W Oczekiwaniu Na Dziecko

Autor Heidi Murkiff, Arlene Eisenberg, Sandee Hathaway B.S.
N
Wydawnictwo "REBIS"

.......................................................VII
................................................................................................................VIII
.............................................................XXI
..........................................................................................................XXII
.....................................................................................................................................XXIV
...............................................................................XXVI
.........................................................................XXVIII
..................................................................................XXXV
.............................................................................XXXVII
C Z 1
N A P O C Z T K U
R o z d z i a 1 . C z y j e s t e w c i y ? ( p r z e k a d M a r i u s z D u b i e l ..................................3
C O M O E C I N I E P O K O I .........................................................................................................3
Przypomnienie o witaminach 3 Testy ciowe 3 Moliwe oznaki ciy 4 Praw-
dopodobne oznaki ciy 5 Pozytywne oznaki ciy 5 Prawidowe wykonanie
testu 6 Plan przebiegu ciy 7 Pierwsza wizyta u lekarza 7 J eeli nie jeste
jeszcze w ciy 8 Waciwy termin 8
C O W A R T O W I E D Z I E . W y b r ( i w s p p r a c a ) t w o j e g o l e k a r z a .............................................9
Spojrzenie wstecz 9 J ak jeste pacjentk? 9 Poonik? Lekarz rodzinny? Po-
ona? 10 Rodzaj praktyki 12 Moliwoci wyboru rodzaju porodu 13 Twj
wybr 16 Wsppraca pacjentka-lekarz 16 eby nie zapomniaa 17
R o z d z i a 2 . T e r a z , g d y j e s t e w c i y ( p r z e k a d M a r i u s z D u b i e l .......................19
C O M O E C I N I E P O K O I .......................................................................................................19
S P I S T R E C I
Twj wywiad ginekologiczny 19 Wczeniejsze poronienia 19 Ta ksika jest
dla ciebie 20 Twj powtarzajcy si wywiad pooniczy 20 Cie zbyt bliskie
w czasie 22 Po raz drugi 23 Dua rodzina 25 Wielokrotne cicia cesarskie 25
Pord drogami natury po cesarskim ciciu (pdncc) 26 Otyo 28 Konflikt Rh 29
Samotna matka 30 Dziecko po 35 roku ycia 31 Wiek i badania genetyczne w celu
wykrycia zespou Downa 32 Wiek ojca 33 Miniaki 34 Gruczoli-
sto 34 Niewydolno cieniowo-szyjkowa 35 Zapodnieniein vitro (ZIV) 36
Opryszczka 37 Oznaki i objawy opryszczki narzdw pciowych 37 Inne choroby
przenoszone drog pciow 38 Strach przed AIDS 40 Szczepienia w ciy 41
Poziom przeciwcia ryczki 41 Wirusowe zapalenie wtroby typu B 41 Zao-
ona wkadka domaciczna 42 Piguki antykoncepcyjne w czasie ciy 42 rodki
plemnikobjcze 42 rodki zawierajce progesteron 43 rodki zawierajce es-
trogeny 43 ycie na duych wysokociach 44 Religijne ograniczenia opieki
medycznej 45 Wywiad rodzinny 45 Poradnictwo genetyczne 46 Twj sprze-
ciw wobec przerywania ciy 47
C O W A R T O W I E D Z I E . D i a g no s t y k a p r e na t a l na .............................................................49
B A D A N I A P R Z E S I E W O W E ............ ............................................................................................49
Badania przesiewowe w pierwszym trymestrze 49 Badania przesiewowe w dru-
gim trymestrze 49 Ultrasonografia 50
B A D A N I A D I A G N O S T Y C Z N E ....................................................................................................52
Biopsja kosmwki 52 Amniopunkcja 53 Powikania zwizane z amniopunkcj
54 J eli problem zostaje wykryty 55 Inne rodzaje diagnostyki prenatalnej 56
R o z d z i a 3 . W c z a s i e c i y ( p r z e k a d J e r z y K u b i a k ) .........................................57
C O M O E C I N I E P O K O I ................................................................................................57
Alkohol 57 Palenie papierosw 59 Pierwszy prezent dla dziecka 60 Przyrost
masy ciaa a palenie papierosw 60 Metody rzucenia palenia papierosw 61
Gdy inni pal w twojej obecnoci 62 Zaywanie marihuany 63 Kokaina i inne
narkotyki 63 Kofeina 64 Herbatki zioowe 66 rodki zastpujce cukier 66
Skoncentrowane soki owocowe 67 Kot w domu 68 Sport 69 Gorce kpiele
i sauna 69 Dziaanie mikrofal 70 Elektryczne koce i poduszki 70 Telefony
komrkowe 70 Promienie Roentgena 71 Niebezpieczestwa czyhajce w go-
spodarstwie domowym 72 Niech twj dom oddycha 72 Ziele w domu 73
Zanieczyszczenie powietrza 76 Niebezpieczestwa w miejscu pracy 76 Za duo
pracy, za mao rozrywki 77 Prosz o cisz 78
C O W A R T O W I E D Z I E . S p o j r z e ni e na r y z y k o z p e r s p e k t y w y ........................................80
Mierzc ryzyko i korzyci 81
R o z d z i a 4 . D i e t a c i o w a ( p r z e k a d J e r z y K u b i a k ) ..........................................83
Dziewi podstawowych zasad na dziewi miesicy zdrowego jedze-
nia 84 Podwajaj warto odywcz, nie kaloryczn 85 Oszukiwanie z czystym
sumieniem 87 Ciowa codzienna dwunastka" 87 Dogoni biaka 89 Fakty
o dobrym tuszczu 92 Co jest w tabletce? 93
S P I S T R E C I
G R U P Y P O K A R M O W E ...............................................................................................................94
Pokarmy biakowe 94 Biaka rolinne 95 Pokarmy bogate w wap 96 Pokarmy
z witamin C 96 Zielenina, te warzywa i te owoce 97 Inne owoce i warzy-
wa 97 Produkty penoziarniste i nasiona rolin strczkowych 97 Pokarmy boga-
te w elazo 98 Tuszcz - pokarmy bogate w tuszcze 98
P R Z E P I S Y ......................................................................................................................................99
Krem pomidorowy 99 Pieczone frytki 100 Energetyczny omlet 100 Babecz-
ki otrbowe 100 Penopszenne naleniki malane 101 Podwjny koktajl mlecz-
ny 102 Batony figowe 102 Owocowe ciasteczka owsiane 102 J ogurt owoco-
wy 103 Napj z roztartych owocw 103 Deser truskawkowy 103 Dziewicza
sangra 104
C Z 2
D Z I E W I M I E S I C Y C I Y
O d p o c z c i a d o p o r o d u
R o z d z i a 5 . P i e r w s z y m i e s i c ( p r z e k a d J o a nna K p i a k ) ......................................107
C Z E G O M O E S Z O C Z E K I W A
W C Z A S I E P I E R W S Z E J W I Z Y T Y P R E N A T A L N E J ...............................................................107
Co si dzieje wewntrz ciebie 109
C O M O E S Z O D C Z U W A ..........................................................................................................109
C O M O E C I N I E P O K O I ........................................................................................................110
Przekazanie wiadomoci 110 Poinformowanie szefa 110 Wygoda i bezpieczestwo
w miejscu pracy 112 Zmczenie 114 Poranne nudnoci 115 Nadmierne wydzie-
lanie liny 118 Czste oddawanie moczu 118* Zmiany w obrbie gruczow pier-
siowych 119 Preparaty uzupeniajce 120 Ucisk w dolnej czci brzucha 121
Poronienie 121 Prawdopodobne oznaki poronienia 123 Stan twojego dziecka 123
Cia ektopowa 124 Stres w twoim yciu 125 J asna strona optymizmu 126
wiczenie relaksacyjne 127 Wielki strach o zdrowie dziecka 127 Depresja 128
Do partnera ciarnej kobiety 129 Dwiganie innych dzieci 129 W jakich sytu-
acjach powiadomi lekarza? 130
C O W A R T O W I E D Z I E . R e g u l a r na o p i e k a m e d y c z na .............................................................131
Wykaz wizyt w ciy 131 Zadbaj o siebie 131 J eli masz wtpliwoci 132
R o z d z i a 6 . D r u g i m i e s i c ( p r z e k a d J o a nna K p i a k ) ............................................133
W C Z A S I E B A D A N I A O K R E S O W E G O .....................................................................................133
S P I S T R E C I
C O M O E S Z O D C Z U W A ..................................................................................................133
Zmiany w obrbie y 135 Problemy z cer 136 Poszerzenie talii 137 Utrata
dawnej sylwetki 137 Macica za maa (lub za dua) 138 Pochylona macica 138
Zgaga i niestrawno 138 Niech do jedzenia oraz zachcianki 139 Prosz
o pasteryzowane 141 Wstrt do mleka lub jego nietolerancja 141 Czy rzeczy wi-
cie masz nietolerancj laktozy? 142 Cholesterol 142 Dieta uboga w miso
wieprzowe i woowe 143 Dieta wegetariaska 143 Diety ubogie w wglowoda-
ny 144 mietnikowe jedzenie" 144 Ocena dodatkw spoywczych 146 Fast
food 146 Substancje chemiczne w poywieniu 147 Bezpieczne sushi 149 Na
ostro 149 Bezpieczne jedzenie 150 Zepsuta ywno 150 Czytajc etykie-
ty 151 Nie oceniaj owocu po skrce 152
C O W A R T O W I E D Z I E . T r o s k a o w a s ne b e z p i e c z e s t w o ..............................................152
R o z d z i a 7 . T r z e c i m i e s i c ( p r z e k a d J o a nna K p i a k ) .............................................154
W C Z A S I E B A D A N I A O K R E S O W E G O .............................................................................154
C O M O E S Z O D C Z U W A ..................................................................................................154
Zaparcia 156 Wzdcia (gazy) 157 Inne przyczyny zmczenia, humorw i zapar
158 Waga i nadwaga 159 Ble gowy 159 Rozstpy skrne 161 Bicie serca
dziecka 162 Seks 162 Seks oralny 163 Skurcz po orgazmie 163 Blinita
i wicej 163 Blinita 165 Ciako te 167 Niemono oddania moczu 167
Ropne zapalenie garda 167
C O W A R T O W I E D Z I E . P r z y r o s t m a s y c i a a p o d c z a s c i y ...........................................168
Wicej na temat przyrostu masy ciaa 168 W razie niedowagi 169 Co si skada
na dodatkowe kilogramy? 169
R o z d z i a 8 . C z w a r t y m i e s i c ( p r z e k a d J a k u b W o ni a k ) .........................................170
W C Z A S I E B A D A N I A O K R E S O W E G O .............................................................................170
C O M O E S Z O D C Z U W A ..................................................................................................170
C O M O E C I N I E P O K O I .................................................................................................172
S P I S T R E C I
Ruchy podu 172 Wygld 172 Pozowanie do zdj 173 Strj ciowy 173
Farbowanie i prostowanie wosw i trwaa ondulacja 174 wiadomo bycia
w ciy" 175 Niechciane porady 176 Zaburzenia pamici 177 Duszno 177
Kopoty z uzbieniem 177 Trudnoci ze spaniem 179 Chrapanie 181 Upawy
(wydzielina z pochwy) 181 Podwyszone cinienie ttnicze krwi 182 Cukier w
moczu 183 Niedokrwisto 184 Krwawienie z nosa i nieyty nosa 185 Szcze-
pienie przeciw grypie 185 Moe orzeszka? 186 Alergia 186
C O W A R T O W I E D Z I E . w i c z e ni a f i z y c z ne w c z a s i e c i y ............................................187
Korzyci pynce z regularnych wicze fizycznych 187 wiczenia rozcigajce
mini ng i ramion 188 Dobra kondycja i zdrowie 189 Pozycja wyjciowa
i wiczenia Kegla 189 Unoszenie miednicy 190 Rozlunienie mini szyi 191
Stworzenie dobrego planu wicze 191 Wybieramy wiczenia wskazane w okresie
ciy 193 Koci grzbiet" 194 Gimnastyka ng 195 Bezpieczestwo wicze 195
Ostrzeenie przed niektrymi wiczeniami 196 Siad skrzyny, wiczenia rozciga-
jce 197 Zrb to w domu 198 Brak aktywnoci ruchowej w czasie ciy 199
R o z d z i a 9 . P i t y m i e s i c ( p r z e k a d J a k u b W o ni a k ) ..........................................200
W C Z A S I E B A D A N I A O K R E S O W E G O ..........................................................................200
C O M O E S Z O D C Z U W A ...............................................................................................200
C O M O E C I N I E P O K O I .............................................................................................202
Zmczenie 202 Omdlenia i zawroty gowy 202 Gorco i zimno. J ak znosi
ekstremaln temperatur podczas ciy 203 Wzorce ruchw podu 204 Pozycja
do spania 204 Ble plecw 205 Noszenie starszych dzieci 207 Kopoty ze
stopami 208 Szybko rosnce wosy i paznokcie 208 W centrum odnowy biolo-
gicznej 209 Prawidowo wykonany masa 209 Przebarwienia skrne 210 Inne
dziwne objawy skrne 211 Wzrok 212 Rutynowe badanie ultrasonografem 212
Nisko usadowione oysko 213 Pasy bezpieczestwa 213 Wpyw czynnikw
zewntrznych na rozwj podu 214 Umiejscowienie dziecka, pity miesic 215
Rodzicielstwo 216 Ciarne kobiety s smaczne" 217 Ble brzucha 217 P-
ne poronienie 217 Podre 218 Zmczenie zwizane z podr samolotem 219
Ble brzucha w podry 221 Wyjcie do restauracji, baru, kawiarni 222 Co
zamwi w restauracji 223
C O W A R T O W I E D Z I E . W s p y c i e p c i o w e p o d c z a s c i y .........................................229
wiadomo pci i wspycia podczas ciy 230 wiczenia, ktre sprawiaj
przyjemno 233 Kiedy naley ograniczy wspycie pciowe? 233 Wygodna
pozycja 234 J ak w kontaktach intymnych osign wiksz przyjemno przy
ograniczeniu aktywnoci seksualnej? 234
R o z d z i a 1 0 . S z s t y m i e s i c ( p r z e k a d M a r i o l a R o p a c k a ) ...................................236
W C Z A S I E B A D A N I A O K R E S O W E G O ..........................................................................236
S P I S T R E C I
C O M O E S Z O D C Z U W A ............................................................................................................236
Bl i cierpnicie rki 238 Mrowienie 238 Niezrczno 239 Kopanie 239
Kurcze mini koczyn dolnych 240 wiczenia rozcigajce zapobiegajce kur-
czom 241 Krwawienie z odbytu i ylaki okooodbytnicze 241 wid brzucha 242
Wystajcy ppek 242 Zatkane przewody mleczne 242 Zatrucie ciowe lub stan
przedrzucawkowy 243 Pozostanie w pracy 243 Medycyna komplementarna
i alternatywna 244 Bl porodowy 246 Pord 247 Zwiedzanie szpitali 249
Szkoa rodzenia przy drugiej ciy 249 Gdy co budzi niepokj 249
C O W A R T O W I E D Z I E . E d u k a c j a p r z e d p o r o d o w a ........................................................25
Korzyci wynikajce z uczestnictwa w zajciach prowadzonych przez szkoy ro-
dzenia 251 Wybr szkoy rodzenia 252 Informacja dotyczca szk rodzenia
253 Najpopularniejsze filozofie w szkoach rodzenia 253
R o z d z i a 1 1 . S i d m y m i e s i c ( p r z e k a d M a r i o l a R o p a c k a ) ..................................256
W C Z A S I E B A D A N I A O K R E S O W E G O ............................................................................256
C O M O E S Z O D C Z U W A ...........................................................................................................257
Narastajce zmczenie 258 Obrzki stawu skokowego i stp 259 Przegrzanie 259
Nie zapomnij o liczeniu kopni 260 Czkawka podu 260 Wykwity skrne 260
Wypadki 260 Bl w obrbie koczyny dolnej i okolicy ldwiowej 261 Orgazm
a dziecko 261 Przesiewowe badania poziomu glukozy 261 Zesp niespokojnych
ng 262 Wicej powodw do jedzenia warzyw 263 Marzenia i fantazje 263
Czekajca ci odpowiedzialno 264 Pracowa czy nie pracowa 265 Pord przed-
wczesny 265 Nie powstrzymuj si 269 Dziecko o niskiej masie urodzeniowej 270
Plan porodu 270 Plan zapasowy 272
CO WARTO WIEDZIE. Wszystko na temat znieczulenia w czasie porodu.........................272
Najczciej uywane rodki przeciwblowe 274 Podjcie decyzji 279
R o z d z i a 1 2 . s m y m i e s i c ( p r z e k a d M a r i o l a R o p a c k a ) .....................................281
CZEGO MOESZ OCZEKIWA
W CZASIE BADANIA OKRESOWEGO...............................................................................281
CO MOESZ ODCZUWA..............................................................................................................282
S P I S T R E C I
Skrcenie oddechu 283 Skurcze Braxtona-Hicksa 283 Tkliwo eber 284
Nietrzymanie moczu wywoane uciskiem 284 Kpiele 285 Badania noworod-
kw, ktre mog uratowa ycie 286 Prowadzenie pojazdu 286 Paciorkowce
grupy B 286 Zaleno midzy wzrostem twojego ciaru ciaa a wielkoci
dziecka 287 Twoja budowa anatomiczna a pord 287 J akiego ksztatu jest twj
brzuch? 288 Pooenie dziecka 288 smy miesic 289 J ak uoyo si twoje
dziecko? 292 Pord bliniaczy 293 Pord trojaczkw 294 Cicie cesarskie 294
Szpitale a liczba ci cesarskich 295 J ak uczyni z porodu drog cicia cesarskie-
go wydarzenie rodzinne? 296 Pytania do przedyskutowania z lekarzem, dotycz-
ce cicia cesarskiego 300 Twoje bezpieczestwo podczas porodu 301 Bank
wasnej krwi 301 Bezpieczestwo w czasie podry 302 Twj stosunek do part-
nera 302 Czy mona si teraz kocha? 303
C O W A R T O W I E D Z I E . I nf o r m a c j e na t e m a t k a r m i e ni a p i e r s i ....................................304
Dlaczego karmienie piersi jest najlepsze? 304 Dlaczego niektrzy wol butelk? 306
Dokonanie wyboru 307 Pier: obiekt seksualny czy praktycznego zastosowa-
nia? 307 Palenie papierosw a karmienie piersi 308 Karmienie butelk i pier-
si 308 Kiedy nie moesz lub nie powinna karmi piersi? 308 Odrobina po-
mocy, due osignicia 310 Sztuczne karmienie z mioci 310
R o z d z i a 1 3 . D z i e w i t y m i e s i c ( p r z e k a d Z b y s z k o M a l e w s k i ) ...........................311
W C Z A S I E B A D A N I A O K R E S O W E G O ..............................................................................311
C O M O E S Z O D C Z U W A ...................................................................................................312
Zmiany w ruchach podu 314 J eszcze raz o czstym oddawaniu moczu 314
Wybr pediatry 315 Instynkt wicia gniazda 315 Krwawienie i plamienie 316
Pknicie bon podowych w miejscu publicznym 316 Bd gotowa 317 Obni-
enie dna macicy i ustalenie si czci przodujcej podu 317 Kiedy urodzisz 318
Wasnorczne wywoanie czynnoci porodowej 319 J ak si czuje dziecko? 320
Cia przenoszona 320 Dodanie otuchy przy niepewnych wynikach testw 323
Planowane wywoanie czynnoci porodowej 323 Co zabra do szpitala? 324
Zaplanuj wczeniej sposb umierzania blu porodowego 324 Strach przed na-
stpnym dugim porodem 325 Masa uatwiajcy pord 326 Karmienie pier-
si 326 Operacje chirurgiczne piersi a karmienie piersi 327 Planowanie z wy-
przedzeniem 327 Przechowywanie krwi z ppowiny 328 Macierzystwo 328
C O W A R T O W I E D Z I E . O k r e s p r z e d p o r o d o w y , p o r d p o z o r ny ,
p o r d p r a w d z i w y ..........................................................................................................329
Objawy przedporodowe 330 Objawy porodu pozornego 331 Objawy porodu
prawdziwego 331 Kiedy telefonowa do lekarza? 331
S P I S T R E C I
R o z d z i a 1 4 . P o r d ( p r z e k a d Z b y s z k o M a l e w s k i ) ...............................................333
C O M O E C I N I E P O K O I .......................................................................................................333
Czop luzowy i znaczenie krwi 333 Pknicie bon podowych 334 Zabarwie-
nie pynu owodniowego (smka) 335 Maa objto wd podowych 335
Wzniecenie porodu 335 Pomoc Matce Naturze 338 Wzywanie lekarza podczas
porodu 338 Nieregularne skurcze 338 Ble krzyowe 339 Krtki pord 340
Zbyt pny przyjazd do szpitala 340 Nagy pord w samotnoci 341 Lewaty-
wa 341 Golenie owosienia onowego 342 J edzenie i picie podczas porodu 342
Rutynowo zakadany cewnik doylny 343 Monitorowanie podu 344 Nagy pord:
rady dla osoby pomagajcej 346 Sztuczne przerwanie bon podowych 348 Wi-
dok krwi 348 Nacicie krocza 349 Rozcignicie pochwy przez pord 350
Pord w strzemionach 350 Uycie kleszczy i prniocigu pooniczego 351 Uy-
cie kleszczy i prniocigu pooniczego 352 Wynik w skali Apgar 353 Skala
Apgar 353 Pozycje porodowe 353 Pozycje rodzcej w czasie pierwszego okresu
porodu 354
C O W A R T O W I E D Z I E . P r z e b i e g p o r o d u ................................................................................355
Okresy i fazy porodu 355
P I E R W S Z Y O K R E S P O R O D U .................................................................................................35
Faza pierwsza: wczesna lub utajona 356 Czynniki wpywajce na odczuwanie blu
357 Do szpitala lub kliniki pooniczej 359 Druga faza: faza przyspieszenia lub
aktywna 360 Trzecia faza: faza przejciowa 363 J eeli pord nie postpuje 364
D R U G I O K R E S P O R O D U . P a r c i e i u r o d z e ni e d z i e c k a ............................................................366
Rodzi si dziecko 367 Pierwszy widok dziecka 368
T R Z E C I O K R E S P O R O D U . U r o d z e ni e o y s k a , c z y l i p o p o d u ...............................................371
/
P O R D M I E D N I C O W Y ............................................................................................................373
C I C I E C E S A R S K I E : P O R D O P E R A C Y J N Y ....................................................................373
Czy jest na sali pediatra? 375
C Z 3
R O Z W A A N I A K O C O W E ,
A L E W C A L E N I E N A J M N I E J W A N E
O o k r e s i e p o p o r o d o w y m , o o j c a c h i o n a s t p n y m d z i e c k u
R o z d z i a 1 5 . P i e r w s z y t y d z i e p o p o r o d z i e ( p r z e k a d W i t o l d K d z i a ) ............379
C O M O E S Z O D C Z U W A .........................................................................................................379
S P I S T R E C I
C O M O E C I N I E P O K O I ....................................................................................................380
Krwawienie 380 Twoje samopoczucie po porodzie 381 Ble poporodowe 381
Bl w obrbie krocza 382 Problemy z oddawaniem moczu 383 Pierwsze oddanie
stolca 385 Nadmierna potliwo 386 Odpowiednia ilo pokarmu 387 Obrzk
piersi 387 W jakich sytuacjach powiadomi lekarza? 388 Zastj mleka w przy-
padku, gdy nie podejmiesz karmienia piersi 389 Gorczka 389 Wi emocjo-
nalna 390 Przebywanie razem z dzieckiem(rooming-in) 391 Powrt do zdrowia
po ciciu cesarskim 392 Pobyt w szpitalu 393 Ble plecw 396
C O W A R T O W I E D Z I E . P o c z t k i k a r m i e ni a p i e r s i ............................................................397
Podstawowe zasady karmienia piersi 400 Obrzk piersi: gdy mleko napywa 402
Dieta karmicej matki 403 Bolesne brodawki 404 Leki a karmienie piersi 405
Sporadyczne powikania 405 Karmienie piersi po ciciu cesarskim 407 Kar-
mienie blinit 407
R o z d z i a 1 6 . P i e r w s z e s z e t y g o d ni p o p o r o d z i e ( p r z e k a d W i t o l d K d z i a ) ...408
C O M O E S Z O D C Z U W A ......................................................................................................408
W C Z A S I E K O N T R O L I P O P O R O D O W E J ............................................................................409
Przygnbienie poporodowe i depresja 410 Pomoc w depresji poporodowej 414
Powrt do przedporodowej masy ciaa i figury 414 Mleko matki 415 Kopoty
z tarczyc 417 Samoczynne wypywanie mleka 418* Dugotrway powrt do zdro-
wia po przebytym ciciu cesarskim 419* Rozpoczcie wspycia 420 Brak zainte-
resowania uprawianiem mioci" 420 atwy powrt do seksu 421 Ponowne zaj-
cie w ci 423 Wypadanie wosw 423 Zaywanie kpieli 424 Zmczenie 424
C O W A R T O W I E D Z I E . P o w r t d o no r m a l ne j s y l w e t k i ......................................................425
Podstawowe zasady na pierwsze sze tygodni 426 I faza wicze: 24 godziny po
porodzie 426 Pozycja podstawowa 427 Unoszenie miednicy 427 II faza wi-
cze: 3 dni po porodzie 427 Zginanie ng ruchem lizgowym 428 Unoszenie
gowy i ramion 428 III faza wicze: po kontroli poporodowej 429
R o z d z i a 1 7 . O j c o w i e t a k e o c z e k u j ( p r z e k a d W i t o l d K d z i a ) ...........................430
Uczucie opuszczenia 430 Przygotuj si, nim zaczniesz 431 Niezalenie od tego,
kim jest partner 432 Zmiany w podejciu do seksu 432 Bezpieczestwo wsp-
ycia podczas ciy 433 Erotyczne sny podczas ciy 434 Zniecierpliwienie
hutawk nastrojw ony 435 Wasze nastroje 435 Objawy wspodczuwania 436
Niepokj o zdrowie ony 437 Niepokj o zdrowie dziecka 437 Niepokj
o zmiany w yciu 438 Bd przy nich 439 Zemdlenie podczas porodu 440
Ojcowskie lki 441 W sprawie dziadkw 441 Odstawienie" podczas karmienia
piersi 442 Powstawanie wizi 443 Twoje przygnbienie poporodowe 445
Uczucie braku podania po porodzie 445
S P I S T R E C I
C Z 4
P R O B L E M Y S Z C Z E G L N E J T R O S K I
R o z d z i a 1 8 . G d y z a c h o r u j e s z ( p r z e k a d S z y m o n B a na s z e w s k i ) .................................449
C O M O E C I N I E P O K O I ..................................................................................................449
Przezibienie 449 Grypa czy przezibienie? 451 Zapalenie zatok 451 Grypa 451
Infekcja drg moczowych 452 Gorczka 453 Kupowanie lekw przez Inter-
net 454 Bra aspiryn czy nie 454 Stosowanie lekw 455 Zioolecznictwo 456
Nawilanie 457 Nieyt odkowo-jelitowy 457 Listerioza 459 Toksoplazmo-
za 459 Cytomegalowirus (CMV) 460 Rumie zakany 461 Ospa wietrzna 462
Choroba z Lyme 463 Odra 464 winka 464 Ryczka 465 Zapalenie wtroby
(hepatitis) 466
C O W A R T O W I E D Z I E . D o b r e s a m o p o c z u c i e ....................................................................467
R o z d z i a 1 9 . J a k p o s t p o w a w c h o r o b a c h p r z e w l e k y c h ?
( p r z e k a d S z y m o n B a na s z e w s k i ) ............... ........................................469
C O M O E C I N I E P O K O I ..................................................................................................469
Astma 469 Cukrzyca 471 Bezpieczna czsto pracy serca w wiczeniach fi-
zycznych w ciy przy cukrzycy 473 Przewleke nadcinienie 475 Choroba
wiecowa serca 476 Choroby tarczycy 477 Zaburzenia aknienia 478 Tocze
rumieniowaty ukadowy 479 Reumatoidalne zapalenie staww 480 S elenosis mul-
tiplex (SM) 480 Niesprawno fizyczna 481 Padaczka 482 Fenyloketonuria
(PKU) 484 Anemia sierpowato-krwinkowa 484 Zwknienie torbielowate (mu-
kowiscydoza) 485
C O W A R T O W I E D Z I E . J a k y z c i w y s o k i e g o r y z y k a ? .............................................486
Matki pomagaj matkom 487
R o z d z i a 2 0 . J e l i d z i e j e s i c o z e g o ( p r z e k a d D a r i u s z S z p a r e k ) ...................490
P O W I K A N I A , K T R E M O G W Y S T P I P O D C Z A S C I Y ..............................................490
Wczesne poronienie albo poronienie samoistne 490 Krwawienie we wczesnej
ciy 492 Gdy poronienie jest nieuniknione 493 Krwawienia w rodkowym
i kocowym trymestrze ciy 494 Poronienie pne 495 J eli wystpio poro-
nienie 496 Cia ektopowa 497 Cukrzyca ciowa 498 Stan przedrzucawkowy
(nadcinienie indukowane ci) 499 Wewntrzmaciczne ograniczenie wzrasta-
nia podu (IUGR) 502 Dzieci z nisk mas urodzeniow 503 Opieka nad dziec-
kiem z grupy wysokiego ryzyka pooniczego 504 oysko przodujce 504
oysko przodujce 505 Zakaenie wewntrzmaciczne(C horioamnionitis) 506
Przedwczesne pknicie bon podowych (ppbp) 507 Przedterminowa lub przed-
wczesna czynno skurczowa macicy 508 Przewidujc przedterminowy pord 509
Zakrzepica ylna 510
S P I S T R E C I
R Z A D K O W Y S T P U J C E P O W I K A N I A C I O W E ..........................................................512
Niepowcigliwe wymioty ciarnych (Hyperemesis gravidarum) 512 Cia za-
niadowa 513 Wykrycie powanego uszkodzenia podu 514 Czciowa cia
zaniadowa 515 Rak kosmwki 515 Rzucawka 515 Zesp HELLP 516
Oddzielenie oyska 516 oysko przyronite 517 Gdy w ciy wielopodowej
pd si nie rozwija 518 Maowodzie 518 Wielowodzie 520 Spltana ppowi-
na 520 Pierwsza pomoc dla podu 521 Wypadnicie ppowiny 521
K O M P L I K A C J E W Y S T P U J C E P O D C Z A S P O R O D U
I W O K R E S I E P O P O R O D O W Y M .................................................................................................522
Zagroenie podu 522 Dystocja barkowa 522 Pknicie macicy 523 Wynico-
wanie macicy 524 Pknicie pochwy i szyjki macicy 525 Krwotok poporodowy
525 Zakaenie poporodowe 526
U W A G I O N I E P O W O D Z E N I A C H C I O W Y C H ....................................................................527
Strata jednego z blinit 530 Stany przygnbienia 532 Dlaczego? 533
C Z 5
N A S T P N E D Z I E C K O
R o z d z i a 2 1 . P r z y g o t o w u j c s i d o na r o d z i n k o l e j ne g o d z i e c k a
( p r z e k a d K r z y s z t o f S z y m a no w s k i ) ............................................537
Przygotowania dla kobiet, ktre chc zaj w ci 538 Przygotowania do ciy
dla przyszych ojcw 544 Teraz, gdy przeczytalicie zakoczenie ksiki... 546
D o d a t e k ( p r z e k a d K r z y s z t o f S z y m a no w s k i ) ...................................................547
Powszechne badania podczas ciy 547 Bezlekowe leczenie podczas ciy 549
Przewidywane zapotrzebowanie na kalorie i tuszcz 552
P o s o w i e ( p r z e k a d K r z y s z t o f S z y m a no w s k i ) ...................................................553
I nd e k s ..................................................................................................................554
T w o j e no t a t k i ......................................................................................................569
Emmie, ktra zainspirowaa t ksik, bdc jeszcze w onie,
a pojawiwszy si juz na tym wiecie, uczynia wszystko, by powstrzy-
ma nas od jej napisania, i ktra, wierzymy w to, pewnego dnia uczy-
ni z niej dobry uytek.
Howardowi, Erikowi i Timowi
f
bez ktrych powstanie tej ksiki
nie byoby moliwe z wielu powodw.
Rachel, Wyattowi i Ethanowi, ktrzy spnili si troch do naszego
pierwszego wydania, ate ktrych przyjcie na wiat wnioso bardzo
wiele do wydania drugiego.
Elizabeth, ktrej przyjcie na wiat wnioso jeszcze wicej do wy-
dania trzeciego.
A take Arlene, z wyrazami mioci, za wszystko.
T A K W I E L E P O W O D W D O P O D Z I K O W A
I W C I N O W Y C H W I C E J
W
cigu osiemnastu lat, ktre upy-
ny od chwili, gdy pierwszy raz
dotknymy palcami klawiatu-
ry, by napisa pierwsze wydanie W oczeki-
waniu na dziecko, wiele si nauczyymy -
nie tylko o tym, co jest potrzebne, by stwo-
rzy zdrowe dziecko, ale take, czego trze-
ba, by stworzy ksik o zdrowym dziec-
ku - lub zdrowej ciy. Lekcja numer je-
den: nie mogybymy zrobi tego same.
Wielu przyjaci i kolegw pomagao nam,
wspomagao nas, a take prowadzio po-
przez proces pierwszego i ponownego two-
rzenia tej ksiki - byo ich wicej, ni
jestemy w stanie wymieni, w kadym
razie bez powicenia caego rozdziau
w tym trzecim wydaniu. Z wyrazami
wdzicznoci dzikujemy wam wszyst-
kim, w tym:
Suzanne Rafer, najlepszej przyjacice
i wydawcy, jakiego autor kiedykolwiek
mia - za jej entuzjazm, oddanie szczeg-
om, poczucie humoru, wspaniae spostrze-
enia, mio i troskliwo, a przede wszyst-
kim za to, e bya zawsze wtedy, gdy jej po-
trzebowaymy.
Peterowi Workmanowi, wyjtkowemu
wydawcy, za jego zaangaowanie w osi-
gnicie doskonaoci przy pracy wydawni-
czej i za powicenie si maej serii wydaw-
niczej dowodzce, e chcie, to mc. Nie
daybymy sobie rady bez ciebie lub bez...
Lisie Hollander za odwieenie szaty
graficznej; J udith Cheng za stworzenie
Mony Lisy" w ciy i za urocze przenie-
sienie jej w XXI wiek; J udy Francis za
wspaniae nowe ilustracje. J enny Mandel,
Carolan Workman, Bruce'owi Harrisowi,
Kate Tyler, J imowi Eberowi, Pat Upton,
Saundrze Pearson, Beth Doty i wszystkim
czonkom rodziny Workman, ktrzy spra-
wiaj, e jest to miejsce wyjtkowe - uci-
ski i ucaowania dla was wszystkich. Dzi-
kujemy take tym wszystkim, ktrzy pomo-
gli nam przy pierwszym i drugim wydaniu,
ale ju si przenieli.
Sharon Mazel za wyciganie z opresji.
Twoje niestrudzone starania (nawet gdy by-
a wycieczona), badania oraz spostrzee-
nia nie tylko sprawiy, e powstanie tego
wydania stao si moliwe, lecz take uczy-
niy je znacznie lepszym. Dzikujemy tak-
e Kirze za to, e bya w odpowiednim o-
nie we waciwym czasie, oraz Danielli
i Arianne za dzielenie si swoj mam.
Lisie Bernstein, dyrektorowi wykonawcze-
mu fundacji What To Expect, za to, co robi,
czyli po prostu za wszystko. Nikt nie robi tak
wiele ani nikt nie robi tego lepiej - kochamy
ci za to oraz dla miliona innych powodw.
Take Zoe i Och-Temu-Teddy'emu Bern-
steinowi oraz Danowi Dubno za cierpliwo
i zrozumienie - rwnie za to, e pozwalali
mamusi tak dugo rozmawia przez telefon.
V I I I TAK WIELE POWODW DO PODZIKOWA 1 WCI NOWYCH WICEJ
Richardowi Aubry'emu, profesorowi po-
onictwa i ginekologii, naszemu szanow-
nemu doradcy medycznemu. Szeroki zakres
wiedzy Dicka oraz wielka opiekuczo
sprawiaj, e nie tylko jest nadzwyczajnym
lekarzem, wyjtkowym nauczycielem czy
wybitnym ordownikiem spraw ciarnych
kobiet i ich dzieci, lecz jednoczenie nie-
ocenionym rdem wiedzy dla nas,
Marcowi Chamlinowi za to, e jest naj-
lepszym prawnikiem i jeszcze lepszym
przyjacielem; Ellen Goldsmith-Vein (z uci-
skami i buziaczkami) za to, e radzi sobie
z wszystkim i jeszcze wicej, e nie prze-
stawaa wierzy i e tak przyjemnie jest
przebywa w jej towarzystwie; Alanowi
Nevinsowi za to, e jest najlepszy, oraz
moim wszystkim przyjacioom z Artist Ma-
nagement Group.
Amerykaskiemu Towarzystwu Pooni-
kw i Ginekologw oraz Amerykaskiej Aka-
demii Pediatrii, ktre zawsze udzielay nam
odpowiedzi potrzebnych do uaktualniania
kolejnych wyda W oczekiwaniu na dziec-
ko, take niezliczonym lekarzom, ktrzy
wyjaniali sprawy, odpowiadali na pytania,
wypeniali kwestionariusze - i pomagali
sprawi, by ksika ta bya jak najlepsza.
Trzem ludziom, bez ktrych niniejsza
ksika (oraz nastpne po niej) dosownie
nie mogaby powsta: Howardowi Eisen-
bergowi, Erikowi Murkoffowi i Timowi
Hathawayowi. J estecie najlepszymi ojca-
mi i mami w okolicy, zawsze bdziemy
was kocha. A take Mildred i Harry'emu
Scharaga, Victorowi Shargai i J ohnowi
Aniello za wasz mio i wsparcie.
Wszystkim osobom niezbdnym w odnie-
sieniu sukcesu przez pierwsze i drugie wy-
danie, w tym lekarzowi medycyny Henry'e-
mu Eisenbergowi, Elise i Arnoldowi Good-
manom, Susan Stirling oraz Carol Donner.
Lekarzom, poonym i pielgniarkom opie-
kujcym si ciarnymi kobietami. A prze-
de wszystkim naszym czytelniczkom - kt-
re s i zawsze bd najlepszym rdem
wiedzy oraz inspiracji.
O F U N D A C J I
W H A T T O E X P E C T
Z dum ogaszamy narodziny Fundacji
What To Expect, nonprofitowej organizacji
majcej na celu zapewnienie dostpu do in-
formacji, pomocy oraz rodkw kobietom
ciarnym w potrzebie - by tym, czego ka-
da matka moe oczekiwa, bya zdrowa ci-
a i zdrowe dziecko.
Wicej informacji na naszej stronie inter-
netowej
www.whattoexpect.org
lub pod numerem telefonu (877) 397-3281.
W S T P D O W Y D A N I A T R Z E C I E G O
K O L E J N E S O W O O D L E K A R Z A
N
ie sdziem, e to moliwe, by co, co
byo wietne, stao si jeszcze lepsze.
J ako profesor oraz kto, kto od ponad
40 lat na co dzie stara si zapewni opiek
kobietom w ciy, wiem, jak niezmiernie wa-
ny dla zdrowia i witalnoci spoeczestwa jest
zdrowy przebieg ciy. J eli o cenne nowe
ycie dbaj kochajcy rodzice, to stanie si ono
zdrowym, wartociowym wkadem w nowe
pokolenie. Nie ma ksiki, ktra by lepiej
przygotowywaa rodzicw do wanego zada-
nia polegajcego na opiece nad tym nowym
yciem - zadania, ktre rozpoczyna si, jesz-
cze zanim plemnik poczy si z komrk ja-
jow - ni W oczekiwaniu na dziecko.
Przez siedemnacie lat obserwowaem roz-
wj poprzednich wyda ksiki W oczekiwa-
niu na dziecko, jednoczenie przygldajc si
wpywowi, jaki wywieraa ona na pokolenie
rodzicw oczekujcych narodzin dziecka, w tym
take tych, ktrzy znajdowali si pod moj
opiek. J ako doradca medyczny, sprawdzaem
kade zagadnienie biologiczne i anatomiczne.
Gdy okoo dziesiciu lat temu na moim biur-
ku znalazo si pierwsze poprawione wydanie,
zachwyciem si poprawkami poczynionymi
w ksice, ktra moim zdaniem bya przeo-
mowa ju w takiej formie, w jakiej przeczy-
taem j pierwszy raz - a teraz, czytajc
nowe, trzecie wydanie, zachwycam si po raz
kolejny.
Nieatwo jest utrzyma pozycj dziea wy-
tyczajcego nowy kierunek w tak szybko roz-
wijajcej si nauce, jak jest poonictwo, ale
trudniej przeoy skomplikowane niekiedy
informacje na sowa, ktre dla kobiet (i ich
partnerw) nie bdcych zawodowymi leka-
rzami bd zrozumiae, uspokajajce oraz ade-
kwatne do danej sytuacji. J ak zauwayem,
autorkom udao si ten cel osign. Zapewne
jeszcze trudniejszym zadaniem byo uoenie
tych szczegowych, solidnych pod wzgldem
medycznym porad w taki sposb, by nie sta-
nowiy sprzecznoci, lecz byy do pogodzenia
z poradami otrzymywanymi przez przyszych
rodzicw od ich lekarzy prowadzcych ci.
I znw naley powiedzie, e zadanie si po-
wiodo. Podobnie jak poprzednio, nowe wy-
danie W oczekiwaniu na dziecko spodoba si
osobom po obu stronach biurka w gabinecie
lekarskim, jednakowo ujmujc rodzicw i pra-
cownikw suby zdrowia. Nie tylko ksik
t rekomenduj (lub daj) przyszym ojcom
i matkom liczni poonicy i ginekolodzy, lecz
korzystaj z niej wraz z onami we wasnym
domu. Moi modzi stayci oraz inni pracuj-
cy w ramach rnych programw w caym
kraju czytaj j, by dowiedzie si, co przy-
szych rodzicw ciekawi oraz co ich martwi,
dziki czemu bd lepiej przygotowani
w chwili, gdy zaczn wasn praktyk lekarsk.
Na koniec trzeba zaznaczy, e to wydanie
W oczekiwaniu na dziecko podtrzymuje trady-
cj pocieszania przyszych rodzicw, gdy ci
maj stawi czoo wyzwaniu zmieniajcemu
cae ich ycie, upewniajc ich w przekonaniu,
i dadz sobie rad".
Cuda si zdarzaj - ycz, by wasz cud by
jak najwspanialszy.
lek. med. Richard Aubry,
specjalista ds. zdrowia publicznego
P R Z E D M O W A
S O W O O D L E K A R Z A
N
astay najlepsze czasy na to, by by
w ciy. W ostatnich dziesiciole-
ciach obserwowalimy ogromn po-
praw w poonictwie, zarwno dla matek,
jak i dla noworodkw. Kobiety rozpoczy-
najce ci s zdrowsze, otrzymuj lepsz,
bardziej kompleksow opiek prenataln,
a oddziay pooniczo-noworodkowe zast-
piy st kuchenny czy ka porodowe jako
miejsce do rodzenia dzieci.
J ednak jeszcze wiele pozostao do zro-
bienia. Dla nas, lekarzy, coraz oczywistsze
staje si, e nie wystarcz wietni lekarze
i doskonay sprzt. Aktywne uczestnictwo
rodzicw moe w jeszcze wikszym stop-
niu zredukowa ryzyko wystpienia kom-
plikacji podczas ciy i porodu. Aby mc
peniej uczestniczy, rodzice musz by pe-
niej i dokadniej informowani nie tylko o do-
niosym dowiadczeniu wydawania dziec-
ka na wiat, lecz rwnie o niezmiernie
wanych dziewiciu miesicach poprzedza-
jcych to wydarzenie; nie tylko o zagroe-
niach wicych si z ci, lecz rwnie
o krokach, jakie mona przedsiwzi w ce-
lu ich zminimalizowania bd wyelimino-
wania; nie tylko o medycznych aspektach
ciy, lecz i o czynnikach psychologiczno-
-spoecznych oraz dotyczcych stylu ycia.
W jaki sposb informowa o tym rodzi-
cw? Szkoy rednie i wysze nie posiadaj
w planie nauczania programu Rodzice".
Kopoty z czasem maj rwnie osoby za-
wodowo penicy opiek poonicz. Poza
tym czsto s oni zbyt naukowi w swych wy-
wodach oraz mao wraliwi na psychiczne
i emocjonalne potrzeby przyszych rodzicw.
Ruch ochrony konsumenta wypeni t pr-
ni ksikami, artykuami prasowymi oraz wy-
kadami w szkoach. J ednak cho jego dziaa-
cze s czsto niezmiernie pomocni, to rwnie
czsto nieprecyzyjni w sprawach medycznych,
niepotrzebnie niepokoj i/lub nieproporcjo-
nalnie skupiaj si na niedocigniciach su-
by zdrowia, wbijajc klin podejrzliwoci czy
wtpliwoci midzy rodzicw a poonikw.
Od dawna widoczna bya potrzeba poja-
wienia si ksiki dostarczajcej dokadnej,
aktualnej i medycznie kompetentnej infor-
macji, jednoczenie kadcej naleny nacisk
na odywianie, styl ycia i emocjonalne
aspekty ciy. Uwaam, e teraz zapotrze-
bowanie to zostao wypenione w atwej do
czytania ksice uoonej w niezmiernie
praktycznym, miesicznym ukadzie.
Trzy autorki, wszystkie bdce dowiad-
czonymi konsumentkami" opieki .pooni-
czej, stworzyy t perspektyw konsumen-
ta. Mdrze skoncentroway si na przeka-
zywaniu przyszym rodzicom informacji,
ktre pozwol im rozsdnie odgrywa cen-
traln rol w caym procesie, bez groenia
lekarzom czy poonym, z ktrymi wszak
musz wsppracowa blisko oraz zgodnie.
S OWO OD LEKARZA XXI I I
Ksika W oczekiwaniu na dziecko napi-
sana zostaa ywym stylem i jest dokadna,
aktualna i dobrze wywaona. S jednak
cztery aspekty w jej formie i zawartoci,
ktre zasuguj na szczeglne wyrnienie:
Troskliwe, rodzinne podejcie do rodze-
nia dziecka, cznie z zaangaowaniem
ojca w caym przebiegu ciy oraz roz-
dziaem odnoszcym si do jego wa-
snych potrzeb i problemw, przedstawio-
ne w tej ksice jest wspaniae oraz nie-
zmiernie wane.
Praktyczny, chronologiczny ukad, rozsd-
nie udzielajcy odpowiedzi na mniej i bar-
dziej wane, mczce i kopotliwe pytania
pojawiajce si miesic po miesicu czyni
z niej rdo wiedzy dostpne w odpowied-
niej chwili oraz doskona lektur do ka.
Nacisk, jaki kadzie na odywianie oraz
styl ycia przed i w czasie ciy, a take
zdroworozsdkowe podejcie do karmie-
nia piersi i psychologiczno-spoecznych
wymiarw macierzystwa sprawia, e
jest szczeglnie wartociowa oraz jedyna
w swoim rodzaju.
Niezwyka te jest jej dokadno oraz
aktualno w szczegach medycznych,
zwaszcza w przejrzystoci, z jak napi-
sane zostay fragmenty o genetyce, tera-
tologii, porodzie przedwczesnym, poro-
dzie, cesarskim ciciu i znw, karmieniu
piersi.
Podsumowujc, uwaam, e ta wspania-
a ksika powinna sta si l ektur obo-
wi zkow nie tylko dla przyszych rodzi-
cw, lecz take dla lekarzy i pielgniarek
przyuczajcych si do pracy w subie zdro-
wia oraz dla tych, ktrzy ju peni swe za-
wodowe obowizki. Wiem, e oznacza to
spore zmiany dla zwykle ostronych wyka-
dowcw szk czy akademii medycznych.
Ale podkrelam z penym przekonaniem, e
tylko z odpowiednio poinformowanymi i od-
powiedzialnymi konsumentami" oraz ich
opiekunami moemy osign nasz wspl-
ny cel: zdrowe dzieci, matki i rodziny.
A docelowo take zdrowe spoeczestwo.
lek. med. Richard Aubry,
specjalista ds. zdrowia publicznego
W P R O W A D Z E N I E D O W Y D A N I A T R Z E C I E G O
D L A C Z E G O T A K S I K A
N A R O D Z I A S I J E S Z C Z E R A Z ?
O
siemnacie lat temu, w odstpie za-
ledwie kilku godzin, urodziam
crk i ksik. Opiekowanie si
dwjk tych dzieci (a take moim synem
Wyattem oraz - wsplnie z moimi wspau-
torkami - nastpnym potomstwem", czyli
drugim wydaniem W oczekiwaniu na dziec-
ko, fundacj What To Expect i seri What
To Expect Kids) w miar jak rosy oraz roz-
wijay si z biegiem lat, byo od samego
pocztku zajciem wyczerpujcym, praco-
chonnym i kopotliwym; dodajcym otuchy
i szarpicym nerwy. Przeyam niezwyk
(i pen wyzwa) przygod, z ktrej - jak
wszyscy rodzice - nie zamieniabym ani jed-
nego dnia. (Aczkolwiek by taki jeden ty-
dzie, kiedy Emma miaa trzynacie lat...)
I oto teraz mamy kolejne narodziny:
nowe, trzecie wydanie ksiki W oczekiwa-
niu na dziecko. Mimo i czste dodruki po-
zwalaj nam uaktualnia nasze ksiki wa-
nymi, nowymi informacjami, to trzecie wy-
danie dao nam wspania moliwo penej
korekty, od pocztku do koca dziea, dopi-
sania lub skrelenia fragmentw dotycz-
cych pooniczych innowacji; poczwszy
od najnowszych osigni technicznych,
poprzez wszelkie praktyki uzupeniajce,
po medycyn alternatywn. Dziki temu
W oczekiwaniu na dziecko moe nadal pe-
ni rol podstawowego i aktualnego porad-
nika dla przyszych rodzicw.
Wprowadziymy tyle zmian, e same je-
stemy nimi podekscytowane. Sprawiy-
my, e ksika ta staa si jeszcze bardziej
praktyczna, poprzez doczenie dziaw po-
wiconych ciarnym kobietom pracuj-
cym, dziaw, ktre pogbiaj temat opieki
nad rodzinami, zawieraj wicej porad do-
tyczcych zachowania pikna wewntrzne-
go i zewntrznego podczas ciy, dodatko-
wych wskazwek dla matek oczekujcych
drugiego (i trzeciego) dziecka oraz posze-
rzonego rozdziau dotyczcego przygoto-
wa dla matek i ojcw do poczcia dziecka.
Nowe wydanie omawia wiksz liczb ob-
jaww, zawiera comiesiczne spojrzenie na
ciebie oraz twoje dziecko, obszerniejszy
i (jak przypuszczamy) lepszy rozdzia dla
ojcw. Ugotowaymy rwnie przyjem-
niejsz, agodniejsz, a take bardziej reali-
styczn diet ciow, ktrej bdzie ci a-
twiej przestrzega i stosowa podczas ci-
gego zmagania si z brakiem czasu.
J ednak waniejsze od tego, co si zmie-
nio w trzecim wydaniu, jest to, co pozosta-
o dokadnie takie samo. Kiedy pierwszy raz
pisaymy W oczekiwaniu na dziecko, po-
strzegaam swoj prac jako osobist kru-
cjat z jednym celem: nie chciaam, by kt-
rekolwiek z oczekujcych dziecka rodzicw
kiedykolwiek martwio si tak bardzo pod-
czas ciy jak ja (i mj m Erik), gdy by-
am w odmiennym stanie. Uczucie to nadal
DLACZEG O TA KS IKA NARODZI A S I JES ZCZE RAZ? XXV
Czy s pytania?
Staraymy si odpowiedzie na wszyst-
kie pytania i mamy nadziej, e w wikszo-
ci nam si to udao. Poniewa kada cia
jest inna (jak inna jest kada para rodzicw
oczekujca narodzin dziecka), by moe po-
minymy kilka zagadnie. J eli czytajc t
ksik, zauwaysz, e brak w niej omwie-
nia spraw, ktre ci martwi bd interesuj,
chciaybymy dowiedzie si o tym. Wwczas
bdziemy mogy doczy je w nastpnym wy-
daniu dla - mamy tak nadziej - dobra twego
kolejnego dziecka. Napisz do nas na adres:
Workman Publishing, 708 Broadway, New
York 10003.
yje we mnie, a trzecie wydanie W oczekiwa-
niu na dziecko napisane zostao, podobnie
jak pierwsze, w celu informowania, doda-
wania otuchy i niesienia pomocy rodzicom,
by mogli spa spokojnie (przynajmniej na
tyle, na ile pozwoli czste oddawanie mo-
czu, kurcze w nogach i ble plecw).
Zapewne nim wyschnie farba drukarska
w trzecim wydaniu ksiki, my bdziemy
ju czyni przygotowania do czwartego.
Przy pracy nad nim, jak zwykle, bdziemy
oczekiwa wszelkich sugestii z waszej stro-
ny. Wszak W oczekiwaniu na dziecko jest
przede wszystkim stale ewoluujc ksik,
a kolejni rodzice s nadal najbardziej war-
tociowym rdem informacji, z ktrego
korzystamy podczas pracy.
Z yczeniami jak najzdrowszego prze-
biegu ciy oraz szczcia wynikajcego
z wypeniania obowizkw rodzicielskich.
He id i Murkoff
W P R O W A D Z E N I E
J A K N A R O D Z I A S I
T A K S I K A ?
B
yam w ciy. I byam zarwno naj-
szczliwsz, jak i najbardziej zmar-
twion kobiet na wiecie.
Zmartwion winem, ktre wypiam wie-
czorem przy kolacji, i dinem z tonikiem,
ktry popijaam wieczorami w pierwszych
szeciu tygodniach ciy, po tym jak dwch
ginekologw i badanie krwi utwierdziy
mnie w przekonaniu, e w ciy nie jestem.
Zmartwion siedmioma dawkami Prove-
ry, ktr przepisaa mi wczeniej lekarka, by
przyspieszy, jak sdzia, opniajcy si
okres, a co w dwa tygodnie pniej okazao
si prawie dwumiesiczn ci.
Zmartwion kaw, ktr czsto piam,
i mlekiem, ktrego nie piam, cukrem, kt-
ry jadam, i biakiem, ktrego nie jadam.
Zmartwion skurczami w trzecim mie-
sicu i czterema dniami w pitym miesicu,
kiedy to nie czuam nawet najmniejszego
ruchu podu.
Zmartwion omdleniem podczas zwie-
dzania szpitala, w ktrym miaam rodzi
(nigdy nie zdoaam obejrze oddziau no-
worodkw), upadkiem na brzuch w smym
miesicu i krwaw wydzielin z pochwy
w dziewitym.
Zmartwion nawet dobrym samopoczu-
ciem (Przecie nie mam adnych za-
par..., nie mam porannych nudnoci..., nie
oddaj czciej moczu - co musi by nie
tak!").
Zmartwion, e nie bd w stanie wytrzy-
ma blu czy te znie widoku krwi pod-
czas porodu. Zmartwion faktem, e nie b-
d w stanie karmi piersi, poniewa przed
upywem dziewitego miesica nie mogam
wycisn nawet kropli siary, ktra, jak
twierdziy wszystkie poradniki, powinna
bya ju wwczas wypenia moje piersi.
Gdzie mogam si zwrci, by znale
potwierdzenie, e wszystko bdzie w po-
rzdku? Przecie nie do cigle rosncej na
moim nocnym stoliku sterty ksiek powi-
conych ciy. Nie mogam tam znale ad-
nej choby wzmianki o tak zwykej i nor-
malnej sprawie, jak jest kilkudniowy brak
aktywnoci podu w pitym miesicu. Nie
udao mi si te znale adnej wzmianki
o przypadkowych upadkach - co do cz-
sto przydarza si kobietom w ciy, prawie
zawsze bez szkody dla dziecka.
Gdy omawiano podobne do moich symp-
tomy, problemy czy obawy, zwykle przed-
stawiano je w alarmujcy sposb, co jesz-
cze bardziej pogbiao moje zatroskanie.
Nigdy nie zaywaj Provery, chyba e je-
ste absolutnie zdecydowana usun ci-
" - ostrzegaa jedna z publikacji, nie do-
dajc, e stosowanie tego rodka wie si
z tak minimalnym ryzykiem wystpienia
wad u dziecka, e nie naley bra pod uwa-
g aborcji. Udowodniono, e nawet jedna
popijawa w okresie ciy moe mie wpyw
JAK NARODZI A S I TA KS IKA? XXV I I
na niektre dzieci, w zalenoci od stopnia
rozwoju, ktry osigny" - ostrzegaa zo-
wieszczo jeszcze inna ksika, nie przyta-
czajc opracowa, ktre wykazay, e na-
wet kilka zakrapianych alkoholem zabaw
we wczesnym okresie ciy, a wic wtedy,
gdy wiele kobiet nie zdaje sobie sprawy ze
swego stanu, nie wpywa na rozwj podu.
Oczywicie, nie mogam znale adnej
ulgi dla mych trosk, czytajc gazety, w-
czajc radio czy telewizor albo wertujc
przerne magazyny. Zgodnie z tym, co przed-
stawiay mass media, zagroenia dla ciy
czaiy si wszdzie: w powietrzu, ktrym
oddychalimy, w jedzeniu, ktre spoywa-
limy, wodzie, ktr pilimy, u dentysty,
w drogerii, nawet w domu.
J asne, e moja lekarka dawaa mi jak
pociech, ale tylko wtedy, gdy potrafiam
zdoby si na odwag i zadzwoni (baam
si, e moje obawy mog zabrzmie gupio
albo e usysz co niepokojcego. A poza
tym jak mogam, wiszc na telefonie pra-
wie co drugi dzie, tak j zadrcza?).
Czy tylko ja (i mj m Erik, ktry dzieli
ze mn wszystkie zmartwienia) miaam ta-
kie obawy, czy byam w tym odosobniona?
Nic bardziej bdnego. Obawa, zmartwienie
jest - wedug pewnego opracowania - jed-
n z najbardziej powszechnych bolczek
zwizanych z okresem ciy, trapic ko-
biety bardziej ni poranne nudnoci i wzmo-
ony apetyt razem wzite. 94 na kade 100
kobiet martwi si, czy ich dzieci bd nor-
malne, a 93% martwi si, czy one same i ich
dzieci szczliwie przejd pord. Wicej
kobiet martwi si w czasie ciy o swoj fi-
gur (91%) ni o swoje zdrowie (81%).
A wikszo martwi si, e zbyt czsto si
martwi.
Chocia niewielkie zmartwienie jest czym
normalnym dla kobiet w ciy i ich partne-
rw, to jednak zbyt due jest niepotrzebnym
marnotrawstwem tego, co powinno by
okresem bogiego szczcia i spokoju.
Wbrew wszystkiemu, co syszymy, czyta-
my i czym si martwimy, nigdy wczeniej
w historii reprodukcji posiadanie dziecka
nie byo tak bezpieczne - o czym i Erik, i ja
moglimy si przekona jakie 7,5 miesica
pniej, gdy urodziam moj creczk
zdrowsz i pikniejsz ni w mych naj-
mielszych marzeniach.
I tak z naszego niepokoju narodzia si
ksika W oczekiwaniu na dziecko. De-
dykowana jest wszystkim parom spodzie-
wajcym si dzieci i napisana z nadziej, e
pomoe wszystkim przyszym ojcom i mat-
kom mniej si martwi, a bardziej cieszy
ich ci.
Heidi Murkoff
P R Z E D M O W A
D O P I E R W S Z E G O W Y D A N I A P O L S K I E G O
P
ord jest niewtpliwie zoonym pro-
cesem biologicznym, ktrego zrozu-
mienie wymaga duej wiedzy medy-
cznej, a jednoczenie narodziny stanowi
gboko przenikajce wydarzenie emocjo-
nalne dotyczce ludzkich dozna, potrzeb
uczuciowych i zachowa oraz znaczcy
moment dla rozwoju i ksztatowania psychi-
ki dziecka. Wrd wikszoci opracowa
dotyczcych tej tematyki wystpowaa do-
td dominacja naukowych medycznych
aspektw nad psychologicznymi i spoecz-
nymi, jakkolwiek w ostatnich latach po-
wstay aktywne towarzystwa naukowe zaj-
mujce si psychosomatyk perinataln.
Rozwizaniem tego problemu moe by je-
dynie wywaony kompromis pomidzy
wprowadzeniem zweryfikowanych nauko-
wych metod medycznych, zapewniajcych
maksymalne bezpieczestwo matce i dziec-
ku, a dziaaniem nacechowanym humani-
zmem, wspierajcym wizy i uczucia ro-
dzinne, ktrego celem jest zaspokojenie po-
trzeb emocjonalnych, szczeglnie silnie
wyraonych w okresie okooporodowym,
oraz rozwj struktur emocjonalno-uczucio-
wych dziecka.
Wielki polski filozof, piszc Medytacje
o yciu godziwym i snujc rozwaania nad
etyk w najszerszym jej rozumieniu, przed-
stawia taki wzorzec mioci matczynej:
...pord kierunkw moliwego wyboru
stylu ycia godnego istnienia wzorzec y-
cia matki oddanej dzieciom naley z pew-
noci do wzorcw najczcigodniejszych
i najbardziej wyprbowanych. [...] matki
oddane swoim dzieciom, pracujce dla nich,
w tym upatrujce gwne uzasadnienie
wszystkiego, co czyni, i najwaniejsze r-
do radoci wasnej".
Mio macierzyska jest wielka, a na-
wet bezgraniczna, lecz najwspanialsze po-
stawy i wzorce winny znale racjonalne
formy realizacji, nie mona si opiera wy-
cznie na niewtpliwie wanym instynkcie
macierzyskim. Oznacza to, e niezbd-
nym warunkiem realizacji piknej mioci
rodzicielskiej jest znajomo podstawo-
wych informacji w zakresie rozwoju po-
du, przebiegu ciy i porodu. Prociej m-
wic, dokadne poznanie tego, co jest do-
bre dla oczekiwanego dziecka, a zarazem
korzystne dla matki oczekujcej narodzin,
a co dotyczy jej waciwego trybu ycia,
higieny i odywiania. Wiedza w tym za-
kresie nie zubaa piknych uczu macie-
rzyskich i ojcowskich, lecz przeciwnie,
wzbogaca je, czyni peniejszymi i zarazem
racjonalnymi.
Wanie ta ksika zawiera podstawowe
informacje na temat fizjopatologii ciy, po-
rodu i poogu, zasad ywienia i higieny oraz
wskazwki o sposobie korzystania z osig-
ni wspczesnej medycyny.
XXXII PRZEDMOWA DO PIERWS ZEG O WYDANIA POLS KIEG O XXXIII
W polskim pimiennictwie popularnona-
ukowym odczuwa si brak uytecznych
opracowa z zakresu wiedzy medycznej,
a w szczeglnoci z zakresu fizjopatologii
ciy, porodu i poogu. Odczuwam ten nie-
dostatek bardzo dotkliwie, gdy bowiem
zwracaj si do mnie kobiety ciarne, pro-
szc o wskazanie waciwej lektury, mog
wskaza jedynie problemowe opracowania.
Brak jest natomiast nowoczesnego i pene-
go opracowania, obejmujcego ca proble-
matyk okooporodow. Z tych wzgldw
wiele kobiet zaopatruje si w podrczniki
przeznaczone dla fachowych pracownikw
suby zdrowia, posiadajcych oglne przy-
gotowanie biologiczne bd wyksztacenie
medyczne. Z uwagi na liczne okrelenia i de-
finicje medyczne korzystanie z tych ksi-
ek, pisanych wrcz hermetycznym jzykiem,
nie tylko jest utrudnione, ale wprowadza
niepokj u czytelniczek oraz rodzi duo
wtpliwoci i pyta, na ktre nie potrafi
znale odpowiedzi. Bya to zasadnicza
motywacja przed przystpieniem do tuma-
czenia tego dziea, ktre - jak wierz - znaj-
dzie akceptacj wrd polskich przyszych
matek oraz wrd tych, ktre obecnie prze-
ywaj macierzystwo.
Do realizacji tej idei udao mi si pozys-
ka grup wsppracownikw, wspaniaych
lekarzy i znawcw problematyki okoopo-
rodowej, ktrym skadam serdeczne podzi-
kowanie za przyjcie propozycji oraz za ich
trud. Zarwno koordynacja ich pracy, jak
i nadanie ostatecznego redakcyjnego kszta-
tu tekstowi tej ksiki stanowiy dla mnie
wielk przyjemno i satysfakcj, lecz zara-
zem wymagay nie mniej trudu i przezwy-
ciania wtpliwoci.
Dwukrotne wydanie tej ksiki w jzyku
angielskim w krtkim czasie jest wyrazem
akceptacji przez czytelnikw. Wysok oce-
n zarwno rodzicw, jak i lekarzy wyraa-
j wypowiedzi, w ktrych uznaj t ksik
za bibli medyczn dla kobiet ciarnych
i rodzcych.
W tumaczeniu staralimy si utrzyma
moliwie jednolity styl, wierno treci ory-
ginau oraz, co jest najtrudniejsze, zgodno
z duchem jzyka.
Objawy ciy, jej przebieg oraz powik-
ania s opisane bardzo jasno i zrozumiale,
w sposb bardzo oglny, bez prb wyjania-
nia ich w sposb naukowy, co dla nie przy-
gotowanego czytelnika byoby trudne lub
niezrozumiae. Przy czym te uoglnienia,
jakkolwiek czasem naiwne, s tak trafnie
skonstruowane, e nie pozostaj w sprze-
cznoci ze wspczesn wiedz. Z pewno-
ci jest to najbardziej istotna warto tego
typu opracowa, a zarazem niewtpliwy
wykadnik talentu autorek. Drobne nieci-
soci z zakresu wiedzy medycznej nie
wpywaj w sposb istotny na praktyczn
warto dziea. Znaczne uproszczenia nie-
ktrych zjawisk biologicznych czyni je
bardziej zrozumiaymi, szczeglnie dla czy-
telnikw, ktrzy z tymi problemami stykaj
si po raz pierwszy.
Autorki utrzymuj bardzo swobodny
i bezporedni sposb zwracania si do
czytelnikw, piszc np.: ty i twoje dziecko,
co moesz odczuwa, co moesz robi, od-
pr si itp. Osobicie, kierujc du jed-
nostk kliniczn, byem i jestem przeciwny
zwracaniu si w drugiej osobie do chorych
lub rodzcych, zarwno przez poone, jak
i lekarzy, jeli nie wynika to z pokrewie-
stwa lub bliskiej zayoci. Moje stanowi-
sko wypywa z gbokiego przekonania, e
w bezporednim obcowaniu z chorymi lub
rodzcymi obowizuje nas w rwnym stop-
niu yczliwo i szacunek. Forma zwraca-
nia si do objtych nasz opiek osb,
wypowiadane zalecenia lub polecenia nie
mog nasuwa podejrzenia o okazywaniu
wyszoci, sytuacyjnej zalenoci lub lek-
cewaenia.
Gwnym adresatem (odbiorc) ksiki
s rodzice oczekujcy potomstwa i uczest-
niczcy w jego narodzinach, lecz zapew-
niam oj ej uytecznoci rwnie dla facho-
wych pracownikw suby zdrowia w dzie-
dzinie medycyny perinatalnej.
XXXII
PRZEDMOWA DO PIERWS ZEG O WYDANIA POLS KIEG O XXXIII
Ukad treci ksiki to naturalna chrono-
logia wydarze biologicznych. Rozpoczy-
na si rozdziaem zatytuowanymCzy jeste
w ciy? , po ktrym nastpuj rozdziay
obejmujce kolejne miesice ciy, pord,
okres poporodowy, karmienie naturalne,
problematyk planowania rodziny.
Ksika powstaa na innym kontynencie,
w odmiennych od naszych warunkach - za-
tem czy moe by uyteczna w praktycz-
nym aspekcie dla polskich czytelnikw?
Osobicie nie wyraaem tych obaw nawet
przed szczegowym zapoznaniem si
z treci ksiki, wizytujc bowiem kilka-
krotnie oddziay poonicze w rnych mia-
stach USA i Kanady, najbardziej istotne r-
nice spostrzegaem w standardzie wyposa-
enia oraz organizacji ochrony zdrowia.
Nauki przyrodnicze w swej istocie, zwasz-
cza medycyna, s ponadkontynentalne,
a ich zdobycze staj si udziaem caej ludz-
koci. Technicyzacja medycyny wcale nie
musi i nie powinna oznacza odrzucenia
i pomniejszenia wartoci humanitarnych,
a szczeglnie etycznych. Na drugiej pkuli
lekarz domowy, rodzinny lub poonik,
o ktrym ciarne mwi mj", nawizuje
blisze wizi natury psychicznej, buduje
zaufanie i tworzy warunki partnerskie z ob-
jtymi jego opiek matkami. Tego nie mo-
na okreli niedoskonaoci ksiki, lecz
niedostatkami naszej ochrony zdrowia. Wy-
raam przekonanie, e rwnie w naszym
kraju, w reformowanej organizacji ochrony
zdrowia, lekarz rodzinny stanie si podsta-
wow instytucj, a perinatolog z pewnoci
przestanie by anonimowy i przywrci spo-
eczn rang i zaufanie do osb kultywuj-
cych t specjalno i ten pikny zawd.
Ksika adresowana jest gwnie do
przyszych matek, lecz ojcowie rwnie
znajd interesujce informacje, zarwno
dotyczce biologicznych i psychologicz-
nych aspektw rozrodu, jak i praktycznych
rozwiza wspuczestnictwa w przeywa-
niu ciy i porodu oraz organizacji ycia
domowego. Problematyka uczestnictwa oj-
cw w porodzie jest ujta niesychanie rze-
czowo i obiektywnie, mimo prezentowania
stanowiska promocyjnego, co ilustruje po-
niej obszerny cytat.
Fakt, i we wspczesnym poonictwie
modne jest, aby ojcowie uczestniczyli w po-
rodzie, nie znaczy, e jest to obowizkowe.
Badania wykazay, e ojcowie, ktrzy nie
uczestnicz w porodach, nie maj istotnie
sabszego kontaktu ze swoim potomstwem,
w porwnaniu z tymi, ktrzy w porodzie
uczestnicz. Podobnie te ojcowie, ktrzy
nie wi si ze swoimi dziemi natych-
miast po narodzinach, nie wydaj si auto-
matycznie mniej kochajcymi rodzicami.
Istotne jest, e robisz to, co jest dobre dla
ciebie i dla ony. J eli uwaasz, e nie czu-
by si dobrze przy porodzie, to z jakiego
powodu miaby wszystkim zainteresowa-
nym sprawi wicej szkody ni poytku
poprzez swoj obecno tam. Zignoruj tych,
ktrzy staraj si nakoni ci do podjcia
decyzji, ktra byaby dla ciebie za. Pami-
taj, e wikszo pokole ojcw nie widzia-
a narodzin swoich dzieci i wcale nie od-
czuwa z tego powodu zaenowania. J ednak-
e nie naley mwi, e obecno przy
narodzinach twojego dziecka nie jest war-
tym zachodu dowiadczeniem czy te
czym, obok czego mgby przej bez
szczeglnego zastanowienia".
Autorki omawiaj rwnie cicie cesar-
skie jako sytuacj kliniczn, w ktrej wik-
szo zakadw pooniczych odmawia
uczestnictwa ojcw na sali operacyjnej.
Obawy ojcw, e w tej sytuacji nie wytwa-
rza si naturalna wi z nowo narodzonym
dzieckiem, zostay podwaone nastpujc
argumentacj autorek: Do lat szedziesi-
tych niewielu ojcw byo wiadkami na-
rodzin swoich dzieci i kiedy pojawio si
pojcie powstanie wizi, wywodzce si
z lat siedemdziesitych, nikt nie zdawa so-
bie nawet sprawy, e istnieje moliwo po-
wstania wizi z potomkiem. J ednak taki
brak owiecenia nie powstrzyma pokole
od rozwoju mioci w relacji ojciec-syn
XXXII PRZEDMOWA DO PIERWS ZEG O WYDANIA POLS KIEG O XXXI I I
i ojciec-crka. I odwrotnie, kady ojciec,
ktry uczestniczy w narodzinach swego
dziecka i moe trzyma jego lub j zaraz po
porodzie, nie ma automatycznie zagwaran-
towanej na cae ycie bliskoci ze swym po-
tomkiem.
Przebywanie ze swoj on podczas
porodu to idea, a gdy jest si pozbawionym
takiej moliwoci, jest to powd do roz-
czarowania - szczeglnie jeli spdzilicie
miesice, przygotowujc si wsplnie do
porodu. J ednake nie ma powodu, aby spo-
dziewa si powstania sabszych wizi z two-
im dzieckiem. Tym, co ci naprawd wie
z twoim dzieckiem, s codzienne, pene mi-
oci kontakty - zmienianie pieluch, kpie-
le, karmienie, przytulanie i koysanie. Twoje
dziecko nigdy nie bdzie wiedziao, e nie
dzielie z nim chwili narodzin, ale bdzie
wiedziao, jeli zabraknie ci w chwilach,
w ktrych bdzie ciebie potrzebowao".
Olbrzymi zasb uytecznych dla rodzi-
cw informacji jest istotnym, lecz nie jedy-
nym walorem ksiki. Wiedza poonicza
jest prezentowana tak, jak odbieraj j ma-
tki i ojcowie, w sposb naturalny i po-
wszechnie zrozumiay, nawet przy oma-
wianiu trudnych problemw. J ednoczenie
w tym przekazie wiedzy wyczuwa si cie-
po kobiece, wyraz gbokich uczu
rodzicielskich osadzonych w realiach ycia,
wrd pieluszek i kpieli dziecka, smocz-
kw i karmienia piersi, wrd radoci
i umiechw, jak rwnie zmczenia i nie
przespanych nocy. Kobiety potrafi wzbu-
dza i pielgnowa najwysze uniesienia
i uczucia, a zarazem nadawa im bardzo re-
alne ksztaty w yciu rodzinnym.
Autorki, oprcz ogromnej wiedzy prak-
tycznej i potencjau intelektualnego, wyka-
zuj gboki humanizm, ktry wyraa si
tolerancj odmiennych pogldw, a nawet
przedstawieniem rwnie dodatnich cech
w przeciwstawnych kierunkach dziaania
lub metodach. I tak np., promujc naturalne
karmienie noworodka piersi, nie potpiaj
tych matek, ktre zdecydoway podj kar-
mienie sztuczne; a nawet wskazuj, w jaki
sposb cz uomnoci tej metody mona
wyeliminowa lub zminimalizowa. Prezen-
tujc waciwy kierunek dziaania, nie uzna-
j go za jedyny moliwy do akceptacji. Sta-
raj si uatwi racjonalny wybr, zarazem
przedstawiajc rne opcje.
ywe zainteresowanie kobiet wzbudzaj
wspczesne trendy w poonictwie, a szcze-
glnie psychologiczne aspekty porodu, mo-
nitorowanie elektroniczne podu itp. Ograni-
czenie ramami przedmowy pozwala mi je-
dynie na bardzo syntetyczne przedstawienie
wybranych tematw stanowicych przed-
miot czstych pyta i dyskusji, jak np. czy
pord w warunkach domowych jest bezpie-
czny, czy monitorowanie jest uyteczne itp.
Odpowiedzi, ktrych udzielam na nie-
ktre pytania, s wynikiem mojej wiedzy,
praktycznych dowiadcze, przey zawo-
dowych i refleksji.
W dziaalnoci pooniczej zasadniczym
celem jest zapewnienie bezpieczestwa mat-
ce i dziecku w okresie okooporodowym.
Warunek ten spenia dobrze zorganizowany
szpital, mimo e nie zawsze zapewnia po-
dany komfort psychiczny. Pord domowy,
jako alternatywa porodu odbywanego w wa-
runkach szpitalnych, nie znajduje racjonal-
nego uzasadnienia. Posu si przykadem
Szwecji, w tym kraju bowiem osignito naj-
lepsze wyniki w zakresie obniania umie-
ralnoci okooporodowej.
Szwedzkie Towarzystwo Medyczne w 1979
roku podjo temat: Pord w domu czy
pord w szpitalu?" Ekspertyza medyczna
Szwedzkiego Towarzystwa Medycznego
zostaa sformuowana nastpujco: Medy-
czne ryzyko prowadzenia porodu w warun-
kach domowych jest tak due, e pozostaje
w sprzecznoci z podstawami naukowymi
i klinicznym dowiadczeniem". Ankietowe
badanie opinii kobiet ciarnych wykazao,
e tylko 0,6% kobiet ciarnych planowao
pord w domu; w rezultacie bardzo maa
liczba kobiet decydowaa si w ostateczno-
ci na pord w domu.
XXXI I PRZEDMOWA DO PIERWS ZEG O WYDANIA POLS KIEG O XXXIII
Zachowujc podstawowy warunek: bez-
pieczestwo matki i dziecka, naley w miar
moliwoci rozwija i doskonali niektre
elementy porodu prowadzonego w szpitalu -
zgodnie z yczeniami rodzicw; szczegl-
nie dotyczy to:
1. opieki psychologicznej;
2. indywidualnego agodzenia blu;
3. indywidualnego czasu pielgnacji;
4. podanych kontaktw matka-dziecko;
5. indywidualnej pielgnacji dziecka.
Problematyka porodu domowego znala-
za oddwik w wiecie lekarskim w Euro-
pie oraz w innych czciach wiata. Zarzd
Amerykaskiego Towarzystwa Poonikw
i Ginekologw wyrazi opini w tej kwestii
w 1975 r. i w 1976 r. zoy znamienne
owiadczenie, z ktrego urywek cytuj:
...pord, jakkolwiek jest procesem fizjo-
logicznym, przedstawia potencjalne niebez-
pieczestwo dla matki w czasie jego trwa-
nia oraz po zakoczeniu. Ryzyko to wyma-
ga zapewnienia podstawowych warunkw
bezpieczestwa, ktrego nie mona osi-
gn w sytuacji domowej". Z powyszych
wzgldw alternatyw nie jest pord w do-
mu, lecz modyfikacja warunkw w szpita-
lach, w ktrych odbywaj si porody.
Amerykaskie Towarzystwo Poonikw
i Ginekologw, Towarzystwo Pediatryczne
i Zwizek Pielgniarek wyday dokument:
Rozwj rodzinnych orodkw opieki nad
matk i dzieckiem w szpitalach. Zawarte s
w nim szczegowe zalecenia dotyczce wa-
runkw, ktre naley stworzy, organizujc
szpitalne oddziay porodowe, a mianowicie:
1. Sale porodowe umoliwiajce pobyt
ma lub innych osb wspierajcych pod-
czas porodu prawidowego.
2. Wystrj wntrz przypominajcy wa-
runki domowe.
3. Sprzt medyczny niezbdny w nagl-
cych potrzebach matki i dziecka, umiesz-
czony w ciennych szafach lub za parawa-
nem, lecz stale dostpny.
4. atwy dostp do sprztu radiowo-tele-
wizyjnego.
5. Nowoczesne ko porodowe z moli-
woci:
a) obniania i podwyszania poziomu
uoenia rodzcej,
b) zmiany pozycji rodzcej na psie-
dzc,
c) transportu do innych pomieszcze.
6. eczko noworodkowe ogrzewane,
uatwiajce stosowanie resuscytacji nowo-
rodka.
7. Wyposaenie oddziau przystosowane
do porodu prawidowego i bezporedniej
pielgnacji noworodka.
8. Pokj, w ktrym odbywa si karmie-
nie i pielgnacja noworodka bezporednio
po porodzie - o staej temperaturze.
Organizacja sali porodowej rzadko odpo-
wiada wymienionym uprzednio warunkom,
a wyposaenie suce monitorowaniu po-
du, takie jak: czujniki, kable czy aparatura
rejestrujca, a take zjawiska akustyczne
i wietlne zwizane z monitorowaniem,
zmieniaj rodowisko szpitalne, ju i tak
bardzo odmienne od domowego. Obecno
urzdze do intensywnego nadzoru moe
mie negatywny wpyw na psychik ciar-
nej, co utrudnia opiek perinataln. Duo
zaley wic od postawy lekarzy i poonych.
Postp technologiczny i rutynowe moni-
torowanie nie musz oznacza jednoczesnej
dehumanizacji wspczesnych szpitali. Po-
tencjalna moliwo wywoania niepokoju
lub nawet strachu u pacjentki istnieje, lecz
dowiadczony lekarz moe uspokoi ciar-
n i wytumaczy celowo stosowania r-
nych urzdze. Rozpatrujc reakcje zwi-
zane z bioelektrycznym monitorowaniem
podu, mona stwierdzi, e wystpuje rw-
nie wiele dodatnich cech. Monitor, gdy
jego zasadnicza funkcja jest znana pacjent-
ce, moe j podnie na duchu. Ciarne,
ktrym waciwie przedstawiono cel moni-
torowania, oceniaj funkcj monitora jako
przeduenie dziaania lekarza i czuj si
bezpieczniej, przypisujc czasem tej apara-
turze wrcz magiczn si. Wiele kobiet
uwaa, e monitor pozwala na atwiejsze
XXXII PRZEDMOWA DO PIERWS ZEG O WYDANIA POLS KIEG O XXXI I I
nawizanie werbalnego kontaktu z leka-
rzem, dostarcza pretekstu do rzeczowej
konwersacji i uatwia pocztek dyskusji.
Dla kobiet rodzcych, ktrych uprzednie
porody zakoczyy si niepowodzeniem,
ledzenie czynnoci serca podu na podsta-
wie sygnaw akustycznych lub wietlnych
jest rdem uspokojenia. Monitor dostar-
cza informacji o yciu wewntrzmacicznym
podu. Czsto nawet krtkotrwae wycze-
nie aparatury stanowi rdo niepokoju
i obaw. W krajach, w ktrych podczas poro-
du rodzcej asystuje m, monitor uatwia
partnerom udzia w przeywaniu porodu.
Kobiety zaznaczay, e ich partnerzy prze-
ywali pord razem z nimi, ledzc monito-
rowanie podu i zawiadamiajc je, e nad-
chodzi skurcz lub e osign on swj szczyt.
Rodzce mile przyjmoway zwikszone za-
angaowanie swoich partnerw i ich udzia
w tym przeyciu.
Kobiety, ktre byy przygotowane do po-
rodu w szkole rodzenia, czsto podkrelay
uyteczno informacji z monitora o nad-
chodzeniu skurczw - mogy na nie oczeki-
wa i przygotowa si do ich wystpienia.
Szczeglnie pomocna bya informacja, e
szczyt skurczu min. Kobiety te uwaay,
e mogy lepiej tolerowa bl.
J ako negatywny skutek monitorowania
ciarne najczciej wymieniaj dyskom-
fort zwizany z ograniczeniem zmiany po-
zycji i uoenia, uciskiem wywieranym przez
czujniki itp. Wraz z doskonalszymi roz-
wizaniami technicznymi te niekorzystne
skutki monitorowania s eliminowane, a no-
woczesne aparaty telemetryczne umoli-
wiaj kobietom chodzenie, nawet poza ob-
rbem oddziau porodowego.
Naley podkreli, e przed podjciem
monitorowania trzeba rodzcej udzieli in-
formacji o celu i wynikach nadzoru, aby
przyja je jako dziaanie zwikszajce po-
czucie bezpieczestwa oraz wzmacniajce
psychiczn i fizyczn wi z dzieckiem.
Niezwykle istotny jest poporodowy kon-
takt matki i noworodka. W okresie, gdy
przewaajca liczba porodw odbywaa si
w domu, a skierowanie do kliniki nast-
powao tylko w przypadku powanych po-
wika, czasem konieczne byo z przyczyn
psychologicznych, jak i medycznych od-
dzielenie matki od dziecka. Obecnie ponad
98% ciarnych rodzi na oddziaach poo-
niczych, przewaaj porody fizjologiczne,
a tylko w szczeglnych sytuacjach uzasad-
niona jest konieczno oddzielenia matki od
dziecka.
System rooming-in nie jest pomysem
zupenie nowym, zosta jedynie przypo-
mniany przez Edith J ackson w 1948 r., ze
wskazaniem na korzystny wpyw kontaktu
matki z dzieckiem oraz wiele innych zalet
medycznych. System ten upowszechni si
w licznych krajach w poowie lat siedem-
dziesitych.
Noworodek ludzki, ze wzgldu na sw
nieporadno, od pierwszych chwil ycia
zdany jest na cisy kontakt ze sw matk.
Prowadzi to do oboplnego oddziaywania
i uzalenienia dwch, chocia nierwnych,
to jednak autonomicznych, aktywnych part-
nerw. W tej symbiozie: matka-dziecko
bardzo wany jest moliwie wczesny i du-
gi kontakt ich obojga. W istocie kontakt ten
nie rozpoczyna si w okresie porodu, lecz
ju w ciy. W trakcie porodu nie powinno
si dopuci do zbyt szybkiego przerwania
bezporedniego poczenia matki z dziec-
kiem; przy przejciu od ycia wewntrzma-
cicznego do pozamacicznego naley zacho-
wa cigo tego kontaktu. Ochrona matki
i troska o dziecko wkraczaj w inn faz,
przy czym odppnienie, w najprawdziw-
szym sensie tego sowa, oznacza pierwszy
rozstrzygajcy krok do samodzielnoci dla
nowo narodzonego.
Oprcz kontaktu matka-dziecko" istot-
n rol odgrywa rwnie wi ojciec-dziec-
ko". Ojciec jest od pocztku uprawnionym
partnerem w opiece nad noworodkiem. Dla-
tego musi odnale si w swej roli w uka-
dzie matka-dziecko-ojciec", przy czym
im szybciej si to stanie, tym lepiej. Matka,
XXXI I PRZEDMOWA DO PIERWS ZEG O WYDANIA POLS KIEG O XXXIII
korzystajc z pobytu w szpitalu, odciona
od prac domowych, powinna powici ca-
y czas noworodkowi.
Najlepsze warunki rooming-in stwarzaj
pokoje z jednym, dwoma, a najwyej trze-
ma kami, w ktrych moliwe jest po-
stawienie ruchomego eczka dziecicego
obok ka matki. Niezbdny jest te st
do przewijania noworodkw i wasna strefa
sanitarna z toalet i natryskiem. Warunki
idealne mona stworzy jedynie w nowo
budowanych oddziaach. W wikszoci sta-
rych zmuszeni jestemy do improwizowa-
nia - wyaniaj si przy tym organizacyjne
problemy przestrzenne oraz personalne.
Powstay rne odmiany tego systemu (np.
lokuje si noworodki bezporednio obok
pokoju poonic w oddzielnym pomieszcze-
niu itp.).
Rooming-in nie powinien dla kobiety
oznacza adnego przymusu, powinna ona
sama okreli czas, w ktrym chce mie
dziecko przy sobie. S matki (okoo 20%),
ktre chc mie swoje dziecko przy sobie
dzie i noc, oraz takie, ktre wol, by ich
dziecko noc przebywao w pokoju dzieci-
cym (70%).
Nie rozstrzygnity jest problem odwie-
dzania matki i noworodka przez rodzin.
Wane jest przestrzeganie zasad higieny
i wyczenie z odwiedzin osb chorych.
Chore osoby odwiedzajce mog bowiem
przenie choroby, ktre s szczeglnie nie-
bezpieczne dla wszystkich noworodkw
przebywajcych na oddziale. Z punktu wi-
dzenia psychologa sensowne jest umoli-
wienie kontaktu midzy rodzestwem a no-
worodkiem, sprzyjajce eliminacji rde
wiadomej i niewiadomej agresji oraz za-
zdroci.
Postp w yciu wspczesnym, a w medy-
cynie w szczeglnoci, objawia si w r-
nych formach i tworzy du liczb nowych,
czsto zaskakujcych problemw, rwnie
dla kobiet ciarnych i rodzcych. Tre tej
ksiki by moe uatwi zrozumienie cz-
ci z nich lub stworzy waciw paszczy-
zn dla prowadzenia dyskusji z lekarzem
i poon.
ycz czytelnikom, aby narodziny byy
rdem nieustannej radoci i wspaniaych
uczu rodzicielskich.
J eli ta edycja uatwi zrozumienie i roz-
wizanie wyaniajcych si w tym okresie
rwnie trudnych problemw, bdzie to naj-
pikniejsz nagrod dla tych, ktrzy przy-
czynili si do wydania tej ksiki.
Prof. zw. dr hab. n. med. Zbigniew S omko
dyrektor Instytutu
G inekologii i Poonictwa
Akademii Medycznej w Poznaniu
P R Z E D M O W A
D O P I T E G O W Y D A N I A P O L S K I E G O
K
olejne, pite ju polskie wydanie
ksiki W oczekiwaniu na dziecko
w tak krtkim czasie stanowi ogrom-
n satysfakcj zarwno dla wydawnictwa,
jak i dla wszystkich, ktrzy przyczynili si
do jej wydania w przeszoci i dzi. rdem
satysfakcji jest zainteresowanie, jakie ksi-
ka wzbudzia wrd czytelnikw, oraz po-
zytywna rola, jak spenia w szeroko rozu-
mianej owiacie medycznej. Tajemnice po-
wodzenia na rynku ksigarskim ksika
zawdzicza temu, e wspaniale przenikaj
si w niej treci biologiczne i humanistycz-
ne, zawiera mnstwo uytecznych informa-
cji naukowych, a jednoczenie podkrela
pikno i ciepo macierzystwa. W otaczaj-
cym nas wiecie dokonuj si nieustanne
przemiany, zmienia si stosunek do porodu
programowanego bd naturalnego, lecz
pozostaj wartoci trwae, a nale do nich
mio matki, mdro i opiekuczo po-
onej, gboka wiedza i rzetelno lekarza.
Ostatnio coraz czciej porusza si pro-
blem cicia cesarskiego jako alternatywy
porodu naturalnego. J ako redaktor nauko-
wy tej ksiki czuj si w obowizku w-
czy si do tej dyskusji. Miejmy nadziej,
e ponisze uwagi oka si istotne dla czy-
telniczek, a szczeglnie tych, ktrych ten
problem osobicie dotyczy. Wzrost bezpie-
czestwa operacji pooniczych spowodo-
wa jednoczesny wzrost odsetka ci cesar-
skich. Od wielu lat mwi si o wzrocie od-
setka ci cesarskich. Liczne czynniki me-
dyczne, prawne, psychologiczne, spoeczne
i finansowe maj w tym swj udzia. Prby
ograniczenia stosowania tej metody zawo-
dz, szczeglnie jeli chodzi o kolejny po-
rd po przebytym ciciu cesarskim. Przez
wiele lat uznawano wrcz zwyczajowo za-
sad: raz cicie cesarskie, zawsze cicie ce-
sarskie. Zasada ta spotyka si z krytyk
i wymaga zweryfikowania, w cigu kilku-
dziesiciu ostatnich lat dokonay si bo-
wiem olbrzymie zmiany w poonictwie. Po
pierwsze, gdy w minionych dziesiciole-
ciach prawie 100% ci cesarskich wyko-
nywano w obrbie trzonu macicy, obecnie
niemal zawsze wykonuje si je w dolnym
odcinku, dlatego zagroenie pknicia sta-
rej blizny zmalao. Po drugie, liczba ci ce-
sarskich niepomiernie wzrosa i s szpitale,
w ktrych ponad 35% porodw koczy si
porodem operacyjnym u modych kobiet,
ktre nie rezygnuj z rozrodczoci. Po trze-
cie znaczna cz wskaza, z ktrych po-
wodu wykonuje si cicie cesarskie, nie za-
wsze powtarza si w nastpnej ciy, jak np.
zaburzenia czynnoci skurczowej macicy,
objawy zagroenia podu, przeduony po-
rd, oysko przodujce, wypadnicie ppo-
winy itp. Za podjciem prby porodu dro-
gami naturalnymi po uprzednim ciciu ce-
sarskim przemawiaj nastpujce czynniki:
XXXV I I I PRZEDMOWA DO S ZS TEG O WYDANIA POLS KIEG O
- zmniejszenie zachorowalnoci poope-
racyjnej i poporodowej, powika anestezjo-
logicznych, zakae ran i dyskomfortu po-
operacyjnego,
- szybszy powrt do zdrowia i wczeniej-
sze uczestniczenie w pielgnacji noworodka,
- krtszy pobyt w szpitalu i mniejsze koszty,
- korzystniejsze uwarunkowania dla psy-
chologicznych aspektw rodzicielstwa, jak
cilejszy zwizek uczuciowy, zaangaowa-
nie itp.,
- wzrost czstoci karmienia naturalne-
go zwizany z lepszym samopoczuciem,
- po porodzie wystpuje podniosy stan
psychiczny, ktrego nie przeywaj kobie-
ty po operacji w zwizku z dolegliwociami
pooperacyjnymi.
Prowadzenie porodu po uprzednio wyko-
nanej operacji na macicy wymaga cigego
intensywnego nadzoru. Wstpn decyzj o
prowadzeniu porodu drogami naturalnymi
naley traktowa wycznie jako prb, a
zmiana decyzji winna nastpi, gdy z r-
nych przyczyn uznamy prb za nieudan.
W podejmowaniu decyzji o prbie porodu
drogami naturalnymi po uprzednim ciciu
cesarskim najistotniejszym czynnikiem s
wskazania do poprzedniego cicia cesar-
skiego. Powtarzajce si wskazania stano-
wi niekorzystny czynnik. Mona natomiast
wymieni nastpujce pozytywne czynniki,
ktre skaniaj do prowadzenia nastpnego
porodu drogami naturalnymi:
- wskazania do poprzedniego cicia ce-
sarskiego nie powtarzaj si,
- cicie cesarskie zostao wykonane w dol-
nym odcinku macicy,
- podczas badania palpacyjnego nie stwier-
dza si znieksztace i bolesnoci w obrbie
dolnego odcinka macicy,
- korzystna dugo, pooenie i elastycz-
no szyjki macicy,
- prawidowe pooenie podu i mecha-
nizm porodowy,
- masa podu nie przekracza 3,5 kg,
- prawidowe rozwieranie si ujcia,
- adekwatny postp porodu,
- brak zagroenia podu.
Prb porodu drogami naturalnymi, po
rozpatrzeniu wszelkich istotnych dla roko-
wania czynnikw, mona podj wtedy, gdy
zapewni si wszechstronny intensywny nad-
zr nad rodzc i podem oraz pen goto-
wo operacyjn. Z licznych opracowa sta-
tystycznych wynika, e prawidowo prowa-
dzony i normalnie przebiegajcy pord
samoistny po ciciu cesarskim jest bezpiecz-
niejszy dla matki anieli powtrne cicie ce-
sarskie. Zatem prba porodu drogami natu-
ralnymi po przebytym ciciu cesarskim, przy
akceptacji rodzcej, jest postpowaniem
etycznym. Cicie cesarskie winno by wy-
konane wwczas, gdy matce i podowi za-
graa niebezpieczestwo. Gdy wybr meto-
dy jest trudny, radz rodzcym, aby staray
si uczestniczy w podejmowaniu decyzji
i zapewniy sobie opiek dowiadczonego
poonika, ktrego bd darzyy zaufaniem.
Prof. zw. dr hab. rt. med. Zbigniew S omko
dyrektor Instytutu
G inekologii i Poonictwa
Akademii Medycznej w Poznaniu
P R Z E D M O W A
D O S Z S T E G O W Y D A N I A P O L S K I E G O
T
o ju dwadziecia lat upyno od
pierwszego amerykaskiego wyda-
nia ksiki i dziesi lat od pierw-
szego polskiego. Ten okres w odniesieniu do
zmian, jakie dokonay si w naszym kra-
ju, nazywanych transformacj gospodarczo-
spoeczn, w sposb ewidentny uczyni
tre ksiki bardziej aktualn.
W pierwszym wydaniu ksiki czsto
powtarzao si zalecenie nawizywania kon-
taktu telefonicznego z lekarzem rodzinnym.
W polskich warunkach, to jest przy braku le-
karzy rodzinnych oraz posiadanie telefonu
przez jedn z dziesiciu rodzin, byo waci-
wie niemoliwe. Wspczenie upowszech-
nienie w Polsce telekomunikacji bezprze-
wodowej oraz pena dostpno lekarzy ro-
dzinnych stwarzaj warunki realizacji za-
lece.
Ostatnie dziesiciolecie to ogromny po-
stp w skali wiatowej w zakresie ochrony
zdrowia, dostpu do usug i informacji na te-
mat zdrowia prokreacyjnego. Wielkim wy-
darzeniem bya Midzynarodowa Konferen-
cja na Rzecz Ludnoci i Rozwoju, ktra od-
bya si w 1994 roku w Kairze. Program
dziaa podpisany przez 179 pastw czy
inicjatywy dotyczce ludnoci, edukacji,
zdrowia, w tym zdrowia i praw prokreacyj-
nych rodowiska i eliminacji ubstwa.
J ednym z osigni konferencji kairskiej
byo wprowadzenie nowej koncepcji zdro-
wia prokreacyjnego. Termin ten, przyjty
rwnie przez Rzdow Rad Ludnocio-
w oznacza: Stan dobrego samopoczucia
w aspekcie fizycznym, psychicznym i spo-
ecznym we wszystkich sprawach zwizanych
z ukadem rozrodczym oraz jego funkcjami
i procesami, a nie wycznie brak choroby
lub niedomaga. Zdrowie prokreacyjne
oznacza zatem, e ludzie mog prowadzi
satysfakcjonujce i bezpieczne ycie seksu-
alne, s zdolni do prokreacji i mog swobod-
nie decydowa, czy, kiedy i ile chc mie
dzieci. Z tego ostatniego warunku wynika
prawo mczyzn i kobiet do odpowiedniej
informacji oraz moliwoci korzystania
z bezpiecznych, skutecznych, przystpnych
finansowo oraz akceptowanych metod pla-
nowania rodziny i do dokonywania wyboru
spord nich, jak rwnie spord innych
nie kolidujcych z prawem metod regulo-
wania podnoci, a take prawo dostpu do
odpowiednich usug suby zdrowia, za-
pewniajcych kobietom bezpieczn ci
i pord, a potem najlepsz szans posiada-
nia zdrowego potomstwa. Zgodnie z po-
wysz definicj zdrowia prokreacyjnego
opieka, ktrej jest ono przedmiotem, to ze-
sp metod, technik i usug sucych zapew-
nieniu zdrowia i dobrego samopoczucia po-
przez zapobieganie problemom w tej dzie-
dzinie i ich rozwizywanie. Opieka ta doty-
czy rwnie zdrowia seksualnego, w celu
XXXV I I I PRZEDMOWA DO S ZS TEG O WYDANIA POLS KIEG O
promowania ycia i zwizkw midzyludz-
kich, a nie jedynie poradnictwa i opieki
w zakresie prokreacji i chorb przenoszo-
nych drog pciow".
Z przedstawionej definicji zdrowia pro-
kreacyjnego oraz eksponowanych praw ko-
biet na konferencji kairskiej wynika, e sze-
roko rozumiana opieka nad zdrowiem pro-
kreacyjnym jako podstawowa cz ska-
dowa zdrowia publicznego winna zawiera:
- wysokiej jakoci usugi w zakresie
planowania rodziny, w tym poradnictwo,
edukacj oraz dostp do waciwie przeka-
zywanej informacji;
- opiek nad kobiet w ciy, bezpiecz-
ny pord i opiek po porodzie;
- opiek prenataln nad podem, opiek
nad noworodkiem, opiek nad matk kar-
mic piersi;
- zapobieganie i leczenie niepodnoci;
- zapobieganie niepodanej ciy w sy-
tuacjach dopuszczalnych przez stan praw-
ny okrelonego kraju;
- profilaktyk i leczenie infekcji narz-
dw pciowych, chorb przenoszonych dro-
g pciow, w tym HIV/AIDS, i innych do-
legliwoci ukadu rozrodczego;
- informacje i poradnictwo dotyczce
seksualnoci czowieka, odpowiedzialnego
rodzicielstwa oraz zdrowia prokreacyjnego
i seksualnego;
- usugi z zakresu zdrowia psychiczne-
go, take dla kobiet, ktre dowiadczyy
przemocy seksualnej;
- profilaktyk, diagnozowanie i leczenie
osteoporozy;
- profilaktyk i leczenie nowotworw
narzdw pciowych oraz raka sutka.
Ogromny sukces i popularno tej ksiki
w Stanach Zjednoczonych wyraa si wci
nowymi wydaniami, a liczba wydanych eg-
zemplarzy przekroczya 10 milionw.
Znakomity profesor uniwersytetu stano-
wego w Nowym J orku prof. dr Richard Au-
bry, konsultant medyczny, stwierdzi, e
dzieo jest znakomite i zaleca je nie tylko
rodzicom i poonym, lecz rwnie leka-
rzom rodzinnym i modym rezydentom.
rda sukcesu s liczne i zoone. Ksika
zaspokaja zapotrzebowanie rodzicw ocze-
kujcych potomstwa nie tylko na informa-
cje praktyczne, naukowe obejmujce y-
wienie, tryb ycia, badania itd., lecz rw-
nie obejmuje aspekty psychologiczne oraz
potrzeby emocjonalne.
Byem redaktorem lub wspredaktorem
24 monografii oraz podrcznikw, jednak
najwiksz satysfakcj niematerialn spra-
wia mi praca nad niniejszym, ju szstym
wydaniem ksiki. Ogromna satysfakcja
wypywa z przekonania, e ksika dobrze
suy szczliwemu, jak i trudnemu macie-
rzystwu, a rwnie z faktu, e moje bar-
dzo aktywne, pidziesicioletnie bezpo-
rednie uczestnictwo w niesieniu pomocy
ciarnym i rodzcym nie mogo obj tak
licznej rzeszy matek jak liczba czytelniczek
tej ksiki. Satysfakcja moja nie maleje
mimo wiadomoci, e jestem tylko pored-
nikiem lub po prostu asystuj w nadaniu
waciwej formy i upowszechnianiu ksiki
znakomitych Autorek. Ten fenomen ogrom-
nego zainteresowania ksik i jej poczyt-
no musz rwnie sprawia rado i zado-
wolenie Domowi Wydawniczemu REBIS,
ktry dokona trafnego wyboru i powierzy
mi kierowanie tumaczeniem i opracowaniem
merytorycznym. Sentyment, jaki ywi do
ksiki, wypywa rwnie z faktu, e jestem
wielbicielem dzie malarskich i talentu Wiel-
kopolanki Pani Danuty Muszyskiej-Za-
morskiej, ktrej monotematyczna twrczo
powicona macierzystwu oraz dzieciom
wiata odnosi sukcesy. Opraw ksiki zdobi
obraz wymienionej malarki Macierzystwo,
ktry jest moj wasnoci i ktry z wielk
przyjemnoci nieodpatnie udostpniem
wydawnictwu.
Z nowym kolejnym polskim wydaniem
ksiki wi wielk nadziej na dalsze
upowszechnianie literatury bdcej noni-
kiem owiaty zdrowotnej.
Promocja zachowa prozdrowotnych -
czy si z zagadnieniami planowania rodzi-
PRZEDMOWA DO S ZS TEG O WDANIA POLS KIEG O XXXI X
ny oraz zagroe dla potomstwa wynikaj-
cych z chorb kobiety, ktra planuje ci.
Optymalny stan zdrowia matki przed ci
determinuje stan zdrowia podu i noworod-
ka oraz ma zasadniczy wpyw na rozwj
dziecka. Wczesne wykrycie dziaania szkod-
liwych czynnikw lub ich nastpstw w okre-
sie perinatalnym okrela si jako skrining
lub badania przesiewowe. Skrining jako me-
toda dziaania znalaz zastosowanie w r-
nych dyscyplinach medycznych, jak np.:
w onkologii, pediatrii, genetyce lub nefro-
logii. Przygotowanie do ciy powinno
obejmowa wykonanie podstawowych ba-
da laboratoryjnych oraz przeprowadze-
nie niezbdnych szczepie przeciwko r-
yczce i wirusowemu zapaleniu wtroby.
J est to midzy innymi przedmiotem treci
ksiki.
Niestety podno kobiet w Polsce od
1984 roku cechuje trend spadkowy, w Wiel-
kopolsce ju w 1980 roku krzywa liczby
urodze i liczby zgonw ulegy skrzyowa-
niu i od tego czasu liczba urodze maleje w
sposb cigy. Oglny wspczynnik pod-
noci, wyraajcy redni liczb urodze
ywych na 1000 kobiet w wieku rozrod-
czym w 2000 roku wynosi 36,9 i by naj-
niszy w caym okresie powojennym. W mia-
stach notuje si znacznie niszy poziom
podnoci kobiet (31,6) ni na wsi (46,6).
Od 1989 roku w Polsce utrwala si proces
reprodukcji ludnoci poniej prostej zast-
powalnoci pokole. Od poowy lat osiem-
dziesitych w Polsce wystpuje malejcy
trend urodze, ktrych liczba w cigu ostat-
nich 17 lat zmniejszaa si prawie dwukrot-
nie. Zarwno obserwacje kliniczne, jak
i szczegowe badania wskazuj na zwi-
zek pomidzy specyficznymi matczynymi
czynnikami ryzyka a zachorowalnoci po-
dw i noworodkw.
Zdaniem Kierownika Kliniki Poonic-
twa i Ginekologii Instytutu Matki i Dziecka
w Warszawie dr. hab. med. Tomasza Niem-
ca od 1992 roku obserwujemy w Polsce po-
wolne, ale systematyczne wyduanie si
ycia ludzkiego. W Polsce przecitna du-
go ycia noworodka pci mskiej w 1998
roku wynosia 68,9 (tj. o prawie 8 lat krcej
ni w Szwecji), a dziewczynki 77,3 (o pra-
wie 5 lat krcej ni w przypadku mieszkan-
ki Francji). W stosunku do 1990 roku trwa-
nie ycia mczyzn wzroso o ponad 2 la-
ta, a w przypadku kobiet o ponad 1,5 roku.
W Polsce przecitne dalsze trwanie ycia
kobiety jest nadal o 3-4 lat krtsze, a m-
czyzny nawet o 5-6 lat krtsze w porwna-
niu z mieszkacami najbardziej zamonych
krajw Unii Europejskiej.
Zgony kobiet z powodu nowotworw
zoliwych w Polsce zajmuj drugie miej-
sce po chorobach ukadu krenia. Naj-
czstsz przyczyn zgonu kobiet z powodu
nowotworw zoliwych s kolejno: rak
piersi, puc i oskrzeli, odka, jelita grube-
go, odbytu, szyjki macicy i jajnikw.
Profilaktyka pierwotna i badania przesie-
wowe (profilaktyka wtrna) s kluczowy-
mi elementami poprawy stanu zdrowia ko-
biet. Rne organizacje medyczne, skupia-
jce lekarzy medycyny rodzinnej, na pod-
stawie dostpnej literatury i uzgodnie eks-
pertw, opracoway wytyczne na temat dzia-
a profilaktycznych u kobiet w rnych
okresach ich ycia. J ednake realizacja tych
programw pozostawia wiele do yczenia.
Prowadzenie jakichkolwiek dziaa profi-
laktycznych, ukierunkowanych na popraw
zdrowia kobiet, jest w znacznym stopniu
ograniczone z powodu zbyt maych fundu-
szy przeznaczanych na ten cel zarwno
przez ubezpieczenie spoeczne, jak i przez
Ministerstwo Zdrowia. Wedug danych
GUS z 2000 roku wydatki na programy po-
lityki zdrowotnej pastwa wynosiy ogem
11,6% z 4 300 019 000 z przeznaczonych
na ochron zdrowia, w tym wydatki na pro-
gramy profilaktyki ukierunkowanej na
zdrowie kobiet nie przekroczyy 2%. Za-
chorowaniom u kobiet mona skutecznie
zapobiega, a promocja zdrowia powinna
przynie lepsze efekty ni jedynie medy-
cyna naprawcza. Za najistotniejsze zadanie
XL PRZEDMOWA DO S ZS TEG O WYDANIA POLS KIEG O
stojce obecnie przed organizatorami opie-
ki medycznej nad kobietami naley uzna:
- zapobieganie zachorowalnoci i umie-
ralnoci matek;
- zapobieganie chorobom przenoszo-
nych drog pciow i ich wczesne wykry-
wanie;
- promocja zdrowia dziewczt;
- zapobieganie i wczesne wykrywanie
nowotworw narzdw pciowych u kobiet;
- poprawa jakoci ycia w okresie pome-
nopauzalnym;
- opracowanie i wdroenie efektywnego
systemu zbierania i analizy danych epide-
miologicznych;
- podejmowanie rzetelnych bada nauko-
wych nad okreleniem gwnych czynnikw
ryzyka zdrowotnego u kobiet w Polsce.
Podstaw skutecznego zapobiegania cho-
robom u kobiet stanowi praktyczna znajo-
mo zachowa prozdrowotnych. Moe
i powinna j promowa owiata sanitarna.
Wierzymy gboko, e ta ksika rwnie
si do tego przyczyni.
Prof. zw. dr hab. n. med. Zbigniew S omko
C z 1
N A
P O C Z T K U
1
C zy jeste
w ciy?
M
oe okres przesun ci si o jeden
dzie. A moe spnia si ju
o trzy tygodnie? Moe jedynym
objawem jest brak miesiczki, a moe ju
masz wszystkie moliwe objawy pierwsze-
go trymestru? By moe od szeciu lub
wicej miesicy robia wszystko, co tylko
si dao, by zaj w ci, a moe ta jedna
noc dwa tygodnie temu bya pierwszym
zblieniem bez zastosowania rodkw an-
tykoncepcyjnych? Albo moe wcale si nie
staraa? Niezalenie od okolicznoci, kt-
re sprawiy, e signa po t ksik,
z pewnoci zastanawiasz si: czy jestem
w ciy?
Przypomnienie o witaminach
J eli starasz si doprowadzi do poczcia
lub przypuszczasz, e moesz by w ciy,
nie zapomnij o przyjmowaniu tabletki z c i -
o wy m suplementem witamin, zawierajcej
kwas foliowy, elazo i wap (patrz s. 93).
C O M O E C I E N I E P O K O I
T E S T Y C I O W E
Mj lekarz powiedzia, ze badanie i test ci-
o wy wykazay, ze nie jestem w cizy, ale ja
naprawd czuj, ze jestem.
N
awet doskonaa wspczesna nauka
medyczna, gdy dochodzi do stwier-
dzenia ciy, musi czasami przegra z in-
tuicj kobiety. Dokadno rnych testw
ciowych nie jest identyczna, a wiele nie
stwierdza ciy tak wczenie, jak niekt-
re kobiety zaczynaj czu", e s brze-
mienne - czasem nawet par dni po zapod-
nieniu.
Domowy test ciowy. Podobnie jak bada-
nie moczu przeprowadzone w laboratorium,
domowy test ciowy stwierdza ci, wy-
krywajc obecno hormonu hCG (ludzka
gonadotropina kosmwkowa) w moczu.
Test ten wskazuje, czy jeste w ciy, w ci-
gu zaledwie kilku minut, przy wykorzysta-
niu prbki moczu pobranej w dowolnej po-
rze dnia - wczeniej ni na czternacie dni
po poczciu (a niekiedy ju pierwszego dnia
po terminie spodziewanej miesiczki). Wy-
niki bd jednak dokadniejsze, jeli odcze-
kasz przynajmniej kilka dni po terminie -
a jeszcze lepiej tydzie lub dwa. J eeli ba-
danie wykonane zostao prawidowo, do-
4 NA POCZTKU
mowy test ciowy jest obecnie tak samo
dokadny jak badanie moczu przeprowa-
dzone w gabinecie lekarskim lub w labora-
torium, z o wiele wyszym prawdopodo-
biestwem uzyskania wyniku pozytywnego
ni negatywnego. Domowe testy maj zale-
t prywatnoci i daj moliwo uzyskania
niemal natychmiastowego wyniku. Dokad-
ne rozpoznanie w bardzo wczesnym okre-
sie ciy - zapewne wczeniej, ni pojawia
si w ogle myl o konsultacji z lekarzem
lub poon - umoliwia zapocztkowanie
optymalnej opieki nad organizmem przy-
szej matki w par dni po zapodnieniu. J ed-
nake testy te mog by wzgldnie drogie,
a poniewa najprawdopodobniej nie za-
Mojliwe oznaki ciy
M
og wystpowa u ciebie wszystkie
oznaki i objawy ciy, podczas gdy
ty nie bdziesz w ciy, lub moesz za-
uway tylko kilka z nich, a zdecydowa-
nie w niej bdziesz. Rne oznaki i objawy
ciy s jedynie wskazwkami - trzeba na
nie zwaa, lecz nie naley na ich podsta-
wie budowa swego przekonania.
OZNAKA KIEDY SI POJAWIA
INNE MOLIWE
PRZYCZYNY
Amenorrhea (brak miesiczki)* Zwykle okres caej ciy Podr, zmczenie, stres, strach
przed ci, problemy hormonalne
lub choroba, ekstremalna tusza lub
schudnicie, zaprzestanie zaywa-
nia piguek, karmienie piersi
Poranne nudnoci (o kadej po-
rze dnia rwnie)**
2-8 tygodni po zapodnieniu Zatrucie pokarmowe, infekcja
i wiele innych schorze
Czste oddawanie moczu Zwykle 6-8 tygodni po za-
podnieniu
Zakaenie drg moczowych, rod-
ki moczopdne, stres, cukrzyca
Obrzmienie piersi, mrowienie
w piersiach, nadwraliwo
J u par dni po zapodnieniu Piguki antykoncepcyjne, nadcho-
dzca miesiczka
Zaciemnienie aureoli (obszar wo-
k sutka), uniesienie niewiel-
kich gruczow wok sutka
Pierwszy trymestr Brak rwnowagi hormonalnej lub
efekt wczeniejszej ciy
Niebieskie i rowe linie na pier-
siach, a pniej na brzuchu
Pierwszy trymestr Brak rwnowagi hormonalnej lub
Wzmoony apetyt Pierwszy trymestr Nieodpowiednia dieta, stres lub
nadchodzca miesiczka
Zaciemnienie linii od ppka do
wzgrka onowego (linea negra)
4 lub 5 miesic Brak rwnowagi hormonalnej lub
* U niektrych kobiet wyst puje okresowe plamienie lub krwawienie podcz as pierwsz ych miesi cy ciy; inne natomiast nie-
z nacz nie krwawi, w cz asie gdy embrion z agnieda si w macicy.
** P onad poowa kobiet do wiadcz a porannych nudno ci.
CZY JES TE W CIY? 5
Prawdopodobne oznaki ciy
INNE MOLIWE
PRZYCZYNY
Zmiany zabarwienia bony lu-
zowej pochwy*
Pierwszy trymestr Nadchodzca miesiczka
Rozpulchnienie szyjki macicy* Okoo 6 tygodni Opniona miesiczka
Powikszona macica* i brzuch 8-12 tydzie po zapodnieniu Miniaki, guz
Wyczuwalne pulsowanie
ttnicy macicznej
Wczesna cia Miniaki, guz
Uczucie opotania w dolnej
czci brzucha (ruchy podu)
Pierwszy raz zauwaane
w 16-22 tygodniu ciy
Gazy, skurcze jelit
* O z naki ciy widocz ne w cz asie badania lekarskiego.
Pozytywne oznaki ciy
INNE MOLIWE
PRZYCZYNY
Wizualizacja embrionu lub p-
cherzyka poprzez USG*
4-6 tygodni po zapodnieniu Nie ma
Czynno serca podu w 10-20 tygodniu** Nie ma
* O z naki ciy widocz ne podcz as badania lekarskiego.
** W z aleno ci od z astosowanego urz dz enia; D oppler wskaz uje je ju w 1 0-1 2 tygodniu.
ufasz pierwszemu wynikowi, skonna b-
dziesz przeprowadzi ponowny test, co wpy-
nie niewtpliwie na wysoko ponoszonych
kosztw. (Niektre firmy zaczaj drugi
test w opakowaniu.)
Gwn wad domowych testw cio-
wych jest to, e mog one da wynik nega-
tywny, mimo e faktycznie jeste w ciy.
Moe ci to skoni do odoenia na pniej
wizyty u lekarza, a take przywizywania
mniejszej wagi do dbaoci o swoje zdrowie.
Nawet w przypadku uzyskania wyniku po-
zytywnego moesz rwnie nie mie ochoty
na wizyt u lekarza, uwaajc, e na tym eta-
pie jedynym jej logicznym celem moe by
tylko stwierdzenie ciy. A wic jeli b-
dziesz stosowa taki test, pamitaj, e nie
zastpuje on konsultacji i badania lekarskie-
go wykonywanego przez specjalist. Bada-
nia medyczne nastpujce po tecie s ko-
nieczne. J eeli wynik testu jest pozytywny,
naley to potwierdzi przez badanie lekar-
skie i przeprowadzi wszystkie badania pre-
natalne. J eeli wynik jest negatywny, a mi-
n tydzie i nadal nie pojawia si miesicz-
ka, przeprowad test ponownie. J eli drugie
badanie dao negatywny wynik, powinna
wraz z lekarzem znale przyczyn. I cho
temat zosta wyczerpany, lepiej zachowuj
si tak, jakby bya w ciy" (czyli unikaj al-
6 NA POCZTKU
Prawidowe wykonanie testu
Domowe testy ciowe s teraz atwiejsze
i pewniejsze ni kiedykolwiek wczeniej. Przed-
stawione poniej porady mog si wyda zbyt
oczywiste, ale w chwili podekscytowania (je-
stem w ciy czy nie jestem?) pamitaj, by:
Przeczyta dokadnie i uwanie wskazwki
dotyczce testu domowego przed jego uy-
ciem (nawet jeli ju kiedy stosowaa taki
test). Potem przeczytaj je jeszcze raz, tak dla
pewnoci.
Mie pod rk czytelny zegarek lub budzik
w celu precyzyjnego spenienia wymogw
czasowych testu.
Upewni si, e w chwili rozpoczcia testu
pojemniki, szpatuki i inne elementy testu s
czyste i nieskaone. Nie uywa ponownie
tych wszystkich elementw.
J eeli wymagany jest pewien okres oczeki-
wania, umieci probwk z dala od rde
ciepa, aby nie ulega zniszczeniu.
J eeli zestaw, ktry kupia, zawiera drugi
test lub jeli kupia drugi zestaw, poczeka
par dni przed przeprowadzeniem powtr-
nego testu.
koholu, papierosw i tak dalej), a do uzys-
kania stuprocentowej pewnoci, e nie jeste.
L aboratoryjny test mocz u. Podobnie jak
test domowy, test ten wykrywa hormon hCG
w moczu z dokadnoci blisk 100% - i to
ju w okresie 7-10 dni po zapodnieniu.
W odrnieniu od testu domowego wyko-
nywany jest przez specjalist, ktry przynaj-
mniej teoretycznie moe wykona go prawi-
dowo. Test przeprowadzony w gabinecie le-
karskim (zwykle daje wynik po kilku
minutach) nie bdzie wymaga stosowania
pierwszego rannego moczu. Testy moczu s
zwykle mniej kosztowne ni testy krwi, nie
dostarczaj jednak tak duo informacji.
L aboratoryjny test krwi. Przy zastosowa-
niu krwi test ciowy moe wykry ci
waciwie ze 100% dokadnoci ju w ty-
dzie po zapodnieniu (jeli wykluczymy
bd laboratoryjny). Moe rwnie pomc
w ustaleniu wieku ciy poprzez pomiar do-
kadnej zawartoci hCG we krwi, ktra
zmienia si wraz z rozwojem ciy. Wik-
szo lekarzy zaleca przeprowadzenie za-
rwno testu moczu, jak i krwi, by by po-
dwjnie pewnym rozpoznania.
Badanie lekarskie. Bez wzgldu na to, jaki
test zastosujesz, szanse uzyskania prawido-
wego rozpoznania znacznie wzrosn, jeeli
po tecie zostanie przeprowadzone badanie
lekarskie. Fizyczne oznaki ciy - powik-
szenie i rozpulchnienie oraz zmiana konsy-
stencji szyjki macicy mog by dostrzeo-
ne przez lekarza lub poon ju w czwar-
tym czy szstym tygodniu ciy. Podob-
nie jak to bywa z testami, prawdopodo-
biestwo prawidowego lekarskiego rozpo-
znania: w ciy" jest wiksze ni nie
w ciy", chocia takie bdne, negatywne
wyniki s bardzo rzadkie przy przeprowa-
dzeniu penego badania lekarskiego.
J eeli wystpuj u ciebie objawy wczesnej
ciy (brak jednej lub dwu miesiczek,
obrzmienie i bolesno piersi, poranne nud-
noci, czste oddawanie moczu, zmczenie)
i wahasz si - wykona test czy nie, podda
si badaniu czy nie, zachowuj si tak, jakby
bya w ciy, wypeniajc wszystkie zalece-
nia prenatalne a do czasu, gdy bdziesz ca-
kowicie pewna, e jest inaczej. Ani testy, ani
lekarze nie s nieomylni. Ty znasz swoje cia-
o - przynajmniej zewntrznie - lepiej ni
twj lekarz. Po upywie tygodnia popro
o przeprowadzenie ponownego testu (najlepiej
krwi) i badania lekarskiego, by moe teraz
jest zbyt wczenie na prawidowe rozpozna-
nie. Wiele urodzonych w terminie dzieci przy-
szo na wiat w 7,5 lub 8 miesicy po tym, jak
test lub badanie lekarskie wykluczyy ci.
CZY JES TE W CIY?
7
Plan przebiegu ciy
Podczas gdy wikszo kobiet oblicza czas
ciy w miesicach, twj lekarz bd poona
bd czyni swoje obliczenia w tygodniach.
I tu sprawy mog si nieznacznie skompliko-
wa. Przecitna cia trwa 40 tygodni, lecz
poniewa liczenie ich zaczyna si od pierwsze-
go dnia twojej ostatniej miesiczki - a do owu-
lacji i poczcia dochodzi dwa tygodnie pniej
(jeeli regularnie miesiczkujesz)-faktycznie
zaczynasz by w ciy w trzecim tygodniu ci-
y. Innymi sowy, policzono ci dwa tygodnie,
zanim jeszcze plemnik spotka si z komrk
jajow. Cho moe ci si to wydawa skom-
plikowane, w miar jak rozwija si cia i ty
dowiadczasz jej przeomowych momentw
(bicie serca dziecka wyczuwane przez aparat
Dopplera okoo 10 tygodnia; grna cz ma-
cicy osiga wysoko ppka okoo 20 tygo-
dnia), zaczynasz pojmowa, jaki sens ma ka-
lendarz tygodniowy. Chocia ta ksika po-
dzielona jest na rozdziay omawiajce miesice
ciy, podane s przy nich odpowiadajce im
tygodnie. Pamitaj: pierwszy trymestr trwa
(w przyblieniu) od 1 do 13 tygodnia - miesi-
ce od 1 do 3; drugi trymestr trwa (w przyblie-
niu) od 14 do 27 tygodnia - miesice od 4 do 6;
natomiast trzeci trymestr trwa (w przyblieniu)
od 28 do 40 tygodnia - miesice od 7 do 9.
J eeli wyniki testw bd w dalszym cigu
negatywne, a nie pojawi si miesiczka, powin-
na jak najszybciej skontaktowa si ze swoim
lekarzem w celu sprawdzenia, czy nie wyst-
puje u ciebie cia ektopowa, to znaczy taka,
ktra rozwija si poza macic (patrz s. 124
ostrzegawcze oznaki dla tego rodzaju ciy).
Oczywicie moesz odczuwa wszystkie
oznaki i objawy wczesnej ciy i nie by
w ciy w ogle. Wszak aden z nich nie jest,
czy to oddzielnie, czy w poczeniu, stupro-
centowym pozytywnym dowodem ciy. Po
drugim tecie i badaniu lekarskim wykazuj-
cym, e nie jeste w ciy, musisz wzi pod
uwag i tak moliwo, e twoja cia"
moe mie uwarunkowania psychiczne -
prawdopodobnie dlatego, e bardzo prag-
niesz mie (lub nie) dziecko.
P I E R W S Z A W I Z Y T A U L E K A R Z A
Domowy test ciowy, ktry wanie prze-
prowadziam, da wynik pozytywny. Kiedy
powinnam si umwi na pierwsz wizyt
lekarsk?
D
obra opieka prenatalna jest jednym
z najwaniejszych czynnikw wpywa-
jcych na zdrowie dziecka. Nie zwlekaj
wic - kiedy tylko nabierzesz podejrzenia,
e moesz by w ciy, lub przeprowadzo-
ny w domu test ciowy da wynik pozytyw-
ny, zadzwo do lekarza, by umwi si na
wizyt. To, jak szybko bdziesz moga si
na ni zjawi, zalee moe od liczby przyj-
mowanych pacjentw oraz rodzaju ubezpie-
czenia. Niektrzy lekarze bd mogli spo-
tka si z tob natychmiast, natomiast ci
bardziej zapracowani ka ci czeka kilka
tygodni lub nawet duej. W jeszcze innych
gabinetach panuje zwyczaj, by odczeka
z pierwsz wizyt, a kobieta bdzie w sz-
stym tygodniu ciy. Ale nawet jeli rozpo-
czcie oficjalnej opieki prenatalnej zostao
nieco odoone w czasie, nie oznacza to, i
nie masz zacz dba o siebie i o dziecko.
Niezalenie od tego, na kiedy wyznaczono
ci termin wizyty lekarskiej, po tym jak do-
mowy test ciowy pokaza row lini
lub znaczek plus, zacznij zaywa preparat
witaminowy dla kobiet w ciy (jeeli jesz-
cze tego nie zrobia) i zachowywa si tak
jak w ciy (nie pij alkoholu, nie pal papie-
rosw, dobrze si odywiaj i tak dalej). J e-
li obawiasz si, e moesz nalee do gru-
py zwikszonego ryzyka (z powodu wcze-
niejszych poronie lub ci ektopowych),
albo te wczeniejsze spotkanie z lekarzem,
ni jest to u niego w zwyczaju w przypadku
ciarnych pacjentek, poprawi ci samopo-
8 NA POCZTKU
Jeeli nie jeste jeszcze w ciy
J eli tym razem test ciowy da wynik towaniu do poczcia. Zastosowanie si do
negatywny, ale bardzo chciaaby wkrtce tych wskaza da pewno, e podja
zaj w ci, zacznij postpowa wedug wszystkie moliwe i najlepsze dziaania, aby
wskaza rozdziau 21 mwicych o przygo- doprowadzi do poczcia.
czucie, sprawd, czy nie mona by nieco na-
gi zwyczajw i umwi ci na wczeniej-
szy termin. (Wicej informacji o tym, czego
naley si spodziewa po pierwszej wizy-
cie prenatalnej, znajdziesz na stronie 107).
W A C I W Y T E R M I N
Prbuj zaplanowa mj urlop na okres
porodu. S kd mam wiedzie, czy waciwy
termin rozwizania jest rzeczywicie pra-
widowy?
Z
ycie byoby o wiele prostsze, gdyby
moga by pewna, e waciwy termin
bdzie faktycznym dniem, w ktrym uro-
dzisz. Lecz ycie nie bywa tak proste zbyt
czsto. Wedug wikszoci opracowa tyl-
ko 1 na 20 dzieci rodzi si w wyznaczonym
terminie. Poniewa normalna pena cia
moe trwa od 38 do 42 tygodni, rodzi
w granicach dwch tygodni od terminu wa-
ciwego.
Dlatego te medycznym okreleniem
waciwego terminu" jest PTP, czyli prze-
widywany termin porodu. Data, ktr po-
daje ci twj lekarz, jest okrelona tylko
w przyblieniu. Zwykle oblicza si j w ten
sposb: Odejmij trzy miesice od pierwsze-
go dnia twojej ostatniej normalnej miesicz-
ki, nastpnie dodaj siedem dni - i otrzymasz
termin porodu. Na przykad, powiedzmy, e
twoja ostatnia miesiczka zacza si 11
kwietnia. J eli odliczysz trzy miesice,
otrzymasz stycze, nastpnie dodaj siedem
dni. Termin twojego porodu wypadnie 18
stycznia. Bd powyszej metody wynosi
3 do 5 dni, poniewa liczba dni w poszcze-
glnych miesicach jest rna.
Ten system obliczania terminu porodu
zdaje egzamin w przypadku regularnie mie-
siczkujcych kobiet. Lecz jeli twj cykl
miesiczkowy jest nieregularny, ten system
okrelania daty porodu moe si okaza
w ogle nieprzydatny. Powiedzmy, e nor-
malnie masz okres co sze do siedmiu ty-
godni, a przez trzy miesice nie miaa wca-
le. Test wykazuje ci. Kiedy zostao po-
czte dziecko? J ako e przewidywany
termin porodu jest do wany, bdziesz
musiaa wraz ze swoim lekarzem sprbo-
wa go okreli. Nawet jeli nie potrafisz
dokadnie poda momentu poczcia albo
nie jeste pewna, kiedy wystpia u ciebie
ostatnia owulacja, s pewne wskazwki,
ktre mog pomc.
Pierwsza wskazwka - wielko maci-
cy - pojawi si podczas wstpnego badania
lekarskiego. Powinna ona potwierdzi twj
przypuszczalny stan. Dalej pojawi si inne
oznaki, ktre w poczeniu mog dokadniej
wskaza, jak zaawansowana jest twoja ci-
a: pierwszy raz syszalna jest czynno ser-
ca podu (od okoo 10 do 12 tygodnia przy
zastosowaniu aparatu Dopplera lub okoo
18 do 22 tygodnia za pomoc stetoskopu le-
karskiego); pierwszy raz wyczuwa si ru-
chy podu (od okoo 20 do 22 tygodnia przy
pierwszym dziecku lub od 16 do 18 przy
nastpnych); wysoko dna macicy przy
kadym badaniu (np. okoo 24 tygodnia
osignie wysoko ppka). J eeli wszystkie
te wskazwki zdaj si odpowiada termi-
nowi, ktry wraz z lekarzem ustalia, mo-
esz by prawie pewna, e jest on bardzo
bliski dokadnego, a co za tym idzie, jest
wysoce prawdopodobne, e urodzisz w gra-
nicach dwch tygodni od tej daty. Twj le-
karz moe take podj decyzj, by prze-
CZY JES TE W CIY? 9
prowadzi badanie ultrasonograficzne przed
12 tygodniem, by dokadniej okreli wiek
ciowy podu (patrz s. 50). Niektrzy le-
karze wykonuj sonogramy rutynowo w ce-
lu jak najdokadniejszego okrelenia termi-
nu porodu.
Gdy pord bdzie si zblia, zaczn si
pojawia inne wskazwki mogce okreli
dat tego wielkiego wydarzenia: bezbolesne
skurcze mog wystpowa coraz czciej
(moliwe, e nieprzyjemne), pd zsunie si
do miednicy, szyjka macicy moe zacz si
zwa i skraca (zgadzenie szyjki maci-
cy), a na samym kocu szyjka zacznie si
rozwiera. Wskazwki te bd pomocne,
jednak nie definitywnie pewne - tylko two-
je dziecko wie na pewno, kiedy bd jego
lub jej urodziny. A ono milczy.
C W A R T O W I E D Z I E
W ybr ( i wsppraca) twojego lekarz a
W
szyscy wiemy, e potrzeba dwoj-
ga, aby pocz dziecko, lecz po-
trzeba przynajmniej trjki - mat-
ki, ojca i chocia jednego specjalisty w za-
kresie ochrony zdrowia - by przejcie od za-
podnionego jaja do nowo narodzonego
dziecka byo bezpieczne i udane. Zakadajc,
e ty wraz ze swoim mem zajlicie si ju
spraw poczcia, nastpnym wyzwaniem,
ktre przed wami stanie, bdzie wybr trze-
ciego czonka tej druyny, tak bycie mogli
z nim dobrze na co dzie wsppracowa.
Oczywicie moesz i nawet powinna doko-
na tego wyboru jeszcze przed poczciem.
S P O J R Z E N I E W S T E C Z
W
ybr gwnego opiekuna w czasie
ciy nie by istotn spraw dla przy-
szych matek p wieku temu. Byy to cza-
sy, gdy nie zadawano pyta dotyczcych
opieki pooniczej, a wszelkie decyzje w tym
zakresie pozostawiano lekarzowi. Sprawa
wyboru poonika nie bya tak wana, zwasz-
cza gdy wemiemy pod uwag fakt, e pod-
czas porodu kobiety byy najczciej pod
narkoz, a tym samym nie miao znaczenia
blisze porozumienie z lekarzem. Zamiast
by w peni uczestniczcym czonkiem ze-
spou, przysza matka bya mniej wicej
kim w rodzaju widza posusznie siedzce-
go na widowni, podczas gdy to jej poo-
nik-reyser obsadza wszystkie role.
Dzisiaj jest prawie tak samo wiele mo-
liwoci przeprowadzenia porodu (do ciebie
naley wybr) jak nazwisk lekarzy w ksice
telefonicznej. Caa sprawa polega na odpo-
wiednim dopasowaniu pacjentki i jej lekarza.
J A K A J E S T E P A C J E N T K A ?
T
woim pierwszym krokiem przed wy-
braniem odpowiadajcego ci lekarza
powinna by refleksja odnoszca si do cie-
bie samej i tego, jak jeste pacjentk.
Czy wierzysz, e lekarz wie najlepiej"
(to w kocu on lub ona jest t osob, ktra
studiowaa medycyn)? Czy wolaaby, e-
by twj lekarz podejmowa wszystkie de-
cyzje o leczeniu bez uprzedniego konsulto-
wania ich z tob (wszak to wanie dlatego
wybraa kogo, kto zna si lepiej i ma wi-
cej dowiadczenia od ciebie)? Czy najbez-
pieczniej i najspokojniej czujesz si, wie-
dzc, e cay najnowoczeniejszy sprzt
medyczny uywany jest do opieki nad tob -
niezalenie od tego, czy jest to konieczne
czy te nie? Czy w twoich wyobraeniach
osoba w biaym kitlu badajca ci puls przy-
pomina lekarza o ojcowskim charakterze,
10 NA POCZTKU
jakiego znasz z powtrek starych progra-
mw telewizyjnych? W takim razie najle-
piej bdziesz si czua, majc lekarza trady-
cjonalist, o osobowoci ojca (nawet jeli
jest to kobieta) i nieprzejednanym przeko-
naniu do wasnej filozofii leczenia.
A moe sdzisz, e twoje ciao i twoje
zdrowie s tylko twoj spraw? Czy masz
ju okrelone wyobraenia dotyczce ciy
i porodu i czy na podstawie tych przekona
chcesz mie wszystko pod kontrol, z jak
najmniejsz ingerencj kogo z zewntrz?
A wic zapomnij o tradycyjnym typie i za-
cznij szuka lekarza albo poonej, ktrzy
chtnie pozwol ci prowadzi przedstawie-
nie na tyle, na ile to tylko moliwe. Poszu-
kaj kogo, kto pozwoli ci podejmowa wie-
le decyzji osobicie, ale jednoczenie bdzie
dogmatyczny w najbardziej istotnych kwe-
stiach i sobie pozostawi gos decydujcy.
By moe twoje nastawienie naleaoby
umiejscowi gdzie porodku. Moe chcia-
aby, by kontakty pomidzy tob a leka-
rzem byy partnerskie, czyli takie, w kt-
rych kada ze stron daje z siebie to, co umie
i wie najlepiej. Wolaaby mie lekarza, kt-
ry podejmuje decyzje na podstawie swego
dowiadczenia i wiedzy, zwaajc na twoje
zdrowie. J eli tak jest, to odpowiednim le-
karzem dla ciebie bdzie zapewne kto, kto
ani nie jest niewolnikiem medycznych re-
gu, ani marionetk w twoich rkach; kto,
kto ani nie aplikuje lekw rutynowo, ani
z nich nie rezygnuje; kto preferuje pord na-
turalny, lecz nie zawaha si uy adnej
metody, ktra bdzie niezbdna dla bezpie-
czestwa twojego i twojego dziecka.
P O O N I K ? L E K A R Z R O D Z I N N Y ?
P O O N A ?
Z
awenie twojego ideau lekarza do
trzech gwnych typw osobowoci na
pewno uatwi ci dokonanie wyboru, jednak-
e jego metody pracy lub filozofia to nie
wszystko. Bdziesz rwnie musiaa po-
myle, jakiego rodzaju kwalifikacje me-
dyczne najlepiej bd mogy speni twoje
oczekiwania. Czy szukasz lekarza, ktry
zosta przeszkolony w celu radzenia sobie
z wszelkimi problemami, jakie mog wyst-
pi podczas ciy, porodu i okresu poogo-
wego - od najprostszych zagadnie po-
czwszy, a na najbardziej skomplikowa-
nych przypadkach skoczywszy? Zatem
powinna znale ginekologa-poonika.
Lekarze ci nie tylko zapewniaj pen opie-
k poonicz, lecz take dbaj o nie zwi-
zane z ci sprawy zdrowotne kobiet (wy-
mazy, badania piersi itp.). Niektrzy oferu-
j rwnie kompleksow opiek medyczn,
tote mog gra rol gwnego lekarza.
J eeli twoja cia jest ci wysokiego
ryzyka
1
, bdziesz najprawdopodobniej po-
zostawa pod opiek ginekologa-poonika.
Moesz nawet wyszuka specjalist pord
specjalistw: poonika zdolnego poradzi
sobie z ci wysokiego ryzyka i majcego
wyksztacenie w zakresie medycyny mat-
czyno-podowej. Nawet jeeli twoja cia
przebiega raczej normalnie, moesz prefe-
rowa opiek ze strony poonika - czyni
tak ponad 80% kobiet. J eli ju masz poo-
nika, ktrego lubisz, szanujesz i przy kt-
rym dobrze si czujesz, nie ma powodu, by
go zmienia teraz, gdy jeste w ciy. J eli
jednak nie chodzia dotd do adnego lub
ten, ktrego jeste pacjentk, nie wydaje ci
si odpowiedni na czas ciy, teraz nasta
czas, by rozejrze si za innym.
L ekarz rodz inny. Podobnie jak kilka lat
temu lekarz oglny, lekarz ten w dzisiej-
szych czasach zajmuje si opiek zdrowot-
1
Tradycyjnie uwaa si, e cia wysokiego
ryzyka to taka cia, ktra wystpuje u kobiet
ju wczeniej majcych problemy zwizane z okre-
sem ciy; majcych ju takie schorzenia, jak
cukrzyca, nadcinienie, choroba autoimmuniza-
cyjna lub choroby serca; z wystpujcymi pro-
blemami zwizanymi z czynnikiem Rh i innymi
powikaniami genetycznymi.
CZY JES TE W CIY? 11
n caej rodziny. W odrnieniu od pooni-
ka, ktry odby jedynie szkolenie specjali-
styczne w zakresie podnoci i zdrowia
oglnego, lekarz rodzinny po ukoczeniu
studiw uzyska wyksztacenie obejmujce
opiek podstawow, poonictwo i pedia-
tri. J eeli zdecydujesz si na lekarza ro-
dzinnego (a w USA robi to 10 do 12 na 100
kobiet w ciy), moe on wykonywa prac
zarwno internisty, jak i ginekologa-poo-
nika, a gdy nadejdzie czas - take pediatry.
Lekarz rodzinny bdzie mg ledzi roz-
wj twojej rodziny, interesowa si wszyst-
kimi, nie tylko zwizanymi z ci, aspek-
tami twego zdrowia. Cia bdzie dla niego
normaln czci caego cyklu yciowego.
W przypadku gdy wystpi jakie kompli-
kacje, wyle ci do poonika, lecz pozosta-
nie zaangaowany w opiek nad tob.
P oona dyplomowana. J eeli szukasz
opiekuna, ktry gwny nacisk pooy na
traktowanie ciebie jako czowieka, a nie tyl-
ko jako pacjentki, jeeli szukasz kogo, kto
powici swj dodatkowy czas, by poroz-
mawia z tob o twoich odczuciach i pro-
blemach, kto bdzie nastawiony na natu-
ralno" w kwestiach zwizanych z urodze-
niem dziecka, moesz sprbowa wybra
dyplomowan poon (chocia oczywicie
wielu lekarzy rwnie spenia te warunki).
Chocia dyplomowana poona take jest
specjalist medycznym, to wanie ona jest
szczeglnie predestynowana do tego, by
traktowa twoj ci jako co ludzkiego,
a nie wycznie medycznego. Dyplomowa-
na poona to zarejestrowana pielgniarka,
ktra jest absolwentk studiw magister-
skich z poonictwa oraz otrzymaa dyplom
Amerykaskiego Kolegium Poonych. J est
ona w peni przeszkolona, by mc opieko-
wa si kobietami w ciy niskiego ryzyka
oraz uczestniczy w porodach przebiegaj-
cych bez komplikacji. W niektrych przy-
padkach dyplomowana poona moe za-
pewnia sta rutynow opiek ginekolo-
giczn, a niekiedy rwnie noworodkow.
Moe pracowa w szpitalu, klinice pooni-
czej lub by obecna przy porodach przepro-
wadzanych w domach. Chocia dyplomo-
wana poona ma w wikszoci stanw
USA prawo do wypisywania recept, pord
z jej towarzyszeniem raczej nie bdzie si
czy ze stosowaniem rodkw medycz-
nych czy rutynowych interwencji lekar-
skich. Badania wykazuj, e w przypadku
ciy niskiego ryzyka pord prowadzony
przez dyplomowan poon jest tak samo
bezpieczny jak pord prowadzony przez le-
karza. Decydujc si na dyplomowan po-
on (co czyni okoo 9% oczekujcych ma-
tek), sprawd, czy wybraa tak, ktra ma
dyplom i licencj (wszystkie pidziesit
stanw USA wydaje obecnie licencje dla
poonych). Wikszo z nich korzysta z po-
mocy lekarza na wypadek wystpienia kom-
plikacji; wiele pracuje z jednym lub grup
kilku lekarzy.
P oona bez po redniego kontaktu. S to
poone, ktre przeszy szkolenie, nie bdc
wczeniej pielgniarkami, cho mog po-
siada wyksztacenie w innych dziedzinach
opieki zdrowotnej. To czciej one ni dy-
plomowane poone towarzysz przy poro-
dach domowych, chocia niektre z nich
przyjmuj porody w klinikach pooniczych.
Te, ktre zostay ocenione pozytywnie przez
North American Registry of Midwives
1
(NARM), nazywane s dyplomowanymi
zawodowymi poonymi (CPM); pozostae
nie maj dyplomw. Obecnie w czci sta-
nw USA wydaje si dla nich licencje
i w niektrych z tych stanw usugi ofero-
wane przez CPM s refundowane z ubez-
pieczenia. W innych stanach poone te nie
mog legalnie praktykowa. Aby uzyska
wicej informacji na ten temat, zadzwo do
Midwives Alliance of North America (888)
923-6262 lub zajrzyj na stron internetow
www.mana.org.
1
Pnocnoamerykaski Rejestr Poonych
(przyp. tum.).
12 N A P O C Z TK U
RODZAJ PRAKTYKI
J
u zdecydowaa si na poonika, leka-
rza rodzinnego albo poon. Teraz mu-
sisz zdecydowa, jaki rodzaj praktyki me-
dycznej bdzie ci najbardziej odpowiada.
Najpowszechniejsze rodzaje praktyk oraz
ich potencjalne zalety i wady to:
I ndywidualna praktyka medycz na, W te-
go rodzaju praktyce lekarz pracuje sam, ko-
rzystajc z zastpstwa innego lekarza w przy-
padku swego wyjazdu lub innej sytuacji
uniemoliwiajcej mu wykonywanie pracy.
Poonik lub lekarz rodzinny moe prowa-
dzi praktyk indywidualnie, poona nie-
mal zawsze musi wsppracowa z leka-
rzem. Podstawow zalet praktyki indywi-
dualnej jest to, e za kadym razem w czasie
wizyty mamy do czynienia z tym samym
specjalist. Dziki temu mona go lepiej
pozna i - miejmy nadziej - czu si przy
nim bezpiecznie, gdy nastpi rozwizanie.
Gwn wad takiej praktyki jest to, i moe
si zdarzy, e w przypadku nieobecnoci
twojego lekarza pord odbiera bdzie zu-
penie nie znany ci specjalista (mona ta-
kiej sytuacji zapobiec, umawiajc si po
prostu wczeniej z ewentualnym zastpc
twojego lekarza prowadzcego). Pewne
problemy mog si pojawi rwnie w po-
owie ciy, gdy stwierdzisz, e nie jeste
specjalnie zachwycona wybranym leka-
rzem. Gdyby taka sytuacja nastpia i zde-
cydowaaby si zmieni lekarza, bdziesz
musiaa od nowa zacz poszukiwania ta-
kiego, ktry by ci odpowiada.
M edycz na praktyka partnerska lub gru-
powa. W tego rodzaju praktyce dwch lub
wicej lekarzy tej samej specjalnoci opie-
kuje si wsplnie pacjentkami zgodnie z roz-
pisanym wczeniej planem rotacyjnym. Tu-
taj te moesz znale zarwno lekarzy po-
onikw, jak i lekarzy rodzinnych. Zalet
tego ukadu jest moliwo zapoznania si
ze wszystkimi z nich, a kiedy pojawi si
ju ble porodowe, przy tobie bdzie wtedy
znajoma twarz. Wad jest to, e moesz po
prostu darzy sympati nie wszystkich le-
karzy z zespou, a pniej nie bdziesz mia-
a wpywu na to, ktry z nich bdzie asysto-
wa przy porodzie. Rwnie, w zalenoci
od tego, czy bdzie to dla ciebie uspokaja-
jce czy raczej niepokojce, rne opinie
syszane od rnych lekarzy mog by za-
let, ale te wad.
P raktyka kombinowana. J est to grupowa
praktyka, obejmujca jednego lub wicej
poonikw i jedn lub wicej poonych.
Zalety i wady s podobne do tych, jakie
mona zaobserwowa w kadej z praktyk
grupowych. Dodatkow zalet tej praktyki
jest to, e czy dodatkowy czas i uwag po-
wican pacjentce przez poon w trakcie
jednej wizyty z fachowoci i dowiadcze-
niem lekarza przy okazji innej. W przypadku
tego rodzaju praktyki pacjentka moe wy-
bra na przykad opcj przeprowadzenia
porodu przez poon z zastrzeeniem, e
gdy tylko wynikn jakie komplikacje, na-
tychmiast przy rodzcej pojawi si czu-
wajcy nad wszystkim lekarz.
P raktyka oparta na o rodkach pooni-
cz ych lub porodowych. S to instytucje,
w ktrych dyplomowane poone zajmuj
si opiek medyczn nad przysz matk,
a lekarze wzywani s w razie potrzeby. Nie-
ktre z takich orodkw umiejscowione s
w szpitalach wyposaonych w specjalne
sale porodowe, inne stanowi oddzielne ze-
spoy budynkw. Wszystkie orodki poo-
nicze zapewniaj opiek tylko pacjentkom
z niskim ryzykiem.
Zaleta tego rodzaju praktyki jest oczywi-
cie wielka dla tych kobiet, ktre preferuj
jako swych gwnych opiekunw medycz-
nych dyplomowane poone. Gwn wad
jest to, e gdy w czasie ciy pojawiaj si
komplikacje, pacjentka moe by zmuszo-
na do poszukania sobie specjalisty i rozpo-
czcia caej wsppracy od nowa. J eli pod-
czas porodu pojawi si komplikacje, naj-
prawdopodobniej bdzie go musia odebra
wezwany lekarz, cakowicie tobie nie zna-
ny. I wreszcie, jeli bdziesz rodzi w nie-
zalenym centrum opieki pooniczej, a na-
stpi komplikacje, moe zaistnie potrze-
ba przetransportowania ci do najbliszego
szpitala w celu udzielenia nagej pomocy.
N iez alena praktyka dyplomowanej po-
onej. W tych niewielu stanach w USA,
w ktrych wolno im praktykowa niezale-
nie, dyplomowane poone mog zaofero-
wa kobietom z ci niskiego ryzyka zin-
dywidualizowan opiek w czasie ciy,
a take naturalny pord bez nadmiaru tech-
niki (czasami w domu, ale czciej w izbie
porodowej lub szpitalu). Niezalena dyplo-
mowana poona powinna wsppracowa
z lekarzem w celu konsultacji i pomocy me-
dycznej w czasie ciy, porodu lub po nim.
Lekarz powinien by dostpny na telefon.
Koszt opieki zapewnionej przez dyplomo-
wane poone zazwyczaj pokrywany jest
przez ubezpieczenie, ale tylko niektre ro-
dzaje ubezpieczenia zwracaj koszt prze-
prowadzanych przez poone domowych
porodw czy porodw przeprowadzanych
w placwkach innych ni szpital.
M O L I W O C I W Y BO R U
R O D Z A J U P O R O D U
N
igdy wczeniej kobiety nie miay tak
wielkiej kontroli nad caym procesem
rozrodczym. Przez tysiclecia o losie ci-
arnej kobiety decydoway kaprysy natury.
Dopiero na pocztku XX wieku lekarz sta
si tym, ktry mia decydowa o tym, jak
kobieta bdzie rodzi. Teraz, aczkolwiek
natura cigle trzyma par kart w zanadrzu,
a lekarz wci ma wiele do powiedzenia,
coraz wicej decyzji moe by podejmo-
wanych przez kobiety i ich maonkw.
Obecnie kobieta moe wybra najodpowied-
niejszy moment do poczcia dziecka (dzi-
ki lepszym metodom kontroli podnoci oraz
specjalnym zestawom umoliwiajcym do-
kadne okrelenie czasu owulacji), a czsto
te sposb, w jaki chce rodzi. Wielo mo-
liwoci odbycia porodu nawet w warunkach
szpitalnych moe przyprawi o zawrt gowy.
Poza szpitalem wybr jest jeszcze wikszy.
Chocia twoje preferencje dotyczce po-
rodu nie powinny by jedynymi kryteriami
okrelajcymi wybr lekarza, to warto jed-
nak bra je pod uwag (ale pamitaj, e wi-
ce decyzje podj mona dopiero w troch
pniejszym okresie ciy, a wiele z nich sfi-
nalizowa przy samym porodzie). Poniej
przedstawione propozycje to cz opcji,
jakie oczekujcy narodzin dziecka rodzice
mog teraz wzi pod uwag lub o ktre
pyta, zanim zdecyduj si na danego leka-
rza czy szpital:
C ao ciowa opieka nad rodz in. To, co
wiele osb uwaa za idea w szpitalnej opie-
ce pooniczej - czyli caociowa opieka
nad rodzin - nie jest jeszcze realne w wik-
szoci szpitali, chocia daje si zauway
wyrane denie w tym wanie kierunku.
Amerykaskie Towarzystwo Profilaktyki Po-
oniczej (ASPO) wyznaczyo kryteria tego
idealnego rozwizania, ktre okrelaj ofi-
cjaln polityk szpitala w zakresie caocio-
wej opieki pooniczej nad rodzin oraz
programy edukacyjne dotyczce rodzenia
i odzwierciedlajce t polityk, to jest: prze-
prowadzanie porodu bez zbdnej ingerencji
techniki i ze zwrceniem szczeglnej uwa-
gi na potrzeby psychospoeczne; atmosfer,
w ktrej wane s wszystkie pytania, a tak-
e samopomoc i samoksztacenie; atmosfe-
r, w ktrej zwraca si uwag na rnice
kulturowe i propaguje si karmienie piersi
ju w godzin po narodzinach dziecka, je-
eli nie ma adnych przeciwwskaza, oraz
program zakadajcy, e kada matka posia-
da podstawowe umiejtnoci z zakresu opie-
ki nad noworodkiem (cznie z prawido-
wym rozpoczciem karmienia piersi, jeli
14 NA POCZTKU
to moliwe) jeszcze przed rozwizaniem.
Zgodnie z kryteriami ASPO, pokoje pacjen-
tek powinny by wyposaone w drzwi (dla
zachowania prywatnoci), wygodne meble,
osobn toalet i urzdzenia do kpieli, jak
rwnie powinny by wystarczajco due,
by mc pomieci rodzin (w tym dzieci)
i inne osoby towarzyszce, personel i sprzt
medyczny, rzeczy osobiste, eczko dziec-
ka oraz kanap dla czonkw rodziny pozo-
stajcych na noc. Niedaleko powinno znaj-
dowa si specjalne pomieszczenie dla osb
towarzyszcych, gdzie mogyby znale
par chwil wytchnienia w czasie akcji poro-
dowej. Wiele szpitali i klinik porodowych
(niezalenych lub pooonych w pobliu
szpitala placwek, w ktrych kobiety rodz
i odpoczywaj po porodzie) zapewnia taki
rodzaj caociowej opieki nad rodzin.
P okoje porodowe. W niemal caym zeszym
stuleciu kada oczekujca dziecka kobieta
przebywaa najpierw na sali obserwacyjnej,
rodzia na sali porodowej i odpoczywaa na
oddziale poporodowym. Natychmiast po
urodzeniu odbierano jej dziecko i umiesz-
czano za szybami oddziau noworodkw.
Dzisiaj moliwo korzystania w wielu szpi-
talach z pokojw porodowych sprawia, e
moesz pozosta w tym samym ku od
czasu wystpienia pierwszych skurczw a
do fazy poporodowej. Czasami pobyt taki
moliwy jest przez cay okres hospitaliza-
cji, wwczas te noworodek moe przeby-
wa przy twoim boku przez cay ten czas.
Niektre pokoje porodowe wykorzystywa-
ne s do porodu i odpoczynku. W takim
przypadku, po okoo godzinie niczym nie
zakconego wsplnego przebywania wraz
z ca swoj rodzin, matka po porodzie
(i jej dziecko) przeniesiona zostaje na sal
poporodow. J ednak coraz wicej szpitali po-
siada pokoje porodo wo-poporodowe, umo-
liwiajce matkom i ich dzieciom - czsto
rwnie ojcu, a nawet rodzestwu - pozo-
stanie w nich od momentu przyjcia do wy-
pisania ze szpitala.
Wikszo pokojw porodowych szczyci
si domowym" wygldem, na ktry ska-
daj si delikatne owietlenie, krzesa bujane,
adne tapety, uspokajajce obrazy na cia-
nach, zasony okienne oraz ka wyglda-
jce tak, jakby raczej pochodziy z luksuso-
wego salonu meblowego ni z katalogu wy-
posaenia szpitalnego. Chocia pokoje te s
w peni wyposaone do przyjmowania poro-
dw niskiego ryzyka, a nawet na nage wy-
padki, sprzt medyczny jest zwykle umiesz-
czony poza zasigiem wzroku, schowany za
drzwiami stylowych szaf czy sypialnianych
szafeczek. Oparcie ka porodowego mo-
na podnie i podeprze mam w pozycji
siedzcej lub psiedzcej, natomiast pod-
nek odcza si, umoliwiajc tym sa-
mym dojcie lekarzowi. A po porodzie -
zmiana pocieli, wcinicie paru przecz-
nikw - i oto na powrt jeste w zwykym
ku porodowym. Wiele szpitali i klinik
pooniczych posiada rwnie prysznice
i/lub jacuzzi znajdujce si w pokojach po-
rodowych albo w przylegych pomieszcze-
niach, suce do relaksujcej hydroterapii
podczas porodu. W niektrych klinikach
pooniczych i szpitalach znajduj si wan-
ny do porodw wodnych (o porodach wod-
nych czytaj dalej).
Pokoje porodowe w czci szpitali prze-
znaczone s gwnie dla kobiet z niskim
ryzykiem wystpienia komplikacji porodo-
wych; jeeli nie speniasz tego kryterium,
moesz nie mie innego wyboru, jak tylko
rodzi w tradycyjny sposb na sali porodo-
wej, wyposaonej w niezbdn aparatur.
Poniewa coraz wicej kobiet ma dostp do
pokojw porodowych, by moe bdziesz
miaa szczcie i przeyjesz spokojny i na-
stawiony na rodzin pord przeprowadzo-
ny bez zbdnej interwencji w jednym z tra-
dycyjnych szpitali.
K rz eso porodowe. Krzeso porodowe ma
za zadanie podtrzymywa kobiet w pozy-
cji siedzcej podczas porodu, pozwalajc
wykorzysta si cienia i teoretycznie
przyspieszajc pord. Niektre kobiety uwa-
aj, e przysiad pomaga w parciu. Dodat-
kowy plus: matka ma moliwo zobaczy
wiksz cz porodu.
P orody L eboyera. Gdy francuski poonik
Fryderyk Leboyer po raz pierwszy ogosi
swoj teori narodzin bez gwatu, spoecz-
no lekarska j wymiaa. Dzisiaj wiele
z zaproponowanych przez niego rozwiza,
majcych na celu uatwienie dziecku przyj-
cia na wiat i spowodowanie, by odbywao
si ono spokojnie, stosuje si powszechnie.
Wiele dzieci rodzi si w pokojach porodo-
wych bez uycia ostrego wiata (o ktrym
kiedy mwiono, e jest konieczne); jedna
z teorii gosi, e agodne owietlenie poma-
ga stopniowo i mniej wstrzsowo przej
z ciemnej macicy do jasnego wiata ze-
wntrznego. Podnoszenie noworodka i par
klapsw przestay ju by rutynow czyn-
noci, a w celu pobudzenia funkcji oddy-
chania w przypadkach, gdy nie nastpuje to
samoistnie, stosuje si mniej gwatowne me-
tody. W niektrych szpitalach nie odcina si
od razu ppowiny. To jedyne fizyczne ogni-
wo czce matk i dziecko pozostaje nie-
tknite w czasie, gdy si po raz pierwszy po-
znaj. I chocia ciepa kpiel, ktr Leboyer
zaleca w celu uspokojenia noworodka i ua-
twienia mu przejcia ze rodowiska wodne-
go do suchego, nie jest powszechna, to od-
danie go natychmiast po porodzie w ramiona
matce - jest.
Mimo rosncego uznania dla wielu teorii
Leboyera, caociowy pord Leboyera z cich
muzyk, przyciemnionym wiatem i ciep
kpiel dla noworodka nie jest jeszcze po-
wszechnie dostpny. J eeli jeste zaintere-
sowana czym takim, zapytaj o te zagad-
nienia w czasie rozmw z lekarzami.
P orody wodne. Pomys odbierania porodu
pod wod w celu upodobnienia rodowiska
do warunkw panujcych w macicy nie jest
powszechnie akceptowany w krgach me-
dycznych, lecz spotyka si z akceptacj
wrd poonych. Zwolennicy porodw wod-
nych twierdz, i woda uatwia noworod-
kowi wyjcie z ciepego, wilgotnego ona
w inne ciepe, wilgotne rodowisko, po stre-
sach porodu dajc komfort czego znanego.
Natychmiast po porodzie dziecko wyciga-
ne jest z wody, by znale si w ramionach
matki. A poniewa proces oddychania za-
czyna si dopiero wtedy, gdy niemowl ma
kontakt z powietrzem, ryzyko utonicia jest
niewielkie. Porody wodne mog by prze-
prowadzane w domu, w klinikach pooni-
czych oraz w niektrych szpitalach. Wielu
maonkw towarzyszy onie w wannie, pod-
trzymujc od tyu. Wikszo kobiet z ci
niskiego ryzyka moe wybra pord wod-
ny. J eli naleysz jednak do grupy zwik-
szonego ryzyka, nie jest to najlepsza propo-
zycja i naley wtpi, czy znajdziesz choby
poon, ktra zezwoliaby ci na taki pord.
Nawet gdyby nie przemawia do ciebie po-
mys porodu wodnego (albo nie miaaby
takiej moliwoci), moesz si zastanowi
nad porodem w jacuzzi albo w wannie. Wik-
szo kobiet uwaa, e woda nie tylko re-
laksuje, ale wrcz uatwia pord. W czci
szpitali oraz niemal wszystkich klinikach
pooniczych pokoje porodowe s wyposa-
one w wanny.
P orody w domu. Dla niektrych kobiet
sam pomys przebywania w szpitalu wtedy,
gdy nie s chore, nie jest zbyt atrakcyjny.
J eli naleysz do nich, zastanw si nad po-
rodem w domu. Noworodek przybywa na
ono rodziny i przyjaci w ciepej, penej
mioci atmosferze. Lecz istnieje jedna za
strona: ryzyko, e jeeli co nieoczekiwanie
pjdzie le, to urzdze potrzebnych w na-
gych wypadkach, takich jak choby cicie
cesarskie lub resuscytacja noworodka, nie
bdzie pod rk. Z tego powodu wiele ko-
biet uwaa orodek pooniczy lub szpital-
ny pokj porodowy za idealny kompromis
czcy w sobie domow atmosfer i bez-
pieczestwo gwarantowane przez wysoce
zaawansowan technik. J eli zastanawiasz
16 NA POCZTKU
si nad porodem w domu, powinna spe-
nia ponisze wymagania:
Nalee do kategorii niskiego ryzyka -
nie mie nadcinienia, cukrzycy czy in-
nych przewlekych chorb ani wczeniej-
szych trudnych porodw.
Musi ci towarzyszy lekarz lub dyplomo-
wana poona. Przy korzystaniu z pomo-
cy dyplomowanej poonej naley mie
moliwo wezwania lekarza konsultan-
ta, najlepiej tego, ktry prowadzi ci
i pracowa z poon.
Mie zapewniony rodek transportu i miesz-
ka w odlegoci nie wikszej ni 50 km
dobrymi drogami, bez wikszego ruchu,
a jeeli tak nie jest - 15 km od szpitala.
Wicej informacji na temat porodw
w domu znajdziesz na stronie internetowej
www.home-birth.org
T W J W Y B R
G
dy ju si upewnia, kto bdzie two-
im lekarzem, zadzwo i umw si na
pierwsz wizyt. Idc tam, przygotuj sobie
pytania, ktre pozwol ci stwierdzi, czy
twojej filozofii i twojej osobowoci odpo-
wiadaj pogldy drugiej strony. Nie spodzie-
waj si jednak, e spotkasz si z cakowitym
zrozumieniem - nie zdarza si to nawet
w najszczliwszych maestwach. J eeli
wane jest dla ciebie, by twj lekarz uwa-
nie ci sucha i dokadnie wyjania wszyst-
ko, sprawd, czy twj kandydat spenia te
warunki. J eeli interesujesz si emocjonal-
nymi aspektami ciy, przekonaj si, czy
lekarz powanie bierze twoje obawy. Zapy-
taj, jakie s jego pogldy na najwaniejsze
dla ciebie tematy. Wrd nich mog si zna-
le: pord bez lekw a pord pod znieczu-
leniem, karmienie piersi, wywoywanie
porodu, monitorowanie podu, stosowanie
lewatywy, kleszczy lub rutynowego cewni-
ka doylnego, cesarskie cicie czy cokol-
wiek innego, co ci niepokoi (wicej tema-
tw do dyskusji znajdziesz w Planie poro-
du na s. 270). W ten sposb ustrzeesz si
przed nieprzyjemnymi niespodziankami,
ktre mog si pojawi w ostatniej chwili.
Najwaniejsze, co moesz zrobi podczas
pierwszego spotkania, to umoliwienie le-
karzowi poznania ciebie jako pacjentki. Po
jego reakcji poznasz, czy bdzie z tob
zgodnie wsppracowa i reagowa na two-
je problemy. Prawdopodobnie bdziesz te
chciaa si dowiedzie, w ktrym szpitalu
zatrudniony jest twj lekarz. Czy szpital ten
zapewnia to, co jest dla ciebie istotne, na
przykad liczne pokoje porodowe lub poro-
dowo-poporodowe, najnowszy sprzt do
monitorowania podu lub zestaw do inten-
sywnej opieki nad noworodkiem? Czy per-
sonel potrafi by elastyczny w sprawie pro-
cedur, ktre ci nurtuj (powiedzmy, cew-
nikw doylnych)? Czy rodzestwo moe
przebywa w pokoju porodowym? Czy oj-
cowie mog towarzyszy przy porodzie
przez cesarskie cicie?
Zanim podejmiesz ostateczn decyzj, po-
myl, czy lekarz, ktrego wybraa, budzi
w tobie zaufanie. Cia jest jedn z najwa-
niejszych podry, jak masz zamiar pod-
j - bdziesz wic potrzebowa kapitana,
ktremu mona cakowicie zawierzy.
W S P P R A C A
P A C J E N T K A -L E K A R Z
W
ybr odpowiedniego lekarza jest do-
piero pierwszym krokiem. Dla ogrom-
nej wikszoci kobiet - takich, ktre nie
maj zamiaru przenosi caej odpowiedzial-
noci na lekarza ani decydowa o wszyst-
kim osobicie, nastpnym krokiem jest
wypracowanie udanej wsppracy ze spe-
cjalist. Oto, jak mona to osign:
Gdy midzy jedn a drug wizyt lekar-
sk pojawi si jaki problem lub kwestia,
eby nie zapomniaa
Poniewa wkrtce czytaniu bdzie towarzy- porwnywa zmiany, utrwalania wszystkie-
szy ch i potrzeba zapisywania objaww, go, co wymaga zapamitania, dodajemy na
aby moga opowiedzie o nich lekarzowi, kocu ksiki strony przygotowane do spo-
odnotowy wania masy ciaa co tydzie, by mc rzdzania takich notatek.
ktra wedug ciebie jest warta przedys-
kutowania - zapisz j w notesie, na ostat-
nich stronicach tej ksiki lub w ksice
W oczekiwaniu na dziecko - terminarz
i we ze sob na nastpn wizyt. Warto
mie par notatnikw w rnych wygod-
nych miejscach - przy lodwce, w toreb-
ce, na biurku w pracy, na nocnym sto-
liku - by zawsze miaa jeden z nich
w zasigu rki. Warto te przejrze t li-
st przed kad wizyt u lekarza. Dziki
temu nie zapomnisz zada wszystkich nur-
tujcych ci pyta i opowiedzie o wszyst-
kich symptomach - w ten sposb unik-
niesz te marnowania czasu swojego i le-
karza. Wraz z list pyta zabierz rwnie
co do pisania i notatnik lub terminarz
ciowy. Wielu ludzi zachowuj e si bar-
dzo nerwowo w trakcie kontaktw z le-
karzem i ma pniej kopoty z precyzyj-
nym zapami tani em j ego wskazwek.
J eeli lekarz nie da ci poszczegl nych
wskazwek, sama przed wyjciem zadaj
wszystkie pytania, by po powrocie do
domu niczego nie pomyli. Pytaj na przy-
kad o takie sprawy, jak: uboczne efekty
leczenia, kiedy przesta bra przepisane
lekarstwo i kiedy i nformowa o pojawia-
j cych si problemach. J eli to moliwe,
przejrzyj szybko swoje zapiski wsplnie
z lekarzem, aby bya pewna, e s one
dokadne.
Mi mo e nie chcesz wzywa lekarza za
kadym razem, gdy poczuj esz ukucie
w brzuchu, nie powi nna jednak si wa-
ha, by zadzwoni do niego i umwi si
na wizyt, gdy tylko pojawi si pro-
blemy, ktrych nie potrafisz sobie wy-
tumaczy za pomoc choby takiej ksi-
ki jak ta. Nie bj si, e twoje obawy mo-
g zabrzmie gupio. Lekarze i poone
wczeniej j u wszystko to widzieli i sy-
szeli. Musisz by jednak bardzo dokadna
w opisie wszystkich objaww. J eeli mie-
wasz ble, musisz precyzyjnie okreli
umiejscowienie, czas trwania oraz rodzaj
blu (ostry, tpy, skurczowy). J eeli to
moliwe, powinna wyjani, co sprawia
ci ulg lub nasila bl - np. zmiana pozy-
cji. J eeli zauwaya wydzielin z po-
chwy - opisz j ej kolor (jasnoczerwony,
ciemnoczerwony, brzowawy, rowawy,
tawy), sprbuj okreli, kiedy zauwa-
ya j po raz pierwszy oraz jak jest ob-
fita. Powiedz rwnie o objawach towa-
rzyszcych, takich jak: gorczka, nudno-
ci, wymioty, dreszcze, biegunka. (Patrz:
W jakich sytuacjach powiadamia leka-
rza? s. 130.) Stale uaktualniaj swoj wie-
dz, lecz pamitaj, e nie moesz wierzy
we wszystko, o czym przeczytasz.
Gdy przeczytasz co nowego na temat po-
onictwa, podczas nastpnej wizyty nie
daj natychmiast zastosowania tej no-
winki w stylu - ,j a to musz mie". Za-
miast tego sprbuj si dowiedzie, co na
ten temat sdzi twj lekarz, czy uwaa to
za co wartociowego. Bardzo czsto
rodki masowego przekazu donosz przed-
wczenie o nowych sukcesach medycyny,
zanim ich bezpieczestwo i skuteczno
zostan sprawdzone w procesie wielu ba-
da kontrolnych. J eeli naprawd jest to
j u uznane osignicie, twj lekarz za-
pewne o tym wie i moe sprbowa do-
wiedzie si jeszcze wicej. Poprzez tak
wymi an informacji moesz si czego
nauczy.
18 NA POCZTKU
Gdy usyszysz co, co nie odpowiada
temu, co powiedzia twj lekarz, popro go
0 wyraenie opinii na ten temat, ale nie
w prowokujcy sposb, tylko po prostu
w celu uzyskania dodatkowej informacji.
J eeli podejrzewasz, e lekarz moe si
w czym myli, np. uznajc za dopusz-
czalne stosunki pciowe, mimo e w prze-
szoci miaa niewydolno cieniowo-
-szyjkow - powiedz mu o tym. Nie mo-
esz zakada, e nawet z twoj kart cho-
roby w rce bdzie on zawsze pamita
kady aspekt twojej historii medycznej
1 osobistej - jako partner w sprawach do-
tyczcych twojego zdrowia, ty ponosisz
te odpowiedzialno za to, by takie b-
dy si nie zdarzay.
Pro o wyjanienia. Dowiedz si, jakie s
ewentualne skutki uboczne przepisanych ci
lekw. Upewnij si, e wiesz, dlaczego masz
przej dane badanie, na czym ono pole-
ga, jakie jest zwizane z nim ryzyko oraz
jak i kiedy dowiesz si o jego wynikach.
J eli odniesiesz wraenie, e lekarz nie
ma czasu odpowiedzie na kade twoje
pytanie czy rozwia wszystkich obaw,
postaraj si spisa je w postaci listy. Gdy-
by nie otrzymaa wyczerpujcych odpo-
wiedzi podczas wizyty, spytaj, czy mo-
gaby zadzwoni pniej, otrzyma je za
porednictwem e-maila albo podczas na-
stpnej, duszej wizyty.
Mw prawd i tylko prawd. Nie przed-
stawiaj lekarzowi faszywej lub niekom-
pletnej historii swojego zdrowia oglne-
go, ginekologicznego czy pooniczego.
Zadbaj o to, by wiedzia o wszystkich le-
kach, ktre zaywasz - przepisanych i nie
przepisanych (w tym take zioowych),
legalnych lub nielegalnych, farmakolo-
gicznych lub regenerujcych, cznie z al-
koholem lub tytoniem.
Nie przeciwstawiaj si zaleconym bada-
niom USG, innym badaniom czy lekom,
jeli nie masz powanych medycznych czy
osobistych powodw utwierdzajcych ci
w twej decyzji. Omw je z lekarzem.
Wypeniaj dokadnie instrukcje podczas
zabiegw.
Wypeniaj zalecenia twojego lekarza do-
tyczce regularnoci wizyt, kontrolowa-
nego przybierania na wadze, odpoczynku
w ku, wicze, lekw, witamin itd.
Zawsze alarmuj lekarza, gdy zaobserwu-
jesz oczywisty, odwrotny do zamierzone-
go efekt dziaania jakiego leku lub nega-
tywny skutek przeprowadzonego zabie-
gu - dotyczy to rwnie innych niepo-
kojcych objaww, ktre pojawiaj si
w czasie ciy.
Dbaj o siebie, przestrzegaj diety ciowej
(zobacz rozdzia 4.), powicaj odpo-
wiedni ilo czasu na odpoczynek i wi-
czenia, absolutnie unikaj alkoholu, tyto-
niu, jak rwnie nie przepisanych lekw.
Postpuj tak od momentu, gdy tylko
stwierdzisz, e jeste w ciy, albo jesz-
cze lepiej: gdy tylko postanowisz pocz
dziecko.
J eeli czujesz, e nie jeste w stanie wy-
peni instrukcji lekarza lub postpowa
zgodnie z wyznaczonym przez niego try-
bem, to znaczy, e nie masz penego za-
ufania do osoby, ktr wybraa do spra-
wowania opieki nad tob i twoim dziec-
kiem w czasie ciy i porodu. W takim
wypadku - lub jeli z jakiego innego po-
wodu nieodwoalnie koczy si twoja
wsppraca z lekarzem - dla obu stron
bdzie lepiej, eby znalaza innego (jeli
sta ci pod wzgldem finansowym).
J eeli masz jakiekolwiek wtpliwoci (po-
czynajc od dugiego oczekiwania na ba-
danie, a koczc na zbywaniu twoich py-
ta milczeniem), przedstaw je otwarcie.
Wszelkie niedomwienia w tych kwestiach
naraaj na szwank dobre stosunki po-
midzy lekarzem a pacjentk.
2
T eraz, gdy jeste
w ciy
W
ynik testu ciowego to ju prze-
szo, a nowina stracia sw
wieo. W miar jak ronie
podekscytowanie, wydua si lista obaw:
czy mj wiek lub wiek ojca dziecka bdzie
mia wpyw na przebieg ciy i na nasze
dziecko? A co z przewlekymi chorobami
lub genetycznymi uwarunkowaniami rodzi-
ny? Czy nasz dotychczasowy styl ycia b-
dzie mia jakie znaczenie? Czy mog si
powtrzy problemy, ktre zaistniay w po-
przednich ciach (jeli byy)? Co mog
uczyni, by zminimalizowa ryzyko, jakie
niesie ze sob cia? Teraz, gdy jeste w ci-
y, chcesz pozna odpowiedzi na te i wicej
pyta. Czytaj wic dalej.
C M O E C I N I E P O K O I
T W J W Y W I A D
G I N E K O L O G I C Z N Y
Nie wspomniaam mojemu poonikowi
o poprzedniej cizy, poniewa zdarzyo si
to
y
zanim wyszam za mt Czy s jakie
powody, dla ktrych powinnam o tym po-
wiedzie?
N
adszed czas, kiedy stanowczo nie mo-
esz stara si zapomnie o przeszo-
ci. Wczeniejsze cie i poronienia, abor-
cje, zabiegi chirurgiczne lub infekcje mog,
ale nie musz mie wpywu na przebieg
obecnej ciy. Wszelkie informacje o nich -
lub o jakimkolwiek innym wydarzeniu zwi-
zanym z wczeniejszymi ciami czy spra-
wami kobiecymi - powinna przekaza
twojemu lekarzowi. Im wicej wie on o to-
bie, tym lepsz zapewni ci opiek. Twoja
przeszo oczywicie pozostanie tajemni-
c. I nie obawiaj si o to, co sobie twj le-
karz pomyli. Prac lekarza czy poonej
jest niesienie pomocy, a nie ocenianie.
W C Z E N I E J S Z E P O R O N I E N I A
Miaam dwa poronienia. Czy w jakikolwiek
sposb mog wpyn na obecn ci?
W
szystko zaley od chwili ich prze-
prowadzenia. Wielokrotne poronienia
w pierwszym trymestrze raczej nie bd
miay wpywu na przysze cie. Zatem je-
li dokonano poronienia przed 14 tygod-
niem, nie musisz si tym martwi. J ednake
wielokrotne poronienia w drugim trymestrze
20 NA POCZTKU
Ta ksika jest dla ciebie
Czytajc t ksik, zauwaysz, e zwraca si
ona do tradycyjnych rodzin: do on", mw",
wspmaonkw". J ednak zwroty te nie maj
na celu wyczenia z grona czytelnikw oczeku-
jcych matek (i ich rodzin) w jaki sposb nie-
tradycyjnych" - na przykad tych, ktre nie s
zamne, ktre maj partnera tej samej pci lub
ktre zdecydoway si nie polubia swych y-
ciowych partnerw. Uyte w tekcie sowa maj
raczej na celu uniknicie dugich zwrotw (takich
jak na przykad twj m lub druga poowa");
cho obejmuj one wicej przypadkw, s nie-
wygodne w czytaniu. Prosimy, by skorygowaa
w mylach kady zwrot nie pasujcy do twojego
przypadku i zastpia go tym, ktry jest suszny
dla ciebie i twojej sytuacji.
(od 12 do 26 tygodnia) zdaj si zwiksza
ryzyko przedwczesnego porodu. J eeli poro-
nienia wykonane byy po upywie trzeciego
miesica, przeczytaj informacj na s. 265,
co moe ci pomc zmniejszy ryzyko przed-
wczesnego porodu.
W obu jednak przypadkach poinformuj
swojego lekarza o wykonanych wczeniej
poronieniach. Im lepiej bdzie on zna two-
j histori ginekologiczn i ciow, tym
lepsz zapewni ci opiek.
T W J P O W T A R Z A J C Y S I
W Y W I A D P O O N I C Z Y
Moja pierwsza cia bya bardzo nieprzy-
jemna - musiaam chyba mie wszystkie
objawy opisywane w ksikach. Czy znowu
bd mie takiego pecha?
G
eneralnie rzecz biorc, pierwsza cia
moe dostarczy trafnych wskazwek
w odniesieniu do wszystkich nastpnych,
poniewa pewne rzeczy s niezmienne. Tak
wic na pewno bdziesz miaa troch wi-
cej kopotw z oddychaniem ni kobieta,
ktra jeszcze nie rodzia. J ednak zawsze jest
nadzieja, e tym razem twj pech bdzie
troch mniejszy. Kada cia, tak jak kade
dziecko, jest inna. A wic, na przykad, jeli
w czasie pierwszej ciy mczyy ci poran-
ne nudnoci albo nadmierny apetyt, w cza-
sie drugiej moesz prawie w ogle nie mie
z tym kopotw (albo wrcz przeciwnie).
Tak jak ut szczcia, predyspozycje gene-
tyczne oraz sam fakt, e ju wczeniej wy-
stpoway u ciebie pewne objawy, mog
mie wpyw na pomylny lub niepomylny
przebieg ciy, tak samo inne czynniki -
w tym i te, ktre sama moesz ksztatowa -
mog do pewnego stopnia zmieni t pro-
gnoz. Czynnikami tymi s:
Z drowie oglne. Dobra oglna kondycja
fizyczna ju na samym pocztku stwarza
lepsze warunki dla pomylnej ciy. Naj-
lepiej jeszcze przed poczciem dziecka za-
j si schorzeniami chronicznymi (alergie,
astma, problemy z krgosupem) oraz wy-
leczy wszelkie przewleke infekcje (takie
jak, na przykad, zapalenie drg moczo-
wych lub zapalenie pochwy). Z chwil gdy
zajdziesz w ci, w dalszym cigu bardzo
dbaj zarwno o siebie, jak i o swoj ci.
Dieta. Przestrzeganie diety ciowej (zo-
bacz rozdzia 4.) moe - bez stuprocento-
wej gwarancji - zwikszy szanse kadej
ciarnej kobiety na uniknicie dolegliwo-
ci ciowych. Dieta moe nie tylko zwik-
szy twoje szanse uniknicia albo zminima-
lizowania cierpie spowodowanych poran-
nymi nudnociami i niestrawnoci, ale
rwnie pomc w zwalczaniu nadmiernego
zmczenia, zapobiega zaparciom i powsta-
waniu hemoroidw, a take chroni przed
infekcjami drg moczowych i anemi wy-
woan niedoborem elaza, moe te sku-
tecznie ogranicza czstotliwo wystpo-
wania skurczw ng. (I jeli nawet twoja
TERAZ, G DY JES TE W CIY 21
cia w rezultacie nie bdzie zbyt komfor-
towa, to moesz by pewna, e stworzya
swemu dziecku najlepsze warunki do roz-
woju i zdrowia.)
P rz yrost masy ciaa. Rwnomierny przy-
rost masy ciaa oraz utrzymanie jej w zale-
canych granicach (midzy 11-15 kg) moe
znacznie zwikszy szanse uniknicia lub
zminimalizowania takich utrapie towarzy-
szcych ciy, jak: hemoroidy, ylaki, roz-
stpy, ble plecw, zmczenie, niestraw-
no i zadyszka.
S prawno fiz ycz na. Odpowiednia liczba
dobrze dobranych wicze (wskazwki -
patrz s. 187) moe poprawi twoje oglne
samopoczucie. wiczenia s szczeglnie
wane w drugiej i w nastpnych ciach,
wwczas to bowiem minie brzucha za-
czynaj by bardziej wiotkie, co czyni ci
bardziej podatn na wszelkiego rodzaju
ble, w szczeglnoci plecw.
T ry b ycia. Zabiegane, wypenione codzien-
nymi udrkami ycie, bdce obecnie udzia-
em wielu kobiet, moe wzmc, a czasami
nawet wywoa jedn z najbardziej nieprzy-
jemnych dolegliwoci okresu ciy - po-
ranne nudnoci, moe te pogbi inne -
takie jak zmczenie, ble gowy, ble ple-
cw i niestrawno. Troch pomocy w do-
mu, par chwil wytchnienia od spraw szar-
picych ci nerwy, odoenie na bok obo-
wizkw zawodowych, mniej popiechu
w przypadku spraw, ktre mog troch po-
czeka, lub nauczenie si technik relaksa-
cyjnych na pewno przyniesie ci jak ulg
(wicej informacji - patrz s. 125).
I nne dz ieci. Niektre ciarne kobiety ma-
jce ju starsze dzieci s tak zajte ich wy-
chowywaniem, e nie maj nawet czasu, by
zwraca uwag na wiksze czy mniejsze
dolegliwoci zwizane z ci. Lecz dla
wielu innych posiadanie jednego lub wicej
dzieci staje si czynnikiem wzmagajcym
owe dolegliwoci. Dla przykadu, poranne
nudnoci mog si nasila w czasie stresu
(np. poranny popiech przy wyprawianiu
dzieci do szkoy albo czas podawania obia-
du); zmczenie moe narasta, poniewa
nie ma ani chwili odpoczynku; ble plecw
mog si zaostrza ze wzgldu na prace fi-
zyczne, ktre wykonujesz przy dzieciach;
nawet zaparcia staj si czstsze, jeli nie
moesz skorzysta z azienki wtedy, gdy
tego najbardziej potrzebujesz. J este take
bardziej podatna na zaraenie si od swych
starszych dzieci przezibieniem czy innymi
chorobami (zobacz rozdzia 18. o zapobie-
ganiu takim przypadkom i radzeniu sobie
z nimi). J aki znale sposb na zmniejsze-
nie ciaru wychowywania dzieci, ktry
wzia na swoje ciarne barki? Najlepiej
wygospodaruj wicej czasu na zadbanie
o siebie - cel trudny, ale wart tego, by do
niego dy. Moesz sprbowa uly so-
bie i wygospodarowa wicej czasu wolne-
go, korzystajc z czyjej pomocy (patnej
lub ochotniczej).
Moja pierwsza cia bya trudna, z kilko-
ma powanymi komplikacjami. Jestem te-
raz bardzo nerwowa, poniewa znowu je-
stem w cizy.
C
ho istnieje pewne prawdopodobie-
stwo, e obecna cia bdzie przebie-
gaa identycznie jak poprzednia, jedna ci-
a z powikaniami nie musi koniecznie za-
powiada tego samego w przypadku nastp-
nej. Czsto bywa tak, e kobieta, ktra za
pierwszym razem pyna przez wzburzony
ocean, za drugim razem moe si cieszy
eglug po spokojnych wodach. Pojawienie
si komplikacji byo jednorazowym wyda-
rzeniem, takim samym jak infekcja czy wy-
padek, i jest mao prawdopodobne, by mia-
o si powtrzy. Komplikacje nie powt-
rz si te, jeeli zdoaa zmieni swe
wczeniejsze przyzwyczajenia i nawyki (ta-
kie jak palenie, picie alkoholu, zaywanie
22 NA POCZTKU
narkotykw), wyeliminowa zagroenia spo-
wodowane skaeniem rodowiska (ow)
lub te odpowiednio wczenie zapewni so-
bie fachow opiek medyczn (zakadamy,
e tym razem tak wanie postpia).
J eeli przyczyn byy przewleke proble-
my zdrowotne, takie jak np. cukrzyca lub
wysokie cinienie krwi, to przeprowadzenie
bada i leczenie jeszcze przed poczciem lub
we wczesnym stadium ciy moe w wiel-
kim stopniu zredukowa ryzyko ponowne-
go wystpienia powika. Porozmawiaj z le-
karzem o komplikacjach, ktre miaa przy
poprzedniej ciy, i o tym, co mona zro-
bi, by si nie powtrzyy. Niewane, jakie
byy problemy lub ich przyczyny (nawet je-
li nigdy ich nie okrelono), wszelkie wska-
zwki dotyczce wczeniej omwionych
kwestii mog przyczyni si do tego, by
twoja cia bya bardziej znona i bezpiecz-
na zarwno dla ciebie, jak i twojego dziecka.
Moja pierwsza cia bya bardzo przyjem-
na i spokojna. Dlatego te 42-godzinny po-
rd z 5 godzinami parcia przeyam jako
wielki szok. Czy znw czeka mnie to samo?
Z
relaksuj si, ciesz si swoj ci, od-
rzu wszelkie myli o nastpnym trud-
nym porodzie. Dziki bardziej wyrobionej
macicy i luniejszemu kanaowi rodnemu,
drugi i nastpne porody s niemal zawsze
atwiejsze od pierwszego, przy zaoeniu,
e nie wystpi nietypowe uoenie podu lub
inne nieprzewidziane komplikacje. Wszyst-
kie fazy porodu ulegaj skrceniu, a czas
parcia potrzebnego do urodzenia dziecka
skraca si bardzo znaczco.
C I E Z BY T BL I S K I E W C Z A S I E
W ci zaszam ju w 10 tygodni po uro-
dzeniu pierwszego dziecka. Niepokoj si,
jaki moe to mie wpyw na stan mojego
zdrowia i dziecka, ktre teraz nosz w sobie.
P
onowne poczcie przed cakowitym po-
wrotem do si po wczeniejszej ciy
i porodzie narzuca do znaczny wysiek
twemu ciau, a dodatkowym czynnikiem
powodujcym osabienie mog by wszel-
kie zmartwienia i niepokoje. Przede wszyst-
kim wic zrelaksuj si. Chocia poczcie
w pierwszych trzech miesicach poporodo-
wych naley do rzadkoci (graniczy prawie
z cudem, jeeli dziecko karmione jest wy-
cznie piersi), to zaskoczyo ono rwnie
inne kobiety. Wikszo z nich urodzia nor-
malne zdrowe dzieci, przypacajc to tylko
troch wikszym wyczerpaniem.
Niemniej badania wykazuj, e dwa, do
dwch i p roku to pod wzgldem medycz-
nym najlepszy odstp pomidzy ciami.
Zatem powinna zdawa sobie spraw z ce-
ny, jak trzeba zapaci przy dwch nast-
pujcych po sobie porodach, i zrobi wszyst-
ko, by bya jak najmniejsza. Na przykad:
Zapewni sobie najlepsz opiek prena-
taln, i to od momentu, jak tylko si do-
wiesz, e jeste w ciy. Powinna te
bardzo skrupulatnie wypenia polecenia
lekarza i stara si nie opuszcza zapla-
nowanych wizyt.
Przestrzega diety ciowej (zobacz roz-
dzia 4.). Moliwe, e twj organizm nie
mia jeszcze szans odbudowania swych
zasobw i cigle moe by wycieczony.
Prawdopodobnie bdziesz musiaa skom-
pensowa te niedobory skadnikw od-
ywczych zarwno dla twego wasnego
dobra, jak i dla dobra dziecka. Zwr
szczegln uwag na biako (codziennie
przynajmniej 75 gramw lub 3 dawki
dziennie) i elazo (powinna przyjmowa
odpowiedni preparat przeznaczony dla
kobiet w ciy).
Dba o waciwy przyrost masy ciaa.
Twego nowego podu nie interesuje to,
czy zdoaa zrzuci zbdne kilogramy
z poprzedniej ciy. Oboje potrzebujecie
takiego samego (ok. 11-15 kg) przyrostu
masy ciaa rwnie w czasie obecnej ci-
y. Dlatego nawet nie prbuj si odchu-
dza. Dokadnie nadzorowany stopniowy
przyrost masy bdzie stosunkowo atwy
do zredukowania w okresie pniejszym,
szczeglnie jeli uzyskano go poprzez
stosowanie diety najwyszej jakoci. Zaj-
mowanie si maym dzieckiem i niemow-
lciem te moe w tym pomc. Nie po-
zwl rwnie, by brak czasu lub energii
uniemoliwia ci spoywanie odpowiedniej
iloci pokarmu. Karmienie i opieka nad
pierwszym dzieckiem nie powinny by
przeszkod dla odpowiedniej opieki nad
twym przyszym potomkiem. Uwanie
obserwuj przyrost masy ciaa i jeeli nie
przebiega on tak, jak powinien, bacznie
przyjrzyj si swemu zapotrzebowaniu na
kalorie i wypenij wszystkie zalecenia do-
tyczce zwikszenia masy ciaa zawarte
na s. 159.
Zastanw si nad sposobem karmienia.
J eli karmisz piersi starsze dziecko, kon-
tynuuj to tak dugo, jak tylko jeste w sta-
nie. J eeli jednak czujesz si kompletnie
wycieczona, zastanw si nad uzupe-
nieniem karmienia piersi gotowymi mie-
szankami lub cakowitym odstawieniem
od piersi. Porozmawiaj z lekarzem o r-
nych moliwociach. Gdyby postanowi-
a nadal karmi piersi, dostarczaj orga-
nizmowi dodatkowe kalorie, aby mc wy-
karmi zarwno dziecko, jak i pd (czyli
okoo 500 do 800 dodatkowych kalorii
dziennie) oraz odpowiedni ilo biaka
(5 dawek), wapnia (6 dawek) i pynw
(1 kubek na godzin w porze aktywnoci
fizycznej). Potrzebowa bdziesz rw-
nie duo odpoczynku. Wicej wskaz-
wek znajdziesz w ksice Pierwszy rok
tycia dziecka.
Odpoczywaj - czciej, ni jest to zwykle
przyjte. Wymaga to bdzie nie tylko
twojej determinacji, ale rwnie pomocy
twego wspmaonka i, jeli to moliwe,
wszystkich pozostaych osb - ktre po-
winny przej jak najwicej spraw zwi-
zanych z gotowaniem, sprztaniem i opie-
k nad starszym dzieckiem (szczeglnie
w przypadku czynnoci wymagajcych
czstego podnoszenia i przenoszenia).
Ustal pewne priorytety: mniej wane spra-
wy poczekaj do jutra, a gdy poczujesz,
e dziecko pi, ty te si po. J eli nie
karmisz piersi, pozwl ojcu przej obo-
wizki zwizane z karmieniem nocnym.
wicz. Ale tylko tyle, ile potrzeba, by
utrzyma si w formie i zrelaksowa, nie
przeforsowa. J eeli trudno ci znale czas
na regularne wiczenia, sprbuj poczy
aktywno ruchow z normalnymi co-
dziennymi zajciami zwizanymi z opiek
nad dzieckiem. Na przykad - zabierz je
w wzku na dugi energiczny spacer. Mo-
esz rwnie zapisa si na specjalne za-
jcia z odpowiednimi dla okresu ciy wi-
czeniami (wskazwki dotyczce wyboru
zaj - patrz s. 193) albo pywa w base-
nie. Unikaj jednak forsownych wicze.
Wyeliminuj lub zminimalizuj wszystkie
inne czynniki ryzyka mogce wpyn na
twoj ci, takie jak np. palenie i picie.
Twj organizm i twoje dziecko nie po-
winny by wystawione na dziaanie ad-
nych dodatkowych stresw.
P O R A Z D R U G I
To jest moja druga cia. Czym bdzie si
rni od pierwszej?
P
oniewa nigdy dwie cie nie s dokad-
nie takie same, nie sposb przewidzie,
jakie bd podobiestwa (lub rnice) tych
dziewiciu miesicy do poprzednich. S
jednak pewne uoglnienia dotyczce dru-
giej ciy i nastpnych, ktre zwykle si
sprawdzaj (jak to jednak jest w przypadku
wszystkich uoglnie, adne nie sprawdza-
j si dokadnie):
24 NA POCZTKU
Zapewne wczeniej poczujesz", e jeste
w ciy. Wikszo kobiet w drugiej ciy
jest bardziej wyczulona na wczesne obja-
wy ciy i potrafi je rozpozna. Objawy
te czasem rni si od poprzednich - na
przykad moesz mie wiksze lub mniej-
sze poranne nudnoci, niestrawnoci czy
inne komplikacje odkowe; czu si
bardziej zmczona (zwaszcza jeli przy
pierwszej ciy miaa czas na drzemki,
a teraz ledwie moesz na chwilk usi)
lub mniej (prawdopodobnie poniewa je-
ste teraz zbyt zajta, by zauway zmcze-
nie albo ju si do niego przyzwyczaia);
czciej lub rzadziej oddawa mocz (za-
pewne tym razem czste oddawanie moczu
pojawi si wczeniej). Objawy, ktre s
mniej wyrane w drugiej ciy i w nastp-
nych, to zwykle: zachcianki lub awersje
zwizane z jedzeniem, powikszenie oraz
wraliwo piersi, a take niepokj (skoro
ju to wszystko przeya, cia raczej nie
bdzie powcxiem do panikowania).
Wczeniej bdzie po tobie wida", e
jeste w ciy. Poniewa minie brzucha
i podbrzusza s bardziej rozcignite,
brzuszek wyskoczy" ci szybciej ni za
pierwszym razem. Moesz take zauwa-
y rnic w noszeniu podu, gdy dziec-
ko numer dwa (lub trzy albo cztery) zwy-
kle bywa wiksze ni pierworodne, tote
bdziesz miaa wicej do dwigania. Inne
potencjalne skutki owego rozlunienia"
mini brzucha: zaostrzenie blw ple-
cw i innych, zwizanych z ci.
Szybciej poczujesz ruchy podu. Moesz za
to podzikowa rozcignitym miniom -
s spore szanse na wyczucie kopni dziec-
ka znacznie wczeniej ni poprzednio, bo
ju w 16 czy 18 tygodniu. Lepiej te b-
dziesz wiedziaa, i to wanie je odczu-
wasz, poniewa ju wiesz, jak to jest.
Bdziesz mniej podekscytowana. Oczy-
wicie poczujesz dreszczyk na myl o ko-
lejnym dziecku, ale prawdopodobnie za-
uwaysz, e sia tego doznania (oraz nie-
powstrzymanej chci rozgoszenia dobrej
nowiny wszystkim osobom mijanym na
ulicy) jest mniejsza. Reakcja ta jest zupe-
nie normalna (przecie ju przez to wszyst-
ko przesza) i nie ma nic wsplnego z mi-
oci, jak czujesz do tego dziecka.
Moesz, dziki rozcignitym miniom,
oczekiwa atwiejszego i szybszego po-
rodu. Rozlunienie (zwaszcza okolic bio-
rcych aktywny udzia w porodzie) po-
czone z dowiadczeniem, jakiego nabyo
ju twoje ciao, zo si na to, e dziecko
numer dwa szybciej przyjdzie na wiat.
Kada faza porodu moe by krtsza,
a parcie znacznie krtsze. (Oczywicie
zakadajc, e nie wystpi adne kom-
plikacje, takie jak na przykad uoenie
dziecka w pozycji utrudniajcej pord.)
Zastanawia si pewnie bdziesz, jak po-
wiedzie pierwszemu dziecku o rodze-
stwie, ktre jest w drodze". Przygotowa-
nie pierworodnego na yciow zmian,
jak jest przejcie z pozycji jedynaka na
pozycj starszego dziecka, zgodnie z praw-
d, w sposb peny zrozumienia i odpo-
wiedni do jego wieku, powinno nastpi
podczas ciy. Wskazwki, jak tego do-
kona, znajdziesz w ksikach Pierwszy
rok ycia dziecka oraz Drugi i trzeci rok
ycia dziecka. W przygotowaniu pierw-
szego dziecka pomoe take czytanie
ksiek What to Expect When Mommy 's
Having A Raby i What To Expect When
the New Baby Comes Home.
Moje pierwsze dziecko jest bardzo udane.
Teraz, gdy znowu jestem w ciy, nie mog
si pozby obaw, e tym razem nie bd ju
miaa tyle szczcia.
P
rawdopodobiestwo, e znowu zgar-
niesz gwn nagrod w loterii, jest ol-
brzymie. Matka, ktra urodzia doskona-
e" dziecko, nie tylko moe znowu wygra
los, lecz take liczy na niekopotliw ci-
. Co wicej, przy kadej nastpnej ciy
jej szanse bd wzrastay dziki wyelimi-
nowaniu istniejcych czynnikw negatyw-
nych (palenie, picie alkoholu, zaywanie
narkotykw) i wzmocnieniu wszystkich
czynnikw pozytywnych (odpowiednia die-
ta, wiczenia i opieka medyczna).
D U A R O D Z I N A
Po raz szsty jestem w cizy. Czy stwarza to
jakie dodatkowe ryzyko dla mojego dziec-
ka lub dla mnie?
W
krgach medycznych przez dugi czas
wierzono, e kobiety posiadajce sze-
cioro lub wicej dzieci z kad nastpn ci-
wystawiaj siebie i swoje potomstwo na
zwikszone ryzyko. J ednak dziki postpo-
wi w poonictwie kobiety otoczone nale-
yt opiek prenataln maj wielkie szanse
na urodzenie zdrowych dzieci w szstej czy
jeszcze pniejszej ciy. Najnowsze bada-
nia wykazuj, e jedynymi zagroeniami
zwizanymi z takimi ciami s: niewielki
wzrost czstotliwoci wystpowania ci
wielopodowych (blinit, trojaczkw i tak
dalej) oraz nieznaczne zwikszenie
ryzyka narodzin dziecka z trisomi 21 -
zaburzeniem chromosomalnym1 (aczkol-
wiek nie ma pewnoci, czy jest to zwizane
z postpujcym wiekiem matki czy liczb
wczeniejszych ci).
A wic moesz cieszy si ci i swoj
du rodzin, jednake musisz przedsi-
wzi kilka rodkw ostronoci:
Rozwa moliwo przeprowadzenia tes-
tu prenatalnego, jeeli masz 30 lub wi-
1
Aczkolwiek zgodnie z tym opracowaniem
dua rodzina zdaje si nie stwarza duych zagro-
e dla dzieci, inne opracowania dowiody, e wraz
z urodzeniem kadego nastpnego dziecka zwik-
sza si ryzyko zachorowania przez matk w p-
niejszym wieku na cukrzyc insulinoniezalen.
cej lat (nie czekaj, a bdziesz mie 35),
jako e wystpowanie problemw chromo-
somalnych u potomstwa zdaje si w zna-
czcy sposb wzrasta wczeniej u ko-
biet, ktre rodziy wielokrotnie.
Postaraj si uzyska jak najwiksz pomoc
i od na jaki czas wszystkie zbdne pra-
ce domowe. Naucz starsze dzieci, by byy
bardziej samodzielne (nawet may berbe
potrafi sam si ubra i rozebra albo po-
sprzta zabawki itd.). Wyczerpanie nie
jest dobre dla adnej ciarnej kobiety,
a szczeglnie dla tej, ktra musi troszczy
si o takie due rodzinne stadko.
Pilnuj masy ciaa. Do powszechne jest
wrd kobiet, ktre wielokrotnie rodziy,
e przy kadej nastpnej ciy przybywa
im par zbdnych kilogramw. J eeli tak
jest i w twoim przypadku, musisz szcze-
glnie uwaa, by jedzc odpowiednio
duo, nie przybiera jednak nadmiernie na
wadze. Nadwaga zwiksza niektre zagro-
enia, gwnie te zwizane z trudn akcj
porodow, moe rwnie skomplikowa
przeprowadzenie zabiegu cicia cesarskie-
go, a take wyduy czas powrotu do pe-
ni si. Z drugiej strony musisz zwrci te
uwag na to, czy czasem nie jeste zbyt
zabiegana i dlatego nie jesz wystarczajco
duo, by osign waciw mas ciaa.
W I E L O K R O T N E C I C I A C E S A R S K I E
G dy urodziam pierwsze dziecko przez ci-
cie cesarskie, powiedziano mi, ze nigdy nie
bd moga urodzie drogami naturalnymi
ze wzgldu na nieprawidow budow mied-
nicy. Chc mie szecioro dzieci tak jak
moja matka. Czy s ograniczenia co do licz-
by cesarskich ci, ktre mona mie?
Budowa miednicy nie musi mie wpy-
wu na wielko twojej rodziny. J u nie
ustanawia si arbitralnie ogranicze w licz-
26 NA POCZTKU
bie cesarskich ci dla kobiety, a wielokrot-
ne cesarskie cicia s oglnie uwaane za
bardziej bezpieczne, ni wczeniej sdzono.
Oczywicie bezpieczestwo to zaley od
rodzaju wykonywanego cicia i charakteru
blizny. Porozmawiaj o swoich obawach
z poonikiem, poniewa kto w peni za-
znajomiony z twoj histori kliniczn po-
trafi przewidzie, czy jakie czynniki stoj
na drodze ku temu, by moga mie du
rodzin.
J eeli przesza wiele ci cesarskich,
moesz - ze wzgldu na du liczb blizn
lub rodzaj naci macicy - by wystawiona
na wiksze ryzyko pknicia macicy w cza-
sie skurczw porodowych. Z tego powodu
powinna by szczeglnie wyczulona na
wszelkie oznaki zapowiadajce rozpocz-
cie porodu (skurcze, pojawienie si krwi,
pknicie bon podowych - patrz s. 329)
w kocowych miesicach ciy. J eeli ta-
kowe si pojawi, zawiadom swojego leka-
rza i natychmiast udaj si do szpitala. Po-
winna go rwnie zawiadomi za kadym
razem, gdy wystpi u ciebie krwawienie lub
ostry, nie dajcy si niczym wytumaczy
bl brzucha.
P O R O D D R O G A M I N A T U R Y
P O C E S A R S K I M C I C I U (P D N C C )
Ostatnie dziecko urodziam drog cicia
cesarskiego. Ponownie jestem w cizy i za-
stanawiam si, jakie s moje szanse na od-
bycie porodu naturalnego.
G
dy cho raz cicie cesarskie - zawsze
cicie cesarskie - to obowizujcy do
niedawna pooniczy dekret wyryty w kamie-
niu, a raczej w macicach kobiet, ktre przeszy
jeden lub wicej porodw z interwencj chi-
rurgiczn. Obecnie uznaje si, e - w przy-
padku wikszoci kobiet - powtrzenie ce-
sarskiego cicia nie musi by czynnoci ru-
tynow i e warto sprbowa porodu dro-
gami natury po cesarskim ciciu (PDNCC),
przynajmniej w sprzyjajcych okoliczno-
ciach. Praktyka wykazuje, e 60% kobiet,
ktre przeszy zabieg cicia cesarskiego,
moe przy nastpnych ciach urodzi nor-
malnie drogami natury. Nawet kobiety, kt-
re wicej ni raz rodziy przez cicie cesar-
skie, i takie, ktre spodziewaj si blinia-
kw, maj due szanse na odbycie udanego
porodu drogami natury, przy przedsiwzi-
ciu odpowiednich rodkw ostronoci.
To, czy bdziesz moga sprbowa uro-
dzi drogami naturalnymi po uprzednim po-
rodzie poprzez cicie cesarskie, zalee b-
dzie od rodzaju cicia macicy wykonywa-
nego przy porodzie, jak rwnie od tego,
jakie przyczyny spowodoway interwencj
chirurgiczn w czasie porodu. J eeli miaa
wykonane cicie w dolnym odcinku maci-
cy (w poprzek dolnej jej czci) tak jak oko-
o 95% kobiet - twoje szanse s due; jeeli
jednak wykonano u ciebie cicie klasyczne
(wzdu rodka macicy), popularne w prze-
szoci, a dzi stosowane w szczeglnych
przypadkach, ze wzgldu na pknicia ma-
cicy - nie bdziesz raczej moga prbowa
rodzi pochwowo. J eeli prawdopodobie-
stwo zaistnienia tych samych przyczyn, dla
ktrych przeprowadzono u ciebie cicie ce-
sarskie, jest niewielkie (stan zagroenia po-
du, przedwczesne oddzielenie si oyska,
nieprawidowe usadowienie oyska, infek-
cja, pooenie miednicowe, stan przedrzu-
cawkowy), jest bardzo moliwe, e tym ra-
zem bdziesz moga rodzi drogami natu-
ralnymi. J eeli przyczyn byy schorzenia
przewleke (cukrzyca, wysokie cinienie
krwi, choroby serca) albo nieuleczalne (na
przykad bardzo zwona miednica), naj-
prawdopodobniej konieczne bdzie ponow-
ne wykonanie cicia cesarskiego. Nie pole-
gaj cakowicie na swojej pamici, jeli idzie
o rodzaj cicia, jakie u ciebie wykonano, lub
przyczyn przeprowadzenia zabiegu; sprawd
lub ka sprawdzi swojemu lekarzowi prze-
bieg poprzedniego cicia cesarskiego.
J eeli tym razem bardzo pragniesz porodu
drogami naturalnymi - a twj wywiad me-
dyczny automatycznie ci nie dyskwalifiku-
je - ju teraz omw z lekarzem t spraw.
Sprbuj te przedyskutowa z nim - i zapo-
zna si z jego opini na ten temat - wyniki
najnowszych bada, ktre przemawiaj za
wykonywaniem rutynowych ci cesar-
skich; z ich powodu niektrzy lekarze wcze-
niej zachcajcy do PDNCC teraz zastana-
wiaj si nad swymi pogldami. Badania te
ujawniy zwikszone ryzyko pknicia ma-
cicy i wystpienia innych komplikacji u ko-
biet, ktre przeszy PDNCC; w ich przypad-
ku prawdopodobiestwo byo trzykrotnie
wiksze dla porodu spontanicznego, picio-
krotnie wiksze, gdy pord by wywoywa-
ny bez zastosowania prostaglandyny (sub-
stancji uywanej do rozszerzenia kanau
szyjki macicy) i pitnacie razy wiksze,
jeli zastosowano t substancj przy wywo-
ywaniu porodu. Niemniej jednak relatyw-
ne ryzyko wystpienia tych komplikacji
podczas PDNCC - cho statystycznie wiel-
kie - okazuje si mae: przecitnie u 5 na
1000 kobiet rodzcych spontanicznie oraz
u okoo 24 na 1 (XX) z porodem wywoywa-
nym za pomoc prostaglandyny. Cz ko-
biet po rozmowie z lekarzem dojdzie do
wniosku, e dodatkowe ryzyko wice si
z PDNCC na pewno nie jest warte korzyci,
jakie daje uniknicie cesarskiego cicia, pod-
czas gdy reszta zdecyduje, e jednak jest -
zwaszcza jeli okolicznoci wice si
z problemami zostan w duym stopniu wy-
eliminowane.
Aby zwikszy swoje szanse na przeby-
cie udanego porodu siami natury, musisz
znale lekarza, ktry bdzie popiera two-
j decyzj. Twoja rola w zapewnieniu bez-
piecznego przebiegu porodu drogami natu-
ralnymi jest rwnie wana jak rola lekarza.
Dlatego powinna:
Upewni si, czy lekarz dysponuje do-
kadnymi danymi dotyczcymi twoich
poprzednich cesarskich ci.
Wiedzie jak najwicej. Dowiedz si wszyst-
kiego, co moesz, na temat porodu droga-
mi natury po cesarskim ciciu, zastanw
si nad swoj opini. Informacje zdob-
dziesz od organizacji zajmujcych si spra-
wami rodzenia i/lub od swojego lekarza.
Uczszcza na zajcia szkoy rodzenia
i traktowa je powanie, by by przygoto-
wan do efektywnego porodu, a tym sa-
mym mc zminimalizowa stres dla two-
jego dziecka.
Zaplanowa pord w szpitalu wyposao-
nym w peny sprzt oraz zatrudniajcym
kadry przygotowane do przeprowadzenia
nagego cicia cesarskiego, gdyby jednak
okazao si ono konieczne.
Poprosi lekarza, by - jeli to bdzie mo-
liwe - zaniecha uywania prostaglandy-
ny czy innych stymulatorw hormonal-
nych do wywoania porodu. Pamitaj, e
jeli jednak okae si, i pord musi by
wywoywany, lekarz na wszelki wypadek
moe sprzeciwi si porodowi siami na-
tury.
Porozmawia z lekarzem o zastosowaniu
w twoim przypadku rodkw umierzaj-
cych bl. Niektrzy lekarze ograniczaj
leki podczas PDNCC, by nie doszo do
ukrycia uczucia zbliajcego si pkni-
cia, mimo i wikszo bada wykazuje,
e mona bezpiecznie stosowa rodki
przeciwblowe w przypadku PDNCC, je-
li pord jest dokadnie monitorowany.
Upewnij si, e lekarz bdzie przy tobie
od pocztku do koca porodu. Uwane mo-
nitorowanie w znacznym stopniu zmniej-
sza potencjalne ryzyko.
Aczkolwiek twoje szanse na pord fizjo-
logiczny s do due - szczeglnie jeli za-
stosowano wszelkie rodki zapobiegawcze -
musisz pamita, e nawet u kobiety, ktra
nigdy nie bya poddana zabiegowi cicia ce-
sarskiego, istnieje 20-procentowe ryzyko,
28 NA POCZTKU
e takiego zabiegu bdzie potrzebowa. Tak
wic nie czuj si rozczarowana, jeli w twoim
przypadku, mimo jak najwikszych stara
ze strony twojej i twojego lekarza, historia
si powtrzy. W kocu najwaniejsze jest
moliwie najbezpieczniejsze urodzenie twe-
go ukochanego dziecka - i o to wanie chodzi.
Nie czuj si take winna, jeli na dugo
przed porodem postanowisz (po konsultacji
ze swoim lekarzem), e wolaaby z wybo-
ru mie drugie cesarskie cicie, ni sprbo-
wa porodu drogami natury. J edna trzecia
wszystkich porodw przez cesarskie cicie
to porody powtrne, a wiele z nich wyko-
nuje si na prob rodzcych matek. Powta-
rzamy: najwaniejsze jest bezpieczestwo
podczas porodu.
O T Y O
Mam okoo 25 kg nadwagi. Czy wystawia
to mnie i moje dziecko na wiksze ryzyko
w czasie cizy?
W
ikszo otyych matek
1
i ich dzieci
przechodzi okres ciy i pord bez-
piecznie i zdrowo. J ednake zagroenia dla
zdrowia zwielokrotniaj si tak samo jak
zbdne kilogramy, i to zarwno w czasie sa-
mej ciy, jak te pniej. Rwnie trudne
moe by dokadne okrelenie wieku ciy,
poniewa u otyych kobiet owulacja czsto
jest nieregularna, a metody, ktrych lekarze
tradycyjnie uywaj w celu ustalenia ter-
minu (badanie wysokoci dna i wielkoci
macicy), mog by nieskuteczne ze wzgl-
du na warstwy tuszczu. Nadmiernie obo-
ony tkank tuszczow brzuch moe rw-
nie uniemoliwi lekarzowi palpacyjne
okrelenie wielkoci podu i jego pozycji,
tak e konieczne moe si okaza zastoso-
1
Definicje si rni, jednak zazwyczaj ko-
biet uwaa si za oty, jeeli jej masa stanowi
120% jej masy idealnej, za bardzo oty - gdy
stanowi 150%.
wanie sprztu diagnostycznego w celu unik-
nicia niespodzianek w czasie porodu. W cza-
sie porodu mog si take pojawi kopoty,
jeeli pd jest duo wikszy ni zazwyczaj,
co czsto si zdarza w przypadku otyych
matek (nawet tych, ktre nie objadaj si
nadmiernie w czasie ciy). W kocu, gdy
konieczne jest cicie cesarskie, duy brzuch
moe skomplikowa zarwno sam zabieg,
jak i rekonwalescencj po nim.
Mamy jednak dla ciebie, podobnie jak
dla innych kobiet w ciy wysokiego ryzy-
ka, dobre wieci: stojca na wysokim po-
ziomie opieka medyczna oraz dbanie o sie-
bie moe w znacznym stopniu zmniejszy
zagroenie zarwno dla ciebie, jak i dla
twojego dziecka. Od strony medycznej za-
pewne przejdziesz wicej testw i bada ni
typowa kobieta w ciy niskiego ryzyka:
wczeniejsze USG, by dokadniej okreli
wiek ciy, a pniej - by okreli wielko
dziecka i jego pozycj; przynajmniej jeden
test na tolerancj glukozy lub badanie w kie-
runku cukrzycy ciowej najprawdopo-
dobniej pod koniec drugiego trymestru, by
sprawdzi, czy wykazujesz jakie oznaki
rozwijajcej si cukrzycy; a przed kocem
ciy - inne testy diagnostyczne w celu
okrelenia stanu zdrowia dziecka.
Sama te wiele moesz zdziaa dla sie-
bie i swojego dziecka. Wyeliminowanie
wszystkich zagroe dla ciy, ktre ty
sama moesz wyeliminowa - na przykad
palenie papierosw i picie alkoholu - jest
szczeglnie istotne. Unikaj rwnie nad-
miernego przyrostu masy ciaa w miar po-
stpowania ciy. Prawdopodobnie pod
czujnym okiem lekarza przytyjesz mniej ni
zwyczajowo zalecane 11 do 15 kg bez
uszczerbku dla masy urodzeniowej dziecka
czy jego zdrowia. Niemniej jednak twoja
dzienna dieta musi zawiera przynajmniej
1800 kalorii i skada si z poywienia bo-
gatego w witaminy, mineray i biaka (patrz
Dieta cizowa). Aby zapewni jak najwik-
sz warto odywcz spoywanych przez
ciebie kalorii, spraw, by liczy si kady ks,
i starannie wybieraj to, co jesz. (Powinna
te bardzo skrupulatnie przyjmowa preparat
witaminowy dla kobiet w ciy zawieraj-
cy kwas foliowy.) Regularne wykonywanie
wicze zgodnie ze wskazwkami lekarza
