Sie sind auf Seite 1von 96

gurmiq pRkwS

>

dsMbr 2012

< siqgur pRswid]

gurmiq swcI swcw vIcwru]

(Drm pRcwr kmytI dw mw


mwii sk-p`qr)
m`Gr-poh, nwnkSwhI 544

>

dsMbr 2012

ijld 56

AMk 9
sMpwdk

ismrjIq isMG
AYm.ey., AYm.AYm.sI.

swlwnw
lweI&
swlwnw
lweI&

(dy S )
(dy S )
ivdy S
ivdy S

cMdw

pR q I kwpI

sk` q r

` 20

` 200
` 500

` 5000
` 2

cMdw Byjx dw pqw

Drm pRcwr kmytI


(SRomxI gu: pR: kmytI)
sR I AMimRqsr-143006

Secretary
Dharam Parchar Committee
(S.G.P.C.)
Sri Amritsar-143006

Pon : 0183-2553956-59 AYks 304 PYks : 0183-2553919


website : www.sgpc.net
e-mail :gurmatparkashmonthly@gmail.com,
gyan_gurmat@yahoo.com
fwk rwhIN gurmiq pRkwS nw puj
` x bwry auprokq Pon nMbr imlw ky
ieMcwrj gurmiq pRkwS nwl AYks: 303 qy sMprk kro jI[
Approved for School Libraries by the Director of Public Instructions Punjab
Vide Circular No. 4580-2/25-58-B-49154 Dated Oct. 1958

gurmiq pRkwS

dsMbr 2012

qqkrw
gurbwxI ivcwr

sMpwdkI

Coty swihbzwdy ShId

-ig. sohx isMG sIql

bIbI Bwgo aur& bygm jYnbuinsw

-pRo. ikrpwl isMG bfUMgr

14

Anmol hIrw moqI rwm mihrw jI dw srvyKx

-kvISr svrn isMG BOr

21

cmkOr dw X`uD

-fw. dlivMdr isMG

24

mhwn ShId : BweI jYqw jI

-fw. rCpwl isMG

28

BweI sMgq isMG jI

-s. bldyv isMG

31

sRI gurU goibMd isMG jI nwl sMbMiDq ieiqhwisk AsQwn

-mnmohn kOr

38

Bgq sYx jI : jIvn qy rcnw

-fw. swihb isMG ArSI

48

bIbI pRDwn kOr

-fw. AmrjIq kOr

51

ShId rx isMG mwdpurI

-s. ismrjIq isMG

56

sRI gurU nwnk dyv jI duAwrw


swihqkwrW id`qI Axmu`lI syD

-ipRM. fw. ieMdrjIq isMG vwsU 6 2

is`K ie^lwk bwry pRo. gurmuK isMG dI


eIsweI pwdrI nwl g`lbwq

-s. sMpUrn isMG

65

gurbwxI dI lg-mwqR inXmwvlI : Koj qy sMBwvnw

-jQy. joigMdr isMG

73

gwgr c swgr-22

-fw. ieMdrjIq isMG gogoAwxI

84

dsqwr (kivqw)

-s. ieMdrjIq isMG Swh

86

DMn DMn gurU nwnk dyv jI (kivqw)

-s. crn isMG cMn boLyvwlIAw 87

^brnwmw

88

Drm pRcwr kmytI dIAW pRcwr-vhIr srgrmIAW

93

gurmiq pRkwS

gu r bwxI ivcwr :

dsMbr 2012

sUrw so pihcwnIAY...

sUrw so pihcwnIAY ju lrY dIn ky hyq]


purjw purjw kit mrY kbhU n CwfY Kyqu]
(pMnw 1105)
Bgq kbIr jI dw ieh slok mwrU rwg ivc drj hY, ijs ivc auh Asl
sUrbIr dIAW KUbIAW ibAwn krdy hn[
Bgq jI PurmwauNdy hn ik sUrbIr (sUrmw) auhI hY jo grIbW/inqwixAW
^wqr lVdw hY, jUJdw hY[ Awpxy ies audyS dI pUrqI leI auh toty-toty ho ky
mr qW jWdw hY, mYdwn kdy nhIN C`fdw, Bwv Awpxy imSn qoN ip`Cy nhIN htdw[
ie`Qy ieh jwx lYxw zrUrI hY ik Bgq kbIr jI vyly ihMds
u qwnI smwj, iek
pwsy ibprvwdI pujwrI jmwq v`loN kwiem jwq-pwqI lu`t-Ksu`t, aUc-nIc qy
CUq-Cwq dw iSkwr sI jdik dUjy pwsy hkUmqI jbr-zulm dw kihr zorW 'qy
sI[ Awm lok zwlm hwkmW Aqy kptI pujwrIAW dy do jwbr puVW ivckwr ips
rhy sn[ smyN dy hwkmW qy pujwrIAW dy jbr dw sMqwp kbIr swihb jI ny Kud
vI hMFwieAw[ aunHW dI bwxI ivc kptIAW Aqy jwbrW i^lw& s^q roh hY[
pujwrI jmwq (bRwhmxW, kwzIAW, mulwixAW Awid) dy pwKMfI ikrdwr dI qW
aunHW KUb iC`l lwhI hY[ ies pRsMg ivc iek hor vrqwrw vI iDAwn dyx vwlw hY
ik aus vyly ipMf dIAW in`kIAW in`kIAW GrylU lVweIAW qoN lY ky hkUmqI p`Dr dy
v`fy v`fy Xu`D, zr, zorU qy zmIn ip`Cy huMdy sn[ ipMfW dy cODrIAW qy vkq dy
hwkmW KuS krn leI zr, zorU qy zmIn Kwqr hox vwly ienHW Xu`DW ivc mrn
vwilAW sUrmy ikhw jWdw sI Aqy aunHW dIAW vwrW gweIAW jWdIAW sn[ pr
Bgq kbIr jI dIAW nzrW ivc sUrmw aUho hY jo grIbW, inqwixAW 'qy hud
M y jbr
i^lw& Drm-XuD
` lVdw hY[ jo dInW (grIbW, inqwixAW) dI dSw suDwrn Kwqr
j`do jihd krdw hY, auh s`cw sUrmw vI hY Aqy r`b dw s`cw Bgq vI; ikauNik r`b
vI grIbW, AnwQW 'qy dieAw krn vwlw hY:
dIn dieAwl AnwQ ko nwQu]
(pMnw 292)
kihx qoN Bwv r`b dy s`cy Bgq, auh sUrbIr hI AKvw skdy hn jo d`bykucly, ilqwVy grIb lokW ienswP idvwaux Aqy aunHW au~pr auTwaux leI
zwlm-A`iqAwcwrI lokW dy i^lw& lVdy hn[ is`K ieiqhws ivc bwbw bMdw
isMG bhwdr vrgy XoDy sUrbIr hoey hn, ijnHW jbr-zulm dI c`kI ivc ips rhI
grIb jnqw dI AzwdI leI isrqoV Xqn kIqy Aqy ShIdIAW vI pRwpq
kIqIAW[ Aijhy sUrmy purjw-purjw ktw ky mOq qW gly lgw lYNdy hn, pr
Awpxw aupkwrI imSn nhIN C`fdy[

gurmiq pRkwS

dsMbr 2012

sMpwdkI

AwE! s`c dy h`k ivc KloeIey....


dunIAw ivc h`k-s`c imtwaux leI zwlm qwkqW qrHW-qrHW dy
FMg-vsIly pRXg
o krdIAW AweIAW hn[ is`K Drm qy gurmiq ivcwrDwrw
dy bwnI sRI gurU nwnk dyv jI ny s`c dy h`k ivc Avwz bulMd kIqI[ aunHW
ny ikv sicAwrw hoeIAY ikv kUVY qutY pwil dw hokw dy ky s`c dy
hwmIAW iek`Ty kr ky aupdyS dy ky lwmbMd kIqw[ ies kwrj ih`q
aunHW ny mu`K Srq vI inXq kIqI ik jau qau pRym Kylx kw cwau isru
Dir qlI glI myrI Awau[ s`c dy hwmI vhIrW G`q sRI gurU nwnk dyv
jI v`l iK`cy cly Awey[ JUT, Pryb Aqy zulmI qwkqW leI s`c dI cVHq
brdwSq qoN bwhr sI[ ienHW ny s`c dy hwmIAW qsIhy dyxy SurU kr
id`qy[ s`c dy sUrj sRI gurU nwnk dyv jI jylH ivc bMd kr id`qw
igAw[ pr auh Axjwx sn ik s`c dy sUrj kYd kIiqAW aus dI
roSnI nhIN roikAw jw skdw[ is`K pMQ A`gy vDdw igAw qy igAwn
dI roSnI vMfdw igAw[
pMjvyN pwqSwh swihb sRI gurU Arjn dyv jI dI s`cI-su`cI Avwz
dbwaux leI AnoKy qsIhy dy ky zwlmW ny AwpxI cVHq dw idKwvw
krnw cwihAw[ gurU jI zwlm hkUmq ny q`qI qvI qy ibTw ky sIs
qy qpdI ryq pw ky ShId kr, soc ilAw ik AsIN s`c qy ij`q pRwpq
kr leI hY[ s`c qy pihrw dyx vwly mrjIviVAW ieh Shwdq nvW
hONslw qy pRyrnw dy geI[ s`c dy hwmI isrW qy kPn bMn mYdwn ivc
in`qr Awey[ jdoN zwlmW AwpxI hwr mihsUs hoeI qW aunHW ny au~prly
mno kuJ nrmweI idKw ky AMdroN AwpxIAW iGxwauxIAW hrkqW jwrI
r`KIAW[ kuJ smyN bwAd sRI gurU Arjn dyv jI dy poqry nOvyN pwqSwh
sRI gurU qyg bhwdr swihb jI s`c dy hwmI hox krky id`lI dy cWdnI
cONk ivc SrHyAwm kql kr ky ShId kr id`qw igAw[ ienHW dy nwl hI
ienHW dy is`K BweI mqI dws, BweI sqI dws Aqy BweI idAwlw jI
qsIhy dy ky ShId kIqw igAw[ zulm AwpxI hoNd dw pRgtwvw Pyr qoN
pUry zor-Sor nwl kr irhw sI[ dsvyN pwqSwh sRI gurU goibMd isMG jI

gurmiq pRkwS

dsMbr 2012

ny Kwlsw pMQ dI swjnw kr ky s`c dy h`k ivc nvIN POj KVHI kr id`qI[
zulm dy hwmI Pyr qoN BYA-BIq ho gey aunHW ny s`c dy hwmIAW qy hmly
SurU kr id`qy[ AnykW s`cy ispwhI JUT dIAW POjW dy iSkwr huMdy rhy[
s`c dy hwmIAW ivc BweI bic`qr isMG, BweI jIvn isMG, BweI sMgq
isMG Awid AnykW is`K Aqy v`fy swihbzwdy bwbw AjIq isMG jI qy bwbw
juJwr isMG jI, sRI gurU goibMd isMG jI dI rihnumweI hyT qygW sUq ky
in`qr pey[ s`c dy hwmI igxqI dy isMGW A`gy l`KW dI igxqI dI zulmI
POj Qr-Qr kMb au~TI[ auh igxqI dy isMGW ShId kr ky hI AwpxI
ij`q dy fMky vjwaux l`g peI pr jdoN aunHW ieh Aihsws hoieAw ik
AsIN qW s`c dw vwl vI ivMgw nhIN kr sky qW qVP au~Ty[ AwpxI hwr
dy gu`sy ivc aunHW ny sRI gurU qyg bhwdr swihb dy mihl mwqw gujrI jI
Aqy ienHW dy SIrKor poqry swihbzwdw bwbw zorwvr isMG Aqy swihbzwdw
bwbw Piqh isMG qy qsIhy dyx dI h`d mukw id`qI[ ienHW nwl s`c dy
h`k ivc BweI moqI rwm mihrw, dIvwn tofr m`l, bygm jYnbuinsw,
nvwb Syr KW mlyrkotlw Awid ny jo ih`sw pwieAw aus dIAW bwqW
rihMdI dunIAw qk pweIAW jWdIAW rihxgIAW[ zulm dy hwmI gMgU
rwm, swSl byg, bwSl byg, su`cw nMd, vzIr Kwn Awid hmySW hI
iGrxw dI nzr nwl dyiKAw jWdw rhygw[
AsIN s`c dy hwmI ShIdW dy vwrs hW[ sw Awpxy ShIdW dy
kwrnwimAW swhmxy r`K ky au~cw-s`ucw ikrdwr kwiem r`Kx leI
hmySW qqpr rihxw cwhIdw hY[ ies nwl swfI Awn-Swn dunIAw dy
hr kony ruSnw dyvygI[ sw mOjUdw Xu`g dIAW cuxOqIAW smJx qy
aunHW dw mukwblw krn dy Xog hoxw pvygw[ cwroN swihbzwdy Aqy hor
AnykW ShId isMG sw hmySW pRyrnw idMdy rihxgy[
Awau! s`c dy h`k ivc ft ky KloeIey qy dunIAw ivc pnp rhIAW
kurIqIAW vgwh mwrIey[ ieho swfI ShIdW pRqI s`cI SrDWjlI
hovygI[

gurmiq pRkwS

dsMbr 2012

Coty swihbzwdy ShId


-ig. sohx isMG sIql
prvwr nwl ivCo V w
auh kihr dI rwq sI, jd is`KW ny srsw ndI pwr kIqI[ gurdyv
dw swrw prvwr KyrUM-KyrUM ho igAw[ mhwrwj jI dy mihl BweI mnI isMG
jI nwl id`lI cly gey[ mwqw gujrI jI qy dovyN Coty swihbzwdy bwkI
swry swQ nwloN iv`CV gey[ aunHW nwl ie`ko gMgw rwm rih igAw[ is`K
iGrxw nwl aus gMgU* kih ky bulwauNdy hn[
gMgU dy Gr pu`jy :
mwqw jI GoVy qy Asvwr sn[ Cotw poqrw aunHW dy A`gy qy v`fw ip`Cy
bYTw sI[ swQ qoN iv`CV ky auh bVy audws sn[ mwqw jI dy pws mohrW
dI BrI KurjI vyK ky gMgU dw idl llcw igAw[ auh mwqw jI Awpxy
Gr ipMf KyVI lY igAw[ aus smyN qk s`q poh dw sUrj iCp cu`kw sI[
gMgU ny mwqw jI qy swihbzwidAW Bojn CkwieAw qy Gr dy ipCly
kmry ivc Arwm krn vwsqy QW id`qI[ mwqw jI A`DI rwq qk
igxqIAW ivc pey jwgdy rhy[ kihMdy hn, nINd sUlI qy vI Aw jWdI
hY[ FlI rwq pl ku mwqw jI dI A`K l`g geI[ eyny smyN qoN lwB auTw
ky gMgU ny mwqw jI dy srHwixEN mohrW vwlI KurjI cu`k leI[ idn cVHy
mMjy hyTW KurjI nw peI vyK ky mwqw jI ny bVI nrm bolI ivc pu`iCAw,
bytw gMgw rwm! sgoN KurjI cu`k ky iksy hor QW sMBwl id`qI aU?
eynI swDwrn p`uC au~qy hI gMgU BVk au~iTAw[ auhny kRoD nwl A`KW
lwl kr ky ikhw, vwh mwqw jI! cMgw id`qw jo nykI dw Pl! mYN
srkwr dy bwgIAW Gr Awsrw id`qw, qy aultw mY cor kihMdy ho?
ipMf dy cODrI pqw l`g jwvy qW mYN ikqy BwilAW nw l`BW[ mYN jwn dw
^qrw shyV ky quhwfI r`iKAw kIqI qy qusW mY hI cor bxwieAw[ eys
nwloN qW cMgw hY ik mYN swrI g`l cODrI jw d`sW[
gMgU dI ieh DmkI sux ky mwqw jI ny pihlW nwloN vI nrm sur
*Awm pRis`D hY ik gMgU, gurU jI dw rsoeIAw sI[ bYnrjI (sPw 137) ilKdw hY ik gMgU
rsoeIAw huMdw sI, pr aus vyly nOkrI qoN k`iFAw hoieAw sI[ gur iblws (sPw 223)
ivc gMgU msMd iliKAw hY[

gurmiq pRkwS

dsMbr 2012

ivc ikhw, pu`q! qY! ikauN cor bxwauxw sI? mYN qY pu`qrW vWg
pwilAw ey[ mYN qW ikhw ey, sgoN cMgw kIqw eI, cwr pYsy ikqy cMgy QW
sMBwl ley eI[ Blw qyrw swfw kuJ vMifAw hoieAw ey?
b`s rihx idE mwqw jI! mYN ienHW g`lW ivc Awaux vwlw nhIN[
qusW pihlW mY cor bxwieAw qy hux eys qrHW dIAW im`TIAW-im`TIAW
g`lW kr ky mYQoN corI dw iekbwl krwauxw cwhuMdy E! quhwfy v`loN jo
ienwm imlxw sI, iml igAw[ hux mYN AwpxI jwn ikauN ^qry ivc
pwvW? mYN huxy jw ky cODrI d`s dyNdw hW[ buV-buV krdw gMgU GroN
bwhr inkl quirAw[
gMgU ny swihbzwdy PVw id`qy
mwqw jI bQyrw rok rhy, pr mwrI-m`q vwlw gMgU muiVAw nw[ aus
ny ipMf dy cODrI mwqw jI dI ^br jw id`qI[ cODrI ausy vyly Awpxy
AwdmI lY ky Aw igAw[ mwqw jI vyK ky cODrI ny Awpxy AwdmI pihry
qy ibTw id`qy[ cODrI qy gMgU dovyN muirMfy jw phuMcy, jo ik KyVI* qoN do ku
mIl hY[ muirMfy dy hwkm (jwnI KW qy mwnI KW) Esy vyly ispwhI lY ky
KyVI jw phuMcy[ mwqw jI ny vyK ky gu`sy nwl ikhw, gMigAw! ijs Dn
dy loB ip`Cy ieh pwp kIqw eI, kI auh qY pwr lw dyvygw? qyrI
mrzI!
jwnI KW qy mwnI KW ny S`kI nzr nwl gMgU v`l vyiKAw[ fr dw
mwirAw gMgU pYrW qk kMb au~iTAw[ Awpxy pwp lukwaux dw Xqn
kridAW auhny kuJ BVk ky ikhw, mwqw jI! quhwfy doS lwieAW mYN
cor nhIN bx c`ilAw[ mYN srkwr dw vPwdwr hW, so qusW qW mY burw
kihxw hI hoieAw[
Dn vwlI g`l ie`Qy hI d`bI geI[ jwnI KW, mwnI KW KuS sn ik
gurU dy swihbzwidAW igR&qwr krn bdly srkwr v`loN aunHW coKI
nyknwmI imlygI[ aunHW mwqw jI qy swihbzwidAW muirMfy jw nzrbMd
kIqw[
swihbzwdy srihM d ivc kY d
ds poh nvwb vzIr Kwn vwps srihMd pu`jw, qW muirMfy vwilAW
mwqw jI qy swihbzwdy au~Qy jw pyS kIqy[ cmkOr iv`coN gurU jI dy bc
*ipMf dw nwm shyVI pY igAw, ikauNik KyVI dw nwm lYxw lok psMd nhIN krdy[

gurmiq pRkwS

dsMbr 2012

inkl jwx krky sUbydwr vzIr Kwn bVw iKiJAw hoieAw sI[ aus vyly
AwpxI bVI v`fI hwr qy nmoSI smJdw sI[ Coty swihbzwidAW dy h`Q
Aw jwx krky vzIr Kwn dy mn kuJ Fwrs hoeI[ auhny mwqw jI qy
swihbzwidAW iklHy dy burj ivc kYd kr id`qw[ l`gBg A`T pihr
dwdI poqry Bu`Ky-iqhwey rhy[ swrI rwq dwdI, poqirAW god ivc lY
ky bzurgW dI bhwdrI dIAW swKIAW suxwauNdI rhI[ ibsqry qoN ibnW
TMfw burj, poh dI kkrIlI rwq qy iF`foN Bu`Ky, nINd A`KW dy nyVy nw
PVkI[ Agly idn kcihrI l`gI qW swihbzwidAW pyS krn dw
hukm hoieAw[
kcihrI ivc py S I
kuJ ieiqhwskwrW ny iek sud
M r swKI ilKI hY[ nvwb dy AihlkwrW
ny iek goNd Anuswr kcihrI dw v`fw drvwzw bMd kr id`qw qy
swihbzwidAW dy lMGx vwsqy CotI ijhI bwrI Ku`lHI r`KI[ goNd ieh sI
ik AMdr dw^l hox l`gy swihbzwdy isr Jukw ky lMGxgy, qW swry
drbwrI rOlw pw dyxgy, ik swihbzwdy nvwb slwm kr rhy hn[
do ispwhI swihbzwidAW lYx vwsqy gey[ poqirAW ividAw
kridAW mwqw gujrI jI ny eynw ikhw, myry lwl! eynI g`l Xwd r`KxI
ik qusIN sRI gurU goibMd isMG jI dy swihbzwdy qy sRI gurU qyg bhwdr
swihb jI dy poqry ho[ mrdW vWg Afol rihxw[ zwlm A`gy Jukxw
nhIN, g`j ky Piqh bulwauxI[
swry rwh ispwhI DmkIAW idMdy gey ik nvwb swihb Juk ky
slwm krnw nhIN qW AixAweI mOqy mwry jwaugy[ ies is`iKAw dw
Asr swihbzwidAW dy mn qy aultw hI hoieAw[ A`gy jWidAW
isrP CotI bwrI Ku`lHI vyK ky swihbzwdy vYrI dI cwl kuC-kuC smJ
gey[ aunHW mwqw gujrI jI dI suxweI hoeI swKI Xwd Aw geI[
iek vwr ptny ivc v`fy nvwb dI AsvwrI jw rhI sI[ quhwfy ipqw
jI hwxIAW nwl Kyf rhy sn[ nvwb dy ispwhIAW ny DmkI idMidAW
ikhw, AY bwlko! nvwb swihb Juk ky slwm kro[ quhwfy ipqw jI
ny slwm krn dI QW, nvwb dw mUMh icVwauxw SurU kr id`qw[ Coty huMdy
qoN hI auh iksy AwkVKor dw ruhb qW mMndy hI nhIN sn[
v`fy Brw (swihbzwdw zorwvr isMG jI) ny Coty (swihbzwdw Piqh

gurmiq pRkwS

dsMbr 2012

isMG jI) dy kMn ivc kuJ smJwieAw[ ispwhI ny kVk ky ikhw,


AODr vyKo! ijs qrHW Aglw ispwhI slwm krdw hoieAw kcihrI
ivc dw^l huMdw hY, Esy qrHW slwm krnw hovygw[
FMg nwl swihbzwidAW pRyrnw dyx vwsqy iek ispwhI aunHW dy
A`gy-A`gy bwrI ivc dI isr Jukw ky slwm krdw hoieAw lMiGAw[ aunHW
dw iKAwl sI ik vyKo-vyKI swihbzwdy vI ausy qrHW krngy[ pr
swihbzwidAW inrBYqw dw gux Awpxy ipqw v`loN ivrsy ivc
imilAw hoieAw sI[ swihbzwdw zorwvr isMG Coty Brw dy A`gy l`g qury[
aunHW pihlW bwrI iv`coN pYr A`gy lMGwey iPr isr[ v`fy v`l vyK ky Coty
ny vI EvyN hI kIqw[ duSmx dw ieh m`kwrI BirAw vwr KwlI igAw[
nvwb dy swhmxy inDVk Klo ky dohW swihbzwidAW ny Piqh bulweI[sux
ky swry drbwrI dMg rih gey[ g`usy nwl bhuiqAW dy m`Qy au~qy v`t pY
gey[
quhw smJ nhIN ik mulzm ikvyN pyS kIqw jWdw hY? vzIr
Kwn ny m`Qy qy iqauVI pw ky, ilAwaux vwly ispwhIAW ikhw[
jnwb! AsIN qW swry rwh smJwauNdy Awey AW, pr ieh....[
ispwhIAW ny Awpxw p`K pyS kIqw[
vzIr Kwn dw pySkwr iek ihMdU su`cw nMd sI[ aus ny swihbzwidAW
plosidAW bVI im`TI sur ivc ikhw, bwlko! mYN ihMdU hW[ quhwfy
nwl mY hmdrdI hY[ jwxdy E, quhwfy ipqw jI qy dovyN v`fy BweI
cmkOr ivc swry is`KW smyq mwry gey hn? gusqw^I krogy, qW qusIN vI
mwry jwEgy[ nvwb swihb bVy rihmidl hn[ slwm kr ky hzUr qoN
mw&I mMg lE, bKSy jwaugy[ nhIN qW bVy qsIhy dy ky mwry jwaugy[
swihbzwdw zorwvr isMG ny bVI inrBYqw nwl su`cw nMd v`l
vyKidAW ikhw, swfy ipqw jI koeI mwr nhIN skdw[ nw hI AsIN
iksy qoN frdy hW[ AsW Piqh bulweI hY, qy Piqh bulwauNdy rhWgy[
du`KW-qsIihAW qoN frn vwly AsIN nhIN[ jo quhwfw idl Awvy, kr
lvo[ ies dlyrI Bry au~qr ny sB hYrwn kr id`qw[
iek pwsy swihbzwidAW r`j ky DmkwieAw igAw qy dUsry pwsy
hr qrHW dy lwlc ivKwey gey[ jwgIrW, nvwbIAW, nvwbzwdIAW dy foly
qy Axif`Ty bihSqW dy lwry lwey gey, pr auh bIr-bwlk iksy JWsy

gurmiq pRkwS

10

dsMbr 2012

ivc nw Awey[ AMq iKJ ky vzIr Kwn ny ikhw, bysmJ bwlko! myrI
Aw^rI Srq sux lvo[ jW ieslwm prvwn kr lvo, nhIN qW s^q
qsIhy dy ky mwry jwaugy[
AsIN mOq jW du`KW-qsIihAW qoN frn vwly nhIN[ Awpxy dwdy
vWg ShId ho jwvWgy, pr qyrw dIn nhIN mMnWgy[ swihbzwidAW ny
EvyN hI dlyrI nwl au~qr id`qw[
Syr muhMmd ^W mlyrkotlw
aus vyly kcihrI ivc Syr muhMmd ^W mlyrkotly vwlw vI bYTw sI[
vzIr Kwn ny auh sMboDn kr ky ikhw, ^wn swihb! cmkOr ivc gurU
ny quhwfy BweI nwhr KW kql kIqw sI[ qusIN ienHW dohW kql kr
ky Brw dw bdlw lY lvo[
nvwb swihb! myry Brw-BqIjy mYdwn ivc lVdy hoey mwry gey
hn[ A`j vI gurU myry swhmxy Aw jwey, qW mYN mrdW vWg mYdwn ivc aus
qoN bdlw lvWgw[ pr ienHW mwsUm b`icAW ienHW dy ipqw dI kIqI dI
szw nhIN id`qI jw skdI[ ieh bygunwh hn[ ieslwmI SrHw ivc
mwsUm qy bygunwh b`icAW mwrnw pwp hY[ myrI rwey hY ik ienHW C`f
dyxw cwhIdw hY[ Syr muhMmd KW ny dlyr bMidAW vWg au~qr id`qw[
su ` c w nM d dI kmIngI
Syr muhMmd ^W dI rwey sux ky koloN su`cw nMd auT Kloqw[ auhny
pihlW vWg swihbzwidAW nwl ipAwr jqwauNidAW ikhw, suixAw
bwlko? nvwb Syr muhMmd swihb quhwfy au~qy rihm krn dy h`k ivc
hn[ Blw srkwr quhw C`f dyvy qW qusIN kI krogy?
AsIN? swihbzwdw zorwvr isMG jI ny au~qr id`qw, AsIN
jMglW qy ipMfW ivc jw ky Awpxy is`K iek`Ty krWgy, qy POjW bxw ky
zwlm srkwr nwl lVWgy[
qusIN hwr jwaugy qy Pyr PVy jwaugy[ Blw jy Pyr vI quhw C`f
id`qw jwvy, qW qusIN kI krogy? su`cw nMd ny Pyr pu`iCAw[
AsIN Pyr AwpxIAW POjW iek`TIAW kr ky srkwr nwl lVWgy,
qy EdoN qk lVdy rhWgy, ijMnw icr ieh zwlm srkwr ^qm nhIN ho
jWdI[ dohW swihbzwidAW dw l`gBg ie`ko jvwb sI[
suixAw jnwb? su`cw nMd ny vzIr Kwn v`l sMboDq ho ky ikhw,

gurmiq pRkwS

11

dsMbr 2012

ieh hn gurU goibMd isMG dy swihbzwdy! s`pW dy pu`q s`p hI huMdy hn[
ienHW C`f dyxw, Awpxy Awp nwl vYr krn dy brwbr hY[ ieh v`fy ho
ky Awpxy ipqw nwloN vI v`D hoxgy[ myrI rwey ivc ienHW mOq dI szw
dyxI cwhIdI hY[
mu P qI dw Pqvw
s`ucw nMd dI rwey sux ky muPqI-mOlvI vI qyz ho gey[ aunHW vI
swihbzwidAW mwr dyx dI slwh id`qI[ v`fy mu&qI ny Pqvw id`qw
ik eyho ijhy iz`dI bwlkW ijauNidAW kMD ivc icx dyxw cwhIdw hY[
Syr muhMmd v`loN hwA dw nwhrw
ieh zulm hY, h`doN v`D zulm[ ieh SrHw dy ault hY[ mwsUm qy
bygunwh b`icAW mwrn dI SrHw kdy iejwzq nhIN idMdI[ mYN ieh zulm
nhIN vyK skdw[ hwA dw nwhrw mwr ky Syr muhMmd KW kcihrI iv`coN
au~T ky cilAw igAw[
kM D ivc icxnw
Syr muhMmd KW dI g`l dI iksy prvwh nw kIqI[ swihbzwidAW
szw dyx vwsqy kcihrI dy hwqy ivc hI kMD auswrn dw pRbMD kIqw
igAw[ kMD dy hr vwr dy nwl swihbzwidAW pu`iCAw jWdw ik
ieslwm mMn lvo, qW jwn b^SI jw skdI hY[ hr vwr swihbzwdy ie`ko
au~qr dyNdy, AsIN sRI gurU qyg bhwdr swihb dy poqry hW[ isr dy
idAWgy, pr AsIN Drm nhIN hwrWgy[
kMD goifAW qk Aw geI[ dovyN sohl bwlk byhoS ho ky iek pwsy
aulr pey[ aunHW dy Bwr nwl aus pwisEN kMD vI if`g peI[ Swied kMD
auswrn dw mqlb vI vDyry kr ky swihbzwidAW frwauxw hI sI[
byhoSI dI hwlq ivc hI swihbzwdy dwdI jI kol phuMcw id`qy gey[
inSwnw ieh sI ik b`icAW dI AijhI hwlq vyK ky mwqw gujrI jI vI
sihm jwx[ b`icAW jd hoS AweI qW aunHW ny kcihrI ivc hoeIbIqI swrI vyrvy nwl kih suxweI[
Agly idn eynw sunyhw AwieAw, mwqw jI! nvwb swihb v`loN
Awp jI socx vwsqy iek idn dI hor muhlq id`qI jWdI hY[ Awp
ieslwm kbUl kr ky AwpxI qy b`icAW dI jwn bcw skdy ho[ nhIN qW
Blky dovyN swihbzwdy kql kr id`qy jwxgy[

gurmiq pRkwS

12

dsMbr 2012

ShIdI
A`T pihr, izMdgI dy Aw^rI A`T pihr bIq gey[ ikvyN bIqy
hoxgy ? AMdwzw lwauxw AOKw hY[ Agly idn qyrHW poh, sMmq 1761 ib:
dovyN swihbzwdy ShId krn vwsqy kcihrI ivc pyS kIqy gey[ aus
vyly v`fy swihbzwdy zorwvr isMG jI dI aumr s`q swl, igAwrW mhIny
qy A`T idn dI sI[ Coty Piqh isMG jI dI aumr pMj swl, ds mhIny
qy ds idn dI sI[ aunHW dy Boly-Bwly ichirAW v`l vyK ky vI zwlmW
qrs nw AwieAw[ rsmI qOr qy iek vwr Pyr pu`iCAw igAw, jy auh
ieslwm kbUl ky jwn bcwauxw cwhuMdy hox qW[ pr sRI gurU qyg bhwdr
swihb jI dw ^Un mOq qoN ikvyN fr jWdw! dohW dy kql dw Aw^rI PYslw
ho igAw[
pr ieh kMm Bugqwvy kOx? koeI vI j`lwd ies A`q dy zulm vwsqy
iqAwr nhIN sI[ do j`lwd swSl byg qy bwSl byg iksy muk`dmy ivc
Psy hoey sn[ aunHW au~T ky Arz kIqI, srkwr! swfw zurm mw& kr
id`qw jwvy qW AsIN ieh kMm krn vwsqy iqAwr hW[ aunHW dI ieh
bynqI mMn leI geI[
A`gy ilKidAW CwqI pwtdI hY[ j`lwdW ny dohW swihbzwidAW
DrqI au~qy is`Dy iltw ky aunHW dIAW CwqIAW qy gofy r`K ky CurI nwl
b`kry vWg hlwl kIqw[ ieh AmwnvI A`iqAwcwr vyK ky zmIn
Asmwn kMb au~Ty[
ies ShIdI ny swry pMjwb ivc AijhI A`g BVkw id`qI, jo muZl
rwj ^qm kr ky hI SWq hoeI[ lok Awh Br ky kihMdy, eys jIaUx
nwloN qW srkwr dy gl pY ky mr jwxw cMgw hY[
tofr m`l ny sskwr kIqw
srihMd dy jOhrI tofr m`l ny nvwb vzIr Kwn pwsoN swihbzwidAW
dy AMqm-sskwr dI AwigAw mMgI[ nvwb ny ikhw, zmIn mu`l lY ky
sskwr kr skdy ho, qy zmIn mu`l imlygI mohrW ivCw ky[ tofr m`l
ny ieh Srq pUrI kr id`qI[ auhny mohrW ivCw ky AMgITy jogI QW pRwpq
kIqI, qy Agly idn mwqw gujrI jI qy dohW swihbzwidAW dw sskwr
kIqw[ aus QW qy gurduAwrw joqI srUp kwiem hY[

gurmiq pRkwS

13

dsMbr 2012

gMgU ikvyN mirAw?


hux vwrI Aw geI ivSvwsGwqI gMgU dI[ ijs Dn dy lwlc ivc
auhny AYfw v`fw pwp kIqw sI, auhI Dn aus dI mOq dw kwrn bixAw[
mwqw gujrI jI qoN suxy hoey SbdW dy AwDwr qy jwnI ^W Aqy mwnI ^W
ny nvwb vzIr Kwn d`isAw ik mwqw gujrI jI, jo mohrW dI KurjI
nwl lY ky Awey sn, auh gMgU kol hY[ vzIr Kwn ny auh rkm srkwrI
^zwny ivc jmHW krwaux vwsqy ikhw[ gMgU ny mMnx qoN ienkwr kIqw qW
hwkmW v`loN mwr-kutweI SurU ho geI[ AMq k`ut dw mwirAw gMgU mMn
igAw[ auhny keI QW ivKwey, ij`Qy Dn d`ibAw sI, pr Dn ikqoN nw
inkilAw[ mwsUm b`icAW dI ShIdI ny aus dy mn qy vI Asr kIqw
sI qy auh Bu`l igAw sI ik Dn iks QW d`b bYTw hY[ hwkmW smiJAw
ik gMgU aunHW DoKw dy irhw hY[ ispwhIAW ny iPr gMgU mwrnw SurU kr
id`qw[ is`tw ieh inkilAw, ik gMgU srkwrI bMidAW h`QoN ku`tINdwku`tINdw hI mr igAw[*
ShIdI dw Asr
TIk kihMdy hn, ShId dI mOq kOm nvW jIvn b^SdI hY[ sRI
gurU qyg bhwdr swihb jI dI ShIdI nwl lokW dy AMdr gu`sy dI A`g
sulgx l`g peI sI[ sRI gurU goibMd isMG jI dy pRcwr qy dlyrI Bry
kwrnwimAW ny aus loVINdI hvw id`qI[ pr swihbzwidAW dI ShIdI
ny aus BWbVW ivc bdl id`qw ijs dy bwry guriblws ivc ieM\
drj hY:
jb suinE Byd qurkwn kwn[ieh cwr Kcr mUhrY Amwn[
gh lXo qws bwDy mMgwie[lY mwir kUt dIno Kpwie[

is`K jnqw dy idlW ivc AijhI jvwlw BVkI, ijs ny muZl rwj
swV ky suAwh kr id`qw[ huMdy qwx smyN dI srkwr ny is`KW au~qy
Asih qy Akih zulm kIqy jo aunHW ny mrdW vWg shwry, pr mUMhoN sIA
qk nw kIqI ikauNik aunHW dy swhmxy (Kws kr Coty) swihbzwidAW dI
Adu`qI kurbwnI imswl vjoN roSn sI[ ij`Qy vI swihbzwidAW dI
ShIdI dw izkr c`ldw, lok Av`soN pukwr au~Tdy, auie eys jIaUx
nwloN qW mr jwxw cMgw ey! AYho ijhI srkwr ^qm kr ky hI dm lYxw
cwhIdw hY qy AMq aunHW muZlW dI srkwr dw ^wqmw kr ky hI dm
ilAw[
* mYkwl&, ijld pMjvIN, s&w 199.

