Srpska knjievnost u srednjem vijeku

Tema ovog eseja je srednjovjekovna srpska knjievnost. Na samom poetku rada elio bih istai to da sam se prilikom pisanja eseja sluio kao glavnim izvorom knjigom Historija Naroda Jugoslavije, I dio, te skriptom profesora Kurtovia. Srednjovjekovna srpska knjievnost poela se razvijati tek nakon to se uvrstila dravna nezavisnost u doba Stefana Nemanje i nakon to je srpska crkva dobila samostalnost, to se desilo poetkom XIII stoljea. U srednovjekovnoj srpskoj dravi javljaju se i neki posebni oblici knjievnosti, ali i oni oblici koji se javljaju kod ostalih srednjovjekovnih slavenskih naroda. Glavni knjievni centri u srednjovjekovnoj srpskoj dravi bili si kao i u drugim zemljama u to vrijeme manastiri, a glavni pisci su bili kalueri. 1 Najvaniji manastir u to vrijeme bio je Hilandar2. U ovom manastiru je Sava, sin Stefana Nemanje pisao svoje prva knjievna djela, a manastir je ostao centar knjievnosti sve do propasti srednjevjekovne srpske drave. Manastir je bio dobro organizova, a veliki broj velmoa i vladara je ulagao svoje bogatsvo u manastir, pa se za njega moe rei da je bio duhovna kola, iz koje su izali mnogi srednjevjekovni srpski pisci. Upravo zbog injenice da su vladari i velmoe ulagali u razvoj knjievnosti moemo zakljuiti da je i sama stara srpska knjievnost bila u slubi interesa vladajuih slojeva drutva.3 Pored manastira Hilandar vano kulturnoi knjievniko sredite su predstavljali i manastiri : Studenica, ia, Graanica, Deani, Manasija, Mileeva i drugi. Veliki utjecaj ba kao i na samu srpsku dravu i crkvu, isto tako i na staru srpsku knjievnost imao je Bizant sa svojom knjievnou koja je do XIII stoljea bila jedna od najjaih u Evropi, ali ipak i kako se drava razvijala tako se i knjievnost razvijala, te je sve vie postajala samostalna. Svoj puni razvoj srednjevjekovna srpska knjievnost doivjela je u vrijeme dinastije Nemanjia, tj. od kraja XII stoljea pa do XIV stoljea kada nakon pada Duanovog carstva dolazi i do kraja uspona srpske drave. Takoer treba dodati i to da su oni historiari koji su se bavili srednjevjekovnom srpskom knjievnou imali problema pri radu zbog injenice da veliki broj tadanjih djela nije sauvan u originalnim ili starijim rukopisima, nego u kasnijim prijepisima, a drugi razlog je injenica da kalueri nisu zabiljeavali datum kada je djelo
1 2

Dr. Ivan Boi, Historija Naroda Jugoslavije, X poglavlje, Zagreb, 1953. godina, 509. Manastir Hilandar- Srpski pravoslavni manastir koji se nalazi u sjevernom dijelu Svete Gore. Manastir je izgradio grki monah Georgije Helandarios, a zbog estih napada gusara i razbojnika manastir se u vrijeme vladavine Stefana Nemanje nalazio u veoma loem stanju, pa ga je ovaj srpski vladar 1199. godine obnovio. 3 Prof. Dr. Esad Kurtovi, Historija jugoistone Evrope razvijeni srednji vijek skripta, Sarajevo, 2010. godina, 102.