rwnie pomoe utrzyma wag w normie,
bez potrzeby drastycznego ograniczenia
diety.
Przed nastpn ci, jeli tak planujesz,
sprbuj maksymalnie zbliy si do twojej
idealnej wagi z okresu przed poczciem.
Znacznie uatwi to przebieg ciy.
K O N F L I K T R H
lekarz powiedzia, ze badanie krwi wyka-
zao, ii mam grup RhCo to oznacza dla
mojego dziecka?
O
znacza to, e s zadatki na kopoty -
na szczcie tym kopotom mona a-
two zapobiec. Odrobina wiedzy z zakresu
biologii pomoe ci zrozumie, w jaki spo-
sb. Kada komrka ciaa ma na swej po-
wierzchni liczne antygeny, czy te struktury
przypominajce antenki". J ednym z tych
antygenw jest czynnik Rh. Wszyscy dzie-
dziczymy komrki krwi, ktre albo ten
czynnik maj (wwczas osoba taka ma
Rh+), albo te nie (mwimy wwczas o Rh-).
J eli kobieta ciarna nie ma czynnika Rh
(czyli ma ujemne Rh), a jej pd maj e (czy-
li ma dodatnie Rh), ukad immunologiczny
organizmu matki bdzie uwaa pd (oraz
jego Rh dodatnie komrki krwi) za obcy".
W ramach odpowiedzi ukad kobiety wyle
wic armie antycia do ataku na intruza. Zja-
wisko takie nazywamy konfliktem Rh.
Wszystkie kobiety we wczesnym okre-
sie ciy przechodz badanie na obecno
czynnika Rh, zwykle podczas pierwszej wi-
zyty. J eli okae si, e przysza matka ma
czynnik Rh dodatni, a tak jest u 85% ko-
biet, sprawa kompatybilnoci staje si nie-
istotna, poniewa niezalenie, czy pd b-
dzie mia czynnik Rh+czy Rh-, nie wyst-
puj obce antygeny w komrkach krwi
dziecka, ktre mogyby zmobilizowa ukad
immunologiczny matki.
J ednak kiedy matka, tak jak ty, ma czyn-
nik Rh-, badaniom poddany zostaje rw-
nie ojciec dziecka, by sprawdzi, czy ma
czynnik Rh dodatni czy ujemny. Gdyby
si okazao, i twj m ma czynnik Rh-,
wasze dziecko bdzie miao taki sam (gdy
dwoje ujemnych" rodzicw nie moe po-
siada dodatniego" dziecka), a to oznacza,
e twj organizm nie bdzie postrzega go
jako obcego". Gdyby jednak twj m
mia czynnik Rh+, wwczas zaistniaoby
prawdopodobiestwo, e pd odziedziczy
ten czynnik po nim, w wyniku czego po-
wstanie pomidzy wami konflikt.
Ta niezgodno zwykle nie jest nawet
zapowiedzi problemw podczas pierwszej
ciy. Kopoty zaczynaj si dopiero wte-
dy, gdy troch krwi dziecka przeniknie do
krwiobiegu matki podczas pierwszego po-
rodu (lub poronienia). Wwczas organizm
matki w ramach naturalnego procesu obron-
nego wytwarza przeciwciaa wymierzone
przeciwko czynnikowi Rh. Same przeciw-
ciaa s niegrone - do czasu a kobieta zaj-
dzie ponownie w ci i bdzie nosi kolej-
ne dziecko majce czynnik Rh+. Nowe
przeciwciaa mog podczas kolejnej ciy
przenikn przez oysko do krwiobiegu
podu i zaatakowa jego czerwone ciaka
krwi, powodujc u niego nieznaczn (jeli
poziom przeciwcia matki jest niski) lub
powan (jeli poziom ich jest wysoki) nie-
dokrwisto. Tylko w bardzo rzadkich przy-
padkach takie przeciwciaa powstaj ju
przy pierwszej ciy, a dzieje si tak, jeli
krew dziecka przejdzie przez oysko do
krwiobiegu matki.
Zapobieganie powstaniu przeciwcia Rh
jest gwnym sposobem ochrony podu w przy-
padku wystpienia konfliktu Rh. Wikszo
lekarzy stosuje podwjn terapi. W 28 ty-
godniu ciy ciarnej z grup Rh- podaje
si w zastrzyku immunoglobulin Rh, zwa-
30 NA POCZTKU
n Rhogam, aby zapobiec powstaniu prze-
ciwcia. Powtrna dawka podawana jest
w cigu 72 godzin po porodzie, jeli bada-
nie krwi wykae, i u noworodka wystpu-
je grupa Rh+. W przypadku gdy dziecko ma
grup Rh-, adne leczenie nie jest koniecz-
ne. Rhogam podawany jest rwnie po po-
ronieniu, ciy ektopowej, aborcji, biopsji
kosmwki, amniopunkcji, wystpieniu krwa-
wienia macicznego lub urazu podczas ciy.
Zaaplikowanie odpowiedniej dawki Rhoga-
mu w powyszych przypadkach moe uprze-
dzi wystpienie powaniejszych kompli-
kacji w przebiegu przyszej ciy.
Gdyby kobieta z Rh- nie otrzymaa Rho-
gamu podczas poprzedniej ciy, a badania
wykazayby, i w jej organizmie powstay
przeciwciaa zdolne zaatakowa pd z gru-
p krwi Rh+, wwczas mona poprzez kor-
docentez sprawdzi grup krwi podu. J e-
li ma on czynnik Rh-, to wwczas i matka,
i dziecko maj zgodne typy krwi i nie ma
powodw do obaw czy leczenia. Gdyby jed-
nak miao ono czynnik Rh+, zaistniaby
konflikt z grup krwi matki, tote poziom
przeciwcia w organizmie matki musiaby
by pod sta kontrol. W przypadku gdy-
by poziom ten sta si niepokojco wysoki,
zostayby przeprowadzone badania w celu
ocenienia, w jakim stanie znajduje si pd.
J eli w jakimkolwiek momencie bezpie-
czestwo podu bdzie zagroone z powo-
du choroby hemolitycznej lub konfliktu Rh,
konieczna moe si okaza transfuzja krwi
z grup Rh-. J eli konflikt mia powany
charakter - co si rzadko zdarza - transfuzj
przeprowadza si przed porodem. Czciej
jednak mona z tym zaczeka a do naro-
dzin i dokona natychmiast po rozwizaniu.
W agodnych przypadkach, gdy poziom
przeciwcia jest niski, transfuzja moe by
zbdna. Niemniej jednak w razie koniecz-
noci lekarze bd przygotowani do jej
przeprowadzenia tu po porodzie.
Zastosowanie Rhogamu w znacznym stop-
niu obniyo konieczno przeprowadzania
transfuzji w przypadku, gdy podczas ciy na-
stpi konflikt Rh, do mniej ni 1 %, a w przy-
szoci ta ratujca ycie procedura moe by
ju tylko medycznym cudem z przeszoci.
Do podobnego konfliktu moe doj z po-
wodu innego czynnika wystpujcego we
krwi, antygenu Kella (kolejnej antence" znaj-
dujcej si w komrkach krwi), jednak do-
chodzi do niego znacznie rzadziej ni do
konfliktu Rh. J eli ojciec ma te przeciwcia-
a, a matka nie, moe to zapowiada proble-
my. Podczas standardowych bada, bd-
cych czci pierwszego rutynowego bada-
nia krwi, sprawdza si, czy we krwi matki
kr przeciwciaa anty-Kella. J eli zostan
one wykryte, badaniom zostaje poddana
krew ojca, w celu sprawdzenia, czy jest ona
Kell-dodatnia. J eli tak jest, dalej postpuje
si jak w przypadku konfliktu Rh.
S A M O T N A M A T K A
Jestem samotna, jestem w cizy i jestem
Z tego powodu bardzo szczliwa, niepokoi
mnie jednak fakt, ze bd musiaa przej
przez to sama.
T
o, e nie masz ma, nie oznacza, e b-
dziesz musiaa przeby ci samotnie.
Wsparcie, ktrego bdziesz potrzebowa,
moe pochodzi nie tylko od wspmaon-
ka. Dobry przyjaciel lub krewny, ktry jest
ci bliski i w ktrego obecnoci dobrze si
czujesz, moe w czasie ciy bardzo ci po-
mc zarwno emocjonalnie, jak i fizycznie.
Osoba ta na wiele sposobw moe odgrywa
rol ojca" w okresie dziewiciu miesicy
i pniej - towarzyszy ci w czasie bada
prenatalnych bd zaj w szkole rodzenia;
cierpliwie wysuchiwa nurtujcych ci py-
ta i obaw; wsplnie z tob wybiega my-
lami naprzd, radonie oczekujc tego, co
nadejdzie; pomaga w przygotowaniu twe-
go domu na przybycie nowego mieszkaca
i w kocu by twoim trenerem, pomocni-
kiem i obroc w czasie porodu. Zastanw
si take nad moliwoci przystpienia do
grupy pomocy dla samotnych matek w ci-
y i po porodzie.
D Z I E C K O P O 35 R O K U Y C I A
Mam 38 lat, jestem w cizy po raz pierwszy
i prawdopodobnie ostatni. Bardzo wane
jest, by to dziecko byo zdrowe, ale przeczy-
taam tak wiele na temat zagroe, jakie
niesie ze sob cia po 35 roku ycia.
Z
ajcie w ci po 35 roku ycia stawia
ci w dobrym i coraz liczniejszym to-
warzystwie. Podczas gdy odsetek kobiet
dwudziestoparoletnich zachodzcych w ci-
nieco spad w ostatnich dziesicioleciach,
to niemal si podwoi w przypadku kobiet
powyej 35 roku ycia. I mimo e liczba
dzieci urodzonych przez kobiety w wieku
pomidzy 40 a 50 lat nadal pozostaje raczej
niewielka, to ich szeregi take si podwoiy.
Skoro yjesz ju jednak duej ni 35 lat,
to wiesz, e nic w yciu nie jest cakowicie
wolne od ryzyka. Tak samo jest z ci
w kadym wieku. I chocia ryzyko to nie
jest na pocztku zbyt due, to jednak z wie-
kiem wzrasta - poczynajc od lat nastu".
Wikszo starszych wiekiem matek uwa-
a, e korzyci, jakie pyn z faktu zaoe-
nia rodziny w czasie im odpowiadajcym,
zdecydowanie przewaaj nad ryzykiem,
jakie takie postpowanie moe ze sob
nie. W tym przekonaniu podtrzymuje je
rwnie fakt, e wszystkie najnowsze od-
krycia na polu medycyny zagroenia takie
zdecydowanie redukuj.
Najwikszym zagroeniem dla rozrodu
u kobiety z twojej grupy wiekowej jest to,
e moe ona w ogle nie zaj w ci
z powodu zmniejszonej podnoci. Gdy ju
zostanie pokonana ta przeszkoda i dojdzie
do zapodnienia, kobieta staje przed wik-
szym niebezpieczestwem urodzenia dziec-
ka z zespoem Downa. Prawdopodobie-
stwo wzrasta wraz z wiekiem: w przypadku
matki 20-letniej 1 na 10 000, 35-letniej 3 na
1000 i w kocu 1 na 100 u matek 40-let-
nich. Spekuluje si, e ta i inne nieprawi-
dowoci chromosomalne, aczkolwiek dalej
stosunkowo rzadkie, wystpuj czciej u ko-
biet starszych, poniewa ich komrki jajo-
we s rwnie starsze (kada kobieta rodzi
si z pewnym yciowym ich zapasem), ko-
biety te byy duej wystawione na dziaa-
nie promieniowania, rnych lekw, infek-
cji itd. (Wiadomo jednak, e nie zawsze to
komrka jajowa jest odpowiedzialna za takie
nieprawidowoci chromosomalne. Przyj-
muje si, e minimum 25% wszystkich przy-
padkw zespou Downa czy si z defek-
tem w nasieniu ojca).
Cho zespoowi Downa nie potrafimy
zapobiec, podczas bada prenatalnych mo-
emy go rozpozna. Takie testy diagno-
styczne s rutynowo stosowane u matek
powyej 35 roku ycia, a take u innych
kobiet zaliczajcych si do kategorii wyso-
kiego ryzyka, w tym takich, u ktrych bada-
nia kontrolne day niepomylne wyniki. Ist-
nieje wiele innych zagroe, ktrych ryzy-
ko wystpienia wzrasta nieznacznie wraz
z wiekiem. U starszych kobiet, zwaszcza
powyej 40 roku ycia, istnieje wiksze za-
groenie wysokim cinieniem krwi (szcze-
glnie u tych z nadwag), cukrzyc, a take
chorob wiecow, lecz wszystkie te scho-
rzenia s powszechniejsze w starszych gru-
pach wiekowych, dziki czemu atwiej je
kontrolowa. Starsze matki s te bardziej
naraone na poronienie (z powodu star-
szych komrek jajowych), wystpienie sta-
nu przedrzucawkowego oraz przedwcze-
snego porodu (czemu w wielu przypadkach
mona zapobiec). Akcja porodowa i sam po-
rd przeci tni e trwaj duej oraz wy-
kazuj nieznaczn tendencj do komplika-
cji, czciej te konieczne staj si cesarskie
cicia czy inne formy ingerencji podczas
porodu (jak na przykad uycie kleszczy czy
prniocigu pooniczego). U niektrych
starszych kobiet zmniejszenie napicia mi-
32 NA POCZTKU
ni i wiksza elastyczno staww mog mie
wpyw na wystpienie pewnych trudnoci
w czasie porodu, ale u wielu innych, dziki
doskonaej kondycji fizycznej bdcej za-
sug zdrowego stylu ycia, nie stanowi
adnego problemu.
Mimo tych nieco wikszych zagroe,
mamy te dobre wieci dla ciarnej kobie-
ty powyej 35 roku ycia. Obecnie starsze
mamy maj znacznie wicej rodkw do
swojej dyspozycji ni kiedykolwiek wcze-
niej. Badanie wad rozwojowych mona
przeprowadzi jeszcze w macicy dziki du-
ej rnorodnoci testw przesiewowych
i diagnostycznych, co oznacza, i ryzyko
noszenia przez ponad 35-letni kobiet
dziecka z powanymi wadami wrodzonymi
moe by zmniejszone do poziomu porw-
nywalnego do ryzyka dotyczcego mod-
szych kobiet. Choroby przewleke, czciej
wystpujce u starszych matek, mog by
kontrolowane. Leki i cisy nadzr medy-
czny mog czasami powstrzyma przed-
wczesny pord. A przeomowe odkrycia
medyczne nadal zmniejszaj ryzyko wyst-
pienia komplikacji na sali porodowej.
Lecz te wszystkie osignicia, ktre po-
zwalaj pomc starszym matkom bezpiecz-
nie przej ci i urodzi zdrowe dzieci,
bledn przy tym, czego mog dokona mat-
ki w starszym wieku, by zwikszy swe
szanse, a mianowicie wykonywanie wi-
cze, przestrzeganie odpowiedniej diety
oraz poddanie si wysokiej jakoci opiece
prenatalnej. Sam zaawansowany wiek roz-
rodczy nie musi od razu kwalifikowa mat-
ki do kategorii wysokiego ryzyka. Moe to
spowodowa poczenie wielu indywidual-
nych zagroe. Gdy starsza matka podej-
muje mozolny trud wyeliminowania lub
zminimalizowania jak najwikszej liczby
czynnikw ryzyka, ujmuje sobie jakby lat
i stwarza tym samym szans urodzenia zdro-
wego dziecka rwn tej, jak ma o wiele od
niej modsza matka. J est te par innych
plusw. Uwaa si, e ten nowy typ kobie-
ty - lepiej wyksztaconej (wicej ni poo-
wa starszych wiekiem matek ukoczya stu-
dia), zorientowanej na karier zawodow,
bardziej ustatkowanej moe, dziki swej
dojrzaoci i zrwnowaeniu, lepiej wype-
nia rol matki. Poniewa s starsze i praw-
dopodobnie zdyy si ju wyszumie,
moliwe jest, e nie bd tak bardzo obra-
one na los, ktry narzuca im nowe obo-
wizki. J edno z opracowa wykazao, e te
matki oglnie w wikszym stopniu akcep-
toway swoje macierzystwo i przejawiay
wicej cierpliwoci i innych cech korzyst-
nych dla rozwoju ich dzieci. I chocia moe
maj mniej si fizycznych ni wtedy, gdy
byy modsze, rado, jak niesie macie-
rzystwo, nadrabia z nawizk niedobory
energii. Zrelaksuj si wic, ciesz si swym
stanem i bd dobrej myli. Nigdy dotd
oczekiwanie na dziecko w wieku powyej
35 lat nie byo tak bezpieczne.
W I E K I BA D A N I A G E N E T Y C Z N E
W C E L U W Y K R Y C I A
Z E S P O U D O W N A
Mam 34 laa. Termin porodu przypada na
dwa miesice przed moimi 35 urodzinami.
Czy powinnam rozway przeprowadzenie
bada w kierunku zespou Downa?
P
rawdopodobiestwo urodzenia dziecka
z zespoem Downa nie wzrasta nagle po
35 urodzinach. Ryzyko to zwiksza si stop-
niowo od wczesnych lat po dwudziestce, by
osign najwikszy wzrost u kobiet po 40
roku ycia. Tak wic nie ma jasnej nauko-
wej odpowiedzi na pytanie, czy ma sens
przeprowadzenie bada prenatalnych, gdy
przekroczy si wstydliwy wiek 35 lat. 35
rok ycia jest po prostu arbitralnie narzuco-
n granic, wybran przez lekarzy, prbuj-
cych wykry jak najwiksz liczb podw
z zespoem Downa, bez niepotrzebnego na-
raania wikszej liczby matek i ich dzieci
na niewielkie ryzyko powstajce w trakcie
wykonywania niektrych rodzajw bada
prenatalnych. Niektrzy lekarze doradzaj
kobietom, ktre ukocz 35 rok ycia, prze-
prowadzenie takich bada jak amniopunk-
cja, inni - nie.
W wielu przypadkach lekarz moe w pierw-
szej kolejnoci zaproponowa, by przepro-
wadzono badania przesiewowe i oceniono
ich wynik (patrz s. 49), zanim kobieta poni-
ej 35 roku ycia zostanie poddana amnio-
punkcji. Nieprawidowy wynik takiego ba-
dania wskazuje na moliwo, ale nie na
prawdopodobiestwo wystpienia zespou
Downa i innych nieprawidowoci u podu,
dlatego lekarz prawdopodobnie zasugeruje,
eby w nastpnej kolejnoci przeprowadzi
amniopunkcj. I chocia badanie to nie wy-
krywa wszystkich przypadkw wystpowa-
nia zespou Downa, jest to przydatne narz-
dzie badawcze. Z drugiej strony w przypad-
ku, gdy wynik badania przesiewowego jest
w normie, amniopunkcja przestaje by ko-
niecznoci - zakadajc, e nie istniej
inne wskazania do jej przeprowadzenia
poza wiekiem (patrz s. 53). Omw wszyst-
kie swoje obawy i rne opcje z lekarzem
oraz konsultantem genetycznym.
W I E K O J C A
Mam tylko 31 lat, ale mj mz ponad 5 0.
Czy zaawansowany wiek ojca stwarza ja-
kie ryzyko dla dziecka?
N
a przestrzeni dziejw wierzono, e rola
ojca w procesie reprodukcji ogranicza
si tylko do zapodnienia. Dopiero w XX
wieku (ju zbyt pno, by pomc tym wszyst-
kim krlowym, ktre postraday ycie, nie
mogc wyda na wiat mskich potomkw)
odkryto, e nasienie ojca odgrywa decy-
dujc rol genetyczn w okreleniu pci
dziecka. Rwnie w ostatnich paru latach
naukowcy sformuowali twierdzenie go-
szce, e starsze nasienie moe mie wpyw
na powstawanie takich wad wrodzonych,
jak zesp Downa. Podobnie jak komrka
jajowa starszej wiekiem matki, tak samo
i pierwotne spermatocyty ojca duej wy-
stawione byy na dziaanie wszelkich nie-
bezpiecznych czynnikw rodowiskowych
i przypuszczalnie zawieraj zmienione lub
zniszczone geny bd chromosomy. Na
podstawie wynikw odrbnych bada udo-
wodniono, e w okoo 25% lub 30% wszyst-
kich przypadkw zespou Downa wadliwy
chromosom pochodzi od ojca. Wydaje si
rwnie, e ryzyko wystpienia zespou
Downa wzrasta, gdy wiek ojca przekracza
50 lub 55 lat, aczkolwiek zwizek ten nie
jest tak oczywisty jak w przypadku wieku
matki.
J ednake mimo istnienia tych opraco-
wa, sformuowanie wicych wnioskw
pozostaje w dalszym cigu niewykonalne -
gwnie ze wzgldu na nieodpowiednie
zorganizowanie systemu bada naukowych.
Do tej pory zainicjowanie takich, koniecz-
nych dla uzyskania konkretnych rezultatw,
bada na szerok skal byo utrudnione
z dwch powodw. Przede wszystkim ze-
sp Downa jest stosunkowo rzadki (okoo
1 przypadek na 700 urodzin). Ponadto w wik-
szoci przypadkw starsi ojcowie s part-
nerami starszych matek, co bardzo kom-
plikuje moliwo wyjanienia niezalenej
roli wieku ojca.
Tak wic pytanie, czy zesp Downa i in-
ne wady wrodzone mona czy z zaawan-
sowanym wiekiem ojca, cigle w duym
stopniu pozostaje bez odpowiedzi. Eksper-
ci uwaaj, e zachodzi tu jaki zwizek
(chocia nie jest jasne, w jakim wieku on
si zaczyna), jednake ryzyko jest prawie
na pewno bardzo mae. Obecnie konsultan-
ci genetyczni nie zalecaj przeprowadzania
amniopunkcji tylko ze wzgldu na wiek
ojca, jeeli jednak miaaby do koca mar-
twi si o moliwe - chocia mao prawdo-
podobne - skutki wpywu wieku twego m-
a na zdrowie dziecka, sensowne staje si
poproszenie lekarza o przeprowadzenie ba-
34 NA POCZTKU
da przesiewowych (patrz s. 40), jeeli ju
ci ich nie zaproponowano. J eli wynik ba-
dania bdzie prawidowy, moesz cieszy
si spokojem bez koniecznoci wykonywa-
nia amniopunkcji.
M I N I A K I
Od kilku lat mam miniaki i nigdy nie
sprawiay mi adnych kopotw. Czy teraz,
gdy jestem w cizy, to si zmieni?
I
stnieje moliwo, e miniaki przeszko-
dz ci w bezproblemowym przebyciu ci-
y. W rzeczywistoci wikszo tych niezo-
liwych guzw na wewntrznych cianach
macicy (czciej wystpujce u kobiet powy-
ej 35 roku ycia) nie ma adnego wpywu na
ci. Niemniej jednak miniaki s czasami
przyczyn problemw, zwikszajc w nie-
znacznym stopniu ryzyko poronienia, przed-
terminowego porodu, porodu miednicowego
i wystpienia innych komplikacji. Aby zmini-
malizowa ryzyko ich wystpienia, powinna:
By pod opiek lekarza.
Omwi temat miniakw ze swoim le-
karzem, tak by bya lepiej zorientowana
w stanie oglnym oraz niebezpiecze-
stwach zwizanych z twoim konkretnym
przypadkiem.
Zredukowa inne zagroenia ciowe.
Zwraca szczegln uwag na objawy
mogce sygnalizowa zbliajce si ko-
poty (patrz s. 130).
Czasami kobieta, ktra ma miniaki
moe odczuwa parcie lub bl w okolicy
brzucha. Zwykle nie jest to co, czym na-
leaoby si zbytnio martwi, trzeba jednak
o tym powiadomi lekarza. Wypoczynek
w ku przez nastpne 4 czy 5 dni i bez-
pieczne rodki przeciwblowe zwykle przy-
nosz ulg.
Czasami miniaki ulegaj martwicy lub
skrcaj si, powodujc bl w brzuchu, kt-
remu czsto towarzyszy gorczka. Rzadko
konieczna jest interwencja chirurgiczna
w celu usunicia miniaka, ktry powodu-
je te lub inne problemy. Czasem, gdy leka-
rze podejrzewaj, e miniaki mog prze-
szkodzi w bezpiecznym porodzie drogami
natury, mog zdecydowa si na wykona-
nie cicia cesarskiego. J ednak w wikszo-
ci przypadkw nawet duy miniak nie
przeszkodzi podowi, gdy macica rozsze-
rza si podczas ciy.
Kilka lat temu usunito mi par minia-
kw. Czy bdzie to miao wpyw na moj
ci?
W
wikszoci przypadkw chirurgiczne
usunicie niewielkich miniakw
macicy nie ma wpywu na nastpne cie.
J ednake rozlegy zabieg chirurgiczny ma-
jcy na celu usunicie duych guzw moe
osabi macic do tego stopnia, e nie wy-
trzyma ona porodu. J eeli po przejrzeniu
twojej historii choroby zawierajcej dane
o zabiegach chirurgicznych, ktrym bya
poddana, lekarz zdecyduje, e w twoim przy-
padku wystpuj due zmiany pooperacyjne,
to konieczne bdzie wykonanie cicia cesar-
skiego. Powinna zaznajomi si z pierwszy-
mi oznakami nadchodzcego porodu (patrz
s. 329). Powinna te mie przygotowany
plan na wypadek zaistnienia natychmiasto-
wej potrzeby przetransportowania do szpita-
la po rozpoczciu akcji porodowej.
G R U C Z O L I S T O
Po atach cierpienia na gruczoisto wresz-
cie jestem w cizy. Czy w moim stanie bd
miaa problemy zwizane z t dolegliwo-
ci?
Z
gruczolistoci wi si zwykle dwie
kwestie stanowice wyzwanie: trudno-
ci z poczciem oraz bl. Gratulacje: zajcie
w ci oznacza, i poradzia sobie z pierw-
sz z nich. A teraz jeszcze lepsza wiadomo:
cia moe pomc ci pokona drug trud-
no. Objawy gruczolistoci, takie jak bl,
ulegaj zmniejszeniu podczas ciy. Naj-
prawdopodobniej wynika to ze zmian hor-
monalnych. Kiedy dochodzi do wstrzyma-
nia jajeczkowania, fragmenty luzwki ma-
cicy wszczepiajce si heterotopowo staj
si mniejsze i mniej wraliwe. A poniewa
cia jest czym dla normalnego organizmu
kobiety cakowicie naturalnym, kobieta,
ktra cierpi na gruczolisto, moe si czu
normalnie" po raz pierwszy od okresu doj-
rzewania. U jednych kobiet poprawa jest
wiksza, u innych mniejsza. Wiele z nich nie
ma adnych objaww przez cay przebieg
ciy; u niektrych dolegliwoci zwiksza-
j si, w miar jak pd ronie i coraz moc-
niej kopie - szczeglnie jeli te kopnicia
wypadaj na wraliwe miejsca. Na szcz-
cie jednak gruczolisto nie zwiksza ry-
zyka zwizanego z noszeniem dziecka czy
w trakcie porodu (chyba e przeprowadzo-
ne zostanie nacicie macicy, co nieznacz-
nie zwiksza ryzyko jej pknicia). Mniej
wesoa nowina jest taka, e cia jest tylko
czasem wytchnienia, a nie lekarstwem na
objawy gruczolistoci. Po porodzie i odsta-
wieniu dziecka od piersi objawy zwykle po-
wracaj.
N I E W Y D O L N O
C I E N I O W O -S Z Y J K O W
W czasie pierwszej ciy w pitym miesi-
cu doszo do poronienia. Lekarz powie-
dzia, e powodem bya niewydolno cie-
niowo-szyjkowa
1
. Wanie uzyskaam pozy-
tywny wynik domowego testu ciowego
i jestem przeraona, e znw powtrzy si
ten sam problem.
1
Szyjka macicy to ujcie macicy, przez ktre
rodzi si dziecko.
T
eraz, gdy ju rozpoznano u ciebie nie-
wydolno cieniowo-szyjkow, twj
lekarz powinien wiedzie, jakie podj dzia-
ania, aby zapobiec ponownemu poronie-
niu. Niewydolna szyjka to taka, ktra roz-
wiera si przedwczenie pod wpywem par-
cia wzrastajcej macicy i podu (wystpuje
w 1 lub 2 ciach na kade 100). Sdzi si,
e jest przyczyn 20-25% wszystkich poro-
nie w drugim trymestrze. Niewydolna szyj-
ka moe by efektem genetycznie uwarun-
kowanej saboci szyjki, wystawienia ko-
biety na dziaanie DES (patrz s. 43), gdy
bya jeszcze w onie matki, nadmiernego
rozcignicia lub powanych pkni szyj-
ki zaistniaych w czasie poprzednich poro-
dw, biopsji stokowej przeprowadzonej
w celu wykrycia raka szyjki macicy, chirur-
gii szyjkowej lub leczenia laserem. Nosze-
nie wicej ni jednego podu moe rwnie
doprowadzi do powstania niewydolnej
szyjki, w takim wypadku jednak problem
ten zwykle nie daje o sobie zna przy na-
stpnych pojedynczych ciach.
Niewydolno cieniowo-szyjkow zwyk-
le wykrywa si u kobiet, u ktrych doszo
do poronienia w drugim trymestrze po wy-
stpieniu progresywnego bezbolesnego
skrcenia i cienienia szyjki i jej rozwiera-
nia bez uchwytnych skurczw macicy i krwa-
wienia z pochwy. Mona j take rozpo-
zna, gdy badanie USG lub badanie lekar-
skie wykae, i szyjka macicy przedwcze-
nie si skraca lub otwiera.
J eli lekarz, ktry opiekuje si tob pod-
czas ciy, jeszcze nie wie o twoim proble-
mie, jak najszybciej go z nim zaznajom.
Moliwe, e zaoenie szwu okrnego na
cz pochwow szyjki macicy zostanie
przeprowadzone midzy 12 a 16 tygodniem
w celu uniknicia powtrzenia si tragedii.
Ten prosty zabieg wykonywany jest przez
macic z miejscowym znieczuleniem. Dwa-
nacie godzin po jego zakoczeniu pacjent-
ka moe powrci do normalnych zaj, ale
utrzymywanie stosunkw seksualnych mo-
e by zabronione w okresie trwania ciy,
36 NA POCZTKU
a czste badania lekarskie stan si koniecz-
noci. Leczenie mona take rozpocz,
gdy badanie USG lub badanie lekarskie po-
twierdz rozwarcie szyjki, nawet jeli wcze-
niej nie byo poronienia. To, kiedy zostan
zdjte szwy, zaley czciowo od lekarza,
a czciowo od sytuacji. Zwykle usuwane
s one na par tygodni przed przewidywa-
nym terminem porodu, w niektrych przy-
padkach nie zdejmuje si ich a do czasu roz-
poczcia akcji porodowej, chyba e wcze-
niej pojawi si infekcja, krwawienie lub
przedwczesne pknicie bon.
Przy zastosowaniu szww twoje szanse
donoszenia podu s raczej do due. Nie-
mniej jednak bdziesz musiaa by bardzo
wyczulona na wszelkie oznaki zbliajcych
si powika w drugim trymestrze lub na
pocztku trzeciego: parcie w dolnej czci
brzucha, wydzielin z pochwy z zawarto-
ci krwi lub bez, zwikszon czstotliwo
oddawania moczu. J eeli stwierdzisz wyst-
powanie ktrego z tych objaww, nie-
zwocznie udaj si do gabinetu lekarskiego
lub punktu pomocy doranej.
Z A P O D N I E N I E I N V I TR O (Z I V )
Poczam moje dziecko przez zapodnienie
in vitro. Czy moje szanse, by urodzi je
zdrowe, s tak samo duze jak u wszystkich
innych ?
F
akt, e zasza w ci w laboratorium,
a nie w ku, nie wpywa w aden wi-
doczny sposb na twoje szanse posiadania
zdrowego dziecka
1.
Ostatnie badania wyka-
zay, e jeeli wszystkie inne czynniki s
identyczne (wiek, szkodliwe otoczenie, stan
1
Chocia dysponujemy mniejsz iloci
informacji na temat transferu wewntrzjajowo-
dowego gamet i zapodnienia wewntrzjajowo-
dowego, to zakada si, e szanse urodzenia
zdrowych dzieci pocztych przy uyciu tych
nowszych metod s takie same.
macicy, liczba podw itd.), to nie daje si
zauway znaczcego wzrostu wystpo-
wania komplikacji podczas ciy i porodu
u matek po ZI V. Nie wydaje si rwnie, by
wzrastao ryzyko urodzenia dziecka z wa-
dami wrodzonymi - nawet jeli embrion zo-
sta w pewnym momencie zamroony.
Statystyki wykazuj nieco zwikszon
liczb poronie u matek po ZI V, ale spowo-
dowane jest to prawdopodobnie faktem do-
kadniejszego ni zwykle monitorowania
kobiet, u ktrych dokonano ZI V, a co za tym
idzie - rozpoznawania i rejestrowania ka-
dej ciy i kadego poronienia. Sytuacja ta
nie dotyczy wikszoci populacji kobiet,
u ktrej wiele poronie wystpuje przed
stwierdzeniem ciy i dlatego s nie zauwa-
one lub nie odnotowane.
J ednak pewne rnice midzy twoj ci
i pozostaymi wystpi - przynajmniej na
pocztku. J ako e pozytywny wynik testu
nie musi koniecznie oznacza ciy i ponie-
wa co rusz ponawiane prby mog by
bardzo wyczerpujce emocjonalnie i finan-
sowo, a take poniewa nigdy od razu nie
wiadomo, z ilu embrionw probwkowych
rozwin si pody - te pierwsze 6 tygodni
ciy po ZIV jest zwykle o wiele bardziej
wyczerpujce nerwowo ni we wszystkich
pozostaych przypadkach. Co wicej, jeeli
matka po ZIV poronia po pierwszych pr-
bach zapodnienia, moe si okaza koniecz-
ne ograniczenie stosunkw seksualnych i in-
nych form aktywnoci fizycznej, zalecany
te moe by cakowity wypoczynek w -
ku. Aby pomc w podtrzymaniu rozwijaj-
cej si ciy w czasie pierwszych dwch
miesicy, moe by rwnie potrzebna kura-
cja hormonalna (progesteronem). Ale gdy
tylko minie ten okres, moesz oczekiwa, e
twoja cia bdzie przebiega mniej wicej
tak samo jak u wszystkich - chyba e nosisz
w sobie wicej ni jeden pd, jak to si zda-
rza w przypadku 5-25% matek po ZI V. J eeli
dotyczy to ciebie - patrz s. 163.
Tak jak w kadym innym przypadku,
twoje szanse posiadania zdrowego dziecka
TERAZ, G DY JES TE H CIY 37
mona znacznie zwikszy poprzez dobr
opiek medyczn, doskona diet, umiar-
kowany wzrost masy ciaa, zachowanie
zdrowej rwnowagi midzy odpoczynkiem
i wiczeniami, unikanie alkoholu, tytoniu
i nie przepisanych lekw.
O P R Y S Z C Z K A
Bardzo si ciesz, ze zaszam w ci, ale
jednoczenie si martwi, poniewa mam
opryszczk narzdw pciowych. Czy moje
dziecko moe si ode mnie zarazie?
O
pryszczka narzdw pciowych wyst-
pujca podczas ciy jest powodem do
troski, ale nie do strachu. Cho to prawda,
i dziecko poprzez zakaony kana rodny
jest naraone na infekcj t chorob prze-
noszon drog pciow - a stan noworodka
moe by powany, poniewa jego ukad
odpornociowy nie jest jeszcze rozwinity -
istniej due szanse na to, e twoje dziecko
przyjdzie na wiat bezpieczne, zdrowe i zu-
penie wolne od opryszczki, szczeglnie je-
li wraz z lekarzem podejmiecie zapobie-
gawcze kroki w trakcie ciy i porodu.
Przede wszystkim do zakaenia noworod-
ka dochodzi do rzadko. Ryzyko, e dziec-
ko si zarazi, wynosi 2 do 3%, jeli u matki
wystpia podczas ciy nawracajca infekcja
(czyli e ju wczeniej miaa opryszczk).
Po drugie, cho infekcje pierwotne (takie,
ktre wystpuj po raz pierwszy) w poczt-
kowym okresie ciy zwikszaj ryzyko po-
ronienia czy przedwczesnego porodu, s
one rzadkoci. Nawet dzieci, ktre s bar-
dziej naraone-czyli te, ktrych matki mia-
y pierwszy atak opryszczki na krtko przed
rozwizaniem - maj do 75% szans na uciecz-
k przed infekcj. I wreszcie, choroba ta -
cho nadal powana - zdaje si mie agod-
niejszy przebieg u noworodkw, ni to by-
wao w przeszoci.
J eeli wic zarazia si opryszczk przed
zajciem w ci, co jest najbardziej praw-
dopodobne, zagroenie dla twojego dziec-
ka jest niewielkie. A przy dobrej opiece me-
dycznej moe zosta jeszcze bardziej zmniej-
szone. Kobiety, ktre miay opryszczk
i u ktrych w czasie rozpoczcia akcji poro-
dowej nadal wystpuj aktywne zmiany,
zwykle rodz poprzez cicie cesarskie, aby
ochroni dziecko przed zakaeniem. Nie-
ktrzy lekarze co tydzie przeprowadzaj
O znaki i objawy opryszczki narzdw pciowych
Najbardziej prawdopodobne jest, e opryszcz-
ka narzdw pciowych moe zosta przenie-
siona na pd wanie podczas pierwotnej
lub pierwszej infekcji. Powinna wic po-
informowa lekarza, czy wystpuj u ciebie
nastpujce objawy tej choroby: gorczka,
ble gowy, ze samopoczucie, bolesno
przez dwa lub wicej dni, ktrej towarzyszy
bl w okolicy narzdw pciowych, sw-
dzenie, bl w czasie oddawania moczu, wy-
dzieliny z pochwy i z cewki moczowej,
mikko w pachwinie, jak rwnie zmiany
skrne - najpierw w formie pcherzykw,
a pniej strupw. Leczenie zwykle trwa od
dwch do trzech tygodni i w tym czasie na-
dal istnieje moliwo przeniesienia cho-
roby.
J eeli masz opryszczk narzdw pciowych,
uwaaj, by nie zarazi ni swego partnera (on
te powinien uwaa, jeeli jest zaraony).
Unikajcie stosunkw pciowych, gdy u ktre-
go z was pojawi si zmiany skrne. Po
korzystaniu z toalety lub po odbytym stosunku
myj dokadnie rce agodnym mydem, bierz
codziennie prysznic lub kpiel, utrzymuj zmia-
ny skrne w czystoci, staraj si, by byy suche
i posypuj je skrobi zboow, no baweniane
majtki i unikaj noszenia strojw zbyt obcisych
w okolicy krocza. J eli badanie w kierunku
opryszczki dao wynik negatywny, wane jest
podjcie krokw, aby nie nabawi si pierwszej
infekcji (na przykad przestrzega zasad bez-
piecznego seksu, w przypadku gdy nie yjesz
w zwizku monogamicznym).
38 N A P O C Z TK U
badania w celu wykrycia aktywnych infek-
cji J eli u ciarnej zmiany pojawiaj si na
krtko przed terminem rozwizania, i wy-
konuj posiewy a do porodu - inni nato-
miast sprawdzaj tylko, czy wystpuj ak-
tywne zmiany (lub czy pojawiaj si znaki
wskazujce na zbliajcy si atak aktywnej
infekcji) w chwili, gdy rozpoczyna si ak-
cja porodowa. Oba te sposoby postpowa-
nia maj na celu to, by niepotrzebnie nie
przeprowadza cicia cesarskiego.
Poniewa istnieje niewielka moliwo
rozprzestrzenienia si infekcji do or-
ganizmu podu, gdy tylko usunity zostanie
stanowicy ochron worek owodniowy, ci-
cie przeprowadza si zazwyczaj od 4 do 6
godzin po pkniciu bon, jeli wystpuj
aktywne zmiany. Noworodki zagroone
opryszczk s zwykle izolowane od pozo-
staych, aby zapobiec rozszerzeniu si in-
fekcji. Gdyby taka infekcja si rozwina,
cho jest to mao prawdopodobne, leczenie
przy uyciu lekw antywirusowych zmniej-
szy ryzyko wystpienia trwaych uszkodze.
W przypadku gdy u matki wystpuje infek-
cja aktywna, moe ona mimo to w dalszym
cigu opiekowa si swym dzieckiem i na-
wet karmi piersi, pod warunkiem e za-
chowa szczeglne rodki ostronoci, aby
unikn przeniesienia wirusa na dziecko.
I N N E C H O R O BY P R Z E N O S Z O N E
D R O G P C I O W
S yszaam, ze opryszczk moe uszkodzi
pd. Czy jest to rwnie prawdziwe w od-
niesieniu do innych przenoszonych drog
pciow chorb?
Z
a wiadomo to ta, e inne choroby
przenoszone drog pciow istotnie sta-
nowi zagroenie dla podu (jak i dla mat-
ki). A teraz dobra wiadomo: wikszo
z nich jest atwa do rozpoznania i bezpiecz-
nego leczenia, nawet podczas ciy. Ponie-
wa jednak kobiety czsto nie zdaj sobie
sprawy z tego, e s zaraone, zaleca si
przeprowadzenie bada u wszystkich kobiet
we wczesnym etapie ciy przynaj mni ej
w kierunku nastpujcych chorb przeno-
szonych drog pciow: chlamydii, rzeczki,
zapalenia wtroby typu B, AIDS oraz kiy.
Pamitaj, e choroby przenoszone drog
pciow nie wystpuj wycznie u jednej
grupy ludzi lub wycznie u osb yjcych
na pewnym poziomie ekonomicznym.
Mog si przytrafi kobietom (i mczy-
znom) w kadej grupie wiekowej, kadej
rasy czy pochodzenia etnicznego i na ka-
dym poziomie ekonomicznym zarwno wrd
mieszkacw wsi, jak i duych miast. Gw-
ne choroby przenoszone drog pciow to:
R z ecz ka. Od dawna wiadomo, e rzecz-
ka wywouje u dziecka urodzonego zakao-
nym kanaem rodnym zapalenie spojwek,
lepot oraz inne powane infekcje. Z tego
powodu kobiety w ciy s rutynowo bada-
ne pod ktem wystpowania tej choroby,
zwykle ju podczas pierwszej wizyty prena-
talnej (patrz s. 107). Czasami, szczeglnie
u kobiet z wysokim ryzykiem wystpowa-
nia chorb przenoszonych drog pciow,
badanie powtarzane jest w pniejszym
okresie ciy. J eeli zakaenie rzeczk
zostanie stwierdzone, natychmiast podda-
wane jest leczeniu antybiotykami. Po lecze-
niu pobiera si jeszcze jeden posiew, by
upewni si, czy dana kobieta jest ju wyle-
czona. J ako dodatkowy rodek ostronoci
po porodzie wkrapla si do oczu kadego no-
worodka ma antybiotykow. J eeli zale-
y ci najpierw na bliskim kontakcie z dziec-
kiem, zabieg ten mona odoy na godzin -
ale nie duej.
K ia. Badanie w kierunku tej choroby (mo-
gcej wywoa rne wady wrodzone oraz
by przyczyn urodzenia martwego dziec-
ka) jest take rutyn podczas pierwszej wi-
zyty prenatalnej. Leczenie antybiotykami
zaraonej ciarnej kobiety przed upywem
4 miesica ciy, kiedy to zwykle infekcja
zaczyna przekracza granic, jak stanowi
oysko, prawie zawsze chroni pd przed
powstaniem uszkodze. Bardzo dobr no-
win jest gwatowny spadek przypadkw
zaraenia si dziecka od matki. Centrum
Kontroli Chorb jest wrcz optymistyczne-
go zdania, i wkrtce kia cakowicie znik-
nie z terenu Stanw Zjednoczonych.
C hlamydia. Chlamydia, cho dopiero nie-
dawno uznana zostaa za chorob stwarza-
jc potencjalne zagroenie dla matek, jest
teraz czciej zgaszana do Centrum Kon-
troli Chorb ni rzeczka. Szczeglnie po-
datne na ni s seksualnie aktywne kobiety
poniej 25 roku ycia. Chlamydia to naj-
powszechniejsza infekcja przekazywana
podowi przez matk - oto, dlaczego bada-
nie na obecno chlamydii w czasie ciy
jest dobrym pomysem, szczeglnie jeeli
w przeszoci miaa wielu partnerw sek-
sualnych, co znacznie zwikszyo prawdo-
podobiestwo zaraenia si t chorob.
J ako e ponad poowa wszystkich kobiet za-
raonych chlamydi nie odczuwa adnych
objaww, czsto pozostaje ona nie zauwa-
ona, jeli nie przeprowadzi si odpowied-
nich bada.
Bezzwoczne leczenie chlamydii przed
ci lub w jej trakcie moe zapobiec prze-
niesieniu choroby chlamydialnej (zapalenie
puc, na szczcie najczciej agodne -
oraz infekcja oczu, ktra czasem przybiera
powan posta) z matki na j ej dziecko
w czasie porodu. Aczkolwiek najlepszym
czasem na kuracj jest okres przed pocz-
ciem, to rwnie zastosowanie antybioty-
kw u zaraonej ciarnej kobiety moe
skutecznie zapobiec infekcji u dziecka.
Ma antybiotykowa stosowana tu po uro-
dzeniu chroni noworodka przed chlamy-
dialn oraz rzeczkow infekcj oczu.
Bakteryjna vaginoz a.Ta przenoszona dro-
g pciow choroba moe wywoywa takie
komplikacje, jak przedwczesne pknicie
bon oraz zakaenie wewntrzowodniowe,
prowadzce do przedwczesnego porodu.
Mona j powiza take z nisk mas uro-
dzeniow. Przypuszczalne objawy tego scho-
rzenia to m.in. cuchncy, stchy czy rybi"
zapach z pochwy i/lub pynne, mlecznobiae
lub szarawe upawy. Swdzenie bd po-
dranienie wystpuje rzadko, a wiele kobiet
nie zauwaa adnych objaww. Chocia
bakteryjna vaginoza jest chorob przeno-
szon drog pciow, moe take wystpi
u kobiety nie utrzymujcej kontaktw sek-
sualnych. Sposb, w jaki kobiety te mog
si zarazi, nie jest pewny. Podczas gdy cz
lekarzy przeprowadza badania na obecno
bakteryjnego zakaenia pochwy tylko u ko-
biet, u ktrych wystpuje due zagroenie
przedterminowym porodem, inni uwaaj,
e powinno si w tym kierunku bada
wszystkie kobiety, dlatego te moesz by
badana podczas pierwszej wizyty prenatal-
nej. Leczenie objawowe bakteryjnej vagino-
zy za pomoc antybiotykw jest skuteczne.
K ykciny kocz yste. Te przenoszone drog
pciow kykciny mog pojawia si w ka-
dym miejscu w obrbie narzdw pciowych,
a wywoywane s przez ludzki wirus papil-
loma. Ich wygld moe zmienia si od led-
wie widocznych zmian skrnych a po mik-
kie, aksamitne, paskie guzy lub przypo-
minajce kalafior narola; ich zabarwienie
rozciga si od blado- do ciemnorowego.
I cho rzadko bywaj przenoszone na dziec-
ko, w 5-15% wszystkich przypadkw wy-
wouj zapalenie szyjki macicy, mogce
przeksztaci si pniej w raka szyjki. Le-
czenie moe obejmowa rodki przepisane
na recept stosowane miejscowo, bezpiecz-
ne dla kobiet w ciy. Nie wolno uywa
lekw dostpnych w aptekach bez recepty.
J eeli to konieczne, due kykciny mona
usun w pniejszym okresie ciy po-
przez zamraanie, wypalanie elektryczne
lub terapi laserem. W niektrych przypad-
kach leczenie wstrzymuje si w ciy, a wzna-
wia po porodzie.
40 NA POCZTKU
R z sistkowica. Objawy tej przenoszonej
drog pciow choroby wywoywanej przez
pasoyty (zwanej take infekcj rzsistko-
w lub rzsistkiem") to zielonkawe, pieni-
ste upawy z pochwy o nieprzyjemnym ry-
bim zapachu oraz - czsto - swdzenie.
U okoo poowy osb zaraonych nie wy-
stpuj adne objawy. Cho schorzenie to
zwykle nie wywouje powanej choroby,
istnieje ryzyko, i u ciarnej kobiety spo-
woduje przedterminowy pord, zatem nie
naley odkada leczenia. Zwyczajowo
przepisywany lek doustny uwaany jest za
bezpieczny, nawet we wczesnym etapie ciy.
Z esp nabytego braku odporno ci ( A I D S ) .
Zakaenie wirusem HIV, powodujcym AIDS,
stanowi zagroenie nie tylko dla przyszej
matki, ale rwnie dla jej dziecka. Duy
odsetek (szacunki mwi o 20-65%) dzieci
urodzonych przez matki nosicielki wirusa
HIV wykazuje w okresie do 6 miesicy po
narodzinach oznaki rozwijajcej si infek-
cji. Podejrzewa si take, e sama cia
moe przyspieszy proces chorobowy w or-
ganizmie matki. Z tych wzgldw niektre
zaraone kobiety decyduj si na przerwa-
nie ciy. Przed podjciem jakichkolwiek
dziaa kady, u kogo test na obecno HIV
da wynik pozytywny, powinien rozway
moliwo przeprowadzenia powtrnego
badania (nie zawsze testy s dokadne i cza-
sami mog da wynik pozytywny u kogo,
kto nie jest tym wirusem zaraony, zwasz-
cza u kobiety, ktra urodzia kilkoro dzie-
ci). J eeli drugi test da wynik pozytywny,
bezwarunkowo konieczna staje si konsul-
tacja w poradni AIDS odnonie do moli-
wych sposobw leczenia. Leczenie matki
nosicielki wirusa HIV przez podawanie
AZT lub innych lekw antyretrowiruso-
wych i, dodatkowo, witaminy A moe
znacznie obniy ryzyko zakaenia przez
ni dziecka - wszystko wskazuje na to, e
bez wyniszczajcych skutkw ubocznych.
Zdecydowanie si na pord przez cicie ce-
sarskie (ktre zostanie przeprowadzone, za-
nim rozpoczn si skurcze i dojdzie do pk-
nicia bon) moe zredukowa do zera ry-
zyko przeniesienia wirusa na dziecko.
J eeli podejrzewasz, e moesz by zara-
ona ktr z chorb przenoszonych drog
pciow, upewnij si u lekarza, czy zostaa
poddana odpowiednim badaniom, a jeli nie -
popro o ich przeprowadzenie. J eeli test da
wynik pozytywny, pamitaj, by rozpocz le-
czenie, a jeli okae si to konieczne - take
leczenie twego partnera. Ochroni to nie tylko
twoje zdrowie, ale te zdrowie twego dziecka.
S T R A C H P R Z E D A I D S
Zarwno mj mz, jak i ja mielimy wielu
partnerw, zanim si poznalimy. Ponie-
wa czasami AIDS nie ujawnia si nawet
przez lata, jak mam pewno, ze nie je-
stem nosicielk wirusa HIV i ze nie prze-
ka tej choroby mojemu dziecku?
N
awet jeli mielicie wielu partnerw,
prawdopodobiestwo, e ty i twj m
zarazilicie si wirusem HIV (ludzki wirus
niedoboru odpornoci) wywoujcym AIDS
przed waszym poznaniem, jest niewielkie,
jeeli adne z was nie naley do grupy wy-
sokiego ryzyka (hemofilicy, narkomani sto-
sujcy narkotyki doylnie, biseksualici i ho-
moseksualici). Moesz si jednak uspoko-
i, poddajc si testom. Gdyby jednak - co
jest mao prawdopodobne - okazao si, e
wyniki testw bd pozytywne, naley podda
si natychmiastowemu leczeniu, ktre moe
pomc zarwno matce, jak i dziecku (o zaka-
eniu wirusem HIV czytaj obok).
Byam zaskoczona, gdy lekarz spyta mnie,
czy chc si podda testowi na obecno
HIV- nie sdz, bym naleaa do grupy
wysokiego ryzyka.
B
adania w kierunku HIV u kobiet ciar-
nych staj si coraz powszechniejsze,
bez wzgldu na to, czy w ich wczeniejszych
Szczepienia w ciy
Poniewa rnego rodzaju zakaenia mog
sta si przyczyn problemw w ciy, dobrze
jest zadba o wszystkie konieczne szczepienia
przed zajciem w ci. Wikszo szczepio-
nek, w ktrych wykorzystane s ywe formy
wirusw (w tym szczepionka trjwalentna prze-
ciw odrze, wince i ryczce oraz przeciw ospie
wietrznej), nie jest zalecana podczas ciy. Inne
szczepionki - wedug Centrum Kontroli Cho-
rb - nie powinny by podawane rutynowo, lecz
jedynie w razie potrzeby. Do tej grupy nale
szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu
wtroby typu A czy szczepienie pneumokoko-
we. Po pierwszym trymestrze bezpiecznie mo-
esz si zaszczepi przeciwko tcowi, bonicy
i wirusowemu zapaleniu wtroby typu B przy
uyciu szczepionek zawierajcych martwe lub
nieaktywne wirusy. Centrum Kontroli Chorb
zaleca rwnie kadej kobiecie w drugim i trze-
cim trymestrze ciy, by - mimo swego stanu -
podczas sezonu grypowego zaszczepia si
przeciwko grypie. Spytaj lekarza, ktre szcze-
pienia s bezpieczne podczas ciy oraz ktrych
z nich - jeli w ogle - moesz potrzebowa.
losach mona si doszuka zachowa kwa-
lifikujcych je do grup wysokiego ryzyka.
W wielu stanach USA wymaga si od lekarzy,
by proponowali poradnictwo dotyczce zaka-
enia wirusem HIV oraz zlecali kobietom ci-
arnym badania w celu wykrycia obecnoci
tego wirusa. Natomiast Amerykaskie Stowa-
rzyszenie Poonikw i Ginekologw zaleca,
by wszystkie kobiety w ciy, niezalenie od
stopnia ryzyka, przechodziy to badanie. Tak
wic nie czuj si uraona, powinna raczej si
cieszy, e twj lekarz ma na wzgldzie twoje
dobro i zaleca wykonanie bada.
P O Z I O M P R Z E C I W C I A
R Y C Z K I
Jako dziecko byam szczepiona przeciwko
ryczce, lecz prenatalne badanie krwi wy-
kazao, ze mam niski poziom przeciwcia
ryczki. Czy powinno mnie to martwi?
N
ie, ale powinna zachowa ostrono.
Szczeglnie musisz unika kontaktu
z ryczk w pierwszym trymestrze, gdy
wwczas ryzyko, e dziecko w powanym
stopniu ucierpi z powodu tej choroby, jest naj-
wiksze (patrz s. 465). (Nie jest to wcale trud-
ne, poniewa wikszo dzieci i dorosych zo-
staa zaszczepiona.) Mimo i nie zostaniesz
zaszczepiona podczas ciy, stanie si to za-
raz po porodzie, przed opuszczeniem szpitala.
Wtedy przeprowadzenie tego zabiegu bdzie
bezpieczne, nawet jeli karmisz piersi.
W I R U S O W E Z A P A L E N I E W T R O BY
T Y P U B
Jestem nosicielk taczki typu B i wa-
nie dowiedziaam si, ze jestem w ciy.
Czy moje nosicielstwo moe mie szkodli-
wy wpyw na dziecko?
F
akt, e jeste nosicielk wirusowego za-
palenia wtroby typu B (podobnie jak
okoo 40 (XX) innych kobiet w ciy), jest
pierwszym sygnaem wskazujcym, e twe-
mu dziecku nie stanie si krzywda. W za-
lenoci od wyniku testu na antygen po-
wierzchniowy wirusowego zapalenia w-
troby typu B, zostanie ci podana zarwno
immunoglobulina przeciwko WZW typu B,
jak i szczepionka przeciw tej chorobie. Le-
czenie twojego dziecka rozpocznie si w ci-
gu 12 godzin po porodzie i za pomoc im-
munoglobuliny, i szczepionki; leczenie to
niemal zawsze zapobiega rozwiniciu si
zakaenia. Tak wic upewnij si, czy twj
lekarz wie o twoim stanie i e twoje dziec-
ko bdzie stosownie leczone. W celu uzy-
skania wikszej iloci informacji na temat
zakaenia WZW - patrz s. 466.
42 N A P O C Z TK U
Z A O Z O N A W K A D K A
D O M A C I C Z N A
Od dwch lat mam zaoon wkadk do-
maciczn i wanie odkryam, e jestem
w ciy. Chcemy mie to dziecko - czy jest
to moliwe?
Z
ajcie w ci przy stosowaniu antykon-
kcepcji zawsze jest troch niepokojce,
ale to si zdarza. Prawdopodobiestwo zaj-
cia w ci z zaoon wkadk domacicz-
n wynosi mniej ni 1 na 100 przypadkw,
w zalenoci od rodzaju uytej wkadki i te-
go, czy zostaa prawidowo zaoona. Ko-
bieta, ktra zachodzi w ci, majc zaoo-
n wkadk, i nie chce ciy przerwa, ma
dwa wyjcia, ktre powinna jak najszybciej
omwi z lekarzem: pozostawienie wkad-
ki na miejscu lub jej usunicie.
To, ktre z rozwiza jest lepsze, zwykle
zaley od tego, czy w czasie badania mona
dostrzec wyranie wychodzc z szyjki ma-
cicy nitk poczon z wkadk. J eeli jej nie
wida, szanse, by cia przebiegaa w spo-
sb niezakcony mimo obecnoci wkad-
ki, s bardzo due. Po prostu wkadka zo-
staje przycinita do ciany macicy przez
powikszajcy si worek owodniowy ota-
czajcy dziecko, a podczas porodu wy-
pchnita zazwyczaj razem z oyskiem. J e-
eli jednak w okresie wczesnej ciy nitka
poczona z wkadk jest dalej widoczna,
zwiksza si ryzyko zakaenia. W takim wy-
padku szanse na bezpieczny i udany prze-
bieg ciy znacznie wzrastaj, gdy po po-
twierdzeniu zapodnienia zostanie ona jak
najszybciej usunita. J eeli tak si nie sta-
nie, istnieje due prawdopodobiestwo samo-
istnego poronienia podu, natomiast w przy-
padku usunicia wkadki ryzyko wynosi tylko
20%. J eeli nie brzmi to zbyt uspokajajco,
pamitaj, e rednia poronie we wszyst-
kich ciach szacowana jest na okoo 15-20%.
J eeli wkadka nie zostanie usunita, po-
winna by wyczulona - szczeglnie w pierw-
szym trymestrze - na wszelkie krwawienia,
skurcze lub wysok gorczk, a to ze wzgl-
du na fakt, e wkadka domaciczna moe
stwarza u ciebie wysze ryzyko pojawie-
nia si komplikacji we wczeniejszym okre-
sie ciy (patrz Cia ektopowa, s. 124 oraz
Poronienie, s. 121). W przypadku pojawie-
nia si tych objaww niezwocznie powia-
dom lekarza.
P I G U K I A N T Y K O N C E P C Y J N E
W C Z A S I E C I Y
Zaszam w ci
y
uywajc piguek anty-
koncepcyjnych. Zaywaam je jeszcze przez
ponad miesic, poniewa nie miaam poj-
cia, e jestem w ciy. Czy moe to mie ja-
kie skutki dla mojego dziecka?
N
ajlepiej, gdyby przestaa uywa do-
ustnych rodkw antykoncepcyjnych
na 3 miesice lub przynajmniej 2 normalne cy-
kle miesiczkowe przed prb zajcia w ci-
. J ednake poczcie nie zawsze czeka na
idealne warunki i od czasu do czasu zdarza
si, e kobieta zachodzi w ci, gdy zaywa
piguki. Mimo wszystkich ostrzee, ktre
przypuszczalnie przeczytaa w ulotce do-
czonej do piguek, nie ma powodu do obaw.
Statystycznie nie istnieje aden niezbity do-
wd mogcy wiadczy o zwikszonym ry-
zyku wystpowania wad rozwojowych podu
w przypadkach, gdy poczcie nastpio w okre-
sie zaywania przez matk doustnych rod-
kw antykoncepcyjnych. Omwienie tych
zagadnie z lekarzem powinno w jeszcze
wikszym stopniu rozwia twoje obawy.
R O D K I P L E M N I K O B J C Z E
W ci zaszam w czasie, gdy uywaam
rodkw plemnikobjczych wraz z kr-
kiem dopochwowym. S tosowaam t meto-
d jeszcze par razy, zanim si dowiedzia-
am, e jestem w ciy. Czy rodki chemicz-
ne mogy uszkodzi nasienie przed samym
poczciem lub pd juz po nim?
O
cenia si, e spord kobiet, ktre zacho-
dz w ci kadego roku, od 300 000
do 600 000 uywa rodkw plemnikobj-
czych w okresie poczcia i/lub w pierwszych
tygodniach ciy, zanim dowiedz si, e po-
czy dziecko. Tak wic pytanie dotyczce
skutkw dziaania rodkw plemnikobj-
czych w okresie poczcia i samej ciy jest
bardzo istotne dla wielu oczekujcych dziec-
ka par - jak rwnie tych stojcych przed ko-
niecznoci wyboru metody kontroli urodzin.
Na szczcie jak dotychczas odpowiedzi s
uspokajajce. Do tej pory nie sugerowano ni-
czego ponad luny zwizek midzy stosowa-
niem rodkw plemnikobjczych a wystpo-
waniem pewnych wad wrodzonych. Najnow-
sze i najbardziej przekonujce opracowania
nie stwierdziy wzrostu czstotliwoci wyst-
powania takich wad nawet w przypadku nie-
przerwanego uywania rodkw plemnikobj-
czych w okresie wczesnej ciy. A wic zgod-
nie z najlepszymi dostpnymi informacjami
na ten temat, zarwno ty, jak i pozostae od
299 999 do 599 999 przyszych matek (i przy-
szych ojcw) moecie odetchn - wydaje
si, e naprawd nie ma si czym martwi.
J ednake w przyszoci moesz poczu
si lepiej, jeli bdziesz stosowa inn i chy-
ba pewniejsz metod antykoncepcji. A po-
niewa naraenie embrionu czy podu na
dziaanie niepotrzebnych substancji che-
micznych nigdy nie jest dobre, powinna -
jeeli dalej uywasz rodkw plemnikobj-
czych - odpowiednio wczenie zaplanowa
przerw w ich stosowaniu w przypadku, je-
li ponownie zamierzasz zaj w ci.
R O D K I Z A W I E R A J C E
P R O G E S T E R O N
W zeszym miesicu lekarz przepisa mi
Prover w celu wywoania opniajcego
si okresu. Okazuje si, ze byam w ciiy.
U lotka ostrzega, aby ciarne kobiety ni-
gdy nie zazyway tego leku. Czy u mojego
dziecka mog wystpi wady wrodzone?
U
ywanie leku zawierajcego progeste-
ron, na przykad Provery, aczkolwiek
nie jest zalecane, nie stanowi powodu do
zmartwie. Ostrzeenia firm farmaceu-
tycznych maj na celu ochron nie tylko
ciebie, ale te ich samych: na wypadek
ewentualnych procesw sdowych. Prawd
jest, e niektre opracowania mwi o ry-
zyku (jak 1 na 1000) wystpienia pewnych
wad wrodzonych w przypadkach, gdy pd
wystawiony by na dziaanie takiego leku,
jednake ryzyko to jest tylko nieznacznie
wiksze od ryzyka wystpienia tych samych
wad w kadej innej ciy.
To, czy lek zawierajcy progesteron fak-
tycznie wywouje powstawanie pewnych
wad wrodzonych, nie jest do koca pewne.
Niektrzy lekarze uwaaj, e tylko pozor-
nie powoduje owe wady - umoliwiajc
czasem utrzymywanie obumarej ciy ko-
biecie, ktra w innym wypadku by poroni-
a. Prawdopodobnie potrzeba bdzie wielu
lat dokadnych bada nad setkami tysicy
ciarnych kobiet, aby mc definitywnie
okreli skutki dziaania (jeli w ogle ist-
niej) lekw zawierajcych progesteron na
rozwj podu. Lecz zgodnie z tym, co obec-
nie wiadomo, uwaa si, e jeli nawet pro-
gesteron jest faktycznie teratogenem (sub-
stancj mogc uszkodzi jajo podowe lub
pd), to jest to rodek o bardzo sabym
dziaaniu (patrz S pojrzenie na ryzyko z per-
spektywy, s. 80). Tak wic to zagadnienie
moesz wykreli ze swej listy obaw.
R O D K I Z A W I E R A J C E
E S T R O G E N Y
Moja matka zazywaa DES , gdy bya ze
mn w ciy. Czy moe to mie jaki wpyw
na moj ci i moje dziecko?
44 NA POCZTKU
Z
anim poznano zagroenia J akie nioso ze
sob stosowanie leku przeciwdziaajce-
go poronieniom, a zawierajcego syntetyczny
estrogen - diethylstilbestrolu (DES), ponad
milion kobiet zdyo go uy. Wynik: wiele
z ich crek urodzio si ze strukturalnymi wa-
dami drg rodnych (u wikszoci tak niewiel-
kimi, e nie maj adnego znaczenia z gine-
kologicznego i pooniczego punktu widze-
nia). Wiele z tych dzieci urodzonych przez
kobiety przyjmujce DES przekroczyo ju
wiek, w ktrym mona mie dzieci. Pozostae,
tak jak ty, jeszcze s w wieku rozrodczym -
i martwi si o wpyw, jaki owe wywoane
przez DES wady mog mie teraz na przebieg
ich ciy. Na szczcie u wikszoci kobiet
skutki te wydaj si minimalne - ocenia si,
e przynajmniej 80% spord kobiet wysta-
wionych na dziaanie DES mogo mie dzieci.
J ednake u kobiet z najpowaniejszymi
wadami zdaje si wystpowa zwikszone
ryzyko zaistnienia pewnych problemw
w okresie ciy: cia ektopowa (prawdo-
podobnie ze wzgldu na wadliw budow
jajowodw), poronienie w rodkowym try-
mestrze lub przedwczesny pord (zwykle
z powodu osabionej lub niewydolnej szyjki
macicy, ktra pod naporem rosncego po-
du moe rozewrze si przedwczenie). Ze
wzgldu na zagroenia wystpujce w tego
rodzaju komplikacjach nieodzowne jest po-
wiadomienie lekarza o tym, e bya wysta-
wiona na dziaanie DES
1
. Musisz rwnie
pamita o objawach towarzyszcych tego ro-
dzaju niefortunnym okolicznociom. W przy-
padku, gdy si pojawi, musisz natychmiast
powiadomi o tym swego lekarza.
J eeli zaistnieje podejrzenie wystpowa-
nia niewydolnoci cieniowo-szyjkowej, pod-
jte zostanie najprawdopodobniej jedno z na-
stpujcych dwch rozwiza: albo midzy
12 a 16 tygodniem ciy zaoony zostanie
1
Ze wzgldu na nieco wiksze ryzyko wyst-
powania komplikacji ciowych u kobiet, ktre
byy naraone na dziaanie DES, opiek nad ich
ci powinien nadzorowa lekarz poonik.
wok szyjki macicy szew okrny, albo b-
dzie si przeprowadza regularne badania
szyjki w celu wykrycia oznak przedwczes-
nego rozwarcia. Kiedy tylko te oznaki si
pojawi, podjte zostan dalsze dziaania
majce na celu powstrzymanie przedwczes-
nego porodu (patrz s. 35)
Y C I E N A D U Y C H
W Y S O K O C I A C H
Niepokoj si, poniewa yjemy na duej
wysokoci, a syszaam, e moe to stwarza
problemy w czasie ciy.
P
oniewa jeste przyzwyczajona do od-
dychania rzadszym powietrzem tam,
gdzie yjesz, jest mniej prawdopodobne, by
moga mie jakie kopoty spowodowane
wysokoci, ni w przypadku gdyby dopie-
ro co tam si przeprowadzia po, powiedzmy,
trzydziestu latach przebywania na poziomie
morza. I chocia u kobiet yjcych na duych
wysokociach w bardzo niewielkim stopniu
zwiksza si moliwo rozwinicia takich
komplikacji ciowych, jak nadcinienie i za-
trzymanie wody oraz nieco mniejsza od prze-
citnej masa noworodka, to poprzez dobr
opiek prenataln skojarzon z wasnym roz-
sdnym postpowaniem (przestrzeganie die-
ty, utrzymywanie odpowiedniej wagi, absty-
nencja, jeli idzie o alkohol i narkotyki)
mona zagroenia te znacznie zminimalizo-
wa. Podobnie ma si rzecz z unikaniem przez
ciebie palenia tytoniu, jak rwnie samego
przebywania w towarzystwie osb palcych.
Palenie, ktre odbiera dziecku tlen i unie-
moliwia optymalny rozwj na kadej wy-
sokoci, zdaje si powodowa jeszcze wik-
sze szkody w przypadku duych wysokoci,
zmniejszajc wicej ni dwukrotnie redni
mas nowo narodzonego dziecka. Forsowne
wiczenia mog rwnie pozbawi twoje
dziecko tlenu, dlatego te warto zdecydowa
si na energiczny spacer zamiast mczcego
biegu i (dotyczy to oczywicie wszystkich
ciarnych kobiet) przerwa go przed poja-
wieniem si objaww wyczerpania.
I chocia ty powinna poradzi sobie z du-
wysokoci bez wikszych kopotw, to
jednak u kobiet przyzwyczajonych do ycia
na niszych wysokociach mog wystpi
w czasie ciy trudnoci z przystosowaniem
si do warunkw panujcych na wysoko-
ciach o wiele wyszych od poziomu mo-
rza. Niektrzy lekarze sugeruj wrcz odo-
enie wyjazdu na tereny wysokogrskie a
do okresu po porodzie (patrz s. 218). Oczy-
wicie wykluczone s te wszelkie prby
wspinaczki i zdobywanie szczytw.
R E L I G I J N E O G R A N I C Z E N I A
O P I E K I M E D Y C Z N E J
Ze wzgldu na moje pogldy religijne je-
stem przeciwna pomocy medycznej. Doty-
czy to w szczeglnoci ciy, ktra jest pro-
cesem naturalnym. Jednak moje we-
wntrzne przewiadczenie mwi mi, ze to
moe by niebezpieczne.
M
asz racj - to moe by niebezpiecz-
ne. Cia jest co prawda procesem
naturalnym, ale rwnoczenie takim, ktry
bez odpowiedniej opieki medycznej moe
by ryzykowny zarwno dla matki, jak i dla
dziecka - a ty musisz zdecydowa, czy war-
to takie ryzyko podejmowa. Czy chcesz
poza swym ryzykiem osobistym podejmo-
wa rwnie ryzyko prawne, jeeli twemu
dziecku przytrafi si co, czemu moga za-
pobiec dziki opiece prenatalnej? Niektre
sdy obarczaj matki odpowiedzialnoci
za ich postpowanie mogce przyczyni si
do uszkodzenia podu. Nie sdz, by twoje
wewntrzne przewiadczenie negowao
wano zasad religijnych, gdy podpowia-
da ci, e to raczej ludzkie ycie - nie tylko
twoje, lecz rwnie twego najdroszego
dziecka - jest tutaj stawk.
Na koniec moe warto jeszcze doda, e
prawie adne przekonania religijne nie s
sprzeczne z dobr i bezpieczn opiek
poonicz. Porozmawiaj o swych przeko-
naniach z dwoma lub trzema rozsdnymi
lekarzami. Bardzo moliwe, e znajdziesz
lekarza lub poon, ktrzy bd w stanie
bezpiecznie poczy twoje zasady religij-
ne z dobr opiek medyczn by moe przy
pomocy twojego duchownego.
W Y W I A D R O D Z I N N Y
Niedawno odkryam, ze i moja matka, i jed-
na z jej sistr straciy dzieci wkrtce po ich
urodzeniu. Nikt nie wie dlaczego. Czy mo-
goby to przydarzy si mnie?
Z
wykle ukrywao si rodzinne historie
zwizane z chorob lub mierci nie-
mowlt, tak jakby strata dziecka bya po-
wodem do wstydu. Obecnie zdajemy ju
sobie spraw, e dokadne zbadanie histo-
rii wczeniejszych pokole moe pomc
ochroni obecne. Chocia mier dwjki
dzieci w podobnych okolicznociach moe
by wycznie przypadkowa, to rozsd-
ny wydaje si jednak pomys spotkania
z konsultantem genetycznym lub specjali-
st z zakresu medycyny matczyno-podo-
wej w celu uzyskania porady. Twj lekarz
bdzie zapewne mg poleci ci takich spe-
cjalistw.
Kada para, nie dysponujca informa-
cjami na temat moliwych wad dziedzicz-
nych w ich rodzinach, uczyniaby mdrze,
starajc si jak najwicej o tym dowiedzie,
przepytujc na przykad starszych czon-
kw swych rodzin. Poniewa w przypad-
kach wielu wad dziedzicznych moliwa jest
diagnostyka prenatalna, posiadanie takich
dodatkowych informacji odpowiednio
wczeniej pozwala zapobiega pewnym
problemom, zanim si jeszcze pojawi,
bd w przypadku, gdy ju istniej - podej-
mowa waciwe leczenie.
46 NA POCZTKU
W naszej rodzinie byo kilkoro dzieci, ktre
po porodzie wydaway si zdrowe, a pniej
zaczy coraz czciej chorowa i w kocu
umieray we wczesnym dziecistwie. Czy
powinnam si tym martwi?
W
rd gwnych przyczyn chorb i mier-
ci niemowlt w pierwszych paru dniach
lub tygodniach ycia wymieni mona wro-
dzone wady metaboliczne. U dzieci urodzo-
nych z tego rodzaju defektem genetycznym
wystpuje brak jakiego enzymu lub innej
substancji chemicznej, uniemoliwiajcy
metabolizm okrelonego skadnika pokar-
mowego (ktrego - zaley od tego, jakiego
hormonu brakuje). J ak na ironi - ycie
dziecka staje si zagroone z chwil, gdy
tylko rozpocznie si karmienie.
Na szczcie wikszo tego rodzaju za-
burze mona rozpozna prenatalnie lub za-
raz po porodzie, po czym z powodzeniem je
leczy. Obecnie dostpne s testy w kierun-
ku trzydziestu chorb neonatalnych, moli-
wych do przeprowadzenia tu po porodzie
(przy czym badania te nie s wykonywane
rutynowo i rodzice musz konkretnie o nie
poprosi; patrz s. 286). Istniej dowody, e
wczesne rozpoznanie i interwencja lekarska
moe wiele zmieni w prognozach dla tych
chorb. Tak wic moesz uwaa, e masz
duo szczcia, poniewa wczeniej dyspo-
nujesz informacj o tych rodzinnych przy-
padkach, i teraz powinna koniecznie zapozna
z ni swego lekarza, a take - jeli jest to za-
lecane - pracownika poradni genetycznej.
P O R A D N I C T W O G E N E T Y C Z N E
Cigle si martwi o to, ze mog mie jaki
problem na podou genetycznym i nic
o nim nie wiedzie. Czy powinnam si zgo-
si do poradni genetycznej?
P
rawdopodobnie kady z nas ma przy-
najmniej jeden gen odpowiedzialny za
zaburzenia o podou genetycznym. Ponie-
wa na szczcie wikszo takich chorb
wymaga pasujcej do siebie pary genw:
jednego od matki i jednego od ojca, zwykle
nie wystpuj one u ich dzieci. J edno lub
oboje rodzice mog zosta przebadani pod
ktem takich schorze przed ci lub w cza-
sie jej trwania. Lecz przeprowadzenie tych
bada ma sens tylko wtedy, jeli zachodzi
wysze ni przecitne prawdopodobiestwo,
e oboje rodzice s nosicielami okrelonej
choroby. Wskazwka ma czsto charakter
etniczny lub geograficzny. Na przykad
ostatnio zalecano, by wszyscy przedstawi-
ciele rasy kaukaskiej grupy etnicznej byli
badani pod ktem zwknienia torbielowa-
tego (gdy zmutowane geny odpowiedzial-
ne za to schorzenie posiada 1 na 25 osb
pochodzcych z Europy, a nalecych do tej
rasy). ydowskie pary, ktrych przodkowie
przybyli z Europy Wschodniej, powinny
zosta przebadane pod ktem choroby Tay-
-Sachsa czy choroby Canavana. (Pierwsza
z tych chorb zdarza si take w innych gru-
pach etnicznych, takich jak Amerykanie po-
chodzenia irlandzkiego, potomkowie fran-
cuskich osadnikw ze stanu Luizjana czy
Kanadyjczycy pochodzenia francuskiego).
Podobnie czarnoskre pary powinny zosta
przebadane w kierunku niedokrwistoci sier-
powato-krwinkowej, a osoby pochodzce
z obszaru rdziemnomorskiego - w kie-
runku talasemii (dziedzicznej formy niedo-
krwistoci). Badanie zwykle zalecone zo-
stanie jednemu z rodzicw; badanie drugie-
go staje si konieczne dopiero wtedy, gdy
wynik pierwszego badania jest pozytywny.
Choroby, ktre mog by przenoszone
przez pojedynczy gen pochodzcy od jed-
nego z rodzicw, ktry jest nosicielem (takie
jak na przykad hemofilia) lub jest dotkni-
ty dan chorob (na przykad plsawic
Huntingtona), zazwyczaj wczeniej zama-
nifestoway swoj obecno w rodzinie,
lecz informacja o tych przypadkach by
moe nie jest rozpowszechniona wrd two-
ich krewnych. Z tego wanie powodu tak
wane jest przechowywanie wszelkich in-
formacji dotyczcych historii zdrowotnej
danej rodziny.
Na szczcie wikszo rodzicw ocze-
kujcych narodzenia dziecka znajduje si
w grupie niskiego ryzyka przekazania ja-
kich wad genetycznych i nie musi nigdy
odwiedza poradni genetycznej. Zwykle po-
onik w rozmowie z dan par poruszy pod-
stawowe zagadnienia genetyczne, a w razie
zaistnienia potrzeby dokadniejszej konsul-
tacji odele do specjalistw z zakresu gene-
tyki lub medycyny matczyno-podowej. Do-
tyczy to:
par, u ktrych badania krwi wykazay, e
s nosicielami schorze o podou gene-
tycznym, ktre mog zosta przekazane
ich dzieciom;
rodzicw, ktrzy ju maj jedno lub wi-
cej dzieci z wrodzonymi wadami gene-
tycznymi;
par, ktre trzy lub wicej razy spotkay
przypadki poronienia;
par, ktre wiedz o przypadkach wyst-
pienia chorb dziedzicznych u swoich
przodkw. Niekiedy (jeli w gr wchodzi
na przykad zwknienie torbielowate lub
talasemia) przeprowadzenie testu DNA
rodzicw przed poczciem dziecka spra-
wia, e interpretowanie wynikw bada
podu staje si atwiejsze;
par, w ktrych jeden partner ma genetycz-
n wad (tak jak na przykad wrodzona
choroba serca);
kobiet ciarnych, u ktrych badania prze-
siewowe na obecno wad podu day wy-
nik pozytywny (patrz s. 49);
par blisko ze sob spokrewnionych; ryzy-
ko dziedziczenia chorb przez potomstwo
jest najwiksze, jeli rodzice s krewny-
mi (na przykad jak 1 do 9 u kuzynw
pierwszej linii);
kobiet powyej 35 roku ycia.
Pracownik poradni genetycznej zosta
wyszkolony, by mc, na podstawie profili
genetycznych, zapewni takim parom jak
najwiksze szanse na posiadanie zdrowego
dziecka. Moe im pomc w zastanowieniu
si, czy powinni mie dzieci, a jeli ju
oczekuj narodzin potomka, zasugerowa
przeprowadzenie odpowiednich bada pre-
natalnych.
Poradnictwo genetyczne ochronio setki ty-
sicy par z grupy wysokiego ryzyka przed roz-
pacz z powodu noszenia dziecka z powa-
nym schorzeniem. Najlepiej uda si do po-
radni genetycznej jeszcze przed poczciem,
a w przypadku osb blisko spokrewnionych,
przed lubem. Ale nawet gdy cia zostanie
potwierdzona, nie jest jeszcze za pno.
J eeli badanie wykae, e pd ma po-
wan wad, oczekujcy rodzice stan
przed podjciem decyzji, czy naley prze-
rwa ci. Cho decyzja ta naley tylko do
nich, pracownik poradni genetycznej moe
w duym stopniu pomc w jej podjciu.
(Wicej informacji znajdziesz na s. 55)
T W J S P R Z E C I W W O BE C
P R Z E R Y W A N I A C I Y
Mj mz i ja nie uznajemy przerywania
ciy. Czy tylko dlatego, ze mam 37 lat,
musi w moim przypadku by przeprowa-
dzone rozpoznanie przedporodowe?
N
ajlepszym powodem do przeprowa-
dzenia rozpoznania przedporodowego
jest to, e niemal zawsze daje ono poczucie
spokoju. Znakomita wikszo dzieci, kt-
rych matki mogyby si znale w grupie
zwikszonego ryzyka, a przeszy takie ba-
dania, dostaje wiadectwo zdrowia. I cho-
cia wiele par optuje za przerwaniem ciy
w rzadkich przypadkach, gdy wieci s ze,
to badanie moe by cenne rwnie wtedy,
gdy aborcja nie jest brana pod uwag. J eli
wykryta wada jest miertelna, rodzice maj
48 NA POCZTKU
do czasu, by przebole to jeszcze przed
narodzinami, co pniej eliminuje u nich
poczucie szoku. Gdy ujawniane s innego
rodzaju defekty, rodzice maj mono ju
na samym pocztku przygotowa si na y-
cie z dzieckiem specjalnej troski. Badania
te mog te sta si pomocne przy podej-
mowaniu decyzji, gdzie i kiedy dziecko po-
winno si narodzi. Rodzice mog take
zacz zwalcza w sobie reakcje (od-
rzucenie, uraza czy poczucie winy), ktre
pojawi si wraz z odkryciem, e ich dziec-
ko ma wad, a nie bd czeka, a po poro-
dzie te wanie odczucia nara na szwank
zwizki midzy rodzicami a dzieckiem oraz
sam zwizek pomidzy rodzicami.
Rodzice mog dowiedzie si z wyprze-
dzeniem na temat ich konkretnego przypad-
ku i przygotowa si, by mc zapewni
swemu dziecku jak najlepsze ycie. By
moe nawet odkryj, i wada jest uleczalna
jeszcze w okresie ycia podowego lub e
specjalne zabiegi w czasie porodu albo tu
po nim pozwol dziecku rozwija si nor-
malnie. Rodzice, ktrzy nie czuj si na si-
ach, by unie tak decyzj, wiedzc z gry
o moliwych zagroeniach, mog wzi
pod uwag adopcj.
Tak wic, jeli zalecana jest diagnostyka
prenatalna, to nie odrzucaj jej z gry. Poroz-
mawiaj ze swoim lekarzem, konsultantem
genetycznym lub specjalist z zakresu me-
dycyny matczyno-podowej, by pomogli ci
zrozumie rne moliwe sytuacje, zanim
podejmiesz decyzj. Co wicej, nie pozwl,
aby twj sprzeciw wobec przerywania ci-
y pozbawi ciebie i twych lekarzy wielu
potencjalnie cennych informacji.
D iagnostyka prenatalna
C
zy to chopiec czy dziewczynka?
Czy bdzie miaa blond wosy jak
babcia i zielone oczy dziadka? Gos
taty i plastyczn smykak mamy, a moe -
o nie! - odwrotnie? Liczba pyta stawia-
nych w czasie ciy o wiele przewysza
liczb odpowiedzi, dajc tym samym fra-
pujcy materia do debat toczonych przez
dziewi miesicy podczas obiadw, do s-
siedzkich spekulacji i biurowych zakadw.
J ednake jest jedna kwestia, ktra nie sta-
nowi tematu adnych miesznych zakadw.
Wikszo rodzicw waha si, czy w ogle
j porusza: Czy z moim dzieckiem wszyst-
ko jest w porzdku?" Do niedawna odpo-
wiedzi na to pytanie mona byo udzieli
dopiero przy porodzie. Obecnie mona na
nie (do pewnego stopnia) odpowiedzie ju
pierwszym trymestrze, dziki diagnostyce
prenatalnej.
Ze wzgldu na nieodczne zagroenia,
jakkolwiek mae by one byy, diagnostyka
prenatalna nie jest dla kadego. Wikszo
rodzicw dalej bdzie gra w oczekiwanie
ze szczliwym przewiadczeniem co do
ogromnych szans na to, e ich dzieci s na-
prawd w porzdku". Ale dla tych, dla kt-
rych obawy s czym wicej ni normalnym
zdenerwowaniem przyszych rodzicw,
korzyci wynikajce z diagnostyki prenatal-
nej mog o wiele bardziej przewyszy
wszelkie zagroenia. Do kobiet bdcych
potencjalnymi kandydatkami do przepro-
wadzenia diagnostyki prenatalnej nale te,
ktre:
Maj ponad 35 lat.
Nale do rodziny, w ktrej wystpoway
choroby genetyczne i/lub nosiciele takich
chorb.
Same maj choroby o podou genetycz-
nym (takie jak zwknienie torbielowate
lub wrodzona wada serca).
Przeszy infekcje (takie jak ryczka lub
toksoplazmoza), mogce spowodowa
uszkodzenie okooporodowe.
Od czasu poczcia wystawione byy na
dziaanie substancji, ktre wedug nich
mogy by szkodliwe dla ich rozwijajce-
go si dziecka (konsultacja z lekarzem
moe pomc w ustaleniu, czy w danym
przypadku diagnoza prenatalna jest uza-
sadniona).
Uprzednio miay nieudane cie i dzieci
z urazami okooporodowymi.
Uzyskay pozytywny wynik prenatalnych
bada przesiewowych
BA D A N I A P R Z E S I E W O W E
P
oniewa niektre badania z dziedzi-
ny diagnostyki prenatalnej wi si
z potencjalnym ryzykiem, wikszo
kobiet najpierw przechodzi badania przesie-
wowe, nim podjta zostanie decyzja o prze-
prowadzeniu rozpoznania prenatalnego.
Podczas gdy cz lekarzy oferuje te bada-
nia kobietom powyej 35 roku ycia lub
tym, ktre nale do grup wysokiego ryzy-
ka, pozostali lekarze zalecaj, by pominy
one te badania i od razu podday si biopsji
kosmwki lub amniopunkcji. Bardziej po-
pularne badania przesiewowe to test potrj-
ny (badanie alfafetoproteiny w surowicy
krwi matki, zawsze przeprowadzane w dru-
gim trymestrze ciy) i badanie ultrasono-
graficzne (najczciej przeprowadzane w dru-
gim trymestrze, ale moe by dokonane take
wczeniej lub pniej). Badania przesiewo-
we w pierwszym trymestrze to obiecujca
nowa oferta, ktra nie jest jeszcze po-
wszechnie dostpna, lecz naukowcy i leka-
rze maj nadziej, e wkrtce wczesne prze-
prowadzanie bada przesiewowych stanie
si standardem w opiece medycznej.
W P I E R W S Z Y M T R Y M E S T R Z E
P
rzeprowadzane w pierwszym trymestrze
badanie przesiewowe w kierunku ze-
spou Downa skada si z badania ultraso-
nograficznego w celu stwierdzenia, czy na
karku podu zbiera si nadmiar pynu (zgru-
bienie fadu karkowego) oraz badania krwi
w celu sprawdzenia, czy poziomy biaek
osocza A i hCG - dwch hormonw wytwa-
rzanych przez pd i przekazywanych do
krwiobiegu matki - s wysokie. (Naukow-
cy badaj take, czy wykazywany ultraso-
nografem brak koci nosowej rwnie moe
oznacza zwikszone prawdopodobiestwo
wystpienia zespou Downa.) Kobietom,
u ktrych wyniki s nieprawidowe, zapro-
ponowana zostanie amniopunkcja.
K iedy s wykonywane? Midzy 10 a 14
tygodniem ciy.
J ak s prz eprowadz ane? Zarwno bada-
nie ultrasonograficzne (patrz s. 49), jak
i badanie krwi s prostymi zabiegami.
W D R U G I M T R Y M E S T R Z E
TEST POTRJ NY
T
est potrjny to proste badanie krwi, kt-
rego zadaniem jest sprawdzenie trzech
hormonw wytwarzanych przez pd, a prze-
kazywanych do krwiobiegu matki: alfafeto-
proteiny (AFP), hCG (ludzkiej gonadotro-
piny kosmwkowej) i estriolu. Niektrzy
lekarze badaj take poziom innego hormo-
nu, inhibiny-A, jednak wikszo nadal po-
lega na wynikach testu potrjnego. (Na-
50 NA POCZTKU
ukowcy s w trakcie poszukiwania innych
substancji znajdujcych si we krwi matki,
ktre prawdopodobnie bdzie mona doda
do listy tych, ktre sprawdza si podczas ba-
dania krwi w celu poprawienia wykrywal-
noci wad wrodzonych.) Podwyszone po-
ziomy alfafetoproteiny w surowicy krwi
matki mog oznacza wad cewy nerwowej
u dziecka, tak jak na przykad rozszczep
krgosupa tylny (deformacja krgosupa)
1
.
Nieprawidowo niskie poziomy sugeruj
zwikszone ryzyko wystpienia zespou
Downa i innych wad chromosomowych.
Test potrjny nie moe stwi erdzi wad
wrodzonych, lecz jedynie wykaza, e ist-
nieje wiksza moliwo ich wystpienia.
A poniewa jest to tylko badanie przesie-
wowe, kady nieprawidowy wynik ozna-
cza, e naley przeprowadzi dalsze bada-
nia. W rzeczywistoci bowiem wskanik
faszywie pozytywnych wynikw w bada-
niach przesiewowych jest bardzo wysoki.
Tylko 1 lub 2 z 50 kobiet, ktre miay nie-
prawidowo wysoki odczyt, bdzie faktycz-
nie nosia dziecko z wad. Dalsze badania
przeprowadzone u pozostaych 48 wyka,
e podwyszone poziomy MSAFP wynika-
j z tego, i jest wicej ni jeden pd, e
pd jest kilka tygodni starszy lub modszy,
ni pocztkowo sdzono, lub e wynik te-
stu jest zwyczajnie bdny. J eli kobieta
nosi jedno dziecko, a badanie ultrasonogra-
fem potwierdzi wiek ciy, to jako kolejn
przeprowadza si amniopunkcj.
K iedy jest wykonywane? Midzy 15 a 18
tygodniem ciy. Wyniki otrzymuje s za-
zwyczaj w cigu tygodnia.
C z y jest bez piecz ne? Poniewa do testu
potrjnego potrzebna jest jedynie prbka
1
Badania wykazuj, e ryzyko urodzenia
dziecka z wad cewy nerwowej mona znacznie
obniy, jeli matka przyjmuje preparaty wita-
minowe dla kobiet w ciy zawierajce kwas fo-
liowy przed zajciem w ci i podczas pierw-
szych jej tygodni.
krwi, nie wie si z nim adne niebezpie-
czestwo. Najwiksze ryzyko jest takie, e
faszywy wynik pozytywny doprowadzi do
nastpnych zabiegw stwarzajcych ju
pewne zagroenie - oraz, w rzadkich przy-
padkach, do poronienia terapeutycznego ze
wskaza medycznych lub wypadkowego
poronienia normalnego podu. Zanim za-
czniesz si zastanawia nad podjciem ja-
kichkolwiek krokw na podstawie wynikw
bada prenatalnych, przypilnuj, by do-
wiadczony lekarz lub konsultant genetycz-
ny przyjrza si wynikom. Gdyby miaa
jakie wtpliwoci, zwr si o opini do
innego rda.
U L T R A S O N O G R A F I A
W
prowadzenie ultrasonografii sprawi-
o, e poonictwo jest bardziej pre-
cyzyjn dziedzin wiedzy, a cia wydarze-
niem duo mniej stresujcym dla wielu przy-
szych rodzicw. Poprzez wykorzystanie fal
dwikowych o tak wysokiej czstotliwoci,
e nie s syszalne dla ludzkiego ucha, za po-
moc ultrasonografii moliwa jest wizuali-
zacja i badanie" podu bez uycia promieni
rentgenowskich. Chocia ultrasonografia oka-
zuje si do dokadna w przypadku wik-
szoci zastosowa, diagnozowanie wad wro-
dzonych moe niekiedy dostarczy faszywie
negatywnych wynikw (odnosi si wraenie,
e wszystko jest w porzdku, a w rzeczywi-
stoci nie jest) oraz faszywie pozytywnych
(wyglda na to, e jest jaki problem, gdy
tymczasem go nie ma).
USG I stopnia jest zwykle wykonywane
w celu okrelenia wieku ciy i wykonuje si
je przed 12 tygodniem. Natomiast dokad-
niejsze USG - II stopnia - w celu bardziej
specjalistycznej oceny podu przeprowadza-
ne jest zwykle midzy 18 a 22 tygodniem ci-
y. Poza okrelaniem wieku ciy i sprawdza-
niem, czy nie wystpuj jakie nieprawido-
woci, ultradwiki mog by wykorzysty-
wane do:
Okrelenia przyczyny krwawienia we
wczesnej lub bardziej zaawansowanej
ciy.
Zlokalizowania wkadki rdmacicznej,
ktra bya zaoona przed poczciem.
Zlokalizowania podu przed biopsj ko-
smwki lub amniopunkcj.
Okrelenia stanu podu, jeli przeprowa-
dzone w 14 tygodniu badanie za pomoc
urzdzenia Dopplera nie wykazao bicia
serca lub jeli w 22 tygodniu ruchy podu
nie s wyczuwalne.
Okrelenia, czy matka nosi wicej ni jed-
no dziecko.
Zmierzenia iloci pynu owodniowego.
J eli rozrost macicy jest nieprawidowy,
sprawdzenia, czy nie ma miniakw.
Zmierzenia podu, gdy brany jest pod
uwag wczeniejszy pord lub gdy pord
si opnia.
Wykrycia zmian szyjki macicy, ktre mo-
g wskazywa na przedwczesny pord.
Okrelenie uoenia, wielkoci, dojrzao-
ci lub ewentualnych nieprawidowoci
oyska.
Oceny stanu podu na podstawie obser-
wacji jego aktywnoci, ruchw oddecho-
wych oraz objtoci pynu owodniowego
(patrz s. 321).
Potwierdzenia pooenia miednicowego
lub innych nietypowych pooe podu
i ppowiny przed majcym nastpi po-
rodem.
K iedy jest wykonywane? W kadym okre-
sie ciy, w zalenoci od wskaza.
J ak jest wykonywane? Badanie mona
wykona przez brzuch lub przez pochw,
czasami, gdy zajdzie taka potrzeba, lekarz
moe przeprowadzi ultrasonografi na oba
sposoby. Zabiegi s krtkie (od 5 do 30 mi-
nut) i bezbolesne, z wyjtkiem przeprowa-
dzanego w pierwszym trymestrze badania
przezbrzusznego, do ktrego wykonania
konieczny jest peen pcherz, co powoduje
pewien dyskomfort u badanej.
Podczas badania przysza matka ley na
plecach. W badaniu przezbrzusznym nagi
brzuch kobiety zostaje pokryty warstw olej-
ku lub elu, ktra ma poprawi przewodze-
nie dwiku, nastpnie wolno przesuwany
jest po powierzchni brzucha przetwornik.
W przypadku badania transwaginalnego
przetwornik wprowadzany jest do pochwy.
W obydwu sposobach badania urzdzenie
rejestruje echo fal dwikowych w momen-
cie, gdy odbijaj si od czci ciaa dziecka.
Z pomoc technika lub lekarza moesz roz-
rni bijce serce, krgosup, gow, ra-
miona i nogi. Moe nawet uda ci si ujrze
swe dziecko w chwili, gdy ssie palec.
W wikszoci przypadkw moesz otrzy-
ma zdjcie" swojego dziecka, nagranie na
kasecie wideo lub trjwymiarowy obraz
komputerowy do pokazania przyjacioom
i rodzinie. Obecnie obrazy s coraz wyra-
niejsze, tote nawet osoby nie bdce eks-
pertami (jak na przykad rodzice) s w sta-
nie np. odrni gow od poladkw. Cz-
sto rwnie daje si rozrni narzdy
pciowe i mona domyli si pci dziecka,
chocia bez stuprocentowej pewnoci (je-
eli nie chcesz pozna pci swojego dziec-
ka, powiedz o tym wczeniej lekarzowi).
C z y jest bez piecz ne? W cigu wielu lat
stosowania klinicznego i w celach badaw-
czych nie stwierdzono adnych znanych za-
groe, wrcz przeciwnie - cae mnstwo
korzyci pyncych z uywania USG. Wie-
lu lekarzy rutynowo zleca przeprowadzenie
USG przynajmniej raz w czasie trwania ci-
y. J ednake wikszo ekspertw coraz
powszechniej zaleca, by wykorzystywa
ultradwiki w czasie ciy tylko w przy-
padkach, dla ktrych istniej uzasadnione
wskazania.
52 NA POCZTKU
Ostatnio przeprowadzone badania wyka-
zuj, e w rzeczywistoci pd moe sysze
wysoki dwik wytwarzany przez ultraso-
nograf. Prawdopodobnie fale dwikowe
z tego urzdzenia uderzaj" jego ucho z cz-
stotliwoci porwnywaln do najwyszych
dwikw fortepianu. Syszenie ich nie wy-
rzdza dziecku adnej krzywdy, lecz moe
stymulowa jego zmysy na tyle, e podczas
badania bdzie si porusza. A poniewa
dwik jest miejscowy, wystarczy, e pd
poruszy gow, by go unikn.
BA D A N I A D I A G N O S T Y C Z N E
O
prcz ultrasonografii (ktra moe
by wykorzystywana zarwno do
bada przesiewowych, jak i diagno-
stycznych) istnieje wiele innych sposobw
diagnostyki prenatalnej, ktre mog ci by za-
oferowane podczas ciy. Dwa najpopularniej-
sze z nich to biopsja kosmwki i amniopunkcja.
BI O P S J A K O S M O W K I
P
oniewa biopsja kosmwki jest prze-
prowadzana w pierwszym trymestrze,
moe wczeniej da wyniki (oraz, jake cz-
sto, uczucie spokoju) ni amniopunkcja, kt-
ra zwykle przeprowadzana jest po 16 tygo-
dniu ciy. Wczesne diagnozowanie jest tak-
e pomocne dla tych, ktrzy bior pod uwag
przerwanie ciy, gdy dzieje si co zego.
Sdzi si, e dziki biopsji kosmwki b-
dzie mona w kocu faktycznie wykrywa
wszystkie 38(X) zaburze powodowanych
przez wadliwe geny lub chromosomy. W przy-
szoci umoliwi ona prawdopodobnie le-
czenie i korekcj wielu z tych schorze jesz-
cze w macicy. Obecnie biopsja kosmwki
przydatna jest do wykrywania tylko takich
zaburze, dla ktrych istnieje ju techno-
logia badawcza, jak na przykad zesp
Tay-Sachsa, anemia sierpowato-krwinkowa,
wikszo zwknie torbielowatych i zesp
Downa. Biopsja kosmwki nie moe suy
do wykrywania wad cewy nerwowej czy in-
nych wad anatomicznych. Badanie w kie-
runku poszczeglnych chorb (oprcz ze-
spou Downa) wykonywane jest zwykle
wwczas, gdy dana choroba wystpia ju
wczeniej w rodzinie lub gdy wiadomo, e
rodzice s nosicielami. Wskazania do prze-
prowadzenia badania s takie same jak
w przypadku amniopunkcji. W niektrych
przypadkach konieczne moe by przepro-
wadzenie zarwno biopsji kosmwki, jak
i amniopunkcji (patrz s. 53).
K iedy jest wykonywana? Midzy 10 a 13
tygodniem ciy.
J ak jest wykonywana? Biopsja kosmwki
jest najczciej przeprowadzana w szpitalu.
W zalenoci od pooenia oyska, prbka ko-
mrek pobierana jest przez pochw i szyj-
k (biopsja przezszyjkowa) albo za pomoc
igy wprowadzonej przez powoki brzuszne
(biopsja przezbrzuszna). aden z zabiegw nie
jest cakowicie bezbolesny, dolegliwoci wa-
haj si od bardzo agodnych do powanych.
W zabiegu przezszyjkowym ciarna le-
y na stole zabiegowym, podczas gdy du-
ga, cienka rurka wprowadzana jest przez
pochw do macicy. Korzystajc z pomocy
USG, lekarz umieszcza rurk pomidzy wy-
cik a kosmwk macicy - bon podo-
w, ktra ostatecznie uformuje oysko od
strony podu. Prbki kosmkw (przypomi-
najcych palce wypustek kosmwki) s
wtedy odcinane lub odsysane dla dalszych
bada diagnostycznych.
W przypadku biopsji przezbrzusznej pa-
cjentka rwnie ley na plecach na stole za-
biegowym. USG zostaje uyte do okrelenia
pooenia oyska i obejrzenia cian macicy,
a nastpnie, by pomc lekarzowi znale
bezpieczne miejsce, w ktre mona wprowa-
dzi ig. Cigle pod kontrol USG iga pro-
wadzca zostaje przez brzuch i cian maci-
cy wprowadzona w brzeg oyska, po czym
wsza iga, suca do pobierania prbek,
zostaje wsunita w ig prowadzc. Nastp-
nie obraca si ni i przesuwa w przd i w ty
okoo 15-20 razy i wyciga z prbk kom-
rek przeznaczonych do dalszego badania.
J ako e kosmki kosmwki s pochodze-
nia podowego, badanie ich moe dostar-
czy kompletny obraz struktury genetycz-
nej rozwijajcego si podu. Wyniki bada-
nia s znane w cigu 3 do 5 dni.
C z y jest bezpieczna? Cho jak na razie
z wikszoci bada wynika, e biopsja ko-
smwki jest bezpieczna, a jej wyniki wiary-
godne, zabieg ten niesie ze sob nieznacz-
nie wiksze ryzyko ni amniopunkcja, moe
w niewielkim stopniu zwikszy prawdopo-
dobiestwo poronienia oraz czy si go
/ wyodrbnionymi przypadkami deforma-
cji koczyn. J ednak najczciej okazuje si,
i to brak dowiadczenia u osoby przepro-
wadzajcej badanie zdaje si by przyczy-
n tych rzadkich komplikacji. Zagroenia te
naley porwna z korzyciami pyncymi
/ wczesnej diagnozy prenatalnej dziki
biopsji kosmwki. Aby zmniejszy ryzyko
wice si z tym badaniem, wybierz oro-
dek cieszcy si dobr renom oraz pocze-
kaj, a minie 10 tydzie ciy.
Po przeprowadzonej biopsji kosmwki
moe czasami wystpi krwawienie z pochwy,
co nie powinno jednak stanowi powodu do
zmartwie, chocia zawsze naley o tym po-
informowa lekarza. Twj lekarz powinien
rwnie wiedzie, czy krwawienie trwa przez
trzy dni, czy duej. Poniewa wystpuje tak-
e niewielkie zagroenie infekcj, pamitaj,
by powiadomi o kadej gorczce, ktra poja-
wi si w pierwszych paru dniach po zabiegu
1
.
1
Poniewa istnieje potencjalna moliwo
przedostania si czerwonych ciaek krwi podu do
ukadu krenia matki, niektrzy lekarze uwaa-
14, e kobietom z grup krwi Rh- powinno si
Ze wzgldu na fakt, e wiele kobiet po
tym zabiegu jest fizycznie i emocjonalnie
bardzo wyczerpanych (nie jest tu czym nie-
zwykym pjcie do ka i dugi sen) za-
zwyczaj zaleca si, by majce podda si
zabiegowi kobiety ju wczeniej zapewniy
sobie transport po jego wykonaniu i nie pla-
noway adnych innych zaj na reszt dnia.
A M N I O P U N K C J A
K
omrki podowe, zwizki chemiczne
i mikroorganizmy w pynie owodnio-
wym otaczajcym pd dostarczaj szerokie-
go zakresu informacji dotyczcych nowej isto-
ty ludzkiej - jej struktury genetycznej, sta-
nu zdrowia, a take stopnia rozwoju. Mo-
liwo pobrania i przebadania tego pynu
poprzez amniopunkcj sprawia, e staa si
ona jednym z najwaniejszych bada pre-
natalnych. Amniopunkcja z dokadnoci
ponad 99% wykazuje lub - co zdarza si
znacznie czciej - wyklucza zesp Dow-
na. J ej przeprowadzenie zalecane jest, gdy:
Matka ma ponad 35 lat. Od 80 do 90%
wszystkich amniopunkcji wykonywane jest
wycznie z powodu zaawansowanego wie-
ku matki, przede wszystkim w celu usta-
lenia, czy u podu wystpuje zesp Dow-
na, ktry czciej si zdarza wrd dzieci
matek starszych. (Bardziej zaawansowane
badania przesiewowe, obecnie udoskona-
lane przez naukowcw, mog w najbli-
szej przyszoci wykluczy potrzeb prze-
prowadzania amniopunkcji, kiedy jedy-
nym powodem do jej wykonania jest wiek.)
Para ma ju dziecko z nieprawidowoci
chromosomaln, tak jak zesp Downa,
lub zaburzeniem metabolicznym, takim
jak zesp Huntera.
Para ma ju dziecko lub bliskiego krew-
nego z uszkodzeniem ukadu nerwowego.
przed wykonaniem biopsji kosmwki podawa
immunoglobulin, zwan globulin anty-D.
54 NA POCZTKU
Powikania zwizane z amniopunkcj
Chocia powikania takie s rzadkie, ocenia swojego lekarza. Istniej due szanse, e wy-
si, e w przypadku 1 zabiegu na 100 po jego ciek po paru dniach ustanie, jednake odpoczy-
zakoczeniu moe wystpi odpywanie pynu nek w ku oraz dokadna obserwacja s zale-
owodniowego. J eeli zauwaysz wodnist wy- cane do czasu, gdy to nie nastpi,
dzielin z pochwy, natychmiast zgo si do
Matka jest nosicielk zwizanej z chromo-
somem wady genetycznej, takiej jak hemo-
filia (w ktrej przypadku ryzyko przekaza-
nia jej przez matk kademu z majcych
narodzi si synw wynosi 50%). W przy-
padku hemofilii za pomoc anmiopunkcji
mona rozpozna pe dziecka oraz wyka-
za, czy odziedziczyo ono wadliwy gen.
Oboje rodzice s nosicielami autosomal-
nej recesywnej choroby dziedzicznej, ta-
kiej jak choroba Tay-Sachsa lub niedo-
krwisto sierpowato-krwinkowa, i w zwiz-
ku z tym naraeni s na ryzyko (jak 1 do 4)
posiadania dotknitego t chorob dziecka.
Wiadomo, e u jednego z rodzicw wy-
stpuje plsawica Huntingtona, ktra jest
przenoszona poprzez autosomalne dzie-
dziczenie cechy dominujcej, stwarzajc
tym samym ryzyko odziedziczenia tej cho-
roby przez dziecko w stosunku jak 1 do 2.
Zaistnieje podejrzenie o toksoplazmoz,
rumie zakany lub inne infekcje.
Wyniki bada (zwykle testu potrjnego
lub USG) okazuj si nieprawidowe
i przebadanie pynu owodniowego jest
konieczne w celu okrelenia, czy stan po-
du rzeczywicie wykazuje jakie niepra-
widowoci.
Konieczne jest okrelenie stopnia rozwo-
ju puc podu (ktre jako jeden z ostatnich
organw zaczynaj funkcjonowa samo-
dzielnie).
K iedy jest wykonywana? Diagnostyczna
amniopunkcja wykonywana jest zwykle
midzy 16 a 18 tygodniem ciy, czasem
nawet ju w 14, a czasem dopiero w 20 ty-
godniu. Badania nad przeprowadzonymi
wczeniej amniopunkcjami (czyli midzy
11 a 14 tygodniem ciy) jak na razie wyka-
zuj, e znacznie zwiksza si liczba kom-
plikacji. Wyniki testu s zwykle dostpne
po tygodniu. Amniopunkcj mona rwnie
wykonywa w ostatnim trymestrze w celu
ustalenia stopnia rozwoju puc podu.
J ak jest wykonywana? Po przebraniu si
ciarna zostaje uoona na stole badaw-
czym w pozycji na plecach, a jej ciao przy-
kryte tak, by widoczny by tylko brzuch.
Pd i oysko zostaj nastpnie zlokalizo-
wane za pomoc USG, tak by lekarz w trak-
cie zabiegu mg je bezpiecznie omin.
Brzuch smaruje si roztworem antysep-
tycznym, a niekiedy znieczula si miejsco-
wo rodkiem podobnym do uywanej przez
stomatologw nowokainy. (Poniewa za-
strzyk znieczulajcy jest rwnie bolesny jak
samo przejcie igy amniopunkcyjnej, wik-
szo lekarzy go pomija.) Nastpnie duga
iga zostaje wprowadzona poprzez ciany
brzucha do macicy, po czym pobiera si nie-
wielk ilo pynu owodniowego z worka
otaczajcego pd. (Pd wytwarza dodat-
kow ilo pynu owodniowego w miejsce
tego, ktry zosta pobrany.)
Ograniczone ryzyko uszkodzenia podu
w tej fazie zabiegu jest jeszcze bardziej
zmniejszone poprzez stosowanie jed-
noczesnej obserwacji USG. Przed zabie-
giem, trwajcym nie duej ni p godziny,
sprawdza si u matki i podu ttno, cinie-
nie i inne parametry. Kobietom z grup krwi
Rh- zwykle po zakoczeniu amniopunkcji
wstrzykuje si immunoglobulin anty-Rh,
TERAZ, GDY JESTE H CIY 55
Jeli problem zostaje wykryty
W ponad 95% przypadkw diagnostyka
prenatalna nie wykazuje adnych widocznych
nieprawidowoci. W pozostaych odkrycie
przez oczekujc dziecka par, e co jest nie
w porzdku, nie stanowi pociechy. J ednake
w poczeniu z ekspertyz genetyczn infor-
macja taka moe zosta wykorzystana do pod-
jcia istotnych decyzji, dotyczcych zarwno
tej ciy, jak i przyszych. Do moliwych opcji
mona zaliczy nastpujce:
Ta opcja jest czsto
wybierana, gdy przyszli rodzice czuj, e za-
rwno oni, jak i oczekiwane dziecko, bd mo-
gli y z ujawnion wad, lub wtedy, gdy rodzi-
ce przeciwni s aborcji w kadych okolicz-
nociach. Nawet jeeli przerwanie ciy jest
propozycj nie do przyjcia, wyrobienie sobie
pogldu na temat tego, czego mniej wicej mo-
na si spodziewa, pozwala rodzicom poczyni
waciwe przygotowania (i emocjonalne, i prak-
tyczne) do przyjcia dziecka specjalnej troski,
przekazania dziecka innej rodzinie, zaintereso-
wanej zaadoptowaniem dziecka specjalnej tro-
ski, lub oswoi si z myl o narodzinach dziec-
ka nie majcego wielkich szans na przeycie.
J eeli badanie ujawnia wa-
d, ktra moe by miertelna lub w wysokim
stopniu upoledzajca, a ponowny test i/lub
konsultacja doradcy genetycznego potwierdza-
j wczeniejsz diagnoz1, wielu rodzicw de-
cyduje si na przerwanie ciy. W takim przy-
padku tkanki podu zostan starannie przeba-
dane; zabieg ten moe sta si pomocny w osza-
cowaniu, czy nieprawidowoci mog si po-
wtrzy w przyszoci. Wikszo par, majc
ju t wiedz, a w pamici dobre rady lekarza
lub doradcy genetycznego, prbuje znowu
z nadziej, e wyniki testw prenatalnych -
a tym samym rezultat ciy - oka si nastp-
nym razem pomylniejsze. Najczciej tak si
wanie dzieje.
1
Jest bardzo wane, aby zasign opinii
u drugiego rda oraz przeprowadzi dodatkowe za-
lecone badania, nim zdecydujemy si na przerwanie
ciy.
Takie rozwizanie
moliwe jest tylko w kilku wypadkach, cho-
cia mona oczekiwa, e w przyszoci sta-
wa si bdzie coraz powszechniejsze. W skad
takiego leczenia wchodzi mog: transfuzja
krwi (konflikt serologiczny), chirurgia (na
przykad, drena niedronego pcherza); poda-
wanie enzymw lub lekw (takich, jak stery-
dy, majce przyspieszy rozwj puc u podu,
ktry bdzie musia urodzi si przed termi-
nem). Wraz z rozwojem techniki coraz wicej
rodzajw chirurgii prenatalnej, manipulacji
genetycznej oraz innych zabiegw medycz-
nych na podzie stawa si bdzie rwnie
czym codziennym.
J eli rozpoznanie wyka-
e, e wady podu nie pozwol mu normalnie
y, niekiedy jest moliwe dawstwo jednego
lub wicej zdrowych organw noworodkowi
w potrzebie. Dla niektrych rodzicw ta opcja
stanowi przynajmniej niewielkie pocieszenie
w ich wasnej tragedii. Po pomocn wiedz
w takich przypadkach mona si zwrci do
specjalisty medycyny matczyno-podowej lub
neonatologa.
Cho poczyniono wielkie postpy w dia-
gnostyce prenatalnej, trzeba pamita, e dale-
ko jej jeszcze do doskonaoci. Pomyki przy-
trafiaj si nawet w najlepszych laboratoriach
czy placwkach, nawet najlepszym specjali-
stom dysponujcym najnowoczeniejszym
sprztem - przy czym czciej zdarzaj si
wyniki faszywie pozytywne ni faszywie ne-
gatywne. Dlatego wanie zawsze powinno si
przeprowadzi dalsze badania lub zwrci
o dodatkow konsultacj u innego specjalisty,
by potwierdzi wynik wskazujcy, i z podem
dzieje si co zego.
Naley te wiedzie, e wikszo par ni-
gdy nie bdzie musiaa przez to przechodzi.
Wikszo kobiet w ciy, u ktrych przepro-
wadza si badania prenatalne, otrzymuje tak
diagnoz, na jak liczyy od samego pocztku:
e wszystko jest dobrze i z ich ci, i z dziec-
kiem, ktre nosz.
56 NA POCZTKU
by wykluczy moliwo wywoania kon-
fliktu Rh (patrz s. 29).
J eeli nie jest to konieczn skadow caej
diagnozy, ju w chwili otrzymania wynikw
rodzice mog dowiedzie si, jakiej pci jest
dziecko, lub poczeka i dowiedzie si o niej
w tradycyjny sposb na sali porodowej. (J eli
wybierzesz t pierwsz moliwo, pamitaj,
e pomyki, cho rzadko, lecz si zdarzaj.)
C z y jest bez piecz na? Wikszo kobiet po
zabiegu nie odczuwa niczego poza agod-
nym blem lub skurczem. Niektrzy leka-
rze zalecaj odpoczynek przez reszt dnia,
inni nie. Rzadko wystpuje niewielkie
krwawienie z pochwy lub wyciek pynu
owodniowego. W bardzo nielicznych przy-
padkach rozwija si infekcja lub inne kom-
plikacje, mogce doprowadzi do poronie-
nia, tote amniopunkcja powinna by stoso-
wana wycznie wtedy, gdy korzyci przewa-
aj nad zagroeniami.
I N N E R O D Z A J E D I A G N O S T Y K I
P R E N A T A L N E J
D
ziedzina diagnostyki prenatalnej po-
szerza si bardzo szybko i coraz to
nowe metody bada poddawane s fachowej
ocenie. Oprcz standardowych metod
wymienionych powyej s jeszcze inne sto-
sowane eksperymentalnie lub tylko w wy-
jtkowych przypadkach. Nale do nich:
P rz ez skrne pobieranie prbek krw i z p -
powiny ( P U BS ) . To badanie krwi z ppo-
winy podu, wykonywane po 18 tygodniu
ciy, jest przydatne w diagnozowaniu licz-
nych chorb krwi i skry, niewykry walnych
przez amniopunkcj. Za pomoc tego bada-
nia sprawdza si te nieprawidowe wyniki
amniopunkcji, diagnozuje przyczyny op-
nienia wzrostu podu w pnej ciy lub
uzyskuje informacj, czy pd zosta zara-
ony potencjalnie niebezpieczn chorob,
tak jak ryczka, toksoplazmoza lub ru-
mie zakany. Poniewa badanie to prze-
prowadzane jest od niedawna, nie mamy
ostatecznych wynikw bada nad jego do-
kadnoci, ale uwaa si, e na jego wyni-
kach mona polega.
PUBS wykonywany jest w sposb po-
dobny do amniopunkcji, z tak rnic je-
dynie, i prowadzona za pomoc USG iga
wchodzi nie w worek owodniowy, lecz w na-
czynie krwionone ppowiny w celu otrzy-
mania malutkiej prbki krwi podu. Na wy-
niki zwykle naley poczeka 3 dni. PUBS
niesie ze sob ryzyko nieco wiksze ni
amniopunkcja oraz wie si go z niewiel-
kim, dodatkowym ryzykiem przedwcze-
snego porodu lub nagego przerwania bon.
Badanie krwi matki dla okre lenia pci
podu, aczkolwiek cigle jeszcze ekspery-
mentalne, moe by cenne w przypadkach
diagnozowania pewnych chorb dziedzicz-
nych, przekazywanych wycznie mskim
potomkom.
P obieranie skry podu. Niewielka prb-
ka skry podu zostaje pobrana, a nastpnie
poddana badaniom w celu wykrycia niekt-
rych schorze skry.
O braz owanie z a pomoc rez onansu ma-
gnetycz nego. Metoda ta jest cigle w fazie
bada i opracowa, jednak wydaje si, e
bdzie mona za jej pomoc uzyska wyra-
niejszy obraz stanu podu czy jakichkolwiek
nieprawidowoci ni za pomoc USG. Na-
ukowcy pracuj nad ulepszeniem sprztu
w celu szybszego otrzymania obrazu; obec-
nie (poniewa pd nie jest w bezruchu zbyt
dugo) otrzymanie uytecznego obrazu stano-
wi trudne zadanie. Przeprowadzenie tego ba-
dania podczas ciy wydaje si bezpieczne.
E chokardiografia. Za pomoc tej metody
mona wykry wady serca podu poprzez
wykorzystanie nakierowanych ultradwi-
kw, ukazujcych rwnie przepyw krwi
przez serce oraz wok niego.
3
W cz asie ciy
K
obiety ciarne zawsze si niepo-
koiy. Natomiast niepokojce je pro-
blemy zmieniay si przez pokole-
nia, gdy ginekologia oraz przyszli rodzice
odkrywali coraz wicej na temat tego, co ma
wpyw, a co nie ma wpywu na dobry stan
nie narodzonego dziecka. Nasze babcie,
skonne wierzy w najrniejsze opowieci,
wierzyy, e ujrzenie mapy przez kobiet
ciarn spowoduje, e urodzi ona dziecko
podobne do mapy, albo e uderzenie si
w brzuch ze strachu pozostawi na dziecku
/nami w ksztacie rki. J estemy cay czas
naraeni na codzienny zalew opowieci pra-
sowych (zazwyczaj rwnie przeraajcych
i bezpodstawnych jak babcine przesdy)
i w rezultacie mamy inne zmartwienia: Czy
powietrze, ktrym oddycham, jest zanie-
czyszczone? Czy woda, ktr pij, jest bez-
pieczna? Czy moja praca lub palenie papie-
rosw przez ma, lub filianka porannej
kawy s szkodliwe dla zdrowia mojego
dziecka? A co ze zdjciem rentgenowskim
zba? Problemy te staj si rdem zmar-
twie, co z kolei przyczynia si do nerwo-
wego przebiegu ciy. Mog one jednak
sta si podstaw dziaania, dajc ci poczu-
cie, e kontrolujesz to, co si dzieje, jedno-
czenie zwikszajc ju i tak niemae szan-
se na to, e wszystko pjdzie dobrze. Warto
te pamita (i powtarza sobie) t uspoka-
jajc mantr: nigdy jeszcze w historii po-
onictwa cia i rodzenie dzieci nie byy
tak bezpieczne.
C 0 M O E C I N I E P O K O I
A L K O H O L
Zanim si dowiedziaam, ze jestem w ciy,
przy kilku okazjach piam alkohol. Czy mg
on zaszkodzi mojemu dziecku?
O
to poczniesz i porodzisz syna; Wy-
strzegaj si przeto odtd i nie pij wina
ani innego napoju upajajcego" - powie-
dzia anio do matki Samsona w Ksidze Sf-
dziw. Postawmy spraw jasno - matka
Samsona miaa szczcie. Moga zacz za-
mawia wod mineraln, gdy jej syn by tyl-
ko iskierk w oku swojego ojca. Niestety
niewiele kobiet ma tyle szczcia, by do-
wiedzie si o poczciu dziecka z takim wy-
przedzeniem. A poniewa zwykle przysze
matki nie s wiadome swego odmiennego
stanu a do chwili, gdy cia trwa ju kilka
tygodni, wikszoci z nich zdarza si zrobi
co, czego nie zrobiyby, gdyby miay jego
wiadomo. Na przykad wypicie kilku kie-
58 NA POCZTKU
liszkw jest najczstszym problemem, z kt-
rym zwracaj si ciarne pacjentki w cza-
sie pierwszej wizyty.
Na szczcie jest to jeden z problemw,
o ktrych mona szybko zapomnie. Nie
udowodniono bowiem, e wypicie kilku
kieliszkw alkoholu we wczesnym okresie
ciy moe okaza si szkodliwe dla zarod-
ka. J ednake naduywanie alkoholu w cza-
sie ciy jest zwizane z wystpowaniem
zaburze u potomstwa. Nie jest to zaskaku-
jce, gdy wemiemy pod uwag fakt, e al-
kohol przenika do krwi podu w takim sa-
mym steniu jak do krwi matki; kady kie-
liszek wypity przez ciarn kobiet jest
dzielony z jej dzieckiem. Poniewa wyeli-
minowanie alkoholu z krwi podu trwa dwu-
krotnie duej ni z krwi matki, dziecko
moe by na etapie tracenia przytomnoci,
gdy jego matka zaczyna si dobrze czu.
Naduywanie alkoholu (oglnie uwaa
si, e jest to wypicie 5 lub 6 kieliszkw wi-
na, piwa lub czystego spirytusu dziennie)
jest niebezpieczne, bo oprcz wielu powa-
nych komplikacji prowadzi do tak zwanego
zespou alkoholowego podu. J est on nazy-
wany kacem, ktry trwa przez cae ycie"
i sprawia, e dzieci rodz si z nisk mas
urodzeniow, zwykle z niedorozwojem umy-
sowym, licznymi deformacjami (szczegl-
nie gowy czy twarzy, a take koczyn, ser-
ca oraz orodkowego ukadu nerwowego);
jest te przyczyn wysokiej miertelnoci.
Te dzieci, ktre przeyj, w pniejszym
okresie maj problemy w nauce, s niedo-
stosowane behawioralnie czy spoecznie
oraz generalnie maj trudnoci z ocen sy-
tuacji. Im szybciej osoba naduywajca al-
koholu przestanie pi, tym mniejsze jest za-
groenie dla jej dziecka.
Ryzyko wice si z kontynuowaniem
picia alkoholu z pewnoci zaley od daw-
ki: im wicej pijesz, tym wiksze niebez-
pieczestwo stwarzasz swemu dziecku. J ed-
nak nawet umiarkowane spoywanie alko-
holu (1 -2 kieliszki dziennie lub sporadycznie
5-6 kieliszkw) w czasie caej ciy wiza
si moe z licznymi powanymi problema-
mi, takimi jak zwikszone prawdopodobie-
stwo poronienia, przedwczesna akcja poro-
dowa, komplikacje podczas porodu, niska
masa urodzeniow, pord martwego podu,
nieprawidowy wzrost oraz problemy roz-
wojowe w dziecistwie. Picie takie powi-
zano take z bardziej subtelnym efektem al-
koholowym podu, charakteryzujcym si
licznymi problemami w zakresie rozwoju
i zachowania.
Chocia niektre kobiety pij alkohol
podczas ciy w maych ilociach - na przy-
kad jeden kieliszek przed zaniciem -
a mimo to udaje im si wyda na wiat zdro-
we dziecko - to nie znaczy, e taka prakty-
ka jest bezpieczna. Wszystko, co wiemy na
temat alkoholu i ciy, prowadzi do nast-
pujcej sugestii: chocia nie powinna si
zamartwia z powodu alkoholu, ktry wy-
pia, nim si dowiedziaa, e nosisz dziec-
ko, rozwaniej byoby powstrzyma si od
picia alkoholu przez pozostay okres ciy -
moe z wyjtkiem symbolicznej lampki wi-
na uwietniajcej bardzo szczegln okazj
(alkohol powinien by spoywany wraz
z posikiem, gdy jedzenie zmniejsza jego
wchanianie).
Dla niektrych kobiet jest to sprawa bar-
dzo atwa - szczeglnie dla tych, ktre wy-
rabiaj w sobie niech do alkoholu we
wczesnym okresie ciy. Dla innych, szcze-
glnie dla tych, ktre s przyzwyczajone do
wieczornego relaksu przy koktajlu lub do
picia wina do kolacji, cakowita abstynen-
cja moe okaza si kopotliwa i wymaga-
jca zmiany stylu ycia.
J eli pijesz, aby si zrelaksowa, poszu-
kaj innych metod relaksu, jak muzyka, cie-
pe kpiele, masae, wiczenia, czytanie.
J eli picie alkoholu jest codziennym rytu-
aem, ktrego nie chcesz si pozby, to wy-
pij sobie dziewicz Mary" (jest to krwa-
wa Mary" bez wdki), sok jabkowy, wino-
gronowy lub piwo bezalkoholowe do
obiadu lub kolacji, dziewicz Sangri"
(przepis na s. 104) w godzinie koktajlu, po-
W CZAS IE CIY 59
dane o zwyczajowej porze, w zwyczajowych
szklankach, zgodnie z rytuaem
1
. J eeli m
dotrzyma ci towarzystwa i bdzie pi to co
ty (przynajmniej w twojej obecnoci), b-
dzie ci atwiej osign wytyczony cel.
P A L E N I E P A P I E R O S W
Pal od dziesiciu lat. Czy to wpynie ujem-
nie na zdrowie mojego dziecka?
N
a szczcie nie ma adnych podstaw,
eby stwierdzi, i palenie - nawet
rozpoczte 10 lub 20 lat przed ci - b-
dzie miao negatywny wpyw na pd. J ed-
nak udowodnione jest, e palenie papiero-
sw w czasie ciy - szczeglnie po 4 mie-
sicu - jest niebezpieczne. J eli palisz, to
w efekcie pd jest zamknity w wypenio-
nym dymem onie. Przyspiesza si bicie
jego serca, dziecko kaszle, prycha, a co naj-
gorsze, z powodu niedoboru tlenu nie moe
rosn i rozwija si tak, jak powinno.
Efekty mog by tragiczne. Palenie uzna-
je si za przyczyn okoo 115 tys. poronie
i 5600 zgonw dzieci przed ukoczeniem
pierwszego roku ycia. Moe take zwik-
szy ryzyko szeroko rozumianych kompli-
kacji w ciy. Do najgroniejszych nale:
krwawienie z pochwy, cia ektopowa, wa-
dliwe usadowienie oyska, przedwczesne
oddzielenie oyska, przedwczesne pkni-
cie bon, wczeniejszy pord. A 14% przed-
wczesnych porodw spowodowanych jest
paleniem tytoniu przez matki.
S rwnie niepodwaalne dowody na to,
e palenie papierosw przez przysz mat-
k wpywa bezporednio na rozwj dziecka
1
Cho dla osoby pijcej alkohol od czasu do
czasu bezalkoholowe odpowiedniki napojw al-
koholowych mog by dobre, to u osoby uzale-
nionej bd one tylko wywoywa ch do napi-
cia si czego mocniejszego. Jeli tak jest w two-
im przypadku, unikaj wszelkich napojw, a nawet
okolicznoci, kojarzcych ci si z piciem.
w jej onie. Najwikszym zagroeniem jest
niska masa urodzeniow, mniejsza dugo
podu, mniejszy obwd gowy, a take roz-
szczepienie podniebienia lub wargi. W kra-
jach wysoko rozwinitych, jak USA czy
Wielka Brytania, jedna trzecia noworodkw
z nisk mas urodzeniow jest efektem pa-
lenia papierosw przez ich matki. Ta niska
masa jest gwn przyczyn chorb dzieci-
cych i mierci dziecka krtko przed poro-
dem, w jego trakcie lub zaraz po nim.
Istnieje rwnie inne potencjalne ryzyko.
Dzieci matek palcych s bardziej podatne
na bezdech (brak oddechu) i piciokrotnie
bardziej naraone na mier (SIDS - zesp
nagej mierci niemowlcia, tzw. mier
w koysce) ni dzieci matek niepalcych.
Wypalenie trzech paczek papierosw dzien-
nie powoduje czterokrotne zwikszenie praw-
dopodobiestwa niskiego wyniku w skali
Apgar (standardowej oceny stanu dziecka
w chwili porodu). Istniej te dowody na to,
e zwykle dzieci te s naraone na takie du-
goterminowe efekty, jak fizyczny czy inte-
lektualny niedorozwj, zwaszcza jeeli ro-
dzice pal w ich obecnoci. Dzieci palaczy
nikotyny s szczeglnie podatne na choroby
ukadu oddechowego, infekcje uszu, gru-
lic, alergie pokarmowe, astm; s drobnej
postury, maj problemy z nauk, w tym
z ADHD (zespoem nadpobudliwoci psy-
choruchowej z zaburzeniami koncentracji
uwagi). Badania wykazay rwnie, e ko-
biety ciarne, ktre pal papierosy, cz-
ciej rodz dzieci nadmiernie agresywne
w pierwszych latach ycia i sprawiajce
kopoty swym zachowaniem a do osigni-
cia wieku dorosego. Dzieci matek palcych
podczas ciy czciej s hospitalizowane
w pierwszych latach ycia ni dzieci tych,
ktre w czasie ciy powstrzymyway si
od palenia. Wreszcie dzieci te stoj przed
wikszym ryzykiem wystpienia nowotwo-
ru i s bardziej skonne same zacz pali.
Dawniej uwaano, e przyczyn tych zja-
wisk byo nieprawidowe odywianie podu
w czasie ciy; kobiety wicej paliy, anieli
60 NA POCZTKU
Pierwszy prezent dla dziecka
Prawdopodobnie proces rzucania palenia
nie bdzie atwy, co by moe ju znasz z wa-
snego dowiadczenia. J ednak wolne od dymu
otoczenie - czy to w onie matki czy te poza
nim - jest najwspanialszym prezentem, jaki
ofiarujesz swemu dziecku.
jady. J ednak najnowsze badania obalaj t
teori: kobiety palce, ktre jedz i przybie-
raj na wadze tyle samo, ile niepalce, mimo
wszystko rodz dzieci mniejsze.
Badania wykazay, e skutki palenia pa-
pierosw, podobnie jak picia alkoholu, za-
le od wielkoci dawki: palenie tytoniu
powoduje zmniejszenie masy urodzenio-
wej dzieci proporcjonalnie do liczby wy-
palonych papierosw, na przykad palenie
paczki papierosw dziennie oznacza trzy-
dziestoprocentowe prawdopodobiestwo
wydania na wiat dziecka z nisz mas
urodzeniow ni u osoby niepalcej. Dla-
tego te ograniczenie liczby papierosw,
ktre wypalasz, moe w pewnym stopniu
pomc. Ale samo ograniczanie jest iluzo-
ryczne, gdy palacz czsto zmniejsza licz-
b wypalanych papierosw, jednak cz-
ciej i mocniej zaciga si kadym papie-
rosem. Tak samo dzieje si w przypadku,
gdy prbuje zredukowa ryzyko paleniem
papierosw o niszej zawartoci cia smo-
listych czy nikotyny.
Nie naley si jednak zaamywa. Bada-
nia wykazay, e kobiety, ktre przestay pa-
li we wczesnych miesicach ciy - nie
pniej ni w 3 miesicu - zmniejszyy ry-
zyko urodzenia chorego dziecka do mini-
mum. Im wczeniej, tym lepiej, ale rzucenie
palenia nawet w ostatnim miesicu moe
pomc w dostarczeniu dziecku dostatecznej
iloci tlenu. Niektrym palcym kobietom
najatwiej bdzie rzuci palenie wanie we
wczesnym stadium ciy, gdy wyrabia si
niesmak do papierosw - prawdopodobnie
ostrzeenie pynce z organizmu. J eli nie
bdziesz miaa tyle szczcia i nie wyrobi
si w tobie taki niesmak, na stronie 61 znaj-
dziesz wskazwki, jak rzuci palenie.
Poniewa nikotyna uzalenia, wikszo
ludzi zamyka si w sobie po rzuceniu pale-
nia, chocia stopie niechci to sprawa in-
dywidualna. Niektrzy ludzie czuj aknie-
nie tytoniu, niekiedy s podenerwowani, za-
troskani, niespokojni, inni czuj zmczenie,
mrowienie i drtwienie rk i ng, pustk
w gowie oraz zaburzenia ukadu trawien-
nego. Wikszo osb na pocztku kaszle
wicej, gdy nagle ich organizm jest w sta-
nie wydzieli zanieczyszczenia, ktre na-
gromadziy si w pucach.
Aby ograniczy ilo wydzielanej nikoty-
ny oraz zmniejszy podenerwowanie, nale-
y spoywa owoce, soki owocowe, mleko
i warzywa, a tymczasowo ograniczy ilo
spoywanego misa, drobiu, ryb i sera; nale-
y unika kofeiny, ktra moe jedynie zwi-
Przyrost masy ciaa a palenie papierosw
Cho wiele kobiet pali papierosy, by nie
przyty, brak dowodw potwierdzajcych susz-
no tej tezy. Wielu palaczy ma bowiem nad-
wag. J ednak prawd jest, i ni ektrzy pa-
lacze, cho nie wszyscy, przybieraj na wadze,
gdy rzucaj palenie. Przecitna kobieta przy-
biera okoo 4 kg w pierwszych czterech mie-
sicach po odstawieniu papierosw (przecit-
ny mczyzna - okoo 3 kg); niektre wicej,
a inne wcale. Co ciekawe, osobom, ktre tyj
podczas prby zerwania z naogiem, zwykle
udaje si rzuci palenie - co wicej, najczciej
bez wikszego problemu pozbywaj si p-
niej nabytych kilku kilogramw. Odchudzanie
si podczas rzucania palenia najczciej ko-
czy si porak w obu tych zadaniach.
W CZAS IE CIY 61
Metody rzucenia palenia papierosw
Znajd powd, aby rzuci palenie. J este
w ciy, wic sprawa jest atwa.
Znajd wasn metod na rzucenie palenia.
Chcesz przerwa od razu czy stopniowo? Tak
czy owak, wybierz sobie ostatni dzie" w nie-
dalekiej przyszoci. Zaplanuj go sobie tak, aby
by on wypeniony zajciami - takimi, ktre
nie kojarz ci si z paleniem.
Okrel, dlaczego palisz. Czy palisz dla przy-
jemnoci, stymulacji czy relaksu? Aby zre-
dukowa frustracj, mie co w rku czy eby
zaspokoi aknienie? A moe palisz z przyzwy-
czajenia, zapalajc papierosa bez zastanowie-
nia? J eli okrelisz przyczyn palenia, atwiej
bdzie ci znale co w zamian.
J eli palisz po to, aby mie co w rku,
sprbuj bawi si dugopisem, owkiem;
zrb co na drutach, wypoleruj srebro, na-
pisz list, pograj na pianinie, naucz si ma-
lowa, zrb par szmacianych lalek, roz-
wi kilka krzywek lub ukadank, za-
graj w gr planszow - rb wszystko, aby
zapomnie o papierosach.
J eli palisz papierosy dla smaku, to zastp
je czym - gum nikotynow, surowymi
jarzynami, praon kukurydz, razowym
chlebem. Unikaj sodyczy, gdy s to jedy-
nie puste kalorie.
J eli palisz dla stymulacji, staraj si uzyska
t energi z szybkiego spaceru, ciekawej
ksiki lub konwersacji.
J eli palisz dla relaksu lub zredukowania na-
picia, sprbuj zastpi palenie wiczenia-
mi fizycznymi lub relaksujcymi. Albo po-
suchaj muzyki. Albo id na dugi spacer.
Albo niech kto zrobi ci masa. Albo poko-
chaj si z mem.
J eli palisz dla przyjemnoci, poszukaj so-
bie przyjemnoci w innych rozrywkach, naj-
lepiej takich, ktre wykluczaj moliwo
zapalenia papierosa. Id do kina, odwied
sklepy dziecice, id do ulubionego mu-
zeum, na koncert lub do teatru. Id na kola-
cj z przyjacik uczulon na dym papiero-
sowy. Albo zagraj w co, np. w tenisa.
J eli palisz z przyzwyczajenia, unikaj oto-
czenia, w ktrym zwykle palia, i palcych
przyjaci. Odwiedzaj natomiast miejsca,
w ktrych obowizuje zakaz palenia.
J eli palenie kojarzy ci si z jakim konkret-
nym napojem lub daniem, unikaj tych rze-
czy albo jedz w innym miejscu (powiedzmy,
e palia przy niadaniu, ale nigdy w ku -
jedz zatem niadanie w ku!).
Kiedy czujesz, e masz ochot zapali, we
kilka gbokich wdechw, wstrzymujc od-
dech midzy nimi. Ostatni oddech wstrzy-
maj, zapalajc jednoczenie zapak. Wy-
pu powoli powietrze i zdmuchnij zapa-
k. Udawaj, e by to papieros, i zgnie j
w popielniczce.
J eli przytrafi ci si zapali papierosa, nie
zaamuj si. Po prostu wr do swego planu
z przekonaniem, e kady nie wypalony papie-
ros przynosi korzy twojemu dziecku.
Podchod do rzucenia palenia jako do cze-
go nieodwoalnego. Nie wolno pali w metrze,
w kinach, w niektrych restauracjach i w wielu
miejscach pracy. Teraz musisz sobie powiedzie,
e zakaz ten przez pewien okres bdzie doty-
czy ciebie i nie wolno ci pali papierosw.
J eli za pierwszym razem si nie uda... nie za-
przestawaj prbowa. Wielu osobom nie udao
si rzuci palenia przy pierwszej prbie, lecz do-
piero przy ktrej z kolejnych. Popro lekarza
o informacj na temat miejsc, w ktrych znaj-
dziesz pomoc dla swych stara. Wyprbuj hip-
nozy, akupunktury czy technik relaksacyjnych,
gdy sprawdzaj si w przypadku wielu osb.
J eli atwiej byoby ci rzuca palenie w grupie,
pomyl o programach prowadzonych przez
Anonimowych Palaczy (trudnoci lepiej poko-
nywa w towarzystwie - i przy jego wsparciu)
czy innych organizacji, ktre milionom osb po-
mogy rozprawi si z naogiem.
Uwaga: Cho stosowanie plastrw nikotyno-
wych czy gum antynikotynowych w czasie ci-
y nie jest cakowicie bezpieczne, palenie sta-
nowi jeszcze wiksze zagroenie. Porozmawiaj
z lekarzem o tym, jakie bdzie najlepsze roz-
wizanie.
62 NA POCZTKU
kszy stan podenerwowania. Naley duo
wypoczywa i duo si rusza, aby otrzyma
energi, ktr czerpano z nikotyny. Unikaj -
na ile to jest moliwe - zaj wymagajcych
szczeglnego skupienia i koncentracji, a sta-
raj si przez cay dzie wykonywa czynno-
ci nie obciajce umysu. Mona wybra
si do kina czy innego miejsca, w ktrym
palenie jest zakazane. J eli w wyniku odsta-
wienia nikotyny cierpisz na powan depre-
sj, jak najszybciej porozmawiaj z lekarzem.
Najgorsze efekty rzucenia palenia bd ci
mczy tylko przez kilka tygodni, natomiast
zyski bd widoczne - na przykadzie twoim
i twojego dziecka - przez cae ycie.
Moja szwagierka wypalaa dwie paczki pa-
pierosw dziennie przez trzy cie, nie miaa
adnych komplikacji i urodzia duze, zdro-
we dzieci. Dlaczego ja mam przesta pali?
K
ady z nas sysza rne opowieci
o ludziach, ktrym si co udao - o pa-
cjencie chorym na raka, ktremu dawano
10% szansy na przeycie, a ktry doy s-
dziwego wieku, lub te o ofierze trzsienia
ziemi, ktra przeya kilka dni pod gruzami
bez jedzenia i picia. Ale jest co o wiele
mniej inspirujcego w kobiecie, ktrej -
mimo i pali papierosy, ryzykujc zdrowie
swojego dziecka - udaje si urodzi zdrowe
i nie uszkodzone potomstwo.
Nie mona tak ryzykowa, gdy chodzi
o zdrowie dziecka. A rzucenie palenia jest
jednym z najbezpieczniejszych sposobw
na urodzenie zdrowego dziecka i zapewnie-
nie sobie lekkiego i bezproblemowego po-
rodu. Oczywicie, istnieje szansa, e mimo
palenia urodzisz zdrowe dziecko, ale nie ma
gwarancji, e nie bdzie ono cierpiao na
ktr z opisanych wyej chorb. Twoja
szwagierka miaa szczcie (do pewnego
stopnia mogo ono by wynikiem warun-
kw genetycznych, ktrych ty by moe nie
posiadasz). Ale czy warto ryzykowa?
Z drugiej strony, wady fizyczne i psy-
chiczne mog ujawni si dopiero po latach.
To pozornie zdrowe niemowl moe wyro-
sn na dziecko podatne na choroby, nad-
pobudliwe i majce kopoty z nauk.
Naley jeszcze wzi pod uwag wpyw,
jaki moe mie palenie papierosw na two-
je dziecko, gdy zostanie ono przeniesione
z twojego wypenionego dymem ona do
twoich rwnie wypenionych dymem pokoi.
Dzieci palcych rodzicw s czciej cho-
re i czciej w dziecistwie przebywaj
w szpitalach. Czciej te zdarzaj si wrd
nich przypadki zespou nagej mierci nie-
mowlcia (SIDS). Tak wic rzucenie pale-
nia jest czym najlepszym, co moesz zro-
bi dla siebie - i dla twojego dziecka.
G D Y I N N I P A L \ W T W O J E J
O BE C N O C I
Przestaam pali papierosy, ale mj part-
ner wci wypala dwie paczki dziennie. Kil-
ku moich wsppracownikw rwnie pali
po kilka paczek dziennie. Czy moe to za-
szkodzi mojemu dziecku?
O
kazuje si, e palenie negatywnie wpy-
wa nie tylko na osob palc, ale rw-
nie na osoby wdychajce dym. Oddziauje
take na pd, gdy matka jest w pobliu oso-
by palcej - wniosek z tego, e jeeli w po-
bliu ciebie kto pali, to twoje dziecko otrzy-
muje prawie tyle zanieczyszcze, jakby ty
sama wypalaa papierosa.
J eli nawet twj partner nie jest w stanie
rzuci palenia, to popro go, eby chocia
robi to w innym pokoju, z daleka od ciebie
i dziecka. Rzucenie palenia byoby oczywi-
cie najlepsze nie tylko dla twojego ma,
ale take dziecka. Dzieci rodzicw palcych -
matek 1 u b ojcw - s bardziej zagroone
wystpieniem zespou nagej mierci nie-
mowlcia (SIDS), problemami z oddycha-
niem w kadym wieku, a take uszkodze-
niem puc, nawet jeszcze w wieku dorosym.
W CZAS IE CIY 63
Znaczne jest rwnie prawdopodobiestwo,
ze dzieci te bd w przyszoci palaczami.
Prawdopodobnie nie bdziesz w stanie
przekona swoich wsppracownikw i zna-
jomych, aby dla ciebie rzucili palenie, ale
moe uda ci si przekona ich do ogranicze-
nia palenia. J eeli tam, gdzie mieszkasz,
funkcjonuje prawo chronice niepalcych,
bdzie to atwe. J eeli nie, to zrb to w spo-
sb bardzo delikatny - poka im t ksik,
aby mogli przeczyta o wpywie papiero-
sw na pd. J eli to ci si nie uda, postaraj
si przekona dyrekcj zakadu, aby wyda-
la rozporzdzenie ograniczajce palenie do
specjalnie wyznaczonych miejsc, ktre za-
braniaoby palenia wrd niepalcych. Gdy-
by to nie przynioso rezultatw, postaraj si
na czas ciy zmieni miejsce pracy.
Z A Y W A N I E M A R I H U A N Y
Zaywam marihuan od okoo dziesiciu
lat. Robi to tylko na przyjciach. Czy to
mogo wpyn negatywnie na dziecko,
ktre obecnie nosz? czy palenie trawki
w czasie ciy jest szkodliwe?
W
przeciwiestwie do palenia papiero-
sw, nie wszystkie skutki zaywania
marihuany s nam znane. Tak wic osoby
palce marihuan testuj na sobie substan-
cj, ktrej niebezpieczne skutki bd znane
dopiero w przyszoci. A poniewa mari-
huana przechodzi do podu, matki, zaywa-
jc j, rwnie robi ze swoich nie narodzo-
nych dzieci krliki dowiadczalne.
Zazwyczaj odradza si palenie marihu-
any parom planujcym poczcie potom-
stwa, gdy moe to utrudnia zapodnienie.
Natomiast jeli jeste ju w ciy, nie masz
powodu zamartwia si o swoje palenie
w przeszoci, gdy brak jakichkolwiek do-
wodw, e ma to ujemny wpyw na pd.
J ednake kontynuowanie palenia marihua-
ny podczas ciy moe mie mniej szcz-
liwe zakoczenie. Niektre badania wyka-
zuj, e w przypadku kobiet ciarnych,
ktre zaywaj marihuan choby raz w mie-
sicu, bardziej prawdopodobne jest, e: ma-
sa ich ciaa nieproporcjonalnie wzronie,
bd cierpie na chroniczne wymioty, kt-
re, nie leczone, mog powanie zakci
odywianie podu; bd miay gwatowny,
przeduony lub zahamowany pord albo
cicie cesarskie; dowiadcz w czasie poro-
du smokowego wycieku pynu owodnio-
wego (komplikacja, ktra moe wskazywa
na to, e ycie podu znalazo si w niebez-
pieczestwie) oraz e urodz dzieci, ktre
bd musiay by poddane reanimacji zaraz
po porodzie. Palenie marihuany przez mat-
k moe take wywoa uszkodzenia ge-
nw, ktre mog powodowa wady wro-
dzone lub nowotwr u potomstwa, a take
prowadzi do zaburze uwagi czy innych,
podobnych problemw, jak przy alkoholo-
wym zespole podu (patrz s. 57): guzy, zak-
cenia wzroku, symptomy odwykowe w okre-
sie niemowlctwa. Marihuana ma rwnie
zgubny wpyw na funkcje oyska i ukadu
wydzielania wewntrznego, co moe prze-
szkodzi w szczliwym donoszeniu ciy.
Dlatego w czasie ciy traktuj marihu-
an jak kady inny narkotyk. Nie przejmuj
si, jeli palia we wczesnym okresie ci-
y. J est bardzo mao prawdopodobne, e to
mogo ci zaszkodzi, gdy negatywne
skutki marihuany ujawniaj si w miar
rozwoju ciy. J eli czujesz pokus, wypr-
buj ktry z podanych sposobw na rzuce-
nie palenia - odzwyczajanie si od obu na-
ogw jest bardzo podobne. J eeli jednak
sdzisz, e ciko ci z niego zrezygnowa,
jak najszybciej popro o porad swojego le-
karza czy innego specjalist.
K O K A I N A I I N N E N A R K O T Y K I
Zaywaam kokain tydzie wczeniej, za-
nim dowiedziaam si, ze jestem w ciy.
Teraz martwi si
9
ze mogo to mie zy
wpyw na stan mojego dziecka.
64 NA POCZTKU
N
ie martw si, e zrobia to w przeszo-
ci; po prostu postanw sobie, e nigdy
wicej. Chocia bowiem wczeniejsze za-
ywanie narkotyku nie powinno mie nie-
podanych skutkw, kontynuowanie nao-
gu podczas ciy moe si okaza katastrof.
Kokaina, przenikajc przez oysko, moe
je zniszczy, ograniczajc dopyw krwi do
podu i hamujc jego rozwj, zwaszcza
rozwj gowy. Moe spowodowa poronie-
nie, przedwczesny pord, urodzenie mar-
twego dziecka, a take poraenia przy poro-
dzie czy liczne dugotrwae problemy u dziec-
ka. Zaliczaj si do nich chroniczne biegun-
ki, draliwo, paczliwo, problemy natu-
ry neurologicznej i zaburzenia zachowania
(jak np. zaburzenia kontroli odruchw, uwa-
gi czy reagowania na innych ludzi), zabu-
rzenia rozwoju motorycznego oraz niski ilo-
raz inteligencji.
Oczywicie, im czciej przysza matka
zaywa kokain, tym wiksze ryzyko dla
dziecka. Lecz nawet okazjonalne zaywanie
w pniejszym okresie ciy moe by
niebezpieczne. Na przykad, jedno zaycie
narkotyku w trzecim trymestrze ciy moe
spowodowa skurcze, zaburzenia pracy ser-
ca podu.
Powiedz swojemu lekarzowi o kadym
przypadku zaycia narkotyku od chwili po-
czcia, im wicej bowiem lekarz lub poo-
na wie, tym lepiej dla ciebie i dla dziecka.
J eli masz problemy z cakowitym rzuce-
niem kokainy, natychmiast zwr si o pro-
fesjonaln pomoc.
Kobiety ciarne, ktre zaywaj jakie-
kolwiek narkotyki - nie zalecane przez le-
karza, ktry wie o ich ciy - rwnie nara-
aj swoje dzieci na niebezpieczestwo. Ka-
dy nielegalny narkotyk (jak heroina, LSD,
PCP) oraz kady przepisany uzaleniajcy
lek (narkotyki, rodki uspokajajce i umie-
rzajce, tabletki odchudzajce) moe spo-
wodowa zaburzenia w rozwoju podu, je-
li nie zostanie w por odstawiony. Zapytaj
lekarza lub inn dobrze poinformowan
osob na temat wszelkich uywek, jakie
przyjmowaa, bdc ju w ciy - albo za-
dzwo pod jeden z numerw telefonw po-
danych w Dodatku, aby si dowiedzie ja-
kie s skutki ich brania. J eeli nadal bie-
rzesz narkotyki, zwr si o pomoc do spe-
cjalisty w celu jak najszybszego rzucenia
naogu (na przykad do dyplomowanego
doradcy ds. uzalenie, specjalisty zajmu-
jcego si uzalenieniami lub pracownika
centrum terapeutycznego). Zastosowanie
si do rad zalecanych w programie ci-
a wolna od narkotykw" moe znaczco
wpyn na przebieg i zakoczenie twojej
ciy.
K O F E I N A
Pij kaw, by utrzyma si na nogach przez
cay dzie. Czy teraZy gdy jestem w ciy,
powinnam odstawi kofein?
C
hocia istniej dowody na to, e czer-
panie energii z kofeiny nie jest najlep-
szym pomysem podczas ciy, picie nie-
wi el ki ej iloci kawy raczej nie spowodu-
je adnych problemw. Kofeina (znajdujca
si w kawie, herbacie i niektrych napojach
chodzcych) przechodzi do oyska i do-
staje si do krwiobiegu podu, lecz nie wia-
domo dokadnie, w jakim stopniu (i przy
jakiej dawce) ma na niego wpyw. Z ostat-
nio przeprowadzonych bada wynika, e
kobiety, ktre pij 2 czy nawet 3 filianki
kawy dziennie, prawdopodobnie nie nara-
aj swoich dzieci na ryzyko. Niemniej jed-
nak liczba poronie zwiksza si nieznacz-
nie u kobiet pijcych 5 lub 6 filianek kawy
kadego dnia.
Obecnie prowadzi si coraz wicej bada
nad wpywem kawy na rozwj podu. Do-
pki jednak nie zbierze si wystarczajco
duo danych, lepiej zachowa ostrono
i albo unika kawy w czasie ciy, albo
ograniczy jej spoywanie do iloci nie
wikszej ni 2 filianki dziennie. Przelicza-
jc przyjmowan dawk, zwr uwag, e
W CZAS IE CIY 65
kofeina wystpuje nie tylko w kawie, lecz
rwnie w kofeinowych napojach chodz-
cych, jogurcie kawowym, herbacie i czeko-
ladzie (przy czym jej zawarto jest rna
w rnych produktach). Zwa take, e moc-
ne napary podawane w kawiarniach zawie-
raj znacznie wicej kofeiny ni kawa po-
dawana w domu. Podobnie kawa rozpusz-
czalna zawiera jej mniej ni zaparzana.
S dodatkowe powody, dla ktrych war-
to w czasie ciy zrezygnowa lub ograni-
czy picie napojw i spoywanie produk-
tw zawierajcych kofein. Po pierwsze,
kofeina jest moczopdna, odwadnia i od-
wapnia organizm - ze szkod dla zdrowia
matki i dziecka. J eeli i bez tego masz pro-
blemy ze zbyt czstym oddawaniem moczu,
spoycie kofeiny jeszcze je powikszy. Po
drugie, kawa i herbata, zwaszcza ze mie-
tank i cukrem, s sycce, lecz nie poywne
i mog zepsu twj apetyt na potrzebne twe-
mu organizmowi poywne produkty. Coca-
cola i inne zawierajce kofein napoje s
nie tylko sycce, lecz take zawieraj skad-
niki chemiczne o wtpliwej wartoci i due
iloci niepodanego cukru czy sztucznych
substancji sodzcych. Po trzecie, kofei-
na moe pogbi naturalne w czasie ciy
wahania nastroju, zakci wypoczynek
i przeszkodzi ci w nalenym odpoczynku,
zwaszcza jeli spoywasz j po poudniu.
I wreszcie, przeszkadza w przyswajaniu
/claza, ktrego ty i twoje dziecko potrzebu-
jecie.
lak zerwa z naogiem kofeinowym lub go
ograniczy. Pierwszy krok, motywacja, jest
atwy dla ciarnych: zapewni dziecku
moliwie najzdrowsze wkroczenie w ycie.
Nastpnie musisz stwierdzi, dlaczego spo-
ywasz kofein i ktre napoje musisz wy-
kreli ze swojego jadospisu. J eeli poci-
ga ci smak kawy lub herbaty albo przyjem-
no picia ciepego napoju, przerzu si na
ich bezkofeinowe odpowiedniki (ktre za-
wieraj jedynie nieznaczne iloci kofei ny)-
ale nigdy nie zastpuj nimi mleka, soku po-
maraczowego czy innych poywnych na-
pojw.
J eli picie napojw zawierajcych kofe-
in stanowi codzienn rutyn (przerwa na
kaw, czytanie gazety, ogldanie telewi-
zji), przerzucenie si na wiele bezkofeino-
wych odpowiednikw powinno by uda-
nym oszustwem".
J eeli pijesz col dla jej smaku, zastp j
bezkofeinowymi odpowiednikami, jednak
pamitaj, e w diecie ciowej nie ma miej-
sca na napoje gazowane. Zastp je wodami
niegazowanymi o rnych smakach oraz nie-
sodzonymi sokami owocowymi (prcz po-
pularnych sokw pomaraczowych i jab-
kowych, wyprbuj soki z owocw jagodo-
wych, winiowe, urawinowe, z owocw
mango, papai, passiflory i innych, w niezli-
czonych dostpnych kombinacjach
1
).
J eli chcesz podnie cinienie za pomo-
c porannej kawy, wiedz, e istniej inne,
lepsze rodki, jak odpowiednie jedzenie
(zwaszcza zawierajce wglowodany i bia-
ko) albo wiczenia (taniec, jogging, upra-
wianie mioci). Po kilku dniach niewtpli-
wej niedyspozycji po odstawieniu kofeiny
lub ograniczaniu jej spoycia poczujesz si
lepiej ni kiedykolwiek przedtem (oczywi-
cie ze samopoczucie charakterystyczne
dla okresu wczesnej ciy nie ustpi).
Minimalizacja objaww towarzyszcych
odzwyczajaniu si od kofeiny. Kady, kto
jest uzaleniony od kofeiny, wie, e co in-
nego chcie z tym zerwa, a co innego zro-
bi to. Kofeina uzalenia. U tych osb, kt-
re przyjmoway j w duych ilociach,
a rzuciy z dnia na dzie, mog wystpi ob-
jawy odstawienia, takie jak: ble gowy,
rozdranienie, zmczenie, ospao. Dlate-
go te lepiej zmniejsza dawk stopniowo.
1
Niektre mieszane soki owocowe bazuj
gwnie na soku jabkowym, ubogim w wartoci
odywcze; spjrz zatem na zawarto skadni-
kw, by wybra te soki, ktre zawieraj witami-
n C, A, wap, potas i/lub elazo.
66 NA POCZTKU
Na pocztek ogranicz si do dwch filia-
nek dziennie (wypijanych przy posiku, co
zmniejszy wpyw kofeiny na organizm)
przez kilka dni. Kiedy ju przyzwyczaisz
si do tej iloci (zakadajc, e chcesz ca-
kowicie zerwa z piciem kawy), stopniowo
zmniejszaj dzienne racje o wier filianki,
a do jednej filianki dziennie, a gdy potrze-
ba spoywania kofeiny znacznie si zmniej-
szy, odstaw j zupenie. Albo czasowo prze-
rzu si na kaw z obnion zawartoci
kofeiny w okresie odwykowym, stopniowo
zmniejszajc w niej zawarto kofeiny.
Gdyby twoim kubkom smakowym bra-
kowao normalnej" kawy, zadowolisz je,
pijc dobrej jakoci kaw bezkofeinow.
Nawet mionicy kawy espresso mog czu
si usatysfakcjonowani, poniewa obecnie
dostpne bezkofeinowe espresso jest niemal
tak samo aromatyczne jak jego odpowied-
niki zawierajce kofein.
Odzwyczajanie si bdzie przyjemniej-
sze i atwiejsze, jeli skorzystasz z nastpu-
jcych sugestii:
Utrzymuj poziom cukru we krwi, a wic
poziom energii. J edz czsto mae posiki
bogate w biako i wglowodany. Spoy-
waj rwnie preparat uzupeniajcy dla
kobiet w ciy.
Codziennie wykonuj wiczenia odpo-
wiednie dla twojego stanu (patrz s. 187),
jak najwicej czasu spdzajc na wie-
ym powietrzu.
Wysypiaj si - co z pewnoci nie bdzie
trudne, jeli zrezygnujesz z kofeiny.
H E R BA T K I Z I O O W E
Pij duze iloci herbatek zioowych. Czy mo-
g nadal bezpiecznie je pi w czasie ciy?
P
oniewa temat wpywu zi na ci nie
zosta dokadnie przebadany, niestety nie
istnieje jednoznaczna odpowied na twoje
pytanie. Dopki nie bdziemy wicej wie-
dzie, FDA zaleca, by podczas ciy i w cza-
sie karmienia piersi z ostronoci podcho-
dzi do wikszoci herbatek zioowych.
Mimo i wiele kobiet pio rne herbatki,
bdc w odmiennym stanie, a nie dowiad-
czyo komplikacji, prawdopodobnie najbez-
pieczniejszym podejciem bdzie powstrzy-
manie si - bd przynajmniej ogranicze-
nie - od ich picia na czas ciy - chyba e
zostay ci one zalecone lub polecone przez
lekarza.
Aby mie pewno, e herbata nie zawie-
ra naparu z zi, ktrych lekarz ci nie pole-
ci, starannie czytaj etykiety; niektre po-
zornie owocowe napary zawieraj take r-
ne zioa. Trzymaj si lepiej zwykej (czar-
nej) herbaty (najlepiej bezkofeinowej), kt-
ra zostaa wzbogacona dodatkowym sma-
kiem, albo przygotuj wasn mieszank, do-
dajc do wrzcej wody czy bezkofei nowej
herbaty ktry z poniszych skadnikw:
sok pomaraczowy, jabkowy, ananasowy
czy inny; plasterki cytryny, lemonki, poma-
raczy, jabka, gruszki czy innych owocw;
licie mity, cynamon, gak muszkatoow,
godziki. Picie zielonej herbaty prawdopo-
dobnie naley rwnie ograniczy, gdy by
moe zakca rozwj komrek i wzrost
podu. Ni gdy nie zaparzaj domowej her-
batki z rolin rosncych w twym ogrdku,
jeeli nie masz cakowitej pewnoci, jakie
to roliny i czy mona je bezpiecznie spo-
ywa podczas ciy.
R O D K I Z A S T P U J C E C U K I E R
Nie chciaabym przybra zbyt duzo na wa-
dze. Czy mog stosowa rodki zastpujce
cukier?
N
ieprzyjemna to wiadomo dla pe-
nych nadziei dietetykw, ale stosowa-
nie rodkw zastpujcych cukier rzadko
pomaga w utrzymaniu odpowiedniej masy
ciaa. Moe przyczyna tkwi w tym, e oso-
W CZAS IE CIY 67
Skoncentrowane soki owocowe
Skoncentrowane soki owocowe, ktre s
bezsprzecznie zdrowe i odywcze, bd naj-
lepszym sodzikiem do stosowania podczas
ciy. W kuchni znajduj zaskakujco wie-
le zastosowa (w wikszoci przepisw
mona nimi zastpi cukier; przyjrzyj si
przepisom od s. 99 oraz w ksice Dieta
przyszej matki) i kupuje si je gotowe. Szu-
kaj ich w rnych gotowych produktach, ta-
kich jak demy, galaretki, penoziarniste
ciastka, babeczki, patki niadaniowe, bato-
niki z ziarnami, ciastka do tosterw, jogur-
ba sodzca herbat takim substytutem od-
biera" sobie zaoszczdzone kalorie, zjada-
jc dodatkowo par ciastek. Nawet gdyby
preparaty zastpujce cukier gwarantoway
utrzymanie masy ciaa, kobiety w ciy i tak
powinny podchodzi do nich z ostrono-
ci. Przede wszystkim wikszo sprzeda-
wanych w sklepach produktw sodzonych
s/tucznymi sodzikami to artykuy bezwar-
tociowe pod wzgldem odywczym (s
przeadowane konserwantami, a ubogie
w substancje odywcze), dlatego te po-
winna podchodzi do nich bardzo selek-
tywnie. Spord sodkich wybieraj tylko
najbardziej wartociowe (na przykad od-
tuszczony jogurt czy babeczka z penych
ziaren). Ponadto badania na temat tych
rodkw zastpujcych cukier, szczeglnie
w przypadku kobiet w ciy, s niewystar-
czajce. Oto, co obecnie wiemy na temat
tych substancji
1
:
Aspartam (Equal, NutraSweet). Aspar-
an! wykorzystuje si w napojach, jogurtach
i mroonych deserach, a nie w produktach
pieczonych czy gotowanych, poniewa nie
moe on by dugo wystawiany na dziaa-
nie wysokiej temperatury. Badania przepro-
1
J eli nabawia si cukrzycy ciowej lub
cierpiaa na cukrzyc przed zajciem w ci,
(HM-ozmawiaj z lekarzem, ktrych z tych substan-
i |i powinna uywa.
tay i napoje gazowane. W przeciwiestwie
do produktw sodzonych cukrem i jego sub-
stytutami, wikszo tych sodzonych skon-
centrowanymi sokami owocowmi sporz-
dzana jest z wartociowych skadnikw, na
przykad z penoziarnistej mki, z niewielk
zawartoci zdrowych tuszczw i bez do-
datkw chemicznych. Niemniej przeczytaj
uwanie skad, poniewa niekiedy skoncen-
trowane soki owocowe s rwnie uywane
do sodzenia bezwartociowych odywczo
produktw.
wadzane przez przemys spoywczy nie
wykazuj szkodliwego dziaania aspartamu
(ktry jest zbudowany z dwch aminokwa-
sw oraz metanolu) na ci
2
, jednak nie-
ktrzy eksperci kwestionuj wyniki tych
bada i zalecaj, by do czasu, gdy bdzie-
my wiedzie wicej, kobiety ciarne uni-
kay tej substancji sodzcej. Wielu lekarzy
zezwoli ci na przyjmowanie jej w niewiel-
kich ilociach. Prawdopodobnie nie ma nic
zego w sodzeniu kawy czy herbaty jedn
saszetk aspartamu lub jedzeniu posiku
skadajcego si ze sodzonego aspartamem
jogurtu. J ednak stae wypenianie diety na-
pojami gazowanymi czy deserami sodzo-
nymi aspartamem nie jest dobrym rozwi-
zaniem.
Sacharyna. Niewiele bada przeprowadzono
nad przyjmowaniem sacharyny podczas ci-
y u ludzi, jednak te przeprowadzone na zwie-
rztach wykazuj zwikszon liczb przypad-
kw nowotworw u potomstwa ciarnych
zwierzt, ktre spoyy t substancj chemicz-
n. Nie mamy pewnoci, czy takie samo ryzy-
ko istnieje dla naszych potomkw. Niemniej
jednak badania te sugeruj, e rozsdnie b-
dzie wystrzega si sacharyny podczas przy-
gotowa do ciy, przed poczciem oraz pod-
2
Kobiety chore na fenyloketonuri musz
ograniczy przyjmowanie fenyloalaniny i gene-
ralnie zaleca si im unikanie aspartamu.
68 NA POCZTKU
czas samej ciy - tym bardziej e wiadomo,
i sodziki przenikaj przez oysko oraz s
bardzo wolno usuwane z tkanek podu. Nie
martw si jednak z powodu sacharyny, ktr
spoya, zanim si dowiedziaa, e jeste
w odmiennym stanie, gdy jeli nawet istnieje
jakie ryzyko z ni zwizane, to z pewnoci
jest ono bardzo niewielkie.
Sucralose (Splenda).Ten sporzdzony z cu-
kru sodzik by od lat uywany w rnych
krajach bez adnych widocznych skutkw cho-
robowych. Badania przeprowadzone w USA
uznay go za bezpieczny, a spotka go mo-
na w najrniejszych produktach, w tym
w napojach, wypiekach oraz lodach. Ponie-
wa nadano mu posta nieprzyswajaln
przez organizm, daje sodki smak i niewiele
kalorii; zosta zaakceptowany do uycia
przez diabetykw.
Acesulfam-K (Sunnette). Uywanie tego
sodzika, 2(X) razy sodszego ni cukier, zo-
stao dopuszczone do wypiekw, wyrobu
deserw z elatyn, gum do ucia oraz na-
pojw gazowanych. Dopki jednak nie zo-
stan przeprowadzone wiarygodne i dokad-
ne badania (a nie istniej adne wyniki do-
wodzce, e jest on bezpieczny), rozsdne
wydaje si unikanie tego rodka zastpuj-
cego cukier w czasie oczekiwania na dziecko.
Sorbitol. J est krewniakiem cukru, wystpu-
jcym w naturalnej postaci w wielu owo-
cach. J est o poow mniej sodki ni cukier,
a uywany jest w rnorodnych produktach
spoywczych i mona go- w niewielkich
ilociach - bezpiecznie przyjmowa pod-
czas ciy. J ednak wiksze jego dawki mo-
g sta si przyczyn kopotw, gdy mog
wywoywa biegunk.
Mannitol. Mannitol, mniej sodki od cukru,
jest sabo przyswajany przez organizm, tote
dostarcza mniej kalorii. Podobnie jak sorbi-
tol, w niewielkich ilociach jest bezpieczny,
jednak w wikszych wywouje biegunk.
Laktoza. Ten wystpujcy w mleku cukier
jest o jedn szst mniej sodki od cukru
i nadaje potrawom lekko sodki smak. J ed-
nak u osb z nietolerancj laktozy moe wy-
woa przykre objawy; dla wszystkich in-
nych jest bezpieczny.
K O T W D O M U
Mam w domu dwa koty. S yszaam, ze koty
przenosz chorob szkodliw dla podu.
Czy musz pozby si moich zwierzt?
N
ie odprawiaj swych kocich przyjaci.
Skoro mieszkasz z kotami od dusze-
go czasu, istnieje due prawdopodobie-
stwo, e ju zaraziaby si toksoplazmoz
i uodpornia na t chorob (patrz s. 459).
Szacuje si, e do 40% spoeczestwa ame-
rykaskiego jest zaraonych, a stopie za-
raenia jest wikszy wrd ludzi, ktrzy ho-
duj koty, czsto jedz surowe miso lub pi-
j nie pasteryzowane mleko. J eli nie badano
ci, zanim zasza w ci, aby sprawdzi,
czy jeste odporna, najprawdopodobniej nie
bdziesz badana teraz, jeeli nie wystpi
objawy choroby (niektrzy lekarze przepro-
wadzaj regularne badania u kobiet ci-
arnych, ktre maj kontakt z kotami).
J eli bya badana przed zajciem w ci-
i wykazano twj brak odpornoci lub je-
li nie jeste pewna co do swojej odporno-
ci, powinna podj nastpujce rodki
ostronoci w celu uniknicia infekcji:
Daj koty do przebadania weterynarzowi,
by stwierdzi, czy maj aktywn infekcj.
J eeli cho jeden z nich ma, oddaj je do
schroniska lub popro przyjaciela o opie-
k nad nimi przez przynajmniej sze
miesicy - okres, w cigu ktrego choro-
ba moe si rozprzestrzeni. J eli s zdro-
we, zatrzymaj je, nie dawaj im jednak su-
rowego misa, nie pozwalaj myszkowa
poza domem ani polowa na myszy lub
ptaki (ktre mog zarazi je toksoplaz-
W CZAS IE CIY 69
moz) i brata si z innymi kotami. Nie
czy sama legowiska zwierzt, a skoro
ju musisz, uywaj rkawiczek jednora-
zowych i myj rce po skoczeniu oraz po
dotkniciu kota. Legowisko powinno by
czyszczone codziennie.
Wkadaj rkawiczki do prac ogrodowych.
Nie kop w ziemi, ktra moe by zanie-
czyszczona kocimi odchodami. Nie po-
zwalaj dzieciom bawi si w piasku, kt-
ry mg by uywany przez koty.
Myj owoce i warzywa, szczeglnie te z przy-
domowych ogrdkw. Pucz je obficie
i/lub obieraj albo gotuj.
J eli dotykaa surowego misa, dokad-
nie umyj rce.
Nie spoywaj surowego bd nie dogoto-
wanego misa i nie pasteryzowanego
mleka. W restauracjach zamawiaj dobrze
wypieczone miso.
Niektrzy lekarze zalecaj rutynowe ba-
dania przed lub zaraz po zapodnieniu wszyst-
kim kobietom, aby te z wynikiem pozytyw-
nym mogy by spokojne, wiedzc, e s
odporne, a te z negatywnym - przedsiwzi
rodki ostronoci w celu uniknicia infek-
cji. Inni lekarze uwaaj, e koszty takich
bada byyby wiksze ni korzyci z nich
wynikajce.
S P O R T
Lubi gra w tenisa i pywa. Czy mog to
bezpiecznie kontynuowa?
C
ia zwykle nie oznacza koniecznoci
zaniechania uprawiania sportw; pa-
mitaj tylko, e gdy nosisz w sobie nowe
/ycie, rozsdnie jest zachowa umiar. Wik-
szo lekarzy nie tylko zezwala, lecz wrcz
zachca pacjentki, u ktrych cia przebie-
ga prawidowo, do kontynuowania uprawia-
nia tych dyscyplin sportowych, w ktrych s
dobre - tak dugo, jak dugo jest to mo-
liwe, jednak z pewnymi zastrzeeniami.
Wrd tych najwaniejszych znajduj si
uwagi: Zawsze porad si lekarza przed
przystpieniem albo kontynuowaniem da-
nego programu wicze" oraz Nigdy nie
wicz tak dugo, by poczu silne zmcze-
nie". (Wicej informacji na ten temat znaj-
dziesz w rozdziale wiczenia fizyczne
podczas ciy", s. 187.)
G O R C E K P I E L E I S A U N A
Mamy w domu wann. Czy mog zazywa
gorcych kpieli podczas ciy?
N
ie bdziesz musiaa przerzuca si na
zimny prysznic, ale chyba dobrze by-
oby si powstrzyma od dugich, gorcych
kpieli. Wszystko, co podnosi temperatur
twojego ciaa do ponad 102 F (38,9C) -
niezalenie, czy duga kpiel, czy zbyt du-
gi pobyt w saunie, czy wyczerpujca praca
w upale - jest potencjalnie niebezpieczne
dla rozwoju podu, zwaszcza w pocztko-
wych miesicach ciy. Badania wykazay,
e gorca kpiel nie podnosi temperatury cia-
a kobiety do niebezpiecznego poziomu na-
tychmiast - trwa to przynajmniej 10 minut
(duej, gdy ramiona nie s zanurzone bd
gdy temperatura wody ma 38,9 C lub mniej) -
lecz poniewa rna jest indywidualna od-
porno, raczej nie rozgrzewaj brzucha
w wannie. Wolno ci jednak moczy stopy.
J eeli ju zaya krtkich kpieli w go-
rcej wodzie, nie ma powodu do niepokoju.
Badania wykazay, e kobiety odruchowo
wychodz z wanny, zanim ich ciao osignie
temperatur 38,9 C, gdy zaczynaj si le
czu. J eeli jednak masz wtpliwoci, po-
rozmawiaj z lekarzem o moliwoci prze-
prowadzenia USG lub innych bada w celu
uspokojenia ci.
Dugie pobyty w saunie rwnie mog
by nierozsdne. Kobieta ciarna jest ogl-
nie bardziej zagroona odwodnieniem, wy-
70 NA POCZTKU
stpieniem zawrotw gowy czy niskim ci-
nieniem krwi, a wszystkie te objawy mog
si nasili podczas korzystania z sauny. Po-
dobnie jak w wypadku gorcych kpieli,
ciarne powinny unika wszystkiego, co
moe si przyczyni do podniesienia tem-
peratury ciaa.
Wicej informacji na temat bezpieczestwa
korzystania z rnych terapii oferowanych
w orodkach rekreacyjno-leczniczych (ma-
sae, aromaterapia i in.) znajdziesz na s. 209.
D Z I A A N I E M I K R O F A L
Czytaam, ze kontakt z kuchni mikrofalo-
wjest niebezpieczny dla rozwijajcego si
podu. Czy powinnam wyczy maj ku-
chenk z kontaktu do czasu, az dziecko si
urodzi?
K
uchnia mikrofalowa moe by najlep-
szym przyjacielem przyszej matki,
pomagajc jej przygotowa poywne dania
w szybkim tempie. Ale, jak to bywa z wielo-
ma nowoczesnymi cudami techniki, mwi
si te o nowoczesnej grobie. Wikszo
bada uznaje mikrofale za bezpieczne. Wie-
rzy si jednak, e dwa rodzaje tkanki ludz-
kiej: rozwijajcy si zarodek i oko, s szcze-
glnie naraone na dziaanie mikrofal, po-
niewa maj zbyt ma pojemno, aby
rozproszy ciepo wytworzone przez te fale.
J ednake, zamiast wyczy swoj kuchen-
k z kontaktu, powinna podj pewne rod-
ki ostronoci podczas jej uywania.
Przede wszystkim upewnij si, e twoja
kuchenka nie przecieka. Nie uywaj jej, jeli
uszczelki okalajce drzwiczki s uszkodzo-
ne, jeli kuchenka nieszczelnie si zamyka
lub co jest przytrzanite w drzwiczkach.
Nie prbuj bada przeciekw sama, gdy
niedrogie domowe przyrzdy do pomiaru
napromieniowania nie s dokadne. Skon-
sultuj si z punktem usugowym lub orod-
kiem zdrowia. By moe te placwki prze-
prowadz odpowiednie badania lub polec
ci kogo kompetentnego. Po drugie - nie
stj naprzeciw kuchenki podczas jej pracy
(w odlegoci 50 cm promieniowanie jest
o 100% mniejsze ni w odlegoci 5 cm).
i na koniec, przestrzegaj starannie zalece
producenta dotyczcych uywania i czysz-
czenia sprztu.
E L E K T R Y C Z N E K O C E I P O D U S Z K I
U ywamy koca elektrycznego przez ca zi-
m. Czy jest to bezpieczne dla dziecka,
ktrego oczekujemy?
L
epiej przytul si do ma, a jeli marz-
n wam nogi, uywajcie ciepej kodry,
termostatu lub nagrzejcie ko kocem elek-
trycznym, zanim pjdziecie spa. Elektrycz-
ne koce mog znacznie podnie temperatu-
r ciaa i cho ich uycie nie ma oczywiste-
go zwizku z problemami ciowymi, po-
tencjalne niebezpieczestwo istnieje. Lepiej
wic znajd inne rdo ciepa. Nie martw
si jednak, jeli ju spdzia kilka nocy pod
kocem elektrycznym - prawdopodobie-
stwo, e zaszkodzio to twojemu dziecku,
jest bardzo mae, nawet w teorii.
Rwnie ostronie uywaj poduszki elek-
trycznej. J eeli lekarz zaleci ci jej stoso-
wanie, owi j w rcznik w celu zmniejsze-
nia ciepa, ktre przewodzi, oraz ogranicz
jej stosowanie do 15 minut. Nie pij z ni.
T E L E F O N Y K O M R K O W E
S pdzam kilka godzin dziennie na rozmo-
wach przez telefon komrkowy. Czy moe
to mie szkodliwy wpyw na moje dziecko?
T
elefony komrkowe stay si niemal
nieodzownym urzdzeniem w naszych
gorczkowych czasach, umoliwiajc nam
bycie w kontakcie niezalenie od tego, gdzie
si znajdujemy. Mog si okaza wrcz nie-
W CZAS IE CIY 71
zastpione dla ciarnej wojowniczki szos,
gdy dziki nim odbierzesz wany telefon od
lekarza czy poonej, na ktry nie moesz po-
czeka w domu; umwisz si na spotkanie
konsultacyjne z pediatr, siedzc w poczekal-
ni poradni pooniczej; powiadomisz wsp-
maonka o pierwszych sygnaach porodu -
bez koniecznoci szukania budki telefonicz-
nej. Telefon komrkowy zapewni ci wiksz
elastyczno w czasie pracy, gdy nie bdziesz
przykuta do biurka (w wyniku czego bdziesz
miaa wicej czasu na odpoczynek, relaks czy
przygotowania do narodzin dziecka).
To, czy telefony komrkowe i emitowa-
ne przez nie promieniowanie stanowi za-
groenie dla tych, ktrzy ich uywaj, czy
nie, jest tematem kontrowersyjnym. J ednak
nawet teoretyczne ryzyko wydaje si ogra-
niczone wycznie do uytkownika - nie
wskazano bowiem zwizku z poronieniami
czy wadami wrodzonymi.
Oczywicie telefony komrkowe naraaj
na jedno cakowicie realne zagroenie. Pro-
wadzenie samochodu i jednoczesne rozma-
wianie przez telefon komrkowy nie jest bez-
pieczne (a take prawnie zakazane w niekt-
rych krajach) przy adnej prdkoci i w ad-
nych okolicznociach, ale zwaszcza wtedy,
gdy wywoane hormonami ciowe roztar-
gnienie sprawia, e atwiej si rozkojarzasz.
Nawet rozmowa przez urzdzenie gono
mwice bywa ryzykowna, jeli odwraca
twoj uwag od tego, co si dzieje na drodze.
Bd rozsdna i zatrzymaj si w bezpiecznym
miejscu, zanim zaczniesz uywa telefonu.
P R O M I E N I E R O E N T G E N A
Miaam seri przewietle dentystycznych,
zanim dowiedziaam si, ze jestem w ciy.
Czy mogo to zaszkodzi mojemu dziecku?
Z
wykle rezygnuje si z rutynowych prze-
wietle u dentysty do czasu porodu,
jeli wiadomo, e kobieta jest w ciy - po
prostu dla dodatkowego bezpieczestwa.
Przede wszystkim przewietlenie dentystycz-
ne kierowane jest z dala od macicy. Po dru-
gie - oowiany fartuch skutecznie chroni
macic i dziecko przed napromieniowa-
niem. Stwierdzenie bezpieczestwa innych
typw napromieniowania jest bardzo skom-
plikowane, ale pewne jest, e przewietle-
nie diagnostyczne rzadko stanowi grob
dla zarodka lub podu. Trzy czynniki maj
wpyw na szkodliwo promieniowania
rentgenowskiego:
D awka promieniowania. Powane uszko-
dzenie zarodka lub podu nastpuje przy
bardzo wysokich dawkach (50 do 250 ra-
dw). Przy dawkach niszych ni 10 ra-
dw nie jest moliwe adne uszkodzenie.
Poniewa nowoczesny sprzt do prze-
wietle nie wytwarza wicej ni 5 radw
podczas normalnego badania diagnosty-
cznego, takie badania nie przedstawiaj
problemu dla kobiet ciarnych.
K iedy nast puje napromieniowanie? Na-
wet przy wysokich dawkach nie istnieje
zagroenie dla zarodka przed zagniede-
niem si (do 6 lub 8 dnia po zapodnieniu).
Ryzyko uszkodzenia zwiksza si w okre-
sie wczesnego rozwoju podu (3 i 4 tydzie
po zapodnieniu) oraz istnieje cige ryzy-
ko uszkodzenia orodkowego ukadu ner-
wowego podczas caej ciy, ale tylko przy
wysokich dawkach.
C z y dochodz i do napromieniowania ma-
cicy? Dzisiejszy sprzt do przewietle
pomaga dokadnie wyodrbni przewiet-
lane miejsce, co chroni inne czci ciaa
przed napromieniowaniem. Przy wikszo-
ci przewietle brzuch i miednica matki,
a wic macica, chronione s oowianym far-
tuchem. Ale nawet przewietlenie brzucha
nie powinno stwarza niebezpieczestwa,
gdy dawka promieniowania praktycznie
nigdy nie wynosi wicej ni 10 radw.
Oczywicie, mimo wszystko niemdrze
jest naraa si na jakiekolwiek, choby
72 NA POCZTKU
najmniejsze, ryzyko, dlatego zaleca si
przesunicie przewietle na okres popo-
rodowy. Co innego, jeli ryzyko jest nie-
uniknione. Poniewa prawdopodobiestwo
uszkodzenia zarodka przez przewietlenie
jest nieznaczne, rwnie zdrowie matki
nie ucierpi w wyniku wykonania koniecz-
nego przewietlenia. I tak minimalne ry-
zyko moe by jeszcze zmniejszone przez
stosowanie si do nastpujcych wskaz-
wek:
Zawsze poinformuj lekarza, ktry zaleca
przewietlenie, oraz osob, ktra je wy-
konuje, o swojej ciy.
Nie poddawaj si przewietleniu, jeli
moesz je zastpi inn metod diagno-
styczn.
J eli przewietlenie jest konieczne, niech
odbdzie si w odpowiednich warunkach.
Sprzt powinien by nowoczesny i w do-
brym stanie, a osoba posugujca si nim
- wykwalifikowana. Badanie powinno si
odby pod nadzorem radiologa. W miar
moliwoci promienie powinny by tak
skierowane, aby objy tylko cz ciaa
przeznaczon do przewietlenia; macica
powinna by chroniona fartuchem oo-
wianym.
Dokadnie speniaj polecenia technika ob-
sugujcego sprzt, zwaszcza nie ruszaj
si podczas zdjcia, aby nie musiao by
ono powtrzone.
Przede wszystkim, jeli bya lub masz
by przewietlona, nie marnuj czasu na
zamartwianie si moliwymi konsekwen-
cjami. Twoje dziecko jest w wikszym
niebezpieczestwie, gdy zapominasz za-
pi pasy bezpieczestwa.
N I E BE Z P I E C Z E S T W A C Z Y H A J C E
W G O S P O D A R S T W I E D O M O W Y M
Czy powinnam si niepokoi niebezpie-
czestwami czyhajcymi w domu, na przy-
kad zwizanymi ze sprztaniem czy uy-
waniem sprayu przeciwko owadom? A co
z wod z kranu - czy mog j bezpiecznie
pi podczas ciy? x
K
obieta ciarna patrzy na wszystko
z innej perspektywy. Tak, zagroenia
ze strony rodowiska - nawet w twoim ogro-
dzie - istniej i trzeba o nich pamita, lecz
bledn one w porwnaniu z problemami ko-
biet w czasach twojej prababci, gdy nowo-
czesne poonictwo byo jeszcze w powi-
jakach. Wszystkie dzisiejsze niebezpiecze-
stwa razem wzite (alkohol, tyto, narkoty-
ki) s mniej grone dla ciebie i twojego
dziecka ni dla twoich przodkw bya jedna
niewykwalifikowana akuszerka o brudnych
rkach. W rzeczywistoci bowiem cia
i pord nigdy jeszcze nie byy tak bezpiecz-
ne. Cho nie musisz zamienia swego do-
mostwa w sterylne pomieszczenie, warto
jednak podj pewne kroki nawet w miejscu
zamieszkania:
Wiele rod-
kw utrzymania czystoci jest powszechnie
stosowanych przez dziesiciolecia i jak do-
td nie zauwaono zalenoci midzy czy-
stymi domami i defektami porodowymi. De-
zynfekujc misk klozetu czy polerujc st,
nie naraasz zdrowia swojego dziecka. Usu-
wajc bakterie i inne zarazki rodkami czysz-
czcymi, ochraniasz swoje dziecko, zapobie-
gajc infekcji.
adne badania nie dowiody, e okazjonal-
N iech twj dom oddycha
Szczelne zamykanie domu z pewnoci
obniy rachunki za ogrzewanie, ale moe te
podnie ryzyko zanieczyszczenia powietrza
w pomieszczeniu. Otwieraj na ocie okna
w zimie oraz w pikne wiosenne dni - niech
wpynie wiee powietrze.
W CZAS IE CIY 73
Ziele w domu
Nie da si cakowicie wyeliminowa za-
nieczyszcze powietrza w pomieszczeniu. Me-
ble, obrazy, dywany, boazeria wydzielaj nie-
widzialne opary, zanieczyszczajc powietrze,
ktrym oddychasz w domu, biurze czy innym
zamknitym pomieszczeniu. Ale nie martw
si - przecitny poziom zanieczyszczenia we-
wntrz budynkw nie jest szkodliwy ani dla cie-
bie, ani dla twojego dziecka, jednak zawsze
warto sprawi, by powietrze wok was byo
zdrowsze. Mona tego dokona bardzo atwo.
wprowadzajc roliny do domu. Roliny wcha-
niaj niezdrowe opary z powietrza, dodajc tlen
i oczywicie pikno do rodowiska domowego.
Maj te dodatkow zalet: daj rado pync
z codziennego ogldania tych piknych wytwo-
rw natury. Wybierajc roliny, unikaj tych, kt-
rych spoycie grozi zatruciem: na przykad fi-
lodendronu czy bluszczu pospolitego. Cho ty
raczej nie bdziesz przeuwa lici, nie mona
ju tego samego powiedzie o twoim male-
stwie, gdy tylko nauczy si peza po domu.
ne wdychanie rodkw utrzymania czystoci
ma szkodliwy wpyw na rozwijajcy si pd;
z drugiej strony nie wykazay, e czste
wdychanie jest cakowicie bezpieczne. Nie
ma zatem powodu do obaw. J ednak sprztaj
ostronie i z wyczuciem, zwracajc uwag
na potencjalnie niebezpieczne chemikalia.
Mog ci si przyda nastpujce rady:
J eli produkt wydziela ostry zapach, nie
wdychaj go bezporednio. Uywaj go w po-
mieszczeniu o dobrej wentylacji lub nie
uywaj wcale.
Uywaj rozpylaczy rcznych zamiast ae-
rozolu. S one take bezpieczniejsze dla
rodowiska naturalnego.
Nigdy (nawet gdy nie jeste w ciy) nie
mieszaj produktw opartych na bazie amo-
niaku i chloru; taka mieszanka wytwarza
miertelne opary.
Staraj si unika produktw takich, jak
rodki do czyszczenia chemicznego, kt-
rych etykietki ostrzegaj o toksycznoci.
Nakadaj gumowe rkawiczki do sprzta-
nia. Ochroni one twoje rce przed znisz-
czeniem oraz zapobiegn przenikaniu po-
tencjalnie toksycznych chemikaliw przez
skr.
W ostatnich latach wykryto, e ow -
o ktrym od dawna wiadomo, e obnia ilo-
raz inteligencji dzieci, ktre maj stay kon-
takt z kruszejc farb - moe oddziaywa
rwnie na ciarne kobiety i pody. Zwik-
szony kontakt z tym metalem moe zwik-
szy ryzyko rozwinicia si spowodo-
wanego ci nadcinienia, a nawet utraty
ciy. Naraa on dzieci na wiele proble-
mw, od powanych zaburze neurologicz-
nych do stosunkowo niewielkich defektw
porodowych. Ryzyko si zwiksza, gdy
dziecko ma kontakt z oowiem jeszcze w ma-
cicy i po urodzeniu.
Na szczcie cakiem atwo unikn kon-
taktu z oowiem i problemw, ktre moe
on spowodowa. Oto przykady.
Poniewa woda jest rdem oowiu, pij
wod bezoowiow (zob. dalej).
Stara farba jest gwnym rdem oowiu.
J eeli twj dom by wybudowany przed
1955 rokiem i trzeba z jakiego powodu
usun warstw farby, wyprowad si
z domu na czas trwania robt. J eli za-
uwaysz, e w starszym domu farba si
uszczy, zle przemalowanie cian, aby
zawierajca ow farba przestaa odpa-
da, albo jej zerwanie. Pamitaj, by trzy-
ma si z daleka podczas tych robt.
Innym popularnym rdem oowiu jest
jedzenie i picie zanieczyszczone oowiem
z glinianych, fajansowych lub porcelano-
wych naczy. J eeli posiadasz naczynia
domowego wyrobu, importowane, bardzo
stare lub z innych powodw budzce wt-
74 NA POCZTKU
pliwoci co do bezpieczestwa ich uy-
cia, nie przechowuj i nie podawaj w nich
potraw i napojw, zwaszcza kwanych
(ocet, pomidory, wino, napoje bezalkoho-
lowe).
W oda z kranu. Woda, zaraz po tlenie, jest
substancj najwaniejsz dla ycia. Ludzie
mog wytrzyma przynajmniej tydzie bez
jedzenia, ale tylko par dni bez wody. Ina-
czej mwic, bardziej naley si martwi,
jeli nie pijecie wody, ni jeli j pijecie.
Kiedy woda stanowia zagroenie dla
istot, ktrych ycie podtrzymywaa, przeno-
szc dur brzuszny i inne choroby. Obecna
technologia jednak wyeliminowaa takie
groby, przynajmniej w rozwinitych cz-
ciach wiata. Cho woda z kranu jest zwy-
kle bezpieczna i nadaje si do picia, zdarza-
j si wyjtki. Czasem jest ona zanieczysz-
czona oowiem pochodzcym ze starych rur
oowianych, przez ktre przepywa, lub
z nowych rur lutowanych oowiem. Czasem
te zostaje zanieczyszczona bakteriami (na
przykad E. coli, Shigella czy salmonell),
wirusami bd pasoytami. Na innych ob-
szarach chemikalia wyciekajce z fabryk,
toksyczne wysypiska mieci, odpady z farm
rwnie doprowadziy do potencjalnie nie-
bezpiecznych zanieczyszcze. Woda po-
chodzca z podziemnej studni moe by
rwnie zanieczyszczona jak woda z rzek,
jezior i strumieni. Aby si upewni, e
szklanka wypitej wody wyjdzie tobie -
i twojemu dziecku - na zdrowie, skorzystaj
z poniszych rad:
Skonsultuj si z lokaln placwk ochro-
ny rodowiska lub orodkiem zdrowia
w kwestii czystoci wody pitnej. J eli ja-
ko wody w twoim kranie (z powodu
awarii rury, lokalizacji twojego domu w po-
bliu mietniska lub dziwnego smaku czy
koloru) rni si od wody w innych do-
mach, popro o jej przebadanie.
J eli wynik badania twojej wody bdzie
niezadowalajcy, zamontuj w kranie ku-
chennym filtr wglowy (jego rodzaj zale-
e bdzie od tego, jakie zanieczyszcze-
nia s w wodzie). Filtr bdzie ci suy
duej, jeli bdziesz oczyszcza wod do
picia i gotowania, a nie do zmywania na-
czy itp. Moesz te uywa butelkowej
wody do picia i gotowania. Bd jednak
wiadoma, e nie kada butelkowa woda,
reklamowana jako czysta", wolna jest od
zanieczyszcze. Niektre z nich s rw-
nie zanieczyszczone jak woda z kranu,
a inne s napeniane wod prosto z kra-
nu. Unikaj wody destylowanej, z ktrej
usunito wartociowe mineray, takie jak
fluorki.
J eli podejrzewasz obecno oowiu w wo-
dzie lub badania wykazuj wysoki jego
poziom, idealnym wyjciem byaby zmia-
na kanalizacji, ale to nie zawsze jest mo-
liwe. Aby zmniejszy poziom oowiu w wo-
dzie pitnej, uywaj zimnej wody do celw
spoywczych (gorca zawiera wicej oo-
wiu z rur) i odpuszczaj wod z kurka przez
okoo 5 minut rano (i kadorazowo, gdy
woda jest wyczona przez co najmniej
6 godzin) przed uyciem.
J eli twoja woda pachnie lub smakuje chlo-
rem, przegotuj j lub odstaw na 24 godziny
przed spoyciem, co sprawi, e znaczna
ilo tej substancji chemicznej wyparuje.
rodki owadobjcz e. Chocia niektre owa-
dy, jak brudnica mniszka, s niebezpieczne
dla drzew i rolin, a inne, jak karaluchy
i mrwki, dla twojej wraliwoci, raczej nie
zagraaj one ludziom - nawet ciarnym
kobietom. Bezpieczniej y z nimi, ni t-
pi je rodkami chemicznymi, gdy niekt-
re z nich mog mie wpyw na powstawa-
nie wad podu.
Oczywicie twoi ssiedzi (jeli nie s
w ciy i nie maj maych dzieci) mog si
nie zgodzi. J eli twoje ssiedztwo zostao
akurat spryskane, unikaj przebywania na
powietrzu przez 2 do 3 dni. W domu miej
zamknite okna. J eli budynek, w ktrym
W CZAS IE CIY 75
mieszkasz, ma by spryskany rodkiem
przeciwko karaluchom bd innym owa-
dom, popro, by twoje mieszkanie zostao
pominite. Gdyby jednak spryskiwanie byo
absolutnie konieczne, pozamykaj szafki ku-
chenne, zabezpieczajc ich zawarto, oraz
przykryj powierzchnie, na ktrych przyrz-
d/asz jedzenie. J eli to moliwe, opu
mieszkanie na dzie lub dwa, i wietrz je jak
najduej. Chemikalia s potencjalnie szkod-
liwe tylko tak dugo, jak dugo unosi si ich
zapach. Kiedy rozpylony pyn osidzie, po-
pro kogo o przetarcie powierzchni do
przygotowywania potraw.
J eeli to moliwe, stosuj naturalne sposo-
by zwalczania szkodnikw. Wyrywaj chwa-
sty, zamiast je spryskiwa. Popro kogo
O rczne usunicie larw brudnicy i innych
owadw z rolin, potem w je do naczy-
nia z naft. Niektre szkodniki mog by
usunite z ogrodu poprzez spryskiwanie sil-
nym strumieniem wody lub specjalnym
mydem owadobjczym, ale takie procedu-
ry zwykle musz by kilkakrotnie powt-
rzone, zanim przynios efekty. Innym spo-
sobem byoby sprowadzenie biedronek lub
innych poytecznych zwierztek (dostp-
nych w sklepach ogrodniczych).
W domu zainstaluj puapki w celu po-
zbycia si karaluchw i mrwek; uywaj ga-
zek cedru zamiast naftaliny w szafach
z odzie. Poszukaj nietoksycznych prepa-
ratw w sklepach lub w katalogu z towara-
mi przyjaznymi dla rodowiska. J eeli masz
d/ieci lub zwierzta, trzymaj wszystki e
puapki i pestycydy w miejscach dla nich
niedostpnych. Nawet naturalne" rodki,
w tym kwas borny, mog si sta trujce,
jeli zostan spoyte lub ich opary - wcho-
nite; wywouj one rwnie podranienia
oczu.
Nie wpadaj w panik, jeli przypadkowo
miaa kontakt z owado- i chwastobjczy-
mi rodkami. Krtkie porednie zetknicie
najprawdopodobniej nie zagrozi twojemu
dziecku. Niebezpieczny byby dugotrway
kontakt, np. codzienna praca przy takich
chemikaliach (w fabryce lub na spryskiwa-
nym polu).
O pary z farb. W caym krlestwie zwierz-
cym przyjcie na wiat nowego potomka
poprzedzone jest gorczkowymi przygoto-
waniami. Ptaki ciel gniazda pirami, wie-
wirki moszcz dziuple limi i gazkami,
a przyszli rodzice przerzucaj w sklepach
prbki farb i tkanin. Prawie we wszystkich
przypadkach nastpuje malowanie dziecin-
nych pokoi - co w czasach farb na bazie
rtci i oowiu mogo stwarza zagroenie
zdrowia dziecka. Obecnie dostpne farby
nie zawieraj oowiu ani rtci, dlatego te
prawdopodobnie nie s szkodliwe. Lecz po-
niewa nie jestemy pewni, jakie jeszcze
niebezpieczne substancje zostan wykryte
w skadzie farb, dobrze byoby uzna malo-
wanie za niewaciw rozrywk dla ocze-
kujcych matek - nawet tych, ktre ko-
niecznie staraj si czym zaj w ostatnich
dniach oczekiwania. Istniej te inne powo-
dy, by poszuka kogo innego do wykona-
nia tego zadania. Powtarzanie niektrych
ruchw podczas malowania moe wywoa
nacignicie mini plecw, ju i tak obar-
czonych dodatkowym ciarem. Na doda-
tek wspinanie si po najwyszych stopniach
drabiny jest niebezpieczne, a opary farby
mog spowodowa mdoci. Niech wic ra-
czej oczekujcy ojciec zajmie si t stron
przygotowa.
Staraj si przebywa poza domem, gdy
jest on malowany. Niezalenie od tego, czy
jeste w nim czy nie, niech okna bd sze-
roko otwarte. (Gdyby renowacja ludzkich
gniazd moga zawsze by przeprowadzana
w ciepe wiosenne dni, tak jak to jest
w wiecie zwierzt!) Unikaj bliskiego kon-
taktu ze rodkami do usuwania farby, ktre
s bardzo toksyczne, oraz trzymaj si z dala
od procesu jej usuwania, zwaszcza jeli po-
zbywacie si farby sporzdzonej na bazie
rtci lub oowiu.
76 NA POCZTKU
Z A N I E C Z Y S Z C Z E N I E P O W I E T R Z A
Zdaje si, ze w czasie ciy nawet oddycha-
nie nie jest bezpieczne. Czy zanieczyszcze-
nie powietrza w miecie moe mie zy
wpyw na moje dziecko?
M
ieszkanie na przystanku autobuso-
wym lub spanie w budce telefonicz-
nej przy zatoczonej autostradzie mogoby,
oczywicie, narazi twj pd na bliski kon-
takt z zanieczyszczeniami i pozbawi go
tlenu. J ednak normalne oddychanie w du-
ym miecie nie jest tak ryzykowne, jak
mylisz. Miliony kobiet yj i oddychaj
w duych miastach i rodz miliony zdro-
wych dzieci.
Tak wic oddychanie nie ma szkodliwe-
go wpywu na twoje dziecko. Nawet dawka
tlenku wgla, ktra moe wywoa chorob
w organizmie matki, nie ma zego wpywu
na zarodek we wczesnym stadium ciy
(chocia tlenek wgla w pniejszym okre-
sie ciy mgby go mie). Oczywicie, roz-
sdnie jest unika wyjtkowo zanieczyszczo-
nego powietrza, nawet jeli nie jeste w ci-
y. Oto, jak to robi:
Unikaj pomieszcze cigle wypenionych
dymem. Pamitaj, e cygaro i fajka, kt-
rymi palcy si nie zaciga, wydzielaj
wicej dymu do powietrza ni papierosy.
Poniewa o dymie tytoniowym wiemy, i
jest substancj zanieczyszczajc szko-
dliw dla podu (patrz s. 59-63), popro
rodzin, goci i wsppracownikw o nie-
palenie w twojej obecnoci.
Sprawd ukad wydechowy w swoim sa-
mochodzie, eby nie ulatniay si spaliny
i nie rdzewiaa rura wydechowa. Nigdy
nie zapalaj silnika w garau przy za-
mknitych drzwiach, zamykaj wentylacj
samochodow, poruszajc si wrd du-
ego ruchu samochodowego.
J eli w twoim miecie ogoszony jest stan
gronego zanieczyszczenia, jak najduej
przebywaj w budynku; pozamykaj okna
i wycz wentylacj. Dokadnie przestrze-
gaj instrukcji adresowanych do najbar-
dziej zagroonych mieszkacw. J eli masz
ochot na ruch, pjd do sali gimnastycz-
nej albo na spacer po hipermarkecie.
Nie biegaj, nie spaceruj i nie jed na ro-
werze wzdu zatoczonych autostrad nie-
zalenie od pogody, poniewa bdc
w ruchu, wdycha si wicej powietrza -
i zanieczyszcze. Lepiej wic wybierz si
na przejadk po parku czy dzielnicy
mieszkaniowej, gdzie jest duo drzew.
Drzewa, podobnie jak roliny domowe,
oczyszczaj powietrze.
Upewnij si, e przewody kominowe
w twoim domu s drone. J eli nie s,
mog napeni powietrze tlenkiem wgla
i innymi szkodliwymi gazami. Take
przed rozpaleniem w kominku sprawd,
czy przewd kominowy jest drony.
Zadbaj o ziele w domu (ramka na s. 73).
Roliny oczyszczaj powietrze i sprawiaj,
e atwiej oddycha w domu i na dworze.
J eeli pracujesz na dworcu autobusowym
lub w innym niekorzystnym dla zdrowia
miejscu o duym zanieczyszczeniu, po-
pro o przeniesienie na bezpieczne stano-
wisko na czas ciy w celu wyelimino-
wania nawet hipotetycznego ryzyka, e
zanieczyszczone powietrze zaszkodzi
twojemu dziecku.
N I E BE Z P I E C Z E S T W A
W M I E J S C U P R A C Y
Tye si syszy o niebezpieczestwach w pra-
cy, ale skd wiadomo, ktre miejsce pracy
jest bezpieczne?
W
ikszo posad mona czy z dru-
gim zajciem, jakim jest karmienie
i opiekowanie si maym dzieckiem - to do-
W CZAS IE CIY 77
hra wiadomo dla milionw ciarnych
matek, zmuszonych do pracy na penym
etacie na obu stanowiskach. Cho badania
si| w toku (jak moga ju zauway, jeli
chodzi o poonictwo, badaniom nauko-
wym nigdy nie ma koca), z tego, co obec-
nie wiadomo, wikszo miejsc pracy jest
cakowicie bezpieczna dla kobiet w ciy
i ich potomstwa. W niektrych (na przykad
w zakadach chemicznych czy przy kontak-
cie z promieniami Roentgena) istniej jed-
nak pewne niebezpieczestwa, ktrych
mona unikn, stosujc odpowiednie rod-
ki zapobiegawcze lub zmieniajc zakres
obowizkw; innych nie przebadano jesz-
cze na tyle, by okreli, w jakim stopniu s
bezpieczne.
Oto krtki przegld tego, co wiemy (i cze-
go nie wiemy) na temat bezpieczestwa pra-
cy w czasie ciy:
iurowa. Na szczcie monitor kom-
putera - w przeciwiestwie do wczeniej
panujcych pogldw - nie stanowi zagro-
enia dla ciarnej kobiety. Od pocztku lat
osiemdziesitych, kiedy to komputer sta si
najdokadniej badanym rodkiem przekazu,
pojawiaj si raporty stwierdzajce jego
zwizek z problemami ciy. Spord wszyst-
kich dotychczas przeprowadzonych bada
adne nie wykazay istnienia konkretnego
zwizku midzy niskim poziomem promie-
niowania (niszym ni promieniowanie so-
neczne) emitowanym przez monitor a poro-
nieniami, chocia taki zwizek sugerowano.
Co wicej, mimo e w ostatnich latach mi-
liony kobiet s wystawione na dziaanie mo-
nitorw, nie zanotowano zwikszenia licz-
by urodze dzieci chorych czy z wadami
wrodzonymi.
Cho nie ma adnego dowodu na to, e
praca (i zabawa) przy komputerze moe
przyczyni si do urodzenia sabszego
dziecka, istniej dowody, i bywa przyczy-
n licznych nieprzyjemnych dozna, takich
jak ble szyi, oczu, nadgarstkw, ramion
czy plecw, a take zawroty czy ble go-
wy, czce si z typowymi niedogodno-
ciami ciowymi. Aby zredukowa te ob-
jawy, rozwa, co nastpuje:
Podczas dnia nie przebywaj zbyt dugo
w pozycji siedzcej - nawet szybkie
przejcie do azienki dobrze ci zrobi.
Siedzc przed ekranem, wykonuj od cza-
su do czasu wiczenia rozcigajce i/lub
relaksujce.
Uywaj krzesa z regulowan wysokoci
i z oparciem, ktre podtrzymuje doln
cz plecw; dopilnuj, eby klawiatura
i monitor znajdoway si na odpowiedniej
wysokoci. Grna cz monitora powin-
na by na poziomie oczu, na wycigni-
cie rki od ciebie. J eli to moliwe, uy-
waj klawiatury ergonomicznej, zaprojek-
towanej tak, by zredukowa moliwo
wystpienia zespou urazowego nadgarst-
ka (patrz s. 238), oraz podkadki pod nad-
garstki. Donie lece na klawiaturze po-
winny si znajdowa poniej okci, a przed-
ramiona powinny by uoone rwnole-
gle do podogi.
P raca w subie z drowia. Odkd pierwszy
lekarz przebada pierwszego pacjenta, pra-
cownicy suby zdrowia podjli ryzyko. Ry-
zykuj wasne ycie za cen ratowania
i podnoszenia jakoci ycia innych. I cho-
cia takie ryzyko jest nieodczn czci
Za duzo pracy, za mao rozrywki
Nie obawiaj si odpoczynku - za duo pracy, o zachowaniu wystarczajco duej porcji energii
a zbyt mao rozrywki w czasie ciy moe stano- fizycznej i pyschicznej, ktra jest niezbdna do
wi przyczyn problemw ciowych. Niezale- zajcia si sob i oczekiwanym przez ciebie dziec-
nie od rodzaju wykonywanej pracy, nie zapomnij kiem. Rady na ten temat znajdziesz na s. 112.
78 NA POCZTKU
Haas jest najczstszym niebezpieczestwem
zwizanym z wykonywaniem pracy. Moe on
spowodowa utrat suchu u ludzi najbardziej
na niego naraonych. Najnowsze badania
sugeruj, e haas
1
moe spowodowa u podu
niedosyszenie dwikw o wysokiej czsto-
tliwoci oraz moe przyczyni si do przed-
wczesnego porodu i opnienia rozwoju podu
wewntrz macicy.
Konieczne jest przeprowadzenie kolejnych
bada, lecz zanim znane bd ich wyniki, przy-
sze matki, pracujce w bardzo gonym oto-
czeniu, gdzie wymagana jest ochrona suchu,
lub naraone na silne wibracje towarzyszce
haasowi, chcc unikn ryzyka, powinny pro-
si o czasowe przeniesienie. Wszystkie przy-
sze matki powinny unika suchania gonej
muzyki (szczeglnie w zamknitym pomiesz-
czeniu, np. samochodzie) oraz chodzenia na
koncerty rockowe.
ich pracy, kobiety ciarne pracujce w su-
bie zdrowia powinny chroni swoje zdrowie,
tak jak to tylko moliwe. Do potencjalnych
niebezpieczestw naley kontakt z chemika-
liami (np. tlenek etylenowy, formaldehyd)
uywanymi do sterylizacji narzdzi, z leka-
mi przeciwrakowymi i z infekcjami, np. wi-
rusowym zapaleniem wtroby czy AIDS,
z promieniowaniem jonizujcym (uywa-
nym w diagnostyce i leczeniu). Wikszo
pracy technika wykorzystujcego niskie daw-
ki promieni Roentgena do diagnozowania nie
bdzie si wizaa z naraaniem si na pro-
mieniowanie na niebezpiecznym poziomie.
Niemniej jednak zaleca si, by kobiety w wie-
ku rozrodczym, ktre pracuj w miejscach
o duym nateniu promieniowania, zakada-
y specjaln oson mierzc dzienny poziom
radiacji, na ktry byy wystawione. Dziki
temu mona sprawi, by rocznie nie przekro-
czono niebezpiecznego puapu promieniowa-
nia. J eli pracujesz w ryzykownych warun-
kach, podejmij odpowiednie rodki ostrono-
ci lub na jaki czas zmie prac.
1
Czym jest nadmierny haas? Oglnie rzecz
biorc, najlepiej unika ponad omiogodzinnego
przebywania w haasie powyej 80 czy 90 decy-
beli (na przykad kosiarka do trawy czy ruch
uliczny); wicej ni dwch godzin haasu powy-
ej 100 decybeli (na przykad praca piy acu-
chowej, wiertarki pneumatycznej czy pojazdu
nienego); ponad pitnastu minut haasu powy-
ej 115 decybeli (na przykad dwiki bardzo
gonej muzyki, klaksonw samochodowych czy
odgosy piaskowania).
P raca w fabryce. Bezpieczestwo pracy
w fabryce uzalenione jest od rodzaju wy-
twarzanego produktu oraz, do pewnego
stopnia, od zasad stosowanych przez jej
wacicieli.
Twj zwizek zawodowy lub inna organi-
zacja pracownicza pomoe ci stwierdzi, czy
twoje zdrowie jest naleycie chronione
2
.
P raca w komunikacji powietrz nej. Odse-
tek przypadkw utraty ciy poprzez poro-
nienie jest ni eznaczni e wikszy od prze-
citnego u kobiet pracujcych na pokadach
samolotw bdcych w locie (czyli u perso-
nelu obsugujcego oraz pilotw), zwasz-
cza jeli spdzaj one tam duo czasu. Nie
znamy dokadnej przyczyny tego mechani-
zmu, lecz uwaa si, e naley go wiza
z promieniowaniem sonecznym, na ktre-
go dziaanie wystawione s te kobiety pod-
czas lotw na znacznych wysokociach.
Promieniowanie jest najintensywniejsze w po-
bliu biegunw, a najmniejsze nad rwni-
kiem. Kobiety ciarne, ktre czsto podr-
uj na duych wysokociach, zwaszcza
2
Do substancji, ktrych kobieta ciarna po-
winna podczas ciy unika, nale: aceton,
kwas alifatyczny, rodki alkilujce, aluminium,
wglowodory aromatyczne i chlorowane, arsen,
benzen, tlenek wgla, sulfotlenek metylu, diok-
syna, tlenek etylenu, ow, lit, organiczne zwiz-
ki rtci, fenole, wielochlorki bifenylu i wszelkie
rozpuszczalniki organiczne, chlorek etylu, chlo-
rek winylu oraz ksylen.
Prosz o cisz
W CZAS IE CIY 79
w pobliu biegunw, mogyby rozway
moliwo zmiany trasy lotw i wybra loty
krtsze, na mniejszej wysokoci. J eli mar-
twi ci loty, ktre odbya, zanim dowie-
dziaa si o swojej ciy, porozmawiaj z le-
karzem - on ci z pewnoci uspokoi.
Cizka praca fiz ycz na. Praca, ktra wyma-
ga dwigania cikich przedmiotw, wielo-
godzinnego wysiku fizycznego, pracy zmia-
nowej lub cigej pozycji stojcej, moe
podnie ryzyko przedwczesnego porodu.
Jeli pracujesz w takich warunkach, midzy
20 a 28 tygodniem ciy popro o przenie-
sienie na inne stanowisko do czasu odzy-
skanie si po porodzie (patrz s. 243).
Praca stresujca emocjonalnie. Stres zwi-
zany z niektrymi miejscami pracy daje si
we znaki wszystkim pracownikom, a pra-
cownicom w ciy w szczeglnoci. Prze-
prowadzono kiedy badania majce na celu
wykazanie, e silny stres przyczynia si
u ciarnych kobiet do wystpienia zabu-
rze ciy (taki stres moe wywoa kopo-
ty ze zdrowiem w kadym czasie). Zatem
rozsdnie bdzie ograniczy czynniki stre-
sujce w twoim yciu na tyle, na ile jest to
moliwe - zwaszcza teraz. Najbardziej
oczywistym sposobem bdzie zmiana pra-
cy na mniej stresujc albo skorzystanie ze
zwolnienia. J ednak nie wszyscy mog so-
bie na to pozwoli; jeli od wykonywanej
pracy wiele zaley w sensie finansowym
lub zawodowym, prawdopodobnie odejcie
wywoa u ciebie jeszcze wikszy stres.
Zastanw si wic nad sposobami zmniej-
szenia napicia, takimi jak medytacje, wi-
czenia i rozrywki (obejrzenie filmu zamiast
pracy do pnego wieczora). Pomocna b-
dzie te rozmowa z pracodawc na temat
tego, e praca po godzinach, nadmiar pracy
czy oglnie stres moe mie zy wpyw na
ci i e zindywidualizowanie tempa pra-
cy uatwi ci przejcie przez ci (stres bo-
wiem zdaje si zwiksza ble plecw
i inne przykre strony twego stanu) oraz
oglnie lepiej wykonywa zadania. J eli
prowadzisz samodzieln dziaalno, jesz-
cze trudniej ci bdzie zwolni tempo, lecz
warto si nad tym zastanowi.
I nne z awody. Nauczycielki i pracownice
socjalne, ktre maj styczno z maymi
dziemi, naraone s na potencjalnie nie-
bezpieczne infekcje, jak np. ryczka, ru-
mie zakany czy wirus cytomegalii. Oso-
by zajmujce si zwierztami i pracujce
w rzeni mog zarazi si toksoplazmoz
(z drugiej strony, mog by na ni uodpor-
nione, wtedy ich dzieciom nic nie zagra-
a), a pracownice pralni - innymi infekcja-
mi. J eli pracujesz w warunkach grocych
chorob, dopilnuj wykonania stosownych
szczepie i podejmij rodki ostronoci,
np. nakadaj rkawice, mask itp.
Artystki, fotograficy, farmaceuci, kosme-
tyczki, osoby pracujce w pralni chemicz-
nej, przy obrbce skr, w rolnictwie czy
ogrodnictwie mog by naraone na dziaa-
nie rnych szkodliwych chemikaliw. J e-
li uywasz takich rodkw, zabezpiecz si
przed ich szkodliwym dziaaniem, moe
nawet zrezygnuj z czci pracy, ktra wy-
maga ich uycia. Ale nie zamartwiaj si
tym, e miaa kontakt z chemikaliami
przed stwierdzeniem, e jeste w ciy,
gdy zwykle wystpuj one w zbyt maym
steniu, eby zaszkodzi matce lub nie na-
rodzonemu dziecku.
80 NA POCZTKU
C O W A R T O W I E D Z I E
S pojrz enie na ryz yko z perspektywy
C
hcesz, by twoje dziecko urodzio si
zdrowe, i zrobiaby wszystko, by
mie pewno, e tak si stanie.
Rzucasz palenie i picie. Starasz si dobrze
odywia. Czsto chodzisz do lekarza. Dwa
razy si zastanawiasz, nim wemiesz lekar-
stwo, ktre nie zostao ci przepisane na czas
ciy. Ale co pocz z czynnikami, na ktre
nie masz wpywu? Z tymi lekarstwami,
drinkami czy papierosami sprzed chwili,
gdy uwiadomia sobie, e jeste w ciy?
Substancjami chemicznymi, na ktrych dzia-
anie bya wystawiona, zanim zdaa sobie
spraw z tego, e w twoim stanie mog one
stanowi zagroenie? Z wirusem, ktry wy-
woa wysok gorczk?
Kada bez wyjtku kobieta ciarna ma
styczno z teratogenem (substancj poten-
cjalnie szkodliw dla rozwijajcego si em-
brionu czy podu) na jakim etapie ciy. Na
szczcie wikszo z tych kontaktw jest
cakowicie nieszkodliwa - ostatecznie nie
maj one najmniejszego wpywu na ci.
Zastanawiajc si nad tym, jakie jest praw-
dopodobiestwo, i konkretne zetknicie si
z tak substancj mogo jednak by ryzy-
kowne - oraz jak due jest to ryzyko - war-
to wzi pod uwag ponisze zagadnienia.
J ak silny jest teratogen? Bardzo nieliczne
leki s silnymi teratogenami. Na przykad
thalidomide - lek uywany na pocztku lat
szedziesitych w Europie i obecnie wpro-
wadzony w USA do ograniczonego uyt-
ku - by przyczyn znieksztace podw
w pewnym okresie ich rozwoju. Lek prze-
ciw trdzikowi Accutane, niedawno od-
kryty teratogen, wywoujcy zaburzenia u 1
na 5 zarodkw. Z drugiej strony mamy leki,
jak np. hormon Provera - progesteron, kt-
re wywouj zaburzenia niezmiernie rzad-
ko (1 na 1000 zarodkw). Wikszo lekw
klasyfikuje si pomidzy tymi dwoma eks-
tremami; na szczcie niewiele jest tak sil-
nych jak thalidomide czy Accutane (lub
jego pochodne).
Czsto trudno stwierdzi, czy lek w og-
le jest teratogenny czy nie, nawet gdy wpy-
wa na powikanie ciowe. Na przykad, je-
li zaburzenie wystpuje u dzieci, ktrych
matki, bdc w ciy, bray antybiotyk w cza-
sie infekcji z gorczk, przyczyn zabu-
rzenia moe by infekcja lub gorczka, nie
za lekarstwo.
C z y z arodek jest genetycz nie podatny na
dz iaanie teratogenu? Tak jak nie kady
zaraa si katarem, tak nie kady pd jest
zaatakowany przez teratogen.
K iedy z arodek by naraony na kontakt
z teratogenem? Okres ciy, podczas kt-
rego teratogeny mog wyrzdzi krzywd
dziecku, jest bardzo krtki. Na przykad
thalidomide by nieszkodliwy po 52 dniu.
Podobnie wirus ryczki wpywa na tylko
1% podw po trzecim miesicu ciy. Od
szstego do smego dnia po zapodnieniu
(zanim jeszcze kobieta zauway brak mie-
siczki) zapodnione jajo podruje jajo-
wodem do macicy i jest wtedy wyjtkowo
mao wraliwe na wpyw wszystkiego, co na-
potka na swojej drodze, a co za tym idzie -
raczej nie podlega znieksztaceniu. J eli na-
wet ulegnie nieznacznemu uszkodzeniu, po-
trafi samo je zwalczy. Wtedy jedyn mier-
teln grob dla jaja jest bd genetyczny
lub zewntrzny czynnik, np. dua dawka
promieniowania.
Okres, w ktrym formowane s organy -
od zagniedenia si jaja w macicy okoo
6-8 dnia do koca 3 miesica - to czas naj-
wikszego zagroenia. Po 3 miesicu nie-
bezpieczestwo znieksztacenia jest znacz-
nie mniejsze; najczstsze urazy spowodowa-
ne w tym okresie to zahamowania wzrostu
W CZAS IE CIY 81
podu i uszkodzenie jego orodkowego uka-
du nerwowego i ukadu rozrodczego.

