Sowniczek oglny botaniki Ablaktacja poczenie przez zaszczepienie dwch obok siebie rosncych rolin.

. Aeroponika uprawa rolin poprzez umieszczanie ich korzeni w gazach. Agregacja rolinna jednogatunkowe skupienie rolin w siedlisku wyjtkowo korzystnym dla danego gatunku, ktry wwczas cakowicie opanowuje przestrze, ni e dopuszczajc do rozwoju rolin innych gatunkw. Akrotonia rozwijanie si w pdy boczne przede wszystkim pczkw lecych blisk o wierzchoka pdu lub jego odgazie, charakterystyczne dla wikszoci drzew. Aksenia bierna, wrodzona odporno rolin. Allelopatia wpyw jednego gatunku rolinnego na rosncy razem lub uprawiany po nim inny gatunek, zachodzcy za porednictwem zwizkw chemicznych, wydzielanych przez rolin lub pochodzcych z jej rozkadu. Allochoria bierne rozprzestrzenianie si diaspor (nasion) za porednictwem: wi atru, wody, zwierzt lub czowieka. Allogamia zapylanie si kwiatu pykiem pochodzcym z innego kwiatu, zwykle te z innego osobnika rolinnego (obcopylno). Alpinarium ogrd skalny specjalnie przygotowany i uksztatowany ogrd do upr awy rolin wysokogrskich. Amigdalina zwizek organiczny glikozydowy wystpujcy w nasionach wielu owocw nadajc im gorzki smak i aromat. Anemochoria roznoszenie zarodnikw i nasion rolin przez wiatr. Anemogamia wiatropylno zapylanie rolin przez wiatr. Atraktanty substancje wabice owady, wytwarzane gwnie przez kwiaty. Auksyny hormony rolinne, wpywaj pobudzajco na wzrost. Bazytonia rozwj pdw bocznych przede wszystkim z pczkw lecych blisko podstawy pdu gwnego, charakterystyczne dla krzeww. Bielmo tkanka w nasionach zawierajca materiay zapasowe, ktre pobiera zarode k w okresie kiekowania. Binda berso sklepiona aleja utworzona przez rozpicie gazi drzew lub pnc zy na pkolistej kratownicy. Bonnik celuloza nierozpuszczalny w wodzie zwizek chemiczny, niestrawny, je st gownym skadnikiem bon komrkowych wikszoci rolin. Boskiet zwarty masyw drzew lub krzeww ujty w ciany ywopotw. Chlorofil zielony barwnik wystpujcy w komrkach rolin zielonych. Zamienia e nergi wietln w energi chemiczn i przyczynia si do zaistnienia najwaniejszej reak cji chemnicznej na wiecie 6CO2 + 6H2O = C6H12O6 + 6O2, w wyniku ktrej wytwarza si glukoza (cukier gronowy). Chlorofil wystpuje w czterech wariantach, wzr jedneg o z nich jest nastpujcy C55H72O5N4Mg. Chojak popularna nazwa sosny lub wierka. Chrust nazwa gazi odamanych od drzew, uschnitych i lecych pod nimi. Czapeczka kaliptra warstwa komrek mikiszowych okrywajca stoek wzrosu korzenia. Dar zwarta okrywa rolinna k, pastwisk i trawnikw. Gste korzenie rolin ( gwnie traw) zazbiajce si ze sob i silnie zwizane z wierzchni warstw gleby. Wykorzystywana jest do uzupeniania ubytkw w trawnikach, do zabezpieczania skar p.