gurmiq pRkwS

14

dsMbr 2012

bIbI Bwgo aur& bygm jYnbuinsw


-pR.o ikrpwl isMG bfUg
M r*
sMswr AMdr h`k, s`c, Drm, iensw& Aqy mnuK
` I AiDkwrW leI
Axigxq ShIdIAW hoeIAW hn[ hkUmq dy nSy ivc mdhoS jwbr Aqy
zwlm hwkmW v`lNo aunWH AsUlpRsqW, Drm-mUrqW, nykI Aqy mwnvqw
dIAW BwvnwvW nwl srSwr ienswnW v`K-v`K FMg-qrIikAW nwl
ShId kIqw igAw Aqy AwpxI haumY Aqy dirMdgI dI hvs pUrw
kIqw[ ienHW zwlmW iv`c
` No mnuK
` qw Aqy r`b dw ^O& ijvyN KMB lw ky hI au~f
igAw hov[
y ies DrqI au~qy iek hrxwKS nhIN sgoN Axigxq hrxwKS
Awey ijnHW ny r`b-rsUl dI rihmq dw rsqw C`f ky Aqy imlIAW
bwdSwhIAW vwihgurU dI b^iSS nw smJidAW Kud dIAW pRwpqIAW hI
mMn leIAW Aqy inSwnw sB dw ie`k
` o r`b dy DrmI AsUl-pRsq, nykI Aqy
inmrqw dy mujs
` my drvySW au~qy zulm Fwhuxw Aqy aunWH nysqo-nwbUd kr
ky dunIAw AMdr Awpxy Awp prmwqmw qoN vI au~pr dI SkqI swbq
krnw hI sI[ ijvyN hrxwKS ny jly hrxwKS Qly hrxwKS dw nwArw
id`qw sI[ XsUh msIh, mnsUr, qbryz, SmsdIn, sukrwq Awid nyk
purSW Aqy r`b rUp bMidAW v`K-v`K qrIikAW nwl ShId kIqw igAw[
Bwrq dy purwqn ieiqhws v`l JwqI mwrIey qW pqw l`gdw hY ik ie`Qy vI
kS`qIR AW Aqy boDIAW au~qy vI Drm dy nW au~qy BwrI zulm FwihAw igAw[
Bwrq au~qy ieslwmI rwj sQwipq hox au~qy BwrqI ihMdA
U W ieslwm
dy dwiery AMdr ilAwaux ih`q vI loB, lwlc, pRr
y nw qoN ielwvw qlvwr
dw shwrw ilAw igAw ijs dy PlsrUp kSmIrI bRwhmxW, ij`Qy ihMdU Drm
dw bOiDk gVH sI, ieslwmI qlvwr qoN bcx leI sRI gurU qyg bhwdr
pwqSwh dI Srn ivc Awauxw ipAw[ sRI gurU nwnk dyv jI v`lNo b^Sy
gurmiq isDWq Aqy sRI gurU Arjn dyv jI v`lNo id`qI ShIdI dy mwrg au~qy
c`lidAW sRI gurU qyg bhwdr swihb jI ny 1732 ibkRmI AOrg
M zyb
bwdSwh dy hukm qihq ShIdI id`qI Aqy auh sdw leI dunIAw ivc Drm
dI cwdr ho in`bVy[
*swbkw pRDwn, SRomxI gu: pR: kmytI, sRI AMimRqsr[ mo: 99158-05100

gurmiq pRkwS

15

dsMbr 2012

is`K ieiqhws dunIAw dy ieiqhws nwloN iblkul invyklw, A`frw,


Ascrjqw BrpUr, AcMiBq krn vwlw Aqy Aduq
` I ieiqhws hY[ is`K
ieiqhws dw hr pMnw h`k, s`c, Drm, nykI, lok-BlweI, mnuK
` I AiDkwrW
Aqy mwnvI kdrW-kImqW dI rwKI leI mhwn isMG, isMGxIAW Aqy
BuJg
M IAW ny Awpxy piv`qr KUn nwl iliKAw hY[ ie`Qy SIr-Kor b`i` cAW qoN
lY ky 92 swl dI vfyrI aumr dy ShId BweI mnI isMG jI qk dw
ShIdIAW dw ieiqhws hY[ isMGW, isMGxIAW Aqy BuJg
M IAW ny gurmiq dy
mhwn isDWq au~qy swbq kdmIN Afol, Aif`g Aqy Aih`l rihMidAW
ShIdIAW id`qIAW prMqU Drm nhIN hwirAw, zwlm A`g
` y gofy nhIN tyk,y
eIn nhIN mMnI[ siqgurW dw Purmwn hY:
- jau qau pRym Kylx kw cwau] isru Dir qlI glI myrI Awau]
iequ mwrig pYru DrIjY] isru dIjY kwix n kIjY]
(pMnw 1412)
- pihlw mrxu kbUil jIvx kI Cif Aws]
hohu sBnw kI ryxukw qau Awau hmwrY pwis]
(pMnw 1102)
- sUrw so pihcwnIAY ju lrY dIn ky hyq]
purjw purjw kit mrY kbhU n CwfY Kyqu]
(pMnw 1105)

Asl ivc gurmiq Anuswr qW ShIdI hI is`KI dw ArMB hY[ is`KI


dI pRwpqI leI jIvn-mukq hoxw pYNdw hY[ gurU A`g
` y Awpxw sB kuJ
Arpx kr ky gurU dy hukm AMdr hI ivcrnw hud
M w hY:
sIsu vFy kir bYsxu dIjY ivxu isr syv krIjY]

(pMnw 558)

iesy isDWq dy bKSxhwr sRI gurU Arjn dyv jI q`qI qvI au~qy
ibTw ky ShId kIqw igAw Aqy sRI gurU qyg bhwdr jI cWdnI cONk ivc
DV nwloN sIs v`K kr ky ShId kIqw igAw[ ies mhwn isDWq au~qy
kwiem rihx vwly AnykW isMGW, isMGxIAW Aqy BuJg
M IAW dygW ivc
aubwilAw igAw, AwirAW nwl cIirAw igAw, rUM ivc bMnH ky ijaUNdy-jIA
swiVAw igAw, Kopr lwhy gey[ puT
` y tMg ky K`l lwhI geI, crKVIAW au~qy
cVHwieAw igAw, bMd-bMd k`t
` y gey, kImw-kImw kIqw igAw, duD
` cuG
M dy
b`i` cAW nyizAW nwl pRo ky ShId kIqw igAw[ jMfW nwl bMnH ky ijaUNdy
swiVAw igAw, g`fI hyT sIs dy ky Drm pwlidAW ShIdI id`qI geI[
Swied ShIdIAW dy ieiqhws ivc dunIAw dI igxqI p`K
` No koeI vI v`fI
qoN v`fI kOm vI is`K kOm dI brwbrI nhIN kr skdI[
ShIdIAW dy Adu`qI is`K ieiqhws ivc swkw srihMd Awpxw

gurmiq pRkwS

16

dsMbr 2012

invyklw sQwn r`Kdw hY[ ij`Qy dsmyS ipqw sRI gurU goibMd isMG jI dy
pUjnIk mwqw gujrI jI, Coty swihbzwidAW bwbw zorwvr isMG Aqy bwbw
Piqh isMG ShId kIqw igAw[ mwqw jI TMfy burj ivc kYd AMdr
ShIdI dw jwm pI gey Aqy swihbzwidAW ny swry lwlcW, pRr
y nwvW,
frwivAW, sihm Aqy zulm A`g
` y f`t ky KloNidAW Aif`g Aqy Aih`l
rihMidAW Awpxy Drm Aqy isDWq Kwqr kurbwnI dy id`qI[ aunWH
ijaUNdy-jIA kMDW ivc icixAw igAw, auprMq smwxy dy swSl byg Aqy
bwSl byg j`lwdW ny, zwlm sUbw srihMd vzIr Kwn Aqy smyN dy muZl
bwdSwh AOrg
M zyb dI zwlm Aqy zulm dI nIqI Anuswr id`q
` y hukm dI
pwlxw kridAW Coty mwsUm b`i` cAW byrihmI nwl ShId kr id`qw[
dunIAw dy ieiqhws ivc AijhI iksy hor ShIdI dI imswl nhIN
imldI[ ienHW in`kIAW ijMdW ny v`fw swkw kr ivKwieAw Aqy dunIAw leI
sdw-sdw leI Amr roSn mInwr bx gey[
1704 eI: ivc dsmyS jI ny muZlW Aqy bweIDwr dy ihMdU rwijAW
dIAW shuM sugD
M W auprMq iklHw AnMdgVH swihb C`i` fAw, prMqU kuJ GMitAW
bwAd hI Drm dy mKOty hyT luky hoey AOrg
M zyb dy sUbd
y wrW Aqy bweIDwr
dy rwijAW, ijnHW dy Drm dI rwKI Kwqr sRI gurU qyg bhwdr swihb ny
id`lI dy cWdnI cONk ivc ShIdI id`qI sI, v`lNo shuM sugD
M W iC`k
` y au~qy
tMg ky gurU swihb dy kw&ly au~qy isrsw dy kMFy au~qy iBAwnk hmlw kr
id`qw[ cuPiy rEN &OjI hmlw Aqy isrsw ndI ivc BwrI hVH kwrn v`fI
igxqI ivc ShIdIAW hoeIAW Aqy gurU swihb dw prvwr iv`CV igAw[
ies ivCoVy dI Xwd gurduAwrw prvwr ivCoVw swihb ny AwpxI ih`k
ivc AwauNdIAW pIVHIAW leI sWiBAw hoieAw hY[
prvwr ivCoVy auprMq mwqw gujrI jI bwbw zorwvr isMG jI Aqy
bwbw Piqh isMG jI iek pwsy c`l pey Aqy rsqy ivc gurU Gr dy 16
swl rhy rsoeIey gMgU iml pey ijs dI pRr
y nw au~qy ieh iqMnNo hI aus
dy ipMf shyVI (KyVI) phuc
M gey[ ie`QNo lY ky swihbzwidAW Aqy mwqw jI
dI ShIdI qk gMg,U suc
` w nMd, BweI moqI rwm mihrw, dIvwn tofr m`l,
mlyrkotly dw nvwb muhm
M d Syr Kwn Aqy bIbI Bwgo jo sUbw srihMd vzIr
Kwn dI ihMdU Drm qoN bl-pRXg
o duAwrw ieslwm Drm kbUl krn auprMq
bygm jYnbuinsw bxI v`lNo inBwieAw rol AqI mh`qvpUrn hY ijnHW dy
ivcwr, ivhwr Aqy krq`v qoN mnuK
` qw AMdr sdIv hI mOjd
U nykI Aqy bdI

gurmiq pRkwS

17

dsMbr 2012

dIAW SkqIAW sihjy hI pihcwxIAW jw skdIAW hn[ s`c-Drm dIAW


mUrqW Aqy Drm dy mKOty pihn ky zulm Fwh rhy jwbrW Aqy zwlmW dI
pihcwx krnI sOKI ho jWdI hY[ BweI moqI rwm mihrw nykI krn bdly
smyq prvwr kohlU QweIN pIV ky kImw-kImw kIqw igAw[ ies qoN
izAwdw byiensw&I bIbI Bwgo aur& bygm jYnbuinsw nwl kIqI geI hY,
ijs nwl ilKwrIAW ny qW kI, sgoN swfy FwfI Aqy kvISr BrwvW ny vI
iensw& nhIN kIqw[ hW! mhwn ivdvwn, icMqk Aqy kvI BweI vIr isMG
jI ny zrUr bygm jYnbuinsw bwry kwiv-nwt iliKAw Aqy ijs au~qy
Awlocnwqimk inbMD fw. gurbcn isMG rwhI jI ny jYnw dw ivrlwp
isrlyK hyT ilKI pusqk ivc zrUr iliKAw hY[ ieh donNo hI ies p`K
` No
DMnvwd dy pwqr hn[ ies lyK ivc bIbI Bwgo aur& bygm jYnbuinsw
aur& bygm jYnw bwry sMKp
y crcw kr rhy hW[
sRI gurU goibMd isMG jI dy swihbzwidAW iKfwaux vwsqy rwjpUq
^wndwn dI iek bIbI Awpxy pqI smyq gurU jI dy mihlW ivc syvw krdI
sI[ aus dIAW keI shylIAW sn jo Aksr aus imlx leI sRI
AnMdpur swihb AwauNdIAW jWdIAW rihMdIAW sn[ gurU jI dI Aduq
` I
S^sIAq Aqy AlOikk srgrmIAW kwrn sRI AnMdpur swihb aus smyN
swry pMjwb dI iK`c dw kyNdr bixAw hoieAw sI[ aus dI iek shylI
suhwgo iblwspur rwjy dy mihlW ivc nOkrwxI sI[ auh Aksr sRI
AnMdpur swihb Aw ky AwpxI shylI imldI sI Aqy gurU jI dy drSn
kr ky inhwl hud
M I sI[ iblwspur dI rwxI cMpw sRI gurU goibMd isMG jI
dI SrDwlU sI[ ies krky vI suhwgo dw Awaux-jwx sRI AnMdpur swihb
bixAw rihMdw sI[ suhwgo dy nwl aus dI DI Bwgo vI gurU jI dy drSn
krn dw mOkw imldw rihMdw sI[ aus dy bwl-mn au~pr sRI AnMdpur
swihb dI ielwhI Swn dw bVw fUG
M w pRBwv pYNdw hovg
y w[ ies krky auh
vI gurU Gr pRqI SrDw-Bwvnw r`KdI sI[
jvwn hox qy Bwgo dI sud
M rqw ivc nvW inKwr AwauNdw hY[ aus vyly
muZl hwkm iksy vI ihMdU lVkI Awpxy hrm ivc pw lYNdy sn[ aunWH
simAW ivc ihMdA
U W dIAW bhU-bytIAW nwl Aijhw vrqwrw Awm kIqw
jWdw sI[ sud
M r lVkIAW jbrI cuk
` ky lY jwieAw jWdw sI[ aunWH dy
foly lut
` ley jWdy sn[ jvwn hox qy bIbI Bwgo dy mwqw-ipqw ny aus dw
ivAwh srihMd dy nyVy hI iksy QW kr id`qw[ jdoN folw Aw irhw sI qW

gurmiq pRkwS

18

dsMbr 2012

aus dI sud
M rqw dI Dum
M pihlW hI ielwky ivc pY cuk
` I sI[ srihMd dy
nvwb dy ispwhIAW ny aus dw folw lut
` ilAw Aqy bIbI Bwgo nvwb dy
mihlW ivc phuc
M w id`qw[ nvwb aus keI qrHW nwl qMg-pRS
y wn kr ky
muslmwn bxw lYNdw hY Aqy aus nwl inkwh krvw lYNdw hY[ auh hux bIbI
Bwgo qoN bygm jYnbuinsw bx cuk
` I sI[ aus dw Drm, aus dw s`iBAwcwr
Aqy aus dw nW bdl cuk
` w sI, pr aus dI Awqmw nhIN bdlI sI[ aus
dy idl ivc Ajy vI gurU jI leI AQwh SrDw sI[
gMgU dI swizS nwl gurU jI dy dovNy Coty swihbzwdy bwbw Piqh isMG
jI Aqy bwbw zorwvr isMG jI nvwb dI kYd ivc phuc
M jWdy hn qW jYnw
bygm aunWH dy bcwA leI nvwb vzIr Kwn qoN ksmW lY lYNdI hY pr
kwzIAW/mulwixAW Aqy suc
` w nMd vrigAW dw BVkwieAw vzIr Kwn
b`i` cAW nIhW ivc icxvwaux auprMq kql krvw idMdw hY[ ies dw jYnw
bVw BwrI duK
` hud
M w hY Aqy auh nvwb nwl lVdI hY Aqy aus burw/
Blw kihMdI hoeI Awpxy idl dw duK
` pRgt krdI hY Aqy b`i` cAW au~pr hoey
zulm leI idloN ivrlwp krdI hY[ aus dy purwxy sMskwr muV jIA au~Tdy
hn[ auh jYnw bygm nw rih ky bIbI Bwgo bx jWdI hY Aqy Awpxy
muslmwn bxn qy pCqwauNdI hY:
ihMdU KoieAw eImwn,
klMikq kIqw nwm hY bwp kw[
rKI Ksmy nw Awn,
mMnI nhIN g`l BI iek hY[ hwie mY ibkwr!
ikauN Awpxw jnm mYN gwilAw?

auh nvwb AwKdI hY ik, qUM fwFw zulm kIqw hY[ r`b dy b`c
` y mwry
hn[ swfy au~qy r`b dw fwFw kihr tut
` g
y w:
b``cy mwry rswb[
mwsUmW dw hwey lhU vIitAw[
kMDI icx dy Azwb,
mwry qusW bwlky r`b dy[
t`utU kihro kmwl,
sweIN dw isr swfVy rwijAw[
AwauNdy qk QW BUcwl DrqI qW pwtygI Kbry[

auh swihbzwidAW dy d`K


u ivc ivAwkul ho jWdI hY[ aus hux

gurmiq pRkwS

19

dsMbr 2012

nvwb dw mihl nrk ivKweI dyx l`gdw hY[ auh vI swihbzwidAW dy nwl
jwx leI qWGdI hY Aqy AwKdI hY:
iDRg iDRg mY iDkwr gvwieAw Drm mYN mwl qy
jY jY jY jYkwr qusw Drm hY ijnHW pwilAw
lY ky clo vy nwl mY mYN golI bxW Awp dI[

ies qrHW zwro-zwr ivrlwp krdI hoeI auh Awpxy Awp KMjr
mwr ky jwn dy idMdI hY[ ies qrHW bIbI Bwgo swihbzwidAW dI Xwd ivc
Drm qoN Awpxy Awp kurbwn kr idMdI hY qy gurU nwl tut
` I gMF ky mukq
ho jWdI hY[
aukq swrI crcw qoN do g`lW spSt hud
M IAW hn[ pihlI ieh ik
BwvyN bIbI Bwgo dw folw zor-jbrI lut
` ilAw igAw Aqy aus sUbw
srihMd dy hrm ivc lMmw smW hr qrIky nwl ieslwm Drm kbUl krn
leI dbwA pwieAw igAw Aqy pRiy rAw igAw jo AMq sPl hoieAw Aqy
aus bIbI ny mjbUrI v`s ieslwm Drm kbUl vI kr ilAw prMqU aus dy
Dur AMdr AMqhkrx ivc gurU Gr pRqI snyh Aqy SrDw kwiem rhI[
auh muslmwn pihrwvy ivc hud
M I hoeI vI Awqmw krky gurU Gr dI
SrDwlU hI rhI[ dUsrI g`l jo swhmxy AwauNdI hY ik auh AOrq sI Aqy
hr AOrq mW hud
M I hY Aqy mW AMdr mmqw dw AQwh smud
M r r`b v`lNo hI
b^iSS kIqw hud
M w hY[ gurU swihbwn, Bgq swihbwn, pR.o mohn isMG vrgy
ilKwrIAW ny mW mhwn dy sdguxW dI BrpUr crcw Aqy SlwGw kIqI
hY[ s`cmuc hI mW DrqI au~qy c`ldw-iPrdw, ijaUNdw-jwgdw r`b hud
M w hY
Aqy hr mW dI locw b`c
` y ijaUNx sB mWvW dy hI hud
M I hY[ ies leI bygm
jYnw AMdr DVkdw mW-idl Awpxy iv`q Anuswr sUby srihMd mwsUmW
ShId nw krn leI vrjdw irhw[ aus Awpxy Gr ivc aus dy
Awpxy Kyfdy b`c
` y vI gurW dy lwlW vrgy hI l`gdy sn[ auh mihsUs krdI
sI ik jykr ies qrHW koeI duSmx aus dy b``icAW nwl ies qrHW
AiqAwcwr kry qW aus dy mn au~qy kI vwprygI? prMqU jdoN aus dIAW
ArzoeIAW Aqy dlIlW sUbw srihMd ny AwpxI muqs
` bI nIqI Anuswr
mDol id`qw Aqy swihbzwidAW ShId kr id`qw qW aus ny Awpxy sIny
AMdr KMjr KoB ky AwpxI jIvn-lIlHw smwpq kr gurU pRqI AwpxI
v&wdwrI inBw id`qI Aqy aus dy AMdr Cupy mW dI mmqw dy hMJU ^Un bx
ky vih gey Aqy Biv`K dIAW mWvW leI iek AqI BwvpUrq sMdS
y C`f

gurmiq pRkwS

20

dsMbr 2012

gey[

pdwrQvwd dy ies Xug


` ivc jdoN mnuK
` kwdr Bulw ky kudrq
nSt krn au~qy quilAw hoieAw hY, cMd au~qy svwr ho ky smud
M r Aqy sUrj
dI s`qw Aqy SkqI jwxn dI Koj ivc l`gw hoieAw hY, prMqU Awpxy Awp
jwxn dw Xqn nhIN kr irhw[ AMnIH pdwrQk qr`kI leI swrIAW
smwijk kdrW-kImqW, nYiqkqw, mnuK
` I hmdrdI nwl iKlvwV kr
irhw hY[ iesy AMnIH dOV ivc mW b`cI mwqw dy grB ivc jnm qoN
pihlW hI Kqm kr rhI hY[ jdoN ies ZYr-kudrqI, AnYiqk, jurmI
Aqy pwpI kwrvweIAW dy nqIjy mIfIAw rwhIN lokW dy swhmxy AwauNdy hn
qW Awqmw dihl jWdI hY Aqy ieh socx au~qy mjbUr ho jWdI hY ik kI
s`cmuc mnuK
` dunIAw dw iskdwr (Crown and Glory) khwaux dw
h`kdwr hY? ieh qW dirMdgI dI ieMqhw hY! ies dy vWg hI iek hor Gor
pwp Aqy AnYiqk kukrm ho irhw hY, ijs bwry pVH-sux ky mnuK
` Aiq
SrimMdw hoxw pYNdw hY[ auh hY ipqw-DI Aqy Brw-BYx dy piv`qr irSiqAW
dI BMg ho rhI piv`qrqw Aqy ienHW piv`qr irSiqAW nwl kIqw jw irhw
iKlvwV[ qr`kI zrUr hoxI cwhIdI hY prMqU kyvl AwriQk hI nhIN sgoN
srbp`KI qr`kI hoxI cwhIdI hY[ siqgurW ny mnuK
` leI cwry pdwrQW dI
mMg kIqI hY Aqy aunWH dI pRwpqI leI nyk purSW dI syvw leI pRiy rq
kIqw[ Purmwn hY:
cwir pdwrQ jy ko mwgY] swD jnw kI syvw lwgY]

(pMnw 266)

sRI gurU nwnk dyv jI ny mnuK


` dI smwijk, AwriQk, rwjnIiqk
Aqy Dwrimk qr`kI dw isDWq pyS kIqw hY, jo swrI lokweI dI BlweI
leI hY[ ies dw inXm ikrq krn, vMf Ckx, nwm jpx Aqy syvwismrn bxwieAw, ijs dw AwDwr dieAw Aqy sMqK
o bxwieAw hY
ArQwq DOlu Drmu dieAw kw pUq]
u sMqK
o u Qwip riKAw ijin sUiq]
ies leI AwE! mW mW dy grB ivc nw mwrIey[ aus sMswr dI hvw
Aqy roSnI mwxn dw mOkw dyeIey qW jo sMswr dw islislw c`ldw rhy[ mW
dI AxhoNd ivc sMswr dI hoNd-hsqI bwry soicAw vI nhIN jw skdw[
b`i` cAW dI mW jYnw ny qW gurU ky lwlW dI ShIdI nw shwridAW hoieAW
AwpxI jwn dy id`qI, prMqU auh ikho ijhIAW mwqwvW hn ijhVIAW
AwpxIAW b`cIAW Awpxy hI grB ivc sdw dI nINd sulw ky aunWH dw
kql krdIAW hn[

gurmiq pRkwS

21

dsMbr 2012

Anmol hIrw moqI rwm mihrw jI dw srvyKx


-kvISr svrn isMG BOr*
is`K Drm ivc Shwdq iek mOilk isDWq hY[ sRI gurU gRMQ swihb
ivc AMikq mhWvwk hn:
- jau qau pRym Kylx kw cwau] isru Dir qlI glI myrI Awau]
iequ mwrig pYru DrIjY] isru dIjY kwix n kIjY] (pMnw 1412)
- sUrw so pihcwnIAY ju lrY dIn ky hyq]
purjw purjw kit mrY kbhU n CwfY Kyqu]2]2]
(pMnw 1105)

ShId Sbd dI vrqoN BweI gurdws jI ny AwpxIAW vwrW ivc


kIqI hY[ murId ArQwq is`K dy zrUrI l`Cx drj kIqy ijnHW ivc
ShId vI Swml hY[ murdw hoie murIdu n glI hovxw, swbru isdik
shId Brm Bau Kovxw[ 1704 eI: sRI gurU goibMd isMG jI mhwrwj
ny sRI AnMdgVH swihb dw iklHw C`fx auprMq srsw ndI dy kMFy au~qy hoey
X`uD Aqy hVH kwrn gurU swihb dw prvwr ivCoVw ho igAw[ gurU ky
mihl, BweI mnI isMG jI nwl id`lI c`l pey[ v`fy swihbzwidAW
smyq gurU swihb cwlHI isMGW nwl cmkOr dI gVHI ivc phuMc gey[ Coty
swihbzwdy mwqw gujrI jI nwl moirMfy v`l c`l pey[ mwqw gujrI jI qy
dovyN Coty swihbzwidAW gurU-Gr dw rih cu`kw rsoeIAw gMgU Awpxy
ipMf shyVI lY igAw qy mwieAw dI KurjI vyK ky ies dw mn byeImwn
ho igAw qy moirMfy dy Qwxy ^br dy ky mwqw jI qy b`icAW igR&qwr krvw
id`qw[ moirMfy dy hwkm (jwnI KW qy mwnI KW) ausy vyly ispwhI lY ky
shyVI phuMc gey[ mwqw jI ny ispwhI vyK ky ikhw, pu`q gMigAw ijs
mwieAw dy loB ip`Cy pwp kIqw kI qY pwr lw dyvygI? pu`qr qyrI
mrzI! jwnI KW qy mwnI KW ny gMgU v`l S`kI nzr nwl vyiKAw[ Awpxy
pwp lukwaux vwsqy gMgU ny BVk ky ikhw, mwqw jI quhwfw doS
lwieAW mYN cor nhIN bx c`ilAw[ mYN srkwr dw v&wdwr hW[ ies leI
qusW mY burw kihxw hI hY[ 9 poh sMmq 1761 ibkRmI sUbw srihMd
* ipMf qy fwk : srlI klW, vwieAw jMifAwlw gurU, izlHw qrnqwrn (pMjwb),
mo: 98761-15587

gurmiq pRkwS

22

dsMbr 2012

dy hvwly kr id`qw[ sUbydwr srihMd ny ienHW dIn ivc ilAwaux


vwsqy iklHy dy TMfy burj ivc kYd kr id`qw qW ik TMf qoN frdy b`cy eIn
mMn lYxgy[ TMfw burj ies ies krky ikhw jWdw sI ik ieh 140
Pu`t au~cw sI[ ieh grmI dI r`uqy vI bhuq TMfw rihMdw sI[ vzIr Kwn
grmI dy idn ies burj ivc k`tdw sI[ lwgy nwlw vgdw sI[ aus nwly
dI hvw krky ie`Qy grmI ivc vI TMf rihMdI sI[ mwqw gujrI jI
b`icAW AwpxI b`ukl dw in`G dy ky ShIdW dy kwrnwmy d`sdy qy
vwihgurU dy Bwxy ivc Sukr guzwrdy[ sUbydwr srihMd v`loN ihMdU kYdIAW
rotIAW pkw ky Kvwaux dI izMmyvwrI BweI moqI rwm mihrw dI sI[
BweI moqI rwm gurU-Gr dw SrDwlU sI[ pMQ dy mhwn ivdvwn BweI
ikSn isMG dy ShIdnwmw qoN jwxkwrI imldI hY ik BweI moqI rwm
mihrw, BweI hrw isMG dw pu`qr, BweI ihMmq isMG pMjW ipAwirAW
iv`coN aunHW dy BqIjy sn[ BweI ikSn isMG jI ies qrHW rUpmwn krdy
hn :moqI rwm sMgiqpur vwsI[
rwm nwm jp puMn kmwsI, ihMmq isMG iqq cwcU jwnhu[
pWc pXwrn mwih pRDwnhu[ vIjIry ky igRh pRswd bnwvY[
mwn mhq drbwrih pwvY[ ihMdU kYdI qYh hzwr[
kwrwvws mih hoq Kvwr, iqn ko lMgr moqI Awp bnwvih[
(ShIdnwmw)

drogy ny moqI rwm hukm kIqw ik TMfy burj ivc iqMn kYdI A`j
Awey ny auh aunHW rotIAW dy Awvy[ jdoN BweI moqI rwm rotI lY ky igAw
qy rotI Kwx vwsqy bynqI kIqI[ swihbzwidAW SwhI rsoeI iv`coN AweI
rotI Kwx qoN ienkwr kr id`qw[ BweI moqI rwm vwps clw igAw qy
du`KW BrI dwsqwn AwpxI mwqw qy pqnI jw d`sI[ swrw t`br bhuq
duKI hoieAw qy swry t`br ny Awp vI rotI nw KwDI[ BweI moqI rwm dI
pqnI bIbI BoeI ny Awpxy sony-cWdI dy zyvr dy ky ikhw qusIN dubwrw
jwE, mYN du`D grm kr idMdI hW[ b`icAW qy mwqw jI du`D bwry d`s
dyxw, ieh du`D SwhI rsoeI dw nhIN[ myrI ikrq iv`coN Awp jI dI syvw
ivc hwzr hY[ BweI moqI rwm gurU-Gr dw SrDwlU sI, aus ny ies
mhWvwk smripq ho ky Sbd dI r`t lweI, siqgur dI syvw gwKVI

gurmiq pRkwS

23

dsMbr 2012

isru dIjY Awpu gvwie[ A`DI rwq dy smyN du`D dw gVvw qy brqn lY
ky kYd vwly AsQwn qy igAw qy mwqw jI pRxwm kIqw qy du`D Ckx
vwsqy bynqI kIqI[ mwqw jI ny SrDw vyK ky ilAWdw du`D Awp qy
b`icAW CkwieAw qy ASIrvwd id`qw[ iqMn idn ausy nvwb dI kYd
ivc rhy[ BweI moqI rwm rozwnw rwq dy smyN qy pihrydwrW irSvq
dy ky du`D dI syvw krdw qy mwqw jI qoN AsIsW dw pwqr bxdw[ iek
idn kihr dw mINh qy J`KV Ju`ilAw[ BweI moqI rwm AwpxI jwn dI
prvwh nw krdw hoieAw du`D lY ky bwxI pVHidAW GroN qur ipAw[ mwqw
gujrI jI BweI moqI rwm dw ipAwr vyK ky bVw pRsMn hoey[ ASIrvwd
id`qw, moqI rwm qyrI DMn kmweI, AOKy smyN qUM syv kmweI[ TMfy burj
ivc ispwhI Awey qy mwqw jI bynqI kIqI lwlW kcihrI ivc pyS
krnw hY[ swfy nwl qor idE[ b`icAW dy kys vwh ky, dsqwrW sjw ky,
kysrI rMg dy bsqr pw ky ispwhIAW nwl qorn qoN pihlW mwqw jI
kihx l`gy, bytw qusIN mhwn Awqmw sRI gurU Arjn dyv jI dI vMS ho[
sRI gurU qyg bhwdr jI dI poqry ho[ vfyirAW dI kurbwnI Xwd krnw,
iksy dy BYA ivc nhIN Awauxw[
vzIr Kwn ny kurwn dIAW is`iKAwvW dy ault b`icAW szw dyx
dw mn bxw ilAw qy muPqI mOlvI vI qyz ho gey[ Pqvw lw ky kMD ivc
icx id`qy jwx, kcihrI hwqy ivc kMD dI auswrI dw pRbMD ho igAw[
swihbzwidAW 13 poh sMmq 1761 ib: kMD ivc icx id`qw[
zwlmW ny koh-koh ky ShId kr id`qy[ izmIN Asmwn kMb au~Ty[ dIvwn
tofr m`l ny swihbzwidAW qy mwqw jI dy sskwr vwsqy vzIr Kwn koloN
AwigAw mMgI[ vzIr Kwn ny iKJ ky ikhw AMgITy ijMnI jgHw vwsqy sony
dIAW mohrW KVHy ru^ r`K ky mu`l lY skdy ho[ dIvwn tofr m`l ny mohrW
KVHy ru^ r`K ky zmIn KrIdI[ ijs qy swihbzwidAW qy mwqw jI dw
sskwr kIqw igAw, aus QW qy gurduAwrw swihb joqI srUp suSoiBq
hY[ BweI moqI rwm mihrw jI ny Aqw AlI dI r`K iv`coN l`kVW ilAw
ky dIvwn tofr m`l dI shwieqw kIqI[ QoVHy idnW bwAd gMgU dy
nzdIkI pMmy pwsoN sUh imlI[ iqMn rwqW muZl rwj dIAW rotIAW nw
Kwx vwly gurU-prvwr moqI rwm mihrw ny hkUmq dIAW A`KW ivc
(bwkI sPw 30 qy)

gurmiq pRkwS

24

dsMbr 2012

cmkOr dw X`D
u
-fw. dlivMdr isMG*
kihlUrI rwjw BIm cMd qy aus dI mwqw rwxI cMpw gurU Gr dy
SrDwlU sn[ rwjw BIm cMd ny AwpxI mwqw jI dI ie`Cw Anuswr nOvNy gurU
jI loDIpur, shotw qy c`k ipMfW dI zmIn id`qI qy sMmq 1741 vYswKI
qwrwpur qy AgMmpurw dI zmIn sRI gurU goibMd isMG jI Byt kIqI
ij`Qy kIrqpur, c`k nwnkI, sRI AnMdpur swihb, qwrwpur qy AgMmpurw dy
ipMf v`sy qy iPr rwxI cMpw ny sRI AnMdpur swihb dI h`d cwr-pMj koh
qk vDw id`qI[ ij`Qy gurU jI ny pMj iklHy auswry[ rwxI cMpw qy BIm cMd
dy svrgvws hox ip`CNo rwjw BIm cMd dy puq
` r Ajmyr cMd kihlUrI nwl
gurU jI dy sMbD
M TIk nw rhy[ rwjw Ajmyr cMd cwhud
M w sI ik AnMdpur
swihb aus dw ielwkw hY ies leI aus dI pRBs
U `qw gurU jI svIkwr
krnI cwhIdI hY[ jdik gurU jI dw ieh kihxw sI ik ieh swrw ielwkw
gurU swihbwn ilKqI rUp ivc id`qw jw cui` kAw hY[ ies leI pRBs
U q
` w
gurU swihb dI hY[ gurU swihb ny Awpxy ipqw jI dI ShIdI ip`CNo svYsuri` KAw leI Awpxy is`KW Ssqrb`D krnw qy XuD
` klw ivc inpun
M
krnw SurU kr id`qw qW Ajmyr cMd qoN ielwvw hMfr
U Iey qy bwkI phwVI
rwjy gurU jI kolNo Awpxy Awp Kqrw smJx l`g[
y srihMd dw POjdwr
vzIr Kwn qy lwhOr dw nvwb vI gurU jI dy ivruD
` AOrg
M zyb dy kMn Brdy
rihMdy sn qy dIvwlI qy vYswKI hud
M y v`fy iek`TW dIAW ieqlwhW vDw cVHw
ky idMdy sn[ pihlW qW phwVI rwijAW ny ies hwlwq dw Pwiedw
auTwauNdy hoey Ajmyr cMd qy swry phwVI rwijAW ny iml ky gurU jI Gyrw
pw id`qw Aqy AOrg
M zyb qoN lwhOr dy nvwb Aqy srihMd dy POjdwr leI
AwdyS vI ilKvw id`qw ik auh gurU jI dIAW gqIivDIAW rokx[ phwVI
rwjy qy muZleI sYnwvW dy AnMdpur swihb dy lMby Gyry ip`CNo Ajmyr cMd qy
AOrg
M zyb dy vwAdy au~qy is`KW dy zor pwaux qy gurU jI ny sRI AnMdpur
swihb dw iqAwg kIqw[ phwVIAW vWg muZlW ny vI vwAdw qoV ky gurU
jI Aqy is`KW au~pr h`lw bol id`qw ijs krky is`KW dw BwrI nukswn
* #210, Pokl puAwieMt, suKdyv ngr, luiDAwxw[ mo: 98153-66726