Wpyw teratogenu zaley zwykle od jego
dawki. J edno krtkie diagnostyczne prze-
wietlenie promieniami Roentgena nie spo-
woduje problemu, ale kilka ciszych prze-
wietle mogoby. Palenie papierosw od
czasu do czasu w pierwszych paru miesi-
cach najprawdopodobniej nie zaszkodzi
dziecku, ale intensywne palenie przez ca
ci znacznie zwiksza ryzyko.
Tak jak ty jeste
bardziej odporna na wirus kataru, gdy jeste
dobrze odywiona, tak twj pd atwiej
zwalczy wpyw teratogenw, gdy jest do-
brze odywiony - oczywicie, za twoim po-
rednictwem.
Uspokajajca jest wiadomo,
e kontakt ze rodkiem chemicznym, ktry
nie jest na tyle toksyczny, eby mie wpyw
na matk, nie zaszkodzi te dziecku.
Trio: niewaciwa dieta, palenie pa-
pierosw i naduywanie alkoholu, duet: pa-
lenie i uywanie rodkw uspokajajcych
oraz inne zgubne kombinacje" mog znacz-
nie zwikszy ryzyko.
Nawet jeli wszystkie czynniki
s identyczne, nie wszystkie zarodki reagu-
j jednakowo. Podczas eksperymentw na
zarodkach myszy o identycznych uwarun-
kowaniach genetycznych, poddanych dzia-
aniu identycznych teratogenw na tym sa-
mym stopniu rozwoju, tylko jedno zwierz
z dziewiciu urodzio si z defektem. Nikt
dokadnie nie wie dlaczego, ale prawdopo-
dobnie kiedy medycyna znajdzie rozwi-
zanie tego sekretu.
M I E R Z C R Y Z Y K O I K O R Z Y C I
S
pjrzmy prawdzie w oczy: ycie pene
jest ryzyka i korzyci. Wszystko, co ro-
bisz - od przejcia przez ulic po wzicie ta-
bletki na przezibienie - w jakim stopniu
wie si z nimi. Niektre zajcia dostarcza-
j wielu korzyci, inne cz si z duym
stopniem ryzyka, a w jeszcze innych ryzyko
i korzyci s takie same. W wikszoci przy-
padkw istniej sposoby na to, by zreduko-
wa ryzyko bez uszczerbku dla przyjemno-
ci - w innych nie ma takiej moliwoci.
Mierzenie ryzyka i korzyci w podejmo-
waniu yciowych decyzji moe sprawi, e
ycie stanie si znacznie bezpieczniejsze.
J est to szczeglnie wane podczas ciy,
kiedy to dokonywane przez ciebie wybory
maj wpyw nie tylko na twoje zdrowie,
lecz take na zdrowie dziecka. Na przykad
zagadnienie ryzyka i korzyci pojawia si
wtedy, gdy zastanawiasz si nad tym, czy
do obiadu napi si wina czy wody gazo-
wanej; czy zje na lunch frytki i batonik
czy te kanapk i owoc; czy zapali papie-
rosa czy nie. Czy korzyci pynce z picia
alkoholu, palenia lub trwania przy bezwar-
tociowej diecie warte s potencjalnego za-
groenia dla ciebie i dziecka? W wikszo-
ci przypadkw z pewnoci odpowiesz, e
nie. Ale to nie oznacza, e nie mona zrobi
wyjtku przy jakiej uroczystej okazji. Na
przykad jeden kieliszek wina wypity dla
uczczenia rocznicy: ryzyko dla dziecka jest
zerowe, a korzy (bardziej uroczysty wie-
czr) naprawd znaczna. Albo duy kawa-
ek tortu z okazji urodzin - prawda, e duo
pustych kalorii, ale waciwie nie pozbawi
one dziecka skadnikw odywczych, no
a poza wszystkim, to przecie twoje urodziny.
Niektre decyzje dotyczce ryzyka i ko-
rzyci nie s trudne. Na przykad regularne
spoywanie alkoholu w duych ilociach
przez ca ci moe okaleczy twoje dziec-
ko na cae ycie (patrz s. 57). Pozbawienie
si przyjemnoci picia moe by nieatwe, ale
ryzyko jest tu oczywiste.
82 NA POCZTKU
Wyobra sobie, e przechodzisz gryp
z gorczk, ktra moe zagrozi dziecku.
Lekarz bez wahania zapisze lek na zbicie
gorczki. W tym przypadku korzy z uy-
cia leku znacznie przewysza ewentualne
ryzyko. Z drugiej strony, jeli temperatura
jest tylko nieznacznie podwyszona, nie za-
graa ona dziecku i pomoe twojemu or-
ganizmowi zwalczy wirus. Dlatego lekarz
da twojemu organizmowi szans samoobro-
ny, gdy potencjalne ryzyko przyjcia leku
jest wiksze ni korzy.
Inne decyzje mog nie by tak oczywi-
ste. A jeli masz okropny katar z zatoko-
wym blem gowy, przez ktry nie moesz
spa w nocy? Czy powinna wzi tabletk,
ktra pomoe ci odpocz? A moe powin-
na mczy si w bezsenne noce, co nie
przyniesie poytku ani tobie, ani twojemu
dziecku? Oto najlepszy sposb podejcia do
takich decyzji:
Poszukaj innych sposobw o niszym po-
ziomie ryzyka. Moe zaycie leku nie jest
konieczne (patrz Dodatek)? Sprbuj. J eli
inny sposb nie przynosi podanych re-
zultatw, powr do tabletek.
Zapytaj lekarza o ryzyko i korzyci. Pa-
mitaj, e wikszo lekw nie zostaa prze-
badana pod ktem przyjmowania ich pod-
czas ciy, a tylko o nielicznych wi emy,
i wywouj wady wrodzone. W rzeczy-
wistoci stosowanie wielu lekw okazao
si bezpieczne w ciy. Badania codzien-
nie przynosz nowe informacje na ten te-
mat, a twj lekarz bdzie z nimi zaznajo-
miony.
Zdecyduj, czy mona zwikszy korzy
przy zmniejszeniu ryzyka (wzicia naj-
mniejszej dawki najbardziej skutecznego
rodka przeciwblowego), i upewnij si,
e gdy ju podejmujesz to minimalne ry-
zyko, osigniesz te korzy (we tablet-
k przed pjciem spa, przed wypoczyn-
kiem).
Po konsultacji z lekarzem (i, w wypad-
ku najbardziej skomplikowanych decyzji,
z pracownikiem poradni genetycznej lub
specjalist medycyny matczyno-podo-
wej) zrb przegld zebranych informa-
cji - porwnaj korzyci i ryzyko - podej-
mij decyzj.
Podczas ciy czsto bdziesz musiaa
podejmowa inteligentne decyzje. Niemal
kada z nich bdzie miaa wpyw na zdro-
wie twojego dziecka. Miej na uwadze, e
jeden przypadkowy zy wybr nie powinien
mie wpywu na ci, lecz jeli bdzie po-
wtarzany - ju moe. J eli ju popenia
par niewielkich bdw, ktrych nie mo-
esz naprawi, zapomnij o nich. Po prostu
dokonuj lepszych wyborw do koca ciy.
I zawsze pamitaj, przewaga jest po stronie
twojego dziecka!
4
D ieta ciowa
R
ozwija si w tobie nowa maa istota
ludzka - powstaje dziecko. Oto do-
bra wiadomo: ju teraz ma ono
wielk szans na to, by urodzio si zdrowe.
A jeszcze lepsza to ta, e sama masz przy-
najmniej trzy razy dziennie moliwo
znacznie zwikszy t szans poprzez pra-
widowe odywianie si.
Oto prezentujemy diet ciow
1
- plan
ody wiania si stworzony po to, by da two-
jemu dziecku jak najlepszy start w zdrowe
ycie. Przestrzeganie tej diety, zapewniaj-
cej dostarczanie wartociowego poywie-
nia, moe zwikszy prawdopodobiestwo
urodzenia dziecka z prawidow mas uro-
dzeniow, wpyn na rozwj mzgu podu
i ograniczy ryzyko wystpienia niektrych
wad wrodzonych. Moe nawet zwikszy
szanse twojego dziecka na to, e wyronie
na zdrowego dorosego czowieka.
Ale nie tylko dziecko skorzysta na tej
diecie. Dieta ciowa zwiksza szanse na
bezpieczne przebycie ciy (pewne kompli-
kacje, takie jak niedokrwisto i stan prze-
drzucawkowy, czciej przytrafiaj si ko-
bietom le odywionym); na przyjemny
przebieg ciy (rozsdna dieta potrafi zmi-
nimalizowa poranne nudnoci, zmczenie,
1
W poprzednich wydaniach dieta ta bya na-
zywania diet najlepszej szansy". W najnow-
szym wydaniu autorki odeszy od tej nazwy.
zaparcia i wiele innych objaww); pomaga
osign stan rwnowagi emocjonalnej (do-
bre odywianie si jest w stanie zagodzi
hutawki nastrojw); zwiksza szanse na
terminowy pord (oglnie rzecz biorc, ko-
biety bdce na waciwej diecie rzadziej
rodz przedwczenie) oraz na szybsze doj-
cie do siebie po porodzie (dobrze odywio-
ny organizm atwiej powraca do pierwotne-
go stanu, szybciej te traci przybrane kilo-
gramy).
Oczywicie trzymanie si diety ciowej -
podobnie jak kadej specjalnej diety - wy-
maga zaangaowania i, do pewnego stop-
nia, samodyscypliny. Wymaga te - przy-
najmniej u wikszoci kobiet-cakowitego
zrewidowania nawykw zwizanych z je-
dzeniem. Innymi sowy, dieta ta jest dla
przecitnego konsumenta zadaniem trud-
nym do wykonania.
Kobiety oczekujce narodzin dziecka r-
nie reaguj na nowe wyzwanie. By moe
przyjmiesz je bez wahania czy zastrzee,
stosujc si do zalece diety z przekona-
niem, z jakim przygotowujcy si do olim-
piady sportowiec angauje si w trening.
Albo te stracisz entuzjazm, gdy zapoznasz
si ze spisem wymogw. J eli nie masz za-
miaru cile przestrzega diety, moesz z niej
wybra to, co ci odpowiada, agodzc jej
zasady tak, by pasoway do twojego zwy-
kego sposobu odywiania si. A moe wy-
84 NA POCZTKU
starczy ci raz rzuci okiem na zasady co-
dziennej dwunastki", by z krzykiem pobiec
do najbliszej restauracji typu fast food.
Niezalenie od twojej reakcji diet t mo-
esz zastosowa, oczekujc na narodziny
dziecka. Najlepiej, by jej przestrzegaa do-
kadnie przez wikszo czasu albo luno,
ale przez cay czas. Pozostajc wierna ham-
burgerom i frytkom, moesz skorzysta
z kilku wskazwek, ktre pomog ci prawi-
dowo odywia siebie i dziecko przez na-
stpne dziewi miesicy.
Podejmujc decyzje co do sposobu ody-
wiania si podczas ciy, miej na uwadze,
e nawyki zwizane zjedzeniem - nawet te
wieloletnie - mona zmieni, tote atwiej
ci bdzie przestrzega zasad diety ciowej
w miar upywu miesicy. Powiedzmy, e
nigdy nie miaa apetytu na penoziarnisty
chleb, ale po kilku miesicach jedzenia go
zauwaysz, i teraz stracia apetyt na biay.
Albo na przykad od szkoy redniej miaa
zwyczaj nie je niadania - tymczasem
uczynienie z tego posiku bezdyskusyjnej
czci poranka sprawi, e zaczniesz si za-
stanawia, jak mona bez niego funkcjono-
wa przez cay dzie. Czy produkty zawie-
rajce cukier byy twoj ulubion grup po-
karmow? Przyzwyczajenie si w cigu
dziewiciu miesicy do bardziej wartocio-
wych sodyczy doprowadzi ci do wniosku,
i dobre odywianie siebie i dziecka wcale
si nie wyklucza. Zmieniaj stare nawyki na
nowe stopniowo, gdy wtedy dieta moe
okaza si wyzwaniem, ktremu bdziesz
w stanie sprosta.
D Z I E W I P O D S T A W O W Y C H Z A S A D
N A D Z I E W I M I E S I C Y Z D R O W E G O
J E D Z E N I A
Liczy si kady ks. Masz tylko 9 miesicy
na posiki i przekski, aby da swojemu
dziecku najlepszy z moliwych start w y-
cie. Spraw, aby kady z nich si liczy. Uno-
szc widelec do ust, rozwa: Czy to jest
najlepszy ks, jaki mog da mojemu dziec-
ku?" J eli tak - przeknij. J eli nie, zasta-
nw si nad bardziej wartociowym. Cho
wikszo ksw powinna zaspokaja po-
trzeby prawidowego odywiania, inne mo-
g - i powinny - dawa czyst przyjemno.
J eli wic wybrane przez ciebie produkty
nie s odywcze, powinny przynajmniej
dawa przyjemno (przeczytaj Oszukiwa-
nie z czystym sumieniem, s. 87).
Kaloria kalorii nierwna. Starannie wy-
bieraj rda kalorii, przedkadajc jako
nad ilo. Cho moe si to wydawa oczy-
wiste - i jednoczenie niesprawiedliwe - te
200 kalorii zawarte w pczku to nie to samo
co 200 kalorii pochodzcych z penoziarni-
stej babeczki z rodzynkami. A 100 kalorii
z chipsw ziemniaczanych nie moe si
rwna 1 CK) kaloriom z pieczonego ziem-
niaka podanego ze skrk (czy z porcj pie-
czonych frytek, patrz s. 100). Twoje dziecko
skorzysta wicej na 2000 poywnych, bo-
gatych kalorii dziennie ni na 2000 w wik-
szoci pustych. Bdzie to take korzystne
dla twojego ciaa po porodzie.
Godzc siebie, godzisz dziecko. Tak jak
nie przejdzie ci nawet przez myl, aby go-
dzi swoje dziecko po urodzeniu, nie po-
winna myle o godzeniu go, gdy miesz-
ka sobie w twojej macicy
1
. Masa twojego
ciaa jest bez znaczenia dla podu czerpi-
cego z niego ycie. Potrzebuje on regular-
nego odywiania w regularnych odstpach -
nawet kiedy ty nie jeste godna, twoje
dziecko jest. Nie opuszczaj wic posikw,
gdy czste posiki stanowi najlepsz me-
tod na dobre odywianie podu. Wyniki
ostatnio przeprowadzonych bada wskazu-
j, e matki jedzce przynajmniej 5 razy
1
Izraelskie badania wykazay duy wzrost
liczby przedwczesnych urodze po Jom Kippur,
co sugeruje, e poszczenie w pnym okresie
ciy moe powodowa przyspieszenie porodu.
DIETA CIOWA 85
Podwajaj warto odywcz, nie kaloryczn
Kiedy to tylko moliwe, wybieraj takie pro-
dukty, ktre wypeniaj zapotrzebowanie na
wicej ni jeden skadnik (np. jogurt zapewnia
wap i biako, a brokuy - na zielone warzywa
liciaste, witamin C i wap). Takie wartocio-
dziennie (na przykad 3 posiki gwne plus
2 przekski albo 5 maych posikw) maj
wiksze szanse na terminowe rozwizanie.
Wypenij
swoje dzienne zapotrzebowanie na poy-
wienie w najbardziej efektywny sposb
w ramach twojego zapotrzebowania na ka-
lorie. Spoycie kanapki posmarowanej 6 y-
eczkami masa orzechowego (jeli moesz,
zmniejsz ilo) z jego 750 kaloriami, czyli
ok. 25% dziennej dawki, jest mniej efek-
tywnym sposobem zdobycia 25 gramw
biaka ni spoycie hamburgera z 8 deka-
gramami misa indyczego - 250 kalorii,
Zjedzenie 1,5 pucharka lodw (ok. 450 ka-
lorii) jest mniej efektywnym sposobem na
zdobycie 300 miligramw wapnia anieli
wypicie szklanki chudego mleka (90 kalo-
rii) lub zjedzenie kubeczka odtuszczonego
jogurtu (100 kalorii). Tuszcz, poniewa ma
dwa razy wicej kalorii na gram ni biako
lub wglowodany, jest szczeglnie nieefek-
tywnym rodzajem kalorii. Wybieraj chude
miso zamiast tustego, chude lub odtusz-
czone mleko i produkty mleczne zamiast
penotustych, potrawy pieczone na ruszcie
zamiast smaonych; cienko smaruj masem;
przyrzdzaj saut na yeczce lub dwch
oliwy z oliwek, nie na jednej czwartej kub-
ka. I zawsze staraj si wybiera te produkty,
klre bd zaspokajay wicej ni jedno za-
potrzebowanie; dziki temu dostaniesz wi-
cej odywczych skadnikw przy mniejszej
liczbie kalorii (zobacz ramka powyej).
Skuteczno jest take wana, jeli masz
kopoty z przyrostem masy ciaa. Wybieraj
poywienie, ktre jest w peni odywcze
i kaloryczne - na przykad awokado, orze-
we odywianie si uczyni przyjmowanie co-
dziennej dwunastki" znacznie atwiejszym
bez obciania odka. Codzienna dwunast-
ka" zaczyna si na stronie 87.
chy i suszone owoce, ktre mog zaspokoi
gd, nie wypeniajc nadmiernie twojego
odka. Unikaj takich kalorii, jak w prao-
nej kukurydzy i saatkach, ktre przynosz
zupenie odwrotny efekt.
Niekt-
re kobiety przejte zbyt duym przyrostem
masy ciaa podczas ciy bdnie odrzucaj
wglowodany ze swojej diety. Prawda, e
rafinowane i/lub proste wglowodany (jak
np. w biaym pieczywie, biaym ryu, rafi-
nowanych zboach, ciastach, ciasteczkach,
precelkach, cukrach, syropach) s odyw-
czo ubogie. Ale nierafinowane i/lub zoo-
ne wglowodany (chleby penoziarniste
i razowe, brzowy ry, wiee warzywa
i owoce suszona fasola i groszek oraz oczy-
wicie gorce ziemniaki - szczeglnie w u-
pinach), a take wiee owoce dostarczaj
niezbdnych iloci witaminy B, mineraw,
biaka i bonnika. S one dobre dla twojego
dziecka i dla ciebie. Zmniejszaj nudnoci
i zaparcia, poniewa s wypeniajce i bo-
gatoresztkowe, ale nie tuczce (jeli nie pa-
wi si w malanych sosach), pomog ci
take kontrolowa przyrost masy. Ostatnie
badania sugeruj te inn korzy dla jedz-
cych zoone wglowodany - jedzenie du-
ej iloci bonnika moe zmniejszy ryzyko
rozwoju cukrzycy w ciy. Uwaaj jednak, by
przechodzi na diet bogat w bonnik stop-
niowo, bo moesz rozregulowa odek.
Niestety
kalorie pochodzce z cukru s pustymi ka-
loriami. J ednak pamitaj, nie stanie si nic
zego, jeli raz po raz po nie signiemy - na-
wet podczas ciy sumuj si one znacznie
86 N A P O C Z TK U
szybciej, ni mylisz, nie zostawiajc wystar-
czajco duo miejsca dla kalorii odywczo
wartociowych. Co wicej, badania wyka-
zay, i cukier nie tylko jest bezwartocio-
wy, lecz w duych ilociach staje si poten-
cjalnie szkodliwy. Badania te sugeruj, i
zamiowanie do cukru, pomijajc otyo,
wiza mona z prchnic zbw, cukrzyc,
chorobami serca czy nowotworem okrni-
cy. Prawdopodobnie najwiksz wad cu-
kru jest jednak to, e a nazbyt czsto znaj-
duje si go w produktach, ktre w caoci s
maowartociowe. Czasem dodawany jest
tylko do poprawienia smaku produktu nie
speniajcego normy naturalnoci - na przy-
kad do sosu pomidorowego zrobionego
z niedojrzaych pomidorw.
Cukier rafinowany wystpuje na pkach
sklepowych pod rnymi nazwami, na przy-
kad jako syrop skrobiowy czy skoncentro-
wany sok w puszce. Cukry nie rafinowane,
takie jak sztuczny mid, nie s same w sobie
bardziej odywcze ni rafinowane, z tym jed-
nak e mog by wykorzystywane w bar-
dziej wartociowych produktach - zwasz-
cza tych spotykanych w dziaach ze zdrow
ywnoci. Postaraj si jednak ograniczy
spoywanie cukru we wszelkich formach,
gdy zaoszczdzone dziki temu kalorie
mog zosta przyjte w postaci bardziej
odywczych produktw.
Do smacznego i poywnego zastpienia
substancji sodzcych zamiast cukru uy-
waj: owocw (na przykad mielone daktyle,
rodzynki lub posiekane suszone morele)
i koncentratw sokw owocowych (takich
jak jabkowy, pomaraczowy, z owocw
mango, z winogron) nie rozcieczonych
mroonych lub nie. Maj sodki smak, a jed-
noczenie stanowi rdo witamin, pier-
wiastkw ladowych oraz wartociowych
fitochemikaliw (substancji chemicznych
pochodzenia rolinnego, wspierajcych or-
ganizm w walce przeciwko chorobom i pro-
cesowi starzenia si). Cukier nie zawiera
adnej z tych substancji. Dostpne w sprze-
day sodzone nimi produkty niemal zawsze
zrobione s z penych ziaren i zdrowych
tuszczw i nie zawieraj wtpliwych dodat-
kw chemicznych. Kupuj je bd przygoto-
wuj w domu, korzystajc z przepisw za-
mieszczonych w tym rozdziale oraz w ksi-
ce Dieta przyszej matki. Cz niskokalo-
rycznych substytutw cukru wydaje si bez-
pieczna do stosowania podczas ciy - szcze-
glnie sucralose (Splenda - patrz s. 68).

J eli twoja marchewka nie widziaa" swo-
jego macierzystego pola przez miesice
(a nie zostaa ugotowana, przetworzona, za-
konserwowana i zapuszkowana od razu po
zebraniu), prawdopodobnie nie ma ju do
zaoferowania twojemu dziecku zbyt wiele
ze swoich naturalnych walorw. Wybieraj
wiee warzywa i owoce, kiedy jest na nie
sezon, lub wiee mroonki czy warzywa
i owoce w puszce
1
, jeli tamte s ju nie-
osigalne lub nie masz czasu, aby je przy-
gotowa (s tak poywne jak wiee, ponie-
wa s mroone bd puszkowane natych-
miast po zebraniu). Prbuj je troch suro-
wych warzyw i/lub owocw kadego dnia.
J eli gotujesz warzywa - to w mikrofali, na
parze lub lekko je podsmaaj, aby zacho-
way witaminy i mineray. Rozgotowuj
owoce bez dodatku cukru. Unikaj gotowych
produktw, ktre zapay" wiele zwizkw
chemicznych, tuszczu, cukru czy soli w cza-
sie przygotowywania. Najczciej s one
mao odywcze. Wybieraj pieczon pier
z indyka zamiast wdzonej; penoziamisty
makaron z sosem serowym z naturalnego
sera (najlepiej niskotuszczowego) w miej-
sce intensywnie pomaraczowych da (s
przygotowane z rafinowanej mki, przetwo-
rzonego sera i zawieraj sztuczne barwni-
ki); wie owsiank przygotowan z pat-
1
Cho ywno mroona lub puszkowana
moe by odywcza, unikaj tych konserw, do
ktrych dodany zosta cukier, due iloci nie-
zdrowego tuszczu, sodu czy dodatkw spoyw-
czych i konserwantw.
DIETA CIOWA 87
O szukiwanie z czystym sumieniem
Sia woli jest niezwykle wana, zwaszcza
teraz, gdy jeste w ciy. Niemniej jednak ka-
dy ma potrzeb, by od czasu do czasu podda
si jakiej pokusie i nie czu si winnym. Dla-
tego te raz dziennie (albo rzadziej, jeli zbyt
szybko przybierasz na wadze czy masz kopo-
ty z przestrzeganiem diety) daj si skusi na
co, co moe nie odpowiada najwyszym
odywczym standardom, lecz jednak ma pew-
ne zalety - mroony jogurt czy babeczk otr-
bow (ktra zawiera wicej cukru ni same
otrby). Od czasu do czasu naciesz si czym,
co nie ma za wiele wartoci, ale nie jest wcale
takie szkodliwe - na przykad cheeseburger
z restauracji typu fast food. I od czasu do czasu
poczstuj si czym, co nie zaspokaja adnych
potrzeb poza twoim apetytem: pczek z lu-
kw owsianych (jeli lubisz, dodaj cyna-
mon i posiekane lub suszone owoce do sma-
ku) zamiast zawierajcych niewiele bonni-
ka, wysoko sodzonych mieszanek.
J eli w domu znajduj si jed-
nostki wywrotowe", zmuszajce ci do
pieczenia ciasteczek czekoladowych lub do
dodania chipsw ziemniaczanych do listy
twoich zakupw, z pewnoci trudniej ci
bdzie waciwie si odywia. Spraw, aby
pozostali czonkowie rodziny byli twoimi
sprzymierzecami i odywiali si zdrowo
razem z tob. Upiecz naturalnie sodzone
owocowe ciasteczka owsiane zamiast cze-
koladowych; przynie do domu pieczone
chipsy ziemniaczane zamiast ich tustych
odpowiednikw. Dziki temu bdziesz mia-
a zdrowe dziecko i lepsz sylwetk, a do-
mownicy - m i pozostae dzieci (jeli je
masz) - zachowaj dobr form i kondycj,
a take zdrowsze nawyki ywieniowe.
Nie zaniechaj diety po urodzeniu dziec-
ka. Badania wykazuj, i prawidowe ody-
wianie nie tylko zapewnia lepszy wynik ci-
y, ale wie si take ze zmniejszeniem
ryzyka wystpienia wielu chorb, w tymcu-
krem, deser karmelowy na ciepo czy batonik
czekoladowy.
J eeli moesz, zawsze staraj si by wybir-
cza w oszustwach" - sodk bueczk posma-
ruj masem orzechowym lub lekkim serkiem
zamiast zwykym masem; dodaj pokrojonego
banana czy orzechy do deseru lodowego; wy-
bierz taki batonik czekoladowy, w ktrym za-
miast toffi s migday. Kolejna strategia pole-
ga na tym, by te dania byy niewielkie - na
przykad podziel si z kim porcj smaonych
krkw cebuli, zamiast zamawia dla siebie
osobn; we cienki kawaek placka orzecho-
wego zamiast sporej jego porcji. Oszukuj tyl-
ko na tym, na co naprawd masz wielk ochot
i co bardzo lubisz. Nie oszukuj, gdy czujesz,
e nie bdziesz w stanie poprzesta na jednym.
krzycy dorosych i nowotworw. A to ozna-
cza, i rodzina, ktra dobrze si odywia,
cieszy si dobrym zdrowiem.
Nawet najlepsza dieta
prenatalna na wiecie jest zagroona, jeli
przysza matka nie wyeliminuje alkoholu,
papierosw i innych niebezpiecznych sub-
stancji ze swojego ycia (poczytaj o tym
w rozdziale 3.). J eli jeszcze tego nie zrobi-
a, zmie swoje nawyki.
C I O W A
C O D Z I E N N A D W U N A S T K A "
Kalorie. Stara maksyma, e kobieta w ci-
y je za dwoje, jest prawdziwa. Ale wane
jest, aby pamita, e jedno z tych dwojga
jest malekim, rozwijajcym si podem,
ktrego zapotrzebowanie na kalorie jest od-
powiednio nisze od twojego - zwykle wy-
nosi mniej wicej 300 kalorii dziennie. Tak
wic, jeli masa twego ciaa jest przecitna,
potrzebujesz tylko okoo 300 kalorii wicej
ni zwykle, aby utrzyma prawidow mas
ciaa w ciy. (Aby okreli w przyblieniu,
88 NA POCZTKU
jak wielu kalorii potrzebujesz, pomn swo-
j mas przez 24 - jeli przez wikszo
czasu siedzisz; przez 30 - jeli jeste
umiarkowanie aktywna; przez (do) 44, je-
li jeste bardzo aktywna. Poniewa cz
z kadej dawki kalorii w zalenoci od in-
dywidualnych waciwoci - nawet w cza-
sie ciy jest spalana, a zapotrzebowanie na
kalorie te jest zmienne, liczba, ktr otrzy-
mujesz, te jest przybliona (miar masy
jest kilogram).
Podczas pierwszych trzech miesicy ci-
y moesz potrzebowa mniej ni 300 do-
datkowych kalorii, chyba e prbujesz nad-
robi deficyt masy. Kiedy twj metabolizm
bdzie przyspieszony w pniejszym okre-
sie ciy, moesz potrzebowa wicej ni
300 dodatkowych kalorii dziennie. Przyj-
mowanie wikszej liczby kalorii, ni wyma-
ga tego rosnce dziecko i ty sama, jest nie
tylko niekonieczne, ale te niemdre. Z dru-
giej strony, spoywanie mniejszej liczby
kalorii jest nie tylko niemdre, ale poten-
cjalnie niebezpieczne; kobiety, ktre nie
pobieraj dodatkowych kalorii w czasie ci-
y - szczeglnie w II i III trymestrze - mog
powanie zakci rozwj swojego dziecka.
S cztery wyjtki od gwnej zasady.
W kadym z tych przypadkw przysza
matka powinna poradzi si swojego leka-
rza odnonie do jej zapotrzebowania na ka-
lorie:
1) kobiety z nadwag, ktre stosujc prawid-
ow diet, mog prawdopodobnie zmniej-
szy liczb kalorii;
2) kobiety z powan niedowag, ktre naj-
wyraniej potrzebuj wikszej liczby ka-
lorii;
3) mode dziewczyny, ktre jeszcze same ros-
n i maj szczeglne potrzeby odywcze;
4) kobiety noszce wicej ni jeden pd -
musz one doda po 300 kalorii na kady
z nich.
Zjedzenie 300 dodatkowych kalorii
dziennie - to brzmi jak sen aroka". Przy-
kro to mwi - ale tak nie jest. W czasie,
kiedy popijaa swoje 4 szklanki mleka
(ogem 360 kalorii dla odtuszczonego
mleka) lub pobieraa rwnowarto, jedzc
produkty bogate w wap i dodatkow po-
trzebn dawk biaka - przebraa dozwo-
lon miark. Oznacza to, e zamiast doda-
wa co nowego, prawdopodobnie powinna
ograniczy spoycie wielu z tych potraw, do
ktrych jeste przyzwyczajona, i podpo-
rzdkowa si zasadom odpowiedniego y-
wienia swego dziecka oraz utrzymania roz-
sdnej masy ciaa. Aby mie pewno, e
otrzymujesz maksymalnie odywcze dawki
kalorii, musisz sta si ekspertem od sku-
tecznej diety.
Ale cho w czasie ciy liczy si kada
kaloria, miej na uwadze, e nie trzeba ich
dosownie liczy. Zamiast si przejmowa
skomplikowanymi obliczeniami podczas
kadego posiku, sta raz w tygodniu na do-
kadnej wadze, aby sprawdzi przybr
masy. Wa si o tej samej porze dnia, naga
lub zawsze w tym samym ubraniu (lub
w innym, ktre mniej wicej tyle samo way),
aby twoje obliczenia nie poszy na marne
z powodu duego posiku w jednym tygodniu
a cikiego swetra w nastpnym. J eli przy-
rost twojej masy przebiega zgodnie ze sche-
matem (przecitnie okoo 5(X) g tygodniowo),
znaczy to, e spoywasz odpowiedni liczb
kalorii. J eli jest mniejszy - przyjmujesz zbyt
mao; jeli jest wikszy, spoywasz zbyt duo.
Utrzymaj lub zmniejsz dopyw energii pocho-
dzcej z poywienia, jeli tak trzeba, ale
upewnij si, e nigdy nie odrzucasz wymaga-
nych skadnikw odywczych razem z tymi
zbdnymi kaloriami.
Biaka: 3 dawki dz iennie. Biaka zbudowa-
ne s z substancji zwanych aminokwasami,
ktre s kompleksami budujcymi ludzkie
komrki: i s szczeglnie wane, poniewa
tworz now istot ludzk, ktrej komrki
powielaj si w zawrotnym tempie. Staraj
si wic spoywa codziennie 60 do 70 gra-
mw biaka. Cho ilo ta moe si wyda-
wa dua, wikszo Amerykanw zjada
przynajmniej tyle, nawet specjalnie si do
DIETA CIOWA 89
Dogoni biaka
Dla wikszoci kobiet pokrycie zapotrze-
bowania na biako podczas ciy nie stanowi
wikszego problemu. J eli jednak pod koniec
dnia zorientujesz si, e brakuje ci p lub nawet
caej dziennej dawki, moesz szybko uzupeni
j za pomoc wysokobiakowej przekski. Na
przykad wyprbuj saatki z jaj (p dawki, jeli
sporzdzisz j z 1 jajka i 2 biaek) z penoziarni-
stym krakersem; podwjnego koktajlu mleczne-
go (2/3 dawki biaka - patrz s. 102) lub 3/4 miar-
tego nie przykadajc. Aby uzyska swoj
dawk biaka, musisz je cznie 3 dawki
z grupy pokarmw biakowych, wyszcze-
glnionych w diecie ciowej (patrz s. 94).
Kiedy obliczasz dawki biaka, nie zapomnij
zliczy tych, ktre znajduj si w produk-
tach zawierajcych wap: szklanka mleka
i ok. 30 g sera dostarczaj 1/3 dawki biaka;
kubeczek jogurtu = 1/2 dawki; ok. 110 g o-
sosia z puszki = I dawka.
P okarmy z witamin C : prz ynajmniej
2 dawki dz iennie. Ty i twoje dziecko-obo-
je potrzebujecie witaminy C do odbudowy
tkanek, leczenia ran i wielu innych proce-
sw metabolicznych. Twoje dziecko potrze-
buje jej take do prawidowego wzrostu
i rozwoju silnego koca i zbw. Witami-
na C jest substancj odywcz, ktrej orga-
nizm nie moe przechowywa, tak wic
nowa porcja jest potrzebna kadego dnia.
Pokarmy bogate w witamin C najlepiej
je wiee i nie gotowane, bo wystawienie
na wiato, ciepo i powietrze z czasem nisz-
czy witamin. J ak wynika z listy pokarmw
z witamin C (patrz dalej, s. 96), daleki
"w kolejce" sok pomaraczowy nie jest je-
dynym ani najlepszym rdem tej podsta-
wowej witaminy.
P okarmy z awierajce wap: 4 dawki
dz iennie. Kiedy w szkole podstawowej
uczya si prawdopodobnie, e czowiek
w okresie wzrostu potrzebuje duo wapnia,
ki niskotuszczowego serka (pena dawka biaka)
przybranego wieymi owocami, rodzynkami
i cynamonem, posiekanym pomidorem i bazyli
albo - jeli lubisz na ostro - sosem salsa. Nie po-
winna jednak przyjmowa wysokobiakowych
suplementw w pynie bd w proszku - zawie-
raj one skadniki, ktre nie s bezpieczne pod-
czas ciy, ponadto stanowi rdo wielu kalorii
i bywaj drogie. Poza tym moesz za ich spraw
przyj za duo biaka.
aby mie silne koci i zby. Takie same po-
trzeby ma rosncy pd. Wap jest take
niezbdny dla mini, serca i rozwijajcych
si nerww, krzepliwoci krwi, aktywnoci
enzymw. Nie tylko twoje dziecko co utra-
ci, jeli nie bdziesz spoywa do wap-
nia. J eli pobierane iloci s nieodpowied-
nie, twoja fabryka" tworzca dziecko b-
dzie wyciga wap z twoich koci, aby
pokry zapotrzebowanie, zostawiajc ci na
staro choroby ukadu kostnego.
Bd wic pilna i skrztnie przestrzegaj
spoywania 4 dawek pokarmw bogatych
w wap. I nie martw si, jeli pomys wypi-
cia 4 szklanek mleka dziennie nie przema-
wia do ciebie. Wap wcale nie musi by
podawany w szklankach. Moe by serwo-
wany w kubeczku jogurtu, kawaku sera lub
duej porcji domowego twarogu (niektre
z obecnie dostpnych w sklepach twaro-
kw s wzbogacone w wap). Moe by
ukryty w zupie, potrawce, chlebach, dese-
rach; najatwiej znale go w formie nie-
tustego mleka w proszku lub odtuszczo-
nego mleka skondensowanego (1/3 miarki
i 1/2 miarki przypada rednio na szklank
pynnego mleka lub dawk wapnia). J eli
wybierasz szklank, moesz zwikszy si
wapnia w kadej z nich, pijc mleko z do-
datkow iloci wapnia albo chude mleko
plus inne produkty nabiaowe. Albo podwoi
dawk wapnia, rozpuszczajc w wodzie 1/3
miarki odtuszczonego mleka w proszku
(patrz: podwjny koktajl mleczny, s. 102).
90 NA POCZTKU
Kobiety, u ktrych wystpuje nietoleran-
cja na mleko lub po prostu w ogle nie je-
dz produktw mlecznych, mog przyjmo-
wa wap w innych produktach ni nabia.
(Na przykad szklanka wzmocnionego wap-
niem soku pomaraczowego dostarcza daw-
ki wapnia oraz witaminy C). Lista produk-
tw bogatych w wap, zamieszczona na
stronie 96, zawiera wiele pozycji, ktre
nie s nabiaem. Wegetariankom, kobietom,
u ktrych wystpuje nietolerancja laktozy,
i tym, ktre z jakiegokolwiek powodu s
niepewne, czy dziki diecie zapewniaj so-
bie wystarczajc ilo wapnia (1200 mg
dziennie), zaleca si przyjmowanie suple-
mentu wapniowego.
Z ielenina, te warz ywa, te owoce:
3 dawki dz iennie lub wi cej. Ten ulubiony
krliczy zestaw" dostarcza witaminy A
w formie beta-karotenu, ktry jest niezbd-
ny rosncym komrkom (komrki twojego
dziecka rozmnaaj si w niewiarygodnym
tempie), zdrowej skrze, kociom, oczom.
Beta-karoten moe wrcz zmniejszy ryzy-
ko powstania niektrych postaci nowotwo-
ru. Zielenina oraz te warzywa i owoce
dostarczaj take dawek innych niezbd-
nych witamin (witaminy E, ryboflawiny,
kwasu foliowego i innych witamin z grupy
B); wielu mineraw (wiele zielonych lici
zapewnia du ilo wapnia, a rwnocze-
nie zwizkw mineralnych); zwalczaj-
cych choroby fitochemikaliw oraz chro-
nicego przed zaparciami bonnika.
Bogaty wybr zielonych liciastych czy
tych warzyw oraz tych owocw mo-
na znale na stronie 97. Te kobiety, ktre
maj antywarzywne" skonnoci, mog
by mile zaskoczone, gdy odkryj, e mar-
chew i szpinak nie s jedynymi rdami
witaminy A oraz e witamina ta wystpuje
take w jednych z najbardziej kuszcych
sodkoci, jakie ma do zaoferowania natura:
suszonych morelach, tych brzoskwiniach,
kantalupach, mango. Te natomiast, ktre
lubi warzywa w postaci pynnej, mog by
szczliwe, wiedzc, e mog czasami zast-
pi zielenin i te warzywa szklank soku
warzywnego. J ednak nie wszystkie owoce
i warzywa powinny by przyjmowane w po-
staci sokw, poniewa wikszo nie zawie-
ra odpowiedniej iloci bonnika. Uwaaj te
na soki, ktre w rzeczywistoci s jedynie
sodkimi, owocowymi napojami".
I nne owoce i warz ywa: 2 dawki dz iennie
lub wi cej. Oprcz produktw bogatych
w witamin C i beta-karoten A, potrzebu-
jesz take co najmniej dwch rodzajw in-
nych warzyw lub owocw dziennie. Nie-
gdy uwaano, e nale do niszej katego-
rii w acuchu pokarmowym, lecz obecnie
wiemy, e wiele z nich jest nie tylko boga-
tych w niezbdne do utrzymania zdrowia
podczas ciy mineray - potas i/lub ma-
gnez, lecz take zawieraj takie skadniki,
jak bor - pierwiastek ladowy, ktrego zna-
czenie dopiero zaczynamy rozumie. Nie-
ktre z tych warzyw i owocw s rwnie
bogate w fitochemikalia, a te o czerwonym
zabarwieniu (na przykad arbuzy i czerwo-
ne winogrona) zawieraj due iloci likope-
nu
1
, ktry ma dziaanie antyutleniajce.
Wiele tych produktw zostao wyszczegl-
nionych na stronie 97.
P rodukty penoz iarniste i ro liny strcz -
kowe: 6-1 1 dawek dz iennie. Produkty ziar-
niste (nie oczyszczana pszenica, owies,
yto, jczmie, kukurydza, ry, pszenyto,
komosa ryowa itd.) i roliny strczkowe
(groch, fasola, orzeszki ziemne, suszony
groszek i fasola) s pene substancji od-
ywczych, szczeglnie witamin z grupy B
2
,
ktre s potrzebne twojemu dziecku. Te
skoncentrowane, zoone wglowodany s
te bogate w elazo i pierwiastki ladowe,
tj. cynk, selen, magnez, ktre s bardzo
wane w czasie ciy. Dodatkowy plus: pro-
1
Naturalny czerwony barwnik.
2
Z wyjtkiem witaminy B
p
, ktra wystpuje
wycznie w produktach zwierzcych.
DIETA CIOWA 91
ilukly skrobiowe mog te pomc w zmniej-
szeniu porannych nudnoci.
Cho te yciodajne produkty maj wiele
substancji odywczych, kady z nich ma was-
n moc. Aby uzyska maksimum korzyci,
uwzgldnij rnorodno produktw peno-
ziarnistych i rolin strczkowych w twojej
diecie. Bd twrcza: np. posyp ryb lub
kurczaka otrbami owsianymi z przyprawa-
mi i parmezanem. Dodaj pszenyto do pila-
wu ryowego. Uyj patkw jczmiennych
w swoim ulubionym przepisie na owsiane
ciasteczka itp. Do zupy uyj natomiast fa-
solki limeskiej zamiast zwykej biaej.
Nie zaliczaj oczyszczonych ziaren (np:
chleba czy kaszki zrobionych z biaej mki)
do tych rde, w ktrych znajdziesz dane
kladniki. Nawet jeli s one wzbogacone,
i lgle brakuje w nich wknika, biaek i wi-
cej ni tuzina witamin i skadnikw mineral-
nych, ktre mona znale w tych oryginal-
nych produktach penoziarnistych i strcz-
kowych. Ich list znajdziesz na stronie 97.

Dua ilo elaza jest podstaw zapewnienia
prawidowego rozwoju krwi podu i twojej
i bdziesz potrzebowa go wicej w cigu
tych 9 miesicy ni w jakimkolwiek innym
okresie ycia. Wydobd tak wiele elaza
ze swojej diety, jak tylko moesz (patrz
s. 98). Spoywanie pokarmw bogatych
w witamin C w zestawie z pokarmami bo-
gatymi w elazo zapewni absorpcj tego
pierwiastka przez organizm.
Poniewa czsto trudno jest wypeni za-
|M)trzebowanie na elazo w czasie ciy
mimo stosowania diety, poleca si, aby okoo
20 tygodnia ciarna kobieta przyjmowaa
dziennie 30-50 mg zwizkw elaza prcz
zestawu witaminowego dla ciarnych.
Aby dodatkowe elazo byo lepiej przyswa-
lane, powinno ono by spoywane midzy
posikami, popijane sokami owocowymi
bogatymi w witamin C lub wod (nigdy
mlekiem, herbat czy kaw). Gdyby bada-
nia w kierunku niedokrwistoci wykazay,
e zasoby elaza w organizmie ciarnej s
niewielkie, lekarz moe jej przepisa 60 do
120 mg.
P okarmy bardz o tuste: codz iennie 4 pe-
ne lub 8 powek dawek, lub rwnowar-
to kombinacji. Zgodnie z oglnie akcep-
towanymi zasadami nie wicej ni 30% ka-
lorii u dorosego powinno pochodzi z tusz-
czu (w przecitnej amerykaskiej diecie
40% kalorii pochodzi z tuszczu). Ta trzy-
dziestoprocentowa zasada dotyczy rwnie
ciebie. To znaczy, e jeli waysz ok. 60-65
kg i potrzebujesz ok. 2100 kalorii dziennie
(zobacz wskazwki w Dodatku, jeli wa-
ysz mniej lub wicej), nie wicej ni 630
z nich powinno pochodzi z tuszczu. 70 g
tuszczu - czyli tyle, ile znajdziesz w du-
ym hamburgerze z du porcj frytek - to
630 kalorii. Oznacza to, e zapotrzebowanie
na tuszcz jest z pewnoci najatwiejsze do
wypenienia - i najatwiejsze do przekro-
czenia. I chocia nic si nie stanie, kiedy
zjemy troch wicej zielonych produktw
czy produktw z witamin C lub nawet tych
penoziarnistych lub bogatych w wap, to
nadmiar tuszczu moe spowodowa nad-
mierny wzrost masy. Utrzymanie pobiera-
nia tuszczw na rednim poziomie jest do-
brym pomysem, ale cakowite jego wyeli-
minowanie z diety jest potencjalnie grone.
Tuszcz jest niezbdny twojemu roz-
wijajcemu si dziecku; kwasy tuszczowe
s po prostu podstaw. W trzecim miesicu
szczeglnie korzystne s kwasy tuszczowe
omega-3 (patrz ramka s. 92).
Uwanie led spoycie tuszczw. Po-
krywaj zapotrzebowanie organizmu, ale nie
przekraczaj go. Nie zapominaj, e tuszcze,
ktrych uywasz, gotujc i przygotowujc
posiki, te si licz. J eli smaysz jajka na
1/2 yki masa (1/2 dawki) i mieszasz su-
rwk z biaej kapusty i innych warzyw z y-
k majonezu (1 dawka), uwzgldnij 1 i 1/2
dawki w swoich dziennych obliczeniach.
J eli przyrost masy ciaa nie jest wystar-
czajcy, a zwikszenie iloci innych produk-
92 NA POCZTKU
Fakty o dobrym tuszczu
Czy mylisz, e wszystkie tuszcze s ze?
Ot niektre, takie jak wielonienasycone kwasy
tuszczowe omega-3 DHA (kwas dokozahekseno-
wy) ostatnio zyskuj sobie saw jako zdrowe.
Okazao si, e DHA obnia poziom choleste-
rolu i cinienie krwi, a take zmniejsza ryzyko
wystpienia chorb serca, co jest bardzo wan
informacj dla tych z was, ktre troszcz si
o serce. J eszcze waniejszy jest DHA dla ci-
arnych kobiet i modych matek. Poniewa
DHA stanowi gwny budulec mzgu i siatkw-
ki, jest niezbdny do prawidowego rozwoju
mzgu i rozwoju oczu podu oraz noworodkw.
Dlatego te przyjmowanie odpowiedniej iloci
DHA w diecie ciowej (zwaszcza w ostatnich
trzech miesicach, kiedy to mzg dziecka roz-
wija si w szybkim tempie) i podczas karmienia
piersi (zawarto DHA w mzgu dziecka po-
traja si podczas pierwszych trzech miesicy
ycia) jest niezwykle wane. Istnieje jeszcze je-
den powd, dla ktrego warto je produkty bo-
gate w DHA: eksperci podejrzewaj, e istnieje
zwizek pomidzy niedoborem tego skadnika
i depresj poporodow.
Nie znamy jeszcze zalecanej dziennej dawki
DHA, ale obecnie trwaj badania nad jej ustale-
niem. Zanim to nastpi, staraj si regularnie spo-
ywa rne produkty, ktre go zawieraj. Due
iloci DHA znajdujemy w tuszczach rybich, np.
ososia, pstrga, ledzi, anchois i sardynek, a tak-
e w jajkach wzbogaconych w DHA i orzechach
ziemnych. Mniejsze jego iloci znajdujemy w na-
sionach lnu, kurczaku, zwykych jajach, tuczy-
ku z puszki, krabach, krewetkach i wtrobie. Po-
niewa nie mamy dowodw na to, e olej rybny
w kapsukach mona bezpiecznie przyjmowa
podczas ciy, lepiej zapewni sobie DHA z po-
ywienia, a nie z preparatw uzupeniajcych.
tw odywczych nie przynosi efektw,
sprbuj dziennie doda 1 dawk wicej
tuszczu ni zwykle (ale nie wicej); skon-
centrowane kalorie, ktrych dostarczasz,
mog pomc osign optymaln mas.
Wicej informacji na temat tuszczu i cho-
lesterolu podczas ciy znajdziesz na stro-
nie 142. Pamitaj, i substytut tuszczu Ole-
stra (nazwa handlowa Olean), znajdowany
w takich produktach przetworzonych, jak
chipsy, moe wywoa rozstrj odka -
a kobiecie ciarnej dodatkowe powody do
niego na pewno nie s potrzebne.
P okarmy sone: umiarkowanie. Swojego
czasu medycyna wprowadzia nakaz ograni-
czenia soli w czasie ciy, poniewa przy-
czyniaa si ona do zatrzymywania wody
w organizmie i uczucia wzdcia. Teraz wie-
rzy si, e pewien wzrost iloci pynw cia-
a w czasie ciy jest konieczny i normalny
oraz e umiarkowana ilo sodu jest ko-
nieczna do utrzymania odpowiedniego po-
ziomu pynw. To raczej niedobr sodu
moe by szkodliwy dla podu. W dalszym
cigu jednak uwaa si, e bardzo dua ilo
sodu i pokarmw solonych (takich jak ogrki
z octu, sos sojowy i chipsy ziemniaczane),
szczeglnie gdy s za czsto spoywane, nie
jest zdrowa dla nikogo. Wysokie spoycie
sodu jest cile zwizane z wysokim cinie-
niem krwi - stanem, ktry moe powodowa
wiele potencjalnie gronych komplikacji
w czasie ciy, porodu i poogu. J ako zasad
generaln wprowad: zamiast dodawa sl
podczas gotowania, sl swoje potrawy przy
stole. Gdy najdzie ci wielka ochota na ogr-
ka konserwowego, zjedz go - lecz postaraj
si, by by to tylko jeden, a nie p soika.
J eeli lekarz nie bdzie innego zdania (na
przykad dlatego, e masz nadczynno tar-
czycy), uywaj soli jodowanej, by mie pew-
no, e pokrywasz zwikszone zapotrzebo-
wanie organizmu na ten pierwiastek.
P yny: co najmniej osiem sz klanek o po-
jemno ci 200-25 0 ml dz iennie. Nie tylko
jesz za dwch, ale te pijesz za dwch. J eli
zawsze bya jedn z tych, ktre przeywa-
j dzie prawie bez yka czegokolwiek, te-
raz jest czas, aby to zmieni. Tak jak obj-
to pynw w organizmie wzrasta w czasie
ciy, tak te wzrasta twoje zapotrzebowa-
nie na pyny. Twj pd te ich potrzebuje.
DIETA CIOWA 93
Wikszo jego ciaa - tak jak twojego -
sianowi woda. Dodatkowe pyny pomagaj
utrzymaniu mikkoci skry, zmniejszaj
prawdopodobiestwo zapar, oczyszczaj
luoje ciao z toksyn i zbdnych produktw
oraz redukuj nadmierne obrzki i ryzyko
infekcji drg moczowych. Upewnij si, e
pi jesz co najmniej 8 kubkw dziennie. Licz-
b t mona zwikszy, zwaszcza jeli jest
gorco. Musisz pamita, e odwodnienie
lub niedobr pynw s czynnikami zwik-
szajcymi ryzyko wczeniejszego porodu.
Oczywicie caa porcja wody nie musi
pochodzi z kranu. Moesz liczy mleko
ktre zawiera 2/3 wody), soki owocowe
i warzywne, nie sodzone, bezkofeinowe
napoje (ogranicz ich ilo), bezkofeinow
kaw i herbat (na gorco bd na zimno,
z lodem) zupy i butelkowan wod mine-
raln i gazowan. Nie przesadzaj jednake
z iloci wysokokalorycznych napojw (ta-
kich jak np. soki), gdy moesz za duo
przybra na wadze. Staraj si te nie pi przed
jedzeniem (chyba e zbyt szybko przybywa
ci kilogramw), gdy przypuszczalnie po-
czujesz si zbyt syta, by zapewni sobie
codzienn dwunastk" z posikw. Roz
spoycie pynw na cay dzie i nie prbuj
pi wicej jak dwie szklanki na raz.
Preparaty uzupeniajce dla kobiet w ci-
y. Teoria, e zdrowa ciarna kobieta rze-
czywicie moe uzyska wszystkie potrzeb-
ne jej odywczo produkty z wasnej kuchni,
goszona bya dugie lata przez wielu leka-
rzy. I rzeczywicie mogaby - jeli miesz-
kaaby w laboratorium, gdzie jej poywienie
byoby przygotowywane z produktw za-
wierajcych na pewno wszystkie witaminy,
mineray, a ich dawki byyby adekwatne do
Co jest w tabletce?
Nie ma standardu okrelonego przez FDA,
Amerykask Szko Gastrologw i Gineko-
logw czy Krajow Akademi Nauk mwi-
cego dokadnie, co musi zawiera tabletka, aby
moga by nazwana uzupeniajc w okresie
prenatalnym. Najprawdopodobniej lekarz prze-
pisze ci odpowiedni preparat, dziki czemu nie
bdziesz musiaa dugo duma przy wyborze.
(Nie odrzucaj jednak zbyt pochopnie witamin
dostpnych prosto z pki - niejednokrotnie za-
wieraj te same dawki co preparaty sprzeda-
wane na recept, a bywaj znacznie tasze. Po-
rwnaj list skadnikw na etykiecie.)
J eli sama wybierasz preparat witaminowy,
szukaj takiego, ktry zawiera:
Nie wicej ni 4000 jednostek witaminy A;
powyej 10 000 jednostek daje dawk tok-
syczn. Wielu producentw zmniejszyo za-
warto witaminy A w swych preparatach
lub zastpio j beta-karotenem, znacznie
bezpieczniejszym rdem witaminy A.
Przynajmniej 400 do 600 mcg kwasu folio-
wego.
250 mg wapnia. Jeeli nie przyjmujesz wystar-
czajcej iloci wapnia z poywienia (patrz
s. 89), bdziesz potrzebowa uzupenienia da
osignicia 1200 mg potrzebnych podczas ci-
y. Nie zaywaj wicej ni 250 mg wapnia
(albo wicej ni 25 mg magnezu) rwnocze-
nie z elazem w dawkach uzupeniajcych,
gdy mineray te utrudniaj przyswajanie e-
laza. Wszystkie wiksze dawki zaywaj dwie
godziny przed lub po przyjciu elaza.
30 mg elaza.
80 mg witaminy C.
15 mg cynku.
2 mg miedzi.
Nie wicej ni 400 jednostek witaminy D.
W przyblieniu ZD witaminy E (15 mg),
tiaminy, czyli witaminy Bj (1,4 mg), rybofla-
winy (1,4 mg), niacyny (18 mg) i witaminy
Br (2,6 mg). Wikszo preparatw zawiera
dwa lub trzy razy wicej, ni wynosi ZD
dla powyszych substancji. Nic nam nie wia-
domo o szkodliwych skutkach takich dawek.
Niektre preparaty mog take zawiera
magnez, fluorek, biotyn (witamin H), fos-
for i/lub kwas pantotenowy.

94 NA POCZTKU
dziennego spoycia; jeli nigdy nie jada-
by w biegu" ani nie czua si zbyt le, aby
je; jeli zawsze wiedziaaby na pewno, e
nosi tylko jedno dziecko i e jej cia nie jest
ci wysokiego ryzyka. Ale w prawdziwym
wiecie preparaty uzupeniajce dostarczaj
dodatkowego zabezpieczenia zdrowia - i ko-
bieta, ktra chce by bezpieczna, moe si
lepiej czu z takim wanie zabezpieczeniem.
Preparat uzupeniajcy jest jednak tylko
dodatkiem. adna tabletka, bez wzgldu na
to, jak jest kompletna, nie moe zastpi do-
brej diety. To bardzo wane, aby wikszo
witamin i mineraw pochodzia z poywie-
nia, poniewa substancje odywcze s w ten
sposb najbardziej efektywnie przyswaja-
ne. wiee pokarmy (nie przetworzone) za-
wieraj nie tylko te substancje, o ktrych
wiemy i ktre mog by zsyntetyzowane
w piguce, ale prawdopodobnie wiele in-
nych, ktre jeszcze nie zostay odkryte. Pre-
natalne uzupenienia p wieku temu nie za-
wieray cynku i innych mineraw, o kt-
rych obecnie wiemy, e s konieczne, aby
zapewni dobre zdrowie. Ale chleb z pene-
go przemiau zawsze je zawiera. Podobnie
z pokarmami dostarczajcymi wknika i wo-
dy (owoce i warzywa zawieraj oba skad-
niki) oraz wanymi kaloriami z biakiem -
z ktrych adnego nie zapewnia tabletka.
(Uwaaj na pastylki, ktrych opis podaje, e
s rwnowartoci dziennego zapotrzebowa-
nia na warzywa - nigdy ich nie zastpi.)
I nie myl, e poniewa mao jest dobrze,
to duo jest lepiej. Witaminy i mineray w du-
ych dawkach dziaaj na organizm jak nar-
kotyki i tak powinny by traktowane, szcze-
glnie przez przysze matki. Niektre z nich
- takie jak witamina A i witamina D - dzia-
aj toksycznie nawet w poziomie miernie
podwyszonym ni dawka dzienna polecana
(DDP obecnie nazywana jest zalecan daw-
k ywieniow - ZD). Pobieranie wicej
tych witamin w dziennej diecie, ni wymaga
ZD, nie jest jednak uwaane za niebez-
pieczne. J ednake uzupenienie ponad ZD,
powinno by brane pod uwag tylko pod
kontrol lekarza-jeli przynosi korzyci. To
samo dotyczy preparatw zioowych i in-
nych. Przyjmowanie wikszej iloci tych wi-
tamin z poywienia ni ZD nie jest jednak
postrzegane jako ryzykowne.
G R U P Y P O K A R M O W E
W
iele pokarmw spenia wicej
ni jeden wymg, tak wic wy-
selekcjonowane grupy pokarmw
mog si pokrywa. Na przykad te same
3 szklanki mleka dostarczaj ci 3 dawek
wapnia i jedn biaka. Przyjmuj te wielo-
wartociowe produkty jak najczciej, gdy
dziki temu zaoszczdzisz na kaloriach -
i miejscu w odku.
P O K A R M Y BI A K O W E
K
adego dnia zjedz 3 z niej podanych
produktw albo kombinacj stanowi-
c ekwiwalent 3 dawek. Dawka zawiera od
20-25 gramw biaka, a powinna zje 60-
-75 gramw dziennie. Miej na uwadze, e
wikszo produktw mlecznych zaspokaja
take zapotrzebowanie na wap, dlatego te
stanowi szczeglnie wartociowy wybr.
3 szklanki o objtoci 200-250 mleka bez-
tuszczowego lub odtuszczonego, lub od-
tuszczonej malanki,
45 dag wzbogaconego chudego mleka (czy-
li odtuszczone mleko zmieszane z pro-
duktem mlecznym o staej konsystencji),
3/4 kubka
1
(0,4 1 litra) domowego twarogu
o niskiej zawartoci tuszczu,
1
kubek (czyli inaczej miarka amerykaska) =
0,55 litra (przyp. tum.).
DIETA CIOWA 95
Biaka rolinne
J u nie uwaa si, by wegetarianie cako-
wicie wystrzegajcy si misa i produktw
pochodzenia zwierzcego (weganie) musieli
czy rne rodzaje biaek rolinnych (na
przykad ziarna i nasiona rolin strczko-
wych) przy kadym posiku, jeeli tylko
przyjmuj co dzie pewn ilo kadego z ro-
dzajw tych biaek. (Weganie potrzebuj 4
dawek biaka dziennie.) Aby miaa pewno,
e zapewniasz sobie pen dawk biaka
w kadym posiku, podwj jedn z dawek po-
danych niej albo wybierz z powki (wszyst-
kie maj zawarto biaka midzy 10 a 13 gra-
mw). J eli chodzi o potrawy tu nie wyszcze-
glnione (takie jak wegetariaskie hambur-
gery czy misa" z sojowego lub pszeniczne-
go glutenu, w ktrych zawarto biaka jest
bardzo rna), sprawd wielko porcji, za-
warto biaka, po czym dostosuj odpowied-
nio do nich ilo przyjmowanych biaek.
Uwaga: Wiele z tych produktw pokrywa
zapotrzebowanie nie tylko na biaka, ale jed-
noczenie na pene ziarna i nasiona rolin
strczkowych.
Poniej przedstawione potrawy s warto-
ciowym poywieniem dla wszystkich kobiet
w ciy, zatem te, ktre nie s wegetariankami,
mog take z nich korzysta.
N A SIO N A R O L I N ST R C Z K O W Y C H
(p dawki biaka)
1 kubek ugotowanego bobu lub fasolki perowej,
3/4 kubka gotowanych rnych rodzajw fasoli,
2/3 kubka gotowanej soczewicy lub grochu u-
skanego,
1/2 kubka gotowanych nasion soi,
lotu lub inne produkty sojowe (sprawd na ety-
kiecie, czy maj 10-12 gramw biaka),
produkty z glutenu pszennego (sprawd na ety-
kiecie, czy maj 10-12 gramw biaka).
Z I A R N A
(p dawki biaka)
1 i 1/2 kubka gotowanego brzowego ryu, ka-
szy gryczanej, jczmienia, prosa bd wpierw
gotowanej, obsuszonej, a nastpnie pokru-
szonej pszenicy1,
1 i 1/3 kubka gotowanego dzikiego ryu,
55 gramw (waone przed ugotowaniem) ma-
karonu sojowego,
55-110 gramw (waone przed ugotowaniem;
wielko dawki uzaleniona jest od zawar-
toci biaka) makaronu z penoziarnistej m-
ki pszennej,
55 gramw (waone przed ugotowaniem) ma-
karonu o duej zawartoci biaka,
2/3 kubka (waone przed ugotowaniem) pat-
kw owsianych bd innych patkw nia-
daniowych z penymi ziarnami,
40 gramw gotowych do jedzenia, penoziar-
nistych patkw niadaniowych,
4 kromki chleba z penoziarnistej mki,
1/3 kubka kiekw pszenicy.
O R Z E C H Y I N A S I O N A
(p dawki biaka)
3/4 kubka nasion: sezamu, sonecznika, dyni,
1/2 kubka orzechw brazylijskich lub orzeszkw
ziemnych,
42 gramy orzechw nerkowca, woskich lub pi-
stacjowych,
2 i 1/2-3 yki stoowe masa orzechowego.
P R O D U K T Y M L E C Z N E I J A J K A
(p dawki biaka)
1 i 1/4 kubka odtuszczonego mleka,
42 gramy niskotuszczowego sera cheddar,
amerykaskiego lub szwajcarskiego,
1/4 kubka niskotuszczowego twarogu,
1/4 sera parmezan,
1/3 kubka odtuszczonego mleka w proszku
plus 2 yki stoowe kiekw pszenicy,
1 i 1/4 kubka czystego, odtuszczonego jo-
gurtu,
1 due jajko plus 2 due biaka,
2 due jajka.
1
Ziarna te maj niewiele biaka; wzboga je za-
tem 2 ykami stoowymi kiekw pszenicznych na
kad porcj.
96 NA POCZTKU
1 i 3/4 kubka jogurtu o niskiej zawartoci
tuszczu,
5 dag (p kubka) startego sera parmezan,
5 duych biaek z jaj,
2 due jaja lub 2 biaka,
100 g tuczyka w sosie wasnym z puszki,
70 g kurzego lub indyczego misa bez skry,
100 g ryby lub krewetek,
140 g may, krabw lub misa z homara,
85 g chudej woowiny, jagniciny, wieprzo-
winy lub ciemnego kurzego misa lub
11 dag kawakw niechudego misa,
85 g cielciny,
85 g wtrbki i innych podrobw (nie jedz
ich zbyt czsto, poniewa w podrobach
zwierzcych odkadaj si substancje
chemiczne),
140-170 gtofu,
1 dawka strukturalnego biaka warzywnego
bd innego niby-misa" (zawarto bia-
ka w nich jest rna; sprawd na etykiecie),
P O K A R M Y BO G A T E W W A P
P
owinna zje 4 dawki dziennie z przed-
stawionych poniej pokarmw lub jak-
kolwiek kombinacj, ktra jest ich rwno-
wartoci. Zapewnij sobie 1200 mg kade-
go dnia. Kada pozycja zawiera okoo 300
mg wapnia i moe jednoczenie wypenia
zapotrzebowanie na biako.
200-250 ml malanki o obnionej zawarto-
ci tuszczu,
200-250 ml odtuszczonego lub jednopro-
centowego mleka
1
,
3/4 szklanki mleka o zwikszonej zawartoci
wapnia lub wzbogaconego chudego mleka,
1/2 kubka skondensowanego odtuszczone-
go mleka,
1
Pij odtuszczone lub jednoprocentowe mleko
jak najczciej. J eli nie tolerujesz laktozy, pij mle-
ko o zmniejszonej zawartoci laktozy albo we ta-
bletk redukujc laktoz przed spoyciem produk-
tw mlecznych.
1 i 1/2 kubka nietustego domowego twa-
rogu,
ok. 40 g sera cheddar lub amerykaskiego,
35 g sera szwajcarskiego,
15-25 dag odtuszczonego, penego jogurtu,
1/2 kubka odtuszczonego mroonego jo-
gurtu
2
,
1/4-1/3 kubka mleka w proszku bez tusz-
czu (w zalenoci od iloci potrzebnej do
przyrzdzenia jednego kubka),
17 dag soku pomaraczowego o zwikszo-
nej zawartoci wapnia,
10 dag makreli z puszki wraz z ociami,
11 dag ososia z puszki wraz z ociami,
8,5 dag sardynek z puszki wraz z ociami,
2-3 yki stoowe zmielonych nasion sezamu,
mleko sojowe i biako sojowe
3
,
wzbogacone mleko ryowe
4
,
tofu
5

1 i 3/4 kubka brokuw,
1 kubek zielonych czci kapusty,
1 i 1/2 kubka gotowanego jarmuu albo zie-
lonych czci rzepy,
2 tortile z mki kukurydzianej
6
.
P O K A R M Y Z W I T A M I N C
P
rzyjmuj codziennie co najmniej 3 dawki
witaminy C. Nasz organizm nie potrafi
magazynowa tej witaminy, tote pamitaj
oj ej zayciu kadego dnia. Miej na uwadze,
e wiele z produktw zawierajcych witami-
n C zaspokaja jednoczenie zapotrzebowa-
nie na zielenin, te warzywa i te owoce.
1/2 grejpfruta,
1/2 kubka soku grejpfrutowego,
1 maa pomaracza,
1/3 kubka soku pomaraczowego,
1/2 kubka rozcieczonego mroonego soku
pomaraczowego,
2 yki koncentratu pomaraczowego,
2.3.4.5.6 Zawarto wapnia w nich jest rna;
sprawd na etykiecie, by mie pewno, e 1 por-
cja zawiera okoo 30% dziennej dawki.
DIETA CIOWA 97
1/2 mango redniej wielkoci,
1/2 kubka papai w kostkach,
1/4 maej kantalupy,
i 1/3 kubka jagd lub malin,
1/2 maej czerwonej papryki lub 1 rednia
zielona papryka,
2/3 kubka ugotowanych brokuw,
1 i 1/2 duego pomidora,
1 kubek soku pomidorowego,
1/4 kubka soku warzywnego,
3/4 kubka ugotowanych kalafiorw,
3/4 kubka wieego jarmuu,
1 kubek posiekanych zielonych czci ka-
pusty,
3/4 kubka ugotowanej kalarepy,
1 i 1/2 kubka startej wieej kapusty.
Z I E L E N I N A , T E W A R Z Y W A
I T E O W O C E
P
otrzebujesz dziennie 3 lub wicej dawek
produktw podanych poniej, z ktrych
jeden powinien by surowy, by dostarczy
organizmowi dodatkowego bonnika. Prbuj
wybra i te, i zielone. Pamitaj, wiele z tych
produktw wypenia rwnie zapotrzebowa-
nie na witamin C.
1/8 kantalupy (ok. 10-12 cm dugoci),
2 due wiee lub suszone morele,
1/2 redniego mango,
1 dua nektarynka lub ta brzoskwinia,
1 miarka papai w kostkach,
1/2 redniej liwy daktylowej,
1 yka niesodzonej dyni z puszki,
1/3 kubka gotowanej botwiny,
3/4 kubka gotowanych brokuw lub lici
rzepy,
1/2 redniej surowej marchwi lub 1/3 miar-
ki gotowanej marchwi,
1/2 kubka gotowanej kapusty (odmiana
z poudnia USA),
1 i 1/2 kubka cykorii,
1/3 kubka gotowanej kapusty woskiej lub
lici gorczycy,
8/10 duych lici ciemnozielonej saaty,
1 kubek ugotowanej brukwi,
1/2 kubka surowego szpinaku lub 1/4 miar-
ki gotowanego,
1/4 maego sweet potato (sodki ziemniak" -
rolina tropikalna, przyrzdza si jej ko-
rzenie),
1/3 kubka gotowanej botwiny szwajcarskiej.
I N N E O W O C E I W A R Z Y W A
Z
jedz codziennie co najmniej 2 z produk-
tw wypisanych poniej.
1 jabko,
1 redni banan,
2/3 kubka jagd,
2/3 kubka drylowanych wieych wini,
2/3 kubka winogron,
1 rednia biaa brzoskwinia
1
,
1 rednia gruszka,
1 redniej wielkoci plaster ananasa, wie-
ego lub z puszki, niesodzonego,
6-7 sztuk szparagw,
I kubek zielonych kiekw,
2/3 kubka kiekw brukselki,
3/4 kubka zielonej fasoli,
1 kubek wieych grzybw,
9 patkw okry,
1/2 kubka pietruszki,
2/3 kubka gotowanego pasternaku,
1 redni ziemniak,
2/3 kubka cukinii.
P R O D U K T Y P E N O Z I A R N I S T E
I N A S I O N A R O L I N S T R C Z K O W Y C H
J
edz codziennie od 6 do 11 dawek z wy-
mienionych niej potraw. J eli przyswa-
jasz szybko - raczej 6, jeli powoli - raczej
bliej 11.
1
Biaa brzoskwinia" to nazwa jeszcze cigle
nieoficjalna tego owocu, ktry dopiero powoli
dociera do Polski; ma on biay misz, bardzo
sodki smak, ale wcale nie jest spokrewniony
z brzoskwiniami.
9 8 NA POCZTKU
1 kawaek penoziarnistego chleba - pszen-
nego, ryowego, z innego gatunku zboa
lub sojowego,
1/2 kubka gotowanego brzowego ryu,
1/2 kubka gotowanego dzikiego ryu,
1/2 kubka gotowanych penoziarnistych pro-
duktw zboowych (np. owsianka), 30 gra-
mw (30 g - okoo jednego kubka, cho
porcje mog by rne) penoziarni-
stych, przyrzdzonych do jedzenia pro-
duktw zboowych (mczek) bez dodat-
ku cukru lub z jego niewielk iloci
(mniej ni 3 gramy) bd posodzone so-
kiem owocowym (kruszona pszenica,
poywne zboa, inne gatunki zdrowej
ywnoci),
2 yki kiekw pszenicy,
1/2 kubka gotowanego prosa, kaszy (np.
gryczanej) lub komosy ryowej,
1/2 kubka gotowanej penoziarnistej, sojo-
wej lub innej bogatej w biako pasty,
1 may chleb kukurydziany (zrobiony z nie
wyronitego ciasta),
1/2 kubka gotowanej fasoli lub groszku,
1 kukurydza lub penoziarnista tortilla.
P O K A R M Y BO G A T E W E L A Z O
M
ae iloci elaza mona znale w wik-
szoci owocw i warzyw, zboach
i misach, ktre spoywasz kadego dnia.
Ale prbuj je codziennie niektre z poda-
nych niej produktw zawierajcych duo
elaza, odpowiednio do twojego zapotrze-
bowania. I znowu: wiele z produktw bo-
gatych w elazo pokrywa jednoczenie za-
potrzebowanie na inne skadniki.
Kaczka, bez skry,
chuda woowina,
wtroba i inne podroby (wybieraj je rzadko,
poniewa istnieje potencjalne ryzyko, e
zawieraj one du ilo szkodliwych
substancji chemicznych),
ostrygi (gotowane; nie jedz nigdy suro-
wych),
sardynki,
kapusta biaa, woska, rzepa,
karczochy,
ziemniaki w upinach,
dynie,
szpinak,
glony (skrtnice),
gotowane nasiona rolin skrobiowych (gro-
szek zielony, soczewica, fasole itp.),
gotowana fasola sojowa i inne produkty so-
jowe,
mka witojaska i puder witojaski do
wypiekw,
melasa,
suszone owoce.
T U S Z C Z - P O K A R M Y BO G A T E
W T U S Z C Z E
J
edz codziennie 4 pene (okoo 14 gramw
kada) lub 8 dawek podzielonych na p
(okoo 7 gramw kada) lub ich kombina-
cje, jeli waysz 60-65 kg (patrz Dodatek,
jeli waysz wicej lub mniej). Nie zwik-
szaj tej iloci, chyba e zbyt wolno przy-
bierasz na wadze. Nie ograniczaj tej ilo-
ci, chyba e przybierasz zbyt szybko.
J ak najczciej wybieraj zdrowe tuszcze
(zaznaczone gwiazdk *) oraz utrzymuj
rwnowag pomidzy czystymi tuszcza-
mi (maso, margaryna czy olej) i tustymi
potrawami (zawierajcymi duo tuszczu,
ale jednoczenie wiele innych substancji
odywczych). W typowej amerykaskiej
diecie mamy wiele rde tuszczu, kt-
rych nie wymieniono poniej; gwnie dla-
tego, e nie speniaj kryteriw wartocio-
wego poywienia. J eli chodzi o nie wy-
mienione tu produkty spoywcze sprzeda-
wane w opakowaniach, sprawd zawarto
tuszczu na etykietce, majc na uwadze
ilo gramw tuszczu na p bd ca
dawk. Wiele wysokotuszczowych pro-
duktw spenia te inne wymagania co-
dziennej dwunastki".
DI E TA CI O W A 99
T U ST E P O T R A W Y
poowy dawki)
30g sera (szwajcarski, cheddar, provolone,
mozzarella),
ok. 40 g odtuszczonego sera mozzarella,
2 yki tartego sera parmezan,
1 i 1/2 yki lekkiej mietany,
1 yka gstej mietany lub kremwki,
2 yki bitej mietany,
2 czubate yki kwanej mietany,
1 yka sera kremowego,
1 kubek penego mleka,
1 i 1/2 kubka 2% mleka,
2/3 kubka odtuszczonego mleka,
1/2 pucharka lodw,
1 kubeczek penotustego jogurtu,
1 yka masa orzechowego*,
1/2 kubka biaego sosu,
2 due jajka lub 2 due tka*,
1/4 maego awokado*,
2 porcje ciastka najlepszej szansy", innych
ciasteczek lub bueczek*, przepisy na nie
znajdziesz poniej,
ok. 170g tofu*,
200 g jasnego misa indyczego lub kurzego
bez skry,
ok. 110 g ososia wieego lub z puszki*,
85-170 gramw chudego misa (w zaleno-
ci od rodzaju),
3/4 kubka saatki z tuczyka ze zwykym
majonezem.
C Z Y S T E T U S Z C Z E
(pene dawki)
1 yka oleju rolinnego (najlepiej z oli-
wek*, rzepakowego* lub z orzechw
woskich*),
1 yka stoowa margaryny
1
lub masa,
2 yki stoowe lekkiej" margaryny,
1 yka stoowa zwykego majonezu,
2 yki stoowe zwykego sosu saatkowego
2
.
P R Z E P I S Y
C
zy masz ochot na frytki lub koktajl
mleczny? Albo na ciastka zanurzo-
ne w mleku? Co by powiedziaa na
odpowiedni dla dziecka napj lub niadanie
wymarzone dla ciarnych czempionw? Oto
kilka przepisw, aby zaspokoi twj apetyt na
dodycze i przekski oraz aby podsun ci
pomysy na koktajle i niadania. Po dalsze
zajrzyj do ksiki Dieta przyszej matki.
K R E M P O M I D O R O W Y

P rzepis na trzy porcje
1 yka margaryny lub masa,
2 yki penoziarnistej mki,
1 i 3/4 kubka odtuszczonego, chudego mleka,
3 kubki pomidorowego lub warzywnego soku,
1/4 kubka pasty pomidorowej,
sl i pieprz do smaku,
wiee lub suche organo i bazylia do smaku.
M oliwe dodatki:
6 yek twarogu domowego (1/2 dawki biaka) lub
2 yki tartego sera parmezan (1/4 dawki biaka;
1/2 dawki wapnia) lub
1 yka kiekw pszenicy (1/2 dawki produktw
penoziarnistych).
1. W rondelku rozpu margaryn na ma-
ym ogniu. Dodaj mk i mieszaj na bardzo
maym ogniu przez 2 minuty. Powoli doda-
waj do mleka i gotuj dalej na maym ogniu,
mieszajc od czasu do czasu, a zgstnieje.
1
Najmniej izomerw trans-kwasw tuszczo-
wych zawieraj lekkie margaryny, ale najlepiej
uywa niskotuszczowej margaryny o niskiej
zawartoci tych izomerw.
2
Poniewa zawarto tuszczu w sosach sa-
atkowych jest rna, przeczytaj etykiet; kade
14 gramw tuszczu daje 1 dawk. Jeli chodzi
o sosy domowego wyrobu, kada yka stoowa
oleju odpowiada 1 dawce.
100 NA POCZTKU
2. Dodawaj sok, past pomidorow i przy-
prawy i mieszaj a do gadkoci. Gotuj w dal-
szym cigu na maym ogniu przez 5 minut,
mieszajc od czasu do czasu.
3. Podawaj zup ciep, posypan oregano
lub bazyli, twarogiem, parmezanem lub
kiekami pszenicznymi - jeli chcesz.
J edna porcja = 1 dawka wapnia, 1 dawka
witaminy C , 1 dawka z ieleniny - je li
uywaa soku warz ywnego.
P I E C Z O N E F R Y T K I
P rzepis na dwie porcje:
1 i 1/2 yki oleju rzepakowego,
2 due ziemniaki,
2 biaka,
koszerna, gruboziarnista sl i pieprz do smaku.
1. Nagrzej piec do 200C. Wysmaruj nie-
przypalajc blaszk do pieczenia olejem
rzepakowym.
2. Oczy dokadnie ziemniaki pod biec
wod, osusz. Pokrj je wzdu na plasterki
gruboci 8 milimetrw, nastpnie potnij na
frytki podanego rozmiaru. Osusz.
3. W naczyniu redniej wielkoci roztrzep
biako, by uzyska pian. Dodaj ziemniaki
i przewracaj, a pokryj si biakiem.
4. U frytki pojedyncz warstw na przy-
gotowanej blaszce. Ukadaj w odstpach,
aby si nie zlepiay. Piecz tak dugo, a bd
kruche na zewntrz, koloru jasnobrzowe-
go i mikkie w rodku, czyli okoo 30-35
minut. Przypraw sol, pieprzem i podawaj
natychmiast.
1 porcja = 1 dawka warz yw.
E N E R G E T Y C Z N Y O M L E T
P rzepis na jedn porcj:
1 i 1/4 kubka wody,
1/2 kubka ziaren owsa,
2 yki kiekw pszenicy (jeli masz zaparcia,
zamiast caoci lub czci kiekw uyj innych
nieprzetworzonych ziaren),
2 yki stoowe mielonych nasion lnu,
sl do smaku (dowolnie),
1/3 kubka nietustego mleka w proszku.
1. Doprowad wod do wrzenia w maym
rondelku. Dodaj owies, kieki pszenicy, na-
siona lnu i sl, jeli trzeba, wymieszaj do-
kadnie. Zmniejsz pomie i gotuj przez 5 mi-
nut lub duej, w zalenoci od podanej
konsystencji, dodajc wody, jeli potrzeba.
2. Zdejmij rondel z kuchenki i mieszajc,
wsypuj mleko w proszku. Podawaj natych-
miast.
O dmiana sodka: Dodaj dwie yki rodzy-
nek i yk koncentratu jabkowego (albo
paczuszk sodzika), w chwili kiedy dodasz
owies albo w ostatniej minucie gotowania -
jeli lubisz nie rozgotowane rodzynki; do-
daj szczypt zmielonego cynamonu i/lub sl
do smaku (dowolna ilo), w czasie kiedy
dodajesz mleko.
O dmiana ostra: Dodaj tarty parmezan lub
niskotuszczowy cheddar (ok. 14 g = 1/2
dawki wapnia), kiedy dodajesz mleko.
O dmiana z z iarnami: Cao lub cz
owsa zastp rnymi ziarnami (pene patki
ytnie, jczmienne, pszenne; dostpne w skle-
pach ze zdrow ywnoci oraz w dziaach
z takimi produktami w wielu supermarketach).
1 porcja = 1 dawka biaka; 1 dawka pro-
duktw penoz iarnistych; 1 dawka wap-
nia; duo wknika.
BA BE C Z K I O T R BO W E
P rzepis na 12-16 babeczek:
olej rzepakowy w sprayu,
2/3 kubka rodzynek,
1 kubek koncentratu soku (na przykad jabko-
wego, ananasowego, z jasnych winogron lub
owocw mango),
1/4 kubka koncentratu soku pomaraczowego,
1 i 1/2 kubka nieprzetworzonych otrbw,
DIETA CIOWA 101
1 kubek mki penopszennej,
1/2 kubka kiekw pszenicy,
1/2 kubka zmielonych nasion lnu,
1 i 1/4 yeczki sody oczyszczonej,
1/2 kubka kruszonych orzechw,
1 yeczka mielonego cynamonu (dowolnie),
1 i 1/2 kubka maotustej malanki,
2 due biaka lekko ubite,
1/3 kubka nietustego mleka w proszku,
1 yki oleju rzepakowego.
1. Rozgrzej piec do ok. 175 C. Wszystkie
foremki lekko natu olejem lub wy pa-
pierem do pieczenia.
2. W maym rondelku wymieszaj rodzynki,
1/4 miarki koncentratu soku pomaraczo-
wego. Zagotuj na maym ogniu, mieszajc
od czasu do czasu, przez 5 minut.
3. Wymieszaj w misce otrby, mk, kieki,
nasiona lnu, sod, orzechy i cynamon.
4. W innej misce ubij razem malank, bia-
ka, mleko w proszku, olej i pozostay kon-
centrat soku.
5 Pocz suche i pynne skadniki, miesza-
jcie uwanie. Dodaj rodzynki w podgrzanym
soku. Napenij uprzednio przygotowane fo-
remki do 2/4 objtoci.
6. Piecz do czasu, a patyczek, ktrym spraw-
dzasz ciasto, bdzie czysty - okoo 20 minut.
O dmiana owocowa: Dodaj 2 rednie jabka
lub gruszki i wmieszaj je w tym samym cza-
sie co orzechy. J eli nie masz kopotw
z zaparciami, dodaj jedn miark owsa,
owsianych otrbw lub innych patkw nie
przetworzonych gatunkw.
1 dua babecz ka =1 1 1 /2 dawki produk-
tw penoz iarnistych; 1 /2 dawki biaka;
bardz o duo wknika. D odatki owocowe
daj 1 dawk z grupy innych owocw.
P E N O P S Z E N N E N A L E N I K I
M A L A N E
W ystarczy na 3 porcje (ok. 12 nalenikw):
1 kubek maotustej malanki,
1 yeczka koncentratu soku jabkowego,
3/4 kubka mki penopszennej,
3 yki kiekw pszenicy,
2 yki stoowe zmielonych nasion lnu,
szczypta soli do smaku,
1/2 yeczki zmielonego cynamonu do smaku,
2 yeczki proszku do pieczenia,
2 due biaka,
1 yeczka masa.
D owolne dodatki:
niesodzony przecier jabkowy (1 dawka z grupy
innych owocw),
zaprawa owocowa lub maso jabkowe,
1/2 kubka maotustego jogurtu (1/2 dawki wapnia).
1. Umie pierwsze dziewi skadnikw
w misce miksera i wymieszaj tak, by si po-
czyy. W misce ubij biaka na sztywno.
Szybko wymieszanej skadniki z ubitymi
biakami. Odstaw na godzin.
2. Spryskaj powierzchni patelni lub okrg-
ej nieprzypalajcej blachy do pieczenia
sprayem do smaenia, a nastpnie rozgrzej
go na rednim ogniu. Gdy powierzchnia b-
dzie gorca, dodaj maso, a kiedy si roztopi,
rozprowad je rwnomiernie. Nastpnie roz-
mieszaj ciasto i na yk na blach w ta-
kiej iloci, by powstay naleniki o rednicy
5-7 cm. Kiedy powierzchnia nalenika za-
czyna bulgota, a spd jest lekko brzowy,
odwr go na drug stron. Nastpne nale-
niki rb w ten sam sposb, spryskujc patel-
ni kadorazowo olejem, a do zuycia ciasta.
3. Podawaj naleniki z jednym lub wszyst-
kimi dodatkami.
O dmiany: Dodaj do ciasta ktry z nastpu-
jcych skadnikw: 1/4 miarki rodzynek (1/2
dawki innych owocw); 6 caych suszonych
moreli (troch elaza); 1 dawk tych owo-
cw; p banana, gruszki lub jabka pokrojo-
nych w kawaki (p dawki innych owocw);
1/4 miarki kruszonych orzechw (1/4 dawki
tuszczu; troch biaek).
1 /3 prz episu = 1 dawka produktw pe-
noz iarnistych, 1 dawka biaka; 1 /2 dawki
wapnia; duo wknika.
102 NA POCZTKU
P O D W J N Y K O K T A J L M L E C Z N Y
P rzepis na 1 porcj
U waga: zamro obranego, owinitego w foli
banana 12-24 godzin przed przyrzdzaniem
koktajlu.
1 kubek odtuszczonego lub maotustego mleka,
1 mroony banan pokrojony w plasterki,
1 yeczka esencji waniliowej,
szczypta mielonego cynamonu do smaku.
Umie wszystkie skadniki w misce
miksera i zmiksuj do konsystencji pure.
Podawaj natychmiast.
O dmiana z owocw jagodowych: Dodaj
1/2 miarki owocw - wieych lub mroo-
nych, niesodzonych i jedn yk mroo-
nego koncentratu jabkowego; nie dodawaj
cynamonu.
O dmiana pomaracz owa: Dodaj 2 yki
mroonego koncentratu pomaraczowego;
nie dodawaj cynamonu.
1 koktajl = 2 dawki wapnia; 2/3 dawki
biaka; 1 dawka innych owocw; w wer-
sji jagodowej dodatkowo 1 dawka in-
nych owocw i 1 dawka witaminy C , je-
li uywaa truskawek; w wersji po-
maracz owej dodatkowo 1 /2 dawki wi-
taminy C .
BA T O N Y F I G O W E
P rzepis na okoo 36 batonw:
1 kubek plus 2 yki stoowe skoncentrowanego
soku owocowego,
4 yki margaryny lub masa o temperaturze po-
kojowej,
1 yka stoowa fruktozy, cukru nieoczyszczo-
nego lub Splendy,
1 i 1/2 kubka penopszennej mki,
3/4 kubka kiekw pszenicy,
1 i 1/2 yeczki esencji waniliowej,
1/2 kg suchych pokrojonych fig,
2 yki zmielonych migdaw lub orzechw.
1. Wlej skoncentrowany sok do rondelka i pod-
grzewaj na maym ogniu, a bdzie ciepy.
2. Maso i fruktoz wymieszaj w misce do
uzyskania puszystej masy. Dodaj 1/2 kubka
plus 2 yki stoowe skoncentrowanego so-
ku, po czym mieszaj dalej, a skadniki do-
kadnie si pocz.
3. Dodaj mk, kieki pszenicy, nasiona lnu
i wanili, wymieszaj do konsystencji ciasta.
Podziel ciasto na poow, formujc z ka-
dej z nich waek. Zapakuj je osobno w wo-
skowany papier i ochadzaj przez godzin.
4. Podgrzej piekarnik do temperatury 175C.
Spryskaj nieprzypalajc blach do piecze-
nia tuszczem w sprayu.
5. Zmieszaj figi i pozostay koncentrat jab-
kowy i gotuj w rondelku na maym gazie a
do uzyskania mikkoci, czyli okoo 15 mi-
nut. Odstaw z kuchenki, dodaj zmielone
orzechy i mieszaj a do uzyskania gadkiej
konsystencji.
6. Na przygotowanej blasze roz jeden
z wakw ciasta tak, by mia ksztat prostokta
i by bardzo cienki. Jak najmocniej rozpaszcz
brzegi. Rozlej mieszank figow rwnomier-
nie na ciecie, rozwakuj drug cz ciasta
midzy dwoma kawakami woskowanego pa-
pieru do tych samych rozmiarw co pierwsza.
cignij grny papier, po czym po ciasto
na mieszank figow. Usu pozostay papier,
docinij lekko z gry powierzchni, wyrw-
naj kocwki za pomoc ostrego noa.
7. Piecz a do uzyskania jasnobrzowego
koloru, 25-30 minut. Potnij na batoniki,
kwadraciki, wielokty lub inne figury, kiedy
ciasto jest jeszcze gorce. Przed podaniem
poczekaj, a wystygn na drucianej siatce.
3 ciastka = 1 dawka produktw peno-
z iarnistych; 1 dawka innych owocw;
troch elaz a; duo wknika.
O W O C O W E C I A S T E C Z K A O W S I A N E
P rzepis na 24 ciasteczka:
10 praonych daktyli,
DIETA CIOWA 103
6 yek koncentratu soku owocowego,
2 yki oleju rzepakowego,
1 i 1/2 kubka owsa
1 kubek rodzynek,
1/4 do 1/2 kubka posiekanych orzechw,
mielony cynamon do smaku,
1 due biako.
1. Podgrzej piec do temperatury 175C, lek-
ko natu blaszk do pieczenia olejem
w sprayu.
2. Wymieszaj daktyle i koncentrat soku
w rondelku. Gotuj na maym ogniu tak du-
go, a owoce zmikn, czyli okoo 15 mi-
nut. Prze nastpnie mieszank do miski
miksera lub robota kuchennego, ucieraj do
uzyskania konsystencji pure. Uzyskan
mas prze do miski, dodaj olej, owies,
rodzynki, posiekane orzechy i cynamon, po
czym dokadnie wymieszaj.
3. W osobnej misce ubij lekko biako. Wlej
ostronie do reszty. Ciasto nakadaj yk na
uprzednio przygotowan rozgrzan blach,
zostawiajc piciocentymetrowe odstpy
midzy ciastkami.
4. Piecz do uzyskania koloru jasnobrzowe-
go 10-15 minut.
3 ciastecz ka = 1 dawka innych owocw;
1 /2 dawki produktw penoz iarnistych;
troch elaz a; duo wknika.
O dmiana cz ekoladowa: Zamiast cynamo-
nu dodaj 1/2 miarki kawaeczkw czekolady.
J O G U R T O W O C O W Y
P rzepis na 1 porcj:
3/4 kubka zwykego maotustego jogurtu,
1/2 yeczki wieego miszu pomaraczowego,
1/2 kubka wieych lub mroonych niesodzo-
nych truskawek,
1 yka koncentratu soku pomaraczowego,
5 yeczek koncentratu soku owocowego,
szczypta mielonego cynamonu do smaku.
Umie wszystkie skadniki w misce mik-
sera lub robota kuchennego, po czym zmik-
suj do uzyskania konsystencji pure. Poda-
waj w takiej postaci lub jako sos do owo-
cw, ciast lub nalenikw.
1 kubek = 1 dawka witaminy C ; 3 /4 daw-
ki wapnia.
N A P J Z R O Z T A R T Y C H O W O C W
P rzepis na 1 porcj:
Uwaga: Owoce potrzebne do przygotowania
jednego kubka napoju obierz, wydryluj lub
usu szypuki i listki, po czym posiekaj.
1 kubek mango, truskawek, kantalupa, tych
brzoskwi, bananw i/lub papai,
1/2 kubka schodzonego soku (pomaraczowe-
go, jabkowego, mango, gruszkowego czy in-
nego stuprocentowego soku) lub 3 yki stoo-
we skoncentrowanego soku owocowego,
ewentualnie 1/2 kubka pokruszonego lodu.
Umie owoce, sok i ld w pojemniku mikse-
ra, dokadnie zmiksuj i pij z przyjemnoci.
1 kubek = 2 dawki innych owocw,
w z aleno ci od uytych owocw.
D E S E R T R U S K A W K O W Y
P rzepis na 4 porcje:
2 kubki wieych lub mroonych niesodzonych
truskawek,
1 kubek rozdrobnionych kostek lodu (1/2 miar-
ki, jeli uywasz mroonych owocw),
1/4 kubka koncentratu soku jabkowego lub wi-
cej do smaku,
1 yka wieego soku cytrynowego,
1/2 yeczki esencji rumowej.
Umie wszystkie skadniki w pojemniku
miksera i rozetrzyj na pure. Podawaj zim-
ne w wysokich szklankach.
O dmiana bananowa: Truskawki zastp
dwoma dojrzaymi bananami redniej wiel-
koci pokrojonymi w mae kawaki.
1 porcja = 1 dawka innych owocw;
1 dawka witaminy C lub 2dawki innych
owocw, je li uywasz banana.
104 NA POCZTKU
D Z I E W I C Z A S A N G R I A
P rzepis na 5-6 porcji
3 kubki niesodzonego soku z jasnych bd
ciemnych winogron,
3/4 kubka koncentratu soku jabkowego,
1 yka wieego soku cytrynowego,
1 maa cytryna, obrana, pokrojona w plasterki
i bez pestek,
1 mae jabko, nie obrane, pokrojone na semki,
oczyszczone,
3/4 kubka wody sodowej,
kostki lodu.
Pocz wszystkie skadniki oprcz wody so-
dowej i lodu w duym pojemniku. Dobrze
wymieszaj i ochod. Tu przed podaniem
dodaj wod sodow. Podawaj z lodem w kie-
liszkach do wina.
1 porcja = 1 dawka innych owocw.
C z 2
D Z I E W I

