Energetska vrijednost biomase

Dr.sc. Suad Halilevi, vanr.prof

ta je biomasa?
Sva postojea organska materija na zemlji formirana procesom fotosinteze. Biomasu (eng. biomass) ine materijali prirodnih prostora i tehnolokih radnji koji se obrauju umnom i fizikom snagom, ili se uzgajaju samo pod uticajem prirodnih procesa bez sudjelovanja ovjeka, i nusprodukti tih materijala. Hemijsku strukturu biomase ini 75% ugljiko-hidrata, 25% lignina i 5% manjih molekularnih fragmenataekstraktiva. Primjena biomase za proizvodnju energije potie se uvaavajui naelo odrivog razvoja. Znaajan obnovljivi izvor energije sa 70 mld tona godinje produkcije i oko 1800 mld tona postojee biomase na zemljinoj povrini.

Biomasa kao energent u dananjim uslovima skupe i neizvjesne energije postaje veoma bitan faktor u osiguranju drutvenih zajednica toplotnom i elektrinom energijom, a sve vie i u snadbijevanju energentima za pogon vozila.

RASPOREENOST BIOMASE NA ZEMLJI

Trenutno se svijetu koristi samo oko 7 % godinje proizvodnje biomase to je malo u odnosu na rairenost i potencijal biomase u svijetu.

Koritenje biomase omoguava:

Zapoljavanje (otvaranje novih i zadravanje postojeih radnih mjesta), Poveanje lokalne i regionalne privredne aktivnosti, Ostvarivanje dodatnog prihoda u poljoprivredi, umarstvu i drvnoj industriji kroz prodaju biomase-goriva, Uspostavu novanih tokova u lokalnoj zajednici (investicije-zarade-porezi) umjesto odljeva sredstava zbog kupovine fosilnih goriva (domai energent manji uvoz) Zatitu okolia, Energetsku neovisnost drave, Smanjenje opasnosti od umskih poara i Razvoj metalne industrije

Prednosti biomase kao goriva :

Siguran i obnovljiv izvor energije, Energetski potencijali biomase su znaajni, Postoje velike koliine biomase tamo gdje je potrebna toplotna energija (poljoprivreda i industrija), Kvalitet proizvedene energije ravan je kvalitetu energije proizvedene iz fosilnih goriva (temperaturni nivo, koliina i efikasnost transformacije), Za koritenje biomase u energetske svrhe razvijene su savremene tehnologije,

Neutralan bilans ugljen dioksida, Mali udio pepela u produktima sagorijevanja iskoristiv kao ubrivo u poljoprivrednoj proizvodnji, Pepeo koji ne sadri toksine materije, Mali sadraj ili potpuno odsustvo sumpora u gorivu, Smanjuje zavisnost od uvoza energije, Smanjenje emisije sumpornog dioksida koji izaziva kisele kie.

Nedostaci biomase kao goriva:

Fiziko-hemijske osobine biomase su specifine(nehomogenost, kao posljedica razliitih udjela vlage i pepela). Potrebno je organizovanije trite biomase i Nepostojanje organiziranog gorivog ciklusa biomase. U odnosu na prednosti i mogunosti biomase ovi nedostaci su zanemarivi!

OSNOVNA SVOJSTVA BIOMASE

Obnovljivost Ogrijevna mo biomase
Ogrijevna mo biomase
Drvo Biodizel 8,2 do 18,7 MJ/kg 37,2 MJ/l

Ogrijevna mo konvencionalnih izvora energije

Nafta Prirodni plin oko 42 MJ/l 34-38 MJ/Nm3,

Biljni ostaci
Etanol Bioplin

5,8 16,7 MJ/kg

26,8 MJ/l 26 MJ/Nm3

Kameni ugalj
Mrki ugalj Lignit

24-37,7 MJ/kg
12,7-23,9 MJ/kg do 12,6 MJ/kg

Utroak energije za pridobivanje biomase, Emisija tetnih plinova pri sagorijevanju, Mogunost transportovanja i skladitenja biomase, Kumulativna CO2 neutralnost Neutralnost prilikom pretvaranja biomase u iskoristljiviji oblik (tada je ispunjena osobina neutralnosti). Za biomasu je ova osobina ispunjena samo o ukoliko je godinje iskoritavanje mase jednako ili manje od godinjeg prirasta nove mase.