Defoliacja sztuczne wywoywanie opadania lici u rolin uprawnych (np. u bawe ny) przed zbiorami, w celu uatwienia sprztu plonw. Dendarium ogrd, w ktrym uprawia si w celach naukowych lub badawczych rne gatunki drzew lub krzeww. Dichogamia nierwnoczesne dojrzewanie prcikw i supkw w kwiatach, uniemoliwiajce zapylenie wasnym pykiem. Drewno ksylem tkanka rolinna o bardzo zoonej budowie, wytwarzana przez miazg po jej wewntrznej stronie. Drewnienie lignifikacja proces przesycania cian komrkowych rolin lignin (drzewnikiem), wytwarzan przez cytoplazm. Dziczka mode drzewko owocowe lub ozdobne, wyrose z nasienia, uywane do szczepienia odmian szlachetnych jako podkadka. Egzot rolina pochodzca z innej strefy klimatycznej. Ekotop przestrze zajmowana przez dane rodowiska rolinne w okrelonym ukadz ie warunkw klimatycznych i glebowych. Eksudacja aktywne wydzielanie soku z przekroju po odciciu odygi, spowodowane parciem korzeniowym. Elita najlepsze okazy rolin otrzymywne z hodowli przez selekcj i ich materia siewny. Elongacja wyduanie si niektrych komrek rolin wskutek ich wzrostu. Entomogamia zapylanie kwiatw przez owady. Epifitoza epifitia masowe wystpowanie na okrelonym obszarze i w cigu ograniczonego czasu zachorowa rolin. Fellogen miazga korkotwrcza, wytwarza si w pierwszym okresie wegetacji danej czci organu, odygi i korzenia. Filotaksja ulistnienie, rozmieszczenie lici na odydze roliny. Fitocenoza pat rolinnoci naturalne, rzeczywiste skupienie gatunkw zajmuj ce pewn przestrze, jednolite pod wzgldem skadu florystycznego, wchodzce w obr b okrelonego zespou rolinnego (powierzchnia od kilku cm2 do kilku a nawet kilku set tysicy m2). Fitohormony auksyny hormony rolinne wytwarzane przez roliny, regulatory wzrostu, ktre w niskich steniach pobudzaj lub hamuj rne procesy fizjologi czne. Fitoklimat klimat lokalny wytworzony pod wpywem okrelonego zbiorowiska rolinnego, np. klimat lasu sosnowego, torfowiska. Fitoncydy substancje wydzielane przez roliny hamujce procesy yciowe innych organizmw zagraajcych rolinie. S wykorzystywane przez czowieka do konserwa cji ywnoci. Flora roliny yjce w okrelonych granicach przestrzeni (kontynent, kraina). Fotomorfoza zmiany zachodzce w ksztacie, zabarwieniu i wewntrznej budowie oraz w czynnociach roliny wyrosej w wietle lub w ciemnoci. Fotoperiodyzm zaleno procesu fizjologicznego od dugoci dobowego okresu wietlnego. Wystpuj tu podziay na roliny krtkiego dnia i roliny dugiego d nia. Fotosynteza zoony proces wytwarzania przez ywe komrki rolinne zawierajce chlorofil, wglowodanw z dwutlenku wgla i wody przy udziale energii wietlnej. Fototropizm zdolno skierowywania si roliny lub jej czci, w stron rda wiata lub w kierunku przeciwnym. Fytonozy choroby rolin wywoywane przez drobnoustroje, ktre w zasadzie nie s chorobotwrcze dla czowieka i zwierzt. Galasy patologiczne twory rnego ksztatu powstajce na rolinach w wyniku zaatakowania ich przez pasoyty rolinne oraz pod wpywem nakucia i zoenia w

ranie jaj owadw. Gametofit pokolenie pciowe rolin przechodzcych przemian pokole, wytwarzaj ce pciowe komrki rozrodcze. Garbniki taniny substancje chemiczne majce waciwoci przeciwgnilne i impregnujce, zwikszajce trwao rolin, mog ochrania przed zjadaniem przez zwierzta. Geokarpia zjawisko dojrzewania owocw pod ziemi. Geotropizm ruchy rolin, np.: Autonomiczny bez bodcw np. owijanie si. Geotropizm ruch w kierunku przycigania Ziemi. Heliotropizm ruch w kierunku Soca. Hygroskopijne wykonuj nieyjce czci rolin. Nastie ruchy pod wpywem bodca lecz bez zwizku z kierunkiem dziaania. Plagiotropizm ruch poprzeczny. Taksja ruch caym ciaem. Tropizm ruch w okrelonym kierunku. Gooer cakowite ogoocenie rolin z lici przez erujce owady, podczas maso wych pojaww, np. szaracza. Gonidia glony, bdce obok grzybw skadnikiem porostw. Grzybnia wegetatywna, czyli suca do odywiania si cz grzybw nie wytwarzajca komrek rozrodczych. Gumoza objaw chorobowy drzew, wyciek gumy z gazi lub pni (gwnie drzewa owocowe). Gutacja aktywne wydzielanie wody przez roliny. Helotyzm w przypadku porostw; niewolnicze