M I E S I C Y

C I Y
O d poczcia do porodu
5
P ierwsz y miesic
W przyblieniu od 1 do 4 tygodnia
G
ratulacje. Witaj, kobieto w ciy!
Cho niemal na pewno jeszcze nie
wida tego po tobie, niezawodnie
zacza ju czu, e jeste w ciy. Nieza-
lenie od tego, czy jest to tkliwo piersi,
uczucie zmczenia czy te inne wczesne
objawy ciy, twoje ciao przygotowuje si
na zbliajce si miesice powicone na
rozwj podu. W miar upywu tygodni b-
dziesz zauwaa zmiany w niektrych cz-
ciach ciaa; niektrych z nich si spodzie-
wasz (np. w obrbie brzucha), niektre bd
dla ciebie niespodziank (np. w stopach czy
oczach). Odnotujesz te zmiany w sposo-
bie, w jaki yjesz - i patrzysz na ycie. Sta-
raj si jednak nie myle (i nie czyta) za-
nadto naprzd. Na razie usid wygodnie,
odpr si i ciesz si tym, e wanie prze-
ywasz jedn z najbardziej ekscytujcych
i satysfakcjonujcych przygd w yciu.
C Z A S I E P I E R W S Z E J W I Z Y T Y P R E N A T A L N E J
P
ierwsza wizyta prenatalna prawdopo-
dobnie bdzie najdusza w trakcie
caej ciy oraz bez wtpienia najpe-
niejsza, jeli chodzi o tre. Nie tylko b-
dzie wicej testw, bada
1
(cznie z kilko-
ma, ktre zostan przeprowadzone tylko
raz, wanie podczas tej wizyty) czy zbiera-
nia informacji (skadajcych si na twj pe-
ny wywiad medyczny), lecz take wicej
czasu zostanie powicone na zadawanie
pyta (ktre ty masz do lekarza czy on do
ciebie) i odpowiadaniu na nie. Otrzymasz
wiele rad, poczwszy od tego, jak powinna
1
Wicej informacji na temat bada i testw
znajdziesz w Dodatku.
si odywia (a jak nie odywia), poprzez
preparaty uzupeniajce, ktre powinna
przyjmowa, a skoczywszy na tym, czy
(i jak) powinna wiczy. Zatem nie zapo-
mnij zabra ze sob nie tylko listy pyta
i spraw, ktre ju przyszy ci do gowy, lecz
take notesu i dugopisu (albo W oczekiwa-
niu na dziecko - terminarz), by mc robi
notatki.
Praktyka jednego lekarza moe rni si
nieznacznie od praktyki innego. Oglnie
biorc, badanie powinno obejmowa:
P otwierdz enie twojej ciy. Lekarz zechce
skontrolowa: odczuwane przez ciebie ob-
jawy ciowe i dat ostatniej miesiczki, po
108 DZIEWI MIES ICY CIY
to by okreli termin porodu (patrz s. 8);
oceni szyjk macicy i macic w celu roz-
poznania i okrelenia przyblionego wieku
ciowego. Prawdopodobnie zostanie te
przeprowadzony test ciowy (moczu i krwi).
P een wywiad. eby zapewni ci jak naj-
lepsz opiek, twj lekarz bdzie chcia do-
wiedzie si o tobie jak najwicej. Przygotuj
si do tej wizyty - przegldnij informacje
przechowywane w domu lub zadzwo do
opiekujcego si tob lekarza internisty, aby
odwiey sobie pami na temat: wywiadu
medycznego (choroby przewleke, przebyte
powane choroby i operacje, znane ci aler-
gie, cznie z alergiami na leki); odywczych
preparatw uzupeniajcych (witaminowych,
mineralnych, zioowych i tym podobnych)
lub lekw (sprzedawanych na recept i bez),
ktre bierzesz obecnie lub braa od czasu po-
czcia; wywiadu rodzinnego (schorze gene-
tycznych, chorb przewlekych, nietypowych
wynikw ciy); wywiadu ginekologicznego
i pooniczego (wieku, w ktrym wystpia
pierwsza miesiczka, dugoci cyklu mie-
siczkowego, czasu trwania i regularnoci
cykli); wywiadu pooniczego (urodze y-
wych, poronie, usunicia ciy
1
), jak rw-
nie przebiegu poprzednich ci i porodw.
Lekarz zada ci take pytania dotyczce
twojej sytuacji spoecznej (na przykad o wiek
i zawd) i o nawyki (co jesz, czy wiczysz, czy
pijesz, palisz, czy od czasu do czasu przyjmu-
jesz lekkie narkotyki) i o inne czynniki doty-
czce twojego ycia osobistego, ktre mog
mie wpyw na ci (informacje na temat ojca
dziecka, twojego pochodzenia etnicznego).
P ene badanie lekarskie: lekarz oceni ogl-
ny stan twego zdrowia, przeprowadzajc
badanie serca, puc, piersi, brzucha; pomiar
1
Nie wahaj si przed podaniem informacji
o kadym usuniciu ciy - przydadz si one le-
karzowi do oceny obecnej ciy; lekarz na pewno
nie bdzie osdza twoich decyzji. Jeli chcesz,
moesz poprosi, by wszelkie dane dotyczce abor-
cji, ktre przesza, lekarz zachowa dla siebie.
cinienia ttniczego krwi, ktre bdzie kon-
trolowane w czasie nastpnych wizyt; za-
notowanie twojego wzrostu i masy ciaa
zwykej i obecnej; kontrola rk i ng pod
wzgldem wystpowania ylakw i obrz-
kw (obrzmienie w wyniku gromadzenia
si pynu w tkankach), ktra suy do po-
rwnania w nastpnych wizytach; badanie
zewntrznych narzdw pciowych oraz po-
chwy i szyjki macicy (przy uyciu wzierni-
kw oraz pobranie wymazu z szyjki maci-
cy); badanie narzdw miednicy mniejszej
oburcz (jedna rka w pochwie, druga na
brzuchu) oraz przez odbytnic i pochw;
ocena wymiarw twojej miednicy kostnej
(przez ktr twoje dziecko wyjdzie na wiat).
G rup testw. Niektre testy s wykonywa-
ne rutynowo u kadej kobiety ciarnej; nie-
ktre s rutynowo wykonywane tylko w nie-
ktrych regionach kraju lub zalecane przez
jednych lekarzy, a przez innych nie; niekt-
re s przeprowadzane tylko wtedy, gdy
wymagaj tego okolicznoci. Najpowszech-
niej wykonywane badania w ciy to:
badanie krwi - aby oznaczy grup, czynnik
Rh (patrz s. 29), poziom hCG i sprawdzi,
czy nie ma niedokrwistoci (patrz s. 184);
badanie oglne moczu na zawarto glu-
kozy (cukru), biaka, biaych ciaek krwi,
krwinek czerwonych i bakterii;
badanie krwi okrelajce miano przeciw-
cia (ich poziomy) i odporno na tak
chorob, jak ryczka;
testy wykrywajce infekcje, takie jak:
kia, rzeczka, wirusowe zapalenie w-
troby typu B, chlamydioza i, coraz cz-
ciej, wirus HIV;
testy genetyczne w kierunku mukowiscydo-
zy, anemii sierpowato-krwinkowej, choroby
Tay-Sachsa bd innych chorb uwarunko-
wanych genetycznie - jeli jest to wskazane;
rozmazy cytologiczne PAPA dla wykry-
cia raka szyjki macicy;
PIERWS ZY MI E S I C 109
Co si dzieje wewntrz ciebie
Na razie jeszcze nic nie mona z twojego
wygldu wywnioskowa. Cho moga zaob-
serwowa kilka zmian fizycznych - na przy-
kad moesz mie nieco peniejsze piersi,
a podbrzusze lekko zaokrglone - nikt inny
tego raczej nie zauway. Przyjrzyj si dokad-
nie swojej talii - by moe nie zobaczysz jej
przez wiele miesicy.
Pod koniec pierwszego miesica twoje
dziecko (ktre tak naprawd ma dwa tygo-
dnie, gdyby liczy od chwili poczcia) jest
bardzo maym, podobnym do malekiej kijan-
ki embrionem, znacznie mniejszym od ziaren-
ka ryu. Cho jeszcze daleko mu do ludzkiego
ksztatu, embrion uformowa si ju w znacz-
nym stopniu w porwnaniu z bezksztatn
mas komrek, jak by jeszcze tydzie temu:
ju wida gow (z zaznaczon jam ustn),
prymitywne serce, ktre zaczo pracowa,
oraz zacztki mzgu. Wkrtce pojawi si za-
wizki rk i ng.
badanie poziomu zawartoci cukru we
krwi w celu sprawdzenia skonnoci ku
cukrzycy u kobiet, ktre miay w rodzinie
przypadki cukrzycy i ktre maj wysokie
cinienie krwi, poprzednio urodziy dzie-
ci z nadmiern mas urodzeniow lub wa-
dami wrodzonymi , lub te nadmiernie
przybray na wadze podczas poprzedniej
ciy. (Wszystkie kobiety przechodz ba-
danie przesiewowe pod ktem cukrzycy
ci owej mniej wicej w 28 tygodniu;
patrz s. 261).
M oliwo dyskusji. Oto nadarza si oka-
zja do zadania wielu pyta i porozmawiania
o tym, co ci martwi.
C M O E S Z O D C Z U W A
M
oesz dowiadcza wszystkich
objaww, ktre przedstawiamy po-
ni ej , al bo j ednego lub dwch
z wymi eni onych. Od tej pory musisz ko-
niecznie pamita o j ednej wanej sprawie:
e kada kobieta i kada cia s inne; jest
bardzo niewiele objaww ciy, ktre mo-
na okreli j ako uniwersalne.
O BJ A W Y F I Z Y C Z N E :
brak miesiczki, chocia moesz mie nie-
znaczne krwawienie (plamienie) w okre-
sie spodziewanej miesiczki lub kiedy
jajo podowe zagnieda si w macicy
(midzy 7 a 10 dniem po zapodnieniu);
zmczenie i senno;
czste oddawanie moczu;
nudnoci z wymiotami lub bez i/lub nad-
mierne wydzielanie liny;
zgaga, niestrawno, wzdcia;
awersja do jedzenia, rne zachcianki;
zmiany w obrbie piersi (najwyraniej
zauwaane u kobiet, u ktrych piersi
zmieniaj si przed miesiczk, i nieco
mniej u tych, ktre urodziy ju dzieci);
peno, ciko, napicie, przyciemnie-
nie obwdki brodawkowej (zabarwienie
wok brodawki). Gruczoy potowe wo-
k brodawki staj si wystajce, wygl-
daj jak due gsie guzki; pojawia si sie
niebieskich y wystpujcych pod sk-
r, ktre dostarczaj krew do rosncych
piersi (chocia u niektrych kobiet nie
musz si one pojawi).
O D C Z U C I A P S Y C H I C Z N E :
niestabilno porwnywalna do objaww
przedmiesiczkowych, na ktr mog si
skada draliwo, zmiany nastroju, nie-
racjonalno, paczliwo;
niepokj, strach, rado, podniecenie -
jedno lub wszystkie.
C O M O E C I N I E P O K O I
P R Z E K A Z A N I E W I A D O M O C I
Kiedy powinnam powiedzie przyjacioom
i rodzinie, ze oczekujemy narodzin dziecka?
N
a to pytanie tylko wy znacie odpo-
wied. Niektrzy przyszli rodzice wprost
nie mog si doczeka, by przekaza wszyst-
kim dobr wiadomo (nie wspominajc
o licznych nieznajomych, ktrzy akurat zna-
leli si w pobliu na ulicy czy siedzieli
obok w autobusie). Inni natomiast na po-
cztku mwi tylko wybranym osobom, za-
czynajc od tych najbliszych i najdro-
szych (najblisza rodzina i by moe przy-
jaciele), po czym czekaj, a stan matki
bdzie ju oczywisty, zanim rozpowszech-
ni wiadomo. J eszcze inni decyduj si
zwleka z obwieszczeniem, nim skoczy
si trzeci miesic, na wypadek poronienia
(zwaszcza jeli wczeniej stracili dziecko).
Zatem przedyskutujcie temat i zrbcie
tak, jak wam bdzie najwygodniej. Pami-
taj tylko, eby mie czas przey rado we
dwoje.
P O I N F O R M O W A N I E S Z E F A
Nikt w pracy jeszcze nie wie o tym, ze je-
stem w ciy, i nie jestem pewna, kiedy
i jak powinnam o tym powiedzie, zwasz-
cza szefowi. Nie wiem, jak zareaguj.
P
oniewa wikszo kobiet w ciy jed-
noczenie zasila szeregi pracownikw,
sprawy dotyczce tego stanu w pracy uwa-
ane s za wane zarwno dla pracowni-
kw, jak i dla pracodawcw. Oficjalne urlo-
py czy przywileje rni si znacznie w za-
lenoci od zakadu pracy, podobnie jak
nieoficjalne podejcie rodziny i przyjaci.
Przy podejmowaniu decyzji o tym, w jaki
sposb poruszy temat ciy przy zwierzch-
nikach, musisz wzi pod uwag nastpuj-
ce problemy:
PIERWS ZY MIES IC 111
J ak si cz ujesz i cz y ju wida po tobie, e
jeste w ciy. J eli poranne nudnoci spra-
wiaj, e wicej czasu spdzasz nad muszl
klozetow ni przy biurku; jeli zmcze-
nie zwizane z pierwszym trymestrem utrud-
nia ci podniesienie gowy z poduszki; albo je-
li brzuch jest ju za bardzo wypuky, by tu-
maczy si niadaniem, prawdopodobnie nie
zdoasz dugo zachowa tajemnicy. W takim
wypadku rozsdniej jest powiedzie wcze-
niej, ni czeka, a szef (i wszyscy inni
w biurze) sami to zauwa. Z drugiej strony
jednak, jeeli nadal czujesz si dobrze i bez
problemu zapinasz pasy w samochodzie, mo-
esz wstrzyma si nieco z obwieszczeniem.
J ak wykonujesz prac . J eli pracujesz
w warunkach lub wrd substancji poten-
cjalnie szkodliwych dla ciy lub podu
(patrz s. 76), musisz powiadomi szefa -
oraz poprosi o przeniesienie lub zmian za-
kresu obowizkw - natychmiast po zorien-
towaniu si, e jeste w odmiennym stanie.
J ak jeste pracownic. Kobieta informu-
jca pracodawc, e jest w ciy, moe nie-
potrzebnie wywoa wiele obiekcji, takich
jak Czy bdzie moga pracowa?'', Czy
mylami bdzie w pracy czy przy dziecku?"
lub Czy nie zostawi nas na lodzie?" Mo-
esz rozwia cz z tych obaw, informujc
o swym stanie zaraz po ukoczeniu raportu,
podpisaniu korzystnej umowy, wygraniu
sprawy, podsuniciu znakomitego pomysu
lub czegokolwiek innego, co udowodni, e
moesz by zarwno kobiet w ciy, jak
i wartociowym pracownikiem.
C z y planowane s podwyki. Jeli obawiasz
si, e informacja o tym, e jeste w ciy,
moe wpyn na wynik planowanych pod-
wyek pac, poczekaj na ich ogoszenie, nim
wychylisz si z wiadomoci. Pamitaj, e
trudno ci bdzie udowodni, i zostaa po-
minita przy awansie wycznie dlatego, e
jeste w odmiennym stanie (i wkrtce sta-
niesz si pracownikiem oraz jednoczenie
matk, niekoniecznie w takiej kolejnoci).
C z y w twoim z akadz ie pracy sz umi od
plotek. J eli plotka to jeden z gwnych pro-
duktw wytwarzanych przez twoj firm,
bd szczeglnie ostrona. Gdyby szeptana
wiadomo o twojej ciy dotara do szefa,
zanim ty mu to powiesz, bdziesz musiaa
stawi czoo rozmowom o sprawach zwiza-
nych nie tylko z ci, ale i z zaufaniem. Dla-
tego te zrb wszystko, by twj przeoony
dowiedzia si pierwszy - albo przynajmniej,
by na osobach, ktrym najpierw powiesz,
mona byo polega, e nie pisn ani sowa.
C z y w pracy panuj rodz inno-prz yjaciel-
skie stosunki. Postaraj si okreli, jakie jest
nastawienie twojego szefa do ciy i rodziny.
J eli w pracy s kobiety, ktre byy wcze-
niej w ciy, wypytaj je o to - lecz bd
dyskretna w swych dociekaniach. Sprawd
w dokumentach, jaka jest polityka firmy
wzgldem kobiet w odmiennym stanie czy
urlopw macierzyskich (jeeli w ogle ta-
kowa istnieje). Moesz te zorganizowa
poufne spotkanie z osob z dziau personal-
nego. W firmie, ktra ma tradycj pomaga-
nia matkom: obecnym i przyszym, warto
wczeniej poda do wiadomoci informacj
o ciy. Tak czy inaczej, ty sama wiesz naj-
lepiej, czemu bdziesz musiaa stawi czoo.
A kiedy ju zdecydujesz si ogosi wia-
domo w miejscu pracy, zastanw si nad
nastpujcymi zagadnieniami:
P oz naj swoje prawa. Kobiety w ciy -
oraz oglnie rodzice - maj mniej praw
w Stanach Zjednoczonych ni w wikszoci
krajw uprzemysowionych. Niemniej jed-
nak poczyniono pewne kroki na poziomie
prawa federalnego poprzez Akt zakazuj-
cy dyskryminowania kobiet w ciy" oraz
Akt dotyczcy zwolnienia lekarskiego
opiekuczego", a wiele dodatkowych kro-
kw uczyniy dobrowolnie firmy patrzce
w przyszo, o nastawieniu prorodzinnym.
Wiedzc, co mwi prawo, oraz majc wia-
domo przywilejw wynikajcych z prze-
pisw wewntrznych firmy, bdziesz wie-
W ygoda i bezpieczestwo w miejscu pracy
Nawet jeli jeszcze nie masz dzieci w domu,
praca w trakcie ciy bdzie od ciebie wyma-
gaa wywiczenia nieatwej sztuki czenia
obowizkw zawodowych i rodzinnych. Sztu-
ka ta - zwaszcza w pierwszym i ostatnim try-
mestrze, w ktrych objawy ciy bywaj przy-
gnbiajce, a ciowe rozkojarzenie utrudnia
skupienie uwagi - moe okaza si szczegl-
nie wycieczajca czy przytaczajca. Innymi
sowy, przygotuj si dobrze na nadchodzce
lata, kiedy bdziesz musiaa by jednoczenie
matk i pracownic. Ponisze wskazwki nie
uatwi ci tej pracy na dwch etatach jedno-
czenie, jednak mog sprawi, e stanie si ona
mniej wycieczajca oraz bezpieczniejsza:
Znajd czas dla swojego odka. J edz trzy
posiki dziennie (wanie teraz powinna pa-
mita o tym, co mama mwia ci na temat
znaczenia spoywania niadania) plus przy-
najmniej dwie przekski, niezalenie od
tego, jak bardzo jeste zajta. Pomocne
moe si okaza planowanie spotka przy
posiku - pamitaj, by moga wybiera -
oraz przechowywanie zapasw wartocio-
wych przeksek w biurku, torebce i lodw-
ce, jeli taka znajduje si w miejscu pracy.
Uwaaj na mas swego ciaa. Nie pozwl,
by stres w pracy - bd jedzenie w popie-
dziaa, co moesz zrobi, a co nie. Na przy-
kad niektre zakady pracy pac za dni
nieobecnoci, inne - nie. J eszcze inne ze-
zwalaj na wykorzystanie w tym czasie
zwolnienia lekarskiego i urlopu wypoczyn-
kowego. J eli twoja firma posiada swj re-
gulamin wewntrzny, w nim powinna zna-
le potrzebne informacje. Albo umw si
na spotkanie w cztery oczy z pracownikiem
dziau personalnego bd inn osob odpo-
wiedzialn za przywileje pracownicze.
U plan. Wydajno zawsze wie si
z dobr prac, a waciwe przygotowanie
zawsze robi wraenie na ludziach. Zatem
nim ogosisz wiadomo o ciy, sporzd
plan, ktry bdzie zawiera informacje
o tym, jak dugo postanawiasz pozosta
chu - sprawiy, e bdziesz za mao przy-
biera na wadze.
Podchod czsto do zbiornika z wod - ale
nie w celu wysuchania najnowszych plotek,
tylko aby uzupeni swoj szklank. Moesz
te trzyma w biurku butelk z wod. Wypi-
janie okoo 2 litrw wody dziennie czsto
zapobiega wystpowaniu uciliwych obja-
ww ciy oraz infekcjom drg moczo-
wych, poczonym z przedwczesnym po-
rodem.
Nie powstrzymuj si z oddawaniem moczu.
Oprnianie pcherza za kadym razem,
gdy poczujesz tak potrzeb (ale nie rzadziej
ni co dwie godziny), take zapobiega wy-
stpieniu infekcji drg moczowych.
Ubieraj si stosownie, ale jednoczenie wy-
godnie. Unikaj obcisych, ograniczajcych
ruchy ubra, skarpet czy podkolanwek
utrudniajcych krenie oraz za wysokich
bd za niskich obcasw (najlepsze s sze-
rokie, okoo 5 cm wysokoci). No poczochy
zaprojektowane specjalnie z myl o ciar-
nych, gdy pomog w zminimalizowaniu
wielu objaww ciy; bdzie ci w nich
znacznie wygodniej, jeli du cz dnia
spdzasz na nogach.
w pracy (biorc pod uwag rne nieprze-
widziane problemy medyczne, cznie z przed-
wczesnym porodem); ile bdzie trwa twj
urlop macierzyski i/lub wychowawczy;
jak zamierzasz dokoczy wszystkie spra-
wy, ktrymi si zajmujesz, nim odejdziesz;
zaproponuj te, jak inni mogliby zaj si
tym, czego ty nie zdoasz wykona. Gdyby
chciaa wrci najpierw na p etatu, teraz
jest waciwy moment, by o tym powie-
dzie. Spisz plan na kartce, wtedy na pew-
no o niczym nie zapomnisz.
W ybierz wa ciw chwil . Nie prbuj po-
wiadamia szefa, jadc samochodem na
spotkanie czy wtedy gdy on wanie wycho-
dzi z pracy w pitkowe popoudnie. Umw
si na spotkanie, by nikt si nie spieszy
PIERWS ZY MI E S I C 113
Nie stj przez cay czas. A w kadym razie
jak najmniej. J eli twoja praca wymaga du-
giego stania, staraj si robi sobie jak naj-
dusze przerwy na siedzenie (z uniesiony-
mi stopami) bd spacer. J eeli to moliwe,
trzymaj jedn stop na niskim stoeczku,
z nog ugit w kolanie, aby nieco odciy
plecy.
Trzymaj stopy wyej. Stoeczek lub pude-
ko umiejscowione pod biurkiem pomog ci
to robi w dyskretny sposb.
Rb sobie przerwy. J ak najczciej. Wsta,
przejd si par krokw - jeli gwnie sie-
dzisz; usid ze stopami w grze - jeli cz-
sto stoisz. Gdy masz przerw, a w firmie
znajduje si wolna sofa, po si na kilka
minut na lewym boku. Zrb kilka wicze
rozcigajcych, szczeglnie plecw, ng
i szyi.
Uwaaj, czym oddychasz. Trzymaj si z da-
la od zadymionych pomieszcze; dym nie
tylko jest szkodliwy dla dziecka, ale pog-
bia te uczucie zmczenia. Unikaj trujcych
oparw i chemikaliw (patrz s. 75).
Uwaaj przy podnoszeniu przedmiotw. Za
kadym razem, gdy co podnosisz, rb
to waciwie, nie obciajc plecw (patrz
s. 206).
Miej przy sobie szczoteczk do zbw. My-
cie zbw po kadym posiku i przeksce
jest szczeglnie wane teraz, gdy jeste
w ciy (patrz s. 177). J eli masz poranne
nudnoci, bardzo si przyda co do odwie-
enia oddechu (oraz chronicego zby) mi-
dzy nawrotami wymiotw. Mycie zbw
pomaga te nieco osuszy usta przy nad-
miernym wydzielaniu liny (bardzo po-
wszechnym w pierwszym trymestrze, a do
krpujcym w pracy).
Wprowad kilka ulepsze. Dwie najczciej
spotykane przypadoci zwizane z prac
biurow: zesp cieni nadgarstka oraz ble
plecw s jeszcze powszechniejsze wrd
pracownic w ciy. Wicej na ten temat
znajdziesz na stronach 206 i 238.
Od czasu do czasu rozlunij si. Nadmiar
stresu nie jest dobry ani dla ciebie, ani dla
dziecka. Staraj si wic robi sobie przerwy
na jak najpeniejszy relaks: przynie su-
chawki, by moga posucha muzyki, za-
mknij oczy i pogr si w medytacji czy
w marzeniach na jawie, zrb kilka wicze
rozcigajcych albo udaj si na piciominu-
towy spacer wok budynku.
Suchaj gosu swego ciaa. J eli czujesz si
zmczona, zwolnij tempo; gdy czujesz si
wyczerpana, id wczeniej do domu.
i nie zajmowa czym innym. Postaraj si
wybra dzie i godzin, kiedy zwykle w two-
jej firmie jest mniej napi. Prze spot-
kanie, gdyby sytuacja nagle ulega zmianie.
P odkre l poz ytywne aspekty. Nie zaczynaj
od przeprosin czy obaw. Zamiast tego po-
wiedz szefowi, e nie tylko cieszysz si, e
bdziesz miaa dziecko, ale jeste przekona-
na, i zdoasz poczy prac i obowizki ro-
dzinne.
Bd elastycz na, ale miej z asady. Uzbrojona
w swj plan, przygotuj si do dyskusji oraz na
kompromisy (upewnij si, e w planie jest miej-
sce na negocjacje), jednak nie wycofuj si
z wszystkiego. Wytycz odpowiadajce realiom
postanowienia, ktrych bdziesz si trzyma.
M iej to na pi mie. Kiedy ustalicie ju szcze-
gy dotyczce wszystkiego, co wie si
z twoj ci i urlopem macierzyskim,
uzyskaj potwierdzenie na pimie, by potem
nie powstay zbdne nieporozumienia (typu
Nigdy nie mwiem, e...").
D oce dz iaanie wsplnymi siami. J eli
twoja firma nie jest tak prorodzinna, jak by
chciaa, zastanw si nad poczeniem si
w sprawie wystosowania petycji dotyczcej
ustalenia pewnych przywilejw dla rodzi-
cw. Miej jednak na uwadze, e wraz z in-
nymi rodzicami moesz spotka si z wro-
gim nastawieniem ze strony bezdzietnych
pracodawcw; poniewa coraz wicej jest
praw dla osb posiadajcych rodzin, u tych,
ktrzy jej nie maj, narasta niech. Upew-
nienie si, e identyczne przywileje zostan
udzielone pracownikom zmuszonym do
wzicia wolnego na opiek nad chorym
wspmaonkiem czy rodzicami, pozwoli
zjednoczy ludzi w firmie, zamiast dzieli.
Z M C Z E N I E
Cay czas jestem zmczona. Martwi si, ze
nie bd moga pracowa.
T
o byoby zadziwiajce, gdyby nie bya
zmczona. W ciy twj organizm pra-
cuje intensywniej nawet wtedy, gdy odpo-
czywasz, i bardziej ni u nieciarnej w cza-
sie grskiej wspinaczki (nie zdajesz sobie
sprawy z tego wysiku, ale on jest faktem).
Po pierwsze, jest to tworzenie systemu pod-
trzymujcego ycie twego dziecka - oyska,
ktrego rozwj nie zakoczy si w pierw-
szym trymestrze ciy. Po drugie, twoje sa-
mopoczucie wynika z przystosowywania
si organizmu pod wzgldem fizycznym
i psychicznym do wymaga ciy. Dlatego
powinna oszczdza energi, a twoje cia-
o si dostosuje, a oysko bdzie w peni
wyksztacone (okoo 4 miesica ciy). Do
tego czasu nie moesz pracowa, jeli rze-
czywicie nie masz siy; ale jeli cia prze-
biega normalnie, to absolutnie nie ma po-
wodu, dla ktrego miaaby przerywa swoje
zajcia (przyjmujc, e lekarz nie sprzeciwia
si twojej aktywnoci i/lub pracy, ktra nie
jest mczca ani wyczerpujca - patrz s.76).
Wikszo kobiet ciarnych jest szcz-
liwa i spokojniejsza, jeli si czym zajmu-
je. Poniewa zmczenie jest cakowicie
uzasadnione, nie staraj si z nim walczy.
Uznaj je za sygna pyncy z twojego ciaa,
ktry oznacza, e potrzebujesz odpoczynku.
Trudno to wykona, ale warto sprbowa.
T raktuj siebie jak dz iecko. J eli po raz
pierwszy oczekujesz dziecka, ciesz si, e
masz szans zadba o siebie bez poczucia
winy. J eli ju masz jedno lub wicej dzie-
ci, bdziesz musiaa jako wszystko pogo-
dzi. Pamitaj, e cia to nie czas, by sta-
ra si o status supermamy".
Zapewnienie odpowiedniego odpoczyn-
ku jest waniejsze ni utrzymanie czystoci
w domu czy gotowanie pracochonnych
obiadw. Postaraj si mie wolne wieczory.
Spdzaj je na czytaniu, ogldaniu telewizji
i przegldaniu ksiki z imionami. J eli masz
ju dzieci, to czytaj im bajki, graj z nimi
w gry czy ogldaj razem z nimi dziecice
filmy, zamiast wczy si po placach za-
baw. J eeli dzieci s na tyle due, by mogy
wyrczy ci w obowizkach, wcz je do
wykonywania codziennych prac domo-
wych. (Gdy w domu s dzieci, zmczenie
jest bardziej dokuczliwe, poniewa jeste
obarczona wiksz liczb zaj i masz
mniej czasu na odpoczynek. Z drugiej stro-
ny kady myli, e matka zajmujca si
dziemi jest przyzwyczajona do wyczerpa-
nia i nadmiaru zaj i nie zwraca ju na nie
uwagi.)
Nie czekaj a do zmroku, jeli sta ci na
luksus popoudniowej drzemki, i nie przej-
muj si, e to moe wyglda na zbytnie po-
baanie sobie. J eli nie moesz spa, to
chocia pole z dobr ksik. Drzemka
w pracy nie jest rozsdnym postpowaniem,
ale gdy nie masz napitego planu pracy, to
gdy tylko moesz, kad stopy na biurko
i relaksuj si. Drzemka w domu, gdy s
dzieci, moe by trudna, ale moe i tobie
uda si odpocz w czasie ich popoudnio-
wego snu (jeli kad si one w cigu dnia),
przyjmujc, e potrafisz tolerowa nie umy-
te naczynia i kurz na meblach.
P oz wl innym traktowa ci jak dz iecko.
Upewnij si, e twj wspmaonek ma
rwny - a najlepiej wikszy - udzia w obo-
wizkach domowych, cznie z praniem i za-
kupami. Do pomocy mog si wczy tak-
e starsze dzieci. Zaakceptuj ofert teciowej
i pozwl jej sprztn mieszkanie, kiedy
przyjdzie z wizyt. Pozwl swoim rodzi-
com zabra starsze dzieci do zoo w niedzie-
l, zwerbuj przyjacik, by zaja si dzie-
mi, aby od czasu do czasu moga si wy-
bra gdzie wieczorem.
K adej nocy pij o godz in lub dwie du-
ej. Nie ogldaj ju wiadomoci telewizyj-
nych o 23
00
i po si wczeniej spa. Po-
pro ma, by zrobi ci niadanie, i rano
wsta pniej.
U pewnij si , e twoja dieta jest wa ciwa.
Zmczenie w pierwszym trymestrze ciy
jest czsto wzmoone przez niedobr ela-
za, biaka i kalorii. Nie zaszkodzi podwj-
na kontrola dla upewnienia si, czy jesz
wszystko, co jest wymagane dla organizmu
w ciy. Gdy czujesz si zmczona i saba,
nie prbuj rozrusza swego ciaa kaw, moc-
n herbat czy cukierkami. Energii nie star-
czy ci na dugo, a po czasowym pobudzeniu
cukier we krwi stanie si jeszcze bardziej
wyczerpujcym ciarem.
K ontroluj swoje otocz enie. Nieodpowied-
nie owietlenie, zanieczyszczone powietrze
o zym obiegu (syndrom chorego budyn-
ku") lub nadmierny haas w twoim domu
cz y w pracy mog si przyczyni do wywo-
ania zmczenia. Bd czujna na powysze
problemy i prbuj je korygowa.
C hod na wyciecz ki lub uprawiaj wolne
biegi, spaceruj, chod po zakupy i wykonuj
rutynowe zajcia ciarnej. Zmczenie mo-
e si wzmc, jeli bdziesz zbyt duo wy-
poczywa i zaywa za mao ruchu. Ale nie
przesadzaj z zajciami. Zastanw si, nim
co zrobisz, i najpierw przeled rodki
ostronoci ze s. 187.
Chocia zmczenie prawdopodobnie ust-
pi w czwartym miesicu ciy, to moesz
si go znowu spodziewa w ostatnim try-
mestrze - czyby to sama natura przygoto-
wywaa ci do dugich bezsennych nocy,
kiedy ju bdziesz miaa dziecko w domu?
Kiedy zmczenie jest powane, zwaszcza
jeli towarzysz mu: omdlenia, blado,
duszno i/lub niemiarowo serca, powin-
na zawiadomi o tym lekarza (patrz Nie-
dokrwisto, s. 184).
P O R A N N E N U D N O C I
Nigdy nie miaam porannych nudnoci.
Czy w ogle jestem w ciy?
P
oranne nudnoci, podobnie jak zachcian-
ki na ogrki w occie czy lody, s jed-
nym z ciowych truizmw, niekoniecznie
prawdziwych. Badania pokazuj, e tylko
nieco wicej ni poowa kobiet w ciy ma
nudnoci i wymiotuje rano - co oznacza, i
niecaa poowa ich nie dowiadcza. J eli na-
leysz do tej drugiej grupy, moesz si uwa-
a za ciarn szczciar.
Poranne nudnoci trwaj u mnie cay dzie.
Obawiam si, ze nie zdoam wyywi mego
dziecka.
N
a szczcie poranne" dolegliwoci
(bdnie nazywane chorob), wystpu-
jce rano, w poudnie czy noc, a nawet -
jak w twoim przypadku - przez cay dzie,
rzadko koliduj z prawidowym odywia-
niem tak, by szkodziy rozwijajcemu si
podowi. Nawet te kobiety, ktre rzeczywi-
cie chudn podczas pierwszych kilku ty-
godni z powodu trudnoci z zatrzymaniem
poywienia w organizmie, nie wyrzdzaj
adnej krzywdy swemu dziecku - jeli tyl-
ko nadrobi zalegoci ywieniowe w na-
stpnych miesicach. U wikszoci kobiet
objawy te po trzecim miesicu ciy ju nie
wystpuj - chocia niektre ciarne od-
czuwaj je a do drugiego trymestru ciy.
Zdarza si te, szczeglnie dotyczy to ciy
mnogiej, e nudnoci wystpuj przez cae
9 miesicy. Zasadnicza zaleta: te objawy,
podobnie jak inne, s znakiem, e hormony
dobrze wykonuj swoj prac.
J akie s przyczyny tych porannych dole-
gliwoci? Nikt nie jest tego pewien, lecz
teorii nie brakuje. Wiadomo, e orodek
wymiotny zlokalizowany jest w pniu mz-
gu. Mona sdzi, e istniej dziesitki czyn-
nikw stymulowanych przez ten orodek
podczas ciy, midzy innymi wysoki po-
ziom hormonu ciowego hCG we krwi
w pierwszym trymestrze ciy, wyszy po-
ziom estrogenu, rozciganie miniwki
macicy, relatywne rozlunienie miniwki
przewodu pokarmowego (co powoduje po-
gorszenie trawienia), nadmiar kwasu od-
kowego oraz wyostrzony zmys powonie-
nia, charakterystyczny dla ciarnych ko-
biet. Nie wszystkie kobiety w ciy maj
poranne nudnoci. U tych, ktre je maj, nie
zawsze dolegliwoci wystpuj z tym sa-
mym nateniem. Niektre przeywaj kil-
ka chwil saboci, inne stale czuj si le,
lecz nigdy nie wymiotuj, innym wreszcie
zdarza si par razy dziennie wymiotowa.
Prawdopodobnie jest kilka przyczyn takie-
go zrnicowania:
P oz iom hormonw. Poziom wyszy ni nor-
malnie (gdy kobieta nosi ci mnog) wzma-
ga poranne nudnoci, niszy poziom moe
je zminimalizowa lub wyeliminowa.
R eakcja o rodka w mz gu odpowiedz ial-
nego z a nudno ci i wymioty na hormony
wydz ielane w cz asie ciy i inne cz ynniki.
Ta reakcja moe pojawi si u kobiety, ktra
cierpi na typowe w czasie ciy poranne nud-
noci lub nie i to bez wzgldu na ich poziom.
Kobieta, u ktrej orodek wymiotny jest
szczeglnie wraliwy (na przykad ma cho-
rob lokomocyjn i morsk), z wielkim praw-
dopodobiestwem bdzie odczuwaa silniej-
sze nudnoci i wystpi u niej wymioty.
S tres. Doskonale wiadomo, e stres r-
nego pochodzenia moe powodowa roz-
strj odkowo-jelitowy, nic dziwnego za-
tem, e objawy mog si nasila w chwi-
lach stresu.
Z m cz enie. Fizyczne i psychiczne zmcze-
nie take moe nasila poranne nudnoci
(i odwrotnie - poranne nudnoci mog
wzmc zmczenie).
Fakt, e ranne dolegliwoci s charak-
terystyczne i bardziej powane w pierw-
szych ciach, podtrzymuje koncepcj, e
maj w tym swj udzia zarwno czynniki
fizyczne, jak i psychiczne. Pod wzgldem
fizycznym organizm kobiety, ktra po raz
pierwszy jest w ciy, nie jest przygo-
towany na napr hormonw i innych czyn-
nikw, z ktrymi przedtem nie mia do czy-
nienia.
Pod wzgldem emocjonalnym cia
w pierwszych dniach prawdopodobnie bu-
dzi niepokj, chyba e kobiety nie maj
czasu na obawy dziki zajmowaniu si
starszymi dziemi. (S te kobiety, ktre
maj znacznie silniejsze nudnoci w na-
stpnych ciach ni w pierwszej.) Bez
wzgldu na przyczyn poranne nudnoci
nie s przyjemne dla kobiety, ktra je od-
czuwa. Potrzebuje ona wszelkiego wspar-
cia, jakie mog jej zaoferowa bliscy, ro-
dzina i lekarz.
Niestety, jak dotd czas jest jedynym le-
karstwem na poranne nudnoci. Istnieje jed-
nak kilka sposobw na zagodzenie ich ob-
jaww i zminimalizowanie wpywu na prze-
bieg ciy.
Stosuj diet bogat w biako i wglowo-
dany - zwalczaj one nudnoci. Oglnie
dobre odywianie jest pomocne, zatem
jedz najlepiej, jak to moliwe w istniej-
cych okolicznociach.
Pij duo pynw - zwaszcza jeli tracisz
je z powodu wymiotw. J eli czciej
zwracasz pyny ni stay pokarm, po pro-
stu pij wicej. Skoncentruj si na sokach
owocowych lub warzywnych, zupach,
rosoach. J eli pyny przyprawiaj ci
o mdoci, jedz stae pokarmy, zawiera-
jce du ilo wody, jak: wiee owoce
i warzywa - szczeglnie saat, melo-
ny i owoce cytrusowe. Niektre kobiety
twierdz, e picie i jedzenie naraz powo-
duje obcienie przewodu pokarmowego.
J eli i ty jeste tego samego zdania, spr-
buj pi midzy posikami.
Pobieraj preparaty uzupeniajce dla ko-
biet w ciy (patrz s. 120) jako wyrwna-
nie rodkw odywczych, ktrych moesz
mie niedobr. Zaywaj je o tej porze
dnia, kiedy prawdopodobnie nie zwrcisz
ich - najlepiej z wieczorn przeksk.
Twj lekarz moe ci zaleci 50 mg wita-
miny B
6
, ktra podobno pomaga w lecze-
niu mdoci u niektrych kobiet. Nie bierz
adnych lekw (tradycyjnych ani zioo-
wych) przeciwko porannym mdociom,
chyba e zaleci je lekarz. Chocia niekt-
re lekarstwa mog pomc, recepta na nie
zostanie prawdopodobnie wystawiona
wycznie, gdy dolegliwoci s napraw-
d powane.
Unikaj widoku, zapachu i smaku jedze-
nia, ktre wywouje u ciebie mdoci lub
wymioty. Unikaj cakowicie zapachw
jedzenia, jeli powoduj one nudnoci -
co si czsto zdarza ciarnym kobietom
z powodu wyostrzonego zmysu powo-
nienia. Nie bd mczennic i nie sma
mowi kiebaski z jajkami, gdy z powo-
du ich zapachu musisz biec do azienki.
J eeli nieprzyjemna wo z mieszkania
ssiadw staje si nie do zniesienia,
uszczelnij szpar pod drzwiami rcznika-
mi; pomocne moe by te wczenie
wiatraczkw przy oknach. Nie zmuszaj
si do jedzenia potraw, ktrych widok nie
sprawia ci przyjemnoci, a co gorsza,
przyprawia ci o mdoci. Pozwl oczom,
nosowi i jzykowi, aby byy twoim prze-
wodnikiem w planowaniu posikw. Wy-
bierz tylko te sodkie rzeczy, ktre toleru-
jesz (witamin A i biako otrzymasz np.
z brzoskwini i biaego sera). Albo jadaj
wycznie pikantne potrawy, jeli przy-
czyniaj si one do zmniejszenia dolegli-
woci odkowych. Na niadanie zjedz
np. przypieczon na ruszcie kanapk z se-
rem i pomidorem zamiast patkw i soku
pomaraczowego.
Unikaj dymu tytoniowego, ktry wzma-
ga poranne nudnoci.
J edz wczenie i czsto - zanim poczujesz
gd. Kiedy odek jest pusty, kwas
odkowy nie ma co trawi oprcz wy-
ciki odka. To rwnie moe powo-
dowa mdoci. Niski poziom cukru we
krwi spowodowany jest dugimi przerwa-
mi midzy posikami. Lepiej spoywa
sze maych posikw dziennie anieli
trzy due. Dostarczaj twemu organizmo-
wi odywczych przeksek (suszone owo-
ce, krakersy zboowe, precle).
J edz w ku - z tych samych powodw
powinna je czsto: eby unikn pu-
stego odka i aby utrzyma prawidowy
poziom cukru we krwi. Przed snem zjedz
przeksk bogat w biako i wglowoda-
ny, np. szklank mleka i otrby pszenne.
Rano, 20 minut przed planowanym wsta-
niem z ka, zjedz przeksk zawieraj-
c wglowodany: kilka krakersw, her-
batnikw ryowych, patkw niadanio-
wych na sucho lub gar rodzynek.
Trzymaj je w pobliu ka, bo gdy si
obudzisz godna w rodku nocy, bd ci
potrzebne. Gdy dana przekska wglowo-
danowa (na przykad krakersy) zacznie ci
si kojarzy z mdociami, przerzu si na
inn.
Dobrze sypiaj i odpraj si. Zarwno
emocjonalne, jak i fizyczne wyczerpanie
moe zaostrzy poranne dolegliwoci.
Ranek witaj w wolnym tempie - popiech
zwiksza nudnoci. Nie wyskakuj z -
ka. Zamiast tego pole, jedzc przeksk
przez 20 minut, potem wsta wolno do
niadania. To moe si wydawa niemo-
liwe, jeli masz dzieci, ale sprbuj obu-
dzi si przed nimi, by mie dla siebie t
spokojn chwil, zanim twj m lub
dzieci bd ci potrzebowa.
Myj zby past, ktra nie powoduje mdo-
ci, lub pucz jam ustn po kadych wy-
miotach, tak jak po kadym posiku. (Po-
pro dentyst, by poleci ci dobry prepa-
rat do pukania.) Nie tylko pomaga to
utrzyma wieo w jamie ustnej i redu-
kuje mdoci, ale zmniejsza ryzyko uszko-
dzenia zbw i dzise, ktre wystpuje
wtedy, gdy na resztkach pokarmowych
pozostaych w jamie ustnej po wymiotach
zaczynaj si rozwija bakterie.
Zredukuj stres do minimum. Poranne mdo-
ci wystpuj u kobiet, ktre yj w du-
ym stresie, zarwno w pracy, jak i w do-
mu (patrz s. 125 - o walce ze stresem).
Sprbuj zakada morskie bransolety".
Elastyczne tamy szerokoci jednego cala
zaoone na obu nadgarstkach w punktach
znanych akupresurze podnosz cinienie
wewntrz nadgarstka i czsto likwiduj
mdoci. Nie powoduj one ubocznych
skutkw i s osigalne w aptekach oraz
w sklepach ze zdrow ywnoci. By
moe lekarz zaleci bardziej zaawansowa-
ne formy akupresury, takie jak opaski na
nadgarstki na baterie, dziaajce na zasa-
dzie stymulacji elektronicznej itp.
Wyprbuj sposoby medycyny alternatyw-
nej (patrz s. 244), midzy innymi aku-
punktur, akupresur, biofeedback czy hip-
noz, ktre czsto okazuj si pomocne
przy zmniejszaniu mdoci. Niektrym
kobietom pomagaj techniki medytacji
lub wizualizacji.
U 7 na 2 tysice ciarnych nudnoci
i wymioty s tak powane, e wymagaj le-
czenia. J eli jest tak i w twoim wypadku, to
zapoznaj si z materiaem na s. 512.
N A D M I E R N E W Y D Z I E L A N I E L I N Y
Moje usta przez cay czas s wypenione
lin. Poykanie jej przyprawia mnie o mdo-
cL Co si dzieje?
N
admierne wydzielanie liny jest jesz-
cze jednym objawem ciowym. J est
on nieprzyjemny, ale nieszkodliwy oraz naj-
czciej krtkotrway, gdy zwykle zanika
po pierwszych kilku miesicach. J est on
charakterystyczny u kobiet, ktre cierpi na
poranne mdoci, i wyglda na to, e stano-
wi ich przyczyn. Nie ma adnego pewne-
go leku, ale czste mycie zbw mitow
past do zbw, pukanie mitow wod lub
ucie gumy bez cukru mog pomc.
C Z S T E O D D A W A N I E M O C Z U
Biegam do azienki co p godziny. Czy to
normalne, zeby oddawa mocz tak czsto?
Z
najwiksz czstotliwoci - chocia
nie jest to regua - kobiety ciarne od-
wiedzaj toalet w pierwszym i ostatnim
trymestrze ciy. J ednym z czynnikw po-
wodujcych wzrost czstotliwoci oddawa-
nia moczu jest zwikszona objto pynu
w organizmie oraz doskonalsza sprawno
nerek, ktre szybciej pozbywaj si szko-
dliwych produktw przemiany materii. In-
nym z nich jest ucisk powikszajcej si
macicy, ktra znajduje si w miednicy w s-
siedztwie pcherza moczowego. Ucisk na
pcherz zmniejsza si okoo czwartego mie-
sica ciy, gdy macica ronie do rodka ja-
my brzusznej, i na og nie wystpuje a do
trzeciego trymestru, kiedy dziecko zejdzie"
z powrotem w d do miednicy w dziewi-
tym miesicu ciy. Poniewa uoenie na-
rzdw wewntrznych u kadej kobiety
zmienia si nieznacznie, czstotliwo od-
dawania moczu w ciy rwnie moe si
zmienia. Cz kobiet ledwie go odnoto-
wuje, podczas gdy innym dokucza przez
wiksz cz dziewiciu miesicy.
Pochylenie si do przodu, kiedy oddajesz
mocz, pomoe ci zapewne oprni cako-
wicie pcherz moczowy oraz zredukowa
wycieczki" do azienki. J eli czsto wsta-
jesz w nocy, sprbuj ograniczy - lecz nie
wyeliminowa - picie pynw w godzinach
poprzedzajcych pooenie si do ka.
J ednak podczas pozostaej czci dnia nie
ograniczaj przyjmowania ich.
Dlaczego nie oddaj moczu czciej niz
przed ci?
B
rak wyranie zwikszonej czstotliwo-
ci oddawania moczu moe by u ciebie
czym cakowicie normalnym, szczeglnie
leeli zwykle czsto chodzisz do azienki. Nie-
mniej musisz mie pewno, e przyjmujesz
dostatecznie duo pynw (przynajmniej 8
szklanek dziennie). Przyjmowanie zbyt ma-
ej iloci pynw moe si sta przyczyn nie
tylko rzadkiego oddawania moczu, lecz tak-
e prowadzi do infekcji drg moczowych.
ZMIANY W OBRBIE GRUCZOW
PIERSIOWYCH
Z trudem rozpoznaj moje piersi - s
ogromne. S rwnie wraliwe. Czy po
urodzeniu dziecka takie pozostan, czy
wrc do dawnego ksztatu?
P
rzywyknij teraz do niespodzianek ze
strony piersi. Chocia ich ksztat i wy-
gld mog nie by zgodne z mod, to s one
jednym ze znamion ciy. Twoje piersi s
obrzmiae i wraliwe z powodu wzrostu ilo-
ci estrogenu i progesteronu produkowa-
nych przez twj organizm (ten sam mecha-
nizm dziaa przed miesiczk, kiedy kobiety
dowiadczaj zmiany gruczow piersio-
wych - ale w ciy zmiany s bardziej uwy-
datnione). Zmiany te nie wystpuj przy-
padkowo, na lepo. S one celowe: maj
przygotowa twoje piersi do karmienia
dziecka, gdy przyjdzie ono na wiat.
Oprcz wyej wymienionych na pewno
sama zauwaya jeszcze inne zmiany w gru-
czoach piersiowych. Obwdka (barwniko-
wa powierzchnia wok brodawki) staje si
ciemniejsza, wiksza i moe mie ctki na
ciemnej powierzchni. To ciemnienie troch
zblednie, ale nie zniknie cakowicie po po-
rodzie. Moesz te zauway mae grudki
na obwdce, czyli gruczoy ojowe (poto-
we), ktre s bardziej widoczne podczas
ciy, a wracaj pniej do normy. Caa siatka
y, ktra przecina gruczo sutkowy - wy-
ranie widoczna na janiejszej skrze - ob-
razuje drog dostarczania pokarmu w syste-
mie matka-dziecko. To zjawisko nie trwa
dugo, po porodzie - lub, jeli karmisz piersi,
po pewnym czasie po odstawieniu dziecka
od piersi - wygld skry wraca do normy.
Na szczcie nie bdziesz si musiaa
przyzwyczaja do niezwykej tkliwoci
i wraliwoci piersi, ktre wystpuj na po-
cztku ciy. Cho w miar rozwoju ciy
piersi bd rosn - mog si powikszy
nawet o trzy numery miseczki biustonosza -
raczej nie bd ju tak wraliwe na dotyk,
gdy minie trzeci lub czwarty miesic. To,
czy piersi po porodzie stan si obwise,
w czci zaley od ciebie. Rozciganie
i opadanie tkanki, z ktrej s zbudowane,
nie jest wynikiem samej ciy, lecz nieno-
szeniem odpowiedniego biustonosza (cho
tendencja do obwisania moe by uwarun-
kowana genetycznie). Niezalenie od tego,
jak jdrne s obecnie twoje piersi, chro je
na przyszo, noszc dobry biustonosz
podtrzymujcy. J eli masz biust szczegl-
nie duy lub o skonnociach do opadania,
nie od rzeczy bdzie noszenie biustonosza
take w nocy. Najprawdopodobniej najwy-
godniejszy do snu okae si rozcigliwy,
baweniany stanik sportowy.
Skontaktuj si z lekarzem, jeli piersi
powikszyy ci si na pocztku ciy, po
czym nagle zmniejszyy si (zwaszcza gdyby
bez powodu zaniky te inne objawy ciy).
W pierwszej ciy moje piersi bardzo si
powikszyy, ale teraz, w drugiej ciy, wca-
le si nie zmieniy. Czy to co zego?
K
obiety o maym biucie, oczekujce, ze
w ciy ksztaty im si zaokrgl, s
niekiedy rozczarowane, przynajmniej przez
jaki czas. Niektre doznania, takie jak
znaczne powikszenie piersi, wystpujce
w pierwszej ciy, nie ujawniaj si silnie
w czasie nastpnych ci, by moe dlate-
go, e gruczoy piersiowe dziki poprzed-
niemu dowiadczeniu nie potrzebuj ju
duego przygotowania i reaguj mniej dra-
matycznie na hormony ciowe. U tych ko-
biet piersi mog si stopniowo powiksza
w czasie ciy lub mog utrzyma swoj
wielko do czasu porodu, kiedy zacznie si
produkcja mleka.
P R E P A R A T Y U Z U P E N I A J C E
Czy musz bra witaminy?
W
istocie adna kobieta nie odywia si
idealnie kadego dnia, zwaszcza we
wczesnej ciy, kiedy zdarzaj si dolegli-
woci poranne i brak apetytu, lub gdy ta nie-
wielka ilo substancji odywczych, ktre
udaje jej si przekn, nie zostaje w odku
na dugo. Chocia codzienne przyjmowa-
nie preparatw uzupeniajcych nie zastpi
waciwej diety ciowej, moe jednak za-
pewni, i twoje dziecko nie ucierpi, gdy
nie uda ci si osign planowanych celw
zwizanych z odywianiem. S te i inne
wane powody, dla ktrych warto zaywa
witaminy. Po pierwsze, z bada wynika, i
u dzieci kobiet przyjmujcych preparat wi-
taminowy zawierajcy kwas foliowy w pierw-
szych miesicach (a nawet jeszcze przed po-
czciem) znacznie rzadziej zdarzay si
przypadki wady cewy nerwowej (takie jak
rozszczep krgosupa tylny) i prawdopo-
dobnie innych wad wrodzonych. Po drugie,
co najmniej jedno badanie wykazao, i
przyjmowanie preparatu zawierajcego
przynajmniej 10 mg witaminy B
6
przed ci-
i we wczesnym jej okresie zminimalizo-
wao poranne nudnoci.
Dobre preparaty stworzone specjalnie dla
kobiet w ciy dostpne s na recept i bez
recepty (na s. 93 przeczytasz o tym, co po-
winien zawiera dobry preparat). Nie bierz
adnych innych preparatw ze skadnikami
odywczymi ni te ciowe bez zgody le-
karza.
U niektrych kobiet przyjmowanie pre-
paratu uzupeniajcego wzmaga mdoci,
zwaszcza na pocztku ciy. Pomc tutaj
moe zmiana preparatu lub zaywanie ta-
bletki podczas jedzenia (chyba e wymio-
tujesz zaraz po posiku). Lepiej tolerowane,
a take atwiejsze w przekniciu bywaj
tabletki powlekane. Gdyby jednak nawet
one byy dla ciebie nie do przyjcia, zasta-
nw si nad preparatem do ucia. Upewnij
si jednak, czy wybrany przez ciebie ro-
dek spenia w przyblieniu takie same wy-
mogi jak te przygotowane z myl o kobie-
tach w ciy. J eli preparat zosta ci przepi-
sany przez lekarza, zwr si do niego, eby
poleci ci inny.
W niektrych przypadkach elazo za-
warte w lekach moe powodowa zaparcia
lub biegunk. Take w tym przypadku po-
mc moe zmiana preparatu. Spoywanie
preparatw nie zawierajcych elaza (le-
karz zapisze takie, ktre rozkadaj si w je-
licie, a nie we wraliwym odku) moe
rwnie zmniejszy dolegliwoci i objawy.
Zapytaj swego lekarza o rad.
Jem patki niadaniowe w duych ilociach
oraz pieczywo wzbogacone. Jeli bd tez
bra preparat uzupeniajcy, to czy nie b-
dzie juz za duzo witamin i skadnikw mi-
neralnych?
M
ona przesadzi z dobrymi rzeczami,
ale niekoniecznie w taki sposb. Przyj-
mowanie preparatu uzupeniajcego dla ko-
biet w ciy poczone z przecitn diet za-
wierajc duo wzbogaconych produktw
raczej nie doprowadzi do przedawkowania
witamin i skadnikw mineralnych. eby
przyj za duo substancji odywczych,
musiaaby bra jeszcze inne preparaty wi-
taminowe - a tego kobieta przy nadziei
nigdy nie powinna robi, chyba e tak jej
poleci lekarz wiadomy jej stanu. Dobrze
jednak wiedzie, ktre produkty s wzbo-
gacone wiksz ni zalecana iloci wita-
min A, D, E i K, poniewa w duych daw-
kach mog one by trujce. Wikszo po-
zostaych witamin i substancji mineralnych
jest rozpuszczalna w wodzie, co oznacza, e
ich nadmiar, nie spoytkowany przez orga-
nizm, jest po prostu wydalany z moczem.
A przy okazji, to wanie z tego powodu
mwi si, e zwariowani na punkcie prepa-
ratw odywczych Amerykanie maj naj-
droszy mocz na wiecie.
U C I S K W D O L N E J C Z C I
BR Z U C H A
Mam mczce uczucie ucisku w dolnej cz-
ci brzucha. Czy powinnam si martwic po-
ronieniem lub ci ektopow?
W
yglda na to, e jeste bardzo wrali-
wa na sygnay dawane przez ciao -
co bywa bardzo dobre (na przykad pomaga
oznaczy moment owulacji) - albo niezbyt
dobre (gdy martwisz si wieloma niewin-
nymi dolegliwociami czy blami ciowy-
mi). Nie martw si. Uczucie ucisku (jeli
nie towarzyszy mu bl, krwawienie czy in-
ne podobne objawy) nie jest sygnaem po-
ronienia czy ciy ektopowej, a zdarza si
czsto, zwaszcza w pierwszej ciy. Praw-
dopodobnie to czuy radar, jakim jest twoje
ciao, wychwytuje cz z wielu zmian za-
chodzcych w dolnej czci jamy brzusznej,
czyli tam, gdzie obecnie znajduje si maci-
ca. To, co czujesz, moe si wiza z im-
plantacj, zwikszonym przepywem krwi,
tworzeniem si wyciki macicy lub po
prostu faktem, e twoja macica zaczyna si
powiksza.
Dla wasnego spokoju spytaj o to uczucie
lekarza (jeli nadal bdzie ci ono towarzy-
szy) podczas kolejnej wizyty w gabinecie.
P O R O N I E N I E
Na podstawie tego, co czytam i co mwi mi
moja mama, obawiam si
y
ze mogam,
mog i bd moga przyczyni si do wyst-
pienia poronienia.
W
ielu oczekujcym matkom obawa
przed poronieniem zatruwa rado
w pierwszym trymestrze ciy. Niektre ko-
biety wstrzymuj si nawet z rozgaszaniem
szczliwej wiadomoci, e bd miay dziec-
ko, a do czwartego miesica ciy, kiedy
ju istnieje due prawdopodobiestwo utrzy-
mania jej. Wiele jeszcze musimy si dowie-
dzie na temat przyczyn wczesnego poro-
nienia, jednak kilka czynnikw uwaa si za
ni e zwi zane z tym problemem. Wrd
nich s nastpujce:
Kopoty po wkadce wewntrzmacicznej.
Uszkodzenie endometrium lub infekcja
spowodowane zaoon wkadk (IUD)
mog uniemoliwi zagniedenie w ma-
cicy, ale nie powinny powodowa poro-
nienia, gdy ju dokonaa si prawidowa
implantacja.
Poronienia sztuczne
1
. Okaleczenie endo-
metrium w wyniku wielokrotnych poro-
nie moe utrudnia implantacj, ale nie
powinno by poza tym odpowiedzialne za
wczesne poronienie.
Krtkotrway niepokj emocjonalny - wy-
nikajcy z ktni albo krtkotrwaego
stresu w miejscu pracy bd w domu.
1
Cho kilkakrotne przerwania ciy czy inne za-
biegi wymagajce rozszerzenia szyjki macicy nie
stanowi bezporedniego powodu wczesnego poro-
nienia, mog one w rezultacie spowodowa niewy-
dolno cieniowo-szyjkow, czst przyczyn po-
ronienia w pniejszym okresie ciy (patrz s. 35).
Upadek lub inne lekkie przypadkowe
uszkodzenie ciaa. Ale powane obrae-
nia mog w konsekwencji spowodowa
poronienie. Tak wic powinna zawsze
przestrzega zasad bezpieczestwa - na
przykad zapinaj pasy bezpieczestwa
w samochodzie, nie wchod na chwiej-
ce si drabiny.
Zwyka i zazwyczaj wykonywana praca
fizyczna: praca domowa, dwiganie dzie-
ci, zakupw czy innych cikich przed-
miotw (patrz s. 212), wieszanie firanek,
przesuwanie mebli i umiarkowane, bez-
pieczne wiczenia
1
.
Stosunek pciowy - chyba e kobieta
w swym wywiadzie ma przebyte poronie-
nia lub istnieje due ryzyko utraty ciy.
Te poszczeglne czynniki jednak mog
w pewien sposb zwikszy ryzyko poro-
nienia. Niektre z nich (ze odywianie, pa-
lenie papierosw, niewydolno hormonal-
na lub brak rwnowagi hormonalnej, bakte-
ryjne zakaenie pochwy, chlamydioza i inne
choroby przenoszone drog pciow oraz
niektre choroby przewleke u matki, w tym
tocze, wrodzona choroba serca, cika
choroba nerek, cukrzyca, choroby tarczy-
cy), kiedy ju zostan rozpoznane, zwykle
mog by wyeliminowane lub przynajmniej
kontrolowane. Tymczasem innych (zakae-
nie ryczk czy inn chorob niebezpiecz-
n dla podu; naraenie na dziaanie duej
dawki promieniowania czy lekw szkodli-
wych dla podu; wysoka gorczka czy zao-
ona wkadka domaciczna w chwili zapod-
nienia) nieatwo unikn, lecz poniewa
zwykle s wydarzeniami jednorazowymi,
raczej nie powtrz si w nastpnej ciy.
Kilka czynnikw, ktre mog wywoa po-
ronienie (takie jak nieprawidowa budowa
macicy, duy wkniak macicy i pewne cho-
1
W przypadku ciy wysokiego ryzyka lekarz
moe zaleci ograniczenie tych zaj lub wrcz
leenie w ku. J ednak ograniczaj aktywno
fizyczn jedynie na polecenie lekarza.
roby przewleke u matki) trudno wyelimi-
nowa, lecz czsto mona sobie z nimi po-
radzi poprzez zabiegi chirurgiczne czy
inne procedury medyczne.
Rzadko przyczyn powtarzajcych si
poronie jest to, e w odpornych na zakae-
nia komrkach matki atakuj komrki za-
rodka. W takich przypadkach pomocna
moe by immunoterapia.
K iedy nie naley si denerwowa . Wane,
by wiedzie, i niekoniecznie kady skurcz,
bl czy niewielkie plamienie stanowi jedno-
znaczne sygnay zbliajcego si poronienia.
Niemal w kadej normalnej ciy, na ktrym
etapie jej trwania, zdarzaj si te, zwykle nie-
grone, objawy. I cho powinna zgosi je
swemu lekarzowi podczas najbliszej wizyty
(lub nawet wczeniej, jeli potrzebne ci za-
pewnienie ze strony specjalisty), ponisze
objawy ni e stanowi powodw do obaw:
Delikatne skurcze, bolesno lub uczucie
cignicia jednej strony lub w obrbie
caego brzucha. J est to spowodowane roz-
ciganiem wizade powikszajcej si
macicy. Dopki skurcze nie s ostre i sta-
e lub nie towarzyszy im krwawienie, to
nie ma powodu do zmartwienia.
Plamienie w czasie przypadajcej mie-
siczki, 7 do 10 dni po poczciu, kiedy ma-
leka grupa komrek przytwierdzona do
ciany macicy zacznie rozwija si w two-
je dziecko. Lekkie krwawienie w tym cza-
sie jest charakterystyczne i nie oznacza
problemw z ci - tak dugo, jak nie to-
warzyszy mu bl podbrzusza.
Lekkie plamienie o rowym zabarwie-
niu po stosunku. W miar rozwoju ciy
szyjka macicy staje si bardziej wraliwa
i nabrzmiaa od naczy krwiononych.
Niekiedy podczas stosunku dochodzi do
jej podranienia, w wyniku czego poja-
wia si lekkie krwawienie. Zdarza si ono
do czsto i zwykle nie oznacza zagro-
enia, chyba e znacznie si nasila albo
towarzysz mu skurcze. Powiedz swemu
Prawdopodobne oznaki poronienia
Kiedy natychmiast dzwoni do lekarza?
Kiedy stwierdzisz krwawienie ze skurcza-
mi lub blem w podbrzuszu (bl po jednej
stronie we wczesnej ciy moe nasuwa
podejrzenie ciy ektopowej i uzasadnia
skontaktowanie si z lekarzem).
Kiedy bl jest intensywny i utrzymuje si
duej ni jeden dzie, nawet jeli nie towa-
rzyszy mu plamienie czy krwawienie.
Kiedy krwawienie jest obfite tak jak mie-
siczka lub lekkie plamienie utrzymuje si
przez wicej ni 3 dni.
Kiedy w twoim wywiadzie jest poronienie,
a masz krwawienie lub plamienie ze skur-
czami.
lekarzowi o wszelkich plamieniach wy-
stpujcych po stosunku.
J e li podejrz ewasz poronienie. J eli masz
ktre z objaww podanych w tabeli (po-
wyej), skontaktuj si ze swoim lekarzem,
a jeli jest on nieosigalny, zgo si natych-
miast do punktu opieki medycznej. Podczas
oczekiwania na pomoc po si, jeli s na
to warunki, lub odpoczywaj w fotelu z no-
gami uniesionymi do gry. To nie zapobie-
ga poronieniu, jeli ma do niego doj, ale
powinno pomc ci si odpry. Musisz
zrozumie, e wikszo kobiet, ktra mia-
a krwawienia we wczesnej ciy, donosia
ci i urodzia w terminie zdrowe dziecko.
J eli poronienie jest spodziewane lub
zdiagnozowane, patrz s. 490.
Tak naprawd nie czuj, ze jestem w ciy.
Czy mogabym poroni, nie wiedzc o tym ?
N
a tak wczesnym etapie trudno czu si
ciarn, nawet jeli wystpuj u ciebie
wczesne objawy ciy, takie jak poranne
nudnoci czy zmczenie - a ju zwaszcza,
jeli ich nie masz. Prawdopodobnie przez
Kiedy natychmiast kontaktowa si ze szpi-
talem?
Kiedy krwawienie jest tak obfite, e zuy-
wasz kilka podpasek w cigu godziny, lub
gdy bl jest nie do zniesienia.
Kiedy zauwaysz skrzepy krwi lub zaro-
wion wydzielin - co moe oznacza ju
rozpoczte poronienie. Kiedy nie moesz
skontaktowa si ze swoim lekarzem, id na-
tychmiast do najbliszego punktu medycz-
nego. Lekarz by moe zechce, by zabez-
pieczya materia, ktry wydalia (w soiku,
plastikowej torebce lub innym opakowa-
niu), aby mc stwierdzi, czy to poronienie
zagraajce, czy zupene, czy niezupene,
i w razie wtpliwoci nakaza wyyeczko-
wanie.
jaki czas cia pozostanie pojciem abs-
trakcyjnym, przynajmniej do czasu, a po-
jawi si jakie namacalne jej dowody, na
przykad zaokrglony brzuch czy bicie serca
dziecka. Strach przed poronieniem, ktrego
mona nie zauway, cho powszechny, jest
prawie bezzasadny. Kiedy cia ju si roz-
wija, trudno przeoczy oznaki poronienia.
Brak odczuwania ciy" nie stanowi jesz-
cze w tym okresie powodu do zmartwienia.
Aby jednak mie cakowit pewno, po-
dziel si swymi obawami z lekarzem pod-
czas nastpnej wizyty.
S T A N T W O J E G O D Z I E C K A
Jestem bardzo nerwowa, poniewa nie czu-
j naprawd mojego dziecka. Mogabym
nie wiedzie, ze nie yje?
W
tym stadium nie mona zauway
powikszenia brzucha lub wyranej
aktywnoci podu. Trudno sobie wyobrazi,
e dziecko rzeczywicie yje i ronie. Ale
mier podu czy zarodka bez jego wydale-
nia z macicy w czasie poronienia wystpuje
bardzo rzadko. Kiedy tak si zdarza, kobie-
ta w kocu traci wszystkie oznaki ciy.
Gruczoy piersiowe przestaj by tkliwe
i nie powikszaj si, pojawiaj si brzo-
wawe upawy, chocia nie ma krwawienia.
Na podstawie badania lekarz stwierdzi, e
macica zmniejszya si.
J eeli w pewnym momencie znikn u cie-
bie wszystkie objawy ciy lub gdy bdziesz
miaa odczucie, e macica si nie powik-
sza, powiadom lekarza. Bdzie to pozy-
tywniejsze podejcie do sprawy ni siedze-
nie i zamartwianie si.
C I A E K T O P O W A
Od czasu do czasu czuj ciskanie. Czy to
mogaby by cia ektopowa?
C
ie ektopowe - czyli pozamaciczne,
zwykle umiejscowione w jajowodzie
1
-
zdarzaj si bardzo rzadko. Wiele z nich roz-
poznaje si, zanim kobieta si zorientuje, e
jest w ciy. Zatem skoro lekarz potwier-
dzi ci na podstawie wyniku badania
krwi oraz badania lekarskiego, moesz ra-
czej skreli ci ektopow z listy spraw,
o ktre mogaby si martwi.
Istnieje kilka czynnikw sprawiajcych,
e kobieta staje si bardziej podatna na ci-
pozamaciczn:
poprzednia cia ektopowa;
przebyte stany zapalne w miednicy mniej-
szej wywoane chorob przenoszon dro-
g pciow;
przebyte operacje brzuszne lub jajowodo-
we z pooperacyjnym bliznowaceniem;
podwizanie jajowodw (sterylizacja chi-
rurgiczna), niepomylne podwizanie ja-
1
Zwykle jej przyczyn jest pewna nieregu-
larno jajowodu, ktra blokuje komrk jajow
i nie pozwala jej zej do macicy. Bardzo rzadko
zapodniona komrka zagnieda si w jajniku,
jamie brzusznej bd w szyjce macicy.
jowodw lub zabieg ponownego udro-
nienia podwizanych jajowodw;
IUD - wkadka wewntrzmaciczna (IUD
zapobiega implantacji zapodnionego ja-
jeczka w macicy, a nie poza ni, std wzrost
ryzyka ciy ektopowej w przypadku jej
stosowania)
2
;
prawdopodobni e, cho dowody nie s
jednoznaczne, wielokrotne usuwanie ciy;
prawdopodobni e naraenie matki na
dziaanie dietylostilbestrolu (DES), ktry
moe doprowadzi do znacznych zabu-
rze w ukadzie rozrodczym.
Cho cia ektopowa wystpuje rzad-
ko, to kada ciarna kobieta - szczegl-
nie z grupy wysokiego ryzyka - powinna
by zorientowana w objawach. Okresowy
skurcz, prawdopodobnie rezultat zagnie-
denia, zwikszonego przepywu krwi lub
napinania wkien miniowych w miar
powikszania si macicy, nie jest jedynym
objawem. Wszystkie z opisanych poniej
objaww wymagaj natychmiastowej in-
terwencji medycznej. J eli nie moesz si
skontaktowa ze swoim lekarzem, natych-
miast zgo si do szpitala, gdy zaczniesz
odczuwa:
ostry, skurczowy bl z nadwraliwoci,
zazwyczaj w podbrzuszu - pocztkowo
po jednej stronie lub promieniujcy do ca-
ego brzucha. Bl moe si nasila w cza-
sie napinania si jelita grubego, kaszlu,
ruchu. J eli dojdzie do pknicia jajo-
wodu, bl staje si bardzo ostry i silny
przez krtki czas, zanim rozprzestrzeni
si do miednicy;
brzowawe plamienie pochodzce z po-
chwy lub jasno zabarwione krwawienie
(okresowe bd stae), ktre mog by
poprzedzone blem i trwa kilka dni lub
2
J ednake stosowanie wkadki wewntrzma-
cicznej w przeszoci najprawdopodobniej nie
zwiksza ryzyka ciy ektopowej.
tygodni. Czasami jednak krwawienie nie
wystpuje, chyba e dojdzie do przerwa-
nia jajowodu;
obfite krwawienie na skutek pknicia ja-
jowodu;
nudnoci i wymioty - u okoo 25-50% ko-
biet - ktre atwo mona pomyli z po-
rannymi nudnociami;
zawroty gowy lub uczucie saboci u nie-
ktrych kobiet. W przypadku pknicia
jajowodu wystpi: zwolnienie ttna, bla-
do skry i omdlenie;
ble ramion (pochodzce z miednicy)
u niektrych kobiet;
uczucie parcia na stolec u niektrych ko-
biet.
W przypadku ciy ektopowej szybka
interwencja medyczna moe uratowa jajo-
wd i podno kobiety (patrz s. 497 - le-
czenie ciy ektopowej). Fakty wskazuj
na to, e ponad poowa leczonych kobiet
w cigu roku samorzutnie zachodzi w ci
o normalnym przebiegu.
S T R E S W T W O I M Y C I U
Moja praca jest bardzo stresujca. Jestem
w ciy, cho tego nie planowaam. Czy po-
winnam przesta pracowa?
S
tres przez kilka ostatnich dziesicioleci
sta si wanym przedmiotem bada na-
ukowych z powodu jego oddziaywania na
nasze ycie. W zalenoci od tego, jak si
z nim potrafimy upora i jak na niego rea-
gujemy, stres moe by dla nas dobry (pobu-
dza do lepszego dziaania i efektywniejsze-
go funkcjonowania) lub zy (kiedy wydosta-
nie si spod kontroli, zalewa nas i osabia
nasze siy). J eli stres zwiksza twoj wydaj-
no w pracy, pobudza ci, mobilizuje, to nie
powinien zagraa twojej ciy. Ale jeli
stres powoduje niepokj, bezsenno lub
depresj albo wywouje takie objawy, jak b-
le gowy, ble plecw, utrat apetytu, jeli
sprawia, e czujesz si wykoczona, moe
by szkodliwy (porady, jak zwalczy zm-
czenie, znajdziesz na s. 114). W rzeczywi-
stoci badania wykazuj, e ekstremal ny
stres przyszej matki oraz spowodowany
nim wzrost poziomu hormonw mog
zwikszy ryzyko przedterminowego poro-
du oraz niskiej masy urodzeniowej.
Negatywne reakcje na stres mog wyni-
ka ze zmiennych nastrojw w ciy. I takie
reakcje, jak utrata apetytu, nieprawidowe
odywianie, bezsenno, mog przynie ci
wiele szkody - jeli pozwolisz, by trway
w drugim i trzecim trymestrze ciy. Dla
twego dziecka teraz bezwzgldnie wane
jest, by nauczya si walczy ze stresem.
W zwalczaniu stresu powinny ci pomc
ponisze wskazwki.
M w o stresie. Nie du niepokoju w sobie -
jest to najlepszy sposb wyzbycia si go.
Prowad otwarte dyskusje z mem, sp-
dzajc troch czasu pod koniec kadego
dnia (najlepiej nie tu przed spaniem) na
rozmowach i dzieleniu si swymi troskami
czy frustracjami. By moe to sprawi ci
ulg, pomoe znale jakie rozwizanie
i troch humoru w szczeglnych sytuacjach.
Moliwe, e pomocna bdzie rozmowa z in-
nym czonkiem rodziny, lekarzem, przyja-
cielem czy kim z twojej grupy wyznanio-
wej; moesz take przyczy si do grupy
samopomocy w ciy, jeli taka funkcjonu-
je w twojej okolicy. J eli nic nie pomoe,
we pod uwag wizyt u specjalisty.
R b co z nim. Wykryj, rozpoznaj rda
stresu w twoim yciu i zdecyduj, co moesz
zmieni. J eli prbujesz robi za duo, wy-
cofaj si z niektrych dziedzin - tych, ktre
nie s najwaniejsze. J eli wymagana jest
od ciebie zbyt dua odpowiedzialno w do-
mu czy w pracy, zdecyduj, co mona odo-
y lub przekaza komu innemu. Naucz si
Jasna strona optymizmu
Od dawna uwaano, e optymici yj du-
ej i s zdrowsi. Teraz si sugeruje, i matki
o optymistycznym podejciu do ycia mog
polepszy perspektywy swych jeszcze nie na-
rodzonych dzieci. Wedug przeprowadzanych
obecnie bada pozytywne podejcie kobiet
z grupy wysokiego ryzyka zmniejsza prawdo-
podobiestwo przedwczesnego porodu i uro-
dzenia dziecka z nisk mas urodzeniow.
Mniejszy poziom stresu u optymistek zdecy-
dowanie odgrywa rol w zmniejszaniu ryzyka;
tymczasem uwaa si, e wysoki poziom stre-
su wie si z rnorodnymi problemami zdro-
wotnymi, tak ciowymi, jak i innymi. J ednak
stres to prawdopodobnie nie wszystko. Nie ma
w tym nic dziwnego, e optymistki bd bar-
dziej dbay o siebie - lepiej si odywiay, wi-
cej czasu powicay na wiczenia, unikay
narkotykw, alkoholu czy innych szkodliwych
substancji. A takie pozytywne zachowanie -
napdzane przez pozytywne mylenie - moe
oczywicie mie bardzo dobry wpyw na ci
i pd.
Naukowcy wskazuj na to, i nigdy nie jest
za pno, by zacz korzysta z dobrodziej-
stwa, jakie niesie ze sob optymizm, nawet je-
li ju jeste w ciy. Oczekiwanie najlepszych
rzeczy - zamiast najgorszych - moe wrcz
sprawi, by si speniy.
To jest najlepszy powd, by sdzi, e
szklanka mleka jest do poowy pena, a nie do
poowy oprniona.
mwi nie" nowym zadaniom czy zaj-
ciom, zanim bdziesz ich miaa za duo.
Czasem siedzenie z notesem i sporzdzanie
listy setek spraw, ktre trzeba zaatwi (w do-
mu i pracy), oraz planowanie, jak to zrobi,
moe pomc ci kontrolowa cay ten chaos
w yciu. Dziki tej licie masz nadzr nad
realizacj zamierzonych planw.
P rz esypiaj go. Sen to recepta na odnowie-
nie umysu i ciaa. Czste odczuwanie na-
picia i niepokoju jest spowodowane nie-
czstym zamykaniem oczu". J eli masz pro-
blemy z zasypianiem, patrz s. 179.
P rz ejedz swj stres. Niszczcy" styl y-
cia prowadzi do niszczcego" stylu jedze-
nia. Nieodpowiednie odywianie podczas
ciy oddziauje dwojako: moe ogranicza
twoje zdolnoci radzenia sobie ze stresami
i rozwj twego dziecka. Koniecznie wic
jedz 3 due lub 6 maych posikw dziennie
oraz duo przeksek.
W ymyj go. Ciepa kpiel (ale nie za gor-
ca) jest doskonaym sposobem, aby si roz-
luni. Staraj si kpa po kadym wyczer-
pujcym dniu; pomoe ci to rwnie atwiej
zasypia.
W yrwij si z niego na jaki cz as. Walcz ze
stresem poprzez: aktywno, ktra ci zre-
laksuje (np. sport, rozwa to ze swoim leka-
rzem, przeled s. 187); czytanie; obejrzenie
dobrego filmu; suchanie muzyki (rwnie
z kaset lub pyt CD przy uyciu suchawek,
co moesz robi podczas pracy, w czasie
obiadu, picia kawy itp.); dugie (lub krt-
kie) spacery podczas niadania lub obiadu -
ale nie zapomnij o jedzeniu w odpowiednich
porach; medytacje (zamknij oczy i stwrz
w mylach sielankowy obraz lub wpatruj si
w uspokajajcy obraz lub zdjcie, ktre
znajduje si w twoim pokoju); biofeedback;
masae (popro maonka o wymasowanie
plecw czy ramion albo wykosztuj si na
profesjonalnego masayst - sprawd jed-
nak, czy ma on uprawnienia i poinformuj
go, e jeste w ciy). wicz techniki relak-
sacyjne (patrz ramka na ssiedniej stronie)
nie tylko dlatego, e przydadz ci si one
podczas porodu, lecz take dlatego, e po-
magaj zwalczy napicie przy kadej okazji.
U ciekaj od stresu. Moe twoje problemy
nie s warte stresu czy niepokoju i niepo-
trzebnie wyczerpujesz si psychicznie. J e-
li na przykad przyczyn jest praca, zasta-
nw si nad wczeniejszym udaniem si na
wiczenie relaksacyjne
Istnieje wiele sposobw relaksowania si,
na przykad joga i medytacja. Moesz si wy-
bra na grupowy kurs ktrego z tych dwch
odpdzaczy" stresu albo uczy si technik
indywidualnie z instruktorem. J eli jednak
w twym wypenionym zajciami dniu nie ma
czasu na adn z tych opcji, wyprbuj ponisze,
proste metody, poniewa atwo si ich nauczy
oraz mona je wykonywa w kadej chwili
i w dowolnym miejscu. J eli uznasz to wicze-
nie za uyteczne, moesz je wykonywa, kie-
dy tylko odczujesz zaniepokojenie i napicie.
wiczenie powtarzaj kilka razy dziennie.
1. Usid z zamknitymi oczami. Wyobra so-
bie jak pikn sceneri - tak, w jakiej od-
zwolnienie lekarskie albo pracuj na p eta-
tu (jeeli moesz sobie na to pozwoli fi-
nansowo), albo tymczasowo przejd na inne
stanowisko bd przeka innym przynaj-
mniej cz swych zaj, by zmniejszy
stres do poziomu, na jakim potrafisz sobie
z nim poradzi.
Pamitaj o tym, e stres jeszcze bardziej
si pogbi, gdy dziecko przyjdzie na wiat.
Lepiej wic nauczy si, jak sobie z nim
radzi.
W I E L K I S T R A C H
O Z D R O W I E D Z I E C K A
Wiem, ze to prawdopodobnie irracjonalne,
ale nie mog spa, je ani skoncentrowa
si w pracy, poniewa obawiam si, ze moje
dziecko nie bdzie normalne.
K
ada oczekujca matka - a take ojciec -
denerwuje si, czy jej dziecko bdzie
normalne. To zdenerwowanie i strach, kt-
ry nie daje si ukoi adnymi perswazjami,
jest jednym z nieuniknionych efektw ci-
y, bardzo wyczerpujcym oraz czsto
wymagajcym uwagi. W takiej sytuacji po-
rozmawiaj ze swoim lekarzem. Moe ocena
czuwasz spokj. Nastpnie wiadomie roz-
luniaj si, zaczynajc od stp, przechodzc
powoli do gry przez nogi, tuw, szyj
i twarz. Oddychaj tylko przez nos (chyba e
jest za duszno, oczywicie). Kiedy wydy-
chasz, wypowiedz gono sowo raz" (lub
inny prosty wyraz). Kontynuuj to wiczenie
przez 10-20 minut.
2. Wcignij powietrze powoli i gboko przez
nos, wypychaj brzuch. Policz do czterech.
Potem, pozwalajc rozluni si ramionom
i miniom szyjnym, wydychaj powoli, li-
czc do szeciu. Powtrz t sekwencj 4-5
razy.
ultrasonograficzna twojej ciy i/lub prena-
talne badania przesiewowe, ktre wczeniej
zostay zaplanowane albo zostan specjal-
nie zlecone, pomog ci zwalczy strach.
Wielu lekarzy woli zaleci to badanie, gdy
pacjentka jest szczeglnie zaniepokojona
i twierdzi, e ma ku temu powody (np. sp-
dzaa duo czasu w gorcej kpieli, zanim
stwierdzia, e jest w ciy), nawet jeli jej
obawy s wyolbrzymione. Dzieje si tak,
poniewa ryzyko, jakie niesie ze sob bada-
nie, nie jest tak due jak potencjalna cena
przytaczajcego niepokoju (szczeglnie jeli
przeszkadza on przyszej mamie je i spa).
Cho badania te nie wykryj wszystkich
potencjalnych defektw, mog dostarczy
wielu informacji dotyczcych rozwoju po-
du. Nawet zarys normalnego dziecka uka-
zany na obrazie USG - na ktrym wszyst-
kie koczyny i organy bd prawidowo
umiejscowione - moe da ukojenie. Widok
ten, w poczeniu z dobrymi wynikami in-
nych bada oraz ustnym zapewnieniem le-
karza (oraz prawdopodobnie specjalisty
wykonujcego badanie ultrasonografem),
pomoe ci powrci do normalnego ycia:
dba o siebie i odywia swe dziecko. Mo-
liwe, e uspokoi ci te rozmowa z innymi
kobietami w ciy, na przykad na zajciach
dla przyszych matek. Wszak przekonanie
si, i wszystkie dzielimy te same troski,
potrafi przynie ulg.
J eli jednak nic nie jest w stanie ci uspo-
koi, by moe potrzebna ci jest pomoc spe-
cjalisty, ktry potrafi zmniejszy niepokj.
D E P R E S J A
Wiem, ze powinnam si czu szczliwa
Z powodu ciy, ale juz z gry obawiam si,
ze owadnie mn depresja po porodzie.
B
y moe bdnie uwaasz za depresj
normalne zmiany nastroju w ciy -
odczuwane przez 7 na 10 przyszych matek.
Te zmiany s bardziej zaznaczone w pierw-
szym trymestrze ciy i generalnie wyst-
puj u kobiet, ktre zwykle cierpi na przed-
miesiczkow niestao emocjonaln. Am-
biwalentno uczu w ciy zostaa potwier-
dzona, wystpuje nawet wtedy, gdy cia jest
planowana, i moe by jeszcze wyolbrzy-
miona. Chocia nie ma leku na zmienne na-
stroje, to unikanie cukru, czekolady, ko-
feiny, postpowanie zgodnie z zalecenia-
mi diety ciowej, zachowanie rwnowagi
midzy prac a odpoczynkiem moe po-
mc. wiczenia oraz rozmawianie o swo-
ich uczuciach take pomagaj sprawi, by
hutawka nastrojw bya mniej dokuczliwa.
J eli cay czas - lub bardzo czsto - czu-
jesz si przygnbiona, moesz nalee do
10-16% kobiet walczcych z depresj ci-
ow o agodnym bd rednim nasileniu.
Depresja podczas ciy moe zwikszy
ryzyko wystpienia komplikacji. le wpy-
wa na organizm nawet wtedy, gdy nie jest
si w odmiennym stanie.
Oto kilka czynnikw predysponujcych
do wystpienia depresji:
depresje wystpujce w rodzinie;
stres zwizany z sytuacj finansow lub
maesk;
brak emocjonalnej podpory ze strony oj-
ca dziecka i trudnoci z porozumiewa-
niem si z nim;
hospitalizacja lub konieczno leenia
w ku z powodu komplikacji w czasie
ciy;
lk o wasne zdrowie, zwaszcza jeli
u ciarnej wystpuj choroby przewle-
ke lub jeli wczeniej zdarzay si jej
komplikacje lub choroby w trakcie ciy;
lk o zdrowie dziecka, szczeglnie w wy-
padku, gdy kobieta ma we wasnym lub
rodzinnym wywiadzie przypadki wad wro-
dzonych lub innych komplikacji.
Najbardziej powszechne objawy praw-
dziwej depresji, prcz uczucia smutku,
pustki i emocjonalnego letargu, obejmuj:
zaburzenia snu (pisz za duo lub za mao);
zmian nawykw ywieniowych (nie jesz
w ogle lub jesz bezustannie), dugotrwae
lub nienormalne przemczenie i/lub nadmier-
ne pobudzenie czy niepokj; przeduajcy
si brak zainteresowania prac, zabaw czy
innymi zajciami bd przyjemnociami;
zmniejszon zdolno koncentracji i myle-
nia; przesadne hutawki nastroju, a nawet
myli autodestrukcyjne. Wystpowa mog
rwnie nieuzasadnione ble albo dolegli-
woci. J eli masz podobne objawy, zacznij
od wyprbowania tych wskazwek, jak ra-
dzi sobie z depresj poporodow, ktre
zdaj si pasowa do twojego obecnego sty-
lu ycia (patrz s. 410).
J eli objawy utrzymuj si duej ni dwa
tygodnie, pomw o swym stresie z lekarzem
lub popro o skierowanie do terapeuty, kt-
ry bdzie mg ci zaproponowa psychote-
rapi
1
. Uzyskanie odpowiedniej pomocy
jest istotne, poniewa depresja moe ci
przeszkodzi w odpowiednim dbaniu o sie-
1
Poniewa depresja moe rwnie by wyni-
kiem zaburze funkcjonowania tarczycy (a to
w czasie ciy wymaga natychmiastowego le-
czenia), badanie krwi powinno wyczy naj-
pierw t ewentualno.
Do partnera ciarnej kobiety
Kada strona tej ksiki przeznaczona jest
dla obojga oczekujcych: matki i ojca. J ako
przyszy ojciec, uzyskasz wiele wiadomoci
dotyczcych ciy (oraz lepiej zrozumiesz te
wariackie objawy, na ktre uskara si twoja
ona), czytajc razem z ni, miesic po miesi-
cu. Poniewa jednak moesz mie pytania do-
tyczce wycznie ciebie oraz mie wasne tro-
ski, jest tu rwnie rozdzia dla ciebie - part-
nera ciarnej kobiety. Zobacz rozdzia Ojco-
wie take oczekuj.
bie i dziecko, zarwno teraz, jak i po poro-
dzie. Aby podj decyzj w sprawie zasto-
sowania lekw przeciwdepresyjnych, musi-
cie razem z lekarzem (a najlepiej take z te-
rapeut) rozway ewentualne ryzyko (dla
ciebie oraz dla dziecka) i potencjalne korzy-
ci. Badania wykazuj, e takie selektywne
inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny,
jak Prozac, Zoloft i Paxil s bezpieczne dla
kobiet w ciy, niemniej jednak konieczna
bdzie konsultacja z lekarzem przed rozpo-
czciem lub kontynuowaniem przyjmowa-
nia lekw przeciwdepresyjnych, gdy ocze-
kujesz dziecka.
Skonsultuj si rwnie z lekarzem, zanim
zaczniesz korzysta z medycyny alterna-
tywnej. Takie sprzedawane bez recepty pre-
paraty, jak SAM-e1 czy St. J ohn's Wort2,
ktre podobno poprawiaj nastrj, nie zo-
stay jeszcze wystarczajco przebadane pod
ktem bezpiecznego przyjmowania ich w cza-
sie ciy. Wstpne badania nad korzycia-
mi pyncymi z lekkiej terapii (uwaa si,
e pomaga ona zwikszy poziom serotoni-
ny - hormonu odpowiedzialnego za nastro-
je - w mzgu) w celu leczenia depresji pod-
czas ciy s jednak obiecujce i mog sta-
nowi bezpieczn alternatyw dla lekw.
1
Lek, ktrego nazwa jest skrtem od wyst-
pujcego w kadej ywej komrce zwizku che-
micznego S-adenozylometioniny i biorcego
udzia w wielu czynnociach biologicznych.
Uwaa si, i lek ten pomaga na depresj i artre-
tyzm (przyp. tum.).
2
Preparat zioowy na bazie dziurawca zwy-
czajnego (przyp. tum.).
Uczucie przygnbienia podczas ciy
stawia ci przed nieco wikszym ryzykiem
wystpienia depresji poporodowej. Ale do-
br wiadomoci jest to, e leczenie rod-
kami przeciwdepresyjnymi podczas ciy -
i/lub po porodzie - moe temu zapobiec.
Zapytaj o to swego lekarza.
DWIGANIE INNYCH DZIECI
Czy teraz, gdy ponownie jestem w ciy,
mog nosi na rkach moj dwuletni cr-
k, ktra jest do cika?
Bdziesz musiaa wymyli jak wy-
mwk, eby posza na spacerek na
wasnych nkach. J eeli lekarz nie zaleci
inaczej, noszenie umiarkowanie cikich
przedmiotw (nawet postawnych przed-
szkolakw) nie jest niewskazane, ale po-
winna unika wysiku prowadzcego do
wyczerpania twoich si fizycznych (patrz
s. 206 - wysiek przy podnoszeniu cia-
rw). Zrzucanie winy na nie narodzone
dziecko moe wzbudza w starszym ro-
dzestwie uczucie zazdroci i rywalizacji.
Tak jak twoja cia, tak i twoje plecy
mog nie podoa wysikowi dwigania
obydwch: i podu, i dziecka. Powinna
wic ograniczy dwiganie tego drugiego
do minimum. Ale bd pewna, e winienie
za to plecw, a nie dziecka, zmniejszy reak-
cj zazdroci, a rekompensat niech bdzie
wsplne siedzenie.
W jakich sytuacjach powiadomi lekarza?
Najlepiej ustali z lekarzem sposb post-
powania w razie nagych zdarze, zanim do
nich dojdzie. J eli jednak tego nie zrobia,
a objawy wymagaj natychmiastowej inter-
wencji lekarskiej, sprbuj postpowa w ten
oto sposb: najpierw zadzwo do gabinetu le-
karza. J eli nie jest dostpny i po kilku minu-
tach nie oddzwania, skontaktuj si ponownie,
zostawiajc informacj o twoim problemie. Na-
stpnie wybierz si prosto do najbliszego punk-
tu pogotowia bd zadzwo na numer 999.
J eli zgaszasz ktry z poniszych obja-
ww, koniecznie wspomnij o wszelkich innych
odczuwanych objawach, niezalenie od tego,
jak bardzo mog ci si one wydawa nie zwi-
zane z zasadniczym problemem. Konkretnie
okrel, kiedy po raz pierwszy kady z tych ob-
jaww wystpi, jak czsto si powtarza oraz
co wedug ciebie nasila dany objaw, a co osabia.
D Z W O N N A T Y C H M I A S T , J E L I M A S Z
K T R Y Z P O N I S Z Y C H O BJ A W W :
Bl podbrzusza po jednej lub obu stronach
z towarzyszcym mu krwawieniem lub nud-
nociami i wymiotami.
Silny bl grnej czci podbrzusza, z nudno-
ciami lub bez, oraz opuchnicie doni i twarzy.
Obfite krwawienie z pochwy (zwaszcza wy-
stpujce razem z blem brzucha lub plecw).
Odkrztuszanie plwociny z krwi.
Odpywanie pynu z pochwy.
Nage uczucie pragnienia, zmniejszenie od-
dawania moczu lub trwajcy cay dzie bez-
mocz. Bl lub uczucie pieczenia przy odda-
waniu moczu, jeli towarzysz mu dreszcze
i gorczka przekraczajca 38,8C i/lub ble
plecw.
Nagy i silny obrzk rk, twarzy i powiek,
z towarzyszcym mu blem gowy, trudno-
ci z widzeniem lub nage znaczne przybra-
nie na wadze (wicej ni kilogram) nie wy-
nikajce z przejedzenia.
Zakcenia widzenia (zamazany obraz, osa-
bienie wzroku, podwjne widzenie) trwaj-
ce duej ni dwie godziny.
Bardzo silne wymioty z towarzyszcym im
blem i/lub gorczk.
Biegunka (oddawanie stolca czciej ni
dwa razy dziennie), zwaszcza z zawartoci
krwi lub luzu.
Ruchy podu rzadsze ni dziesi na godzi-
n (patrz s. 239) po 28 tygodniu ciy.
Z A D Z W O D O L E K A R Z A T E G O S A M E G O
D N I A ( A L BO N A S T P N E G O D N I A R A N O ,
J E L I O BJ A W Y W Y S T P I W N O C Y ),
G D Y M A S Z P O N I S Z E O BJ A W Y :
Silne, nie ustpujce ble w dolnej czci
podbrzusza, po jednej lub obu jego stronach.
Krwawienie z pochwy (przy czym lekkie
plamienie 7 do 10 dni po poczciu lub lek-
kie rowe plamienie po stosunku w p-
niejszym okresie ciy nie jest powodem
do obaw).
Krwawienie z sutkw lub odbytu, krew
w moczu.
Opuchnicie doni, twarzy, powiek.
Silne ble gowy trwajce duej ni dwie,
trzy godziny.
Nage przybranie na wadze, nie majce nic
wsplnego z przejedzeniem.
Bl lub pieczenie podczas oddawania moczu.
Omdlewanie, zawroty gowy.
Dreszcze i gorczka ponad 38,5C (bez ob-
jaww przezibienia lub grypy) - dzwo
tego samego dnia; gorczka ponad 39C -
dzwo natychmiast. (Staraj si natychmiast
zbi kad gorczk ponad 38,5C, biorc
acetaminofen.)
Silne nudnoci i wymioty; wymioty czciej
ni dwa do trzech razy dziennie w pierw-
szym trymestrze; wymioty w pniejszym
okresie ciy - jeli nie dokuczay ci one na
wczesnym etapie.
Swdzenie caego ciaa, poczone z odda-
waniem ciemniejszego moczu, jasnych stol-
cw czy taczk (zkniciem skry i bia-
ek oczu) lub bez.
Brak odczuwalnych ruchw podu przez
ponad 24 godziny, po 20 tygodniu ciy.
Lekarz moe chcie, eby dzwonia do nie-
go z rnych powodw lub w rnych okolicz-
nociach. Poka mu wic t list, a jeli naley
co do niej doda, zapisz to poniej: .............