Neutralnost biomase emisija CO2 pri koritenju te biomase e biti jednaka emisiji CO2 prilikom fotosinteze te biomase.

VRSTE BIOMASE
umski ostaci i otpaci Poljoprivredni ostaci, Ostaci iz obrade poljoprivrednih proizvoda, Energetske kulture i Biomasa iz vrstog komunalnog otpada (ovu kategoriju posmatramo uvjetno u sklopu rasprave o biomasi kao energetskom resursu jer je savremena zakonska regulativa promatra kao komunalni vrsti otpad).

Prema direktivi Evropske Unije i Vijea Evrope broj 2003/03/EC od 08.05.2003,a prema lanu 2 ; Biomasa je definisana kao biorazgradivi dijelovi proizvoda,otpadaka ili ostataka iz poljoprivrede, umski otpad i otpada srodnih industrija kao i biorazgradivi dijelovi industrijskog i gradskog otpada.

 UMSKI OSTACI I OTPACI

Drvena masa kao energetski resurs (ogrijevno drvo ili energetsko drvo) uobiajeno se definira kao biomasa na umskom podruju koja je neiskoristiva ili je raspoloiva u koliini koja prevazilazi predviene potrebe za neenergetske namjene, te ukljuuje ostatke nastale obradom stabala posjeenih za neenergetske namjene.

Fiziko-hemijske karakteristike biomase

Gorivi dio u biomasi iznosi izmeu 50 i 60 %, Kod jednogodinjih biljaka udio kiseonika je i do 40%, Sumpor se nalazi u tragovima, Sadraj vlage je promjenjiv, Lako zapaljiv materijal (slama, bioplin), pa se moraju provesti mjere zaite od poara Toplotna mo se kree u granicama od: 8,2-18,7 MJ/kg za drvo, 5,8-16,7 MJ/kg za biljne otpatke,

Hemijski sastav biomase

- Ugljenih hidrata do 75 %, - Lignina do 25 %, i - Manjih molekularnih fragmenata (ekstraktivi ) do 5 %,

upotreba ovog energetskog resursa ima veliku vrijednost sa ekonomskog i ekolokog aspekta jer je u Evropi MWh energije iz plina dvostruko skuplji od MWh energije iz drveta, a takoer cijena energije iz drvne mase osloboena je poreza na energiju i CO2.
40 35

cijena, EUR/MWh

30 25 porez na sumpor 20 15 10 5 0 loivo ulje prirodni plin ugljen drvna sjeka slama porez na CO2 porez na energiju cijena bez poreza

Vrste drvnog ostatka Korisni umski drvni ostatak

dijelovi drveta iznad 4 cm debljine.
Energetska vrijednost drveta zavisi od njegove vlanosti, drvo uskladiteno 2-3 godine ima dvostruko veu energetsku vrijednost od svjee posjeenog drveta:

Vlanost drveta (%)

Energija (MWh/t) Stanje drveta

50-60%

25-35 %

15-25 %

2,0

3,4 Uskladiteno preko ljeta

4,0 Uskladiteno 2-3 godine

Svjee

Vrste drvnog ostatka Drvni ostatak koji nastaje u primarnoj preradi drveta Drvni ostatak koji nastaje u finalnoj preradi drveta Ostali drvni otpad (drvo za pakovanje, drvo sa
gradilita, stari namjetaj, el. stubovi, pragovi eljeznikih pruga ...)

DOSTUPNOST UMSKE BIOMASE

Razlikuje se od drave do drave i zavisi od: ekolokih uslova, stanja tehnologije na umskim gazdinstvima, stanja saobraajne infrastrukture, stepena socijalnog i kulturnog razvitka,
Razlike u pogledu raspoloivosti posljedica su zbog razliitih sistema propisa, te razliitih metodologija procjena udjela raspoloive biomase u ukupnoj koliini.
Gornja toplotna vrijednost za umsku biomasu: 18- 20 MJ/kg Nizak sadraj sumpora (od 0,01 do 0,03%), implicira da upotreba umske biomase u svrhu proizvodnje energije nee bitno pogorati situaciju u pogledu kiselih kia, te je takva biomasa vrlo pogodna za zajedniko spaljivanje (Co-Firing) sa fosilnim gorivima koji se odlikuju visokim sadrajem sumpora.