gurmiq pRkwS

25

dsMbr 2012

hoieAw[ SwhI it`bI qy BweI bic`qr isMG ny isMGW smyq BwrI XuD
`
krq`v ivKwey[ gurU jI srsw pwr kr ky donNo v`fy swihbzwidAW qy kuJ
isMGW smyq cmkOr dI gVHI Aw phuc
M [
y
iek pwsy cwlI dy krIb qy dUjy pwsy d`s l`K sYnw sI[ k`cI gVHI
sI[ ies gVHI duSmx ny cwry pwisEN GyirAw hoieAw sI[ duSmx gVHI
qoV ky swry is`KW iek`Tw hI Kqm krnw cwhud
M w sI[ pr is`K ShIdIAW
pwaux qoN pihlW duSmx krwry h`Q idKwauxy cwhud
M y sn qy lVdy hoey hI
ShId hox dy ie`Cuk sn[ gVHI dI suri` KAw leI isMGW dI qYnwqI ijs
dw vrxn gur iblws sRI gur pRqwp sUrj gRQ
M qy gurU kIAW swKIAW ivc
imldw hY[
Xu`D GtnwkRm :
8 poh phu-Putwly qoN do GVI pihlW, AnMdpur swihb C`f ky do
swihbzwdy qy 40 isMG smyq gurU jI cmkOr phuc
M y qy cODrI ibDI cMd dI
gVHI ivc pRvS
y kIqw[
8 poh idn cVH,y gurU jI dy cmkOr phuc
M x dI rpt ropV cONkI ivc
drj hoeI[ nwhr KW qurk sYnw lY ky cmkOr phuiM cAw[
8 poh ipCly pihr 10 l`K qurkI POj ny gVHI duAwly Gyrw G`iqAw
qy isMG 8-8 dy grup
` W ivc gVHI dy AMdrvwr qYnwq hoe[
y
8 poh ipCly pihr nwhr KW mlyrIAw dw gVHI au~qy BwrI hmlw
hoieAw[ pOVIAW lw ky gVHI au~pr cVHn dI koiSS kIqI geI[ iklHy
AMdr qIrW dI BwrI vrKw hoeI[ gurU jI dy qIr nwl pihlW nwhr KW
mwirAw igAw qy iPr gurj nwl gnI KW[ ienHW dw hSr vyK ky POjdwr
KuAwjw mihmUd AlI kMD dI Et lY ky B`ijAw[
8 poh idn Fly jrnYlW mridAW vyK ky pTwxW ny drvwzy rwhIN
hmlw kIqw[ drvwzy qy Gmwswx XuD
` hoieAw[ drvwzy qy qYnwq BweI
mdn isMG qy BweI kwTw isMG keI pTwxW mwr ky ShId hoe[
y aunWH dI
ShIdI qoN bwAd BweI Syr isMG qy BweI nwhr isMG drvwzy qy qYnwq ho
gey[
gurU jI ny X`D
u duSmx dIAW pwlW ivc lY jwx dw PYslw kIqw[
pMj-pMj dy jiQAW ivc isMG gVHIEN bwhr jw ky lVn l`g[
y sB qoN
pihlw jQw BweI dwn isMG nwl viDAw[ pMj mukqy BweI dyvw isMG, BweI
rwm isMG, BweI tihl isMG, BweI eISr isMG qy BweI Piqh isMG gVHIEN
bwhr swhmxy mYdwn ivc lVdy hoey ShIdIAW pw gey[

gurmiq pRkwS

26

dsMbr 2012

dUjw jQw ipAwry BweI muhkm isMG nwl XuD


` mYdwn ivc jw jUiJAw[
ipAwry BweI muhkm isMG nwl BweI swihb isMG, BweI ihMmq isMG, BweI
Syr isMG qy BweI nwhr isMG ShId hoe[
y
qIjw jQw XuD
` mYdwn ivc auqirAw[ BweI dwn isMG, BweI Kzwn
isMG, BweI iSAwm isMG, BweI iDAwn isMG qy BweI Awlm isMG ShId
hoe[
y
cOQw jQw swihbzwdw AjIq isMG dI AgvweI ivc BweI mohr
isMG, BweI kIrq isMG, BweI lwl isMG, BweI kysrw isMG Aqy BweI
Amolk isMG bhwdrI nwl lVdy hoey ShId hoe[
y
pMjvW jQw swihbzwdw juJwr isMG dI AgvweI ivc BweI Aink
isMG, BweI Ajb isMG, BweI Ajwieb isMG qy BweI DMnw isMG bhwdrI
nwl lVdy hoey ShId hoe[
y
sUrj iCpx smyN CyvW jQw BweI nw isMG, BweI qulw isMG, BweI
m`lw isMG qy BweI jvMd isMG dw pwilq swihbzwdy zorwvr isMG dI
AgvweI ivc SmSIr dy vwr krdw, duSmx dw nwS krdw, hnHr
y w pYx
qk lVdw-lVdw duSmx dIAW s&W qoN bwhr inkl igAw qy kotlw
inhMg ivKy BweI b`gw isMG qKxyty dy gRih ivc phuc
M w[ bwkI dy isMG
ShId ho gey[
8 poh sUrj iCpx qoN ip`CNo bwkI bcy ds isMGW ny pMj ipAwry (BweI
dXw isMG, BweI Drm isMG, BweI sMq isMG, BweI sMgq isMG qy BweI
mwn isMG) cuxy ijnHW PYslw kIqw ik gurU jI gVHI C`f jwx qy suri` KAw
leI BweI dieAw isMG, BweI Drm isMG qy BweI mwn isMG nwl jwx[
BweI sMgq isMG bMgS
y vrI ny PYsly Anuswr gurU jI dI klgI pw ky gurU
jI dy gVHI ivc hox dw sbUq bxweI r`iKAw[ pMj ipAwirAW dw hukm mMn
rwq pYx qy gurU jI ny BweI dieAw isMG, BweI Drm isMG qy BweI mwn
isMG nwl jYkwry lwauNidAW gVHI iqAwg id`qI[ qurkW ivc hVbVI qy
hiQAwr KVky[ gurU jI ny vDdy mSwlcI dI mSwl qlvwr dw vwr kr
ky k`t id`qI[ gurU jI qy vI vwr hoey jo aunWH Fwl qy bcwey[ pr iek
vwr nwl gurU jI dI auNgl dI porI k`tI geI[ bwkI isMGW qoN iv`CV ky
gurU jI mwCIvwVy jw phuc
M [
y
nON poh svyry idn cVHdy bwkI BweI s`K
u w isMG, BweI ikhr isMG,
BweI ikRpw isMG, BweI bIr isMG, BweI bKSIS isMG, BweI sMq isMG,
BweI sMgq isMG bMgS
y vrI s`qW isMGW ny gVHI dy drvwzy KolH id`qy qy h`Q
` o

gurmiq pRkwS

27

dsMbr 2012

h`Q lVweI hoeI[ s`qy isMG lVdy ShId ho gey[ qurkW ny BweI sMgq isMG
bMgS
y vrI dy imRqk srIr vyK ky smiJAw ik aunWH ny gurU jI ShId
kr id`qw hY qy Piqh dy jYkwry gjwaux l`g[
y pr ieh KuSI QoViH crI hI
rhI jd aunWH pqw l`igAw ik gurU jI qW bc ky inkl gey hn[
hvwly :
1. igAwnI igAwn isMG, qvwrIK gurU Kwlsw Bwg 2, BwSw ivBwg pMjwb,
pitAwlw[
2. igAwnI lwl isMG, gurU Kwlsw qvwrIK, lwhOr buk Swp, luiDAwxw, 1955.
3. BweI kwnH isMG nwBw, gurmq mwrqMf, Bwg 1 qy 2, SRomxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI, sRI AMimRqsr, 1985.
4. auhI, mhwn koS, nYSnl buk Swp, id`lI[
5. BweI sMqoK isMG, sRI gur pRqwp sUrj gRMQ, BwSw ivBwg, pitAwlw, 1977.
6. BweI s`uKw isMG, gur iblws ihMdI, BwSw ivBwg pMjwb, 1970.
7. BweI kysr isMG iCbr, bMswvlInwmw dsW pwqSwhIAW kw, prK 2, 1072,
pMjwb XUnIvristI, cMfIgVH[
8. BweI rqn isMG (BMgU), sRI gur pMQ pRkwS sM: jIq isMG sIql, SRomxI
gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr, 1984.
9. s. srUp isMG koiSS, gurU kIAW swKIAW, sM: igAwnI grjw isMG qy s.
ipAwrw isMG (pdm), klm mMdr, pitAwlw, 1983.
10. ipRM. siqbIr isMG, swfw ieiqhws Bwg 2, inaU buk kMpnI, jlMDr,
1987.
11. ipRM. qyjw isMG qy fw. gMfw isMG, is`K ieiqhws, 1469-1765, pMjwbI
XUnIvristI, pitAwlw, 1985
12. s. ivswKw isMG, mwlvw ieiqhws, jnyqpurw, 1954.
13. jy. AY~s. (gryvwl) qy AY~s. AY~s. (b`l), gurU goibMd isMG, pMjwbI XUnIvristI,
cMfIgVH, 1967.
14. kvI sYnwpiq, sRI gur soBw, sMpwdk fw. gMfw isMG, pMjwbI XUnIvristI,
pitAwlw[
15. s. ipAwrw isMG (pdm), sMKyp is`K ieiqhws, klm mMdr, pitAwlw,
1990.

gurmiq pRkwS

28

dsMbr 2012

mhwn ShId : BweI jYqw jI


-fw. rCpwl isMG*
KoKr rMgryitAW dy vswey hoey ipMfW iv`coN rMgV nMgl, Brovwl,
vYrovwl, sRI AMimRqsr izlHy ivc Aqy gurdwspur izlHy ivc ipMf rwey
nMgl pRis`D hn[ rwey nMgl dw pRis`D j`t k`QU rMDwvw Awpxy prvwr
smyq ij`Qy Aw ky v`isAw, aus ipMf dw nwm k`Q+
U nMgl ArQwq k`Qn
U g
M l
pY igAw[ BweI jYqw jI dy vMS dy moFI, BweI rwie kilAwx
k`QUnMgl dy hI rihx vwly sn Aqy ie`Qy hI aunHW dI imRqU hoeI sI[ rwey
kilAwx dy pu`qr sRI rwm js Bwn, k`QUnMgl C`f ky AMq, g`gomwhl
(izlHw sRI AMimRqsr) ivKy Aw ky v`s gey sn[
siqkwrXog bwbw b`uFw jI dy hukm Anuswr 1570 eI: ivc ngr
rwmdwspur (rmdws) vswieAw igAw[ ijs dw pRbMD bwbw b`uFw jI dy
pVpoqy, bwbw JMfw isMG jI sONipAw igAw[ iesy ipMf (rmdws) ivKy
hI sRI rwmjs Bwn dy pu`qr BweI sdwnMd jI dy Gr 2 nvMbr 1649
eI: mwqw krm dyvI dI ku`KoN, BweI jwgU jI dw jnm hoieAw[ jo
bwAd ivc BweI jYqw jI ArQwq mhwn ShId bwbw jIvn isMG jI dy
nwm nwl pRis`D hoey[ BweI jYqw jI bwbw JMfw isMG dy nwl hr kMm ivc
slwhkwr vI sn[ bwbw JMfw isMG dI imRqU qoN auprMq aunHW dy pu`qr
BweI gurid`qw jI ieh kwrj sONipAw igAw[ BweI jYqw jI ny, BweI
gurid`qw jI dI syvw bVy SrDw Bwv nwl kIqI Aqy aus dI sMgq dI
rMgq krky hI, auh is`K bxy sn[ sRI gurU hirikRSn swihb jI jd
joqI joq smwey qW aunHW ny BweI gurb^S msMd guirAweI mrXwdw
nwrIAl qy pMj pYsy bwbw bkwlw kih ky sRI gurU qyg bhwdr jI v`l
ByijAw sI[ ieh vsqW iljwx vyly BweI gurb^S msMd dy nwl, BweI
gurid`qw jI Aqy BweI jYqw jI vI sn[ ies qoN bwAd BweI jYqw jI
sRI gurU qyg bhwdr jI dI syvw ivc l`gy rhy[ id`lI ivc Shwdq leI
jwx qoN pihlW, sRI gurU qyg bhwdr jI ny bwlk gurU goibMd isMG jI dI
bWh, BweI gurid`qw jI (vMS bwbw b`uFw jI) dy h`Q PVwaux vyly vI, BweI
* pMjwb AYgrIklcr XUnIvristI, KyqrI Koj kyNdr, gurdwspur[

gurmiq pRkwS

29

dsMbr 2012

jYqw jI dy nwl sn[ gurU jI dI ^br lYx leI BweI jYqw jI id`lI gey[
koqvwlI dw drogw Abdu`l rihmwn KW, sRI gurU qyg bhwdr jI dy bcnW
Aqy piv`qr ivvhwr qoN pRBwivq ho ky gurU crnW dw BOrw bx cu`kw sI[
BweI jYqw jI ny ies drogy dI shwieqw nwl ipMjry ivc bMd gurU jI dy
drSn kIqy[ gurU jI ny aus smyN BweI jYqw jI ikhw sI ik, auh
vrqx vwly Bwxy qk id`lI ivc hI rhy Aqy auh gurU jI dw sIs lY ky
(sRI) AnMdpur qk phuMcw dyvy[ aus koeI nhIN pkVygw[ gurU jI ny
BweI jYqw jI rwhIN bzwr iv`coN p`g mMgvweI Aqy Awpxy iek is`K
bRhm B`t rwhIN AnMdpur swihb ivKy, sRI gurU goibMd isMG jI dy pws
ByjI[ jo BweI rwm kOr (gurbKS isMG) jI dy h`QIN sRI gurU goibMd
isMG dy isr qy suSoiBq kIqI geI[
11 nvMbr 1675 eI: id`lI dy cWdnI cONk ivc sRI gurU qyg
bhwdr jI ShId kr id`qw igAw[ hzwrW lokW dI BIV ivc, BweI
jYqw jI vI KVy sn[ bhwdr sUrmy dy ^Un ny aubwlw KwDw[ gurU bcnW
Xwd kIqw[ eyny zor dI hnHyrI AweI[ hnHyrI dI AwV ivc, ies
inrBY XoDy ny, mOq dI prvwh nw kridAW hoieAW, pihrydwrW qoN A`KW
bcw ky, gurU swihb dy ^Un nwl l`Q-p`Q sIs , bVI PurqI nwl auTw
ilAw[ vg rhI kihrI hnHyrI Aqy lokW dI BIV dI BgdV ivc, BweI
jYqw jI gurU jI dw sIs lY ky, id`lI qoN bwhr inkl gey Aqy bcdy
bcwauNdy kIrqpur swihb phuMc gey[ sRI gurU gooibMd isMG jI ny Awpxy
ipqw dy sIs nmskwr kIqI Aqy ies sIs v`fI Gwlxw Gwl ky
ilAwaux vwly BweI jYqw jI AwpxIAW in`kIAW bwhW ivc lYNdy hoey
ih`k nwl lw ky mhwn krq`v dI BrvIN SlwGw kIqI Aqy bcn kIqw,
ieh gurU kw bytw hY[ 1699 dI vYswKI Kwlsy dy jnm idn qy BweI
jYqw jI ny, sRI gurU goibMd isMG jI pwsoN AMimRq CikAw Aqy BweI
jYqw jI qoN BweI jIvn isMG bx gey[ dsm pwqSwh ny sRI AnMdpur
swihb ivKy rxjIq ngwry dy ngwrcI vjoN Awp jI syvw sONpI[
BweI jYqw jI bMdUk Aqy qIr-kmwn dw inSwnw lwaux ivc inpuMn sn[
BweI jYqw jI ny ij`Qy rxjIq ngwry dy ngwrcI vjoN syvw inBweI, au~Qy
swihbzwdw bwbw AjIq isMG Ssqr iv`idAw isKwaux ivc vI
mh`qvpUrn Xogdwn pwieAw[

gurmiq pRkwS

30

dsMbr 2012

sRI gurU goibMd isMG jI duAwrw kIqy gey Drm-Xu`DW ijvyN BMgwxI
dw X`uD, ndOx dI jMg, inrmohgVH dw X`uD, sRI AnMdpur swihb dI jMg
Awid Drm X`uDW ivc BweI jYqw jI gurU jI dI POj ivc DrmI XoDy vWg
krq`b inBwauNdy rhy[
BweI jYqw jI dw ivAwh 1688 eI: ivc ipMf irAwVkI (p`tI)
dy BweI sujwn isMG dI pu`qrI bIbI rwj kOr nwl hoieAw[ Awp jI dy
cwr pu`qr sn[ BweI guridAwl isMG, BweI gulzwr isMG, BweI su`Kw
isMG, BweI syvw isMG[
1704 eI: sRI AnMdpur swihb dw iklHw C`fx vyly, muZlW v`loN
gurU jI Aqy isMGW au~pr kihrI h`lw bol id`qw igAw[ BweI jYqw jI
iesy Gmswx Xu`D ivc ShId ho gey[
ijs inrBYqw nwl BweI jYqw jI ny nOvyN siqgurU jI dw sIs auTw
ky, sRI AnMdpur swihb phuMcwieAw AijhI imswl is`K ieiqhws ivc
AkwS ivc cmkx vwly cMd vWg sdw hI Amr rhygI[
inrsMdyh BweI jYqw jI dw ivl`Kx jIvn Aqy Adu`qI Shwdq
Awaux vwlIAW pIVHIAW sdw leI pRyirq krdI rhygI[

Anmol hIrw moqI rwm mihrw jI


...
jI...

(sPw 23 dw bwkI ih`sw)

G`tw pw ky du`D iplwieAw hY, sUby ny AYlwn kIqw hoieAw sI ik gurU


prvwr dI jo shwieqw krygw aus dw swrw prvwr kohlU ivc pIVH
id`qw jwvygw[ sUby ny ^br sux ky BweI moqI rwm dy swry prvwr
igR&qwr kr ilAw[ sUrmy ny gunwh Cupwaux dI bjwey sB kuJ kbUl kr
ilAw[ BweI moqI rwm mOq dw BYA nhIN sI[ auh sUrmw sI[ aus
dy mn ivc KuSI sI[ BweI moqI rwm dw swrw prvwr bytw nrwiexw,
mwqw KymI qy pqnI bIbI BoeI kohlU QweIN pIiVHAw igAw qy auh sdw
leI Amr ho gey[ auh Amr ShIdW dI jmwq ivc Awpxy SwnWm`qy
ivrsy dI im`TI Xwd C`f gey[ auh A`j vI lok mnW ivc izMdw ny, Biv`K
ivc vI izMdw rihxgy[ ieh virAwm sUrmy kOm dy pMQ rqn hn[

gurmiq pRkwS

iekWgI

31

dsMbr 2012

BweI sMgq isMG jI


-s. bldyv isMG*
prdw au~Tdw hY
idRS : Aihlkwr kursIAW qy ibrwjmwn hn[ cmkOr dI lVweI bwry
g`lW-bwqW ivc msrUP hn[ Aihlkwr sUbydwr vzIr KW dy Awaux dI
bVI bysbrI nwl aufIk kr rhy hn[ drbwr hwl mUhry pihry qy do
sMqrI KVHy hn[ iek qrPoN vzIr KW AwauNdw vyK ky sMqrI cukMny ho
jWdy hn Aqy aus slwm kr ky A`gy-A`gy qur pYNdy hn[ sUbydwr dy
drbwr hwl ivc phuMcx qy Aihlkwr KVH ky slwm krdy hn[
sUbydwr AwpxI kursI qy ibrwjmwn ho jWdw hY qy AihlkwrW bYTx
dw ieSwrw krdw hY[ Aihlkwr AwpxIAW kursIAW qy bih jWdy hn[
sUbydwr : d`so iPr, cmkOr dI lVweI bwry qusIN kI rxnIqI qih
kIqI AY? AYnI POj hox dy bwvjUd vI Ajy qk is`KW dw
gurU izMdw jW murdw h`Q nhIN AwieAw[ swfy leI ieh
Srm vwlI g`l AY[ quhwfI nlwiekI krky mYN bwdSwh
mUMh idKwaux jogw nhIN irhw[
(iek jrnYl ispwhI dy isr qy cukweI pMf drbwr hwl
ivc lY ky Aw irhw hY)
hsn KW : sUbydwr swhb, mubwrkW-mubwrkW[
(ieh sux ky vzIr KW Aqy drbwrI aus v`l vyKx l`g
jWdy hn)
vzIr KW : d`so qW shI, kwhdIAW mubwrkW?
hsn KW : qusIN gurU goibMd isMG izMdw jW murdw hwlq ivc pkVx
vwly ienwm dyx dw AYlwn kIqw hoieAw AY[
vzIr KW : hW zrUr[ ies ivc koeI S`k vwlI g`l nhIN[ aus hr
hwlq ivc pUrw kIqw jwvygw[ iek vwrI lY ky qW AwE[
*bI.fI.pI.E. (syvw mukq) 1945/7, swhmxy isvl hspqwl, rUp ngr[
mo: 94175-83141

gurmiq pRkwS

32

dsMbr 2012

hsn KW : jykr quhwfw kihxw s`c kr idKw idAW, kI aus dw


Bugqwn ho jwvygw?
vzIr KW : ikauN nhIN, ikauN nhIN? qusIN iek vwr pUrw kro qW seI[
quhw mUMh mMigAw ienwm id`qw jweygw[
hsn KW : zul& AlI KW, kI vyKdy E?
zul& AlI : hW jnwb, kI hukm AY?
hsn KW : hux k`pVy ivc Cupwaux dI koeI zrUrq nhIN, jo hY,
sUbydwr dy myz qy r`K id`qw jwey[
(ispwhI gTVI iv`coN iek isr dsqwr bMnHI qy klgI
vwlw k`F ky myz qy r`Kdw hY[ ieh dyK ky drbwr ivc bYTy
Aihlkwr hYrwn ho jWdy hn qy auh k`ty hoey isr v`l vyKx
l`g jWdy hn[ Aihlkwr vwh beI vwh kihMdy hn[
sUbydwr au~cI-au~cI h`sdw hY)
(sUbydwr kursI au~qoN au~T ky hsn KW glvkVI pw ky
kihMdw hY)
vzIr KW : SwbwS! myry jrnYl, SwbwS! qYN A`j is`KW dy gurU mwr
ky aus dw isr myry myz qy r`K ky myrI lwj r`K leI AY[
qUM myrw Syr jrnYl AYN hsn KW[
hsn KW : ^wn swhb, ieh quhwfI hI h`lwSyrI dw nqIjw AY[ myry
ispwhIAW ny AYsI qrqIb bxweI ik is`KW dy gurU rwh
l`Bxw AOKw ho igAw[ ie`ko hI zordwr h`ly ny aunHW dI qobw
krw id`qI[
vzIr KW : s`ucw nMd, ies dI ^br bwdSwh slwmq Byjx dw pRbMD
kIqw jwvy[
su`cw nMd : A`Cw jnwb[ hukm dI qwmIl hr hwlq ivc kIqI jweygI[
(gurU goibMd isMG dy mwrn dw rOlw sux ky jYnw byZm dy
drbwr ivc Awaux qy vzIr KW au~cI-au~cI h`sdw hY[)
vzIr KW : jYnw byZm, dyK qyry gurU dw isr myrw jrnYl hsn KW k`t
ky ilAwieAY[ (auNglI nwl ieSwrw kridAW) dyK Awpxy
gurU dw isr[
(k`itAw hoieAw isr vyK ky jYnw byZm dIAW A`KW ivc

gurmiq pRkwS

33

dsMbr 2012

A`QrU Aw jWdy hn[ iek lMbw swrw hOkw Br ky kihMdI hY,


prmwqmw AYh qYN kI kIqw? iPr sIs dy Awly-duAwly
GuMmdI hY[ klgI h`Q lw ky, h`QW m`Qy nwl lwauNdI
hoeI kihMdI hY DMn hY s`cy pwqSwh bhuq icrW qoN qyrI
klgI dy dIdwr qW hoey ny)
jYnw byZm : sUbydwr swhb, ieh sIs myry gurU dw nhIN hY[ ieh iksy
hor dw AY[ myrw gurU ijauNdy jIA quhwfy h`Q nhIN Aw
skdw[ auh qW Kud prmwqmw dw rUp sB dy idlW dy jwxI
jwx ny[ auh qW kdoN dy ikqy dUr phuMc cu`ky hoxgy[
(jYnw byZm dI g`l sux ky sUbydwr mUMh ivc auNglw pw ky
socx l`g pYNdw hY[)
vzIr KW : jYnw byZm, iPr ieh isr iks dw AY? qYN qW aunHW dI
kwPI dyr syvw kIqI AY[ mY l`gdY qUM BulyKw Kw rhI AYN[
(zrw ruk ky) qUM suAwr ky dyK qW seI, m`Qy qy klgI vI
auhI AY[ Skl sUrq vI auhI AY[ dsqwr vI auhI AY[
mY l`gdY, qUM BulyKw Kw rhI AYN[ (sUbydwr auNglI nwl k`ty
isr v`l ieSwrw krdw hoieAw[)
jYnw byZm : nhIN, sUbydwr swihb mYN shI kihMdI AW[ qusIN BulyKy ivc
E[
vzIr KW : iPr AYN kro[ nUrdIn mOlvI bulwieAw jwey[ aus ny
is`KW dy gurU Coty huMidAW qwlIm id`qI AY[ (sMqrI
ieSwrw kridAW hoieAW, jwE iPr mOlvI swihb
bulwieAw jwey, ij`Qy vI auh hovy[
iek Aihlkwr : sUbydwr swhb, lE, mOlvI jI vI mOky qy hI Aw gey
ny[ bwhroN bulwaux dI zrUrq nhIN peI[
vzIr KW : mOlvI swhb, Awh vyKo qW, ey isr iksdw AY? myrw jrnYl
hsn KW kihMdw AY ik ieh isr aunHW cmkOr dI gVHI iv`coN
morcy qy bYTy is`KW dy gurU dw k`t ky ilAWdw ey Aqy ies
dI DV au~Qy hI peI AY[ pr jYnw byZm ies is`KW dy
gurU dw isr nhIN mMndI[
(mOlvI sIs dy Awly-duAwly GuMmdw hY[ klgI h`Q lw

gurmiq pRkwS

nUrdIn

vzIr KW :
nUrdIn

vzIr KW :

nUrdIn

vzIr KW :

nUrdIn

vzIr KW :

34

dsMbr 2012

ky vyKdw hY[ iPr dsqwr qy h`Q lw ky h`QW msqk qy


lwauNdw hY[)
sUbydwr swbH, jYnw byZm TIk hI PurmwauNdI AY[ ieh sIs
gurU goibMd isMG dw nhIN hY[
nUrdIn, qUM vI aus kw&r gurU kihx l`g ipAYN ie`k
muslmwn hox dy nwqy ieh g`l qyry leI TIk nhIN AY[
Kwn swihb, mYN ijMnw icr vI aus qwlIm id`qI AY, Enw
icr mYN aus ivc A`lHw dw nUr hI vyKdw irhw hW[ aus ivc
vwikAw hI A`lHw dw nUr AY, ies ivc JUT vwlI koeI g`l
nhIN[ (zrw ruk ky) sUbydwr swihb, ie`Qy hI b`s nhIN jdoN
gurU swihb dw bwlk dy rUp ivc jnm hoieAw sI qW
BIKx Swh Awpxy cyilAW smyq pMjwb qoN c`l ky aunHW dy
drSnW leI ptny gey sI[ aus vyly pIr jI ny bwlk
A`lHw dw nUr smJ ky aunHW isjdw kIqw sI[
nUrdIn, qUM vI kihMdw AY ik ieh isr is`KW dy gurU dw
nhIN[ iPr ieh isr iks dw AY? qusIN qW aus keI
swl qwlIm id`qI AY[
^wn swhb, sRI gurU goibMd isMG jI dw nUr ielwhI hY[ aus
dI Jlk qoN hI aus dw sIs dUr qoN hI pCwixAw jw skdw
AY[ aus dy drSn kr ky jnm-mrn dw JMjt hI muk
jWdw AY[
mOlvI swhb, qusIN vI aus kw&r dI qwrI& kr rhy ho,
ijnHW muZl hkUmq ny bwgI krwr id`qw hovy[ ieh g`l
quhwfy mUMhoN soBdI nhIN[ (jYnw byZm Aqy nUrdIn v`l vyK
ky) mOlvI swhb, qusIN vI kihMdy E ik ieh isr is`KW dy
gurU dw nhIN[ Aw jYnw byZm vI KVHI ieho kihMdI AY ik
ieh isr is`KW dy gurU dw nhIN[ iPr hY ieh iks dw? d`so
qW seI?
^wn swhb, s`cweI qW iehI hY ik ieh sIs vwikAw hI
is`KW dy gurU, sRI gurU goibMd isMG jI dw nhIN hY[
iPr hY ieh isr iks dw? ies dw inbyVw qW quhwfy

gurmiq pRkwS

nUrdIn

vzIr KW :

nUrdIn

vzIr KW :

35

dsMbr 2012

isvwey hor koeI nhIN kr skdw[


sUbydwr swhb, mYN A`lHw-qwlw hwzr-nwzr smJ ky
ieh g`l P^r nwl kihMdw AW ik ieh sIs sRI gurU goibMd
isMG jI dw nhIN hY[ dsqwr qy jo klgI l`gI hoeI AY[
auh sRI gurU goibMd isMG jI dI hI AY qy cyhry dw muhWdrw
aunHW dI Skl vrgw hI AY[
(mUMh ivc auNglI pweI kihMdw hY) mYN hYrwn AW! iPr ieh
hoieAw ikdW? iek Skl dy do bMdy gVHI ivc ikdW phuMc
gey? ieh myrI smJ qoN bwhr AY[ ies bwry qusIN hI
prdw cu`k skdy E[
lY sux, sUbydwr swhb, jo s`cweI Aw auh kihx l`gw AW[
kihMdy hn ik iek idn CotI aumr ivc gurU jI dirAw
ivc ieSnwn kr rhy sn qW sMgq isMG ijs sMgqw
kihMdy sn auh aunHW dw cOr-brdwr sI[ aus vyly gurU jI
ny AwpxI dsqwr qy klgI lwh ky kMFy qy r`K id`qI qy
Awp ieSnwn krn l`g pey qW kol KVHy sMgq isMG ny auh
Awpxy isr qy r`K leI ieh vyK ky gurU jI sMgq isMG
kihx l`gy, BweI, ieh iek idn qyry isr qy zrUr
sjygI[ (zrw ruk ky) lY hor sux, sMgq isMG dI SklsUrq sRI gurU goibMd isMG jI nwl imldI-juldI sI qy
ienHW dw jnm vI gurU jI dy nwl ptnw ivc hI hoieAw sI
qy hY vI ieh hwx-prvwn sn[ l`gdY, gurU jI AwpxI
klgI, dsqwr Aqy puSwk BweI sMgq isMG pihnw ky
Awp cmkOr dI gVHI iv`coN iksy qrIky nwl inkl gey
hoxgy qy qyirAW jrnYlW Aqy ispwhIAW ny dUr bYiTAW
klgI dy cmkwry vyK ky ieh AMdwzw lw ilAw hovygw ik
klgI vwlw is`KW dw gurU hI hY ijs vyK ky auh aus qy
tu`t pey hoxgy qy aus dw isr k`t ky ieh ienwm lYx vwsqy
qyry pyS krn Awey ny[
kmwl AYsy is`K dy jo AwpxI jwn dI prvwh nw krdy hoey
dUijAW leI AwpxI jwn dyx leI A`gy AwieAw hY[ (zrw

gurmiq pRkwS

jYnw byZm :

vzIr KW :
sMqrI
:
vzIr KW :

hsn KW :
vzIr KW :

jYnw byZm :
vzIr KW :
jYnw byZm :

vzIr KW :

36

dsMbr 2012

ruk ky) hsn KW, Awpxy is`pHw slHwrW hukm kro ik


sMgq isMG dw ijhVw vI ipMf hY aus Qyh kr id`qw jwey
qW ik Awaux vwlIAW nslW muZlW ivru`D A`gy vwsqy isr
cu`kx dw hIAw nw kr skx[
sUbydwr swhb, aunHW bydoSy ipMf vwsIAW dw kI ksUr AY
ijnHW bwry qusIN hukm id`qw AY? quhw Aijhy hukm nhIN
krny cwhIdy, ijs nwl iek dUjy ivc n&rq pYdw hovy[
(zrw ruk ky) ^wn swihb, qusIN myry isr dy qwj E quhw
AYsy iGnwauxy hukm nhIN dyxy cwhIdy[ ieh is`K Awpxy
AkIdy dy p`ky huMdy hn[ ieh Awpxy Drm leI h`s-h`s
ky jwnW kurbwn kr idMdy hn pr iksy dI eIn nhIN
mMndy[ (zrw ruk ky) AwpW iksy nwl duSmxI nhIN
pwauxI cwhIdI ijhVI duSmxI Awaux vwly smyN ivc
AwpW nukswndyh hovy[
sMqrI (sMqrI v`l ieSwrw kr ky)[
hW jnwb[
Awh isr ijhVw qYN myz qy r`iKAw AY, auh bwhr su`t Aw
ij`Qy kwvW-ku`qy Kw skx[ ies isr dI hux mY koeI
zrUrq nhIN[
sUbydwr swhb, myry leI ikAw hukm AY?
qUM AwpxIAW POjW nwl is`KW dy gurU dw ip`Cw kr[ auh
cmkOr dy Awly-duAwly hI CuipAw hovygw[ mYN bwdSwh
slwmq ieqlwh G`lxI AY[
sMqrI, zrw Tihr[ mYN sUbydwr swihb nwl g`l krdI
AW[
d`s, Ajy koeI g`l bwkI rih geI AY?
hW jnwb, jdoN qoN qusIN mY mihlW ivc lY ky Awey E, audoN
qoN hux qk mYN quhwfy pwsoN kuJ nhIN mMgAw pr A`j kuJ
mMgxw cwhuMdI AW quhwfy A`gy JolI PYlwA ky[ (dovyN h`QW
nwl cuMnI dI JolI PYlwauNdI hY[)
byZm jYnW, mYN qyry pwsoN kuJ lukw ky nhIN r`iKAw d`s, kI

gurmiq pRkwS

jYnw byZm :

vzIr KW :
jYnw byZm :

vzIr KW :

jYnw byZm :

vzIr KW :

jYnw byZm :

37

dsMbr 2012

mMgxw cwhuMdI AYN?