R egularna opieka medycz na
W
ostatnich dziesicioleciach ruch
propagujcy trosk o wasne zdro-
wie nauczy Amerykanw za po-
rednictwem ksiek, kaset wideo, telewi-
zji, ulotek i ostatnio take Internetu -
wszystkiego, poczwszy od pomiaru ci-
nienia krwi i ttna, do domowego lecze-
nia nadweronych mini i przeciwdzia-
ania infekcjom. Efektywny wpyw tego
jest bez wtpienia pozytywny - zmniejsze-
nie liczby przypadkw zgaszajcych si
do lekarzy oraz pozyskanie lepszych
potencjalnych pacjentw. Najlepsze z tego
wszystkiego jest uwiadomienie sobie
odpowiedzialnoci za wasne zdrowie i ten
potencja pozwoli nam przey w zdrowiu
lata, ktre nadejd.
J est nieskoczenie wiele sposobw, kt-
re sprawi, e dziewi miesicy ciy mi-
nie bezpiecznie i wygodnie, pord bdzie
atwiejszy, a oczekiwane dziecko zdrow-
sze. J ednak prba przeycia tego okresu
samodzielnie, nawet jeli jest to tylko kil-
ka miesicy, stanowiaby pogwacenie za-
sady wsppracy pomidzy pacjentem a pra-
cownikiem suby zdrowia, a kada z tych
stron ma inne umiejtnoci i sposoby po-
stpowania. Nie ma nic dziwnego w tym,
e regularna opieka medyczna wiele zmie-
nia: kobiety regularnie odwiedzajce leka-
rza podczas ciy rodz wiksze, zdrowsze
dzieci i rzadziej zdarza si im przedwcze-
sny pord czy inne powane problemy
zwizane z ci.
W Y K A Z W I Z Y T W C I Y
N
ajlepiej byoby pierwsz wizyt u le-
karza lub poonej zoy jeszcze przed
poczciem, wtedy gdy twoje dziecko jest
dopiero w planach. J est to marzenie wielu
kobiet, szczeglnie tych, u ktrych cie s
nie planowane - marzenie, na ktrego reali-
zacj tak trudno si zdoby. Druga wizyta
powinna nastpi wtedy, gdy podejrzewasz,
e jeste w ciy
1
.
Badanie wewntrzne pomoe potwierdzi
ci i wykry potencjalne problemy wy-
magajce intensywnego nadzoru. Potem ter-
minarz wizyt zalee bdzie ju od prefe-
rencji wybranego przez ciebie lekarza, jak
rwnie od twojego profilu pooniczego
i oglnego stanu zdrowia. W przypadku ci-
y niskiego ryzyka prawdopodobnie b-
dziesz zjawia si u lekarza raz w miesicu
(niektrzy lekarze mog wyznacza wizyty
rzadziej). Nastpnie co dwa tygodnie, a do
ostatniego miesica, kiedy to czstotliwo
wizyt bdzie rna
2
.
Aby wiedziaa, czego moesz si spo-
dziewa podczas kadej wizyty prenatalnej,
przejrzyj rozdziay dotyczce danego mie-
sica ciy.
Z A D BA J 0 S I E BI E
J
este oczywicie pochonita sprawami
zwizanymi z ci. Ale chocia twoje
dbanie o zdrowie zaczyna si od brzucha, to
nie powinno si na nim koczy. Nie czekaj
na kopoty, ale je ubiegaj. Zamw wizyt
u dentysty - uzupenienie ubytkw, profi-
laktyka daj bezpieczestwo w ciy (s. 177).
J eli to konieczne, odwied alergologa. Nie
bdziesz miaa teraz wykonywanych testw
1
Niektrzy lekarze wyznaczaj termin pierw-
szej wizyty na 6 tydzie.
2
Badania wskazuj, e zdrowym, wykszta-
conym kobietom cakowicie wystarcza tylko
9 wyznaczonych wizyt lekarskich, niemniej jed-
nak wikszo przyszych matek woli, by byo
ich wicej.
uczuleniowych, ale jeli chorujesz na po-
wane choroby alergiczne, trzeba baczniej
obserwowa twj stan. Lekarz rodzinny lub
specjalista powinien rwnie skontrolowa
choroby przewleke lub inne dolegliwoci,
aby nie umkny z pola widzenia pooni-
ka; jeli w czasie ciy kontaktowaa si
tylko z poon, powinna wszystkie pro-
blemy przedyskutowa z poonikiem lub
lekarzem rodzinnym.
J eeli w czasie ciy wynikn nowe cho-
roby, nie ignoruj ich. Nawet jeli zauway-
a objawy, ktre nie wzbudziy twoich
obaw, omw je z lekarzem jak najszybciej.
Twoje dziecko potrzebuje cakowicie zdro-
wej matki.
Jeli masz wtpliwoci
Czasami sygnay z organizmu, przepowia-
dajce co zego, nie s cakiem jasne. Czu-
jesz si sabo i niezbyt dobrze. Ale gdy nie
odczuwasz objaww wyszczeglnionych w ta-
beli na s. 130 oraz dobrze przesypiasz noce,
chocia nie masz okazji odpoczywa w dzie,
nie wpadaj w panik i nie dzwo do lekarza.
Ze samopoczucie w ciy jest normalnym ob-
jawem i jest sygnaem, e potrzebujesz wicej
odpoczynku ni normalnie. Niedokrwisto,
uczucie przemczenia i atwo zapadania na
rnego rodzaju infekcje to sygnay, e twj
organizm domaga si wikszej iloci odpo-
czynku.
6
D rugi miesic
B
y moe zaplanowaa dokadnie
moment poczcia i ju od kilku ty-
godni wiesz, e oczekujesz naro-
dzin dziecka. Albo moe cia bya zasko-
czeniem, wic dowiedziaa si o niej, b-
dc ju w drugim miesicu. Tak czy ina-
czej, pewnie wci jeszcze przyzwyczajasz
si do tego, i rozwija si w tobie nowe y-
cie. Prawdopodobnie te powoli przyzwy-
czajasz si do wymogw, jakie wi si
z twoim stanem - od tych fizycznych (to
dlatego jestem taka zmczona!) poprzez
logistyczne (najkrtsza droga do azienki
prowadzi...) po dietetyczne (kawa bezko-
feinowa z podwjnym mleczkiem, pro-
sz!).
W C Z A S I E BA D A N I A O K R E S O W E G O
J
eli jest to twoja pierwsza wizyta, cof-
nij si do s. 107. J eli jest to drugie ba-
danie, moesz oczekiwa, e bdzie
ono znacznie krtsze. A poniewa wszyst-
kie badania ju zostay wykonane, prawdo-
podobnie nie bdziesz ju tyle razy kuta
i cigana od gabinetu do gabinetu. Spodzie-
wa si wic moesz poniszych bada,
cho zdarzaj si pewne odstpstwa w za-
lenoci od twoich potrzeb oraz metod po-
stpowania lekarza
1
.
Masa ciaa i cinienie krwi;
mocz na zawarto cukru i biaka;
badanie rk i stp pod ktem wystpo-
wania obrzkw (opuchnicie), podudzi
pod ktem ylakw;
objawy, ktre odczuwasz, szczeglnie te
nadzwyczajne;
pytania lub problemy, o ktre chcesz za-
pyta - sporzd list.
C O M O E S Z O D C Z U W A
M
iej zawsze na uwadze, e kada
cia jest inna, jak inna jest ka-
da kobieta. Moesz odczuwa je-
1
Wicej informacji na temat bada znaj-
dziesz w Dodatku.
den, dwa lub wszystkie z poniszych obja-
ww, jednoczenie lub nie. Niektre mog
si cign od poprzedniego miesica, inne
mog by zupenie nowe. Odczuwa mo-
esz te inne, rzadziej wystpujce objawy.
Cho osoby z twojego otoczenia zapewne
jeszcze nie zauwaaj, e jeste w ciy, ty
moga ju odkryi ubrania staj si przy-
ciasne w talii. Pewnie te potrzebny ci jest
wikszy biustonosz. Pod koniec tego miesi-
ca macica, normalnie wielkoci pici, uro-
nie do rozmiaru duego grejpfruta.
Embrion, cho ma dopiero 2,5 cm dugoci,
zaczyna coraz bardziej przypomina dziecko.
Znikn ogonek, a pod koniec drugiego miesi-
ca ksztatuj si rce i stopy (cznie z palusz-
kami!), oczy (z zamknitymi powiekami), uszy,
koniuszek nosa oraz jzyk. Obecne s ju
wszystkie gwne organy i ukady wewntrzne,
ale czeka je jeszcze dugi okres rozwoju. Em-
brion wykonuje spontaniczne ruchy, jednak
upynie jeszcze wiele tygodni, nim stan si one
na tyle silne, by byy odczuwalne. S zybko roz-
wija si oysko, ktre bdzie suy jako sys-
tem podtrzymania ycia.
Nie zdziw si, e nie masz objaww, jeli
nie czujesz" jeszcze, e jeste w ciy.
zmczenie i senno;
nudnoci z wymiotami lub bez i/lub nad-
mierne linienie;
zaparcia;
niech do jedzenia i zachcianki;
zmiany w obrbie gruczow piersiowych:
peno, ciko, napicie, ciemnienie
obwdki brodawkowej (ciemniejsza otocz-
ka wok brodawki). Gruczoy potowe
wok brodawki staj si wystajce, wy-
gldaj jak gsie guzki, siatka niebieskich
linii ukazuje si pod skr jako droga
transportujca krew do piersi;
biaawa wydzielina z pochwy (leukorrhea);
okresowe ble gowy (podobne do blw
wystpujcych u kobiet przyjmujcych
piguki antykoncepcyjne);
okresowe omdlenia i zawroty gowy;
obciso" bielizny wok talii i biustu;
brzuch moe sta si wikszy, spowodo-
wane jest to raczej rozcigniciem koci
miednicy ni wzrostem macicy.
DRU G I MIES IC 135
niestao porwnywalna do objaww
przedmiesiczkowych, na ktr skada si
draliwo, zmienny nastrj, nieracjonal-
no, paczliwo;
niepokj, strach, rado, podniecenie -
niektre lub wszystkie z tych objaww.
Z M I A N Y W O BR BI E Y
Mam niebieskie linie podskrne na pier-
siach i brzuchu. Czy to normalne?
T
e yy (ktre sprawiaj, e caa twoja
klatka piersiowa i brzuch wygldaj jak
mapa samochodowa) s nie tylko czym
normalnym, nie stanowicym powodu do
obaw, ale oznaczaj, i twj organizm robi
to, co do niego naley. S one czci syste-
mu y, powikszonego w zwizku z ci,
ktry transportuje wiksz ilo krwi ody-
wiajcej twoje dziecko. Ukazuj si one naj-
wczeniej i s najbardziej widoczne u bar-
dzo szczupych i delikatnie zbudowanych
kobiet. W przypadku kobiet otyych lub
o ciemnej karnacji siatka ylna moe by
mniej widoczna lub niezauwaalna w ogle
a do koca ciy.
Od czasu, gdy jestem w ciy, mam brzyd-
ko wygldajce czerwone linie na udach.
Czy to ylaki?
L
inie te nie wygldaj adnie, lecz to nie
ylaki. S to prawdopodobnie pajcz-
ki, z oczywistych powodw potocznie na-
zywane pajczymi ykami". Pajczki mo-
g powsta w wyniku zmian hormonalnych
podczas ciy, cho niektre kobiety maj
do nich dziedziczne predyspozycje. Zwykle
bledn i znikaj po porodzie; a jeli nie,
mona je leczy u dermatologa za pomoc
zastrzykw z soli fizjologicznej bd lase-
ra. Obie te metody niszcz yy, ktre zapa-
daj si i ostatecznie zanikaj. Krem z wita-
min K, czasami zalecany do uytku ze-
wntrznego, nie jest skuteczny - zawarte
w nim molekuy s zbyt due, by mogy pe-
netrowa skr.
Moja matka i babcia miay ylaki podczas
ciy i miay z nimi problemy rwnie po-
tem. Czy mogabym jako zapobiec temu
w czasie mojej ciy?
P
oniewa wystpowanie ylakw czsto
jest rodzinne, powinna jak najszybciej
wiadomie pomyle o zapobieganiu, zwa-
szcza e ylaki maj tendencj do pogar-
szania si w nastpnych ciach.
Normalnie zdrowe yy transportuj
krew obwodow w kierunku serca. Ponie-
wa musz one pracowa przeciwko sile
grawitacji, robi to za pomoc serii zasta-
wek, ktre zapobiegaj cofaniu si krwi.
J eli zastawki s uszkodzone lub nieprawi-
dowe, tak jak si zdarza u niektrych ludzi,
krew spywa do splotw ylnych, gdzie jest
wysokie cinienie grawitacyjne (zazwyczaj
w nogach, lecz niekiedy rwnie w odbycie
w postaci hemoroidw oraz w sromie), i two-
rzy tam rozdcia (yy z powodu swej bu-
dowy ulegaj rozcigniciu i rozszerzeniu).
Problem jest bardziej powszechny u ludzi
otyych i cztery razy czstszy u kobiet ni
mczyzn.
U kobiet z predyspozycjami do ylakw
problem pojawia si ju w pierwszym okre-
sie ciy. Przemawia za tym kilka czynni-
kw: zwikszajce si cinienie z y maci-
cy w kierunku y miednicy, wzrastajce
cinienie w yach koczyn dolnych, zwik-
szenie objtoci krwi; rozlunienie wkien
miniowych w cianie y, uwarunkowane
hormonalnie. Objawy ylakowe nie s trud-
ne do rozpoznania, ale daj u wikszoci ko-
biet bolesne dolegliwoci. Wystpi moe
lekki lub ostry bl w nogach bd uczucie
ociaoci czy opuchnicia - albo adne
z nich. Moe si uwidoczni zarys niebie-
skich y lub serpentyna ylna, biegnca od
kolana do uda lub sromu. W powanych
przypadkach skra poprzecinana yami sta-
je si obrzmiaa, sucha i wraliwa. W takim
wypadku porozmawiaj z lekarzem na te-
mat jej nawilania. Sporadycznie moe roz-
win si zakrzepowe zapalenie y (patrz
s. 510), dlatego zwr uwag lekarza na te
objawy.
Na szczcie moliwe jest wczesne za-
pobieganie ylakom podczas ciy lub zre-
dukowanie do minimum ich objaww po-
przez obnianie cinienia w yach koczyn
dolnych. Oto wskazwki:
Unikaj nadmiernego przyrostu masy ciaa.
Unikaj dugiego stania lub siedzenia. J eli
siedzisz, trzymaj nogi na poziomie przy-
najmniej bioder. Stojc bd siedzc, od
czasu do czasu rozcignij nog w kostce.
Kiedy leysz, pod pod nogi poduszk,
by je lekko unie. Gdy odpoczywasz lub
pisz, staraj si lee na lewym boku.
Unikaj dwigania ciarw.
Unikaj wysiku podczas wyprniania.
Pomog przedstawione na s. 156 sposoby
zapobiegania zaparciom.
No rajstopy cigajce lub elastyczne
poczochy. Wkadaj je, zanim wstaniesz
z ka rano (zanim krew spynie do stp)
i zdejmuj wieczorem przed pooeniem
si spa. Porozmawiaj z lekarzem o ich
rozmiarze i rodzaju.
Nie no ograniczajcej ruchy odziey;
unikaj ciasnych paskw i majtek, po-
czoch, skarpet z elastyczn gr, pod-
wizek i ciasnych butw. Unikaj te wy-
sokich obcasw, wybieraj obuwie na ob-
casie paskim lub redniej wysokoci.
wicz, kadego dnia przez 20-30 minut
spaceruj lub pywaj. J eli jednak czujesz
bl, zrezygnuj z intensywnego aerobiku,
joggingu, jazdy na rowerze oraz wicze
z obcieniem (patrz s. 187).
Spoywaj witamin C, o ktrej cz le-
karzy mwi, i utrzymuje elastyczno y.
Chirurgiczne usunicie ylakw nie jest
zalecane podczas ciy, chocia moe by
przeprowadzone kilka miesicy po porodzie
1
.
W najlepszym przypadku jednak problem
wyjani si lub poprawi samoistnie po po-
rodzie, zazwyczaj w czasie, kiedy masa cia-
a powrci do poziomu sprzed ciy.
P R O BL E M Y Z C E R
Moja skra wyglda tak jak wtedy, gdy by-
am nastolatk!
A
ura ciy, ktra powoduje, e szczli-
we kobiety a promieniej, jest spowo-
dowana nie tylko radoci wynikajc z ma-
cierzystwa, ale take wzrostem poziomu
substancji endogennych w zwizku ze zmia-
nami hormonalnymi. S jednak kobiety -
szczeglnie te, u ktrych wystpuj zmiany
skrne podobne do przedmiesiczkowych -
ktre nie dowiadczaj takiej radoci i czu-
j si wyczone z tej aury.
Chocia zmiany skrne s bardzo trudne
do zlikwidowania, nastpujce sugestie mo-
g pomc w ich minimalizacji:
Uwierz w diet ciow, ktra jest dobra
zarwno dla twojej skry, jak i dla dziecka.
Pij duo wody. Picie wody sprawia, e
skra jest czysta i dobrze nawilona.
1
Operacja chirurgiczna lub skleroterapia prze-
prowadzane w celu usunicia ylakw s gw-
nie zabiegami kosmetycznymi, tote ylaki mo-
g pojawi si ponownie.
DRU G I MIES IC 137
Myj twarz 2-3 razy dziennie agodnym to-
mkiem.
Uywaj lekkiego kremu nawilajcego.
Niekiedy przyczyn przesuszenia skry
s ostre myda przeciwtrdzikowe i inne
produkty, ktre tak naprawd dopiero sta-
j si przyczyn kopotw z cer.
Wybieraj takie preparaty do skry, ktre
nie zatykaj porw. J eli uywasz podka-
du czy pudru, sprawd, czy nie s tuste.
J eli twj lekarz wyrazi na to zgod, za-
ywaj suplement witaminy B
6
(nie wicej ni
25 do 50 mg). Witamina ta jest niekiedy zale-
cana w leczeniu kopotw z cer wywoanych
hormonami (moe rwnie pomc w zago-
dzeniu porannych nudnoci, patrz s. 117).
Przy powanych kopotach z cer, wyma-
gajcych porady dermatologa, koniecznie
poinformuj tego specjalist, e jeste w ciy.
Niektre lekarstwa na trdzik, zwaszcza
Accutane i Retin-A, ni e powi nny by
uywane przez ciarne kobiety, gdy mog
si okaza szkodliwe dla podu. Popro der-
matologa o inne preparaty, bezpieczne dla
matek oczekujcych dziecka.
Dla niektrych kobiet w ciy sucha, cz-
sto swdzca skra stanowi duy problem.
Bardzo pomocne mog by: preparaty na-
wilajce (dla optymalnej absorpcji powin-
no si je stosowa, gdy skra jest jeszcze
wilgotna - po kpieli lub prysznicu); picie
duej iloci pynw; nawilanie powietrza
w domu (patrz s. 457), zwaszcza w sezonie
grzewczym. Zbyt czste kpiele, szczegl-
nie w mydle, powoduj wysuszenie skry.
Ogranicz wic kpiele mydlane (bierz ra-
czej prysznic) i staraj si uywa do mycia
delikatnych zmywaczy, tonikw.
W przypadku kobiet cierpicych na eg-
zem cia zdaje si jeszcze pogarsza ten
stan. Kremw z ma iloci kortyzonu
mona bezpiecznie uywa w czasie ciy,
jeli nie stosuje si ich zbyt obficie. Spytaj
lekarza lub dermatologa, ktry krem mg-
by ci poleci.
P O S Z E R Z E N I E T A L I I
Dlaczego moja talia juz si poszerzya?
Mylaam, ze przynajmniej do trzeciego
miesica nie bdzie nic wida.
P
oszerzenie talii moe by widocznym
efektem ciy, zwaszcza jeli jeste
szczupa i nie masz nadmiaru ciaa, ktrym
by moga ukry powikszajc si macic.
Moe to by rwnie skutek rozdcia jelit
spowodowanego przez nadmierne gazy bd
zaparcia, a obie te przypadoci bardzo cz-
sto zdarzaj si podczas ciy. Z drugiej
strony - jest to oznaka szybkiego przyrostu
masy ciaa. J eli przytya wicej ni 1,5 kg
do tego czasu, przeanalizuj swoj diet -
moe spoywasz za duo niepotrzebnych
kalorii. Przejrzyj diet ciow i przeczytaj
o przyrocie masy ciaa na s. 168.
U T R A T A D A W N E J S Y L W E T K I
Czy po urodzeniu dziecka wrc jeszcze do
mojej poprzedniej figury ?
W
ciy przecitna kobieta uzyskuje
trwale 1 -2 kg masy, czemu czsto to-
warzyszy obwiso skry, ale nie jest to
nieunikniony rezultat ciy. Dodatkowe ki-
logramy s efektem nadmiernego przyrostu
masy ciaa, jedzenia nieodpowiednich po-
karmw i/lub unikania wicze gimna-
stycznych podczas caych dziewiciu mie-
sicy.
Przyrost masy w ciy ma dwa cele: od-
ywia rozwijajcy si pd i zmagazyno-
wa rezerwy na okres karmienia dziecka
piersi. J eli kobieta przybiera na wadze tyl-
ko tyle, ile trzeba, by zrealizowa te zada-
nia, i utrzymuje dobr kondycj fizyczn,
jej figura wrci do stanu sprzed ciy, lub
bdzie bardzo jego bliska, po okoo szeciu
miesicach od porodu, szczeglnie gdy wy-
korzysta zmagazynowan tkank tuszczo-
w poprzez karmienie piersi
1
. Nie martw si
wic i przejd do czynw.
Dziki wiczeniu i przestrzeganiu diety
teraz moesz mie potem lepsz figur ni
kiedykolwiek wczeniej, poniewa bdziesz
musiaa si nauczy, jak optymalnie dba
0 swj organizm.
J eli twj m przyczy si do ciebie
1 zacznie prowadzi zdrowy tryb ycia, b-
dzie rwnie lepiej wyglda, kiedy ju uro-
dzi si wam dziecko.
M A C I C A Z A M A A (L U B Z A D U A )
Podczas ostatniej wizyty poona powie-
dziaa mi, ii moja macica jest do maa.
Czy to oznacza, ze dziecko nie ronie pra-
widowo?
R
odzice rzadko czekaj do chwili naro-
dzenia dziecka z obawami co do jego
wielkoci. J ednak - podobnie jak zaraz po
porodzie - nie ma si o co martwi. Osta-
tecznie, ocenianie wielkoci macicy z ze-
wntrz nie jest precyzyjne w adnym okre-
sie ciy, a ju szczeglnie na samym po-
cztku. Obliczenie, jaka powinna by ta
wielko, rwnie nie jest atwe (chyba e
masz cakowit pewno co do dnia pocz-
cia), poniewa wiek twojej ciy moe by
oceniony z bdem a kilkutygodniowym na
plus lub na minus. Prawdopodobnie twoja po-
ona planuje wyznaczy termin badania USG
w celu dokadnego zmierzenia wielkoci
macicy oraz okrelenia wieku ciy, a take
sprawdzenia, czy nie wystpiy jakie roz-
bienoci, ktre raczej rzadko si zdarzaj.
1
Niektre matki karmice piersi trac bar-
dzo niewiele kilogramw, lecz ich figura zwykle
wraca do przedciowej, gdy tylko odstawi
dziecko. J eli dzieje si inaczej, zwykle przyczy-
n jest spoywanie zbyt wielu kalorii, a spalanie
za mao. Matki karmice dziecko butelk bd
musiay po porodzie schudn za pomoc diety
i wicze.
Powiedziano mi, ze wielko macicy wska-
zuje na 12. tydzie, jednak wedug moich
oblicze jestem w ciy dopiero 9 tygodni.
Dlaczego zatem mam tak duz macic?
I
stnieje due prawdopodobiestwo, e
twoja macica jest dlatego wiksza, ni
powinna by, e jeste w bardziej zaawan-
sowanej ciy, ni przypuszczasz. Moliwe,
e wraz z lekarzem wczeniej le okrelili-
cie dat lub wielko (powtrzmy: ze-
wntrzne pomiary wielkoci macicy nie s
precyzyjne). Aby to sprawdzi, a take
z powodu innych, mniej prawdopodobnych
ewentualnoci (na przykad takich, e no-
sisz dwojaczki, masz wkniaki macicy lub
nadmiar pynu owodniowego), zapewne le-
karz zleci badanie USG.
P O C H Y L O N A M A C I C A
Lekarz powiedzia mi, ze mam pochylon
macic. Czy stanowi to problem?
P
rawdopodobnie nie. Mniej wicej 1 na
5 kobiet ma pochylon macic (tyo-
zgicie macicy), ktrej dno jest pochylone
do tyu, zamiast do przodu. W wikszoci
przypadkw macica naprostowuje si" pod
koniec pierwszego trymestru.
J eli rzeczywicie wystpuje u ciebie ta
przypado, moesz dowiadcza takich
objaww, jak uczucie cikoci pcherza
moczowego, jakby leaa na nim cega (czy-
li twoja macica); niemono cakowitego
oprnienia pcherza; dugie okresy nieod-
dawania moczu, trwajce 4 lub wicej go-
dzin. J eli wystpuj u ciebie te objawy, jak
najszybciej zadzwo do lekarza, aby pro-
blem si nie nasili i nie doszo do powanej
infekcji drg moczowych (patrz te s. 452).
Z G A G A I N I E S T R A W N O
Cay czas mam niestrawno i zgag. Czy
to z powodu mojego dziecka?
DRU G I MIES IC 139
P
odczas gdy ty zdajesz sobie spraw z dys-
komfortu jelitowo-odkowego, twoje
dziecko w swojej bogoci nie odczuwa te-
go i jest na to odporne - tak dugo, jak du-
go nie wpywa to negatywnie na twoje pra-
widowe odywianie.
Chocia niestrawno w czasie ciy jest
spowodowana t sam przyczyn (zazwy-
czaj pobaaniem sobie) co w innych okre-
sach ycia, istniej dodatkowe czynniki, kt-
re powoduj, e w ciy jest ona utrapieniem.
Na pocztku ciy twj organizm produkuje
du ilo progesteronu i relaksyny, ktre po-
woduj rozlunienie mini gadkich, z kt-
rych zbudowany jest rwnie przewd po-
karmowy. W rezultacie pokarm przesuwa si
wolniej w przewodzie pokarmowym, za-
legajc w nim i powodujc niestrawno. To
jest niedogodne dla ciebie, ale korzystne dla
dziecka, poniewa zwolnienie perystaltyki
pozwala na lepsz absorpcj substancji od-
ywczych i przedostawanie si ich do krwi,
a z ni poprzez oysko do ukadu podu.
Zgaga wystpuje wtedy, gdy miniw-
ka oddzielajca przeyk od odka kurczy
si, pozwalajc pokarmowi i ostrym sokom
odkowym cofa si z odka do przey-
ku. Kwas odkowy podrania wraliw
luzwk przeyku, powodujc jej martwi-
c w miejscu uszkodzenia. W ostatnich
dwch trymestrach ciy problem moe by
zoony, gdy powikszajca si macica za-
cznie uciska odek.
W czasie ciy nie ma mowy o uwol-
nieniu si od niestrawnoci - jest to wanie
jedna z najmniej przyjemnych wiadomoci.
J ednak dysponujemy kilkoma skutecznymi
sposobami uniknicia zgagi i niestrawnoci
lub zminimalizowania dyskomfortu. Prze-
strzegaj nastpujcych zalece:
Unikaj nadmiernego jedzenia, poniewa
obcia ono odek.
Nie zakadaj ciasnych rzeczy na brzuch
i wok talii.
J adaj duo maych posikw, a nie trzy
obfite.
J edz wolno, dokadnie przeuwajc mae
ksy.
Przez kilka godzin po jedzeniu staraj si
pozostawa w pozycji wyprostowanej.
Nie jedz obfitych posikw przed pooe-
niem si do ka.
Wycz z diety pokarmy, ktre powoduj
dolegliwoci odkowo-jelitowe. Najbar-
dziej szkodliwe s potrawy ostre i bardzo
mocno przyprawione, smaone lub tuste,
misa konserwowe (kiebasa wdzona,
hot dogi, bekon), czekolada, kawa, alko-
hol, mita (nawet w gumie do ucia).
Nie pal papierosw.
Unikaj zginania si w pasie przy pochyla-
niu; zginaj raczej kolana.
pij z gow uniesion na ok. 15 cm.
Odpraj si (patrz s. 127). Wyprbuj
take dodatkowe lub alternatywne meto-
dy leczenia (patrz s. 244), takie jak me-
dytacja, wizualizacja, biofeedback bd
hipnoza.
Popro lekarza, by poleci ci leki na nad-
kwano czy inne sprzedawane bez re-
cepty medykamenty, ktre mona bez-
piecznie stosowa podczas ciy. J eli
trudno ci wypeni zapotrzebowanie na
wap, pomyl o takich lekach przeciwko
zgadze, ktre zawieraj ten skadnik, na
przykad Tums lub Rolaids. Unikaj jed-
nak tych, w ktrych skad wchodzi sd
lub dwuwglan sodowy.
N I E C H D O J E D Z E N I A
O R A Z Z A C H C I A N K I
Pewne pokarmy - szczeglnie zielone wa-
rzywa - zawsze lubiam je. Teraz jako
dziwnie smakuj. Natomiast mam za-
chcianki na potrawy o malej wartoci
odywczej.
C
iowy obrazek" ma biegajcego
pospiesznie w rodku nocy w paszczu
nieprzemakalnym zarzuconym na piam
w poszukiwaniu lodw i soika pikli, aby
zadouczyni zachciankom swej ony J est
bardziej wytworem karykaturzystw anie-
li rzeczywistoci. J ak dotychczas niewiele
zachcianek ciarnych on jest spenianych
przez mw. Ale wiemy z wasnego do-
wiadczenia, e nasze nawyki smakowe
ulegaj w ciy jakim zmianom.
Badania wykazuj, e do 90% oczekuj-
cych matek ma zachciank przynajmniej na
jeden pokarm (najczciej lody, cho za-
zwyczaj bez pikli, albo owoce), a 50-85% -
awersj do przynajmniej jednego pokarmu.
Do pewnego stopnia za nage odkowe
dziwactwa ponosi win dewastacja" hor-
monalna - ktra prawdopodobnie wyjania,
dlaczego awersja do pokarmw i zachcian-
ki s charakterystyczne dla pierwszego try-
mestru pierwszej ciy, kiedy ta dewasta-
cja" osiga szczyt.
J ednak hormony nie s jedynym uspra-
wiedliwieniem dla ciowej awersji pokar-
mowej i zachcianek. Dawna teoria, e s
one czuymi sygnaami pyncymi z nasze-
go organizmu - w przypadku rozwijania si
apetytu na rne substancje - nie zadowala
nas, ale zgadzamy si z tym, i zachcianki
oznaczaj zwykle, e czego potrzebujemy
(i to ich zasuga). Podobny sygna pojawia
si np. po wypiciu kawy, ktra ma dziaa
podtrzymujco w cigu pracowitego dnia.
J eli saby napj alkoholowy przed obiadem
wydaje si za mocny lub nagle nie moesz
si oderwa od grejpfrutw, jeli z drugiej
strony nie moesz patrze na ryby, a masz
ochot na lody z owocami i mietank, to
te ufaj sygnaom wysyanym przez twj
organizm.
Fakt, e sygnay dotyczce pokarmw s
niepewne, wynika z tego, e prawdopodob-
nie odstpilimy znacznie od naturalnego
acucha pokarmowego i dlatego nie potra-
fimy interpretowa tych sygnaw popraw-
nie. Doszlimy do wniosku, e jeli pokar-
my pochodz z natury, to zachcianki na w-
glowodany i wap powinny i w kierunku
owocw, jagd, mleka, sera. Nic dziwnego,
e rnorodno nccych moliwoci, do-
stpna w obecnych czasach, moe nas wpra-
wi w zakopotanie.
Cakowite zignorowanie zachcianek i awer-
sji nie byoby rozsdne. Czasem mona re-
agowa na nie bez naraania potrzeb
odywczych dziecka, jednak gdy wiesz, e
lepiej byoby si oby bez tego, na co masz
ch, poszukaj czego w zamian, co przy-
najmniej czciowo zaspokoi apetyt, a nie
dostarczy pustych kalorii. Wybierz mroo-
ny jogurt czekoladowy zamiast mroonego
batonika czekoladowego, mieszank suszo-
nych owocw i orzechw zamiast paczki
elkw, pieczone naturalne chipsy zamiast
tych barwicych palce. Gdyby substytuty
okazay si nieskuteczne, pomc mog za-
jcia fizyczne. Zatem kiedy najdzie ci
chtka na co niezdrowego, sprbuj zrobi
co, co lubisz: wybierz si na krtki spa-
cer, poczytaj interesujc ksik, odwied
w Internecie chat-room dla kobiet w ciy,
zagraj w gr na komputerze. Oczywicie
czasami poddanie si pokusie spoycia cze-
go mniej wartociowego odywczo nie
szkodzi, jeeli dany produkt nie zawiera ja-
kiej substancji szkodliwej (na przykad nie
jest to napj alkoholowy) oraz jeli za-
chcianka ta nie zastpi czego odywczego
w twojej diecie.
J eli dowiadczysz nagej awersji do
kawy lub alkoholu, lodw czekoladowych,
kremw, to bardzo dobrze. Rezygnacja z te-
go wszystkiego bdzie o wiele zdrowsza.
J eli jest to ryba, mleko, ktrych nie mo-
esz ju tolerowa, nie wysilaj si duej,
bo moesz znale wiele innych rekompen-
sujcych rde (patrz Dieta ciowa).
Zachcianki i awersje do pokarmw zani-
kaj lub sabn w czwartym miesicu ciy.
Potrzeby emocjonalne mog by przyczyn
przeduania si czasu trwania zachcianek
smakowych. J eli zarwno ty, jak i twj
maonek zdajecie sobie spraw z wasnych
DRU G I MIES IC 141
Prosz o pasteryzowane
Pasteryzacja, wynaleziona przez francu-
skiego naukowca Louisa Pasteura w poowie
XIX wieku, bya najlepsz rzecz, jaka wyda-
rzya si w mleczarstwie, od kiedy istniej kro-
wy. I nadal tak jest, przynajmniej jeli chodzi
o kobiety w ciy. Aby ochroni siebie i dziec-
ko przed zakaeniem niebezpiecznymi bakte-
riami, zawsze si upewnij, e pijesz pasteryzo-
wane mleko oraz e wszystkie spoywane przez
ciebie sery i inne produkty mleczne zostay
sporzdzone z pasteryzowanego mleka. Soki,
ktre mog zawiera bakterie E. coli czy inne
niebezpieczne drobnoustroje, take powinny
zawsze by poddane pasteryzacji. Pasteryzuje
si obecnie nawet jajka (eliminuje to ryzyko
zwizane z salmonell, a nie zmienia smaku
ani wartoci odywczej), cho nie s one jesz-
cze powszechnie dostpne.
potrzeb, to atwiej je zaspokoi. Zamiast
wyraa yczenia w rodku nocy, znajd
czas na spokojne pieszczoty lub romantycz-
n kpiel we dwoje.
Niektre kobiety maj ochot konsumo-
wa specyficzne substancje takie, jak glina,
popi i krochmal. Te nawyki mog by
oznak niedoborw rnych substancji,
zwaszcza elaza, i powinna je zgosi le-
karzowi.
W S T R T D O M L E K A
L U B J E G O N I E T O L E R A N C J A
Nie toleruj mleka, a picie czterech filia-
nek dziennie wywouje u mnie dolegliwo-
ci. Czy moje dziecko cierpi z tego powodu ?
N
ie mleko jest potrzebne twemu dziec-
ku, ale wap. Chocia mleko jest naj-
bardziej odpowiednim rdem wapnia
w amerykaskiej diecie i najczciej zale-
canym podczas ciy, to s jeszcze inne sub-
stytuty, ktre maj tak samo duo wartoci
odywczych. Wiele osb nie tolerujcych
laktozy (nie mog spoywa mlecznego cu-
kru, laktozy) toleruje inne rodzaje produk-
tw mlecznych, takie jak: sery, penotuste
jogurty i mleko ze zmniejszon iloci lak-
tozy, ktra w 70% do 100% jest odpowied-
nio przetwarzana i przybiera atwo przy-
swajaln form. (Istnieje jeszcze inna zale-
ta produktw mlecznych bez laktozy: cz
z nich zawiera zwikszon ilo wapnia.
Sprawd etykietk i wybierz te, ktre do nich
nale.) W zminimalizowaniu lub cakowi-
tym wyeliminowaniu kopotw odko-
wych wynikajcych ze spoywania nabiau
pomagaj take tabletki z laktoz przyjmo-
wane przed piciem mleka czy jedzeniem
produktw mlecznych bd dodawanie kil-
ku kropli laktozy lub tabletek z laktoz bez-
porednio do mleka.
Nawet jeli od lat cierpisz na nietoleran-
cj laktozy, moesz odkry, e w drugim
czy trzecim miesicu ciy jeste w stanie
znie niektre produkty nabiaowe - czyli
wtedy, gdy zapotrzebowanie podu na wap
jest najwiksze. J eli tak jest, nie popadaj
w przesad; trzymaj si gwnie tych pro-
duktw, ktre w najmniejszym stopniu mo-
g wywoa nieprzyjemn reakcj. Wszak
nie ma sensu wywoywa sensacji trawien-
nych. Nawet jeli nie tolerujesz adnych pro-
duktw mlecznych lub jeste na nie uczulo-
na, moesz zapewni swemu dziecku tyle
wapnia, ile ono potrzebuje, pijc soki wzbo-
gacone w ten pierwiastek oraz jedzc niena-
biaowe produkty wyszczeglnione w dzia-
le Pokarmy bogate w wap na s. 96.
J eeli twj problem dotyczcy mleka nie
ma podoa psychicznego, a jest wynikiem
niesmaku, wyprbuj inne pokarmy mleczne
lub bezmleczne, bogate w wap. Na pewno
wiele z nich nie bdzie drani twoich kub-
kw smakowych. Lub oszukaj je mlekiem,
ktre pojawi si na twoim stole w ukrytej
postaci, na przykad jako owsianka, w zu-
Czy rzeczywicie masz nietolerancj laktozy?
Wiele osb myli nietolerancj laktozy z nie-
strawnoci. Aby si przekona, czy tolerujesz
nabia w niewielkich ilociach, popro kogo
z rodziny, by podawa ci przez kilka dni koktajl
mleczny sporzdzony z normalnego beztusz-
czowego mleka, a nastpnie z mleka pozba-
wionego laktozy i aby nie informowa ci, kt-
ry jest ktry. J eeli masz objawy niestrawnoci
tylko po normalnym mleku, prawdopodobnie
masz nietolerancj laktozy.
pie, babeczkach, sosach, koktajlach mlecz-
nych, mroonych deserach, budyniach.
Jeli mimo najlepszych chci nie pokryjesz
cakowicie zapotrzebowania na wap stoso-
waniem odpowiedniej diety, popro swojego
lekarza, aby poleci ci wapniowy preparat
uzupeniajcy. Musisz take si upewni, czy
przyjmujesz odpowiedni ilo witaminy D
(ktr dodaje si do krowiego mleka);
sprawd pod tym ktem uzupeniajcy pre-
parat dla kobiet w ciy, ktry przyjmujesz.
C H O L E S T E R O L
Mj mi i ja przestrzegamy diety niskocho-
lesterolowej i niskotuszczowej. Czy powin-
nam to kontynuowa podczas ciy?
K
obietom w ciy i nieciarnym kobie-
tom w okresie rozrodczym jest czego
pozazdroci, przynajmniej gdy wemie si
pod uwag mionikw boczku, jajek i ste-
kw: do pewnego stopnia s chronione
przed zatykaniem ttnic przez cholesterol.
Fakt, e cholesterol jest potrzebny do
rozwoju podu, powoduje, e organizm ma-
tki automatycznie zwiksza jego produkcj
i podnosi poziom cholesterolu we krwi od
25 do 40%. Chocia nie moesz stosowa
diety bogatej w cholesterol, nie czuj si zbyt
ograniczona w swoim dziaaniu
1
.
1
Kobiety z hipercholesteremi, czyli rodzin-
nie uwarunkowanym wysokim poziomem cho-
lesterolu, s wyjtkiem od zasady zwolnienia
z cholesterolowego reimu podczas ciy. Ko-
biety te powinny nadal kontynuowa zalecenia
lekarzy dotyczce diety.
J eli lubisz jajka, jedz codziennie jedno
(ale nie moe by surowe ani nawet nie w pe-
ni cite, chyba e jest pasteryzowane) i ser
(najlepiej niskotuszczowy), aby pokry nie-
dobory wapnia, a miso spoywaj okazjo-
nalnie (ale bez poczucia winy). Nie przesadzaj
jednak, poniewa pokarmy bogate w chole-
sterol s rwnie bogate w tuszcz i kalorie,
a ich nadmiar spowoduje nadmierny przy-
rost masy ciaa. Zbyt dua ilo tuszczu
mogaby spowodowa, e przekroczysz
swoj norm. Pamitaj, e ywno bogata
w cholesterol zawiera rwnie du ilo
tuszczw zwierzcych, czstokro zanie-
czyszczonych niepodanymi chemikaliami.
J eli nie musisz koniecznie jada majo-
nezu, masa, tek jaj, baraniny, to czym
prdzej z nich zrezygnuj (nie dotyczy to
dzieci do lat 2
2
).
Diety bezcholesterolowej powinni szcze-
glnie przestrzega mczyni (starsi) z wy-
sokim poziomem cholesterolu we krwi oraz
ci, ktrzy pragn go unikn. Serwowanie
dwurodzajowego niadania, obiadu i kola-
cji - bez cholesterolu i zawierajcych cho-
lesterol - jest nie tylko spraw wysiku
zwizanego z przygotowaniem, ale rozwa-
nym dziaaniem w celu upowszechnienia
zdrowej diety w krgu rodzinnym. Wybie-
raj raczej miso drobiowe bez skry, nisko-
tuszczowe produkty mleczne, oleje rolin-
ne (na przykad z oliwek lub rzepakowy),
2
Dzieci poniej drugiego roku ycia potrze-
buj tuszczu i cholesterolu do prawidowego
wzrostu i rozwoju mzgu, tote nigdy nie mona
stosowa u nich diety niskotuszczowej i nisko-
cholesterolowej, chyba e pod cisym nadzorem
medycznym.
DRU G I MIES IC 143
a take biako kurze zamiast tka. (Lub
jedz jajka zawierajce DHA omega-3 -
patrz s. 92, pochodzce od kur karmionych
pasz zdrow dla serca.) Ciesz si choleste-
rolow rozrzutnoci przebiegle, gdy wiesz,
e nie ma w pobliu nikogo, komu mogaby
lecie linka.
D I E T A U BO G A W M I S O
W I E P R Z O W E I W O L O W E
Z misa jem tylko kurczaki. Ponadto jem
ryby. Czy dostarczam mojemu dziecku
wszystkiego, czego mu potrzeba?
T
woje dziecko bdzie zdrowe i szczli-
we. Ryby i miso drobiowe zawieraj
wicej biaka i mniej tuszczu w porwna-
niu z tzw. misem czerwonym (woowina,
wieprzowina). Dieta uboga w miso woo-
we i wieprzowe zawiera mniej cholestero-
lu, co dla ciebie nie odgrywa tak wielkiej
roli, gdy jeste w ciy, ale jest korzystne
dla ma i pozostaych czonkw rodziny,
ktrzy ukoczyli drugi rok ycia.
D I E T A W E G E T A R I A S K A
Jestem wegetariank i ciesz si doskona-
ym zdrowiem. Ale wszyscy mwi, ze po-
winnam je miso, ryby, jaja i produkty
mleczne, zeby urodzi zdrowe dziecko. Czy
to prawda?
W
egetarianki rodz zazwyczaj zdrowe
dzieci, dziki swym zasadom diete-
tycznym. Musz jednak bardziej uwaa
w czasie ciy ni kobiety jedzce miso
i w swojej diecie zwrci uwag na poni-
sze punkty:
D ostarcz anie biaka. U wegetarianki, kt-
ra jada jaja i produkty mleczne, norma bia-
ka zostaje cakowicie pokryta. Weganki,
ktre nie jadaj jajek ani nie pij mleka,
musz uzupenia diet biakami rolinny-
mi, aby przyj wszystkie cztery dawki bia-
ka (o jedn wicej ni nie wegetarianki;
(Biaka rolinne, s. 95). Niektre substytuty
misa s wartociowym rdem biaka,
podczas gdy inne maj go mao, a za to bo-
gate s w tuszcz i kalorie. Czytaj uwanie
etykietki, pamitajc o tym, e 20 do 25 mg
biaka oznacza jedn dawk.
D ostarcz anie wapnia. To nie problem dla
wegetarianki, ktra jada produkty mleczne,
ale kopot dla tej, ktra ich nie je. Wiele pro-
duktw zawierajcych soj jest bogatych
w wap. Wystrzegaj si jednak mleka sojo-
wego obcionego cukrami (cukier biay,
syrop kukurydziany, mid); szukaj produk-
tw penosojowych i sprawdzaj na etykiet-
kach, jaka jest w nich zawarto wapnia
(okoo 300 mg rwna si jednej dawce).
J eli produkt ma by zaliczony do poy-
wienia bogatego w wap, to powinien go za-
wiera w formie przyswajalnej dla organi-
zmu; w przeciwnym razie bdzie zupenie
bezwartociowy. Patki kukurydziane s zna-
komitym bezmlecznym rdem wapnia,
dostarczajcym go w iloci pokrywajcej
zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Ko-
lejnym rdem wapnia jest sok pomara-
czowy z jego dodatkiem. Inne pokarmy bo-
gate w wap wyszczeglniono na s. 96.
Na wszelki wypadek weganom poleca si
preparaty uzupeniajce wap (wegetaria-
nie przyjmuj go w wystarczajcej iloci).
W itamina B
12
. Cho niedobory witaminy
B
12
zdarzaj si rzadko, to wegetarianie,
a szczeglnie weganie, czsto przyjmuj jej
za mao, poniewa gwnym rdem tej
witaminy s produkty misne. Z tego powo-
du powinni przyjmowa dodatkowo prepa-
raty zawierajce witamin B
r
i kwas folio-
wy oraz elazo.
W itamina D . J est to wana witamina, w na-
turze wystpujca w tranie. J est ona take
syntetyzowana w skrze pod wpywem pro-
mieni sonecznych, ale z powodu kaprynej
pogody i zachmurzonego nieba oraz niebez-
pieczestw wynikajcych ze spdzania zbyt
dugiego czasu na socu nie jest to rdo
witaminy D, na ktrym mona polega.
Dotyczy to szczeglnie kobiet o ciemnej
skrze. Chodzi o to, by zabezpieczy od-
powiedni ilo witaminy D. Wedug norm
amerykaskich szklanka mleka powinna
zawiera 400 mg witaminy D. J eli nie pi-
jesz krowiego mleka, upewnij si, czy wita-
mina D znajduje si w mleku sojowym lub
preparacie uzupeniajcym dla kobiet w ci-
y. Uwaaj jednak i nie stosuj witaminy D
w dawce wikszej ni zalecana dla kobiety
w ciy, bo przedawkowanie moe by
szkodliwe.
D I E T Y U BO G I E W W G L O W O D A N Y
Aby schudn, jestem na diecie ubogiej
w wglowodany, a bogatej w biako. Czy
mog j kontynuowa podczas ciy?
J
edyna odpowiednia dieta na czas ciy
to taka, ktra jest dobrze zbilansowana -
dlatego te dieta ciowa obfituje w biako
i wglowodany. Diety ograniczajce przyj-
mowanie wglowodanw (cznie z owoca-
mi, warzywami i ziarnami) redukuj ilo
substancji odywczych niezbdnych dla
rozwijajcego si podu (i jego coraz grub-
szej mamy), dlatego te s cakowicie nie-
rozsdne. W rzeczywistoci diety takie pro-
wadz do urodzenia dziecka z nisk mas
urodzeniow. I jeszcze jedna wana spra-
wa: matki oczekujce narodzin dziecka nie
powinny by na diecie odchudzajcej. B-
dzie na to mnstwo czasu, gdy dziecko
przyjdzie na wiat - jeli, miejmy nadziej,
dieta, na ktr si wwczas zdecydujesz,
bdzie take dobrze wywaona. A z tym
wie si kolejne wane zagadnienie: rekla-
ma moe sprawi, i dieta stanie si modna,
ale nie stanie si zdrowsza.
M I E T N I K O W E J E D Z E N I E "
Jestem uzaleniona od mietnikowej die-
ty"-pczkw, chipsw, hamburgerw i fry-
tek. Wiem
y
e powinnam si zdrowiej ody-
wia, ale nie jestem przekonana, czy uda
mi si zmieni zwyczaje.
T
rudno o lepsz do tego okazj. Zanim
zasza w ci, nieodpowiednia dieta
moga zaszkodzi tylko tobie, a teraz moe
zaszkodzi te twemu dziecku. J eli utrzy-
masz dawn diet - pczki, hamburgery -
skaesz swoje dziecko na niewaciwe
odywianie podczas najwaniejszych dla
niego dziewiciu miesicy. J edzc bezwar-
tociowe pokarmy, sprawisz, e twoje
dziecko nie uronie. Na szczcie mona ze-
rwa z naogami - nawet ze mietnikowym
jedzeniem. Oto kilka bezbolesnych sposo-
bw na odejcie od tego nawyku, ktre s
warte zachodu:
Z mie miejsce spoywania posikw. J e-
li zwykle jada na niadanie sodk buk
przy biurku w pracy, zacznij je lepsze
niadania w domu. J eli zazwyczaj jadasz
lunch w pobliskim barze z hamburgerami,
a wiesz, e nie potrafisz si oprze wielkie-
mu hamburgerowi z frytkami, kup zdrow
kanapk w pobliskim sklepie - albo pjd
do restauracji, w ktrej nie serwuje si ham-
burgerw.
P rz esta sdz i , e jedz enie to wrz ucanie
cz ego si da. Zamiast siga po to, co jest
atwiejsze lub najbardziej pod rk, trzeba
raczej wybra to, co jest najlepsze dla dziec-
ka. Zaplanuj posiki. J edz je regularnie i du-
go, eby mie pewno, e dostarczasz or-
ganizmowi codzienn dwunastk".
N ie ulegaj pokusom. Nie trzymaj w domu
cukierkw, chrupek, sodkich ciastek robio-
nych z rafinowanej mki i sodzonych napo-
jw (inni czonkowie rodziny przetrwaj
bez nich i faktycznie bd mie z tego ko-
DRU G I MIES IC 145
rzy). Gdy w pracy wszyscy robi sobie
przerw na kaw i sodycze, nie odpowia-
daj na ten sygna. W domu i w pracy miej
przygotowane zdrowe przekski - wiee
owoce, orzechy, wypieki z penymi ziarna-
mi, paluszki i krakersy, soki, jajka ugoto-
wane na twardo i ser (ostatnie dwa dobrze
przechowywa w lodwce w miejscu pracy
lub w specjalnej torbie na lunch, do ktrej
mona woy ld.).
Z amieniaj na inne. Nie potrafisz wyobra-
zi sobie lunchu bez hamburgera? Niech
bdzie to zatem hamburger wegetariaski
lub z misa indyczego, a jest on coraz bar-
dziej popularny w rnych restauracjach
i na wynos - maj one mniej tuszczu i ka-
lorii. (Dodaj ser, saat, pomidora, ogrki
konserwowe czy inne twoje ulubione ham-
burgerowe dodatki, a zapomnisz o braku
woowiny.) Brakuje ci pczka do porannej
kawy? Zamiast niego wybierz penoziarni-
st babeczk. Nagle, w rodku nocy, bierze
ci ch na chipsy? Wybierz te pieczone,
0 niskiej zawartoci tuszczu, zanurzone
w sosie salsa, dziki czemu bd miay in-
tensywniejszy smak oraz spor dawk wi-
taminy C.
N ie usprawiedliwiaj z ych nawykw y-
wieniowych brakiem cz asu. Prawda jest
taka, e przygotowanie do pracy kanapki
z pieczonym misem z indyka, serem, saa-
t i pomidorem albo spakowanie owocw
1 jogurtw nie zajmuje wicej czasu ni sta-
nie w kolejce po hamburgera.
J eli perspektywa przygotowania po-
rzdnego obiadu kadego wieczoru wydaje
si przytaczajca, gotuj naraz dwa lub trzy
obiady. Zdaj si na prostot: fantazyjne po-
siki zasadniczo nie tylko s pracochonne,
ale rwnie zawieraj duo tuszczu i kalo-
rii, a mao substancji odywczych. W celu
przyrzdzenia szybkiego posiku: usma fi-
let rybny, po czym podaj go z ulubionym
kupnym sosem salsa, maym posiekanym
awokado oraz sokiem wycinitym ze wie-
ej limonki. Albo gotowan, pozbawion
skry pier kurczaka polej sosem pomido-
rowym i posyp niskotuszczowym serem
mozzarella, a nastpnie w to wszystko do
piekarnika. Lub te nafaszeruj nalenik ja-
jecznic, startym niskotuszczowym serem
cheddar i warzywami ugotowanymi na pa-
rze. Kiedy nie masz czasu zaczyna wszyst-
kiego od pocztku (czy kiedykolwiek go
masz?), nie wahaj si i skorzystaj z fasolki
konserwowej, gotowych zup o niskiej zawar-
toci sodu, mroonych lub paczkowanych,
gotowych i zdrowych posikw
1
(szeroki ich
wybr znajdziesz w sklepie ze zdrow yw-
noci, a take w dobrych supermarketach),
warzyw mroonych lub wieych, wstpnie
umytych i pokrojonych, czy wreszcie goto-
wych saatek przygotowywanych przez pra-
cownikw sklepw.
N ie usprawiedliwiaj swego stylu ody-
wiania niskim budetem. Szklanka soku
pomaraczowego lub mleka jest tasza ni
puszka coca-coli. Usmaony na ronie w do-
mu kurczak z pieczonymi ziemniakami jest
taszy od sandwicza z kurczakiem i frytek
kupionych w barze typu fast food.
R z u z dnia na dz ie. Gdy zauwaysz, e
od jednego si zaczyna, nie oszukuj si
wmawianiem, i tylko raz zjesz pczka
z coca-col. Zamiast tego powiedz sobie:
koniec z byle jakim jedzeniem, przynaj-
mniej do porodu. By moe po porodzie ze
zdumieniem zauwaysz, jak trudno jest ze-
rwa z tymi nowymi nawykami jedzenio-
wymi: niemal tak samo jak z poprzednimi,
zymi. Zatem dawanie dobrego przykadu
dzieciom co do sposobu odywiania si b-
dzie znacznie atwiejsze.
P rz estrz egaj diety ciowej. Zrb wszyst-
ko, by staa si czci twojego ycia.
1
Sprawd na etykietce, czy nie ma w nich
niezdrowych dodatkw, czy zawarto biaka
jest odpowiednia oraz czy nie zawieraj za duo
sodu.
O cena dodatkw spoywczych
Dodatki spoywcze wystpujce w naszym
jedzeniu musiay zosta zatwierdzone przez
odpowiednie wadze, jednak liczni rzecznicy
praw konsumenta kwestionuj proces ich do-
puszczania czy samo bezpieczestwo spoy-
wania tych dodatkw. Amerykaskie Centrum
Naukowe dla Dobra Publicznego (CSPI), kt-
re uwanie przyglda si tym sprawom, dzieli
ponisze, powszechnie stosowane (cho nieko-
niecznie wymieniane) dodatki w nastpujcy
sposb:
UWAANE ZA BEZPI ECZNE (z wyjt-
kiem pojedynczych przypadkw osb na
nie uczulonych). Swobodnie uywaj pro-
duktw zawierajcych: alginat, tokoferol
(witamina E), kwas askorbinowy (witamina
C), beta-karoten, propionian wapnia, steary-
oilomleczan wapnia, karagen, kazeina, kwas
cytrynowy, kwas etylenodiaminotetraoctowy-
(EDTA), kwas izoaskorbinowy, glukonian e-
lazawy, kwas fumarowy, elatyna, glicerol,
gumy: arabska, furcelleran, ghatti, guar, ka-
raya, mczka chleba witojaskiego i ksan-
tanowa; kwas mlekowy, lecytyna, mono-
i dwuglicerydy, sole fosforanw, kwas fosfo-
rowy, estry steroli rolinnych, monosteary-
nian polioksyetylenosorbitolu, tristearynian
polioksyetylenosorbitolu, monooleinian po-
lioksyetylenosorbitolu, sorbinian potasu, algi-
nian propylenowo-glikolowy, askorbinian so-
du, benzoesan sodu, karboksymetyloceluloza,
kazeinian sodu, cytrynian sodu, propionian
sodu, stearyoilomleczan sodu, kwas sorbowy,
monostearynian sorbitanu, skrobia, skrobia
modyfikowana, Sucralose, monoazotan tia-
miny, wanilina, etyl waniliny, olej rolinny,
estry sterolu.
NI ETOKSY CZNE, ale w duych dawkach
mog by szkodliwe lub przyczynia si do
zego odywienia. Ograniczaj przyjmowa-
nie: kofeiny, sodu kukurydzianego, dekstrozy
(cukru kukurydzianego, glukozy), wysokocu-
krowego syropu kukurydzianego, uwodornio-
nego hydrolizatu skrobi, uwodornionego oleju
rolinnego, cukru inwertowanego, maltitolu,
mannitolu, salatrimu, soli, sorbitolu, cukru.
LEPI EJ UWAA, ponisze dodatki mo-
g stanowi zagroenie i powinny zosta
dokadniej przebadane. Staraj si unika:
sztucznych barwnikw, Citrus Red nr 2 i Red
nr 40, aspartamu (znajduje si w sodzikach
NutraSweet i Equal), bromowanych olejw ro-
linnych, butylohydroksyanizolu, butylohydro-
ksytoluenu, parabenu heptylowego, chininy.
LEPI EJ UWAA - w przypadku osb
z alergiami, nadwraliwoci czy o innych ne-
gatywnych reakcjach. J eli naleysz do nich,
unikaj: sztucznych barwnikw, Yellow nr 5,
sztucznych i naturalnych substancji smakowych,
aspartamu (znajduje si w sodzikach Nutra-
Sweet i Equal), beta-karotenu, kofeiny, karminy,
koszenili, kazeiny, ywicy tragakantowej, hy-
drolizowanego biaka rolinnego, laktozy, glu-
taminianu sodu, chininy, wodorosiarczanu sodu,
siarczynw, bezwodnika kwasu siarkawego.
NI EBEZPI ECZNE w ilociach zwykle kon-
sumowanych lub niewystarczajco przeba-
dane. Unikaj: acesulfamu potasu, sztucznych
barwnikw (Blue nr 1, Blue nr 2, Green nr 3,
Red nr 3, Yellow nr 6), cyklaminianu, Olestry,
bromianu potasu, galusanu propylu, sachary-
ny, azotanu i azotynu sodu.
F A S T F O O D
Wychodz z przyjacimi na szybkie jdze-
nie rednio raz w miesicu. Czy powinnam
Z tego zrezygnowa dla dobra mojej ciy?
W
cigu minionych kilku lat wikszo
gwnych sieci restauracji typu fast
food przynajmniej postarao si o to, by za-
proponowa co konsumentom dbajcym
o zdrowe odywianie. Niestety, wiele z tych
nowoci zostao ju usunitych z menu, po-
niewa nie byo na nie popytu. (Czy kogo
to zaskakuje, e osoby odwiedzajce restau-
racje typu fast food nie dbaj o zdrowe
odywianie?) J eli jednak bdziesz uwanie
dokonywa wyboru, nadal moesz wycho-
dzi z tego typu miejsc bez powanego
uszczerbku dla zdrowia, pod warunkiem
jednak, e nie bdziesz wchodzi tam zbyt
DRU G I MIES IC 147
czsto. Przeczytaj informacj o wartoci
odywczej, ktr mona dosta wysykowo
lub, na yczenie, na miejscu, gdy pomoe
ci ona w dokonaniu wyboru. Wicej na ten
temat znajdziesz na stronie 228.
S U BS T A N C J E C H E M I C Z N E
W P O Y W I E N I U
Czy wrd substancji chemicznych stoso-
wanych do konserwacji ywnoci (siarko-
we zwizki konserwujce w warzywach,
zwizki rtci w rybach, antybiotyki w mi-
sie i kiebasach) jest co, co mona je
w czasie ciy?
S
prawozdania dotyczce stosowania rod-
kw konserwujcych do ywnoci stra-
sz apetyty - zwaszcza kobiet ciarnych,
ktre obawiaj si nie tylko o swoje zdro-
wie, ale i o zdrowie swojego nie narodzo-
nego dziecka. Za spraw rodkw przekazu
okrelenie chemiczny" staje si synoni-
mem niebezpieczny", a naturalny" - bez-
pieczny". Ale adne uoglnienie nie jest
prawdziwe.
Wszystko, co jemy, zawiera zwizki che-
miczne. Niektre z nich s szkodliwe, inne
nie, a jeszcze inne nawet korzystne. Natu-
ralny" rodek czsto bywa lepszy ni
sztuczny, chocia moe te by szkodliwy.
Naturalne" grzyby bywaj trujce, jajka,
maso i tuszcze zwierzce s przyczyn
wielu chorb serca, a naturalny" cukier
i mid s czone z cukrzyc. Ale nie mo-
na ci nakaza, by cakowicie zrezygnowa-
a zjedzenia tych pokarmw, moemy tyl-
ko powiedzie o ich szkodliwym niekiedy
wpywie na zdrowie twojego dziecka.
Niezalenie od tego, co syszaa, nie
udowodniono ponad wszelk wtpliwo,
by jakiekolwiek stosowane obecnie produk-
ty czy dodatki staway si przyczyn uszko-
dzenia podu. Wikszo amerykaskich
kobiet w ciy, ktre nie przestrzegaj za-
sad bezpiecznego odywiania, rodzi zdro-
we dzieci. Niebezpieczestwo wynikajce
ze stosowania zwizkw chemicznych jest
coraz bardziej odlege.
J eli chcesz rwnie wyeliminowa to
odlege ryzyko, przeled ponisze punkty,
ktre pomog ci w decyzji, co kupowa,
a co nie.
Stosuj diet ciow jako podstaw do se-
lekcji pokarmw; to spowoduje, e unik-
niesz ywnoci przetworzonej i wielu in-
nych potencjalnych zagroe. Dieta ta
skoni ci do zaopatrzenia si w zielone
i te warzywa, ktre zawieraj ochron-
ny beta-karoten, oraz w inne owoce i wa-
rzywa zawierajce due iloci fitochemi-
kaliw, niwelujcych szkodliwy wpyw
toksyn zawartych w naszym poywieniu.
Oszczdnie uywaj wikszoci substytu-
tw cukru. Uzasadnienie znajdziesz na
stronie 66.
Gdy to moliwe, gotuj ze wieych skad-
nikw lub korzystaj z mroonek i orga-
nicznej, gotowej ywnoci paczkowanej.
Unikniesz wtedy wielu budzcych wt-
pliwoci dodatkw spoywczych, ktre
zazwyczaj wystpuj w daniach gotowych.
Twoje potrawy bd miay wiksz war-
to odywcz.
Wybieraj ryby uwaane za zdrowe, pa-
mitajc o zasadzie, e kobiety ciarne
(a take matki karmice oraz mae dzieci)
powinny bardziej zwraca uwag na je-
dzenie ni reszta spoeczestwa. Wedle
wskazwek Agencji Ochrony rodowi-
ska
1
, powinna unika jedzenia misa re-
kina, miecznika, makreli krlewskiej oraz
ryby o nazwie tilefish (L ophoatilus cha-
maelonticeps). Te due ryby zawieraj
silne stenie metylu rtci, substancji che-
micznej szkodliwej dla rozwijajcego si
1
W Polsce informacji tych udzielaj Oddzia-
y Epidemiologii przy stacjach Sanitarno-Epide-
miologicznych (przyp. tum.).
systemu nerwowego podu. (Dotyczy to
czstego spoywania tych ryb, nie martw
si wic, jeli okazyjnie zjada ktr
z nich). Powinna take ograniczy spo-
ycie ryb sodkowodnych zowionych
przez czonkw rodziny i przyjaci, do
okoo 20 dag (po przyrzdzeniu) tygo-
dniowo; ryby sprzedawane w sklepach
zwykle maj mniejsz zawarto substan-
cji zanieczyszczajcych w misie, tych
zatem moesz bez obaw je wicej.
Wystrzegaj si rwnie spoywania ja-
kichkolwiek ryb zowionych w wodach
zanieczyszczonych (na przykad cieka-
mi czy wyciekami z fabryk) lub tropikal-
nych, takich jak ostrobok, serila, kory-
fena (gdy niekiedy zawieraj toksyny).
Na szczcie zostaje jeszcze wiele gatun-
kw ryb, ktrymi moesz raczy si bez-
piecznie i czsto (wedug zalece rzdo-
wych mona bez ryzyka je ok. 40 dag
przyrzdzonej ryby tygodniowo). Wybie-
raj spord nastpujcych gatunkw: o-
so, bas morski, sola, fldra, upacz, hali-
but, oko oceaniczny, rdzawiec, dorsz,
tuczyk (uwaa si, e bezpieczniejszy
jest z puszki ni wiey) i pstrg z hodow-
li oraz licznych mniejszych ryb oceanicz-
nych, ryb hodowlanych, w puszce czy
wreszcie najrniejszych potraw z owo-
cw morza. Pamitaj, e wszystkie ryby
i owoce morza powinny by dobrze ugo-
towane lub usmaone/upieczone.
Unikaj pokarmw zawierajcych azotany
i azotyny (w tym rwnie azotanu sodu):
frankfurterek, salami, misa konserwo-
wego, wdzonych ryb i misa. Poszukaj
wyrobw, ktre nie zawieraj powy-
szych konserwantw. (Miej jednak na
uwadze, i wszelkie gotowe do spoycia
misa powinny zosta podgrzane, patrz
s.151).
J eli moesz wybra pomidzy produk-
tami sztucznie barwionymi, aromatyzo-
wanymi lub inaczej sztucznie wzbogaco-
nymi a produktami naturalnymi, to oczy-
wicie wybierz te drugie. Niektre ze
sztucznych barwnikw budz wtpliwo-
ci (patrz ramka ze strony 146) i uywa
si ich do poprawienia ywnoci, ktra
sama w sobie nie jest wartociowa.
Gotuj, nie uywajc sztucznych aroma-
tw np. glutaminianu sodu itp. Zamawia-
jc danie w chiskiej restauracji, popro,
by do twojego nie dodano glutaminianu
sodu
1
.
Do gotowania wybieraj chude miso bez
tuszczu i skry, poniewa spoywane
przez zwierzta substancje chemiczne
najczciej odkadaj si wanie w tusz-
czu. W przypadku drobiu mniej chemii
dostanie si do twojego organizmu, jeli
usuniesz i tuszcz, i skr. Z tego samego
powodu nie jedz zbyt czsto podrobw
(takich jak wtroba czy nerki). J eli mo-
esz (i sta ci na to), kupuj miso dro-
biowe z ferm prowadzcych chw orga-
niczny, bez uycia hormonw i antybio-
tykw. Miso kur trzymanych w wikszej
swobodzie raczej nie bdzie skaone tymi
substancjami, a take np. salmonell, po-
niewa ptactwo nie jest trzymane w cia-
snych pomieszczeniach, w ktrych czsto
rozwijaj si choroby.
Dla ostronoci myj dokadnie owoce
i warzywa przed ich spoyciem, dokad-
nie spukuj pod biec wod
2
. Praktycz-
1
Co prawda uwaa si, e glutaminian sodu
nie jest szkodliwy dla kobiet w ciy, jednak
u pewnych ludzi wywouje on negatywne reak-
cje, takie jak ble gowy i problemy odkowe.
2
Gdyby chciaa uy pynu do mycia naczy,
pamitaj, e podaje si w wtpliwo bezpiecze-
stwo takiego postpowania. Cz ekspertw
uwaa ten zabieg za nieszkodliwy, jednak inni
wskazuj na moliwo przedostania si detergen-
tw do produktw, z czym wi si kolejne pro-
blemy. Bezpieczniejsza bywa ywno oczysz-
czona fabrycznie, ale takowa nie zostaa dotd
wystarczajco przebadana. Gdy uywasz pynu
do mycia lub ywnoci wczeniej oczyszczonej,
koniecznie obficie opucz j wod.
DRU G I MIES IC 149
niej jest obra warzywa i owoce ze skr-
ki, gdy w ten sposb zwizki chemiczne
zostan usunite szczeglnie w przypad-
ku woskowanych warzyw (takich jak
ogrki, niekiedy pomidory, jabka, papry-
ka czy bakaany). Obieraj skrk, gdy po
wymyciu nadal sprawia wraenie, e jest
czym pokryta.
Strze si produktw wygldajcych jak
malowane". To zabalsamowanie i t nie-
skazitelno owocw i warzyw uzyskano
dziki pestycydom. Albo te zostay po-
kryte konserwantami, by zachoway swj
pikny wygld nawet po dugiej drodze
do sklepu. Produkty, ktre nie s tak ad-
ne, mog by zdrowsze.
Kupuj produkty atestowane jako orga-
niczne, gdy jest to moliwe, poniewa
w wikszoci s one wolne od zwizkw
chemicznych. Cho mog one zawiera
pozostaoci pochodzce z zanieczysz-
cze gleby, powinny by mniej szkodli-
we od ywnoci uzyskanej w sposb kon-
wencjonalny. J eli ywno organiczna
jest dostpna w twojej okolicy i sta ci
na to, by j kupowa, wybieraj wanie j.
W przypadku gdyby nie bya ona dostp-
na, popro o jej sprowadzenie kierownika
twego ulubionego sklepu. Warto si po-
stara, poniewa na pewno zostaniesz
wysuchana - szczeglnie jeli jeste sta-
ym klientem. Im wikszy bdzie popyt
na tak ywno, tym nisze bd jej ceny.
Faworyzuj rodzime produkty. Importo-
wane produkty (jak i ywno z nich pro-
dukowana) mog zawiera wicej pesty-
cydw. Stosowanie pestycydw w innych
krajach - w porwnaniu z USA - jest bar-
dziej swobodne. (Importowane banany
nie s zanieczyszczone, gdy rzd nadzo-
ruje rda ich pochodzenia.)
Urozmaicaj swoj diet. Rnorodno
zapewnia prawidowe odywianie i po-
zwala unikn nadmiernego naraania si
na potencjalnie toksyczne substancje. Wy-
bieraj spord takich elementw poy-
wienia, jak: brokuy, kapusta i marchew;
melon, brzoskwinia i truskawki; oso,
halibut i sola; patki owsiane, pszenne
i kukurydziane.
Nie bd fanatyczk. Chocia unikasz ry-
zyka w odywianiu, co jest godne pole-
cenia, fundujesz sobie stres.
BE Z P I E C Z N E S U S H I
S ushi to moje ulubione danie, ale sysza-
am, e nie powinnam go je podczas ci-
yCzy to prawda?
P
rzykro to powiedzie, lecz niestety sushi
i sashimi musz na okres ciy podzie-
li los sake (japoskiej wdki, czsto ser-
wowanej do tych potraw) - s niedopusz-
czalne. To samo dotyczy surowych ostryg
i may, obsmaanego" tuczyka i ososia,
rybnych tatarw i carpaccio oraz wszelkich
innych surowych i niedogotowanych ryb
czy skorupiakw morskich. Ale nie ozna-
cza to koniecznoci unikania ulubionych
restauracji orientalnych, poniewa oferuj
one znacznie wicej da - nawet bary z su-
shi. Klopsiki z dokadnie ugotowanej ryby
z owocami morza i/lub warzywami s
wrcz bardzo zdrowe - tylko pamitaj
o tym, by sos sojowy mia nisk zawarto
sodu. (Nie martw si jednak, jeli wczeniej
zjada surow ryb.)
N A O S T R O
U wielbiam pikantne potrawy - im bardziej
ostre, tym lepsze. Czy mog tak si ody-
wia podczas ciy?
C
iarne wielbicielki ostrych da mog
nadal wyprbowywa wytrzymao
swych kubkw smakowych za spraw Chi-
li, sosw salsa czy wysmaonych potraw -
Bezpieczne jedzenie
Wikszym zagroeniem ni zwizki chemicz-
ne s w poywieniu mikroorganizmy - bakterie
i pasoyty - ktre mog je zanieczyszcza. Te
obuziaki" mog powodowa rozstrj odka
i inne powane choroby. Aby mie pewno, e
najgorsz rzecz, jaka moe ci spotka z powodu
jedzenia, jest nadkwano, kupuj je, przygotowuj
i jedz, zachowujc ponisze zasady ostronoci:
J eli masz jakie wtpliwoci - wyrzu.
Niech ta zasada bdzie dla ciebie regu. Od-
nosi si ona do kadej ywnoci, co do ktrej
masz choby podejrzenie, e moe by ze-
psuta. Czytaj daty przydatnoci do spoycia
podane na opakowaniach i przestrzegaj ich.
Kiedy robisz zakupy, unikaj ryb, misa oraz ja-
jek, ktre nie s naleycie chodzone bd trzy-
mane w lodzie. Nie bierz soikw, z ktrych
co cieknie lub ktre przy otwieraniu nie wy-
daj charakterystycznego dwiku. Unikaj za-
rdzewiaych czy wybrzuszonych - lub w jaki-
kolwiek inny sposb znieksztaconych - puszek.
Myj rce przed wziciem w nie ywnoci oraz
po dotkniciu surowego misa, ryb czy jajek.
Gdy masz na doniach rany lub stany zapalne,
w gumowe albo plastikowe rkawice do
przygotowywania potraw. Pamitaj, by my te
rkawice tak samo czsto jak wasne rce.
na tyle, na ile s w stanie znie praktycz-
nie nieuniknion zgag i niestrawno. Pi-
kantne potrawy nie stanowi adnego za-
groenia dla ciy i podu, a warto te wie-
dzie, e papryka wszelkich odmian (tak-
e tych ostrych) zawiera duo witaminy C,
tote potrawy z ni s bardzo wartocio-
we odywczo. Ciesz si wic ich smakiem
i nie zapominaj o czym przeciwko nad-
kwanoci.
Z E P S U T A Z Y W N O S C
Zjadam dzisiaj rano jogurt, nie zdajc so-
bie sprawy z tego, ii data jego przydatnoci
do spoycia mina tydzie temu. Nie mia
zmienionego smaku, lecz teraz zastana-
Utrzymuj w czystoci kuchenne blaty i zlew.
Do przygotowywania potraw uywaj raczej
powierzchni gadkich (takich jak szko, stal
nierdzewna i formika) ni porowatych (drew-
no i plastik z naciciami, w ktrych moe gro-
madzi si brud). Czsto pierz myjki i stosuj
tylko czyste gbki (czsto je te zmieniaj) -
mog si w nich znajdowa bakterie.
Dania na gorco podawaj jako gorce, dania na
zimno - zimne. Resztki natychmiast w do
lodwki i dokadnie podgrzej przed ponownym
uyciem. (Produkty atwo si psujce, ktre le-
ay duej ni dwie godziny, lepiej wyrzuci.)
Nie jedz mroonek, jeli si rozmroziy i zosta-
y ponownie zamroone.
Daj czas mroonkom, by rozmroziy si w lo-
dwce. (Mierz temperatur w lodwce termo-
metrem, sprawdzajc, czy wynosi 5C lub
mniej. Najlepiej byoby, by temperatura w za-
mraarce wynosia minus 18C, jednak wiele
nie spenia tego wymogu - nie martw si, jeli
twoja te nie.) Kiedy si spieszysz, uywaj do
rozmraania kuchenki mikrofalowej albo
w ywno w szczelnym plastikowym po-
jemniku do ciepej wody i zmieniaj j co 30
minut. Nigdy nie rozmraaj w temperaturze
pokojowej.
wiam si
y
czy nie wyrzdziam jakiej
krzywdy swemu dziecku.
N
ie ma co paka nad zepsutym mle-
kiem... czy jogurtem. Cho jedzenie
przeterminowanych produktw mlecznych
nie jest szczeglnie dobrym pomysem,
rzadko jednak bywa niebezpieczne. Skoro
nie wystpiy u ciebie adne objawy choro-
bowe po zjedzeniu przeterminowanej prze-
kski (objawy zatrucia pokarmowego zwy-
kle pojawiaj si w cigu omiu godzin),
najwyraniej nic zego si nie stao. Poza
tym niewielkie jest prawdopodobiestwo
zatrucia si jogurtem, ktry przez cay czas
znajdowa si w lodwce. Ale w przyszo-
ci uwaniej przygldaj si datom przydat-
noci do spoycia, nim kupisz czy zjesz to-
war z grupy atwo psujcych si. Nigdy te
Marynuj miso, ryby czy drb w lodwce,
a nie na kuchennym blacie. Po uyciu wylej
marynat, poniewa zawiera potencjalnie
szkodliwe bakterie. J eli lubisz uywa ma-
rynaty jako dipu lub sosu - odlej troch, nim
woysz do niej miso.
Podczas ciy nigdy nie jedz surowego, nie-
dogotowanego i niedopieczonego misa, dro-
biu, ryb ani skorupiakw. Zawsze dokadnie
gotuj miso i ryby (do temperatury 71C)
i drb (do 82C). Generalna zasada jest taka,
e specjalny termometr powinno si wbija
w najgrubsz cz misa, z daleka od koci,
tuszczu czy chrzstek. W przypadku drobiu
najlepiej umieci termometr w ciemnym
misie.
Nie jedz nie citych jajek; dotyczy to take
sadzonych - powinny by podsmaone
z obu stron. Gdy wyrabiasz ciasto, ktre za-
wiera surowe jajka, oprzyj si pokusie obli-
zania yeczki (czy palcw!). J edynym wy-
jtkiem od tej reguy s jaja pasteryzowane,
poniewa proces pasteryzacji skutecznie eli-
minuje ryzyko zakaenia salmonell.
Dokadnie pucz surowe warzywa (zwaszcza
jeli nie bd one gotowane).
Unikaj lucerny i kiekw, gdy czsto prze-
nosz one bakterie.
Trzymaj si tylko pasteryzowanych produk-
tw mlecznych i sprawd, czy byy przecho-
wywane w lodwce. Mikkie sery, takie jak
feta, brie, sery pleniowe oraz serki meksy-
kaskie", sporzdzone z niepasteryzowanego
mleka (czsto zwanego surowym"), mog
by skaone bakteri Listeria monocytogenes
(patrz s. 459), tote s szczeglnie niewska-
zane dla kobiet w ciy.
Bakteri Listeria monocytogenes skaone
mog by take hot dogi oraz wdliny poda-
wane na zimno, takie jak salami, wdzona
kiebasa, woowina peklowana oraz paszte-
towa.
Take soki powinny by pasteryzowane. Uni-
kaj sokw oraz cydru niepasteryzowanego,
niezalenie od tego, czy pochodz ze sklepu
ze zdrow ywnoci czy z przydronego
sklepiku. J eli nie masz pewnoci co do da-
nego napoju, lepiej go nie pij.
Gdy wybierasz si na posiek do restauracji,
unikaj da, ktre sprawiaj wraenie, e pod-
czas ich przygotowywania nie przestrzegano
podstawowych zasad higieny. Niektre znaki
s bardzo oczywiste: ywno atwo psujca
si przetrzymywana jest w temperaturze po-
kojowej, pracownicy kuchni i kelnerzy prze-
nosz jedzenie w rkach, azienki nie s po-
sprztane - i tak dalej.
DRU G I MI E S I C 151
nie spoywaj niczego, co jest pokryte ple-
ni. Wicej na temat bezpiecznego jedzenia
znajdziesz w ramce Bezpieczne jedzenie.
Zatruam si czym, co zjadam poprzed-
niego wieczoru, i wymiotowaam. Czy to
mogo zaszkodzi mojemu dziecku?
Z
atrucie pokarmowe jest bardziej szkod-
liwe dla ciebie ni dla twojego dziecka.
Gwne zagroenie - dla ciebie i dziecka -
jest takie, e odwodnisz si z powodu wy-
miotw oraz biegunki. Zatem koniecznie
duo pij (w tej chwili jest to waniejsze od
jedzenia konkretnych potraw), aby uzupe-
ni poziom pynu w organizmie. Gdyby
miaa dugotrwa biegunk i/lub krwawe
czy luzowate stolce, skontaktuj si te z le-
karzem. Wicej na ten temat znajdziesz na
stronie 457.
C Z Y T A J C E T Y K I E T Y
Mam ochot je dobrze, ale trudno jest oce-
ni, co zawieraj produkty, ktre kupiam.
E
tykietki s tak oznaczone, aby za duo
ci nie pomc i nie zdradzi. Patrz na nie
jednak podczas kupowania ywnoci, staraj
si odczyta drobny druk dotyczcy gw-
nie skadnikw i wartoci odywczej. Z tej
listy (ktra ma za zadanie ci pomc) do-
wiesz si, co przewaa w danym produkcie
(poczwszy od skadnika, ktry wystpuje
w najwikszej iloci, do ostatniego, ktrego
jest najmniej).
N ie oceniaj owocu po skrce
J eli chodzi o warto odywcz, to im
ciemniejsze s owoce i warzywa, tym wicej
w nich witamin i mineraw (zwaszcza wita-
miny A). Pamitaj jednak, e liczy si kolor
pod skrk, a nie na zewntrz. Tak wic ogr-
ki, ktre maj ciemn skrk i jasny misz,
blado wypadaj pod tym wzgldem, natomiast
doskonale prezentuj si kantalupy (jasne na
zewntrz, ciemne pod skrk). Wicej infor-
macji znajdziesz na stronie 90.
Uwane przeczytanie pozwoli ci stwier-
dzi, czy dominujcym skadnikiem dane-
go rodzaju patkw niadaniowych s zbo-
a rafinowane czy pene ziarna. Dowiesz si
z niej te, czy produkt zawiera duo cukru,
soli, tuszczu oraz dodatkw. Na przykad
jeli cukier znajduje si na jednej z czoo-
wych pozycji na licie lub jeli wystpuje
w licznych rnych postaciach (jako syrop
skrobiowy, mid lub cukier), to wiesz, e
jego zawarto jest dua. Sprawdzanie gra-
matury niczemu nie suy, chyba e wyjdzie
rozporzdzenie nakazujce oddzielenie cu-
kru dodanego" od cukru wystpujcego na-
turalnie - na przykad w owocach. Bo cho
liczba gramw cukru na obecnie drukowa-
nych etykietach moe by taka sama dla soku
pomaraczowego i napoju owocowego, nie
jest to ten sam cukier: jeden pochodzi z natu-
ralnego, wartociowego soku, a drugi jest
cukrem dodanym do napoju.
Na podstawie etykiety zapoznajemy si
z wartoci odywcz produktu, co jest
wane dla kobiety ciarnej, ktra moe po-
liczy zawarto biaka i kalorie i wedug
tego zdecydowa si na kupno. Lista zawie-
rajca skad procentowy urzdowo zaleca-
nych dawek dziennych jest mniej uytecz-
na, bo nie uwzgldniono na niej dawek
zalecanych dla kobiet w ciy. Nadal wyso-
kim popytem ciesz si produkty urozma-
icone, o wysokiej wartoci odywczej.
Tak jak naley zwraca uwag na may
druk, tak te naley ignorowa duy. Gdy pu-
do z angielskimi babeczkami miao gosi:
wyprodukowane z pszenicy, otrbw i mio-
du", to po przeczytaniu maego druku dowia-
dujemy si, e przewaajcym skadnikiem
jest mka biaa, a nie z penego przemiau, e
babeczki zawieraj bardzo mao cennych otr-
bw (jedna z ostatnich pozycji na licie) i e
znajduje si w nich duo zwykego cukru (wy-
soka pozycja na licie), a miodu - mao.
Trzeba te uwaa na oznaczenia wzbo-
gacony" i wzmocniony". Dodanie kilku
witamin do bezwartociowego jedzenia nie
uczyni go dobrym poywieniem. Lepiej ci
zrobi miseczka patkw owsianych, zawie-
rajcych duo witamin ni taka sama ilo
patkw z mki rafinowanej, z 12 gramami
cukru oraz witaminami i bezwartociowy-
mi mineraami.
T roska o wasne bez piecz estwo
D
om. Szosa. Podwrze za domem.
Najwiksze zagroenia pojawiajce
si przed kobiet s wynikiem wy-
padkw, a nie komplikacji w ciy. Wypad-
ki wygldaj czsto jak zdarzenia losowe,
przypadkowe. Czsto s rezultatem zanie-
dbania, nierozwagi - w czci jeste jej ofia-
r - atwo im jednak zapobiec przy odrobi-
nie ostronoci i rozsdku. Oto uwagi, kt-
re mog ci pomc zabezpieczy si przed
wypadkiem:
Przyznaj, e w czasie ciy nie jeste pe-
na gracji. J eli twj brzuch ronie, prze-
DRU G I MIES IC 153
suwa si twj rodek cikoci i atwiej
tracisz rwnowag. Z trudem te widzisz
swoje stopy. Te zmiany wanie powodu-
j, e atwo moesz ulec wypadkowi.
Zawsze zapinaj pas bezpieczestwa (w sa-
mochodzie i w samolocie). J eli zajmu-
jesz przednie siedzenie pasaera wyposa-
one w poduszk powietrzn, odsu fotel
maksymalnie do tyu. J eli prowadzisz
samochd z poduszk powietrzn w kie-
rownicy, odchyl kierownic jak najdalej
od brzucha i usid co najmniej 25 cm od
kierownicy. Usu wszystkie przedmioty
z deski rozdzielczej, gdy mog one ude-
rzy w ciebie jak pociski. J eli to moli-
we, zajmuj w samochodzie tylne siedzenie.
Nigdy nie wchod na niestabilne krzesa
i drabiny, a najlepiej nie wchod w ogle
na nic.
Nie chod na wysokich obcasach, w nie do-
pasowanych pantoflach, sandaach z rze-
mykw i wszystkich innych, ktre spada-
j i naraaj na wiksze ryzyko skrcenia
kostki. Nie chod po liskiej pododze
w skarpetach ani rajstopach.
Uwaaj w czasie wchodzenia do wanny
i wychodzenia; lepiej, by twoja wanna
czy brodzik w kabinie prysznicowej nie
miay liskiej powierzchni. Warto przy-
mocowa uchwyty do wanny, gdy dzi-
ki nim atwiej ci bdzie zachowa bezpie-
czestwo w kpieli, w miar jak tracisz
zwinno.
Przyjrzyj si niebezpieczestwom" czy-
hajcym na ciebie w domu i na podwr-
ku: dywanom bez antypolizgowego spo-
du, zwaszcza na schodach; zabawkom
i mieciom na klatce schodowej; sabemu
owietleniu schodw i holu; napitym
kablom przecignitym po pododze; wy-
pastowanej pododze; oblodzonym chod-
nikom.
Wczaj na noc ma lampk, ktra
owietli ci drog podczas nocnych wy-
praw do azienki i z powrotem. Sprawd,
czy na drodze do azienki nie le jakie
przedmioty.
Przeled przepisy bezpieczestwa do-
tyczce uprawianych przez ciebie dyscy-
plin sportowych, kieruj si wskazwka-
mi ze s. 187.
Nie przesadzaj z aktywnoci i koniecz-
nie pij tyle, ile potrzebujesz. Przyczyn
wypadku moe by take zmczenie.
7
T rzeci miesic
Przecitnie od 9 do 13 tygodnia
C
hocia to ostatni miesic pierwszego
trymestru, wczesne objawy ciy mo-
g by nadal silnie odczuwane. Pew-
nie zastanawiasz si nad przyczyn drcz-
cego ci zmczenia: czy jest to typowe osa-
bienie zwizane z pierwszym trymestrem,
czy te wynika ono z tego, e co noc budzisz
si po trzy razy, aby pj do toalety. Lecz
nie martw si - nadchodz lepsze dni! J eli
nudnoci czy wymioty nkay ci uporczy-
wie, wanie pojawia si wiateko na kocu
tunelu. Bdziesz miaa te wicej energii, to-
te atwiej poderwiesz si do dziaania -
a poniewa parcie na pcherz ulegnie osabie-
niu, rzadziej te bdziesz biega do azienki.
Najlepsz jednak wiadomoci jest to, e
podczas comiesicznego badania usyszysz
niesamowity dwik bicia serca twojego
dziecka - dziki czemu wszystkie przykre
objawy stan si mao istotne.
W
tym miesicu moesz oczekiwa,
e twj lekarz, w zalenoci od
swego stylu pracy i twoich po-
trzeb, przeprowadzi nastpujce badania
1
:
waga i cinienie krwi:
badanie moczu, zawarto cukru i biaka
w moczu;
czynno serca podu;
wielko macicy na podstawie zewntrz-
nego badania i porwnania jej wielkoci
do charakterystycznej dla danego wieku
ciowego;
wysoko dna macicy;
obrzki rk i stp, ylaki podudzi;
pytania i problemy, o ktrych chcesz po-
rozmawia - przygotuj wczeniej list.
J
ak zwykle pamitaj, e kada cia jest
inna, jak inna jest kada kobieta. Mo-
esz odczuwa ponisze objawy jedno-
1
Badania i testy opisane s w oddzielnym roz-
dziale Dodatek.
czenie lub nie. J edne s kontynuacj obja-
ww z poprzedniego miesica, inne s zu-
penie nowe. Niektre objawy mog wy-
stpowa u ciebie mniej wyrazicie, ponie-
wa ju zdya si do nich przyzwyczai.
TRZECI MI E S I C 155
W tym miesicu macica jest nieco wiksza
od grejpfruta i moesz zauway, ze stajesz
si szersza w pasie. Pod koniec miesica
macica bdzie wyczuwalna tuz nad koci
onow, w dolnej czci podbrzusza.
Twoje dziecko ma ju wygld podu -
w dodatku szybko si rozwija, pod koniec
miesica bdzie mia 6,5 -7,5 cm i way ok. 42
gramw. Jest on mniej wicej wielkoci jabka.
G owa, spoczywajca teraz na szyi, a nie pa-
sko na ramionach, nadal jest nieproporcjonal-
nie dua: stanowi jedn drug dugoci. Poja-
wia si te na niej zarys wzoru, w jakim rosn
bd wosy. Oczy zaczynaj si zbiegaa uszy
umiejscawia po bokach gowy, dziki czemu
pd coraz bardziej przypomina czowieka. Na
palcach rk i stp pojawiaj si mikkie pa-
znokcie, a rce staj si coraz sprawniejsze.
W jamie ustnej rozwiny si kubki smakowe
i odruch ssania. U ksztatowao si dwadziecia
zalkw tego, co w przyszoci stanie si z-
bami. Dziecko oddaje juz mocz, wydalajc go
do pynu owodniowego. Organy pciowe s juz
na tyle rozwinite, by mona byo okreli pe,
a za pomoc aparatu Dopplera usyszysz bicie
serca swego dziecka.
Mog te wystpi inne, rzadziej spotykane
objawy.
OBJAWY FIZYCZNE:
zmczenie i senno;
nieznaczne zwikszenie obfitoci upa-
ww;
nudnoci z wymiotami lub bez i/lub lino-
tok;
zaparcia;
niech do jedzenia i zachcianki;
zmiany w obrbie gruczow piersio-
wych: peno, ciko, twardo, ciem-
nienie obwdki (ciemniejsza otoczka bro-
dawki); gruczoy potowe na obwdce
staj si wystajce jak gsie guzki; pod
skr powiksza si siatka niebieskich
linii;
zwikszenie liczby widocznych yek na
brzuchu i nogach;
okresowe ble gowy;
na talii i biodrach ubranie staje si ciasne.
Brzuch moe si uwidoczni pod koniec
miesica;
wzrost apetytu.
nadpobudliwo podobna do przed-
miesiczkowej, cho prawdopodobnie
bardziej dokuczliwa (rozdranienie,
zmienne nastroje, nerwowo, paczli-
wo);
obawy, strach, rado, podniecenie;
nowy spokj wewntrzny.
Z A P A R C I A
Od kilku tygodni mam straszne zaparcia.
Czy to typowe?
B
ardzo typowe. Istnieje kilka przyczyn.
Po pierwsze, zwikszony poziom pew-
nych hormonw podczas ciy powoduje,
e miniwka jelit rozlunia si, co spo-
walnia proces wydalania. Po drugie, rosn-
cy pd uciska na jelita, hamujc ich nor-
maln aktywno. Ale nie traktuj zapar
jako dolegliwoci nieodzownie zwizanej
z ci. Zarwno one, jak i hemoroidy, cz-
sto bdce ich skutkiem, mona pokona za
pomoc podanych niej sposobw.
W alcz z a pomoc bonnika. Unikaj yw-
noci pozbawionej bonnika (biaego ryu,
biaego pieczywa), gdy czsto jest ona
przyczyn zapar, a jadaj wiee owoce
i warzywa (surowe lub lekko podgotowane
bez skrki); kasze, pieczywo i ciasta pe-
noziarniste; warzywa strczkowe (suszon
fasol i groch); suszone owoce (rodzynki,
liwki, morele, figi). Potrzebujesz okoo
25 do 35 gramw bonnika dziennie
1
. J eli
dotychczas jadaa mao wknika, wpro-
wadzaj go teraz stopniowo do swojej diety
(ubocznym efektem stosowania diety bo-
gatowknikowej s czste wzdcia po-
dobne do dolegliwoci ciowych). J edz
1
Na etykiecie informujcej o wartoci od-
ywczej podaje si ilo bonnika na porcj;
sprawdzaj w ten sposb, czy przyjmujesz dosta-
teczn ilo tego skadnika. Pamitaj jednak, e
wiele bonnika znajduje si te w ywnoci nie
oznaczonej takimi etykietkami.
sze maych posikw dziennie, a nie pr-
buj cisn wszystkiego w trzech przea-
dowanych posikach, bo to dla ciebie nie-
wskazane.
J eli nie pomagaj powysze dietetyczne
manipulacje w poczeniu z niej wymie-
nionymi metodami postpowania, dodaj do
swej diety silnie dziaajcy bonnik w po-
staci patkw pszennych czy psyllium
2
(po-
stpujc zgodnie z instrukcj na opakowa-
niu). Zacznij od maej dawki i stopniowo
zwikszaj j do kilku yek stoowych. Uni-
kaj jednak nadmiernej iloci tych produk-
tw o bardzo wysokiej zawartoci bonni-
ka - tak szybko przechodz przez ukad tra-
wienny, i mog zakci przyswajanie
wanych skadnikw odywczych. Nieza-
lenie od tego, jak le si czujesz, nie licz
na pomoc rodkw zioowych, oleju rycy-
nowego ani innych stymulujcych rodkw
przeciw zaparciom. Cho przynosz ulg,
maj bardzo nieprzyjemne skutki ubocz-
ne - a stosowane na dusz met s wrcz
szkodliwe. Nie bierz adnych lekw (sprze-
dawanych na recept i bez recepty, zioo-
wych) bez aprobaty lekarza.
P yny. Zaparcie nie mija od duej iloci py-
nw wprowadzonych do organizmu. J edy-
nie soki owocowe i warzywne skutecznie
rozmikczaj stolec i przesuwaj pokarm
w przewodzie pokarmowym. Niektrym lu-
dziom pomaga filianka gorcej wody z cy-
tryn. W powanych zaparciach pomagaj
suszone owoce.
2
Preparat zawierajcy rodzaj bonnika roz
puszczalnego (przyp. tum.).
TRZECI MIES IC 157
G dy pocz ujesz , e musisz si uda do toa-
lety - nie z wlekaj. Powstrzymywanie si
od wyprnienia moe osabi minie od-
powiedzialne za kontrol nad tym procesem
i doprowadzi do zapar. Przed problemem
uchroni ci wyczucie czasu - na przykad
nieco wczeniej ni zwykle zjedz bogate
w bonnik niadanie, by uda si do ubika-
cji jeszcze przed wyjciem do pracy.
S prawd, co z awieraj preparaty uz upe-
niajce i leki. Zaparcia niekiedy s skut-
kiem przyjmowania preparatw zawieraj-
cych wap i elazo, lekw przeciw nadkwa-
noci z wapniem i aluminium czy innymi le-
kami sprzedawanymi na recept lub bez. J e-
li podejrzewasz, e tak si dzieje w twoim
przypadku, porozmawiaj z lekarzem na temat
ewentualnej zmiany preparatu czy lekw.
Z acz nij kampani wicz e. Aktywne cia-
o aktywizuje jelita, zatem dodaj do swego
planu dnia energiczny pgodzinny spacer
oraz dowolne, sprawiajce ci przyjemno
oraz bezpieczne dla kobiet w ciy wiczenia
jf
(patrz wiczenia podczas ciy na s. 187).
J eli twoje wysiki s bezowocne, skonsul-
tuj si z lekarzem. Przepisze ci preparaty
przeciw zaparciu.
Wszystkie moje ciarne koleanki maj
problemy z zaparciem. Ja nie; faktycznie
oddaj stolec bardzo regularnie. Czy mj
ukad dobrze funkcjonuje?
K
obiety ciarne s wci pouczane przez
matki, przyjaciki, ksiki, lekarzy
i albo akceptuj zaparcia, uwaajc je za
normalne i nieuniknione, albo-jeli ich nie
maj - martwi si, e co jest nie tak.
Wszystko wskazuje na to, i twj organizm
funkcjonuje znakomicie. By moe dosko-
nae trawienie wynika ze stylu ycia - ktry
prowadzisz ju od dawna albo zacza to
robi, gdy tylko dowiedziaa si o swym
odmiennym stanie. Walka z zaparciami za
pomoc ywnoci bogatej w bonnik, py-
nw oraz regularnych wicze z powodze-
niem bilansuje naturalne w czasie ciy
zwolnienie funkcji organizmu. Wszystko
dziaa wic znakomicie. J eli do tej pory nie
odywiaa si w ten sposb, wydajno
twego ukadu trawiennego zapewne nieco
spadnie, zanim twj organizm zdy si
przystosowa. Ustan te tymczasowe
wzdcia, ktre czsto towarzysz zmianom
w diecie. Powinna jednak nadal dba o re-
gularne wyprnienia.
Nie mam w ogle zapar, a wrcz od kilku
tygodni mam lune stolce - prawie tak Jak-
by to bya biegunka. Czy to normalne, czy
tez powinnam si martwi?
N
ormalne w przypadku ciy jest zwy-
kle to, co jest normalne dla danej ko-
biety. Dla ciebie mog to by czste wypr-
nienia. Kady organizm inaczej reaguje na
hormony ciowe - twj moe reagowa
przyspieszeniem, a nie zwolnieniem procesu
wyprniania. Moliwe te, e zwikszona
aktywno jelit jest wynikiem zmian w die-
cie oraz wprowadzenia wicze fizycznych.
Sprbuj zmniejszy ilo produktw sty-
mulujcych prac jelit, takich jak na przy-
kad suszone owoce (zwaszcza liwki),
a doda objtociowe (np. banany), a stol-
ce stan si mniej lune. Koniecznie duo
pij, by nie doszo do utraty pynw.
J eli korzystasz z toalety bardzo czsto,
czciej ni trzy razy dziennie, albo jeeli
stolce s wodniste, krwiste czy luzowate,
skontaktuj si z lekarzem. Dugotrwae bie-
gunki podczas ciy wymagaj interwencji
medycznej.
W Z D C I A (G A Z Y )
Jestem bardzo wzdta i martwi si, ze to
dokuczliwe dla mnie cinienie moe rw-
nie uszkodzi moje dziecko.
P
rzytulny i bezpieczny kokon", czyli
macica, ochrania ze wszystkich stron
twoje dziecko, a pyn owodniowy nie prze-
puszcza adnych niebezpiecznych bodcw
jelitowych. Dziecko wrcz uspokaja si
dziki bulgotaniom i szmerom pochodz-
cym z twojego odka.
Ale dziecko nie bdzie szczliwe, jeli
wzdcia - nasilajce si zwaszcza pod ko-
niec dnia - spowoduj, e przestaniesz re-
gularnie i odpowiednio si odywia. Dzi-
ki poniszym rodkom moesz unikn tego
ryzyka (i zminimalizowa dyskomfort).
W yprniaj si regularnie. Zaparcie jest
typow przyczyn gazw i wzdcia.
N ie objadaj si . Obfite posiki zwikszaj
uczucie wzdymania. Przeciaj take prze-
wd pokarmowy i tak ju pracujcy wydaj-
niej podczas ciy. Zamiast trzech duych
posikw jadaj sze maych - albo trzy po-
siki i kilka maych przeksek.
N ie poykaj. Kiedy bdziesz je pospiesz-
nie lub w biegu, moesz si zachysn za-
rwno powietrzem, jak i jedzeniem. To za-
pane powietrze tworzy w jelicie bolesn
kiesze powietrzn".
P anuj nad sob. Zwaszcza podczas posi-
kw: napicie i niepokj s przyczyn za-
chyni powietrzem, co z kolei bywaprzy-
I nne przyczyny zmczenia, humorw i zapar
Czy ostatnio czujesz si zmczona, masz
zmienne humory i zaparcia? Witaj w klubie ci-
arnych! To oczywicie zmiana poziomu hor-
monw wywouje u wikszoci kobiet spodzie-
wajcych si dziecka te nieznone objawy. Ale
niedobr innego hormonu, o nazwie T4(tyrok-
syna), niekiedy do zudzenia przypomina po-
pularne dolegliwoci ciowe, oraz wiele in-
nych: w szczeglnoci przybieranie na wadze,
kopoty ze skr, ble i kurcze mini, zmniej-
szenie popdu pciowego, kopoty z pamici,
obrzki (szczeglnie stp i rk), a nawet ze-
sp urazowy nadgarstka. (Kolejny objaw, ja-
kim jest zwikszona wraliwo na zimno, nie
dziwi podczas ciy, gdy kobiety w ciy cz-
ciej maj podwyszon temperatur ciaa.)
Dlatego te lekarzom zdarza si przeoczy nie-
doczyno tarczycy (niedobr hormonw tar-
czycy wynikajcy z niedostatecznego wydzie-
lania ich przez gruczo tarczycy) u ciarnej
kobiety. Ale dolegliwo ta, ktra spotyka 1 na
50 kobiet, moe mie niekorzystny wpyw na
ci (siejc take spustoszenie w czasie poo-
gu - patrz s. 417), dlatego koniecznie trzeba j
jak najszybciej rozpozna i leczy.
Rzadziej podczas ciy wystpuje nadczyn-
no tarczycy (polegajca na tym, e nadmier-
nie aktywny gruczo produkuje za duo hor-
monw), jednak nie leczona staje si przyczy-
n komplikacji. Objawy nadczynnoci tarczycy
(czsto trudne do odrnienia od objaww ci-
owych), to midzy innymi zmczenie, bez-
senno, rozdranienie, podwyszona ciepota
ciaa i wraliwo na gorco, przyspieszona
akcja serca oraz utrata masy ciaa (bd trud-
noci z przybraniem na wadze).
J eli w przeszoci zdiagnozowano u ciebie
nieprawidowe funkcjonowanie tarczycy (nawet
jeli potem nastpia poprawa) lub jeli obecnie
bierzesz leki tarczycowe, koniecznie powiadom
o tym swojego lekarza. Poniewa organizm sa-
moistnie zwikszy wydzielanie hormonw tar-
czycy podczas ciy, aby w ten sposb pokry
zapotrzebowanie podu, prawdopodobnie b-
dziesz musiaa powrci do zaywania lekw
lub dobra inn dawk leku, ktry ju stosujesz.
J eeli nigdy nie rozpoznano u ciebie niepra-
widowego funkcjonowania tarczycy, ale do-
wiadczasz ktrego lub wszystkich wyej wy-
mienionych objaww jej niedoczynnoci czy
nadczynnoci (w szczeglnoci gdy w twojej
rodzinie zdarzay si przypadki chorb tarczy-
cy - gdy s one czsto dziedziczone), popro
lekarza, by zbada ci pod tym ktem. Zwyke
badanie krwi wskae, czy wystpuje u ciebie
problem z tarczyc czy te nie. Wynik badania
powinien okreli zarwno poziom hormonu
tarczycy (T4), jak i ilo TSH - hormonu sty-
mulujcego tarczyc. Zawyony poziom TSH
wskazuje na to, e organizm czyni wysiki, by
skoni gruczo do normalnego funkcjonowa-
nia. Zbyt niski lub zbyt wysoki poziom TSH
oznacza, e istnieje jaki problem, ktrego nie
zdradzaj hormony tarczycy.
TRZECI MIES IC 159
czyn wzd. Aby si uspokoi, zrb przed
posikiem kilka gbokich wdechw.
Unikaj wzdymajcych produktw. Twj
odek wie, ktre to produkty - a dla ka-
dej osoby moe to by co innego. Cz-
stym winowajc s: cebula, kapusta, su-
szone owoce, gste sosy, sodycze zawie-
rajce du ilo cukru i oczywicie uci-
liwa fasola.
W A G A I N A D W A G A
Zaniepokojona jestem tym, ze w pierwszym
trymestrze nie przybraam na wadze.
N
iektre kobiety maj problem, by przy-
bra cho 30 gramw w pierwszych
tygodniach, niektre nawet kilogram schud-
n, zwykle te cierpice na poranne nudno-
ci. Na szczcie natura zabezpiecza dzieci
takich matek w czasie ciy: zapotrzebowa-
nie podu na kalorie i substancje odywcze
w pierwszych tygodniach nie jest due w po-
rwnaniu z okresem pniejszym, tak wic
wczesne dostarczanie duej iloci pokar-
mw jest bezcelowe.
Kontroluj dokadnie mas ciaa, aby do
koca ciy moga si z atwoci porusza
(przyrost prawidowy - okoo 0,5 kg na ty-
dzie przez 8 miesicy). A jeli masz nie-
dowag, to sprbuj przyjmowa dawki
uderzeniowe" bogate w kalorie. Sprbuj te
spoywa z kadym dniem coraz wicej, nie
opuszcza posikw oraz czciej siga po
przekski. J eli nie potrafisz zje duo na-
raz, jedz cztery do szeciu maych posikw
dziennie zamiast trzech duych. Od sa-
atki, zupy czy wypeniajce napoje na czas
po gwnym posiku, aby nie zaspokaja
nimi apetytu. J edz produkty bogate w zdro-
we tuszcze (orzechy, tuste ryby, awokado,
oliw z oliwek), ale nie prbuj doda sobie
kilogramw za spraw mietnikowej die-
ty" - taka dieta zaokrgli tylko twoje biodra
i uda, a nie dziecko.
Jestem zaskoczona tym, ze w pierwszym
trymestrze ciy przytyam a 6 kg. Co po-
winnam teraz zrobi?
N
ie odwrcisz ju tego - a jeli chcesz
utrzyma prawidowy przyrost masy
ciaa do czasu porodu, twoja waga powinna
teraz stan. Czyli nie moesz sobie pozwo-
li na dodatkowe kilogramy a do nastp-
nego trymestru. Twoje dziecko potrzebu-
je kalorii i rodkw odywczych, gwnie
w miesicach bezporednio poprzedzaj-
cych pord. Mylisz si, sdzc, i szybko
stracisz dodatkowe kalorie, ktre nagroma-
dzia. Utrata i utrzymywanie wagi nie s
wskazane podczas ciy, a szczeglnie
grone s w drugim i trzecim trymestrze,
w ktrych nastpuje najznaczniejszy wzrost
podu.
J eli nie moesz nic zrobi ze swoj nad-
wag, to pozostaje ci jedynie wierzy, e nie
bdziesz dalej przybiera na wadze z tak
szybkoci. Niektre kobiety byskawicznie
przybieraj na wadze, gdy pobaaj sobie
w jedzeniu sodyczy, traktujc to jako re-
kompensat za ich ranne dolegliwoci. J eli
ten byskawiczny przyrost masy ciaa jest
i twoim problemem, to zastosuj urozmaico-
n diet. Inne kobiety za duo tyj w pierw-
szym trymestrze ciy, bo ulegaj zej pro-
pagandzie mwicej, e kobieta w ciy
musi je za dwoje. Przejrzyj diet cio-
w (patrz rozdzia 4. oraz ksika Dieta
przyszej matki, by si przekona, dlacze-
go pogld ten jest niesuszny, oraz po to,
by si dowiedzie, jak naley prawidowo
si odywia z korzyci dla zdrowia
dziecka, a przy tym nie przyty 30 kg. Tak
duy przybr masy nie tylko szpeci twj
wygld, ale te utrudnia zrzucenie wagi po
porodzie.
B L E G O W Y
G owa boli mnie teraz czciej ni kiedy-
kolwiek. Czy musz tak cierpie?
T
o, e kobiety czciej cierpi na ble
gowy akurat wtedy, gdy powinny uni-
ka pewnych lekw przeciwblowych, jest
jedn z ironii wicych si z ci. Ale
cho z t ironi musisz jako y, wcale nie
oznacza to, e naley rwnie nadmiernie
cierpie. Zapobieganie, w poczeniu z do-
mowymi metodami (patrz niej) - a jeli
i one zawiod, acetaminofenem (Paraceta-
mol) - moe przynie ulg przy powtarza-
jcych si blach gowy wystpujcych
podczas ciy.
Najskuteczniejszy sposb uniknicia lub
pozbycia si blu gowy uzaleniony jest od
przyczyny, ktra go wywouje. Ciowe
ble gowy s najczciej rezultatem zmian
hormonalnych (odpowiadajcych za zwik-
szenie czstotliwoci i natenia wielu bo-
leci, w tym zatokowych blw gowy),
zmczenia, napicia, godu, stresu fizyczne-
go i emocjonalnego oraz poczenia tych
czynnikw.
Spord poniej przedstawionych sposo-
bw zapobiegania czy leczenia blw go-
wy znajdziesz lek na twj przypadek:
R oz lunij si . Cia to okres wielkiego nie-
pokoju, std i dokuczliwych blw gowy.
Niektrym kobietom uly w tym przypad-
ku medytacja i joga. Powinna przeczyta
ksik na temat wicze relaksacyjnych
(rwnie s. 127).
Oczywicie wiczenia relaksacyjne nie
s przeznaczone dla kadego - niektre
kobiety odczuwaj wzmoone napicie za-
miast ulgi. Dla nich najlepszym sposobem
zlikwidowania napicia i blw gowy jest
pooenie si na 10-15 minut w ciemnym,
cichym pokoju, wygodnie na sofie albo
z uniesionymi stopami.
D uo odpocz ywaj. Cia jest okresem, kie-
dy odczuwa si due zmczenie, zwaszcza
w pierwszym i ostatnim trymestrze, a w przy-
padku kobiet ciko pracujcych - przez
cae dziewi miesicy. Sen moe by za-
burzony, gdy zaczniesz odczuwa ruchy
dziecka. J este zmczona, bezustannie za-
dajesz sobie pytanie: J ak ja sobie poradz
ze wszystkim po porodzie? - i to zwiksza
stres. wiadomie staraj si bardzo czsto
odpoczywa zarwno w dzie, jak i w nocy.
Ale nie pij za duo, gdy nadmiar snu po-
woduje bl gowy.
R egularnie spoywaj posiki. Dbaj o to, by
regularnie je. Gd moe rwnie by
przyczyn blu gowy. No w torebce wy-
sokoenergetyczne przekski (krakersy, ba-
toniki z penymi ziarnami, suszone owo-
ce), trzymaj je w schowku w samochodzie,
w szufladzie biurka w pracy. Zawsze te
przechowuj ich odpowiedni zapas w domu.
S taraj si o spokj i cisz . J eli jeste
uczulona na haas, pozostawaj jak najdalej
od niego. Unikaj gonej muzyki, haali-
wych restauracji, huku i tumu. W domu
cisz dzwonek telefonu, TV i radio.
W ietrz . Przebywanie w przegrzanym, pe-
nym dymu papierosowego, nie wietrzonym
pokoju powoduje bl gowy, dlatego, jeli
tylko moesz, unikaj takich miejsc lub przy-
najmniej jak najczciej opuszczaj je, by
pospacerowa. Ubieraj si na cebulk": gdy
znajdziesz si w jakim dusznym miejscu,
cignij wierzchni warstw". J eeli pra-
cujesz w kiepsko wentylowanym pomiesz-
czeniu, to jeli moesz, przenie si do le-
piej wietrzonego. J eli to niemoliwe, rb
sobie czste przerwy.
Z mie o wietlenie. Cz kobiet zauwaa,
e bl gowy mog wywoa pewne czyn-
niki rodowiskowe, takie jak owietlenie.
Sprawc bywaj fluorescencyjne arwki
w pomieszczeniach pozbawionych okien.
W takim przypadku pomoe wymiana ar-
wek na zwyke i/lub przeniesienie si do po-
koju z oknami.
M etody alternatywne. Medycyna alterna-
tywna czy metody uzupeniajce take mo-
TRZECI MIES IC 161
g by pomocne, na przykad akupunktura,
biofeedback, masae.
S tosuj z imne i gorce okady. Aby uly
zatokowym blom gowy, 4 razy dziennie rb
zimne i gorce okady na bolce miejsca,
zaczynajc od 30 sekund, wyduajc stop-
niowo do 10 minut. Na ble ciskajce spr-
buj zastosowa ld na kark przez 20 minut
oraz zamkn oczy i zrelaksowa si.
W yprostuj si . Przyczyn blw gowy jest
te dugie, mczce czytanie z gow stale
pochylon nad ksik i inne prace wyma-
gajce dugotrwaego pochylania si. Zwr
na to uwag.
J eli bl gowy trwa kilka godzin, zdarza
si bardzo czsto lub towarzyszy mu go-
rczka, zaburzenia widzenia oraz obrzki
rk oraz twarzy, natychmiast zgo si do le-
karza.
Cierpi na migreny. S yszaam, ze to typo-
we w ciy. Czy to prawda?
W
iele kobiet w czasie ciy cierpi na
czste migreny, inne natomiast twier-
dz, e s one rzadsze ni normalnie. Nie
jest znana przyczyna, dlaczego migreny na-
wracaj u jednych, a u innych wystpuj
bardzo rzadko.
Migrena to szczeglna posta blu go-
wy. J ej powstanie wie si ze skurczem
i zweniem naczy krwiononych gowy
nastpujcych po nagym ich rozszerzeniu.
To wpywa na przepyw krwi i powoduje
bl oraz inne objawy. Objawy s rne u r-
nych osb, ale zazwyczaj do migreny pre-
dysponuje zmczenie. Po zmczeniu wyst-
puj nudnoci, wymioty, biegunka, nad-
wraliwo na wiato, widzenie jak przez
mg. Po minucie do godziny od pierwsze-
go ostrzeenia migreny pojawia si inten-
sywny i ttnicy bl zlokalizowany po jed-
nej stronie i rozprzestrzeniajcy si na dru-
g. Niektrzy odczuwaj bl w ramieniu lub
caej poowie ciaa, zawroty gowy, dzwo-
nienie w uszach, katar, maj oczy podbiege
krwi i s rozdranieni.
J eli w przeszoci miewaa migreny, to
zapobiegaj im podczas ciy, a jeeli czu-
jesz, i nadchodzi atak, to staraj si unika
stresu (patrz s. 125), czekolady, serw, ka-
wy, czerwonego wina. Postaraj si ustali,
co - jeli jest co takiego - powstrzymuje
atak po wystpieniu pierwszych objaww.
Wielu ludziom pomagaj nastpujce me-
tody: przemycie twarzy zimn wod lub
przyoenie zimnego okadu czy woreczka
z lodem; unikanie haasu, wiata, nieprzy-
jemnych zapachw, leenie z zasonitymi
oczami w zaciemnionym pomieszczeniu
przez dwie do trzech godzin (oddawanie si
drzemce, medytacjom, suchanie muzyki,
ale nie czytanie czy ogldanie telewizji);
biofeedback (patrz s. 244). Gdy i to nie po-
moe, spytaj lekarza, jakie leki przeciwko
migrenie moesz bezpiecznie zaywa pod-
czas ciy oraz ktre metody bd najbar-
dziej skuteczne.
J eli odczuwasz objawy podobne do mi-
grenowych po raz pierwszy, zadzwo natych-
miast do lekarza. Mog one oznacza nie
migren, ale powane komplikacje zwiza-
ne z ci. Skontaktuj si z lekarzem, gdy
ble bd uporczywe, dugotrwae, powra-
cajce czsto lub bd rezultatem gorczki
oraz jeli bd im towarzyszyy zaburzenia
widzenia, obrzki twarzy i rk.
R O Z S T P Y S K R N E
Obawiam si, ze bd miaa rozstpy. Czy
mona im zapobiec?
W
iele kobiet - zwaszcza tych, ktre
preferuj bikini - rozstpy skrne
przeraaj bardziej ni cellulitis. Przynaj-
mniej u 90% kobiet powstaj rowe lub
czerwone, lekko wcite (czasami swdzce)
pasemka na piersiach, udach i/lub brzuchu.
S one wywoane rozcigniciem skry z po-
wodu szybkiego i duego przyrostu masy
ciaa.
Kobiety o dobrej, elastycznej skrze (czyn-
nik dziedziczny lub efekt wieloletniego pra-
widowego ywienia i wicze) przechodz
kilka ci bez rozstpw. Rozstpy mona
zminimalizowa, a nawet im zapobiega,
dziki utrzymaniu waciwego, stopniowe-
go przyrostu masy ciaa. Prawidowa dieta
take moe pomc. Cho nie ma medycz-
nych dowodw na to, i kremy faktycznie
zapobiegaj powstaniu rozstpw, niektre
kobiety s co do tego przekonane. Nieza-
lenie od skutecznoci preparatw, przy-
jemnie bdzie twojemu mowi wciera ci
je w brzuch. A dodatkowym plusem jest to,
i kremy zapobiegaj wysuszeniu czy sw-
dzeniu skry.
J eli masz rozstpy skrne, to moesz si
pocieszy, e stopniowo zbledn one w ci-
gu kilku miesicy po porodzie. Porozma-
wiaj te z dermatologiem o leczeniu ich po
porodzi e za pomoc terapii laserowej lub
preparatu Retin-A.
BI C I E S E R C A D Z I E C K A
Moja przyjacika syszaa bicie serca swe-
go dziecka w poowie trzeciego miesica.
Ja jestem w ciy o tydzie starszej, a mj
lekarz nie sysza jeszcze mojego dziecka.
Z
wyky stetoskop, ktrego kiedy uy-
wano rutynowo do wykrywania bicia
serca podu, nie jest dostatecznie czuy, by
mg wychwyci dwik uderze przed 17
czy 18 tygodniem. Obecnie do suchania bi-
cia serca - ju w 10 czy 12 tygodniu - uy-
wany jest aparat Dopplera, czyli rczne
urzdzenie ultradwikowe, ktre wzmac-
nia dwik. Ale nawet to urzdzenie nie wy-
chwyci adnego dwiku w tak wczesnym
okresie, jeli uniemoliwia to uoenie
dziecka, umiejscowienie oyska, pozycja
macicy, otyo matki. Moliwe te, e
opnieniu winna jest nieznaczna pomyka
w obliczeniach. Poczekaj miesic; syszal-
ne w 14 tygodniu cudowne bicie serca two-
jego dziecka stanie si wielk radoci. J e-
li jeste niespokojna o swe dziecko, lekarz
moe zaleci ci badanie USG, ktre zareje-
struje czynno serca podu, z jakiego po-
wodu niesyszaln przez aparat Dopplera.
(Czste uywanie tego urzdzenia uwaane
jest za cakowicie bezpieczne.)
S E K S
Wszystkie moje koleanki, ktre byy w ci-
iy, mwi, ze w tym czasie miay zwikszo-
ny pocig seksualny - niektre przezyway
wielokrotne orgazmy. Dlaczego ja czuj si
tak nieseksownie?
C
ia to okres zmian wielu aspektw
twojego ycia, rwnie seksualnego.
Wiele kobiet wczeniej nie przeywao or-
gazmw, jak rwnie nie odczuwao poci-
gu seksualnego, a teraz w ciy nagle czuj
jedno i drugie. Inne kobiety, przyzwyczajo-
ne do arocznego" apetytu na seks i a-
twego przeywania orgazmw, nagle w ci-
y nie odczuwaj tej potrzeby i trudno si
podniecaj. Te zmiany w seksie s nie-
pokojce, irytujce, dziwne albo wszystko
naraz. I to jest jak najbardziej normalne.
Czytajc rozdzia Wspycie pciowe pod-
czas ciy (s. 229), uzyskasz wiele wyja-
nie na ten temat.
Niektre z czynnikw mog szczeglnie
nasila si we wczesnym etapie ciy: nud-
noci oraz zmczenie powoduj, e czujesz
si nieseksowna; tymczasem kochanie si
bez obaw o zajcie (lub niezajcie) w ci
uwolni ci od zahamowa i moe sprawi,
e poczujesz si bardziej atrakcyjna ni kie-
dykolwiek wczeniej. Niekiedy te apetyt
na seks wywouje poczucie winy, e powin-
na raczej dowiadcza przewagi uczu ma-
cierzyskich. Inne fizyczne bd emocjo-
nalne czynniki powodujce atwo osiga-
TRZECI MIES IC 163
nia orgazmu (i to, e jest on silniejszy czy
trudniejszy do osignicia) bd wystpo-
wa przez cay okres ciy.
Najwaniejsze jest, by wiedzie, e reak-
cje - zarwno twoje, jak i twojego ma -
mog by podczas ciy bardziej dziwacz-
ne ni erotyczne; jednego dnia czujesz si
seksownie, drugiego ju nie. Wzajemne
zrozumienie i otwarta rozmowa, a take po-
czucie humoru pomog wam poradzi so-
bie z tym.
S E K S O R A L N Y
S yszaam, ze seks oralny jest niebezpiecz-
ny w czasie ciy. Czy to prawda?
O
ralne stymulowanie kobiecych narz-
dw pciowych jest bezpieczne w ci-
y tak dugo, jak dugo twj partner uwaa,
by nie wprowadzi powietrza do pochwy.
To bowiem mogoby stwarza niebezpie-
czestwo przedostania si powietrza do
krwiobiegu, a w konsekwencji wystpienia
zatoru blokujcego naczynia krwionone,
co stanowi miertelne zagroenie zarwno
dla matki, jak i dziecka.
Natomiast oralne stymulowanie penisa
jest zawsze bezpieczne podczas ciy i przez
wiele par uwaane za bardzo satysfakcjo-
nujce zastpstwo stosunku. Wicej infor-
macji na temat tego, co jest bezpieczne,
a co nie, gdy chodzi o seks podczas ciy,
znajdziesz na s. 229.
S K U R C Z P O O R G A Z M I E
Dostaam skurczu brzucha po orgazmie.
Czy to oznacza, ze seks ile wpywa na moje
dziecko? Czy to moe by przyczyn poro-
nienia?
S
kurcz - podczas orgazmu i po nim -
oraz towarzyszcy mu czasami bl w krzy-
u jest charakterystyczny i mao szkodliwy
w normalnej i obarczonej niskim ryzykiem
ciy. J ego powody s fizykalne: stanowi
poczenie naturalnego, zwikszonego prze-
pywu krwi w strefie onowej podczas ci-
y, rwnie naturalnego w tym stanie prze-
cienia narzdw pciowych oraz normal-
nych skurczw macicy po orgazmie. Skurcz
ma te aspekt psychiczny: wystpuje jako
rezultat powszechnych, cho nieuzasadnio-
nych obaw o to, czy w wyniku stosunku nie
ucierpi dziecko. Wreszcie bywa te po-
czeniem obu czynnikw, gdy zwizek mi-
dzy ciaem a umysem jest w sprawach in-
tymnych niezwykle silny.
Skurcz nie jest oznak szkodliwego dzia-
ania seksu na pd. Wielu naukowcw zga-
dza si, e seksualne rozlunienie i orgazm
w ciy maego ryzyka jest bezpieczny i nie
jest przyczyn poronie. J eli skurcze ci
niepokoj, popro partnera, by delikatnie
masowa doln cz plecw, dziki czemu
osabn nie tylko skurcze, lecz take wszel-
kie napicia, ktre je wywouj. Cz ko-
biet czuje po odbyciu stosunku rwnie
skurcze w nogach. Sposoby na zwalczenie
tych nieprzyjemnych objaww znajdziesz na
s. 240 (Przeczytaj take Wspycie pcio-
we podczas ciy, s. 229.)
BL I N I T A I W I C E J
Jestem juz bardzo gruba. Czyibym miaa
mie blinita?
P
rzypuszczalnie masz nadwag, ponie-
wa przytya za duo w pierwszym try-
mestrze. J eli jeste drobnej budowy, to ros-
nca macica staje si bardziej widoczna, ni
gdyby bya solidniejszej budowy. Duy
brzuch nie musi oznacza blinit czy tro-
jaczkw. By prawidowo to rozpozna, le-
karz wemie pod uwag inne szczegy:
Wielko brzucha w stosunku do wieku
ciowego. J eeli macica ronie bardziej,
ni odpowiada to wiekowi ciowemu,
moe to oznacza wicej ni jedno dziec-
ko. Innym wytumaczeniem duego brzu-
cha jest ze obliczenie daty porodu, nad-
mierna ilo pynu owodniowego albo
wkniaki.
Przesadne objawy ciy. Objawy takie,
jak: wymioty, niestrawno, obrzki mo-
g bdnie sugerowa blinita, bo te
same objawy wystpuj w przypadku ci-
y jednopodowej.
Bicie wicej ni jednego serca. W zale-
noci od pooenia podw lekarz mo-
e sysze dwa osobne bicia serca. Ale
poniewa bicie jednego serca moe by
syszalne w rnych miejscach, to o bli-
nitach bdzie wiadczy tylko fakt, e
syszane s rytmy o rnych czstotliwo-
ciach. Tym objawem lekarz si nie kie-
ruje, by stwierdzi ci bliniacz.
Predyspozycja. Nie mona zwikszy mo-
liwoci urodzenia blinit. Szansa uro-
dzenia blinit jest dziedziczna lub prede-
stynuj do niej rne czynniki, np. wiek
powyej 35 lat (w tym wieku kobieta
uwalnia wicej ni jedn komrk jajo-
w); uywanie lekw stymulujcych
owulacj; zapodnienie pozaustrojowe.
Blinita czciej spotyka si u czarnych
kobiet ni u biaych, a rzadziej u Azjatek
i Latynosek.
W przypadku podejrzenia ciy blinia-
czej lekarz zaleca badanie ultrasonograficz-
ne. Ta metoda jest rozstrzygajca z wyjt-
kiem przypadku, gdy jeden pd zasania
drugi.
Zaskoczy mnie fakt, ze zamiast jednego
bd miaa dwoje dzieci. Czy wi si
z tym stanem wiksze zagroenia dla
nich - a takie dla mnie?
C
i wielopodowych jest teraz coraz
wicej. Obecnie 1 rodzina na 41 spodzie-
wa si blinit, w porwnaniu z 1 na 100
jedno czy dwa pokolenia temu. Mimo e
cz ci mnogich nadal jest wynikiem ist-
niejcych od dawna czynnikw, takich jak
nieprzewidziane wyroki natury bd pre-
dyspozycje dziedziczne, to naukowcy wska-
zuj na kilka nowych czynnikw, obecnie
odpowiedzialnych za zwikszenie liczby
tego typu ci. Na przykad, coraz czciej
matkami zostaj kobiety w wieku powyej
35 lat, u ktrych wystpuj nieregularne
owulacj i czciej wydalana jest wicej ni
jedna komrka jajowa - maj one wiksz
szans na powicie dwojga i wicej dzieci.
Inn przyczyn stay si leki przeciwko nie-
podnoci (ktre take czciej s przyj-
mowane przez starsze kobiety, poniewa
podno wraz z wiekiem maleje), gdy
skutkiem ich dziaania jest wydalanie wik-
szej liczby komrek jajowych. Wreszcie za-
podnienie in vitro - zabieg polegajcy na
tym, e zapodniona w probwce komrka
jajowa zostaje implantowana w macicy. Po-
niewa w procesie tym udzia bierze kilka
komrek, zwiksza si moliwo ciy
mnogiej.
J eli jednak wspczesne matki stoj przed
wikszym prawdopodobiestwem noszenia
blinit, lepsze maj te perspektywy na
bezpieczny pord. Dzieje si tak gwnie za
spraw wykorzystania USG we wczesnej
diagnostyce zagroe; rzadko ju si zdarza,
by rodzicw zaskoczyy dwojaczki w chwi-
li porodu. Wczeniejsze ostrzeenie nie tyl-
ko pozwala zapewni blinitom wszystkie
niezbdne rzeczy po narodzinach (nie trze-
ba ju w ostatniej chwili biec do sklepu po
dodatkow koysk czy wyprawk), lecz
rwnie zmniejsza prawdopodobiestwo
wystpienia medycznych komplikacji pod-
czas ciy i porodu. Lekarz moe przedsi-
wzi liczne rodki zapobiegawcze prze-
ciwko pewnym, czstym w przypadku ci
mnogich, problemom takim, jak: nadcinie-
nie, niedokrwisto, przedwczesne oddzie-
lenie si oyska. Bdziesz zatem miaa lep-
sze perspektywy na donoszenie ciy oraz
na urodzenie dzieci w doskonaym stanie.
TRZECI MIES IC 165
Blinita
Blinita dwujajowe po-
chodz Z dwch komrek jajo-
wych, zapodnionych w tym
samym czasie; kady pd ma
oddzielne oysko.
Blinita jednojajowe to te,
ktre pochodz z jednej ko-
mrki jajowej - po jej podzia-
le rozwijaj si dwa oddzielne
pody; w zalenoci od mo-
mentu podziau mog zajmo-
wa to samo oysko lub mie
wasne oyska.
D odatkowa opieka lekarska. Ryzyko zwi-
zane z ci wielopodow moe zosta ogra-
niczone przez odpowiednie nadzorowanie
przez lekarza (nie przez poon). W przy-
padku ciy mnogiej bdziesz musiaa od-
by wicej wizyt u lekarza ni kobieta spo-
dziewajca si jednego dziecka (po 20
tygodniu ciy co drugi tydzie, a po 30
tygodniu ciy - co tydzie). Lekarz bdzie
bardziej szczegowo ci bada i obserwo-
wa, by nie przeoczy jakich ewentualnych
komplikacji. Gdyby wic wystpi jaki
problem, szybko zostanie zaegnany, a jego
skutki zniwelowane. Powinna by wiado-
ma sytuacji, ktre wymagaj kontaktu z le-
karzem - patrz s. 130.
D odatkowe odywianie. J edzenie dla troj-
ga (lub wicej ) podwaja odpowiedzialno.
Odpowiednia dieta jest najlepsz rzecz,
jak moesz zrobi dla swoich dzieci, gdy
ma ona wpyw na jeden z podstawowych
problemw ciy wielopodowej, jaki stano-
wi niska masa urodzeniow dziecka. Zamiast
urodzi dziecko o masie 2,5 kg lub mniej
(co kiedy byo uwaane za standard), dzi-
ki stosowaniu prawidowej diety bliniaki
mog osign mas okoo 3-3,5 kg kade.
W przypadku blinit musisz dawki y-
wieniowe pomnoy razy dwa. Na kade do-
datkowe dziecko przeznacza si: 300 ka-
lorii; I dawk biaka; 1 dawk wapnia.
W przypadku ciy wielopodowej, w ktrej
dochodzi do zmniejszenia objtoci odka
przez uciskajc macic, wane jest, by je
mao, ale bardziej wartociowo. Unikaj bez-
wartociowej ywnoci, ktra zabiera miej-
sce tej odywczej. J edzenie wartociowych
produktw oraz podzielenie dziennej porcji
ywnoci na 6 maych posikw plus licz-
ne przekski to lepszy sposb ni upycha-
nie" wszystkiego w 3 posikach. A poniewa
jeden pd wicej to wiksze zapotrzebowa-
nie na elazo, kwas foliowy, cynk, mied
wap, witaminy B
6
, C i D, pamitaj o regu-
larnym przyjmowaniu preparatu uzupenia-
jcego dla kobiet w ciy i - jeli zosta ci
przepisany przez lekarza - preparatu zawie-
rajcego elazo.
N abieranie dodatkowej masy. Dziecko
w onie matki oznacza wikszy przyrost ma-
sy ciaa, ale nie z powodu jego samego, lecz
przez dodatkowe elementy: oysko, pyn
owodniowy. Lekarz zaleci ostrone nadzo-
rowanie wzrostu masy ciaa, ktry powinien
wynie 17-22 kg przez ca ci, chyba e
masz du nadwag, wzgldnie 50% wicej
ni wynosi norma dla ciy jednopodowej,
to oznacza przyrost okoo 0,5 kg tygodnio-
wo w pierwszej poowie ciy i ok. 0,7 kg
tygodniowo w drugiej). Masa ciaa uzyskana
przez stosowanie prawidowej diety ma duy
wpyw na urodzenie zdrowego dziecka.
D odatkowy odpocz ynek. J eli nosisz bli-
nita, twj organizm pracuje ze zwielokrot-
nion si, czyli bdzie te potrzebowa wi-
cej odpoczynku. Upewnij si, czy rzeczywi-
cie wicej odpoczywasz. Postaraj si zna-
le czas na drzemk z nogami uniesionymi
do gry, zaangauj do prac domowych swe-
go ma i staraj si robi niektre rzeczy
na skrty" (na przykad gotuj z uyciem
mroonych lub wczeniej przygotowanych
warzyw). J eeli pracujesz zawodowo, to
pracuj mniej lub przesta pracowa, gdy
czujesz dokuczliwe zmczenie. Lekarz mo-
e nakaza ci ograniczenie wicze fizycz-
nych i innych zaj ruchowych.
D odatkowa pomoc dla dodatkowych ob-
jaww ciy bliniacz ej. Poniewa popular-
ne nieprzyjemne objawy ciy (takie jak: po-
ranne nudnoci, niestrawno, ble plecw,
zaparcia, hemoroidy, obrzki, ylaki, skrco-
ny oddech i zmczenie) zwykle nasilaj si
u kobiet noszcych w swym onie wicej ni
jeden pd, powinny one wiedzie o rnych
metodach przynoszcych ulg. I cho ulga
moe by czym iluzorycznym przy ciy
bliniaczej, zawarte w niniejszej ksice su-
gestie dotyczce radzenia sobie z dolegliwo-
ciami odnosz si do wszystkich matek, nie-
zalenie czy nosz jedno dziecko czy wicej.
Popro lekarza o dodatkowe rady; porozma-
wiaj, gdy objawy s szczeglnie nasilone.
Bardzo rzadk dolegliwoci, niekiedy
pojawiajc si w przypadku ciy wielopo-
dowej w pniejszych miesicach, bywa ro-
zejcie spojenia onowego. Sytuacja ta, wy-
woana zwikszonym ciarem dwch lub
wicej podw, moe doprowadzi do ogra-
niczenia ruchw i silnego blu punktowego
w miednicy; skontaktuj si z poonikiem,
jeli odczuwasz ktry z tych objaww.
D odatkowe rodki ostrono ci. W zale-
noci od przebiegu twojej ciy lekarz moe
ci poradzi, by przestaa pracowa nawet
w 24 tygodniu ciy. Postaraj si o pomoc
w domu i jeli istnieje realne ryzyko wy-
stpienia komplikacji, przebywaj w domu
w ku. Leenie w szpitalu podczas ostat-
niego miesica ciy jest zwykle zarezer-
wowane dla ci mnogich z komplikacja-
mi. Badania wykazuj, e gdy cia bli-
niacza przebiega prawidowo, pobyt w szpi-
talu wcale nie zapobiega wczeniejszemu
rozwizaniu. J eli bdziesz postpowa do-
kadnie wedug zalece lekarza, dotrwasz
szczliwie do koca. (Pamitaj jednak, e
koniec" w przypadku ciy mnogiej jest bli-
szy ni koniec" w ciy pojedynczej. Naj-
nowsze badania sugeruj, e idealnym termi-
nem porodu blinit i trojaczkw jest 37 ty-
dzie, a nie 40.) Na wszelki wypadek zapisz
si do szkoy rodzenia w drugim trymestrze
i zapoznaj z objawami zbliajcego si przed-
wczesnego porodu (patrz s. 269).
Wszyscy sdz, e to bardzo podniecajce, e
bdziemy mie dwojaczJki. Z wyjtkiem nas
samych. Czy z nami jest co nie w porzdku?
M
aestwo oczekujce dziecka rzadko
bierze pod uwag, e trzeba bdzie
kupi dwa eczka, dwa krzeseka, dwa
wzki itp. Przygotowujemy si psychicznie
i fizycznie na przyjcie jednego dziecka,
a wiadomo, e bdziemy mie dwoje, wy-
wouje niepokj. Nadchodzca odpowie-
dzialno za wychowanie jednego dziecka
jest ju wystarczajca.
Zaakceptuj wic fakt, e to jest nieod-
woalne, i nie wi siebie za to uczucie. Za-
miast czu si winna, przygotuj si do tego,
e bdziesz miaa dwoje dzieci. Porozma-
wiaj ze swoim mem i kim, kto ma bli-
nita. Twj lekarz moe ci poda nazwiska
rodzicw blinit, wzgldnie moe skiero-
wa ci do lokalnej organizacji zrzeszajcej
takich rodzicw. Dzielenie si uczuciami
i wiadomo, e nie bdziecie jedynymi ro-
dzicami blinit, pomoe ci pogodzi si
TRZECI MIES IC 167
z t myl i cieszy z ciy. Cho blinita na
pocztku oznaczaj podwjny wysiek, p-
niej zawsze okazuj si podwjn radoci.
C I A K O T E
Mj lekarz powiedzia, ze mam ciako te
na jajniku. Twierdzi- ze to nie jest problem,
a ja si tym martwi.
K
adego miesica po owulacji formuje
si ciako te. Zajmuje ono miejsce
w pcherzyku Graafa uprzednio zajtym
przez komrk jajow. Ciako te produ-
kuje progesteron i estrogen i jeli nie docho-
dzi do zapodnienia, zanika po 14 dniach.
W wyniku tego spadek poziomu hormonw
powoduje menstruacj. Gdy dochodzi do za-
podnienia, ciako te podtrzymywane hor-
monem hCG (produkowanym przez trofo-
blast - komrki rozwijajce si w kierunku o-
yska) ronie i produkuje progesteron i estro-
gen niezbdne do odywiania i utrzymania
ciy, dopki oysko nie przejmie tej funkcji.
W najlepszym przypadku ciako te zaczy-
na zmniejsza si ok. 6-7 tygodnia ciy
i przestaje funkcjonowa ok. 10 tygodnia, gdy
jego praca dla podu jest ju ukoczona.
W 1 na 10 ci ciako te nie przestaje
funkcjonowa lub nie cofa si i zamienia
w ciako luteinowe. Tak jak twj lekarz ci
zapewni, to ciako luteinowe nie jest pro-
blemem, ale dla uspokojenia lekarz za pomoc
USG nadzoruje jego rozmiar i zachowanie.
J eli bdzie due lub bdzie grozi skrtem
bd pkniciem, moe zaleci usunicie
chirurgiczne. Taka sytuacja jest konieczna
w przypadku 1 % ciaek tych, a po 12 ty-
godniu ciy taki zabieg wykonuje si rzadko.
N I E M O N O O D D A N I A M O C Z U
Przez kilka ostatnich nocy nie mogam od-
da moczu, chocia miaam wraenie, ze
pcherz jest peen.
P
rawdopodobnie twoja macica uparcie
pochyla si ku tyowi i teraz uciska na
cewk moczow, czyli przewd poczony
z pcherzem. Ten coraz silniejszy nacisk
moe sprawi, e oddanie moczu stanie si
niemoliwe. Sporadycznie dochodzi do wy-
cieku moczu w chwili, gdy pcherz jest
przepeniony. Lekarz moe prbowa prze-
mieci macic i odsun j od cewki mo-
czowej na jej waciw pozycj. W innych
przypadkach konieczne jest cewnikowanie
(usunicie moczu cewnikiem). Zapytaj le-
karza o najwaciwsze rozwizanie w two-
im przypadku.
R O P N E Z A P A L E N I E G A R D A
Moje najstarsze dziecko zapao ropne za-
palenie garda. Czy mogoby si sta co
zego dziecku, ktrego oczekuj, gdybym
i ja si zarazia?
D
zieci czsto dziel si zarazkami. Dla-
tego te im wicej dzieci jest w domu
(szczeglnie w wieku szkolnym), tym wik-
sze ryzyko zapania" przezibienia czy in-
nej infekcji w czasie ciy.
Zwiksz zatem rodki ostronoci (nie
pij z tej samej szklanki, oprzyj si pokusie
dokoczenia rojcej si od bakterii kanap-
ki, czsto myj rce) i wzmocnij swj ukad
odpornociowy (zwykle osabiony w czasie
ciy) przez waciwe odywianie oraz cz-
sty odpoczynek.
J eli obawiasz si, e jednak zarazia
si ropnym zapaleniem garda, jak naj-
szybciej udaj si do lekarza. Infekcja nie
stanowi zagroenia dla dziecka, jeli jest
odpowiednio leczona waciwie dobrany-
mi antybiotykami. Lekarz przepisze ci lek,
by zlikwidowa ten stan zapalny, oczywi-
cie bezpieczny dla kobiet w odmiennym
stanie. Nigdy nie bierz lekw przepisanych
twoim dzieciom czy innym czonkom ro-
dziny.
P rz yrost masy ciaa podcz as ciy
U
lubione pytanie spotykajcych si
kobiet ciarnych - czy to u leka-
rza, czy w autobusie, czy na przy-
jciu - to: Ile przybraa na wadze?; Ktry
to miesic?; Czy czujesz ruchy dziecka?
Porwnywanie odpowiedzi moe niepo-
koi niektre kobiety. Panie, ktre w pierw-
szym trymestrze jady za dwoje i przybray
5 kg, zaczynaj si zastanawia, o ile to jest za
duo. Inne, ktre maj mniejszy apetyt z po-
wodu porannych nudnoci, niewiele przybie-
raj na wadze lub wrcz chudn i zastana-
wiaj si, czy tak moe by. Wszystkie nato-
miast zastanawiaj si, ile to jest w sam raz.
C akowity prz yrost. Obecnie uwaa si, e
przyrost masy ciaa w ciy wynoszcy 7 kg
jest niedostateczny. Matki, ktre przytyy
mniej ni 10 kg, czciej rodz przedwcze-
nie dzieci z nisk mas urodzeniow oraz
zbyt wczenie odczuwaj skurcze macicy.
Podobnie nie zaleca si, by kobiety jady,
ile chc, i nadmiernie przytyy. Nadwaga
matki utrudnia bowiem ocen wielkoci
dziecka; przesila minie i powoduje bl
krzya i ng, zwiksza zmczenie i ryzyko
wystpienia ylakw; dziecko moe uro-
sn do takich rozmiarw, e jego urodze-
nie drogami naturalnymi bdzie utrudnione
lub niemoliwe; czciej wystpuj kompli-
kacje pooperacyjne po ciciu cesarskim;
zrzucenie masy ciaa po porodzie moe by
trudne.
Masa ciaa matki i masa urodzeniow
dziecka niekoniecznie koreluj ze sob. Mo-
na przyty 20 kg, a urodzi dziecko o masie
3 kg, albo przyty 10 kg, a urodzi dziecko
o masie 4 kg. Waniejsza od iloci jedzenia
jest jego jako. Prawidowy i bezpieczny
jest przyrost masy ciaa w ciy wynoszcy
12-17 kg. Dla kobiety o drobnej budowie
przyrost masy bdzie zbliony do 12 kg,
a dla dobrze zbudowanej do 17 kg. Na przy-
rost masy ciaa w ciy skada si: 3-4 kg
dziecko, 7-12 kg oysko, piersi, pyny
i inne elementy (patrz tab. na kocu rozdzia-
u). Taki przyrost masy zapewnia te szyb-
szy powrt do normalnej wagi po porodzie.
Kobiety z niedowag, ktre zaszy w ci-
, powinny podczas pierwszego trymestru
tyle przybra na wadze, by drugi trymestr
rozpocz od normy, aby osign wyma-
gany w ciy przyrost masy ciaa 12-17 kg.
Kobiety, ktre miay nadwag 10-20%, mu-
sz uwaniej postpowa i je mniej, ale
bardziej wartociowe pokarmy, i by pod
kontrol lekarza. Cia nie jest okresem do
odchudzania si ani utrzymywania staej
masy ciaa, bo pd nie moe si utrzyma
z samego tuszczu matki, ktry nie zapew-
nia mu wartoci odywczych.
Kobiety spodziewajce si wicej ni
jednego dziecka musz ustali diet razem
z lekarzem. Pomimo blinit lub trojaczkw
powinny przyty nie wicej ni 17 do 22 kg.
T empo wz rostu. Przecitna masa ciaa
w pierwszym trymestrze ciy powinna
wzrosn o 1,5-2 kg i okoo 0,5 kg na ty-
dzie, tj. 6-7 kg razem, w drugim trymestrze
W icej na temat przyrostu masy ciaa
I jeszcze jeden powd, dla ktrego warto sz niemal o 75% ryzyko wystpienia trud-
uwanie przyglda si wadze: naukowcy za- noci w karmieniu piersi. Im wicej dodat-
uwayli, e kobiety, ktre przybray wicej kowych kilogramw, tym bardziej ryzyko to
ni zalecane 12 do 17 kilogramw, podno- wzrasta.
TRZECI MIES IC 169
W razie niedowagi
Ostatnie badania wykazay, e kobiety z nie-
dowag mog zapewni odpowiedni mas
swemu dziecku przez zaywanie preparatw
uzupeniajcych przeznaczonych dla kobiet
w ciy, ktre zawieraj 25 miligramw cynku.
J eli masz niedowag, sprawd, czy twj pre-
parat zawiera t ilo cynku.
ciy. Przyrost masy powinien by konty-
nuowany w tempie ok. 0,5 kg na tydzie
podczas 7 i 8 miesica ciy, a w 9 miesicu
ciy o 0,5 kg na tydzie spa w stosunku
do 8 miesica, aby przyrost cakowity w trze-
cim trymestrze wynosi 4-5 kg.
Kobietom rzadko udaje si przybiera na
masie wedug takiego idealnego wzoru. Nie
jest le, jeli odchylenia s niewielkie -
przyrost 0,25 kg w jednym tygodniu, 0,75 kg
w nastpnym. Najlepiej jednak, by przyrost
masy przebiega harmonijnie, bez nagych
skokw i spadkw. J eli w ktrymkolwiek
tygodniu drugiego trymestru przybraa
wicej ni 1,5 kg lub w ktrymkolwiek ty-
godniu trzeciego trymestru przybraa wi-
cej ni 1 kg, zwaszcza gdy nie wiesz tego
z nadmiern poda sodu, omw to ze swo-
im lekarzem. Zgo si do lekarza take, je-
li w okresie od czwartego do smego mie-
sica ciy nie przybierasz na wadze duej
ni przez dwa tygodnie.
J eli twj rzeczywisty przyrost masy znacz-
nie rni si od planowanego (7 kg w pierw-
szym trymestrze zamiast 1,5-2 kg lub 10 kg
zamiast 6 kg w drugim trymestrze), nie pr-
buj go zatrzymywa; zobaczysz, e si
unormuje. Razem z lekarzem ponownie
ustal diet odpowiedni do potrzeb twojego
dziecka. Pamitaj, e twoje dziecko potrze-
buje odpowiedniej dziennej dawki poy-
wienia przez ca ci. Kontroluj mas cia-
od samego pocztku ciy, a nie bdziesz
musiaa narzuca swojemu dziecku diety po
to, eby uchroni siebie od nadmiernej ilo-
ci tuszczu.
Co si skada na dodatkowe kilogramy?
(wartoci przyblione)
Dziecko 3,5 kg
oysko 0,7 kg
Pyn owodniowy 0,9 kg
Powikszenie macicy 1,0 kg
Gruczoy piersiowe 0,5 kg
Objto krwi matki 2,0 kg
Pyny komrkowe 2,0 kg
Tkanka tuszczowa 3,5 kg
Ogem przyrost: 13,5 kg
8
C z warty miesic
W
reszcie rozpocz si drugi try-
mestr ciy, ktry dla wikszo-
ci kobiet jest najprzyjemniej-
szy ze wszystkich - ju jego pocztek przy-
nosi kilka miych zmian. Po pierwsze,
wikszo z najbardziej dokuczliwych ob-
jaww wczesnociowych agodnieje lub
wrcz odchodzi w przeszo. J eli nudno-
ci jeszcze nie miny, to wanie teraz po-
winny zupenie zanikn. Poczujesz te
przypyw energii. Nastpna zmiana na lep-
sze dotyczy twojego wygldu: teraz za-
okrglenie w dolnej czci brzucha nie b-
dzie ju wyglda jak efekt zbyt obfite-
go posiku, a raczej jak brzuszek kobiety
w ciy.
W
tym miesicu kontrolna wizyta
u lekarza moe obejmowa na-
stpujce badania, dobrane pod
ktem stanu pacjentki i zgodne ze stylem
pracy lekarza
1
:
masa ciaa i cinienie krwi;
badanie moczu z oznaczeniem poziomu
cukru i biaka;
okrelenie czynnoci serca podu;
wymiary macicy w badaniu palpacyjnym;
wysoko dna macicy;
kontrola rk i stp pod ktem obrzkw
i ylakw;
weryfikacja obserwowanych objaww,
szczeglnie budzcych niepokj pacjentki;
wyjanienie innych wtpliwoci.
J
inna, jak inna jest kada kobieta. Wy-
mienione niej objawy mog wystpo-
1
dziale Dodatek.
wa razem lub w odstpach czasowych, mo-
gy pojawi si w ubiegym miesicu lub
dopiero teraz. J eszcze inne mog by trud-
ne do zauwaenia, gdy ju si do nich przy-
zwyczaia. Ewentualnie mog wystpowa
inne, rzadkie objawy.
CZWARTY MIES IC 171
Macica jest teraz wielkoci maego melo-
na i pod koniec miesica mona j wyczu
mniej wicej 4 cm pod ppkiem. Jeli jeszcze
nie wyrosa" ze swych ubra, teraz moesz
si tego spodziewa.
Twoje dziecko staje si coraz dusze i ci-
sze (ma okoo 13 cm i tyle samo dekagra-
mw), a jego ciao ronie szybciej ni gowa,
proporcjami bardziej przypominajc czowie-
ka. Wyksztaciy si linie papilarne doni i stp,
a take tymczasowe owosienie ciaa zwane a-
nu go. Dziecko potrafi ssa palec, poyka pyn
owodniowy i wydala go jako mocz, wykonu-
je te ruchy oddechowe. W peni funkcjonuje
oysko, suc za irdo substancji odyw-
czych oraz tlenu. U dziewczynek wyksztacia
si macica wraz z jajnikami wyposaonymi
w prymitywne komrki jajowe. Koci dziecka
staj si coraz twardsze,, dziecko rusza rczka-
mi i nkami (wkrtce poczujesz te pierwsze
kopnicia!).
zmczenie;
rzadsze oddawanie moczu;
ustanie wymiotw i nudnoci lub znacz-
ne ich ograniczenie (u niektrych kobiet
dolegliwoci te bd si nadal utrzymy-
wa, a u malej grupy mog si dopiero
rozpocz);
zaparcia;
dalsze powikszenie piersi, jednak za-
zwyczaj ze zmniejszeniem bolesnoci
i obrzku;
sporadyczne ble gowy;
ewentualne omdlenia, zawroty gowy,
szczeglnie przy nagej zmianie pozycji
ciaa;
nieyt nosa i krwawienie z nosa;
nieyt ucha;
krwawienie dzise;
wzrost apetytu;
lekkie obrzmienie kostek i stp, rzadziej
rk i twarzy;
ylaki podudzi i/lub odbytu;
skpa biaawa wydzielina z pochwy;
pod koniec czwartego miesica pierwsze
ruchy podu (gwnie u kobiet bardzo
szczupych lub gdy nie jest to pierwsza
cia).
zmienno nastrojw podobna do zespo-
u napicia przedmiesiczkowego, tj.
draliwo, paczliwo;
rado i peniejsze zrozumienie, jeli ma
si poczucie bycia w ciy";
frustracja z powodu stanu przejciowe-
go" - j u nie miecisz si w swoich ubra-
niach, lecz jeszcze nie wygldasz na tyle
grubo", by nosi odzie ciow;
poczucie rozbicia, chaosu mylowego, roz-
targnienie, upuszczanie przedmiotw, ko-
poty z koncentracj i z pamici.
R U C H Y P O D U
Nie czuj jeszcze ruchw dziecka; czy jest
to zy znak? Czy tylko nie potrafi rozpo-
zna kopania?
R
uchy podu s zazwyczaj powodem naj-
wikszej radoci w ciy, a ich brak -
najwikszego niepokoju. Te lekkie kopni-
cia i drgania bardziej zapewniaj ci o roz-
wijajcym si w tobie nowym yciu ni po-
zytywny wynik testu ciowego, rosncy
brzuch czy nawet odgos bicia serca. J ednak
cz matek oczekujcych narodzin dziec-
ka, szczeglnie po raz pierwszy, poczuje to
dopiero w czwartym miesicu.
Cho pd porusza si od okoo 7 tygodnia
ciy, matka zaczyna odczuwa ruchy malut-
kich rczek i nek znacznie pniej. Ten
pierwszy wany objaw ycia pojawia si mi-
dzy 14 a 26 tygodniem ciy (zazwyczaj mi-
dzy 18 a 22). Odchylenia od tego terminu s
czste. Kobieta, ktra ju wczeniej rodzia,
moe rozpozna te ruchy wczeniej, poniewa
wie, czego si spodziewa. Take miniw-
ka jej macicy jest bardziej rozcignita, co
sprawia, e kopanie jest atwiej wyczuwalne.
Kobieta bardzo szczupa moe wczenie od-
czuwa bardzo delikatne ruchy, natomiast ko-
bieta otya moe je rozpoznawa dopiero, gdy
stan si mocniejsze.
J eli ruchy podu powinny by ju wy-
czuwalne, a nie s - prawdopodobnie le
obliczono wiek ciy. Innymi razy kopni-
cia i drgania wystpuj, lecz matka nie po-
trafi ich rozpozna. Do czsto te pierwsze
ruchy mylone s ze wzdciami czy zwyky-
mi ruchami w ukadzie pokarmowym.
Nikt nie jest w stanie powiedzie osobie
spodziewajcej si dziecka po raz pierwszy,
czego moe si spodziewa. Sto matek
moe opisa to wraenie na sto sposobw.
Najczciej porwnuje si je do trzepotania
lub drenia" w brzuchu, ale take do ude-
rzania, trcania okciem, pkania baki, szar-
pania, burczenia czy uczucia podobnego do
tego, gdy na hutawce w wesoym miastecz-
ku znajdziemy si do gry nogami.
Cho czsto nie wyczuwa si ruchw po-
du a do 20 tygodnia ciy, a nawet duej,
lekarz moe zleci badania USG w celu oce-
ny stanu dziecka, gdy matka nie czuje ru-
chw podu lub gdy lekarz nie moe wy wo-
a jego reakcji przez odpowiedni stymula-
cj do 22 tygodnia. J ednak w sytuacji, gdy
czynno serca podu jest wyrana i wszyst-
ko zdaje si rozwija prawidowo, lekarz
moe jeszcze odoy termin tego badania.
W Y G L D
Popadam w depresj, gdy spojrz w lustro
lub wejd na wag. Jestem bardzo gruba.
CZWARTY
W
spoeczestwie, w ktrym modna
jest szczupa sylwetka, przyrost ma-
sy ciaa w ciy moe by rdem depresji.
J est jednak rnica midzy kilogramami
przybieranymi bez powodu (gdy silna wola
odmawia posuszestwa) a tymi, ktre uzy-
skujemy z najwspanialszej przyczyny, jak
jest rozwj naszego dziecka i konieczno
dostarczenia tego, co jest mu do rozwoju
niezbdne. Poza tym wiele osb uwaa, e
ciarna kobieta jest pikna. Dla wielu on
i ich mw zaokrglajcy si zarys brzu-
cha jest najpikniejszym i najbardziej zmy-
sowym ksztatem kobiety.
J eli tylko odywiasz si prawidowo
i nie przekraczasz norm spoycia zalecanych
dla danego okresu ciy (patrz s. 168) - nie
powinna si czu gruba", lecz po prostu
ciarna". Dodatkowe centymetry w talii
s uzasadnionym objawem ciy i znikn
prdko po urodzeniu dziecka. J eli si prze-
jadasz, to samousprawiedliwiajce narzeka-
nia nie pomog, a wrcz mog pobudzi
apetyt. Naley po prostu zmieni przyzwy-
czajenia ywieniowe. J ednak naley pami-
ta, e odchudzanie w celu utraty zbdnych
kilogramw lub utrzymania wagi moe by
bardzo niebezpieczne. Nie wolno elimi-
nowa produktw zalecanych w ciy, by
zmniejszy przyrost masy ciaa.
Kontrola masy ciaa nie jest jedynym
sposobem dbania o wygld. Mona dobie-
ra rzeczy, ktre nie bd podkrela za-
okrgle; zamiast prbowa wcisn si
w stare ubrania, wybierz co z bogatej ofer-
ty ubra ciowych, dobrze pasujcych do
ksztatu figury, a nie prbujcych j zatu-
MIES IC 173
szowa (patrz nastpny punkt). Dobrze jest
te zmieni uczesanie na wymagajce mniej
stara, zadba o cer i pamita o codzien-
nym makijau.
S T R J C I O W Y
Nie mog si wcisn nawet w najobszer-
niejsze dinsy, lecz obawiam si kupna
ubra ciowych.
N
igdy nie byo tak atwo by modn
w ciy. Dawno miny czasy, gdy no-
szono tylko obszerne suknie i bluzy. Wiele
nowych fasonw prezentuje si ciekawie
i wygodnie, poza tym czsto mona je nosi
take po porodzie.
By atwiej zaplanowa swoj ciow
garderob, dobrze jest zda sobie spraw
z nastpujcych faktw:
Dopiero zacza przybiera na wadze.
Nie ma sensu wydawanie mnstwa pie-
nidzy na nowe stroje ciowe w chwili,
gdy po raz pierwszy nie zmiecisz si
w stare spodnie, zwaszcza e te nowe
rzeczy bdziesz nosi bardzo krtko. Tak
wic najlepiej dokonywa zakupw w mia-
r rozwoju ciy, a po dokadnym przej-
rzeniu szafy moe si okaza, e potrze-
bujesz mniej rzeczy, ni ci si wydawao.
Nie naley si ogranicza tylko do ubra
typowo ciowych. J eli co ci odpo-
wiada i pasuje, to moesz to nosi, nawet
jeli nie ma takiego przeznaczenia. W ten
sposb nie wydasz fortuny na ubrania,
Pozowanie do zdj
J eli ostatnio unikasz obiektywu (nie chc
uwiecznia kolejnych 5 kilogramw!"),
zastanw si nad tym, jak przybra poz.
Cho moe wolaaby zapomnie o tym, jak
wygldasz w czasie ciy, twoja przysza po-
ciecha na pewno z przyjemnoci obejrzy kie-
dy swoje pierwsze zdjcie" - i ty rwnie.
Aby zachowa dla potomnoci zmiany zacho-
dzce w twym wygldzie, popro kogo, by co
miesic robi ci zdjcie z profilu. Ubierz si
w obcise ubranie, ktre dobrze uwidoczni two-
j sylwetk; wkadaj te fotografie do albumu,
do ktrego moesz te woy zdjcie z ultra-
sonografu, jeli je masz.
ktre nosi si tylko przez krtki czas.
Mimo to nie trzeba kupowa zbyt wiele,
bo nawet jeli to nie s ubrania ciowe,
to czsto po poogu nie chce si ju ich
nosi i wdruj na dno szafy.
Wasny styl ma znaczenie take podczas
ciy. J eli zazwyczaj nosisz bardzo ele-
ganckie lub sportowe ubrania, nie musisz
z nich rezygnowa ani si spieszy ze
zmian na fason ciowy. Chocia poczu-
cie odmiany moe sprawi przyjemno,
jest na to jeszcze sporo czasu.
Dodatki zawsze maj wielkie znaczenie.
Przyjemno, jak daje pikna apaszka,
kolczyki, rajstopy o wspaniaym odcieniu
czy nawet adne teniswki, wynagrodzi ci
wiele nieuniknionych kompromisw, na
jakie bdziesz musiaa pj w sprawach
mody.
Wielkie znaczenie ma take bielizna. Do-
brze dopasowany, wzmocniony biusto-
nosz jest bardzo wany, szczeglnie wte-
dy, gdy rosncy biust sprawia, e twoje
stare biustonosze s bezuyteczne. Do-
brze jest skorzysta z porad sprzedawczy-
ni. Nie naley robi zapasw, lecz kupi
najwyej dwie sztuki i na nastpne zakupy
wybra si, gdy biust znw uronie. Tak-
e majtki naley kupowa w wikszym
rozmiarze i najlepiej takie, ktre nosi si
waciwie pod brzuchem, tj. bikini.
Najlepszym przyjacielem kobiety w ci-
y jest szafa jej ma. Due podkoszulki,
bluzy i koszule wietnie pasuj do spodni
i pod ogrodniczki. Spodnie od dresu i szor-
ty sprostaj twoim nowym wymiarom jesz-
cze przez par miesicy.
Dobrze jest take poycza stroje od kole-
anek, a po poogu odda swoje rzeczy
znajomym, ktre wanie zaszy w ci.
Ze wzgldu na przypieszony metabo-
lizm, czciej ma si uczucie ciepa i dla-
tego dobrze jest zadba, aby ubrania byy
wykonane z wkien naturalnych. Mona
zmieni rajstopy na kolanwki, lecz trze-
ba wybiera te bez ciasnej gumki. J asne
kolory i lune obszerne stroje take zapo-
biegaj przegrzaniu. Zim ubir zoony
z kilku warstw ma t dobr stron, e gdy
robi si cieplej, mona rzeczy stopniowo
zdejmowa.
F A R BO W A N I E I P R O S T O W A N I E
W O S W , I T R W A A O N D U L A C J A
Moje wosy straciy zupenie wygld, nie
chc si ukada. Czy ondulacja jest bez-
pieczna?
C
ho powikszajcy si brzuch jest gw-
nym widocznym objawem ciy, to nie
jest to objaw jedyny. Wszdzie zmiany s
wyrane: od doni, ktre mog okresowo
przyj rowoczerwone zabarwienie, po
wntrze jamy ustnej (dzisa mog by
obrzmiae i krwawi). Wosy nie s wyjt-
kiem i mog wyglda lepiej (np. nabra
poysku) ub gorzej (gdy trac sprysto
i staj si bardzo mikkie).
W normalnej sytuacji trwaa ondulacja
byaby najprostszym sposobem na popraw
fryzury, ale nie jest tak podczas ciy. Po
pierwsze, pod wpywem hormonw wosy
zachowuj si w sposb nieprzewidywalny:
ondulacja moe si wcale nie uda. Po drugie,
stosowane roztwory chemiczne wchaniaj
si przez skr gowy do naczy krwiono-
nych, wtpliwe jest zatem bezpieczne ich
stosowanie podczas ciy. J ak dotd bada-
nia nie potwierdzaj zwizku midzy stoso-
waniem tych rodkw a wadami rozwojo-
wymi podu. J ednak zanim uzna si trwa
ondulacj za cakiem bezpieczn naley
przedsiwzi wszystkie rodki ostronoci
i poczeka do urodzin dziecka. Nie naley
si jednak niepokoi, jeli ma si ju wcze-
niej wykonan trwa ondulacj. Niebez-
pieczestwo jest waciwie tylko teoretycz-
ne i naprawd nie ma si czym martwi.
CZWARTY MIES IC 175
Stan wosw mona poprawi przez bar-
dzo dobre odywianie i stosowanie wysokiej
jakoci szamponw, odywek i rodkw do
ukadania wosw (a take lokwki). J ednak
musisz si pogodzi z wiadomoci, e wo-
sy zapewne pozostan takie do koca ciy,
zatem zastanw si, czy nie lepiej zmieni
fryzur na nie wymagajc ukadania, na
przykad bardzo krtk - bd tak, ktra
ukada si sama: na przykad wycieniowan.
Regularnie prostuj wosy, ale czy mog
nadal to robi teraz, gdy jestem w ciy?
M
usisz zdoby si na dodatkowe po-
wicenie na rzecz swojego nie naro-
dzonego dziecka. Cho nie ma dowodw na
to, e preparaty do prostowania wosw sta-
nowi zagroenie dla ciy, nie udowodnio-
no te ich cakowitego bezpieczestwa.
A poniewa zawieraj one silnie dziaajce
substancje chemiczne, wchaniajce si przez
skr, a wosy ciarnej kobiety mog re-
agowa inaczej - najlepiej pozostawi fry-
zur w spokoju. Nie martw si jednak, jeli
wczeniej prostowaa wosy.
Wanie wybieraam si do fryzjera na far-
bowanie wosw, gdy dowiedziaam si od
przyjaciki, ii farby do wosw mog by
przyczyn wad wrodzonych u dzieci. Czy to
prawda?
C
ho najbardziej ostroni lekarze wci
doradzaj swym ciarnym pacjentkom,
by nie uyway farb do wosw w czasie
ciy, adne badania nie wskazay na zwi-
zek tych preparatw z wadami wrodzony-
mi. Najwyraniej tak niewiele substancji
chemicznych znajdujcych si w farbach
przenika przez skr, e nie wywouj one
adnych niepodanych skutkw.
Wprawdzie moesz si nie martwi
o wpyw farby na pd, ale jeeli chodzi
o twj wygld - powinna zacz si niepo-
koi. Z powodu zmian hormonalnych wosy
mog inaczej reagowa na stosowane rod-
ki chemiczne, niby sobie tego yczya,
i zmieni kolor na inny, ni zaplanowaa.
W I A D O M O BY C I A W C I Y "
Teraz, gdy mj brzuch ronie, zaczynam
wierzy, ze naprawd jestem w ciy. Cho
planowalimy to dziecko, nagle poczuam
si wystraszona, jak w puapce, nawet prze-
ciwna tej ciy.
N
awet najbardziej pragncy dziecka ro-
dzice mog by zaskoczeni, gdy cia
stanie si faktem. J ednak gdy si dobrze za-
stanowi, nie ma w tym nic dziwnego.
Wszak niewidoczny may intruz wywraca
twoje ycie do gry nogami, odbiera ci swo-
bod, ktr uwaaa za co oczywistego,
a nakada nieoczekiwane wymagania - i fi-
zyczne, i emocjonalne. Kada sfera ycia -
od wydatkw, przez ycie towarzyskie, po-
siki, po wspycie pciowe - zmienia si
nawet przed jego urodzeniem. A wiado-
mo, e zmiany te bd si nasila, gdy
dziecko przyjdzie na wiat, wywoa moe
mieszane uczucia w zalenoci od nastawie-
nia rodzicw.
Badania dowodz, e stan, w ktrym ma
si mieszane uczucia co do ciy, pewne
obawy, a nawet czuje si lekki sprzeciw, jest
nie tylko czym normalnym, lecz wrcz
zdrowym - tak dugo, jak dugo zdajemy so-
bie z niego spraw i nad nim panujemy.
A jest to niewtpliwie najlepszy czas na
przemylenia. J eli teraz odpowiednio prze-
mylisz ewentualne ale, jakie moesz y-
wi w przyszoci (na przykad o to, e nie
bdziesz moga posiedzie zbyt dugo w so-
botnie wieczory, pod wpywem chwili wy-
bra si na weekendow wycieczk, praco-
wa w swym normalnym tempie lub wyda-
wa pienidze tak, jak masz ochot), to nie
bdziesz musiaa stawia im czoa po poro-
dzie. Najlepiej porozmawiaj z partnerem -
i namw go, by zrobi tak samo. Pomocne
bd te rozmowy z przyjacimi, ktrzy
decydujc si na rodzicielstwo, dokonali ju
zmian w swoim yciu.
Cho nowy styl ycia - w zalenoci od
tego, jakie ustalicie priorytety - moe sta-
nowi wiksz bd mniejsz odmian,
prawd jest, e kiedy z dwojga" staniecie
si trojgiem", wasze ycie ju nigdy nie
bdzie takie jak poprzednio. Lecz cho pew-
ne sfery ycia bd ograniczone, otworz
si inne, i by moe kiedy dziecko si naro-
dzi, ty take poczujesz si jak nowo naro-
dzona, a nowe chwile bd najwspanialsze
ze wszystkich, jakie dotd przeya.
N I E C H C I A N E P O R A D Y
Teraz, gdy moja cia staa si widoczna,
wszyscy - poczwszy od mojej teciowej po
obcych w windzie - udzielaj mi dobrych
rad. Nie mog tego znie.
T
rudno byoby szuka schronienia na
bezludnej wyspie, tak wic nie ma spo-
sobu na to, by ciarna kobieta unikna
spontanicznych porad znajomych. J u sam
widok brzucha przyszej matki wyzwala
w kadym doradc. Wybierzesz si na po-
ranny jogging do parku, a ju kto ci beszta:
W pani stanie nie powinno si biega!"
Gdy niesiesz dwie torby z zakupami ze skle-
pu, bez wtpienia usyszysz: Myli pani,
e powinna nosi takie ciary?" Albo kie-
dy wycigasz w autobusie rk do gry, by
zapa za uchwyt, kto spieszy z ostrzee-
niem: , J eli bdzie si pani tak si rozciga,
dziecku owinie si ppowina wok szyi!"
Co ma pocz przysza matka z tymi nie-
potrzebnymi radami oraz nieuniknionymi
przepowiedniami pci dziecka? Po pierw-
sze, naley pamita, e wikszo tych
uwag nie ma adnego znaczenia. Babcine
opowieci, ktre jednak maj jaki sens,
wszystkie znajduj medyczne uzasadnienie
i s czci standardowej opieki lekarskiej.
o tych bezpodstawnych, ktrym brak sensu,
lecz ktre wci pokutuj jako mity o ciy,
mona spokojnie zapomnie. Rady wywou-
jce obawy (A jeli to prawda?") najlepiej
omwi z lekarzem, poon bd osob pro-
wadzc zajcia w szkole rodzenia.
Bez wzgldu na to, czy uwagi te brzmi
wiarygodnie czy wrcz przeciwnie, nie wol-
no da si ponie nerwom. Nie bdzie to
z korzyci ani dla ciebie, ani dla dziecka.
Najlepiej grzecznie i z humorem da do zro-
zumienia rozmwcy, e ufasz swojemu leka-
rzowi i to on pokieruje twoim postpowa-
niem. Moesz te uprzejmie wysucha
uwag, ale po prostu nie przejmowa si nimi.
J ednak musisz by na to przygotowana
i prbowa do tego przywykn. J eli kto-
kolwiek moe usysze wicej dobrych rad
ni kobieta w ciy, to jest to tylko matka
z malekim dzieckiem.
Teraz, gdy wyranie wida, ze jestem w ci-
y, wszyscy: koledzy, przyjaciele, a nawet
obcy ludzie podchodz, by dotkn mojego
brzucha - czsto bez pytania. Nie czuj si
z tym dobrze.
S
okrge, liczne i maj w sobie co
jeszcze... Postawmy spraw jasno: brzuch
ciarnej kobiety a si prosi o pogaska-
nie. J ednak cho impuls popychajcy do do-
tykania brzuszka" jest trudny do przezwy-
cienia, jest on te nieodpowiedni - szcze-
glnie bez pytania o zgod.
Niektrym kobietom nie przeszkadza
dotyk cudzych doni, niektrym sprawia to
wrcz przyjemno. J eli jednak takie ga-
skanie nie sprawia ci przyjemnoci, nie wa-
haj si o tym powiedzie. Powiedz albo pro-
sto z mostu (cho grzecznie); Wiem, e
mj brzuch kusi, by go dotkn, lecz wola-
abym, eby tego nie robi" - albo dla od-
miany dotknij brzucha tej osoby (No i jak
ci si to podoba?"). Moe ten kto zastano-
wi si, nim nastpnym razem pogaska ci-
arn po brzuchu.
CZWARTY MIES IC 177
Z A BU R Z E N I A P A M I C I
W ubiegym tygodniu wyszam z domu bez
portfela, dzi rano zupenie zapomniaam
o wanym spotkaniu. Nie mog si na niczym
skupi i mam wraenie, ze trac gow.
N
ie jeste odosobniona. Wiele kobiet ma
poczucie, jakby przybieray na wadze,
a traciy szare komrki". Nawet kobiety dum-
ne ze swego zorganizowania i zdolnoci do
stawiania czoa skomplikowanym zadaniom
nagle zauwaaj, e zapominaj o wanych
spotkaniach, nie mog si skoncentrowa i tra-
c rwnowag. Na szczcie to roztrzepa-
nie" podobne do stanu, ktrego dowiadcza
wiele kobiet przed miesiczk, jest przejcio-
we. J ak wiele innych objaww jest ono spo-
wodowane zmianami hormonalnymi w ciy.
Zaniepokojenie tym stanem moe go tyl-
ko pogorszy. Uznanie go za normalny, a na-
wet przyjcie z pewn doz humoru, pomo-
e w jego zagodzeniu. Pomocne jest take
jak najwiksze ograniczenie stresu. By mo-
e nie bdziesz moga pracowa tak duo
i tak wydajnie jak przed ci. Zapisywanie
obowizkw w pracy i w domu moe pomc
walczy z umysowym chaosem i ustrzec
nas od potencjalnych kopotw (jak np. zo-
stawianie otwartych drzwi lub czajnika na
gazie). Moesz te polega na elektronicz-
nym notesie, jeli oczywicie nie zapo-
mnisz, gdzie go zostawia.
Cho szeroko reklamuje si zbawienne
dla zapominalskich waciwoci miorzbu
dwuklapowego (Gingko biloba), nie uwaa
si tego produktu za bezpieczny podczas
ciy - zapomnij zatem o przyjmowaniu
preparatw zioowych w swej walce z wy-
woanym przez ci zapominalstwem.
Powinna si za to przyzwyczai do tro-
ch mniejszej wydajnoci w pracy, gdy
stan ten moe trwa take przez par tygo-
dni po urodzeniu dziecka (jako skutek zm-
czenia, a nie zaburze hormonalnych) albo
moe min dopiero, gdy dziecko zacznie
przesypia cae noce.
D U S Z N O
Czasem mam kopoty z oddychaniem. Czy
to normalne?
O
detchnij z ulg - oczy wicie jeli tylko
moesz - i uspokj si. Niewielkie
dusznoci s czym normalnym i wiele ci-
arnych kobiet cierpi z ich powodu na po-
cztku drugiego trymestru. Za ten stan od-
powiedzialne s znowu hormony ciowe.
Stymuluj one bowiem orodek oddechowy
w celu zwikszenia czstotliwoci i gbo-
koci oddechw, przez co masz uczucie
cikiego oddychania". Za ich spraw do-
chodzi te do rozszerzania naczy woso-
watych drg oddechowych i innych naczy
wosowatych w caym ciele, rozlunienia
mini puc, oskrzeli oraz innych. Im cia
jest bardziej zaawansowana, tym trudniej
si oddycha, gdy powikszajca si ma-
cica, uciskajc na przepon, ciska puca
i uniemoliwia im pene rozszerzenie si.
J ednake ostra duszno powizana z przy-
spieszeniem oddechu, zasinieniem warg i ko-
niuszkw palcw, ewentualnie z blem w klat-
ce piersiowej i przyspieszonym ttnem moe
by sygnaem powaniejszych dolegliwoci
i wymaga natychmiastowego kontaktu z leka-
rzem lub stacj pogotowia.
K O P O T Y Z U Z BI E N I E M
W mojej jamie ustnej dochodzi do praw-
dziwego spustoszenia. Przy kadym myciu
zbw krwawi mi dzisa, myl tez, ze
mam dziury w zbach. Nie id jednak do
dentysty, gdy obawiam si znieczulenia.
G
dy caa uwaga skupia si na brzuchu,
atwo przeoczy to, co dzieje si
w ustach - dopki i ta cz ciaa nie zacz-
nie domaga si o trosk. Niestety, cia
czsto le wpywa na stan dzise, ktre po-
dobnie jak bony luzowe nosa, za spraw
178 DZIEWI MIESICY CIY
hormonw ciowych staj si obrzmiae,
zaczerwienione oraz atwiej krwawi. Hor-
mony te zwikszaj rwnie podatno dzi-
se na dziaanie pytki nazbnej i bakterii, co
w krtkim czasie moe pogorszy dolegli-
woci. Czerwone, wraliwe, krwawice dzi-
sa mog sygnalizowa zapalenie dzise,
ktre nie leczone prowadzi do zapalenia
przyzbia. Badania wykazuj, i ta powa-
na choroba dzise moe u ciarnej kobie-
ty zwikszy prawdopodobiestwo przed-
wczesnego porodu lub urodzenia dziecka
z nisk mas urodzeniow. To powinno by
najlepszym argumentem przemawiajcym
za koniecznoci dbania o higien jamy ust-
nej! Kolejnym powodem jest skonno do
obluzowywania si zaniedbanych zbw
(co tumaczy stary przesd, e kobieta traci
jeden zb z kad ci). Na szczcie tym
potencjalnym zagroeniom mona cakowi-
cie zapobiega. Unikniesz problemw z z-
bami i dzisami, jeli w czasie ciy (a naj-
lepiej przez cae ycie) bdziesz postpo-
wa zgodnie z poniszymi wskazwkami:
Zwracaj uwag na to, co jesz, zwaszcza
midzy posikami. Sodycze (szczeglnie
klejce si) zostaw sobie na pniej - gdy
bdziesz moga wymy zby zaraz po ich
spoyciu. J eli jesz co midzy posika-
mi, a nie moesz umy zbw, przeczytaj
ponisze sposoby ich wyczyszczenia.
Spoywaj jak najwicej produktw boga-
tych w witamin C, ktra wzmacnia dzi-
sa i zmniejsza ryzyko krwawienia. Pa-
mitaj te o dziennej porcji wapnia (patrz
s. 94), potrzebnego przez cae ycie do
tego, by zby byy zdrowe i mocne.
Regularnie szczotkuj zby i czy je nit-
k, zgodnie z zaleceniami dentysty.
Aby jeszcze bardziej zmniejszy ilo
bakterii w jamie ustnej, szczotkuj take
jzyk. Bdziesz miaa wiey oddech.
J eli nie moesz umy zbw tu po je-
dzeniu, uj gum bez cukru, ugry kawa-
ek sera lub - jeeli nie masz alergii (patrz
s. 186) - we do ust gar orzeszkw
ziemnych. Wszystko wskazuje na to, e
te produkty maj waciwoci antybakte-
ryjne.
Niezalenie od tego, czy masz kopoty
z uzbieniem, umw si na wizyt u den-
tysty na kontrol i czyszczenie zbw,
przynajmniej raz podczas tych dziewi-
ciu miesicy. Podczas czyszczenia usu-
nity zostaje kamie nazbny, ktry nie
tylko jest jedn z przyczyn powstawania
dziur w zbach, lecz take pogarsza ist-
niejce problemy z dzisami. Unikaj prze-
wietlenia promieniami Roentgena, a je-
eli jest ono absolutnie niezbdne, pami-
taj o rodkach ostronoci przedstawio-
nych na s. 71. Gdyby rutynowy zabieg
wymaga znieczulenia, sprawd, czy mo-
esz z nim si wstrzyma. Ale problemy,
ktre nie leczone mog ulec pogorszeniu,
powinny zosta zaatwione jak najszyb-
ciej. Popro dentyst, by sprawdzi stan
twoich dzise, jeeli w przeszoci mia-
a z nimi kopoty.
Lepiej nie czeka, a zby i dzisa upo-
mn si o szybk pomoc - dlatego te naj-
waniejsza jest profilaktyka. J ak najszyb-
ciej umw si na wizyt u dentysty, gdy po-
dejrzewasz, e ju masz dziur w zbie lub
e zaczyna si rozwija jaki inny problem.
Odkadanie pilnej interwencji dentystycz-
nej jest zwykle bardziej niebezpieczne ni
sam zabieg. Na przykad nie leczone bar-
dzo zepsute zby s przyczyn infekcji roz-
przestrzeniajcej si po caym organizmie,
co naraa i matk, i dziecko na niebezpie-
czestwo. Bolce czy zainfekowane zby
mdroci take powinny zosta jak najszyb-
ciej wyleczone.
Niemniej prawd jest, e przy wszystkich
powaniejszych zabiegach dentystycznych
podczas ciy niezbdne s szczegle rodki
ostronoci. W wikszoci zabiegw wystar-
czy tylko miejscowe znieczulenie, a jeli ab-
solutnie konieczna jest narkoza, to powinna
by ona podawana przez dowiadczonego
CZWARTY
anestezjologa, ktry zadba o to, by pd
otrzymywa niezbdn ilo tlenu, oraz
poda rodek, ktry jest bezpieczny podczas
ciy. Aby si upewni, e zabieg jest ca-
kowicie bezpieczny, omw spraw znieczu-
lenia zarwno z dentyst, jak i z lekarzem
prowadzcym ci. Spytaj rwnie leka-
rza, czy uwaa, e przed zabiegiem stoma-
tologicznym i po nim trzeba bdzie poda
antybiotyk.
J eli po tym zabiegu masz policzki opuch-
nite jak chomik i nie moesz zje nic
o staej konsystencji, bdziesz musiaa
wprowadzi drobne zmiany do swej diety.
Dieta pynna moe na przykad opiera si
na koktajlach mlecznych (zobacz Podwj-
ny koktajl mleczny, s. 102), napojach cytru-
sowych (jeli nie powoduj pieczenia dzi-
se) i innych sokach owocowych czy warzyw-
nych, a take domowych zupach kremach,
zrobionych ze zwykej zupy zmiksowanej
z twarokiem, jogurtem i chudym mlekiem.
A gdy bdziesz ju w stanie je mikkie
potrawy, docz do menu warzywa pure,
ryb lub tofu, jajka sadzone, niesodzony
jogurt, mus jabkowy i inne gotowane owo-
ce, rozgniecionego banana lub ziemniaka,
a take gste patki niadaniowe na gor-
co, wzbogacone odtuszczonym mlekiem
w proszku.
Czy podczas ciy mog stosowa rodki do
wybielania zbw?
W
czasie ciy bezpieczniej olniewa
ludzi osobowoci ni biaymi zba-
mi. Dotychczas nie przeprowadzono dosta-
tecznej liczby bada nad skutkami uywania
profesjonalnych i domowych metod wybie-
lania zbw (zwaszcza tych, ktre wyma-
gaj zastosowania nadtlenku oraz wiata
ultrafioletowego). Obecnie lekarze i denty-
ci ostrzegaj, e lepiej zachowa ostro-
no, ni pniej aowa. Dopki nie uzy-
ska si wiarygodnych informacji, kobiety
przy nadziei nie powinny wybiela zbw
MIES IC 179
(Ale nie martw si, jeli ju poddaa si tej
procedurze, gdy nie udowodniono, e jest
ona szkodliwa.)
Odkryam, ze mam z boku, na dzile, grud-
k, ktra krwawi przy kadym myciu zbw.
W
czasie ciy nietrudno o dolegliwo.
Ale nie martw si tym, co odkrya.
Prawdopodobnie jest to ziarniniak ropo-
twrczy, ktry moe umiejscowi si na
dzile lub jakiejkolwiek innej czci ciaa.
Cho czsto krwawi i nosi zowrog nazw:
guz ciowy", jest zupenie nieszkodli-
wy. Po porodzie zwykle cakowicie zanika,
a gdyby sprawia duo kopotw, mona go
usun chirurgicznie.
T R U D N O C I Z E S P A N I E M
Nigdy dotd nie miaam kopotw ze spa-
niem. Czuj si tak, jakbym nie moga so-
bie znaez miejsca w ku.
N
ic dziwnego - trudno si pooy wy-
godnie w ku, gdy myli goni jak
szalone, a brzuch ronie. Mona te proble-
my potraktowa jako przygotowanie do
bezsennych nocy, ktre czekaj ci przez
pierwsze kilka miesicy ycia dziecka.
Albo wyprbowa ponisze metody:
wicz. Osoba, ktra codziennie wiczy
(patrz s. 187), atwiej zasypia wieczorem.
Nie wicz jednak tu przed snem, gdy
wywoane gimnastyk pobudzenie nie
pozwoli ci zapa w sen wtedy, gdy go-
wa dotknie poduszki.
Zrezygnuj z drzemki w cigu dnia (cho
drzemka nie jest zym rozwizaniem dla
osb atwo zasypiajcych wieczorem),
a zamiast niej wypoczywaj.
Niech obiad bdzie czasem wypoczynku.
Nie ykaj apczywie posikw, siedzc
przed telewizorem, lecz spoywaj je przy
stole, ze wspmaonkiem, innym czon-
kiem rodziny lub przyjacielem. Porozma-
wiaj o przyjemnych sprawach. J ednak pa-
mitaj, by nie je posiku tu przed spa-
niem.
Ustal sobie jaki rytua zwizany z ka-
dzeniem si spa i przestrzegaj go. Pora
poobiednia powinna by wypeniona spo-
kojnymi, relaksujcymi zajciami. Po-
czytaj troch (byle nie co, od czego nie
bdziesz si moga oderwa) lub obejrzyj
telewizj (unikaj programw penych
przemocy, szarpicych nerwy, dzienni-
kw telewizyjnych), posuchaj muzyki
relaksujcej, wykonaj kilka wicze roz-
cigajcych lub relaksacyjnych (patrz
s. 127), we ciep kpiel, popro o ma-
sa plecw. Dobrym sposobem jest te
seks.
Przed samym zaniciem zjedz lekk
przeksk. Przyczyn kopotw z zasy-
pianiem bywaj zbyt obfite posiki bd
cakowity ich brak. Stary wyprbowany
sposb, polegajcy na wypiciu przed
snem szklanki ciepego mleka teraz rw-
nie moe si okaza bardzo skuteczny.
Mleko nie tylko przypomni ci o czasach,
gdy kadziono ci spa z ulubionym plu-
szowym misiem, lecz przede wszystkim
dziki zawartoci aminokwasu L-trypto-
fan podwyszy poziom serotoniny w m-
zgu wywoujcej senno. Aminokwas
ten wystpuje take w misie indyka (dla-
tego po tradycyjnej amerykaskiej uczcie
z okazji wita Dzikczynienia, na ktr
przyrzdza si indycze miso, gocie cz-
sto czuj si senni) i jajkach. J eli wie-
czorem nie masz apetytu na te smakoyki,
wyprbuj sodkie przekski nasenne, ta-
kie jak ciastka z patkami owsianymi lub
babeczka ze szklank mleka, owoce i ser,
jogurt i rodzynki.
Zrb wszystko, aby byo ci wygodnie.
W sypialni nie powinno by ani za gor-
co, ani za zimno, materac - powinien by
twardy, a poduszki - dobrze podpieraj-
ce. Na s. 205 znajdziesz wskazwki doty-
czce wygodnych pozycji do snu. Im
szybciej nauczysz si wygodnie spa na
lewym boku, tym atwiej bdzie ci w p-
niejszym okresie ciy.
Przewietrz si. Duszne pomieszczenie nie
jest dobrym miejscem do snu. Otwieraj
okna kadego dnia z wyjtkiem okresu
mrozw i upaw (wentylator lub urz-
dzenie klimatyzacyjne zapewni waci-
w cyrkulacj powietrza). Nie pij z przy-
kryt gow, gdy bdziesz wdycha mniej
tlenu, a wicej dwutlenku wgla i naba-
wisz si blu gowy.
Nie kad si do ka z innego powodu
ni spanie (lub seks). Kojarzenie ka
z czytaniem, ogldaniem telewizji, prze-
gldaniem poczty i innymi czynnociami
przeszkadza niektrym ludziom zasn.
J eli zanicie uniemoliwiaj ci czste
spacery do toalety, po godzinie 18.00 pij
jak najmniej
1
oraz staraj si unika du-
giego stania, gdy zwiksza ono czstotli-
wo oddawania moczu wieczorn por.
Uspokj umys. J eli nie moesz spa, bo
drcz ci problemy rodzinne czy zawo-
dowe, postaraj si rozwiza je w cigu
dnia lub przynajmniej porozmawia o nich
wczesnym wieczorem z mem czy z kim-
kolwiek innym. J eli nie masz partnera do
rozmowy, spisz swe kopoty, a nastpnie
sprbuj znale rozwizanie dla przynaj-
mniej jednego z nich. Ale kiedy przycho-
dzi pora snu, od troski na bok.
Nie uywaj lekw (tradycyjnych czy zio-
owych) ani alkoholu, by zasn. Mog by
szkodliwe dla dziecka, a stosowane na
dusz met i tak s nieskuteczne. W po-
rze popoudniowej unikaj kofeiny (zawar-
1
Pamitaj jednak, by wypija odpowiedni
ilo pynw kadego dnia (czyli co najmniej
8 szklanek).
CZWARTY MIES IC 181
tej w herbacie, kawie, napojach chodz-
cych) i/lub duych iloci czekolady, gdy
utrudniaj zanicie.
Nie kad si do ka, dopki nie poczu-
jesz zmczenia. Moe potrzebujesz mniej
snu, ni ci si wydaje? Przesunicie chwi-
li pjcia do ka moe paradoksalnie
pomc w zaniciu.
Nie obracaj si z boku na bok, jeli nie
moesz zasn. Skoro nie pisz, wsta
i zajmij si czymkolwiek, a wtedy zm-
czysz si na tyle, by atwiej ci byo za-
sn po powrocie do ka.
Oce zapotrzebowanie na sen na podsta-
wie samopoczucia, a nie iloci czasu sp-
dzanego w ku. Pamitaj, e wielu ludzi
przyznajcych si do kopotw ze snem
pi znacznie wicej, ni przypuszcza. Le-
piej odpoczywasz, jeli nie jeste wiecz-
nie przemczona (nie mylc przemcze-
nia z normalnym zmczeniem wywoa-
nym przez ci).
Staraj si codziennie wstawa o tej samej
porze, nawet w wita i weekendy. Dzi-
ki temu z czasem ustabilizuje si cykl snu
i czuwania.
Nie zamartwiaj si bezsennoci, gdy z jej
powodu nie stanie si nic zego ani tobie,
ani twojemu dziecku. J eli nie moesz za-
sn, wsta i poczytaj, sid przy Interne-
cie, poogldaj telewizj, a poczujesz sen-
no. Przejmowanie si brakiem snu jest
bardziej stresujce ni sama bezsenno.
C H R A P A N I E
Mj m twierdzi, ze od pewnego czasu
chrapi - czego nigdy wczeniej nie robi-
am. Czy powinnam si tym martwi?
C
hrapanie zakca nocny sen zarwno
chrapicemu, jak i osobie picej obok
(poniewa po narodzinach dziecka nieraz
bdziecie wyrywani ze snu, lepiej teraz do-
brze si wysypia). Przyczyn chrapania by-
wa typowe podczas ciy zatkanie nosa",
dlatego te warto umieci w sypialni na-
wilacz powietrza oraz spa z gow na
podwyszeniu. Ale moe by ono take ob-
jawem okresowego bezdechu sennego, czy-
li stanu polegajcego na krtkotrwaym za-
trzymaniu oddychania podczas snu, co pro-
wadzi do tymczasowego zmniejszenia iloci
wdychanego tlenu. A poniewa stay do-
pyw tlenu ma istotne znaczenie wanie te-
raz, gdy oddychasz za dwoje, chrapica ko-
bieta w ciy powinna zosta zbadana pod
ktem tego schorzenia i w razie potrzeby
leczona. Do chrapania i wystpowania bez-
dechu przyczynia si take otyo, tote
sprawd, czy nie za szybko przybierasz na
wadze. Podczas nastpnej wizyty lekarskiej
spytaj o okresowy bezdech senny.
U P A W Y
(W Y D Z I E L I N A Z P O C H W Y )
Zauwayam skpe biaawe upawy. Oba-
wiam si
y
ze jest to objaw zakaenia.
W
odniste mleczne upawy o agodnym
zapachu (leukorrhea) nie s obja-
wem patologicznym i przypominaj upa-
wy, ktre wystpuj u niektrych kobiet
przed miesiczk. Poniewa ich ilo moe
si zwikszy w trakcie ciy, w niektrych
przypadkach zaleca si stosowanie podpa-
sek higienicznych w ostatnich miesicach
ciy. Nie naley stosowa tamponw, gdy
zwikszaj one ryzyko zasiedlenia pochwy
przez bakterie.
Poza tym, e upawy mog uraa zmys
estetyki twj i twojego ma (moe on zre-
zygnowa z seksu oralnego), nie ma powo-
dw do obaw. Oczywicie naley utrzymy-
wa okolice krocza w czystoci, wieoci
oraz suchoci - porady na ten temat znaj-
dziesz przy nastpnym pytaniu.
Nie naley stosowa irygacji. Zakcaj
one naturaln rwnowag mikroorganizmw
w pochwie, co moe doprowadzi do po-
wanego stanu, jakim jest bakteryjne zaka-
enie pochwy. Poza tym podczas tego za-
biegu doj moe do szczeglnie niebez-
piecznego podczas ciy wprowadzenia
powietrza do macicy.
Obawiam si, ze mam infekcj pochwy. Czy
powinnam wzi to lekarstwo
y
ktre zwy-
kle bior, czy skontaktowa si z lekarzem?
W
ciy nigdy nie powinno si samemu
stawia rozpoznania ani leczy - na-
wet, gdy chodzi o co tak pozornie prostego
jak infekcja pochwy. Nawet jeeli spotyka-
o ci to ju wiele razy wczeniej i jeli na
pami znasz objawy (tawe, zielonkawe
albo gste i serowate" upawy o odpycha-
jcej woni, ktrym towarzysz: pieczenie,
swdzenie, zaczerwienienie, bolesno), na-
wet jeli leczya si z powodzeniem rod-
kami sprzedawanymi bez recepty - tym ra-
zem spytaj lekarza.
Sposb leczenia uzaleniony bdzie od
rodzaju infekcji. J eli jest to infekcja dro-
dami, ktr podczas porodu mona zarazi
dziecko (w postaci nieszkodliwej pleniaw-
ki, atwej do wyleczenia drodowej infek-
cji jamy ustnej), to lekarz zapewne przepi-
sze ci czopki dopochwowe lub el, ma czy
krem, ktre stosuje si za pomoc aplikato-
ra. (Niestety rodki te mog zlikwidowa
zakaenie tylko tymczasowo i bdzie po-
wraca ono wielokrotnie do chwili rozwi-
zania, wymagajc powtrnego leczenia).
Gdyby natomiast objawy wskazyway na
zakaenie bakteriami, konieczne jest szyb-
kie leczenie rodkami doustnymi, poniewa
nie leczone zwiksza ryzyko przedwczesne-
go porodu.
Mona przyspieszy wyleczenie oraz
zapobiec ponownemu zakaeniu przez
utrzymywanie okolicy krocza w czystoci
i suchoci. Sprzyja temu skrupulatna higie-
na, zwaszcza po wizycie w toalecie (za-
wsze podcieraj si od przodu do tyu); pod-
czas kpieli dokadnie opukuj okolice po-
chwy po umyciu mydem; staraj si nie
uywa dranicych, perfumowanych my-
de, pynw do kpieli i perfum; no bawe-
nian bielizn, nie wkadaj obcisych stro-
jw do wicze - szczeglnie, jeli nie s
z baweny.
Ryzyko wystpienia zakaenia pochwy
znacznie zmniejsza zjadanie co dzie jed-
nego kubka jogurtu zawierajcego ywe bak-
terie Lactobacillus acidophilus (sprawd na
etykiecie - wikszo jogurtw je zawie-
ra). Ni e stosuj i rygacj i ; przeczytaj
wyjanienie zawarte w poprzednim py-
taniu.
Gdyby si okazao, i zakaenie jest prze-
kazywane drog pciow, wystrzegaj si sto-
sunkw (oraz wszelkich innych sytuacji in-
tymnych, w ktrych dotykane s narzdy
pciowe), dopki oboje z partnerem nie zo-
staniecie wyleczeni. By moe lekarz zasu-
geruje wam uywanie prezerwatyw do ko-
ca ciy - lub przez sze miesicy po wy-
leczeniu. Aby nie doszo do ponownego
zakaenia, naley szczeglnie uwaa, by
nie przenie zarazkw z odbytu do pochwy
(palcami, penisem, jzykiem).
P O D W Y S Z O N E C I N I E N I E
T T N I C Z E K R W I
W czasie ostatniej wizyty okazao si, ze
mam nieznacznie podwyszone cinienie
krwi. Czy powinnam si tym martwi?
N
iepokojenie si cinieniem krwi moe
tylko spowodowa jego wzrost. Poza
tym nieznacznie podwyszone cinienie pod-
czas jednej wizyty zapewne nie stanowi po-
wodu do zmartwie. By moe bya zde-
nerwowana, gdy jadc do lekarza, utkn-
a w korku ulicznym albo w pracy czeka
na ciebie sterta papierw. Moe zwyczajnie
CZWARTY
si czym denerwowaa - martwia si, e
za duo - albo za mao - przybraa na wa-
dze, e musisz porozmawia o niepokoj-
cych objawach, nie moga si doczeka, by
usysze bicie serca dziecka. Albo moe
te w ogle denerwujesz si perspektyw
wizyty w gabinecie lekarskim, czyli masz
nadcinienie na widok biaego fartucha".
Godzin pniej, gdy jeste ju spokojna,
cinienie moe cakowicie wrci do nor-
my. Ale poniewa trudno jest ustali przy-
czyn jednorazowego podwyszonego wy-
niku - lekarz moe zaleci ci, by do na-
stpnej wizyty stosowaa kilka sposobw na
obnienie cinienia. Midzy innymi moe
ci poradzi, by nie przejmowaa si zbyt
mocno wszystkim oraz jada poywienie
zawierajce mniej sodu i tuszczu, a wicej
warzyw i owocw. W niektrych przypad-
kach cinienie krwi monitoruje si przez 24
godziny, by sprawdzi, czy podczas wyko-
nywania rutynowych zaj jest ono take
podwyszone.
J ednak jeli podwyszone cinienie krwi
utrzymuje si, moe si okaza, e jeste
w grupie 1 -2% kobiet ciarnych, u ktrych
wystpuje tzw. podwyszone cinienie w prze-
biegu ciy. Ten typ nadcinienia jest nie-
grony; ustpuje po porodzie.
Tak zwane normalne cinienie ttnicze
krwi podczas ciy ulega pewnym waha-
niom. Wynik podstawowy (charaktery-
styczny dla pacjentki) uzyskuje si podczas
pierwszej wizyty kontrolnej. Zazwyczaj ci-
nienie lekko spada podczas pierwszych
miesicy, jednak od okoo sidmego mie-
sica zaczyna wzrasta.
J eli podczas pierwszego lub drugiego
trymestru cinienie skurczowe (liczba pierw-
sza) wzrasta do ponad 130 lub podnosi si
o 30 ponad wynik podstawowy lub cinie-
nie rozkurczowe (druga liczba) wynosi po-
nad 85 lub podnioso si o 15 ponad wynik
podstawowy i utrzymao si na tym pozio-
mie podczas przynajmniej dwch odczytw
odlegych od siebie o przynajmniej 6 go-
dzin, to niezbdna bdzie dokadniejsza ob-
MIES IC 183
serwacja i zapewne rwnie stosowne le-
czenie. W trzecim trymestrze leczenie roz-
poczyna si tylko, gdy wzrost cinienia tt-
niczego jest znaczniejszy.
J eli takiemu stanowi towarzyszy nagy
wzrost masy ciaa (wicej ni kilogram,
ktrego nie mona wytumaczy przejada-
niem si), znaczny obrzk rk, stp i doni
(w wyniku zatrzymania wody w organi-
zmie) i/lub pojawienie si biaka w moczu,
moemy mie do czynienia ze stanem prze-
drzucawkowym (tzw. PiH - nadcinienie
indukowane przez ci). U kobiet pozosta-
jcych pod regularn opiek medyczn stan
ten jest wykryty, zanim wystpi powane
objawy, jak: nieostre widzenie, ble gowy,
draliwo, ble brzucha. J eeli zaobserwu-
jesz u siebie takie objawy, natychmiast
skontaktuj si z lekarzem (patrz s. 261
i Dodatek).
C U K I E R W M O C Z U
Podczas ostatniej kontroli okazao si, ze
w moczu pojawi si cukier. Mj lekarz
powiedzia, ze nie ma powodu do obaw,
ja jednak jestem przekonana, ze mam cu-
krzyc.
Z
aufaj lekarzowi i nie martw si. Nie-
wielka ilo cukru w moczu w poje-
dynczym badaniu podczas ciy nie jest
jeszcze objawem cukrzycy. Najwyraniej
twj organizm spenia dobrze swe zadania:
dba o to, by pd otrzymywa odpowiedni
ilo glukozy (cukru).
Poniewa insulina jest odpowiedzialna
za poziom glukozy we krwi, jak i jej
wchanianie przez komrki - cia wyzwa-
la mechanizm antyinsulinowy, ktry powo-
duje, e odpowiednia ilo glukozy znajdu-
je si we krwi odywiajcej pd. J est to
doskonaa machina, nie zawsze jednak
pracuje ona idealnie. Czasem mechanizm
dziaa tak wydajnie, e we krwi znajduje si
wicej glukozy, ni wynosz potrzeby mat-
ki i dziecka - wicej, ni mog tolerowa
nerki. Nadmiar jest wydalany z moczem.
I std nierzadki w ciy wynik badania,
szczeglnie w trzecim trymestrze, gdy efekt
antyinsulinowy nasila si. Waciwie poo-
wa kobiet ciarnych w pewnym okresie
ciy ma pozytywny wynik badania pozio-
mu cukru w moczu.
Najczciej na podwyszony poziom cu-
kru we krwi organizm reaguje zwiksze-
niem produkcji insuliny, ktra t nadwyk
eliminuje, dajc prawidowe wyniki pod-
czas nastpnej wizyty. J ednak u niektrych
kobiet, szczeglnie u tych, ktre choruj na
cukrzyc lub maj do niej skonnoci (z po-
wodu wystpowania tej choroby w rodzinie
lub wieku czy masy ciaa), ta nadprodukcja
insuliny moe si okaza niewystarczajca.
Utrzymuje si podwyszony poziom cukru
w moczu i we krwi. U pacjentek, u ktrych
dotychczas nie stwierdzono cukrzycy, jest
to tzw. cukrzyca ciowa. Okoo 28 tygo-
dnia wszystkie ciarne kobiety przechodz
badanie przesiewowe na tolerancj gluko-
zy pod ktem cukrzycy ciowej; kobiety
z grupy podwyszonego ryzyka mog prze-
chodzi je wczeniej.
N I E D O K R W I S T O
U mojej przyjaciki podczas ciy stwier-
dzono niedokrwisto. Jak mog stwier-
dzi, czy ja mam niedokrwisto? Jak temu
zapobiega?
B
adanie krwi pod ktem niedokrwistoci
wykonuje si podczas pierwszej wizy-
ty kontrolnej i u niektrych kobiet niedobr
elaza wykrywa si ju wtedy. Czasem stan
taki pochodzi jeszcze sprzed ciy ze wzgl-
du na utrat elaza podczas miesiczki. J e-
li od momentu zapodnienia i ustania mie-
siczki poda elaza w diecie jest wystarcza-
jca, to jego zapasy s uzupeniane. Wik-
sze zapotrzebowanie na elazo, niezbdne
do produkowania czerwonych ciaek krwi,
pojawia si dopiero okoo 20 tygodnia ci-
y, gdy wwczas dochodzi do znacznego
wzrostu objtoci krwi. Wtedy ponownie
moe doj do wyczerpania zapasw. A po-
niewa nie wszystkie kobiety dostarczaj
organizmowi niezbdn dawk elaza, wie-
le z nich w trzecim trymestrze bdzie mie
niedokrwisto.
W przypadku nieznacznego niedoboru
elaza moe nie by adnych objaww, lecz
gdy liczba krwinek czerwonych przenosz-
cych tlen wyranie spada, mona obserwo-
wa nastpujce objawy: blado, znaczne
zmczenie, osabienie, koatanie serca, dusz-
noci, a nawet omdlenia. Moemy mie
wtedy do czynienia z sytuacj, gdy potrze-
by dziecka zaspokajane s w pierwszej ko-
lejnoci, poniewa rzadko u dzieci matek
z anemi obserwujemy niedobr elaza
przy urodzeniu.
Cho wszystkie ciarne kobiety narao-
ne s na anemi z niedoborem elaza, nie-
ktre znajduj si w grupie podwyszonego
ryzyka. Nale do niej kobiety, ktre uro-
dziy kilkoro dzieci w krtkich odstpach
czasu; kobiety, ktre czsto wymiotuj lub
jedz mniej ze wzgldu na nudnoci; ko-
biety z ci mnog; kobiety, ktre zaszy
w ci w stanie niedoywienia i/lub od
momentu zapodnienia odywiaj si zbyt
ubogo.
Aby zapobiec niedoborom elaza, dieta
przyszej matki powinna by bogata w ten
pierwiastek (patrz s. 91). Uwaaj jednak na
to, z jakimi produktami spoywasz skadni-
ki pokarmowe zawierajce elazo. Napoje
zawierajce kofein przyjmowane razem
z poywieniem bogatym w elazo (lub pre-
paratem uzupeniajcym elazo) zmniejsza-
j jego absorpcj. Z drugiej strony, absorp-
cji tego biopierwiastka sprzyjaj produkty
bogate w witamin C. Poniewa zapewnie-
nie wystarczajcej iloci elaza z samego
poywienia jest praktycznie niemoliwe,
zwykle przepisuje si kobietom ciarnym
CZWARTY MIES IC 185
dodatkow dzienn dawk w wysokoci od
30 do 50 mg elaza, niezalenie od prepara-
tu uzupeniajcego dla kobiet w ciy.
Znakomita wikszo przypadkw ane-
mii podczas ciy wywoana jest przez
niedobr elaza. W przypadku gdy ta
przyczyna zostanie wykluczona, potrzeb-
ne bd dalsze badania w celu ustalenia in-
nego powodu.
K R W A W I E N I E Z N O S A
I N I E Y T Y N O S A
Prawie cay czas dokucza mi nieyt nosa
i czsto krew leci mi z niego bez specja-
nej przyczyny. Czy powinnam si dener-
wowa?
N
ie, ale moesz ju gromadzi zapasy
chusteczek do nosa. Nieyt nosa oraz
krwawienie s bardzo czstymi dolegliwo-
ciami, prawdopodobnie dlatego, e podnie-
siony poziom estrogenw i progesteronu po-
woduje zwikszony przepyw krwi przez
bon luzow nosa. Ulega ona obrzmieniu
i staje si delikatniejsza; podobnie jak szyj-
ka macicy, gdy dojrzewa do porodu.
Stan ten moe si stopniowo pogarsza,
a poprawa nastpi dopiero po porodzie.
Moe doj take do zbierania wydzieliny
w okolicy nozdrzy tylnych, co jest przyczy-
n nocnego kaszlu i dawienia si. Nie nale-
y stosowa kropli do nosa ani adnych le-
kw, chyba e zostan one przepisane przez
lekarza. Cakowicie bezpieczne i zaskaku-
jco skuteczne s natomiast spraye na bazie
soli.
Katar i krwawienia z nosa s czstsze
zim, gdy ciepe, suche powietrze w ogrze-
wanych pomieszczeniach wysusza delikatne
bony luzowe drg oddechowych. Stoso-
wanie nawilacza powietrza moe w znacz-
nym stopniu zapobiega takiej sytuacji.
Mona take sprbowa nawila nozdrza
przez nacieranie ich wazelin za pomoc
patyczkw z wat. Niektrym pomagaj
w udronieniu drg oddechowych specjal-
ne patki przyklejane po bokach nosa. Po-
niewa nie s to leki, mog by cakowicie
bezpiecznie stosowane.
Spoywanie 250 mg witaminy C (po
uzgodnieniu z lekarzem), jako dodatek do
bogatej w witamin C diety, powoduje
wzmocnienie cian naczy wosowatych
i obnia ryzyko krwawienia. (Uwaga! Nie
naley przedawkowa witaminy C!)
Czasem przyczyn krwawienia jest zbyt
mocne wydmuchiwanie nosa, wobec tego
przypominamy, jak naley poprawnie je
wykonywa: zatka kciukiem jedn dziur-
k, a nastpnie delikatnie wydmuchiwa
luz z drugiej dziurki. Tak samo wyczyci
drug dziurk i powtarza do cakowitego
udronienia nosa.
By zatrzyma krwawienie, naley usi
lub stan i lekko pochyli si do przodu,
a nie ka si czy odchyla do tyu. Potem
naley uciska oba nozdrza palcami przez
5 minut. J eeli krwawienie nie ustanie po
trzech prbach lub powtarza si czsto i jest
do silne, naley skontaktowa si z leka-
rzem.
Szczepienie przeciw grypie
Amerykaskie Centrum Kontroli Chorb
Zakanych zaleca kadej kobiecie w drugim
i trzecim trymestrze ciy szczepienie prze-
ciwko grypie. Na tym etapie ciy organizm
jest bardziej podatny na zaraenie si gryp
oraz bardziej naraony na powikania pogry-
powe, w tym na zapalenie puc. Szczepienie
nie wyrzdzi adnej krzywdy dziecku, a efekty
uboczne dla matki s praktycznie zerowe. Naj-
gorsze, co moe j spotka, to lekka gorczka
i uczucie wikszego ni zwykle zmczenia
przez kilka dni.
Moe orzeszka?
Wiadomo od dawna, e rodzice, ktrzy byli
lub s na co uczuleni, mog przekaza skon-
noci alergiczne - cho niekoniecznie na te
same alergeny - swemu jeszcze nie narodzo-
nemu dziecku. Wedle niektrych bada aler-
giczki (lub kobiety, ktre wczeniej miay aler-
gie) jedzce w czasie ciy i karmienia dziec-
ka piersi mocno uczulajce poywienie (na
przykad orzeszki ziemne lub produkty mlecz-
ne) czciej przekazuj alergie na te wanie
produkty swoim dzieciom. J eli kiedykolwiek
bya na co uczulona, zastanw si wsplnie
z lekarzem prowadzcym lub alergologiem,
czy nie powinna wprowadzi pewnych ogra-
nicze w swej diecie na czas ciy (oraz - jeli
planujesz karmi piersi - take po niej).
A L E R G I A
Alergia dokucza mi teraz bardziej. Wci
mam katar i oczy zawi mi prawie przez
cay czas.
M
oe mylisz uczulenie ze zwykym
nieytem nosa, ktry w ciy wyst-
puje czciej. Niewykluczone, e twj stan
przyczyni si do pogbienia alergii, cho
u wielu szczliwych kobiet objawy alergicz-
ne sabn w okresie ciy. Skoro wszystko
wskazuje na to, i ty do nich nie naleysz,
zapytaj lekarza, ktre leki agodzce obja-
wy bd bezpieczne. Niektre leki (take
przeciwhistaminowe) s stosunkowo bez-
pieczne, lecz naley sprawdzi, czy lek, kt-
ry zwykle stosujesz, do nich naley
1
.
J ednak najlepszym sposobem na walk
z alergiami podczas ciy jest zapobiega-
nie - unikanie substancji uczulajcych, je-
li je znasz.
J eli s to pyki albo inne alergeny znaj-
dujce si w powietrzu, naley przebywa
w dobrze wentylowanych pomieszcze-
niach zamknitych, w ktrych powietrze
jest oczyszczane. Po pobycie na wieym
1
J eeli przy duej iloci wydzieliny jest ona
bardzo gsta, naley zwikszy przyjmowanie
pynw, aby zrwnoway ich wydalanie i roz-
rzedzi wydzielin.
powietrzu naley my rce i twarz, a take
zaopatrzy si w okulary przeciwsonecz-
ne zapobiegajce bezporedniemu wnika-
niu pykw do oczu.
J eli alergenem jest kurz, postaraj si, by
kto inny odkurza i zamiata mieszkanie.
Odkurzacz, mokra cierka lub mop wzbi-
jaj w powietrze mniej kurzu ni trady-
cyjna miota. Naley te stosowa wilgot-
ne ciereczki do kurzu (poszukaj specjal-
nych szmatek do kurzu) zamiast szczotek
z pirami. Naley unika miejsc takich,
jak strychy lub pene ksiek biblioteki.
Osoby uczulone na niektre produkty
spoywcze nie powinny ich spoywa,
nawet jeli s w ciy zalecane (w Diecie
ciowej znajdziesz produkty zastpcze).
J eli zwierzta powoduj atak alergii, na-
ley poinformowa o tym znajomych, by
przed nasz wizyt mogli usun z poko-
ju zwierzta i ich posania. I oczywicie,
jeli nasze wasne zwierz staje si przy-
czyn reakcji alergicznej, naley si sta-
ra, by nie miao ono wstpu do czci
mieszkania (szczeglnie sypialni).
Uczulenie na dym papierosowy mona
kontrolowa przez unikanie miejsc pu-
blicznych, gdzie dozwolone jest palenie
papierosw, fajek czy cygar. Naley te
poprosi bliskie nam osoby, by nie paliy
papierosw w naszym mieszkaniu.
CZWARTY MIES IC 187
wicz enia fiz ycz ne w cz asie ciy
R
obi to dyrektorzy, osoby starsze,
lekarze, prawnicy i pracownicy bu-
dowlani. Dlaczego wic nie miayby
tego robi kobiety w ciy? Chodzi o wi-
czenia fizyczne. Odpowied na powysze
pytanie brzmi tak" w przypadku kadej
zdrowej kobiety w niepowikanej ciy.
Traktowanie ciy jak choroby, a przy-
szej matki jak inwalidki, zbyt delikatnej,
aby moga wej na par stopni lub nie
torb z zakupami, to pogldy przestarzae.
Z pewnoci umiarkowane wiczenia s nie
tylko bezpieczne, ale wrcz korzystne dla
przyszej matki i dziecka. Najnowsze bada-
nia wskazuj wrcz, e nawet intensywne
wiczenia wydaj si bezpieczne i nie zwik-
szaj ryzyka przedterminowego porodu.
J ednak przed wyruszeniem na ciek
zdrowia naley zoy wizyt w gabinecie
lekarza. Nawet jeli czujesz si znakomicie,
musisz podda si badaniu kontrolnemu,
zanim woysz dres ma. W ciy wyso-
kiego ryzyka czsto trzeba ograniczy licz-
b i rodzaj wicze, a nawet cakowicie
z nich zrezygnowa do momentu rozwiza-
nia. J ednak jeli cia przebiega bez kom-
plikacji, a lekarz udzieli pozwolenia, to
przemyl ponisze wskazwki.
K O R Z Y C I P Y N C E
Z R E G U L A R N Y C H
W I C Z E F I Z Y C Z N Y C H
K
obiety, ktre nie wykonuj adnych
wicze fizycznych w czasie ciy, sta-
j si coraz mniej sprawne, szczeglnie dla-
tego, e z kadym dniem przybieraj na
wadze. Dobry zestaw wicze, ktry mo-
na uj w planie kadego dnia, powinien
temu zapobiec. Doda ci te wicej energii
(nic dziwnego!), pomoe uzyska lepsze sa-
mopoczucie fizyczne i psychiczne, poprawi
nocny sen (jeeli tylko nie bdziesz wiczy
tu przed pooeniem si do ka!), wzmoc-
ni minie, zwikszy ich wytrzymao,
sprawi te, e atwiej poradzisz sobie z nie-
rwnowag wywoan przez powikszaj-
cy si brzuch. Zmniejsz si ble plecw,
problemy z zaparciami i obrzkami (na
przykad stp i doni), wreszcie pomoe ci
szybciej powrci do figury sprzed zajcia
w ci. Pamitaj, e wzmocnienie ciaa
i poprawa wytrzymaoci uatwia pord.
Poniej przedstawiamy kategorie wicze
szczeglnie korzystnych podczas ciy:
Aerobic. S to powtarzane rytmicznie wi-
czenia wysikowe, ktre podnosz zapotrze-
bowanie mini na tlen, jednak nie na tyle,
by przekroczy jego dostawy (chodzenie,
jogging, jazda na rowerze, pywanie). wi-
czenia zbyt wysikowe, by mona je byo
uprawia przez 20-30 minut koniecznych
do osignicia tego efektu treningowego"
(na przykad sprint), nie s uwaane za ae-
robic. Aerobic pobudza prac serca i puc,
mini i staww, doprowadzajc do takich
zmian oglnoustrojowych, jak wzrost wy-
korzystania tlenu, co jest korzystne dla mat-
ki i dziecka. Ten typ wicze poprawia kr-
enie (usprawniajc dopyw skadnikw
odywczych i tlenu do podu i zmniejszajc
ryzyko powstawania ylakw ng i odbytu
lub zatrzymywanie pynw). Zwiksza si
i napicie mini (co zapobiega blom kr-
gosupa i zaparciom i pomaga nosi dodat-
kowy ciar, jakim jest ciarna macica).
Zwiksza te wytrzymao, co uatwia ra-
dzenie sobie w czasie dugiego porodu;
moe pomc w utrzymaniu odpowiedniego
poziomu cukru we krwi, uatwia spalanie
kalorii - mona sobie wtedy pozwoli na
dodanie do diety wartociowych produktw
bez groby przybrania na wadze, a to sprzy-
wiczenia rozcigajce mini ng i ramion
ROZCI GANI E MI NI RAMI ON:
S ta ze stopami rozstawionymi na szeroko
ramion i nogami lekko ugitymi w kolanach.
Jedn rk przytrzymaj drug tu za okciem.
Nastpnie wydychajc powietrze, pocignij o-
kie w kierunku drugiego ramienia. S taraj si
naciga przez 5 do 10 sekund.
ROZCI GANI E MI NI NG W PO-
ZY CJ I STOJ CEJ : Jedn rk przytrzymuj
si oparcia cikiego krzesa lub innego stabil-
nego przedmiotu. Drug natomiast chwy
z tyu stop po tej samej stronie ciaa (np. lew
rk lew stop). Dociskajc stop do polad-
ka, jednoczenie odchylaj grn cz nogi do
tyu. Plecy proste! Powtrz to wiczenie po
drugiej stronie. S taraj si naciga przez 10
do 30 sekund.
ja szybszemu odzyskaniu dobrej figury po
porodzie. Aerobic zwiksza te odporno
na zmczenie, poprawia sen, daje poczucie
pewnoci siebie i oglnie zwiksza odpor-
no na stres psychiczny i fizyczny.
C alisthenics. S to rytmiczne lekkie wi-
czenia tonizujce i rozwijajce minie oraz
korygujce postaw. Zestaw wicze przy-
gotowany specjalnie dla kobiet ciarnych
moe da doskonay efekt: zagodzenie b-
CZWARTY MI E S I C 189
Dobra kondycja i zdrowie
Czy wiczenia wzmacniaj, czy osabiaj
ukad immunologiczny? To zaley od nate-
nia zaj. Badania wykazuj, e jeli wiczy
si a do wystpienia uczucia wyczerpania, na
przykad tak, jakby przygotowywaa si do
maratonu, mog obniy odporno, prowa-
dzc do czstszego chorowania. Na tej podsta-
wie naley wysun oczywisty wniosek: nie
naley przesadza z wiczeniami, zwaszcza
gdy starasz si by zdrowa za dwch.
Z drugiej strony, regularna, umiarkowana ak-
tywno fizyczna, na przykad codzienne ener-
giczne spacery czy pywanie, wzmacnia odpor-
no, dziki czemu rzadziej si cierpi na prze-
zibienia czy inne choroby. Lekkie wiczenia,
takie jak spacery (bez wysiku), sprawiaj, e
przezibienia trwaj krcej i maj agodniejszy
przebieg, jeli w ogle do nich dojdzie. Ale cho
nie ma nic zego w kontynuowaniu spacerw,
gdy kapie z nosa, to przy gorczce, kaszlu i gry-
pie naley wypoczywa. Zrb sobie wtedy prze-
rw w wiczeniach, dopki nie wydobrzejesz.
lw plecw, popraw odpornoci psychicz-
nej, fizycznej, przygotowanie ciaa matki do
wysiku zwizanego z porodem. Inne wi-
czenia mog by niebezpieczne.
wicz enia z ci arami. Ten rodzaj wi-
cze wzmacnia si mini. Nie naley jed-
nak wiczy z ciarkami, ktre wymagaj
wstrzymywania oddechu, gdy mog one
zmniejszy przepyw krwi przez macic.
Lepiej wic uywaj maych ciarkw i wy-
konuj wicej powtrze.
wicz enia w wodz ie. S to jedne z najprzy-
jemniejszych i najbardziej efektywnych wi-
cze dla kobiet w ciy. wiczenia w wo-
Pozycja wyjciowa i wiczenia Kegla
Leenie na plecach, ugite kolana oddalone
0 okoo 30 cm, stopy pasko pooone na podo-
u. G owa i barki pooone na poduszce, ra-
miona wzdu ciaa. U waga: Pozycja wyjcio-
wa powinna by stosowana wycznie do
czwartego miesica. Pniej wszelkie wicze-
nia wymagajce leenia pasko na plecach nie
s zalecane. Podstaw wicze Kegla jest na-
picie mini w okolicy odbytu i pochwy*
i utrzymanie jak najduej (8-10 sekund). P-
niej - powolne rozlunienie mini i odpoczy-
nek. Wykonaj trzy serie po dziesi do dwudzie-
stu powtrze kadego dnia. Zrb take trzy
szybkie serie: policz szybko do dziesiciu lub
dwudziestu, przy kadym liczeniu ciskajc lub
rozluniajc minie macicy. wiczenia Kegla
mona wykonywa zawsze, w trakcie i po ci-
y, w pozycji stojcej bd siedzcej.
* Aby mie pewno, e uywasz waci-
wych mini, postaraj si podczas wizyty w toa-
lecie zatrzyma mocz podczas jego oddawania.
J eli ci si to uda, znaczy, e uywaa odpo-
wiednich mini.
Unoszenie miednicy
Przyjmij pozycj wyj-
ciow. Wydech z jed-
noczesnym przyciska -
niem plecw do podo-
a. Wdech i rozlunie-
nie mini grzbietu. Po-
wtarzamy parokrotnie.
wiczenie mona wyko-
nywa w pozycji stoj-
cej; opierajc si o cia-
n. Tym razem wdech
w momencie dociskania
plecw do ciany. wi-
czenie w pozycji sto-
jcej dobrze suy po-
prawieniu postawy. Po
czwartym miesicu wy-
konuj to wiczenie wy-
cznie w pozycji stoj-
cej, albo jego nastpu-
jcy wariant: klczc
i opierajc si na przed-
ramionach tub stojc
9
koysz miednic do przo-
du i do ty. Nie ruszaj ple-
cami, ktre powinny by
wyprostowane. Ta wer-
sja unoszenia miednicy
pomaga take w zwal-
czeniu blu zwizanego
z rw kulszow.
dzie - takie jak pywanie, wodny aerobic
i calisthenics, wiczenia wyrabiajce si
lub rozcigajce - nie tylko poprawi twoj
figur lub pomog j utrzyma, lecz take
poprawi ci samopoczucie. Stanowi rw-
nie niewielkie obcienie dla organizmu.
Ciao zanurzone w wodzie ma tylko jedn
dziesit swej normalnej wagi (to wielka
zaleta, gdy brzuch ronie!), zatem moesz
wiczy duej, intensywniej, a mniej si
zmczy. wiczenie w wodzie nie obcia
te staww, dlatego te bardzo trudno naba-
wi si kontuzji. I jeszcze jeden plus: w wo-
dzie nie dochodzi do przegrzania organi-
zmu, chyba e jest ona zbyt ciepa. A ponie-
wa wiczenia te s bezpieczne, nie ma
przeciwwskaza, by kontynuowaa je a
do porodu - zakadajc oczywicie, e nie
wystpuj adne powikania ciowe. Uwa-
aj wic tylko na liskie posadzki na py-
walni, unikaj nurkowania i nie pywaj w wo-
dzie, w ktrej nie masz gruntu pod nogami.
Pamitaj te, e wiczenia w wodzie powin-
ny by specjalnie dobrane do wodnego ro-
dowiska. Wykonywanie wicze ldowych"
jest znacznie mniej efektywne.
J oga kadzie nacisk na oddychanie,
relaks, pozycj i wiadomo swego ciaa,
dlatego te doskonale nadaje si do upra-
wiania w czasie oczekiwania na narodziny
dziecka. Wybierz takie zajcia, ktre zosta-
y specjalnie dobrane z myl o kobietach
w ciy, gdy niektre klasyczne pozycje s
ryzykowne, zatem naley je zmodyfikowa
odpowiednio do twojego etapu ciy. J eli
chodzi o stron fizyczn, joga wzmacnia
minie, zwiksza ich wytrzymao, po-
prawia postaw i pomaga w jej utrzymaniu
(dodajc wdziku wtedy, gdy wydaje si on
czym iluzorycznym), sprawia, e krenie
jest lepsze, oddychanie - efektywniejsze,
a take zmniejsza ble i dolegliwoci cio-
we, zwaszcza plecw i ng. Twierdzi si,
e niektre pozycje wrcz minimalizuj nie-
strawno czy mdoci. J eli chodzi o stro-
n psychiczn, joga likwiduje napicie oraz
niepokoje, pomagajc si zrelaksowa. Su-
y jako doskonae przygotowanie do poro-
du, dziki temu, e uczy kobiet wizualiza-
cji, koncentracji oraz izolowania i rozlu-
niania poszczeglnych czci ciaa.
wiczenia odde-
chowe oraz relaksacyjne uspokajaj umys
i ciao i pozwalaj zaoszczdzi energi na
czas, gdy bdzie najbardziej potrzebna; po-
prawiaj rwnie umiejtno koncentro-
wania si na danym zadaniu, a take spra-
wiaj, e wiczca ma wiksz wiadomo
CZWARTY
swego ciaa. Wszystko to pomaga sprosta
wyzwaniu, jakim jest wydanie dziecka na
wiat. Techniki relaksacyjne (patrz s. 127)
przynosz efekty zarwno w poczeniu z bar-
dziej wysikowymi wiczeniami, jak i sto-
sowane same - szczeglnie w ciy wyso-
kiego ryzyka, kiedy aktywne zajcia nie s
wskazane.
Z wi ksz enie napi cia mi ni miednicy.
wiczenia Kegla s proste i su wzmoc-
nieniu mini okolicy pochwy i krocza, przy-
gotowujc je do porodu. Pomocne s take
w okresie poogu. Prawidowe i regularne
wykonywanie tych wicze czsto zapobie-
ga pkniciu krocza lub koniecznoci jego
nacicia. wiczenia te pomagaj w szyb-
szym dojciu do formy po porodzie, spra-
wiaj, e seks staje si przyjemniejszy, oraz
zapobiegaj nietrzymaniu moczu. Mog je
wykonywa wszystkie kobiety w kadym
miejscu i czasie.
S T W O R Z E N I E D O BR E G O P L A N U
W I C Z E
P ocz tek. Najlepiej rozpocz dbanie o kon-
dycj przed zajciem w ci, ale nigdy nie
jest za pno na rozpoczcie wicze, nawet
w dziewitym miesicu ciy. J ednak lepiej
najpierw uzyska przyzwolenie lekarza.
R oz pocz ynamy w spokojnym tempie. Gdy
ju zdecydujesz si na wiczenia, moe ci
kusi przebiegnicie 5 kilometrw pierw-
szego dnia albo wykonanie serii wicze
jednego popoudnia. Taki entuzjastyczny
pocztek koczy si zazwyczaj blem mi-
ni, utrat ochoty na dalsze wiczenia, a na-
wet moe by niebezpieczny.
Oczywicie, jeli gimnastyk rozpoczto
przed ci, to mona dalej stosowa ten
sam typ wicze, lecz z pewnymi zmiana-
mi (patrz s. 195). J eli nie - pocztki po-
winny by bardzo ostrone. 10 minut roz-
MIES IC 191
R ozlunienie mini szyi
S zyjo to czsto miejsce napicia mini,
szczeglnie w momentach stresowych. To wi-
czenie pozwala na zniesienie napicia mi-
ni szyi i odprenie reszty ciaa. Prosz
usi w wygodnej pozycji na krzele z pro-
stym oparciem, oczy zamknite. 1. Lekko
przechyl gow w jedn stron, kierujc ucho
do ramienia tak daleko, jak moesz to zrobi
bez wysiku (ale nie uno ramienia), jedno-
czenie robic wdech. Zatrzymaj pozycj na
trzy do szeciu sekund. Wydech, rozlunienie.
Powtrz wiczenie po drugiej stronie. Powta-
rzaj trzy do czterech razy, zmieniajc stron
i rozluniajc minie midzy powtrzenia-
mi. Wykonuj to wiczenie kilka razy dziennie.
2. Powoli pochyl gow do przodu, kierujc
podbrdek do klatki piersiowej tak daleko,
jak moesz to zrobi bez wysiku. Nastpnie
powoli obracaj gow, policzkiem do prawe-
go ramienia - jak najdalej, ale bez wysiku
(nie uno ramienia do policzka). Zatrzymaj
pozycj na trzy do szeciu sekund. Wydech,
rozlunienie. Powtrz rozcignicie po lewej
stronie. Powtarzaj seri trzy do czterech razy.
kilkakrotnie w cigu dnia.
grzewki, 5 minut ciszych wicze i 5 mi-
nut wicze relaksujcych wystarczy. Po
paru dniach mona wyduy okres inten-
sywnych wicze o okoo 5 minut a do
20-30 minut, a nawet wicej, jeli nie wy-
stpi uczucie dyskomfortu.
Nie wolno pomija rozgrzewki. Rozgrzew-
ka moe si sta nuca, gdy chcemy jak naj-
prdzej zacz (i skoczy) wiczenia ci-
sze. J est to jednak zasadnicza cz wszyst-
kich typw gimnastyki. Zapobiega zbyt gwa-
townemu przyspieszeniu czynnoci serca
i niebezpieczestwu uszkodzenia mini lub
staww, co moe si zdarzy, gdy s one zim-
ne" (szczeglnie w czasie ciy). Spacer przed
biegiem, wolne pywanie przed przyspiesze-
niem tempa to podstawa bezpieczestwa.
Po krtkiej rozgrzewce wy-
konaj kilka wicze rozcigajcych, kade
przez 10 do 20 sekund; rozcigaj niezbyt
mocno, starajc si utrzyma rwnowag.
(Poniewa teraz stawy s luniejsze ni zwy-
kle, jeste bardziej naraona na kontuzje).
G imnastyk powinny kocz y wicz enia
relaksujco-oddechowe. Opadnicie na ka-
nap po cikich wiczeniach moe zdawa
si logiczne, ale jest wbrew fizjologii. Do-
chodzi wtedy do uwizienia krwi w pracu-
jcych miniach, co obnia jej dopyw do
innych narzdw i do podu. Skutkiem tego
mog by take zawroty gowy, dodatkowe
skurcze serca, nudnoci. Naley wic po
biegu spacerowa przez 5 minut, po inten-
sywnym pywaniu bawi si przy brzegu
basenu, wykona lekkie wiczenia odpra-
jce po kadym innym wysiku. Nacigni-
cie mini po wiczeniach mona zatrzymy-
wa na 20 do 30 sekund, uwaaj jednak, by
nie balansowa. Pniej dobrze jest polee
par minut na kanapie. Zawrotom gowy
mona te zapobiec przez powolne wstawa-
nie po wykonywaniu wicze na pododze.
Uwaga: wicze rozcigajcych nie na-
ley wykonywa a do granic wytrzyma-
oci" ze wzgldu na niebezpieczestwo
uszkodzenia staww rozlunionych w okre-
sie ciy.
C z as te ma due z nacz enie. Za krtkie
wiczenia nie dadz oczekiwanego efektu,
a za dugie s zbyt mczce. Gimnastyka
powinna trwa od 30 minut do godziny lub
nawet duej. J eli gimnastykowaa si przed
zajciem w ci i lekarz wyraa zgod, mo-
esz kontynuowa poprzedni program wi-
cze, pod warunkiem e s to wiczenia
bezpieczne. Wysiek powinien by agodny
lub umiarkowany. Dla kobiet, ktre nie wi-
czyy regularnie przed zajciem w ci, re-
alistycznym i bezpiecznym celem powinien
by program do 30 minut wicze - wlicza-
jc w to rozgrzewk i wiczenia rozpraj-
ce - trzy razy w tygodniu. J eli czas wi-
cze jest ograniczony, mona sprbowa
szybkiego dziesiciominutowego marszu
trzy razy dziennie.
K ontynuacja. Nieregularne wiczenia (4 ra-
zy w pierwszym tygodniu i ani razu w na-
stpnym) nie podnios sprawnoci. W pod-
niesieniu sprawnoci pomog regularne wi-
czenia 3-4 razy w tygodniu. J eeli dokucza
zmczenie, nie naley zmusza si do ci-
kich wicze, lecz wykonywa chocia roz-
grzewk, aby minie zachoway sprawno
i aby zachowa dyscyplin. Wiele kobiet
czuje si lepiej, wykonujc par wicze -
cho niekoniecznie peen plan wiczeniowy -
codziennie.
wicz enia powinny odbywa si z awsz e
o ustalonej porz e dnia. Wyznaczenie spe-
cjalnego czasu daje wiksz pewno, e wi-
czenia bd wykonane, np. rano przed pj-
ciem do pracy, podczas przerwy na kaw
lub przed obiadem. W przypadku nieregu-
larnych godzin pracy i odpoczynku mona
spacerem i do pracy lub zaparkowa
samochd czy wysi z autobusu w takim
miejscu, by drog do pracy cho w czci po-
kona pieszo. Mona te odprowadzi star-
sze dziecko do szkoy (czy do przyjaciela),
zamiast je podwozi samochodem. Nie ko-
rzystaj z windy, lecz wejd po schodach,
a w sobotnie popoudnie poogldaj ekspo-
naty w ulubionym muzeum - ani si nie
spostrzeesz, kiedy minie godzina czy dwie.
Zamiast zasiada po obiedzie przed telewi-
CZWARTY MIES IC 193
W ybieramy wiczenia wskazane w okresie ciy
Wybierz odpowiednie dla ciebie wicze-
nia. Cho najczciej nie ma przeciwwskaza
co do kontynuowania dyscypliny sportu bd
rodzaju wicze uprawianych przed zapodnie-
niem, mona doda jeszcze par nowych. Oto
wiczenia, ktre moe wykonywa nawet no-
wicjuszka:
szybki marsz,
pywanie (woda nie powinna by za cie-
pa ani za zimna),
wiczenia w wodzie przystosowane spe-
cjalnie dla kobiet w ciy*,
jazda na rowerze stacjonarnym, bez nad-
miernego wysiku*,
wiczenia na urzdzeniu do stepu (bez
nadmiernego wysiku) lub chodzenie po
schodach,
urzdzenie do wiosowania, bez nadmier-
nego wysiku,
calisthenic dla kobiet w ciy,
joga dla kobiet w ciy,
unoszenie miednicy (wiczenia Kegla)*,
wiczenia relaksacyjne*.
wiczenia, ktre podczas ciy moe wy-
konywa wycznie osoba wysportowana
i z dowiadczeniem sportowym:
bieganie, do 3 kilometrw dziennie, najle-
piej po stacjonarnej bieni* lub paskim
terenie**,
tenis w deblu (granie samemu stanowi
zbyt duy wysiek),
cross narciarski,
unoszenie lekkich ciarw (wydech przy
podnoszeniu; unikaj wstrzymywania od-
dechu i nadwere),
jedenie na rowerze (bardzo ostronie,
wycznie w kasku),
* S to wiczenia bez obcie, najprostsze do
wykonywania podczas ciy.
** Tylko niewiele bardzo wysportowanych ko-
biet moe nadal wykonywa bardziej wysikowe
wiczenia bez skutkw ubocznych. Najpierw naley
w tej sprawie skonsultowa si z lekarzem.
jedenie na ywach (bardzo ostronie;
zaprzesta, gdy brzuch stanie si na tyle
duy, by przeszkadza w utrzymaniu rw-
nowagi),
wspinaczka (z wyczeniem nierwnego te-
renu i duych wysokoci),
siatkwka (ostronie),
wiczenia Piata, technika Alexandra, tai chi
(przystosowane dla kobiet w ciy - mona
je uprawia tak dugo, jak dugo pozycje
przyjmowane przez kobiet w ciy bd
dla niej wygodne,
kick-boxing (w miar trwania ciy wiele
kobiet zauwaa, e nie s w stanie kopa tak
wysoko ani porusza si tak szybko jak po-
przednio),
wiczenia taneczne (tak dugo, jak s przy-
jemne).
wiczenia, ktrych nawet dowiadczony
sportowiec powinien unika ze wzgldu na
zwizane z nimi zagroenia, to:
bieganie powyej 3 kilometrw dziennie,
jazda konna,
narciarstwo wodne,
nurkowanie lub skoki do basenu,
petwonurkowanie (sprzt do nurkowania
moe upoledzi krenie, a choroba de-
kompresyjna stanowi zagroenie dla podu),
softball, pika nona i inne sporty kontak-
towe,
sprint (wymaga szybkiego wdychania duej
iloci tlenu),
narciarstwo zjazdowe (ryzyko stanowi nie-
bezpieczne upadki),
cross narciarski na wysokoci powyej 3000
metrw (dua wysoko pozbawia tlenu
matk i dziecko),
jedenie na rowerze po mokrym chodniku
lub krtych ciekach (ryzyko upadku) oraz
szybka jazda w pozycji pochylonej do przo-
du (moe wywoywa bl plecw),
calisthenic nie przystosowany dla kobiet
w ciy.
Koci grzbiet"
To wiczenie jest wskazane przez cay okres
ciy a do porodu dla zmniejszenia obcie-
nia krgosupa przez ciarn macic. Prosz
uklkn i oprze si na ramionach, rozluni
minie grzbietu (bez nadmiernego zgicia kr-
gosupa). G owa, szyja i krgosup w linii pro-
stej. Wygicie krgosupa w gr z opuszcze-
niem gowy i silnym napiciem mini brzucha
i poladkw. S topniowe rozlunienie i powrt
do pozycji wyjciowej. Powtrzy par razy.
zorem, mona namwi ma na spacer. Bez
wzgldu na liczb zaj J eli tylko si chce -
zawsze mona znale czas na troch ruchu.
U z upenienie dodatkowo spalanych kalo-
rii. Moliwo dodania paru smakoykw
do diety to prawdopodobnie najwiksza za-
leta wykonywanej gimnastyki. J ak zawsze
naley oblicza kalorie. Doda mona bdzie
te skadniki pokarmowe, ktre maj wyso-
k warto odywcz, gdy po pgodzin-
nej gimnastyce naley doda okoo 100-200
kalorii. J eli spoycie kalorii odpowiada
nateniu wysiku, lecz nie obserwuje si
przybierania na wadze - moe si okaza,
e wiczenia s zbyt intensywne.
U z upenianie pynw. Na kade p godziny
wysiku naley wypi co najmniej szklan-
k pynu, by uzupeni straty powstae w wy-
niku pocenia si. Potrzeby mog by wik-
sze w ciepe dni lub przy obfitym poceniu.
Pi naley przed wiczeniami, podczas wi-
cze i po nich. Waga moe sugerowa za-
potrzebowanie na pyn: 2 szklanki na kade
0,5 kilograma wypocone podczas wicze.
Aby wiedzie, ile stracia na wadze, zwa
si przed wiczeniami i po. Dobrze jest za-
cz przyjmowanie pynw na 30 do 45 mi-
nut przed zaplanowanymi zajciami.
W ybierz odpowiedni grup . J eli prefe-
rujesz wiczenia w grupie, wybierz takie za-
jcia, ktre zostay opracowane z myl
o kobietach w ciy. A poniewa nie kady,
kto uwaa si za eksperta, naprawd nim
jest, zapytaj instruktora o referencje, zanim
si zapiszesz na jego zajcia. Niektrym ko-
bietom, zwaszcza pozbawionym samody-
scypliny, lepiej su zajcia grupowe -
dziki nim mog liczy na wsparcie i ocen
pozostaych czonkw grupy. Najlepszymi
programami s zestawy wicze, ktrych
tempo jest rednio intensywne, a zaangao-
wanie mini niewielkie - zajcia odbywa-
j si przynajmniej trzy razy w tygodniu,
CZWARTY MIES IC 195
Gimnastyka ng
Leenie na lewym boku, ramiona, biodra i ko-
lana w linii prostej. Prawa do spoczywa na
pododze z przodu klatki piersiowej, lewa
wspiera gow. Rozlunienie mini i wdech.
Nastpnie wydech z powolnym uniesieniem
prawej nogi na maksymaln wysoko. S topa
Zgita, strona wewntrzna nogi skierowana
prosto w d. Wydech z opuszczeniem nogi. Po-
wt 10 razy; nastpnie obr si na drugi bok
i wykonaj 10 powtrze drug nog. wicze-
nie to mona wykonywa z nog wyprostowa-
n bd zgit w kolanie.
mona je dostosowa do indywidualnych
moliwoci kadej kobiety, muzyka nie jest
zbyt szybka, tote nie zmusza uczestnikw
do pracy ponad siy, a w razie pyta odpo-
wiedzi udzielaj specjalici od spraw me-
dycznych.
Baw si dobrz e. Kadego rodzaju wicze-
nia: czy indywidualne, czy grupowe, po-
winny by czym, czego nie moesz si do-
czeka, a nie od czego si wymigujesz;
czym, co uwaasz za przyjemno, a nie
tortury. Wybierz zatem wiczenia sprawia-
jce ci przyjemno i - jeli chcesz - za-
bierz ze sob kogo do towarzystwa. Oka-
zuje si bowiem, e wsplne wiczenia po-
magaj cile trzyma si programu zaj.
Spotykaj si wic z koleank na spacerze
zamiast na kawie ze sodk buk.
BE Z P I E C Z E S T W O W I C Z E
N ie wolno roz pocz yna gimnastyki z ucz u-
ciem godu. Stara zasada, e nie wolno py-
wa po posiku, ma duo racji, ale rwnie
niewskazane s wiczenia przy pustym o-
dku. J eli nic nie jada od kilku godzin,
warto zje lekk przeksk i napi si cze-
go na 15 do 30 minut przed rozpoczciem
rozgrzewki. Najlepsze s pokarmy bogate
w potas, na przykad banan czy sok pomara-
czowy. J eeli nie lubisz je w tak krtkim
odstpie czasu przed wiczeniami, to moesz
to zrobi godzin przed ich rozpoczciem.
U branie sportowe. Naley zaopatrzy si
w wygodne, lune ubranie sportowe, dajce
swobod ruchw. Wszystkie czci garde-
roby, cznie z bielizn (bawenian!), po-
winny by wykonane z tkanin pozwalaj-
cych ciau na oddychanie. No wygodny
i dobrze podtrzymujcy biustonosz - lub
stanik sportowy. Wygodne obuwie sporto-
we zabezpieczy stopy i stawy. Naley nosi
obuwie zaprojektowane do danego rodzaju
wicze - na przykad buty do biegania nie
nadaj si do chodzenia i mog wrcz przy-
czyni si do upadku.
P rawidowe podoe. Parkiet lub wyka-
dzina w pomieszczeniach jest lepsza od
O strzeenie przed niektrymi wiczeniami
Niektre tradycyjne wiczenia fizyczne nie
s bezpieczne podczas ciy. Nale do nich
wszystkie te, ktre wymagaj leenia pasko na
plecach po czwartym miesicu ciy, wywouj
ucisk na minie brzucha (na przykad wicze-
nia mini brzucha poprzez przechodzenie z po-
zycji lecej do siedzcej czy podnoszenie obu
ng); mog sprawi, i do pochwy przedostanie
si powietrze (rowerki" w pozycji lecej, sta-
nie na ramionach lub wiczenia, podczas kt-
rych podcigasz kolana do klatki piersiowej
przy klczeniu wspartym na przedramionach);
nacigaj minie wewntrznej czci uda (np.
siedzenie na pododze ze stopami stykajcymi
si podeszwami butw i pochylanie si do przo-
du lub koysanie kolanami); wywouj wygi-
cie krzya do wewntrz; wymagaj zrobienia
mostku" (przechylenia si do tyu) czy innych
wygi ciaa - lub przy ktrych dochodzi do
duego zgicia lub rozcignicia staww (pene
przysiady), skokw, podskokw, nagych zmian
kierunku lub ruchw rwanych.
zimnej podogi wyoonej pytkami. (Gdy
podoga jest liska - nie wicz w skarpet-
kach lub rajstopach.) wiczc na wieym
powietrzu, wybierajmy mikkie bienie lub
trasy poronite traw, a nie drogi i chodni-
ki o twardej nawierzchni. Najlepsze te jest
rwne podoe. Nie biegaj w d, gdy taki
bieg bardziej obcia stawy i minie ni bieg
pod gr. J ednak w ostatnim trymestrze bie-
ganie pod grk bywa za bardzo mczce,
wic lepiej si go wystrzegaj.
D z iel cz as. J eli to moliwe, lepiej dzieli
czas przeznaczony na wiczenia na dwa lub
trzy krtkie etapy, ni wykonywa je podczas
jednej dugiej serii, poniewa wtedy minie
bd pracoway bardziej efektywnie. Pami-
taj take, by wiczy powoli, bez szybkich
powtrze - zrb midzy nimi krtk prze-
rw. To wanie wtedy dochodzi do tworze-
nia si mini, a nie podczas ruchu.
U miar. Nigdy nie naley si przemcza.
Chemiczne produkty takiego wysiku, kt-
re znajduj si we krwi, s szkodliwe dla
dziecka (take jeli ma si zapraw atletycz-
n - nie naley wiczy do granic moliwo-
ci, nawet przy braku zmczenia). J est par
sposobw na stwierdzenie nadmiernego
wysiku. Po pierwsze, przy dobrym samo-
poczuciu mona kontynuowa wiczenia,
ale gdy pojawi si bl lub nadwerenie -
naley przesta. Take obfite pocenie si to
sygna, aby zwolni tempo. Utrzymywanie
si ttna powyej 100 uderze serca na mi-
nut w 5 minut po zakoczeniu gimnastyki
to te znak, e wiczenia byy zbyt inten-
sywne. Inny sygna to konieczno drzemki
po wysiku. Zamiast przyjemnoci ma si
uczucie wycieczenia.
K iedy skocz y wicz enie? Organizm sam
da znak, dajc do zrozumienia, e jest zm-
czony. Natychmiast przyjmij t wskazwk
i zaprzesta wicze. Powaniejsze sygna-
y mog by powodem, by zadzwoni do
lekarza: bl w dowolnej czci ciaa (bio-
dro, plecy, miednica, klatka piersiowa, go-
wa itd.); kurcz lub bl kujcy, ktry nie
mija w chwili przerwania wicze; skurcze
macicy i bl w klatce piersiowej, zawroty
gowy, bardzo gwatowne bicie serca (ta-
chycardia), utrata tchu, trudnoci z chodze-
niem lub brak kontroli nad miniami, na-
gy bl gowy, znaczne obrzmienie rk,
stp, stawu skokowego oraz twarzy, wyciek
pynu owodniowego lub krwawienie z po-
chwy - albo, po 28 tygodniu, zwolnienie lub
brak ruchw podu. W drugim i trzecim try-
mestrze mona obserwowa spadek spraw-
noci. J est to normalne i stanowi kolejny
sygna na zwolnienie tempa.
T emperatura. Podniesienie temperatury
ciaa nawet o 0,2C moe si okaza niebez-
pieczne, gdy upoledzony jest dopyw
CZWARTY MIES IC 197
Siad skrzyzny, wiczenia rozcigajce
S iedzenie ze skrzyowanymi nogami jest szczeglnie
wygodne w ciy. Naley tak siada przy kadej oka-
zji i wykonywa wiczenia ramion: pooy rce na
barkach, a nastpnie unie je wysoko nad gow. Na
zmian wyc iga ramiona wysoko, prbujc dosign
sufitu. Powtrzy 10 razy na kade rami. Nie wolno
balansowa ciaem. Inny wariant tego wiczenia: Prze-
chyl ciao w jedn stron, jednoczenie wycigajc ra-
mi\ nastpnie wykonaj uk w drug stron, by wrci
do pozycji wyjciowej. Powtrz, po czym zrb to wi-
czenie po drugiej stronie.
krwi do macicy na rzecz zwikszenia
ukrwienia skry, co suy ochodzeniu cia-
a. Nie korzystaj wic z sauny, pokojw
pary czy kpieli w gorcej wodzie. Nie
wicz na dworze w bardzo gorce lub wil-
gotne dni ani w przegrzanych pomieszcze-
niach. J eli zwykle chodzisz na spacery, to
przejd si po duym sklepie z klimatyza-
cj wtedy, kiedy termometr na zewntrz
wskazuje upa. Nie ubieraj si zbyt ciepo.
No lekkie ubranie latem i ciep bielizn
zim. Kiedy wychodzisz, aby powiczy,
powinna czu lekki chd, wiczenia szyb-
ko ci rozgrzej. Moesz woy kilka
warstw ubrania, tak aby w miar rozgrze-
wania atwo pozby si kolejnych czci
garderoby. I nie wolno czeka na objawy
przegrzania. Trzeba im zapobiec.
Z achowanie ostrono ci. Nawet najbar-
dziej wysportowane kobiety w ciy mog
utraci swj wdzik. W zwizku z przesu-
niciem rodka cikoci wraz z macic do
przodu ronie niebezpieczestwo upadku
i trzeba o tym pamita. W kocowym okre-
sie ciy naley unika sportw wymagaj-
cych nagych ruchw lub dobrego zmysu
rwnowagi.
W z rost ryz yka uraz u. Wiele przyczyn, jak
np. rozlunienie staww, zmiana rodka
cikoci, roztargnienie, powoduje, i kobie-
ty ciarne czciej ulegaj urazom, ni si
tego spodziewaj. Nie ryzykuj.
O sz cz dz anie kr gosupa, ustawienie
stp. Od pitego miesica nie naley wyko-
nywa wicze w leeniu pasko na wznak,
gdy znacznych rozmiarw macica moe
wywiera ucisk na naczynia krwionone,
upoledzajc krenie. Przesadne prostowa-
nie stp moe by powodem kurczu ydek
bez wzgldu na okres ciy. Stopy naley
zgina, kierujc palce ku twarzy.
Z mniejsz enie intensywno ci wicz e w os-
tatnim trymestrz e. Cho znane s opowie-
ci o ciarnych zawodniczkach, ktre a
Niech te proste wiczenia stan si czci
twego programu albo wykonuj je raz na jaki
czas, podczas dnia penego zaj (nawet pod-
czas przerwy w pracy) jako sposb na popra-
w krenia.
wicz enia oddechowe. To wiczenie polega-
jce na gbokim oddychaniu pomoe ci na-
uczy si prawidowego oddychania podczas
porodu, a take wzmocni jeden z potrzebnych
do niego mini. Usid na pododze, opiera-
jc si plecami o cian, lub na krzele z opar-
ciem. Po rce na brzuchu, nastpnie we
gboki wdech (brzuch zostanie nieco wy-
pchnity do przodu). Zrb wydech i napnij (lub
cinij) minie poprzeczne brzucha (czyli te,
ktrych uywasz do wcigania brzucha). Wy-
konaj dziesi powtrze - nie obawiaj si, nie
ciniesz dziecka! wiczenie to wzmacnia ple-
cy, minie brzucha i przygotowuje ci do par-
cia podczas porodu.
S kr ty tuowia. W pozycji stojcej lub siedz-
cej wykonaj skrt w pasie raz w jedn, raz
w drug stron. Popatrz przez jedno rami, po-
tem przez drugie. Poruszaj swobodnie ramio-
nami przy kadym powtrzeniu.
Z ginanie w biodrach. Sta bokiem przy opar-
ciu cikiego krzesa, przytrzymujc je jedn
rk dla rwnowagi. Wycignij przed siebie
nog po przeciwnej stronie krzesa, kolano lek-
ko zgite. Nastpnie, robic wydech, prostuj
powoli nog, jednoczenie unoszc j na wy-
soko biodra (lub tak wysoko, jak moesz bez
wysiku). Wdech - i postaw nog z powrotem
na podog. Powtrz to wiczenie z drug
nog.
wicz enie mi ni klatki piersiowej
1
. Przy
donie do ciany lub framugi drzwi. Donie po-
winny si znajdowa na wysokoci ramion,
okcie - zgite. Nastpnie pochyl cae ciao do
przodu, zginajc rce w okciach, a poczujesz,
e minie s rozcignite. Zatrzymaj ruch na
dziesi do dwudziestu sekund, powtrz pi
razy.
P rz ysiady. Sta ze stopami pasko na podo-
dze, rozstawionymi na szeroko ramion. Po-
woli obni ciao do pozycji przysiadu, cay
czas trzymajc pity na pododze, a plecy -
wyprostowane. J eli zaczynasz unosi pity,
zwiksz nieznacznie odlego midzy stopa-
mi. Zatrzymaj przysiad na dziesi do trzydzie-
stu sekund, dla odpoczynku kadc rce na ko-
lanach. Powoli wyprostuj si, kadc donie na
kolanach i unoszc ramiona. Powtrz pi razy.
To wiczenie jest szczeglnie pomocne, jeli
chciaaby rodzi w przysiadzie.
do samego porodu biegay na bieni lub
pyway, to dla wikszoci kobiet wskazane
jest ograniczenie wicze w czasie ostat-
nich trzech miesicy. Zrezygnowanie z nich
jest mdr decyzj. Szczeglnie dotyczy to
dziewitego miesica, gdy samo rozciga-
nie i energiczny marsz powinny zastpi
reszt wicze. Powrt do wicze gimna-
stycznych mona rozpocz w 6 tygodni po
porodzie.
N awet je li nie wicz ysz ... nie sied w miej-
scu! Dugotrwae siedzenie powoduje nad-
mierny napyw krwi do y w nogach, powo-
dujc obrzki i inne powane problemy. J eli
twoja praca wie si z wielogodzinnym sie-
dzeniem lub jeeli duo czasu spdzasz przed
telewizorem lub czsto odbywasz dalekie
podre, koniecznie zrb sobie przerw
mniej wicej co godzin, udajc si na pi-
cio- czy dziesiciominutowy spacer. A kiedy
przebywasz w pozycji siedzcej, raz na jaki
czas wykonaj wiczenia poprawiajce kre-
nie, takie jak gbokie wdechy, wycigni-
cie ng do przodu, obcignicie stp, poru-
szanie palcami u ng. Moesz te ciska
minie brzucha i poladkw (co jakby ru-
szanie biodrami w pozycji siedzcej). J eeli
czsto puchn ci donie, co pewien czas wy-
cignij rce nad gow, kilkakrotnie otwiera-
jc i zaciskajc pici.
1
wiczenie to nazywane jest potocznie pomp-
kami w pozycji stojcej".
Zrb to w domu
CZWARTY MIES IC 199
BR A K A K T Y W N O C I R U C H O W E J
W C Z A S I E C I Y
G
imnastyka w okresie ciy z pewno-
ci daje bardzo wiele korzyci. Lecz
cige siedzenie (tak z wyboru, jak i z zale-
cenia lekarza), stosowanie jedynego wi-
czenia: wsiadania i wysiadania z samocho-
du itp., take nie zaszkodzi ani matce, ani
dziecku. J eli jest to zalecenie lekarza -
mona w ten sposb pomc dziecku i sobie.
Lekarz z pewnoci zaleci ograniczenie ru-
chu w przypadku trzech lub wicej poronie
samoistnych bd porodu przedwczesnego,
w przypadku rozwarcia szyjki macicy, krwa-
wienia lub okresowego plamienia, w dru-
gim czy trzecim trymestrze, ciy mnogiej,
rozpoznania oyska przodujcego lub wywo-
anego ci nadcinienia (stan przedrzucaw-
kowy) lub choroby serca. Naley ograniczy
aktywno ruchow, gdy matka cierpi na nad-
cinienie ttnicze, cukrzyc, choroby tarczy-
cy, anemi lub inn chorob krwi, znaczn
nad- lub niedowag albo gdy dotychczas pro-
wadzia wycznie siedzcy tryb ycia. Take
w sytuacji, gdy ostatni pord by nagy lub
rozwj podu w poprzedniej ciy przebiega
nieprawidowo, lekarz moe zabroni (lub
przynajmniej zaleci wstrzymanie si) wyko-
nywania jakichkolwiek wicze.
Czasem dopuszczalne s tylko wiczenia
ramion bd zajcia ruchowe w wodzie,
przystosowane specjalnie dla kobiet w ci-
y, lecz w takiej sytuacji najlepiej poro-
zumie si z lekarzem.
9
P ity miesic
T
o, co jeszcze do niedawna byo poj-
ciem abstrakcyjnym, teraz staje si -
dosownie - czym namacalnym.
Prawdopodobnie pod koniec tego miesica
lub na pocztku przyszego po raz pierwszy
poczujesz ruchy dziecka. To cudowne uczu-
cie, w poczeniu z niema ju wypuko-
ci brzucha, nada twemu stanowi realnego
wymiaru. Cho jeszcze minie troch czasu,
nim dziecko pojawi si na sali dla nowo-
rodkw, przyjemnie jest wiedzie, e ju ist-
nieje.
K
olejne badanie - zapewne ju traktu-
jesz je jak rutynowe zajcie. W tym
.miesicu wizyta kontrolna u leka-
rza moe obejmowa nastpujce badania,
dobrane pod ktem stanu pacjentki i zgodne
ze stylem pracy lekarza
1
:
cinienie ttnicze krwi;
badanie moczu z oznaczeniem poziomu
cukru i biaka;
czynno serca podu;
wymiary i ksztat macicy w badaniu ze-
wntrznym;
wysoko dna macicy;
kontrola stp i rk pod ktem obrzkw
i ylakw;
weryfikacja obserwowanych objaww,
szczeglnie tych, ktre budz niepokj
pacjentki;
wyjanienie innych wtpliwoci pacjentki.
J
inna, jak inna jest kada kobieta. Wy-
mienione niej objawy mog wystpo-