RASPOREENOST UMSKE BIOMASE U EVROPI

SVOJSTVA ODABRANIH OSTATAKA I OTPADAKA DRVENASTE BIOMASE

Drvenasta biomasa

HHV* (MJ/kg)

DM** (MJ/kg)

Pepeo

Celuloza

Lignin (%)

Azot (%)

Sumpor (%)

Ugljik (%)

Crni roga
Bor Kalifornijska sekvoja Smreka, jela, omorika Hrast Eucalyptus globulus Casuarina Tvrdo drvo (tipino)

19,71
20,01 20,72 19,95 19,42 19,42 19,44 -

0,80
0,29 0,67 0,25 1,52 1,10 1,40 0,3-0,6

70-76

23-30

0,57
0,06 0,05 0,05 0,35 0,30 0,59 -

0,01
0,03 0,03 0,01 0,01 0,39 0,02 -

50,7
49,2 50,6 49,0 49,5 49,0 48,6 -

Mehko drvo (tipino)

0,3-0,4

66-76

26-34

HHV * - (High Heating Value) -Gornja toplotna vrijednost,

DM** (Dry Material) -Suha materija

UPOTREBA UMSKE BIOMASE

KAO VRSTO GORIVO (SPALJIVANJE U SVRHU DOBIJANJA TOPLOTE ZA GRIJANJE I PRIPREMU HRANE) RASPLINJAVANJE (GASIFIKACIJA) - DOBIVA SE VISOKO ENERGENTNI GORIVI PLIN, PROIZVODNJA PELETA I BRIKETA, DIREKTNO SPALJIVANJE U ENERGANAMA SA KOGENERACIJOM

POSTROJENJA ZA PROIZVODNJU ETERINIH ULJA IZ OTPADNE GRANJEVINE CRNOGORICE

PRIMJER DOBRE ORGANIZACIJE ISKORITAVANJA DRVNOG OSTATKA JE SLOVENIJA (FIRMA TISA IZ KAMNIKA 24 SPEC. MAINE SA KOGENERACIJSKOM ENERGANOM (2MWh EL. EN.)

PRIKUPLJANJE, SLAGANJE I TRANSPORT UMSKE BIOMASE U SVRHU PROIZVODNJE ENERGIJE

UPOTREBA NAMJENSKIH VOZILA ZA PRIKUPLJANJE I TRANSPORT UMSKIH OSTATAKA

POTENCIJALI BIOMASE U BOSNI I HERCEGOVINI

Pojaan interes za razvoj energetskih objekata iz obnovljivih izvora energije posljedica priprema BiH za ratifikaciju Kyoto protokola. Udio biomase u ukupnom energetskom snadbijevanju je 4,2% (2003.god.) to je malo s obzirom da umsko tlo ini 53% teritorije Okvirne analize pokazuju da se godinje generie oko 2 mil. m3 drvnog otpada To je energetski potencijal od oko 600 MW Mali gradovi iji se razvoj bazira na drvno-preraivakoj industriji mogu podmiriti kompletne potrebe za elektrinom i toplotnom energijom koristei vlastiti otpad produkovan pri sjei i preradi drvne mase. (npr.: Regija Centralne Bosne i Hercegovine).

PRIMJER:

MOGUNOSTI UPOTREBE DRVNOG OSTATKA U U ENERGETSKE SVRHE U REGIJI CENTRALNE BiH

DRVNA INDUSTRIJA JE NOSILAC RAZVOJA REGIJE, PROSJEAN ZAPREMINSKI PRIRAST10,5 MILIONA M3 , POSJEENE DRVNE MASE. GODINJE SE POSJEE OKO 1.500.000 M3 DRVNE MASE, NAKON SJEE U UMI OSTAJE OKO 177.OOO M3 DRVNOG OSTATKA TO DODATNO DEGRADIRA UME, DRVNI OSTATAK IZ PRERADE DRVETA 154.000 M3

ISKORITENOST DRVNOG OSTATKA U REGIJI CENTRALNE BiH

253.857 M3 NEISKORITENOG DRVNOG OSTATKA JE VEOMA ZNAAJAN ENERGETSKI POTENCIJAL PRIMJENOM SAVREMENIH TEHNOLOGIJA I MEHANIZAMA ZA PROMOCIJU OBNOVLJIVIH IZVORA ENERGIJE TAJ POTENCIJAL SE MOE ISKORISTITI ZA PROIZVODNJU TOPLOTNE I EL. ENERGIJE! TRENUTNO SE KORISTI SAMO OKO 75.000 M3 DRVNOG OSTATKA (LOENJE, PROIZVODNJA PELETE I BRIKETA)