b`s, Awh ijhVI gurU swihb dI klgI sIs qy l`gI hoeI
hY, auh myrI JolI ivc pw id`qI jwvy mYN qyry ies Aihswn
s`q jnm qk nhIN BulwvWgI[ (zrw ruk ky)
qUM ieh klgI qW lY lvyNgI pr kryNgI kI?
ieh klgI myry pws mihPUz rhygI[ ho skdY vkq Awaux
qy ieh ies dy vwrsW pws phuMc jwey[ dUsrI g`l jy
qusIN sIs bwhr sutvwauxw hI cwhuMdy ho qW auh vI dy dyvo[
mYN aus dw sskwr vI is`KI rhu-rIqI nwl kr idAWgI[
byZm swihbw, byS`k qUM myry nwl kwPI Arsy qoN rih rhI
AYN[ l`gdY, hux vI qyry iv`coN kw&rW dy ^Un dI bdbo Aw
rhI AY[ (zrw ruk ky) A`Cw iPr, qyrI ie`Cw pUrI kr
idMdw AW[ Awh PVH klgI Awpxy gurU dI (sUbydwr m`Qy qoN
klgI KolH ky PVwauNdw hoieAw[)
(jYnw byZm sUbydwr pwsoN klgI lY ky pihlW m`Qy
lwauNdI hY qy iPr JolI ivc pw lYNdI hY[)
hy s`cy pwqSwh, klgIAW vwilAw, DMn hY qUM qyry qoN
bilhwry jWdy AW, qyry qoN kurbwn jWdI AW[ (zrw ruk ky)
sUbydwr swhb, quhwfw bhuq-bhuq SukrIAw, qusIN myrI
qmMnw pUrI kr id`qI AY[ hux myrw rom-rom hrw ho igAw
AY[
jwh, ij`Qy qyry gurU dI klgI qY dy id`qI AY au~Qy aunHW dy
is`K dw isr vI lY jw, ikqy qyry Armwn ADUry nw irh
jwx[
(jYnw byZm BweI sMgq isMG jI dw sIs Qwl ivc r`KI
iljw rhI hY qy nwly Asmwn v`l ingHw krky mUMhoN boldI hY)
hy s`cy pwqSwh, klgIAW vwilAw, mYN qW qyry dr qoN hr
vyly srb`q dw Blw hI mMgdI AW[
prdw igrdw hY[

gurmiq pRkwS

38

dsMbr 2012

ieiqhwisk gur-AsQwn:25

sRI gurU goibMd isMG jI


nwl sMbMiDq ieiqhwisk AsQwn
-mnmohn kOr*
dsvyN pwqSwh sRI gurU goibMd isMG jI dw jnm ipqw sRI gurU qyg
bhwdr swihb jI Aqy mwqw gujrI jI dy Gr 1666 eI: ivc ptnw
(ibhwr) ivKy hoieAw[ Awp Awpxy bcpn dy pMj swl ptnw ivKy hI
bqIq krn auprMq ipqw sRI gurU qyg bhwdr swihb jI dy AwdyS Anuswr
AnMdpur swihb (pMjwb) Awey[ ie`Qy gurU ipqw jI ny Awp jI dy leI
BWq-BWq dI iv`idAw; GoV svwrI, qIr AMdwzI, inSwnybwzI Awid dw
pRbD
M kIqw[ Awp jI ny gurmiq dI jwxkwrI gurU Gr dy gRQ
M I munSI
swihb cMd jI qoN, &wrsI dI iv`idAw kwjI nUrdIn sloh qoN Aqy sMsikRq
dI iv`idAw mtn invwsI pMfq ikrpw rwm jI qoN pRwpq kIqI[ Awp jI
ny 9 swl dI CotI ijhI aumr ivc hI Awpxy ipqw mzlUmW dy ih`q leI
Shwdq dyx leI dlyrI nwl id`lI qoirAw[ ipqw jI dI Shwdq qoN
bwAd gurU ipqw dy hukm Anuswr jd Awp gurg`dI qy ibrwjmwn hoey
qW bRhm igAwnI bwbw buF
` w jI dy vMSz bwbw rwm kuier jI ny Awp jI
gurg`dI qy ibTwaux dI rsm Adw kIqI[ gurg`dI qy ibrwjmwn
hox auprMq Awp jI smkwlIn bwdSwhW Aqy rwijAW qoN byhd
` AOkVW
dw swhmxw krnw ipAw[ Awp iek Dwrimk AwgU Aqy ivdvwn hox dy
nwl mhwn XoDy qy jrnYl vI swibq hoe[
y Awp jI ny AnMdpur swihb dy
Awly-duAwly pMj mzbUq iklyH bxvwey[ Awp jI ny sMgqW GoV,y Ssqr,
golI-is`kw Aqy POjI swDn Bytw vjoN ilAwaux leI Aqy Drm qoN Awpxw
jIvn Arpn krn leI iqAwr-br iqAwr hox dy hukmnwmy Byj[
y is`K
Drm dI AwpxI rihq mrXwdw Aqy inAwrw srUp inSicq krn leI
Awp jI ny 1 vYswK 1756 ibkRmI qKq sRI kysgVH swihb ivKy
(AnMdpur swihb) vYswKI vwly idn sMgqW dw iek`T krky, pMj ipAwirAW
dI cox kr ky Kwlsw pMQ dI swjnw kIqI[ Awp jI ny pihly gurU
* # 8363, glI nM: 2, gurU rwmdws ngr, sulqwnivMf rof, sRI AMimRqsr[

gurmiq pRkwS

39

dsMbr 2012

swihbwn v`lNo pwey pUrinAW qy c`lidAW iesqrI jwqI vI brwbr dy


AiDkwr idMidAW ij`Qy mwqw swihb kOr Kwlsy dI mwqw hox dw ruqbw
pRdwn kIqw, au~Qy mukqsr swihb dI jMg qoN ip`CNo mwqw Bwg kOr jI
isMGW dI jQydwr QwipAw[ sRI gurU goibMd isMG jI Awpxy jIvn-kwl
ivc l`gBg cOdW jMgW lVnIAW peIAW[ Awp jI dy cOhW swihbzwidAW
iv`cNo v`fy dovNy swihbzwdy cmkOr swihb dI jMg ivc ShId hoey Aqy Coty
dovy swihbzwdy srihMd dy sUby ny nIhW ivc icx ky ShId kr id`q[
y ies
sB kuJ dy bwvjUd vI gurU swihb Afol Aqy cVHdI klw ivc rhy[ ieMnwH
kuJ hox dy bwvjUd Awp jI ny swihq rcnw Aqy koml klwvW dI auswrI
ivc vI mh`qvpUrn Xogdwn pwieAw[ jdoN AOrg
M zyb ny rwg-gwien
krn, iv`idAw dy sRq
o AsQwn pwTSwlwvW Aqy sMsikRq Awid BwSwvW qy
pUrI qrHW pwbMdI lgw id`qI sI, aus smyN Awp jI ny AOrg
M zyb dy hukm dI
prvwh nw kridAW kIrqn dI prMprw jwrI r`KI Aqy Al`g-Al`g
BwSwvW qy swz jwxn vwly mwihrW Awpxy drbwr ivc ivSyS QW id`qI[
Awp jI ny AnMdpur swihb ivKy hI pMjwbI, ihMdI, &wrsI Aqy sMsikRq
Awid dI iv`idAw dw pRbD
M krvwieAw[ pwauNtw swihb ivKy Awp jI ny
swihq dI rcnw krn/krwaux leI Al`g-Al`g jwqW Aqy BwSwvW dy
mwihr aunWH 52 kvIAW Awpxy drbwr ivc ivSyS mwx id`qw ijnHW ny
sMsikRq swihq v`K-v`K BwSwvW ivc aulQwaux dw kMm bVI hI
idlcspI Aqy muhwrq nwl isry cwiVHAw[
muZl bwdSwh AOrg
M zyb dI mOq auprMq sRI gurU goibMd isMG jI nMdV
y
phuc
M [
y ie`Qy Awp jI ny mwDo dws vYrwgI gurmiq dy pWDI bxwauNidAW,
AMimRq dI b^iSS krn auprMq gurbKS isMG nwm dy ky muZlW nwl t`kr
lYx leI Kwlsy dw jQydwr Qwp ky muZl hkUmq dw twkrw krn leI
pMjwb v`l rvwnw kIqw[ Awp jI ny sRI gurU Arjn dyv jI v`lNo sMpwidq
kIqy Awid sRI gurU gRQ
M swihb jI ivc sRI gurU qyg bhwdr swihb jI dI
bwxI Swml kr ky pwvn sRI gurU gRQ
M swihb sMpr
U nqw bKSI Aqy ie`Qy
hI nMdV
y dI DrqI au~qy Awpxy qoN bwAd hmySW leI is`K-pMQ dw gurU sRI
gurU gMQ
R swihb QwpidAW sRI gurU gRQ
M swihb jI gurg`dI dI b^iSS
krn auprMq ivSvwsGwq nwl hoey iek purwxy z^m dy dubwrw Kul
` H jwx
kwrn s`cKMf ipAwnw kr gey[ Awp Awpxy jIvn bhuq swrIAW QWvW qy

gurmiq pRkwS

40

dsMbr 2012

pRcwr XwqrwvW Aqy jMgW-X`D


u W leI gey[ Awp ij`Qy ij`Qy vI gey, au~Qyau~Qy gurduAwrw swihbwn suSio Bq hn[ AwE! aunWH gurduAwrw swihbwn
bwry jwxkwrI pRwpq krIey:
ibhwr
qKq sRI hirmMdr swihb (ptnw): ptnw swihb is`KW dy pMjW
qKqW coN iek qKq hY[ qKq sRI hirmMdr swihb ibhwr dI rwjDwnI
ptnw ivKy muhl
` w sunwrtolI ivKy suSio Bq hY[ ies piv`qr AsQwn qy hI
dsvyN pwqSwh sRI gurU goibMd isMG jI dw jnm hoieAw sI[ ieh sRI gurU
nwnk dyv jI dy iek is`K swls rwie jOhrI dI irhwieS sI, ie`Qy sRI
gurU nwnk dyv jI swls rwey jOhrI dI bynqI qy Awey sn[ ies AsQwn
sRI gurU goibMd isMG jI qoN ielwvw sRI gurU nwnk dyv jI Aqy sRI gurU qyg
bhwdr swihb jI dI piv`qr crn-Coh vI pRwpq hY[ qKq swihb ivKy
sRI gurU goibMd isMG jI dw pMGV
U w swihb, cwr qIr, iek CotI ikRpwn,
iek Cotw KMfw, iek CotI ktwr, cMdn dw kMGw, hwQI dMd dIAW KVHwvW,
klgIDr bwl AvsQw ivc jo gurmuKI A`Kr pYNqI dy ilKdy rhy hn, auh
vI kwgzW au~qy icMnq
H hn[ mwqw gujrI jI dIAW cMdn dIAW KVHwvW,
iek purwxw colw Aqy keI hukmnwmy qKq swihb ivc r`Ky hoey hn[
gurduAwrw swihb nwl 225 eykV zmIn Aqy bwkI purwxIAW is`K
irAwsqW v`lNo kwPI swlwnw jwgIrW vI sn[
gurduAwrw swihb bwl lIlHw mYnI sMgq : gurduAwrw swihb bwl
lIlHw mYnI sMgq qKq sRI hirmMdr swihb dy nzdIk hI suSio Bq hY[ ieh
rwjw Piqh cMd mYnI dI irhwieSgwh sI[ sRI gurU goibMd isMG jI bcpn
ivc Awpxy swQIAW nwl ie`Qy Kyfx AwieAw krdy sn[ ie`Qy gurU swihb
jI dIAW piv`qr inSwnIAW A`j vI sMBwlIAW hoeIAW hn[
gurduAwrw swihb gurU kw bwg, ptnw: gurduAwrw swihb gurU kw bwg
ptnw ivKy qKq swihb dy nzdIk hI suSio Bq hY[ ieiqhwisk sRq
o W
Anuswr ie`Qy hI pihlI vwr bwl gur,U sRI gurU goibMd isMG jI Awpxy ipqw
sRI gurU qyg bhwdr swihb jI imly sn[ ie`Qy sRI gurU qyg bhwdr
swihb jI dy h`Q dw kVw vI sMBwilAw hoieAw hY[
gu r du A wrw swihb (kM g n Gwt) sR I gu r U go i bM d isM G Gwt :
gurduAwrw swihb sRI gurU goibMd isMG Gwt ptnw ivKy qKq sRI hirmMdr

gurmiq pRkwS

41

dsMbr 2012

swihb dy nzdIk gMgw iknwry aus QW qy suSio Bq hY ij`Qy gurU swihb


bcpn ivc Awpxy swQIAW smyq Kyfdy hud
M y sn[ ie`Qy hI gurU swihb jI
ny pMfq iSv d`q sBY Gt rwmu bolY rwmw bolY ] rwm ibnw ko bolY ry]
Sbd suxw ky krm kWf krn qoN mukq kIqw sI[
gurduAwrw swihb hWfI vwlI sMgq, dwnwpur : ibhwr rwj dy ptnw
Sihr dy nzdIk iek ipMf dwnwpur sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr
Coh dw mwx pRwpq hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr sRI gurU qyg bhwdr
swihb jI dy bulwvy qy jdoN bwl gurU sRI gurU goibMd isMG jI mwqw gujrI
jI Aqy mwmw ikrpwl cMd jI smyq ptnw qoN pMjwb Aw rhy sn qW rsqy
ivc ie`Qy ibrwjy sn[ gurU jI dI Awmd qy ie`Qy iek bzurg mweI ny
Awp jI im`tI dI hWfI ivc iK`cVI pkw ky KuAweI sI[ sRq
o W Anuswr
gurU swihb dI piv`qr Awmd dI Xwdgwr auh hWfI A`j vI ie`Qy
suri` KAq hY[
pM j wb
izlHw rUp ngr
gurduAwrw swihb pwqSwhI dsvIN, AtwrI : AtwrI izlHw rUp
ngr dI qihsIl AnMdpur swihb ivKy siQq hY[ ie`Qy sRI gurU goibMd isMG
jI dI pwvn Coh pRwpq gurduAwrw swihb pwqSwhI dsvIN suSio Bq hY[
gurduAwrw rYxQWBw swihb pwqSwhI dsvIN, srQlI : izlHw rUp
ngr dI qihsIl AnMdpur swihb ivKy srQlI nW dw ipMf siQq hY, ijs
sRI gurU goibMd isMG jI dI pwvn crn Coh pRwpq hY[ ieiqhwisk sRq
o W
Anuswr gurU swihb AnMdpur swihb qoN Aw ky ie`Qy ibrwjy sn[ ie`Qy gurU
jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw rYxQWBw swihb pwqSwhI
dsvIN suSio Bq hY[ gurduAwrw swihb dw pRbD
M lokl kmytI rwhIN SRm
o xI
gurduAwrw pRbD
M k kmytI krdI hY[
gurduAwrw it`bI swihb inrmohgVH (SwhI it`bI) : izlHw rUp ngr
dI qihsIl AnMdpur swihb dy ipMf hrdo inrmoh sRI gurU goibMd isMG
jI dI pwvn Coh pRwpq hY[ ie`Qy gurU swihb isMGW iSkwr Kyfx Aqy
Ssqr iv`idAw dI isKlweI idMdy sn[ ie`QNo hI gurU swihb jI ny BweI
bic`qr isMG phwVI rwijAW v`lNo mdmsq kr Byjy hwQI dw mukwblw
krn leI ByijAw sI[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr phwVI rwijAW v`lNo

gurmiq pRkwS

42

dsMbr 2012

JUTIAW shuA
M W Kw ky gurU swihb iklHw KwlI krn dI bynqI krn qy
jd gurU swihb AnMdpur swihb dw iklHw KwlI kr hrdo inrmoh ipMf dy
nzdIk ies it`bI au~qy phuc
M y qW muZlW ny DoKw kr ky hmlw kr id`qw[
ie`Qy hI gurU swihb jI ny BweI audY isMG jI muZlW nwl twkrw krn
leI SwhI it`bI qy qwienwq krn auprMq srsw ndI pwr kIqI sI[
gurduAwrw swihb prvwr ivCoVw (rUp ngr) : izlHw rUp ngr ivKy
srsw dy kMFy qy sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr Xwd ivc gurduAwrw
swihb prvwr ivCoVw suSio Bq hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr phwVI
rwijAW dIAW JUTIAW shuA
M W Kw ky kIqIAW bynqIAW auprMq jd gurU
swihb jI ny prvwr smyq AnMdgVH swihb dw iklHw C`ifAw qW ie`Qy
phwVI rwijAW ny DoKw idMidAW aunWH qy h`lw bol id`qw[ ies hmly dOrwn
ies AsQwn au~qy klgIDr pwqSwh dw swrw prvwr Awps ivc iv`CV
igAw sI[
gurduAwrw swihb pwqSwhI dsvIN, KyVw klmot : izlHw rUp ngr
dy ipMf KyVw klmot sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr crn Coh pRwpq
hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr ie`Qy gurU swihb jI ny rMGVW nwl XuD
` kr
ky ij`q pRwpq kIqI[ ie`Qy gurU swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc
gurduAwrw swihb pwqSwhI dsvIN, suSio Bq hY[
gurduAwrw swihb pwqSwhI dsvIN, GnOlw : izlHw Aqy qihsIl
rUp ngr dy ipMf GnOlw sRI gurU goibMd isMG jI dI pwvn crn Coh
pRwpq hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr gurU swihb do vwr ie`Qy pDwry[ iek
vwr pwauNtw swihb qoN AnMdpur swihb vwps jwx Aqy kotlw inhMg KW
qoN cmkOr swihb v`l jwx smyN rsqy ivc ie`Qy ibrwjy sn[ gurU swihb
jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw swihb pwqSwhI dsvIN
suSio Bq hY[
gurduAwrw B`Tw swihb, kotlw inhMg : dirAw sqluj dy iknwry
izlHw Aqy qihsIl rUp ngr dy ksbw kotlw inhMg KW sRI gurU goibMd
isMG jI dI piv`qr crn Coh pRwpq hY[ sRq
o W Anuswr gurU swihb ies
AsQwn qy keI vwr Awey hn[ ie`Qy gurU swihb jI dI piv`qr Awmd
dI Xwd ivc gurduAwrw B`Tw swihb suSio Bq hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr
ies AsQwn sRI gurU goibMd isMG jI qoN ielwvw sRI gurU hirgoibMd

gurmiq pRkwS

43

dsMbr 2012

swihb, sRI gurU hirrwie swihb, sRI gurU hirikRSn swihb Aqy sRI gurU
qyg bhwdr swihb jI dI piv`qr Coh vI pRwpq hY[
gurduAwrw swihb pwqSwhI dsvIN, kotlw inhMg KW : izlHw Aqy
qihsIl rUp ngr dy ksbw kotlw inhMg KW ivKy sRI gurU goibMd isMG jI
dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw swihb pwqSwhI dsvIN
suSio Bq hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr gurU swihb AnMdpur swihb dw
iklHw C`fx auprMq ie`Qy pTwx inhMg KW dy Gr ibrwjy sn[ ie`Qy hI aunWH
ny inhMg KW dy poqry blvMq KW dI syvw qoN KuS ho ky aus iek ktwr Aqy
Fwl dI b^iSS kIqI sI[
gurduAwrw dmdmw swihb (cmkOr swihb): pMjwb dy izlHw rUp
ngr dy ieiqhwisk Sihr cmkOr swihb dw is`K ieiqhws ivc v`fmul
` w
Xogdwn hY[ ie`Qy sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc
gurduAwrw dmdmw swihb suSio Bq hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr sRI gurU
goibMd isMG jI cmkOr swihb puj
` x auprMq sB qoN pihlW ie`Qy rwjw ibDI
cMd dy bwg ivc ibrwjy sn[ gurduAwrw dmdmw swihb ausy AsQwn qy
suSio Bq hY[
gurduAwrw gVHI swihb (cmkOr swihb): gurduAwrw gVHI swihb
cmkOr swihb ivKy sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc
suSio Bq hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr gurU swihb jI ny AnMdpur swihb
C`fx auprMq ie`Qy k`cI gVHI ivc swihbzwidAW smyq SwhI sYnw dw
mukwblw kIqw sI[ iesy hI lVweI ivc swihbzwdw AjIq isMG Aqy
swihbzwdw juJwr isMG bhwdrI nwl lVdy hoey ShId hoey sn[ sRq
o W
Anuswr ies AsQwn iqlk AsQwn vI AwiKAw jWdw hY, ikauNik
ie`Qy hI gurU swihb ny pMjW isMGW dw hukm mMn ky AwpxI klgI BweI
sMgq isMG pihnw ky gVHI KwlI kIqI sI
gurduAwrw swihb rxjIqgVH : gurduAwrw swihb rxjIqgVH cmkOr
swihb dy bwhrvwr sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc
suSio Bq hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr kurk
U Syqr qoN AnMdpur swihb
muVdy smyN gurU swihb jI dw ie`Qy muZl jrnYlW seId byg Aqy AilP
Kwn nwl swhmxw hoieAw sI[
gurduAwrw qwVI swihb : gurduAwrw qwVI swihb, gurduAwrw kqlgVH

gurmiq pRkwS

44

dsMbr 2012

swihb dy nzdIk suSio Bq hY[ ieiqhwisk sRq


o W Anuswr sRI gurU goibMd
isMG jI ny iqMn is`KW BweI dieAw isMG, BweI Drm isMG Aqy BweI mwn
isMG smyq cmkOr dI gVHI C`fx auprMq gVHI dy nzdIk iek Fwb qy
phuc
M ky qwVI mwr ky duSmx llkwr ky ikhw ihMd dw pIr, is`KW dw
gur,U goibMd isMG jw irhw hY ie`QNo kUc kIqw sI[
gurduAwrw dmdmw swihb pwqSwhI dsvIN, jwqolI : gurduAwrw
dmdmw swihb pwqSwhI dsvIN, izlHw rUp ngr dI qihsIl AnMdpur
swihb dy ipMf jwqolI ivKy sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr Awmd dI
Xwd ivc suSio Bq hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr gurU swihb jI inrmohgVH
dI lVweI auprMq bswlI qoN Aw ky ie`Qy ibrwjy sn[
gurduAwrw swihb iklHw qwrwgVH : izlHw rUp ngr dI qihsIl
AnMdpur swihb dy ipMf qwrwpur sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr
crn Coh pRwpq hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr gurU swihb ny ie`Qy iek
iklHw Aqy pwxI dI bwaulI bxvweI sI[
gurduAwrw it`bI swihb, qwlwpur : izlHw rUp ngr dI qihsIl
cmkOr swihb dy ipMf qwlwpur sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr Coh
pRwpq hY[ ie`Qy gurU swihb jI dI Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw it`bI
swihb suSio Bq hY[
gurduAwrw mMjI swihb pwqSwhI nOvIN Aqy dsvIN, d`uGrI : izlHw
Aqy qihsIl rUp ngr dy ipMf duG
` rI ivKy sRI gurU goibMd isMG jI dI
piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw mMjI swihb pwqSwhI dsvIN
suSio Bq hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr gurU swihb cmkOr swihb jWdy smyN
ie`Qy ibrwjy sn[ ies AsQwn sRI gurU goibMd isMG jI qoN ielwvw sRI
gurU qyg bhwdr swihb jI dI vI piv`qr Coh pRwpq hY[
gurduAwrw ibbwngVH swihb (kIrqpur swihb) : izlHw rUp ngr
dI qihsIl AnMdpur swihb dy ngr kIrqpur swihb ivKy gurduAwrw
ibbwngVH swihb aus AsQwn qy suSio Bq hY, ij`Qy BweI jYqw jI, sRI gurU
qyg bhwdr swihb jI dI Shwdq qoN bwAd aunWH dw sIs id`lI qoN
ilAwaux auprMq Tihry sn[ ie`QNo hI A`gy sRI gurU goibMd isMG jI ny sMgqW
smyq gurU swihb jI dw sIs c`k nwnkI ivKy iljw ky gurduAwrw swihb
sIs gMj vwly AsQwn qy aus dw sskwr kIqw sI[

gurmiq pRkwS

45

dsMbr 2012

gurduAwrw gurU ky mihl (AnMdpur swihb) : izlHw rUp ngr dI


ngr kONsl AnMdpur swihb ivKy gurduAwrw gurU ky mihl suSio Bq hY[
ies AsQwn ivKy sRI gurU qyg bhwdr swihb, sRI gurU goibMd isMG jI,
mwqw gujrI jI, mwqw nwnkI jI, cwry swihbzwidAW smyq AwpxI
irhwieS r`Kdy rhy hn[ gurduAwrw Borw swihb, gurduAwrw mMjI swihb
Aqy gurduAwrw dmdmw swihb vI gurduAwrw gurU ky mihl dy kMplYks
ivKy hI suSio Bq hn[
gurduAwrw iklHw holgVH swihb : izlHw rUp ngr dI qihsIl
AnMdpur swihb dy ipMf AgMmpur sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr
Coh pRwpq hY[ sRq
o W Anuswr gurU swihb AnMdpur swihb qoN Aw ky ie`Qy
holy mh`ly dw dIvwn sjwieAw krdy sn[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr ie`Qy
phwVI POjW nwl lVweI drimAwn BweI mnI isMG jI dy ccyry Brw BweI
bwG isMG (puq
` r BweI rwie isMG), dIvwn drbwrw isMG dw Brw BweI
Grbwrw isMG (puq
` r BweI nw isMG idlvwlI) ShId hoey sn[
gurduAwrw iklHw lohgVH swihb : izlHw rUp ngr dI ngr kONsl
AnMdpur swihb ivKy qKq sRI kysgVH swihb qoN 1.5 iklomItr dI dUrI
qy sRI gurU goibMd isMG jI v`lNo bxvwieAw iklHw lohgVH swihb suSio Bq
hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr ie`Qy gurU swihb jMgI smwn Ssqr Awid
bxvw ky r`Kdy sn[
gurduAwrw swihb pwqSwhI dsvIN, ibMdrK: izlHw Aqy qihsIl
rUp ngr dy ipMf ibMdrK sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr crn Coh
pRwpq hY[ ie`Qy gurU swihb jI dI Awmd dI Xwd ivc hr swl lohVI vwly
idn Dwrimk smwgm kIqy jWdy hn[
gurduAwrw dIdwrsr swihb, bUr mwjrw : izlHw rUp ngr dI
qihsIl cmkOr swihb dy ipMf bUr mwjrw sRI gurU goibMd isMG jI dI
piv`qr crn Coh pRwpq hY[ ie`Qy gurU swihb jI dI Awmd dI Xwd ivc
gurduAwrw dIdwrsr swihb suSio Bq hY[
gurduAwrw sRI ibBOr swihb (nMgl) : izlHw rUp ngr dI qihsIl
nMgl ivKy sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc
gurduAwrw sRI ibBOr swihb suSio Bq hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr gurU
swihb pwauNtw swihb qoN vwpsI smyN rwjw rqn rwey dI bynqI auprMq

gurmiq pRkwS

46

dsMbr 2012

bswlI qoN Aw ky ie`Qy ibrwjy sn[ ie`Qy hI gurU swihb jI ny cOpeI swihb
jI dI bwxI dw aucwrn kIqw sI[
gurduAwrw gurplwh swihb : ie`Qy sRI gurU goibMd isMG jI ibBOr qoN
vwps AwauNdy hoey plwh dy dr`Kq Q`ly ibrwjy sn[ ie`Qy hI gurU jI ny
is`KW lMgr qoN pihlW ngwrw vjwaux dI AwigAw krn auprMq is`KW
iek ngwrw Aqy pMj qIrW dI b^iSS kIqI[
gurduAwrw swihb ijMdbVI : izlHw rUp ngr dI qihsIl nMgl dy
ipMf ijMdbVI sRI gurU goibMd isMG jI dI piv`qr crn Coh pRwpq hY[
ie`Qy gurU swihb jI dI piv`qr Awmd dI Xwd ivc gurduAwrw swihb
suSio Bq hY[
gurduAwrw jMf swihb Piqhpur : izlHw rUp ngr dI qihsIl
cmkOr swihb dy ipMf Piqhpur ivKy gurduAwrw jMf swihb sRI gurU goibMd
isMG jI dI piv`qr Xwd ivc suSio Bq hY[ ieiqhwisk sRq
o W Anuswr gurU
swihb cmkOr dI gVHI C`fx auprMq ie`Qy phuc
M iek jMf dy dr`Kq Q`ly
ibrwjy sn[ gurduAwrw swihb dI mOjd
U w iemwrq bwbw hrbMs isMG jI
kwr syvw vwilAW ny bxvweI hY[
gurduAwrw sRI dmdmw swihb, sRI AnMdpur swihb: sRI AnMdpur
swihb ivKy gurduAwrw dmdmw swihb aus AsQwn qy suSio Bq hY ij`QNo sRI
gurU qyg bhwdr swihb jI ny Shwdq dyx vwsqy id`lI jwx qoN pihlW
BweI audw jI Aqy bRhm igAwnI bwbw b`F
u w jI dy vMSz rwhIN sRI gurU goibMd
isMG jI gurg`dI dI b^iSS kIqI sI[
gurduAwrw sIs gMj swihb (sRI AnMdpur swihb) : gurduAwrw
sIs gMj swihb sRI AnMdpur swihb ivKy aus AsQwn qy suSio Bq hY ij`Qy
sRI gurU goibMd isMG jI ny, Awpxy gurU ipqw sRI gurU qyg bhwdr swihb jI
dy sIs dw sskwr kIqw sI[
gurduAwrw swihb Akwl buMgw (sRI AnMdpur swihb) : gurduAwrw
swihb Akwl bug
M w sRI AnMdpur swihb ivKy gurduAwrw sIs gMj swihb
dy nzdIk hI suSio Bq hY[ sRq
o W Anuswr ies AsQwn qy sRI gurU goibMd
isMG jI ny Awpxy gurU ipqw sRI gurU qyg bhwdr swihb jI dy sIs dy
sskwr auprMq sMgqW Bwxw mMnx Aqy zulm dy i^lw& iqAwr-briqAwr hox dw sMdS
y id`qw sI[

gurmiq pRkwS

47

dsMbr 2012

gu r du A wrw mM j I swihb (du m wlgVH swihb) : gu r du A wrw mM j I


swihb, sRI AnMdpur swihb ivKy qKq sRI kysgVH swihb dy nzdIk
suSio Bq hY[ sRq
o W Anuswr ie`Qy hI gurU swihb jI Ajmyr cMd dIAW POjW
dw mukwblw krn smyN jd inSwn swihb tut
` x dI ^br imlI qW gurU
swihb jI ny AwpxI dsqwr qy CotI dsqwr qoN nIlw Prrw (dumwlw)
auqwr ky lgw ky bcn kIqw sI ik A`gy qoN Kwlsy dw nIlw inSwn swihb
kdy vI nhIN tut
` g
y w[ ies kwrn gurduAwrw swihb dumwlgVH swihb
ikhw jWdw hY[ ie`Qy sRI gurU goibMd isMG jI swihbzwidAW Aqy isMGW dIAW
kuSqIAW Awid KyfW vI krvwieAw krdy sn[
gurduAwrw swihb ShIdI bwg: gurduAwrw swihb ShIdI bwg iklHw
AnMdgVH swihb dy swhmxy suSio Bq hY[ ieh gurU swihb dw bwg hud
M w sI[
sRq
o W Anuswr AnMdpur swihb dIAW lMmIAW lVweIAW dOrwn ie`Qy kwPI
isMG ShId hoe[
y iesy kwrn ies ShIdI bwg ikhw jWdw hY[
cldw....

XU.pI. is`K imSn hwpuV v`lNo AMimRq-sMcwr qy gurmiq smwgm


siqkwrXog pRDwn s. Avqwr isMG SRm
o xI gurduAwrw pRbD
M k kmytI, sRI
AMimRqsr jI dy Xog inrdySnw Anuswr mYNbr s. suKmIq isMG kwdIAW dI Xog
AgvweI hyT s. ibRjpwl isMG ieMcwrj hwpuV v`loN is`KI dy pRcwr-pRswr
vwsqy v`K-v`K ipMfW ivc grmIAW dIAW Cu`tIAW ivc b`icAW, nOjvwnW,
bIbIAW pMjwbI pVHwaux vwsqy gurmiq kYNp lgwey gey qy is`KI isDWqW dI
jwxkwrI id`qI geI[ ies lVI qihq ipMf swd`ulwpur is`KW ivc 60 b`cy,
ipMf swdu`lwpur loDI ivc l`gBg 31 b`cy Aqy ipMf jrorI ivKy l`gBg 22
b`icAW Awid gurmuKI pVHweI geI[ gurmuKI pVHwaux dI izMmyvwrI BweI
gurmuK isMG pRcwrk, BweI gurByj isMG pRcwrk qy BweI pRvIn isMG pRcwrk ny
bwKUbI inBweI[ ipMf swd`ulwpur ivKy b`icAW, nOjvwnW dsqwr isKwaux
leI iqMn idn dw kYNp vI lgvwieAw igAw[ ies qoN ielwvw v`K-v`K AsQwnW
qy AMimRq-sMcwr vI krvwey jWdy rhy[ imqI 21-4-12 qoN 15-10-12 qk
386 pRwxI AMimRq pwn kr gurU lV l`gy[ Drm pRcwr kmytI, sRI AMimRqsr
v`loN Bytw rihq kkwr id`qy gey[ ienHW smwgmW ivc ielwky dIAW sBwsuswietIAW, isMG sBwvW ny pUrn sihXog id`qw[ imSn v`loN p`ujy rwgIAW,
kvISrI jiQAW, pRcwrkW ny gurU js suxw ky is`K sMgqW inhwl kIqw[

gurmiq pRkwS

48

dsMbr 2012

Bgq sYx jI : jIvn qy rcnw


-fw. swihb isMG ArSI*
Bgq sYx jI dy jIvn bwry ivSyS jwxkwrI dw ABwv hY prMqU
ivdvwnW duAwrw kIqI Koj qoN spSt hY ik Awp dw jnm 14vIN sdI
ivc hoieAw[ fw. qwrn isMG ny AwpxI pusqk1 ivc Bgq sYx jI
au~qr pRdyS dw vwsI d`isAw hY ijs dw jnm 14vIN sdI ivc hoieAw[
Bgq mwlw ivc iek pUrw CpX pRwpq huMdw hY ijs ivc Bgq sYx
jI dy jIvn bwry aulyK hY jo ies pRkwr hY :
ibidq bwq jg jwnIAY, hir BXo shwiek sYn ky]
pRBUdws ky kwj rUp nw piq ko kIno[
iCpu CuqRhrI ghI, pwin drpn qh lIno[
qwids hY iqih kwl BUp ky qyl lgwXo[
aulit rwv BXo isSX pRgt prco jb pwXo[
sXwm rihq sK sdw, jXo bCw ihq Dyn ky[
ibidq bwq jg jwinXy, hir BXy shwXk sYn ky 2]63]151]

ies CpX dy hyTW Pu`t not ivc Awp ibkRmI pMdrHvIN SqwbdI
ivc ibrwjmwn d`isAw hY[ rwm kumwr vrmw3 ny AwpxI pusqk ivc
Bgq kbIr jI, Bgq rivdws jI Aqy Bgq sYx jI smkwlI mMinAw
hY[ BweI kwnH isMG nwBw dw hvwlw ies pRkwr hY4 ieh s`jn bwDvgVH
(rIvw) dy rwjw rwjw rwm dw nweI sI[ Bgq rwmwnMd dw is`K ho ky
ieh swD syvw, Bgq prwiex hoieAw Aqy au~c SRyxI dy BgqW ivc
igixAw igAw[ Bgq sYx jI dI vMS ies vyly rIvw ivc ivdmwn hY[
ienHW dw Sbd sRI gurU gRMQ swihb jI ivc drj hY[ Bgq sYx jI bwry
sRI gurU gRMQ swihb ivc aulyK pRwpq hY :
sYnu nweI buqkwrIAw Ehu Gir Gir suinAw]
ihrdy visAw pwrbRhmu Bgqw mih ginAw]