uzalenienie jednego symbionta od drugiego (glonu od grzyba). Herbarium zbir, kolekcja zasuszonych i uoonych systematycznie rolin. Heterofilia wystpowanie u tej samej roliny lici rnego ksztatu. Higromorfizm zesp cech budowy anatomicznej rolin, siedlisk wilgotnych. Histogeny czci merystemu wierzchokowego, majce wasne komrki inicjalne i dajce pocztek okrelonym czciom organu roliny. Huby potoczna nazwa grzybw agiowatych. Hybryd mieszaniec osobnik powstay ze skrzyowania rolin rnicych si dziedzicznie. Hydroponika bezglebowa uprawa rolin wyszych na poywkach wodnych. Izydia wyrostki sadzonki zwykle kilkuletnie, uywane do uzupenienia starszy ch upraw lub modych pokole drzew. Jaryzacja wernalizacja procesy biochemiczne zachodzce w nasionach wielu ro lin ozimych, dwu i wieloletnich i wpywajce na ich zakwitanie. Proces jaryzacji zac hodzi w temperaturze od 10oC do nieco powyej 0oC. Jarzyna cz jadalna roliny warzywnej, przewanie przyrzdzana w formie doda tku do innych potraw bardziej kalorycznych lub spoywana jako potrawa ze wzgldu na swoje wartoci odywcze. Kallus tkanka regeneracyjna powstajca na powierzchni rolin gwnie drzewiast ych i ma due znaczenie w gojeniu si ran. Kapilary woskowate naczynia rolin. Kari curry mieszanina zmielonych przypraw korzennych. Kauliforia wyrastanie kwiatw lub skrconych kwiatostanw, bezporednio na pni u drzew lub na starszych gaziach z upionych pczkw. Kiekowanie pierwsza faza wzrostu rolin nasiennych i zarodnikowych w warunkac h

dostpu wody, tlenu i odpowiedniej temperatury (przejcie ze stanu spoczynku do fizjologicznego). Klejstogamia samozapylenie wystpujce u niektrych rolin, a odbywajce si w pkach kwiatowych przed ich otworzeniem si. Klon potomstwo jednego osobnika, identyczne pod wzgldem waciwoci dziedzicznych, powstae z rozmnoenia wegetatywnego (podzia, pczkowanie, rozo gi, bulwy, cebule, sadzonkowanie). Knieja wielki, gsty obszar leny, w ktrym przebywa zwierzyna. Komrczak wielojdrowa struktura stanowica jedn komrk (niektre zielenice, pleniaki, pezatka). Komysz nazwa krzakw, zaroli, zwykle w miejscach podmokych. Konidofor szczytowa cz strzpkw grzybw, na ktrej powstaj zarodniki. Krystaloid produkt przemiany materii w komrce rolinnej wystpuje w postaci bryki zawierajcej biako, czasem inne skadniki. Kserochazja mechaniczne rozsiewanie nasion przez roliny. Kseromorfizm og cech yciowej postaci, wiadczcych o przystosowaniu do yci a w warunkach skpego uwilgocenia. Lignit niezwglone cakowicie kawaki drewna wystpujce w wglu brunatnym nadaj si do akwariw. yko floem zoona tkanka rolin naczyniowych, przewodzca substancje organiczne. Makuchy nazwa wycinitych nasion rolin oleistych stanowicych cenn pasz. Mentor rolina starsza o utrwalonych cechach, na ktrej zaszczepia si mody p d aby nabra tych cech. Merystem tkanka twrcza skadajca si z komrek inicjalnych i powstaych z nich komrek dzielcych si w zarodkach rolin i w okrelonych czciach rolin dojrz aych. Miazga kambium warstwa komrek rolinnych zachowujcych stale zdolno podziau. Mnoc si wytwarza yko i drewno. Mikoryza wspycie niektrych grzybw z rolinami. Miksameba nieoboniona komrka luzowcw, mogca wykonywa ruchy pezakowate. Monoginia zjawisko wystpowania u rolin jednego supka i znamienia, z moliwo ci wyksztacenia si wielu owocw. Monokultura uprawianie jednego gatunku roliny na tym samym miejscu przez wiel e lat. Mozaika wirusowa choroba rolin objawiajca si w postaci jasnozielonych lub tawych plam na tle zdrowej zieleni licia. Murawa niskie zbiorowisko trawiaste, czsto pochodzenia sztucznego (np. parki, zielece, boiska). Nard przyjemnie pachnce organy u niektrych gatunkw rolin. Nasiennik rolina dwuletnia, wyrosa w drugim roku wegetacji z sadzonki, upraw iana dla uzyskania nasion. Nastie reakcje ruchowe rolin zwizane ze zmian bezkierunkowo dziaajcego bodca: Termonastie wpyw temperatury, Fotonastie wpyw owietlenia, Chemonastie dziaanie chemiczne, Haptonastie dziaanie mechaniczne, Sejsmonastie pod wpywem wstrzsw. Naturalia pody rolne lub ogrodowe. Nektarium miodnik zazwyczaj wystpujcy w kwiatach narzd rolinny (gruczo)