OEKUJE SE PORAST POTRANJE ZA PELETIMA I BRIKETIMA! MJERE ZA POBOLJANJE TRENUTNOG STANJA INFORMISANJE JAVNOSTI I EDUKACIJA O TEHNOLOGIJAMA, MOGUNOSTIMA PROIZVODNJE I PLASMANA PROIZVODA. PRIMJENA MEHANIZAMA ZA PROMOCIJU OBNOVLJIVIH IZVORA ENERGIJE SUBVENCIJE DRAVE, POVOLJNI KREDITI ZA POKRETANJE PROIZVODNJE. PORESKE OLAKICE JAANJE SEKTORA DRVNE INDUSTRIJE NA NIVOU DRAVE BOSNE I HERCEGOVINE.

. Pregled iskoritenosti drvenog ostatka za regiju Centralne Bosne i Hercegovine

Mogunosti koritenja bio-obnovljivih goriva iz vlastitih izvora i od raspoloivih koliina sirovina iz okruenja

 POLJOPRIVREDNI OSTACI I OTPAD

Ostaci dijelova biljaka nakon etve, ostaci nastali u procesu baliranja i materijali odbaeni nakon obrade (slama, stabljike, ostaci od komljenja kukuruza, ljuske oraha, kopice voa i sl.) Otpad se uopte odnosi na ivotinjske ekskremente ubrivo proizvodnja biogasa 62% poljoprivrednih ostataka pojavljuje se u etvrtom kvartalu Energetska vrijednosti variraju od 17 do 20 MJ/kg (HHV) Najproblematiniji konstituent biomase je voda Primjeri primjene: Proizvoai eerne trske na Floridi proizvode energiju iz vlaknastih ostataka eerne trske za svoje i potrebe drugih potroaa ili proizvodnja el. Energije na Havajima isti energent, Danska: elektrana na ostatke itarica snage 450 MW

POLJOPRIVREDNI OSTACI I OTPACI

Za razliku od EU u BiH je potcjenjivaki stav prema ovoj vrsti, energenta, Od 1 tone kukuruza 30% se moe iskoristiti kao gorivo(suenje proizvoda, zagrijavanje) Veliki izvor energije, jer raspolaemo sa dosta obradive povrine.

SVOJSTVA ODABRANIH POLJOPRIVREDNIH OSTATAKA I OTPADAKA

Poljoprivredni ostaci
Slama penice
HHV* (MJ/k g) DM** (MJ/kg) Pepeo (%) Celuloza Lignin (%) Azot (%) Sumpor (%) Ugljik (%)

17,51

90,1

8,90

50,1

13,7

0,61

0,11

43,2

Stabljika kukuruza
Klip kukuruza Stabljika pamuka Alfafa Stabljika graha (slama) Otpaci od proizvodnje hrane i vlakana Ljuska lupinastog voa Vlaknasti ostatak od proizvodnje eera i eerne trske

17,65
18,77 15,83 18,45 17,46
HHV* (MJ/k g)

53,0
DM** (MJ/kg)

55,58
1,36 17,30 7,25 5,93
Pepeo (%)

32,8
36,7 39,5
Celuloza

8,7
8.95 13,8
Lignin (%)

0,61
0,47 1,20 1,00 0,83
Azot (%)

0,01
0,01 0,02 0,02 0,01
Sumpor (%)

43,6
46,5 39,5 46,8 42,9
Ugljik (%)

19,38 17,33

40,0

4,81 11,27

47,8

10,6

0,96 0,38

0,02 0,01

45,0 44,8

Otpad od prerade pamuka

Ljuska kikirikija Ljuska rie Drop od groa Kotice masline

16,42
18,64 16,14 20,34 21,39

86,0
91,0 45,0 -

17,60
5,89 17,86 9,48 3,16

2,09
1,63 0,40 1,86 0,36

0,12 0,02 0,03 0,02

39,6
45,8 41,0 52,9 48,8

HHV * - (High Heating Value) -Gornja toplotna vrijednost,

DM** (Dry Material) -Suha materija

Primjer: Upotreba softvera za proraun koliina ivotinjskog ubriva BIOGAS CALCULATOR

Koliina ivotinjskog ubriva takoer se moe izraunati i upotrebom softverskog rjeenja Biogass calculatorprezentiranog na slici esno u zavisnosti od tipa objekta za koji nam je potrebna energija bioplina, te eljene snage i vrste domae ivotinje dobijamo potreban broj grla ivotinja koji mogu da proizvedu koliine ubriva za navedene parametre.