(pMnw 487)

iek hor pusqk jo prs rwm (pMjwb ivc rihx vwlw) duAwrw
#5707, mwfrn fuplY~ks, mnImwjrw, cMfIgVH (XU. tI.) &on : 0172-2732435

gurmiq pRkwS

49

dsMbr 2012

Bgq sYx jI dI jIvnI bwry vyKx ivc AweI ijs dw hvwlw igAwnI
gurid`q isMG jI ny vI id`qw hY, aus ivc ies pRkwr vrxn imldw hY:
swDU gurIAw dy vr nwl 1457 sMmq m`Gr pRivStw pUrnmwSI
dy idn Bgq sYx jI pYdw hoey[ ipqw dw nwm mukMd rwey Aqy mwqw dw
nW jIvn dyvI sI[ Awp dI goq gohln sI[ 12 swl dI aumr ivc
lwhOr gey[ KlI&w AzIm KW dy Swigrd bxy[ AwpxI BUAw soBI dy Gr
rih ky hzwmq bxwaux Aqy mwlS dw kMm is`iKAw[ ATwrHW swl dI
aumr ivc jloHN dI spu`qrI swihb dyvI nwl ivAwh hoieAw[ pu`qr
hox qy aus dw nW neI r`iKAw ijs qoN jwqI dw nW nweI ipAw[
Bgq sYx jI AwpxI hirduAwr Xwqrw qoN id`lI pu`jy Aqy au~QoN hI
irAwsq ryvw dy bMdylKMf dI purwxI rwjDwnI bwDvgVH cly gey[
Awpxy kMm ivc inpuMn hox kwrn rIvw dy rwjy jY pwl isMG dy in`jI
tihlIey bxy Aqy nwl-nwl BgqW-sMqW dw siqsMg vI kIqw[ Awp
bwry iek kQw pRis`D hY ik iek idn BgqI ivc ilvlIn rih ky smyN
isr rwjy dI tihl-syvw leI nw pu`j sky[ ikhw jWdw hY ik Awp dI
QW eISvr ny swrw kwrj inBwieAw[ jdoN frdy-frdy Bgq sYx jI
pu`jy qW rwjy ny ikhw, mYN qW pihlW hI bVw pRsMn ho igAw sI[ qusIN
iPr ikauN muV Awey? Bgq sYx jI hYrwn rhy[ gYrhwzrI kwrn mY
nOkrI qoN k`Fx dI QW pRsMsw iml rhI hY qW Awp ny rwjy swhmxy Awpxw
Byd d`isAw qW rwjw Awp jI dw SrDwlU bx igAw[
d`Kx Bwrq ivc aus smyN BgqI AMdoln zorW qy sI[ ieh lihr
hOlI-hOlI au~qrI Bwrq ivc pnpI[ rwmwnuj cwrX ny 11vIN sdI ivc
SwSqrI p`DqI nwl srgux BgqI dw inrUpx kIqw[ BgqI AMdoln
au~qrI Bwrq ivc PYlwaux qy ivkisq krn dw ishrw kwl drSI Bgq
kvIAW dy isr b`Jdw hY[ rwmwnuj qoN ip`CoN rwmwnMd vYSxv BgqI
sMpRdwie dy sB qoN v`D pRBwvSwlI nyqw hoey hn[ Awp dI AgvweI ivc
pRcwrI pRp`qI dI Bwvnw sB qoN au~pr inKr ky AweI[ pRp`qI qoN
Bwv hY, ^ud hr qrHW Bgvwn dI Srn ivc kr ky Awqm-smrpx
kr dyxw[ Awp ny Bgq kbIr jI, Bgq rivdws jI, Bgq DMnw jI,
Bgq sYx jI qy Bgq pIpw jI Awid iSSW inrgux bRhm nwl joV ky
vDyry ivSwlqw qy audwrqw dw sbUq id`qw[ ieh pRis`D hY :

gurmiq pRkwS

50

dsMbr 2012

BgqI dRwivV aupjI lwey rwmwnMd]


pRgt kIE kbIr ny spq dIp nON KMf[

ies pRkwr spSt hY ik inrgux Dwrw dy pRmu`K kvI inrgux qy


srgux ivc koeI Byd nhIN mMndy[ inrgux kwiv Dwrw ivc ivKwvy dI
BgqI koeI sQwn pRwpq nhIN ikauNik Anyk BwSwvW pRqI audwr
pMjwbI inrgux kwiv hI pMjwb dI dySj pRiqBw dw sB qoN pRmwixk
pRqIinDI hY[ Bgq sYx jI ricq kbIr-rivdws sMvwd ivc inrgux
qy srgux qy srgux dy p`K qy crcw kridAW Bgq sYx jI ny Bgq
kbIr jI dy inrguxvwdI p`K dI AMq ivc ivjY hoeI d`sI hY[ jdoN smu`cy
Bwrq ivc sMq m`q jW BgqI lihr c`lI qW sMq kvIAW ny prmwqmw
dw inrgux srUp hI prvwn kIqw[
Bgqmwlw ivc Bgq rwmwnMd jI dy 12 cyilAW ivc Bgq sYx
jI, Bgq pIpw jI, Bgq DMnw jI dy nwvW dw aulyK hY jo ies pRkwr hY:
pIpw, BwvwnMd, rYdws, DMnw, sYx, sursr kI Dr hir] (CpX 31)

ies swrI nwm-mwlw ivc Bgq sYx jI dw nW mhwrwStr dy sMq


swihq ivc vI AwauNdw hY[ Bgq sYx jI ny inrgux dy AnuBv gUMgy
dy imTweI Kwx vWg ikhw hY[ ieh vrxn ies pRkwr hY :
Avgq Akl ArUpm dyiKAw khqw ksvw nw jweI[
sYn kry mn hI mn rhsy gUMgy jwn imiTAweI[

Bgq sYx jI dI rcnw BgqI Aqy inmrqw ivc Eqpoq hY[ ikrq
kridAW hoieAW vI Awpxy audS
y pUrqI dI lgn aupiy KAw nhIN kIqw[
Bgq sYx jI dy mrwTI BwSw ivc ilKy AwBMg vI pRwpq huMdy hn[
Bgq pIpw jI, Bgq DMnw jI, Bgq sYx jI dI bwxI sRI gurU gRMQ swihb
ivc drj hY[ Bgq sYx jI dw iek pdw sRI gurU gRMQ swihb dy DnwsrI
rwg ivc hY jo ies pRkwr hY :
DUp dIp iGRq swij AwrqI] vwrny jwau kmlw pqI]1]
mMglw hir mMglw] inq mMglw rwjw rwm rwie ko]1]rhwau]
aUqm dIArw inrml bwqI] quNhI inrMjnu kmlw pwqI]2]
rwmw Bgiq rwmwnMdu jwnY] pUrn prmwnMdu bKwnY]3]
(bwkI sPw 55 qy)

gurmiq pRkwS

51

dsMbr 2012

bIbI pRDwn kOr


-fw. AmrjIq kOr*
bIbI pRDwn kOr pitAwly dy bwbw Awlw isMG dy pu`qr rwjw BUmIAw
isMG dI pu`qrI sI[ ies dI sgweI bwbw bu`Fw jI dI CyvI vMS BweI
gurbKS isMG jI aurP BweI rwm kuier jI dy v`fy spu`qr BweI mohr
isMG nwl hoeI sI[
sRI gurU goibMd isMG jI dy joqI joq smw jwx qoN bwAd BweI
gurbKS isMG jI nMdyV qoN vwps Awpxy ipMf Aw gey[ Awp jI dy Awaux
auprMq BweI mohr isMG jI dw ivAwh bIbI pRDwn kOr nwl hoieAw[
ij`Qy JMfy rwmdwspur vwly ibRD ky iek vfI irAwsq dy mwlk
sn[ au~Qy pitAwlw pqIAW ny bIbI pRDwn kOr dw ivAwh pUry SwhI
AMdwz ivc kIqw[ qoh&y vjoN hwQI, GoVy, pwlkIAW, syvk Aqy golIAW
vI AweIAW[
bIbI pRDwn kOr dy Gr iek pu`qr pYdw hoieAw[ ijs dw nwm rUp
isMG r`iKAw jo CyqI clwxw kr igAw[ iPr bIbI jI ny Awpxy shury
BweI gurbKS isMG jI A`gy BweI mohr isMG dI dUjI SwdI leI Arz
kIqI[ bIbI dy kihx qy BweI mohr isMG dw ivAwh kMdovwlI dy
izMmIdwr BweI lMgr isMG dI p`uqrI dyso nwl hoieAw[ bIbI dyso qoN
bwlk vfBwg isMG pYdw hoieAw[ BweI lMgr jI ny 80 ipMf qy 11 KUh
dwj ivc id`qy hox krky pYlI dI sMBwl leI BweI mohr isMG mihl
jMifAwlw Aw gey[ pr aus vkq ieho ijhw vrqwrw vriqAw ik bwlk
vfBwg isMG Aqy aus dI mwqw dyso qqiCMn clwxw kr gey[
iPr bIbI pRDwn kOr ny Awpxy pqI mohr isMG dw ivAwh qIjI
vwrI, bYNs ipMf dy izMmIdwr dI DI insqwrW nwl kIqw[ ijs qoN do
pu`qr v`fw BweI Swm isMG qy Cotw BweI AwBw isMG pYdw hoey[
v`fy p`uqr BweI Swm isMG bIbI pRDwn kOr ny AwpxI godI ivc
pw ilAw qy pu`qr dI prvirS SwhI qOr qrIky nwl krn l`gI[ BweI
*ipMf qy fwk : ie`bx klW, Jbwl rof, izlHw sRI AMimRqsr, mo. 97806-35197

gurmiq pRkwS

52

dsMbr 2012

Swm isMG bIbI pRDwn kOr dy pu`qr jwxy jWdy sn qy pitAwly dw rwjw
BUmIAw isMG dy dohqry khy jWdy sn[
bIbI pRDwn kOr ny BweI Swm isMG qy BweI AwBw isMG leI mh`l
bxvwey[ mh`lW dy burjW qy hr vyly POjI iqAwr-br-iqAwr rihMdy
sn[ iklHy vrgy mh`l dI kMD eyfI cOVI sI ik kMD au~pr cwr GoVy
iek`Ty dOV skdy sn[ mihl ivc pwxI dy hOz bxvwey[ ienHW hOzW ivc
rwvI dirAw dI iek s`kI ijs ivc klw l`gI huMdI sI[ ieh klw
mihlW dy hOzW ivc pwxI dI splweI krdI sI[
AwpxI mwqw pRDwn kOr dy inrdySnw hyT BweI Swm isMG ny pMj
iklHy bxvwey[ pihlw iklHw Swmpurw, jo JMfy rwmdwspur qoN phwV dI
bwhI cVHdy pwsy hY[ dUjw Swhpur jo JMfy rwmdwspur qoN 10 iklomItr
dI iv`Q qy au~qr-p`Cm v`l hY[ qIjw iklHw Swmngr ivc qy cOQw
BMgwlI ipMf ivc bxvwieAw[
bIbI pRDwn kOr ny hiQAwr sur`iKAq r`Kx leI iek dmdmw
bxvwieAw sI[ ieh hux vI kwPI h`d qk gurduAwrw qp-AsQwn ivKy
sur`iKAq hY[ ieh iek gol burjnumw au~cI iemwrq hY[ Dur au~pr
iek nu`kr qy BOxI l`gI hoeI hY[ ies dmdmy dy ivc hI KUhI hY ijs
iv`coN pwxI lYx dI ivvsQw Dur au~proN hY[ ies KUhI AsmwnI qwrw
KUhI ikhw jWdw hY[ KUhI dw pwxI qwry vWg idsdw hY[ ies ivc ieh
kwrwgrI sI ik jykr ikqy duSmx dmdmy A`g vI lgw dyvy qW KUhI
iv`coN pwxI lY ky ieh qslw twiep jgHw ivc pw id`qw jwey qW pwxI
AwtomYitk drvwzy qy pvygw qy A`g nhIN l`g skygI[
ies qrW bIbI pRDwn kOr jI ny JMfy rwmdwspur ivKy ieho ijhIAW
nwXwb iemwrqW iqAwr krvweIAW[
BweI gurbKS isMG jI bRhm igAwnI sn[ auh dIvwn smyN bRhm
AvsQw ivc sMgq gurU swKIAW suxwauNdy[ aus smyN bIbI jI BweI
swihb isMG ilKwrI pwsoN swKIAW ilKvweI gey[ bIbI jI Awp dIvwn
ivc bYT ky pRvcn suxdy sn qy BweI swihb isMG dI ilKvwaux ivc
mdd vI krdy[ BweI swihb isMG pihlW sRI gurU goibMd isMG jI dy
drbwrI kvI sn qy iPr auh rmdws Aw itky sn[ aunHW bIbI jI
ny pUrw mwx-snmwx dy ky r`iKAw hoieAw sI[ bIbI jI Awp gurmuKI

gurmiq pRkwS

53

dsMbr 2012

Aqy &wrsI dy cMgy ivdvwn sn[ ilKqW dI sMBwl auh Awp Kud krdy
sn[
bIbI pRDwn kOr ny Awpxy p`uqr BweI Swm isMG dI dyh Arogqw
bxweI r`Kx leI pMdrW sO eykV ivc ihrnIAW rKvweIAW[ ihrnIAW
dw du`D BweI Swm isMG id`qw jWdw sI[
kwblygOr hY ik bwbw bu`Fw jI dy prvwr dw ipCokV SurU qoN hI
rwijAW-mhwrwijAW nwl sMbMiDq hY[ ienHW dy ipqw BweI su`Gw jI qy
dwdw BweI g`go jI 22 ipMfW dy mwlk sn[ bwbw bu`Fw jI dw jnm vI
g`go nMgl dy iklHy (mOjUdw k`QUnMgl) ivKy hoieAw sI[ rwvI dirAw dy
lwgy-cwgy dy 150 ipMfW dI mwlkI ienHW kol sI[ iPr ieh ipMf 384
ho gey[ BweI gurbKS isMG jI qk ieh prvwr 1184 ipMfW dw mwlk
sI[
auprokq ilKx qoN Bwv hY ik koeI grIbVw ijhw izMmIdwrW dw Gr
nhIN sI[ blik irAwsq dy mwlk sn[ bkwiedw mugl srkwr
mwmlw qwrdy sn ijvyN bwkI cODrI mwmlw qwrdy sn[ ienHW ipMfW dIAW
mwlkIAW dy pty mhMqW pws sn[
jIvn cirqR sRI bwbw bu`Fw swihb jI ivc lyKk BweI mMgl isMG
mwmUpurIAw s&w 542 qy cOpeI ilKdy hn[ ijs ivc ies Gr dw
rwj-kwj qy bIbI pRDwn kOr dI S^sIAq dI Jlk spSt huMdI hY[
cOpeI
rwj swj bIbI bnvwey[ pqnI mohr isMG dI gwey[
GoVy hwQI aUT Apwr[ cwr hzwr GoV Asvwr[
krw pRbMD sIgw AqBwrI[ prjw suKI vsweI swrI[
pur rwmdws iklHw sI jwno[ so BI kIqw TIk pCwno[
drSnI jo drvwjw jwno[ iqs qy vl phwV pCwno[
iek iklHw sI pur qo bwhr[ hY inSwn hux qk iqs jwhr[
ieh sB kwr pRDwn kOr pCwno[ jo siqvMq piqbRq sujwno[
------ipMf iqMn sO jwn curwsI[ zr KrId sI iqsdy KwsI[
gXwrW sO cvrwsI swry[ rwmdws pur izlw aucwry[
bwdSwh id`lI dw joaU[ t`kw qwrdy sI iqs koaU[

gurmiq pRkwS

54

dsMbr 2012

iesy qrHW ies cOpeI ivc irAwsq dIAW h`dW dw vyrvw drj hY[
mwqw pRDwn kOr Awpxy pqI BweI mohr isMG dy clwxy qoN bwAd Awpxy
pyky ipMf brnwly cly gey[ aus vyly brnwlw iek ipMf hI sI[ ie`Qy
koeI siqsMg nhIN sI, koeI sMgq nhIN sI[ koeI bwxI dw pRvwh nhIN
sI[ bIbI pRDwn kOr ny sRI AMimRqsr qoN pMfq in`kw isMG inrmly
brnwly s`d ilAw[
bIbI pRDwn kOr dy ipqw rwjw BUmIAw isMG ny AwpxI bytI 30
ipMf dy id`qy[ ijnHW dI Awmdn qoN auh Awpxw Krc clwaux l`gy[
brnwly ivc roz dIvwn sjx l`gy[ bIbI pRDwn kOr ny siqsMg kIrqn
leI iek bwrWdrI bxvweI ij`Qy pMfq in`kw isMG kQw krdy huMdy sn[
bwAd ivc ieh bwrWdrI qy KufIAw ipMf mwqw pRDwn kOr ny pMfq in`kw
isMG dy id`qw[ ies dw ptw brnwly bwbw gWDw isMG jI dI bwrWdrI
(DrmSwlw) ivc mOjUd hY[
bIbI pRDwn kOr ny iek hvylI qy iek buMgw vI bxvwieAw[ ies
buMgy mlveI buMgw ikhw jWdw sI[ ies dw pRbMD pMfq in`kw isMG
dw cylw rx isMG krdw irhw iPr BweI swaux isMG qoN bwAd BweI
Twkr isMG krdw irhw sI[
BweI mohr isMG jI qoN bwAd BweI kwhn isMG, BweI sujwn isMG
qoN bwAd mwqw krm kOr ny irAwsq dI vwgfor sMBwlI[ auprMq
irAwsq dw koeI mwlk nw rih jwx kwrn bIbI krm kOr dw Brw cVq
isMG irAwsq dw muKI bx igAw[ aus dIAW vDIkIAW qoN duKI ho ky
jnqw ny mhwrwjw rxjIq isMG kol PirAwd kIqI[ 1729 eI:
mhwrwjw rxjIq isMG dy kbzy hyT ieh irAwsq Aw geI[ POj ny ij`Qy
hor lu`t kIqI au~Qy BweI gurbKS isMG jI dy smyN dIAW ilKIAW pusqkW
vI lu`t ky lY geI[ ijnHW mhwrwjw rxjIq isMG ny brnwly pMfq in`kw
isMG dy cyly BweI rx isMG dy id`qIAW[
vrxnXog hY ik iehI pusqkW sn jo pMj sO swKI* Aqy sO
swQI sn, jo mhWkvI BweI sMqoK isMG dy sRI gur pRqwp sUrj gRMQ
*pRo. ipAwrw isMG pdm Anuswr ijvyN sO swKI AMgryjW ny zbq kr leI sI,
ijs krky so swKI ivc keI rlyvyN ho gey[ iesy qrHW ho skdw hY ik pMj sO
swKI gRMQ vI AMgryzW dy h`Q l`g igAw hovy, qW hI qy BweI sMqoK isMG qoN bwAd
ies dw kuJ pqw nhIN l`gw[

gurmiq pRkwS

55

dsMbr 2012

ilKx dw AwDwr bxIAW[ ijnHW A`KIN vyKx dI hwmI igAwnI igAwn


isMG Brdy hn[ ies qoN bwAd ieh ik`Qy geIAW ijs dI hux qk koeI
au~G-su`G nhIN hY[ kyvl sO swKI gRMQ jo inhMg isMGW dy bu`Fy dl kol
sI[ aus dw vI hux pUrw qy Asl rUp auplBD nhIN hY[
A`j swfy kol is`K ieiqhws dw mUl sRoq sRI gur pRqwp sUrj gRMQ
hY[ shI ArQW ivc ilKqW ilKvwaux, sMBwl krn, ijld bMd krvwaux
dy v`fy au~dm ip`Cy bIbI pRDwn kOr dw h`Q ikhw jw skdw hY[

Bgq sYx jI

(sPw 50 dw bwkI ih`sw)

mdn mUriq BY qwir goibMdy] sYnu BxY Bju prmwnMdy]4]2]


(pMnw 695)

Bgq sYx jI ny ieh AwrqI Awpxy ieSt inrMjn dI hI kIqI hY[


inrMjn Sbd dI vrqoN ie`Qy mwieAw dy pqI ivS dy sMkyq rwhIN kIqI
hY jo kmlwpqI krky vI jwixAw jWdw hY[ ie`Qy ieh vI spSt krnw
bxdw hY ik sRI gurU gRMQ swihb ivc aunHW BgqW Aqy sMq kvIAW dI
rcnw Swml hY jo gurU AwSy AnukUl hY[ ies leI Bgq sYx jI dI bwxI
iksy hor p`K qoN ivcwrnw inrmUl hovygw[ Awp jI dI bwxI sdYv
siqkwirAw jWdw rhygw[
hvwly Aqy it` p xIAW
1.
2.
3.
4.

is`K, is`KI Aqy isDWq, sPw 193


Bgq mwlw, sPw 525
kbIr gRMQ, sPw 62
mhwn koS, sPw 172

gurmiq pRkwS

56

dsMbr 2012

ShId rx isMG mwdpurI


-s. ismrjIq isMG*
izlHw luiDAwxw dI qihsIl smrwlw ivc dorwhw-smrwlw sVk
qy dorwhy qoN 11 iklomItr dI dUrI qy mwdpur ipMf hY[ ies ipMf ivc
bynIpwl BweIcwry dy lok v`sdy hn[ ieh ibnypwl dI bMs iv`coN hn[
rwjw j`gdyau prmwr ny 21vIN sdI ivc B`tnyr qoN Aw ky mihmUd
gznvI dy pVoqy hrw ky dirAw sql`uj dy Kyqr luiDAwxw qy kbzw
kr ilAw sI[ ies lVweI ivc bynIpwl BweIcwry dy lok vI rwjw
j`gdyau prmwr dI shwieqw leI nwl Awey sn[ ieh KMnw nyVy eIsVU
dy Awly-duAwly Abwd ho gey[ ienHW gMFU vI ikhw jWdw hY[ mwdpur
ipMf dy vsnIkW ny AMgryzW qoN Bwrq Azwd krvwaux leI Aqy dyS
syvw ivc vD cVH ky ih`sw pwieAw hY[ ies ipMf dy vsnIk s. su`D isMG
dy spu`qr BweI Arjn isMG ny jYqo dy morcy ivc Bwg lY ky iek swl
kYd k`tI, BweI Syr isMG, jQydwr rqn isMG Aqy s. hrnwm isMG ny
AMgryzW dI D`kySwhI dw ivroD kridAW jylH k`tI[ ie`QoN dy hI vsnIk
BweI suMdr isMG dy spu`qr BweI Syr isMG POjI ny jYqo dy morcy smyN jylH
k`tI[ BweI guridAwl isMG dy spu`qr s. qwrw isMG, BweI hjUrw isMG
dy spu`qr s. rx isMG Aqy s. pwlw isMG dy spu`qr s. vzIr isMG ny
BweI PyrU dy morcy ivc kYd k`tI Aqy 200-200 rupey jurmwnw Adw
kIqw[ kYptn AmrjIq isMG ny 1962 eI: ivc cIn dIAW POjW dw
mukwblw kridAW ShIdI pRwpq kIqI[ iesy ipMf dy POjI s. phwVw
isMG ny 1965 eI: ivc ihMd-pwk jMg ivc duSmxW nwl jUJidAW
ShIdI pRwpq kIqI[ iesy ipMf dy vsnIk BweI rx isMG inhMg jI ny
AMgryzW dI D`kySwhI dw ivroD kridAW Axmnu`KI qsIhy JlidAW
Shwdq pRwpq kIqI[
mwdpur ipMf ivc BweI Bolw isMG jI AwpxI pqnI bIbI Aqr
kOr jI nwl rihMdy sn[ ienHW dy Gr do pu`qrW s. jYml isMG qy s. rx
*sMpwdk gurmiq pRkwS/gurmiq igAwn, SRomxI gu: pR: kmytI, sRI AMimRqsr[

gurmiq pRkwS

57

dsMbr 2012

isMG ny jnm ilAw[ s. rx isMG dw jnm 1883 eI: ivc hoieAw[


ieh prvwr ipqw-purKI gurmiq dw pRcwr Aqy nwm-bwxI dw AiBAwsI
sI[ ies ipMf dy Awly-duAwly dy ipMfW ivc isMG sBw v`loN suDwr lihr
dw pRcwr c`ldw rihMdw sI[ s. rx isMG jI Awpxy ipqw jI nwl
Aksr ienHW smwgmW ivc Bwg lYNdy rihMdy[ Awp ny ipMf dI hI
DrmSwlw dy audwsI swDU bwvw Swm dws jI qoN gurmuKI pVHnI is`K ky
gurbwxI dw pwT AiDAYn krnw SurU kr id`qw[ Awp kIrqn dy vI bVy
pRymI sn[ Awp gurmiq pRcwr dy nwl-nwl Awpxy ipqw nwl KyqI dy
kMm ivc vI h`Q vtwaux l`g pey sn[ isMG sBw lihr dy pRBwv ADIn
Awp KMfy dI pwhul pRwpq kr ky iqAwr-br-iqAwr isMG sj ky bwxI
Aqy bwxy dy p`ky DwrnI bx gey[ Awp jI dw AnMd-kwrj guris`K
prvwr dI bIbI pRsMn kOr jI nwl nwBw irAwsq dy ipMf blwxy ivKy
hoieAw[ ienHW dy Gr do pu`qr Aqy do pu`qrIAW ny jnm ilAw[ Awp ny
pMQk kwrjW ivc vD-cVH ky ih`sw lYxw SurU kr id`qw[ Awp jI bwry
mShUr hY ik iek vwr AkwlI jQw smrwlw ny PYslw kIqw ik hr iek
qihsIl dw jQydwr G`to-G`t 200 rupey iek`Ty kr ky jmHW krvwey[
Awp jI Awpxy ielwky dy jQydwr sn, ies leI Awp ny 200 rupey
krzw lY ky jmHw krvw id`qy, ieh krzw auqwrn leI ienHW bVIAW
muSklW dw swhmxw krnw ipAw[
nwBw pqI mhwrwjw hIrw isMG Aqy rwxI jsmyr kOr dy Gr
rwjkumwr irpudmn isMG dw jnm hIrw mhl nwBw ivKy 4 mwrc,
1883 eI: hoieAw sI[ rwjkumwr dw pwlx-poSx bhuq cMgy FMg
nwl kIqw igAw[ ies dI is`iKAw pRwpqI dI izMmyvwrI lwlw ibSn
dws Aqy BweI kwnH isMG dy spurd kIqI geI sI[ ienHW qoN ielwvw
bwbw Aqr isMG jI msqUAwxw vwly vI Awp jI igAwn nwl BrpUr
krdy rihMdy sn[ rwjkumwr irpudmn isMG dw AnMd-kwrj 1901
eI: ivc s. guridAwl isMG (mwn) dI pu`qrI bIbI jgdIS kOr nwl
hoieAw[ sMn 1906 eI: ivc ienHW 2 swl leI gvrnr jnrl dI
lYijslyitv kONsl dw mYNbr bxwieAw igAw[ ies dOrwn Awp ny AnMd
mYirz ib`l pws krvwaux leI, iqAwr krvwieAw[ kONsl ivc Awp
ny sdw hI AwpxI kOm Aqy dyS dy h`k ivc Avwz bulMd kIqI[ ienHW

gurmiq pRkwS

58

dsMbr 2012

dy Gr 8 AkqUbr, 1908 eI: pu`qrI Amr kOr ny jnm ilAw[


25 dsMbr, 1911 eI: mhwrwj hIrw isMG dw dyhWq ho igAw[
ies smyN rwjkumwr irpudmn isMG &rWs ivc sI[ dyS vwps prqx
qy 24 jnvrI, 1912 eI: ienHW rwj isMGwsn qy ibTwaux leI
qwjpoSI kIqI geI[ ies rsm Awp ny is`K mrXwdw Anuswr kIqw
Aqy iksy vI AMgryz AiDkwrI nhIN bulwieAw[ AMgryz srkwr ny
ies dw BwrI gu`sw kIqw[ sMn 1914 eI: ivc jdoN AMgryz srkwr ny
ienHW qoN jMg leI POj mMgI qW ienHW ny POj Byjx qoN nWh kr id`qI[
AMgryz srkwr dy isAwsI BgOVy vI nwBw irAwsq ivc Aw pnwh lYNdy
sn[ mhwrwjw nwBw v`loN ipRMs Aw& vylz dw snmwn nw krn Awid
krky AMgryzW v`loN AMdwzw lgwieAw igAw ik mhwrwjw irpudmn isMG
bwgI rucI r`Kdw hY[ AMgryz srkwr ny ieh vI mqw pws kr id`qw ik
ijs rwjy jW irAwsq dy mwlk dI mOq ibnW iksy pu`qr dy hovygI, aus
irAwsq dw swrw pRbMD AMgryz srkwr ADIn Aw jweygw[ mhwrwjw
irpudmn isMG ny sMn 1918 eI: ivc myjr pRm
y isMG gryvwl rwiepurIAw
dI pu`qrI bIbI srojnI dyvI nwl dUjI SwdI kr leI ijs qoN ienHW dy
Gr 22 sqMbr, 1919 eI: pu`qr it`kw pRqwp isMG dw jnm
hoieAw[ AMgryz srkwr gdrIAW nwl mhwrwjy dIAW hmdrdI
vwlIAW irportW phuMcxIAW SurU ho geIAW[ is`K gurduAwrw suDwr
lihr Aqy nnkwxw swihb dy swky smyN vI mhwrwjw irpudmn isMG dw
ivSyS Xogdwn irhw[ nnkwxw swihb dy swky dy ros vjoN Awp ny kwlI
p`g bMnH ky srkwrI p`Dr qy mwqm vI mnwieAw[
pitAwlw Aqy nwBw irAwsq dw AwpsI JgVw ho igAw[ AMgryzW
Awpxw bdlw lYx dw mOkw iml igAw[ sMn 1922 eI: ivc
hweIkort dy iek j`j qoN pVqwl krvweI geI[ AMgryzW dI Sih qy
j`j ny irport ivc mhwrwjy doSI krwr dy id`qw[ julweI 1923 eI:
mhwrwjy nwBy dI rwjg`dI C`f ky guzwrw B`qw lYx leI mzbUr kIqw
igAw[ ies kwrvweI leI mhwrwjy qoN jbrdsqI dsqKq vI krvw
ley gey Aqy iqMn l`K rupey slwnw pYnSn dy ky qurMq kwr ivc ibTw
ky dyhrwdUn Byj id`qw igAw[ aunHW iksy nwl koeI g`l krn jW imlx
dw mOkw vI nw id`qw igAw[ irAwsq dy pRbMD leI AMgryz pRbMDk

gurmiq pRkwS

59

dsMbr 2012

auglvI dI inXukqI kr id`qI geI Aqy kuJ smW bwAd ienHW dI jgHw
qy ivlsn inXukq kr id`qw igAw[ mhwrwjy g`dI qoN auqwrn
krky is`K jgq ivc bhuq gu`sw Aqy ros PYl igAw[ SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI v`loN AMgryzW dI D`kySwhI Aqy mhwrwjy dy h`k ivc Avwz
bulMd kIqI geI[ QW-QW qy jlsy Aqy jlUs k`Fy gey[ AMgryz srkwr
ny SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI Aqy SRomxI AkwlI dl l`gBg 60
mYNbr 13-14 AkqUbr, 1923 igR&qwr kr ley gey[
jYqo dy sQwnk invwsIAW ny iek`Ty ho ky 14 sqMbr, 1923 eI:
gurduAwrw sRI gMgsr jYqo ivKy sRI AKMfpwT swihb ArMB kIqy[
srkwr ny puils Byj ky AKMfpwT kr rhy gRMQI swihb D`ky nwl
igR&qwr kr ilAw Aqy gurduAwrw swihb ivc iksy dy vI pRvyS qy
pwbMdI lgw id`qI geI[ ies nwl sRI AKMfpwT swihb BMg ho igAw[
AMgryz srkwr dI ies D`kySwhI ivru`D lokW ivc BwrI gu`sw Br igAw
Aqy is`KW ny ies D`kySwhI ivru`D morcw lgw id`qw[ ies morcy dw audyS
sI ik jYqo jw ky sRI AKMfpwT swihb iPr qoN ArMB kIqw jwvy[ 25
sqMbr, 1923 eI: qoN hr roz sRI Akwl qKq swihb qoN 25-25
isMGW dw jQw jwxw SurU ho igAw[ ienHW isMGW puils pkV ky
rwjsQwn dy dUr-durwfy jMglW ivc C`f idMdI[ Pyr 500-500 isMGW
dy jQy jwxy SurU ho gey[ 500 isMGW dw pihlW jQw 9 PrvrI 1924
eI: sRI Akwl qKq sRI AMimRqsr qoN rvwnw hoieAw[ jdoN ieh jQw
gurduAwrw it`bI swihb jYqo dy nyVy phuMicAW qW AMgryz A&sr ivlsn
jonsn ny golI clwaux dw hukm dy id`qw is`ty vjoN bhuq swry pRdrSnkwrI
golIAW nwl BuMn id`qy gey, bhuq swry z^mI hoey[ golIbwrI qoN bwAd
vI puils krmcwrIAW ny GoiVAW qy svwr ho ky j^mIAW qy fWgW nwl
hmlw kr id`qw[ z^mIAW dI shwieqw leI iksy fwktr vI puils
ny nyVy nhIN jwx id`qw[
BweI rx isMG jI ny vI Awpxy prvwr smyq sRI AMimRqsr jw ky
ShIdI jiQAW ivc jwx leI Awpxy prvwr dw nW drj krn leI
bynqI kIqI[ SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr ny ienHW dw
jzbw dyK ky nW jQy ivc Swml kr ilAw pr prvwr vwps ipMf Byj
id`qw[ Awp jI ny cOQy ShIdI jQy ivc jwxw sI[

gurmiq pRkwS

60

dsMbr 2012

dUjw ShIdI jQw 28 PrvrI, 1924 sRI AMimRqsr qoN jYqo leI
rvwnw hoieAw[ qIjw jQw 22 mwrc 1924 jYqo leI rvwnw
hoieAw[ cOQw jQw 27 mwrc, 1924 AnMdpur swihb qoN rvwnw
hoieAw[ ies jQy ivc BweI rx isMG jI vI Swml sn[ ieh jQw jdoN
luiDAwxy pu`jw qW EirAMtl BujMgx AwSrm jspwloN dy mYnyjr jo BweI
rx isMG dy im`qr sn Awp jI imlx leI Awey[ ienHW imlx
krky AMgryz srkwr ny aunHW au~pr vI hukm AdUlI krn dw muk`dmw
dwier kr id`qw jo bhuq dyr bwAd rPw-dPw hoieAw[ cwr nMbr
ShIdI jQw 18 ApRYl, 1924 eI: jYqo phuMc igAw[ jYqo phuMcx qy
jQy ivc Swml swry isMGW igR&qwr kr ky nwBw jylH Byj id`qw igAw[
ies qoN bwAd jylH ivc Awaux vwly jiQAW dI igxqI ivc BwrI vwDw
hox l`gw[ jylH ivc kYdIAW r`Kx dI sm`isAw SurU ho geI[ nwBw
sYNtrl jylH dy nwl bIV dusWJ Aqy bIV mYNs ivc AwrjI jylHW bxweIAW
geIAW[ jylH AiDkwrIAW v`loN igR&qwr pRdrSnkwrIAW nwl bhuq hI
mwVw slUk kIqw jWdw sI[
BweI rx isMG jI vI pihlW nwBw jylH dy bIV dusWJ vwly kYNp
ivc r`iKAw igAw[ bwAd ivc iesy kYNp ivc jQw nMbr 6, 8, 11,
12, 13 Aqy 14 dy pRdrSnkwrIAW vI ilAw ky bMd kIqw igAw[
ienHW kYNpW ivc kuJ AkwlI vrkrW jo moFI huMdy sn, nwBw jylH ivc
iljw ky muAwPI mMgx leI zor pwieAw jWdw sI[ puils v`loN BweI rx
isMG jI qy vI bhuq sKqIAW krky muAwPI mMgx leI mzbUr kIqw
igAw[ BweI swihb sdw hI r`b dw Bwxw mMnx vwly guris`K sn Aqy
Awpxy ierwdy qoN ts qoN ms nw hoey Aqy hr qrHW dy qS`dd leI iqAwr
rhy[ BweI swihb ny puils dIAW vDIkIAW ivru`D jylH ivc Bu`K-hVqwl
kr id`qI[ jylH ivc BweI rx isMG dIAW gqIivDIAW dyKdy hoey jylH
krmcwrI ienHW nwl eIrKw krn l`g pey[ ienHW bIV dusWJ qoN nwBw
jylH ivc iljwieAw igAw[
3 meI sMn 1925 eI: dI Swm sYNtrl jylH dy j`lwd aunHW dI
koTVI ivc Aw gey[ auh BweI swihb PVH ky Xwqnw gRih ivc lY
gey[ j`lwdW ny aunHW dy kysW C`q nwl ltkdy kuMifAW nwl bMn id`qw[
aunHW l`kVI dI kursI au~pr KVw kr ky pYrW nwl BwrI p`Qr bMn id`qy

gurmiq pRkwS

61

dsMbr 2012

ijnHW dw Bwr aunHW dy srIr nwloN keI guxW v`D sI[ BweI swihb suKmnI
swihb dw pwT krdy hoey qS`dd J`ldy rhy[ kuJ smW bwAd kursI
aunHW dy pYrW Q`ilEN iK`c ilAw igAw[ BweI swihb dw srIr pUry Jtky
nwl Q`ly if`g igAw ijs nwl aunHW dI KoprI kysW smyq SrIr qoN Al`g
ho geI[ kuJ smy bwAd auh ShIdI pRwpq kr gey[ puils v`loN nwBw
jylH dy Ahwqy ivc hI aunHW dw AMqm sskwr kr id`qw igAw[
BweI swihb jI dy do pu`qr BweI hjUrw isMG jI, BweI hrcrn
isMG jI Aqy do pu`qrIAW bIbI guridAwl kOr Aqy bIbI surjIq kOr
sn[ ienHW dovW dw AnMd-kwrj izlHw PiqhgVH swihb dy ipMf bflw
ivKy hoieAw[ BweI hjUrw isMG jI ny PyrU dy morcy ivc Bwg lY ky kYd
k`tI[ BweI hjUrw isMG jI dw AnMd kwrj izlHw luiDAwxw dy ipMf
rweIAW dI vsnIk bIbI dlIp kOr nwl hoieAw[ Ajy Awp jI dI koeI
vI sMqwn nhIN sI hoeI ik Awp jI Akwl clwxw kr gey[ smyN dI
rvwieq Anuswr bIbI dlIp kOr jI dI dUjI SwdI BweI hjUrw isMG jI
dy Coty Brw BweI hrcrn isMG jI nwl kr id`qI geI[ BweI hrcrn
isMG jI ipMf mwdpur dI pMcwieq dy srpMc vI rhy Aqy ielwky ivc
cMgy suBwA krky slwhy jWdy rhy hn[ BweI hrcrn isMG jI dy Gr s.
iSMgwrw isMG jI, s. phwVw isMG jI Aqy s. pMjwb isMG jI ny jnm
ilAw[ s. iSMgwrw isMG dI bMs ipMf ivc Abwd hY[ s. phwVw isMG
POj ivc BrqI ho gey Aqy 1965 dI ihMd-pwk jMg ivc ShIdI pRwpq
kr gey[ BweI pMjwb isMG jI ny ShId BweI rx isMG Aqy ShId BweI
phwVw isMG dI Xwdgwr ipMf ivc kwiem kIqI Aqy syvw-sMBwl kr
rhy hn[ BweI pMjwb isMG jI dw AnMd-kwrj smrwlw nyVy ipMf
m`lmwjrw dI vsnIk bIbI jsbIr kOr Kwlsw nwl hoieAw[ ienHW dy
Gr iek p`uqr s. gursyvk isMG ny jnm ilAw[ s. gursyvk isMG dw
AnMd-kwrj izlHw sMgrUr dy ipMf sMgryVI dI vsnIk bIbI prmjIq
kOr nwl hoieAw[ ienHW dy Gr iek pu`qrI bIbI AmndIp kOr qy iek
pu`qr s. jiqMdr isMG dw jnm hoieAw[ ieh A`jklH ipMf mwdpur ivKy
rih rhy hn[ ShId BweI rx isMG jI dy v`fy Brw s. jYml isMG ny vI
gurU ky bwg dy morcy ivc kYd k`tI[

gurmiq pRkwS

62

dsMbr 2012

sRI gurU nwnk dyv jI duAwrw swihqkwrW id`qI


Axmu`lI syD
-ipRM. fw. ieMdrjIq isMG vwsU*
sRI gurU nwnk dyv jI ny AwpxI bwxI ivc mnu`KI smwj dy hryk
vrg aunHW dy krq`vW pRqI sucyq kIqw[ aunHW ny rwijAW, Dwrimk
pujwrIAW, smwj SwsqrIAW, AiDAwpkW, AwgUAW, ikswnW, vpwrIAW,
sMgIqkwrW Awid ij`Qy shI mwrg idKwieAw au~Qy nwl hI swihqkwrW
vI Axmu`lI syD pRdwn kIqI[ cMgy lyKk bxn leI aunHW ny lyKkW
kuJ AwdyS id`qy hn[ ienHW AwdySW nw mMnx dI sUrq ivc aunHW dw
klmI s&r ADUrw rih jweygw qy Dn qy smyN dI brbwdI dw pCqwvw
vI aunHW J`lxw pvygw[
Awsw rwg ivc aunHW dw hyT iliKAw Sbd bVy ghu nwl vwcx dI
loV hY[ ies Sbd dy icMqn qy mMQn qoN swihqkwr dy krq`v pCwxy jw
skdy hn[ ies Sbd dw pihlw bMd ies pRkwr hY :
jwil mohu Gis msu kir miq kwgdu kir swru]
Bwau klm kir icqu lyKwrI gur puiC ilKu bIcwru]
ilKu nwmu swlwh ilKu ilKu AMqu n pwrwvwru]1]
bwbw eyhu lyKw iliK jwxu]
ijQY lyKw mMgIAY iqQY hoie scw nIswxu]1]rhwau]