nastalo ili kada je ono prepisano, a takoer u mnogim sluajevima nisu pisali ni imena autora ili prevodioca. Iz razloga da se vrijeme nastanka dijela ne zna, srednjevjekovnu srpsku knjievnost dijelimo u dvije grupe i to : prijevodnu knjievnost i originalnu knjievnost. Prijevodna knjievnost je bila veoma bogata. Ti prijevodi su najee iz bizantijske knjievnosti, ali ima i prijevoda djela iz zapadnoevropske knjievnosti. Najprije su prevoene hagiografije u kojima se opisuje ivot svetaca, gdje se idealizuje njihov kult, ali i pisci daju idealizirane obrasce po kojima su udeavali svoj ivot i rad.4 Jedno od takvih djela je ivot Georgija Kapadokijskog, zatim hagiografija o Pavlu Cezarejskom, te ivot Aleksija boijeg ovjeka. Pored hagiografskih djela popularni su, ako ne i popularniji apokrifi koji vuku porijeklo jo iz stare idovske knjievnosti, a dijele se na starozavjetne i novozavjetne. Takoer vrlo vaan dio srednjevjekovne srpske prevodilake literature ine romani i pripovijetke, a najvie su se prevodili romani o Aleksandru Velikom, te roman o Troji, a zanimljivo je to da se u srpskoj knjievnosti ova djela prevode u prozi, a ne u stihu, kao to je sluaj bio u Bizantu ili na zapadu. U isto vrijeme, tanije u doba uspona drave Nemanjia javlja se i potreba za razvojom originalne srpske knjievnosti. Od tih radova na prvo mjesto dolaze stare srpske biografije ili stari srpski ivotopisi. Nastali su kao potreba uvrivanja autoriteta svjetovne i duhovne vlasti. Proizilaze iz hagiografije, opisuju ivota vladara i srpskih arhiepiskopa, a bile su neka vrsta dvorske literature namijenjene manjem broju italaca. Izdvajaju se itije sv. Simeona, ivot arhiepiskopa Save, ivot kraljeva i arhiepiskopa srpskih. Pored itija znaajne su i pohvale, rodoslovi, ljetopisi, zapisi i genealogije. Zatim se prevode i historijska djela, npr. Kronika Ivana Zamore, te Kratka kronika Georgija Hamartola. Svakako treba dodati da kasnije razdoblje ima i poznate knjievnike : Konstantin FIlozof ( ivot desopta Stefana Lazarevia), episkop Marko ( ivot patrijarha Jevrema), Gligorije Camblak ( ivot kralja Stefana Deanskog). Takoer u to vrijeme se javlja i prva knjievinca monahinja Jefemija ( svjetovno ime joj je bilo Jelena). Jefemija je bila udovica despota Ugljee, a ivjela je na dvoru despota Stefana. Od njenih djela sauvana je Pohvala knezu Lazaru.

Historia Naroda Jugoslavije, Zagreb,1953. godina, 511.

Dolaskom uraa Brankovia , a smru despota Stefana srpska knjievnost ulazi u najburniji period svog postojanja, to e biti presjeene osmanskim osvajanjem turskih zemalja. Rad e se dalje svoditi na prepisivanje i prevoenje djela, a glavni pisci e i dalje ostati kalueri koji e initi sve da zatite svoju kulturu, a upravo zbog toga je i stara srpska knjievnost opstala. Svakako treba dodati da je ovo period kada se javljaju prve tiskarnice, a prva srpska inkunubula je izala 4. Sijenja 1494. godine, a raena je u Cetinju. Na samom kraju elio bih rei da je tema koju sam obraivao u ovom eseju jako interesantna, a tokom itanja odreene literature saznao sam mnoge stvari koje do sada nisam poznavao. Takoer smatram da ova tema nije mnogo istraena, a vjerovatan razlog toga je i injenica da i izvori koji se tiu ove teme nisu dovoljno pouzdani, tj. imamo ih u kasnijim preradama kao prepise ili nam nisu poznati nikako. Ipak na kraju se moe rei da se srpska knjievnost u doba vladara iz dinastije Nemanjia razvila, oslobodila se bizantske knjievnosti postala samostalna, ali su tu u dalje bili vidljivi utjecaji istonog rimskog carstva.

Literatura
1. Dr. Ivan Boi, Historija Naroda Jugoslavije, X poglavlje, Zagreb, 1953. godina. 2. Prof. Dr. Esad Kurtovi, Historija jugoistone Evrope razvijeni srednji vijek

skripta, Sarajevo, 2010. Godina.