 ENERGETSKE KULTURE
Energetske kulture su one koje su uzgojene iskljuivo u svrhu proizvodnje biomase koja e posluiti za proizvodnju energije. Ukupna koliina ovako nastale biomase koja je iskljuivo namjenjena za konverziju u energiju, razliku od poljoprivrednih i umskih otpadaka i ostataka. Uzgoj energetskih kultura jo uvijek je predmet intenzivnog istraivanja Niska energetska vrijednost i sadraj vlage
MAKSIMALAN PRINOS ENERGETSKIH KULTURA (T/HA)

Energetska kultura

Maksimalan prinos, (t/ha)

Topola

25 (zavisno od kvaliteta tla)

Vrba

12

Trska

Mischantus

40 (zavisno od klime i kvaliteta tla)

ENERGETSKE KULTURE

DRVNA UZGOJENA BIOMASA

Uzgajanje topola i vrba na energetskim plantaama,sa prinosom od 25 t suhe materije po hektaru, Usavrena tehnologija za uzgoj i preradu, Ekoloki ista sirovina ,ali skupa za masovniju komercijalnu upotrebu, Na podruju BiH mogu se uzgajati:bagremi ,toplole breze

NEDRVNA UZGOJENA BIOMASA

Energetske trave-visoke po nekoliko metara (jednogodinje,viegodinje), Prinos po hektaru je 15 t suhe materije, Uzgajaju se za dobijanje etanola,(SAD) a u Evropi se uzgajaju Kineske trave,

 Biodizel
Biodizel (RME Repiin Metil Ester) je motorno gorivo koje se dobija iz ulja repice ili drugih biljnih ulja (sojino, konopljino, suncokretovo) esterifikacijom sa metanolom uz metil dodatak katalizatora (kalijeva ili natrijeva luina). Ulje se uz dodatak metilnog alkohola i kalijeve luine postupkom esterifikacije prerauje u biodizel gorivo koje u potpunosti moe zamijeniti fosilno gorivo. Biodizel ima svojsta potpuno ista kao klasini dizel dobijen iz mineralnih ulja, a koristi se kao zamjena mineralnog dizela ili u odreenoj smjesi s njim.

Osobine biodizela
Biodizel ne sadri sumpora vie od 0,001% Biodizel nije otrovan, bioloki je razgradiv, manje je iritantan za kou i ne predstavlja opasnost za pitku vodu. Biodizelsko gorivo uspjeno je prolo testove na vozilima jer do sada nije pokazalo nikakve negativne efekte na rad motora tih vozila. Prednost motora na biodizel je bolje izgaranje, ispusni plinovi nemaju neugodan miris i sadre manje krutih estica.

Prednosti i nedostaci biodizela

Produava se vijek trajanja motora zbog bolje podmazivanja, a SO2 je vrlo mali, Razgrauje se za 28 dana ako dospije u tlo,a u vodi se brzo razgrauje, Pri proizvodnji biodizela iz uljane repice nastaju nusproizvodi (pogaa,sama), Dobija se i glicerin neophodan u kozmetikoj industriji, kao i uljni mulj, visokokvalitetno ekoloko ubrivo, Alternativno gorivo br.1,koji ima viu taku paljenja od dizela,a smanjen nivo emisije poliaromatskih i nitro-poliaromatskih ugljovodonika koji izazivaju kancer, Ukoliko e se desiti atak na ume i monokulturne poljoprivredne tehnike, tad je biodizel opasna prijetnja.

Biodizel u BiH i svijetu

Proizvodnja i potronja biodizela u svijetu u porastu za razliku od BiH,
U BiH ima oko 400 000 oranica koje se ne obrauju, a 10% zasada uljanom repicom dalo bi 50 000 tona biodizela, TK raspolae sa 100 000 ha obradivog zemljita,

10% od zasijanog zemljita uljanom repicom i suncokretom dalo bi 10 000 tona biodizela godinje,
TK raspolae sa 10 000 ha zemljita od rudnika koje treba rekultivirati i mogli bi se zasaditi uljarice.