(pMnw 16)

sRI gurU nwnk dyv jI ny auprokq smu`cy Sbd ivc swihqkwr


qy smu`cy mwnv-jgq siQrqw qy pirvrqnSIlqw ivckwr inKyVw
krn leI pRyirAw hY[ sRI gurU nwnk dyv jI Anuswr sMswr dy smu`cy
islisly dI pRikrqI iCMn-BMgr hY[ sMswr ivc v`sx vwly rwjy qy
mMgqy, srdwr jW kMgwl Awid sB AsiQr hn[ pRBU dI Xwd qoN ivhIx
mnu`K keI iksm dy BYAW dw iSkwr ho ky nws ho jWdy hn[ v`fy-v`fy
sulqwn qy Kwn, nwSvwn vsqW ivc glqwn ho ky AMq ivc im`tI ivc
im`tI ho jWdy hn[ ienHW dy AMq dy nwl hI swry irSiqAW dy moh vI nwS
ho jWdy hn[ ijvyN :
* # 203, Arbn Astyt, PgvwVw-144632.

gurmiq pRkwS

63

ieik Awvih ieik jwih auiT rKIAih nwv slwr]


ieik aupwey mMgqy ieknw vfy drvwr]
AgY gieAw jwxIAY ivxu nwvY vykwr]3]

dsMbr 2012

(pMnw 16)

iek lyKk kwml bxn leI auprokq Purmwn ivc ivxu nwvY
vykwr dy AwdyS Apxwauxw hovygw[ pRBU dw nwm, pRBU dy guxWscweI, nykI, suMdrqw, isrjnwqimkqw, suqMqrqw Awid AwdrSk
kImqW dw lKwiek hY[ ieh AMiqm kImqW hI swihq sdIvI
bxwauNdIAW hn jo hryk Xu`g dy ivAkqI AgvweI dyx dy smr`Q hn[
sRI gurU nwnk dyv jI dIAW lIhW qy c`ldy hoey, iek swihqkwr
AsiQrqw dI pRikrqI vwly swry pswry ivc siQrqw dI qlwS krnI
cwhIdI hY[ id`lI dy iek pRis`D pMjwbI kvI s. surjn isMG PirAwdI
dy bol vI auprokq Bwv hI drswauNdy hn[
auh jo gruV smyN dw auifAw[ BUq Biv`K pMQ smwn[
AsiQrqw ivc bYTI iQrqw[ vrqmwn dw ilKy ivDwn[
(Aglw kdm kwiv nwtk)

sRI gurU nwnk dyv jI ny aunHW mnu`KW dI pRsMsw kIqI hY jo AwpxI


idv-cyqnw pihcwxdy hn, Awpxy mn joq-srUpI idSw pRdwn
krdy hn qy AwpxI hoNd qy hsqI Awpxy mUl pRBU dy nwm ivc AByd
kr idMdy hn[ ieh dYvI cyqnw vwly ivAkqI hI sMpUrn KuSIAW,
ie`zq, mwx qy pRBU drbwr dI pRvwngI dy AiDkwrI hn[ ieh dYvI
cyqnw vwlI prm dSw, pRBU-ABydqw AQvw nwm-lInqw dI pdvI
inrIAW g`lW nwl pRwpq nhIN huMdI sgoN ieh pRBU b^iSS dw nqIjw huMdI
hY[
hQly lyK dy ArMB ivc drj, sRI gurU nwnk dyv jI dy ArMiBk
Purmwn ivc, sUqr rUp ivc swihqkwrW leI kuJ AwdyS drj hn jo
lyKkW Axmu`lI AgvweI pRdwn krdy hn ijnHW dw vyrvw ies pRkwr
hY :
(1) mwiek moh qoN AzwdI : swihqkwr mwiek moh iqlWjlI
dyvy[ mwiek moh ADIn iliKAw igAw ikMnw swrw swihq; rwijAW
kulIn-vrg dIAW JUTIAW KuSwmdW dI Byt cVHdw irhw hY qy Ajoky
Xu`g ivc vI ieh pRivrqI jwrI hY[ mwieAw dw lwlc swihq rcnw

gurmiq pRkwS

64

dsMbr 2012

inrwrQk qy bOxw ijhw bxw idMdw hY[ iesy krky sRI gurU nwnk
dyv jI ny jwil mohu Gis msu kir dw AwdyS id`qw[
(2) Akl dw pRXog : sRI gurU nwnk dyv jI ny ies sbMD ivc miq
kwgdu kir swru dw AwdyS id`qw ArQwq Akl sohxw kwgz
bxwaux dI pRyrnw kIqI[ ies kQn qoN aunHW dw Bwv sI ik lyKk
Akl AQvw au~qm sUJ nw C`fy[ au~qm sUJ AQvw dUr-idRStI qoN
ibnW au~qm swihq dI rcnw nhIN ho skdI[
(3) Bwau klm : lyKk pRym dI klm pkVy, auh pRym dI Bwvnw nwl
ilKy[ pRym dI Bwvnw aus A`kx qy Q`kx nhIN dyvygI[ auh
inSkwm ho ky srb`q dy Bly dI Bwvnw nwl quirAw rhygw[ pRym dI
Bwvnw lyKk ivc nvyN jzby, mwnvqw pRqI suihrdqw qy syvwkurbwnI dw mwdw BrdI rhygI[
(4) kir icqu lyKwrI : lyKk koeI vI rcnw krn l`igAW mgroN
lwhI nw kry sgoN pUry auqSwh, aumwh nwl ivSy dw iekwgrqw nwl
icMqn kr ky pUrI ieksurqw nwl aus dw ivSlySx kry[ AYsI
rcnw smwj leI guxkwrI qy aupkwrI hovygI[ sRI gurU AMgd dyv
jI dw kQn ies sbMD ivc ivSyS hY :
bDw ctI jo Bry nw guxu nw aupkwru]
syqI KusI svwrIAY nwnk kwrju swru]

(pMnw 787)

(5) gur puiC ilKu bIcwru : swihqkwr cwhIdw hY ik auh gurU qoN
rcnw sbMDI AgvweI lvy[ jdoN auh AgvweI leI gurU koloN pu`Cygw
qW gurU jI aus aunHW mwnvI kImqW dI jwxkwrI dyxgy ijnHW leI,
auh sMGrSSIl rhy hn[ gurU AQvw gurbwxI qoN lyKk smwnqw,
suqq
M rqw, inAW, AnMqqw, ivSv cyqnw, ivsmwd, Dwrimk sihhoNd,
srb-Drm-pRPu`lqw dy mhwn mnu`KI AwdrS AQvw mwnv kImqW
pRwpq kr skdw hY[ ienHW kImqW dy AMg sMg kIqI hoeI lyKk dI
rcnw mwnvqw dy auQwn leI kRWqIkwrI is`D hovygI[
(6) bwbw ey h u ly K w iliK jwxu : sRI gurU nwnk dyv jI iek
swihqkwr koloN mnu`KI jIvn dy pirvrqn leI mnu`K dI kwieAw
klp krn vwlI auprokq mnu`KI AwdrSW dy pRcwr qy pRswr leI
loVINdI is`iKAw qy AiBAws dI mMg krdy hn[ (bwkI sPw 72 qy)

gurmiq pRkwS

65

dsMbr 2012

is`K ie^lwk bwry


pRo. gurmuK isMG dI eIsweI pwdrI nwl g`lbwq
-s. sMpUrn isMG*
aunHIvIN sdI ivc jd is`K kOm GUk nINd ivc su`qI peI sI Aqy
aus dI hwlq kwPI if`g cu`kI sI qW aus vyly pRo. gurmuK isMG hI sn,
ijs ny is`K pMQ muV Awpxy pYrW qy KVw kIqw qy AwpxI kOm
dUjIAW kOmW dy brwbr ilAw ky ienHW AMdr siqkwr pUrvk ijaUNx dI
cwh pYdw kIqI[ Awp isMG sBw lihr dy mhwn ausr`eIey qy kOm dy
pihrydwr sn[ s`c qW ieh hY ik ienHW dI jIvnI hI isMG sBw lihr
dw ieiqhws hY[
sMn 1873 eIsvI dI g`l hY, jdoN crc imSn skUl, AMimRqsr
dy cwr ividAwrQIAW ny Awpxy mwqw ipqw qoN eIsweI bxn dI AwigAw
mMgI sI[ Aijhw is`K cyqnw ivc pihlI vwr hoieAw sI ik koeI is`K
ividAwrQI Awpxw Drm C`f ky iksy hor Drm ivc jwx dw ieCu`k
hovy[ Drm bdlx dI g`l sux ky pUry sRI AMimRqsr Sihr dy lok sVkW
au~pr inkl Awey qy AMgryz srkwr ivru`D muzwhry krn l`g pey sn[
is`KW v`loN ivroD qW kudrqI sI, pr ihMdU Aqy muslmwn vI muzwhirAW
ivc pUry zor-Sor nwl Swml hoey[ ies dw kwrn aunHW dw AMdrlw fr
sI[ srkwr AMgryzW dI sI qy srkwrI A&sr eIsweI imSnrIAW dI
K`ulH ky mdd kr rhy sn[ Agr ihMdU, muslmwn eIsweI m`q dy i^lw&
muzwhrw nhIN sn krdy qW aunHW dy b`cy vI Awaux vwly k`l eIsweI
bxn dI ie`Cw kr skdy sn[ ienHW zordwr muzwhirAW kwrn Sihr
ivc ASWqI PYl geI sI, pr jldI hI hwlwq qy srkwr v`loN kwbU
pw ilAw igAw sI qy is`K b`icAW ny vI eIsweI bxn dw iKAwl C`f
id`qw sI[
BweI gurmuK isMG ijnHW dw hvwlw AsIN au~pr dy Awey hW, imSn
skUl dy ie`k Kws kmry ivc Drm iv`idAw pVwaux vwly 75 swlW dI
* jy bI fwkUmYtySn, styfIAm rof, pitAwlw mo: 94179-24009

gurmiq pRkwS

66

dsMbr 2012

aumr dy pwdrI Albert Henry Lake nwl g`lbwq krn leI Awey
sn[ Awp kMvr ibkrm isMG (kpUrQlw) ny ByijAw sI[
BweI gurmuK isMG dw imSn skUl jwx dw kI mksd ho skdw
sI? ies qoN pihlW, BweI gurmuK isMG jI bwry pwTkW kuJ d`s ky,
aus qoN auprMq hI aunHW dw pwdrI swihb nwl g`lbwq krn dy mksd,
qy ivcwr krWgy[ BweI gurmuK isMG dw jnm 15 ApRYl 1849 ivc
iek grIb prvwr dy Gr kpUrQly hoieAw sI[ Awp dy ipqw BweI
vswvw isMG, ipMf cMDV, izlHw gujrWvwly dy cMDV j`t sn[ zmIn QoVI
sI[ ies leI guzrwn muSkl huMdI sI[ iesy kwrn mhwrwjw inhwl
isMG dy lWgrI l`g gey[ mhwrwjw inhwl isMG kpUrQlw dI mOq ip`CoN
aus dy dUjy lVky kMvr ibkrm isMG dI syvw ivc Aw gey[ kMvr ibkrm
isMG dw BweI vswvw isMG nwl bVw snyhI sI[ kMvr swihb iek cMgy
guris`K qy ivdvwn ivAkqI sn[ aunHW BweI vswvw isMG dy hoxhwr
lVky dI iv`idAw ivc in`jI idlcspI sI[ mu`FlI iv`idAw kpUrQly
qoN idvw ky gOrimMt kwlj, lwhOr ivc dw^l krvw id`qw[ BweI gurmuK
isMG ny lwhOr kwlj qoN bI.ey. dI ifgrI pRwpq kIqI[
kMvr ibkrm isMG pUrn guris`K qy bwxI dy rsIey sn, qy Dwrimk
rucIAW vwly ivAkqI sn[ auh Dwrimk smwgmW ivc jwx l`igAW,
BweI gurmuK isMG vI nwl iljwieAw krdy sn[ au~QoN hI BweI swihb
gurmiq pRcwr dI cytk l`g geI[ ies auprMq BweI j`sw isMG
AwhlUvwlIAw dy jIvn ieiqhws pVHn qoN bwAd BweI swihb ny is`K
ieiqhws bVI fUMGweI nwl piVAw Aqy ies dI gihrweI smiJAw[
sMn 1877 eIsvI ivc ErIAYNtl kwlj lwhOr ivc, jdoN pMjwbI
dI pVHweI vI SurU ho geI qW Awp ies kwlj ivc pMjwbI dy pRo&Ysr l`g
gey[
ijvyN AsIN au~pr ilK Awey hW ik BweI gurmuK isMG jI imSn
skUl AMimRqsr ivc 75 swlW dy bzurg pwdrI nwl iek Kws kmry
ivc bYTy sn[ AMgryz pwdrI ny BweI swihb d`isAw, ieh AMimRqsr
dw imSnrI skUl 1853 eIsvI ivc Robert Clock ny SurU kIqw sI[
auh imSnrI sMsQw dy sMcwlk hn[ imSnrI kMm pMjwb ivc 1843
eIsvI ivc hI SurU ho gey sn[ XUrp ivc bhuq swrIAW imSnrI

gurmiq pRkwS

67

dsMbr 2012

sMsQwvW hn jo ienHW skUlW clwauNdIAW hn[ ibRitS srkwr kyvl


swfI mdd krdI hY, pr AsIN ibRitS srkwr dy ADIn nhIN hW[
pwdrI swihb ienHW kuJ kih ky cu`p kr gey Aqy Pyr kihx l`gy ik
quhwfy pu`Cy ibnHW hI mYN imSn skUl bwry d`s irhw hW[ ies dw kwrn
ieh hY ik ieh imSnrI sMsQw dw AsUl hY ik Awey hoey pRhuixAW
(Guests) Awpxy imSnrI kMm-kwr bwbq pUrI jwxkwrI id`qI
jwvy[ mYN hux quhwQoN quhwfy ie`Qy Awaux bwry pu`Cxw cwhWgw[
BweI gurmuK isMG ny pwdrI (Father Albert Lake) sMboDn
krdy hoey ikhw mYN quhwfy pwsoN kuJ is`Kx AwieAw hW [ quhwfy skUl
dy aunHW ividAwrQIAW vI mYN iml AwieAw hW ijnHW ny eIsweI bxn
dI KwihS zwihr kIqI sI pr hwl dI GVI aunHW b`icAW ny Awpxw
eIsweI hox dw ierwdw C`f id`qw hY Aqy lok vI SWq ho gey hn[ pr
AMdroN-AMdr is`K smwj ieh Gtnw Gux vWg Kw rhI hY[ ies dw
ipCokV, jMgW qy ShwdqW ivc guzirAw hY[ koeI is`K ShId ho jwvy qW
koeI AjIb g`l nhIN hovygI, pr jy koeI is`K b`cw Drm bdlx bwry socy
qW is`K jgq ivc hVbVwht m`c jwxw kudrqI hovygw[ swfI is`K kOm
pws jy koeI ivrwsq hY qW auh hY aunHW dI mzHb bwry cyqnw[ pr A`j
is`K b`cy Awpxy Drm qoN ikauN aukqw gey hn? ies ip`Cy swfI kOm dI
zrUr koeI glqI hovygI ijs dw nqIjw swfy swhmxy hY[ ienHW kih
ky BweI swihb cu`p kr gey[
mYN pwTkW QoVw ijhw pwdrI Albert Henry Lake bwry
d`sxw zrUrI smJdw hW[ pwdrI Henry Lake, Ireland dw jMmpl
sI[ aus bcpn ivc hI, aus dI mW ny Drm-igAwn qy rUhwnIAq
dI Koj v`l lw id`qw sI[ aus ny inaU kYsl skUl qy kueIn kwlj qoN
au~cI iv`idAw pRwpq kIqI sI[ rUhwnIAq qoN ielwvw Lake ieiqhws
pVHn dy bVy SOkIn sn[ jd Lake 20 ku swlW dw sI[ audoN Awp
XugWfw Aqy APrIkI dySW ivc imSnrI kMm leI gey sn[ mhwrwjw
rxjIq isMG vyly Awp klk`qw sMn 1830 eIsvI ivc imSn skUl
ivc pwdrI sn, ij`Qy aunHW ny is`KW dIAW muZlW nwl jMgW qy is`K
ShwdqW bwry, jo vI ieiqhws auplbD sI, auh klk`qy dI ibRitS
lwiebRyrI qoN lY ky pVH lYNdy sn[ aus dI AwpxI ie`Cw nwl hI aunHW dw

gurmiq pRkwS

68

dsMbr 2012

qbwdlw pMjwb ivc kIqw igAw sI[


eIsweI imSnrI dI sQwpnw pMjwb AMdr 1834 ivc ho cu`kI sI,
pr imSnrI kMm koeI ivSyS sPlqw pRwpq nhIN sI ho rhI[ 1849
eIsvI ivc pMjwb ivc AMgryzW dw rwj sQwpq hox vyly pwdrI Henry
Lake luiDAwxy imSnrI skUl ivc sn[ lwrf flhOjI ny Lake dI
isPwirS qy hI iek kwn Lex Loci Act sMn 1850 eIsvI ivc
pws kIqw, ijs dI ihMdUAW ny ft ky ivroDqw kIqI pr lwrf flhOjI,
jo p`ky eIsweI sn Aqy ihMdusqwn dy gvrnr jnrl sn, aus ny iksy
dI nw suxI[ ies kwn Anuswr Awpxw Drm C`fx auprMq vI hr iek
ivAkqI ipqw purKI jwiedwd dw h`kdwr krwr id`qw igAw sI[ ieh
kwn sdIAW qoN pRcilq ihMdU kn dI aulMGxw sI Aqy ies ny
mdrws, bMgwl qy dUjy pRWqW dy ihMdUAW dy sIny ivc A`g lw id`qI sI[
ies kwn dy pws hox qoN bwAd kwPI igxqI ivc ihMdUAW qy muslmwnW
ny Awpxw purwxw Drm C`f ky eIsweI Drm Apxw ilAw[
mYN hux pwTkW BweI gurmuK isMG qy pwdrI dI Awps ivc dI
ivSyS g`lbwq v`l iljWdw hW ijvyN ik AsIN au~pr d`s Awey hW ik
pwdrI Henry Lake iek ivdvwn pwdrI sI qy is`K ieiqhws dw KojI
vI sI[ BweI gurmuK isMG dy ieh kQn sux ky pwdrI bhuq hI pRBwivq
hoieAw, jdoN BweI swihb ny ikhw sI ik, A`j is`K b`cy Awpxy Drm
qoN ikauN aukqw gey hn, ies ip`Cy swfI kOm dI zrUr koeI glqI hovygI
ijs dw nqIjw swfy swhmxy hY[ qW bVy hI ipAwr nwl pwdrI ny
BweI swihb v`l vyiKAw,aus pws BwvyN smyN dI Gwt sI, pr iPr vI
BweI swihb dy svwl ivc kuJ ivSyS g`l sI, ijs krky Agly idn
pwdrI ny BweI swihb iPr Awaux leI ikhw qW jo auh Awpxy v`loN
jwxkwrI dy skx[ dovyN s`jx au~T Kloqy qy pwdrI ny ikhw, Very
rare are people who want to learn about their own faults.
(Bwv bVy hI G`t lok Aijhy huMdy hn, jo AwpxIAW qru`tIAW jwx ky
Awpxw suDwr krnw cwhuMdy hox)
Agly idn, nIXq smyN qy BweI swihb crc imSn skUl ivc
pwdrI ausy kmry ivc imly ij`Qy ik iek idn pihlW dohW dI
mulwkwq hoeI sI[ pwdrI ny KuSI dw pRgtwvw kIqw[ Waldo Emerson

gurmiq pRkwS

69

dsMbr 2012

dI kQnI nwl g`l SurU kIqI A friend is one before whom I


may think aloud. aunHW dw ichrw gMBIr sI[ aunHW ny BweI gurmuK
isMG d`isAw ik, is`K m`q bwry kwPI ikqwbW eIsweI imSnrIAW
dI lwiebRyrI ivc hn ijs mYN qy hor imSnrI is`iKAk pVHdy rihMdy
hn[ eIsweI jgq ivc imSnrI Awpxy Aqy dUsry DrmW dw fUMGw
igAwn hwsl krdy hn[ is`K m`q iek nvW mzHb hY Aqy is`K Drm bwry
hr imSnrI bVI fUMGweI nwl pVHdw hY[ mYN BweI mqI dws, BweI sqI
dws, BweI idAwlw jI bwry piVAw hY[ sRI gurU qyg bhwdr jI dI
Shwdq bwry brqwnIAw, PrWs qy XUrp dy hor dySW ivc ivcwr-vtWdry
huMdy rihMdy hn[
bwbw bMdw isMG bhwdr dI AzIm hsqI bwry brqwnIAw dy
imltrI skUlW ivc pVHwieAw jWdw hY[ bwbw bMdw isMG bhwdr qy aus
dy nwl hor 780 swQIAW dI Shwdq dI A`KIN dyKI irport East India
Company dy klk`qy d&qr dy irkwrf ivc imldI hY, mYN pVHI hY[
bwbw bMdw isMG bhwdr dw Awpxy gurU ivc Afol inScw, iek
c`twn dI qrHW mzbUq sI Aqy AwKrI dm qk aus ny aus inBwieAw[
bwbw bMdw isMG bhwdr nwl PVy gey krIb 780 is`KW dy id`lI ivc
kql smyN brqwnIAw dI eIst ieMfIAw kMpnI dy do numwieMdy mOjUd sn
ijnHW ny ieh nzwrw Awpxy A`KIN vyiKAw[ aunHW kMpnI ilKI 10
mwrc, 1716 dI ic`TI ivc aus nzwry AMikq kIqw[ ijs DIrj
nwl auh AwpxI qkdIr prvwn krdy sn, ieh v`fy mwArky dI g`l
hY[ AMq qk AijhI koeI jwxkwrI nhIN imlI ik aunHW iv`coN iksy iek
ny vI Awpxy ies nvyN Drm iqAwigAw hovy[ bwbw bMdw isMG bhwdr
XUrp ivc imltrI jrnYlW vjoN pihly ds jrnYlW ivc igixAw
jWdw hY, aunHW jrnYlW ivc iskMdr qy nYpolIAn dy nwm vI hn[
Cotw G`lUGwrw qy v`fy G`lUGwry bwry AMgryz bhuq gihrweI nwl
socdy hn[ ijqnw quhw AwpxI kOm qy P^r hY auqnw hI siqkwr
quhwfI kOm bwry eIsweI jgq vI hY[ eIsweI jgq hI nhIN
muslmwn vI quhwfI kOm dI ft ky qwrI& krdy hn[
kwzI nUrdIn dI ikqwb jMgnwmw mYN pVH cu`ikAw hW, auh Kwlsy
kw&r qy ieslwm dw duSmx smJdw sI, pr jdoN auh 1764 eI:

gurmiq pRkwS

70

dsMbr 2012

ivc Aihmd Swh AbdwlI dy lSkrW nwl Bwrq AwieAw qW aus ny jo


Kwlsy bwry iliKAw, auh ies qrW hY, ieh Kwlsy qW prbq vrgy
Afol clx dy mwlk hn[ ieiqhws ies g`l dI gvwhI idMdw hY ik
pwnIpq dI qIjI lVweI ij`qx qoN ip`CoN jd AbdwlI sYNkVy ^UbsUrq
iesqrIAW Awpxy nwl kwbl iljw irhw sI qW aus vyly au~cy
ie^lwk vwly Kwlsw jI qoN ieh jirAw nw igAw[ pwnIpq dy jyqU dy
pMijAW qoN roNdIAW kurlwauNdIAW duKI iesqrIAW CuVw ky iek AYsy
isRStwcwr dI pwlxw kIqI, ijs dI nzIr dunIAw dy ieiqhws ivc
nhIN imldI[ ienHW swrIAW iesqrIAW rwjI KuSI Gr-Gr phuMcwaux
dI AsMBv l`gdI izMmyvwrI inBweI[ ie^lwk dI ies gihrweI ny vI
XUrp dy bu`DIjIvIAW dI socxI tuMibAw hY[ jMgnwmy ivc kwzI
nUrdIn Kwlsy dy ie^lwk bwry ilKdw hY ik, v`fy G`lUGwry (1762)
eI: qk hr isMG AMimRqDwrI huMdw sI[ auh sRI gurU goibMd isMG jI dw
is`kw mMndw hY jd auh ilKdw hY ik, gurU swihb ny is`KW hr nSy
qoN bcweI r`iKAw quhw hux dy srkwrI AMkiVAW bwry d`sdw hW, ik
jdoN AMgryzW ny pMjwb ij`iqAw sI iksy vI is`K ny qMbwkU mUMh nhIN
sI lwieAw, pr A`j mY du`K nwl kihxw pY irhw hY ik, imslW dy
zmwny ivc isMG AwdrSW dI Avhylxw kIqI geI hY[ imsldwrW ny
dunIAwdwrI kImqW rUhwnI kImqW au~pr qrjIh dyxw SurU kr id`qw
sI[ aus qoN ip`CoN dy ieiqhws ivc mYN piVHAw hY ik bwAd ivc dsm
ipqw dy AwdyS is`K Bu`lx l`g pey sn[ mYN Pwirstr dw
sPrnwmw vI piVAw hY[
pwdrI kuJ dyr cu`p irhw[ auh BweI gurmuK isMG dy ichry au~pr
Awey jzbwq pVHdw irhw, iPr boilAw ik ieiqhws gvwhI dyNdw hY ik
jyqU rUp ivc Kwlsw jI ny muslmwn kOm nwl auh koml slUk nhIN sI
kIqw ijs dI isMG AwdrSW qoN bwkI kOm Aws sI[ Awp ivdvwn ho,
ivcwr kro[
XUrp dy ieiqhwskwrW S`k hY ik bwbw bMdw isMG bhwdr nwl
DoKw hoieAw sI[ ieiqhwskwr it`pxI krdy hn ik imslW vyly is`K
kOm dI vwgfor sMBwlx vwilAW ivc zrUr kuJ Aijhy AMS Swml ho gey
hoxgy ijnHW ny is`K AwdrSW dI sWB aus qrW nhIN rihx id`qI sI ijvyN

gurmiq pRkwS

71

dsMbr 2012

is`K AwdrS mMg krdy sn[ is`KW ny do vwr rwj sQwipq kIqw[
bwbw bMdw isMG bhwdr vyly vI qy mhwrwjw rxjIq isMG vyly vI[ QoVw
cu`p rih ik auh iPr bolx l`gw ik, mYN Akwl ausqq piVHAw hY[
is`K pMQ vrgw mzHb sRI gurU goibMd isMG jI dI mhwn dyx hY, ieh
bVIAW ipAwrIAW qukW hn:jls quhIN] Qls quhIN] nids quhIN] nds quhIN]13]63]
ibRCs quhIN] pqs quhIN] iCqs quhIN] aurDs quhIN]14]64]...
quhIN quhIN] quhIN quhIN] quhIN quhIN] quhIN quhIN]19]69]
quhIN quhIN] quhIN quhIN] quhIN quhIN] quhIN quhIN]20]70]

BweI gurmuK isMG jI, ieh imSn skUl 1853 eI: ivc sQwipq
hoieAw hY[ A`j 20 swlW qoN bwAd quhwfy pws ieh iSkwieq AweI hY
ik ies skUl dy kuJ is`K b`cy eIsweI bxnw cwhuMdy hn[ ienHW bIqy 20
swlW ivc is`K smwj Awpxy b`icAW cVHdI klw ivc ikauN nhIN r`K
sikAw? ienHW swlW ivc is`K pMQ ny kuJ ivSyS koiSS ikauN nhIN
kIqI? qW jo b`cy swidk qy isdk ivc rihMdy[ ieh quhwfI kuqwhI sI[
kwPI lMby smyN qk is`K ShIdW dy AwdrSW ny hI kOm sWB ky r`iKAw
hY qy hux quhwfy b`icAW ny Alarm (GMtI) vjwieAw hY ik swfy leI kuJ
kro?
myrI jwxkwrI Anuswr quhwfI koeI vI sBw nhIN hY jo ies nvyN bxy
mzHb dIAW ACweIAW dunIAw dy hr kony ivc phuMcw sky[ mYN jd
svrn mMdr (sRI drbwr swihb) jWdw hW qW mY bhuq du`K huMdw hY[
jdoN mYN au~QoN dw mwhOl is`K AwdrSW Anuswr nhIN dyKdw[ au~Qy mUrqI
pUjw huMdI hY[ hYrwnI huMdI hY jdoN swihb isMG bydI dI mUrqI dI au~Qy
Swm vyly AwrqI auqwrI jWdI hY[ swihb isMG bydI sRI gurU nwnk dyv
jI dI kuL qoN qW d`sy jWdy hn pr sRI gurU nwnk dyv jI mUrqI pUj nhIN
sn[
quhwfI koeI AijhI sBw vI nhIN hY jo is`K gurduAwirAW ivc
mhMqW v`loN huMdIAW kurIqIAW Kqm kr sky[ A`j qk quhwfy gurduAwry
mhMqW ADIn hn Aqy aunHW mhMqW dI mdd ibRitS srkwr kr rhI hY,
pr is`K imslW dy rwj vyly vI qusIN Avysly hI rhy ho[ Aijhy kMm
hkUmqW nhIN kr skdIAW[ Aijhy kMm is`K sMgTnW ny hI krny sn[

gurmiq pRkwS

72

dsMbr 2012

pr aus vyly iksy dw iDAwn ies v`l nhIN igAw[


hux vI quhwfy pws bhuq kuJ hY[ quhwfy pws iek r`b dw sMklp
hY[ jo Kwlsw pMQ dI ^ws pUMjI hY[ quhwfy pws sRI gurU nwnk dyv jI,
sRI gurU goibMd isMG jI dw nwm hY ijs dw sB is`KW dy mn ivc fUMGw
siqkwr hY[
srIr dI hoNd kwiem r`Kx leI rotI zrUr iek mu`K loV hY, pr
mnu`K kyvl rotI dy shwry izMdw nhIN rihMdw[ rUhwnI mMgW vI aus au~qy
BwrU huMdIAW hn[ rUhwnI mMgW dI loV srIirk mMgW nwloN vDyry huMdI hY[
rUhwnI mMgW dI pUrqI leI quhw iek smwijk jQybMdI dI loV hY, jo
ies ivSy qy ivcwr kry ik Awaux vwlIAW nslW dw mwrg drSn
ikvyN kIqw jwvy? pr ieh qW hI sMBv ho skdw hY jykr qusIN AwpxI
kOm AMdr ieh jwigRqI pYdw kro, ik ^Un dy dirAw qr ky qusIN A`j
AwpxI hoNd dy Awp mwlk bxy ho[ myrIAW SuB ie`CwvW kMvr ibkrm
isMG jI phuMcw dyxIAW[
pwdrI nwl g`lbwq qoN auprMq 1 AkqUbr, 1873 eIsvI ivc
hI sRI AMimRqsr ivKy mMjI swihb nwmI sQwn qy, dusihry dy idn isMG
sBw dI pihlI mIitMg bulweI geI Aqy audoN qoN hI is`K Pyr qoN sMgiTq
hoxy SurU ho gey[

...swihqkwrW id` q I Axmu ` l I sy D

(sPw 64 dw bwkI ih`sw)

(7) iqQY hoie scw nIswxu : sRI gurU nwnk dyv jI Anuswr iek
lyKk AwpxI rcnw ivc s`cweI, nykI qy suMdrqw dy pRqIk pRBU
dy nwm dw ivSlySx krnw cwhIdw hY qy aus dy AsIm h`d-bMinAW
dy vrxn duAwrw mnu`K vI ivSwl bxn dI pRyrnw dyxI cwhIdI
hY[ ieho ijhw ivSlySx mnu`K bRihmMfI cyqnw pRdwn krygw ijs
dI shwieqw nwl mnuK
` jIvn ivc auqpMn hud
M IAW vMgwrW qy sMktmeI
siQqIAW nij`Tx ivc smr`Q ho skygw[ ij`Qy jIv dy krmW dw
lyKw mMigAw jWdw hY au~Qy ieh nwm-rUpI lyKw hI s`cw inSwn huMdw
hY[

gurmiq pRkwS

73

dsMbr 2012

nvM b r 2012 qo N A` g y . ...