dziale Dodatek.
wa razem lub w odstpach czasowych, mo-
gy pojawi si w ubiegym miesicu lub
dopiero teraz. J eszcze inne mog by trud-
ne do zauwaenia, gdy ju si do nich przy-
zwyczaia. Ewentualnie mog wystpowa
inne, rzadkie objawy.
PITY MI E S I C 201
Za tob poowa ciy. Macica osignie wy-
soko ppka mniej wicej w 20 tygodniu. Te-
raz ju nie da si ukry swego stanu.
Pod koniec tego miesica pd ma dugo
18-23 cm (czyli prawie poow tego, ile bdzie
mia w chwili porodu) i way niemal 0,5 kilo-
grama. W miar jak wzmacniaj si jego mi-
nie oraz szkielet, rozrasta si ukad nerwowy,
pd staje si coraz bardziej ruchliwy, a jego
ruchy - skoordynowane. Potrafi wykonywa
liczne wiczenia gimnastyc zne (cznie z fika-
niem koziokw), dziki czemu ronie i rozwija
umiejtnoci motoryczne. Ruchy te s - wresz-
cie! - na tyle silne, by moga je poczu. Do-
brze rozwinite uszy potrafi ju rozpoznawa
dwiki; dziecko ma regularne pory snu i stanu
czuwania, potrafi robi wiele min i grymasw,
w tym marszczy widoczne ju brwi. Na gowie
pojawiy si pie msze wosy. S kra jest po-
marszczona, rowa, pprzezroczysta, pokry-
ta bia mazi podow zwan Vernix. Chro-
ni ona przed pynem owodniowym oraz spra-
wia, e dziecko jest bardziej liskie, a przez to
atwiej je wyda na wiat. U chopcw jdra
zaczynaj schodzi z jamy brzusznej do worka
mosznowego.
ruchy podu;
zwikszenie iloci biaawych upaww
(ileukorrhea);
ble podbrzusza i bokw (wynik rozci-
gania wizade podtrzymujcych macic);
zaparcia;
okresowe ble gowy, omdlenia, zawroty
gowy;
nieyt nosa i krwawienie z nosa, uczucie
niedronoci;
nieyt ucha;
krwawienie z dzise;
wzmoony apetyt;
kurcze ng;
obrzki stp i kostek oraz czasami twarzy
i rk;
ylaki podudzi i/lub ylaki odbytu;
przyspieszona czynno serca;
atwiejsze lub trudniejsze osiganie or-
gazmu;
bl plecw;
zmiana pigmentacji skry na brzuchu
i/lub twarzy;
wystajcy ppek.
coraz peniejsza wiadomo bycia
w ciy";
rzadsze zmiany nastroju, lecz nadal moe
si pojawia draliwo oraz paczliwo;
utrzymujce si roztargnienie.
Z M C Z E N I E
Mcz si, gdy wykonuj wiczenia gimna-
styczne lub sprztam. Czy powinnam prze-
sta?
N
ie tylko powinna przesta, gdy jeste
zmczona, ale jeli tylko jest to mo-
liwe, przesta, zanim poczujesz zmczenie.
Doprowadzanie si do stanu wyczerpania
nigdy nie jest wskazane, a szczeglnie pod-
czas ciy, gdy jego skutki odbijaj si nie
tylko na matce, ale i na dziecku. Naley do-
kadnie obserwowa reakcje organizmu.
Gdy podczas biegu zaczyna si traci od-
dech lub gdy ma si wraenie, e odkurzacz
way ton - trzeba zrobi przerw.
Zamiast ukada swe zajcia na zasadzie
maratonu, trzeba ustali specjalne tempo
pracy i odpoczynku - na zmian. Zazwy-
czaj mona sobie poradzi z prac i gimna-
styk bez niepotrzebnego przepracowania.
A jeli czasem na co nie starczy si lub cza-
su, to jest to dobre przygotowanie na dni,
kiedy obowizki matki czsto nie pozwol
na dokoczenie rozpocztych prac. (Patrz
s. 114, jak radzi sobie ze zmczeniem.)
O M D L E N I A I Z A W R O T Y G O W Y
Czuj, ze krci mi si w gowie, nawet gdy
wstaj z ka lub z krzesa. A wczoraj pod-
czas zakupw prawie zemdlaam. Co to zna-
czy? Czy jest to niebezpieczne dla dziecka?
W
serialach omdlewanie jest uwaane
za jeden z najpewniejszych objaww
ciy. J ednak scenarzyci mijaj si z praw-
d: mdlenie nie jest gwnym objawem ci-
y. Omdlenia i zawroty gowy s wszelako
z rnych powodw bardzo powszechne
wrd kobiet w odmiennym stanie.
W pierwszym trymestrze zawroty gowy
mog wystpi na skutek dysproporcji mi-
dzy gwatownie powikszajc si objto-
ci naczy krwiononych a objtoci
krwi. W drugim - przyczyn moe by
ucisk rosncej macicy na naczynia krwio-
none. Zawroty gowy mog pojawi si za
kadym razem, gdy zbyt gwatownie pod-
nosisz si z pozycji siedzcej lub lecej.
Przyczyn tego jest nage odpynicie krwi
z mzgu spowodowane zmian pozycji.
Leczenie jest proste: zawsze naley wsta-
wa powoli. Gwatowne poderwanie si, by
odebra telefon, najpewniej skoczy si
ldowaniem na kanapie.
Inny powd takiego stanu to niski po-
ziom cukru we krwi. Takim zawrotom go-
wy mona przeciwdziaa poprzez spoy-
wanie pokarmw biakowych podczas ka-
dego posiku (co pomaga w utrzymaniu
odpowiedniego poziomu cukru) i drobnych
przeksek midzy posikami. Warto nosi
w torebce rodzynki, owoce, herbatniki
z otrbami lub paluszki w celu szybkiego
podniesienia poziomu cukru. Zawroty go-
wy bywaj rwnie oznak odwodnienia,
zatem zawsze dbaj o to, by wypija odpowied-
ni ilo pynw - przynajmniej 8 szklanek
dziennie lub wicej, jeli jest bardzo ciepo
lub po wiczeniach.
Zawroty gowy mog pojawia si tak-
e podczas pobytu w przegrzanym sklepie
czy biurze lub w czasie jazdy autobusem,
szczeglnie gdy jeste za ciepo ubrana.
Wtedy najlepiej zaczerpn wieego po-
PITY MI E S I C 203
Gorco i zimno.
Jak znosie ekstremaln temperatur podczas ciy
J eli mieszkasz w klimacie, w ktrym przez
cay rok jest bardzo zimno lub bardzo gorco,
lub te zdarzyo ci si, e jeste w ciy pod-
czas najgortszego lata czy najzimniejszej
zimy od lat, istnieje wiele sposobw na zacho-
wanie bezpieczestwa i wygody wtedy, gdy
supek rtci na termometrze wskazuje ekstre-
maln temperatur.
Z bijanie temperatury. atwo doprowadzi or-
ganizm do przegrzania, gdy metabolizm pracu-
je na wysokich obrotach. J eli chcesz, by byo
ci jak najchodniej, no lekkie, przewiewne
ubrania, na przykad baweniane. Staraj si nie
wiczy na dworze w najgortszej porze dnia,
spaceruj przed niadaniem lub po obiedzie albo
uczszczaj na wiczenia grupowe odbywajce
si w klimatyzowanych pomieszczeniach. Za-
wsze odpoczywaj, gdy poczujesz przegrzanie
organizmu. J eli to tylko moliwe, unikaj prze-
bywania na socu, zwaszcza w gorce dni,
a jeli musisz wyj, wcieraj w skr emulsj
chronic przed dziaaniem soca (soce nasi-
la naturalne u niektrych kobiet zmiany w za-
barwieniu skry). Aby si ochodzi, zrb sobie
letni kpiel lub we prysznic. J ak najczciej
przebywaj w klimatyzowanych pomieszcze-
niach. J eli nie masz klimatyzacji w domu, sp-
dzaj czas w bibliotekach, muzeach lub super-
marketach. Same wiatraczki nie zdadz si na
nic, jeli temperatura wynosi ponad 32
#
C.
A co najwaniejsze: pij, pij, pij. Musisz za-
pewnia organizmowi odpowiedni ilo py-
nw, gdy dziki temu unikniesz uczucia osa-
bienia czy zawrotw gowy w ciepe dni, zmini-
malizujesz pozostae nieprzyjemne objawy
ciy, unikniesz infekcji drg moczowych i za-
pobiegniesz przedterminowemu porodowi. Wy-
pijaj przynajmniej 8 szklanek wody dziennie,
lub wicej, jeli wykonywaa wiczenia fizycz-
ne lub obficie si spocia. Dobrze jest wyrobi
sobie - lub utrzyma - nawyk picia, zabierajc
ze sob butelk z wod - miej j zawsze przy
sobie, gdziekolwiek bdziesz. Unikaj kofeiny
i alkoholu, ktre mog sta si przyczyn od-
wodnienia, a take napojw zawierajcych cu-
kier czy stuprocentowych sokw owocowych,
ktre zatrzymuj wod w ukadzie trawiennym,
przez co nie kry ona po organizmie.
O granicz anie z imna. Cho ciarnym kobie-
tom zwykle jest w zimie cieplej ni innym,
warto rozway kilka wskazwek dotyczcych
niskiej temperatury. Temperatura taka moe
zmniejszy dopyw krwi do oyska, przez co
mniej substancji odywczych trafia do podu.
Aby unikn tego problemu, ubieraj si ciepo
w zimowe miesice, pamitajc o czapce, gdy
najwicej ciepa uwalnia si przez odkryt go-
w! Pamitaj jednak, by bya ubrana warstwo-
wo, tak by mona byo atwo pozby si czci
odziey, jeli zrobi ci si za gorco.
wietrz, wychodzc na zewntrz lub otwie-
rajc okno. Dobrze jest te zdj paszcz
i rozluni ubranie w okolicy szyi i pasa -
to te powinno przynie ulg. W sytuacji,
gdy czuje si zbliajce omdlenie, naley
zwikszy przepyw krwi przez naczynia
poprzez przyjcie pozycji lecej z unie-
sieniem stp (nie gowy!) lub siedzcej
z pochyleniem gowy do przodu, midzy
kolana. J eli w danej sytuacji nie ma mo-
liwoci pooenia si, mona uklkn na
oba lub na jedno kolano, pochyli si tak
jak przy wizaniu sznurowade. Cakowite
omdlenie jest rzadkie, a nawet gdy si zda-
rza, nie ma powodu do obaw - cho chwi-
lowo zmniejszony jest przepyw krwi przez
naczynia mzgowe, to nie ma to wpywu
na zdrowie dziecka
1.
Podczas kolejnej wizyty naley poinfor-
mowa lekarza o czstotliwoci i nasileniu
zawrotw gowy, natomiast wypadki utraty
przytomnoci naley zgasza natychmiast,
gdy czste omdlenia mog by objawem
anemii, ktra musi by zbadana.
1
Pierwsza pomoc dla ciarnej, ktra rzeczy-
wicie zemdlaa, jest taka sama jak w innych
przypadkach omdle.
W Z O R C E R U C H W P O D U
W zeszym tygodniu kadego dnia czuam
lekkie ruchy, a tymczasem dzisiaj przez
cay dzie nie czuam nic. Czy co si stao?
N
iepokj zwizany z pierwszym odczu-
ciem ruchu czsto bywa zastpiony
przez niepokj spowodowany tym, e ruchy
podu wydaj si za rzadkie albo przez jaki
czas nie s wyczuwane. J ednak na tym eta-
pie ciy obawy te - cho zrozumiae -
zwykle s bezpodstawne. Czstotliwo za-
uwaalnych ruchw na razie jest bardzo
zrnicowana; wzorce ruchw bywaj w naj-
lepszym wypadku chaotyczne. Cho pd
porusza si niemal bez przerwy, tylko nie-
ktre z jego ruchw s na tyle silne, by
moga je poczu. Innych nie wyczuwasz
z powodu pozycji podu (poniewa na przy-
kad jest skierowany twarz - i kopnicia-
mi - do wewntrz). Albo wreszcie z powo-
du swoich zaj - jeli duo chodzisz czy
poruszasz si, koyszesz pd do snu; nawet
jeli nie pi, ty moesz by zbyt zajta, aby
zauway ruchy. Istnieje te prawdopodo-
biestwo, e przesypiasz por najwikszej
aktywnoci dziecka; dla wielu dzieci przy-
pada ona na rodek nocy. (Nawet na tym
etapie dzieci najczciej zabieraj si do
dziaania akurat wtedy, gdy ich matki pi.)
J ednym ze sposobw na wywoanie ru-
chw podu, jeli nie czua ich przez cay
dzie, jest pooenie si na godzin czy
dwie wieczorn por, najlepiej po wypiciu
szklanki mleka, soku pomaraczowego lub
po jakiej przeksce. Poczenie twojego
braku aktywnoci z wstrzsem, jakim jest
energia z posiku, moe skoni go do poru-
szania si. Wiele matek zauwaa, e do 20
tygodnia, raz na jaki czas nie odczuwa ru-
chw podu przez dzie czy dwa, a nawet
przez trzy czy cztery dni. Pniej - cho nie
naley panikowa - prawdopodobnie roz-
sdnie postpisz, dzwonic do lekarza, eby
mie pewno, i dwudziestoczterogodzin-
na przerwa w odczuwaniu ruchw podu nie
jest powodem do niepokoju - oczywicie
zakadajc, e ju ruchy te wyczuwasz.
Gdy minie 28 tydzie ciy, ruchy podu
staj si bardziej konsekwentne, dlatego te
dobrze, by matka nabraa zwyczaj u co-
dziennego sprawdzania j ego aktywnoci.
P O Z Y C J A D O S P A N I A
Zawsze spaam na brzuchu. Teraz boj si
to robi, a nie mog sobie znaei innej wy-
godnej pozycji.
R
ezygnacja z ulubionej pozycji podczas
snu moe by tak przykra jak rozstanie
z ukochanym misiem, gdy miao si sze
lat. Trzeba si pogodzi z tym, e przyjdzie
ci spdzi par bezsennych nocy, lecz tylko
do chwili, kiedy przyzwyczaisz si do no-
wego uoenia. A czas na zmian jest ju
teraz, zanim rosncy brzuch uczyni to jesz-
cze trudniejszym.
Dwa najczstsze uoenia podczas snu:
na brzuchu i na plecach - nie s zbyt wy-
godne w czasie ciy. Pozycja na brzuchu"
jest niewygodna ze wzgldw oczywistych -
przeszkadza rosncy brzuch i spanie na nim
byoby jak spanie na arbuzie. Pozycja na
plecach, cho wygodniejsza, sprawia, e ca-
a masa ciarnej macicy spoczywa na kr-
gosupie, jelitach i dwch gwnych naczy-
niach krwiononych: aorcie (odpowiedzial-
nej za rozprowadzanie krwi z serca po caym
ciele) oraz yle gwnej dolnej (yle odpo-
wiedzialnej za odpyw krwi z caej dolnej
czci ciaa do serca). Moe si to sta przy-
czyn blu plecw oraz hemoroidw, spra-
wi, e ukad trawienny bdzie mniej wy-
dajny, przeszkadza w oddychaniu i kre-
niu krwi, a nawet wywoywa hipotensj,
tj. niskie cinienie krwi.
Nie znaczy to jednak, e naley spa na
stojco. Zwijanie si w kbek lub prosto-
wanie w leeniu na boku - najlepiej lewym -
z zaoeniem jednej nogi na drug lub z po-
duszk midzy nimi (spjrz na ilustracj)
PITY MIES IC 205
S panie na lewym boku
jest najlepsze tak dla matki, jak i dla po-
du. Nie tylko uatwiony jest przepyw krwi
ze skadnikami odywczymi do oyska,
lecz wspomagana jest take praca nerek,
co oznacza skuteczniejsze usuwanie nie-
potrzebnych produktw przemiany materii
i nadmiaru pynw oraz zmniejszenie obrz-
ku kostek, stp i rk.
Niewiele osb potrafi spa W nie zmie-
nionej pozycji przez ca noc. Nie ma po-
wodu do obaw, gdy budzimy si nagle
w pozycji na plecach lub brzuchu. Nic ze-
go si nie stao i naley powrci do pozy-
cji na lewym boku. Zmiana uoenia moe
by niewygodna przez par nocy, ale ciao
dostosuje si do niej bardzo szybko. Po-
duszka pod ciao", duga na przynajmniej
150 cm lub w ksztacie klina, take moe
pomc, poniewa spanie na boku staje si
wygodniejsze, a utrzymanie tej pozycji - a-
twiejsze. J eli nie masz specjalnej podusz-
ki, posu si jakkolwiek inn. Ukadaj j
przy ciele w rnych pozycjach, a wresz-
cie dopracujesz tak, w ktrej bdzie ci naj-
wygodniej.
B L E P L E C W
Bardzo dokucza mi bl plecw. Boj si, ze
pod koniec dziewitego miesica nie bd
potrafia wsta.
B
le i inne niewygody w czasie ciy nie
s po to, by czua si le - cho tak
wanie jest. S to objawy towarzyszce
przygotowaniu ciaa kobiety na moment,
gdy dziecko bdzie si rodzi. J ednym
z nich jest bl plecw. W okresie ciy sta-
wy biodrowo-krzyowe, ktre zazwyczaj
s nieruchome, zaczynaj si rozlunia,
by umoliwi atwiejsze przejcie dziecka
w czasie porodu. To oraz powikszony brzuch
zaburzaj poczucie rwnowagi. By temu
zapobiec, czsto dochodzi do odwodzenia
ramion do tyu i zginania szyi. Wypinanie
brzucha, by nikt nie przeoczy stanu matki,
tylko komplikuje problem. Skutkiem jest
znaczne wygicie krgosupa w dolnej cz-
ci plecw, napicie mini plecw oraz bl.
Bl nawet z takiej przyczyny jest dokucz-
liwy. Lecz cho tej przyczyny nie mona usu-
n, to mona zwalczy (lub chociaby umie-
rzy) sam bl. Najlepsze postpowanie to
oczywicie zapobieganie: silne minie brzu-
cha sprzed ciy, prawidowa postawa i zrcz-
ne ruchy. Ale w tej chwili te nie jest za p-
no, by t zrczno poprawi w celu zmniej-
szenia bolesnoci plecw. Aby prawidowo
si prostowa, naley wiczy minie mied-
nicy (patrz s. 190). A oto inne rady:
Zapobieganie nadmiernemu przybieraniu
na wadze (patrz s. 168). Dodatkowe kilo-
gramy tylko niepotrzebnie obciaj kr-
gosup.
Zaleca si unikanie pantofli na wysokim
obcasie, a nawet paskich, ktre nie maj
odpowiedniej konstrukcji wspierajcej
stop. Niektrzy lekarze zalecaj szero-
kie obcasy do wysokoci 5 cm. Bywaj
te specjalnie projektowane buty i wkad-
ki stosowane do zapobiegania blom ng
i krgosupa. Dobrze jest skorzysta z ra-
dy lekarza lub sprzedawcy obuwia w do-
brym sklepie,
Naley nauczy si prawidowego pod-
noszenia ciarw (paczek, dzieci, pra-
nia, ksiek itp.). Nie wolno robi tego
gwatownie. Po pierwsze stajemy stabil-
nie w lekkim rozkroku i napinamy po-
ladki. Uginamy kolana (a nie zginamy
si w pasie) i podnosimy ciar, uywa-
jc mini ramion i ng; a nie plecw
(patrz rycina poniej). J eli bl jest szcze-
glnie dokuczliwy, naley unika noszenia
ciarw. J eeli jednak zachodzi taka po-
trzeba - dobrze jest nosi zakupy w dwch
siatkach po jednej w kadej rce, a nie
dwiga wszystko w jednej rce, opiera-
jc siatk na brzuchu.
Unika dugiego stania. J eli jest to konie-
czne - naley jedn stop oprze na ni-
skim taborecie i ugi t nog w kolanie,
co zapobiega nadmiernemu napinaniu
mini krzya. Podczas stania na twar-
Kiedy co podnosisz uginaj kolana
dym podou, np. podczas gotowania lub
mycia naczy, naley podoy pod no-
gi dywanik, ktry zapobiegnie polizgom
i zmniejszy nacisk.
Prawidowe siedzenie. Siedzenie obcia
krgosup o wiele bardziej ni inne czyn-
noci, tak wic prawidowe siedzenie ma
due znaczenie. Krzeso powinno dawa
odpowiednie wsparcie krgosupowi: naj-
lepiej z prostym oparciem dla plecw, po-
rczami (naley si na nich wspiera pod-
czas wstawania) i twardym siedziskiem,
co zapobiega zapadaniu si". Naley uni-
ka krzese bez oparcia i awek. Nigdy nie
naley zakada nogi na nog. J est to nie
tylko przyczyna upoledzenia krenia
(przyczyniajca si do powstawania y-
lakw, pajczkw" i obrzkw), ale po-
woduje te zbytnie przecienie, przegi-
cie miednicy w przd, co z kolei nasila
bl. J eli to tylko moliwe, dobrze jest
uywa podnka (patrz ryc. s. 209).
PITY MIES IC 207
Dugotrwae siedzenie moe by tak samo
uciliwe dla twych plecw jak nieprawi-
dowa pozycja. Staraj si nie siedzie du-
ej ni godzin bez przespacerowania si
czy rozcignicia mini plecw; najle-
piej jednak ustali godzinny limit czasu.
Zaleca si te spanie na twardym matera-
cu lub pooenie deski pod mikki. Wygo-
dna pozycja do snu uzyskana za pomoc
poduszki pod ciao (dugoci przynaj-
mniej 150 cm) sprawi, e po przebudze-
niu bl jest mniejszy. Aby wsta, naley
przeoy obie nogi razem na krawd
ka i postawi je na pododze, zamiast
przewraca si na bok.
Naley omwi z lekarzem, czy dla umie-
rzenia blu i/lub wzmocnienia krgosupa
mona by zastosowa pas ciowy.
Unikaj sigania wysoko ponad gow,
poniewa wwczas dochodzi do naciga-
nia mini plecw. Zamiast wyciga ra-
miona w celu odoenia naczy, powie-
szenia obrazka czy poprawienia firan,
uywaj niskiego, stabilnego podnka.
Wygodne siedzenie
Aby bl mini zela chwilowo, stosuj
zmiany temperatury. Przy worek z lo-
dem na 15 minut, nastpnie termofor
z gorc wod na 15 minut lub we ciep
(lecz nie gorc) kpiel. Oba pojemniki
owi w rcznik lub kawaek tkaniny.
Naucz si odpoczywa. Wiele dolegliwo-
ci zwizanych z plecami pomnaaj stre-
sy. J eli wydaje ci si, e mog by gw-
n przyczyn dyskomfortu - gdy pojawi
si bl, naley wykonywa wiczenia re-
laksujce (patrz te s. 125 - na temat wal-
ki z codziennym stresem).
Wykonuj proste wiczenia, ktre wzmoc-
ni minie brzucha, jak tzw. koci grzbiet"
(s. 194), i wiczenia mini miednicy
(s. 190). Przycz si do grupy trenujcej
jog przystosowan dla kobiet w ciy
lub zastanw si nad terapi wodn, jeli
tylko znajdziesz terapeut posiadajcego
wiedz medyczn - i ciow.
Zastanw si nad wizyt u krgarza lub fi-
zykoterapeuty, ktry specjalizuje si w pro-
blemach ciy - albo wyprbuj terapi al-
ternatywn, na przykad akupunktur lub
biofeedback (patrz str. 244).
N O S Z E N I E S T A R S Z Y C H D Z I E C I
Mam trzyipletni crk, ktra zawsze
chce, by zanie j na pitro, ale pod jej
ciarem zaamuj si moje plecy.
L
epiej zama ten zy zwyczaj dziecka,
a nie wasne plecy. Obcienie noszo-
nym cay czas podem jest wystarczajce,
bez dodawania 20 kg przedszkolaka. J ednak
nie naley czyni odpowiedzialnym za t
zmian przyszego brata lub siostr, lecz
wanie bolce plecy. Wchodzenie po scho-
dach stanie si radoniejsze, jeli zapiewa-
cie specjaln piosenk na t okazj (Hop,
po schodkach, w gr, hop!") lub namwisz
ma na wycig do gry. I nie zapomnij te
pochwali dziecka za to, e w ten sposb
pomaga mamie. Oczywicie zdarza si, e
maluch odmawia samodzielnego marszu,
wtedy naley nauczy si poprawnego pod-
noszenia (patrz s. 206) i upewni si, e nie
zaszkodzi podowi, chyba e lekarz zabra-
nia takich wicze.
K O P O T Y Z E S T O P A M I
Wszystkie moje buty stay si okropnie
ciasne. Czy stopy rosn mi tak jak brzuch?
B
rzuch nie jest jedyn czci ciaa ko-
biety w ciy majc skonno do roz-
rastania si. A buty mog ci cisn z kilku
powodw. Po pierwsze, stopy puchn za
spraw normalnego podczas ciy zatrzy-
mania pynw. Albo jest na nich za duo
tkanki tuszczowej, jeeli przybierasz za
szybko na wadze. A do tego wszystkiego
mog si nieco powiksza, bo cho nie bio-
r udziau w porodzie, to hormony ciowe,
przygotowujc organizm do tego wydarze-
nia, poluniaj stawy w stopach (a take
inne stawy w ciele). Obrzk oraz nadwaga
zazwyczaj znikaj po porodzie. Cho stawy
take ulegn ponownemu zacienieniu, to
stopy mog powikszy si na stae nawet
o jeden rozmiar buta. Pewnie ciesz si
z tego mionicy kupowania butw - a mar-
twi ci, ktrzy tego nie znosz.
Tymczasem naley stosowa metody ma-
jce na celu zmniejszenie obrzkw (s. 259),
jeli one s ich gwn przyczyn, i kupi
kilka par butw, ktre bd pasoway w tej
chwili i sprostaj twym potrzebom w przy-
szoci (by na koniec nie bya bosa i ci-
arna). Nie powinny mie obcasw wy-
szych ni 5 cm, powinny mie antypoli-
zgowe podeszwy i duo miejsca na puchn-
ce stopy (przymiarki naley dokonywa pod
koniec dnia, gdy stopy s najbardziej
obrzknite). Buty powinny by ze skry
lub tkaniny, co umoliwi stopom oddycha-
nie".
Buty lub wkadki ortopedyczne, korygu-
jce rodek cikoci w okresie ciy, mog
przynie ulg nie tylko stopom, ale te kr-
gosupowi i caym nogom. S one dostpne
w dwch rnych wzorach dla szeciu pier-
wszych miesicy ciy oraz trzeciego try-
mestru. Naley poprosi lekarza o pomoc
w ich nabyciu. Take pantofle domowe
maj due znaczenie i pomagaj walczy
z blem. J eli to tylko moliwe - dobrze jest
nosi je take w pracy.
S Z Y BK O R O S N C E W O S Y
I P A Z N O K C I E
Mam wraenie, ze wosy i paznokcie nigdy
nie rosy mi tak prdko.
P
rzyspieszenie przepywu krwi i zwik-
szenie iloci substancji odywczych po-
woduje take lepsze odywienie komrek
skry. Przyjemnym tego efektem jest taki
przyrost paznokci, e trudno nady z ro-
bieniem manicure'u, i wosw, ktre rosn
szybciej, ni ty jeste w stanie umwi si
z fryzjerem. J eli masz szczcie, to wosy
ci take zgstniay i nabray poysku.
Poprawa odywienia skry moe jednak
spowodowa take mniej przyjemne efekty.
Owosienie moe si pojawia w miejscach,
gdzie kobiety sobie tego nie ycz. Twarz -
okolice warg, broda, policzki to gwne miej-
sca wystpowania spowodowanego ci hir-
sutyzmu, ale moe on dotyczy te ramion,
ng, plecw i brzucha. Wikszo tych wo-
sw znika w cigu 6 miesicy po porodzie,
lecz resztki mog pozostawa jeszcze duej.
Nie poleca si przeprowadzania elektroli-
zy podczas ciy, cho nie udokumentowa-
no niekorzystnego wpywu tego zabiegu; to
samo dotyczy laserowego usuwania wosw.
Poniewa ryzyko jest czysto teoretyczne, nie
martw si, jeli wczeniej poddaa si kt-
rej z tych metod. Oczywicie wyrywanie
wosw nie pociga za sob adnego ryzyka.
PITY MIES IC 209
W C E N T R U M O D N O W Y
BI O L O G I C Z N E J
Dostaam od przyjaciki w prezencie uro-
dzinowym dzie pobytu w centrum odno-
wy biologicznej. Wie si to z wieloma
przyjemnociami, midzy innymi armate-
rapi i masaami. Czy s one bezpieczne
podczas ciy?
N
ikt tak jak kobieta w ciy nie zasu-
guje na dzie rozpieszczania i nie po-
trzebuje go. (Moe tylko z wyjtkiem matki
noworodka, ale kiedy urodzi si dziecko,
nie bdziesz miaa czasu na odwiedzanie
centrum odnowy biologicznej.) Bez waha-
nia zatem skorzystaj z zaproszenia, zastosuj
si jednak do poniszych sugestii:
P oinformuj o swoim stanie. Najpierw le-
karza, by mie pewno, e nie ma w two-
im konkretnym przypadku zastrzee. Na-
stpnie recepcjonistk, gdy bdziesz si
umawia na wizyt. Omwcie wszelkie
ograniczenia, by dostosowa zabiegi do
twych potrzeb. Wszystkim osobom prze-
prowadzajcym zabiegi take powiedz, e
jeste w ciy.
O stronie z masaami. Nic tak doskonale
nie agodzi blu i dolegliwoci ciowych
i nie likwiduje stresu i zmczenia jak ma-
sa. Upewnij si jednak, czy twj masay-
sta zosta przeszkolony w zakresie masau
prenatalnego i postpuje zgodnie ze wska-
zwkami z poniszej ramki.
U nikaj olejkw ro linnych i z i. Ponie-
wa nieznany jest wpyw wikszoci olej-
kw rolinnych na ci, a niektre z nich
mog by szkodliwe, wystrzegaj si wszel-
kich masay i zabiegw, do ktrych wyko-
rzystuje si aromaterapi. Kobiety ciarne
powinny w szczeglnoci unika olejkw
z nastpujcych rolin: bazylii, drzewa ced-
rowego, szawii muszkatoowej, kopru wo-
skiego, jaowca, majeranku, mirry, rozma-
rynu, szawii i tymianku. Olejki te mog
stymulowa skurcze macicy.
W ypocz ywaj w odpowiedniej poz ycji. Nie
naley spdza duo czasu, lec pasko na
plecach, szczeglnie po czwartym miesi-
cu. Popro masayst, by moga pooy
si na specjalnym stole z wyciciem na twj
brzuch lub by podoy ci poduszki zapro-
jektowane dla kobiet w ciy - albo by po-
zwoli ci pooy si na lewym boku. Za-
Prawidowo wykonany masa
Nie moesz si doczeka koca tych ucili-
wych blw plecw albo czujesz niepokj, ktry
nie pozwala nocami spa? Masa moe zagodzi
drczce ci ciowe ble, napicia i stresy - oraz
zapewni spokojny sen. Aby mie pewno, e
masa wykonywany w czasie ciy jest nie tylko
rozluniajcy, lecz take bezpieczny, postpuj
zgodnie z poniszymi wskazwkami:
Unikaj masay w pierwszym trymestrze,
poniewa mog one wywoa zawroty go-
wy i nasili poranne nudnoci.
Sprawd, czy twoja masaystka ma odpo-
wiednie kwalifikacje.
Poszukaj takiego terapeuty, ktry dobrze
zna wskazania i przeciwwskazania dla ko-
biet w ciy. Na przykad: dysponuje spe-
cjalnym stoem z wyciciem na powikszo-
ny brzuch, aby mona byo wygodnie lee
twarz w d podczas masau plecw. Wie,
e: nie nal ey masowa mini brzu-
cha, lub przynajmniej ograniczy masa
tego miejsca do delikatnych dotkni; nie
nal ey masowa stp i stawu skokowe-
go oraz miejsca midzy kciukiem a palcem
wskazujcym, gdy uwaa si, e znajduj-
ce si tam punkty mog wywoa skurcze;
nie nal ey uywa olejkw do aroma-
terapii (patrz wyej).
Kiedy bdziesz ju miaa pewno, e znaj-
dujesz si w dobrych rkach - odpr si
i przyjemnie spd czas!
biegi kosmetyczne twarzy, manicure, pe-
dicure i inne powinny by wykonywane
w pozycji siedzcej czy w pprzysiadzie
albo gdy leysz na lewym boku.
L nica cera. Dowiedz si, ktre zabiegi
w obrbie twarzy czy caego ciaa - na przy-
kad takie jak peeling kwasem glikolowym -
mog szczeglnie drani skr uwrali-
wion pod wpywem hormonw ciowych.
Porozmawiaj z kosmetyczk na temat tego,
jakie preparaty sprawi ci najwiksz ulg
i nie s obarczone prawdopodobiestwem
wywoania reakcji alergicznej.
W ybieraj chd. Zanurzanie si w wannie
penej gorcej wody czy siedzenie w saunie
z pewnoci ni e powi nno by czci
planu dnia (poniewa nadmiernie podnosz
temperatur ciaa). Zrezygnuj te z okadw
zioowych. Bezpieczna jest jednak - i bar-
dzo relaksujca - kpiel w ciepej wodzie
stanowica cz hydroterapii.
U waaj, cz ym oddychasz . J eli w planie
masz manicure czy pedicure, sprawd, czy
s wykonywane w dobrze wentylowanym
pomieszczeniu. Wdychanie substancji che-
micznych o silnej woni nigdy nie suy
zdrowiu, a ju szczeglnie nie wtedy, gdy
oddycha si za dwch.
P R Z E BA R W I E N I A S K R N E
Zauwayam ciemn lini, ktra biegnie
w d, przez rodek brzucha, oraz ciemne pla-
my na twarzy. Czy takie przebarwienia s
normalne i czy pozostan one po porodzie?
W
in za to ponosz te uciliwe (ale
przydatne!) hormony ciowe. Po-
dobnie jak wywoay hiperpigmentacj,
czyli ciemnienie, obwdek wok sutkw,
teraz odpowiadaj za ciemnienie linea alba
(kresa biaa) - biaej linii, ktrej zapewne
nigdy nie zauwaya, prowadzcej przez
rodek brzucha do spojenia onowego. Pod-
czas ciy przemianowuje si j na linea
negra (kresa ciemna). Bywa ona bardziej
widoczna u kobiet o ciemnej karnacji ni
u tych z jasn skr.
Niektre kobiety, zwykle te o ciemnej kar-
nacji, miewaj te przebarwienia - przypomi-
najce mask lub konfetti - na czole, nosie
i policzkach. S one ciemne u kobiet o jasnej
skrze i jasne u kobiet o ciemnej. Ta maska
ciowa", czyli ostuda, stopniowo bdzie za-
nika po porodzie. Zanim to jednak nastpi,
nie naley prbowa jej rozjania, cho mo-
na j ukry za pomoc pudru w kremie.
Wiele kobiet zauwaa take, e widocz-
niejsze i ciemniejsze staj si piegi czy pie-
przyki oraz e ciemne miejsca wystpuj
tam, gdzie skra jest czsto pocierana, na
przykad po wewntrznej stronie ud. Wszyst-
kie te hiperpigmentacje znikn po wydaniu
dziecka na wiat.
Przebarwienia mog te stawa si inten-
sywniejsze pod wpywem soca, dlatego
te gdy wychodzisz na dwr w soneczny
dzie, wszystkie odsonite czci ciaa sma-
ruj emulsj z faktorem ochronnym - co naj-
mniej SPF 15. Unikaj wielogodzinnego
przebywania na socu - nawet po zastoso-
waniu emulsji ochronnej. Przyda ci si duy
kapelusz, cakowicie zacieniajcy twarz, oraz
dugie rkawy zasaniajce ramiona (jeli
dobrze znosisz ciepo). Poniewa istniej
pewne dowody na to, e nadmierne przebar-
wienia mog si wiza z niedoborem kwa-
su foliowego, sprawd, czy preparat uzupe-
niajcy, ktry zaywasz, zawiera go, oraz
jedz codziennie zielone warzywa liciaste,
pomaracze, penoziarnisty chleb oraz pat-
ki niadaniowe.
S koro podczas ciy nie wolno mi si opa-
la, to czy przynajmniej mog uywa
emulsji brzujcej?
N
ajwyraniej emulsje te nie byy naj-
waniejsze dla naukowcw i musz
dopiero przej badania nad bezpiecze-
PITY MIES IC 211
stwem ich stosowania podczas ciy. Tak
wic cho nie ma dowodw na to, e s
szkodliwe dla kobiety przy nadziei (a za-
pewne nie s, poniewa - wedug przed-
stawicieli firm producenckich - aktywna
substancja chemiczna wywoujca efekt
opalenizny absorbowana jest wycznie
przez trzy pierwsze warstwy skry), nie ma
rwnie dowodu, e s cakowicie bez-
pieczne.
J eli z braku informacji nie wiesz, jak po-
stpi, porozmawiaj z lekarzem. Niektrzy
zezwalaj na uywanie emulsji brzujcych
po pierwszym trymestrze, inni uwaaj, e
roztropniej jest pozosta blad przez ca-
e dziewi miesicy. Tak czy inaczej, nie
martw si, jeli wczeniej ju korzystaa
z tych preparatw.
Przy podejmowaniu decyzji rozwa te
pewn, czysto techniczn spraw: w miar
powikszania si twojego brzucha moesz
mie kopoty z rwnomiernym naoeniem
samoopalacza - stawiajc spraw jasno,
wyzwaniem bdzie swobodne dosignicie
ng.
I N N E D Z I W N E O BJ A W Y S K R N E
Moje rce wydaj si cay czas czerwone.
Czy to tylko moja wyobrania?
N
ie, i nie jest to take wina pynu do my-
cia naczy. To znowu dziaanie hor-
monw. Podniesienie ich poziomu powodu-
je zaczerwienienie i swdzenie rk (a cza-
sem take stp), u 2/3 populacji ciarnych
kobiet rasy biaej i 1/3 rasy czarnej. Objaw
ten zniknie po porodzie.
Paznokcie mog ulec zmianom, takim
jak stwardnienie lub zmikczenie, mog te
sta si nierwne. Stosowanie lakieru do
paznokci moe tylko pogorszy sytuacj.
W razie pojawienia si objaww zakaenia
naley poinformowa o tym lekarza. Upew-
nij si te, czy przyjmujesz zalecane 4 daw-
ki wapnia dziennie (patrz s. 89).
S kra moich ng staje si czasem sina
i plamista. Czy to objaw choroby krenia?
Z
powodu podniesienia poziomu estro-
genw u niektrych kobiet dochodzi do
przejciowej zmiany zabarwienia skry,
ktrej towarzyszy uczucie zimna. Nie ma to
adnego znaczenia i ustpi po porodzie.
Pod pach na wysokoci biustonosza poja-
wio si mae, wypuke znami. Boj si, ze
to moe by rak skry.
C
hodzi zapewne o ma brodawk o cha-
rakterze agodnym, czsto pojawiajc
si w czasie ciy, gwnie w okolicach na-
raonych na czste pocieranie (doy pa-
chowe). Brodawki te pojawiaj si najcz-
ciej w drugim i trzecim trymestrze, znikaj
po porodzie. J eeli nie znikn, lekarz atwo
moe je usun.
Dla upewnienia si co do rozpoznania
naley zmienione miejsce pokaza lekarzo-
wi przy nastpnej wizycie.
Ostatnio pojawiy si na mojej skrze
potwki. Mylaam, ze maj je tylko dzieci.
M
og one pojawia si u wszystkich.
Najczciej jednak - u kobiet ciar-
nych, ze wzgldu na wzrost wydzielania po-
tu przez gruczoy egzokrynowe, zlokalizowa-
ne na caym ciele i biorce udzia w regula-
cji ciepoty ciaa. Posypywanie ciaa mk
ziemniaczan i unikanie przegrzewania po-
moe zmniejszy t wysypk i zapobiec jej
ponownemu pojawianiu si. Istnieje te wy-
dzielanie apokrynowe (gruczoy zlokalizo-
wane s pod pachami, biustem, w okolicy
sromu) i ten typ wydzielania potu zmniejsza
swe nasilenie w okresie ciy. Tak wic cho
ronie prawdopodobiestwo pojawienia si
wysypki, to mniej dokuczliwy bdzie zapach
potu. J eeli czujesz oglne swdzenie, ale nie
masz wysypki, zadzwo do lekarza.
W Z R O K
Mam wraenie, ze od kiedy zaszam w ci,
mj wzrok znacznie si pogorszy. I szka
kontaktowe s zbyt sabe. Czy to zudzenie?
T
o prawda, e wzrok moe ulec pogor-
szeniu, gdy oczy to kolejny narzd, na
ktry mog wywrze wpyw zmiany hor-
monalne. Pogorszy moe si nie tylko
ostro wzroku, ale twarde szka kontakto-
we nagle mog sta si niewygodne. Reten-
cja pynw, ktra zmienia zakrzywienie
oka, moe by przynajmniej czciowo
winna za te denerwujce zmiany. Uczucie
suchoci oka, wywoane przez zmniejsze-
nie wytwarzania ez pod wpywem hormo-
nw, take moe si przyczyni do podra-
nienia czy nieprzyjemnego doznania. I jak-
by tego nie byo do, zwikszona ilo
pynw zmieniajca ksztat rogwki pog-
bia u niektrych ciarnych kobiet krtko-
lub dalekowzroczno.
Po porodzie wzrok i oczy powinny wr-
ci do stanu sprzed ciy. Poniewa nie ma
sensu wydawanie pienidzy na nowe szka
kontaktowe, mona w czasie ciy zdecydo-
wa si na noszenie okularw. Nie czas te-
raz na laserow korekt wzroku. Cho za-
bieg ten nie stanowi adnego zagroenia dla
dziecka, przeprowadzenie go przesadnie
skorygowaoby wzrok i wymagaoby po-
wtrzenia. Poza tym duej trwaoby goje-
nie. Okulici zalecaj unikania operacji
podczas ciy, na 6 miesicy przed pocz-
ciem i 6 miesicy po porodzie. Cho lekkie
zaburzenie ostroci wzroku nie jest w ciy
zjawiskiem rzadkim, to inne objawy mog
sygnalizowa powaniejsze kopoty.
J eli pojawia si wraenie ciemniania,
widzenie punktw i plam, zamazanie, po-
dwjne widzenie i utrzymuje si ono 2-3
godziny, nie naley czeka, a stan ten mi-
nie sam, lecz natychmiast skontaktowa si
z lekarzem. Chwilowe widzenie plam po
przebywaniu w pozycji stojcej przez pe-
wien czas lub gdy nagle si podniosa
z pozycji siedzcej, jest do powszechne
i nie stanowi powodu do obaw - niemniej
jednak powinna zgosi je lekarzowi.
R U T Y N O W E BA D A N I E
U L T R A S O N O G R A F E M
Moja cia jest cakowicie prawidowa, bez
adnych komplikacji. Jednak lekarz ale-
ca, bym w tym miesicu przesza badanie
ultrasonografem. Czy to naprawd jest ko-
nieczne?
W
dzisiejszych czasach badanie takie
nie jest zarezerwowane wycznie dla
kobiet, ktrych cia przebiega z powika-
niami. W rzeczywistoci wikszo lekarzy
rutynowo zaleca szczegowe (poziom 2)
badanie ultrasonografem midzy 20 a 22 ty-
godniem - gwnie w celu zapewnienia, e
wszystko przebiega dokadnie tak, jak po-
winno (niekiedy bywa ono przeprowadza-
ne dla przyczyn diagnostycznych, patrz
s. 50). A poniewa badanie to jest bezinwa-
zyjne i nie moe zaszkodzi ani ciy, ani
podowi, stanowi cakowicie bezpieczn
metod uzyskania pewnoci.
Dodatkowy plus dla rodzicw stanowi
przyjemno spojrzenia na dziecko i zabra-
nia ze sob do domu pamitkowego zdjcia
na pierwsz stron albumu. J est te okazj,
by po raz pierwszy poczu przywizanie.
Ale pamitaj, e nie musisz podda si temu
badaniu, jeli nie masz ochoty lub jeli two-
je ubezpieczenie nie pokrywa kosztw ru-
tynowego" badania, a ty nie chcesz za nie
paci. Powiadom lekarza o swej decyzji.
Wybieram si na badanie ultrasonografem
w 20 tygodniu ciy, a nie jestem pewna
r
czy chc zna ple dziecka.
T
decyzj mog podj tylko rodzice.
J eeli nie ma medycznych powodw,
dla ktrych informacja ta jest istotna, stano-
PITY MIES IC 213
wi wycznie moliwo. I nie ma tutaj do-
brych czy zych decyzji. Niektrzy rodzice
wol wiedzie z przyczyn czysto praktycz-
nych: aby atwiej im byo kupi odpowied-
ni wyprawk, pomalowa pokoik dzieci-
cy czy wybra imi (a mona tylko jedno!).
Inni zwyczajnie nie mog znie niepewno-
ci. J eszcze inni wreszcie wol si tylko do-
myla i dowiedzie si w sposb tradycyj-
ny, kiedy dolna cz ciaa dziecka pojawi
si na wiecie. Wybr naley do ciebie.
J eli postanowisz, e chcesz dowiedzie
si teraz, pamitaj, i okrelanie pci dziec-
ka za pomoc badania ultrasonograficzne-
go
1
nie jest cise (w przeciwiestwie do
punkcji owodni, wyznaczajcej pe dziec-
ka na podstawie analizy chromosomw).
Wielu rodzicom powiedziano przy tym ba-
daniu, i bd mie crk, a tymczasem le-
karz na sali porodowej obwieci to cho-
piec!" - lub odwrotnie. Zatem podejmujc
decyzj o tym, czy chcesz zna pe dziec-
ka, pamitaj, e jest to tylko i wycznie
odgadywanie.
N I S K O U S A D O W I O N E O Y S K O
L ekarz powiedzia, ze badanie U S G wyka-
zao, ze oysko jest zlokalizowane w pobli-
u szyjki macicy. Doda, ze jeszcze nie ma
powodu do niepokoju, ale ja oczywicie si
martwi.
T
ak jak pd - oysko w okresie ciy
moe si przemieszcza. Nie dzieje si
to identycznie jak z dzieckiem, lecz polega
na przesuwaniu w gr w miar rozcigania
i wzrostu dolnej czci macicy. Cho u oko-
o 20-30% kobiet w drugim trymestrze o-
ysko jest nadal w dolnym odcinku (w 20
1
Ultrasonograficzne okrelenie pci opiera
si na uwidocznieniu jder, ktre zstpuj do
moszny zwykle w poowie ciy. J ednake 2-4%
chopcw rodzi si z niezstpionymi jdrami
(wntrostwo), co jest gwnym rdem pomyek.
tygodniu procent ten jest nawet wikszy),
to najczciej przed porodem znajduje si
ono w trzonie macicy. J eli tak si nie stanie
i oysko jest zlokalizowane nisko w macicy,
mamy do czynienia z tzw. placenta previa,
czyli oyskiem przodujcym. Wystpuje
ono u bardzo niewielu ci donoszonych.
W jednym na cztery przypadki pooenie o-
yska jest tak niskie (oysko czciowo lub
cakowicie pokrywa ujcie macicy), e mo-
e powodowa powane problemy.
Innymi sowy, twj lekarz mia racj -
biorc pod uwag statystyk - e jest za
wczenie na obawy.
P A S Y BE Z P I E C Z E S T W A
Czy naley zapina pasy bezpieczestwa w sa-
mochodzie lub samolocie?
N
ajczstsz przyczyn mierci kobiet
w wieku rozrodczym jest wypadek sa-
mochodowy. A najlepszy sposb na unik-
nicie tego nieszczcia, a take powane-
go urazu i matki, i nie narodzonego dziec-
ka, to zapicie pasw. Statystyki wskazuj
wyranie, e znacznie bezpieczniej jest za-
pina pasy, ni tego nie robi.
Dla maksimum bezpieczestwa i wygody
pas naley przeoy poniej brzucha, wok
miednicy i ng (ud). J eeli pas da si zapi
przez rami, zrb to tak, aby przechodzi
ukonie midzy piersiami (nie pod pach)
i w d przez bok brzucha. Nie obawiaj si,
e ucisk pasa w momencie raptownego za-
trzymania samochodu uszkodzi pd - jest
on bardzo dobrze chroniony wodami podo-
wymi i miniami macicy, czyli dwoma naj-
lepszymi na wiecie zabezpieczeniami przed
uderzeniem.
Zapinanie pasw w samolocie w chwili
wywietlenia komunikatu nakazujcego to
zrobi jest nie tylko wymagane, lecz take
stanowi najlepsze zabezpieczenie dla ciebie
przed wyrzuceniem do przodu podczas tur-
bulencji. Zatem bdc w powietrzu, take
przypnij si do siedzenia!
W P Y W C Z Y N N I K W
Z E W N T R Z N Y C H
N A R O Z W J P O D U
Pewna moja przyjacika twierdzi, ze za-
bieranie jeszcze nie narodzonego dziecka
na koncerty muzyki powanej uczyni ze
melomana, a inna prosi ma o gone czy-
tanie, by zaszczepi dziecku mio do ksi-
ek. Czy to nie bzdury?
W
badaniach nad nie narodzonymi dzie-
mi coraz trudniej rozdzieli prawd
od nonsensu. I cho wiele teorii nie ma
w sobie krzty prawdy, to naukowcy zaczy-
naj si przekonywa, e niektre z nich mo-
g znale faktyczne potwierdzenie. J ednak
na razie naley czeka na wyniki tych ba-
da, zanim udzieli si pewnych odpowiedzi.
Poniewa zmys suchu jest do dobrze
rozwinity pod koniec drugiego trymestru
lub na pocztku trzeciego, prawd jest, e
dzieci sysz" muzyk i gone czytanie.
Lecz jakie to moe mie skutki - do koca
nie wiadomo. Cz naukowcw twierdzi.
e mona przez odpowiedni stymulacj
w czasie ciy stworzy superdziecko". S
metody, ktre sprawiaj, e dziki nim dzie-
ci potrafi mwi w wieku 6 miesicy, a czy-
ta w wieku 1,5 roku dziki ekspozycji podu
na kompleksow imitacj pracy serca mat-
ki. Cho nie istniej dowody potwierdzaj-
ce korzyci z prenatalnego manipulowania
rozwojem intelektualnym dziecka, istniej
teoretyczne zagroenia. J ednym z nich jest
to, e pd, podobnie jak noworodek, ma
naturalny cykl snu i czuwania - cykl, ktry
rodzice mog niechccy, w najlepszej wierze,
zakci, czynic z macicy miejsce nauki.
Takie stymulacyjne zakcenia mog wrcz
zaburzy rozwj, zamiast go wspomc (po-
dobnie jak budzenie drzemicego noworod-
ka do zabawy kartami). Drugie zagroenie:
pody, podobnie jak noworodki, maj indy-
widualny cykl rozwoju, ktry trzeba respek-
towa; manipulowanie przy tym cyklu na
dusz met moe okaza si szkodliwe.
A co najwaniejsze, zawsze istnieje ryzyko,
e w deniu do osignicia szczytw inte-
lektualnych rodzice mog przegapi to, cze-
go wszystkie niemowlta i dzieci najbar-
dziej potrzebuj, z czego maj najwicej ko-
rzyci: bezwarunkow mio.
Nie mamy tu na celu dowodzenia, e pr-
by nawizania kontaktu z dzieckiem przed
urodzeniem, przez czytanie lub suchanie
muzyki, s szkodliwe lub s strat czasu.
Kady sposb porozumiewania si z nie
narodzonym dzieckiem moe da pocztek
tworzeniu wizi midzy rodzicami a malu-
chem. Niekoniecznie uatwi to kontakt z dziec-
kiem w przyszoci, ale na pewno uczyni
najwczeniejsze chwile tu po porodzie a-
twiejszymi.
Oczywicie, jeli przemawianie do due-
go brzucha jest dla ciebie krpujce, nie
martw si, e przez to dziecko utraci mo-
no poznania matki. Przyzwyczaja si ono
do jej gosu, a take do gosu ojca, w kadej
chwili, gdy rozmawiaj ze sob lub z kim
obcym. To dlatego tyle noworodkw spra-
wia wraenie, e rozpoznaj gosy rodzicw
PITY MIES IC 215
Umiejscowienie dziecka, pity miesic
Oto tylko trzy z bardzo rnych sposobw,
w jaki umiejscowiona jest ciarna macica pod
koniec pitego miesica. Jednak moliwoci
jest nieskoczenie wiele w zalenoci od budo-
wy matki i przyrostu masy ciaa w ciy oraz
ustawienia macicy - dziecko moe by pooo-
ne wyej lub niej, brzuch moe by wikszy lub
mniejszy, szerszy lub wszy.
i reaguj na nie ju w chwili urodzenia.
Dziecko jest szczeglnie dobrze zaznajo-
mione z twoim gosem, poniewa syszy go
nie tylko z zewntrz, ale te od wewntrz, i
reaguje na niego uspokojeniem. Badania
wykazuj, e bicie serca podu zwalnia si
w odpowiedzi na gos matki, co sugeruje
kojcy wpyw matki jeszcze przed urodze-
niem.
Pd syszy rwnie inne dwiki ze
wiata zewntrznego, dziki czemu moe
przyzwyczai si do tych, ktre s czste
w twym otoczeniu. Podczas gdy dziecko,
ktre w czasie swego ycia podowego ni-
gdy nie syszao szczekajcego psa, moe
si zaniepokoi, to dziecko, ktre syszao
szczekanie przez cay czas trwania ciy -
nawet nie mrugnie okiem.
Rwnie kontakt z muzyk moe mie
wpyw na pd. Pewne badania wykazay,
e niektre pody manifestoway swoje upo-
dobania muzyczne (przez zmian ruchw)
do okrelonych rodzajw muzyki - prze-
wanie spokojnej. Istniej nawet dowody na
to, e niemowlta mog pamita muzyk
syszan w macicy. Przeprowadzono bada-
nie, podczas ktrego wielokrotnie grano utwr
Debussy'ego kobietom w ciy w chwili,
gdy i one, i ich nie narodzone pociechy, byy
zrelaksowane. Ten sam utwr zdawa si
mie wyranie uspokajajcy wpyw na dzie-
ci po porodzie. Cho nie udokumentowano,
by taki pozytywny stosunek do muzyki we
wczesnym wieku mia dugotrway efekt,
niemniej wikszo ekspertw jest zgodna
co do tego, e prezentowanie narodzonemu
dziecku dobrej muzyki znacznie bardziej
wpywa na to, czy stanie si ono potem mi-
onikiem tej sztuki, ni robienie tego ww-
czas, gdy przebywa ono jeszcze w onie
matki.
Istniej sugestie, e zmys dotyku jest ju
rozwinity w yciu podowym, tak wic dla
zwikszenia wizi midzy matk a dziec-
kiem mona poklepywa brzuch lub bawi
si kolankiem czy okciem wyczuwalnym
przez skr. Nawet jeli nie ma to adnego
znaczenia, nie jest te szkodliwe. Zreszt
nie wymaga to specjalnego wysiku, bo na-
wet obcy nie mog wrcz oderwa rki od
brzucha - czego pewnie ju masz wiado-
mo.
J edno jest pewne: niezalenie od tego,
czy kontakt z dzieckiem znajdujcym si
w onie bdzie ostatecznie dla niego ko-
rzystny, ma on na pewno due znaczenie dla
ciebie, poniewa malestwo staje si kim
bardziej rzeczywistym, bliszym tobie (oraz
twemu mowi) jeszcze zanim si narodzi.
Teraz naley cieszy si obecnoci dziec-
ka, a na nauk bdzie jeszcze wiele czasu.
I tak si okae, e dzieci dorastaj zawsze
zbyt prdko. Nie ma potrzeby przyspiesza-
nia tego procesu, szczeglnie przed narodzi-
nami.
R O D Z I C I E L S T W O
Martwi si, czy bd szczliwa po naro-
dzinach dziecka.
W
iele osb podchodzi do wszystkich
waniejszych wydarze w yciu, ta-
kich jak: lub, nowa praca lub dziecko,
z niepokojem, czy sprawi im one rado.
Zwykle sprawiaj, jeeli tylko ich oczeki-
wania s realistyczne.
J eli wyobraasz sobie, e wracasz ze
szpitala do domu z gruchajcym, umiech-
nitym dzieckiem jak z reklamy, moe le-
piej poczytaj troch na temat tego, jakie na-
prawd s noworodki. Twoje malestwo nie
tylko nie bdzie grucha ani si umiecha
przez wiele tygodni, lecz waciwie wcale
nie bdzie si z tob porozumiewa, moe
z wyjtkiem paczu - ktry zwykle rozlega
si wtedy, gdy wanie siadasz do obiadu,
wpadasz w romantyczny nastrj, musisz
pj do toalety lub trudno ci si ruszy ze
zmczenia.
J eli obraz macierzystwa ogranicza si do
porannych spacerw w parku, wizyt w so-
neczne dni w zoo, wielogodzinnego dobie-
rania maych, kolorowych ubranek, to te
czeka ci rewizja wyobrae. Wiele z tych
pogodnych porankw zacznie si tak wcze-
nie, e bdzie jeszcze ciemno, soneczne
dni mog upyn w pralni, a tylko par
ubranek uniknie poplamienia bananow
papk i witaminami.
Lecz to, czego mona oczekiwa, to cz-
sto najcudowniejsze dowiadczenia ycia.
Poczucia spenienia, jakie daje przytulanie
picego, ciepego malestwa (nawet jeeli
jeszcze przed chwil byo maym diabe-
kiem), nie da si porwna z niczym innym.
To oraz pierwszy bezzbny umiech warte
jest bezsennych nocy, spnionych obia-
dw, gr" prania i nerwowego poycia
pciowego.
Czy mona wic spodziewa si rado-
ci? Tak, jeli oczekujesz prawdziwego
dziecka.
PITY MIES IC 217
Ciarne kobiety s smaczne"
J eli odnosisz wraenie, e teraz czciej ni
kiedykolwiek bywasz celem ataku komarw
masz racj. Naukowcy odkryli, i kobiety
w ciy przycigaj dwa razy wicej komarw,
ni te nie bdce przy nadziei. Ciarne cz-
ciej bior wdech, uwalniajc wicej dwutlen-
ku wgla, ktrego komary s smakoszami.
Kolejny powd, dla ktrego komary ustawiaj
si w kolejce do kobiet w ciy jest taki, e
przyciga je ciepo, a przysze mamy zwykle
maj wiksz ciepot ciaa, wywoan przez
proces rozwoju dziecka. Zatem jeli podru-
jesz lub mieszkasz w miejscu, gdzie jest duo
komarw (szczeglnie gdy wie si z nimi ja-
kie zagroenie dla zdrowia), przygotuj si od-
powiednio. Unikniesz ich uksze, pozostajc
w pomieszczeniu, zakadajc na okna i drzwi
szczelne moskitiery oraz uywajc rodkw
przeciwko owadom nie zawierajcych substan-
cji DEET
1
.
B L E BR Z U C H A
Niepokoj mnie bardzo ble, ktre poja-
wiaj si po bokach miednicy.
T
o, czego dowiadczasz, zapewne jest
ciowym odpowiednikiem blw wzro-
stowych: rozciganie si mini i wizade
podtrzymujcych powikszajc si maci-
c. Boleci tych dowiadcza wikszo ci-
arnych kobiet; bl moe mie charakter
skurczu lub kucia i zwykle zauwaalny jest
wtedy, gdy podnosisz si z ka lub krze-
sa albo gdy kaszlniesz. Trwa chwil lub
przez wiele godzin. Dopki jest przejcio-
wy i nie towarzysz mu: podwyszona tem-
peratura, dreszcze, krwawienia, obfite upa-
wy, omdlenia bd inne nietypowe obja-
wy - nie ma powodu do obaw. Odpoczynek
w wygodnej pozycji powinien przynie
znaczn ulg. Bl ten naley zgosi leka-
rzowi przy nastpnej wizycie, aby uzyska
potwierdzenie, e jest to tylko jeszcze jeden
normalny - cho uciliwy - objaw towa-
rzyszcy ciy.
P N E P O R O N I E N I E
Znajomi twierdz, e gdy minie trzeci mie-
sic ciy, nie ma ju ryzyka poronienia.
Ale znam kobiet, ktra stracia dziecko
w pitym miesicu.
C
hocia to prawda, e po trzecim mie-
sicu moliwo poronienia jest bardzo
znikoma, to sporadycznie zdarza si utrata
podu midzy 12 a 22 tygodniem ciy. J est
to tzw. pne poronienie i stanowi mniej ni
25% poronie samoistnych. Rzadko si
zdarza w ciach niepowikanych. Po 22 ty-
godniu, gdy pd way ju okoo 500 g
i ma szanse na przeycie pod opiek spe-
cjalnych sub medycznych, pord taki na-
zywa si porodem przedwczesnym, a nie
poronieniem.
W przeciwiestwie do poronie w pierw-
szym trymestrze, ktrych przyczyn jest za-
zwyczaj sam pd, w drugim trymestrze po-
wodem s zazwyczaj zaburzenia dotyczce
oyska lub matki. oysko moe przed-
wczenie oddzieli si od macicy, by nie-
prawidowo zagniedone lub nie produko-
wa prawidowych hormonw odpowie-
dzialnych za utrzymanie ciy. By moe
matka przesza operacj, ktra wywara
wpyw na jej zdolno donoszenia ciy.
Inne przyczyny to: cika infekcja, nie le-
czona przewleka choroba, znaczne niedo-
ywienie, zaburzenia hormonalne, minia-
ki macicy, nieprawidowo zbudowana ma-
cica lub niewydolna i przedwczenie roz-
wierajca si szyjka. Ciki uraz psychiczny
(np. udzia w cikim wypadku samocho-
1
Substancja blokujca receptory wchu owa-
dw; kobiety w ciy nie powinny jej stosowa,
poniewa przenika przez skr.
dowym bez obrae fizycznych) odgrywa
ma rol w wywoaniu poronienia bez
wzgldu na okres ciy.
Wczesne objawy poronienia w rodko-
wym trymestrze to utrzymujce si przez
par dni rowe lub brunatne upawy o spe-
cyficznej woni. W przypadku zaobserwo-
wania takich upaww nie naley wpada
w panik, gdy nie musi to by objaw
niebezpieczny. Naley jednak zawiadomi
lekarza jeszcze tego samego dnia. W razie
znacznego krwawienia ze skurczami lub bez
naley natychmiast skontaktowa si z le-
karzem lub uda si do szpitala (na s. 496 -
znajdziesz informacje o tym, jak postpo-
wa w przypadku zagroenia poronieniem
i zapobieenia mu w przyszoci).
P O D R E
Czy to bezpiecznie wyjecha na wakacje,
ktre planowalimy z mem na ten miesic?
D
la wikszoci kobiet podr w tym
okresie jest nie tylko cakowicie bez-
pieczna, ale jest take ostatni okazj na
pen rado z bycia we dwoje. J eszcze bez
pieluch, butelek, soikw z jedzeniem dla
dziecka - nastpne wakacje nie bd ju tak
atwe. Teraz te jest najlepsza chwila na za-
planowanie podry w interesach.
Oczywicie naley uzyska zgod leka-
rza; w przypadku nadcinienia, cukrzycy
lub innych schorze internistycznych bd
pooniczych, moe on jej nie udzieli. (Co
nie znaczy, e odpoczynek jest cakowicie
zabroniony. J eli przeciwwskazana jest po-
dr - mona znale hotel o godzin drogi
od gabinetu lekarza i tam korzysta z ycia!)
Dugie, mczce podre nawet w nie ob-
cionej ryzykiem ciy nie s najlepszym
pomysem, szczeglnie w pierwszym try-
mestrze, gdy organizm matki dopiero przy-
gotowuje si fizycznie i psychicznie do no-
wej roli. Przeciwwskazane s rwnie pod-
re w trzecim trymestrze, gdy w razie po-
rodu przedwczesnego znajdziesz si daleko
od swego lekarza. A gdy otrzymasz zezwo-
lenie od lekarza, bdziesz ju tylko musiaa
poczyni kilka planw i przedsiwzi pew-
ne rodki ostronoci, aby podr bya bez-
pieczna i przyjemna dla ciebie oraz dziecka.
W ybierz odpowiednie miejsce. Z powodu
przyspieszonego metabolizmu nie bdziesz
si dobrze czu w gorcym i wilgotnym kli-
macie. J eli jednak wybierzesz takie miej-
sce, upewnij si, czy hotel oraz rodki trans-
portu maj klimatyzacj. Pij duo pynw
i unikaj soca. Wyprawy w tereny po-
oone na duych wysokociach (powyej
2100 metrw) mog by niebezpieczne ze
wzgldu na to, i przystosowanie do zmniej-
szonego poziomu tlenu w powietrzu moe
by dla matki i dziecka zbyt duym obci-
eniem. W razie gdy taka podr jest ko-
nieczna, postaraj si stopniowo zwiksza
wysoko (na przykad, jeli prowadzisz sa-
mochd, podjedaj po 600 metrw dzien-
nie, zamiast od razu zdoby wysoko 2400
metrw). Aby zminimalizowa ryzyko wy-
stpienia ostrej choroby grskiej
1
, przez kil-
ka dni od przyjazdu unikaj wysiku, pij duo
pynw, jedz czste mae posiki zamiast
trzech obfitych, unikaj cikostrawnej yw-
noci oraz - jeli to moliwe - postaraj si
nocowa w miejscu pooonym na niszej
wysokoci.
Gdy kobieta jest w trzecim trymestrze
ciy, lekarz moe zaleci niestresowy test
kardiotokograficzny w kady z trzech pierw-
szych dni pobytu oraz pniejsze testy dwa
razy w tygodniu.
W przypadku niepokojcych objaww
dotyczcych stanu podu moe by koniecz-
ne podanie tlenu i powrt na teren niej po-
oony.
Terenem, ktry moe by niefortunnym
miejscem na podr, s kraje Trzeciego wia-
1
Objawy: utrata apetytu, nudnoci, wymioty,
wzdcia, niepokj, zmczenie, dusznoci, zmia-
ny psychiczne.
PITY MIES IC 219
Dodaj zmczenie spowodowane podr
samolotem do normalnego ciowego zm-
czenia, a bdziesz miaa ochot zakoczy
podr jeszcze przed jej rozpoczciem. Roz-
sdnie jest zatem zmniejszy do minimum -
jeli nie moesz cakowicie wyeliminowa -
fizyczne zmczenie, bdce efektem podro-
wania midzy rnymi strefami czasowymi.
Oto kilka sposobw:
Z acz nij z mienia stref cz asu, nim wyru-
sz ysz w podr. Moesz wprowadzi si" do
strefy czasowej, do ktrej zmierzasz, poprzez
stopniowe przestawianie zegarka - oraz swo-
jego planu dnia - do przodu lub wstecz. Na
kilka dni przed wyjazdem na wschd zacznij
wczeniej wstawa i wczeniej si ka spa.
Przed wyjazdem na zachd natomiast, po
si nieco pniej spa i pniej wstawaj (jeli
moesz). Podczas lotu samolotem postaraj si
spa, gdyby bya to pora snu w miejscu prze-
znaczenia - w przeciwnym razie postaraj si
nie spa.
yj cz asem lokalnym. Gdy ju przyjedziesz
na miejsce, cay czas yj zgodnie z czasem
lokalnym. J eli dotrzesz do pokoju hotelowe-
go w Paryu o godzinie 7.00, zmczona ca-
onocnym lotem, powstrzymaj ch zrobie-
nia sobie drzemki a do poudnia. Zjedz
zdrowe niadanie, wybierz si niepiesznym
spacerkiem na zwiedzanie zabytkw. Nie
zmuszaj si - rb czste przerwy, by usi
ze stopami w grze - ale usilnie staraj si nie
ka, bo wtedy nieodwoalnie by zasna.
J edz posiki take zgodnie z lokalnym cza-
sem, a nie twym wewntrznym (czujc gd,
zjedz drobn przeksk, lecz zaczekaj z gw-
nym posikiem, dopki zegar nie pokae, e
czas na obiad), oraz zrb wszystko, by nie
zasn, dopki nie wybije godzina, o ktrej
zwykle si kadziesz - ale wedug czasu lo-
kalnego. Dziki temu powinna przespa
ca noc. Unikaj te zbyt dugiego spania,
gdy przez to trudniej ci bdzie zasn o zwy-
kej porze. Nawet jeli uwaasz, e nie jest ci
potrzebne budzenie, zamw je.
Szukaj soca. Soce pomoe ci w przesta-
wieniu zegara biologicznego, zatem pierwszy
dzie w nowym miejscu postaraj si spdzi
na dworze. J eli znalezienie tam soca nie na-
ley do atwych zada, przynajmniej posied
na dworze w dziennym wietle. J eli jechaa
z zachodu na wschd, najatwiej ci bdzie
znale soce o poranku; jeli jechaa w od-
wrotn stron, wyjd na dwr pnym popo-
udniem.
J edz i pij, a z miana cz asu stanie si mniej
dokucz liwa. Kady, kto czsto podruje,
wie, jak bardzo odwadniajce s loty samo-
lotem. Odwodnienie czsto wzmaga przykre
objawy zwizane z dugotrwaym lotem mi-
dzy strefami czasowymi (nie wspominajc
ju o ryzyku wystpienia komplikacji ci-
owych!). Pij jak najwicej wody w samolo-
cie i po dotarciu na miejsce. Powi te czas
na regularne odywianie, preferujc yw-
no bogat w substancje dodajce energii,
takie jak biako czy wglowodany zoone.
Bdziesz si czua mniej zmczona, jeli tro-
ch powiczysz (nic forsownego: spacer po
parku lub kilka okre w hotelowym ba-
senie).
N ie ocz ekuj cudw. Nie bierz adnego le-
karstwa ani preparatu zioowego bez zgody le-
karza. Nawet takie zioowe lekarstwo jak me-
latonina, ktra zdaniem niektrych zapobiega
skutkom zmczenia zwizanego z dugim lo-
tem, a nawet je leczy (cho nie jest to nauko-
wo potwierdzone), nie jest bezpieczne pod-
czas ciy.
D aj sobie cz as. Po kilku dniach zmczenie
minie, a ty bdziesz bardziej zgrana z lokal-
nym czasem.
By moe problemy ze snem - a co za tym
idzie, zmczeniem - bd trwa przez ca
podr. Ale postawmy spraw jasno: niekie-
dy mniej winna jest podr, a bardziej no-
szenie sporego ciaru, przy ktrym bagao-
wy na lotnisku czy boy hotelowy ci nie po-
moe.
Zmczenie zwizane z podr samolotem
ta. Tu trzeba by zastosowa szczepienia
ochronne, a to niesie znaczne ryzyko dla
ciy (spytaj lekarza). Te rejony maj te
czsto charakter wylgarni'' dla potencjal-
nie niebezpiecznych bakterii, na ktre nie
ma szczepionki. To jeszcze jeden powd, dla
ktrego naley ich unika w czasie ciy.
N aley z aoy , e wyciecz ka b dz ie od-
pocz ynkiem. Lepiej wybra wycieczk czy
podr subow ze staym miejscem poby-
tu ni wdrwk do dziesiciu miejsc w ci-
gu tygodnia. Lepiej te wybra wycieczk,
na ktrej samemu ustala si tempo, ni tak,
gdzie jest ono narzucone przez przewodni-
ka. Par godzin intensywnego zwiedzania
lub zakupw (albo spotka) powinno by
zastpione czytaniem, odpoczynkiem lub
drzemk.
U bez piecz si . Wykup ubezpieczenie na
podr, na wszelki wypadek gdyby kompli-
kacje ciowe wymagay od ciebie zmiany
planw i trzymania si w pobliu miejsca
zamieszkania. Zastanw si te nad ubez-
pieczeniem na wypadek koniecznoci trans-
portu pod nadzorem medycznym, jeli ce-
lem twej podry jest inny kontynent, na
wypadek szybkiego powrotu do domu, pod
nadzorem lekarskim. Ubezpieczenie me-
dyczne podczas podry przydatne bdzie
take w przypadku, jeli twoje normalne
ubezpieczenie nie pokrywa kosztw lecze-
nia za granic.
I nformacj e dotyczce przebiegu ciy.
Naley zabra ze sob histori choroby,
zawierajc informacje dotyczce przebie-
gu ciy oraz grupy krwi, stale pobieranych
lekw, uczule itp., a take nazwisko i ad-
res lekarza prowadzcego. Trzymaj wszyst-
kie lekarstwa w bagau podrcznym oraz
wepnij dodatkowe recepty na kade lekar-
stwo w portfel czy paszport - to na wypa-
dek, gdyby twj baga tymczasowo lub na
stae zagin. Czasem takie recepty musz
by potwierdzone przez miejscowego leka-
rza i o to mona poprosi np. lekarzy z izby
przyj miejscowego szpitala. Przyda ci
si te moe dodatkowa para okularw - lub
przynajmniej recepta na nie.
S pakuj wsz ystko, co ci arnej niez b dne.
Sprawd, czy wzia wystarczajc ilo
witamin na ca podr; torebk mleka
w proszku - jeli obawiasz si, czy na miej-
scu dostaniesz pasteryzowane wiee mle-
ko (ale rozpuszczaj wycznie w wodzie
z pewnego rda - patrz niej); troch pe-
noziarnistych krakersw czy innych nie
psujcych si przeksek (patrz s. 117); we
opaski uciskowe, jeli doskwieraj ci poran-
ne nudnoci, lub lekarstwa na chorob lo-
komocyjn zatwierdzone przez lekarza; wy-
godne buty, ktre s na tyle due, by zmie-
ciy si w nich stopy opuchnite po wielu
godzinach zwiedzania zabytkw czy pracy;
wreszcie niniejsz ksik, by moga po-
szuka informacji. Moesz te chcie spa-
kowa termometr, waciki nasczone alko-
holem, emulsj chronic przed socem,
bandae, ma z antybiotykiem, tampony
nasczone wycigiem wodnym z oczaru
wirginijskiego - jeli masz problemy z he-
moroidami, krem na miejsca podranione,
spray anty bakteryjny lub ciereczki do de-
zynfekowania szaletw publicznych.
A dres poonika w miejscu prz ez nacz e-
nia, na wszelki wypadek". Moe w tym
pomc lekarz prowadzcy. J eli nie - mo-
na tak informacj uzyska po przybyciu na
miejsce. W razie nagej potrzeby pomocy
moe te udzieli najbliszy szpital lub sta-
cja pogotowia.
K ontynuacja diety. Cho dla matki s to
wakacje, dziecko cay czas ciko pracuje
nad swym wzrostem i rozwojem i ma takie
same potrzeby co do odywiania jak za-
wsze. Dlatego te nie wolno zupenie zarzu-
ca pewnych rygorw diety. J eli przemyli
si zamwienie skadane kelnerowi, to
mona skosztowa lokalnych przysmakw,
PITY MIES IC 221
Ble brzucha w podry
J eli pomimo swych najlepszych stara
masz kopoty odkowe zwizane z podro-
waniem, powinny pomc rodki farmakolo-
giczne, ktre zaleci ci lekarz (miejmy nadzie-
j, e nie zapomniaa ich spakowa!). Gdyby
jednak nie zadziaay bd jeli oddajesz wi-
cej ni trzy lune stolce na osiem godzin, kt-
rym mog towarzyszy mdoci, wymioty,
dreszcze czy gorczka, powinna skontakto-
wa si z lekarzem.
jednoczenie zapewniajc potrzeby dziecka.
Nie wolno opuszcza niada czy obiadw,
by pozwoli sobie na wystawn kolacj.
N ie pij wody niez nanego pochodz enia,
(a nawet nie myj w niej zbw), chyba e
masz cakowit pewno co do jej czysto-
ci. J eli w miejscu przeznaczenia czysto
wody jest pod znakiem zapytania, do picia
i mycia zbw uywaj wody butelkowanej
albo zabierz ze sob podgrzewacz wody
bd grzak w celu przegotowania wody
miejscowej. Urzdzenia te mona kupi
w sklepach lub zamwi w katalogu ze
sprztem turystycznym. (Czsto wykorzy-
stywana do dezynfekowania wody jodyna
moe nie by bezpieczna dla ciarnej ko-
biety.) Zapotrzebowanie na pyny moesz
te zaspokaja sokami owocowymi. Unikaj
rwnie lodu, chyba e masz pewno, i
zosta zrobiony z przegotowanej lub butel-
kowanej wody.
N ie pywaj. W niektrych rejonach jezio-
ra czy ocean mog by zanieczyszczone.
Sprawd, czy w woda w miejscu, do ktre-
go si wybierasz, jest czysta, nim dasz nur-
ka. Uwaaj take na nieprawidowo chloro-
wane baseny.
J edz wybircz o. W pewnych rejonach nie
powinno si je surowych, nie obranych
owocw, warzyw lub saatek (sama obieraj
owoce, uprzednio je myjc, a po obraniu
umyj rce, aby zapobiec przeniesieniu za-
razkw na owoce; banany i pomaracze
zwykle s bezpieczniejsze ni inne owoce
ze wzgldu na ich grub skrk). Gdziekol-
wiek si znajdziesz, nie jedz gotowanych
potraw, ktre s letnie lub maj temperatur
pokojow, surowego czy nie dogotowane-
go lub nie dosmaonego misa, ryb i dro-
biu, a take nie pasteryzowanego lub prze-
chowywanego poza lodwk nabiau oraz
da sprzedawanych przez handlarzy ulicz-
nych - nawet jeli s one gorce. Zdobd
informacje na temat wszelkich zagroe dla
zdrowia w kraju, do ktrego si wybierasz,
oraz o ewentualnych szczepieniach.
rodki z apobiegajce dolegliwo ciom z e
strony prz ewodu pokarmowego. By zapo-
biec zaparciom, naley spoywa odpowied-
ni ilo bonnika, pynw, a take wykony-
wa wiczenia gimnastyczne (patrz s. 156).
Mona te zje niadanie (lub choby jego
cz) troch wczeniej, by mie czas na spo-
kojn wizyt w azience przed wyruszeniem
na caodzienn wycieczk.
N ie mona powstrz ymywa oddawania
mocz u. Moe to powodowa zakaenia drg
moczowych. J eli trzeba, naley od razu i
do azienki (przynajmniej tak szybko, jak
znajdziesz toalet).
N o rajstopy elastycz ne, szczeglnie gdy po-
jawi si ylaki koczyn dolnych, ale take
wczeniej, by im zapobiega. Naley je wka-
da przed dugim okresem siedzenia (w sa-
mochodzie, pocigu) albo stania (np. w mu-
zeum). Pomagaj one take w zminimalizo-
waniu opuchlizny stp i staww skokowych.
N aley unika bez ruchu. Dugie siedzenie
moe upoledza krenie w koczynach.
Tak wic naley czsto wstawa z miejsca,
przeciga si, rozciga minie, porusza
nogami i rozmasowa je, a take unika
krzyowania ng. J eli moesz, zdejmij
buty oraz unie lekko stopy. Gdy podru-
jesz samolotem albo pocigiem, wsta
przynajmniej raz na godzin lub dwie, by
przej si korytarzem. Take podczas pod-
ry samochodem trzeba urzdza postoje
co najmniej co 2 godziny, by rozprostowa
si i zrobi krtki spacer. Wykonuj proste
wiczenia przedstawione na stronie 198 dla
pozycji siedzcej.
naley si upew-
ni, czy w danej linii lotniczej nie obowi-
zuj specjalne przepisy dotyczce kobiet ci-
arnych. Dobrze jest te postara si o miej-
sce z przodu samolotu, przy przejciu, aby
mie atwy dostp do toalety. Nie wolno ko-
rzysta z samolotw wyposaonych w ka-
biny bez regulacji cinienia, np. mae samo-
loty prywatne. Nie dotyczy to linii komer-
cyjnych. Gdy rezerwujesz lot, spytaj, czy
linia serwuje specjalne dania, i zamw ta-
kie, ktre dostarczy du ilo biaka, oraz
penoziarnisty chleb. Niektre linie podaj
dania niskocholesterolowe, jajeczno-mlecz-
no-wegetariaskie lub oparte na owocach
morza, bogatsze w skadniki odywcze ni
zwyke posiki. We ze sob penoziarniste
krakersy i paluszki, osobno paczkowane pla-
sterki sera, surowe warzywa, wiee owoce
oraz inne zdrowe przekski, ktre bd sta-
nowi uzupenienie posikw w samolocie -
albo pozwol ci przetrwa lot, jeli adne
dania nie s podawane. Nie zapomnij o piciu
duej iloci wody, mleka czy sokw owo-
cowych. (Nie odwodnisz si i bdziesz te
czciej musiaa wstawa do toalety, wic
co jaki czas rozprostujesz nogi.)
Pas bezpieczestwa naley zaoy poni-
ej brzucha. Trzeba te wzi pod uwag
ewentualn rnic czasu (patrz ramka ze
s. 219) i odpocz ju przed podr, a tak-
e zaplanowa relaks po przybyciu na miej-
sce.
naley zabra
pen torb przeksek i termos z sokiem lub
mlekiem. Na dugie podre dobrze jest za-
opatrzy si w specjaln poduszk wzmac-
niajc plecy. J eli jest si pasaerem, mo-
na odsun siedzenie maksymalnie do tyu,
co da swobod ruchu ng. J eli jeste kie-
rowc, usid najdalej, jak moesz, i ustaw
kierownic wyej, z daleka od brzucha. I oczy-
wicie zapnij pasy.
P odrujc pocigiem - w razie dugiej po-
dry dobrze jest wybra pocig z wagonem
restauracyjnym. W innym przypadku zabierz
napoje i przekski. Podrujc noc, naley
zarezerwowa miejsce do spania, bo nie ma
sensu rozpoczyna wakacji w stanie wyczer-
pania.
W Y J C I E D O R E S T A U R A C J I , BA R U ,
K A W I A R N I
S taram si stosowa zdrow diet, lecz cz-
sto musz si spotyka w sprawach zawo-
dowych np. na obiedzie i wtedy staje si to
prawie niemoliwe.
Z
azwyczaj kopotem dla wikszoci ci-
arnych kobiet nie jest zmiana martini
na wod mineraln podczas spotkania su-
bowego przy posiku, lecz taki wybr po-
traw, by z listy cikich sosw i kuszcych
sodyczy wybra co prawdziwie warto-
ciowego pod wzgldem odywczym. Oto
par sugestii:
Nim signiesz po zawarto koszyczka
z pieczywem, rozejrzyj si za penoziarni-
stym chlebem. J eli go tam nie znajdziesz,
spytaj, czy moe maj go w kuchni - w naj-
gorszym wypadku znajdzie si penopszen-
ne pieczywo kanapkowe. Gdyby go jednak
nie byo, staraj si nie przejada biaym pie-
czywem. Ostronie z masem, ktrym sma-
rujesz chleb i buki, oraz oliw z oliwek,
w ktrej maczasz pieczywo. Zapewne znaj-
PITY MIES IC 223
dzie si jeszcze wiele innych rde tusz-
czu w restauracyjnym menu - sos saatko-
wy, maso czy olej z oliwek w warzywach -
a tuszcze maj skonno do szybkiego su-
mowania si.
Zamw jako pierwsze danie saatk z zie-
lonych warzyw i popro, by sos (lub czy-
sty olej i ocet) podano ci osobno, tak by
moga kontrolowa ilo przyjmowanych
tuszczw. Inne potrawy, ktre doskonale
nadaj si na pierwsze danie, to koktajl
z krewetek, owoce morza ugotowane na
parze, pieczarki czy inne warzywa z grilla.
Z zup najlepiej wybra czysty ros, bu-
lion, fasolow lub zup z soczewicy (du-
y talerz wystarczy za cay posiek, szcze-
glnie jeli posypie si j startym tym
serem), warzywn (zwaszcza z patatw,
marchwi oraz pomidorow). Unikaj zup
kremw i rybnych, chyba e wiesz, i zo-
stay przygotowane z mleka albo jogurtu,
>a nie ze mietany.
Danie gwne powinno zawiera jak naj-
wicej biaka i jak najmniej tuszczu.
Drb, ryby, cielcina to najlepszy wybr,
pod warunkiem e nie jest to potrawa
smaona lub pieczona w male czy polana
cikim sosem. Mona poprosi o osob-
ne podanie sosu. Szef kuchni zwykle mo-
e speni prob o to, by ryba lub kurczak
zostay opieczone, grillowane czy pieczone
z niewielk iloci tuszczu bd cakowi-
cie bez jego uycia. J eli jeste wegetarian-
k, poszukaj w menu tofu, fasoli i groszku,
tego sera oraz potraw bdcych ich po-
czeniem. Na przykad we woskiej restau-
racji warto zamwi lasagne z jarzynami,
a w chiskiej: ser sojowy i warzywa.
J ako przystawki polecane s ziemniaki
i pataty (z wyjtkiem smaonych), ciem-
ny ry, kasza, makarony, warzywa strcz-
kowe (suszona fasola i groch) oraz lekko
podgotowane wiee warzywa. wiet-
nym miejscem na wybr przystawki s
bary saatkowe, jeli napenisz swj talerz
warzywami i garnirem bez sosw (lepiej
posypa je startym tym serem i pola
lekkim sosem saatkowym albo odrobin
zwykego) oraz zrezygnujesz z tych saa-
tek, ktre ju pywaj w sosach czy majo-
nezach. Nie bierz niczego z baru saatko-
wego, ktry sprawia wraenie zaniedba-
nego, nie chodzonego i brudnego, bez
szklanej osony.
J eli codziennie jadasz na miecie, staraj
si wybiera (przynajmniej jak najcz-
ciej) wiee czy gotowane owoce, ktre
nie s sodzone ani polane likierem - ale
moesz doda do nich yeczk bitej
mietany do smaku. Gdyby jednak mia-
a wikszy apetyt na sodycze, moesz
zamwi sorbet owocowy, mroony jo-
gurt albo - raz na jaki czas - gak lo-
dw. J eli jednak i tego byoby mao,
zjedz z kim do spki obfity deser.
C O Z A M W I W R E S T A U R A C J I
N
ie zawsze mona samemu wybra re-
stauracj, zwaszcza jeli to nie ty pa-
cisz rachunek. Gdy jednak wybr naley do
ciebie, miej na uwadze fakt, e niektre
kuchnie nadaj si lepiej dla ciarnej osoby
oraz e powikszaj si szeregi wyksztaco-
nych restauratorw serwujcych zdrow
ywno niezalenie od stylu. Nie popadaj
w rozpacz, jeli nie ty wybierasz - znajdziesz
co do zjedzenia w kadym lokalu, pod wa-
runkiem e dokonasz rozsdnego wyboru.
Warto wiedzie, czego szuka, a czego
unika w restauracjach specjalizujcych si
w danej kuchni. Traktuj ponisze informa-
cje jako oglne rady, pamitajc o zrni-
cowaniu w stylach przyrzdzania potraw,
nawet w ramach tej samej kuchni.
O woce morz a, steakhouse, kuchnia ame-
rykaska. W miejscach tych opiekane, gril-
lowane i pieczone wiee owoce morza,
drb oraz czerwone misa (jeli moesz,
wybieraj chude) - czyli same dobre dania -
s specjalnoci zakadu, a zwykle podawa-
ne s z pieczonymi ziemniakami, wieymi
warzywami i saatkami. Czasami s tam do-
skonale wyposaone bary saatkowe, w kt-
rych znajdziesz warzywa i owoce bez so-
sw; jeli bdziesz rozsdnie wybiera, za
ich pomoc wypenisz za jednym razem
wiele wymaga na substancje odywcze.
Rada: Cho restauracje te powoli przesta-
wiaj si na penoziarniste pieczywo, wiele
nadal podaje wycznie chleb zrobiony z ra-
finowanej mki, przygotuj si wic na za-
spokojenie zapotrzebowania na pene ziar-
na przy innym posiku - albo za spraw dzi-
kiego ryu czy rolin strczkowych (fasola,
groch) podanych jako przystawka. Wegeta-
rianki: Cho w niektrych tego typu restau-
racjach jest wegetariaska potrawa dnia (na
przykad z makaronem czy rolinami strcz-
kowymi), w innych serwuje si wycznie
pmisek jarzyn, ktry potem trzeba uzu-
peni posikiem bogatym w biaka.
K uchnia woska. Kuchnia rdziemnomor-
ska cieszy si zasuon renom zdrowej
kuchni. Skosztuj grillowane lub pieczone
ryby, kurczaka, cielcin lub chud woo-
win, a take wiee, ugotowane zielone
warzywa (takie jak szpinak, brokuy i rze-
pa), saatki (szczeglnie te przyrzdzone
z odywczych, ciemnozielonych warzyw,
jak saata rzymska i rukola) oraz pizz z so-
sem pomidorowym, serem i wieymi wa-
rzywami (takimi jak papryka i brokuy),
makarony zmieszane z ryb, owocami mo-
rza, kurczakiem i serem. Wybierz marinar
lub inne sosy na bazie pomidorw czy in-
nych warzyw zamiast sosw kremowych
oraz penopszenn pizz i makaron, jeli ta-
kie znajduj si w menu. Rada: Unikaj po-
traw w panierce chlebowej, smaonych na
gbokim tuszczu lub na patelni albo pola-
nych gstym sosem. Skorzystaj z pizzy czy
innych da przyrzdzonych z sera o zmniej-
szonej zawartoci tuszczu, jeli taka znaj-
duje si w ofercie. Wegetarianki: Pizza, ma-
karony i potrawy warzywno-serowe (wege-
tariaskie lasagne, bakaan z serem) s do-
skonaymi propozycjami dla osb, ktre je-
dz nabia. Kilka czubatych yeczek par-
mezanu wzbogaci w biaka i wap kade
danie przygotowane na bazie makaronu.
Weganki mog wybra dania - jeli takie s
serwowane - z fasoli lub wegetariaskie
potrawy z makaronem oraz saatki i surw-
ki, przy czym trudno bdzie pokry nimi za-
potrzebowanie na biako.
K uchnia francuska. Unikaj klasycznej kuch-
ni francuskiej, zwykle bogatej w tuszcze
zwierzce, a raczej zdecyduj si na lejsze
dania. Wybieraj ryby, drb i czerwone mi-
so opieczone, duszone, ugotowane w posta-
ci gulaszu, grillowane bd gotowane, a uni-
kaj gstych sosw, panierek (en croute),
pasztecikw (pt), a take kiebas i kaczki
peklowanej sol, a nastpnie upieczonej
i polanej wasnym tuszczem, podrobw,
krwistego i surowego misa woowego (ta-
tar). Dobry wybr stanowi rwnie niekt-
re dania z maych restauracyjek, takie jak
kurczak z rona z warzywami lub gulasze
przyrzdzone z czerwonego misa bd
drobiu, z warzywami czy fasol. Rada: J ako
pierwsze danie zamw saatk lub zup z ja-
rzyn, aby czciowo zaspokoi gd, oraz
nie zapomnij o pokryciu zapotrzebowania
na warzywa. J eli chcesz skosztowa gstych
sosw, popro, by podano ci je osobno. We-
getarianki: By moe trudno bdzie znale
wiele rde biaka, wic warto wczeniej
sprawdzi, co znajduje si w menu.
K uchnia chiska. Dobre chiskie dania s
sporzdzone na bazie ryb, czerwonego mi-
sa, drobiu i warzyw, ktre podsmaa si tyl-
ko przez chwil, dziki czemu maj naj-
wiksz warto odywcz. To prawda, e
chiskie jedzenie niekiedy obfituje w sd
(za spraw sosu sojowego), tuszcze (dziki
szczodremu podlewaniu olejem) oraz moe
zawiera glutaminian sodowy (patrz s. 148).
Ale w wikszoci chiskich restauracji zo-
S ZS TY MIES IC 225
stanie wzita pod uwag proba o przygoto-
wanie posiku bez glutaminianu sodu, z nie-
wielk iloci oleju (lub zupenie bez nie-
go) i kapk sosu sojowego. Czsto mona
zamwi dziki ry. Dobrym daniem na roz-
poczcie posiku s zupy i pieroki gotowa-
ne na parze. Zamawiaj dania z ryb, skoru-
piakw, drb, czerwone miso lub twarogi
z rolin strczkowych (tofu), przedkadajc
je nad te, w ktrych produkty bogate w bia-
ko s jedynie dekoracj. Wyprbuj specjaw
przygotowanych na parze i nie dodawaj
sosu sojowego (chyba e zayczya sobie,
by nie dodawano go do twojego zamwie-
nia - w takim przypadku moesz doda
odrobin do smaku). Rada: Unikaj smao-
nych (chrupkich") da, cznie z warzywa-
mi smaonymi na gbokim tuszczu w cie-
cie jajecznym; sodko-kwanych da z du-
iloci cukru, a take eberek wieprzo-
wych. Ogranicz biay ry oraz biay maka-
ron. J eli pikantne potrawy wywouj zga-
g, zamawiaj je w agodniejszej wersji. We-
getarianki: atwy wybr dla weganek, po-
niewa tofu i inne niby-misa" (przygoto-
wane na bazie soi lub pszenicy) s tam ser-
wowane oraz przyrzdzane w taki sposb,
e maj du warto odywcz. Do wielu
da dodaje si wartociowe warzywa, takie
jak brokuy.
K uchnia japoska. Unikaj potraw smao-
nych (agemono, katsu, agedashi i tempura)
oraz tych, w skad ktrych wchodz surowe
ryby i surowe owoce morza (sushi, sashimi;
patrz s. 149). Wybieraj dania gotowane (ni-
mono), opiekane lub grillowane (jakitori),
zupy miso, roladki sushi z warzyw, dania
z soi, gulasze (domburi), smaon woowin
z pdami bambusa (sukijaki) oraz makaro-
ny (wybierz sob z mki gryczanej). Smacz-
nym i wartociowym pierwszym daniem jest
edamame (gulasz z sera sojowego). Dipy
zwykle nie zawieraj tuszczu, cho niekt-
re obfituj w cukier czy sl. Rada: J eli
masz przemon ochot na tempur, skub-
nij troch od towarzysza przy stole, ale na-
wet nie prbuj surowej ryby czy surowych
owocw morza. Wegetarianki: Wybr moe
by ograniczony. Nim zasidziecie do sto-
u, sprawdcie, czy w menu znajduj si
dania przygotowane z tofu lub soi, bo mo-
ecie spdzi czas nad talerzem makaronu.
K uchnia tajska. Podobnie jak w wikszo-
ci kuchni azjatyckich, dania tajskie bywaj
albo pyszne, albo niezbyt dobre. Poszukaj
pieczonej lub grillowanej ryby czy drobiu.
Dobre s take dania pieczone i potrawki
z jarzyn, upewnij si tylko, czy znajduje si
w nich duo misa z ryb, drobiu, czerwone-
go misa, owocw morza czy tofu. Rada:
Popro, by dla ciebie smaono na niewiel-
kiej iloci tuszczu, oraz unikaj potraw sma-
onych na gbokim tuszczu, przyprawio-
nych curry, i wszystkiego, do czego dodano
mleko kokosowe lub mietan, a take sod-
kich sosw (s zbyt bogate w cukier). We-
getarianki: Warto szuka da przygotowa-
nych z tofu; w niektrych miejscach znaj-
dziecie i inne niby-misa".
K uchnia hinduska. J eeli przyprawy nie
drani twego ukadu pokarmowego, w hin-
duskiej restauracji moesz si naje do
syta. Podaje si tam bogate w biako, pie-
czone lub opiekane ryby (tandoori) i drb
(zwykle marynowany w jogurcie) oraz war-
tociowe odywczo saatki, zupy i dania
wegetariaskie, a take penopszenne hin-
duskie pieczywo (roti, chapati, paratha).
Rada: Unikaj da smaonych, pro o dziki
ry. Wegetarianki: W tych restauracjach za-
wsze dostaniecie soczewic, groch, ciecie-
rzyc, ty ser i dania warzywne, dziki
czemu jest to dla was doskonaa kuchnia.
K uchnia meksykaska, hisz paska i tek-
sasko-meksykaska. Powinna prefero-
wa restauracje serwujce lekkie dania, gdzie
uywa si olejw warzywnych zamiast smal-
cu, i takie, w ktrych podaje si duo wa-
rzyw. J eszcze lepsze bd te lokale, w kt-
rych serwuje si niskotuszczowe sery, tor-
tille z penopszennej mki i dziki ry. Naj-
lepiej zamwi: gazpacho i zup z ciemnej
fasoli, asad (kurczak z rusztu i owoce mo-
rza), dania w stylu Veracruz (z sosem pomi-
dorowym), salsa, pikantne sosy. Paella
(hiszpaski gulasz z kurczaka i owocw
morza) zwykle obfituje w biako, lecz przy
okazji nasycisz si ubogim odywczo bia-
ym ryem. Rada: J eli surowe warzywa
serwowane s w smaonym taco, popro, by
dla ciebie podano je bez taco. J eli nie ma
saatki, moesz j wypi" w formie gazpa-
cho. Nie jedz smaonych potraw, spoywaj
jak najmniej biaego ryu, chipsw taco
oraz rafinowanej fasoli, ktra moe ocieka
smalcem - lepiej zamw czyst fasolk na
przystawk. Wegetarianki: J eli w lokalu
uywa si oleju rolinnego zamiast smalcu,
dobry wybr stanowi bdzie enchilada
z serem i fasol, burrito i quesadilla - jeeli
nie s smaone. W pewnych tego typu re-
stauracjach podaje si ser sojowy, niby-
-boczek" i mietank" z tofu dla weganek.
S tyl z L uiz jany oraz kuchnia francuskich
osadnikw poudnia S tanw Z jednocz o-
nych ( C ajunw) . Kuchnia Cajunw mo-
e by bardzo smaczna, ale bywa skpana
w tuszczu. Wybieraj wic gotowane, przy-
rzdzone na parze, opiekane i grillowane
ryby czy owoce morza oraz zdrowe gulasze
z owocw morza, drobiu i warzyw, a take
jambalaj oraz gumbo. Rada: Unikaj tu-
stych kotletw wieprzowych czy innych tu-
stych da, nie racz si zbyt obficie biaym
ryem. Wegetarianki: wybr moe by ogra-
niczony, wic wczeniej przestudiuj menu;
dobrym rozwizaniem bdzie zamwienie
fasoli, jeli nie zostaa przygotowana na
tuszczu zwierzcym.
K uchnia cz arnoskrych miesz kacw po-
udniowych stanw USA, ywno w wik-
szoci tego typu restauracji jest smaona lub
z innego powodu kapica od tuszczu. Na-
wet zdrowe zielone warzywa, takie jak rze-
pa lub kapusta, przyrzdzane bywaj z nad-
miarem tuszczu lub skwarkami z boczku.
J eli bdziesz miaa szczcie, znajdziesz
kucharza skonnego opiec, upiec lub przy-
gotowa z rusztu porcj kurczaka czy ryby
specjalnie dla ciebie. Gdyby kurczak by
jedynym wyborem, popro o pier, po czym
przed zjedzeniem oskub j z panierki czy/
/lub skrki. Z przystawkami niemal na pew-
no bd kopoty. Hush puppy
1
s smaone,
krki cebulowe te. Ziemniaki take si
smay albo ugniata z du iloci masa.
Inne dania mczne, takie jak ciastka, chleb
z mki kukurydzianej (chyba e zosta spo-
rzdzony z niepozbawionej kiekw mki
kukurydzianej), pierogi i nadzienia s ubo-
gie odywczo. Rada: Zamw sodkie pataty
(przynajmniej otrzymasz troch beta-karo-
tenu). Popro, by warzywa zostay ugoto-
wane na parze lub zrobione saut oraz po-
dane bez nadmiaru tuszczu (nawet warzy-
wa przygotowane w tradycyjny sposb bd
lepsze ni adne). Z nadmiarem spoytego
tuszczu poradzisz sobie, unikajc go przez
kolejne dni. Wegetarianki: Tu te wybr jest
niewielki. Sprawdcie menu, zanim usi-
dziecie do stou.
K uchnia grecka i bliskowschodnia. Po-
dobnie jak inne kuchnie basenu Morza
rdziemnego, kuchnie te s znakomite dla
kobiet w ciy. Wybieraj pieczone, grillo-
wane lub opiekane ryby, drb, a take chu-
de misa (na przykad shish kebab), dania
warzywne, rybne lub z czerwonego misa
i/lub serem feta; potrawy z soczewicy, bobu
i kurczaka; zupy na bazie jogurtu; warzywa
zielone saut (horta); saatki warzywne; go-
towane pene ziarna i wreszcie bulgur.
Rada: Popro o penopszenn pit, z hum-
musem
3
czy olejem z oliwek zamiast masa.
1
Ciastka z mki kukurydzianej smaone na
gbokim tuszczu (przyp. tum.).
2
Danie z upanej pszenicy (pzyp. tum.).
3
Mieszanka ugniecionej ciecierzycy, tahini
(pasta z mielonych nasion sezamu), oleju, soku
cytrynowego i czosnku, uywana zwykle jako
dip (przyp. tum.).
S ZS TY MIES IC 227
Unikaj biaego ryu i nadziewanych nim
potraw, a take specjaw smaonych i owi-
janych w ciasto filo. Wegetarianki: Kuch-
nia ta zwykle stanowi wietny wybr, po-
niewa serwuje dania z fasoli, soczewicy,
polent, bulgur i sery.
K uchnia niemiecka, rosyjska i rodkowo-
europejska. Tradycyjnie dania w tych sty-
lach gotowania obfituj w panierki, rne-
go rodzaju pierogi, makarony i tuste kie-
basy zawierajce azotany w duym steniu.
Niewiele mona znale warzyw przygoto-
wanych w sposb zachowujcy warto od-
ywcz, opiekanych ryb czy czerwonych
mis. Niektre bardziej nowoczesne lokale
podaj ryby i drb z rusztu - jeli nie, prze-
szukaj menu pod ktem potraw opiekanych
bd z grilla (kotlety, kurczak, steki) lub
gulaszw misno-warzywnych. wietnym
uzupenieniem dania s kasze czy ziemniaki.
Rada: Aby potrawa na bazie kiebasy bya
bardziej odywcza, zamw do niej przy-
stawk z saatk lub surwk. Wegetarianki:
Te kuchnie nie maj im zbyt wiele do za-
oferowania.
P iz z erie. Dwa kawaki typowej pizzy z se-
rem na cienkim spodzie zapewniaj wicej
ni wynosi jedna dawka biaka, dwie dawki
wapnia i wiele witamin oraz pierwiastkw
ladowych na rozsdnie spoyte 400 do 500
kalorii, a pizza penopszenna dodatkowo do-
starcza kilku dawek penych ziaren. Ale piz-
za w mgnieniu oka dostarczy te dziennej
dawki tuszczu, zwaszcza jeli wemiesz
dodatkowy ser, kiebas pepperoni czy inne
rodzaje kiebasy, wic naley uwaa przy
zamawianiu. Rada: Popro o pizz z rny-
mi warzywami (najlepsze: papryka i broku-
y) oraz o nisko- lub beztuszczowy ser, je-
li jest. Zamw jeszcze saatk, a otrzymasz
penowartociowy posiek. Wegetarianki:
Pizza z serem stanowi dobry wybr dla
tych, ktre jedz przetwory mleczne, jednak
pizza z samym sosem i warzywami nie do-
starcza odpowiedniej iloci biaka dla we-
ganek, ktre powinny poszuka pizzerii po-
dajcych take pizz z serem sojowym lub
nawet sojow kiebas pepperoni.
Bistra i stowki. Co nowoczeniejsze ja-
dodajnie oferuj du rnorodno zdro-
wych da (omlety z biaek, gofry z otrba-
mi, wegetariaskie hamburgery, hamburge-
ry z misem z indyka), wietne pieczywa
wieloziarniste oraz wieo przyrzdzone
warzywa. Niemal we wszystkich znajd si
takie tradycyjne dania, jak: ryba pieczona,
kurczak z rusztu, saatki (warzywna bez
boczku, specjalno szefa kuchni, nicejska)
czy kanapki (krojone miso z kurczaka bd
indyka, ty ser, jajko, tuczyk z niewielk
iloci majonezu) sporzdzone z penoziar-
nistego pieczywa oraz surwki jako przy-
stawka. Rada: Nie zamawiaj saatki z suro-
wej kapusty, jeli duo w niej majonezu,
zrezygnuj z frytek, a sos saatkowy niech
podadz osobno. Zastp majonez musztar-
d, jeli istnieje taka moliwo. Nie jedz
wicej ni jednego ogrka z octu - zawiera
duo sodu. Wegetarianki: Kanapki z jajka-
mi i tym serem oraz wegetariaskie ham-
burgery stanowi dla was dobry wybr.
Bary saatkowo-kanapkowe. Powstrzymaj
si od ogrkw z octu i kapusty kiszonej
(zbyt sone), tustych czy konserwowanych
azotanem ryb, mis na ciepo oraz na zimno
w plasterkach (np. wdzony oso, biae
ryby, pastrami, peklowana woowina, frank-
furterki, salami, mielonka, szynka i ozorki).
Zamiast tego zamw krojone, wiee miso
z indyka lub kurczaka (nie przetworzone);
opiekanego lub smaonego kurczaka czy
ryb, saatk z tuczyka, jajek lub kurczaka
albo ser szwajcarski na penopszennym
chlebie. Dodatkowo zamw surwk z bia-
ej kapusty i innych warzyw z dodatkiem
majonezu (albo jeszcze lepiej, z dodatkiem
octu, gdy taka bdzie zawieraa mniej
tuszczu i kalorii) oraz pomidora w plaster-
kach z saat. Rada: Unikaj te dodatkowe-
go majonezu (kalorie pochodzce z tuszczu
szybko si sumuj) - zamiast niego popro
o musztard. J eli w menu znajduje si sa-
atka, zamw j (sos osobno) lub popro
o saatk owocow, by zrekompensowa
niedostatek przystawek ze wieych wa-
rzyw. Wegetarianki: Zwykle w menu znaj-
duj si dania z jajek i sera, ale weganki
mog mie trudnoci z zamwieniem, cho
w niektrych tego typu lokalach podaje si
wegetariaskie zupy z fasol bd soczewi-
c, a nawet wegetariaskie hamburgery.
R estauracje i bary ydowskie lub kosz er-
ne. Stosuj podobn zasad jak w innych ba-
rach (patrz wyej): unikaj przetworzonych
mis i ryb, zamawiajc jako gwne danie
drb lub ryby opiekane lub z rusztu. Rada:
Nie jedz tustych mis, ogranicz si do kilku
ksw plackw ziemniaczanych, puddingu
ziemniaczanego z olejem, mocno sodzone-
go kuglu i blintzu
1
, a take faszerowanej
kiszki ziemniaczanej. Nie przesad z solo-
nymi, koszernymi piklami. Wegetarianki:
W koszernych restauracjach serwujcych
misa niewiele znajdziecie dla siebie - albo
nawet nic, moe z wyjtkiem saatek i sur-
wek. W lokalach, w ktrych podaje si wy-
cznie dania z produktw mlecznych, za-
pewne bdzie co odpowiedniego dla was,
przynajmniej dla tych, ktre jedz dania
owolaktowegetariaskie. Pamitajcie jed-
nak, e w lokalach obu typw dania nie bd
bardzo wartociowe odywczo.
R estauracje wegetariaskie i oferujce
z drow ywno . Nic dziwnego, e s one
szczeglnie zalecane, jeli chodzi o ody-
wianie. Aby wypeni zapotrzebowanie na
biako, wybierz co z da z serem, jogur-
tem, serem tofu, rolinami strczkowymi
(fasola, soczewica, groch), rybami i dro-
biem albo niby-misa (wegetariaskie ham-
burgery, hot dogi i tak dalej). Rozsmakuj si
1
Cienkie, rolowane bliny, zwykle faszerowa-
ne biaym serem; pieczone i podawane ze mie-
tank (przyp. tum.).
w produktach penoziarnistych oraz wie-
ych warzywach. Rada: Desery mog za-
wiera duo cukru, lecz jeli s przygoto-
wane ze wieych owocw i/lub penego ziar-
na, maj jednoczenie du warto odyw-
cz. Wegetarianki: S to dla was idealne re-
stauracje, niezalenie, czy jestecie wegan-
kami, czy te owolaktowegetariankami.
Bary sz ybkiej obsugi. Oczywicie nie znaj-
dziecie w nich zdrowej ywnoci (chyba e
bdzie to jedna z niewielu placwek ze zdro-
wymi daniami, specjalizujcych si w kok-
tajlach owocowych, nalenikach i innych
wartociowych daniach). Niemniej jedne
potrawy s lepsze od innych, a nale do
nich: kurczak z grilla, opiekany lub z rusztu;
kanapki z grillowanym misem z kurczaka
(zamw je z saat i pomidorem, bez majone-
zu, dodaj plasterek tego sera-jeli potrze-
bujesz wapnia); kanapki z misem z indy-
ka lub kurczaka i serem (z penopszennego,
a nie biaego pieczywa, popro o dodatko-
wego pomidora); burrito bd taco z fasol
i tym serem lub kurczakiem; pojedyncze
cheeseburgery (najlepiej z pomidorem i sa-
at); pizza na cienkim ciecie, z serem
i warzywami (zrezygnuj z kiebasy peppe-
roni); pita; pieczone ziemniaki (bez tuste-
go przybrania); saatki (z grillowanym mi-
sem z kurczaka lub saatka szefa kuchni,
popro o sos o niskiej zawartoci tuszczu)
oraz zupy. Coraz czciej pojawiaj si we-
getariaskie hamburgery - dodatkowo za-
mw do niego ser. J eli jest bar saatkowy
(czysty, dobrze utrzymany), poszukaj wie-
ych warzyw, sera i jajek, po czym polej je
sosem saatkowym o niskiej zawartoci
tuszczu. Rada: Nie pozwl si skusi na
podwjnego czy jeszcze wikszego ham-
burgera, smaonego kurczaka lub ryb, po-
niewa pokrywaj one poow dziennej
dawki kalorii; nie zamawiaj sobie frytek
(najwyej skubnij kilka od swego towarzy-
sza przy stole); unikaj koktajli (zwykle za-
wieraj o wiele za duo kalorii i niewiele -
jeli w ogle - mleka). J edna z gwnych
S ZS TY MIES IC 229
sieci proponuje na deser mroone jogurty,
co stanowi dobry sposb na zaspokojenie
apetytu na sodycze i czciowe pokrycie
zapotrzebowania na wap. J eli masz jakie
wtpliwoci, popro, by pokazano ci infor-
macj o wartoci odywczej rnych da
i wybierz takie gwne danie, ktre nie po-
siada wicej ni 500 kalorii na 20 gramw
biaka. (Kalorii powinno by mniej, jeli
cakowita ilo biaka te jest mniejsza).
Wegetarianki: J eeli nie znalazycie si w ba-
rze szybkiej obsugi ze zdrow ywnoci,
propozycji dla was moe by niewiele. Piz-
za, kanapki serowo-warzywne, quesadilla
z serem oraz burrito, a take pieczone ziem-
niaki z serem i brokuami bd odpowied-
nie dla tych, ktre jedz produkty mleczne,
jednak innym moe brakn szczcia, chy-
ba e w karcie znajduj si hamburgery we-
getariaskie.
W spycie pciowe podcz as ciy
P
omijajc cuda nauki i religii, kade-
mu yciu pocztek daje akt pciowy.
Dlaczego wic teraz miaby si on
sta problemem? Bez wzgldu na to, czy
seks przestanie istnie, stanie si niewygod-
ny lub da wicej przyjemnoci ni kiedy-
kolwiek - w przypadku kadej pary ocze-
kujcej dziecka ulegnie on zmianom w cza-
sie dziewiciu miesicy ciy.
J u przed zapodnieniem istnieje dua
rnorodno potrzeb i reakcji seksualnych.
To, co moe da satysfakcj jednej parze
(np. obowizkowe wspycie" raz w ty-
godniu), dla innych moe by absolutnie
niewystarczajce, albowiem wspyj przy-
najmniej raz dziennie. Po zapodnieniu te
rnice mog si jeszcze zwikszy: ta dru-
ga para moe np. od teraz wspy nawet
rzadziej ni raz w tygodniu i na odwrt.
Chocia istniej znaczne rnice pomi-
dzy poszczeglnymi parami, to charak-
terystyczna jest sinusoidalna zmienno
wspycia w kadym z trymestrw. Cz-
sty jest spadek zainteresowania seksem na
pocztku ciy (wg jednego z bada u 54%
kobiet podczas pierwszego trymestru stwier-
dzono, e libido wyranie spada). Osta-
tecznie zmczenie, nudnoci, wymioty
i bolesno piersi nie sprzyjaj nocom pe-
nym pieszczot. U kobiet nie uskarajcych
si na te dolegliwoci popd pciowy utrzy-
muje si zazwyczaj na tym samym pozio-
mie.
Cz kobiet, lecz jest to mniejszo,
spostrzega wzmoenie potrzeb seksualnych
z tego powodu, e zmiany hormonalne po-
woduj przekrwienie i nadwraliwo sro-
mu, lub dlatego, e zwikszona wraliwo
piersi jest rdem przyjemnych dozna. Te
osoby mog po raz pierwszy dowiadczy
orgazmu lub wielokrotnego orgazmu.
Zainteresowanie wspyciem ronie za-
zwyczaj - cho nie zawsze - w drugim try-
mestrze, gdy oboje przyzwyczajaj si ju
fizycznie i psychicznie do nowej sytuacji.
W miar zbliania si porodu znw wyst-
puje pewne ozibienie stosunkw (nawet
wiksze ni w pierwszym trymestrze) z oczy-
wistych powodw: po pierwsze wiksz
niewygod sprawia rosncy brzuch, po dru-
gie ble i niewygody rozwijajcej si ciy
ostudzi mog najgortsze podanie, a po
trzecie trudno jest si teraz skoncentrowa
na czymkolwiek innym ni majce nastpi
wydarzenie.
Nie tylko pocig fizyczny, ale take przy-
jemno, jak sprawia wspycie, sabnie
podczas ciy. Podczas jednego z bada
wykazano, i przed zapodnieniem 21 % ba-
danych kobiet stwierdzio, e seks nie spra-
wia im przyjemnoci w ogle lub bardzo
niewielk. W cigu pierwszych dwunastu
tygodni ciy liczba ta ronie do 41%, by
osign 59% w dziewitym miesicu. Te
same badania wykazuj, e w dwunastym
tygodniu 1 para na 10 w ogle nie wspy-
je, a w dziewitym miesicu dotyczy to ju
jednej trzeciej wszystkich par. Ale z drugiej
strony wicej ni 4 na 10 kobiet czerpao
przyjemno z seksu w tym okresie - wi-
cej ni poowa z nich bez problemu".
Innymi sowy, w czasie ciy kada para
inaczej podchodzi do problemu wspycia.
Moesz zauway, e teraz sprawia ci ono
wicej przyjemnoci lub stao si czym,
czego robi - cho chcesz - nie moesz.
Moe si te sta niewygodnym zobowi-
zaniem. Czasem cakiem si z niego rezy-
gnuje, ale mimo to powinno si podchodzi
do tego problemu w sposb jak najbardziej
naturalny.
W I A D O M O P C I I W S P Y C I A
P O D C Z A S C I Y
N
iestety, wielu lekarzy traktuje sprawy
wspycia w sposb bardzo zacho-
wawczy, podobnie jak i my wszyscy. Cz-
sto nie informuj przyszych rodzicw, ja-
kich zmian mog oczekiwa lub nie w in-
tymnej sferze poycia. A to pozostawia
wiele wtpliwoci co do dalszego postpo-
wania. Zrozumienie, w jaki sposb kontak-
ty seksualne w okresie ciy ulegaj zmia-
nie, pozwala na pozbycie si obaw i niepo-
kojw, a czsto sprawia, e wspycie staje
si atwiejsze do zaakceptowania i bardziej
satysfakcjonujce.
Po pierwsze wiele zmian psychicznych
moe wpywa na wzajemne podanie i sa-
m przyjemno wspycia tak w sposb
pozytywny, jak i negatywny. wiadomo
takiego stanu rzeczy pozwala na to, by
znacznie zmniejszy wpyw niektrych
czynnikw negatywnych na wzajemne sto-
sunki. Z innymi musimy nauczy si y...
i kocha.
N udno ci i wymioty. J eeli objawy te
utrzymuj si przez ca dob, po prostu
trzeba ten okres przeczeka. (Najczciej
mdoci zaczynaj ustpowa pod koniec
pierwszego trymestru.) J eeli wystpu-
j tylko o okrelonej porze, naley dosto-
sowa do nich swj rozkad dnia i wy-
korzysta czas, gdy dolegliwoci te ust-
puj. Nie zmuszaj si, by wyglda atrak-
cyjnie, gdy czujesz si okropnie. A stres
moe wrcz wzmc te dolegliwoci (patrz
s. 115 - porady, jak zmniejszy poranne
wymioty).
Z m cz enie. Rwnie ono powinno ustpi
do czwartego miesica ciy (cho czasem
powraca w ostatnim trymestrze). Do tego
czasu naley czciej korzysta z okazji do
wspycia podczas dnia, a nie zmusza si
do dugich, bezsennych nocy. J eli masz
wolne popoudnie w weekend, jest to
doskonay czas na to, by urzdzi sobie mi-
osn sesj w ramach popoudniowego re-
laksu.
Z miana figury. Wspycie moe si sta
niezrczne i niewygodne w momencie, gdy
rosncy brzuch stanie si duy i przeraaj-
cy jak himalajski szczyt. W miar rozwoju
ciy wiele par moe uzna, e ze wzgldu
na to utrudnienie osignicie przyjemnoci
staje si niewarte zachodu (cho s sposoby
na pokonanie pewnych niedogodnoci,
patrz dalej). Poza tym nowe ksztaty kobie-
ty mog rwnie osabia zainteresowanie
partnera, podczas gdy naley pogodzi si
z t now sytuacj zgodnie ze stwierdze-
niem, e w ciy due jest pikne".
P rz ekrwienie i obrz k narz dw pcio-
wych wywoane przez hormonalne prze-
krwienie narzdw miednicy moe u nie-
ktrych kobiet podnie si dozna seksu-
alnych. Ale moe te sprawi, e poycie
bdzie mniej zadowalajce (szczeglnie
w pniejszym okresie) ze wzgldu na
S ZS TY MIES IC 231
utrzymujce si po orgazmie uczucie peno-
ci. Powoduje ono brak poczucia komplet-
nego przeycia orgazmu. Take mczy-
ni mog odczuwa zwikszenie przyjem-
noci (gdy s mile i przyjemnie pieszczeni)
lub zmniejszenie (gdy dopasowanie" na-
rzdw jest tak cise, e nie dochodzi do
erekcji).
W yciek siary ( C olostrum) . W pniejszym
okresie ciy niektre kobiety zaczynaj
produkowa siar, czyli substancj zblio-
n skadem do mleka. Moe ona wycieka
z piersi podczas stymulacji pciowej, co cza-
sem powoduje dekoncentracj w czasie gry
wstpnej. Oczywicie nie ma powodw do
niepokoju, a jeli przeszkadza to partnerom,
mona tego unikn, rezygnujc z dranie-
nia piersi.
Bolesno piersi. Niektre szczliwe pary
afiajduj dodatkow przyjemno w tym, e
piersi podczas ciy staj si jdrniejsze
i peniejsze, jednak czsto (gwnie w po-
cztkowym okresie) bolesno piersi elimi-
nuje t cz ciaa z gry miosnej. (Naley
poinformowa partnera o takiej sytuacji,
a nie cierpie i znosi bl w milczeniu.) J ed-
nak od momentu gdy bolesno piersi ust-
puje (koniec pierwszego trymestru), utrzy-
mujcy si stan zwikszonej wraliwoci
wzbogaca doznania obojga partnerw.
Z miany wydz ieliny z pochwy. Podczas
ciy wydzielina zmienia si pod wzgl-
dem objtoci, konsystencji, zapachu i sma-
ku. Zwikszenie wydzielania moe spowo-
dowa, e stosunek pciowy bdzie przy-
jemniejszy, gdy dotychczas pochwa by-
a wyjtkowo wska i/lub wystpowaa
znaczna jej sucho. Moe jednak doj do
sytuacji, e pochwa jest tak wilgotna i li-
ska, e partner ma kopoty z osigniciem
orgazmu. Take intensywny zapach i smak
wydzieliny moe sprawi, e dla wielu part-
nerw seks oralny bdzie nieprzyjemny.
Wcieranie olejkw zapachowych w okoli-
cy onowej i po wewntrznej stronie ud
(ale nie w sam pochw!) moe t ucili-
wo zmniejszy.
K rwawienia wywoane wz rostem wrali-
wo ci sz yjki macicy. W ciy take ujcie
macicy staje si przekrwione w wyniku zwik-
szenia przepywu krwi przez wiele dodatko-
wych naczy uzupeniajcych odywienie
macicy. Staje si ono take o wiele delikat-
niejsze. W tej sytuacji gbokie wprowadze-
nie prcia moe spowodowa krwawienie,
szczeglnie w okresie pniejszym, gdy
szyjka przygotowuje si do porodu. Gdy do
tego dojdzie (a jednoczenie lekarz zapew-
ni ci, e krwawienie to nie zapowiada ad-
nych potencjalnych komplikacji wymagaj-
cych zaprzestania wspycia), po prostu
naley unika gbokiego wprowadzania
prcia do pochwy. J est to take czsta przy-
czyna psychicznego niepokoju rzutujcego
na przyjemno wspycia i dlatego nale-
y tego stanu unika.
O bawa prz ed uraeniem podu lub spo-
wodowaniem poronienia. W prawidowej
ciy wspycie nie niesie takiego zagro-
enia. Pd jest dobrze chroniony wewntrz
worka owodniowego i macicy, a macica jest
szczelnie oddzielona od rodowiska ze-
wntrznego przez warstw luzu znajduj-
c si w ujciu szyjki macicy.
N iepokj, e orgaz m moe by prz ycz yn
poronienia lub porodu prz edwcz esnego.
Chocia podczas orgazmu dochodzi do skur-
czw macicy - a skurcze te u pewnej grupy
kobiet mog by silniejsze i trwa do p
godziny po stosunku - nie s one sygnaem
przedwczesnego porodu, nie nios ze sob
niebezpieczestwa w przypadku ciy pra-
widowej. Badania wykazuj, e u par
utrzymujcych aktywno seksualn pod-
czas ciy rzadziej zdarzaj si przypadki
przedwczesnego porodu ni u tych, ktre
si wstrzymuj (prawdopodobnie wynika to
z faktu, e blisko fizyczna zwykle ozna-
cza rwnie blisko emocjonaln, co ma
pozytywny wpyw na przebieg ciy). J ed-
nake orgazm, szczeglnie o wikszym na-
sileniu (spowodowany przez masturbacj),
moe by zakazany w ciy wysokiego ry-
zyka z powodu zagraajcego poronienia
lub porodu przedwczesnego.
S trach, e pd ma w iadomo " lub wi-
dz i, co si dz ieje" . Cho pd moe odczu-
wa z przyjemnoci delikatne, koyszce
skurcze macicy podczas orgazmu - z pew-
noci niczego nie widzi" i nie wie", co
si dzieje podczas stosunku, i z pewnoci
niczego nie bdzie pamita. Reakcja podu
(uspokojenie w czasie stosunku, a po orga-
zmie silne ruchy i przyspieszona czynno
serca) to tylko wynik procesw hormonal-
nych i zmian napicia cian macicy.
O bawa, e wprowadz enie prcia do po-
chwy moe by prz ycz yn infekcji. Przez
pierwsze 7-8 miesicy ciy, jeli tylko
mczyzna nie jest zaraony chorob prze-
noszon drog pciow, nie ma niebezpie-
czestwa zakaenia ani matki, ani podu.
W worku owodniowym dziecko jest cako-
wicie zabezpieczone przed wnikniciem na-
sienia i drobnoustrojw chorobotwrczych.
Wielu lekarzy uwaa take, e stan ten wy-
stpuje rwnie w 9 miesicu ciy, gdy
worek owodniowy jest nienaruszony (nie
doszo do pknicia bon podowych). J ed-
nak z powodu niebezpieczestwa pknicia
bon podowych zalecane jest stosowanie pre-
zerwatywy w cigu ostatnich 4-8 tygodni
ciy, co daje dodatkowe zabezpieczenie
przed zakaeniem.
N iepokj i podniecenie wywoane nad-
chodz cym porodem. Oboje: przysza mat-
ka i ojciec maj czsto mieszane uczucia co
do zbliajcego si wydarzenia. Myli o no-
wych obowizkach i zmianach trybu ycia,
finansowych i emocjonalnych kosztach wy-
chowania potomstwa mog zmniejsza po-
trzeb wspycia. To rozdwojenie uczu,
ktrego doznaje wiele par oczekujcych
dziecka, powinno by jednak tematem roz-
mowy partnerw, a nie znajdowa ujcie
w sytuacjach intymnych.
Z miana stosunkw. Para moe mie ko-
pot z pogodzeniem si z myl, e czas,
gdy byli tylko kochankami czy te bez-
dzietnym maestwem, mija bezpowrot-
nie. Mimo wszystko wikszo z nas ci-
gle unika kojarzenia wasnych rodzicw
z seksem, cho sami jestemy dowodem,
e taki zwizek istnieje. Z drugiej jednak
strony wiele par moe odkry, e ten nowy
wymiar ich wspycia moe doda peni
ich kontaktom seksualnym i uczyni je bar-
dziej pasjonujcymi.
P od w iadoma niech . Uczucie to ze stro-
ny przyszego ojca pojawia si, gdy jest on
zazdrosny, e teraz przysza matka znajdzie
si w centrum uwagi. Ze strony matki pod-
wiadoma niech narasta, gdy uwaa, e
to ona znosi wszystkie cierpienia dla dziec-
ka (szczeglnie jeli w ciy wystpuj ja-
kie dolegliwoci), ktrego oboje oczekuj
i z ktrego oboje si ciesz. Te problemy
koniecznie musz by wyjanione w trak-
cie rozmowy, lecz nie w ku.
P rz ekonanie, e stosunek pciowy w ci-
gu ostatnich sz e ciu tygodni ciy stanie
si prz ycz yn roz pocz cia cz ynno ci po-
rodowej. To prawda, e skurcze macicy wy-
zwalane przez orgazm staj si z rozwojem
ciy coraz mocniejsze. Ale jeli tylko szyj-
ka macicy nie jest odpowiednio przygoto-
wana (dojrzaa do porodu), to te skurcze nie
maj charakteru wczesnej czynnoci poro-
dowej. Moe to potwierdzi take wiele
niecierpliwych par, dla ktrych przewidy-
wany termin rozwizania ju min. J ednak-
e ze wzgldu na to, e nieznany jest bezpo-
S ZS TY MIES IC 233
wiczenia, ktre sprawiaj przyjemno
Nie ma lepszego sposobu na czenie przy-
jemnego z poytecznym ni wykonywanie wi-
cze Kegla podczas stosunku. Zadaniem tych
wicze jest przygotowanie okolicy krocza do
porodu; dziki nim zostanie zredukowana ko-
nieczno wykonania nacicia krocza oraz
prawdopodobiestwo jego pknicia. Szybciej
te przebiega rekonwalescencja poporodowa.
I cho mona te wiczenia wykonywa gdzie-
kolwiek, kiedykolwiek (na s. 193 znajdziesz
opis, jak to robi), wykonywanie ich podczas
stosunku da wam obojgu wicej przyjemnoci.
redni mechanizm rozpoczynajcy pord,
take przez ostatnie tygodnie ciy lekarz
moe zaleci wstrzemiliwo pciow
w przypadku tendencji do porodu przed-
wczesnego. Niektrzy lekarze s zdania, e
uywanie prezerwatyw spowoduje zmniej-
szenie intensywnoci skurczw, poniewa
uniknie si wpywu znajdujcej si w nasie-
niu prostaglandyny.
O bawa prz ed uraeniem dz iecka w okre-
sie, gdy jego gw ka wstawia si do mied-
nicy. Nawet te pary, ktre nie miay dotych-
czas problemw ze wspyciem, mog na-
rzuci sobie pewien rygor. Wielu lekarzy
uwaa, e cho nie mona w ten sposb zro-
bi dziecku krzywdy, to w tym okresie g-
bokie wprowadzenie prcia do pochwy nie
jest wskazane i naley tego unika.
Warto pamita, e take czynniki psy-
chiczne mog mie wpyw na popraw kon-
taktw seksualnych midzy partnerami.
Z miana charakteru wspycia z pro-
kreacyjnego na rekreacyjny. Niektre
pary, ktre musiay dokada wielu stara,
by doszo do zapodnienia, mog si wresz-
cie rozkoszowa yciem pciowym samym
w sobie, bez tych wszystkich prb wyzna-
czania owulacji, wykresw, kalendarzy
i obaw. Mog si cieszy sob w peni po
raz pierwszy od miesicy lub lat.
Cho wspycie w okresie ciy moe
nie inne doznania ni przed ci, to za-
zwyczaj nie wie si z adnym niebez-
pieczestwem. J est ono wrcz podane tak
pod wzgldem fizycznym, jak i psychicz-
nym. Pomaga w utrzymaniu bliskiej wizi
midzy partnerami, a jednoczenie przygo-
towuje minie miednicy do porodu. J est
ono take czynnikiem relaksujcym, co jest
korzystne dla zainteresowanych, take dla
dziecka.
K I E D Y N A L E Y O G R A N I C Z Y
W S P Y C I E P C I O W E ?
P
oniewa kontakty intymne daj przy
szym rodzicom bardzo wiele - idealny
byby stan, gdyby wszystkie pary mogy
z tych przyjemnoci korzysta przez ca
ci. Niestety, nie jest to dane wszystkim.
W ciy wysokiego ryzyka wspycie mo-
e by ograniczone na pewien czas lub na-
wet na cae 9 miesicy. Niekiedy wspy-
cie moe by dozwolone pod warunkiem,
e ona bdzie unikaa orgazmu lub te
poycie pciowe bdzie ograniczone do pet-
tingu. Najwaniejsze jest, by wiedzie, co
i kiedy jest bezpieczne. J eeli lekarz zaleca
wstrzemiliwo, naley go zapyta, czy
dotyczy to penego stosunku pciowego czy
orgazmu i czy to ograniczenie dotyczy
okrelonego okresu czy caej ciy. Naj-
czstsze przyczyny, dla ktrych naley uni-
ka wspycia pciowego:
pojawianie si krwawienia z nie wyja-
nionych przyczyn;
podczas pierwszego trymestru u kobiet,
ktrych wczeniejsze cie zakoczyy
si poronieniem lub wystpio poronienie
zagraajce bd s objawy poronienia
zagraajcego w obecnej ciy;
W ygodna pozycja
Na tym etapie ciy (oraz w pniejszych)
pozycje maj znaczenie. Zwykle najwygod-
niejsze jest leenie na boku (partnerzy przodem
do przodu lub przodem do plecw), gdy nie
musisz ka si na plecach. Z tego samego
powodu wygodnie jest kobiecie by na grze
(wiksza kontrola gbokoci penetracji); do-
brze suy te penetracja od tyu. Pozycja
z mczyzn na grze sprawdza si przy szyb-
kich stosunkach (pod warunkiem e partner
podpiera si na ramionach, by nie obciy
kobiety sw wag), lecz po czwartym miesi-
cu ju nie jest wskazana, naley bowiem uni-
ka leenia na plecach.
podczas ostatnich 8-12 tygodni ciy
w przypadku kobiet, ktrych poprzednie
cie zakoczyy si porodem przedwczes-
nym, wystpio zagroenie porodem przed-
wczesnym lub obserwowane s objawy
zagroenia;
w wypadku pknitych bon podowych;
gdy rozpoznano oysko przodujce (o-
ysko pooone jest w pobliu lub nad
szyjk macicy) i stosunek pciowy mg-
by spowodowa jego przedwczesne od-
dzielenie, powodujc krwawienie zagra-
ajce matce i dziecku;
w cigu ostatniego trymestru w przypad-
ku ciy wielopodowej.
J A K W K O N T A K T A C H I N T Y M N Y C H
O S I G N W I K S Z P R Z Y J E M N O
P R Z Y O G R A N I C Z E N I U A K T Y W N O C I
S E K S U A L N E J ?
T
rwae zwizki seksualne, tak jak i trwa-
e maestwa, rzadko powstaj w ci-
gu jednego dnia (albo nawet jednej wspania-
ej nocy). S wynikiem wsppracy, cierp-
liwoci, zrozumienia i mioci. Dotyczy to
take ju ustalonego rytuau poycia pcio-
wego, ktry w danej chwili dowiadcza psy-
chicznych i fizycznych niewygd ciy. Oto
par sposobw, by utrzyma kontakty in-
tymne na najwyszym poziomie":
Nie wolno pozwoli, by czsto zblie
fizycznych wpywaa na inne sprawy
zwizku. To jako, a nie liczba kontak-
tw jest waniejsza, i to szczeglnie pod-
czas ciy.
Wyjanienie niepokojw, ktre pojawiy si
w waszym zwizku ze wzgldu na nadcho-
dzcy moment narodzin dziecka, i zwizane
z tym zmiany potrzeb i oczekiwa wobec
sfery kontaktw intymnych. O wszystkim
naley rozmawia szczerze, a gdy proble-
my s zbyt trudne do rozwizania, naley
korzysta z pomocy specjalistw.
Trzeba szuka wszystkich korzyci pyn-
cych ze wspycia: jest ono take do-
brym fizycznym przygotowaniem do po-
rodu - szczeglnie jeli bdziesz pamita
o wykonywaniu wicze Kegla podczas
stosunku (patrz ramka powyej). (Nie-
wielu sportowcw ma tyle przyjemnoci
ze swych treningw!)
Trzeba myle o prbowaniu nowych po-
zycji jako o przygodzie. Ale trzeba je
wprowadza cierpliwie. (Mona nawet prze-
wiczy je wstpnie w ubraniu, tak e
wiadomo bdzie, czego mona si spodzie-
wa przy prawdziwym zblieniu.) W po-
wyszej ramce znajdziesz kilka propo-
zycji.
Swoje oczekiwania naley podporzdko-
wa wymogom medycznym. Cho nie-
ktre kobiety przeywaj orgazm po raz
pierwszy wanie w ciy - pewne bada-
nia dowodz, e wikszo kobiet osiga
orgazm rzadziej ni przed zapodnieniem -
szczeglnie w ostatnim trymestrze, gdy
tylko 1 na 4 kobiety szczytuje.
S ZS TY MIES IC
235
J eli lekarz zabroni kontaktw fizycz-
nych w pewnym okresie ciy, naley
wyjani, czy dozwolone jest osiganie
orgazmu przez wzajemn masturbacj.
J eli jest to tabu dla partnerki - moe ona
osign zadowolenie z zaspokojenia
partnera.
J eeli lekarz zakaza osigania orgazmu,
ale nie samego stosunku pciowego, mo-
ecie nadal czerpa przyjemno ze wsp-
ycia bez szczytowania. Moe to nie da
tobie penego zadowolenia, ale stworzy
cho poczucie intymnoci przy jednocze-
snym dawaniu rozkoszy twemu partnero-
wi. Inne rozwizanie to stosunek przez
wprowadzenie prcia midzy uda bez pe-
netracji.
Nawet jeli charakter lub czstotliwo
waszych kontaktw nie jest taka jak dotych-
czas - zrozumienie przyczyn zmian inten-
sywnoci ycia pciowego w ciy moe
pomc w utrzymaniu silnej wizi, a nawet
jeszcze j pogbi, bez wyszukanych i cz-
stych zblie fizycznych.
10
S z sty miesic
M
ae rczki i nki potrafi ju ca-
kiem mocno uderzy, a widocz-
ne od zewntrz wiczenia gim-
nastyczne i ataki czkawki mog wrcz sta
si rozrywk dla osb z twojego otocze-
nia. Dziecko ju do podroso, lecz w po-
rwnaniu do masy, jak osignie za kil-
ka miesicy, jest jeszcze niewielkim cia-
rem. Zakadajc, e dobrze si czujesz
i masz zgod lekarza, teraz przyszed naj-
lepszy czas na to, by sama te nieco po-
wiczya.
B
adanie lekarskie w tym miesicu b-
dzie zapewne do typowe. Moesz
si spodziewa, e pod koniec dru-
giego trymestru lekarz prowadzcy zapro-
ponuje ci badanie kontrolne, ktre bdzie
obejmowao wymienione niej punkty
(chocia mog by pewne rnice w zale-
noci od twojej szczeglnej sytuacji lub
schematu postpowania twojego lekarza)
1
:
waenie i mierzenie cinienia ttniczego
krwi;
badanie poziomu biaka i cukru w moczu;
badanie czynnoci serca podu;
okrelenie wysokoci dna macicy;
okrelenie wielkoci macicy i pooenia
podu poprzez badanie zewntrzne;
badanie koczyn w celu wykrycia ewen-
tualnych obrzkw lub ylakw koczyn
dolnych;
omwienie objaww, ktre odczuwasz,
a w szczeglnoci tych nietypowych;
pytania i problemy, ktre chcesz przedy-
skutowa - przygotuj ich spis.
J
inna, jak inna jest kada kobieta. Moesz
odczuwa wszystkie wymienione niej
1
dziale Dodatek.
objawy jednoczenie lub tylko niektre z nich.
J edne mog trwa od poprzedniego miesica,
inne mog si pojawi dopiero teraz. Cz
objaww bdzie ledwo zauwaalna, poniewa
przyzwyczaia si do nich. Moesz mie te
inne, mniej powszechnie wystpujce objawy.
S ZS TY MI E S I C 237
Na pocztku tego miesica macica znaj-
duje si w przyblieniu 3,8 cm nad ppkiem.
Pod koniec miesica bdzie umiejscowiona
zapewne 2,5 cm wyej, na wysokoci 6,3 cm.
S ama macica obecnie ma wielko piki do
koszykwki i moesz wrcz wyglda, jakby
to wanie j miaa przypit do brzucha!
Dziecko ma okoo 30 cm dugoci i wa-
zy niecay kilogram. Ruchy podu - a aktyw-
no podu jest nadal wysoka - s coraz bar-
dziej skoordynowane (pedaowanie" nkami,
przyciskanie ich do ciany macicy zapewne sta-
nowi wiczenie chodzenia). Dziecko ju ma sil-
ny chwyt, ktry moe wykorzysta do apania
ppowiny - na szczcie ppowina, bdca r-
dem substancji yciowych podu, zostaa tak
zaprojektowana, by wytrzymaa te wiczenia; jej
zwarta, spiralna budowa zapobiega skrcaniu
si i powstawaniu wzw. Oczy dziecka zamy-
kaj si i otwieraj, reagujc na wiato (pd
moe wrcz osoni domi oczy od ostrego
wiata padajcego na brzuch mamy). Funkcjo-
nuj struny gosowe, ale dziecko nie wyda
dwiku a do pierwszego poporodowego pa-
czu. Czsto zdarzaj si natomiast czkawki, po-
ruszajce jego caym macicznym
9 9
domkiem.
U rodzone w tym okresie dziecko moe ju prze-
y na oddziale intensywnej terapii.
lepiej odczuwalna aktywno podu;
biaawe upawy pochwowe;
bolesno podbrzusza (spowodowana naci-
ganiem wizade podtrzymujcych macic);
zaparcia;
okresowe ble gowy, zasabnicia lub za-
wroty gowy;
przekrwienie luzwki nosa lub krwawie-
nia z nosa; uczucie zatykania si" ucha;
rowa szczoteczka do zbw" z powo-
du krwawicych dzise;
nadmierny apetyt;
kurcze mini koczyn dolnych;
delikatne obrzki okolicy stawu skoko-
wego i stp, okresowo dotyczce rwnie
rk lub twarzy;
ylaki koczyn dolnych i/lub ylaki oko-
oodbytnicze;
wid skry brzucha;
wystajcy ppek;
ble plecw;
przebarwienia skry brzucha i/lub twarzy ;
powikszenie piersi.
rzadsze wystpowanie zmiennoci nastro-
jw; nadal bdziesz roztargniona;
zaczyna pojawia si uczucie znudzenia
z powodu tego, e jeste w ciy;
niepokj dotyczcy przyszoci.
B L I C I E R P N I C I E R K I
Czsto budz si w rodku nocy, poniewa
palce mojej prawej rki s zdrtwiae. Czasa-
mi nawet bol. Czy jest to zwizane z ci?
D
rtwienie czy mrowienie w palcach
jest czym normalnym w czasie ciy
i uwaa si, e to wynik ucisku opuchni-
tych tkanek na nerwy. J ednak bl naley do
niepokojcych objaww. J eli drtwienie
i bl ograniczaj si do kciuka, palca wskazu-
jcego, rodkowego i poowy serdecznego, to
s one objawami zespou cieni nadgarstka.
Chocia jest on najczciej spotykany u ludzi
wykonujcych prace wymagajce wielokrot-
nego powtarzania ruchw rki, np. krojenie
misa, granie na pianinie, pisanie na maszynie,
wystpuje jednak rwnie u kobiet w ciy.
J est to spowodowane tym, e w czasie ciy
pojawia si obrzk kanau nadgarstka, przez
ktry przechodz nerwy zaopatrujce palce.
Rezultatem jest wzrost cinienia powoduj-
cy drtwienie, mrowienie, palenie i/lub bl.
Objawy te mog dotyczy rki i nadgarstka,
mog te promieniowa a do ramienia.
Poniewa w okresie ciy pyny w tkan-
kach gromadz si przez cay dzie, obrzk
i towarzyszce mu objawy mog by bar-
dziej nasilone w nocy. Staraj si, aby w cza-
sie spania unika pozycji, ktra mogaby
powodowa ucisk na koczyny, poniewa
wtedy objawy te mog si nasila. Sprbuj
te, kadc si do snu, uoy je nieco wy-
ej. Drtwienie moesz zagodzi przez
uniesienie rki powyej brzegu ka i ener-
giczne potrzsanie ni. J eli wystpuje ono
nadal (bolesne lub bezbolesne) i zakca sen -
omw ten problem ze swoim lekarzem. Cz-
sto pomaga unieruchomienie nadgarstka i uni-
kanie tytoniu (ktrego tak czy inaczej po-
winno si unika) oraz kofeiny. Niektrym
ciarnym ulg przynosi akupunktura. J eli
przypuszczasz, e problem jest zwizany
zarwno z wykonywan prac, jak i z ci,
powinna postpowa w nastpujcy sposb:
rb czste przerwy w pracy; przesta pra-
cowa, kiedy poczujesz bl; podno przed-
mioty caymi domi; pisz na mikkiej kla-
wiaturze; staraj si, by rce w nadgarstkach
byy wyprostowane, a donie poniej okci.
Zapisywane zazwyczaj przy zespole cieni
nadgarstka niesterydowe i sterydowe leki
przeciwzapalne nie s zalecane w ciy. Za-
pytaj o to lekarza. Bl spowodowany zespo-
em cieni nadgarstka zwykle mija w 2 do
3 tygodni po porodzie.
M R O W I E N I E
Czsto czuj mrowienie w rkach i nogach.
Czy wskazuje ono na zaburzenia w kr-
eniu krwi?
J
ak gdyby byo nie do tego, e podczas
ciy czujesz si jak na igach, to na do-
miar niektre kobiety czuj okresowo nie-
pokojce uczucie mrowienia w koczynach.
Chocia moe to by odczuwane jako zabu-
rzenia w kreniu krwi, to zazwyczaj tak nie
jest. Uwaa si, e uczucie mrowienia wy-
woywane jest przez ucisk nagromadzonych
pynw na zakoczenia nerwowe, i nie na-
ley si nim denerwowa. Pomc mog
zmiany pozycji ciaa. J eli mrowienie prze-
szkadza ci w normalnym yciu - poinfor-
muj o tym lekarza prowadzcego.
S ZS TY MIES IC 239
N I E Z R C Z N O
Ostatnio upuszczam wszystko, co podno-
sz. Dlaczego nagle staam si niezrczna?
N
iezrczno - podobnie jak dodatkowe
centymetry w pasie - jest nieodcz-
nym elementem ciy. To przejciowe zja-
wisko, tak jak niektre inne objawy towarzy-
szce ciy, spowodowane jest rozlunie-
niem wizade stawowych i zatrzymaniem
wody w organizmie i powoduje, e mniej
pewnie trzymasz rne przedmioty. Rw-
nie brak koncentracji z powodu roztargnie-
nia moe by czynnikiem powodujcym
niezrczno (patrz s. 177) - lub brak zrcz-
noci bdcy wynikiem zespou cieni nad-
garstka (patrz s. 238). Z tym jednak nie-
wiele mona zrobi, zaleca si jedynie po-
dejmowanie prb staranniejszego chwytania
przedmiotw. I moe to niezy pomys, aby
przez nastpne kilka miesicy m zajmo-
wa si twoj porcelan.
K O P A N I E
Niekiedy dziecko kopie cay dzie, kiedy in-
dziej wydaje si bardzo spokojne. Czy jest
to normalne?
P
d jest po prostu czowiekiem i tak jak
my ma lepsze" dni, kiedy ma ochot
rozpycha si i kopa pitami (a take ok-
ciami lub kolanami), i gorsze" dni, kiedy
woli lee sobie na plecach i odpoczywa.
Najczciej jego aktywno zwizana jest
z tym, co robisz. Uspokaja go koysanie.
Tak wic, kiedy cay dzie jeste na no-
gach", rytm twojego ciaa prawdopodobnie
uspokaja dziecko i nie zauwaasz wikszej
ruchliwoci (kopania) - czciowo z powo-
du zmniejszonej aktywnoci podu, czcio-
wo dlatego, e jeste bardzo zajta. Zaled-
wie jednak zwolnisz tempo lub si rozlu-
nisz, on lub ona zaczyna si uaktywnia
(wiele dzieci niestety zwykle postpuje tak
samo rwnie po urodzeniu). To dlatego
wikszo przyszych matek lepiej czuje
ruchy dziecka w nocy lub w chwilach wy-
poczynku w cigu dnia. Aktywno podu
moe rwnie wzrasta po spoyciu posi-
ku, prawdopodobnie jest to reakcja na wzrost
poziomu glukozy (cukru) we krwi. Wik-
sz aktywno dziecka moesz zauway
rwnie wtedy, gdy jeste podniecona lub
zdenerwowana - powiedzmy, gdy masz
przeprowadzi prezentacj (dziecko moe
by stymulowane przez adrenalin matki).
Dzieci s najbardziej aktywne pomidzy
24 a 28 tygodniem ciy, gdy s jeszcze na
tyle mae, e mog si przemieszcza w ma-
cicy. Ale ich ruchliwo jest zmienna. J est
ona wyranie widoczna w badaniu USG,
a nie zawsze jest odczuwana przez bardzo za-
jt matk. Pomidzy 28 a 32 tygodniem ci-
y aktywno podu staje si bardziej
zorganizowana i staa, z wyranymi okresa-
mi odpoczynku i ruchliwoci.
Nie ulegaj pokusie, aby porwnywa
swoje spostrzeenia o ruchliwoci dziecka
ze spostrzeeniami innych kobiet. Kady
pd, jak kady noworodek, ma indywidu-
alny model ruchliwoci i rozwoju. Niektre
wydaj si zawsze aktywne, inne przewa-
nie spokojne. Kopanie niektrych jest tak
regularne, e mamy mogyby ustawia so-
bie wedug nich zegarek, aktywno innych
zdaje si nie wykazywa adnej regularno-
ci. Wszystkie warianty s norm tak du-
go, jak dugo nie wystpi radykalne zmniej-
szenie lub zaprzestanie aktywnoci.
Ostatnie badania sugeruj (i jest to bar-
dzo dobry pomys), by od 28 tygodnia ciy
kontrolowa ruchy podu dwukrotnie w ci-
gu dnia - raz rano, kiedy aktywno wydaje
si maa, i raz wieczorem, kiedy wystpuje
tendencja do jej oywienia. W jaki sposb
przeprowadzi t kontrol?
Spjrz na zegarek, kiedy zaczynasz li-
czy. Licz wszelkie ruchy (kopanie, poru-
szenie, szmery, przewracanie si). Kiedy
naliczysz 10 ruchw, zanotuj czas. Na og
bdziesz odczuwaa okoo 10 ruchw w cza-
sie 10 minut. Czasami bdzie to trwao duej.
J eli nie naliczya 10 ruchw w cigu go-
dziny, wypij troch mleka lub zjedz co. Po-
tem po si, odpr i odpocznij, i sprbuj
liczy ponownie. Jeli w czasie kolejnej godzi-
ny nie naliczya 10 ruchw, zadzwo bez-
zwocznie do swojego lekarza. Wprawdzie ta-
ki brak aktywnoci nie zawsze wskazuje na
problemy, moe jednak sporadycznie ozna-
cza jaki problem lub niepokojcy sygna
ze strony podu. W takich przypadkach ko-
nieczna bdzie szybka interwencja.
Im bliej wyznaczonego terminu porodu,
tym waniejsze staje si regularne kontro-
lowanie ruchw podu.
Czasami dziecko porusza si tak mocno, ze
az boli.
T
'woje dziecko rozwija si w macicy, sta-
je si coraz silniejsze i ruchy, ktre kie-
dy przypominay drenie skrzyde motyla,
teraz staj si coraz mocniejsze. Nie bd
zaskoczona, jeli zostaniesz uderzona w e-
bro lub w brzuch czy w szyjk macicy tak
mocno, e a zaboli. Kiedy stwierdzisz, e
jeste szczeglnie gwatownie atakowana,
sprbuj zmieni pozycj. By moe spowo-
duje to, e zostanie zakcona rwnowaga
maego napastnika i e na pewien czas prze-
rwie on atak.
Wydaje mi si, ze dziecko kopie wszdzie.
Czy oznacza to, ze mog mie blinita?
W
ktrym momencie ciy prawie ka-
da kobieta zaczyna myle, e ma
blinita lub ludzk omiornic". Oczywi-
cie w wikszoci przypadkw nie jest to
prawd. Zazwyczaj w 34 tygodniu ciy
macica zaczyna ogranicza ruchliwo sta-
le rosncego podu. Zanim jednak do tego
dojdzie, pd jest zdolny do wykonywania
akrobatycznych wyczynw. Dlatego te,
kiedy czujesz si okadana przez tuzin pi-
stek, to prawdopodobnie s to tylko dwie
pistki wdrujce dookoa, wsparte uderze-
niami malutkich kolan, okci i stp.
Spjrz na stron 163, jeli chcesz si do-
wiedzie czego wicej na temat blinit
i metod ich diagnozowania.
K U R C Z E M I N I K O C Z Y N
D O L N Y C H
W nocy mam kurcze mini ng. Przeszka-
dza mi to w spaniu.
T
rapiona gonitw myli i powikszaj-
cym si brzuchem i tak prawdopodob-
nie masz ju do problemw, by nie spa.
A do tego dochodz dolegliwoci spowodo-
wane kurczami mini koczyn dolnych.
Niestety, te bolesne kurcze, wystpujce naj-
czciej w nocy, s powszechne wrd ci-
arnych w drugim i trzecim trymestrze ci-
y. Na szczcie mona im zapobiega lub
agodzi je.
Poniewa do czynnikw, ktre prawdo-
podobnie przyczyniaj si do wystpowa-
nia kurczw, nale zmczenie i nagroma-
dzenie pynw w nogach, pomocne w zwal-
czeniu lub zmniejszeniu czstotliwoci ich
wystpowania bd: noszenie specjalnych
rajstop oraz wiczenia fizyczne na zmian
z odpoczynkiem (z uniesionymi stopami).
Pamitaj o piciu odpowiedniej iloci py-
nw (co najmniej 8 szklanek dziennie).
J eli wystpi skurcz mini ydki, wy-
prostuj nog w kolanie, zginaj powoli w sta-
wie skokowym i stawach palcw i uno j
do gry. Powinno to wkrtce zmniejszy
bl (wielokrotne powtarzanie tego wicze-
nia przed udaniem si na spoczynek by
moe pozwoli nawet na uniknicie tych
dolegliwoci). Czasami pomaga rwnie
stanie na zimnej powierzchni. J eli adna
z tych metod nie agodzi blu, ulg moe
przynie masa lub miejscowe ogrzanie.
J eli to rwnie nie pomaga, skontaktuj si
S ZS TY MIES IC 241
wiczenia rozcigajce
zapobiegajce kurczom
S ta twarz do ciany,
w odlegoci okoo dwch
krokw od niej. Nastp-
nie oprzyj si domi
o cian, nie odrywa-
jc pit od podogi.
Jeli czujesz napi-
cie w ydkach, to
znaczy ze wykonu-
jesz wiczenie pra-
widowo. Odcze-
kaj 10 sekund -
potem zrb 5 se-
kund odpoczyn-
ku. Powtrz 2-3
razy.
z lekarzem, a jeli bl wci trwa, naley
rozway, czy nie wytworzy si w yle
skrzep krwi, co upowaniaoby lekarza do
interwencji medycznej.
K R W A W I E N I E Z O D BY T U I Y L A K I
O K O O O D BY T N I C Z E
Jestem zaniepokojona krwawieniem z od-
bytu.
K
rwawienie z odbytu jest zawsze niepo-
kojcym objawem, szczeglnie pod-
czas ciy - dlatego e dotyczy obszarw
znajdujcych si w bezporedniej bliskoci
drg rodnych. W przeciwiestwie jednak do
krwawienia z pochwy krwawienie z odbytu
nie jest objawem wskazujcym na zagroe-
nie ciy. J est ono czsto w czasie ciy
spowodowane zewntrznymi ylakami od-
bytnicy. Hemoroidy, ktre s ylakowato
poszerzonymi naczyniami ylnymi odbytni-
cy, wystpuj u 20-50% ciarnych. yy te,
tak jak i yy koczyn dolnych, s w tym
czasie bardzo podatne na tworzenie si y-
lakw.
ylaki okooodbytnicze mog powodo-
wa swdzenie, bl lub krwawienie. Szcze-
liny okooodbytnicze take czsto si zda-
rzaj podczas ciy. Mog wystpowa ra-
zem z hemoroidami lub same i zwykle s
bardzo bolesne. Oba problemy czsto s
wywoywane zaparciami lub maj z nimi
bezporedni zwizek.
Nie prbuj sama szuka przyczyny krwa-
wienia z odbytu - zawsze musi by ono
skonsultowane z lekarzem. Gdyby jednak
okazao si, e masz hemoroidy i/lub szcze-
liny odbytu, to w procesie ich leczenia ty
moesz odegra zasadnicz rol. Waciwa
pielgnacja moe czsto wyeliminowa po-
trzeb bardziej radykalnej terapii.
U nikaj z apar . Nie musz one wcale to-
warzyszy ciy. Profilaktyka zapar od sa-
mego pocztku jest czsto doskonaym spo-
sobem zapobiegania tworzeniu si ylakw
i szczelin okooodbytniczych.
U nikaj dodatkowego nacisku na yy od-
bytnicy. pij na boku, nie na plecach; uni-
kaj dugiego stania i siedzenia; nie napraj
si przy oddawaniu stolca, a take nie ko-
rzystaj zbyt dugo z toalety (nie trzymaj
w toalecie ksiek i czasopism, wtedy nie
bdzie ci korcio, by usi i poczyta).
Przy oddawaniu stolca moe pomc ci opar-
cie stp na podnku. Kad si kilka razy
dziennie - jeli to moliwe, na lewym boku -
aby uly napitym yom wok odbytu.
J eeli moesz, ogldaj telewizj, czytaj i za-
atwiaj ca papierkow robot w tej wa-
nie pozycji.
W ykonuj regularnie wicz enia K egla. Te
proste wiczenia poprawiaj krenie krwi
w tej czci ciaa (patrz s. 189).
S taraj si z mniejsz y dyskomfort. W tym
celu dwa razy dziennie rb kpiele w wan-
nie (patrz Dodatek); moesz te przykada
okady z oczaru wirginijskiego lub worecz-
ki z lodem. Wyprbuj i zimn, i ciep tera-
pi, by sprawdzi, ktra przynosi wiksz
ulg - lub stosuj je zamiennie.
N ie stosuj adnych lekw bez z gody leka-
rz a. Uywaj tylko takich lekw, czopkw,
rodkw przeczyszczajcych czy rozlunia-
jcych stolec, ktre zostay ci przepisane
przez lekarza, ktry wie, e jeste w ciy.
Nie stosuj oleju mineralnego, gdy moe
pozbawi ci cennych substancji odyw-
czych.
P rz estrz egaj z asad higieny. Po kadym
oddaniu stolca myj okolice krocza (od po-
chwy do odbytu) ciep wod, zawsze pod-
cierajc si w kierunku od przodu ku tyo-
wi. Uywaj wycznie biaego, mikkiego
papieru toaletowego, nie wycieraj si zbyt
mocno.
Waciwa pielgnacja moe zapobiec
utrwaleniu ylakowatego poszerzenia na-
czy ylnych odbytnicy. Mog one spra-
wia troch kopotu podczas porodu,
szczeglnie wwczas, kiedy faza parcia si
przedua, lecz znikaj zazwyczaj po po-
rodzie, jeli rodki profilaktyczne s nadal
stosowane.
W I D BR Z U C H A
S tale swdzi mnie brzuch. Doprowadza
mnie to do szalestwa.
B
rzuchy kobiet ciarnych s brzucha-
mi swdzcymi", a uczucie widu mo-
e wzrasta wraz z rozwojem ciy. Skra
na brzuchu mocno si napina. Rezultatem
jest sucho wywoujca u niektrych ko-
biet wyjtkowe swdzenie. Sprbuj si nie
drapa, poniewa to tylko pogorszy spraw.
Ulg moe przynie smarowanie brzucha
preparatami nawilajcymi lub redukujcy-
mi swdzenie. Moesz take wyprbowa
pyn na bazie tlenku cynku i wody wapien-
nej lub kosmetyki na bazie patkw owsia-
nych. J eeli odczuwasz swdzenie na caym
ciele, zgo to lekarzowi.
W Y S T A J C Y P P E K
Mj ppek byl dotd idealnie wklsy, a te-
raz cay wystaje na zewntrz. Czy zostanie
taki rwnie po porodzie?
W
ystajcy ppek nie jest najlepsz
ozdob kobiety w stroju bikini, nie-
mniej jednak podczas ciy nie sposb go
unikn. W miar jak macica rozrasta si
i wypycha ku przodowi, nawet najbardziej
wklsy ppek wyskoczy" na zewntrz, na
dugo przed porodem, zwykle okoo szste-
go miesica. Po porodzie raczej wrci na
swe poprzednie miejsce, lecz bdzie zapew-
ne wikszy, a skra bardziej wiotka ni
przed ci. J eli to twoja druga cia, p-
pek prawdopodobnie stanie si wypuky
znacznie wczeniej ni przy pierwszej.
Z A T K A N E P R Z E W O D Y M L E C Z N E
Martwi si niewielk, wraliw grudk
z boku piersi. Co to moe by?
C
ho jeszcze kilka miesicy dzieli ci od
karmienia dziecka, wyglda na to, e
twoje piersi ju si do tego przygotowuj.
A rezultat? Zatkane przewody mleczne. Te
czerwone, wraliwe na dotyk, twarde grud-
ki, bardzo czsto wystpuj nawet w bar-
dzo wczesnym okresie ciy, szczeglnie
S ZS TY MIES IC 243
przy drugiej i kolejnych ciach. Ciepe
kompresy (bd strumie ciepej wody skie-
rowany na piersi, na przykad pod pryszni-
cem) zapewne oczyci przewd w cigu kil-
ku dni, a metod t mona bdzie stosowa
take podczas karmienia piersi. Niektrzy
specjalici twierdz, e pomaga noszenie
biustonoszy bez usztywnie - ale musisz
sprawdzi, czy noszony przez ciebie biusto-
nosz dostatecznie podtrzyma piersi.
Pamitaj te, e w czasie ciy naley co
miesi bada piersi. Cho badanie na obec-
no guzkw jest trudniejsze u ciarnej
z powodu zmian zachodzcych w obrbie
piersi, nadal jednak powinno si je przepro-
wadza. Gdy co ci zaniepokoi, powiedz
o tym lekarzowi podczas nastpnej wizyty.
Z A T R U C I E C I O W E
L U B S T A N P R Z E D R Z U C A W K O W Y
N
a szczcie stan przedrzucawkowy (zna-
ny rwnie jako nadcinienie wywoa-
ne ci) nie jest powszechny. W swojej
najagodniejszej formie wystpuje tylko u 5-
-10% ciarnych. Wikszo tych przypad-
kw wystpuje u kobiet, ktre zachodzc
w ci, choroway na przewleke nadci-
nienie ttnicze. Stan przedrzucawkowy
najczciej wystpuje w pierwszych ci-
ach i powyej 20 tygodnia ciy. Wystpi
moe te czynnik dziedziczny. J eli twoja
matka cierpiaa na stan przedrzucawkowy,
bdc z tob w ciy, albo matka twego
ma - gdy bya w ciy z nim, to istnieje
nieco wiksze ryzyko, e ty take bdziesz
obarczona zatruciem ciowym. Wan rol
odgrywa dieta: badania wykazay, i u ko-
biet ze stanem przedrzucawkowym czciej
wystpuje niedobr witamin E i C (masz
wic kolejny powd, by podczas ciy do-
brze si odywia). Wrd kobiet objtych
regularn opiek prenataln, z wczenie po-
stawionym rozpoznaniem i wczenie leczo-
nych, mona zapobiega niepotrzebnym kom-
plikacjom. Chocia rutynowe wizyty w po-
radni wydaj si czasami strat czasu, szcze-
glnie gdy cia przebiega prawidowo, to
jednak dziki nim mona wykry najwcze-
niejsze objawy, zwiastujce stan przedrzu-
cawkowy. Do tych wczesnych objaww na-
le: nage przybranie na wadze, bez jedno-
czesnego zwikszenia iloci przyjmowane-
go poywienia, powane opuchnicia rk
i twarzy, niewytumaczalne ble plecw, bl
lub pieczenie w przeyku lub odka i/lub
zaburzenia wzroku. Gdy zauwaysz ktry-
kolwiek z powyszych objaww, zadzwo
do lekarza. Patrz s. 475 - wskazwki na te-
mat postpowania w przypadku wysokiego
cinienia krwi u kobiet w ciy oraz s. 499 -
wicej informacji na temat stanu przedrzu-
cawkowego.
P O Z O S T A N I E W P R A C Y
Planowaam pracowa a z do porodu, ale
czy jest to bezpieczne?
W
iele kobiet z powodzeniem czy pra-
c i ci do czasu rozwizania, bez
koniecznoci kompromisw z ktrejkolwiek
strony. J ednak niektre zajcia s oczywi-
cie bezpieczniejsze i bardziej nadaj si dla
przyszej matki. Prawdopodobnie podjcie
decyzji, czy masz pracowa do samego po-
rodu, bdzie miao przynajmniej troch
wsplnego z rodzajem wykonywanej przez
ciebie pracy. J eli pracujesz przy biurku,
zapewne moesz zaplanowa, e pojedziesz
na porodwk prosto z pracy, bez adnego
zagroenia dla ciebie czy twego dziecka.
Niezbyt stresujca praca w pozycji siedz-
cej bywa wrcz mniej uciliwa ni pozo-
stanie w domu i przygotowywanie wygod-
nego gniazdka dla malestwa za pomoc
odkurzacza lub mopa. A troch spaceru -
Moja przyjacika przebywaa ostatnio w szpi-
talu z powodu stanu przedrzucawkowego.
W jaki sposb mona taki stan rozpozna?
Medycyna komplementarna i alternatywna
Skoczyy si czasy, gdy medycyna alter-
natywna bya mniej wicej tak samo le po-
strzegana przez medycyn konwencjonaln jak
babcine przesdy (i tyle jej przyznawano ra-
cji). Teraz te pozornie odmienne metody lecze-
nia nie s ju uwaane za rozbiene - wrcz
przeciwnie, coraz wicej lekarzy z obu dzie-
dzin uwaa je za uzupeniajce si. Dlatego te
medycyna komplementarna i alternatywna ma
coraz wiksze szanse na to, by w ktrejkolwiek
ze swych licznych form znale miejsce w y-
ciu twoim oraz twojej rodziny.
Specjalici medycyny komplementarnej
traktuj zdrowie oraz dobre samopoczucie ho-
listycznie, badajc i czc w cao zarwno
zdrowie fizyczne, jak i sprawy zwizane
z odywianiem, uczuciami i sprawami ducho-
wymi. J ednoczenie kad nacisk na zdolno
ciaa do samouleczenia - przy niewielkiej je-
dynie pomocy naturalnych przyjaci, takich
jak zioa, zabiegi fizyczne, potga ducha
i umysu.
Poniewa cia nie jest chorob, lecz raczej
normalnym" etapem w yciu, medycyna
komplementarna i alternatywna moe stanowi
naturalny dodatek do opieki pooniczej - i dla
wielu kobiet oraz ich lekarzy ju nim jest.
Obecnie wykorzystuje si szerokie spektrum
technik, z rnym skutkiem, podczas przebie-
gu ciy i w trakcie porodu. S wrd nich:
Akupunktura i akupresura mog agodzi
wiele objaww ciowych, na przykad po-
ranne nudnoci, oraz zmniejsza ble poro-
dowe. Istnieje te elektropunktura, czyli me-
toda stymulacji elektrycznej za pomoc igie
do akupunktury. Pomaga ona wywoywa ter-
minowy pord.
Biofeedback - metoda pomagajca pacjen-
tom kontrolowa biologiczne reakcje na bl
fizyczny lub stres emocjonalny. Mone by
godzina czy dwie dziennie, w pracy czy
poza ni - nie tylko nie jest szkodliwe, lecz
wrcz korzystne (zakadajc, e nie przeno-
sisz cikich towarw). Prace wysikowe,
bardzo stresujce i/lub czce si z du-
gotrwaym staniem to jednak zupenie in-
na sprawa - a take temat pewnych kontro-
wersji.
bezpiecznie uywana do redukowania r-
nych objaww ciy, w tym blu gowy i in-
nych blw, bezsennoci, by moe take
porannych nudnoci. Biofeedback jest wyko-
rzystywany do obnienia cinienia krwi, jak
rwnie zwalczania depresji, niepokoju czy
stresu.
Chiropraktyka, w ktrej za pomoc specjal-
nych zabiegw zwalcza si ble plecw i rw
kulszow u kobiet ciarnych.
Dobrze wykonany masa (patrz s. 209) moe
pomc na niektre z ciowych przypado-
ci, na przykad na zgag, ble gowy i ple-
cw czy rw kulszow, jednoczenie przygo-
towujc minie do porodu. Podczas porodu
suy do rozluniania mini midzy skurcza-
mi i agodzenia blu plecw.
Refleksologia, czyli terapia polegajca na uci-
skaniu okrelonych miejsc na stopach, do-
niach i uszach moe przynie ulg w rno-
rodnych blach, a take suy do stymulowa-
nia porodu czy redukowania blw porodo-
wych. Poniewa uciskanie pewnych miejsc na
stopach czy w ich pobliu oraz na doniach
moe wywoa skurcze, musisz wybra dobrze
wyszkolonego refleksologa, ktry wie, e je-
ste w ciy. Wane, by przed terminem poro-
du unika wyej wspomnianych miejsc.
Hydroterapia lub terapeutyczne wykorzysta-
nie ciepej wody (zwykle w wannie jacuzzi)
stosowane jest w wielu szpitalach czy klini-
kach pooniczych do tego, by rodzca ko-
bieta moga si rozluni oraz do zmniej-
szenia dyskomfortu. (Miejsca, z ktrych wy-
pywa woda pod cinieniem, powinny znaj-
dowa si jednak z daleka od pochwy, aby
woda nie dostaa si do wntrza.) Cz ko-
biet decyduje si na pord w wodzie - patrz
s. 15.
Pewne badania przeprowadzone na grupie
ciarnych lekarek z intensywnego stacjo-
narnego programu szkoleniowego wykaza-
y, e cho kobiety te byy na nogach 65 go-
dzin tygodniowo, nie wystpowao u nich
wicej komplikacji ciowych ni u kobiet
pracujcych znacznie krcej i na mniej stre-
sujcych posadach. J ednak inne badania su-
S ZS TY MIES IC 245
Aromaterapia, ktra polega na wykorzystaniu
olejkw zapachowych do leczenia ciaa, umy-
su i ducha, bywa stosowana przez niektrych
lekarzy w czasie trwania ciy. Wikszo spe-
cjalistw zaleca jednak ostrono, poniewa
pewne aromaty (w postaci skoncentrowanej)
mog okaza si niebezpieczne dla ciarnej
kobiety (wicej znajdziesz na s. 209).
Medytacja, wizualizacja, techniki relaksacyj-
ne mog bez ryzyka pomc kobiecie prze-
brn przez rne fizyczne czy emocjonalne
stresy podczas ciy, od dokuczliwych poran-
nych nudnoci po ble porodowe.
Hipnoza jest uyteczna w obrceniu dziecka
przy porodzie poladkowym (w poczeniu
z bardziej tradycyjnym obrotem zewntrz-
nym na gwk), w powstrzymywaniu przed-
terminowego porodu oraz do znoszenia blu
podczas porodu.
Moksa, czyli poczenie akupunktury z cie-
pem (w postaci tlcego si chiskiego piou-
nu), stosowana w celu obrcenia dziecka
znajdujcego si w pozycji poladkowej.
^Leki zioowe, czyli preparaty rolinne, uy-
wane od czasw, gdy ludzie po raz pierwszy
zaczli si rozglda za rodkami na dolegli-
woci, obecnie stosowane przez niektrych
lekarzy w celu agodzenia symptomw ci-
owych. J ednak wikszo specjalistw nie
zaleca ciarnym kobietom rodkw zioo-
wych, gdy nie przeprowadzono jeszcze wy-
czerpujcych bada nad ich bezpiecznym sto-
sowaniem (patrz niej).
Wyranie zatem z powyszego wynika, i
medycyna niekonwencjonalna zaczyna mie
wpyw na poonictwo. Nawet najbardziej
wierni tradycji ginekolodzy poonicy zaczy-
naj zdawa sobie spraw z tego, e w tych
metodach tkwi sia nie do zlekcewaenia oraz
e naley je wcza do rutynowej opieki nad
geruj, e praca bardzo mczca, stresujca
lub taka, ktra wymaga dugiego stania po
28 tygodniu - zwaszcza jeli kobieta ma
jeszcze inne dzieci, ktrymi musi si opieko-
wa - moe zwikszy ryzyko wystpienia
pewnych komplikacji, w tym przedwczesne-
go porodu, wysokiego cinienie krwi matki
i niskiej masy urodzeniowej dziecka.
ciarn. J ednak przy korzystaniu z metod me-
dycyny komplementarnej i alternatywnej pod-
czas ciy naley postpowa z rozwag i pa-
mitajc o pewnych zastrzeeniach:
Leki uzupeniajce oraz preparaty zioowe
nie s badane ani zatwierdzane przez odpo-
wiednie instytucje. Poniewa nie zostay wy-
starczajco przebadane - w przeciwiestwie
do innych lekw - bezpieczestwo ich przyj-
mowania nie zostao klinicznie potwierdzo-
ne. Nikt si nie upiera, e nie istniej takie
leki i preparaty, ktre mona bez obaw stoso-
wa podczas ciy, lecz uwaa si jedynie, e
nie ma na razie oficjalnego systemu okrela-
jcego, ktre s bezpieczne, a ktre - nie.
Zanim bdzie wicej wiadomo, lepiej unika
lekw homeopatycznych bd zioowych,
preparatw uzupeniajcych bd leczenia
aromaterapi, chyba e zostay one konkret-
nie przepisane przez lekarza medycyny kon-
wencjonalnej posiadajcego wiedz z dzie-
dziny medycyny alternatywnej, wiadomego
twego stanu. (Dotyczy to rwnie okresu po
narodzeniu dziecka, jeli karmisz piersi.)
Zabiegi uzupeniajce, zwykle agodne - bd
wrcz korzystne - mog takie nie by dla ci-
arnej kobiety. Od leczniczego masau poczy-
najc, na chiropraktyce koczc, pojawiaj si
liczne zastrzeenia, ktre naley bra pod
uwag w przypadku kobiety w ciy.
Medycyna komplementarna czy alternatyw-
na moe mie bardzo silne skutki. W zale-
noci od sposobu stosowania, tkwicy w niej
potencja uzdrawia bd stanowi zagroenie.
Miej na uwadze, e naturalny" nie jest syno-
nimem bezpiecznego", tak samo jak che-
miczny" nie odpowiada niebezpiecznemu".
Popro lekarza, by pomg ci si ustrzec
przed potencjalnymi puapkami oraz zasuge-
rowa te zabiegi, ktre mog ci pomc, a nie
zaszkodzi.
Czy kobiety, ktrych praca wymaga du-
giego stania, tj. sprzedawczynie, kucharki,
policjantki, kelnerki, lekarki, pielgniarki
itd., powinny pracowa po 28 tygodniu ci-
y? Aby otrzyma ostateczn odpowied na
to pytanie, trzeba wykona jeszcze wiele ba-
da. Amerykaskie Towarzystwo Medycz-
ne zaleca kobietom, ktre pracuj w pozy-
cji stojcej przez wicej ni 4 godziny
dziennie, przerwanie pracy (lub przeniesie-
nie do pracy przy biurku) okoo 24 tygodnia
ciy, tym za, ktrych praca wymaga sta-
nia przez poow kadej godziny pracy,
przerwanie jej okoo 32 tygodnia ciy.
Wielu lekarzy uwaa te zalecenia za zbyt
surowe oraz niepraktyczne i zezwala praco-
wa tym kobietom, ktrych cia ma prze-
bieg prawidowy i ktre dobrze si czuj.
Nie jest jednak dobrym pomysem konty-
nuowanie pracy zawodowej przez cay czas,
a to nie tyle z powodu teoretycznego zagro-
enia dla podu, ile z powodu realnego ry-
zyka nasilenia takich dolegliwoci, jak: ble
plecw, ylaki koczyn dolnych lub ylaki
okooodbytnicze.
Zapewne warto wczeniej uda si na
zwolnienie, jeli pracujesz w systemie
zmianowym (co moe wywoa zaburzenia
apetytu i snu, a take zwikszy zmcze-
nie); twoja praca pogarsza problemy zwi-
zane z ci (ble gowy, plecw, zmcze-
nie); oraz jeli wystpuje zwikszone ryzy-
ko upadku czy innych urazw. Niektrzy
specjalici zalecaj kobietom, by przerway
prac po 20 tygodniu ciy, jeli ich praca
polega na cigniciu, pchaniu bd wspina-
niu si (schody, supy, drabiny) czy schyla-
niu si poniej poziomu pasa - jeli praca
jest intensywna; jeli jest umiarkowana, to
naley j przerwa po 28 tygodniu. Podno-
szenie - nawet czste - przedmiotw wa-
cych ok. 11 kilogramw lub mniej zwykle
nie bywa przyczyn komplikacji, podobnie
jak podnoszenie ciarw do 23 kilogra-
mw od czasu do czasu (co powinno uspo-
koi ciarne matki niemowlt i przedszko-
lakw). J ednak kobiety, ktre w pracy mu-
sz czsto podnosi przedmioty wace 23
kilogramy bd wicej, raczej powinny
pj na zwolnienie okoo 20 tygodnia, na-
tomiast czsto podnoszce ciary od 11 do
23 kilogramw - okoo 34 tygodnia. Kobiety,
ktre tylko czasami podnosz przedmioty
wace ponad 23 kilogramy, powinny prze-
rwa prac w 30 tygodniu ciy.
Czujesz si zagubiona? Nie jeste pew-
na, ktre z tych wskazwek dotycz wanie
ciebie? Przy podejmowaniu decyzji popro
lekarza o rad. Pamitaj te, e niezalenie
od tego, jak dugo pozostajesz w pracy, ist-
niej sposoby na zredukowanie zwizane-
go z ni fizycznego stresu w okresie ciy.
Patrz s.112.
B L P O R O D O W Y
Nie mog si doczeka chwili, gdy zostan
matk, lecz z mniejsz niecierpliwoci
czekam na sam pord. Przede wszystkim
obawiam si blu.
C
ho niemal kada przysza matka nie-
cierpliwie czeka na urodzenie dziecka,
to niewiele z nich oczekuje samego porodu.
Lk przed nieznanym jest oczywisty i nor-
malny, zwaszcza u tych kobiet, ktre nigdy
przedtem nie dowiadczyy podobnego od-
czucia.
Nie ma sensu ba si blu, lecz warto si
do niego przygotowa. J eli kobieta wyobra-
a sobie, e pord bdzie jednym wielkim
wspaniaym przeyciem, to po 24 godzi-
nach rozrywajcego blu bdzie cierpiaa
zarwno z powodu blu, jak i rozczarowa-
nia. A poniewa nie przewidywaa tego
blu, trudno jej sobie z nim poradzi.
Kobiety najbardziej obawiajce si blu,
jak i te, ktre nie bior go pod uwag, na
og znacznie trudniej przechodz pord ni
kobiety, ktre realistycznie podchodz do
rzeczywistoci i s przygotowane na kad
ewentualno.
J eeli przygotujesz si zarwno ciaem,
jak i duchem, powinno to zmniejszy twj
niepokj, a jednoczenie sprawi, e atwiej
przejdziesz przez pord.
U cz si . J edn z przyczyn, z powodu kt-
rych pord by tak przeraajcy dla wielu
pokole kobiet, byo to, e nie rozumiay
one tego, co i dlaczego si z nimi dzieje. Do-
S ZS TY MIES IC 247
bre szkoy rodzenia (patrz s. 250) ucz przy-
szych rodzicw, a jednoczenie przygoto-
wuj ich krok za krokiem, etap za etapem, na
chwil porodu. Wiksza wiedza przyczynia
si do zmniejszenia strachu. J eli nie moesz
zapisa si na taki kurs, jak najwicej czytaj
o rodzeniu dziecka (postaraj si zapozna ze
wszystkimi pogldami na ten temat). Twoja
niewiedza moe ci drogo kosztowa.
R usz aj si . Z pewnoci nie wziaby udzia-
u w maratonie bez odpowiedniego przygo-
towania. Powinna wic te odpowiednio
przygotowa si do porodu, ktry stanowi
nie mniejsze wyzwanie. Dokadnie wykonuj
wszystkie wiczenia zalecone przez lekarza
prowadzcego i/lub nauczyciela w szkole
rodzenia.
N ie my l teraz o blu. O blach porodo-
wych, bez wzgldu na ich si, mona przy-
toczy dwa stwierdzenia. Po pierwsze s
one ograniczone w czasie, cho wydaje si
to nie do wiary. Pord nie bdzie trwa
wiecznie. Na og pord pierwszego dziec-
ka trwa od 12 do 14 godzin, ale tylko kilka
z ty^h godzin bdzie trudnych do zniesienia
(cho pord moe niekiedy przeciga si
znacznie duej, wielu lekarzy nie pozwoli
na to, by trwa powyej 24 godzin i zaleci
zakoczenie go metod cicia cesarskiego,
jeli nie nastpi odpowiedni postp). Po
drugie jest to bl, ktry ma okrelony,
pozytywny cel. Skurcze stopniowo rozwie-
raj szyjk macicy, a kady skurcz przyblia
ci do urodzenia dziecka. J ednake podczas
bardzo trudnego porodu moesz na skutek
blu zapomnie o tym celu. Nie czuj si
winna - wiele kobiet w takiej chwili zacho-
wuje si tak samo. Stopie wytrzymaoci
na bl nie odzwierciedla twojej mioci ma-
cierzyskiej.
P ami taj, eby porodu nie prz echodz i
samotnie. Nawet gdyby w czasie porodu
nie bya zbyt rozmowna - albo przyjacielsko
nastawiona - to zawsze pocieszajca bdzie
myl, e twj m (lub bliska przyjacika
czy krewna) bdzie obok ciebie po to, aby
wytrze ci czoo, poda ld, wymasowa ple-
cy lub kark, albo po to, aby moga na niego
nakrzycze. Twj partner powinien wzi
udzia w kursach szkoy rodzenia razem
z tob. W wypadku gdyby nie byo to moli-
we, powinien przynajmniej przeczyta roz-
dzia o porodzie, zaczynajcy si od strony
333 oraz o roli partnera rodzcej na stronie
346, by wiedzie, czego si spodziewa.
Wiele kobiet, niezalenie od tego, czy kto
im towarzyszy czy te nie, uwaa, e bar-
dzo suy im czyja pomoc.
Bd gotowa na z astosowanie z niecz ule-
nia, je li b dz ie to koniecz ne. Proba lub
zgoda na znieczulenie nie oznacza ani nie-
powodzenia, ani saboci (synonimem mat-
ki" nie jest mczennica"). Niekiedy ktra
z form agodzenia blu jest wrcz niezbd-
na, by kobieta rodzia najefektywniej. Na
s. 272 znajdziesz wicej informacji doty-
czcych rodkw znieczulajcych podczas
porodu.
I cho trudno w to uwierzy w chwili,
gdy prbujesz oddycha w trakcie ucili-
wego skurczu, naprawd wikszo kobiet
szybko zapomina o blach rodzenia krtko
po zakoczeniu parcia (lub przynajmniej po
tym, jak sto czy dwiecie razy dzieliy si
wraeniami z porodu z przyjacimi i zna-
jomymi). Gdyby byo inaczej, wok nas
byoby wielu jedynakw.
P O R D
Jestem pena obaw dotyczcych porodu.
Co bdzie, jeli zapomn o wszystkim, cze-
go si nauczyam w szkole rodzenia?
E
dukacja przedporodowa to dla kobiet
w ostatnich dziesicioleciach ogromny
krok naprzd, prawdopodobnie waniejszy
ni wspaniae postpy medycyny. J ednake
stworzenie modelu idealnego porodu powo-
duje czasami, e przyszli rodzice czuj si
zmuszeni do tego, by taki idealny pord
osign. Maonkowie przygotowuj si
do porodu jak do wanego egzaminu ko-
cowego. Nic te dziwnego, i wielu z nich
si obawia, e zawiod, a to z kolei powo-
duje, e sprawiaj zawd sobie nawzajem,
a take swym dzieciom, lekarzom, poo-
nym, a szczeglnie swoim nauczycielom.
Na szczcie wikszo nauczycieli w szko-
ach rodzenia reprezentuje obecnie bardziej
wywaone, mniej dogmatyczne podejcie:
takie, w ktrym uznaje si, i rodzi mona
na wiele sposobw. Wikszo szk nie
ukazuje ju porodu jako rodzaju testu, kt-
ry matka zdaje (ma wiczy oddech, rodzi
w sposb tradycyjny i nie bra lekw) lub
oblewa (jest zbyt spanikowana, by pami-
ta o wiczeniach oddychania, zgadza si
na leki przeciwblowe i/lub na kocu rodzi
przez cicie cesarskie). O tym wszystkim
trzeba pamita, ale jeeli nawet zapomnisz
z powodu blu i podniecenia o tym, o czym
powinna pamita i co powinna wykony-
wa, nie zmienia to wyniku porodu ani nie
zamieni go w twoj porak.
Naucz si w szkole rodzenia wszystkie-
go, czego moesz, lub korzystaj z ksiek,
lecz nie zapomnij o tym, e pord jest natu-
ralnym procesem, przez ktry wikszo
przechodzi szczliwie od tysicy lat, zanim
pani Lamaze urodzia syna, ktry pniej zo-
sta lekarzem. Pamitaj te, e natural ny
nie oznacza automatycznie idealny" czy
bezpieczny". Przed wprowadzeniem no-
woczesnych technologii medycznych pord
by niebezpieczny i wiele matek i dzieci nie
przeywao go. Zatem wybierz - jeli mo-
esz - sposb naturalny", lecz przygotuj
si rwnie na przyjcie pomocy w postaci
interwencji medycznej, jeli bdzie ci ona
potrzebna, i nie czuj si z tego powodu win-
na ani nie sd, e spotkao ci niepowo-
dzenie. Pamitaj, i najwaniejszym celem
porodu, jedynym liczcym si na dusz me-
t, jest zdrowe dziecko oraz zdrowa matka.
Obawiam si, ze zrobi co kopotliwego
w czasie porodu.
P
erspektywa krzyku, paczu lub mimo-
wolnego oprnienia pcherza lub jelit
moe ci si teraz wydawa czym bardzo za-
wstydzajcym. Uniknicie upokorzenia b-
dzie jednake ostatni rzecz, o ktrej b-
dziesz mylaa w czasie porodu. Pamitaj
take o tym, e nic z tego, co zrobisz w cza-
sie porodu, nie zaszokuje tych, ktrzy bd
z tob, a ktrzy niewtpliwie wszystko to ju
przedtem widzieli i syszeli. Wic od na
bok swoje zahamowania w chwili, kiedy zo-
staniesz przyjta do szpitala czy kliniki po-
oniczej, a nastpnie nie wahaj si przed ro-
bieniem wszystkiego, co przychodzi ci natu-
ralnie bd co przynosi ci ulg. J eeli jeste
osob, ktra zazwyczaj wyraa swoje emo-
cje za pomoc sw - nie staraj si powstrzy-
mywa jkw lub nawet krzykw. Z drugiej
strony, jeli jeste osob na og maomw-
n i wolisz raczej paka w poduszk" - nie
czuj si zobowizana do tego, aby przekrzy-
cze kobiety znajdujce si w pokojach obok.
Mam do sprecyzowane wyobraenie o tym,
jak powinien wyglda pord. Nie chcia-
abym straci kontroli nad sytuacj.
J
eli jeste typem lubicym mie wszystko
pod kontrol, to myl o powierzeniu spraw
wicych si z porodem personelowi me-
dycznemu moe by nieco denerwujca. Oczy-
wicie, chcesz, by zajli si tob i dzieckiem
jak najlepiej, lecz wolaaby sama kontro-
lowa sytuacj. Istniej spore szanse, e tak
si stanie, szczeglnie gdy starannie przy-
gotujesz si do tego: poprzez przykadanie
si do wicze przygotowujcych do poro-
du, zaznajomienie si z procesem wydawa-
nia dziecka na wiat, a take za spraw
dobrej, wydajnej wsppracy z lekarzem -
jeli jeszcze tego nie zrobia. Ustalajc
z lekarzem plan porodu (patrz s. 270) i wy-
szczeglniajc w nim to, czego pragniesz,
S ZS TY MIES IC 249
a take to, czego sobie nie yczysz, rwnie
w ten sposb zwikszasz swoj kontrol
nad przebiegiem porodu.
Mimo to wane jest, aby zrozumie, e
niekoniecznie musisz panowa nad swoim
porodem. Nawet najlepiej przygotowane pla-
ny mog zosta zmienione z powodu nie-
przewidzianych okolicznoci. Dlatego te
dobrze jest przygotowa si i na tak ewen-
tualno. Na przykad: wykonaa starannie
masa krocza (patrz s. 326) w nadziei uro-
dzenia dziecka bez nacicia krocza, lecz po
trzech godzinach parcia krocze nie chce si
rozcign. Albo zaplanowaa sobie prze-
bycie porodu bez rodkw znieczulajcych,
ale wyjtkowo dugi i wyczerpujcy okres
aktywnego porodu pozbawi ci si. Dlatego
wan czci twojej edukacji przedporodo-
wej bdzie uwiadomienie sobie, kiedy zre-
zygnowa z kontroli w najlepszym interesie
twoim i twojego dziecka.
Z W I E D Z A N I E S Z P I T A L I
S zpitale zawsze kojarzyy mi si z choroba-
n^iy wic czuj przed nimi lk. Co mog zro-
bi, by spokojnie przej nad myl rodze-
nia w jednym z tych miejsc?
P
itro porodwki jest bez wtpienia naj-
radoniejsze ze wszystkich. Mimo to za-
pewne przybdziesz na nie z trwog, bo nie
wiesz, czego oczekiwa. Dlatego wanie
znakomita wikszo szpitali i klinik poo-
niczych zachca pary oczekujce narodzin
dziecka do zwiedzania oddziaw opieki
nad matk i dzieckiem. Zapisujc si, zapy-
taj o tak ewentualno. W niektrych pla-
cwkach mona wypoyczy kasety wideo,
na ktrych zarejestrowane s miejsca zwi-
zane z porodem, a cz oferuje wirtualne
wycieczki" poprzez swoje strony interneto-
we. Moesz take wpa do szpitala z nie-
oficjaln wizyt" w godzinach odwiedzin;
nawet jeli sam oddzia, na ktrym odby-
waj si porody, jest niedostpny, to spr-
buj zerkn do sali poporodowej czy do-
kadnie przyjrze si sali noworodkw. Po-
tem, gdy sama bdziesz rodzi, bdziesz si
czua swobodniej, a poza tym zobaczysz,
jak wygldaj nowo narodzone dzieci, nim
bdziesz trzyma w ramionach wasne.
Najprawdopodobniej spodoba ci si to,
co ujrzysz podczas wizyty. Cho szpitale
czy kliniki poonicze rni si midzy
sob, to rosnca konkurencja i walka o pa-
cjenta sprawia, e liczba udogodnie i ja-
ko oferowanych usug jest imponujca.
Pokoje porodowe - wczeniej wyjtek - te-
raz staj si regu. Na stronie 14 znajdziesz
wicej informacji.
S Z K O A R O D Z E N I A P R Z Y
D R U G I E J C L \ Y
Jestem po raz drugi w ciy. Czy rzeczywi-
cie powinnam znowu wybra si do szkoy
rodzenia?
Gdy co budzi niepokj
Moe ten atak blu podbrzusza za bardzo
przypomina skurcze, by mona go byo zigno-
rowa? Albo pojawiy si zmiany w upawach
pochwowych, bl w dolnej czci plecw czy
miednicy - lub po prostu czujesz co tak nie-
okrelonego, e nie jeste w stanie sprecyzo-
wa, co si dzieje. Cho moe nie jest to nic
niebezpiecznego, naley postpowa ze zwik-
szon ostronoci, zatem przeczytaj porady
zawarte na stronach 130 i 269, czy aby nie na-
ley zadzwoni do lekarza. J eli nie znalaza
swych objaww na licie, pewnie i tak najle-
piej bdzie zadzwoni. Poinformowanie o nie-
typowych objawach moe pomc w rozpozna-
niu przedterminowego porodu lub komplikacji
ciowych, a to ma istotne znaczenie dla ko-
cowego wyniku ciy. Pamitaj, e ty najlepiej
znasz swj organizm.
N
awet najbardziej dowiadczone osoby
skorzystaj z zaj prowadzonych w ra-
mach szkoy rodzenia - przede wszystkim
dlatego, e kady pord jest inny, zatem to,
czego dowiadczya poprzednim razem,
moe si rni od tego, co moe ci czeka
teraz. Po drugie, sprawy zwizane z poro-
dem szybko si zmieniaj, wic prawdo-
podobnie pojawio si wiele nowoci od
czasu, gdy ostatni raz leaa na ku po-
rodowym - nawet jeli byo to ledwie kil-
ka lat temu. Od tamtego czasu mogy poja-
wi si nowe moliwoci; zabiegi - ww-
czas rutynowe - teraz mog stanowi rzad-
ko, a te, ktre byy rzadkoci - s ruty-
n. Przyjcie innego podejcia staje si
szczeglnie wane wtedy, gdy decydujesz
si na skorzystanie z innego szpitala czy
kliniki pooniczej.
Istnieje jednak i taka moliwo, e nie
bdziesz musiaa uczszcza na zajcia ra-
zem z nowicjuszami. W wielu miejscach
organizowane s take kursy odwieaj-
ce pami".
E dukacja prz edporodowa
W
poowie zeszego stulecia przy-
gotowanie do porodu polegao
na wymalowaniu pokoju dzie-
cicego, przygotowaniu wyprawki i waliz-
ki penej piknych koszul nocnych, ktra
gotowa czekaa przy drzwiach. Tym, na co
czekano, byo pojawienie si dziecka, a nie
dowiadczenie porodu. Kobiety nie wiedzia-
y prawie nic na temat porodu, a ich mo-
wie jeszcze mniej. A poniewa naleao si
spodziewa, e matka najprawdopodobniej
bdzie znieczulona podczas porodu, a roz-
targniony ojciec bdzie czyta gazety w po-
czekalni, ich brak wiedzy na ten temat nie
mia wikszego znaczenia.
Obecnie, kiedy znieczulenie oglne zare-
zerwowane jest gwnie dla nagych przy-
padkw cicia cesarskiego, poczekalnie s
zarezerwowane dla zdenerwowanych dziad-
kw, a mama i tata razem mog uczestniczy
w porodzie, taki brak wiedzy nie jest ani roz-
sdny, ani zalecany. Przygotowanie si do
urodzenia dziecka oznacza przygotowanie
si do samego procesu porodu, a take ocze-
kiwanie na przyjcie na wiat nowego czo-
wieka. Pary oczekujce przyjcia dziecka do-
sownie poeraj ksiki i czasopisma, a tak-
e przeszukuj zasoby Internetu i ogldaj
kasety wideo. Uczestnicz w peni we wszyst-
kich wizytach przed porodem, poszukujc
odpowiedzi na wszystkie swoje pytania i sta-
rajc si rozwia wszelkie wtpliwoci. I co-
raz czciej uczestnicz w zajciach prowa-
dzonych przez tzw. szkoy rodzenia.
Czym zajmuj si szkoy rodzenia i dla-
czego jest ich coraz wicej? Pierwsze szko-
y rodzenia miay za cel wytumaczenie
nowego podejcia do porodu - tzn. bez znie-
czulenia i bez obaw - i byy powszechnie
znane jako szkoy rodzenia naturalnego. Od
tego czasu przesunito akcent z porodu na-
turalnego (chocia nadal wiele osb uwaa
go za idealny) na ksztacenie si i przygoto-
wanie do wielu wariantw porodu. Robi si
to po to, aby w momencie, kiedy si okae,
e pord bdzie ze znieczuleniem lub bez,
drogami naturalnymi lub drog cicia cesar-
skiego, z naciciem krocza lub bez niego,
rodzice w peni byli w stanie zrozumie to,
co si dzieje, i w peni mogli uczestniczy
w porodzie.
Cele wikszoci wspczesnych szk ro-
dzenia to:
Przekazanie dokadnych i wywaonych
informacji dotyczcych porodu drogami
natury oraz o ewentualnych komplikacjach,
o powszechnie spotykanych w szpitalach
S ZS TY MIES IC 251
procedurach i zabiegach, interwencjach
medycznych - cznie z rnymi metoda-
mi znieczulania. Ce: zmniejszenie lku,
zwikszenie umiejtnoci znoszenia blu
i podejmowania decyzji, a take dokad-
ne przygotowanie pary oczekujcej przyj-
cia dziecka na wiat na wikszo praw-
dopodobnych scenariuszy porodu.
Nauczenie specjalnie opracowanych me-
tod relaksacji (odpoczynku), oderwania
uwagi od porodu, panowania nad prac
mini i kontroli oddychania - wszystkie
te elementy przyczyniaj si do poczucia
kontroli nad porodem, a jednoczenie
zwikszaj wytrzymao kobiety i jej od-
porno na bl. Techniki te s zrnicowa-
ne w zalenoci od profilu wybranej szkoy.
Stworzenie owocnego, aktywnego klima-
tu pomidzy rodzc matk a jej partne-
rem. J eli w klimat zostanie utrzymany
w czasie porodu, moe on pomc zmini-
malizowa obawy matki i zwikszy jej
starania w czasie porodu. Dziki temu part-
ner staje si te integraln czci porodu.
K O R Z Y C I W Y N I K A J C E
Z U C Z E S T N I C T W A W Z A J C I A C H
P R O W A D Z O N Y C H P R Z E Z S Z K O Y
R O D Z E N I A
K
orzyci, jakie wynios maonkowie
z tych zaj, zale od rodzaju szkoy,
nauczyciela i ich wasnej postawy. Oglnie
rzecz biorc, zajcia te jednym przynosz
wiksz korzy, a drugim mniejsz. Nie-
ktrzy czuj si w grupie swobodnie, a dzie-
lenie si odczuciami jest dla nich czym na-
turalnym i pomocnym. Inni czuj si nie-
swojo, a opowiadanie o swoich odczuciach
jest ich zdaniem trudne i do niczego nie pro-
wadzi. Niektre osoby ucz si z przyjem-
noci technik relaksacyjnych i prawido-
wego oddychania, podczas gdy inne uwa-
aj je za niepotrzebne i niepodane, a na-
wet za stymulujce stres. Niektre kobiety
znajduj w tych technikach skuteczny spo-
sb opanowania blu porodowego, nato-
miast inne nie korzystaj z nich wcale. J ed-
nake prawie kade maestwo odnosi ko-
rzyci z uczestnictwa w dobrej szkole
rodzenia - a na pewno niczego nie traci.
A oto niektre z tych korzyci:
Moliwo spdzania wsplnie czasu z in-
nymi maestwami, ktre rwnie spo-
dziewaj si przyjcia dziecka na wiat,
co pozwala na dzielenie si dowiad-
czeniami, porwnywanie postpw czy
opowiadanie o obawach. Te spotkania s
rwnie szans na nawizanie przyjani
na przyszo z osobami, ktre te maj
dzieci. Wiele grup urzdza sobie nawet
spotkania ju po urodzeniu dzieci.
Zwikszenie udziau ojca w tym szczegl-
nym momencie ycia kobiety, jakim jest
cia, a zwaszcza wtedy, gdy nie jest mo-
liwy jego udzia w wizytach przedporo-
dowych. Zajcia w szkoach rodzenia za-
znajamiaj go z samym procesem poro-
du, a take umoliwiaj kontakt z innymi
przyszymi ojcami. Niektre szkoy pro-
wadz nawet specjalne zajcia tylko dla
ojcw, dajc im szans wyraania swoich
odczu i obaw, ktrymi nie chc obcia
swoich partnerek.
Szansa uzyskania odpowiedzi na pytania,
ktre pojawi si w okresach pomidzy
wizytami w poradni, a take na te, o kt-
rych nie chciaaby rozmawia z lekarzem.
Moliwo otrzymania praktycznych in-
strukcji dotyczcych wicze oddechowych
i relaksacyjnych, a niekiedy take alterna-
tywnych metod agodzenia blu, lub na-
wizania dobrego kontaktu z ekspertem
w tej dziedzinie. Moe to by pomocne
w opanowaniu strachu przed blem, a w sy-
tuacji idealnej - sprzyja radzeniu sobie ze
strachem podczas porodu, co sprawia, e
rodzca nie musi przyjmowa lekw.
Okazja do uwierzenia w siebie i swoje umie-
jtnoci (ktre pozwol ci lepiej przej
przez trudy porodu) poprzez pogbianie
wiedzy (ktra pomoe ci zwalcza strach
przed nieznanym). Ta sia sprawi, e b-
dziesz miaa wiksze poczucie kontroli
nad tym, co si dzieje.
Moliwo doskonalszego, mniej streso-
wego porodu, dziki lepszemu zrozu-
mieniu samego procesu rodzenia i umie-
jtnoci radzenia sobie w tej sytuacji.
Maestwa, ktre uczestniczyy w kszta-
ceniu przedporodowym, oceniaj swoje
doznania jako bardziej satysfakcjonuj-
ce ni te pary, ktre w nim nie uczestni-
czyy.
Moliwo nieznacznego skrcenia cza-
su trwania porodu. Badania wykazuj, e
przecitny pord kobiet, ktre uczestni-
czyy w zajciach prowadzonych przez
szkoy rodzenia, jest troch krtszy ni
tych, ktre w nich nie uczestniczyy. Pra-
wdopodobnie dlatego, i szkolenie i le-
psze przygotowanie pozwala im na pra-
c zgodnie ze skurczami - a nie przeciw-
ko. Nie gwarantuje to jednak krtkiego
porodu, a stwarza jedynie szans na skr-
cenie go.
W Y B R S Z K O Y R O D Z E N I A
W
niektrych orodkach, gdzie jest ma-
o szk, wybr jest wzgldnie pro-
sty. W innych rnorodno ofert moe
utrudni ci wybr. Kursy s rne. Niekt-
re prowadzone s przez szpitale, inne przez
prywatnych instruktorw, a jeszcze inne
przez lekarzy w poradniach. S kursy dla
kobiet we wczesnym okresie ciy, tzn.
w pierwszym czy drugim trymestrze, na
ktrych omawia si problemy dotyczce
odywiania, wicze, rozwoju podu, hi-
gieny seksu. S te zajcia trwajce od
6 do 10 tygodni, rozpoczynajce si za-
zwyczaj w 7 czy 8 miesicu, ktre koncen-
truj si gwnie na porodzie i opiece nad
noworodkiem i matk w poogu.
J eli moliwoci wyboru s niewielkie,
udzia w jakiejkolwiek szkole rodzenia jest
przypuszczalnie lepszy ni nic - jeeli po-
trafisz zachowa dystans i nie przyjmujesz
wszystkiego zbyt dosownie. J eeli tam,
gdzie mieszkasz, istnieje moliwo wybo-
ru szkoy, sprbuj zdecydowa, opierajc
si na nastpujcych przesankach:
K to sponsoruje kurs? Kurs prowadzony
przez twojego lekarza lub rekomendowany
przez niego zwykle sprawdzi si najlepiej.
Dobry bdzie te kurs przy szpitalu, w kt-
rym bdziesz rodzi. J eli pogldy twojego
nauczyciela ze szkoy rodzenia dotyczce
porodu rni si od pogldw reprezento-
wanych przez osob, ktra bdzie przy two-
im porodzie, to na pewno nie unikniesz kon-
fliktw. J eli takie rozbienoci si poja-
wiaj, to jak najszybciej zgo si z nimi do
swojego lekarza.
J ak licz na jest grupa? Mae jest pikne.
Za idea uwaa si grup skadajc si
z 5-6 par maeskich. Grupa liczca wi-
cej ni 10 czy 12 par bdzie ju za dua.
J est to wane nie tylko dlatego, e w ma-
ych grupach nauczyciel moe powici
wicej czasu i uwagi poszczeglnym parom
(co jest niezwykle wane przy wykonywa-
niu wicze oddechowych i relaksacyjnych),
lecz take dlatego, e poczucie wsplnoty
jest w takich grupach silniejsze.
J aka jest linia prz ewodnia? Popro, by ci
j przedstawiono, a jeli to moliwe, spd
troch czasu na zajciach. Na dobrym kur-
sie powinno si rozmawia o cesarskim ci-
ciu (zaznaczajc, e moe to dotyczy 15
do 25% uczestnikw) oraz o porodzie z uy-
ciem rodkw medycznych (cz kobiet
moe ich potrzebowa lub po prostu chce
z nich skorzysta), a take o psychicznych,
emocjonalnych i technicznych aspektach
wydawania dziecka na wiat.
S ZS TY MIES IC 253
I nformacja dotyczca szk rodzenia
Popro swojego lekarza o informacj o szko- mestrw ciy, zapytaj o nie podczas jednej
ach rodzenia w twoim rejonie lub zadzwo do z pierwszych wizyt, jeli nie, to zainteresuj si
szpitala, w ktrym zamierzasz urodzi. J eli in- nimi w III trymestrze,
teresuj ci zajcia dotyczce pierwszych try-
J aki jest styl prow adz enia z aj ? Czy na-
uczyciel jest osob o otwartym umyle,
z elastycznym podejciem, czy te myli
jednotorowo i jest dogmatykiem? Czy ocze-
kiwania, jakim maj sprosta uczniowie, s
realne czy nie? (Uwaaj, czy na przykad
nie zapewnia si ciebie, e pord bdzie
krtki, bezinterwencyjny.) Nie sposb prze-
widzie, jakie pogldy reprezentuje nauczy-
ciel, zanim wemiesz udzia w prowadzo-
nych przez niego zajciach - pewne roze-
znanie moe ci da uczestnictwo w nich
bd rozmowa z nauczycielem przed pod-
jciem decyzji o zapisaniu si.
J aka jest licz ba porodw bez z niecz ulenia
w rd absolwentek" sz k rodz enia? Ta
informacja moe by bardzo pomocna, ale
czasami moe te wprowadza w bd. Czy
dua liczba porodw bez znieczulenia wska-
zuje na dobre przygotowanie absolwentek
tych szk do radzenia sobie z blem, czy
rzeczywicie rzadziej potrzeboway one za-
stosowania rodkw znieczulajcych? Czy
te dlatego, e prob o rodek znieczulajcy
uwaay za osobist porak, wic ze stoic-
kim spokojem wytrzymyway najgorsze
ble? By moe najlepszym sposobem zna-
lezienia odpowiedzi byaby rozmowa z nie-
ktrymi absolwentkami.
W jaki sposb s prowadz one z aj cia
w sz kole? Czy pokazuje si filmy z praw-
dziwych porodw? Czy usyszysz opinie oj-
cw i matek, ktre ostatnio rodziy? Czy
bd dyskusje, czy tylko wykady? Czy
przyszli rodzice bd mieli moliwo za-
dawania pyta? Czy zapewnia si odpo-
wiedni ilo czasu na praktyczne wicze-
nie rnych technik?
N A J P O P U L A R N I E J S Z E F I L O Z O F I E
W S Z K O A C H R O D Z E N I A
Z
ajcia w szkoach rodzenia znajduj-
cych si w twojej okolicy mog by
prowadzone przez pielgniarki, poone lub
dyplomowanych specjalistw. Reprezento-
wane przez nich filozofie porodu rni si,
nawet jeli zostali wyszkoleni w ramach
tego samego programu. Oto najpopularniej-
sze szkoy:
L amaz e. Szkoa Lamaze'a, zapewne najpo-
pularniejsza w Stanach Zjednoczonych, zo-
staa zaoona przez doktora Ferdynanda
Lamaze'a w latach pidziesitych zesze-
go stulecia. J ej gwn ide jest zastosowa-
nie przez rodzc matk technik relaksacyj-
nych i oddechowych w poczeniu ze sta-
ym wsparciem ze strony wspmaonka
(lub innego partnera) oraz wyszkolonej pie-
lgniarki, dziki czemu matka moe prze-
y pord w sposb jak najbardziej natural-
ny. Wedug filozofii Lamaze'a, pord jest
czym normalnym, naturalnym i zdrowym,
a zdolno kobiety do rodzenia w sposb
naturalny moe by albo poprawiona, albo
zmniejszona przez wsparcie, jakie otrzymu-
je od osoby zapewniajcej opiek zdrowot-
n oraz przez otoczenie (klinika poonicza,
dom lub szpital). Celem szkolenia Lamaze'a
jest aktywna koncentracja, ktra ma swe
podstawy w rozlunieniu i rytmicznym od-
dychaniu. Kobiety, w celu poprawienia zdol-
noci koncentracji, zachca si do skupie-
nia uwagi na jakim punkcie. Na kursach
mwi si take o wygodnych pozycjach do
rodzenia; o technikach oddychania czy ma-
sau; umiejtnociach porozumiewania si;
a take o innych sposobach umoliwiaj-
cych jak najprzyjemniejszy pord. Udziela-
ne s informacje dotyczce pierwszych dni
poogu i karmienia piersi. Cho filozofia
Lamaze'a opiera si na zaoeniu, e kobie-
ta ma prawo rodzi bez rutynowej interwen-
cji medycznej, na zajciach omawiane s
najczciej stosowane rodzaje takiej inter-
wencji (w tym znieczulenie), aby przygo-
towa pary na kady moliwy scenariusz
porodu. Tradycyjny kurs Lamaze'a skada
si z szeciu dwu- lub dwuipgodzinnych
lekcji.
Bradley. Ta szkoa zapocztkowaa aktyw-
ny udzia ojca w porodzie. Przykada ona
szczegln wag do odpowiedniej diety
jako podstawy zdrowej ciy i wykonywa-
nia wicze, ktre maj agodzi dyskom-
fort wystpujcy w ciy, przygotowywa
minie do porodu, a piersi do karmienia.
Kobiety ucz si naladowa pozycj i od-
dychanie (powolne i gbokie) w czasie snu,
by mogy potem wykorzysta je w czasie
porodu, i stosowa techniki relaksacyjne,
ktre mog zagodzi dolegliwoci pierw-
szego okresu porodu. Nie zaleca ona modelu
oddychania stosowanego w szkole Lamaze'a,
a propaguje tzw. brzuszne, gbokie oddy-
chanie. Bardziej zaleca rodzcym kobie-
tom, aby skoncentroway si na swoim cie-
le i wsppracoway z nim, zamiast odry-
wa uwag od wasnego ciaa i skupia j
na jakim punkcie otoczenia (co jest zaleca-
ne w metodzie Lamaze'a), by zapomnie
o dyskomforcie. Zgodnie z technik Brad-
leya, kobieta podczas porodu potrzebuje
ciemnego pomieszczenia, ciszy, wygodne-
go oparcia oraz powinna mie zamknite
oczy. Technika ta przyjmuje, e pord jest
bolesny, tote kadzie nacisk na pogodzenie
si z blem. rodki medyczne s stosowane
wycznie w przypadku komplikacji i ci-
cia cesarskiego (ktre si omawia, by rodzi-
ce byli przygotowani na kad ewentual-
no), i okoo 94 procent absolwentek" ro-
dzcych pochwowo obchodzi si bez nich.
Typowy kurs Bradleya trwa 12 tygodni, od
6 miesica poczynajc, a zwykle prowadz
go pary maeskie. Istniej te kursy dla
pocztkujcych", podczas ktrych koncen-
truje si gwnie na sprawach prenatalnych,
a take zajcia w okresie poogu, lecz adne
z nich nie s obowizkowe.
K ursy M i dz ynarodowego S towarz ysz e-
nia K sz tacenia P rz edporodowego, Zaj-
cia te zwykle obejmuj szersze spektrum
problemw, przedstawiajc wikszo opcji
dla rodzicw dostpnych obecnie w orod-
kach opieki nad matk i dzieckiem. Uznaj
wolno indywidualnego wyboru, dlatego
te na zajciach przedstawia si wiele r-
nych moliwoci, a nie tylko jedno podej-
cie do porodu. Prowadzcy zajcia maj
certyfikat wydany przez to stowarzyszenie.
K ursy S towarz ysz enia P oonych i S z k
R odz enia. Stowarzyszenie to, ktre zaoy-
a akuszerka, podkrela prawo kobiety do
naturalnego, bezznieczuleniowego porodu
wtedy, gdy jest to moliwe, i nie uznaje ru-
tynowych interwencji medycznych. Za-
miast uczy oczekujcych rodzicw metod
unikania blu, pomaga si im znale spo-
soby na radzenie sobie z nim.
T echnika A leksandra. Technika ta take
uznaje pord za proces normalny, naturalny
i funkcjonalny. Technika Aleksandra poka-
zuje kobietom, jak radzi sobie z blami po-
rodowymi, uczy je wiadomej kontroli nad
pozycj i ruchami, a za pomoc wicze
zmusza ciao do zmiany nawyku napinania
si w nawyk rozluniania.
P ord w stanie hipnoz y. Podczas indywi-
dualnych lub grupowych zaj naucza si,
jak wykorzysta hipnoz do zmniejszenia
nieprzyjemnych dozna i blu (a u najbar-
dziej podatnych kobiet do cakowitego ich
wyeliminowania), do osignicia stanu g-
bokiego zrelaksowania, a take poprawie-
nia nastroju i podejcia do tego, co si dzie-
S ZS TY MIES IC 255
je w czasie porodu. Zajcia te staj si co-
raz bardziej dostpne. Popro lekarza lub
organizacje zajmujce si hipnoz klinicz-
n, by podali ci nazwy dyplomowanych te-
rapeutw hipnotyzerw w twej okolicy.
(Wicej na temat rodzenia w hipnozie znaj-
dziesz na stronie 278.)
I nne sz koy. Wachlarz jest szeroki. Organi-
zacje zajmujce si ksztaceniem nauczy-
cieli dla szk rodzenia wydaj dyplomy
pielgniarkom, uznajc je za przygotowane
do prowadzenia zaj obejmujcych wiele
nurtw, w tym szkoy Lamaze'a i Bradleya.
Pielgniarki te mog uczestniczy w poro-
dach. Nauczycieli ksztac rwnie chrze-
cijaskie szkoy rodzenia. S wreszcie i za-
jcia prowadzone pod ktem rodzenia w kon-
kretnym szpitalu, jak i sponsorowane przez
organizacje medyczne, organizacje profi-
laktyki zdrowotnej i inne, zajmujce si zdro-
wiem. W niektrych rejonach organizowa-
ne s zajcia prenatalne zaczynajce si
zwykle w pierwszym trymestrze; omawia-
ne s na nich rne aspekty ciy i porodu.
Z aj cia domowe. J eli leysz w ku,
mieszkasz w odlegym terenie lub z jakie-
go innego powodu nie moesz uczszcza
na zajcia grupowe, moesz skorzysta z jesz-
cze innych moliwoci. J edn z nich jest
peny program Lamaze'a na kasetach wi-
deo, a mona go otrzyma w Lamaze Inter-
national. Inn opcj stanowi program szko-
lenia At-Home" (Domowy"), dostpny
w Childbirth Institute. Program ten, prcz
nagra wideo, oferuje take ilustrowany
podrcznik, karty instruktaowe dla twego
partnera i kaset magnetofonow lub pyt
CD, dziki ktrej mona wiczy techniki
relaksacyjne i wizualizacyjne, jakich na-
uczylicie si w trakcie zaj, podczas jaz-
dy samochodem, w biurze czy gdziekol-
wiek indziej poza domem (bdzie ona uy-
teczna take w trakcie porodu). J eszcze inn
opcj stanowi serie kaset audio bd wi-
deo wydane przez New Way Childbirth.
Poruszaj one tak sprawy zwizane z rodze-
niem, jak i tworzeniem si wizi uczuciowej.
Z aj cia weekendowe w kurortach. Na
zajciach tych mona nauczy si tego sa-
mego co na zwykych zajciach, z tym e
s one zaplanowane na weekend, a nie na
kilka tygodni. Stanowi przyjemn opcj
dla tych, ktrzy mog - i chc - wyjecha.
Prcz tego, e tworzy si koleeska atmo-
sfera midzy rodzicami oczekujcymi na
narodziny dziecka (duy plus, jeli nie
masz innych ciarnych przyjaci), pod-
czas takich weekendw mona przey ro-
mantyczne chwile - co jest miym plusem
dla dwojga, majcych wkrtce sta si troj-
giem.
11
S idmy miesic
O
to trymestr trzeci - i nareszcie
ostatni! Wkraczajc w ten koco-
wy etap ciy, moesz nadal cie-
szy si wietnym samopoczuciem lub, jak
wiele innych kobiet, skary na ble oraz
wiele innych dolegliwoci ciowych. Im
wikszy ciar dwigasz, tym bardziej ob-
cione s twoje plecy, nogi, a przede
wszystkim psychika. Pocztek tego tryme-
stru oznacza, e do porodu zostao ju tyl-
ko kilka miesicy, a zatem powinna za-
cz to wydarzenie planowa, przygoto-
wywa si do niego oraz uczy si o nim -
najwyszy czas zapisa si na zajcia szko-
y rodzenia - jeeli jeszcze tego nie zro-
bia!
N
a ten miesic, poza rutynowymi ba-
daniami, zaplanowano kilka nowo-
ci. Moesz si spodziewa, e twj
lekarz zaproponuje ci w tym miesicu bada-
nie kontrolne, ktre bdzie obejmowao wy-
mienione niej punkty (chocia mog wy-
stpi pewne rnice w zalenoci od twojej
szczeglnej sytuacji lub schematu postpo-
wania twojego lekarza)
1
:
waenie i mierzenie cinienia ttniczego
krwi;
1
Badania i testy opisane s w oddzielnym
rozdziale Dodatek.
badanie poziomu cukru i biaka w moczu;
okrelenie wielkoci i pooenia podu
(poprzez badanie zewntrzne);
badanie koczyn pod ktem obrzkw i ko-
czyn dolnych pod ktem ylakw;
omwienie objaww, jakie odczuwasz,
zwaszcza tych nietypowych;
twoje problemy i pytania - przygotuj ich
spis.
przesiewowe badanie poziomu glukozy;
badanie krwi pod ktem niedokrwistoci.
S Z S TY MI E S I C 257
Na pocztku tego miesica ciy macica
znajduje si przecitnie 28 cm powyej grnej
czci koci onowej, by pod koniec urosn
o kolejne 2,5 cm - pd bdzie wyczuwalny 11,5
cm nad ppkiem. Cho moe ci si wydawa
ze w twym onie brakuje juz wolnej przestrzeni
dla rosncego dziecka (jakby wypeniao cay
brzuch), to przed tob jeszcze at 8 do 10 tygo-
dni rozrastania si"!
Dziecko gwatownie przybiera na wadze
i pod jego skr odkada si coraz wicej tkan-
ki tuszczowej; pod koniec tego miesica on lub
ona bdzie way okoo l
t
4 kg i mie okoo
40 cm dugoci. Lanugo (czyli ten tymczasowy
meszek podowy na ciele dziecka) powoli zani-
ka i pozostaje juz tylko na plecach oraz ramio-
nach. Zaczynaj rosn wosy na gowie (u jed-
nych dzieci bardziej, u innych mniej intensyw -
nie), s rzsy i brwi, a paznokcie dorosy do
koca palcw doni i stp. S kra jest rowa
i gadka. Tczwki dzieci o jasnej skrze s b-
kitne, a dzieci o ciemniej skrze - zwykle br-
zowe\ cho ostateczny kolor oczu poznamy do-
piero wiele tygodni bd miesicy po przyjciu
potomka na wiat. W tym i nastpnych dwch
miesicach bardzo szybko rozwija si gowa
i proces ten utrzyma si przez nastpne dwa
lata ycia. Puca, cho wci jeszcze niedoj-
rzae, zaczynaj powoli funkcjonowa; dziec-
ko urodzone na tym etapie ycia podowego ma
spor szans na przezycie.
M
oesz odczuwa wszystkie wy-
mienione niej objawy jednocze-
nie lub tylko niektre z nich.
J edne mog trwa od poprzedniego miesi-
ca, inne mog si pojawi dopiero teraz,
jeszcze innych moesz nie zauwaa, po-
niewa przyzwyczaia si do nich. Moesz
mie rwnie inne, mniej powszechnie wy-
stpujce objawy.