, ktry wydziela sodki sok bdcy przynt dla zwierzt biorcych udzia w zapyla niu kwiatw. Nowalia nowalijki mode warzywa ukazujce si po raz pierwszy w danym roku. Nutacje ruchy autonomiczne rolin, wywoane procesami wewntrznymi wywoanymi w rolinie np. ruchy wijce fasoli uatwiaj pdowi znalezienie podpory. Nyktynastie ruchy senne ruchy organw rolinnych odbywajce si w rytmie dni a i nocy (np. licie fasoli wieczorem opadaj i ponownie wznosz si rano). Ornitogamia zapylanie kwiatw przez ptaki. Panmiksja moliwo dowolnego rozmnaania si w obrbie danej zbiorowoci. Parch objaw chorobowy rolin w postaci plam z szarooliwkowym lub czarniawym nalotem na liciach, owocach i pdach, albo krostowatych wzniesie lub zagbie na bulwach i korzeniach. Partenokarpia wytwarzanie owocw bez nasion, bez procesu zapodnienia komrki jajowej, np. banan, ananas. Ponno niepodno kwiatw (brak prcikw, supkw) wystpuje gwnie u licz nych rolin ozdobnych. Prolifikacja wypuszczenie pdw rozwj jakiego organu z organu innego, ktr y zakoczy swj okres rozwoju (np. wyrastanie pdu z kwiatu u pomidorw). Rafidy igiekowate krysztaki (np. szczawiany wapnia) w komrkach rolin, najc zciej jednoliciennych. Rekultywacja przywrcenie do uytku terenw pod upraw rolin, a zniszczonych wskutek dziaalnoci gospodarczej. Roszenie proces wydzielania wkna z rolin ykodajnych. Rozsiewanie nasion rolin jest czynnikiem wspdecydujcym o moliwociach eko logicznej i geograficznej ekspansji gatunkw. Typy rozsiewania: autochory rozrzucaj nasiona, barochory opadaj wskutek siy cikoci, anemochory rozsiewaj si przez wiatr, hydrofory rozsiewaj si przez wod, zoochory rozsiewaj si z wykorzystaniem zwierzt. Runo przyziemna warstwa rolinnoci w lasach, o wysokoci od kilku cm do 1 m. Ru zwarty porost rolinny o rnorodnym skadzie, pokrywajcy k, take mo dy zieleniejcy si zasiew, np. pszenicy, yta. Ryzosfera strefa korzeniowa bezporednie otoczenie powierzchni modych korze ni, podlegajce w silnym stopniu ich wpywom. Ryzosfera przesycona wydzielinami korz enia odznacza si wiksz bujnoci flory bakteryjnej i grzybowej, ktra wywiera duy wpyw na pobieranie przeze substancji pokarmowych. Sadzonka odnka odcita cz pdu lub korzenia, li lub cz licia uyw ana do wegetatywnego rozmnaania roliny. Samopylno autogamia zdolno roliny do wytwarzania nasion po zapyleniu pykiem z tego samego kwiatu. Odmian samopylnoci jest klejstogamia wytwarzan ie kwiatw, ktre si nie otwieraj i musz by zapylane wasnym pykiem. Samoywno autotrofizm charakterystyczny dla rolin zielonych sposb odywiania si prostymi zwizkami nieorganicznymi, z ktrych przy udziale energi i

sonecznej, syntezuj one swe ciao. Skleromorfizm kseromorfizm objawiajcy si zdrewnieniem wikszoci organw roliny. Skleroty przetrwalniki niektrych grzybw wyszych, zbudowane ze cile spleci onych strzpek. Soliter drzewo lub krzew rosnce pojedynczo, charakteryzujce si oryginalnym ksztatem, kolorem itp., kontrastujce z otoczeniem. Sporofit bezpciowe pokolenie rolin. Synuzja cz skadowa fitocenozy, zwykle tworzca jedn z jej warstw zoon z rolin o podobnych wymaganiach yciowych i podobnej formie wzrostowej. Transpiracja wydzielanie wody w postaci pary wodnej przez roliny ldowe. Turgor napicie bon komrek rolinnych powodowane cinieniem wody od wewntrz na ciany komrki. Jest dla wielu rolin zielnych najwaniejszym czynnikiem usztywniajcym. Utrata wody powoduje spadek cinienia protoplazmy i w nastpstwi e zanik sztywnoci (widnicie). Ulistnienie filotaksja sposob rozmieszczenia lici na odydze, moe by: skrtolege licie wyrastaj z wzw pojedynczo, a linia czca ich nasady obiega odyg spiralnie, okkowe z wza wyrasta po dwa lub wiecej lici. Widnicie proces zwiotczenia tkanek rolinnych zwizany z obnieniem torgoru komrek. Bezporedni przyczyn jest niedobr wody. Wirescencja u rolin przybieranie zielonej barwy, zazielenianie si. Wykrot drzewo powalone wraz z korzeniami. Wyponienie etiolacja zmiany fotomorficzne zachodzce w rolinie wyrosej w ciemnoci (zanik chlorofilu, duo wody, saby rozwj). Zarola zbiorowisko krzewiaste nazywane agregacj rolinn.