gurbwxI dI lg-mwqR inXmwvlI : Koj qy sMBwvnw


-jQy. joigMdr isMG*
ieku ibMin dugx ju qau rhY jw sumMiqR mwnv ihlih]

pMfq qwrw isMG nroqm ikRq gur igrwrQ koS Bwg dUjw sPw 163
ibMin dugx gu: ibnw duAq
Y m XQw ieku ibMin dugx ju qau rhY[
pMfq igAwnI hzwrw isMG ikRq SRI gurU gRQ
M koS ijld dUjI sPw 185
ibMin dugx (A:) ibnw, dq
Y [ XQw- ieku ibMin dugx ju qau rhY
jw sumiM qR mwnvih lih[
iek (vwihgurU qoN) ibnW jo (dug
` x) dq
Y hY (qau rhy) qdoN dUr hud
M I
hY, jd mnuK
` (su mMq)R sRS
y t mMqR Bwv gur mMqR lvy[
gurSbd rqnwkr mhwn koS BweI kwnH isMG nwBw sPw 652
ibMin : ikirAw ivSySx gXwqw (gXwnI ho ky, jwx ky) dyK,o ibMn
ieku ibMin dugx ju qau rhY jw sumiM qR mwnvih lih ijs dy mMqR pRwpq
krky purK iek dw gXwnI hoieAw dq
Y sMswr ivc juiVAw rihMdw hY Bwv
dunIAw C`f ky sMinAwsI nhIN hud
M w ArQwq rwj jog Bogdw hY[
sRI gurU gRQ
M swihb koS BweI swihb BweI vIr isMG jI sPw 474
ibMin dugx (A: s:, dyS BwSw) ibnw dq
Y [ XQw- ieku ibMin dugx
ju qau rhY jw sumiM qR mwnvih lih[iek (vwihgurU qoN) ibnW jo (dug
` x)
dq
Y hY (qau rhy) qdoN dUr hud
M I hY, jd mnuK
` (su mMq)R sRS
y t mMqR Bwv gur
mMqR lvy[
Awid sRI gurU gRQ
M swihb jI stIk (PrIdkot vwlw tIkw) ijld
nMbr 4 sPw 2846
eyk vwihgurU qoN ibnw jo dUjw Bwv igxIqw hY iqs dq
Y Bwv qy ieh
jIv qb rihq hoqw hY (jw) jb ieh mwnuS siqgurNo ky aupdyS rUpI (su)
sRS
y t mMqR ko pwqw hY[
Awid sRI gurU gRQ
M swihb jI dw sMpd
R weI tIkw sRI AmIr BMfwr sYNcI
dsvIN tIkwkwr sMq ikrpwl isMG jI sPw 489
*swbkw jQydwr sRI Akwl qKq swihb, sRI AMimRqsr[ mo: 98148-98251

gurmiq pRkwS

74

dsMbr 2012

jykr ieh mwnvih = mnuK


` sRI gurU Amrdws pwiqSwh jI dy
sumiM qR=sRS
y t mMqr lYxw kry qW ieh jIv, iek vwihgurU qoN ibnW ju
dugx (du-gx)= jo dUsrw igxqI ivKy dvYq Bwv Aw irhw hY, qau rhY=
qW aus v`lNo rih jWdw hY[
vw-iek pRBU qoN ibnw jo igxqI ivKy du=dud
M vwd, jMmxw mrnw,hrKsog Aw irhw hY, aus v`lNo rih jWdw hY[
AQvw - ieku ibMin dugx ju qau rhY jw sumiM qR mwnvih lih]
jW iek mnuK
` sRI gurU Amrdws pwiqSwh jI dy su=sRS
y t mMqr
lYxw kry qW ieku=iek pRBU dy pRm
y ivKy ibMin=ivMinHAw jWdw hY[ vw-iek
jo Aduq
` I pRmwqmw hY aus ibMin=dyK lYNdw hY Aqy dUsrw jo dvYq Bwv
igixAw jWdw hY aus qoN rih jWdw hY[
ArQ boD sRI gurU gRQ
M swihb jI Bwg pMjvW fw. rqn isMG j`gI sPw
1679
iek pRBU jwnx (ibMin) nwl jo dq
Y Bwv (dugx) hY, (auh) qdoN
Kqm (rhYN) hud
M w hY, jdoN mnuK
` gurU dw aupdyS pRwpq kr lYNdw (lih) hY[
sRI gurU gRQ
M swihb (mUl pwT eyvm ihMdI Anuvwd) cOQI sYNcI fw. joD
isMG sPw 1395
aus eyk ko pihcwn kr dq
Y Bwv smwpq ho jwqw hY AOr AYsw qbI
hoqw hY jb s`cy gurU ky sRS
y t aupdyS ky mwiDAm sy eyk pRBu ko pihcwn kr
pRwpq kr lIXw jwqw hY[
sRI gurU gRQ
M swihb ieMgilS AYNf pMjwbI trWslySn fw. mnmohn
isMG vwlIAm 8 sPw 4607
iek pRBU dy bgYr hors dw ipAwr kyvl qW hI auh dUr hud
M w hY, jd
mnuS gurW dI sRS
y t bwxI nwl ihl jWdw hY[
sRI gurU gRQ
M swihb jI stIk, sMq igAwnI ibSn isMG jI Kwlsw
kwlj AMimRqsr vwly sPw 415
iek vwihgurU qoN ibnW dUjw Bwv igxIdw hY iqs dq
Y Bwv qoN jIv qW
rihq hud
M w hY jdoN gurW dw aupdyS lYNdw hY[
sRI gurU gRQ
M swihb jI stIk Bgq bwxI stIk pMfq nrYx isMG jI
gXwnI lwhOr mujg
M W vwly sPw 455
jyhVw mnuK
` (gurU Amr dws jI dy) SuB aupdyS pRwpq krdw hY,

gurmiq pRkwS

75

dsMbr 2012

(auh) iek (ibMin) jwx lYNdw hY Aqy dq


Y rUp sMswr ivc juiVAw rihMdw
hY (ArQwq gur isKI ivc Awqm igAwn pRwpq krn leI sMswr
iqAwgx dI loV nhIN hYN)[
Bgq bwxI mrm boDnI tIky sihq ikRq sRI mwn sMq sMpr
U n isMG
jI pI.AYc.fI. sPw 583
ju qau (qWqy ijhVw koeI BI) mwnvih (mnuK
` ) jwsu (ijs siqgur
Amrdws dy) mMqR (aupdyS) lih (lY lvy), ibMin dugx (dUeI qoN ibnW
iek dq
Y srUpI) hI (hoXw) rihMdw hY) Bwv sdIvkwl inrMkwr dy srUp
ivc ilvlIx rihMdw hY[
ipRXw sRI gurU gRQ
M swihb Awid jI dy ikRq BweI Swm isMG jI sPw
753
iek qy ibnw dUsrw gxIqw hY jo so qau rhqw hY[

gurbwxI dIAW lgW mwqRW dI ivl`Kxqw BweI swihb rxDIr isMG


sPw 347
duqI (swry) gux (ArQwq qRg
Y x
u I mwieAw) ivMnH ky (kwbU ivic
krky) ieku jo Akwl purK hY qd AsiQr rihMdw hY (ihridAW ivic)
jdoN auqm purS (mnuS, jigAwsU jn) sumMqR (gurmMqR) dy lgwqwr
AiBAws ivc ihly (lgy hI) rihx[ ibMin dugx duqI guxW byD ky
(ibMnH ky)[ ibMin pd ieku dy nwil nhIN auTwauxw, blik ies pd
dy pwT dugx dy nwil pVHnw hY[ dugx dw xwxw A`Kr Agy
sbMDk pd dI sMBwvnw r`Kdw hY[ ieku pd dy k`ky A`Kr AONkV hox
kir pd dI sMBwvnw rihMdI hI nhIN[ mwnv ihlih pwT shI hY
mwnvih lih pwT TIk nhIN[ ikauNik sumiM qR pd dy rwry pYr vwly
q`qy A`Kr ishwrI swP ivKy dy ArQ idMdI hY[ qW qy mwnvih lih
dy ArQ qW bnx jykr ieh ishwrI nw hud
M I[ mwnv gurmMqR ivKy ihlih
vwly ArQ shI hn-ihly rihx[ jo igAwnI ieh ArQ krdy hn ik
iek ibMdky (iek dw igAwn hwsl krky) dq
Y Bwv jo hY su qdoN rih
KVoNdw hY (dUr ho jWdw hY) jdoN mwnv gurmMqR ivKy ihl jWdy hn[ ieh
ArQ TIk nhIN bYTdy ikauNik rhY pd vrqmwn kwl ikirAw dw krm
(mPaUl) pd dugx jo auh (ArQeIey) bxwauNdy hn ieh bx nhIN
skdw[ ikauNik dugx pd dw xwxw A`Kr mukqw hox kir ieh pd bhu-

gurmiq pRkwS

76

dsMbr 2012

vcn vwck hY Aqy jykr ies pd dy Agy sbMDk pd ArQ boD krIey
qW rhY pd ies dy nwl koeI BI ArQ nhIN idMdw[ qW qy Awn guxW
ibMnk
H y (ibMin dugx) vwlw ArQ hI TIk hY[ dugx-duqI gux, Awn gux,
ArQwq qRY gux mwieAw qoN rihq, qRY guxI gux[
SbdwrQ sRI gurU gRQ
M swihb jI poQI cOQI sPw 1395
1.iek hrI jwx ky dugx (dq
Y Bwv) jo hY auh qd rhY (dUr hud
M w
hY), jd mnuK
` cMgy gur aupdyS nwl ihl jWdy hn, ipAwr krdy hn[ ijvyN
myrw mnu qnu hir sMig ihilAw
sRI gurU gRQ
M swihb drpx poQI dsvIN tIkwkwr fw: swihb isMG
fI.ilt sPw 561
pd ArQ:- ieku- iek Akwl purK [ ibMin- bIn ky, jwx ky,
pCwx ky[ dugx- dUjw Bwau, duic`qw-pn, ieh gxq ik prmwqmw qoN
ibnW koeI dUjw BI hY[ ju- jo, ijhVI (dugx hY)[ qau- qdoN[ rhY-dUr
hud
M I hY[ jw- jdoN [ sumiM qR- (siqgur dy) sRS
y t mMqR duAwrw[
ArQ:- jo dUjw Bwau hY auh qdoN hI dUr hud
M w hY jdoN mnuK
` gurU dy sRS
y t
aupdyS dI rwhIN iek prmwqmw pCwx ky pRwpq kr lYNdy hn[
Awid sRI gurU gRQ
M swihb drSn inrxY stIk qulnwqimk AiDAYn
tIkwkwr ig. hirbMs isMG sPw 1394 poQI 14
ijs (gurU dy) aupdyS nwl mnuK
` ihl jWdy hn (iPr aus nwl
ipAwr krdy hn) qW iek (hrI) jwx ky (aunWH dI) dq
Y -Bwvnw
(iqRSnw Awid) dUr ho jWdI hY[ ijs (gurU dy) sRS
y t mMqr nwl (jIv)
ihl jWdy hn (Bwv ismrn ivc mugD ho jWdy hn)[
B`tW dy sv`eIey stIk BweI joigMdr isMG jI qlvwVw sPw 140
pd-ArQ ieku-iek vwihgur[
U ibMin-bIn ky, pCwx ky[ dugxdvYqw, dUjw Bwau[ qau rhY- qW dUr hud
M I hY[ jw jdoN[ sumiM qR- srb
sRS
y t gurmMqR duAwrw[ mwnv mnuK
` , jIv[ ihlih- ig`Jy (prcy) rihMdy
hn[
ArQ: dq
Y w Bwv (dUjw Bwau) jo hY auh qW dUr hud
M w hY jdoN jIv srb
sRS
y t gur-mMqR duAwrw iek pwrbRhm pCwx ky aus nwl ig`Jy (prcy)
rihMdy hn[
sMQXw sRI gurU gRQ
M swihb jI tIkw Anyk bwxIAW BweI swihb BweI

gurmiq pRkwS

77

dsMbr 2012

vIr isMG jI sYNcI qIjI sPw 746


iek vwihgurU jI qoN Cut jo dvYq hY, qdoN hI imtdI hY jdoN mnuK
`
siqgurU jI dy gur-mMqR lYNdw hY[
it`pxI :- aupk
oR q tIkwkwrW ny ibMin Sbd dy b`by l`gI ishwrI
Aqy it`pI dw iDAwn nhIN kIqw[ gurbwxI AMdr sbMDkI rUp ivc ibnu
Aqy ivxu, ieh do rUp AwauNdy hn, ieh AMq AONkV nwl hI AwauNdy hn[
ienHW dI iek hor bhuq v`fI ivSySqw vI hY, Sbd koeI BwvyN K`by pwsy hovy
cwhy s`jy pwsy, aus dw AMq mukqw kr idMdy hn[ kuJ ku SbdW C`f ky
bwkI swry SbdW dw AMq mukqw kr idMdy hn[ Awpxw AONkV ijhVw hY,
auh siQr r`Kdy hn[ ijhVy kuJ ku SbdW dI lg siQr rihMdI hY, aus
dI ivSyS ivcwr Awaux vwly smyN ivc ivdvwnW nwl sWJI krWgy[ ibMinikRAw, pUrn kwrdMqk hY, ijs dw ArQ hY pCwx ky, jwx ky[sMsikRq
ivc DwqU ibMd dw ArQ hY jwnxw, pCwnxw[
bbw ibMdih ibMd imlwvw] ibMdih ibMid n ibCurn pwvw]
(pMnw 341)

ies qoN pRwikRq Aqy pMjwbI rUp hn ibMn Aqy bIn[


hyT ilKy ivdvwnW ny ibMin Sbd dI bxqr smiJAw hY, aunWH ny
bIn ky, jwn ky, smJ ky, ArQ kIqy hn[ gurbwxI dy ivc ibMin Sbd
dw pRwXvwcI Sbd ibMid AwieAw hY[ hyT ilKIAW pMkqIAW pwTkW dy
pVHn Xog hn[
- so bRwhmxu bRhmu jo ibMdy hir syqI rMig rwqw]
(pMnw 68)
- bRhmu ibMdy so bRwhmxu khIAY ij Anidnu hir ilv lwey]
(pMnw 512)
- bRhmu ibMdy so siqguru khIAY hir hir kQw suxwvY] (pMnw 1264)
- bRhmu ibMdY iqs dw bRhmqu rhY eyk sbid ilv lwie] (pMnw 649)
- bRhmu ibMdy so bRwhmxu hoeI]
(pMnw 1127)
- so bRhmxu jo ibMdY bRhmu]
(pMnw 1411)

hyT ilKy ivdvwnW ny sMdrB dy nyVy rih ky ArQ kIqy hn :BweI kwnH isMG nwBw, fw. rqn isMG j`gI, fw. joD isMG, pMfq
nrYx isMG jI gXwnI lwhOr mujg
M W vwly
SbdwrQ sRI gurU gRQ
M swihb jI

gurmiq pRkwS

78

dsMbr 2012

tIkwkwr fw. swihb isMG fI.ilt, ig. hirbMs isMG, BweI joigMdr
isMG jI qlvwVw
mwnv ihlih Aqy mwnvih lih do qrHW dy ArQ Aqy do qrHW dy pdCyd ivdvwnW ny kIqy hn[ ienHW bwry hyT ilKy Anuswr ivcwr kIqI jWdI
hY[ gurbwxI AMdr mwxs qy mwns, mnuK
` qy mwnuK SbdW dI vrqoN kIqI
geI hY[ Akwl ausqiq ivc bhu vcn mwnv Sbd dI vrqoN kIqI geI
hY[
SbdwrQ dsm gRQ
M swihb poQI pihlI sMpwdk BweI rxDIr isMG
pblIkySn ibaUro pMjwbI XUnIvristI pitAwlw sPw 21 Akwl ausqiq
ivc mwnv ieMdR gijMdR nrwDp jOn iqRlk
o ko rwj krYNgy[ gurbwxI dI
inXmwvlI Anuswr jdoN lgmwqRI inXm Anuswr h dI ishwrI nwl bhu
vcn nhIN Awvygw[gurbwxI ivc iek vcn qoN bhu vcn Sbd jdoN bxwey
jWdy hn qW h mukqw hud
M w hY, ijvyN Avr qoN Avrh, sMq qoN sMqh, jn
qoN jnh, Bgq qoN Bgqh, log qoN logh ies qrHW dy hor vI keI Sbd
hn[ieh Sbd mwnv bhu vcn hY, A`gy Sbd ihlih dI ikirAw bhu
vcn dI hY, ihlih dw ArQ hY ig`J jwxw, prc jwxw, AMqr Awqmih
iek-imk ho jwxw[ hyT ilKIAW gurbwxI dIAW qukW vI ies g`l dI
pRV
o q
H w krdIAW hn:- bhuir n CofY hir sMig ihlY]
(pMnw 236)
- sKI nwil vsw Apuny nwh ipAwry myrw mnu qnu hir sMig ihilAw]
(pMnw 249)

pR:o swihb isMG jI vI mwnvih Sbd by-iDAwny C`f gey hn[


gurmqI lgWmwqRW Anuswr hyTW ArQ AMikq kIqy jWdy hn:jdoN mnuK
` sRS
y t gurmMqR duAwrw iek pwrbRhm pCwx ky aus nwl
prcy rihMdy hn (Bwv AMqr Awqmy iek-imk ho jWdy hn,) dq
Y Bwv dUjw
Bwv jo hY, (auh) qdoN dUr hud
M w hY[ iek pwrbRhm pCwx ky (krm kwrk
iek vcn puilMg) hY[ au~cwrx du+gx krnw hY[
pMcwhru indilAau suMn shij inj Gir shwrHau]

(pMnw 1408)

ivdvwnW ny ies pMkqI dy v`K-v`K ArQ kIqy hn[


pMfq qwrw isMG nroqm ikRq gur igrwrQ koS sPw 90 Bwg dUjw
pMcwhru vw. pWc kwmwid doK jo jno ky suB guxNo ko hrny vwly hY iqn

gurmiq pRkwS

79

dsMbr 2012

ko, XQw-pMcwhru indilAau sun


M shij inj Gir shwrau[
pMfq igAwnI hzwrw isMG ikRq SRI gurU gRQ
M koS ijld dUjI sPw 94
pMcwhruin (gu.[ sMsikRq pMcn[ AwhrxM=PVnw) pMj PV lYx vwly
Bwv pMj gXwnyNidRX, jo ibRqI PV lYNdy hn, iekwgr hox vyly bwhr
iK`c lYNdy hn[ XQw-pMcwhruin dilAau sun
M shij inj Gir shwrau [
gurSbd rqnwkr mhwn koS BweI kwnH isMG nwBw sPw 592
pMcwhru pMj gXwn ieMdIR AW iviSAW v`l Awhrx (lY jwx) vwlw
AMqhkrx, pMcwhru indilAau
sRI gurU gRQ
M swihb koS BweI swihb BweI vIr isMG jI sPw 397
pMcwhruin (gu:) sMsikRq, pMcn@[ AwhrxN=PVnw) pMj PV lYx
vwly Bwv (pMj gXwnyNidRX, jo ibRqI PV lYNdy hn[ XQw pMcwhruin
dilAau sun
M shij inj Gir shwrau (1408)[
ipRXw sRI gurU gRQ
M swihb Awid jI dy ikRq BweI Swm isMG jI sPw
761
pMc jo hrx hY imRg hYN gXwnyNdR suB gux rUpI AMgr
U I ky Kwxy hwry
pRmwn corI imrgu AMgr
U I Kwie 1 vw pMc kwmwid jo hYN hrxy hwry s`qUR
2 vw 3] AYsw nwmu siqgurW ny qumwry irdy myN bswXw hY[
sRI gurU gRQ
M swihb jI stIk, sMq igAwnI ibSn isMG jI Kwlsw
kwlj AMimRqsr vwly sPw 478
pMcwhruin pMjW iviSAW dilAw hY jW pMcwnn Syr iviSAW
dilAau-dilAw]
pMjW iviSAW dilAw hY Aqy APur pRmwqmw sihjy hI Awp ny
Awpxy irdy ivc shwirAw Bwv DwirAw hY[
sRI gurU gRQ
M swihb jI stIk Bgq bwxI stIk pMfq nrYx isMG jI
gXwnI lwhOr mujg
M W vwly sPw 492
(qusW mn ) pMc+Ahurin*) curwx vwly pMjW (igAwn ieMidRAW)
dl sui` tAw hY (ies krky quhwfw mn) sun
M (Purny qoN rihq) ho ky sihjy
hI Awpxy Gr (Awqm srUp) ivc itk igAw hY[
* sMsikRq, Awhrx=CInxw, iksy pdwrQ qoN iek pdwrQ dUjI
QW qy lY jwxw[
sMpd
R weI ies dw ArQ krdy hn :-

gurmiq pRkwS

80

dsMbr 2012

(ivSY rUp ) pMjW AwhrxIAW AQvw (2) AgXwn rUp pMcwnn


(Syr) -dl sui` tAw hY[
Awid sRI gurU gRQ
M swihb jI stIk (PrIdkot vwlw tIkw) ijld
nMbr 4
pWcoN ivSy rUp imrgoN ko vw (pMcwhru) pMcwnn ArQwq AigAwn rUpI
Syr ivSyS krky Awp ny dilAw hY[ AO suqy hI (sun
M ) APur pRmwqmw ko
Apny irdY rUp Gr mYN (shwra) Bwv Dwrn kIAw hY[
Awid sRI gurU gRQ
M swihb jI dw sMpd
R weI tIkw sRI AmIr BMfwr sYNcI
dsvIN tIkwkwr sMq ikrpwl isMG jI sPw 588
ArQ:- pMcwhruin nwm Syr dw hY jo pMjy nwl hrnw kry ies qrP
hMkwr rUpI vw-kRD
o rUpI vw-kwl rUpI pMcwhruin = Syr Awp jI ny
dlnw kIqw hY[ vw-pMj kwm Aidk rUpI pMjW hrnw AQvw pMj igAwn
rUpI hrnIAw Awp jI ny ivvyk dy bl nwl dlxw kIqw hY[ sun
M APur
rUp pRmwqmw suqy isD Awpxy AMqhkrx rUp Gr ivc shwra =DwirAw
ArQwq pwieAw hY[
ArQ boD sRI gurU gRQ
M swihb jI Bwg pMjvW fw. rqn isMG j`gI sPw
1695
pMj igAwn ieMdIR AW hrn vwly (AigAwn Awp ny) dl id`qw
hY Aqy APur (pRB)U sihj suBw Awpxy ihrdy (inj Gir) ivc shwirAw
hY[
sRI gurU gRQ
M swihb (mUl pwT eyvm ihMdI Anuvwd) cOQI sYNcI fw:
joD isMG sPw 1408
pWcoN ieMdIR au ky AigAwn ko nwS krny vwly hy gur,U qUny AiDAwqimk
smrsqw ky kwrx aus siQr pRBU ko Apny ihrdy myN Dwrn kIAw huAw hY[
Awid sRI gurU gRQ
M swihb drSn inrxY stIk qulnwqimk AiDAYn
tIkwkwr ig. hirbMs isMG sPw 368
(hy gurdyv! qusW) pMjW (igAwn ieMidRAW dI AigAwnqw) dy smudwie
cMgI qrW dl id`qw hY (Bwv nwS kr id`qw hY Aqy) Awqimk Afolqw
rwhIN APur (pRBU dy pRqwp ) Awpxy ihrdy Gr ivc jirAw hY[
SbdwrQ sRI gurU gRQ
M swihb jI poQI cOQI sPw 1408
pMjW ieMdrIAW hrn vwly (ivSy) dilAw Aqy sun
M (APur hrI)

gurmiq pRkwS

81

dsMbr 2012

shjy hI Awpxy AMqr Awqmy itkwieAw[


sRI gurU gRQ
M swihb drpx poQI dsvIN tIkwkwr fw. swihb isMG
fI.ilt sPw 561
AigAwn Awp ny nws kr id`qw hY Aqy Awqimk Afolqw dI
rwhIN APur inrMkwr Awpxy ihrdy ivc itkwieAw hY[
sRI gurU gRQ
M swihb ieMgilS AYNf pMjwbI trWslySn fw. mnmohn
isMG vwlIAm 8 sPw 4653
qMU pMjW hI luBwaux vwly BUqinAW kucl C`ifAw hY Aqy suAwmI
suKn
Y hI Awpxy inj dy Dwm AMdr itkw ilAw hY[
Bgq bwxI mrm boDnI tIky sihq ikRq sRI mwn sMq sMpr
U n isMG
jI pI.AYc.fI. sPw 629
1. pMjW sQUl BUqW dy srIr, 2. pMjW igAwn ieMdIR AW, 3. pMjW krm
ieMdIR AW, 4. pMjW pRwxW, 5. pMjW q`qW dy sqoBwg qoN bxy pMj ibrqIey mn
rUp) pMjW pWijAW hI ruin (rok ky-sMjm ivc sB inroD krky) dl
isitAw hY (ienW Awp ny) (Aqy) sun
M shj (Gwt) ivKy inj Gir
srUpI (Awqm pd ivKy shwrw DwrXw hoXw hY Bwv iesiQqIvwn ho inj
srUp ivKy)[
gurbwxI dIAW lgWmwqRW dI ivl`Kxqw BweI swihb rxDIr isMG
sPw 405
pMcW dUqW (siqgurU sUrmy gurU Arjn swihb ny) Sbd rUpI bwx
nwl run
M ky (prun
M ky, ibMnH ky) dl isitAw[ APur suAwsW dI sun
M dSw
shjy hI inj Awqmy AMdr shwr (rok) ilAw[
ruin pd dy A`Kr qy auprlI it`pI rhI hoeI hY[ ibMdy ibMdIAW
Aksr Cwpy ivic lwauxIAW rih geIAW hn[ qW qy Asl pd hY ruin,
Bwv run
M H ky prun
M H ky dw hY[ ies qoN pihly sveIey dI sB qoN ipClI quk
ies dy nwil lgdI quk AMdir gur sUr pd sUrmy gurU dy pRqIpwdk
hn[ sbid haumY invwirau Sbd bwx duAwrw siqgurU sUrmy ny bwx
mwr ky haumY invwr idqI[ hux nwil lgvIN hI ies nwil lgdy pihly
dI muF
` lI sqr AMdir BI auhI Bwv cilAw AwauNdw hY ik pMjW dUqW kwm,
kRD
o , loB, moh, AhMkwr) Sbd bwx nwil run
M prun
M H ky dl isitAw[
ruiM n pd iblkul TyT pMjwbI dw hY[ Plwxy run
M x ho geI[ qW qy ieQy

gurmiq pRkwS

82

dsMbr 2012

spSt vrqoN ruiM n pd dI shI hY[


bhuqIAW AklW vwly kQ`kV igAwnI lgmwqRI inXmW dw au~kw hI
iKAwl nw r`Kdy hoey BWq BWqI pwT Awpo AwpxI mn aukiq bxwauNdy hn[
tRk
Y t suswietI dy koS vwly jn pMcw hruin pwT iK`c ky bxwauNdy hn[
AwpxI mn aukiq ivqpqI GV ky ies dy ArQ BI inry iK`cvyN hI krdy
hn jo au~ky hI Gtdy nhIN[ SbdwrQI piqvMqy pMcwhru indilAa ieauN
inKyVvIN iK`c pwV vwlw pwT bxwauNdy hn qy inj shyVvIN ArQwvlI
ivic ilAwauNdy hn jo au~kI hI Fuk
` vIN nhIN[ AnykW pwTI jn pMcw hrin
dilAau ieau inKyVvW pwT krdy hn Aqy rwry dy hyTW l`gy AONkV au~kw
hI Kw jWdy hn, auTwauNdy lwauNdy hI nhIN[ dUjy AYsy pwTI (AKMf pwTI)
BI suxy pyKy hn jo ies AONkV aufwauNdy hoey pMcwh rin dilAau pwT
krdy hn Aqy ArQ Anumwnk EhnW dw ieh hud
M w hY ik pMjW dUqW rx
ivic dilAw hY[ pRq
M U rx dy Bwv vwlw pd xwxy nwil hI Awau, nMny nwl
nhIN AwauNdw[ rin kdy vI bwxI AMdr rx dw Bwv nhIN idMdw[ rwry
AONkV lgw krky ilKqI CpqI bIV ivc pwieAw jWdw hY[ qW qy ies
AONkV kdy aufwieAw nhIN jw skdw, nwhI glqI nwl ligAw AnumwinAw
jw skdw hY[ keI pwTI qy igAwnI pMcw hrin dilAau pwT krdy hn
qy ArQ krdy hn, pMjW hrnW dilAw[ pRq
M U nMny A`Kr lgI ishwrI
kdy dw ArQ nhIN dyvg
y I blik ny dw ArQ dyvg
y I[ so shI pwT
ruiM n dilAau hI hY[
sMQXw sRI gurU gRQ
M swihb jI tIkw Anyk bwxIAW BweI swihb BweI
vIr isMG jI sYNcI qIjI sPw 844
(hy! sRI gurU Arjn dyv jI) Awp jI ny pMj (igAwn ieMdyR jo mn
iekwgr nhIN hox idMd)y auhnW (Awpxy) v`s ivc kr lIqw hY, APur
prmwqmw Awpxy irdy ivc (jr ilAw AQvw) DwirAw hY[
gurbwxI pwT drpx dmdmI tkswl (jQw iBMfrW) mihqw igAwnI
hrnwm isMG jI Kwlsw sPw 653
iqMn qrHW dy pwT AMikq hn pMcwhruin = Syr kwl dilAw
pMcw hruin = pMjy hrn, kwmwidkW dl id`qw[
indilAau

gurmiq pRkwS

83

dsMbr 2012

B`tW dy sveIey stIk BweI joigMdr isMG jI qlvwVw sPw 286


pd ArQ:- pMcwhru- pMj igAwn ieMdrIAW (gum
M rwh kr ky
ivkwrW v`l) iljwx vwlw, mn[
ArQ:- Awp jI ny pMj igAwn ieMdrIAW (gum
M rwh kr ky ivkwrW
vl) iljwx vwly mn dl-ml id`qw hY; Awqm igAwn duAwrw injGr (sY srUp) ivc itk ky APur AvsQw-meI Ajr-vsqU jirAw
hY[ khu nwnk iqin jin inrdilAw swD sMgiq kY JlI ry]
(inrdilAw=cMgI qrW dl-ml id`qw hY)[
it`pxI :- auprokq tIkwkwrW dy iBMn-iBMn kIqy ArQ pwTkW ny pVH
ley hn[ gurbwxI dI lgmwqRI dy inXm Anuswr pMcwhru Sbd iek
vcn puilMg hY, iek vcn krm kwrk hY[ ies dy ArQ pMj igAwn ieMdyR
bhu vcn krny drusq nhIN jwpdy[ mn v`s krnw AQvw AigAwn
nwS krnw pRsiM gk hn[ hrn Sbd jo hY, rwry dy AONkV nwl nhIN
Awvygw[sMsikRq ivc ieh Sbd hirn rwry dI ishwrI nwl hud
M w
hY[gurbwxI ivc kuJ Aijhy Sbd hn, ijnHw dw ivclw A`Kr AONkV
sihq hud
M w hY, ijvyN ik Awqur, Arux, AMkr
u ,u AMBl
u w, cqur, jmunw,
Twkur, dwrun, bwsur, bCurw, bgulw, mDur, vwsulw Awidk Sbd AwauNdy
hn[
indlAau Sbd inr dly dw sMKp
y hY[ inrdilAw Sbd gurbwxI
AMdr AwauNdw hY (khu nwnk iqin jin inrdilAw swDsMgiq kY JlI]
gurbwxI AMdr pMc BU Awqm = pMc BUAwqmnu = pMjW q`qW dI sUKm AMS
qoN bixAw AMqhkrx[mn[ gurbwxI pRmwx=iehu mnu pMc qqu qy jnmw]
Sbd dI vrqoN kIqI geI hY[ ies dw pwT pMcwhru indlAau aucwrn
krnw auicq hY[BweI swihb BweI rxDIr isMG jI gurbwxI ivl`Kxqw
ivc ilKdy hn ik rn n`ny A`Kr nwl gurbwxI ivc ikqy vI nhIN
AwauNdw, ieh Sbd rx xwxy A`Kr nwl AwauNdw hY, pr ieh Sbd
gurbwxI ivc n nwl vI AwauNdw hY
- sUru ik sK rn qy frpY sqI ik sWcY BWfy]
(pMnw 338)
- dwgy hoih su rn mih jUJih ibnu dwgy Big jweI] (pMnw 970)

cldw.......

gurmiq pRkwS

84

dsMbr 2012

2
gwgr c swgr-2
swgr-22

Akl klw dI SkqI


-fw. ieMdrjIq isMG gogA
o wxI*

AklI swihbu syvIAY AklI pweIAY mwnu]


AklI piV@ kY buJIAY AklI kIcY dwnu]

(pMnw 1245)

solWH klwvW iv`cNo ATvIN klw Akl klw hY[ Akl Sbd bwry
mhwn koS dy krqw ny dIrGqw nwl smJwieAw hY, Akl sMgXw-bui` D,
Asl ivc Akl dw ArQ aUT dw inaul (inaul qoN Bwv pSU dy pYrIN
lwaux dw izMdw, ieh ivSyS krky aUT dy lweIdw hY) jo inaul (izMdry)
dI qrHW AwdmI dI ivRq
` I (AMqhkrx dI lihr, mn dw qrMg, iDAwn,
surq) inXm ivc lY Awvy, so Akl hY[
pMjwbI AKwx koS ivc Akl sbMDI bhuq swry lok AKwx hn[
AKwx qoN Bwv kQw jW pRsg
M hY, ijnHW ivc jIvn dw q`q igAwn hY[ ijvyN
jdoN k`d-kwT nwloN isAwxp mh`qqw id`qI jwvy qW ikhw jWdw hY,
Akl v`fI ik BYNs[ iesy qrHW jd mUrK AwdmI nwl sWJ r`Kx
inMdxw hovy qW smJwieAw jWdw hY, Akl vwly nwl BIK mMgI cMgI pr
mUrK nwl rwj rwivAw mMdw[ koeI mn`K
u dyKx qW is`D p`Drw ijhw
jwpy pr pYsy tky dy mwmly ivc Gwtw nw Kwvy qW AKwx hY, Akl dw AMnwH
gMF dw pUrw[ Akl dI mh`qqw dw vrxn ieauN vI kIqw jWdw hY,
AklW bwJoN KUh KwlI[ jd Akl ivhUxw aulty kMm kry qW ivAMgmeI
cot hY, AkloN GuQ
` I fUm
M xI surmw pwvy n`k[ ienHW AKwxW dw q`qswr muV
-muV mnuK
` dIAW AMqhkrx dIAW lihrW, mn dIAW qrMgW, iDAwn jW
surq inXmb`D krn leI pRr
y dw hY[
iesy qrHW muhwvrw koS ivc Akl sbMDI bhuq muhwvry hn[ muhwvrw
qoN Bwv, XogX rIiq nwl SbdW dw vrqxw jW Sbd Aqy vwkW dw Kws
ArQW ivc vrqwau hY, ijvyN : Akl au~qy pVdw pYxw (m`q mwrI jwxw);
Akl Awauxw (smJdwr hoxw) Akl siTAw jwxw (buFwpy dw Asr);
Akl isKwauxw (m`q dyxw); Akl Krc krnw (soc ivcwr nw kMm
krnw) Akl Kwqy sut
` xw (byAklI ivKwauxw); Akl KuF
M I hoxw (idmwg
kmzor hoxw); Akl ig`itAW ivc hoxw (mUrK hoxw); Akl gum
M hoxw
(Akl mwrI jwxw); Akl itkwxy Awauxw (smJ Awauxw); Akl qy
*Kwlsw kwlj, sRI AMimRqsr[ mo. 98159-85559

gurmiq pRkwS

85

dsMbr 2012

p`Qr pYxw (kuJ nw suJ


` xw); Akl dw crn jwxw (isAwxp dI g`l nw
krnw); Akl dw vYrI (byvkUP) Akl dy nhuM lhwauxw (hoS nwl c`lxw)
Akl jMdrw mwrnw (Akl qoN kMm nw lYxw); Akl ip`Cy l`T leI
iPrnw (byvkUPI dIAW g`lW krnw); Akl r`Kxw (AklmMd hoxw)[ ies
qoN ielwvw hor vI AnykW AKwx jW muhwvry hn[
dwinSvrW ny ielm qy Akl ivc sU^m ijhw Byd mMinAw hY[ iek
bWdr A`g lwauxI isKw id`qI ieh ielm hY pr aus Akl nhIN
id`qI ik A`g nwl nukswn kI-kI hovg
y w? iesy qrHW ielmdInW dI sMswr
ivc izAwdw Brmwr hY[ ies qoN vI A`gy AwpsI lVweIAW sVkW qy
durGtnwvW, Kqrnwk nSy, bdPYlIAW Aqy Anyk smwijk kukrmW ivc
ielmdIn sB qoN A`gy hn[ bhuqI vwr jo bury krm AnpVH bMdw kr irhw
hY, auhI piVHAw-iliKAw kr irhw hY[ keI vwr ielm dI qwlIm nw
huiM dAW vI iksy mn`K
u dI Akl A`gy v`fy v`fy ielmdIn Juk jWdy hn[
smuc
` I ivcwr qoN Bwv Akl iek SkqI hY[ Akl klw krky hI
mn`K
u ny mhwn KojW kIqIAW hn[ Akl klw krky hI KuK
M wr Syr ipMjry
c bMd krky mn`K
u ny srks dw pwqr bxw ilAw hY[ bgYr n`Q jW nkyl
qoN msq hwQI AMkS
u nwl AwigAwkwrI bxw ilAw hY[ pMc qMqr dI
kQw ivc Akl dI mh`qqw ieauN vrxn kIqI hY, ies dunIAw ivc
Akl A`gy nw koeI cIz durl`B hY qy nw koeI cIz AsMBv hY[
hux Akl sbMDI swvDwnIAW vI hn ik Akl dI SkqI brkrwr
ikvyN r`iKAw jw skdw hY[ sRI gurU nwnk dyv jI dw kQn hY ik Akil
eyh n AwKIAY Akil gvweIAY bwid Bwv ies Akl nhIN AwKIdw ik
Akl ivArQ gvw leI jwvy[ iesy qrHW SyK swAdI ny guilsqW ivc
iliKAw hY, mYN isAwixAW qoN iek nsIhq puC
` I, aunWH ny ikhw ik qUM
byAklW nwl nw iml[ jykr qUM b`D
u Imwn hYN qW byAkl ho jwvyNgw, jykr
qUM byAkl hYN qW v`D byvkUP ho jwvyNgw[
u I mwnvqw jwigRq kridAW sRI gurU nwnk
Akl klw bwry sm`c
dyv jI au~pr id`qIAW pMkqIAW ivc smJwauNdy hn ik BweI! Akl nwl
mwlk dI syvw krIey qy Akl nwl aus dI drgwh ivc ie`zq pweIey[
Akl duAwrw hI (bwxI) pVH ky smJIey Aqy Akl nwl horW smJweIey[
jIvn dw shI rsqw ieho hY[ ies leI Akl klw iek AijhI SkqI hY
ijs ivc smuc
` I mwnvqw dw su`K, SWqI qy cMgI jIvn jwc dw rwz hY!