silniejsza i czstsza aktywno podu;
nasilajce si biaawe upawy pochwowe;
ble w dolnej czci podbrzusza lub z bo-
ku ciaa;
zaparcia;
zgaga, niestrawno, gazy, wzdcia;
sporadyczne ble gowy, mdoci, zawro-
ty gowy;
przekrwienie nosa, sporadyczne krwawie-
nie z nosa, uczucie zatkania uszu";
rowa szczoteczka do zbw" spowo-
dowana krwawicymi dzisami;
ble plecw;
niewielkie obrzki w okolicy stawu sko-
kowego i stp, czasami dotyczce rw-
nie twarzy i rk;
ylaki koczyn dolnych;
hemoroidy (ylaki odbytnicy);
wid brzucha;
wystajcy ppek;
spycenie oddechu;
trudnoci z zasypianiem;
sporadyczne skurcze Braxtona-Hicksa, za-
zwyczaj bezbolesne (macica twardnieje
na chwil, po czym wraca do normy);
niezrczno (zwikszajca ryzyko upadku);
powikszenie piersi;
siara wyciekajca lub tylko obecna w po-
wikszonych piersiach (aczkolwiek ta sub-
stancja wytwarzana przed mlekiem moe
si nie pojawi a do okresu po porodzie).
O D C Z U C IA P S Y C H I C Z N E :
zwikszenie obaw dotyczcych macierzy-
stwa, zdrowia dziecka i porodu;
roztargnienie;
marzenia i fantazje na temat dziecka;
pogbienie uczucia znuenia ci, prag-
nienie zakoczenia jej.
N A R A S T A J C E Z M C Z E N I E
S yszaam
y
ze kobiety w ostatnim tryme-
strze ciy maj si podobno czu wspania-
le. Ja czuj si cay czas zmczona.
M
aj si... - jest wyraeniem, ktre po-
winno by wykrelone ze sownika
kobiety ciarnej. Chocia niektre kobiety
czuj si mniej zmczone w trzecim tryme-
strze ni w pierwszym i drugim, wiele nadal
odczuwa zmczenie - niekiedy jeszcze wik-
sze ni do tej pory. Teraz masz faktycznie wi-
cej powodw, aby czu si bardziej zmczona
ni wypoczta. Po pierwsze jeste teraz o wie-
le cisza. Po drugie z powodu obecnych roz-
miarw moesz mie kopoty ze spaniem.
Mog one by rwnie spowodowane prze-
cieniem twojego umysu obawami, plana-
mi i fantazjami dotyczcymi dziecka. A jeli
masz take inne obowizki ni noszenie,
odywianie oraz przygotowywanie si na
przybycie dziecka - takie jak opieka nad in-
nymi dziemi, praca lub i jedno, i drugie -
czynnik zmczenia zwiksza si znacznie.
Fakt, e zmczenie podczas ciy jest czym
normalnym, wcale nie oznacza, i powinna
je ignorowa lub poddawa si mu.
J est to niewtpliwie sygna od twojego cia-
a, e naley odpocz. Przyjmij t wskazw-
k: jeeli to moliwe, traktuj odpoczynek i re-
laks jako co najwaniejszego, rezygnujc
z wszelkich niepotrzebnych zaj. Staraj si
zachowa siy na czas porodu, a zwaszcza
na to, co nastpi po nim. Wyjtkowe zm-
czenie, ktre nie ustpuje po wypoczynku,
powinna zgosi lekarzowi. Czsto na po-
cztku trzeciego trymestru ujawnia si nie-
dokrwisto (patrz s. 184) mogca wywo-
a takie zmczenie i dlatego wielu lekarzy
rutynowo zaleca ponowne wykonywanie
badania krwi w 7 miesicu ciy.
S ZS TY MIES IC 259
O BR Z K I S T A W U
S K O K O W E G O I S T P
Moje kostki s opuchnite, zwaszcza kie-
dy jest ciepo oraz pod koniec dnia. Czy jest
to zy objaw?
O
puchnite kostki i cisnce buty s zna-
ne prawie kadej ciarnej kobiecie.
Cho nie jest to szczeglnie atrakcyjne czy
przyjemne, naley do zjawisk cakowicie
normalnych. Dawniej obrzki (opuchnicie
wywoane gromadzeniem si pynw w tkan-
kach) uwaano za oznak potencjalnego za-
groenia ciy, obecnie jednak lekarze twier-
dz, e nieznaczne opuchnicie kostek i stp
jest skutkiem zwikszania si iloci pynw
w organizmie, niezbdnych w okresie ci-
y. Rzeczywicie, u 75% kobiet w pewnym
okresie ciy wystpuje taki obrzk
1
. J est to
szczeglnie powszechne pod koniec dnia,
przy ciepej pogodzie lub po duszym sta-
niu albo siedzeniu. Zazwyczaj znikaj one
w cigu nocy - po kilku godzinach spdzo-
nych w pozycji lecej.
Generalnie obrzk jest tylko drobn dole-
gliwoci. Aby j zagodzi, unikaj dugo-
trwaego przebywania w pozycji stojcej,
a gdy siedzisz, staraj si trzyma stopy na
podwyszeniu; w miar moliwoci co pe-
wien czas kad si na chwil, najlepiej na
lewym boku; no wygodne obuwie i kapcie
oraz unikaj skarpet i podkolanwek z gum-
kami. Pomocne bd take regularne prze-
rwy na wiczenia zaaprobowane przez le-
karza, na przykad szybkie, piciominuto-
we spacery po korytarzu w zakadzie pracy.
Ulg - a take dodatkowe (i czsto nie-
podane) ciepo moe te przynie nosze-
nie rajstop wspomagajcych. Dla ciar-
nych kobiet oferuje si kilka ich rodzajw -
pene (z miejscem na brzuszek) lub sigaj-
ce kolan czy ud (w nich przynajmniej nie
1
U 1 na 4 ciarne nie stwierdza si obrz-
kw i jest to te zupenie normalne. Inne mog
tego objawu nawet nie zauway.
bdzie ci tak ciepo). Kupujc, wybieraj roz-
miar na podstawie masy ciaa przed ci.
Rajstopy cigajce zakadaj rano, kiedy nie
ma jeszcze obrzkw. Gdy jest gorco, po-
syp nogi i stopy niewielk iloci mki kar-
toflanej, by unikn nadmiernego pocenia si.
Pom swojemu organizmowi w usuwa-
niu szkodliwych substancji, wypijajc co
najmniej 8 do 10 wierlitrowych szklanek
pynu na dzie. Brzmi to paradoksalnie, lecz
picie jeszcze wikszej iloci wody-do 1 ga-
lona (4,5 1) dziennie - pomaga wielu kobie-
tom unikn nadmiernego gromadzenia
wody w organizmie. Chocia obecnie nie
uwaa si, e konieczne jest ograniczenie
spoycia soli podczas prawidowej ciy
(moe by wskazane u kobiet z nadcinie-
niem ttniczym), to jednak jej nadmiar mo-
e zwikszy zatrzymywanie wody.
J eli puchn ci rce i/lub twarz albo obrzk
utrzymuje si duej ni przez 24 godziny -
powiadom swojego lekarza. Taki obrzk moe
nic nie znaczy, ale jeli towarzyszy mu gwa-
towny przyrost ciaru ciaa, nadcinienie
i pojawienie si biaka w moczu, moe on sy-
gnalizowa tzw. stan przedrzucawkowy (patrz
s. 499 - nadcinienie spowodowane ci).
P R Z E G R Z A N I E
Niemal cay czas czuj, ze jest mi gorco,
i bardzo si poc. Czy to normalne?
P
oniewa podstawowa przemiana mate-
rii (czyli wspczynnik spalania energii
w stanie spoczynku) w czasie ciy wzrasta
o okoo 20%, zaczyna si robi gorco. B-
dzie ci za gorco nie tylko w ciepe dni, ale
i zim, kiedy inni dygocz z zimna. Praw-
dopodobnie te wicej si pocisz, szczegl-
nie noc. Ma to swoje dobre i ze strony -
z jednej strony pomaga si ochodzi i usun
szkodliwe produkty przemiany materii, ale
z drugiej jest zdecydowanie nieprzyjemne.
Rady, jak si ochodzi, znajdziesz na
stronie 203.
N ie zapomnij o liczeniu kopni
Teraz, gdy przekroczya 28 tydzie ci-
y, powinna codziennie sprawdza, czy czu-
jesz ruchy podu. Gdyby w cigu dnia bya
zbyt zajta, by je zauway, koniecznie po-
winna przeprowadzi test polegajcy na licze-
niu kopni rano i wieczorem (patrz s. 293)
i zgosi lekarzowi wszelkie zaobserwowane
zmiany.
C Z K A W K A P O D U
Czasami czuj regularne, lekkie skurcze w brzu-
chu. Czy to jest kopanie, ruchy lub co innego?
M
oe trudno ci w to uwierzy, lecz two-
je dziecko najprawdopodobniej ma
czkawk. To zjawisko nie jest wcale takie
rzadkie u podw w ostatnim trymestrze ci-
y. Niektre maj czkawk kilka razy dzien-
nie kadego dnia. Inne nie maj jej w ogle.
To samo moe si powtarza po urodzeniu.
Lecz zanim chwycisz papierow torb,
powinna wiedzie, e czkawka nie powo-
duje tego samego dyskomfortu u dzieci
(wewntrz lub poza jam macicy) co u do-
rosych - nawet jeli trwa dwadziecia mi-
nut lub duej. A wic zrelaksuj si i baw
si tym zjawiskiem pochodzcym z twego
brzucha.
W Y K W I T Y S K R N E
Nie do, ze mam juz rozstpy, to jeszcze
pojawiaj si na nich jakie swdzce prysz-
cze.
N
ie martw si. Pozostao ci ju mniej ni
trzy miesice do porodu; a wwczas
poegnasz si z wikszoci nieprzyjem-
nych objaww towarzyszcych ciy, mi-
dzy innymi te z wykwitami skrnymi.
Tymczasem moe uspokoi ci informacja,
e cho wykwity skrne nie s zbyt mie, to
jednak nie stanowi one zagroenia dla cie-
bie ani twojego dziecka. Zmiany okrelane
jako swdzce pokrzywkowe grudki, plamy
znikaj po porodzie i na og nie pojawiaj
si w kolejnych ciach. Chocia zmiany te
najczciej pojawiaj si w rozstpach na
brzuchu, to czasami mona je rwnie zna-
le na udach, poladkach i ramionach przy-
szej matki. Poka t wysypk swojemu le-
karzowi, ktry najprawdopodobniej zapisze
ci jaki miejscowy i/lub antyhistaminowy
lek lub zastrzyk, aby zagodzi dolegliwoci.
W czasie ciy mog pojawi si rne-
go rodzaju zmiany skrne i cho zawsze
powinna pokaza je lekarzowi, to rzadko
stanowi one jakie niebezpieczestwo. Nie-
ktre z nich trzeba leczy, inne znikn sa-
me po porodzie.
W Y P A D K I
Kiedy byam dzisiaj na spacerze, potkn-
am si o krawnik i upadam na brzuch.
Czy dziecku moga si sta jaka krzywda?
K
obiety w ostatnim trymestrze ciy nie
mona by chyba nazwa najzrczniej-
szym stworzeniem na wiecie. Do jej nie-
zrcznoci i czstych upadkw - zwaszcza
na brzuch - przyczynia si sabe poczucie
rwnowagi (poniewa rodek cikoci
przesun si do przodu) i rozlunienie
wizade stawowych. Zwiksza si te ten-
dencja do atwego mczenia si, a take co-
raz trudniej jest spoglda na stopy poprzez
rosncy brzuch.
Cho upadek na chodniku moe pozo-
stawi lady w postaci zadrapa i siniakw
(zwaszcza lady na twoim ego"), to nie-
zmiernie rzadko niezrczno matki moe
spowodowa uszkodzenie podu. Dziecko jest
chronione przez najwymylniejszy ukad
S ZS TY MIES IC 261
amortyzujcy, zoony z pynu owodniowe-
go, bon, minia macicy i jamy brzusznej.
Musiaaby ulec bardzo powanemu wypad-
kowi, ktry naruszyby t ochron, dopro-
wadzajc do uszkodzenia podu.
Mimo i najprawdopodobniej nie wyrz-
dzia dziecku adnej szkody, powinna po-
wiadomi swojego lekarza o wypadku. Mo-
e on wyznaczy ci dodatkow wizyt, aby
skontrolowa czynno serca podu (gw-
nie po to, aby wszystkich uspokoi).
W niezwykle rzadkich przypadkach, kie-
dy wypadek faktycznie ma wpyw na ci,
moe doj do oddzielenia oyska. J eeli
zauwaysz krwawienie z pochwy, sczenie
pynu owodniowego, tkliwo brzucha lub
skurcze macicy bd gdy przestaa czu ru-
chy - natychmiast skontaktuj si z lekarzem.
J eli nie uda ci si z nim skontaktowa -
jed do stacji pogotowia ratunkowego.
B L W O BR BI E
K O C Z Y N Y D O L N E J
I O K O L I C Y L D W I O W E J
Czuj bl po prawej stronie plecw, pro-
mieniujcy do biodra i nogi. Co si dzieje?
J
est to kolejne ryzyko zawodowe" przy-
szych matek. Ucisk powikszajcej si
macicy (ktry powoduje rwnie wiele in-
nych dolegliwoci) na nerw kulszowy moe
wywoa bl promieniujcy z okolicy l-
dwiowej do poladkw i koczyny dolnej.
Miejscowe zastosowanie termoforu, a tak-
e odpoczynek mog temu zaradzi, podob-
nie jak wiczenie polegajce na unoszeniu
miednicy w pozycji stojcej (patrz s. 190).
Ucisk na nerw zmniejszy moe rwnie
pywanie. Bl kulszowy moe znikn wraz
ze zmian pooenia dziecka bd moe
trwa a do porodu. W powanych przypad-
kach zaleca si pozostawanie w ku przez
kilka dni lub specjalne wiczenia. Pomocne
mog rwnie okaza si metody medycy-
ny komplementarnej i alternatywnej, takie
jak chiropraktyka, akupunktura czy masae
terapeutyczne (patrz s. 244).
O R G A Z M A D Z I E C K O
W chwil po tym, gdy odczuj orgazm,
dziecko zazwyczaj przestaje na pl godziny
kopa. Czy seks w tym okresie ciy nie
zagraza mojemu dziecku?
D
ziecko to czowiek, nawet jeli jest jesz-
cze w onie swojej matki, i jego reak-
cje na seks rodzicw mog by bardzo r-
ne. Na niektre dzieci, by moe na twoje
te, rytmiczne ruchy podczas stosunku i skur-
cze macicy nastpujce po orgazmie wpy-
waj bardzo uspokajajco. Inne, stymulowa-
ne przez t aktywno, mog si sta jesz-
cze ywsze. Obydwie reakcje s normalne.
adna z nich nie wskazuje na to, e pd
jest wiadom tego, co si dzieje, lub e dzie-
je mu si jakakolwiek krzywda.
W rzeczywistoci bowiem, jeeli lekarz nie
zaleci inaczej, moesz nadal czerpa przy-
jemno z uprawiania seksu - oraz przey-
wania orgazmu - a do chwili rozwizania.
Spjrzmy prawdzie w oczy: by moe od
chwili pojawienia si niemowlcia w domu
upynie wiele czasu, gdy znw spokojnie
bdziecie mogli si kocha.
P R Z E S I E W O W E BA D A N I A
P O Z I O M U G L U K O Z Y
Lekarz powiedzia, ze powinnam zrobi
przesiewowe badanie poziomu glukozy, by
sprawdzi, czy nie mam cukrzycy ciowej.
Dlaczego akurat to badanie jest mi po-
trzebne i na czym ono polega?
N
ie jeste odosobniona - niemal wszy-
scy lekarze zlecaj badanie pod ktem
cukrzycy ciowej u prawie wszystkich swych
pacjentek okoo 28 tygodnia ciy
1
. Najpraw-
dopodobniej zlecone ci badanie naley do gru-
py bada rutynowych. J est ono rwnie bar-
dzo proste, zwaszcza jeli lubisz sodycze.
Zostaniesz poproszona o wypicie bardzo sod-
kiego napoju zawierajcego glukoz, zwykle
smakujcego jak orzewiajcy napj poma-
raczowy, na godzin przed pobraniem krwi.
Nie musisz si spieszy z piciem. Zwykle
przeyka si ten napj bez problemw czy
efektw ubocznych, jedynie niewiele kobiet -
zwaszcza te, ktre nie przepadaj za sod-
kimi napojami - miewaj nudnoci. Na-
ukowcy (zapewne ci peni wspczucia,
ktrzy sami kiedy pili glukoz i przysigli
sobie znale smaczniejsze rozwizanie)
prowadz wanie badania nad tym, czy ko-
biety mogyby otrzymywa glukozowy od-
powiednik w postaci elowych tabletek. J ak
na razie pacjentki przyjmujce je w ramach
bada zgosiy mniej efektw ubocznych
(cho pewnie czciej bolay je zby).
Wynik badania krwi wykazujcy podwy-
szone wartoci sugeruje, e kobieta nie pro-
dukuje wystarczajcej iloci insuliny do prze-
tworzenia dodatkowej iloci glukozy w orga-
nizmie - wwczas zleca si kolejne badanie,
tym razem na tolerancj glukozy. J est ono
przeprowadzane w celu zdiagnozowania cu-
krzycy ciowej, na czczo, trwa trzy godziny,
a polega na wypiciu mocno skoncentrowanej
glukozy. Objawy mogce wskazywa na t
chorob to m.in. zwikszone aknienie i pra-
gnienie, czste oddawanie moczu (nawet
w drugim trymestrze), nawracajce infekcje
pochwy i podwyszone cinienie krwi.
Cukrzyca ciowa pojawia si u 1-2%
kobiet w ciy, dlatego te wtpliwy jest jej
status jednej z najczstszych komplikacji
ciowych. Na szczcie atwo z ni wal-
czy. Gdy poziom cukru we krwi jest do-
kadnie kontrolowany poprzez diet, wi-
1
Kobiety znajdujce si w grupie zwikszo-
nego ryzyka wystpienia cukrzycy ciowej, na
przykad starsze bd otye, albo z histori cu-
krzycy w rodzinie, przechodz to badanie wcze-
niej i czciej.
czenia i - jeli to konieczne - leki, ww-
czas przebieg ciy u kobiety z cukrzyc
ciow jest zupenie normalny i urodzi ona
zdrowe dzieci. W wikszoci (97 do 98%)
przypadkw poziom cukru we krwi wyrw-
nuje si po porodzie. J ednak niektre kobie-
ty (zwykle otye) s obarczone zwikszo-
nym ryzykiem wystpienia cukrzycy w p-
niejszym okresie ycia. J eli masz cukrzyc
ciow, regularnie chod na wizyty kon-
trolne, dbaj o odpowiedni mas ciaa, sto-
suj waciw diet, wicz systematycznie,
wreszcie zaznajom si z objawami tej cho-
roby, by moga je jak najwczeniej zgosi
lekarzowi. Na stronie 471 znajdziesz wi-
cej informacji na temat tej choroby i radze-
nia sobie z ni.
Z E S P L N I E S P O K O J N Y C H N G
Wieczorem, mimo zmczenia, nie mog si
wygodnie pooy, poniewa wci co
dzieje si z moimi nogami. Wyprbowaam
wszystkich sposobw na kurcze ng, ale
nic nie pomaga. Co jeszcze mog zrobi?
P
rzy tylu rnych problemach, ktre za-
kcaj ciarnej kobiecie nocny odpo-
czynek, fakt, e przeszkadzaj jej take nogi,
miao wydawa si moe czym nie fair. Ale
tak wanie dzieje si w przypadku do 15%
kobiet przy nadziei, dowiadczajcych tego,
co ma nawet swoj nazw: zesp niespokoj-
nych ng. W nazwie tej zawarte jest owo
uczucie niepokoju, czyhajce wewntrz stp
i/lub ng, nie pozwalajce ciau w peni ode-
tchn. Najczciej wystpuje ono w nocy,
lecz czasem uderza pnym popoudniem -
lub po prostu za kadym razem, gdy tylko
pooysz si lub usidziesz.
Specjalici nie s pewni przyczyn ze-
spou niespokojnych ng, ktry wystpuje
u niektrych ciarnych kobiet, a jeszcze
mniej maj pewnoci co do sposobw le-
czenia tej przypadoci. adna ze sztuczek
na kurcze ng - w tym pocieranie czy roz-
S Z S TY MIES IC 263
W icej powodw do jedzenia warzyw
Czy chcesz wychowa dziecko, ktre bdzie
jado warzywa? Musisz sama je je wanie te-
raz. Badania wykazuj, e w trzecim trymestrze
pd rozpoznaje smaki pokarmw, jakie trafiaj
z organizmu matki do wd podowych. A ostat-
nio prowadzone badania sugeruj, e poywie-
nie przyjmowane przez ciarn matk (oraz
w trakcie karmienia piersi, poniewa smak tra-
fia do mleka matki t sam drog) ma wpyw na
przysze preferencje smakowe dziecka. Na przy-
kad jedno dowiadczenie wykazao, e dzieci
matek, ktre w czasie ciy lub karmienia pier-
si piy sok marchewkowy, chtniej jaday pat-
ki niadaniowe z dodatkiem soku marchewko-
wego ni dzieci matek trzymajcych si z dala
od tego soku. Interesujce badania - i warte
przemylenia, gdy nastpnym razem na twym
stole znajd si brokuy.
ciganie - nie przynosi ulgi. Nie ma rw-
nie mowy o jakichkolwiek lekach, ponie-
wa tych, ktrymi obecnie leczy si zesp
niespokojnych ng, nie mona bezpiecznie
stosowa podczas ciy.
Prawdopodobnie do istnienia tego pro-
blemu przyczyniaj si: dieta, stres i inne
czynniki rodowiskowe, zatem warto le-
dzi, co jesz, co robisz, jak si czujesz ka-
dego dnia, aby moga zaobserwowa, kt-
re nawyki ycia codziennego - jeli w og-
le ktrekolwiek - wywouj niepokojce
objawy. Na przykad cz kobiet zauwaa,
e objawy pogarszaj si po spoyciu w-
glowodanw o zbyt pnej porze. Prawdo-
podobnie wywoana brakiem elaza niedo-
krwisto staje si przyczyn tego zespou,
zatem warto poprosi lekarza o badanie
majce wykluczy t ewentualno - i przy
okazji zapyta, jakie proponuje leczenie.
Nie zaszkodzi te wyprbowa wskazwek
dotyczcych spania, znajdujcych si na
stronie 179. Niestety dla wielu kobiet uczu-
cie ulgi oraz sen s teraz iluzorycznym
komfortem. J eli jeste jedn z nich, musisz
si pogodzi z zespoem niespokojnych ng
do chwili rozwizania.
M A R Z E N I A I F A N T A Z J E
Miewam ostatnio tak wiele wyrazistych,
fantastycznych snw - w nocy i w dzie -
o dziecku, ze zaczynam podejrzewa\ iz co
jest ze mn nie tak.
C
ho wiele z tych snw w nocy i na ja-
wie, jakie teraz miewasz, moe nape-
ni ci obawami, e tracisz zdrowy rozs-
dek, w rzeczywistoci pomagaj ci go za-
chowa. Sny i fantazje, przeraajce lub te
wywoujce uczucie ciepa w sercu, s czym
zdrowym i naturalnym. Mog ci pomc
przebrn bez stresu przez obawy czy lki
zwizane z macierzystwem. Take ocze-
kujcy narodzin dziecka tatusiowie miewa-
j dziwne sny czy fantazje, ktre pojawiaj
si wanie wtedy, gdy tylko prbuj pora-
dzi sobie ze wiadomymi czy podwiado-
mymi obawami zwizanymi ze zbliajcym
si ojcostwem.
Poniej przedstawione sny i fantazje ci-
owe opowiadane s najczciej, a kade
z nich odzwierciedla co najmniej jedn g-
boko zakorzenion trosk, ktra nie moe
znale ujcia w inny sposb. Prawdopo-
dobnie cz z nich jest ci znana:
Gubienie rzeczy - od kluczykw po wa-
sne dziecko; zapominanie o nakarmieniu
go, zaniechanie wizyty lekarskiej; wyj-
cie do sklepu i pozostawienie dziecka
samego w domu; nieprzygotowanie na
narodziny dziecka. Sny te s pochodn
strachu przed zostaniem nieodpowie-
dzialn matk.
Bycie atakowan bd krzywdzon -
przez intruzw, wamywaczy, zwierzta;
spadanie ze schodw, bo kto ci po-
pchn bd si polizgna. Sny takie
mog wskazywa na twoj wraliwo.
Na pomoc! - sny o przebywaniu w zamk-
nitym pomieszczeniu bez moliwoci
ucieczki: w tunelu, samochodzie, maym
pokoju; tonicie w basenie, jeziorze, roz-
tapiajcym si niegu czy myjni samo-
chodowej - s odzwierciedleniem obaw
przed uwizaniem oraz pozbawieniem
wolnoci przez nowego czonka rodziny.
Nieprzestrzeganie diety podczas ciy,
nadmierny przyrost masy ciaa lub znacz-
ny jej wzrost w cigu jednej nocy, ob-
jadanie si; spoywanie niewaciwych
pokarmw bd niespoywanie pokarmw
niezbdnych - jest to temat powszechny
dla tych kobiet, ktre prbuj dostosowa
si do ogranicze dietetycznych.
Utrata atrakcyjnoci - kobieta staje si
nieatrakcyjna lub odraajca dla ma,
m znajduje sobie inn kobiet - wszyst-
ko to wyraa obaw wspln dla wielu
kobiet, ktre boj si, e cia zniszczy
na zawsze ich wygld i odstraszy ma.
Zblienia (pciowe) - zarwno pozytyw-
ne, jak i negatywne, dajce poczucie
przyjemnoci lub winy - mog odzwier-
ciedla zaenowanie lub ambiwalentno
seksualn tak czsto odczuwan w ciy.
mier i zmartwychwstanie - pojawienie
si zmarych rodzicw lub innych krew-
nych - umys by moe w ten podwia-
domy sposb czy stare i nowe pokolenia.
ycie rodzinne z nowym dzieckiem, przy-
gotowywanie si na przyjcie na wiat
dziecka, zabawa z nim w czasie snu to
wiczenie rodzicielstwa, czcego mat-
k z dzieckiem jeszcze przed porodem.
Wyobraanie sobie dziecka moe wska-
zywa na rne obawy. Myli dotyczce
deformacji dziecka, choroby, strachu, e
jest za due lub za mae - wyraaj oba-
w dotyczc stanu zdrowia dziecka. Fan-
tazje na temat posiadania przez dziecko
niezwykych umiejtnoci (jak umiejt-
no mwienia lub chodzenia w momen-
cie urodzenia) mog wskazywa na obaw
co do inteligencji. Przeczucie, e dziecko
bdzie chopcem lub dziewczynk, moe
oznacza, e zbyt mocno pragniesz jego
lub jej. Dotyczy to moe rwnie koloru
wosw i oczu dziecka lub podobiestwa
do jednego z rodzicw. Koszmary nocne,
dotyczce urodzenia zupenie dorosego
dziecka, mog oznacza obaw przed do-
tykaniem i opiekowaniem si malutkim
dzieckiem.
Sny o blu podczas porodu lub jego bra-
ku albo o tym, e nie bdziesz moga wy-
da dziecka na wiat, oznaczaj strach
przed porodem.
Chocia marzenia i fantazje w ciy mo-
g powodowa wicej obaw ni normalnie,
to czasami staj si uyteczne. J eli posu-
chasz tego, co mwi twoje fantazje o two-
ich odczuciach na temat macierzystwa,
uatwi ci to przejcie do prawdziwego
macierzystwa.
C Z E K A J C A C I
O D P O W I E D Z I A L N O
Zaczynam martwi si o to, czy dam sobie
rad z prac, domem, maestwem, a tak-
ie z dzieckiem.
W
iele modych matek prbuje by su-
perkobiet", radzc sobie z penym
etatem w pracy, utrzymaniem porzdku
w domu, dbaniem o pen lodwk, o posi-
ki; starajc si by czu (czytaj: seksow-
n) partnerk i przykadn matk, a przy
okazji jeszcze zdoln przenosi gry.
Niewielu udaje si to bez powicenia
zdrowia fizycznego i psychicznego, niekie-
dy te maestwa.
To, jak dobrze sobie poradzisz, zalee
bdzie od podejmowanych przez ciebie de-
cyzji: obecnie oraz po przyjciu dziecka na
wiat. Bdzie ci atwiej, jeli pogodzisz si
Pracowa czy nie pracowa
J eli cig dalszy brzmi w twym przypadku
oto jest pytanie" - nie spiesz si teraz ze znale-
zieniem odpowiedzi. Cho z pewnoci powin-
na ju si nad tym wyborem zastanawia, roz-
mawia o nim ze wspmaonkiem i z przyja-
cikami (zarwno z tymi, ktre wrciy do
pracy po urodzeniu dziecka, jak i z tymi, ktre
wolay tego nie robi), a nawet sporzdzi list
za i przeciw" czy kalkulowa finanse, lepiej
jednak poczekaj z ostateczn decyzj do chwili,
gdy spdzisz ju troch czasu w nowej pracy:
wypeniajc obowizki matki. Niektrym ko-
bietom wystarczy wzi w ramiona noworodka,
by ich plany o powrocie do pracy zmieniy si
o 180 stopni. Inne doznaj zupenie innego ob-
jawienia: po kilku tygodniach urlopu macie-
rzyskiego uwiadamiaj sobie, e penoetato-
we macierzystwo nie jest dla nich. Poczekaj
wic troch, aby w odpowiednim momencie
podj wygodn dla ciebie decyzj. Pamitaj, e
w tym przypadku nie ma trafnych decyzji - ka-
da matka musi sucha gosu swego serca (i port-
fela). Nie zapomnij te, e ostateczna decyzja
nie jest wcale ostateczna. Gdyby co si zmienio
w twym sercu po kilku miesicach - czy nawet
latach - zawsze moesz zmieni zdanie.
z myl, e nie dasz rady zrobi wszystkie-
go - a ju na pewno zrobi tego dobrze. Dla-
tego naley wyznaczy sobie priorytety, po
czym uszeregowa je wedug wanoci
(ustawienie wszystkich na pierwszym miej-
scu byoby nie fair). J eli dziecko, m i pra-
ca s na pierwszym miejscu w twojej hierar-
chii wartoci, bdziesz musiaa odsun na
plan drugi utrzymanie domu w idealnej czy-
stoci. J eli najwaniejsze jest macierzy-
stwo i masz moliwo przerwania pracy,
zrezygnuj czasowo ze swojej kariery i/lub
podejmij prac w niepenym wymiarze go-
dzin. Lub, jeli to wykonalne, zabierz prac
do domu.
Trzeba te poegna si z nierealnymi
oczekiwaniami. Nikt nie jest doskonay,
cho moe na pocztku trudno przyjdzie ci
si pogodzi t prawd. J eli bdziesz si
staraa zrobi wszystko dobrze, bez wtpie-
nia okae si, i cel staje si nieosigal-
ny. Pomimo twych najlepszych stara ka
bd nie pocielone, a pranie nie poskada-
ne, danie na wynos zagoci na twym stole,
a seksowna" bdzie oznacza, e wreszcie
znajdziesz czas na umycie wosw. J eli
masz zbyt wysokie oczekiwania - nawet jeli
bya w stanie sprosta im przed przyjciem
obowizkw rodzicielskich - to moesz by
pewna, e spotka ci rozczarowanie.
Niezalenie od tego, jakie zmiany posta-
nowisz poczyni w yciu, atwiej ci bdzie
przechodzi przez nie z drug osob, a nie
w pojedynk. Za wikszoci szczliwych
mam stoi tata, ktry nie tylko dzieli z ni
obowizki domowe, lecz te jest pod ka-
dym wzgldem rwnorzdnym partnerem
w rodzicielstwie: od przewijania, przez k-
panie, po przytulanie. Co dobre dla ciebie,
jeszcze lepsze dla niego: nawet po dugim
dniu w biurze nie istnieje przyjemniejszy
sposb na spdzenie czasu po pracy ni dba-
nie o dziecko i zajmowanie si nim. J eli
ojca nie ma tak czsto, jak by sobie tego
yczya (albo nie jest wcale wzorcowym ta-
tusiem), bdziesz musiaa zastanowi si
nad pomoc z innych rde: na przykad ze
strony dziadkw dziecka czy innych krew-
nych, obka bd pracownikw opieki spo-
ecznej, opiekunek do dziecka.
P O R D P R Z E D W C Z E S N Y
Czy jest co, co mog zrobi, aby mie pew-
no, ze moje dziecko nie urodzi si przed-
wczenie?
I
stnieje wiksze prawdopodobiestwo, e
twoje dziecko przyjdzie na wiat raczej
pniej ni przed wyznaczonym terminem.
W Stanach Zjednoczonych tylko niewiele po-
rodw naley do przedwczesnych czy przed-
terminowych - czyli przed 37 tygodniem
ciy. W wikszoci dotyczy to kobiet, ktre
ju wczeniej zaliczono do grupy zwikszo-
nego ryzyka przedwczesnego
1
porodu.
Pomimo e szanse na donoszenie dziec-
ka do planowanego terminu rozwizania s
spore, prawie zawsze mona co jeszcze
poprawi. Poniej zostan przedstawione
czynniki ryzyka uwaane za przyczyn
przedwczesnych porodw - wszystkie mo-
na utrzymywa pod kontrol; wyeliminuj
wic te, ktre dotycz ciebie, a pomoesz
dziecku pozosta w twym onie do planowa-
nego terminu (midzy 38 a 42 tygodniem).
P alenie. Przesta pali przed poczciem lub
jak najwczeniej w ciy. (Miej na uwadze,
e rzucenie palenia w kadym momencie
ciy jest lepsze ni niezrobienie tego.)
U ywanie alkoholu. Unikaj piwa, wina i moc-
nych alkoholi.
N aduywanie lekw lub narkotykw. Nie
zaywaj adnych lekw - cznie z dostp-
nymi bez recepty czy zioowymi - bez zgo-
dy lekarza, ktry wie, e jeste w ciy; nie
bierz adnych niemedycznych, rekreacyj-
nych" czy nielegalnych rodkw.
N iewa ciwy prz yrost masy ciaa. J eli
masa twego ciaa przed ci miecia si
w granicach normy, to do terminu porodu
winna wzrosn o 12 kg. J eli miaa po-
wan niedowag, bdziesz musiaa przy-
bra prawie 16 kg. Kobiety z du nadwa-
g, ktre si bardzo dobrze odywiaj
i otrzymay przyzwolenie lekarza, mog bez
ryzyka przybra mniej.
N ieodpowiednie odywianie. Przestrzegaj
zrwnowaonej diety; upewnij si, e two-
ja dieta zawiera cynk (niektre badania -
1
Wskanik porodw przedwczesnych jest ni-
szy u kobiet biaych (mniej ni 6 na 100), a wik-
szy u czarnych (niemal 13 na 100), co tylko cz-
ciowo wynika z przyczyn socjoekonomicznych.
cz niedobr cynku ze zwikszonym ryzy-
kiem wystpienia porodu przedwczesnego).
I nfekcja dz ise. Dbaj o zby i dzisa. Pa-
mitaj, by przynajmniej raz w czasie ciy
pj do dentysty, aby nie nabawi si in-
fekcji dzise.
C i ka praca fiz ycz na lub dugotrwae prz e-
bywanie w poz ycji stojcej. J eli twoja pra-
ca zawodowa lub zajcia domowe i praca wy-
magaj codziennie kilkugodzinnego stania,
by moe naleaoby skrci czas spdza-
ny w pozycji stojcej. J eli ciko pracujesz
fizycznie, podnosisz przedmioty, pomyl
o ograniczeniu tych zaj.
S tosunki pciowe ( tylko w prz ypadku nie-
ktrych kobiet) . Cho znakomita wikszo
przyszych matek moe kontynuowa wsp-
ycie do porodu, te znajdujce si w grupie
wysokiego ryzyka wystpienia porodu przed-
wczesnego powinny powstrzymywa si od
stosunkw pciowych i/lub orgazmu w cza-
sie dwch lub trzech ostatnich miesicy ciy
(orgazm u tych kobiet oraz obecno prosta-
glandyny w spermie moe spowodowa uak-
tywnienie czynnoci skurczowej macicy).
Inne czynniki ryzyka nie zawsze s mo-
liwe do wyeliminowania, lecz zmodyfiko-
wa mona czasem ich skutki:
Z akaenia. Niektre choroby zakane i in-
fekcje (np. ryczka, pewne choroby wene-
ryczne, zakaenia ukadu moczowego i drg
rodnych) mog postawi matk przed du-
ym ryzykiem wystpienia przedtermino-
wego porodu. J eli pojawi si infekcja,
stanowica zagroenie dla podu, to wcze-
niejsze ukoczenie ciy wydaje si sposo-
bem, w jaki organizm prbuje ocali dziec-
ko przed niebezpiecznym rodowiskiem.
Antybiotyki zwykle nie tylko lecz zakae-
nie, lecz jednoczenie zapewniaj orga-
nizm, e wszystko jest w porzdku i ocale-
nie" nie stanowi koniecznoci.
S ZS TY MIES IC 267
W przypadku zakaenia wewntrzmacicz-
nego obronna reakcja organizmu stymuluje
produkcj prostaglandyn, ktre mog zaini-
cjowa pord, a take substancji, ktre mog
uszkadza bony podowe, doprowadzajc do
ich przedwczesnego pknicia. W przypad-
ku gdyby faktycznie do tego doszo, niekt-
rzy lekarze zapobiegawczo przepisuj matce
antybiotyki (niezalenie od tego, czy co
wskazuje na wystpienie infekcji), cho na-
dal nie ma pewnoci, czy metoda ta pomaga
zapobiega temu problemowi.
Cakowite uniknicie infekcji jest nie-
moliwe, lecz istnieje wiele zapobiegaw-
czych metod zminimalizowania ryzyka za-
chorowania. Wikszo z nich opiera si na
zasadach zdrowego rozsdku: unikaj kon-
taktu z chorymi osobami, pamitaj o odpo-
wiedniej iloci wypoczynku oraz o wicze-
niach, dobrze si odywiaj, nie zaniedbuj
regularnej opieki prenatalnej. Inne - takie
jak picie duej iloci wody oraz oddawanie
moczu wtedy, gdy czujesz tak potrzeb (by
unikn infekcji pcherza moczowego) mo-
g ju nie by tak oczywiste. Aby zapobiec
przedterminowemu porodowi, naley bada
si pod ktem zakaenia pochwy i leczy je.
Cz lekarzy zaleca uywanie prezerwatyw
w ostatnich miesicach ciy, by zredukowa
ryzyko wystpienia zakaenia prowadzce-
go do przedterminowego porodu.
Brak rwnowagi hormonalnej. Moe on
spowodowa pne poronienie, a take wy-
woa pord przedwczesny. Leczenie zapo-
biega powstaniu tego problemu.
N iewydolno cie niowo-sz yjkowa. J est to
stan, w ktrym szyjka rozwiera si wczenie
(pod wpywem ciaru rosncego podu),
i czsto pozostaje nie zdiagnozowany do
czasu, a dojdzie do pnego poronienia lub
przedterminowego porodu. Zdiagnozowa-
nie tego stanu pozwala unikn porodu przed-
wczesnego dziki zaoeniu szwu okrnego
na szyjk okoo 14 tygodnia ciy. (Wicej
informacji znajdziesz na stronie 35.)
P rz edwcz esne skrcenie i roz sz erz enie
sz yjki macicy. Z nieznanych przyczyn, kt-
re raczej nie maj zwizku z niewydolno-
ci cieniowo-szyjkow, u niektrych ko-
biet szyjka macicy sabnie i zbyt wczenie
si otwiera. Obecnie przeprowadzone bada-
nia sugeruj, e to przedwczesne skrcenie
i rozszerzenie moe by, przynajmniej cz-
ciowo, spowodowane krtsz ni normal-
nie szyjk. Rutynowe badanie ultrasono-
graficzne szyjki macicy, przeprowadzone
w drugim trymestrze ciy, wykrywa obec-
no tego schorzenia u kobiet z grupy wy-
sokiego ryzyka i jest powszechn i zapew-
ne uyteczn procedur.
W raliwa macica. Badania sugeruj, e
macica niektrych kobiet jest szczeglnie
wraliwa, a ta skonno moe uaktywni
przedwczesn czynno skurczow. Nie-
ktrzy specjalici uwaaj, e regularna ob-
serwacja takich kobiet w trzecim trymestrze
moe pomc w profilaktyce porodu przed-
wczesnego. Przepisuje si leki i zaleca ca-
odzienne lub okresowe leenie w ku,
aby wyciszy skurcze.
oysko prz odujce (oysko nisko usado-
wione, blisko ujcia wewntrznego szyjki
macicy ub tu za nim; patrz s. 504). Stan ten,
ktry niekiedy wywouje przedterminowy
pord, mona wykry w trakcie badania
USG. Czasami nie podejrzewamy go a do
momentu pojawienia si krwawienia w dru-
gim lub trzecim trymestrze ciy. Gdy o-
ysko przodujce zostanie zdiagnozowane,
przedwczesnemu przybyciu dziecka na wiat
zapobiega si przez cisy reim kowy.
P rz ew leka choroba matki. Choroby prze-
wleke, takie jak wysokie cinienie krwi,
choroby serca, wtroby czy nerek lub cu-
krzyca sprawiaj, e ryzyko przedwczesne-
go porodu jest wiksze. J ednak dobra opie-
ka medyczna oraz dbanie o siebie (patrz
rozdzia 19), a niekiedy take pozostanie
w ku, zwykle pozwalaj temu zapobiec.
S ilny stres emocjonalny. Czasami mona
wyeliminowa przyczyn stresu lub zmini-
malizowa go (przez przerwanie pracy, ktra
go wywouje, lub uzyskanie porady w przy-
padku kopotw maeskich). Czasami przy-
czyny nie da si wyeliminowa, np. jeli stra-
cia prac lub w rodzinie kto ciko choruje
bd zmar. Ale kady rodzaj stresu mona
zmniejszy poprzez stosowanie technik relak-
sacyjnych, waciwe odywianie, rwnowa-
enie okresw aktywnoci i odpoczynku,
a take poprzez omawianie tego problemu
z mem lub z przyjacimi, terapeut albo
w grupie samopomocy prowadzonej przez za-
wodowego doradc (patrz take s. 125).
W iek poniej 1 7 roku ycia. Optymalne od-
ywianie i odpowiednia opieka prenatalna
mog zredukowa ryzyko przedwczesnego
porodu, pomagajc zrekompensowa fakt,
e zarwno matka, jak i jej dziecko cigle jesz-
cze rosn.
W iek powyej 3 5 roku ycia. Ryzyko mo-
na zmniejszy przez waciwe odywianie,
odpowiedni opiek prenataln, eliminowa-
nie sytuacji stresowych, a take prenatalne
badania przesiewowe dotyczce zaburze
genetycznych i problemw pooniczych ty-
powych dla kobiet powyej trzydziestego
pitego roku ycia.
N iski poz iom spoecz no-ekonomicz ny lub
niski poz iom wyksz tacenia. Pomocne
moe okaza si: odpowiednie odywianie,
wczesne objcie waciw opiek medycz-
n, prenataln i wyeliminowanie tylu czyn-
nikw ryzyka, ile bdzie moliwe.
N ieprawidowa budowa macicy lub due
mi niaki. Te nieprawidowoci mog by
skutkiem dziaania hormonu DES, ktry zo-
sta podany matce ciarnej, gdy bya z ni
w ciy
1
, a take efektem operacji macicy,
1
J eli nie masz pewnoci co do tego, czy two-
ja matka otrzymaa DES, a urodzia si przed
wad wrodzon majc wpyw na ksztat
lub pojemno macicy lub rezultatem innych
chorb. J eli stan ten zosta zdiagnozowa-
ny, to waciwa interwencja chirurgiczna -
jeszcze przed zajciem w ci - powodu-
jca korekcj nieprawidowoci, czsto za-
pobiega wystpieniu porodu przedwczesnego.
C ia wielopodowa. Kobiety, u ktrych
stwierdza si ci wielopodow, rodz
przecitnie 3 tygodnie wczeniej (cho su-
gerowano, e terminowe rozwizanie w przy-
padku blinit przypada na 37 tydzie, co
moe oznacza, e trzy tygodnie mniej -
wcale nie znaczy mniej"). Staranna opieka
prenatalna, prawidowe odywianie, reim
kowy, ograniczenie aktywnoci na tyle,
na ile jest to konieczne w ostatnim tryme-
strze ciy - wszystko to moe zapobiec
porodowi przedwczesnemu.
N ieprawidowo ci z e strony podu. W nie-
ktrych przypadkach diagnoza prenatalna po-
zwala na wykrycie wady i jej leczenie jeszcze
w onie matki. Czasami taka korekcja pozwa-
la na ukoczenie ciy w terminie.
P orody prz edwcz esne w wywiadz ie. Roz-
poznanie przyczyny moe pozwoli na jej
usunicie. Szczeglnie staranna opieka pre-
natalna, zmniejszenie innych czynnikw
ryzyka i ograniczenie aktywnoci mog za-
pobiec wystpieniu porodu przedwczes-
nego. Cho fakt, e ty sama urodzia si
przed terminem, nie stanowi gwnego
czynnika wpywajcego na przedwczesne
narodziny twego dziecka, to twoje wy-
miary" w chwili narodzin mog ju mie
wpyw na mas urodzeniow dziecka, kt-
re w sobie nosisz.
P rz ycz yna niez nana. Czasami jednak zda-
rza si tak, e nie wystpuje aden z wyej
1971 rokiem, kiedy lek ten przepisywano kobie-
tom, ktrym grozio poronienie, spytaj rodzicw
o t ewentualno.
S ZS TY MIES IC 269
N ie powstrzymuj si
Powstrzymywanie si od oddawania mo-
czu - mimo e czujesz tak potrzeb - zwik-
sza ryzyko infekcji pcherza moczowego, a to
z kolei prowadzi do podranienia macicy i wznie-
cenia czynnoci skurczowej. A wic - nie po-
wstrzymuj si!
wymienionych czynnikw ryzyka, a zdro-
wa kobieta z prawidowym przebiegiem
ciy, doskonale dbajca o siebie, nagle
zbyt wczenie zaczyna rodzi bez adnej
uchwytnej przyczyny. By moe kiedy uda
si znale przyczyn - oraz sposb na jej
wyeliminowanie - takich porodw przed-
wczesnych, lecz obecnie obejmuje si
wszystkie lub cz z nich pojciem przy-
czyna nieznana".
Gdy istniej czynniki ryzyka, proponu-
je si uywanie domowych monitorw, co
obniyoby liczb przedwczesnych poro-
dw. Z dotychczasowych bada nie wyni-
ka jasno, czy ten rodzaj techniki si spraw-
dza. J ednake zaleca si zaznajamianie
matek z objawami przedwczesnego poro-
du i regularny kontakt z lekarzem, co moe
bardzo pomc, gdy pojawi si tego rodza-
ju problem.
J eli, mimo najlepszych stara, przed-
wczesny pord jednak si rozpocznie, mo-
na go niekiedy zahamowa do czasu osi-
gnicia przez dziecko wikszej dojrzaoci.
Bardzo korzystne moe si okaza kade,
nawet najmniejsze wyduenie czasu trwa-
nia ciy. Kady dodatkowy dzie, ktry
dziecko spdza w macicy, zwiksza jego
szans nie tylko na przeycie, lecz rwnie
na dobre zdrowie. Zatem, cho moliwo
przedwczesnego pojawienia si dziecka nie
jest dua, a jeszcze mniejsza, jeli nie znaj-
dujesz si w grupie zwikszonego ryzyka,
warto zaznajomi si z objawami (patrz po-
niej) zagraajcego porodu przedwczesne-
go i nauczy si je rozpoznawa, aby mc
powiadomi lekarza w momencie wystpie-
nia nawet najmniejszych podejrze, e roz-
poczyna si pord. Nie bj si, e przeszko-
dzisz swojemu lekarzowi. J eli zauwaysz
u siebie ktrykolwiek z poniszych obja-
ww, kontaktuj si bez wzgldu na por
dnia i nocy.
Objawy:
skurcze podobne do miesiczkowych z bie-
gunk lub bez, mdoci lub niestraw-
no;
bl i ucisk w dolnej czci plecw lub zmia-
na charakteru dolegliwoci blowych w tej
czci ciaa;
bolesno lub uczucie ucisku w miedni-
cy, promieniujce do okolicy ldwio-
wej i ud;
zmiana charakteru upaww - zwaszcza
jeli s wodniste, podbarwione przez krew
rowo lub brunatnie;
pknicie bon podowych - sczenie lub
wyciek pynu owodniowego z pochwy.
Moesz mie wszystkie te objawy, mimo
e pord jeszcze si nie rozpocz, i tylko
lekarz moe to stwierdzi. J eli uzna on, e
pord ju si rozpocz, to prawdopodob-
nie zostaniesz byskawicznie przebadana.
Wicej informacji na temat porodu przed-
wczesnego znajdziesz na s. 508.
A gdyby ostatecznie znalaza si wrd
mniejszoci kobiet rodzcych przed termi-
nem, jest dla ciebie take dobra wiadomo.
Nowoczesna opieka medyczna stwarza ci
moliwo przyniesienia ze szpitala do
domu zdrowego, normalnego dziecka -
cho chwila powrotu odoona zostanie na
dni, tygodnie lub nawet miesice, po to, by
zwikszy te szanse.
D Z I E C K O O N I S K I E J M A S I E
U R O D Z E N I O W E J
Wiele czytaam o dzieciach z nisk mas
urodzeniow. Czy jest co, co mog zrobi,
aby mie pewno, ze nie bd miaa dziec-
ka z niedowag?
W
ikszoci przypadkw urodze dzie-
ci o niskiej masie urodzeniowej mo-
na zapobiec. Moesz zatem zrobi wiele,
a czytajc t ksik, masz ju pewne szan-
se. W USA do tej kategorii dzieci (poniej
2500 g) zalicza si okoo 7 na 100 nowo-
rodkw, a troch wicej ni 1 na 100 do gru-
py dzieci o bardzo niskiej masie urodzenio-
wej (1500 g lub mniej). J ednake wrd
kobiet wiadomych znaczenia prawidowej
opieki medycznej i wasnej pielgnacji
(oraz majcych tyle szczcia, by mc so-
bie pozwoli na pierwsze, i na tyle poinfor-
mowanych, by dobrze wypeni drugie)
wspczynnik ten jest znacznie niszy.
Wikszoci najczstszych przyczyn urodze-
nia dziecka z nisk mas urodzeniow - ta-
kich na przykad, jak palenie papierosw,
picie alkoholu, branie narkotykw (zwasz-
cza kokainy) przez matk, ze odywianie,
wysoki poziom stresu
1
, a take niewystar-
czajca opieka prenatalna - mona w peni
zapobiec. Wiele innych, jak choby przewle-
ka choroba matki, mona kontrolowa dzi-
ki dobrej wsppracy pomidzy przysz
matk a jej lekarzem. Gwnej przyczynie,
czyli porodowi przedwczesnemu, take cz-
sto jestemy w stanie zapobiec (patrz s. 267).
Oczywicie pewnych przyczyn nie mona
wyeliminowa, np. takich, jak niska masa
urodzeniow matki, nieprawidowe oysko
czy choroby genetyczne. Powodem moe
te by bardzo krtki odstp w czasie (krt-
szy ni 9 miesicy) midzy ciami. Lecz
1
Wszystko wskazuje na to, e gboki stres
i obawy mog ograniczy przepyw krwi (a za-
tem i substancji odywczych) do macicy.
nawet w tych przypadkach odpowiednia
dieta i waciwa opieka prenatalna mog je
w pewien sposb skompensowa. A kiedy
dziecko urodzi si bardzo mae, to dosko-
naa opieka medyczna, obecnie powszech-
nie dostpna, daje szans przeycia i prawi-
dowego rozwoju nawet tym najmniejszym.
J eli uwaasz, e pewne fakty wskazuj
na to, i moesz urodzi dziecko o niskiej
masie urodzeniowej, powinna podzieli si
swoimi obawami z lekarzem. Badanie i/lub
USG zapewne ci uspokoi, e dziecko roz-
wija si w prawidowym tempie. Gdyby
jednak si okazao, i jest mae, mona
przedsiwzi kroki majce na celu wykry-
cie przyczyn powolnego wzrostu i, w miar
moliwoci, przeciwdziaanie (patrz s. 502).
P L A N P O R O D U
Moja przyjacika, ktra niedawno rodzi-
a, powiedziaa mi, ze jeszcze przed poro-
dem ustalia ze swoim lekarzem plan poro-
du. Czy ja tez powinnam to zrobi?
P
lanowanie porodw staje si coraz bar-
dziej powszechne. Uznano, e coraz
wicej kobiet - i ich partnerw - chciaoby
w miar moliwoci uczestniczy w podej-
mowaniu decyzji dotyczcych porodu. Nie-
ktrzy lekarze rutynowo prosz przyszych
rodzicw o sporzdzenie planu porodu. Inni
chtnie dyskutuj o nim z pacjentk, jeli
ona sobie tego yczy. Typowy plan czy
yczenia i preferencje rodzicw z tym, co
zaakceptuje lekarz i szpital i co z prak-
tycznego punktu widzenia jest realne do
wykonania. Nie jest to aden kontrakt, lecz
pisemne porozumienie pomidzy lekarzem
i/lub szpitalem bd klinik poonicz
a pacjentk, majce na celu wypracowanie
planu porodu jak najbardziej odpowiadaj-
cego ideaom pacjentki, ale zarazem usuwa-
jcego nierealne nadzieje po to, by unikn
rozczarowa i niepotrzebnych konfliktw
w czasie porodu.
S ZS TY MIES IC 271

Plan porodu moe obejmowa wiele r-
nych zagadnie. Dokadna jego zawarto
zalee bdzie od rodzicw, lekarza i szpita-
la bd kliniki pooniczej, a take od kon-
kretnej sytuacji. A oto niektre ze spraw, co
do ktrych moesz wyrazi swoje preferen-
cje (odsyamy ci do odpowiednich zagad-
nie, zanim podejmiesz ostateczn decyzj):
miejsce porodu - na przykad pokj poro-
dowy czy porodowo-poporodowy; patrz
s. 14;
czas pozostawania w domu od momentu
rozpoczcia porodu oraz moment, w kt-
rym wolaaby uda si do szpitala czy
kliniki pooniczej;
jedzenie i/lub picie podczas aktywnego
okresu porodu (s. 342);
kiedy moesz spacerowa lub siedzie
w czasie porodu;
uywanie soczewek kontaktowych w trak-
cie porodu (zazwyczaj nie zezwala si na
to, jeli niezbdne jest wykonanie znie-
czulenia oglnego);
nadanie indywidualnego charakteru at-
mosferze porodu (przez muzyk, wiato,
przedmioty przyniesione z domu);
uycie aparatu fotograficznego lub kame-
ry wideo;
uycie lustra, by moga zobaczy pord;
zastosowanie kroplwki (s. 343);
zastosowanie rodkw przeciwblowych
i ich rodzaj (s. 272);
zewntrzne (stae lub okresowe) i wewntrz-
ne monitorowanie stanu podu (s. 344);
zastosowanie oksytocyny w celu induko-
wania lub wzmocnienia czynnoci skur-
czowej macicy (s. 337);
pozycje w trakcie porodu (s. 353);
nacicie krocza lub zastosowanie innych
zabiegw w celu uniknicia nacicia kro-
cza (s. 349);
zastosowanie kleszczy lub prniocigu
pooniczego (s. 351);
wykonanie cicia cesarskiego (s. 294);
obecno innych wanych czonkw ro-
dziny (oprcz ma) w trakcie porodu;
obecno starszych dzieci przy porodzie
lub bezporednio po nim;
odluzowanie noworodka; odluzowanie
wykonane przez ojca;
moliwo przytulenia dziecka natychmiast
po urodzeniu; karmienie piersi bezpo-
rednio po porodzie;
odoenie chwili przecicia ppowiny, wa-
enie dziecka, zakrapianie oczu dopiero
po pierwszym pozaonowym kontakcie
matki z dzieckiem;
zezwolenie, by ojciec przeci ppowin;
przechowywanie krwi z ppowiny (patrz
s. 328).
Do planu moesz wczy yczenia do-
tyczce poogu, takie jak np.:
twoja obecno przy waeniu dziecka, ba-
daniu pediatrycznym lub pierwszej kpieli;
ywienie dziecka w szpitalu (zgodne z pla-
nem karmienia lub na yczenie dziecka,
pomoc w karmieniu piersi, unikanie do-
karmiania butelk)
1
;
umiejtne postpowanie z przepeniony-
mi gruczoami sutkowymi w przypadku,
gdy nie karmisz piersi (s. 389);
obrzezanie (patrz Pierwszy rok ycia
dziecka);
pobyt w jednym pokoju wraz z dzieckiem;
wizyta innych dzieci (patrz Pierwszy rok
tycia dziecka);
1
Wicej informacji na ten temat w ksice
Pierwszy rok ycia dziecka.
Plan zapasowy
J eli wszystko pjdzie dobrze, plan porodu,
zatwierdzony wczeniej przez lekarza, zostanie
wczony do twojej kartoteki i razem z tob po-
wdruje na sal porodow. Na wypadek, gdyby
plan porodu nie czeka tam na ciebie, warto zro-
bi kilka kopii, by mc je zabra ze sob do szpi-
tala czy kliniki pooniczej, aby w ten sposb
zapobiec nieporozumieniom co do twych y-
cze. Kada zmiana personelu otrzyma jedn
kopi (przy pewnej dozie szczcia nie przecze-
kasz na sali porodowej wielu zmian!). Wany
jest rwnie sposb, w jaki plan zostanie prze-
kazany: raczej nie naley wciska go pod nos
pielgniarce, ktra dopiero co przysza do pra-
cy. Lepiej poka go w sposb uprzejmy, niena-
chalny, na przykad mwic: Czy zechciaaby
pani rzuci okiem na plan porodu, ktry przy-
gotowalimy z lekarzem?"
postpowanie lecznicze po porodzie do-
tyczce ciebie i/lub twojego dziecka;
czas pobytu w szpitalu, zapobieganie
komplikacjom (patrz s. 393).
Oczywicie w dobrze uoonym planie
porodu najwaniejsze jest miejsce na zmia-
ny. Cho najprawdopodobniej bdzie on
przebiega zgodnie z twoim yczeniem, nikt
nie moe ci zagwarantowa jego prawid-
owej realizacji. Poniewa nie sposb do-
kadnie przewidzie, jak bdzie - lub nie b-
dzie - przebiega pord, przygotowany z wy-
przedzeniem plan moe si okaza nie naj-
lepszy, tote w ostatniej chwili zajdzie ko-
nieczno wprowadzenia w nim paru korekt.
Na jego weryfikacj moe te wpyn fakt,
e nagle zmienisz zdanie (na przykad wcze-
niej bya kategorycznie przeciwna znieczu-
leniu, lecz gdy nastpiy skurcze, z ca sta-
nowczoci poprosia o nie). Niezalenie od
tego, na ile uda si zrealizowa twj plan,
w trakcie porodu trzeba zawsze pamita
o najwaniejszej sprawie zdrowiu i bezpie-
czestwie matki oraz dziecka - wszelkie inne
sprawy s drugorzdne.
W sz ystko na temat z niecz ulenia w cz asie porodu
D
nia 19 stycznia 1847 roku szkocki
lekarz J ames Young Simpson nala
p yeczki chloroformu na chus-
teczk i przyoy j do nosa rodzcej ko-
biety. Mniej ni p godziny pniej staa
si ona pierwsz kobiet, ktra urodzia dziec-
ko przy zastosowaniu znieczulenia w trak-
cie porodu. Wystpio tylko jedno powika-
nie: kiedy kobieta pamitajca jeszcze swj
pierwszy bolesny pord, ktry trwa trzy
dni, obudzia si, trudno byo j przekona,
e jest ju po porodzie.
Ta rewolucja w poonictwie zostaa z ra-
doci powitana przez kobiety, lecz przeciw-
stawi si jej kler, a take niektrzy lekarze,
ktrzy wierzyli, e kobiety zostay stworzo-
ne do tego, by znosi bl podczas porodu.
agodzenie tego blu uwaali za niemoralne.
Oponenci jednak nie mieli szans na za-
trzymanie tej rewolucji. Kiedy wiadomo
o tym, e pord nie musi oznacza blu,
rozprzestrzenia si, pacjentki oddziaw
pooniczych zaczy si domaga umierze-
nia blu. Nie stawiano ju pytania o miej-
sce anestezji w poonictwie (poniew a by-
o ono nienaruszalne), lecz o jej rodzaj, kt-
ry byby najbardziej odpowiedni dla rodz-
cych kobiet.
Rozpoczo si poszukiwanie doskonae-
go rodka znieczulajcego - rodka, ktry
eliminowaby bl, nie szkodzc ani matce, ani
dziecku. Dokonany zosta ogromny postp
S ZS TY
w tej dziedzinie (i wci si dokonuje). rod-
ki przeciwblowe i znieczulajce staj si
z roku na rok coraz bardziej bezpieczne
i efektywne.
J ednak w latach pidziesitych i sze-
dziesitych ten wspaniay zwizek pomi-
dzy kobietami rodzcymi a znieczuleniem
zacz si psu. Kobiety chciay by wia-
dome swego porodu i doznawa wszystkich
odczu, nawet tych bolesnych. Chciay te,
aby ich dzieci rodziy si tak samo jak one
rzekie, nie oszoomione rodkami znieczu-
lajcymi.
W latach siedemdziesitych nieprzejedna-
ne kobiety rzuciy wyzwanie lekarzom, a ich
okrzykiem bojowym stao si haso pord
naturalny dla wszystkich". Dzisiaj wiatli le-
karze i pacjentki uznaj, e cho pord bez
zastosowania rodkw medycznych jest naj-
korzystniejszy, niekiedy nie ley on w naj-
lepszym interesie matki i dziecka. Uwaaj
oni rwnie, i pragnienie ucieczki przed
rozrywajcym blem jest rzecz naturaln
(a nie grzeszn) i dlatego znieczulenie moe
odgrywa pewn rol w porodzie natural-
nym. Znieczulenie zalecane jest w takich
przypadkach, jak:
dugi i skomplikowany pord - poniewa
stres wywoany blem moe dopro-
wadzi do zakcenia rwnowagi chemi-
cznej, a ta zakca moe czynno skur-
czow macicy, przepyw krwi do podu
lub doprowadzi do wyczerpania matki,
zmniejszajc tym samym jej zdolno do
efektywnego parcia;
gdy bl jest wikszy ni wytrzymao
matki, gdy matka jest tak podniecona, e
wpywa to na zakcenie postpu porodu
lub ogranicza jej zdolno do parcia;
gdy konieczne jest zaoenie kleszczy lub
uycie prniocigu pooniczego (aby
uatwi urodzenie si dziecka) (patrz
s. 351);
gdy konieczne jest przyhamowanie nie-
bezpiecznie szybkiego porodu.
MIES IC 273
Gwnym problemem zwizanym z za-
stosowaniem rodkw medycznych w po-
onictwie jest nie tylko bezpieczestwo
osoby bezporednio je otrzymujcej (mat-
ki), lecz take otrzymujcej je porednio -
tego cakiem niewinnego wiadka zdarze
(czyli dziecka). Niekiedy dziecko kobiety,
ktrej podano rodki znieczulajce w trak-
cie rodzenia, moe po porodzie by senne,
ociae, obojtne i - cho znacznie rzadziej -
mie trudnoci z oddychaniem czy ssaniem
oraz nieregularn akcj serca. Badania wy-
kazuj jednak, e przy prawidowym poda-
niu znieczulenia mona cakowicie unikn
tych niepodanych skutkw. W razie wy-
stpienia niekorzystnych efektw nie nale-
y si martwi - zwykle mijaj one wkrtce
po przyjciu dziecka na wiat. Nawet gdyby
noworodek by wyjtkowo ospay na sku-
tek podania zbyt duej dawki rodkw znie-
czulajcych lub zastosowania silnej narko-
zy (co zdarza si rzadko) i nie mg sponta-
nicznie oddycha w chwili porodu, wwczas
wykonuje si szybk reanimacj (prosty za-
bieg), aby nie dopuci do dugotrwaych
nastpstw braku dostpu powietrza. Odrb-
nym zagadnieniem jest wpyw znieczulenia
na postp porodu; rodki podane w nieod-
powiednim momencie mog zwolni bd
nawet zatrzyma ten proces.
Rozsdne stosowanie rodkw znieczula-
jcych zawsze wymaga rozwaenia ryzyka
i korzyci, jakie mog spowodowa. W przy-
padku lekw uywanych w poonictwie
w trakcie porodu ryzyko i korzyci musz by
rozwaone zarwno w stosunku do matki, jak
i dziecka. W niektrych przypadkach ryzyko
ich uycia wyranie przewysza korzyci, ja-
kie one oferuj, tak jest wwczas, gdy pd
z uwagi na pord przedwczesny lub inne czyn-
niki nie wydaje si do silny, aby da sobie
rad ze stresami spowodowanymi zarwno
porodem, jak i rodkami znieczulajcymi.
Wikszo ekspertw zgadza si z tym, e
ryzyko zwizane z zastosowaniem rodkw
znieczulajcych mona zmniejszy, a ko-
rzyci zwikszy przez:
wybranie leku o najmniejszych skutkach
ubocznych i stanowicego najmniejsze
ryzyko dla matki i dziecka, powodujce-
go jednoczenie umierzenie blu; poda-
nie go w mniejszej, skutecznej dawce;
podanie go w optymalnym czasie w trak-
cie porodu. Ekspozycja podu na znieczu-
lenie oglne w czasie porodu przez cicie
cesarskie jest zazwyczaj zminimalizowana
przez krtki czas jego dziaania na dziec-
ko w czasie zabiegu, tzn. chroni je przed
nim wydobycie dziecka w cigu kilku
minut od podania matce rodkw znie-
czulajcych, zanim zdoaj one w znacz-
nych ilociach przej przez oysko;
korzystanie z pomocy dowiadczonego
anestezjologa (masz prawo nalega na to,
jeli bdziesz poddana znieczuleniu ogl-
nemu lub np. nadtwardwkowemu).
N A J C Z C I E J U Y W A N E R O D K I
P R Z E C I W B L O W E
W
trakcie porodu mona zastosowa
wiele rodkw przeciwblowych (tzn.
umierzajcych bl), znieczulajcych (po-
wodujcych utrat czucia) i uspokajajcych.
To, jaki rodek (jeeli w ogle bdzie za-
stosowany) naley poda, zaley od okresu
porodu, preferencji pacjentki (z wyjtkiem
nagych przypadkw), danych z wywiadu,
od obecnego jej stanu i stanu dziecka, a take
od preferencji i dowiadczenia poonika i/lub
anestezjologa. Skuteczno zaley od samej
kobiety (rne leki maj inny wpyw na r-
nych ludzi), dawki i innych czynnikw (bar-
dzo rzadko zdarza si, e rodek nie wywo-
uje zamierzonego efektu, nie zmniejszajc
w ogle blu lub tylko w niewielkim stop-
niu). Umierzenie blu w poonictwie osi-
ga si najczciej za pomoc znieczulenia ze-
wntrzoponowego lub Demerolu, ale istnie-
je te wiele innych moliwoci; cz z nich
naley do tradycji, inne wywodz si z me-
dycyny komplementarnej i alternatywnej.
Z niecz ulenie z ewntrz oponowe. Znieczu-
lenie to, polegajce na miejscowej bloka-
dzie nerwu, stosuje si zarwno przy poro-
dzie tradycyjnym, jak i przez cicie cesar-
skie. Obecnie stanowi najpopularniejsze
rozwizanie przy agodzeniu blw porodo-
wych. Wicej kobiet wyranie prosi o tego
rodzaju znieczulenie ni o jakiekolwiek inne
i ponad 50% rodzcych w szpitalach je otrzy-
muje. Gwn przyczyn tej popularnoci
jest relatywne bezpieczestwo (potrzeba
mniejszej dawki w celu otrzymania po-
danego efektu), atwo podawania oraz
przyjemne dla pacjentki skutki (znieczule-
nie miejscowe w dolnej czci ciaa pozwa-
la na zachowanie przytomnoci w trakcie
porodu i na tyle wiadomoci, by mc powi-
ta dziecko natychmiast po urodzeniu).
Przed podaniem znieczulenia aplikuje si
poprzez kroplwk pyny (ma to na celu za-
pobieganie spadkowi cinienia krwi - efek-
tu ubocznego dowiadczanego przez cz
kobiet). Poniewa lek moe stumi potrze-
b wyprnienia, w niektrych szpitalach
tu przed lub tu po podaniu znieczulenia
wprowadza si cewnik do pcherza moczo-
wego i pozostawia na czas dziaania leku,
a do momentu odpywu moczu. Natomiast
w innych szpitalach personel medyczny
oprnia pcherz co jaki czas za pomoc
cewnika.
Najpierw doln i rodkow cz plecw
kobiety przeciera si rodkiem antyseptycz-
nym, po czym, za pomoc rodka znieczu-
lajcego, wywouje si odrtwienie niewiel-
kiego obszaru plecw. Nastpnie, zwykle
gdy kobieta ley na lewym boku, siedzi
w pozycji wyprostowanej bd pochyla si,
oparta o st lub maonka, partnera w po-
rodzie czy pielgniark, przez pozbawione
czucia miejsce wprowadza si do krgosu-
pa du ig. Niektre kobiety w chwili jej
wprowadzenia czuj niewielkie napicie.
Inne natomiast mog dozna lekkiego mro-
wienia czy krtkotrwaego, przeszywajce-
go blu w momencie trafienia igy we wa-
ciwe miejsce. Potem iga zostaje usunita,
S ZS TY MIES IC 275
a pozostaje cewnik przymocowany plastrem
do plecw, dziki czemu kobieta moe po-
rusza si z boku na bok. Brak czucia w ner-
wach macicy nastpuje w trzy do piciu
minut po podaniu pocztkowej dawki. Pe-
ny efekt jest odczuwalny po dziesiciu mi-
nutach. rodek znieczula nerwy w caej dol-
nej czci ciaa, w znacznym stopniu ago-
dzc ble. Wiele kobiet odkrywa, e po jego
zastosowaniu moe nadal efektywnie prze;
gdyby jednak parcie okazao si niewystar-
czajce, wstrzymuje si dawkowanie, by ko-
bieta miaa pen kontrol nad procesem.
Podawanie znieczulenia mona atwo pono-
wi po porodzie, aby umierzy bl w trak-
cie zszywania pkni czy naci krocza.
Podczas podawania znieczulenia czsto
kontroluje si cinienie krwi. Z powodu po-
tencjalnego ryzyka nagego spadku cinie-
nia nie podaje si znieczulenia w przypad-
ku wystpienia komplikacji wywoujcych
krwawienie, czyli takich jak oysko przo-
dujce lub przedwczesne oddzielenie oy-
ska, zaawansowany stan przedrzucawkowy
lub rzucawka porodowa, stan zagroenia po-
du. Aby przeciwdziaa spadkowi cinienia,
dodatkowo, prcz pynw doylnych, ro-
dzcej podaje si take stosowny lek. Po-
mocne jest rwnie to, e matka ley na le-
wym boku, a zatem macica pochyla si w le-
wym kierunku. Poniewa zastosowanie znie-
czulenia czasem czy si ze zwolnieniem
akcji serca podu, zwykle wymagane jest sta-
e jej monitorowanie.
Do innych, na szczcie rzadkich, efek-
tw ubocznych znieczulenia nale: drenie
lub odrtwienie tylko jednej strony ciaa
(w przeciwiestwie do penego znieczule-
nia) oraz poporodowe ble gowy. Znieczu-
lenie to moe okaza si mao skuteczne
w przypadku kobiet dowiadczajcych blu
plecw (gdy pd znajduje si w pozycji po-
ladkowej, a jego gowa uciska na plecy
matki).
W przeszoci sdzono, e zastosowanie
znieczulenia moe spowolni bd wstrzy-
ma akcj porodow, przez co czciej ucie-
kano si do cicia cesarskiego, uywano
kleszczy i prniocigu pooniczego. J ed-
nak najnowsze badania wykazay, e tak si
nie dzieje i znieczulenie nie ma wpywu na
zwikszenie prawdopodobiestwa porodu
chirurgicznego. Zwykle pord ze znieczu-
leniem moe trwa nieco duej, gdy lek
nieznacznie spowalnia skurcze. J ednak w ra-
zie koniecznoci podaje si oksytocyn przy-
spieszajc proces porodu.
Ruchome znieczulenie" to jeszcze inna
opcja, polegajca na wykorzystaniu zmniej-
szonej dawki leku o innym skadzie ni w przy-
padku tradycyjnego znieczulenia. Wpraw-
dzie nie znieczula w peni, ale w zamian nie
zmniejsza odczuwania ani nie hamuje funk-
cji ruchowych, co oznacza, e rodzca czu-
je skurcze, a take moe - jeli chce - wsta,
pospacerowa. Niestety, znieczulenie tego
rodzaju moe by podawane tylko przez
wysoce wyspecjalizowanego anestezjologa
i obecnie nie jest jeszcze szeroko dostpne.
J eli zdecydujesz si na znieczulenie ze-
wntrzoponowe, pamitaj, by zostao ci ono
podane zaraz po rozpoczciu akcji porodo-
wej, przy rozwarciu 3-4 cm. Popro, by po-
ziom leku nie by zbyt wysoki i nie blokowa
cakowicie twych funkcji motorycznych -
albo zapytaj o znieczulenie ruchome", je-
li jest ono dostpne.
Blokada nerwu
sromowego uywana jest sporadycznie, w ce-
lu uzyskania bezbolesnego drugiego okresu
porodu i zazwyczaj zarezerwowana jest dla
porodu fizjologicznego. Przeprowadza si
j, wprowadzajc ig w okolic kroczow
lub pochwow (podczas gdy pacjentka ley
na plecach z nogami uoonymi na podpr-
kach). Dziaanie znieczulajce dotyczy tyl-
ko tej okolicy, nie znosi blu pochodzcego
z macicy. Blokada ta uyteczna jest rw-
nie, gdy zachodzi konieczno uycia
kleszczy lub prniocigu pooniczego,
a czas jej trwania wystarcza zarwno na wy-
konanie nacicia krocza, jak i jego zeszy-
cie. Czsto stosuje si j wraz z Demerolem
lub rodkami uspokajajcymi, co daje do-
skonae i wzgldnie bezpieczne znieczule-
nie - nawet jeli nie ma anestezjologa.
Znieczulenie dokanaowe (do cicia ce-
sarskiego) lub znieczulenie dokanaowe ni-
skie czy znieczulenie do kleszczy czy pr-
niocigu pooniczego podczas porodu na-
turalnego wykonuje si przez podanie poje-
dynczej dawki bezporednio przed porodem.
Gdy matka siedzi bd ley na boku, apli-
kuje si jej rodek znieczulajcy do pynu
otaczajcego rdze krgowy. W czasie dzia-
ania rodka znieczulajcego mog wyst-
powa wymioty i nudnoci przez okoo 1 -
-1,5 godziny. Podobnie jak przy stosowaniu
znieczulenia zewntrzoponowego, rwnie
w tym przypadku istnieje ryzyko obnienia
cinienia ttniczego krwi. Aby temu zapo-
biec, stosuje si odpowiednio wysokie uo-
enie ng, uoenie kobiety na lewym boku,
podaje pyny infuzyjne i ewentualnie leki.
W przeciwiestwie do pacjentek otrzymu-
jcych znieczulenie zewntrzoponowe, po
porodzie w znieczuleniu dokanaowym na-
ley pozosta w pozycji lecej na plecach
przez okoo 8 godzin. Niekiedy zdarzaj si
poporodowe ble gowy, ktre mona ago-
dzi lekami. Znieczulenie to, podobnie jak
zewntrzoponowe, nie powinno by stoso-
wane w przypadku oyska przodujcego,
przedwczesnego oddzielenia oyska, sta-
nu przedrzucawkowego, rzucawki lub sta-
nu zagroenia podu.
rodki prz eciwblowe. Meperidine hydro-
chloride - silny rodek przeciwblowy (zna-
ny pod nazw Demerol) - jest jednym z naj-
czciej stosowanych w praktyce poo-
niczej. Najskuteczniej dziaa podany doyl-
nie lub dominiowo (zazwyczaj jest to je-
den zastrzyk w poladek, lecz gdy zajdzie
taka potrzeba, mona powtarza go co 2
godziny). Demerol zazwyczaj nie zakca
czynnoci skurczowej macicy, cho przy
wikszych dawkach skurcze mog ulec
osabieniu, a ich czsto zwolnieniu. Moe
on te normalizowa czynno skurczow
w przypadku dysfunkcji macicy. Tak jak
i inne rodki przeciwblowe, Demerol po-
dawany jest zazwyczaj dopiero przy wyra-
nym postpie porodu, a ble przepowiada-
jce pord zostay wykluczone, lecz nie
pniej ni na 2 do 3 godzin przed spodzie-
wanym urodzeniem dziecka. Reakcje matki
na lek i jego dziaanie przeciwblowe mog
by bardzo rne. Niektre kobiety wyra-
nie odczuwaj jego relaksujce dziaanie,
doskonale radz sobie ze skurczami. Inne
nie lubi tego uczucia oszoomienia, stwier-
dzaj, e wcale nie umierza blu, i radz
sobie gorzej. W zalenoci od wraliwoci
kobiety mog wystpi rne objawy ubocz-
ne, takie jak: nudnoci, wymioty, depresja
i spadek cinienia ttniczego krwi. Wpyw
Demerolu na noworodka zaley od cako-
witej dawki i czasu podania (czasu, ktry
upyn od podania leku do urodzenia dziec-
ka). J eli rodek ten zosta podany na krt-
ko przed urodzeniem dziecka - moe ono
urodzi si senne i niezdolne do pierwszego
krzyku. Rzadziej moe on wywoa depre-
sj oddechu, czynic koniecznym zastoso-
wanie tlenoterapii. rodek moe mie te
wpyw na akcj serca dziecka, co wykrywa
zewntrzne monitorowanie serca podu.
Wszelkie efekty uboczne oddziaujce na
noworodka maj zwykle charakter krtko-
trway, a jeli jest to konieczne, mona im
atwo przeciwdziaa. Demerol moe by
rwnie stosowany w celu umierzenia blu
podczas szycia krocza, usunicia oyska
lub wykonania cicia cesarskiego.
I nne prz eciwblowe rodki medycz ne sto-
sowane podcz as porodu. Poniej przedsta-
wione rodki uywane s rzadziej ni po-
przednio opisane.
rodki uspokajajce. rodki te (takie jak
Phenergan lub Vistaril) stosuje si w celu
uspokojenia i zrelaksowania wyjtkowo
zdenerwowanych kobiet, aby mogy peniej
uczestniczy w porodzie. rodki uspokaja-
jce mog nasila dziaanie rodkw prze-
ciwblowych, takich jak np. Demerol. Po-
S ZS TY MIES IC 277
dobnie jak rodki przeciwblowe, s one
stosowane na pewnym etapie zaawansowa-
nia porodu, na dugo jednak przed urodze-
niem si dziecka. Sporadycznie tylko uy-
wa si ich w pocztkowym okresie porodu,
w przypadku gdy niepokj matki ma wpyw
na postpowanie porodu. Reakcje kobiet na
dziaanie rodkw uspokajajcych s rne.
Niektrym podoba si oszoomienie, pod-
czas gdy innym przeszkadza ono w sprawo-
waniu kontroli nad porodem. Dawka ma tu
ogromne znaczenie. Maa moe zmniejszy
niepokj, nie wpywajc na czujno. Tym-
czasem podanie wikszej dawki moe spo-
wodowa zaburzenia mowy, a take wy-
woywa zasypianie pomidzy szczytami
skurczw, co utrudni zastosowanie opano-
wanych wczeniej technik porodowych.
Cho ryzyko zwizane z wpywem rodkw
uspokajajcych na pd czy noworodka jest
niewielkie, warto, bycie ty i twj partner
wyprbowali technik relaksacyjnych nie
wymagajcych brania rodkw medycz-
nych (medytacje, masae, hipnoza), nim po-
prosisz o rodki uspokajajce lub je przyj-
miesz.
Znieczulenie oglne. Kiedy by to naj-
popularniejszy sposb znieczulenia podczas
porodu. Dzisiaj znieczulenie to, ktre gwa-
townie usypia pacjentki, jest uywane nie-
mal wycznie do nagych porodw opera-
cyjnych, gdy nie ma czasu na podanie znie-
czulenia miejscowego. Moe te by nie-
kiedy zastosowane w celu urodzenia gwki
siami natury, jeli dziecko jest uoone po-
ladkowo.
W celu indukcji znieczulenia oglnego
nieodzowne s rodki wziewne w pocze-
niu z innymi lekami. Wykonywane jest ono
przez anestezjologa na sali operacyjnej.
Kobieta jest przytomna podczas przygoto-
wania do znieczulenia, lecz w trakcie znie-
czulenia traci wiadomo i zdolno od-
czuwania blu na czas potrzebny do sko-
czenia porodu. Zazwyczaj jest to kwestia
minut. Kiedy si obudzi, moe czu si
zdezorientowana i niespokojna, kaszle, od-
czuwa bl garda wywoany przez rurk
intubacyjn - patrz niej, odczuwa mdo-
ci czy nawet wymiotowa. Znieczulenie
moe rwnie wywoa zaburzenia w od-
dawaniu moczu i stolca. Innym skutkiem
ubocznym jest okresowe obnienie cinie-
nia krwi.
Gwny problem tkwi jednak w tym, e
znieczulenie oglne dotyczy nie tylko mat-
ki, lecz i podu. Niekorzystny wpyw na pd
mona zmniejszy poprzez podanie rod-
kw znieczulajcych jak najbliej chwili
wyjcia na wiat. W ten sposb dziecko ro-
dzi si, nim rodek znieczulajcy dotrze do
niego w iloci mogcej przynie jakie ne-
gatywne skutki. Tlenoterapia matki oraz
pooenie jej w pozycji na boku (zwykle le-
wym) take zwiksza ilo tlenu dostarcza-
nego do podu, minimalizujc efekt dziaa-
nia rodka znieczulajcego.
Cho kiedy kobiecie rutynowo nakazy-
wano, by nic nie jada przed porodem oraz
ograniczya przyjmowanie pynw z obawy
przed wystpieniem wymiotw i moliwo-
ci aspiracji zwymiotowanego poywienia
do ukadu oddechowego, gdyby pord mia
si odby w penym znieczuleniu, obecnie
w wielu szpitalach i klinikach pooniczych
nie wymaga si ju tego. Dzieje si tak, po-
niewa bardzo rzadko dochodzi do aspira-
cji; ryzyko wynosi 7 na 10 milionw przy-
padkw. Niektrzy przypuszczaj te, e
takie godzenie nie jest korzystne dla rodz-
cej kobiety i jej dziecka. Przy penym znie-
czuleniu do garda zostanie wprowadzona
przez usta rurka dotchawicza, co zapobie-
gnie nawet najmniejszej moliwoci wyst-
pienia aspiracji. Przed zabiegiem mog te
zosta podane doustne rodki alkalizujce
w celu zneutralizowania dziaania kwanej
treci odkowej, w przypadku gdyby do-
szo do jej zaaspirowania.
M edycyna komplementarna i alterna-
tywna jako metody z niecz ulania. Istnieje
coraz wicej opcji dla tych kobiet, ktre po-
szukuj innych rodkw znieczulajcych
podczas porodu ni medyczne. Ich celem
jest zmiana postrzegania blu bez uycia
lekw. S one szczeglnie zalecane kobie-
tom, ktre nie chc rodzi pod wpywem
rodkw farmaceutycznych lub ktre s
w trakcie leczenia uzalenienia od narkoty-
kw lub alkoholu i nie powinny stosowa
rodkw uspokajajcych bd substancji
przeciwblowych majcych wpyw na na-
strj:
Hipnoza. Mimo pewnej dozy niedowie-
rzania i sceptycyzmu wyniesionego z noc-
nych klubw, hipnoza jest w wykwalifiko-
wanych rkach przyjtym w wiecie medycz-
nym rodkiem zwalczajcym bl - czsto
z duym powodzeniem. W hipnozie nie ma
nic tajemniczego. Nie wprowadza ona ni-
kogo w trans ani nie sprawia, e jeste pod
kontrol innej osoby. Nie pisz ani nie je-
ste w stanie oszoomienia; wszystko pole-
ga na tym, by potrafia si zrelaksowa
i skoncentrowa na procesie, ktry dzieje
si wewntrz ciebie. Czujesz si mniej wi-
cej identycznie jak wwczas, gdy jeste tak
zaabsorbowana dobrym filmem w telewizji,
e nie syszysz, o co pyta ci m. Takie sta-
ny naturalnej hipnozy zdarzaj si nam co
jaki czas.
Hipnoza wykorzystywana podczas poro-
du polega na zastosowaniu sugestii i potgi
umysu do kontrolowania nieprzyjemnych
dozna podczas porodu. J eli wszystko si
powiedzie, to za pomoc hipnozy uzyskuje
si bardzo wysoki poziom podatnoci na
sugesti, dziki ktremu (w zalenoci od
indywidualnych predyspozycji i rodzaju
zastosowanej hipnozy) mona uzyska pra-
wie wszystko, od poczucia wygody i re-
laksu poczwszy, do cakowitego wyelimi-
nowania odczuwania blu. Uwaa si, e
okoo 15% spoeczestwa jest wysoce po-
datne na hipnoz, 25% jest bardzo odporne,
a reszta znajduje si w przedziale pomidzy
nimi; bardzo niewielki odsetek przechodzi
przez cicie cesarskie bez znieczulenia i od-
czuwania blu. Osoby, ktre s podatne na
hipnoz, zwykle do pewnego stopnia lubi
samotno, potrafi na dugi czas skupi
uwag i maj yw wyobrani.
Szkolenie dotyczce zastosowania hip-
nozy w czasie porodu powinno si si od-
bywa pod kierunkiem osoby majcej cer-
tyfikat w tej specjalnoci. Unikaj osb bez
medycznie potwierdzonych referencji, po-
niewa hipnoza moe by uyta niewaci-
wie. Moesz by szkolona w hipnozie bd
autohipnozie albo te polega na tym, e
lekarz bdzie w czasie porodu czyni odpo-
wiednie sugestie. Szkolenie powinno si
rozpoczyna wiele tygodni lub miesicy
przed planowanym terminem porodu. J eli
zacznie si w pierwszym trymestrze, mona
dziki niemu zminimalizowa takie ciowe
dolegliwoci, jak poranne nudnoci. Wicej
na ten temat znajdziesz na stronie 245.
TENS (przezskrna elektryczna stymula-
cja wkien nerwowych). W metodzie tej
uywa si elektrod w celu stymulacji w-
kien nerwowych unerwiajcych szyjk ma-
cicy i pozostae jej czci. Z teoretycznego
punktu widzenia zakada si, e ta stymula-
cja tumi impulsy przebiegajce drog tych
nerww, np. impulsy blowe. Intensywno
stymulacji jest kontrolowana przez pacjent-
k, co pozwala na zwikszanie jej w czasie
skurczw i zmniejszanie w przerwach po-
midzy nimi. Cho nie ma naukowych do-
wodw na to, e TENS pomaga w zmniej-
szeniu blw porodowych, najwyraniej
dziaa na cz kobiet. TENS jest dostpny
w niektrych szpitalach i warto sprawdzi,
czy twj do nich naley.
Akupunktura. Od dawna stosowana jest
w Chinach, coraz bardziej popularna w Sta-
nach Zjednoczonych. Prawdopodobnie opar-
ta jest na takich samych zasadach jak TENS.
Stymulacja wywoywana jest przez naku-
wanie skry specjalnymi igami. Niektre
badania wykazuj, e zastosowanie aku-
punktury moe zmniejszy konieczno po-
dania innych rodkw znieczulajcych pod-
czas porodu.
Fizykoterapia. Masa, ciepo, ucisk lub
kontrucisk czy refleksologia zastosowane
S ZS TY
przez specjalist, ma lub przyjaciela (kt-
rzy wiedz, co podczas porodu jest bez-
pieczne, a co nie) czsto znosi odczucie b-
lu. Technik tych uczy si w niektrych szko-
ach rodzenia.
Zmiana czynnikw ryzyka. Wiele czynni-
kw emocjonalnych i fizycznych moe
wpywa na to, w jaki sposb kobieta moe
odczuwa bl porodowy. Ich zmiana powo-
duje czsto popraw samopoczucia w cza-
sie porodu (patrz s. 357).
Rozrywka. Ogldanie telewizji, suchanie
muzyki, medytacje, wykonywanie wicze
oddechowych - wszystko to moe zmniej-
szy percepcj wrae blowych. Podobnie
moe zadziaa koncentrowanie myli na
czym miym (obraz dziecka z ultrasono-
grafu, przyjemny krajobraz, zdjcie ulubio-
nego miejsca) lub wykonywanie wicze
wizualizacyjnych (na przykad wyobraa-
nie sobie, jak dziecko jest powoli wypycha-
ne za spraw skurczw, przygotowuje si
na opuszczenie ona, jest podekscytowane
i szczliwe).
P O D J C I E D E C Y Z J I
K
obiety maj dzisiaj znacznie szerszy
wybr rodzaju porodu ni kiedykol-
wiek wczeniej. Z wyjtkiem pewnych
szczeglnych sytuacji decyzja dotyczca
znieczulenia bdzie naleaa do ciebie. Aby
podj najlepsz decyzj, dotyczc ciebie
i dziecka, naley:
Omwi jeszcze przed porodem temat do-
tyczcy uycia rodkw przeciwblo-
wych i znieczulajcych. Dowiadczenie
twojego lekarza powoduje, e jest on nie-
ocenionym partnerem - cho zwykle jego
gos nie jest decydujcy - w procesie
podejmowania decyzji. Dowiedz si, ja-
kiego rodzaju leki twj lekarz stosuje
najczciej, a take jakie skutki uboczne
mog wystpi. Poinformuj si rwnie,
kiedy lekarz uwaa znieczulenie za abso-
MIES IC 279
lutnie konieczne, a kiedy decyzja naley
do ciebie.
Przyj do wiadomoci, e chocia uro-
dzenie dziecka jest naturalnym dowiad-
czeniem kadej kobiety, nie jest ono pr-
b dzielnoci, siy lub wytrzymaoci. Bl
porodowy opisano jako jeden z najsilniej
odczuwanych przez czowieka. Dziki
znieczuleniu medycyna daa kobietom
szans zagodzenia blu. Zostao ono nie
tylko zaakceptowane, lecz w niektrych
przypadkach stao si wrcz wskazane.
Pamita o tym, e zastosowanie znie-
czulenia podczas porodu niesie ze sob
zarwno korzyci, jak i ryzyko. Powinno
si korzysta z niego tylko wtedy, gdy ko-
rzyci przewaaj nad ryzykiem. Zapo-
znaj si z metodami medycyny komple-
mentarnej i alternatywnej, rozwaajc ich
zastosowanie w pierwszej kolejnoci -
jeli to moliwe - lub w poczeniu z le-
kami (co oglnie rzecz biorc, oznacza,
e bdziesz potrzebowa mniejszej ich
dawki).
Nie podejmowa z gry nie podlegaj-
cych zmianie decyzji. Chocia mona
czyni pewne teoretyczne rozwaania na
temat tego, co moe by najlepszym
rozwizaniem w pewnych okoliczno-
ciach, to jednak nie sposb przewidzie,
jak bdzie przebiega pord, jak zareagu-
jesz na skurcze i czy bdziesz wymagaa
znieczulenia. Nawet jeli bardzo boisz si
blu i jeste cakowicie pewna, e chcesz
otrzyma znieczulenie zewntrzopono-
we, warto najpierw sprbowa metod
medycyny komplementarnej i alternatyw-
nej, a pord moe okaza si atwiejszy
do zniesienia, ni ci si wydaje.
J eli w czasie porodu poczujesz potrze-
b zastosowania rodkw znieczulajcych,
omw to ze swoim instruktorem, lekarzem
czy pielgniark. Nie nalegaj jednak, by
podano ci je natychmiast. Sprbuj wy-
trzyma przez mniej wicej 15 minut i wy-
korzystaj ten czas w jak najlepszy sposb.
Koncentrujc si na technikach relaksacyj-
nych lub wiczeniach oddechowych i ko-
rzystajc z pomocy instruktora, staraj si
zminimalizowa dyskomfort. By moe
stwierdzisz, e dziki wsparciu atwiej b-
dziesz znosi bl. Moe te tak si zdarzy,
e przetrwanie tych 15 minut da ci si
przetrwania porodu bez dodatkowych
rodkw. J eli jednak po tych 15 minutach
stwierdzisz, e rodki przeciwblowe s ci
niezbdne - popro o nie i nie miej wy-
rzutw sumienia z tego powodu. Kiedy le-
karz zadecyduje o natychmiastowym za-
stosowaniu znieczulenia, ze wzgldu na
ciebie czy dziecko, czekanie nie jest uza-
sadnione.
Pamitaj te, e niezalenie od tego, jak
ciki bdzie pord, zapomnisz o nim
w chwili, gdy sodkie malestwo znajdzie
si w twych ramionach.
1 2
smy miesic
W
tym przedostatnim miesicu
moesz nadal rozkoszowa si
kad chwil albo czu znue-
nie z powodu dwigania brzucha wielko-
ci arbuza (nie wspominajc ju o spaniu
z nim!). Tak czy inaczej, na pewno jeste
zaabsorbowana i podekscytowana wydarze-
niem, ktrego nie moesz si doczeka: na-
rodzinami twego dziecka. Oczywicie wraz
z partnerem czujecie, e radoci towarzy-
szy lekki niepokj, szczeglnie jeli jest to
wasze pierwsze wejcie w wiat rodzicw.
Rozmowy o tych cakowicie normalnych
odczuciach, prowadzone najlepiej w gro-
nie przyjaci i czonkw rodziny bd-
cych ju rodzicami, pomog wam zrozu-
mie, e za pierwszym razem kady tak si
czuje.
P
o 32 tygodniach ciy twj lekarz
moe ci poprosi o to, aby przycho-
dzia do kontroli co dwa tygodnie,
eby zapewni lepsz opiek tobie i twoje-
mu dziecku. Moesz si spodziewa, e zo-
stan skontrolowane nastpujce parametry,
zalenie od twojej szczeglnej sytuacji i sty-
lu pracy lekarza
1
:
masa ciaa i cinienie krwi;
cukier i biako w moczu;
czynno serca podu;
1
dziale Dodatek.
wysoko dna macicy;
wielko (moesz pozna szacunkowy
ciar) i pooenie podu;
badanie koczyn pod ktem wystpowa-
nia obrzkw i koczyn dolnych pod k-
tem pojawienia si ylakw;
test na obecno paciorkowcw grupy B;
inne objawy, ktre odczuwasz, zwaszcza
te niezwyke;
poza tym omwienie twoich pyta i pro-
blemw - przygotuj ich spis.
M
oesz odczuwa wszystkie poni-
ej wymienione objawy jednocze-
nie lub tylko niektre z nich. Nie-
ktre mog trwa od poprzedniego miesi-
ca, inne mog pojawi si dopiero teraz.
Moesz mie rwnie inne mniej powszech-
nie wystpujce objawy.

