, neku vrstu izbora, no ujedno je to bio i izrazito afektivan odnos. Prijateljstvo je dakako obuhvaalo i ekonomske i socijalne obaveze trebalo je pomagati prijatelju. Mislim da je u 16. i 17. vijeku takva vrsta prijateljstva poela nestajati barem u okviru mukog drutva. Prijateljstvo je poelo postajati neto drugo. Ve u 16. vijeku nalazimo tekstove koji eksplicitno kritiziraju prijateljstvo kao neto opasno. Vojska, birokracija, administracija, obrazovanje (u modernom znaenju tih rijei) ne mogu djelovati u okviru tako tijesnih odnosa. U svim tim institucijama moemo opaziti napor za slabljenjem i minimaliziranjem afektivnih odnosa. Ta je pojava posebno vidljiva u koli. U mukim gimnazijama bio je jedan od temeljnih problema ne samo kako dakako sprijeiti da deki meusobno ne vode ljubav, nego i kako sprijeiti da se meu njima ne bi razvijala prijateljstva. U tom smislu bilo bi zanimljivo prouavati npr. jezuitsku strategiju.

Mislim da moramo sada, kad smo prouili povijest seksualnosti, pokuati razumjeti povijest prijateljstva, odnosno prijateljstava. Jedna od mojih hipoteza jeste da je homoseksualnost, seks izmeu mukaraca, postao problem u 18. vijeku. Uao je u konflikt s policijom, sa sudskim sistemom Drutveni problem postao je zato jer je prijateljstvo nestalo. Kad je prijateljstvo bilo znaajna i drutveno prihvaena stvar, niko nije opazio da mukarci vode ljubav zajedno. Da li vode ljubav ili ne, to svojevremeno nije bilo znaajno, iz toga nisu izvodili nikakve drutvene posljedice. Kad je prijateljstvo kao kulturno prihvaen odnos iezlo, tada se postavilo pitanje: ama ta mukarci rade zajedno? Tada je to postao problem. vrsto sam uvjeren da je ieznue prijateljstva kao drutvenog odnosa i proglaenje homoseksualnosti drutveno-politiko-medicinskim problemom jedan te isti proces. Koje institucije moramo oblikovati ne samo za nau obranu, nego i za oblikovanje novih drutvenih formi koje bi doista nudile alternativu? Zapravo ne znam. Mislim da treba ono to se dogaalo u ezdesetim godinama i na poetku sedamdesetih godina sauvati. U tim je vremenima bilo rijei o politikoj inovaciji, kreaciji i eksperimentu, za kojeg nisu zaslune ni velike politike stranke ni njihovi programi. Neosporno je da se svakidanji ivot svakog od nas otada promijenio, i moj se promijenio. Ponavljam, nisu bile stare i tradicionalne politike organizacije te koje su dopustile to preispitivanje.

Michel Foucault, Que fabriquent donc les hommes ensemble?, Le Nouvel Observateur, 22. novembra 1985, pp.74-75. S francuskog preveo Mario Kopi Peanik.net, 21.06.2011.