gurmiq pRkwS

86

dsMbr 2012

dsqwr
-s. ieMdrjIq isMG Swh*
dsqwr bwJoN qyrI kI, pCwx vy pMjwbIAw[
kys, dsqwr qyrw, mwx vy pMjwbIAw,
dsqwr bwJoN qyrI kI, pCwx vy pMjwbIAw[
ey dsqwrI ^wqr keIAW, h`sdy sIs ktw ley sI,
kwiem rhy dsqwr, vy mWvW toty pu`q krvw ley sI[
keI cVH gey h`sdy sUlI, pu`q jvwn vy pMjwbIAw,
dsqwr bwJoN qyrI kI, pCwx vy pMjwbIAw[
srbMs vwr ky sWeINAW, qY,id`qI hY srdwrI ey,
qUM ByfW vWgr muMndw ey, d`s m`q qyrI ikauN mwrI ey[
nw cMgy l`gdy Syr, jy qUVI Kwx vy pMjwbIAw,
dsqwr bwJoN qyrI kI, pCwx vy pMjwbIAw[
nIhW ivc qyry vIr icxy, qUM CyqI Bu`l igauN vy,
ivrsw Awpxw idloN Bulw, PYSn qy fu`l igauN vy[
B`ul qY iks g`l dI, qUM jwxI jwx vy pMjwbIAw,
dsqwr bwJoN qyrI kI, pCwx vy pMjwbIAw[
mhWblI rxjIq isMG, qy PUlw isMG ijhw sUrw qUM,
BIV pvy koeI dyS kOm qy, qW pMjwbIAw mUhrw qUM[
nW sux ky nlUAw A`j vI, frn pTwx vy pMjwbIAw,
dsqwr bwJoN qyrI kI, pCwx vy pMjwbIAw[
ivrsw Aiq AmIr qyrw, nw j`ugW qweIN ivswrIey,
isr dy-dy PWsIAW cVH-cVH ij`iqAw, Poky BwA nw hwrIey[
Swh inmwxw nIc, qUM bVw mhwn vy pMjwbIAw[
dsqwr bwJoN qyrI kI, pCwx vy pMjwbIAw[
* sYNtrl Kwlsw XqImKwnw, puqlIGr, sRI AMimRqsr[

gurmiq pRkwS

87

dsMbr 2012

DMn DMn gurU nwnk dyv jI


-s. crn isMG cMn boLyvwlIAw*
DMn DMn gurU nwnk jI, qyrI mihmw AprMpwr
nnkwxy ivc jnm Dwr ky id`qI dunIAw qwr[
mihqw kwlU dy Gr jwieAw, iqRpqw mwqw mweI[
sUrj vwgUM flHkW mwry, vyKy kul lokweI[
rwie bulwr hYrwn ho igAw, q`k ky ieh Avqwr[
DMn DMn gurU nwnk jI...
...
...
cUhVkwxy qy sYdpury, lwhOr c vxj kmwieAw[
jwq-pwq Kqm krn leI, AYsw pwT pVHwieAw[
pMgq dy ivc lMgr Ckxw, sB leI hY aupkwr[
DMn DMn gurU nwnk jI...
...
...
jd Awey sulqwnpury ivc, rwjw dOlq loDI[
gurU swihb jY rwm ny, lgvw id`qw modI[
qyrW-qyrW qol Es ny, sB id`qw qwr[
DMn DMn gurU nwnk jI...
...
...
hirduAwr c lokW dw aunHW AYsw Brm imtwieAw[
cVHdy dI QW nwnk jI ny, lihMdy pwxI pwieAw[
Gt-Gt dy ivc, A`lw, eISvr v`sdw hY krqwr[
DMn DMn gurU nwnk jI...
...
...
KUn dy soihly gw ky nwnk, lwlo gL lwieAw[
rwjy SINh, muk`dm ku`qy, lokW smJwieAw[
bwbr aus jwbr kih ky, qoVy sB hMkwr[
DMn DMn gurU nwnk jI...
...
...
kIqy dUr hnHyry aus ny, <> pVHw ky[
su`qy lok jgwey aus ny, cwr audwsIAW lw ky[
iek vwr iPr Aw nwnkw, cMn dI suxIN pukwr[
DMn DMn gurU nwnk jI...
...
...
krqwrpury dy ivc phuMc ky, aus ny hL clwieAw[
ikrq krn qy vMf Ckx dw, AslI ieh srmwieAw[
boLyvwlIAw T`gW qoN iPr, bx igAw s`jx Xwr[
DMn DMn gurU nwnk jI, qyrI mihmw AprMpwr[
* aumrpurw, btwlw-143505. mo: 98785-56130

gurmiq pRkwS

88

dsMbr 2012

SRomxI gurduAwrw pRbMDk


dI is`K nslkuSI
sRI AKMf pwT swihb

kmytI v`loN 1984


dI Xwd c
jI dy Bog pwey

sRI AMimRqsr: 3 nvMbrnvMbr 1984 c dyS dI rwjDwnI


id`lI qy keI hor SihrW ivc guiM fAW
v` l o N is` K iPrky inSwnw
bxwauNidAW glW ivc bldy twier
pw ky mwry gey by-ksUr is`KW dI
Awqimk SWqI leI gurduAwrw
JMfw-buMgw s`cKMf sRI hirmMdr
swihb ivKy SRm
o xI gurduAwrw pRbD
M k
kmytI v`loN sRI AKMf pwT swihb
jI dy Bog puAwey gey[ BweI minMdr
isMG hzUrI rwgI sRI hirmMdr
swihb dy jQy v`loN ielwhI bwxI dw
kIrqn kIqw igAw qy Ardws
BweI kulivMdr isMG jI v`loN kIqI
geI[ auprMq isMG swihb igAwnI
jgqwr isMG luiDAwxw gRMQI sRI
hirmMdr swihb v`loN hukmnwmw

ilAw[
is`K nslkuSI dOrwn by-ksUr
mwry gey is`KW dy prvwrW coN bIbI
jgdIS kOr muK
` gvwh (s`jx kumwr
ky s ), s. jgmo h x isM G , s.
guirMdr isMG, s. gurdIp isMG
golfI, s. m`Gr isMG (ijs dIAW
dovyN l`qW nslkuSI dOrwn k`t
id`qIAW), bIbI suKvMq kOr, bIbI
joigMdr kOr, bIbI blivMdr kOr,
s. mohx isMG, s. kMvr isMG, s.
rxDIr isMG, bwpU AjIq isMG,
s. prmjIq isMG qy s.surjIq
isM G isM G swihb igAwnI
jgqwr isMG gRMQI s`cKMf sRI
hirmMdr swihb ny ienHW swry
prvwrW gurU Gr dI b^iSS
isropwE b^iSS kIqw igAw[

sRI AMimRqsr: 27 AkqUbrsRI gurU nwnk dyv jI dy jnm


AsQwn sRI nnkwxw swihb
pwiksqwn srkwr v`loN piv`qr
Sihr dy AYlwn cMgw kdm
d`sidAW jQydwr Avqwr isMG
pRDwn SRomxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI ny ikhw ik is`KW dy pihly

gurU sRI gurU nwnk dyv jI dI Coh


pRwpq sRI nnkwxw swihb piv`qr
Sihr krwr dyx nwl pwiksqwn
srkwr dw ivSv Br c v`sdy
is` K BweIcwry swhmxy mwxsiqkwr vDygw[
aunHW ikhw ik sRI nnkwxw
swihb piv`qr Sihr krwr id`qy

sRI nnkwxw swihb piv`qr Sihr krwr dyxw


pwiksqwn srkwr dw cM g w kdm- jQy . Avqwr isM G

gurmiq pRkwS

89

jwx nwl ij`Qy is`K BweIcwry v`loN


ies PYsly siqkwirAw jw irhw
hY, au~Qy sRI nnkwxw swihb dy
vwsIAW leI vI vrdwn vwlI g`l

dsMbr 2012

hY ikauNik srkwr dy ies PYsly


nwl nnkwxw swihb ivKy iksy vI
ieqrwzXog vsqU dI ivkrI nhI
ho skygI[

SRomxI kmytI qy bu`Fw dl ny iml ky jQydwr j`sw isMG


AwhlU v wlIAw dI brsI mnweI
sRI AMimRqsr: 20 AkqUbrSRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI qy
SRomxI pMQ AkwlI bu`Fw dl ny iml
ky jQydwr j`sw isMG AwhlUvwlIAw
dI 229vIN brsI gurduAwrw burj
AkwlI bwbw PUlw isMG ivKy mnweI[
sRI AKMf pwT swihb jI dy Bog
auprMq s`cKMf sRI hirmMdr swihb
dy hjUrI rwgI BweI divMdr isMG,
BweI gurmIq isMG SWq qy BweI
rwey isMG dy jiQAW v`loN ielwhI
bwxI dy kIrqn duAwrw sMgqW
inhwl kIqw igAw[
ies mOky sRI Akwl qKq
swihb dy jQydwr isMG swihb
igAwnI gurbcn isMG ny sMgqW dy
ivSwl iek`T sMboDn kridAW
ij`Qy jQy. j`sw isMG AwhlUvwlIAw
dy jIvn Aqy pMQ pRqI kIqy kwrjW
qy roSnI pweI au~Qy aunHW ikhw ik
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy
pRDwn jQydwr Avqwr isMG dy
inrdySW Anuswr SRomxI kmytI gurU
swihbwn dy pRkwS qy ShIdI purb,
BgqW qy ShIdW dy jnm qy ShIdI

idhwVy gu r du A wrw mM j I swihb


dIvwn hwl ivKy bVI SrDw Bwvnw
nwl mnwauNdI hY[
ies mOky qKq sRI hirmMdr
jI ptnw swihb dy jQydwr isMG
swihb igAwnI iekbwl isMG, isMG
swihb igAwnI jsivMdr isMG hY~f
gRMQI s`cKMf sRI hirmMdr swihb ny
sMgqW dy ivSwl iek`T sMboDn
kIqw Aqy jQy. AwhlUvwlIAw dy
jIvn qy roSnI pweI[
ies au p rM q SR o m xI pM Q
AkwlI bu`Fw dl dy 14vyN muKI
jQydwr bwbw blbIr isMG ny sMgqW
sMboDn kridAW ikhw ik auh
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy
pRDwn jQydwr Avqwr isMG dy ivSyS
qOr qy DMnvwdI hn ijnHW ny SRomxI
pMQ AkwlI bu`Fw dl dy cOQy muKI qy
sRI Akwl qKq swihb dy swbkw
jQydwr j`sw isMG AwhlUvwlIAw
dI 229vIN brsI mOky SRm
o xI kmytI
v`lNo v`fw Xogdwn pwieAw hY[ SRm
o xI
kmytI dy pRDwn sihb v`loN s.
sqbIr isMG sk`qr Drm pRcwr

gurmiq pRkwS

90

dsMbr 2012

kmytI, s. idljIq isMG qy s.


ies mOky SRomxI kmytI, Drm
ibjY isMG mIq sk`qr ny bu`Fw dl pRcwr kmytI qy sRI drbwr swihb
dy muKI bwbw blbIr isMG loeI dy smu`cy stwP qoN ielwvw v`fI
qy isropwau nwl snmwinq kIqw[ igxqI c sMgqW mOjUd sn[

jQydwr Avqwr isMG ny lwrf ieMdrjIq isMG


pM j wb rqn pu r skwr imlx qy vDweI id` q I
sRI AMimRqsr: 29 AkqUbrjQydwr Avqwr isMG pRDwn SRomxI
gurduAwrw pRbMDk kmytI ny vrlf
pMjwbI AwrgynweIzySn v`loN lwrf
ieMdrjIq isMG pMjwb rqn
purskwr id`qy jwx qy vDweI
dyNidAW ikhw ik s.ieMdrjIq isMG
ny ivdySW c rihMidAW hoieAW vI
gurU swihb v`loN b^iSS is`KI srUp
sMBwilAw hoieAw hY[ aunHW
brqwnIAw sMsd dy auprly sdn
(hwaUs Aw& lwrfz) c pihly
dsqwrDwrI is`K hox dw vI mwx
pRwpq hY[ auh brqwnIAw c sB

qoN v`D jwxy-pihcwxy is`K hn[


aunWH ny pMjwbI s`iBAwcwr, ivrwsq
Aqy AM q r-DrmI kwrjW c
imswlI Xogdwn pwieAw[ lwrf
ieMdrjIq isMG au~Gy swihqkwr,
pRis`D kwlm nvIs hn[ smu`cI
is`K kOm Aijhy is`KW au~pr
mwx hY, ijnHW ny ivdySW c rih ky
vI v`KrI pihcwx brkrwr r`KI
hY[ aunHW ikhw ik dyS hovy BwvyN
ivdyS purskwr kyvl aunHW lokW dy
hI ih`sy Awey hn, ijnHW ny dyS kOm
leI kuJ imswlI kwrj kIqy hox[

SRomxI kmytI ny suMdr dsqwr sjwaux dy izlHw p`DrI


PweInl mu k wbly krvwey

sRI AMimRqsr: 27 AkqUbr:


is`KW dI Drm p`KoN mzbUqI qy
KU b sU r qI idR V krvwau x dy
ierwdy qihq jQy. Avqwr isMG
pRDwn SRomxI gurduAwrw pRbMDk
kmy t I sR I AM i mR q sr dy idSw
inrdy S W Anu s wr mwJy dy iqM n
izilHAW sRI AMimRqsr, qrnqwrn
swihb Aqy gurdwspur ivKy suMdr

dsqwr sjwaux dI lihr Drm


pRcwr kmytI v`loN clweI geI ijs
qihq A`j sRI AMimRqsr dy sQwnk
BweI gurdws hwl ivKy Drm pRcwr
kmytI, SRomxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI v`loN suMdr dsqwr sjwaux
dw izlHw p`DrI PweInl mukwblw
krvwieAw igAw[ ies mukwbly
ivc izlHw sRI AMimRqsr dy 51

gurmiq pRkwS

91

dsMbr 2012

skUlW coN 153 ividAwrQIAW ny


Bwg ilAw[ izlHw p`DrI ies suMdr
dsqwr mukwbly dy mu`K pRbMDk s.
sqbIr isMG sk`qr (Drm pRcwr
kmy t I) sR I AM i mR q sr, jQy d wr
AmrjIq isMG bMfwlw qy jQy.
ibkrmjIq isMG kotlw mYNbr SRm
o xI
gu r du A wrw pR b M D k kmy t I, s.
idljIq isMG mIq sk`qr SRomxI
kmy t I, s. AM g ry j isM G , s.
BuipMdrpwl isMG qy s. gurcrn
isMG GirMfw mIq sk`qr Drm
pRcwr kmytI, ipRMsIpl blivMdr
isMG, pR.o ieMdrjIq isMG gogA
o wxI,
s. AmrjIq isMG ipRMsIpl gurU
kwSI gurmiq ieMstIicaUt qlvMfI
swbo biTMfw ivSyS qOr qy pu`jy[
ies smwgm dy ienwm vMf

smwroh smyN s.rijMdr isMG mihqw


AMiqRMg mYNbr SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI ny sMboDn kridAW
dsqwr dI mh`qqw Aqy mhwnqw
qy jwxkwrI id`qI[
ies dsqwr mu k wbly dy
PweInl ivc pihly, dUjy Aqy qIjy
sQwn qy Awaux vwly Aqy 10
ivSyS drjw pRwpq krn vwly
ividAwrQIAW SRomxI kmytI
Drm pRcwr kmytI v`loN isropwE,
snmwn icM n H , mY f l, Dwrimk
pusqkW dy sY~t qy pRmwx p`qr nwl
snmwinq kIqw[ ies qoN ielwvw
51 skUlW dy pRbMDkW vI pRsMsw
p`qr, isropwau qy Dwrimk pusqkW
dy sY~t nwl snmwinq kIqw[

cMfIgVH: SRomxI gurduAwrw


pRbD
M k kmytI dI Drm pRcwr kmytI
v`lNo sQwipq is`K sRq
o ieiqhwisk
gR M Q sM p wdnw pR o j Y k t du A wrw
rIsrc skwlrW dI AgvweI Aqy
isKlweI leI SurU kIqI geI,
lY~kcr-lVI dw smwgm hoieAw,
ijs dw mu`K ivSw Dwrimk gRMQW
dI ivAwiKAw sI[
ies mOky fw. ikrpwl isMG
ny sRoiqAW dw suAwgq kIqw Aqy
Awpxy ivcwr pyS kIqy[ auprMq

mu ` K vkqw fw. prmjIq isM G


pMjwbI swihq AiDAYn ivBwg, gurU
nwnk dyv XUnIvristI ny ikhw ik
swfy swry rIqI irvwz Drm gRMQW
ivc huMdy hn, swihqkwr sImq
SbdW ivc AsIm swihq isrjdw
hY[ bwxIkwr bhuq AnuBvI hox
krky sMklpW bdlx dI smr`Qw
r`Kdw hY[ aunHW ny ivAwiKAw dy
v`K-v`K p`KW qy cwnxw pwauNidAW
ikhw ivAwiKAwkwr prMprw Aqy
ivAwkrn dw boD hoxw zrUrI hY[

cMfIgVH ivKy Dwrimk gRMQW dI ivAwiKAw bwry lY~kcr

gurmiq pRkwS

92

ies mOky fw. rqn isMG j`gI,


jQy. joigMdr isMG (vydWqI), fw.
rwijMdrjIq kOr, fw. SmSyr isMG,
swbkw sk`qr virAwm isMG qoN
ielwvw fw. ivkrm isMG Aqy ASok
bwgVIAw Awid ny Awpxy-Awpxy
ivcwr pRgt kIqy[
smwgm dy SurU ivc pRojYkt
duAwrw iqAwr kIqI hoeI, gurU
hirgoibMd swihb jI dw jIvn
ibrqWq 12vIN poQI irlIz krdy
ho e y sk` q r (Drm pR c wr) s.
sqbIr isMG ny ikhw ik purwqn
is`K sroq jo bhuq jitl qy kiTn

dsMbr 2012

hn, aunHW dI srl qy suKYn BwSw


ivc ivAwiKAw hoxI smyN dI mu`K
loV hY qy aunHW sB Awey mihmwnW
dw DMnvwd kIqw[
smwgm ivc hor ivdvwn qy
jigAwsUAW ivc fw. dyivMdr isMG,
fw. ieMdrjIq kOr, s. krqwr
isMG, pR.o kulvMq isMG, fw. gurSrn
kO r , SR o m xI gu r du A wrw pR b M D k
kmytI qoN mIq sk`qr BuipMdrpwl
isMG, s. jsvMq isMG Awid Swml
ho e y [ s. cmkO r isM G rIsrc
skwlr ny styj sMcwln kIqw[

jwpUvwl (DwrIvwl) ivKy AMimRq-sMcwr smwgm


is`K ivrsw sMBwl lihr Drm pRcwr qihq jQydwr rqn isMG j`Prvwl
mYNbr Drm pRcwr kmytI dI AgvweI ivc hlkw DwrIvwl ivKy v`K-v`K ipMfW
ivc Sbd cONkIAW k`FIAW geIAW Aqy ipMfW ivc gurmiq smwgm kIqy gey[
imqI 1-10-12 qoN 29-10-12 qk v`K-v`K ipMfW bMidAWvwlI, jwpUvwl,
mhWdyv, r`qv
o wl, rxIAW, sohl, Jwvr, jIvnvwl, nvW ipMf Jwvr, isDvw,
Gum
M x, DwrIvwl, musqPwbwd, j`tW ETIAW, jOVw Awidk ipMfW ivc Sbd
cOkIAW k`FIAW Aqy imqI 29-10-12 sRI gurU Arjn dyv jI dI pwvn
crn Coh pRwpq gurduAwrw swihb (jwpUvwl) ivKy AMimRq-sMcwr qy gurmiq
smwgm krvwieAw igAw ijs ivc 64 pRwxI AMimRq dI dwq pRwpq kr gurU vwly
bxy[ Drm pRcwr kmytI (SRm
o xI gu: pR: kmytI) v`lNo AMimRq AiBlwKIAW Bytw
rihq kkwr id`qy gey[ ies smwgm ivc bolidAW mYNbr Drm pRcwr kmytI
jQydwr rqn isMG j`Prvwl ny ikhw ik is`K dw jIvn praupkwr au~pr
AwDwirq hY[ hryk is`K AMimRq Ckxw cwhIdw hY[ Sbd cONkIAW dw m`K
u
mksd Gr-Gr qk phuc
M ky pRwxIAW AMimRq Ckwauxw hY[ ienHW smwgmW ivc
BweI gurnwm isMG pMQk, BweI gurivMdr isMG vVYc, pRcwrk jrnYl isMG Kuf
M w
Aqy BweI mihqwb isMG dy kvISrI jQy ny hwzrI BrI[

gurmiq pRkwS

93

dsMbr 2012

Drm pRcwr kmytI dIAW pRcwr-vhIr srgrmIAW


is` K imSn jM m U - kSmIr v` l o N AM i mR q -sM c wr smwgm
sRI Akwl qKq swihb dI rihnumweI Aqy SRm
o xI gurduAwrw pRbD
M k kmytI
sRI AMimRqsr dy pRDwn siqkwrXog jQydwr Avqwr isMG jI v`loN imlI pRyrnw
Aqy sihXog sdkw is`K imSn jMmU kSmIr (Drm pRcwr kmytI, sRI AMimRqsr)
v`loN irAwsq jMmU-kSmIr ivc clweI lihr AMimRq Cko, isMG sjo Aqy nSy
C`fo qihq imqI 22-7-12 pwlpurw AnMqnwg kSmIr ivKy AMimRq-sMcwr
smwgm krvwieAw igAw ijs ivc 333 pRwxI AMimRq-pwn kr gurU vwly bxy[
AMimRq-AiBlwKIAW kkwr Drm pRcwr kmytI v`loN Bytw rihq id`qy gey[
auprokq smwgm leI sRI Akwl qKq swihb qoN ivSyS qOr qy pMj ipAwry
swihbwn phuc
M [
y Drm pRcwr kmytI v`lNo sMgqW gur-ieiqhws qoN jwxU krvwaux
leI vIfIE vYn rwhIN v`K-v`K ngrW ivc pRcwr kIqw igAw[ imqI 22-72012 AMimRq vyly qoN gurduAwrw swihbwn ivKy dIvwn sjwey gey[ ijs ivc
nwmvr pRcwrk Aqy kIrqnIey isMGW ny AwpxI hwzrI lgvweI[ auprMq ielwky
dy mohqbr isMGW S^sIAqW ny AwpxI Kws qhrIr rwhIN Drm pRcwr kmytI, sRI
AMimRqsr dw auprokq smwgm krvwaux leI ivSyS DMnvwd kIqw[ AMimRqsMcwr smwgm auprMq AMimRq-AiBlwKIAW gurU vwly bxn qy ieMcwrj is`K
imSn jMmU-kSmIr BweI svrn isMG ny mubwrkbwd id`qI[ ies smwgm
sPl bxwaux leI aunWH BweI AwieAw isMG pRcwrk dw ivSyS DMnvwd kIqw Aqy
pRDwn s. Kym isMG, sk`qr s. dwrw isMG, s. tihl isMG sk`qr, BweI ib`tU
isMG gRMQI (lokl gu: swihb) BweI qrnjIq isMG klrk, BweI nirMdr isMG
hYlpr dw DMnvwd kIqw[ auprokq imSn qihq hI gurduAwrw swihb klgIDr
irhwVI (jMmU) ivKy imqI 14-10-12 AMimRq-sMcwr smwgm krvwieAw
igAw, ijs ivc 94 pRwxI gurU vwly bxy[ AMimRq-AiBlwKIAW kkwr Drm
pRcwr kmytI v`loN Bytw rihq id`qy gey[ pMj ipAwry swihbwn sRI kysgVH swihb
qoN phuMcy[

pu r wqn h` Q -ilKq srU p


sR I Akwl qKq swihb ivKy su B wiemwn
jQydwr sRI Akwl qKq swihb Aqy sk`qr Drm pRcwr kmytI sRI
AMimRqsr s. sqbIr isMG jI dy sihXog nwl purwqn h`Q-ilKq sRI gurU gRMQ

gurmiq pRkwS

94

dsMbr 2012

swihb jI dy srUp Awdr sihq sRI Akwl qKq swihb suBwiemwn kIqy gey[
sWbw (jMm)U ivKy cOhwn rwjpUq (sihjDwrI) prvwr kol mOjd
U h`Q-ilKq
srUp ijnHW aunWH dy vfyirAW ny pRwpq kIqw sI[ shI sWB-sMBwl nw hox kwrn
kwPI dyr qoN ielwky dIAW sMgqW Aqy pRbMDk, prvwr auprokq srUp
gurduAwrw swihb ivKy Byt krvwaux leI koiSSW kr rhy sn pr prvwr vwly nw
dyx dI ij`d kr rhy sn[ AKIr ieh mslw is`K imSn jMmU-kSmIr dy noits
ivc ilAWdw igAw[ ijs qy imSn dy ieMcwrj s. svrn isMG Kwlsw Awpxy
nwl BweI qrnjIq isMG klrk Aqy ielwky dy hor mohqbr isMGW nwl lY ky
sMbMiDq prvwr dy Gr phuMcy[ prvwr dy mYNbrW gurbwxI Aqy rihq mrXwdw
dy hvwly dy ky smJw ky gurU swihb dy srUp Awdr sihq Drm pRcwr kmytI, sRI
AMimRqsr qoN ivSyS qOr qy ByjI geI pwlkI swihb vwlI g`fI ivc suSoiBq kr
ky sYNkiVAW dI igxqI ivc mOjUd sMgqW Aqy pMj ipAwirAW dI AgvweI hyT
sRI Akwl qKq swihb ivKy imqI 20-8-2012 siqkwr sihq suBwiemwn
kIqy gey[

is`K imSn klk`qw (pUrbI Bwrq) v`loN gurmiq smwgm


Drm pRcwr dI lihr hor qyz krdy hoey s. jgmohn isMG ieMcwrj is`K
imSn klk`qw dI AgvweI hyT pRcwrk BweI hrivMdr isMG, BweI prgt isMG,
BweI crnjIq isMG v`lNo imqI 24-9-2012 qoN 26-9-12 qk gurduAwrw sRI
Akwlsr swihb, ipMf hlhlIAw, izlHw ArrIAw (ibhwr) ivKy gurmiq
smwgm krvwieAw igAw[ imqI 27-9-2012 qoN 29-9-12 qk ibhwr dy
izlHw spol, iqRvYxI gMj ivKy gurmiq smwgm krvwey gey[ is`K imSn v`loN PRI
iltrycr vMifAw igAw[ ienHW smwgmW ivc AMimRq vyly Aqy Swm smyN dIvwnW
ivc sMgqW is`K rihq mrXwdw bwry jwxkwrI id`qI[ sMgqW ny kQw-kIrqn
dw BrpUr AnMd mwixAw[ ienHW smwgmW sPl bxwaux leI jQydwr nrYx
isMG, lCmIpur kiTAwr qoN BweI gurdws isMG jI, spol dy s. sUrj isMG jI
dw ivSyS Xogdwn irhw[

is`K imSn id`lI v`loN gurmiq smwgm


is`K imSn id`lI v`loN sRI gurU gRMQ swihb jI dy pihly pRkwS purb
smripq do-rozw gurmiq smwgm Aqy AMimRq-sMcwr imqI 8-9 sqMbr 2012
gurduAwrw sRI gurU isMG sBw, hrI ngr, id`lI ivKy krvwieAw igAw[ ijs
ivc BweI ikrpwl isMG hzUrI rwgI jQw sRI drbwr swihb Aqy BweI jgdIS
isMG iqhwVw dy FwfI jQy ny gurbwxI, gurU ieiqhws qoN sMgqW jwxU
krvwieAw[ smwgm ivc isMG swihb igAwnI suKijMdr isMG gRMQI sRI drbwr
swihb, sRI AMimRqsr duAwrw sMgqW sRI gurU gRMQ swihb jI dy srb-sWJy

gurmiq pRkwS

95

dsMbr 2012

&ls&y bwry jwxkwrI id`qI geI[ jQydwr Avqwr isMG swbkw pRDwn id`lI is`K
gurduAwrw pRbMDk kmytI duAwrw AMimRq dI mhwnqw bwry bolidAW sMgqW
AMimRq Ckx dI pRyrnw kIqI geI[ sRI Akwl qKq swihb qoN pu`jy pMj ipAwry
swihbwn duAwrw AMimRq dw bwtw iqAwr kIqw igAw ijs dOrwn 40 pRwxI
AMimRq-pwn kr gurU vwly bxy[ AMimRq AiBlwKIAW kkwr Drm pRcwr kmytI,
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr v`loN Bytw rihq id`qy gey[ is`K
imSn id`lI v`loN &RI iltrycr dw stwl lgwieAw igAw[ smwgm ivc s.
gurimMdr isMG mYNbr SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, s. AjIq isMG ieMcwrj
is`K imSn id`lI, BweI suKivMdr isMG qy BweI gurnwm isMG pRcwrk qoN ielwvw
gurduAwrw sRI gurU isMG sBw, hrI ngr dy pRDwn s. gurdrSn isMG Aqy
cyArmYn s. AmrjIq isMG qy styj sk`qr s. joigMdr isMG hwzr sn[

sRI gurU isMG sBw, gxyS pyT, pUnw ivKy gurmiq smwgm
s. gurnwm isMG pRDwn sRI gurU isMG sBw, gxyS pyT, pUnw v`lNo ByjI irport
Anuswr gurduAwrw isMG sBw pUnw ivKy imqI 18 Aqy 19 Agsq mhwn
gurmiq smwgm krvwieAw igAw[ ijs ivc igAwnI ikrpwl isMG dy FwfI
jQy ny ieiqhws suxw ky do idn sMgqW inhwl kIqw[ ipRM. gurdyv isMG ny
gurmiq dy v`K-v`K iviSAW sbMDI BrpUr jwxkwrI id`qI[ imqI 19 Agsq
AMimRq dw bwtw iqAwr kIqw igAw[ ijs dOrwn 21 pRwxI AMimRq-pwn kr gurU
vwly bxy[ ies smwgm sPl bxwaux ihq s. gurnwm isMG pRDwn, igAwnI
AmrjIq isMG sk`qr, BweI jsbIr isMG mIq pRDwn, s. gurdIp isMG, s.
kulqwr isMG, gqkw pwrtI dy muKI, BweI muKiqAwr isMG hY~f gRMQI ny pUrn
sihXog id`qw[

sR R I Akwl qKq swihb v` l o N AM i mR q -sM c wr smwgm


BweI gurmuK isMG Kwlsw hY~f gRMQI v`loN pu`jI irport Anuswr sRI Akwl
qKq swihb sRI AMimRqsr ivKy, pMjwb Aqy pMjwb qoN bwhr v`K-v`K sQwnW qy
mhInw AkqUbr 2012 ivc hoey AMimRq-sMcwr smwgmW dOrwn AMimRq-pwn
krn vwly pRwxIAW dI igxqI hyT ilKy Anuswr hY:imqI
AsQwn
pR w xI
1-10-12
bwbw rwm isMG jI sIGVw, krnwl (hirAwxw)
213
2-10-12
ipMf swroN, izlHw sMgrUr
95
3-10-12
ipMf mMgvwl, izlHw sMgrUr
27
3-10-12
sRI Akwl qKq swihb
193
3-10-12
ipMf minhwlw jY isMG, izlHw qrnqwrn swihb
150
4-10-12
gurduAwrw bwbw b`uFw swihb jI,rmdws
55

gurmiq pRkwS

4-10-12
5-10-12
6-10-12
7-10-12
7-10-12
10-10-12
14-10-12
14-10-12
15-10-12
15-10-12
17-10-12
19-10-12
20-10-12
21-10-12
21-10-12
22-10-12
24-10-12
24-10-12
28-10-12
28-10-12
29-10-12
31-10-12

96

dsMbr 2012

ipMf vwlklw, izlHw sMgrUr


100
ipMf bilAwl, izlHw sMgrUr
65
ipMf kwkVW, izlHw sMgrUr
59
sRI Akwl qKq swihb
202
gurduAwrw bIV bwbw b`uFw swihb jI, (qrnqwrn swihb)28
sRI Akwl qKq swihb
207
ipMf lohkw, izlHw qrnqwrn swihb
22
sRI Akwl qKq swihb
203
gurduAwrw swihb klwnOr, izlHw gurdwspur
123
gurduAwrw swihb bu`Fw jOhV, rwjsQwn
32
sRI Akwl qKq swihb
195
bwbw AwieAw isMG irAwVkI kwlj quglvwlw (gurdwspur)100
ipMf BUrw kohnw, izlHw qrnqwrn swihb
22
sRI Akwl qKq swihb
197
gurduAwrw twhlw swihb, ipMf c`bw, sRI AMimRqsr
125
gurduAwrw bwbw b`uFw swihb jI, k`QUnMgl, sRI AMimRqsr 56
sRI Akwl qKq swihb
195
gurduAwrw swihb swgr, m`D pRdyS
51
gurduAwrw sqlwxI swihb, sRI AMimRqsr
36
sRI Akwl qKq swihb
193
ipMf jwpUvwl, DwrIvwl, izlHw gurdwspur
64
sRI Akwl qKq swihb
171

bwbw AwieAw isM G irAwVkI kwlj qu g lvwlw


(gu r dwspu r ) ivKy AM i mR q -sM c wr
ipRMsIpl, bwbw AwieAw isMG irAwVkI kwlj, quglvwlw v`loN pu`jI
irport Anuswr kwlj ivKy AkqUbr 2012 ivc krvwey gey AMimRq-sMcwr
smwgm dOrwn 100 ividAwrQIAW ny AMimRq dI dwq pRwpq kIqI[

golfn AwPsY~t pRY~s, gurduAwrw rwmsr swihb, sRI AMimRqsr qoN SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI leI s. dlmyG isMG ipRMtr qy pbilSr ny Cpvw ky d&qr SRomxI
imqI 5-12-2012
gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr qoN pRkwiSq kIqw[

Das könnte Ihnen auch gefallen