silna, regularna aktywno podu;
nasilajce si biaawe upawy pochwowe;
nasilajce si zaparcia;
okresowe ble gowy, mdoci lub za-
wroty gowy;
zgaga, niestrawno, wiatry, wzdcia;
przekrwienie bony luzowej nosa i spo-
radyczne krwawienie z nosa; uczucie za-
tkania uszu";
rowa szczoteczka do zbw" spowo-
dowana krwawieniem z dzise;
ble plecw;
ucisk i/lub bl w okolicy miednicy;
Oto pewna ciekawostka ciowa: dugo
w centymetrach od grnej czci koci onowej
do grnej czci macicy mniej wicej zgadza
si z liczb tygodni ciy; ktre masz za sob:
w 34 tygodniu ciy macica ma dugo okoo
34 cm, mierzc od koci onowej.
Pd, ktry ma okoo 46-5 1 cm dugoci
i wazy 2,27-2,72 (przybierajc na wadze
w tempie okoo 1,5 dkg na dzie), jest pulch-
niejszy i mniej pomarszczony, tkanka tuszczo-
wa wypenia bowiem jego liczne ksztaty. Wo-
k nadgarstkw i szyi pojawiy si zmarszczki,
a doeczki, ktre juz wkrtce bdziesz caowa,
zaczynaj si pojawia na okciach i kolan-
kach. Poniewa w jego macicznym domku robi
si coraz cianiej, dziecko ma niewiele miej-
sca na gimnastyk; bdziesz odczuwa, ze
kopniciom coraz bardziej brakuje wigoru, za
to poczujesz wicej krcenia i wiercenia si.
Podobnie jak noworodek, pd ma regularne
okresy REM (lub aktywnego snu), gbokiego
snu, aktywnego stanu przebudzenia oraz spo-
kojnego czuwania. Mzg rozwija si w fanta-
stycznym tempie. Puca s ju niemal cako-
wicie wyksztacone, a dziecko urodzone na
tym etapie rozwoju ma wielkie szanse na do-
bre zdrowie.
lekkie obrzki w okolicy stawu skokowego
i stp; sporadycznie obrzki twarzy i rk;
ylaki koczyn dolnych;
ylaki odbytnicy;
wid brzucha;
wystajcy ppek;
narastajce skrcenie oddechu, spowodo-
wane naciskiem macicy na puca (ktre ust-
puje nieco, gdy dziecko przesunie si niej);
trudnoci w zasypianiu;
zwikszenie liczby skurczw Braxtona-
-Hicksa;
nabrzmienie piersi;
niezrczno;
siara wyciekajca z piersi (chocia moe
ona pojawi si dopiero po porodzie).
pragnienie, by cia dobiega koca;
obawy dotyczce zdrowia dziecka i po-
rodu;
wzrastajce roztargnienie;
podniecenie - pomieszane z lekkim nie-
pokojem - na myl, e to ju niedugo.
S K R C E N I E O D D E C H U
Czasami mam problemy z oddychaniem.
Czy oznacza to, ze moje dziecko otrzymuje
wtedy niewystarczajc ilo tlenu?
S
krcenie oddechu nie oznacza, e tobie
czy twojemu dziecku brakuje tlenu.
Zmiany w ukadzie oddechowym podczas
ciy faktycznie pozwalaj kobietom na po-
bieranie wikszej iloci tlenu i lepsze wyko-
rzystanie go. Ale wikszo kobiet dowiad-
cza rnych problemw z oddychaniem
(niektre opisuj to jako wiadom po-
trzeb pogbienia oddechu) - szczeglnie
w ostatnim trymestrze, kiedy to powik-
szajca si macica uciska puca poprzez
przepon. Ulg odczuwaj zazwyczaj dopie-
ro wtedy, kiedy brzuch obnia si (kiedy
pd przesuwa si bardziej do dolnej czci
miednicy, w pierwszej ciy zazwyczaj oko-
o 2-3 tygodni przed porodem - patrz s. 317).
Bdzie ci atwiej oddycha, jeli siedzc,
bdziesz trzymaa plecy prosto i nie b-
dziesz si garbia (co wyjdzie te na dobre
twoim plecom), jeli bdziesz spaa w po-
zycji psiedzcej (z dwoma czy trzema po-
duszkami) i unikaa znacznej aktywnoci fi-
zycznej.
Niektre kobiety nie bd nigdy odczu-
way skrconego oddechu i to te bdzie zu-
penie normalne.
J ednake skrcenie oddechu w znacz-
nym stopniu z towarzyszcym przyspiesze-
niem oddechu, sinymi wargami i sinymi
czubkami palcw, z blem w klatce piersio-
wej i/lub z przyspieszeniem ttna jest nie-
normalne i wymaga natychmiastowego po-
wiadomienia twojego lekarza bd wizyty
w stacji pogotowia ratunkowego.
S K U R C Z E BR A X T O N A -H I C K S A
Co jaki czas moja macica zdaje si tward-
nie i napina. Co si dzieje?
S
to prawdopodobnie skurcze Braxtona-
-Hicksa, ktre zazwyczaj po 20 tygod-
niach ciy zaczynaj przygotowywa maci-
c do porodu. Wielordki odczuwaj je zwy-
kle silniej i wczeniej. Misie macicy napi-
na si, przygotowujc si do prawdziwych
skurczw, ktre wypchn" dziecko w ozna-
czonym terminie. Na pocztku bdziesz od-
czuwaa je jako bezbolesne (nieprzyjemne)
stwardnienie macicy, rozpoczynajce si od
dna i stopniowo przesuwajce si ku doowi,
zanim si rozluni. Trwaj one na og okoo
15 do 30 sekund, a wic wystarczajco du-
go, by wykona wiczenia oddechowe, lecz
mog trwa rwnie 2 minuty lub duej.
Kiedy zblia si 9 miesic, skurcze te sta-
j si czstsze, intensywniejsze - czasami
nawet bolesne. Chocia nie s one na tyle
skuteczne, by wydali pd, to mog
zapocztkowa proces skracania i rozwie-
rania si szyjki, dajc ci przedsmak porodu,
jeszcze zanim si on rozpocznie.
Aby zagodzi dolegliwoci, ktre mo-
esz odczuwa w czasie tych skurczw,
sprbuj zmiany pozycji: jeli staa, po
si i zrelaksuj, jeeli siedziaa - wsta
i pochod troch. Tego rodzaju wiczenia
moesz take wykorzysta do porodu, wy-
konujc je wraz z wiczeniami oddechowy-
mi czy innymi technikami stosowanymi
w trakcie porodu, ktrych si uczya, a kt-
re pomog ci poradzi sobie z prawdziwy-
mi skurczami, gdy tylko si pojawi.
Chocia skurcze Braxtona-Hicksa nie ozna-
czaj waciwego porodu, to czasami trudno
je od niego odrni (zobacz: okres przedpo-
rodowy, pord pozorny, pord prawdziwy, str.
329). Mog by te trudne do odrnienia od
przedwczesnej czynnoci skurczowej macicy,
ktra zazwyczaj poprzedza pord przed-
wczesny. Koniecznie wic opisz je lekarzo-
wi podczas nastpnej wizyty. Powiadom go
natychmiast, jeli skurcze s czste (czstsze
ni 4 na godzin) i/lub towarzyszy im bl
(plecw, brzucha, miednicy) czy inne ni
zwykle upawy pochwowe. Zrb to rwnie,
jeli naleysz do grupy ryzyka wystpienia
porodu przedwczesnego (patrz s. 265).
T K L I W O E BE R
Czuj si tak, jakby dziecko wkadao n-
ki pomidzy moje zebra. To naprawd boli.
W
pniejszych miesicach ciy, kie-
dy dziecku zaczyna brakowa miej-
sca w jego ciasnej kwaterze, czasami si wy-
daje, e znajduje ono zaciszne miejsce dla
swoich ng pomidzy twoimi ebrami. Cza-
sem zmiana pozycji matki wywouje zmia-
n pozycji dziecka. Sprbuj zrobi kilka
kocich grzbietw" (s. 194), mog one spo-
wodowa zmian pooenia dziecka. Mo-
esz te wykona nastpujce wiczenie:
we gboki oddech, podnoszc jedn rk
ponad gow, a nastpnie wypu powie-
trze, opuszczajc rami. Powtrz to kilka
razy z kad rk - by moe dziecko zmie-
ni pozycj.
J eli to nie zadziaa - poczekaj. Gdy twj
may rozrabiaka przesunie si w d mied-
nicy (co zazwyczaj nastpuje 2 lub 3 tygo-
dnie przed porodem u pierwiastek, a u wie-
lordek czsto dopiero podczas porodu),
prawdopodobnie nie bdzie ju w stanie
podnie nek tak wysoko.
N I E T R Z Y M A N I E M O C Z U
W Y W O A N E U C I S K I E M
Wczoraj wieczorem ogldaam mieszny
film i za kadym razem, gdy si miaam,
miaam wraenie, ze popuszczam mocz.
Czy dzieje si co zego?
N
iektre kobiety w ostatnim trymestrze
ciy maj problemy z nietrzymaniem
moczu, zazwyczaj wtedy, kiedy miej si,
kaszl, kichaj lub wykonuj wiczenia.
Okrelamy to wysikowym nietrzymaniem
moczu, ktre jest rezultatem ogromnego uci-
sku rosncej macicy na pcherz. Upewnij si
(wchajc), e to, co popuszczasz, na pewno
jest moczem; jeli nie bdzie to miao zapa-
chu moczu, natychmiast poinformuj lekarza,
poniewa istnieje niewielkie prawdopodo-
biestwo, i jest to pyn owodniowy. Gdy b-
dziesz pewna, e to mocz, powiedz o tym le-
karzowi podczas nastpnej wizyty.
W midzyczasie skorzystaj z przedsta-
wionych poniej rad, by do pewnego stopnia
kontrolowa wysikowe nietrzymanie moczu:
Unikaj poywienia i napojw mogcych
podrani pcherz, w tym kawy, innych
napojw zawierajcych kofein, owocw
i napojw cytrusowych, pomidorw, ostrych
potraw, napojw gazowanych (nawet tych
nie zawierajcych cukru) i alkoholu we
wszelkich postaciach.
Wykonuj starannie wiczenia Kegla (patrz
s. 189). Pomagaj one w pokonaniu tej
nieprzyjemnej dolegliwoci oraz wzmac-
niaj minie miednicy, ktrych praca jest
niezbdna przy porodzie oraz okresie po-
porodowym. Poniewa poprawa moe by
widoczna dopiero po kilku tygodniach,
nie poddawaj si, jeli nie zauwaysz szyb-
kich wynikw.
Wykonuj wiczenia Kegla lub skrzyuj
nogi, gdy poczujesz, e musisz zakaszle
czy kichn, albo jeli masz podnie co
cikiego.
Staraj si zapobiega infekcji drg mo-
czowych (patrz s. 452).
Unikaj zapar (patrz s. 156), poniewa
stolec te moe uciska na pcherz mo-
czowy. Do osabienia mini dna miedni-
cy przyczynia si wysiek przy oddawa-
niu stolca.
Uwaaj, by nie za szybko przybiera na
wadze. Niepotrzebne kilogramy tylko
zwiksz ucisk na pcherz moczowy.
Niektre kobiety dowiadczaj nietrzy-
mania moczu przy nagym parciu na p-
cherz. J eli masz z tym problemy, postaraj
si je zagodzi, wiczc pcherz. Czciej
chod do toalety - co p godziny lub co
godzin - czyli zanim jeszcze poczujesz
nie poddajc si kontroli potrzeb odda-
nia moczu. Po tygodniu postaraj si robi
dusze przerwy pomidzy wizytami w toa-
lecie.
Pamitaj o wypijaniu co najmniej 8 szkla-
nek pynw kadego dnia - nawet jeli do-
lega ci nietrzymanie moczu. Ograniczenie
iloci przyjmowanych pynw nie pomoe
miniom w skuteczniejszym trzymaniu mo-
czu, a moe doprowadzi do infekcji drg
moczowych i/lub odwodnienia.
K P I E L E
Moja mama mwi, ze nie powinnam si k-
pa po 34 tygodniu ciy. Natomiast lekarz
mwi, ze mog. Kto ma racj?
W
tym przypadku twoja matka, przy naj-
lepszych intencjach, nie jest najlepiej
poinformowana. Prawdopodobnie opiera ona
swoje ostrzeenia na tym, co powiedziaa
jej matka wtedy, kiedy sama bya w ciy
z tob. W czasach twych bab wierzono, e
brudna woda podczas kpieli moe wnik-
n do pochwy czy dalej do szyjki i spowo-
dowa zakaenie. J ednak pogldy si zmie-
niy i teraz zezwala si kobietom na kpiele
w wannie. Obecnie uwaa si, e woda nie
dostaje si do pochwy, moe z wyjtkiem
irygacji bd skokw do basenu. Lecz na-
wet gdyby woda przedostaa si do pochwy,
to wedug przeprowadzonych w warunkach
klinicznych bada czop luzowy, znajdujcy
si w szyjce, zabezpiecza skutecznie wej-
cie do macicy, chronic bony podowe ota-
czajce pd, pyn owodniowy i sam pd
przed inwazj mikroorganizmw. Dlatego
te wikszo lekarzy, w przypadku prawi-
dowo przebiegajcej ciy, zezwala na k-
piele w wannie a do czasu pknicia bon
podowych. Coraz wicej lekarzy zezwala
te na kpiele w trakcie trwania akcji poro-
dowej (jako formy hydroterapii) lub wrcz
zachca do nich, a niektrzy przeprowadza-
j nawet porody pod wod (patrz s. 15).
Waciwie wszyscy zezwalaj na branie
prysznicw a do samego porodu.
J ednake kpiele i prysznic nie s po-
zbawione ryzyka, zwaszcza w ostatnim try-
Badania now or od k w , ktre mog uratowa ycie
Wikszo dzieci przychodzi na wiat w do-
brym zdrowiu i w takim pozostaje. J ednak nie-
wielki odsetek tych, ktre najwyraniej rodz
si zdrowe, nagle zaczyna chorowa. Obecnie
dostpne s testy pozwalajce na rozpoznanie
trzydziestu chorb neonatalnych, z ktrych wie-
le stanowi zagroenie dla ycia, jeli nie zosta-
n odpowiednio wczenie rozpoznane i leczo-
ne. J ednak testy te nie s powszechnie dostpne.
Medycyna czyni starania, aby mona byo wy-
konywa badania w kierunku jak najwikszej
liczby tych chorb, w tym fenyloketonurii, wro-
dzonej niedoczynnoci tarczycy, wrodzonego
rozrostu kory nadnerczy, deficytu biotynidazy,
choroby syropu klonowego, galaktozemii, ho-
mocystynurii i anemii sierpowato-krwinkowej.
J eli w miejscu twego zamieszkania nie prze-
prowadza si przynajmniej najwaniejszych
bada, zle ich wykonanie prywatnemu labo-
ratorium. Do badania wykorzystana zostanie
prbka krwi pobrana w szpitalu podczas ruty-
nowego zabiegu polegajcego na zebraniu kil-
ku kropli krwi z pity noworodka po szybkim
ukuciu ig.
Istnieje mae prawdopodobiestwo, e wynik
ktregokolwiek z tych bada bdzie pozytyw-
ny, ale gdyby jednak tak si stao, zweryfiko-
waniem wynikw i leczeniem zajmie si lekarz
pediatra lub specjalista z poradni genetycznej.
Wczesne rozpoznanie i natychmiastowa inter-
wencja mog wiele zmieni w rokowaniach
choroby.
mestrze, kiedy niezrczno moe spowo-
dowa polizgnicie i upadek. Kp si bar-
dzo ostronie, aby zapobiec takim nieszcz-
ciom. Umie w wannie czy pod pryszni-
cem antypolizgow mat. J eli jest to mo-
liwe, skorzystaj z pomocy innej osoby przy
wchodzeniu i wychodzeniu z wanny.
P R O W A D Z E N I E P O J A Z D U
Z trudem mieszcz si za kierownic. Czy
mog jeszcze prowadzi?
M
oesz tak dugo siedzie za kierowni-
c, jak dugo si tam miecisz, w czym
pomoe ci przesunicie fotela do tyu i na-
chylenie kierownicy. Zakadajc, e miejsca
jest wystarczajco duo, a nie masz zawro-
tw gowy ani adnych innych objaww
mogcych wpyn na bezpieczestwo pro-
wadzenia pojazdu, moesz pozosta kierow-
c na krtkich dystansach a do dnia porodu.
J ednak podre samochodem trwajce
duej ni godzin s raczej zbyt mczce
w czasie ciy, niezalenie od tego, kto jest
kierowc. J eli musisz uda si w dug
podr i masz na to zgod swojego lekarza,
zmieniaj si z kim za kierownic, zatrzy-
muj si co godzin lub dwie, aby wsta
i pospacerowa troch. Wykonuj wiczenia
rozluniajce minie szyi i rozcigajce
(s. 191 i 197), gdy dziki nim powinna le-
piej si czu. J ednake nie prbuj sama
przyjecha do szpitala, gdy rozpocznie si
pord. Nie zapomnij take o najwaniej-
szym przepisie drogowym: podczas kadej
podry samochodem, niezalenie od tego,
czy jeste kierowc, czy pasaerem (nawet
jeli jeste pasaerem, ktrego wioz do
porodu do szpitala czy kliniki pooniczej),
zawsze zapinaj pasy.
P A C I O R K O W C E G R U P Y B
Mj lekarz planuje przeprowadzi badanie
na obecno paciorkowcw grupy B. Co to
oznacza?
O
znacza to, e twj lekarz podejmuje
wszystkie rodki ostronoci - a jeli
chodzi o paciorkowce z grupy B, warto tak
postpowa.
Paciorkowce grupy B s bakteriami, kt-
re wystpuj w pochwie zdrowych kobiet.
W przypadku nosicieli nie stanowi one ad-
nego zagroenia. J ednak u noworodka, ktry
SZSTY MIES IC 287
moe si nimi zarazi podczas porodu, mo-
g sta si przyczyn powanych infekcji.
Poniewa u nosicieli tego rodzaju pacior-
kowcw nie wystpuj widoczne objawy,
dopiero badania mog wykaza, czy kobieta
w ciy jest nimi zakaona. Z tego wzgldu
wielu lekarzy rutynowo zaleca to badanie ko-
bietom pomidzy 35 a 37 tygodniem ciy.
(Badanie przeprowadzone przed 35 tygo-
dniem nie jest dokadne w oznaczaniu, kto
bdzie nosicielem paciorkowcw grupy B
w chwili porodu.) J eli lekarz nie zapropo-
nuje ci badania, moesz o nie miao popro-
si. Niektrzy lekarze nie przeprowadzaj go
rutynowo; zamiast tego lecz kobiety, ktre
przybywaj do szpitalnego porodu w sytu-
acji zagroenia (pord przedterminowy,
przedwczesne pknicie bon podowych lub
gorczka). Wikszo lekarzy nie bdzie tra-
ci czasu na badania kobiet, ktre wczeniej
urodziy dziecko z infekcj paciorkowcow
grupy B, lecz od razu zajm si leczeniem.
Badanie na obecno paciorkowcw gru-
py B przypomina wymaz z szyjki macicy;
wykonuje si wymaz z pochwy i odbytu.
Kobietom, ktre maj wynik pozytywny,
podaje si podczas porodu antybiotyki przez
kroplwk. J eli obecno paciorkowcw
zostanie wykryta w moczu, dodatkowo po-
daje si doustnie antybiotyki w ostatnich
kilku tygodniach ciy.
Z A L E N O M I D Z Y W Z R O S T E M
T W O J E G O C I A R U C I A A
A W I E L K O C I D Z I E C K A
Przybraam tyle na wadze, ze az si boj
y
ze
dziecko bdzie bardzo duze i trudno bdzie
je urodzi.
S
am fakt, e nastpi znaczny przyrost ma-
sy ciaa, nie oznacza, e dotyczy to rw-
nie dziecka. Istnieje wiele innych czynni-
kw, w tym uwarunkowania genetyczne,
twoja wasna masa urodzeniow (jeli bya
ona wysoka, moe te taka by w przypad-
ku twego dziecka), masa przed zajciem
w ci (cisze kobiety czsto maj ci-
kie dzieci) oraz sposb odywiania, ktry
sprawi, e przybraa na wadze. W zale-
noci od powyszych, jeli wzrost masy cia-
a wynosi 17,5-20 kg, to twoje dziecko
moe way 3,0-3,5 kg, a gdy wynosi on
11,5 kg, moe ono way 3,5 kg. J ednak
przecitnie im wikszy wzrost masy ciaa
matki, tym wiksze dziecko.
Lekarz, badajc brzuch i okrelajc wyso-
ko dna macicy, moe w przyblieniu po-
da mas dziecka (cho jest ona obarczona
pewnym bdem). Badanie ultrasonograficz-
ne moe dokadniej okreli mas dziecka,
lecz ten pomiar te nie jest bezbdny.
J eli dziecko jest due - nie oznacza to au-
tomatycznie problemw w czasie porodu.
Chocia wace 3,0-3,5 kg dziecko czsto
rodzi si szybciej ni wace 4,0-4,5 kg, to
jednak wiele kobiet rodzi wiksze dzieci dro-
gami naturalnymi, bez komplikacji. Czynni-
kiem determinujcym, jak przy kadym po-
rodzie, jest fakt, czy gwka dziecka (naj-
wiksza cz) moe przej bez problemw
przez kana rodny w miednicy matki. Nawet
jeli zachodzi podejrzenie o dysproporcj po-
midzy gwk podu a miednic matki (tzw.
niewspmierno gwkowo-miednicowa),
lekarz zezwoli matce na pord drogami na-
tury. Pord taki jest bardzo starannie mo-
nitorowany i jeli gwka dziecka schodzi
w d, a szyjka prawidowo si rozwiera, to
zezwala si na kontynuowanie porodu. J eli
nie ma postpu porodu, mona zleci poda-
nie oksytocyny, a jeli nadal brak postpu,
wykonuje si cicie cesarskie.
T W O J A BU D O W A A N A T O M I C Z N A
A P O R D
Mam 15 2 cm wzrostu i jestem drobnej bu-
dowy. Obawiam si, ze bd miaa trudno-
ci z urodzeniem dziecka.
N
a szczcie, jeli chodzi o rodzenie
dzieci, liczy si to, co wewntrz, a nie
to, co wida na zewntrz. O tym, jak trudny
bdzie pord, decyduje zwizek midzy wiel-
koci i ksztatem miednicy a wielkoci
gwki dziecka. Nie zawsze mona te na
oko" oceni wielko miednicy. Niska, drob-
na kobieta moe mie wiksz miednic ni
wysoka i mocno zbudowana. Lekarz poda ci
oparte na wiedzy naukowej rokowanie co do
twojego przypadku, zwykle po pierwszym
badaniu prenatalnym. Gdyby zaistniaa cho
niewielka obawa, i gwka dziecka bdzie
zbyt dua, by moga si urodzi siami natu-
ry, wwczas przeprowadza si badanie USG.
Oczywicie zwykle oglna wielko
miednicy, podobnie jak innych koci, jest
mniejsza u osb o drobniejszej budowie. Na
przykad Azjatki maj raczej mniejsz mied-
nic ni kobiety pochodzenia nordyckiego.
Na szczcie mdra natura rzadko obdarza
Azjatki dziemi nordyckiego wzrostu - na-
wet jeli ich ojciec jest wysoki i barczysty.
Najczciej noworodki s przystosowane
wielkoci do wielkoci swych matek.
J A K I E G O K S Z T A T U
J E S T T W J BR Z U C H ?
Wszyscy mi mwi, ze jak na smy miesic
mam maty, nisko uoony brzuch. Czy
moe to oznacza, ze moje dziecko rozwija
si n iepra wido wo ?
Z
daje si, e dobrym pomysem byoby
obowizkowe wczenie do garderoby
kadej kobiety ciarnej zatyczek do uszu.
Noszenie ich przez dziewi miesicy po-
zwolioby jej unikn zmartwie spowodo-
wanych przez chybione komentarze i rady
krewnych i przyjaci - a nawet obcych -
i zapobiec budzcym zawi porwna-
niom jej brzucha z brzuchami innych kobiet
w ciy, ktre s wiksze, mniejsze, nisze,
wysze.
Tak jak nie mona znale kobiet o iden-
tycznych figurach, tak samo nie ma iden-
tycznych sylwetek kobiet w ciy. Ksztat
i wielko twojego brzucha podczas ciy
zaley od wielu rnorodnych czynnikw,
w tym od profilu ciowego: czy w momen-
cie zajcia w ci bya wysoka czy niska,
szczupa czy tga, mocno zbudowana czy
drobna, ile przybyo ci kilogramw i na ja-
kiej diecie je przybraa. To, jak wygldasz,
rzadko wskazuje na wielko skarbu, ktry
nosisz w sobie. Drobna kobieta o maym,
niskim brzuchu moe urodzi wiksze
dziecko ni grubokocista kobieta, ktrej
brzuch jest wysoki i duy.
Waciw ocen rozwoju i stanu twojego
dziecka moe da tylko lekarz. J eli nie je-
ste wanie u niego - to za swoje zatycz-
ki i nie suchaj tego, co do ciebie mwi inni,
a bdziesz miaa o wiele mniej zmartwie.
Wszyscy mi mwi, ze urodz chopca, po-
niewa mam duzy brzuch i nie mam bio-
der. To pewnie jaki babciny przesd, ale
czy nie tkwi w nim odrobina prawdy?
P
rzewidywanie pci dziecka metodami
bab czy innymi spenia si w okoo po-
owie przypadkw (a dokadnie, troch cz-
ciej w przypadku chopcw, poniewa na 100
dziewczynek rodzi si ich 105). Cho takie
prawdopodobiestwo byoby objawieniem
w przypadku obstawiania zakadw w ka-
synie, nie naley si nim kierowa przy wy-
borze koloru farby do pokoiku dziecinnego.
Dotyczy to nastpujcych teorii: Masz
chopca, bo nosisz brzuch wysoko i do przo-
du", Tylko przy dziewczynkach ronie nos"
i wszystkich innych, ktre nie wynikaj
z badania genetycznego czy USG.
P O O E N I E D Z I E C K A
Jak mog si dowiedzie, czy moje dziecko
jest waciwie uoone do porodu?
DZIEWITY MIES IC 2 8 9
smy miesic
R yciny te pokazuj trzy spord wielu rnych sylwetek kobiet ciarnych pod koniec smego miesic a. R -
nice s teraz nawet wiksze ni przedtem. W zalenoci od wielkoci i pooenia dziecka, tak jak i od masy
i rozmiarw twojego ciaa, twj brzuch moe by wyszy lub niszy, wikszy lub mniejszy, bardziej lub mniej
zwarty.
Z
abawa w odgadywanie, gdzie s ramion-
ka, okietki czy poladki, bywa lepszym
sposobem na spdzenie miego wieczoru ni
ogldanie telewizji, jednak nie jest zbyt do-
kadnym sposobem na ocen pozycji, w ja-
kiej uoyo si dziecko. Lekarz zapewne
udzieli ci precyzyjniejszej informacji na ten
temat, badajc twj brzuch. Na przykad
plecy dziecka wyczuwalne s jako zwykle
gadki, wypuky ksztat, po ktrego drugiej
stronie znajduje si kilka nieregularnoci,
czyli tzw maych czci": donie, stopy,
okcie. W smym miesicu gowa zwykle
ukada si w pobliu miednicy; jest okr-
ga, twarda, a po naciniciu wraca na swo-
je miejsce przy jednoczesnym ruchu caego
ciaka. Poladki dziecka s ju mniej regu-
larnym ksztatem i bardziej mikkim ni
gowa. Inn wskazwk moe by wyzna-
czenie obszaru ciaa, w ktrym sycha bi-
cie serca: jeli dziecko uoone jest gow
w d, wwczas bicie serca jest syszalne
w dolnej czci brzucha, natomiast najgo-
niej usyszysz je wtedy, gdy plecy dziecka
znajduj si z przodu. W przypadku jakich-
kolwiek wtpliwoci co do pozycji mona
j sprawdzi za pomoc USG.
Moja siostra miaa dziecko uoone w po-
zycji poladkowej. Czy to oznacza, ze mnie
tez moe to spotka?
N
ie ma przypuszcze co do istnienia ge-
netycznych skonnoci do pozycji po-
ladkowej. Cho nie znamy dokadnej przy-
czyny powstania takiego uoenia, zachodz
pewne procesy, o ktrych wiemy, e zwik-
szaj prawdopodobiestwo tego, i dziecko
bdzie chciao wyj na wiat poladkami do
przodu. Oto najczstsze sytuacje:
Dziecko jest mniejsze ni przecitne lub
jest wczeniakiem i nie uoyo si od-
powiednio w macicy.
J est wicej ni jeden pd.
Macica ma nietypowy ksztat, znajduj
si w niej miniaki lub jest do obszer-
na, gdy zostaa rozcignita podczas po-
przednich ci.
Za mao lub za duo wd podowych.
oysko czciowo bd cakowicie za-
krywa wejcie szyjki macicy (o oysku
przodujcym patrz na s. 504).
Znakomita wikszo dzieci przed poro-
dem ukada si w pozycji gwk na d (V er-
t e x ) . Inne mona odpowiednio obrci (czytaj
niej). J eli okae si, e twoje dziecko naley
do tych 3 czy 4%, ktre pozostaj w pozycji
poladkowej do czasu porodu, powinna po-
rozmawia z lekarzem na temat rodzaju poro-
du - najlepiej przed jego rozpoczciem.
Czy moje dziecko, ktre uoyo si w po-
zycji poladkowej, mona jako obrci?
N
igdy nie jest za wczenie na to, aby
przygotowa si do porodu w pooe-
niu miednicowym, ale czasem jest za wcze-
nie, aby si na niego skazywa. Wikszo
dzieci przyjmuje pozycj okrelon jako po-
oenie podune gwkowe pomidzy 32
a 36 tygodniem ciy, ale niektre utrzymu-
j w niepewnoci swoich rodzicw i leka-
rzy a do samego porodu.
Do najczciej uywanych metod me-
dycznych naley obrcenie podu do pozy-
cji gow w d poprzez obrt zewntrzny
na gwk (ECV - z angielskiego extemal
cephalic versin). Polega ona na tym, e le-
karz, posugujc si ultrasonografem, pr-
buje delikatnie obrci pd, przykadajc
donie do brzucha matki. Stan podu musi
by bez przerwy monitorowany, aby mie
pewno, e ppowina przypadkowo si nie
zacinie lub e nie zostanie naruszone oy-
sko. Zabieg ten najlepiej przeprowadza
w szpitalu, przed rozpoczciem akcji poro-
dowej lub na wczesnym jej etapie, gdy ma-
cica jest jeszcze do rozluniona, gdy od
stanu jej rozlunienia zaley, czy zabieg si
powiedzie (dlatego te udaje si on czciej
w drugiej i kolejnych ciach). Naukowcy
sprawdzaj obecnie, czy podanie matce
znieczulenia zewntrzoponowego przed
ECV zwikszy szanse na to, e uda si ob-
rci dziecko. Po obrocie wikszo dzie-
ci pozostaje w pozycji gow w d, jed-
nak niektre wracaj do pozycji poladko-
wej w chwili porodu.
Niektre poone zalecaj w ostatnich
omiu tygodniach ciy wiczenia, ktrych
celem jest nakonienie dziecka znajdujce-
go si w pozycji poladkowej do obrcenia
si. Do wicze tych naley unoszenie mied-
nicy (s. 190) lub pozostawanie trzy razy dzien-
nie dwadziecia minut w nastpujcej po-
zycji: uklknij z kolanami w pewnej odle-
goci od siebie, nastpnie pochyl si tak,
by klatk piersiow dotkna podogi,
a brzuchem - niemal te. Cho nie ma me-
dycznego dowodu na to, e tego rodzaju
wiczenia pomagaj, nic te nie wskazuje
na ich szkodliwo. Niektrzy specjalici
medycyny alternatywnej i komplementar-
nej twierdz, e moksa, czyli rodzaj aku-
DZIEWITY MIES IC 291
Dunktury wykorzystujcej ciepo, moe po-
mc przy odwrceniu podu znajdujcego
si w pozycji poladkowej.
L ekarz mi powiedziay ze moje dziecko jest
w pooeniu poladkowym. W jaki sposb
moe to wpyn na przebieg porodu?
J
aki jest najlepszy sposb na urodzenie
dziecka uoonego w chwili porodu w po-
zycji poladkowej? Odpowied na to pyta-
nie nie jest jeszcze znana i nikt nie potrafi
definitywnie orzec, czy pord drogami na-
tury jest lepszy od cicia cesarskiego -
i vice versa, cho najnowsze badania zdaj
si faworyzowa cicie cesarskie
1
. Uwaa
si, e pord drogami natury jest cakowi-
cie bezpieczny tylko w okoo jednej trzeciej
przypadkw porodw poladkowych, ale
tylko pod warunkiem, e lekarz ma dowiad-
czenie w takich porodach (spytaj swego le-
karza, czy przeprowadza porody poladko-
we w sposb naturalny i z jakim powodze-
niem). Niektre badania wykazuj, e do-
datkowe potencjalne ryzyko nie zawsze wi-
e si z samym porodem, lecz z powodem,
dla ktrego dziecko tak si uoyo: na przy-
1
Pord drogami naturalnymi w pooeniu po-
du miednicowym (poladkowym) obarczony jest
wysokim ryzykiem, od 3 do 5 razy wiksza jest
zachorowalno i umieralno dzieci urodzonych
w tym pooeniu anieli w pooeniu gwkowym.
Wspczeni poonicy coraz czciej, a niekt-
rzy zawsze w przypadku pooenia miednicowe-
go podu kocz pord ciciem cesarskim. J eli
rodzca yczy sobie zdecydowanie porodu dro-
gami naturalnymi przy jednoczesnej wiadomo-
ci wysokiego ryzyka dla podu, oceniamy i obli-
czamy czynniki prognostyczne i podejmujemy
odpowiedni decyzj. W Stanach Zjednoczonych
opracowali czynniki rokownicze w porodzie mied-
nicowym Latuchni i Andros z Chicago, w Polsce
Somko, Cekaski i Troszyski. Decyzj o poro-
dzie drogami naturalnymi w pooeniu miednico-
wym zawsze uwaamy za prb i prowadzimy
pord, cile nadzorujc w staej i penej gotowo-
ci operacyjnej (przyp. red. nauk. wyd. pol.).
kad jest ono wczeniakiem, jest za mae,
jest to cia wielopodowa bd istniej ja-
kie wady wrodzone.
J eli zabieg ten, tzn. obrt zewntrzny
na gwk, powiedzie si, moe on zmniej-
szy prawdopodobiestwo ukoczenia po-
rodu drog cicia cesarskiego. Z tego po-
wodu sta si on bardziej popularny i wik-
szo lekarzy przynajmniej sporadycznie
z niego korzysta. Niektrzy jednak si wa-
haj z uwagi na powikania. Tylko lekarz
przeszkolony w wykonywaniu tego zabiegu
i przygotowany do przeprowadzenia cicia
cesarskiego, jeli zajdzie taka konieczno,
powinien wykonywa obrt zewntrzny na
gwk.
Niektrzy lekarze rutynowo wykonuj
cicie cesarskie w pooeniu podu podu-
nym miednicowym, wierzc, e jest to naj-
bezpieczniejsza droga przyjcia dziecka na
wiat. Inni, na podstawie wasnego dowiad-
czenia uwaaj, e w wikszoci przypadkw
nie ma znaczenia, w jaki sposb urodzone
zostanie dziecko uoone w pozycji polad-
kowej. Zezwol oni na prb naturalnego
porodu poladkowego (pord zaczyna si
w sposb samoistny i zezwala si na jego
kontynuowanie dopty, dopki przebiega
on prawidowo), jeeli zaistniej niej wy-
mienione warunki, z ktrych cz ocenia
si za pomoc USG:
Pooenie podu poladkowe (nki po-
du wyprostowane wzdu brzucha i klatki
piersiowej tak, e stopy znajduj si obok
jego twarzy).
Dziecko ma nisk mas i atwo przejdzie
przez drogi rodne (zazwyczaj poniej
4,25 kg), ale nie za mae (poniej 2,75 kg),
aby pord siami natury by bezpieczny;
zazwyczaj pord przed 36 tygodniem ci-
y, przy pooeniu miednicowym, roz-
wizuje si drog cicia cesarskiego.
Nie ma objaww oyska przodujcego,
wypadnicia ppowiny lub innych obja-
ww zagroenia podu, ktrych nie mo-
na atwo usun.
Jak uoyo si twoje dziecko?
W ikszo dzieci ukada si gwk w d, czyli w pozycji Vertex. Frank Breech to pozycja, w ktrej cz
przodujc stanowi poladki, a nogi uoone s do gry, ze stopami przy twarzy: Z pozycj footling breech
mamy do czynienia wtedy, gdy jedna lub obie nogi dziecka skierowane s ku doowi. Traverse natomiast - gdy
dziecko ley bokiem.
Matka moe woy duo wysiku w po-
rd, nie stwierdza si adnych problemw
pooniczych lub innych, ktre mogyby
skomplikowa pord siami natury; jej
miednica jest odpowiedniej wielkoci;
w wywiadzie nie ma adnych danych
o przebyciu cikich urazowych poro-
dw; niektrzy lekarze dodaj do tego
wymg, aby matka miaa mniej ni 35 lat.
Cz przodujca w momencie porodu
przesza ju do miednicy.
Gwka podu nie jest nadmiernie odgi-
ta, lecz brdka przygita jest do klatki
piersiowej.
Wszystko (i wszyscy) przygotowani s do
zabiegu chirurgicznego, jeli okazaby si
konieczny.
J eli prbujemy prowadzi pord droga-
mi natury, niezbdne jest jego stae moni-
torowanie, najlepiej na sali zabiegowej.
Gdy wszystko idzie dobrze, szyjka macicy
si rozszerza, a dziecko rwnomiernie si
przesuwa w d, mona go kontynuowa.
J eli natomiast szyjka bdzie rozwieraa si
zbyt wolno lub wystpi inne problemy, to
lekarz wraz z caym zespoem operacyjnym
powinien by w kadej chwili przygotowa-
ny do cicia cesarskiego. Stae elektronicz-
ne monitorowanie podu jest absolutnie nie-
zbdne, by mie pewno, e z dzieckiem
jest wszystko w porzdku. Czasami stosuje
si znieczulenie zewntrzoponowe, by za-
pobiec nadmiernemu parciu, zanim dojdzie
do cakowitego rozwarcia (co mogoby do-
prowadzi do uwinicia ppowiny po-
midzy dzieckiem a miednic matki). Spo-
radycznie wykonuje si znieczulenie ogl-
ne, aby dziecko mogo si szybciej urodzi.
Mona rwnie uy kleszczy, aby pomc
w urodzeniu gwki bez zbdnego na-
cigania ciaa i szyi. Rutynowo stosowane
nacicie krocza uatwia zabieg.
J eli wymagania do przeprowadzenia
prby porodu naturalnego nie s spenione
lub jeli z jakiegokolwiek innego powodu
uwaa si, e pord taki byby ryzykowny,
planuje si cicie cesarskie. Niekiedy jed-
nak pord zaczyna si przed wyznaczon
dat i postpuje tak szybko, e nim dojdzie
do zabiegu, poladki zd zsun si do
miednicy. W takim przypadku wikszo
lekarzy bdzie raczej skonna sprbowa
porodu naturalnego, ni dokonywa po-
spiesznego, trudnego cicia cesarskiego.
Najwaniejsza zasada, jeli dziecko po-
zostao w pozycji poladkowej: musisz by
elastyczna co do planw porodu i przygoto-
wana na kad sytuacj. Cho masz spore
szanse na normalny pord drogami natury,
to jednak rne warunki mog zadecydo-
wa o tym, e bdziesz rodzi przez cicie
cesarskie. Zreszt na tak ewentualno po-
winna by przygotowana kada ciarna
kobieta (patrz s. 194).
P O R D BL I N I A C Z Y
S podziewam si blinit. Czym bdzie si r-
ni mj pord od porodw innych kobiet?
M
oe nie by adnych innych rnic
poza t, e za twoje wysiki zbierzesz
podwjn nagrod. Wiele porodw blinia-
czych odbywa si bez komplikacji, droga-
mi natury
1
. Maj te jeszcze jedn zalet:
zwykle przebiegaj szybciej ni w przypad-
ku, gdy rodzi si jedno dziecko. Cho sama
faza aktywnego porodu i parcia zwykle jest
dusza, pierwsza faza zazwyczaj trwa kr-
cej, co oznacza krtszy czas cakowity, od
chwili gdy nastpi pierwsze skurcze, do
zakoczenia parcia.
J ednakowo istnieje wiksze ryzyko po-
tencjalnych powika podczas porodu w przy-
padku ciy bliniaczej, dlatego te podej-
muje si wicej rodkw ostronoci. Za-
zwyczaj zaleca si, aby przy porodzie w ci-
1
J ednake wraz ze wzrostem liczby podw
wzrasta prawdopodobiestwo zakoczenia ci-
y drog cicia cesarskiego.
y bliniaczej obecny by anestezjolog, na
wypadek gdyby zasza konieczno wyko-
nania cicia cesarskiego, chocia wikszo
blinit moe urodzi si siami natury (cza-
sami za pomoc kleszczy, aby uchroni je
przed nadmiernym urazem). Powinien te
znajdowa si w pobliu pediatra lub neo-
natolog, gotowy do udzielenia noworodkom
pomocy. Czsto te oba pody monitorowa-
ne s za pomoc elektrod zakadanych na
gwk (jednej zewntrznej, a drugiej we-
wntrznej).
W przypadku blinit - o czym wkrtce
si dowiesz - naley zawsze by przygoto-
wanym na niespodzianki, ktre mog poja-
wi si przy porodzie. Poniewa masz wi-
cej ni jedno dziecko, moliwe jest, e wy-
stpi wicej ni jeden typ porodu. Na
przykad (przy zaoeniu, e kade z nich
znajduje si w osobnym worku owodnio-
wym) moe si zdarzy, e worek pierwsze-
go z dzieci przerwie si samoistnie, ale przy
otwarciu drugiego potrzebna bdzie ingeren-
cja lekarska. Albo e pierwszy pord bdzie
atwy, drogami natury, natomiast drugie
dziecko bdzie uoone poprzecznie i trzeba
bdzie je wydoby przez cicie cesarskie.
W wikszoci przypadkw porodw dro-
gami natury drugi noworodek pojawia si
dwadziecia minut po pierwszym, cho nie-
kiedy czas ten si wydua. J eli drugie
dziecko zwleka z przyjciem na wiat", le-
karz moe zaleci podanie oksytocyny lub
zastosowa kleszcze do przyspieszenia po-
rodu, a niekiedy nawet przeprowadzi ci-
cie cesarskie. J eli drugie dziecko jest uo-
one w pozycji poladkowej, lekarz siga
do macicy, by obrci pd. A kiedy ju
blinita si narodz, oysko lub oyska
oddzielaj si i rodz szybko. Niekiedy jed-
nak pord oyska postpuje powoli i wy-
maga pomocy ze strony lekarza.
Jestem w ciy bliniaczej i wiele sysza-
am na temat tego, ze blinita czsto rodz
si przedwczenie. Czy to prawda?
R
zeczywicie blinita czsto przybywa-
j na wiat wczeniej ni dzieci z ci
pojedynczych, gdy cho na pewno jest im
przyjemnie w twoim brzuchu, to szybko
robi im si ciasno. Cho nic nie poradzisz
na ten fakt, moesz wsplnie z lekarzem
wiele zdziaa, by sprbowa opni po-
rd (patrz s. 166 i 265). Pamitaj te, e
cho najlepszy termin dla blinit to 37 ty-
dzie, trzy tygodnie wczeniej nie jest za-
pewne dla nich terminem przedwczesnym.
P O R D T R O J A C Z K W
Czy fakt, ze jestem w ciy potrjnej ozna-
cza n ieu n ik n ion o cesarskiego cicia?
C
ho w macicy panuje tok, to przy spe-
nieniu pewnych warunkw pord mo-
e si odby drogami natury. Cho najcz-
ciej trojaczki rodz si przez cicie cesar-
skie, to wedug najnowszych bada uwaa
si, e pord naturalny jest moliwy, gdy
dziecko A (czyli to znajdujce si najbliej
wyjcia") uoone jest gwk w d, mo-
liwe jest monitorowanie podw i nie ma in-
nych pooniczych przeciwwskaza (takich
jak stan przedrzucawkowy u matki bd
stan zagroenia jednego czy wicej po-
dw). W niektrych przypadkach pierwsze
i drugie dziecko moe si urodzi w sposb
naturalny, a dopiero ostatnie bdzie wyma-
gao przeprowadzenia cicia cesarskiego.
Oczywicie waniejsze od urodzenia caej
trjki drogami natury jest to, by caa wasza
czwrka opucia sal porodow w dobrym
stanie zdrowia. I kada droga do tego celu
uwaana jest za suszn.
C I C I E C E S A R S K I E
Lekarz powiedzia mi, ze by moe bd
musiaa mie wykonane cicie cesarskie.
Czy jest ono bardziej niebezpieczne od po-
rodu drogami natury?
P
otocznie uwaa si, e nazwa tej opera-
cji pochodzi od J uliusza Cezara, ktry
tym sposobem przyszed na wiat. J est to jed-
nak cakowicie nieprawdopodobne. W tamtych
czasach operacyjne urodzenie dziecka niewt-
pliwie zakoczyoby si dla matki mierci.
J uliusz Cezar mgby przey t operacj,
ale jego matka nie. A wiadomo, e jego mat-
ka po tym porodzie ya jeszcze wiele lat.
Dzisiaj cicie cesarskie jest dla matki nie-
mal tak samo bezpieczne jak pord droga-
mi natury, a przy objawach zagroenia po-
du czsto rwnie najbezpieczniejsze dla
podu. Chocia uwaa si je za powan
operacj, to ryzyko z nim zwizane porw-
nuje si raczej do wycicia migdakw ni
np. do wycicia pcherzyka ciowego.
Cicie cesarskie nie jest te samo w so-
bie niebezpieczne dla dziecka. J eli pord
chirurgiczny jest naprawd konieczny, to
w rzeczywistoci twoje dziecko bdzie bez-
pieczne i prawdopodobnie bezpieczniejsze,
ni gdyby pord odbywa si siami natury.
Kadego roku tysice dzieci, ktre nie prze-
yyby przejcia przez drogi rodne (lub mo-
gyby zosta okaleczone), rodz si zdrowe
w trakcie cicia cesarskiego.
Na og dzieci urodzone drog cicia nie
rni si od urodzonych drogami natury -
chocia dzieci z cicia maj ma przewag,
jeli chodzi o wygld zewntrzny. Maj one
zazwyczaj pikne, okrge gwki w przeci-
wiestwie do wyduonych gwek dzieci,
ktre musz przecisn si przez wskie drogi
rodne. Ocena punktowa stanu dziecka w ska-
li Apgar, dokonywana w pierwszej i pitej
minucie po porodzie, jest porwnywalna dla
dzieci z porodw operacyjnych i fizjologicz-
nych. Pewnym minusem jest fakt, e w trak-
cie cicia cesarskiego nie dochodzi do usu-
wania nadmiaru luzu z drg oddechowych,
lecz moe on by atwo odessany po urodze-
niu. Cho niekiedy podczas porodu chirur-
gicznego dochodzi do niewielkich skalecze,
szczeglnie jeli dziecko znajduje si w po-
oeniu poladkowym lub gdy wczeniej zo-
stay przerwane bony podowe, to jednak
Szpitale a liczba
Liczba wykonywanych ci cesarskich jest
rna w zalenoci od szpitala. Cho wiele
powanych orodkw medycznych ma wysoki
odsetek porodw operacyjnych, gdy przyjmuj
one duo pacjentek z ci wysokiego ryzyka, to
jednak prcz tych przypadkw odsetek poro-
dw przez cicie cesarskie jest do niewielki,
gdy szpitale te maj dobry personel lekarski
i oddziay intensywnej opieki noworodkowej.
Niektre mae szpitale maj wysoki ten odsetek.
ci cesarskich
poniewa nie maj stale penej obsady do wyko-
nywania nagego cicia cesarskiego. Jeli wic
istniej jakie podejrzenia, e pord samoistny
nie zakoczy si pomylnie lub e mog si po-
jawi nage wypadki, wzywa si anestezjologa
i cay zesp operacyjny, by wykonali cicie cesar-
skie, nim si okae, e taka jest konieczno. Do-
wiedz si od swojego lekarza, ile ci cesarskich
wykonuje si w twoim szpitalu i jakie inne zabie-
gi stosuje si, aby unikn porodu operacyjnego.
bardzo rzadko dochodzi do powanego uszko-
dzenia dziecka - znacznie rzadziej ni pod-
czas porodu samoistnego. Niekiedy u matki
po ciciu cesarskim moe doj do zaburze
w tworzeniu si wizi z dzieckiem, moe ona
mie uraz do dziecka, ktre jej zdaniem po-
zbawio j przeycia porodu i doprowadzio
do okaleczenia jej ciaa
1
.
Moe ona rwnie odczuwa zazdro
w stosunku do matek, ktre urodziy samo-
istnie, i mie poczucie winy z powodu za-
wodu, ktry sprawia. Nie pozwala jej to na
wytworzenie waciwego zwizku midzy
ni a dzieckiem. Moe rwnie podejrze-
wa, e takie dziecko jest wyjtkowo wra-
liwe (niektre s), doprowadzajc do nad-
miernej opiekuczoci. Wszystkie te uczu-
cia wyrzdzaj szkod i nie pozwalaj
modej matce od samego pocztku czu ra-
doci i wizi ze swym nowo narodzonym
dzieckiem. J eli jednak si pojawi, naley
si im przeciwstawi, w razie potrzeby ko-
rzystajc z pomocy specjalisty.
Czsto mona zapobiec postawom de-
strukcyjnym od samego pocztku - nawet
jeszcze przed rozpoczciem porodu. Po pier-
wsze naley uzmysowi sobie, e droga, jak
dziecko przyszo na wiat, w aden sposb nie
wpywa ani na matk, ani na dziecko. Po dru-
gie wane jest, aby rodzaj porodu w jak naj-
1
Kobiety po porodzie samoistnym mog rw-
nie odczuwa niech do swoich dzieci - pra-
wie zawsze przejciow - z powodu blu
porodowego.
mniejszym stopniu przeszkodzi w tworze-
niu si wizi midzy matk a dzieckiem. Po-
rozmawiaj na dugo przed porodem ze swoim
lekarzem o tym, jakie s moliwoci trzyma-
nia i karmienia dziecka jeszcze na stole opera-
cyjnym, bezporednio po ciciu cesarskim,
lub jeli nie jest to moliwe, to w pokoju popo-
rodowym. Napisz o tym szczegowo w pla-
nie porodu, jeli taki przygotowaa (patrz
s. 270); jeli bdziesz czekaa a do porodu,
aby o tym porozmawia, to moe si zdarzy,
e zabraknie ci siy lub okazji ku temu. Da ci
to rwnie szans na zakwestionowanie regu
szpitala, takich jak np. te, ktre wymagaj, by
kady noworodek (nawet zdrowy) znajdowa
si na oddziale intensywnej opieki noworod-
kw. Moe zdoasz wywoa zmian lub wy-
jtek od tych regu, jeli w racjonalny sposb
przedstawisz swj punkt widzenia.
Nie panikuj, jeli pomimo dobrych intencji
czujesz si zbyt saba, aby opiekowa si dziec-
kiem, lub jeli twoje dziecko wymaga obser-
wacji bd opieki na oddziale intensywnej
opieki noworodkw. Nie ma dowodu na to, e
wi matki i dziecka nawizuje si tylko bez-
porednio po porodzie (patrz s. 390).
Zawsze marzyam o cakowicie natural-
nym porodzie, ale obawiam si, ze ostatecz-
nie bd musiaa mie cicie cesarskie.
S
koro cicia cesarskie s tak bezpieczne
i niekiedy ratuj ycie, dlaczego wik-
szo ciarnych kobiet przeraa sama myl
o nich? Czciowo dlatego, i boimy si
kadej powanej operacji, nawet rutynowej
i obarczonej niewielkim ryzykiem. Ale po-
niewa wikszo ciarnych kobiet przez
wiele miesicy przygotowuje si do porodu
drogami natury, nie bierze zupenie pod
uwag moliwoci porodu operacyjnego.
Oczekuj, e m bdzie je trzyma za rk
w chwili, gdy dyszc, wydaj dziecko na
wiat - nie za tego, e bd biernie leay,
niekiedy nieprzytomne, a lekarz wysteryli-
zowanymi przyrzdami bdzie wyciga
dziecko. Kiedy wic nagle staj przed ko-
niecznoci poddania si ciciu cesarskie-
mu, czuj si pozbawione kontroli nad za-
planowanym dowiadczeniem porodu. Nie-
kiedy technika medyczna pociga za sob
uczucia frustracji, rozczarowania, zoci
i winy, co rzuca cie na pord i pog.
Ale tak wcale nie musi si dzia - kilka
krokw przedsiwzitych ju teraz uczyni
perspektyw cicia cesarskiego mniej zo-
wrog. Nawet jeli nie masz powodw
przypuszcza, e czeka ci tego typu opera-
cja, zasignicie wszystkich informacji na
jej temat - na przykad od lekarza, w szkole
rodzenia (ktre powinny j omawia) czy
z ksiek - przygotuje ci i zmniejszy strach.
J eli mimo wszystko przypuszczasz, e ci-
cie cesarskie bdzie w twoim przypadku
konieczne, odrb zadanie domowe jeszcze
staranniej, odbywajc ca lekcj powico-
n przygotowaniu do tego rodzaju porodu.
Nabycie wiedzy na temat cicia cesar-
skiego ma jeszcze jedn zalet. Ot po-
zwoli ci ona - zakadajc, e nie dojdzie do
nagego wypadku - prowadzi dialog z le-
karzem na odpowiednim poziomie, jeli on
zaleci przeprowadzenie porodu operacyjne-
go: czy to przed rozpoczciem porodu, czy
ju w jego trakcie.
Niezalenie od tego, czy przygotowu-
jesz si na zaplanowane cicie cesarskie
czy te na jego prawdopodobiestwo, mo-
esz chcie porozmawia ze swym leka-
rzem lub przypisan ci poon na temat
wielu spraw na jaki czas przed porodem.
Nie daj si zniechci zapewnieniami, i
nic nie wskazuje na to, by miaa ro-
dzi przez cicie cesarskie; wytumacz, e
chcesz by przygotowana, tak na wszelki
wypadek. Powiedz lekarzowi, e chcesz
wchodzi w skad grupy osb podejmuj-
cych decyzje (jeli czas pozwoli na to),
gdyby zasza konieczno przeprowadze-
nia takiego porodu.
Oczywicie wikszo kobiet w ciy
nie wybierze z wasnej woli porodu przez
cicie cesarskie i niemal 4 na 5 rodzi bd
drogami natury. Te natomiast, ktre urodz
inaczej, nie powinny czu si rozczarowa-
ne czy winne ani uwaa, e zawiody.
Kady pord (naturalny czy operacyjny,
z zastosowaniem rodkw znieczulajcych
czy bez), po ktrym matka i dziecko s
zdrowi, bez wtpienia stanowi sukces.
Jak uczyni z porodu drog cicia cesarskiego
wydarzenie rodzinne?
Coraz popularniejsze staje si podejcie do
porodu operacyjnego jako do sprawy dotycz-
cej caej rodziny. Wikszo lekarzy i szpitali
rozlunia swoje rygory, dotyczce zasad po-
stpowania w czasie cicia cesarskiego. Mo-
liwa jest obecno w pobliu ojca oraz zacho-
wanie wiadomoci u matki. Nowa rodzina po-
znaje si nawzajem od razu po urodzeniu dziec-
ka, tak jak by to byo podczas nieskompliko-
wanego porodu fizjologicznego. Badania wy-
kazuj. e taka normalizacja" porodu operacyj-
nego pozwala maonkom na lepszy odbir
samego porodu, zmniejsza moliwo wyst-
pienia depresji poporodowej i obnienia sa-
mooceny u matki (obie te sprawy mog sta-
nowi problem po porodzie drog cicia ce-
sarskiego) i pozwala na szybsze powstawanie
wizi rodzinnych.
Dlaczego obecnie przeprowadza si tak
wiele ci cesarskich ?
C
ho odsetek ci cesarskich w USA jest
cigle wysoki w porwnaniu z innymi
krajami rozwinitymi, nie wykonuje si ich
ju tak wiele jak kiedy. Pod koniec lat
osiemdziesitych niemal 25% porodw sta-
nowiy cicia cesarskie, podczas gdy w la-
tach siedemdziesitych ich odsetek wynosi
5%. W roku 1996 spad do 20%, by znowu
nieznacznie wzrosn. Obecnie wynosi
okoo 22% (w jednych szpitalach wicej,
w innych mniej; wicej te w przypadku ci-
y wysokiego ryzyka).
Wiele czynnikw przyczynia si do ta-
kiej - zdaniem wielu za wysokiej - liczby
wykonywanych cesarskich ci.
Przede
wszystkim cicie cesarskie stao si wyjt-
kowo szybkim i bezpiecznym sposobem
ukoczenia ciy - w wikszoci przypad-
kw matki mog by przytomne w czasie
wydobywania dziecka. Po drugie dziki
monitorowaniu podu, uywajc KTG czy
wielu innych testw, mona dokadnie (lecz
nie niezbicie) wykaza objawy zagroenia
podu i konieczno natychmiastowego uko-
czenia porodu. Po trzecie coraz wicej przy-
szych matek przybiera na wadze wicej ni
zalecane 11-16 kilogramw, przez co przy-
chodzi na wiat wiksza liczba duych dzie-
ci, ktre trudno urodzi w sposb naturalny.
Obserwuje si te denie do poonictwa
nieinterwencyjnego. Cho zezwolenie natu-
rze na dyktowanie wasnego tempa, ktre
nie jest przyspieszane przez przerwanie
bon podowych, podawanie oksytocyny lub
uycie kleszczy, zazwyczaj pozwala na bar-
dziej naturalny pord, moe mie take sku-
tek w postaci opniania akcji porodowej,
a co za tym idzie, prowadzi do konieczno-
ci wykonania cicia cesarskiego. Ponadto
wzrasta liczba starszych kobiet lub z prze-
wlekymi chorobami, ktre mog z powo-
dzeniem przej ci, lecz czciej musz
rodzi drog cicia cesarskiego. Ostatnim
czynnikiem przyczyniajcym si do wzro-
stu liczby przeprowadzanych ci cesarskich
jest powtrne cicie cesarskie. Cho pord
drogami natury po porodzie operacyjnym
nadal uwaa si za realn moliwo, wielu
lekarzy (i samych kobiet) preferuje plano-
wane cicie cesarskie ni prb porodu na-
turalnego, a dzieje si tak z wielu rnych
powodw (patrz s. 26).
Cho
spoeczno medyczna stara si obniy
liczb ci cesarskich, system nadal nie
dziaa doskonale. Na przykad lekarz, ktry
nie jest na tyle wyszkolony, by bezbdnie
odczyta wyniki monitorowania podu,
moe zdecydowa o przeprowadzeniu ci-
cia cesarskiego, kiedy odczyt jest niepo-
mylny (zamiast dwa razy sprawdzi, czy
to na pewno co zego dzieje si z dziec-
kiem, a nie z urzdzeniem). Albo lekarz
obawiajcy si oskarenia o postpowanie
niezgodne z etyk zawodow raczej wyko-
na cicie cesarskie, by nie by podanym
do sdu w sytuacji, gdyby pord drogami
natury mg grozi jakim potencjalnym
niebezpieczestwem. (Wicej procesw wy-
tacza si lekarzom poonikom za niewyko-
nanie cesarskiego cicia - a w konsekwen-
cji, za zy efekt kocowy - ni za wykona-
nie go.)
Poniewa cicie cesarskie
jest bardzo bezpieczne, a za jego spraw
unika si blu bd ewentualnych obrae
zwizanych z porodem naturalnym (ryzyko
jest niewielkie), cz kobiet (szczeglnie
tych, ktre ju przez to przeszy) decydu-
je si na nie, a wrcz prosi o ten rodzaj po-
rodu.
Wik-
szo lekarzy przeprowadza cicie cesar-
skie nie z wygody czy dla pienidzy albo ze
strachu o podanie do sdu, lecz - jak wyka-
zuj niektre badania - poniewa uwaa, e
w pewnych okolicznociach pord opera-
cyjny najlepiej chroni matk lub dziecko.
Obecnie uwaa si, i mimo wielu po-
wanych wskaza do wykonania tego zabie-
gu, cz z nich jest wykonywana niepo-
trzebnie.
Aby liczba wykonywanych ci cesarskich
nadal spadaa, wiele towarzystw ubezpie-
czeniowych, szpitali, grup medycznych
i innych jednostek czy agencji wymaga
bd zachca do:
Zasignicia drugiej opinii, jeli jest to
moliwe;
Prby przeprowadzenia porodu natural-
nego dla wszystkich kobiet, ktre wcze-
niej urodziy przez cicie cesarskie, ale
speniaj kryteria niezbdne do porodu
drogami natury po ciciu cesarskim
(PDNCC; patrz s. 26), cznie z tym, e
nie bdzie przeprowadzana indukcja;
Wikszej cierpliwoci przy powolnie
przebiegajcej akcji porodowej i/lub du-
giej fazie parcia, szczeglnie w przypad-
ku kobiet, ktre otrzymay znieczulenie
zewntrzoponowe - zakadajc, e matka
i dziecko czuj si dobrze - przed wyko-
naniem operacji;
Korzystania z licznych, niezawodnych tech-
nik (na przykad takich, jak stymulowanie
skry gowy podu, umieszczenie elektrod
na skrze gowy podu, profil biofizyczny
czy stymulacja akustyczna; patrz s. 320)
w celu potwierdzenia stanu zagroenia po-
du wykazanego monitoringiem;
Konsultacji, w przypadku gdy monitoro-
wanie podu daje dwuznaczne wyniki -
osobicie lub przez faksowanie wynikw
ekspertom, by mc jak najszybciej otrzy-
ma drug opini na temat stanu podu;
Wprowadzenia systemu koleeskiej kon-
troli, w ktrej ramach wszystkie przepro-
wadzane po raz pierwszy cicia cesarskie
s, po ich dokonaniu, wnikliwie studio-
wane, a wobec lekarzy wykonujcych
niepotrzebne operacje przeprowadza si
dziaania dyscyplinarne;
Towarzystwa osoby opiekujcej si ro-
dzc podczas porodu. W ten sposb mo-
na czciowo zredukowa ryzyko porodu
operacyjnego, pomagajc kobiecie lepiej
si zrelaksowa, dziki czemu bdzie ona
bardziej skutecznie rodzi;
Lepszego szkolenia staystw w szpita-
lach pod ktem porodu drogami natury po
ciciu cesarskim (PDNCC), wykonywa-
nia obrotu zewntrznego na gwk (aby
obrci pd uoony w pozycji polad-
kowej), urodzenia drogami natury podu
w tym pooeniu, a take uywania klesz-
czy i prniocigu pooniczego.
Czy zwykle wie si wczeniej, ze bdzie si
rodzio przez cicie cesarskie, czy tez wia-
domo o tym w ostatniej chwii?
W
ikszo kobiet zwykle nie wie, e
urodzi dziecko w ten sposb, a do
rozpoczcia porodu. Niemniej jednak cza-
sami pojawiaj si oznaki wskazujce, e
potrzebne bdzie cicie cesarskie. Oto naj-
czciej spotykane:
Poprzedni pord odby si przez cicie
cesarskie (patrz s. 25), jeli przyczyna, dla
ktrej tak si stao, nadal istnieje i nie
mona jej pokona (na przykad choroba
matki, nieprawidowa budowa miednicy).
Przy wczeniejszym ciciu cesarskim za-
stosowano klasyczne pionowe, a nie ni-
skie poziome, nacicie macicy, ktre
moe pkn podczas porodu. Rodzaj na-
cicia wykonanego w macicy nie ma
zwizku z rodzajem nacicia brzucha -
wic jeli nie masz pewnoci, moe zaist-
nie konieczno skontaktowania si z le-
karzem, ktry przeprowadza poprzedni
operacj, lub sprawdzenia w twojej kar-
cie, jaki rodzaj nacicia wykonano w two-
im przypadku.
DZIEWITY MIES IC 29 9
Indukcja (wywoanie) porodu u kobiety,
ktra wczeniej rodzia przez cicie ce-
sarskie (patrz s. 25).
Stan zagroenia podu lub nieprawido-
woci sprawiajce, e pord drogami na-
tury staje si nadmiernie ryzykowny lub
wrcz traumatyczny (nie dotyczy to wszyst-
kich chorb podu).
Cukrzyca u matki - w przypadku gdy ko-
nieczne jest ukoczenie ciy przed ter-
minem i stwierdza si niedostateczn doj-
rzao szyjki.
Inne choroby matki (w tym choroby serca
i zaburzenia ukadu oddechowego), w przy-
padku gdy lekarz stwierdza, e pord dro-
gami natury byby ryzykowny.
Infekcja wirusem HIV u matki (patrz s. 40),
ktra moe zosta przekazana dziecku
podczas porodu naturalnego.
Aktywna infekcja wirusem typu Herpes,
szczeglnie pierwotna, lub jeli s dowo-
dy na to, e wystpuj zmiany w szyjce
macicy lub w obrbie narzdw rodnych,
albo jeli zewntrzne aktywne zmiany
mog podczas porodu mie kontakt z ro-
dzcym si dzieckiem.
oysko przodujce (kiedy oysko cz-
ciowo lub cakowicie blokuje ujcie szyj-
ki; patrz s. 504), poniewa podczas akcji
porodowej oysko to moe si przed-
wczenie oddzieli, doprowadzajc do
krwotoku).
Przedwczesne oddzielenie oyska (s. 516)-
wystpuje wyrane oddzielenie oyska
od ciany macicy, stwarzajce due nie-
bezpieczestwo dla podu, jeeli nie zo-
stanie on natychmiast wydobyty na wiat.
Moliwo istnienia niewspmiernoci
miednicowo-gwkowej (gdy uwaa si,
e gwka podu jest zbyt dua, by przej
przez miednic matki; patrz s. 365); su-
geruje to wielko dziecka okrelona w ba-
daniu USG, wielko miednicy okrelona
przez badanie promieniami Roentgena, to-
mografia komputerowa bd pomiar mied-
nicy wykonany przez rezonans magne-
tyczny albo wczeniejszy trudny pord.
Cho ani USG podu, ani pomiar miedni-
cy oddzielnie nie pozwol przewidzie
istnienia problemu, poczenie tych ba-
da (zwane te indeksem podowo-mied-
nicowym) moe pomc zidentyfikowa
niekorzystn sytuacj.
Istniej te inne czynniki wskazujce na
moliwo - lecz nie konieczno - wyko-
nania cicia cesarskiego:
Nadcinienie (patrz s. 475) lub choroba
nerek u matki, jeli wiadomo, e nie b-
dzie ona w stanie znie stresu porodu.
Nietypowe uoenie podu, na przykad
pozycja poladkowa stopami do przodu
(Jootling) lub poprzeczna (ramionami do
przodu), co sprawia, e pord drogami
natury jest trudny bd wrcz niemoli-
wy (patrz s. 288).
Cicie cesarskie planowane jest przed
rozpoczciem akcji porodowej wwczas,
gdy konieczny jest szybki pord albo nie ma
czasu na jego wywoanie, lub uwaa si, e
matka i/lub dziecko nie bd w stanie wy-
trzyma zwizanego z nim stresu. Kady
z poniszych przypadkw moe sprawi, e
pord taki stanie si konieczny:
Stan przedrzucawkowy lub rzucawka
(patrz s. 499 i 515) nie poddajce si le-
czeniu.
Pd przenoszony (dwa lub trzy tygodnie
po terminie, patrz s. 320), jeli rodowi-
sko w macicy zaczyna si pogarsza.
Stan zagroenia matki lub podu z dowol-
nego powodu.
J ednak w wikszoci przypadkw o potrze-
bie przeprowadzenia cicia cesarskiego b-
dzie wiadomo dopiero po rozpoczciu akcji
porodowej. Oto najczstsze ku temu powody:
Pytania do przedyskutowania z lekarzem,
dotyczce cicia cesarskiego
Czy w przypadku gdy pord nie bdzie po-
stpowa, bdzie moliwe wyprbowanie
innych metod, zanim podejmie si decyzj
wykonania cicia cesarskiego (wyczajc
sytuacje nage)? Np. wykorzystanie oksyto-
cyny w celu stymulacji czynnoci skurczo-
wej lub wykorzystanie pozycji siedzcej dla
zwikszenia skutecznoci parcia?
Czy moliwe bdzie wykonanie innych testw
w celu weryfikacji danych uzyskanych pod-
czas monitorowania podu, przed podjciem
decyzji o wykonaniu cicia cesarskiego? Czy
moliwe bdzie uzyskanie innej opinii?
Czy przed podjciem decyzji o porodzie ope-
racyjnym z powodu pooenia miednicowe-
go podu podejmuje si prb zmiany pozy-
cji podu (przez obrt zewntrzny na gwk
lub inn metod; patrz s. 290)?
J aki rodzaj znieczulenia moe by uyty? J e-
li czas nagli, to wwczas stosuje si znie-
czulenie oglne (ktre ci usypia). Mona
te zastosowa znieczulenie podpajczy-
nwkowe lub zewntrzoponowe, ktre jest
zwykle bardziej bezpieczne i pozwala ci na
zachowanie przytomnoci (s. 274).
Czy w czasie zabiegu macica zostanie prze-
cita nisko, w dolnym odcinku, tak aby ist-
niaa moliwo ukoczenia nastpnej ciy
drog porodu samoistnego? Powinna rw-
nie dowiedzie si (z powodw kosmetycz-
nych), jak bdzie wygldao przecicie po-
woki brzusznej (ktre zazwyczaj nie jest
zwizane z przeciciem macicy).
Czy podczas cicia (z zachowaniem wiado-
moci lub bez wiadomoci) moe by obec-
ny twj instruktor ze szkoy rodzenia?
Czy moe by z tob twoja poona (jeli
masz tak)?
Czy bdziesz moga sama lub twj partner trzy-
ma dziecko bezporednio po urodzeniu (jeli
jeste w dobrym stanie i nie jeste upiona) i czy
bdziesz moga karmi je na sali operacyjnej?
Czy bdziesz moga przebywa razem z dziec-
kiem w tej samej sali, jeli nie bdzie ono
wymagao specjalistycznej opieki?
Jak dugo bdziesz musiaa przebywa w szpi-
talu po porodzie operacyjnym bez komplika-
cji? J akich moesz si spodziewa niewygd
i ogranicze?
Pord nie postpuje (szyjka macicy nie roz-
wiera si dostatecznie szybko) po 16-18 go-
dzinach (niektrzy lekarze bd czeka du-
ej) albo faza parcia przedua si, szcze-
glnie jeli dziecko i/lub matka nie czuj si
dobrze. W wikszoci przypadkw lekarze
bd si starali przyspieszy zbyt powolne
skurcze za pomoc oksytocyny, zanim zde-
cyduj si na cicie cesarskie.
Monitorowanie podu albo inne badania
stanu podu wyka stan zagroenia po-
du (patrz s. 344).
Wypadnita ppowina (patrz s. 521), kt-
ra jeli si zacinie, moe odci dziecku
dopyw tlenu, stajc si przyczyn stanu
zagroenia podu.
Przerwanie macicy, stanowice miertel-
ne zagroenie dla dziecka, jeli natych-
miast nie przyjdzie ono na wiat.
Wczeniej nie rozpoznany przypadek oy-
ska przodujcego lub przedwczesnego od-
dzielenia si oyska, szczeglnie jeli wy-
stpuje ryzyko nadmiernego krwawienia.
J eli lekarz stwierdzi, e w twoim przy-
padku naley koniecznie przeprowadzi ci-
cie cesarskie, popro go o szczegowe wy-
janienie przyczyny. Spytaj te, czy moliwe
jest zastosowanie innej opcji. W zalenoci
od okolicznoci, zwykle dochodzi do prby
naturalnego porodu. J eli nie czujesz si usa-
tysfakcjonowana otrzymanymi wyjanienia-
mi, powinna poprosi o opini innej oso-
by i j otrzyma. Rni lekarze miewaj
rne sposoby postpowania, gdy chodzi
o zaplanowany pord operacyjny.
T W O J E BE Z P I E C Z E S T W O
P O D C Z A S P O R O D U
Wiem, ze postp medycyny sprawi, ze nie
ma juz wielu niebezpieczestw, lecz cige
boj si, ze umr w czasie porodu, to/c 7'a/c
mo/Vz babcia, urodzia si mama.
D
awno miny czasy, kiedy kobiety ry-
zykoway ycie, aby urodzi dziecko.
Wci jednak tak jest w niektrych cz-
ciach wiata. Dzisiaj w Stanach Zjednoczo-
nych nie istnieje takie ryzyko. Szczeglnie
dotyczy to zdrowych kobiet znajdujcych
si pod sta opiek lekarsk. Krtko m-
wic, jeli twoja cia zaliczana jest do gru-
py najwikszego ryzyka, a najprawdopo-
dobniej tak nie jest - martwisz si bez po-
wodu. Pord jeszcze nigdy nie by tak
bezpieczny dla matki i dziecka jak obecnie.
BA N K W A S N E J K R W I
Obawiam si moliwoci transfuzji w cza-
sie porodu i przetoczenia zakaonej krwi.
Czy niog na zapas przechowywa wasn
krew?
P
o pierwsze istnieje bardzo mae praw-
dopodobiestwo, e bdziesz wymaga
transfuzji. Podczas porodu drogami natury
czy cicia cesarskiego kobieta zwykle nie
traci a tyle krwi, by stanowio to jakie za-
groenie, poniewa podczas ciy ilo
krwi wzrasta o 40 do 50%. Po drugie w USA
jest bardzo niewielkie ryzyko zakaenia si
chorobami w wyniku transfuzji (1 na 65 dla
zapalenia wtroby typu B, 1 na 105 (XX) dla
zapalenia wtroby typu A oraz 1 na 500 (XX)
do 1 na 1 (XX) (XX) dla HIV). Caa pobrana
krew jest badana za pomoc specjalnych te-
stw. Po trzecie moliwoci oddawania
wasnej krwi s ograniczone i zarezerwowa-
ne dla pacjentw poddajcych si zabiegom
chirurgicznym o wysokim stopniu ryzyka.
Dlatego kobiety ciarne mog nie zosta
zaliczone do tej grupy.
J eli jednak masz powody, aby spodzie-
wa si duej utraty krwi w czasie porodu,
porozmawiaj z lekarzem o moliwociach
stworzenia banku wasnej krwi, pamitajc
jednak o tym, e oddawanie krwi na krtko
przed porodem moe stanowi problem,
poniewa moe znacznie zmniejszy obj-
to krwi czy doprowadzi do niedokrwi-
stoci. Moesz te zaplanowa, aby krewny
lub znajomy z tak sam grup krwi odda
krew przeznaczon dla ciebie bezporednio
przed porodem. Musisz wszelako wzi pod
uwag, i nie kady szpital jest do tego od-
powiednio przygotowany i zobowizany do
przeprowadzania transfuzji bezporednich,
a ryzyko zaraenia si wirusem HIV czy wi-
rusowym zapaleniem wtroby typu C nie
jest wcale mniejsze w przypadku otrzyma-
nia krwi od przyjaciela lub czonka rodziny
ni z banku krwi. J eli krew nie zostanie
poddania odpowiednim badaniom, ryzyko
to dodatkowo wzrasta.
Aby zminimalizowa zagroenie nad-
miernej utraty krwi podczas porodu, mo-
esz podj pewne kroki zapobiegawcze ju
w trakcie trzeciego trymestru, na przykad
unikajc jedzenia wszelkich substancji mo-
gcych zwikszy krwawienie (wikszo
z nich i tak nie jest zalecana podczas ciy).
Naley do nich aspiryna i inne leki, ktre j
zawieraj (starannie czytaj etykiety lub spy-
taj lekarza); ibuprofen (i wszystko, co go
zawiera); witamina E (prcz tej zawartej
w preparacie uzupeniajcym); preparaty
z miorzbu japoskiego oraz leki z zawar-
toci alkoholu (na przykad syrop przeciw-
kaszlowy).
J eli twj sprzeciw wobec transfuzji krwi
od innego dawcy ma podoe religijne lub
jeli masz po temu inne, trudne do rozwi-
zania powody, porozmawiaj z lekarzem ju
teraz, nie czekajc na rozpoczcie porodu.
W niektrych szpitalach stosuje si metody
sprawiajce, e bezkrwawe operacje" s
bezpieczniejsze.
BE Z P I E C Z E S T W O
W C Z A S I E P O D R Y
Mam zaplanowan bardzo wan podr
subow w tym miesicu. Czy mog podr-
owa bezpiecznie w tak zaawansowanej ci-
y, czy powinnam raczej odwoa ten wyjazd?
Z
anim zaplanujesz podr, zaplanuj wi-
zyt u lekarza. Rni lekarze maj od-
mienne punkty widzenia na temat podro-
wania w ostatnim trymestrze. To, czy twj
zachci ci do wyjazdu, czy go odradzi, na
tym etapie ciy zalee bdzie zapewne od
jego pogldu, a take kilku innych czynni-
kw. Pierwszym i najwaniejszym z nich
jest przebieg ciy; jeli nie jest powikana,
lekarz zapewne udzieli ci swego bogosa-
wiestwa. J ego opinia bdzie uzaleniona
od tego, jak bardzo zaawansowana jest ci-
a (wikszo lekarzy odradza latanie sa-
molotem po 36 tygodniu) oraz od tego, czy
stoisz przed zwikszonym ryzykiem przed-
wczesnego porodu. Niemniej wane jest to,
jak si czujesz. Objawy ciy, mnoce si
w miar upywajcych miesicy, maj te
skonno do mnoenia si wraz z przeby-
tymi kilometrami; podrowanie zwiksza
ble plecw i uczucie zmczenia, pogarsza
stan ylakw i hemoroidw, a take spra-
wia, e stres psychiczny oraz fizyczny staje
si trudniejszy do zniesienia. Do innych
spraw, ktre naley wzi pod uwag, nale-
y odlego i czas trwania podry (oraz
sam czas, jaki spdzisz na przemieszczaniu
si), poziom fizycznego i psychicznego za-
angaowania, a take to, czy podr rzeczy-
wicie jest konieczna (mao wane, moli-
we do przeoenia podre mog nie by
warte ryzyka). J eli wybierasz si gdzie
samolotem, musisz by wiadoma ograni-
cze, jakie stawia wybrana przez ciebie li-
nia lotnicza (jeli takie ograniczenia istnie-
j). Cz linii lotniczych nie przyjmie ci
na pokad samolotu w dziewitym miesicu
ciy bez zawiadczenia lekarskiego oznaj-
miajcego, e nie grozi ci nagy pord w cza-
sie lotu; inne s mniej wymagajce.
A gdy ju dostaniesz zezwolenie od le-
karza, bdziesz musiaa poczyni jeszcze
wiele innych przygotowa. Na stronie 218
znajdziesz porady, jak zapewni sobie przy-
jemn (bezpieczniejsz i wygodniejsz) po-
dr w czasie ciy. Szczeglnie wane sta-
nie si zadbanie o wypoczynek, lecz w tak
zaawansowanej ciy wane jest, by mie
przy sobie nazwisko, numer telefonu i ad-
res polecanego ci poonika czy pielgniar-
ki poonej (oraz szpitala czy kliniki poo-
niczej, w ktrych pracuj) w miejscu prze-
znaczenia - upewnij si, e koszt ich usug
pokryje twoje ubezpieczenie, jeli bdziesz
musiaa z nich skorzysta
1
. J eli podru-
jesz w odlege miejsce, zastanw si, czy
nie odby tej podry z mem; gdyby do-
szo do mao prawdopodobnej moliwoci,
e przyjdzie ci rodzi daleko od domu, przy-
najmniej nie bdziesz sama.
T W J S T O S U N E K D O P A R T N E R A
Dziecko jeszcze si nie urodzio, a mj
stosunek do ma zaczyna si zmienia.
Jestemy pochonici nadchodzcym poro-
dem i dzieckiem, a nie sob nawzajem, jak
bylimy kiedy.
W
szystkie maestwa przechodz w r-
nym stopniu pewne zmiany dynami-
ki ycia oraz zmieniaj priorytety, gdy w ro-
dzinie pojawia si dziecko. Badania wyka-
zuj, e jest to zazwyczaj mniej stresujce,
jeli maestwo rozpoczyna ten proces ju
w trakcie ciy. Cho zmiana, ktr obser-
wujesz w twoim stosunku do ma, nie wy-
daje si zmian na lepsze, to lepiej, e od-
czuwasz j teraz ni po urodzeniu dziecka.
Pary, ktre idealizuj trzyosobow rodzin
1
J eli twoje ubezpieczenie nie pokrywa kosz-
tw leczenia w nagych wypadkach, rozsdnie
bdzie wykupi odpowiedni polis.
i ktre nie przewiduj dezintegracji czy
przerwania romansu, czsto le znosz no-
w rzeczywisto z malekim noworodkiem.
Chocia pochonicie ci i spodziewa-
nym porodem jest czym normalnym, nie
powinna pozwoli na nienormalne prze-
krelenie tego, co najwaniejsze: twojego
ycia z mem. Teraz jest odpowiedni czas
na to, aby uczy si, jak czy opiek i kar-
mienie dziecka z pielgnacj twojego ma-
estwa. Maestwo trzeba wsplnie pie-
lgnowa, dba o nie. Chocia raz na ty-
dzie sprbuj, bycie razem co obejrzeli,
zjedli obiad czy poszli do galerii. Zrbcie co,
co nie ma nic wsplnego z porodem czy dzie-
mi. Kompletujc wyprawk, kup co specjal-
nego i niespodziewanego dla ma. Wycho-
dzc z gabinetu lekarza po kolejnej wizycie,
zrb swojemu partnerowi niespodziank
w postaci biletw na jego ulubiony film lub
imprez sportow, o ktrej wiesz, e bardzo
chciaby j zobaczy. Porozmawiaj z nim przy
obiedzie o tym, jak min wam dzie, omw
najnowsze wiadomoci, nie poruszaj tematu
dziecka. Od czasu do czasu przynie do sy-
pialni olejek do masau, dotykajcie si tak, jak
lubicie. Nawet jeli nie masz ochoty na seks,
taki rodzaj kontaktu sprawi, e poczujecie bli-
sko. Nie umniejszy to na pewno w adnym
calu tego wspaniaego wydarzenia, a wam
przypomni, e w yciu jest jeszcze co innego
ni pord Lamaze'a i wyprawka.
Wspomnienia o tym pozwol wam na
utrzymanie dobrych stosunkw pniej, kie-
dy bdziesz spacerowa z dzieckiem o go-
dzinie drugiej nad ranem. (Wskazwki znaj-
duj si w ksice Pierwszy rok ycia dziec-
ka.) Dziki waszej mioci przygotujecie dla
swojego dziecka przytulne gniazdko, w kt-
rym bdzie si czuo szczliwe i bezpieczne.
C Z Y M O N A S I T E R A Z K O C H A ?
Jestem w rozterce. S ysz wiele sprzecznych
informacji na temat stosunkw w ostatnich
tygodniach ciy.
P
roblem polega na tym, e istniejce do-
wody medyczne s sprzeczne. Na og
uwaa si, e sam stosunek lub orgazm nie
wywouj porodu, chyba e jest ju jego
termin (cho wiele niecierpliwych par pr-
bowao udowodni co innego). Z tego po-
wodu wielu lekarzy pozwala pacjentkom
(przy prawidowym przebiegu ciy) na
wspycie seksualne - pod warunkiem e
jeszcze je ono interesuje - a do dnia poro-
du. Dotyczy to wikszoci par mae-
skich.
Mimo i najnowsze wyniki bada obala-
j rzdzc przez wiele lat teori goszc,
i seks w pnym okresie ciy moe
zwikszy ryzyko przedwczesnego porodu
w przypadku kobiet znajdujcych si w gru-
pie zwikszonego ryzyka, cz lekarzy na-
dal przepisuje abstynencj w ostatnim try-
mestrze pacjentkom z tej grupy, tak na
wszelki wypadek. Innym sugerowanym
rodkiem bezpieczestwa - a niektrzy le-
karze polecaj go wszystkim parom, nie-
zalenie od stopnia ryzyka - jest stosowa-
nie prezerwatyw w ostatnich omiu tygo-
dniach ciy, gdy prezerwatywy skutecz-
nie mog zapobiec powstaniu ewentualnej
infekcji w trakcie stosunku, a take wywo-
aniu przedwczesnych skurczw przez za-
wart w spermie prostaglandyn.
Rozwiej swoje wtpliwoci podczas
rozmowy z lekarzem. Gdy lekarz da ci
zielone wiato", kochaj si, jeli masz na
to ochot i jeli ci to nie krpuje. Gdy za-
broni (a stanie si to, jeli jeste w grupie
wysokiego ryzyka zagroenia porodem
przedwczesnym) lub gdy stwierdza si
oysko przodujce, przedwczesne oddzie-
lenie oyska, niewyjanione krwawienie,
pknicie bon podowych - wtedy szukaj
innych sposobw. Sprbujcie wybra si
do restauracji na romantyczn kolacj przy
zapalonych wiecach czy na spacer pod
gwiazdami, trzymajc si za rce, a wie-
czorem w domu obejmujcie si i caujcie,
moecie te wzi wsplny prysznic albo
zrbcie sobie masa. I chocia takie rodki
zastpcze mog nie by w peni satysfak-
cjonujce, postaraj si nie zapomina, e ma-
cie jeszcze przed sob cae ycie na seks -
cho dopki dziecko nie zacznie przesy-
pia caej nocy, moe by wam trudno wy-
bra odpowiedni por.
I nformacje na temat karmienia piersi
Z
anim nasta XX wiek, niemal kade
dziecko byo karmione piersi. Innych
moliwoci nie byo. W pierwszych la-
tach stulecia kobiety zaczy domaga si praw,
jakich przedtem nie miay - prawa do gosu,
pracy, palenia papierosw, zrzucenia ograni-
czajcej mchy bielizny, signicia wzrokiem
dalej ni kuchnia i pokj dziecinny. Karmie-
nie piersi byo staromodne, ograniczao ich
wolno i reprezentowao to wszystko, prze-
ciw czemu si buntoway. Nie tylko uwaane
byo za form niewolnictwa, lecz take za co
dla biedoty, ktra nie moga sobie pozwoli
na kupno skadnikw potrzebnych do przygo-
towania odywki. Dla nowoczesnej przedsta-
wicielki klasy redniej karmienie butelk byo
najlepszym rozwizaniem od czasu kupione-
go w sklepie, pokrojonego bochenka chleba.
Jak na ironi to wanie odnowiony ruch ko-
biecy rozpropagowa w latach szedziesitych
i siedemdziesitych powrt do karmienia pier-
si. Kobiety chciay nie tylko wolnoci, lecz
take kontroli - kontroli nad swoim yciem
i swoim ciaem. Wiedziay, e kontrol zyskuje
si wraz ze wzrostem wiedzy. Natomiast ta
udowodnia im, e karmienie piersi jest naj-
lepsze zarwno dla ich dziecka, jak i dla nich
samych. Wci ronie liczba kobiet karmi-
cych piersi, szczeglnie wrd tych, ktre zda-
j sobie spraw z korzyci z tym zwizanych.
D L A C Z E G O K A R M I E N I E P I E R S I
J E S T N A J L E P S Z E ?
N
ie ma najmniejszych wtpliwoci, e
w normalnych okolicznociach kar-
mienie piersi jest najlepsze dla dziecka
i stanowi doskonay sposb dostarczania
mu poywienia.
Z robione wedug potrz eb. Mleko matki
jest przygotowane zgodnie z zapotrzebo-
waniem ludzkich niemowlt i zawiera co
najmniej 100 skadnikw, ktrych nie ma
w mleku krowim, i nie mona tego skadu
dokadnie powieli w technologiach prze-
mysowych. Mleko matki jest dostosowane
do indywidualnych potrzeb kadego dziec-
ka. Odpowiednie skadniki s w zalenoci
od potrzeb wybierane z krwiobiegu matki.
Skad mleka zmienia si w zalenoci od
dnia czy pory karmienia, a take w miar
wzrostu dziecka. Skadniki odywcze s do-
pasowane do potrzeb dziecka. Na przykad
mleko matki zawiera o jedn trzeci mniej
soli mineralnych ni bogate w sd krowie
mleko, dziki czemu nerki dziecka lepiej
sobie z nim radz. Zawiera te mniej fos-
foru; wysoka zawarto tego pierwiastka
w krowim mleku czona jest ze zmniejszo-
nym poziomem wapnia w krwi dzieci kar-
mionych z butelki.
atwo si prz yswaja. Ilo biaka w mleku
matki jest nisza (wynosi 1,5%) ni w mle-
ku krowim (gdzie wynosi 3,5%), przez co
mleko matki jest dla dziecka atwiejsze do
strawienia. Biako w mleku matki to gw-
nie laktoalbumina, ktra jest bardziej od-
ywcza i atwiej przyswajalna ni gwny
skadnik mleka krowiego (kazeinogen). Za-
warto tuszczu jest podobna, lecz tuszcz
z mleka matki jest atwiej trawiony przez
dziecko. Niemowlta lepiej te przyswajaj
wane mikroskadniki z mleka matki ni
z mleka krowiego (ktrego mikroskadniki
przeznaczone s dla modych cielt).
J est bez piecz ne. Moesz mie pewno, e
mleko, ktre podajesz dziecku bezpored-
nio z piersi nie zostao nieprawidowo przy-
gotowane, nie jest skaone ani zepsute
1
.
U spokaja trawienie. Dzieci karmione pier-
si prawie nigdy nie cierpi na zaparcia, gdy
mleko matki jest atwo strawne. Bardzo rzad-
ko maj te biegunki, poniewa mleko matki
niszczy przyczyny, ktre je wywouj, a tak-
e sprzyja rozwojowi korzystnej flory bakte-
ryjnej, co zapobiega zaburzeniom ze strony
ukadu pokarmowego. Patrzc na to od strony
czysto estetycznej, mona stwierdzi, e wy-
prnienia dzieci karmionych piersi pachn
przyjemniej przynajmniej do momentu wpro-
wadzenia pokarmw staych.
Z apewnia lepsz sylwetk . Karmienie
piersi nie tylko rzadziej wywouje otyo
u dzieci - wszystko wskazuje na to, e oso-
by karmione w ten sposb rzadziej cierpi
na otyo w pniejszym okresie ycia.
Uwaa si te, e w wieku dorosym maj
niszy poziom cholesterolu.
Z apewnia roz wj mz gu. Karmienie pier-
si zdaje si lekko podwysza poziom ilo-
razu inteligencji, przynajmniej do 15 roku
ycia. Wie si to nie tylko z zawartymi
w mleku matki rozwijajcymi mzg kwasa-
mi tuszczowymi (DHA), lecz take blisko-
ci, kontaktem midzy matk i niemowl-
ciem - a to doskonale wpywa na rozwj
intelektualny dziecka.
Z apobiega alergii. adne dziecko nie ma
alergii na mleko matki (cho u niektrych
mog wystpi reakcje alergiczne na pew-
ne pokarmy w diecie matki, w tym na mle-
ko krowie). Z drugiej strony, beta-laktoglo-
1
Oczywicie jeeli nie jeste chora na co, co
stanowi przeciwwskazanie do karmienia piersi.
bulina (substancja zawarta w krowim mle-
ku) moe wywoa reakcje alergiczne w naj-
rniejszym stopniu, od lekkich po powa-
ne. Preparaty na bazie mleka sojowego, cz-
sto podawane w przypadku wystpowania
u dziecka alergii na mleko krowie, s jesz-
cze odleglejsze w swym skadzie od tego,
co zaplanowaa natura, i take wywouj
uczulenia. Wedug przeprowadzonych ba-
da, dzieci karmione piersi rzadziej choru-
j na astm okresu dziecicego ni maluchy
karmione gotowymi preparatami.
Z apobiega z akaeniom. Dzieci karmione
piersi nie tylko rzadziej miewaj biegunki,
lecz take s bardziej odporne na czsto
wystpujce w pierwszym roku ycia infek-
cje ukadu oddechowego, drg moczowych,
ucha oraz posocznic (infekcj krwi
2
). Ta
ochrona jest po czci zapewniana przez
przekazywanie czynnikw uodparniajcych
z siary i mleka matki. Karmienie piersi
zdaje si te obnia prawdopodobiestwo
wystpienia biaaczki okresu dziecicego.
Poprawia ono rwnie reakcje odpornocio-
we na wikszo szczepionek (na przykad
przeciwko tcowi, bonicy i polio).
R oz wija sz cz ki, z by i podniebienie. Po-
niewa ssanie piersi wymaga wicej wysi-
ku ni ssanie smoczka od butelki, karmie-
nie piersi przyczynia si do optymalnego
rozwoju szczk, zbw i podniebienia. We-
dug ostatnich bada, dzieciom karmionym
w ten sposb rzadziej psuj si zby.
Karmienie piersi ma take swoje zalety
dla ciebie:
2
Badania wykazuj, i wiele rnych chorb
rzadziej wystpuje u dzieci karmionych piersi,
a dotyczy to m.in. bakteryjnego zapalenia opon
mzgowych, zatrucia jadem kiebasianym, ob-
umierajcego zapalenia jelit, zespou nagej mier-
ci niemowlcia, cukrzycy, choroby Leniowskie-
go-Crohna, wrzodziejcego zapalenia jelita gru-
bego, choniakw i innych przewlekych chorb
ukadu trawiennego.
W ygoda. Karmienie piersi nie wymaga
adnego wczeniejszego planowania czy przy-
gotowania sprztu. Mona karmi dziecko
w samochodzie czy samolocie, o kadej
porze dnia i nocy. Mleko ma zawsze odpo-
wiedni temperatur. Dziki temu, e kar-
mienie w miejscach publicznych staje si
coraz bardziej akceptowane i powszechne,
wraz ze swoim dzieckiem moecie je przy
tym samym stole w restauracji - przy za-
chowaniu pewnej dyskrecji i uyciu serwet-
ki. J eli matka i dziecko nie przebywaj cay
dzie razem, np. gdy matka pracuje - mle-
ko mona odcign do butelki i prze-
chowywa w lodwce, aby mona byo
w razie potrzeby karmi dziecko butelk.
O sz cz dno . Nie trzeba kupowa butelek,
sterylizowa ich lub kupowa sterylizatorw
i gotowych mieszanek. Nie ma w poowie
oprnionych butelek i otwartych puszek
mieszanki, ktre mogyby si zmarnowa.
Oszczdno dotyczy te spraw zdrowot-
nych. Niezalenie od tego, czy pacisz sama,
czy te twoje towarzystwo ubezpieczeniowe,
leczenie chorb, na ktre czciej zapadaj
dzieci karmione gotowymi preparatami,
moe by bardzo drogie.
S z ybsz e odz yskanie formy. Karmienie pier-
si przyspiesza obkurczanie si macicy
i zmniejsza poporodowe upawy pochwowe,
co oznacza mniejsz utrat krwi. Wymusza
ono rwnie wicej chwil odpoczynku dla
modej mamy, co - jak wkrtce si przeko-
nasz -j est szczeglnie wane w pierwszych
szeciu tygodniach po porodzie.
S z ybsz y powrt do figury sprz ed ciy.
Karmienie piersi pozwala na lepsze spa-
lanie tuszczu, ktry pojawi si w czasie
ciy. J eli kobieta przyjmuje tylko tak
liczb kalorii, ktra zapewnia wytwarzanie
mleka i zaspokaja jej potrzeby energetycz-
ne (patrz s. 403), i jeli pochodz one z pro-
duktw odywczych - moe odzyska figu-
r, zaspokajajc rwnoczenie wszystkie
odywcze wymagania dziecka.
O pnienie miesicz ki. Laktacja hamuje
owulacj i menstruacj (przynajmniej w pew-
nym stopniu). Cho nie powinno si pole-
ga na tym jako na rodku antykoncepcyj-
nym, to moe ona doprowadzi do opnie-
nia pojawienia si miesiczki o kilka mie-
sicy, a przynajmniej do czasu zakoczenia
karmienia piersi.
Budowanie ko ca. Karmienie piersi mo-
e poprawi mineralizacj koci po odsta-
wieniu dziecka od piersi i zmniejsza ryzyko
pknicia koci miednicy po menopauzie -
przy zaoeniu, e przyjmujesz wystarcza-
jco duo wapnia, by zaspokoi zapotrze-
bowanie organizmu oraz do produkcji mleka.
M niejsz e ryz yko wystpienia nowotwo-
rw. Karmienie dziecka piersi moe obni-
y ryzyko wystpienia pewnych nowotwo-
rw. Kobiety karmice piersi s mniej za-
groone rakiem macicy oraz przedmeno-
pauzalnym rakiem piersi.
Z aleta najwi ksz a i najcenniejsz a. Kar-
mienie piersi zapewnia cisy kontakt mat-
ki z dzieckiem, skra przy skrze, oko w oko,
przynajmniej 6 do 8 razy dziennie. Zaspo-
kojenie potrzeb emocjonalnych, poczucie
intymnoci, wsplne przeywanie mioci
i przyjemnoci moe nie tylko dawa uczu-
cie spenienia i wzmocni wi midzy mat-
k a dzieckiem, lecz dodatkowo poprawi
rozwj mzgu dziecka. (Uwaga dla matek
blinit: Wszystkie dobre strony karmienia
piersi s w twoim przypadku podwjne.
Na s. 406 znajdziesz wskazwki, ktre ua-
twi ci karmienie.)
D L A C Z E G O N I E K T R Z Y
W O L BU T E L K ?
S
jednak kobiety, ktre nie karmi pier-
si z wyboru. I cho zalety karmienia
z butelki s niepomiernie mniejsze od zalet
karmienia piersi, dla niektrych kobiet s
wystarczajco przekonujce.
W i cej dz ielenia si obowiz kami. Po-
zwala ona na dzielenie si odpowiedzial-
noci z ojcem i na znacznie atwiejsze na-
wizywanie kontaktu z dzieckiem (chocia
ojciec dziecka karmionego piersi moe
karmi dziecko butelk z odcignitym
mlekiem matki oraz angaujc si w inne
zajcia przy nim, na przykad kpanie czy
koysanie).
W i cej wolno ci. Karmienie butelk nie
przywizuje matki do dziecka. Moe ona
pracowa poza domem, nie martwic si
o odciganie i przechowywanie mleka, mo-
e odby kilkudniow podr bez dziecka,
robi zakupy, wychodzi wieczorem, a na-
wet spa przez ca noc, poniewa kto
inny moe karmi dziecko (oczywicie te
moliwoci stoj otworem take przed
matk karmic piersi, jeli odciga mle-
ko lub podaje dodatkowe butelki z mie-
szank).
By moe wi cej romantycz no ci. Nie za-
kca ono ycia seksualnego maestwa (je-
dynie w sytuacji, kiedy dziecko obudzi si
o zej porze" na karmienie). Karmienie pier-
si moe czasem przeszkadza. Po pierw-
sze, poniewa hormony wywoujce laktacj
mog powodowa sucho pochwy (cho
mona temu zaradzi, stosujc preparaty na-
wilajce), po drugie wyciek mleka z pier-
si podczas stosunku moe na niektre pary
dziaa zniechcajco. Kiedy karmisz butel-
k, piersi odgrywaj raczej rol zmysow
ni uyteczn.
M niej ogranicz e z jedz eniem. Karmienie
butelk nie ogranicza diety ani sposobu
odywiania. Moesz je mocno przypra-
wione potrawy i kapust (chocia wiele
dzieci nie protestuje przeciwko tym sma-
kom w mleku matki, a niektrym wrcz od-
powiadaj), nie musisz ogranicza iloci
spoywanych produktw mlecznych, jeli
dziecko ich nie toleruje. Od czasu do czasu
mona wypi kieliszek wina czy drinka,
a take nie martwi si o przyjmowanie od-
powiedniej iloci substancji odywczych.
M niej kopotliwych sytuacji dla tych, ktre
si kr puj. J eli wstydzisz si okazywania
intymnego kontaktu z dzieckiem czy krpuje
ci karmienie piersi w miejscach publicz-
nych, moe by ci trudno sobie wyobrazi,
by miaa karmi piersi. Ale o tych sprawach
mona szybko zapomnie; wiele kobiet podej-
mujcych prb karmienia piersi odkrywa,
i staje si to dla nich czym naturalnym, na-
wet w miejscach publicznych.
M niej stresu. Wiele kobiet uwaa, e z na-
tury s zbyt niecierpliwe bd spite, by kar-
mi piersi. J ednak wiele z nich przy podj-
ciu prby karmienia (gdy dziecko ju nor-
malnie ssie) stwierdza, e jest to doskonay
sposb na relaks, a samo karmienie nie spra-
wia najmniejszych kopotw.
D O K O N A N I E W Y BO R U
C
oraz wicej kobiet nie ma problemu
z wyborem. Niektre z nich opowiedz
si za karmieniem piersi na dugo przed
Pier: obiekt seksualny czy praktycznego zastosowania?
A moe i to, i to? J eli si nad tym zastana-
wiasz, pamitaj, e odgrywanie dwch czy na-
wet wicej rl w yciu nie jest niczym niezwy-
kym - nawet rl bardzo rnicych si od siebie,
wymagajcych rnych umiejtnoci i pogldw
(na przykad kochanka i matka). W ten sam spo-
sb moesz potraktowa dwie penione przez
piersi funkcje - seksualn i praktyczn - kada
jest wana, adna nie wyklucza drugiej. Pamitaj
o tym, podejmujc decyzj o karmieniu piersi.
Nikotyna przedostaje si do mleka matki,
wic jeli palisz papierosy, a chcesz karmi
piersi, najlepsz rzecz, jak moesz zrobi
dla siebie i swojego dziecka, jest rzucenie
palenia. J eli nie potrafisz rzuci (nie jest to
atwe, ale wykonalne, patrz s. 61), mimo
wszystko powinna jednak zdecydowa si
na karmienie piersi, poniewa dziki temu
do pewnego stopnia ochronisz dziecko przed
niektrymi zagroeniami pyncymi z bier-
nego palenia. Moesz jeszcze bardziej zmi-
nimalizowa zagroenia dla dziecka wice
si z paleniem papierosw przez:
Ograniczanie si i palenie mniejszej liczby
papierosw.
Palenie papierosw z mniejsz zawartoci
nikotyny.
Karmienie dziecka przynajmniej 95 minut po
wypaleniu ostatniego papierosa, dziki czemu
w chwili przystawienia dziecka zawarto ni-
kotyny w mleku bdzie minimalna lub zerowa.
Niepalenie w trakcie karmienia, a jeszcze lepiej,
niepalenie w obecnoci dziecka. (Palenie moe
w znacznym stopniu zwikszy ryzyko wyst-
pienia chorb i schorze ukadu oddechowego
oraz zespou nagej mierci niemowlcia.)
tym, zanim zdecyduj si zaj w ci. Inne,
ktre przed ci nie zastanawiay si nad
tym, decyduj si na karmienie piersi po
przeczytaniu, jak wiele z niego wynika ko-
rzyci. J eszcze inne s targane sprzeczno-
ciami przez ca ci, a nawet w czasie po-
rodu. Niewielka liczba kobiet, ktre uwaaj,
e karmienie piersi jest nie dla nich, nie
moe jednak pozby si wewntrznego prze-
konania, e powinny to zrobi, choby ze
wzgldu na wynikajce z niego korzyci.
Dla wszystkich niezdecydowanych ko-
biet mamy jedn sugesti: Sprbuj - moe
ci si spodoba. Moesz zawsze przesta, je-
li nie bdzie ci to odpowiadao. Przede
wszystkim ty i twoje dziecko skorzystacie
z niego choby przez krtki czas.
Daj szans karmieniu piersi! Pierwsze
kilka tygodni moe nie by atwe, nawet dla
najbardziej przekonanych, gdy jest to okres,
w ktrym obie strony si ucz. Oglnie uwa-
a si, e peen miesic czy nawet 6 tygodni
karmienia piersi jest niezbdne dla ustale-
nia korzystnej relacji oraz dania matce czasu
na podjcie decyzji odnonie do karmienia.
K A R M I E N I E BU T E L K I P I E R S I
C
z kobiet decydujcych si na kar-
mienie piersi dochodzi do wniosku, e
z tej czy innej przyczyny nie mog lub nie
chc karmi dziecka wycznie w ten spo-
sb. By moe karmienie wycznie wa-
snym mlekiem okazuje si niepraktyczne
przy stylu ycia, jaki kobieta prowadzi (zbyt
wiele podry subowych albo praca, kt-
ra sprawia, e odciganie pokarmu staje si
logistycznym koszmarem). Albo jest ono za
trudne (liczne infekcje piersi, chroniczne nie-
dobory mleka). Na szczcie karmienie pier-
si i butelk nie wykluczaj si - niektre ko-
biety z powodzeniem je cz. J eli zdecydu-
jesz si na takie poczenie, musisz pamita
o tym, by poczeka, a dziecko przyzwyczai
si do piersi (co najmniej 2 lub 3 tygodnie,
ale lepiej 5 lub 6), nim wprowadzisz butelk.
Wicej informacji na temat czenia tych
dwch metod karmienia znajdziesz w ksi-
ce Pierwszy rok ycia dziecka.
K I E D Y N I E M O E S Z
L U B N I E P O W I N N A K A R M I
P I E R S I ?
N
iestety nie kada moda matka moe
karmi piersi. Niektre kobiety nie
mog lub nie powinny karmi piersi swo-
ich dzieci. Przyczyny mog by emocjonal-
ne lub psychiczne, wynikajce ze zdrowia
matki lub dziecka, okresowe (w ktrych
przypadku zwykle mona rozpocz kar-
Palenie papierosw a karmienie piersi
mienie piersi po upywie pewnego czasu)
lub dugoterminowe. Oto najczciej spoty-
kane czynniki, uniemoliwiajce karmienie
piersi:
Powane choroby osabiajce (takie jak:
choroby nerek lub serca, powana ane-
mia) lub ostra niedowaga - cho cz ko-
biet jest w stanie pokona te przeszkody
i karmi swe dzieci piersi.
Powane infekcje, np. aktywna, nie leczona
grulica (po dwch tygodniach leczenia
karmienie piersi powinno by moliwe);
w tym czasie mleko moe by odcigane
(i wylewane), by w chwili rozpoczcia
karmienia nie zabrako pokarmu.
Choroby przewleke wymagajce lecze-
nia rodkami szkodliwymi dla dziecka,
przechodzcymi do mleka (takimi jak:
rodki stosowane w chorobach tarczycy,
przeciwrakowe, obniajce cinienie, leki
przeciwdepresyjne, np. lit, rodki uspo-
kajajce czy nasenne). J eli musisz za-
ywa jakiekolwiek leki - skontaktuj si
z lekarzem przed rozpoczciem karmie-
nia piersi. W niektrych przypadkach
moliwa jest zmiana leku lub zrobienie
wikszych odstpw czasu pomidzy
przyjmowaniem go, aby moliwe byo
karmienie piersi
1
.
Kontakt z pewnymi toksycznymi substan-
cjami chemicznymi w miejscu pracy;
szczegowe informacje znajdziesz na
stronie 76.
AIDS lub HIV, ktre mog by przekazy-
wane przez pyny ustrojowe (take mleko);
Narkomania - zaywanie rodkw uspo-
kajajcych, kokainy, heroiny, marihuany
1
Tymczasowa konieczno przyjmowania
leku, na przykad penicyliny, nawet w okresie
karmienia nie wyklucza szans na kontynuowa-
nie go. Kobiety, ktre w czasie porodu wymaga-
j podania antybiotyku lub potrzebuj go z po-
wodu infekcji piersi, mog kontynuowa kar-
mienie piersi w trakcie przyjmowania leku.
czy nadmierne spoywanie alkoholu (ma-
e dawki s dozwolone)
2
.
Gboko zakorzeniona awersja do kar-
mienia piersi. (Przypomnijmy jednak, e
cz matek zmienia zdanie w chwili
przystawienia dziecka do piersi. Pomoc-
ne mog okaza si rozmowy z kobieta-
mi, ktre te nie chciay karmi, ale prze-
konay si po pierwszej prbie.)
W niektrych sytuacjach karmienie pier-
si jest trudne z winy noworodka, lecz (przy
odpowiedniej pomocy medycznej) staje si
moliwe. Oto one:
Choroby takie, jak: nietolerancja laktozy,
fenyloketonuria (dziecko nie moe stra-
wi ani ludzkiego, ani krowiego mleka).
W przypadku fenyloketonurii dziecko
moe by karmione piersi, jeli otrzymu-
je jednoczenie odywk nie zawierajc
fenyloalaniny; przy nietolerancji laktozy
(niezmiernie rzadkiej w chwili narodzin)
mleko matki moe by poddane dziaaniu
laktazy, aby stao si strawne.
Rozszczep wargi i/lub podniebienia i inne
deformacje jamy ustnej, ktre utrudniaj
ssanie piersi. Cho udane karmienie pier-
si w pewnym stopniu uzalenione jest od
rodzaju wady, jednak przy odpowiedniej
pomocy ssanie piersi staje si zwykle
moliwe.
Niezmiernie rzadko nie udaje si dopro-
wadzi do karmienia piersi, cho nie ma
po temu adnych przeciwwskaza i to
przy staraniach z obu stron.
J eli si okae, e nie moesz karmi
dziecka piersi - mimo i bardzo tego pra-
gna - nie ma sensu dokada uczucia
winy do rozczarowania. Nie powinna te
2
Pamitaj jednak o tym, e gdy matka pije
alkohol, dziecko otrzymuje mniej mleka i zwy-
kle gorzej pi. Aby dziecko ucierpiao jak naj-
mniej, staraj si nie karmi przynajmniej dwie
godziny od chwili wypicia alkoholu.
O drobina pomocy, due osignicia
Do karmienia potrzebne s tylko dwie oso- si, matki bd staray si podj prb w 96%
by, lecz by mogo do niego doj - czsto trzy. przypadkw; jeli ich postawa jest obojtna,
Ostatnie badania wykazuj, e jeli ojcowie tylko 26% kobiet prbuje karmi piersi. Oj-
udzielaj swego wsparcia przy karmieniu pier- cowie: wecie to pod uwag!
tego robi, aby uczucie to nie zakcio nie-
zmiernie wanego procesu poznawania i ko-
chania dziecka (procesu, w ktrym karmie-
nie piersi nie jest koniecznoci). Lepiej
nie myl o tym, we butelk (i dziecko), po
czym czytaj dalej.
S Z T U C Z N E K A R M I E N I E
Z M I O C I
C
ho karmienie piersi jest wspaniaym
dowiadczeniem zarwno dla matki,
jak i dla dziecka, to nie ma powodu, dla kt-
rego karmienie butelk nie mogoby te
nim by. Na butelce wychowano miliony
szczliwych i zdrowych dzieci. J eli nie
moesz lub nie chcesz karmi piersi, to nie
upatruj niebezpieczestwa w butelce, ley
ono raczej w tym, e moesz dziecku prze-
kaza poczucie winy lub frustracji. Wiedz,
e przy minimalnym wysiku mio matki
do dziecka moe by przekazywana pod-
czas karmienia butelk rwnie dobrze jak
podczas karmienia piersi. Podczas kade-
go karmienia obejmuj dziecko, tak jakby
to robia, karmic je piersi (nie podpieraj
butelki poduszk i nie zostawiaj dziecka sa-
mego z butelk w koysce czy w wzku).
Nie unikaj kontaktu z dzieckiem, jeli jest
to np. moliwe, odepnij bluzk, tak aby
dziecko mogo by przytulone do twojej
piersi podczas karmienia z butelki.
13
D z iewity miesic
W
reszcie nadszed oczekiwany mie-
sic, na ktry si przygotowywa-
a (i ktrego by moe troszk
si obawiaa) od momentu odczytania po-
zytywnego wyniku na tecie ciowym. Za-
pewne niecierpliwie czekasz na rozwizanie
(aby trzyma dziecko w ramionach, znw
zobaczy palce u stp, spa na brzuchu) albo
wcale o tym nie mylisz. J ednak pomimo nie-
uniknionego nawau zaj (wicej wizyt le-
karskich, kupowanie wyprawki, zakoczenie
rnych spraw w pracy, wybieranie koloru
farby do pokoiku dziecicego) dziewity
miesic niekiedy wydaje si najduszym
miesicem ciy. Oczywicie z wyjtkiem
sytuacji, gdy pord nie nastpuje w pla-
nowanym terminie - wtedy najduszym
z wszystkich miesicy jest miesic dziesity.
W
tym miesicu wizyty lekarskie
bd trway duej ni dotd
(przygotuj sobie co do czytania
w poczekalni), bd wyznaczane co tydzie
oraz stan si bardziej interesujce - lekarz
oszacuje wielko dziecka, a nawet sprbu-
je oceni, ile czasu pozostao do porodu.
Podekscytowanie bdzie rosn, w miar
jak zblia si dzie prby". Moesz ocze-
kiwa, e badanie bdzie obejmowao wy-
mienione niej punkty. J ednak mog by
pewne rnice w zalenoci od twojej
szczeglnej sytuacji lub schematu postpo-
wania lekarza
1
:
1
dziale Dodatek.
waenie (nastpuje zwolnienie lub zatrzy-
manie przyrostu masy ciaa);
mierzenie cinienia ttniczego krwi
(moe by nieco wysze, ni byo w po-
owie ciy);
badanie obecnoci cukru i biaka w mo-
czu;
zbadanie obrzkw (obrzmienia) na sto-
pach i rkach oraz ewentualnych ylakw
na nogach;
badanie szyjki macicy od wewntrz, aby
sprawdzi, czy rozpocz si proces zani-
kania i rozwierania; jeli zaistnieje jakie
podejrzenie zakaenia, moe zosta po-
brany posiew;
okrelenie wielkoci podu (moesz si
dowiedzie, jaki jest przybliony ciar
dziecka), okrelenie pooenia (pierwsza
gwka czy poladki?) i ustawienia podu
(twarzyczk ku przodowi czy do tyu?)
oraz wysokoci (czy cz przodujca jest
ustalona?);
omwienie twoich pyta i problemw,
szczeglnie dotyczcych porodu - przy-
gotuj sobie list. Podaj czstotliwo
skurczw Braxtona-Hicksa (jeli wyst-
puj) oraz inne, szczeglnie te nietypowe
objawy, ktre odczuwasz.
Moesz otrzyma od lekarza instrukcj,
jak postpowa, gdy rozpocznie si pord
(kiedy zadzwoni, gdy podejrzewasz, e
akcja porodowa si rozpocza, kiedy zapla-
nowa wyjazd do szpitala czy kliniki poo-
niczej). J eli jej nie otrzymasz, nie zapomnij
o to zapyta.
C M O E S Z O D C Z U W A
M
oesz odczuwa wszystkie wy-
mienione niej objawy jednocze-
nie lub tylko niektre z nich. J ed-
ne mog trwa przez cay miesic, inne po-
jawi si nagle. Cz objaww bdzie led-
wo zauwaalna z powodu ich staego wy-
stpowania oraz tego, e przyzwyczaia si
do nich. Mog zosta one rwnie zamasko-
wane przez nowe, silniejsze wraenia, kt-
re bardziej zwracaj twoj uwag, zapowia-
daj bowiem, e pord jest ju bliski.

zmiany w aktywnoci podu (dziecko bar-
dziej si wierci" ni kopie z powodu stop-
niowego zmniejszania si wolnej prze-
strzeni);
wydzielina z pochwy (leukorrhea) staje
si gstsza i zawiera wicej luzu, w kt-
rym mona zobaczy pasemka krwi,
moe te by zabarwiony na brzowo lub
rowo po badaniu wewntrznym lub po
stosunku, lub dlatego e szyjka macicy
zacza si rozszerza;
zaparcia;
zgaga, niestrawno, wzdcia i wiatry;
okresowe ble i zawroty gowy, skon-
no do omdle;
obrzk i przekrwienie luzwki nosa,
krwawienia z nosa, wraenie zatkanych"
uszu;
zarowiona" szczoteczka do zbw
z powodu krwawienia z dzise;
skurcze mini ng w nocy;
nasilajce si ble krgosupa i uczucie
ociaoci;
dolegliwoci i bolesno miednicy i po-
ladkw;
narastajce obrzki kostek i stp, a cza-
sem doni i twarzy;
ylaki na nogach;
ylaki odbytu;
wid skry brzucha;
atwiejsze oddychanie po obnieniu si
macicy i podu;
czste oddawanie moczu po obnieniu si
macicy i podu, ktre sprawio, e pcherz
moczowy jest uciskany;
nasilajca si bezsenno;
czstsze i silniejsze skurcze macicy (nie-
ktre mog by bolesne);
DZIEWITY MI E S I C 313
Dziecko znajduje si teraz tu pod twoimi
ebrami a wymiary nie zmieniaj si ju
tygodnia na tydzie; grna cz macicy
znajduje si okoo 38 do 40 cm od sklepienia
koci onowej. Przyrost masy jest teraz wolniej-
szy; a nawet si zatrzymuje w miar zbliania si
tego dnia S kra na brzuchu wydaje si roz-
cignita do granic moliwoci, a ty zapewne
czapiesz bardziej ni kiedykolwiek wczeniej,
prawdopodobnie dlatego, e dziecko obniyo
si ju w oczekiwaniu na zbliajcy si pord.
Dziecko przygotowuje si do wykonania ru-
chu. W poowie tego miesica bdzie ju ofi-
cjalnie uwaane za terminowe", gotowe do
wyjcia na wiat. Przez cay ten miesic roz-
wj postpuje bardzo szybko, a dziecku przy-
bywa 5 cm i 1,2 kg; w chwili urodzenia tkanka
tuszczowa bdzie zwikszona o 15 procent.
Dziecku obecnie brakuje miejsca, by kopa,
jednak nie wolno zapomnie o odnotowywaniu
jego ruchw. Wikszo dzieci jest ju uoona
w pozycji gwk w d, gotowa do porodu;
u kobiet rodzcych po raz pierwszy okoo 38
tygodnia pd opadnie " w poblie koci mied-
nicy (sucej jako brama do rozpoczcia po-
rodu). Ppowina wyduy si do okoo 60 cm,
a waga oyska osignie ok. 0,70 kg.
trudnoci w poruszaniu si i niezgrabne
ruchy;
pojawienie si siary przy ucisku piersi lub
wyciekajcej samoistnie (niekiedy nie po-
jawia si a do porodu);
zmczenie lub nadmiar energii (syndrom
wicia gniazda), a niekiedy obydwa uczu-
cia na przemian;
wzrost lub utrata apetytu.
wzrastajce podniecenie, niepokj, lk,
roztargnienie;
uczucie ulgi, e to prawie ju";
draliwo i nadpobudliwo (zwaszcza
w stosunku do osb mwicych: Ty jesz-
cze tutaj?");
niecierpliwo i pobudzenie;
sny i marzenia o dziecku.
Z M I A N Y W R U C H A C H P O D U
Moje dziecko kopao do niedawna bardzo
mocno. Teraz, cho nada czuj jego ruchy,
s one sabsze.
W
pitym miesicu ciy, kiedy po raz
pierwszy poczua ruchy dziecka, ma-
cica przypominaa obszerny pokj, w kt-
rym pd mg uprawia akrobacje, swobo-
dnie kopa i boksowa. Teraz, gdy w maci-
cy jest coraz cianiej, taka gimnastyka staje
si utrudniona. Pozostaje tylko troch miej-
sca, umoliwiajcego obracanie si, skrca-
nie lub inne drobne ruchy. Po ustaleniu si
gwki podu w miednicy swoboda ruchw
bdzie jeszcze bardziej ograniczona.
Na tym etapie nie jest wane, jaki rodzaj
ruchw podu odczuwasz, lecz to, aby od-
czuwaa jego aktywno codziennie. J eeli
nie bdziesz nic czua (patrz poniej) lub
gdy zaskocz ci paniczne ruchy dziecka,
skontaktuj si z lekarzem.
Dzisiaj przez cae popoudnie ledwo czu-
am ruchy dziecka. Czy powinnam si de-
nerwowa?
M
ogo si zdarzy, e dziecko wanie
si zdrzemno (pody, podobnie jak
noworodki, maj okresy gbokiego snu) lub
bya zbyt zajta, by zauway jakie ruchy.
Dla pewnoci sprawd aktywno podu
nieco dokadniej za pomoc badania opisa-
nego na stronie 239. Warto powtarza opi-
sany test par razy dziennie w cigu ostat-
niego trymestru ciy. Dziesi lub wicej
zauwaonych ruchw podu w kadym
okresie obserwacji wiadczy o jego prawi-
dowej aktywnoci. Mniejsza liczba ruchw
wiadczy moe o koniecznoci przeprowa-
dzenia dodatkowych bada i wyjanienia
przyczyny maej aktywnoci dziecka. W ta-
kim przypadku skontaktuj si szybko ze swo-
im lekarzem. Chocia dziecko wzgldnie ma-
o ruchliwe w macicy moe by zupenie zdro-
we, to jednak ustanie ruchw moe wiadczy
o zagroeniu. Wczesne wykrycie zagroenia
podu za pomoc oceny jego ruchw i szyb-
ka interwencja lekarska mog czsto zapo-
biec gronym skutkom.
Przeczytaam, ze podobno liczba ruchw
podu zmniejsza si na krtko przed poro-
dem. Wydaje mi si, ze moje dziecko jest
bardziej ruchliwe niz kiedykolwiek. Czy mo-
e to oznacza, ze bdzie nadpobudliwe?
M
artwienie si o zbytni aktywno
dziecka przed porodem to przesada.
Badania wykazuj, e dzieci, ktre w yciu
podowym byy bardzo ruchliwe, nie s cz-
ciej nadmiernie aktywne ni te, ktre w ma-
cicy byy bardzo spokojne.
Badania rwnie nie potwierdzaj po-
gldu, e aktywno wikszoci podw
zmniejsza si wyranie na krtko przed po-
rodem. W zaawansowanej ciy stwierdza
si stae, stopniowe zmniejszanie si liczby
ruchw (od 25-40 na godzin w 30 tygo-
dniu ciy do 20-30 na godzin w terminie
porodu). Prawdopodobnie jest to spowodo-
wane zmniejszeniem wolnej przestrzeni i ilo-
ci pynu owodniowego oraz lepsz koor-
dynacj ruchw podu. J ednak bez dokad-
nego liczenia zwykle nie bdziesz moga
tego zauway.
J E S Z C Z E R A Z 0 C Z S T Y M
O D D A W A N I U M O C Z U
Od kilku dni mam wraenie, ze nie wycho-
dz z toalety. Czy tak czste oddawanie mo-
czu jest normalne na tym etapie?
W ybr pediatry
Dokonanie wyboru pediatry (lub lekarza
rodzinnego) bdzie jedn z najwaniejszych
decyzji, ktre przyjdzie ci podj jako mat-
ce. I nie ma sensu czeka z wyborem do
chwili, gdy si ni staniesz. Weryfikacja po-
tencjalnych kandydatw i dokonanie wyboru
teraz, zanim jeszcze dziecko zacznie paka
o trzeciej nad ranem, znacznie uatwi ci wej-
cie w wiat rodzicw oraz pomoe w podej-
mowaniu rozsdnych - nie pochopnych -
decyzji.
J eli nie wiesz, jak rozpocz poszukiwa-
nia, popro o rekomendacje ginekologa (jeli
mu ufasz) lub przyjaci, ssiadw czy wsp-
pracownikw, ktrzy maj mae dzieci. Albo
skontaktuj si ze szpitalem czy klinik poo-
nicz, w ktrej bdziesz rodzi (zadzwo na
oddzia porodowy lub pediatryczny i popro
o opini dyurn pielgniark, nikt lepiej nie
przyglda si pracy lekarzy ni pielgniarki).
W
yglda na to, e powrcio znane ci
ju zjawisko, czyli czste oddawa-
nie moczu. Ten irytujcy objaw towarzyszy
niektrym kobietom przez cay okres ci-
y, jednake staje si szczeglnie dokucz-
liwy, gdy dochodzi do ucisku na pcherz
moczowy. A dzieje si tak nie tylko na po-
cztku ciy, gdy macica umiejscowiona
jest jeszcze nisko w miednicy, ale rwnie
niedugo przed rozwizaniem, kiedy to
pd wraca do niskiego pooenia, przygo-
towujc si do wyjcia na wiat. Gdy tylko
tej czstotliwoci nie towarzysz objawy
zakaenia (patrz s. 452), wszystko przebie-
ga w normie.
Niech ci nie przyjdzie do gowy ograni-
cza ilo przyjmowanych pynw w nadziei
zmniejszenia czstotliwoci wycieczek do
toalety - i jak zwykle pamitaj: gdy tylko po-
czujesz potrzeb, pjd tam natychmiast.
Szczeglnie pamitaj, by w czasie nocnych
spacerw zawsze owietla sobie drog -
usu z niej wszelkie przeszkody, takie jak na
przykad buty, ksiki czy cokolwiek, o co
moesz si potkn - oraz by i na boso,
a nie w liskich kapciach czy skarpetach.
Oczywicie, jeli twoje ubezpieczenie ogranicza
moliwo dokonania wyboru, zastanw si nad
tym, jakie ono daje moliwoci.
A kiedy ju zawzisz list kandydatw do
dwch czy trzech, zadzwo, by umwi si na
konsultacj - wikszo lekarzy si zgodzi.
We ze sob list pyta dotyczcych wanych
dla ciebie spraw, na przykad organizacyjnych
(czy s godziny dyurw telefonicznych dla
modych, nerwowych rodzicw albo kiedy
kto do ciebie oddzwoni), pomocy przy kar-
mieniu piersi, obrzezania, stosowania anty-
biotykw. Koniecznie sprawd, czy lekarz pro-
wadzi wszystkie wizyty kontrolne, czy te s
one prowadzone przez pielgniarki. Dowiedz
si rwnie, z ktrym szpitalem on wsppra-
cuje i czy bdzie mg si zaj noworodkiem
w szpitalu. Wicej pyta i spraw, ktre warto
wzi pod uwag, znajdziesz w ksice Pierw-
szy rok tycia dziecka.
I N S T Y N K T W I C I A G N I A Z D A
S yszaam co o instynkcie wicia gniazda.
Naprawd jest co takiego?
P
otrzeba wicia gniazda moe by tak re-
alna i silna u ludzi jak u naszych upie-
rzonych czy czworononych przyjaci. J e-
li kiedykolwiek bya wiadkiem narodzin
szczenit czy kocit, pewnie zauwaya
niepokj matki tu przed porodem, ktra
nerwowo biega tam i z powrotem, gorcz-
kowo drze papierki w kcie, a kiedy wresz-
cie czuje, e wszystko jest tak, jak by po-
winno, ukada si na miejscu, gdzie ma na-
stpi pord. Wiele kobiet w ciy rwnie
dowiadcza przemonej potrzeby przygoto-
wywania gniazdka" tu przed narodzina-
mi dziecka. U wielu z nich pragnienie to ma
charakter do subtelny: nieoczekiwanie ko-
niecznie musz wyczyci lodwk i spraw-
dzi, czy w domu jest zapas papieru toale-
towego na sze miesicy. Inne natomiast
ten niezwyky wybuch maniakalnej energii
objawiaj w postaci dramatycznych, czsto
irracjonalnych czy miesznych (przynajmniej
dla osb patrzcych na to z boku) zachowa:
czyszczenia kadego zaktka pokoiku dzie-
cicego szczoteczk do zbw, ukadania
rzeczy w szafkach kuchennych w kolejnoci
alfabetycznej, prasowania wszystkiego, co
akurat nie jest noszone, bd ukadania
i skadania godzinami dziecicych ubranek.
Cho pojawienie si potrzeby wicia gniaz-
da nie naley do nieomylnych sygnaw
zbliajcego si porodu, zwykle intensyfi-
kuje si w miar zbliania si wielkiej
chwili". J ego przyczyn jest podwyszony
poziom adrenaliny w organizmie matki. Pa-
mitaj te, e nie wszystkie kobiety do-
wiadczaj tego instynktu - a te, ktrych to
nie spotyka, maj tak samo udane porody
i s takimi dobrymi matkami jak kobiety,
u ktrych instynkt ten wystpi. Ch, by
zapa si w fotel przed telewizorem, jest
w ostatnich kilku tygodniach ciy rwnie
czsta jak przymus sprztania szaf - i ca-
kowicie zrozumiaa.
J eli poczujesz konieczno przygotowy-
wania gniazda, postaraj si zachowa zdrowy
rozsdek oraz ostrono. Pokonaj nieokie-
znan ch samodzielnego pomalowania po-
koiku dziecicego; pozwl, by kto inny wspi-
na si z wiaderkiem i wakiem na drabin,
podczas gdy ty bdziesz doglda prac z dou.
Nie doprowadzaj si te do stanu wyczerpa-
nia z powodu sprztania domu - energia b-
dzie ci jeszcze potrzebna zarwno do porodu,
jak i opieki nad noworodkiem. A co najwa-
niejsze, nie zajmuj si wszystkim naraz. Cho
dzielisz instynkt wicia gniazda z innymi
przedstawicielami krlestwa zwierzt, jeste
tylko czowiekiem i nie dasz rady zrobi
wszystkiego w ostatniej chwili przed przyj-
ciem twego ukochanego malestwa na wiat.
K R W A W I E N I E I P L A M I E N I E
Dzisiaj rano, zaraz po stosunku z mem,
zaczam krwawi. Czy to oznacza, ze zbli-
za si pord ub ze dziecku zagraza niebez-
pieczestwo?
S
twierdzenie kadego nowego objawu -
w szczeglnoci krwawienia i plamie-
nia - w dziewitym miesicu ciy natych-
miast skania do postawienia jednego z dwch
niepokojcych pyta lub obu jednoczenie:
Czy to ju czas? Czy dzieje si co zego?"
W twoim przypadku odpowied na to pyta-
nie uzaleniona jest od rodzaju krwawienia
oraz towarzyszcych mu okolicznoci.
luz, w ktrym mona zobaczy pasemka
krwi, lub zabarwiony rowo wkrtce po sto-
sunku lub badaniu wewntrznym, luz zabar-
wiony brzowo lub brzowe plamienie w ci-
gu 48 godzin po stosunku lub badaniu - jest
prawdopodobnie skutkiem poruszania lub
otarcia bardzo wraliwej w tym okresie szyjki
macicy. J est to zjawisko normalne i niegro-
ne -chocia powinno by zgoszone twojemu
lekarzowi. Moe on zaleci powstrzymanie
si od wspycia a do porodu.
J asnoczerwone krwawienie lub utrzymu-
jce si plamienie moe pochodzi z oyska
i wymaga szybkiej oceny przez lekarza. Za-
wiadom go niezwocznie. J eeli to bdzie nie-
moliwe, niech kto zawiezie ci do szpitala.
Rowy, brzowy lub krwisty luz w po-
czeniu ze skurczami macicy moe sygna-
lizowa pocztek porodu, niezalenie od te-
go, czy wystpuje po stosunku, czy te nie
(objawy przedporodowe, pord pozorny
i prawdziwy opisane s na stronie 329). Za-
wiadom twojego lekarza!
P K N I C I E B O N P O D O W Y C H
W M I E J S C U P U BL I C Z N Y M
yj w cigym strachu, ze bony podowe
pkn, gdy bd w miejscu publicznym.
N
ie ty jedna si tego obawiasz. Myl
o worku wody" pkajcym w autobu-
sie lub zatoczonym sklepie jest dla wik-
szoci ciarnych kobiet tak samo przeraa-
jca jak publiczna utrata kontroli nad p-
cherzem. Znana jest historia kobiety, ktr
Bd gotowa
Obecnie nie ma praktycznie wtpliwoci co
do tego, e najlepszym sposobem przygotowa-
nia si do tego wielkiego wydarzenia jest zdo-
bywanie wiedzy. Dlatego te uczy wszystko,
aby wsplnie ze swym partnerem dowiedzie
si jak najwicej: wsplnie przeczytajcie nastp-
ny rozdzia oraz wszystkie inne materiay o po-
rodzie, jakie tylko moecie zdoby; ogldajcie
filmy na wideo; chodcie razem na zajcia szko-
y rodzenia. Niech jednak wasze przygotowania
nie kocz si na tym etapie. Przygotujcie si
te od strony praktycznej i estetycznej, planujc
co dla rozrywki. Rozwacie, na przykad, mo-
liwo sfilmowania porodu (najlepiej przez oso-
b trzeci, aby partner mg bez przeszkd pe-
ni sw najwaniejsz rol), a moe wystarczy
kilka zdj? Zastanw si, czy muzyka ukoi tw
dusz w chwili, gdy bdziesz tego najbardziej
potrzebowaa? A moe preferujesz spokj i ci-
sz? Co najlepiej odwrci twoj uwag pomi-
dzy skurczami: gra w karty, sprawdzenie poczty
elektronicznej na laptopie, obejrzenie powtrek
ulubionego serialu w telewizji? (Naturalnie
przygotuj si te na tak ewentualno, e gdy
rozpoczn si skurcze, moesz nie mie do tego
cierpliwoci.) Nie zapomnij spakowa rzeczy
potrzebnych do realizacji zaplanowanych zaj
(cznie z filmem do aparatu!) do torby, ktr
zabierzesz ze sob do szpitala czy kliniki poo-
niczej! (Patrz s. 324.)
ta myl ogarna tak obsesyjnie, e stale no-
sia w torbie soik z marynatami. Chciaa go
rzuci na ziemi, gdy tylko zauway strug
pynu owodniowego (Och, przepraszam,
ale narobiam baaganu tymi ogrkami!").
Zanim zaczniesz szuka soikw w swo-
jej szafie kuchennej, powinna si dowie-
dzie dwch rzeczy. Po pierwsze, pkni-
cie bon podowych przed rozpoczciem
porodu nie jest czste - zdarza si w mniej
ni 15% ci. W momencie pknicia
wypywanie pynu owodniowego zwykle
nie jest bardzo obfite, z wyjtkiem sytuacji,
gdy leysz (co rzadko si zdarza w miejscu
publicznym). Kiedy chodzisz lub siedzisz,
gwka dziecka zwykle zamyka ujcie ma-
cicy, jak korek butelk wina.
Po drugie, jeeli bony podowe pkn
i nagle wytrynie pyn owodniowy, moesz
by pewna, e nikt w otoczeniu nie bdzie
na ciebie pokazywa, krci gow z nie-
zadowoleniem lub, co gorsza, chichota. Za-
miast tego bd (podobnie jak sama by zro-
bia) proponowa swoj pomoc lub dys-
kretnie ci ignorowa. We pod uwag, i
nikt nie moe przeoczy faktu, e jeste ci-
arna, i pomyli pynu owodniowego z czym-
kolwiek innym.
Wiele kobiet nigdy nie zaobserwowao
gwatownego tryskania pynu owodniowe-
go mimo pknicia bon podowych przed
porodem. Dziao si tak czciowo z powo-
du opisanego dziaania gwki podu, cz-
ciowo z powodu braku skurczw wyciska-
jcych pyn z macicy. Wszystkie one obser-
woway raczej sczenie lub kapanie pynu,
w sposb cigy lub przerywany.
Poczucie bezpieczestwa w cigu ostat-
nich tygodni ciy moe da ci noszenie
wkadki czy podpaski (a jeli naprawd si
martwisz, nawet pieluchomajtek dla doro-
sych). Ich zalet jest rwnie to, e wcha-
niaj coraz obfitsz w tym okresie wy-
dzielin pochwow. Zastanw si te nad
podoeniem grubych rcznikw, przecie-
rada z ceraty czy szpitalnej jednorazwki
pod pociel, na wypadek gdyby do pkni-
cia bon podowych doszo w rodku nocy,
gdy doprowadzio to ju do zniszczenia
wielu materacw.
O BN I E N I E D N A M A C I C Y
I U S T A L E N I E S I
C Z C I P R Z O D U J C E J P O D U
Jestem juz w 38 tygodniu ciy i nie od-
czuwam obnienia macicy. Czy to znaczy,
ze przenosz ci?
D
no macicy obnia si, gdy przodujca
cz podu zaczyna wchodzi do mied-
nicy ciarnej. W pierwszej ciy nastpuje
to zwykle na 2 do 4 tygodni przed porodem.
Natomiast u kobiety, ktra ju rodzia, rzad-
ko stwierdza si to zjawisko przed roz-
poczciem porodu. J ednak podobnie jak we
wszystkich sytuacjach dotyczcych ciy
i porodu, regu s wyjtki od reguy. Ko-
bieta ciarna po raz pierwszy moe stwier-
dzi obnienie dna macicy na 4 tygodnie
przed wyznaczonym terminem porodu i uro-
dzi 2 tygodnie za pno" lub zacz po-
rd bez zauwaalnego obnienia macicy.
Czsto zmiana jest bardzo wyrana. Mo-
esz zauway, e brzuch jest nisko i znacz-
nie bardziej wystaje. Znacznie zmniejsza
si ucisk macicy ku grze, na przepon oraz
na odek. Nastpuje dua poprawa samo-
poczucia ciarnej z powodu uatwionego
oddychania oraz moliwoci spoywania
obfitszych posikw. Niestety odbywa si to
kosztem nowych dolegliwoci, wynikaj-
cych z ucisku na pcherz moczowy, stawy
miednicy oraz okolic krocza. Wystpuje
wzrost czstoci oddawania moczu, trudno-
ci w poruszaniu si oraz uczucie ucisku,
a czasem bl okolicy krocza. Kiedy gwka
dziecka uciska na dno miednicy, ciarna
moe odczuwa ostre, drobne kucia, a przy
ruchach gwki wystpuje uczucie tocze-
nia si". W zwizku z nag zmian pooe-
nia rodka cikoci bezporednio po obni-
eniu dna macicy mog wystpowa trud-
noci z utrzymaniem rwnowagi.
Zdarza si rwnie, e obnienie dna ma-
cicy pozostaje nie zauwaone przez ciar-
n. Twoja sylwetka na przykad moe nie
zmieni si wyranie, jeeli dziecko leao
nisko od pocztku. J eeli nigdy nie odczu-
waa trudnoci w oddychaniu lub uczucia
penoci po posikach lub jeli zawsze cz-
sto oddajesz mocz, moesz nie zaobser-
wowa wyranych zmian.
Twj lekarz moe stwierdzi ustalenie si
gwki dwoma sposobami. Cz przoduj-
c mona wyczu w miednicy w czasie ba-
dania wewntrznego lub wymaca" j ze-
wntrznie przez powok brzucha. J eeli
jest ustalona, to nie ma moliwoci pywa-
nia" czy balotowania" gwki.
Przesuwanie si czci przodujcej przez
kana miednicy mona ocenia i mierzy,
centymetr po centymetrze. Cakowite usta-
lenie gwki okrela si jako wysoko zero
centymetrw. Oznacza to, e gwka podu
obniya si do poziomu kolcw kulszo-
wych (wystajce wyrostki kostne po obu
stronach kanau miednicy). Dziecko, ktre
dopiero zaczyna si obnia, moe by na
wysokoci -4 lub -5 centymetrw. Na po-
cztku porodu gwka przechodzi przez ka-
na rodny od wysokoci 0 do +1, +2 centy-
metry. W chwili, gdy gwka ukazuje si
w wychodzie kanau rodnego i zewntrzny
brzeg pochwy tworzy na gwce koron",
wysoko wynosi +5 centymetrw. Kobieta,
ktra zaczyna pord z gwk podu na wy-
sokoci 0 centymetrw, ma prawdopodobnie
przed sob mniej parcia ni rodzca z gw-
k na wysokoci -3, ale nie jest to regu.
Wysoko gwki nie jest jedynym czynni-
kiem decydujcym o postpie porodu.
Ustalenie si gwki w miednicy kostnej
sugeruje, e dziecko powinno przej przez
kana miednicy bez trudnoci. J ednak rw-
nie w tym zakresie nie ma absolutnej pew-
noci. I przeciwnie, dugie balotowanie"
gwki podu nad wejciem do miednicy
niekoniecznie oznacza trudnoci przy poro-
dzie. W rzeczywistoci wikszo podw,
ktre nie weszy do wchodu miednicy na
pocztku porodu, przechodzi potem gadko
przez kana miednicy. Dotyczy to zwasz-
cza kobiet, ktre wczeniej ju rodziy, raz
lub wicej.
K I E D Y U R O D Z I S Z
Wanie zbadano mnie wewntrznie i lekar-
ka orzeka, ze zapewne wkrtce rozpocznie si
pord. Czy rzeczywicie moe ona dokad-
nie przewidzie
y
ile czasu jeszcze zostao?
W asnorczne wywoanie czynnoci porodowej
Wszystko wskazuje na to, e pewne sprawy
lepiej pozostawi naturze, a przynajmniej wy-
kwalifikowanemu personelowi medycznemu.
Proponowano ju wiele technik samodzielne-
go wywoania czynnoci porodowej, jednak
wikszo z nich jest albo nieskuteczna, albo
szkodliwa, albo i jedno, i drugie. Na przykad,
wedug jednego z bada, pozytywny efekt
przynosio stymulowanie brodawek. Kobiety,
ktre od 39 tygodnia stymuloway brodawki
przez trzy lub wicej godzin dziennie, rzadziej
rodziy po przewidywanym terminie rozwiza-
nia (a przy 21 i wicej godzinach tygodniowo
niewiele miay te czasu na cokolwiek). Ponie-
wa stymulowanie nie tylko moe wywoa
akcj porodow, lecz take silne skurcze (ta-
kie, jakie wywouje oksytocyna), nie powinno
si stosowa tej techniki bez nadzoru lekarskie-
go - nawet jeli masz tyle czasu. Innymi so-
wy, nie prbuj robi tego w domu.
Inne techniki, o ktrych by moe sysza-
a, riie dowiody skutecznoci, a nale do
nich: stosunek seksualny (metoda nie zawsze
skuteczna, ale przynajmniej przyjemna), duo
chodzenia (jeeli lekarz nie zaleci ci ograni-
czania ruchu), herbatka z lici maliny (nie sto-
suj przed przewidywanym terminem rozwi-
zania, poniewa moe wywoa wczesne skur-
cze), jednorazowa dawka oleju rycynowego
(spytaj lekarza; wiele kobiet twierdzi, e od-
czuwa jedynie skurcze w jelitach, a nie poro-
dowe).
T
wj lekarz moe tylko przypuszcza, cho
s to przypuszczenia o naukowych pod-
stawach. Istniej wskazwki i objawy, e po-
rd moe si wkrtce rozpocz. Lekarz za-
czyna ich poszukiwa w dziewitym miesi-
cu ciy przez badanie brzucha ciarnej od
zewntrz oraz przez badanie wewntrzne. Czy
nastpio obnienie dna macicy lub ustalenie
si czci przodujcej podu? Do jakiej wyso-
koci obniya si cz przodujca? Czy na-
stpio ju zaniknicie lub rozwarcie szyjki
macicy? Czy szyjka macicy staje si mikka
i zaczyna przesuwa si do przodu pochwy (ko-
lejna wskazwka zbliajcego si porodu), czy
te nadal jest twarda i skierowana ku tyowi?
Ale wkrtce" moe oznacza kilka godzin
lub trzy tygodnie i nawet wicej. Naley za-
pyta kobiety, jak euforia wywoana sowami
,zacznie pani rodzi dzi wieczorem", prze-
chodzi w depresj po tygodniu daremnego
oczekiwania. Albo kobiety, ktre wracaj do
domu zrezygnowane po badaniu lekarskim,
podczas ktrego zapewniono je, e J eszcze
Icilka tygodni", a rano rodz dziecko.
Stwierdzono, e ustalanie si czci przo-
dujcej podu, zanikanie i rozwieranie si
szyjki macicy moe nastpowa u niekt-
rych kobiet stopniowo, w cigu tygodni lub
nawet miesicy. Dlatego te nie mona trak-
towa tych znakw jako pewnych wskaz-
wek zbliajcego si porodu.
Naley posiada dokadniejsze informa-
cje na temat daty rozwizania (na przykad
jeli min ju przewidywany termin) oraz
bardziej formalne oszacowanie gotowoci
do wydania dziecka na wiat. J edn z me-
tod jest poczenie wyniku w skali Bishopa
(oceniajcej zaniknicie i rozwarcie szyjki
macicy, od 0 do 3 kade), wysoko pooe-
nia czci przodujcej podu (od 0 do 3)
oraz struktury i umiejscowienia szyjki ma-
cicy (od 0 do 2 kade) z dugoci szyjki
macicy. Kiedy wynik w skali Bishopa wy-
nosi 6 lub wicej, a dugo szyjki macicy -
26 mm lub mniej, s spore szanse na to, e
pord rozpocznie si spontanicznie w cigu
siedmiu dni. Lekarz moe te przeprowa-
dzi badanie wydzieliny szyjkowo-po-
chwowej na obecno substancji zwanej fi-
bronektyn podow (cho badanie to, kt-
re jest bardzo kosztowne i jednoczenie nie
mona w peni polega na jego wyniku,
zwykle jest zastrzeone dla kobiet z grupy
ryzyka przedterminowego porodu). Obec-
no fibronektyny podowej zwykle ozna-
cza, e pord rozpocznie si lada moment -
jednak i w tym przypadku nie ma stupro-
centowej gwarancji.
Jak si czuje dziecko?
Lekarze co dzie odkrywaj nowe metody
sprawdzania stanu dziecka przebywajcego
jeszcze w onie matki. Badania te mog by
przeprowadzone w 41 lub 42 tygodniu, gdy
dziecko uwaa si ju za przenoszone, lub
wczeniej (kiedykolwiek po 26 tygodniu ci-
y), w przypadku zaistnienia obawy o stan po-
du. Badania mog by powtarzane okresowo,
jeli problem, ktry wywoa konieczno ich
wykonania, utrzymuje si. Niektre badania -
w zalenoci od potrzeby - przeprowadza si
w trakcie porodu.
Najpopularniejsze badania prenatalne stanu
podu to:
Ocena ruchw podu przez ciarn. Noto-
wanie ruchw dziecka przez ciarn (patrz
s. 239) nie jest co prawda metod, na ktrej
mona polega, jednak dostarcza pewnych
wskazwek dotyczcych stanu dziecka i bywa
stosowane do wykrywania ewentualnych pro-
blemw. Zwykle dziesi ruchw w okresie
dwugodzinnym (lub krtszym) oznacza, e
wszystko jest w porzdku. J eeli ciarna nie
odczuwa odpowiedniej liczby ruchw dziecka,
powinno si wykona inne badania.
Test niestresowy. Na brzuchu ciarnej umiesz-
cza si czujnik monitora podowego, podob-
nie jak bdzie to w czasie porodu. Ocenia si
C I A P R Z E N O S Z O N A
Mj termin porodu min tydzie temu.
Czy to moliwe, ze pord sam si nie za-
cznie?
Magiczna data zaznaczona jest w kalenda-
rzu na czerwono. Kady dzie w cigu po-
przedzajcych t dat 40 tygodni zosta
przekrelony z wielkim oczekiwaniem.
Wreszcie, po dugim czasie ten wany dzie
nadchodzi - i w okoo poowie przypadkw
dziecka nie ma. Oczekiwanie zamienia si
w zniechcenie. Wzek i eczko dzieci-
ce pozostaj puste przez jeszcze jeden
dzie. I jeszcze przez tydzie. I - w 10%
przypadkw - jeszcze dwa tygodnie, zwa-
reakcj serca podu na ruchy podu. J eeli
podczas badania serce podu nie przyspiesza
w czasie ruchw lub gdy obserwuje si inne
nieprawidowoci, wyniki uwaa si za nie-
pewne (co nie oznacza stanu zagroenia po-
du, a jedynie to, e jego stan wymaga dal-
szych bada). Wad testu niestresowego
(i monitorowania elektronicznego w ogle)
jest to, e dokadno testu zaley od do-
wiadczenia osoby oceniajcej wynik. (Uwa-
ga: wynik moe by wypaczony, jeli matka
palia przed badaniem.)
Test stymulacji akustycznej lub wibroaku-
stycznej. J est to test niestresowy; na brzuchu
matki umiejscowione zostaje urzdzenie wy-
twarzajce dwiki i drgania (wibracje) w celu
sprawdzenia, jak pd na nie reaguje. J ego do-
kadno jest wiksza ni tradycyjnego testu
niestresowego; jest przydatny do oceny wyni-
kw innych testw.
Test stresowy skurczowy lub test oksytocy-
nowy. J eli wyniki testu niestresowego s nie-
jasne, lekarz moe zaleci wykonanie testu
stresowego. Test ten, ktry przeprowadza si
w szpitalu, sprawdza reakcj dziecka na
stres" w postaci skurczw macicy, dziki
czemu mona mie pewne wyobraenie tego,
jak dziecko poradzi sobie podczas porodu.
szcza u kobiet bdcych w ciy pierwszy
raz. Czy ta cia nigdy si nie skoczy?
Chocia kobiety, ktre osigny 42 ty-
dzie ciy mog w to uwierzy z trudno-
ci, adna z ci, jakie kiedykolwiek si
zdarzyy, nie trwaa wiecznie. Nawet przed
wprowadzeniem wzniecenia porodu. (To
prawda, e pojedyncze cie mog trwa
nawet 44 tygodnie lub nieco duej, ale
obecnie w znacznej wikszoci wywouje
si pord po skoczeniu 42 tygodnia.)
Dokadne badania wykazuj, e a w 70%
przypadkw rozpoznanie przenoszenia ci-
y jest nieprawidowe. Zwykle ci uwaa
si za przenoszon z powodu bdu w ob-
liczeniu czasu zapodnienia, najczciej z po-
wodu nieregularnej owulacji lub niepewno-
J est to badanie bardziej zoone i czasochon-
ne (moe trwa nawet 3 godziny). Tutaj rw-
nie ciarna ma na brzuchu czujnik monito-
ra podowego. J eeli skurcze nie wystpuj
samoistnie do czsto, mona je wywoa
przez doylne podanie oksytocyny lub po-
przez dranienie brodawek sutkowych (za po-
moc gorcego rcznika lub rk) przez ci-
arn. Reakcja podu na skurcze okrela
prawdopodobny stan dziecka i oyska. Ta
przybliona symulacja porodu pozwala, jee-
li wyniki s niedwuznaczne, przewidzie, czy
pd moe bezpiecznie pozostawa w macicy
i czy poradzi sobie z duymi wymaganiami,
jakie wi si z prawdziwym porodem. (Test
ten nie jest wskazany u kobiet rodzcych
przed terminem lub zagroonych przedter-
minowym porodem; tych, u ktrych doszo
do przedwczesnego pknicia bon podo-
wych; po operacji macicy lub ciciu klasycz-
nym podczas cicia cesarskiego; wreszcie
tych, u ktrych zdiagnozowano oysko przo-
dujce.)
P rofil biofiz ycz ny. J est to badanie, w ktrym
za pomoc ultradwikw oglnie ocenia si
cztery aspekty ycia w onie: ruchy oddecho-
we, ruchy podu, napicie mini podu oraz
objto pynu owodniowego. J eli wyniki ba-
da wszystkich tych czynnikw s prawido-
we, to dziecko zwykle miewa si dobrze. J eli
natomiast ktrykolwiek jest nieprawidowy
ci kobiety co do daty ostatniej miesiczki.
W rzeczywistoci, jeeli na wczesnym eta-
pie ciy wykonano badanie USG w celu
dokadnej oceny czasu trwania ciy, cz-
sto przenoszenia obnia si z 10% (jak
przez dugi czas uwaano) do 2%.
J eeli cia jest przeterminowana (przyj-
muje si granic 42 skoczonego tygodnia
ciy, chocia niektrzy poonicy podejmu-
j dziaania wczeniej), lekarz bdzie roz-
waa dwa gwne czynniki. Po pierwsze
postawi pytanie, czy wyznaczona data poro-
du jest waciwa. Zapewne jest, jeeli cay
czas koreluje z rnymi innymi kryteriami
rozwoju ciy, cznie z wielkoci macicy,
wysokoci dna macicy (najwyszy punkt
macicy), pierwszymi ruchami podu wyczu-
bd niejasny, przeprowadza si badanie czyn-
noci serca podu przy uyciu testu niestreso-
wego, aby otrzyma bardziej dokadny obraz
stanu dziecka.
Z modyfikowany" profil biofiz ycz ny. J est to
poczenie testu niestresowego z ocen objto-
ci wd podowych. Niski ich poziom moe
oznacza, e pd nie wydziela odpowiedniej
iloci moczu oraz e oysko nie funkcjonuje
prawidowo. J eli pd reaguje prawidowo na
test niestresowy, a objto wd podowych
jest odpowiednia, zapewne nic zego si nie
dzieje.
D opplerowska ocena perfuz ji t tnicy p po-
winowej. Ten bezinwazyjny test wykonywany
za pomoc ultradwikw sprawdza przepyw
krwi przez ttnic ppowinow. Przepyw sa-
by, nieobecny lub w przeciwnym kierunku
wskazuje na to, e pd nie jest odpowiednio
odywiany i prawdopodobnie nie ronie pra-
widowo.
I nne badania oceniajce dobrostan podu.
Zalicza si do nich: kolejno przeprowadzane
badania USG, oceniajce cigy wzrost podu,
pobranie pynu owodniowego (drog amnio-
punkcji), elektrokardiografi podowczy inne
testy (w celu oceny pracy serca podu) i test
stymulacji gwki podu (ocena reakcji podu
na ucisk lub ukucie w gwk).
wanymi przez matk oraz wykrytymi przez
lekarza. Wczenie wykonane badanie USG
lub test ciowy oparty na pomiarze pozio-
mu gonadotropiny kosmwkowej we krwi
ciarnej mog dodatkowo potwierdza pra-
widowo wyznaczonej daty.
Po drugie poonik bdzie chcia ustali,
czy dziecko nadal dobrze si rozwija. Wie-
le dzieci prawidowo ronie i rozwija si
w dziesitym miesicu ciy (chocia moe
to spowodowa problemy w czasie porodu,
gdy due i wyronite dziecko bdzie miao
trudnoci z przejciem przez miednic ro-
dzcej). Niekiedy jednak rodowisko we-
wntrz macicy, dotychczas idealne, zaczyna
si pogarsza. Starzejce si oysko nie do-
starcza odpowiedniej iloci skadnikw od-
ywczych i tlenu, a produkcja pynu owod-
niowego zmniejsza si. Niebezpiecznie
zmniejsza si ilo pynu owodniowego
w macicy. W tych warunkach dalszy roz-
wj podu w macicy staje si utrudniony.
Dzieci urodzone po pewnym czasie prze-
bywania w takich warunkach okrela si ja-
ko przenoszone. S one chude, z such, po-
pkan, uszczc si, lun i pomarszczon
skr bez warstwy mazi podowej, pokry-
wajcej zwykle skr donoszonego nowo-
rodka. Poniewa s starsze" od innych no-
worodkw, maj dusze paznokcie, wicej
wosw, maj zwykle otwarte oczy i s ak-
tywniejsze. Te, ktre przebyway w pogar-
szajcym si rodowisku wewntrzmacicz-
nym, mog mie zielonkawo zabarwion
skr i ppowin z powodu wydalenia sm-
ki w onie matki. Noworodki, ktre najduej
przebyway w niekorzystnym rodowisku,
maj skr taw i s najbardziej zagro-
one w czasie porodu lub nawet wczeniej.
Pody przenoszone s w wikszym stopniu
zagroone w czasie porodu i czciej rodz si
drog cicia cesarskiego. Dzieje si tak z kil-
ku powodw. S wiksze ni dzieci w 40 ty-
godniu ciy i maj wikszy obwd gwki.
Mog by gorzej zaopatrzone w tlen i skad-
niki odywcze. W czasie porodu mog zaaspi-
rowa (wcign do oskrzeli) smk. Dzieci
te wymagaj rwnie specjalnej opieki na od-
dziale noworodkowym przez krtki okres po
porodzie. J ednak znakomita wikszo dzieci
urodzonych w 42 tygodniu prawidowo prze-
biegajcej ciy nie jest przewlekle chora cz-
ciej ni dzieci urodzone w terminie porodu.
J eeli zostao ustalone z pewnoci, e
zakoczy si 41 tydzie ciy i w czasie ba-
dania stwierdzono, e szyjka macicy jest doj-
rzaa (mikka), wielu lekarzy wybiera wznie-
cenie (wywoanie) porodu (patrz s. 335).
Wzniecenie porodu lub cicie cesarskie zo-
stanie rwnie zastosowane (niezalenie od
dojrzaoci szyjki), jeeli wystpuj kom-
plikacje takie, jak nadcinienie (przewleke
lub wywoane przez ci), cukrzyca, zielo-
ny kolor pynu owodniowego z powodu wy-
dalenia smki, zahamowanie wzrostu po-
du lub inne zagraajce dziecku sytuacje.
J eeli szyjka nie jest dojrzaa, lekarz moe
to przyspieszy przez zastosowanie przed
wznieceniem porodu odpowiedniego leku,
prostaglandyny Lekarz moe rwnie od-
czeka nieco duej, przeprowadzajc jeden
lub wicej spord wymienionych testw oce-
ny stanu podu (patrz ramka s. 320), i spraw-
dzi, czy dziecko jest bezpieczne w macicy.
Moe powtarza te testy jeden lub dwa razy
w tygodniu a do pocztku porodu.
Niektrzy lekarze bd czeka a do 42
tygodnia ciy lub nieco duej, by przechy-
trzy Matk Natur - upewniajc si jedno-
czenie za pomoc wymienionych bada, e
dziecko i matka s w dobrym stanie. J eeli
zostan stwierdzone jakiekolwiek objawy
niewydolnoci oyska lub nieprawidowo
maa ilo pynu owodniowego, lub wyst-
pi jakiekolwiek inne sygnay o zagroeniu
matki lub dziecka, lekarz podejmie dziaa-
nie. Zalenie od sytuacji bdzie to albo
wzniecenie porodu, albo cicie cesarskie.
Na pociech niespokojnym przyszym mat-
kom trzeba podkreli, e tylko nieliczne
cie trwaj duej ni kilka dni po sko-
czeniu 42 pewnego tygodnia ciy.
Zaleca si czasem dwa sposoby zmniej-
szenia ryzyka przenoszenia ciy, ale obydwa
maj pewne wady. J eden z nich to codzienne
dranienie brodawek piersi. Ciarna moe to
wykonywa samodzielnie w domu, ale istnie-
je ryzyko wyzwolenia bardzo silnych skur-
czw. Innym sposobem jest rczne oddziele-
nie bon podowych od dolnego odcinka ma-
cicy. Musi to by wykonane przez lekarza.
Wielu specjalistw nie zaleca jednak takiego
postpowania z powodu moliwoci pkni-
cia bon podowych lub zakaenia. J ednak
aktualne badania wykazuj, e metoda ta,
ktra wywouje czynnoci porodowe po-
przez wyzwolenie pewnych substancji che-
micznych w organizmie, w tym prostaglan-
dyny, jest bezpieczna i skuteczna w przypad-
ku zaniknicia szyjki macicy. Czsto po tym
zabiegu obserwuje si skurcze i plamienia.
Dodanie otuchy przy niepewnych wynikach testw
W zakresie bada podu poczyniono wielki
postp. W dzisiejszych czasach istnieje wiele
metod badania dobrostanu podu i mona z nich
skorzysta w kadej chwili. J ednak mimo szyb-
kiego rozwoju metody te nie s w stu procen-
tach pewne i czsto okazuje si, i wci dale-
ko im do doskonaoci. Cho wyniki faszywie
negatywne (badanie wykazuje, e wszystko
jest w porzdku, gdy tymczasem dzieje si ina-
czej) s raczej rzadkie, faszywie pozytywne
wyniki (wynik wskazuje na istnienie proble-
mu, ktrego w rzeczywistoci nie ma) s bar-
dzo czste. Innymi sowy, podczas gdy dobry
wynik niemal na sto procent wskazuje na do-
bry stan dziecka, zy - niekoniecznie oznacza
problemy. Dlatego te niepokojcy wynik kt-
regokolwiek z dostpnych testw powi ni en
by potwierdzony jednym bd kilkoma inny-
mi badaniami w celu sprawdzenia, czy faktycz-
nie mamy do czynienia ze stanem zagroenia
podu.
Poniewa faszywie pozytywne wyniki zda-
rzaj si zbyt czsto, a nieprawidowa diagno-
za moe doprowadzi do niepotrzebnych inter-
wencji (na przykad takich, jak cicie cesar-
skie, cho pord mgby odby si drogami
natury), spoeczno medyczna zacza nazy-
wa sabe wyniki nie stanem zagroenia po-
du", a jedynie nie dajcymi pewnoci". Wy-
nik nie dajcy pewnoci" nie wyklucza, i
stan zagroenia podu rzeczywicie wystpuje,
ale te automatycznie go nie rozpoznaje. Czyli
okrelenie nie dajcy pewnoci" dokadnie to
oznacza.
P L A N O W A N E W Y W O A N I E
C Z Y N N O C I P O R O D O W E J
W przypadku wielu moich znajomych po-
rd nie zacz si w sposb naturalny, lecz
zosta wywoany. Czy zjawisko to staje si
coraz czstsze?
Z
a trendami porodowymi tak samo trud-
no jest poda - lub je przewidzie -
jak za trendami w modzie, co szczeglnie
si sprawdza, jeli chodzi o wywoywanie
porodu. Przez wiele lat wikszo lekarzy
rutynowo wywoywaa czynno porodo-
w, dziki czemu dziecko pojawiao si na
wiecie w dogodnym dla wszystkich czasie.
Z powodu tej praktyki odsetek indukowa-
nych porodw by wysoki. Ale kiedy w spo-
ecznoci pooniczej zapanowaa tenden-
cja powrotu do porodu naturalnego, rutyno-
we wywoywanie akcji porodowej i wiele
innych interwencji wyszo z mody. W Sta-
nach Zjednoczonych ograniczono zezwole-
nie na uywanie oksytocyny (substancji naj-
czciej uywanej do wywoania porodu)
do tych przypadkw wywoywania czynno-
ci porodowej, ktre wynikay z konieczno-
ci, a nie na przykad z wygody. Pacjentki
i wikszo lekarzy zaczli docenia zalety
dziaania zgodnego z natur, a liczba induk-
cji zdecydowanie spada.
J ednak ostatnio znw coraz czciej ma-
my do czynienia z wywoywaniem akcji po-
rodowej. Cho przyczyny tego trendu re-
tro" nie s jasne, moemy prbowa tuma-
czy go na kilka sposobw. Bez wtpienia
wan rol odgrywaj zmiany, jakie zaszy
w praktyce pooniczej; coraz wicej leka-
rzy decyduje si na wywoanie czynnoci
porodowej po 42 tygodniu ciy. J ednak wy-
daje si, i znw pojawia si czynnik wygo-
dy, i to nie tylko po stronie lekarzy. Coraz
wicej kobiet pragnie zaplanowa chwil
narodzin dziecka w swym penym zaj ter-
minarzu na okrelony dzie czy nawet por
dnia, kiedy bd mogy zapewni starszemu
dziecku opiekunk. Natomiast kobiety ro-
dzce w klinice, w ktrej pracuje wielu leka-
rzy, czsto wol, by pord odby si wtedy,
gdy ich ulubiony lekarz jest na dyurze.
Cho argumenty te wydaj si trudne do
podwaenia, korzyci pynce z wywoania
porodu czsto s niewarte niewielkiego,
lecz jednak istniejcego ryzyka z nim zwi-
zanego. Amerykaskie Towarzystwo Po-
Co zabra do szpitala?
Owszem, mogaby si zjawi w szpitalu
czy klinice pooniczej z samym brzuchem
i legitymacj ubezpieczeniow, ale nie byoby
to najlepszym pomysem. Spakuj torb wcze-
niej (by nie musiaa przerzuca wszystkiego
do gry nogami w poszukiwaniu ulubionej py-
ty wtedy, gdy skurcze s ju co pi minut)
i w do niej to z poniszej listy, co uwaasz
za suszne:
Do porodu na oddziale porodowym
T ksik; W oczekiwaniu na dziecko - ter-
minarz, gdy masz tam duo miejsca na no-
tatki z porodu. Do spisywania pyta i odpo-
wiedzi dotyczcych porodu, stanu twojego
oraz dziecka przyda ci si notes i dugopis;
spisz imiona i nazwiska osb z opiekujcego
si tob personelu;
Plan porodu w kilku kopiach (patrz s. 270),
by personel zna twoje oczekiwania;
Zegarek z sekundnikiem do oceny czasu
trwania skurczw;
J eeli muzyka ci uspokaja, zabierz radio lub
magnetofon z ulubionymi nagraniami;
J eeli nie dowierzasz swojej pamici, za-
bierz aparat fotograficzny, magnetofon lub
kamer wideo (jeeli regulamin szpitala bd
kliniki pooniczej na to pozwala - najcz-
ciej tak);
Co dla rozrywki. We karty, krzywki, lap-
topa, minigr komputerow czy cokolwiek,
co cho troch oderwie tw uwag od porodu;
Ulubiony balsam nawilajcy do ciaa, puder,
tonik, olejek lub inny rodek do masau;
Pik tenisow lub plastikowy krgiel do ma-
sau bolcej okolicy krzyowej;
Wasn poduszk dla wygody podczas poro-
du i po nim;
Lizaki czy cukierki bez zawartoci cukru,
ktre pomog utrzyma wilgo w ustach
(czsto zalecane s sodkie cukierki, jednak
zwikszaj one pragnienie);
Szczoteczk i past do zbw oraz pyn do
pukania ust;
Ciepe skarpetki na wypadek, gdyby zmarzy
ci stopy;
Wygodne kapcie o przeciwpolizgowych po-
deszwach - na wypadek, gdyby chciaa po-
chodzi w trakcie skurczw albo pospacero-
wa pomidzy karmieniami;
Szczotk do wosw;
Gumk lub spink do wosw, jeli masz du-
gie wosy i nie chcesz, by si spltay lub by
opaday ci na twarz;
Kanapki lub inne przysmaki dla tatusia, aby
nie musia ci opuszcza, gdy zgodnieje;
onikw i Ginekologw przeciwstawia si
temu trendowi poprzez zalecenie, by nie wy-
woywa porodu przed 39 tygodniem, a p-
niej tylko wwczas, gdy korzyci przewy-
szaj ryzyko.
Z A P L A N U J W C Z E N I E J S P O S B
U M I E R Z A N I A B L U P O R O D O W E G O
W moim szpitalu mona wczeniej poda
informacj, czy chce si rodzi ze znieczu-
leniem zewntrzoponowym. Wszyscy si na
to decyduj i mnie tez kusi, by nie czu
blu. Czy jest jaki powd, dla ktrego nie
powinnam rodzi w znieczuleniu?
M
imo upywu czasu moda lubi powra-
ca: cienkie wysokie obcasy, krtkie
spdniczki, cienkie krawaty i - jak sama za-
uwaya - pord ze znieczuleniem. Pod-
czas gdy kobiety minionego pokolenia ostro
walczyy o prawo do porodu bez lekw,
obecnie wiele kobiet domaga si swych
praw do wydawania dziecka na wiat bez
blu, a przynajmniej z jak najmniejszym
blem - czyli tak jak rodziy ich babcie
w czasach, kiedy zaczto stosowa znieczu-
lenie przy porodzie.
Problem z mod polega jednak na tym,
e nie zawsze bierze ona pod uwag dobro
klienta (co mog potwierdzi ofiary mody
na wysokie obcasy). Cho pord bez znie-
czulenia blu wydaje si najlepszy arw-
Butelk szampana z wypisanym nazwiskiem dla
uczczenia wydarzenia (moesz poprosi poo-
n o przechowanie jej w lodwce). Mona rw-
nie wznie toast sokiem pomaraczowym.
Do porodu w szpitalu:
J eeli wolisz nosi wasne rzeczy, zabierz
swj szlafrok i/lub koszul nocn. Pamitaj,
by wybra tak, ktra ma z przodu rozpicie,
wygodne do karmienia noworodka. Musisz
te wiedzie, e chocia adna koszula popra-
wi twoje samopoczucie, to moe ona zosta
poplamiona krwi;
Przybory toaletowe, w tym szampon, szczo-
teczk, pyn do pukania ust i past do zbw,
pyn nawilajcy do skry (ktra moe by
wysuszona z powodu utraty wody), emulsj
do mycia ciaa, mydo w mydelniczce, dez-
odorant, szczotk do wosw, rczne luster-
ko, zestaw do makijau i wszystko, czego po-
trzebujesz do utrzymania higieny i urody.
(Nie martw si, jeli zapomnisz o czym wa-
nym, gdy zapewne bdziesz moga to dosta
w szpitalu czy klinice pooniczej);
Podpaski ulubionej firmy, cho powinny by
one zapewnione przez szpital. Nie uywaj tam-
ponw;
Kilka zmian bielizny i biustonosz do karmienia;
Co dla rozrywki plus ksiki (cznie ze spi-
sem imion dla dziecka, jeli jeszcze nie pod-
jlicie decyzji);
no dla matki, jak i dla dziecka, nie zawsze
ley w ich najlepszym interesie (na przykad
wtedy, gdy bl staje si tak silny lub trwa
tak dugo, e zakca postpowanie akcji
porodowej). J ednak mimo notowanego ostat-
nio wzrostu popularnoci znieczulenia, ru-
tynowe wczeniejsze zapisywanie si na
pord ze znieczuleniem nie zawsze stanowi
dobro dla matki i dziecka. Po prostu nie spo-
sb przewidzie, czy bdzie ci potrzebne
znieczulenie, zanim zaczn si ble. I cho
znieczulenie zewntrzoponowe jest teraz
bezpieczniejsze oraz bardziej skuteczne ni
kiedykolwiek wczeniej, to jak kada inge-
rencja w proces porodu niesie ze sob pe-
wien stopie ryzyka, ktre naley rozway
w odniesieniu do potencjalnych korzyci.
Zapas przeksek: paczk rodzynek, orzesz-
kw, krakersy z grubo mielonych nasion lub
inn zdrow ywno", ktra pozwoli ci na
regularne wyprnienia niezalenie od die-
ty szpitalnej oraz nie pozwoli ci godowa,
jeli zachce ci si je midzy posikami
albo kiedy obudzisz si w rodku nocy do
karmienia;
Relaksujc muzyk do suchania podczas
karmienia;
Ubranie, w ktrym wrcisz do domu. Pami-
taj o tym, e nadal bdziesz paradowa z po-
wikszonym brzuchem. (Przygotuj si wcze-
niej na to, e moesz wyglda, jakby bya
w pitym miesicu ciy);
Wyprawk dla dziecka: pioszki, kaftanik,
buciki, koderk i koc - odpowiednio do pory
roku i pogody. Pieluszki prawdopodobnie zo-
stan dostarczone przez szpital, ale moesz
wzi na wszelki wypadek;
Fotelik samochodowy dla niemowlcia.
Wikszo szpitali nie pozwoli zabra dziec-
ka, jeli nie zostanie ono bezpiecznie umiej-
scowione w przytwierdzonym, atestowanym
foteliku ustawionym gow ku tyowi - poza
tym tak nakazuje prawo;
Aparat fotograficzny;
Pamitnik, w ktrym bdziesz zapisywa
szczeglne chwile;
Ksik Pierwszy rok ycia dziecka.
Innymi sowy, cho przygotowanie si na
ewentualno zastosowania znieczulenia
jest uzasadnione, to celowe planowanie go
nie jest ju rozsdne. Wicej na temat znie-
czulenia podczas porodu znajdziesz na stro-
nie 272.
S T R A C H P R Z E D N A S T P N Y M
D U G I M P O R O D E M
Za pierwszym razem miaam skurcze przez
48 godzin i w kocu urodziam po 4,5 godzi-
nach parcia. Wszystko skoczyo si dobrze
dla mnie i dziecka, ale przeraa mnie myl
o przechodzeniu tej tortury jeszcze raz.
Masa uatwiajcy pord
Czekasz z niecierpliwoci na pocztek po-
rodu? Nie sied bezczynnie - wykonaj masa
krocza! Masa taki, ktry od dawna zalecaj
akuszerki, pomaga rozcign krocze w przy-
gotowaniu na pord dziecka, zminimalizowa
uczucie szczypania" w chwili pojawienia si
gwki, a nawet sprawi, e nie dojdzie do na-
cicia czy pknicia krocza. Masa jest atwy
w wykonaniu. Najpierw umyj starannie rce
wod z mydem (jeli masowa ci bdzie part-
ner, sprawd, czy ma czyste rce). Powinno si
te obci paznokcie. Nastpnie nawil kciuki
(swoje lub jego albo palce wskazujce) odpo-
wiednim elem, po czym umie palce we-
wntrz pochwy. Ucinij w d (w kierunku od-
bytu), nastpnie przesu palce w d, nastp-
nie w gr, ku bokom krocza (albo popro, by
tak postpowa twj partner). wiczenie po-
wtarzaj co dzie w ostatnich tygodniach ciy.
Uwaga: uczucie niewielkiego dyskomfortu
bd pieczenia w trakcie wykonywania masa-
u jest czym normalnym, jednak gdy poczu-
jesz ostry bl, zaprzesta. Pamitaj te, e ma-
sa krocza nie jest koniecznoci (na przykad
jeli nie odpowiada ci sama myl o nim, wyda-
je ci si czym dziwnym czy po prostu nie masz
czasu) i cho jeszcze brak klinicznych potwier-
dze, opowieci zachwalaj jego skuteczno.
Zwykle tak to ju bywa, e rne rzeczy po-
magaj rnym ludziom.
K
ady zawodnik, ktry wraca na ring po
tak cikiej pierwszej rundzie, zasu-
guje na nagrod. Ty rwnie moesz j
otrzyma. Cho istniej spore szanse na to,
e drugi pord bdzie znacznie atwiejszy,
w sali porodowej wszystko si moe zda-
rzy. Znaczenie moe mie na przykad uo-
enie dziecka czy te inne czynniki. Nie da
si dokadnie przewidzie, co tym razem
moe si wydarzy - chyba e kto wierzy
we wrby z krysztaowej kuli. Niemniej
jednak drugi oraz nastpne porody rzeczy-
wicie s zwykle atwiejsze i krtsze ni
pierwszy - niekiedy zdecydowanie krtsze.
Szerszy kana rodny i rozlunione minie
stawiaj zwykle mniejszy opr. Nawet je-
eli pord nie bdzie wymaga mniejszego
wysiku (co niekiedy si zdarza), to powi-
nien by mniej mczcy. Najwyraniejsza
i najatwiej zauwaalna moe by rnica
w liczbie skurczw partych. Wyparcie"
drugiego dziecka trwa czsto minuty, a nie
godziny.
K A R M I E N I E P I E R S I
Mam bardzo male piersi i paskie bro-
dawki. Czy bd zdolna do karmienia
piersi?
J
eeli godne niemowl bdzie chciao za-
spokoi gd, to nie bdzie zwracao uwa-
gi na opakowanie. Piersi nie musz mie ide-
alnego ksztatu i wielkoci i mog by wypo-
saone w dowolny rodzaj brodawek - mae
i paskie, due i wystajce, a nawet wcignite.
Wszystkie rodzaje piersi i brodawek ma-
j zdolno wytwarzania i wydzielania mleka,
ktrego ilo i jako bynajmniej nie zaley
od wygldu zewntrznego. Nie pozwl wic,
by od karmienia odwiody ci pokutujce mity
czy babcine przesdy na temat rodzaju pier-
si zdolnych zaspokaja pragnienie dziecka.
Nie suchaj te nikogo (starszego czy mod-
szego), kto ci wmawia, e sutki powinno si
przygotowa do karmienia za pomoc spe-
cjalnych kapturkw powodujcych lekkie
zassanie brodawek, rcznie bd rcznymi
cigaczami pokarmu. Te techniki nie tyl-
ko s zwykle mniej skuteczne ni brak
dzi a ani a, ale czsto mog wyrzdzi
wicej szkody ni poytku. Kapturki nie tyl-
ko kopotliwie rzucaj si w oczy, ale mog
powodowa pocenie i podranienia. Poza
tym manipulacje rczne czy rcznym ci-
gaczem mog stymulowa skurcze i niekie-
dy wywoa zakaenie piersi.
Niektrzy specjalici zalecaj, by przez
ca ci nie my brodawek i ich obwdki
mydem, lecz jedynie spukiwa wod. My-
do bowiem moe wysuszy skr, utrud-
niajc pocztki karmienia piersi. J eli masz
suche, swdzce piersi, moesz stosowa
delikatne mydo lub emulsj nawilajc,
ale staraj si omija obwdki i same bro-
dawki. Na wysuszon skr sutkw powi-
nien pomc krem na bazie lanoliny.
Gdy po porodzie okae si, e dziecko
ma trudnoci ze ssaniem z paskich sutkw,
mona sprbowa je wycign za pomoc
elektrycznego cigacza uywanego przez
kilka dni przed samym karmieniem. W nie-
ktrych przypadkach naley uywa odci-
gacza (rcznego czy elektrycznego) przez
duszy czas. I pamitaj, e dziecko nie ssie
samego sutka, lecz otaczajc go obwdk,
dlatego te upewnij si, czy malestwo bie-
rze do buzi take t ciemniejsz otoczk.
Moja matka mwi, ze w smym miesicu
ciy mleko cieko jej z piersi bez przerwy.
Mnie nie leci. Czy to oznacza, ze nie bd
miaa pokarmu?
N
iektre kobiety ciarne mog wycis-
n z piersi rzadk, taw wydzielin.
U innych wycieka ona samoistnie. J est to
siara wydzielana przed rozpoczciem wytwa-
rzania waciwego mleka. Zawiera wicej
biaka, mniej tuszczu i cukru ni mleko po-
wstajce trzy lub cztery dni po porodzie.
Zawiera rwnie przeciwciaa, ktre chro-
ni dziecko przed chorobami.
U wielu kobiet nie zauwaa si wydziela-
nia siary a do okresu poporodowego (nawet
wtedy mog tego nie zauway, a dziecko
zacznie ssa). Nie oznacza to braku pokar-
mu ani trudnoci w karmieniu.
O P E R A C J E C H I R U R G I C Z N E P I E R S I
A K A R M I E N I E P I E R S I
Kilka lat temu przeszam operacj zmniej-
szenia biustu. Czy bd moga karmi dziec-
ko piersi?
W
iele kobiet po takiej operacji moe
karmi piersi, cho wikszoci z nich
nie wytwarza wystarczajcej iloci pokar-
mu, by mg on by jedynym poywieniem
dla dziecka. To, czy bdziesz moga karmi
dziecko piersi oraz ile mieszanki z butelki
bdzie ono musiao otrzymywa, zaley przy-
najmniej czciowo od stopnia zmniejsze-
nia biustu, miejsca dokonania cicia oraz
sposobu przeprowadzenia zabiegu. Spytaj
o to chirurga. J eli uwaano, by nie uszko-
dzi przewodw mlecznych i pocze ner-
wowych, zapewne bdziesz moga przynaj-
mniej czciowo karmi.
Ale jeli nawet sowa chirurga nie uspo-
koiy ci, warto przynajmniej sprbowa.
Aby zwikszy szanse na karmienie dziec-
ka piersi, powinna jak najwicej czyta na
Planowanie z wyprzedzeniem
Na jakim etapie zaawansowania porodu po-
winna zadzwoni do lekarza? Jak moesz si
z nim skontaktowa, jeli skurcze rozpoczn si
poza jego godzinami przyj? Czy przed wyjaz-
dem do szpitala bd kliniki pooniczej skon-
taktowa si z nim telefonicznie? Czy s jakie
specyficzne zagadnienia logistyczne dotyczce
porodu, ktre zdaniem lekarza powinna mie na
uwadze? Porozmawiaj na te tematy z lekarzem
podczas nastpnej wizyty i spisz sobie odpowie-
dzi. W przeciwnym wypadku zapomnisz o wska-
zwkach, gdy pord si rozpocznie.
Upewnij si te, czy znasz najlepsz drog
dojazdow do miejsca, w ktrym bdziesz ro-
dzi, ile mniej wicej czasu potrzeba na do-
jazd w rnych porach dnia i czym tam doje-
dziesz, jeli nikt nie bdzie mg ci zawie.
(Nie planuj, e sama si zawieziesz.) J eli masz
dzieci, osob starsz pod opiek bd zwierzt-
ko, z wyprzedzeniem zaplanuj, kto si nimi
zajmie.
Kopie wszystkich informacji trzymaj w toreb-
ce i w spakowanej torbie, a take na drzwiach
lodwki lub w nocnej szafce.
Przechowywanie krwi z ppowiny
Chocia praktyka ta jest nadal w fazie eks-
perymentalnej, niektrzy rodzice decyduj si
na pobranie krwi z ppowiny noworodka
i przechowywanie jej na wypadek, gdyby ko-
mrki macierzyste byy potrzebne w przy-
szym leczeniu powanych chorb u dziecka
czy innego czonka rodziny.
ciganie krwi z ppowiny jest cakowicie
bezbolesnym i niegronym dla matki oraz
dziecka zabiegiem, ktry trwa niecae pi mi-
nut, a wykonuje si go po zaciniciu i prze-
ciciu ppowiny. J ednak przechowywanie
krwi duo kosztuje, a korzyci z niego pynce
nie s oczywiste dla rodziny nie obarczonej du-
ym ryzykiem.
Dlatego te Amerykaskie Kolegium Po-
onikw i Ginekologw w ogle nie zaleca
przechowywania krwi z ppowiny, a Amery-
kaska Akademia Pediatrii (AAP) nie poleca
dokonywania tego prywatnie, chyba e jeden
z czonkw rodziny cierpi na chorob, przy
ktrej przeszczepienie komrek macierzystych
mogoby by pomocne teraz bd w przyszo-
ci. Do chorb tych nale: biaaczka, chonia-
ki, neuroblastoma, anemia sierpowato-krwin-
kowa, anemia aplastyczna, talasemia, choroba
Gauchera i zesp Hurlera, zesp Wiskotta-
-Aldricha, powana hemoglobinopatia i inne.
AAP wspomaga rodzicw oddajcych krew
z ppowiny do uytku oglnego. Dla dawcy
nie jest to zwizane z adnymi kosztami, a mo-
e ocali czyje ycie.
J eli jeste zainteresowana przechowywa-
niem bd dawstwem krwi z ppowiny, po-
rozmawiaj z lekarzem bd skontaktuj si
z International Cord Blood Foundation www.
cordblooddonor.org lub Cord Blood Registry
www.cordblood.com.
ten temat i pracowa z konsultantem z po-
radni laktacyjnej, znajcym problematyk
karmienia po operacji zmniejszania piersi.
Bardzo wane, by starannie obserwowaa,
ile pokarmu pobiera dziecko (sprawdzajc
przyrost masy jego ciaa, a take liczb su-
chych i mokrych pieluch). Gdyby ostatecz-
nie si okazao, e nie masz wystarczajcej
iloci pokarmu, system karmienia uzupe-
niajcego (ktry pozwala na jednoczesne
karmienie piersi i z butelki) wspomoe wy-
twarzanie pokarmu przy jednoczesnym za-
pewnieniu dziecku odpowiedniej iloci po-
ywienia. Pamitaj, e kada ilo matczy-
nego mleka jest dla dziecka korzystna -
nawet jeli nie jest to jego jedyny pokarm.
Mam implanty w piersiach, lekarz powie-
dzia, ze nie powinny one przeszkodzi
w karmieniu piersi, ale ja cigle si mar-
twi, i nie bd w stanie karmi.
P
owikszenie biustu znacznie rzadziej
przeszkadza w karmieniu piersi ni ope-
racja polegajca na jego zmniejszeniu. J ed-
nak podczas gdy wiele kobiet z implantami
z powodzeniem karmi dziecko tylko i wy-
cznie wasnym mlekiem, nieznaczna ich
mniejszo moe wcale nie wytwarza po-
karmu. Aby uzyska pewno, czy masz od-
powiedni ilo pokarmu, musisz pilnie od-
notowywa przyrost masy ciaa dziecka
oraz liczb suchych i mokrych pieluch na
koniec kadego dnia. Nie martw si rodza-
jem wszczepionych implantw, gdy wyni-
ki bada wskazuj, i silikon nie przedosta-
je si do pokarmu.
M A C I E R Z Y S T W O
Teraz, gdy narodziny dziecka s tak bliskie,
zaczynam si martwi, jak bd si nim
opiekowa. Nigdy przedtem nie trzymaam
na rkach noworodka.
K
obiety nie rodz si matkami (tak samo
jak mczyni nie rodz si ojcami),
wiedzcymi instynktownie, jak utuli pa-
czce dziecko do snu, zmieni pieluch czy
wykpa je. Macierzystwo i rodzicielstwo
w rzeczywistoci jest sztuk, ktrej trzeba
si nauczy. Doskonae (a nawet prawie
doskonae, gdy nie ma czego takiego jak
rodzice doskonali) opanowanie tej roli wy-
maga wiele praktyki i wicze. Przez stule-
cia ta nauka przebiegaa zwykle w modym
wieku, kiedy dziewczynki opiekoway si
modszym rodzestwem czy innymi osoba-
mi z rodziny, podobnie jak uczyy si piec
chleb lub cerowa skarpety.
Obecnie dua cz dorosych kobiet ni-
gdy nie ugniataa ciasta, nie miaa w doni
igy do cerowania i nie opiekowaa si
samodzielnie dzieckiem. Wiedz o macie-
rzystwie i dowiadczenie zdobywaj prak-
tycznie same, z ma pomoc ksiek, cza-
sopism, Internetu, a jeeli maj szczcie,
na zajciach organizowanych w szpitalu
w pobliu ich miejsca zamieszkania. Ozna-
cza to, e przez pierwszy tydzie lub dwa
(a niekiedy i duej) matka nie czuje si
pewnie, gdy dziecko wicej pacze, ni pi,
pieluchy przeciekaj i mimo uywania bez-
zowych" szamponw pyn zy. J ednak
moda matka zdobdzie dowiadczenie,
cho moe zajmie jej to wiele czasu. Waha-
nia zamieni si w pewno. Matka, ktra
baa si trzyma dziecko (czy si nie za-
mie?), nosi je pewnie na lewym ramieniu,
podczas gdy praw rk paci rachunki lub
obsuguje odkurzacz. Odmierzanie kropli
witamin, kpanie, upychanie machajcych
rczek i nek w pioszkach przestaje by
cik prb. Umiejtnoci te, podobnie jak
i inne codzienne czynnoci zwizane z opie-
k, staj si zupenie naturalne, jakby wro-
dzone. Kobieta staje si matk i chocia
trudno by moe ci w to uwierzy - ty rw-
nie ni bdziesz.
Chocia nic nie zastpi tych dni zdoby-
wania dowiadcze po urodzeniu pierwsze-
go dziecka, to rozpoczcie nauki przed
porodem pozwoli unikn wielu trudnoci.
Wiele moe pomc przyszym mamom i ta-
tusiom wizyta na oddziale noworodkw
i obejrzenie wieo przybyych goci; trzy-
manie, przewijanie i koysanie niemowl-
cia przyjaciki bd dziecka kogo z rodzi-
ny; czytanie o pierwszym roku ycia dziec-
ka, a take ogldanie filmw lub udzia
w zajciach dla modych rodzicw.
O kres prz edporodowy, pord poz orny, pord prawdz iwy
W
serialach telewizyjnych wyglda
to zawsze podobnie i prosto.
Okoo trzeciej nad ranem ciar-
na siada na ku, chwyta si za brzuch, po
czym budzi picego obok ma, mwic
sodkim gosem: Kochanie, to ju".
Dziwimy si, skd ona wie, e to ju czas.
Jak rozpoznaa pocztek porodu z tak chod-
n, niemal kliniczn dokadnoci, jeeli nigdy
przedtem nie rodzia. Co daje jej pewno, i
gdy pojedzie do szpitala i zostanie zbadana
przez lekarza, nie dowie si, e daleko jej
jeszcze do porodu, po czym przemykajc si
wrd penicych nocn zmian, wrci do
domu tak samo ciarna jak w chwili, gdy go
opuszczaa? Scenariusz, rzecz jasna.
Po naszej stronie ekranu (bez scenariusza
w rku) budzimy si czsto o trzeciej w sta-
nie zupenej niepewnoci. Czy s to rzeczy-
wicie skurcze porodowe czy przepowia-
dajce? Czy powinnam zapali wiato i za-
cz si przygotowywa? Budzi ma? Czy
powinnam wyciga o pierwszej w nocy le-
karza z ka, gdy tymczasem moe si oka-
za, e to, co czuj, to skurcze przepowia-
dajce, i rozpoznanie porodu jest faszywe?
Czy jeli zadzwoni nie w por, oka si
kobiet, ktra cigle krzyczy: J u rodz!",
i czy kto potraktuje mnie serio, kiedy bd
naprawd rodzi? A moe bd jedyn ci-
arn z grupy w szkole rodzenia, ktra nie
rozpoznaa porodu? A jeeli pojad za pno
i urodz na tylnym siedzeniu w takswce
(jak byo to w filmie nadawanym o 23.00!)?
Pytania mno si szybciej ni skurcze.
Wikszo kobiet, nie wiedzc dokadnie
dlaczego, nie myli si w rozpoznaniu poczt-
ku porodu. Niemal wszystkie dziki instynk-
towi, szczciu lub bolesnym skurczom po-
rodowym, ktre nie budz ju adnych wt-
pliwoci, przybywaj do szpitala we waci-
wym czasie, nie za wczenie i nie za pno.
Nie oznacza to jednak, e naley zda si tyl-
ko na instynkt. Wczeniejsze zapoznanie si
z objawami przedporodowymi, sygnaami
rozpoczynajcego si porodu lub porodu po-
zornego uatwi podjcie waciwej decyzji
w wypadku rozpoczcia si skurczw.
Nikt nie wie dokadnie, co wyzwala po-
cztek porodu (a wikszo kobiet bardziej
martwi si o kiedy" ni dlaczego"), nie-
mniej uwaa si, i za rozpoczcie porodu
odpowiedzialne s czynniki pochodzce
prawdopodobnie od podu, oyska i matki.
Ten bardzo zawiy proces rozpoczyna praw-
dopodobnie pd, ktrego mzg wysya szta-
fet chemicznych przekazw (ktre po prze-
tumaczeniu znaczyyby zapewne Mamu-
siu, wypu mnie!") dajcych pocztek reak-
cji acuchowej hormonw u matki. Zmiany
hormonalne z kolei toruj drog dla prosta-
gandyny i oksytocyny - substancji wszczy-
najcych skurcze w chwili, gdy wszystko
jest gotowe do porodu.
O BJ A W Y P R Z E D P O R O D O W E
Z
miany i objawy fizyczne okresu przed-
porodowego mog trwa przez miesic
i duej - lub tylko kilka godzin. W okresie
tym nastpuje skracanie si i rozwieranie
szyjki macicy, ktre moe zaobserwowa
lekarz. Istniej te sygnay dostrzegalne
przez ciarn: obnienie dna macicy i usta-
lenie si czci przodujcej podu.
O bnienie si macicy i podu. Zwykle na
dwa do czterech tygodni przed porodem
u kobiet bdcych w ciy po raz pierwszy
pd zaczyna wchodzi do miednicy. U ko-
biet, ktre ju rodziy, zdarza si to rzadko
przed rozpoczciem porodu.
U cz ucie narastajcego ucisku w miedni-
cy i na odbytnic . Skurcze (przypominaj-
ce te, ktre towarzysz miesiczce) i bl
okolicy pachwin szczeglnie czsto wyst-
puj w drugiej i nastpnych ciach. Moe
rwnie wystpowa cigy bl okolicy
krzyowej.
Z mniejsz enie lub brak prz yrostu masy
ciaa. Zwykle przyrost masy ciaa zmniej-
sza si w dziewitym miesicu. Przed roz-
poczciem porodu cz kobiet traci na wa-
dze 1,0-1,5 kilograma.
Z miany nastroju i z achowania. Cz
ciarnych w dziewitym miesicu odczu-
wa stae i narastajce zmczenie. Inne czuj
nagy przypyw si i energii. Niespodziewa-
ny pd do szorowania podogi i mebli bywa
porwnywany do instynktu wicia gniaz-
da", dziki ktremu samice rnych gatun-
kw przygotowuj gniazda dla oczekiwane-
go potomstwa.
Z miany wydz ieliny pochwowej. Wydzie-
lina staje si obfitsza i bardziej gsta.
R owe lub cz erwone z nacz enie. Podczas
skracania i rozwierania si szyjki zostaj
przerwane drobne naczynia krwionone
i luz zabarwia si na rowo lub zawiera
czerwone pasemka. Takie znaczenie" po-
przedza zwykle pord na okoo 24 godziny -
ale moe nastpi wiele dni wczeniej.
W ydalenie cz opu luz owego. Kiedy szyj-
ka staje si drobna i rozwarta, zamykajcy
macic w kanale szyjki korek" ze luzu
zostaje wypchnity. Ten galaretowaty czop
moe ukaza si na zewntrz na tydzie lub
dwa przed prawdziwymi skurczami lub na
pocztku porodu.
N asilanie si skurcz w prz epowiadajcych
( tz w. skurcz e raxtona-H icksa) . Skurcze
staj si czstsze i silniejsze, a nastpnie na-
wet bolesne.
Biegunka. Cz kobiet odczuwa tu przed
rozpoczciem porodu silne ruchy jelit i od-
daje lune stolce.
O BJ A W Y P O R O D U P O Z O R N E G O
P
rawdziwy pord zwykle nie zacznie si,
jeeli:
Skurcze nie s regularne i nie zwiksza
si ich czstotliwo i natenie;
Skurcze zanikaj w czasie chodzenia lub
po zmianie pozycji;
Wydzielina (jeeli jest w ogle) jest br-
zowa
1
(wydzielina tego rodzaju zwykle
jest wynikiem badania wewntrznego lub
stosunku odbytego w cigu ostatnich 48
godzin);
Ruchy podu nasilaj si w czasie skur-
czw. Powiadom lekarza, jeli ruchy sta-
n si gwatowne.
O BJ A W Y P O R O D U P R A W D Z I W E G O
K
iedy skurcze przepowiadajce zaczy-
naj by silniejsze, bardziej bolesne
i czstsze, pojawia si pytanie: Pord
prawdziwy czy pozorny?" Pord jest praw-
dopodobnie prawdziwy, jeeli:
Przy wikszej aktywnoci i zmianach po-
zycji kobiety skurcze raczej si nasilaj,
ni sabn;
Skurcze staj si stopniowo czstsze i bar-
dziej bolesne i zwykle (cho nie zawsze)
1
Pojawienie si jasnoczerwonej krwi wyma-
ga szybkiej konsultacji lekarza.
bardziej regularne. (J ednakowo nie ka-
dy kolejny skurcz musi by koniecznie
bardziej bolesny czy duszy - a trwaj
one zwykle okoo 30 do 70 sekund - od
poprzedniego, jednak w sumie intensyw-
no skurczw zwiksza si z postpem
porodu.);
Skurcze mog by odczuwane jako kolka
brzucha i by poczone z biegunk.
Wczesne skurcze porodowe czsto przy-
pominaj silne ble miesiczkowe. Bl
bywa te umiejscowiony w dolnej czci
brzucha bd jednoczenie brzucha i ple-
cw, promieniujc na nogi (zwaszcza na
grn cz uda). J ednak umiejscowienie
blu nie jest niezawodn wskazwk,
gdy skurcze porodu pozornego te mog
by odczuwane w tych miejscach.
Plamienie jest rowe lub z czerwonymi
pasemkami;
Pkaj bony podowe, cho w 15% po-
rodw pyn odpywa - moe sczy lub
tryska - przed rozpoczciem porodu,
a w wielu innych bony nie pkaj samo-
istnie i wymagana jest interwencja lekarza.
K I E D Y T E L E F O N O W A
D O L E K A R Z A ?
K
iedy masz wtpliwoci, zatelefonuj. Na-
wet jeeli przestudiowaa kilkakrot-
nie powysz list, moesz cigle mie wt-
pliwoci, czy to ju zaczyna si pord. Nie
czekaj a do uzyskania absolutnej pewno-
ci - chyba e planujesz pord w domu.
Zatelefonuj do lekarza. Prawdopodobnie
bdzie mg oceni, nawet na podstawie
twojego gosu podczas skurczu, czy to ju
odpowiednio silne skurcze (ale tylko wte-
dy, gdy nie bdziesz si staraa ukry blu
z powodu dobrego wychowania). Strach
przed zakopotaniem w wypadku faszywe-
go alarmu nie powinien powstrzymywa ci
przed porozumieniem si z lekarzem. Nikt
nie bdzie z ciebie kpi. Nie bdziesz pierw-
sz pacjentk bdnie oceniajc objawy
porodu - i na pewno nie ostatni.
Telefonuj o kadej porze dnia czy nocy,
jeeli wszystko wskazuje, e pjdziesz do
szpitala. Nie pozwl, by nadmiernie rozwi-
nite poczucie winy lub grzeczno po-
wstrzymaa ci przed obudzeniem twojego
lekarza w rodku nocy. Ludzie, ktrzy wy-
brali zawd poonika, nie oczekuj pracy
wycznie midzy godzin sm a pitnast.
Lekarz zwykle okreli, kiedy powinna
do niego zatelefonowa - na przykad kie-
dy skurcze bd wystpoway z okrelon
czstotliwoci, co 5, 8 lub 10 minut. Za-
dzwo, kiedy przynajmniej cz skurczw
osignie tak czstotliwo. Nie czekaj, a
wszystkie przerwy midzyskurczowe bd
idealnie rwne, to moe nigdy nie nastpi.
Skoro nie masz pewnoci, nie zakadaj
z gry, e to nie moe by prawdziwy po-
rd. Lepiej zgrzeszy nadmiarem ostrono-
ci i zadzwoni.
Lekarz prawdopodobnie poinformowa
ci rwnie, jak si zachowa w wypadku
pknicia lub podejrzenia o pknicie bon
podowych przy braku wyranych skur-
czw macicy. Niektrzy mwi: J eeli
pkn o trzeciej rano, prosz zaczeka do
rana". Inni mog zaleca natychmiastowe
powiadomienie w takiej sytuacji. Prze-
strzegaj zalece lekarza, z wyjtkiem sytu-
acji, gdy: do wyznaczonego prawidowo
terminu porodu brakuje jeszcze kilku ty-
godni, wiesz, e dziecko jest mae lub nie
jest ustalone w macicy, lub gdy pyn owo-
dniowy nie jest jasny, ma natomiast kolor
zielony lub brzowy. W tych sytuacjach te-
lefonuj natychmiast.
Twj lekarz przypuszczalnie poinstru-
owa ci, by w przypadku pknicia bon
podowych przy braku innych oznak poro-
du dzwoni jak najszybciej. J eli do wyzna-
czonego terminu porodu pozostao jeszcze
kilka tygodni albo gdy doszo do wypadni-
cia ppowiny (patrz s. 521) czy pyn owo-
dniowy ma zabarwienie zielonkawobrzo-
wawe, zadzwo natychmi ast. J eeli le-
karz bdzie nieuchwytny, natychmiast jed
do szpitala.
R
ozwj dziecka zajmuje dziewi du-
gich miesicy, natomiast jego przyj-
cie na wiat jest spraw godzin (cho
moe si wydawa, e s to nie koczce si
godziny). J ednak tych kilka godzin najbar-
dziej zaprzta uwag ciarnej (a take jej
partnera) i rodzi wicej pyta, obaw i niepo-
koju ni jakiekolwiek inne zjawisko zwiza-
ne z ci. Kiedy si zacznie? I co waniej-
sze, kiedy si skoczy? Czy bd potrafia
znie bl? Czy bdzie mi potrzebne znie-
czulenie? Co to jest monitor podowy? Na-
cicie krocza? Co si stanie, gdy nie bdzie
postpu porodu? A co, gdy postp bdzie zbyt
szybki i nie zd przyjecha do szpitala?
Odpowiedzi na te pytania i obawy znaj-
dziesz na nastpnych stronach ksiki. Po-
moc i wsparcie twojego partnera i persone-
lu prowadzcego pord (lekarzy, poo-
nych, pielgniarek) oraz wiedza, e pord
nigdy przedtem nie by tak bezpieczny i mo-
liwy do kierowania jak obecnie, powinny
pomc ci odpowiednio przygotowa si do
tego wydarzenia. A take pamita o tym,
e najwaniejszy jest efekt kocowy: twoje
nowo narodzone dziecko.

Wydaje mi si, ze zgubiam czop luzowy.
Czy powinnam zadzwoni do lekarza?
N
a razie nie wysyaj ma po szampana.
Czop luzowy - przejrzysty, kulisty, ga-
laretowaty korek, umiejscowiony w szyjce
macicy i penicy przez cay okres ciy funk-
cj naturalnej bariery, niekiedy wypada pod-
czas procesu rozwierania si i zanikania szyj-
ki. Cho nie kada kobieta tego dowiadcza
i wydalenie czopu nie ma adnego wpywu na
postpowanie porodu, wypadnicie korka"
jest sygnaem, i organizm przygotowuje si
na wielk chwil". J ednak wcale nie zwia-
stuje nadejcia tej chwili - ani nawet tego, e
jest ona bliska. Pord moe nastpi dopiero
za jeden, dwa lub trzy tygodnie - w tym cza-
sie szyjka bdzie si stopniowo rozwiera. In-
nymi sowy, nie czas jeszcze na dzwonienie
do lekarza czy nerwowe pakowanie walizki.
Mam row, luzowat wydzielin. Czy to
oznacza pocztek porodu?
W
ydzielanie luzu krwistego lub kolo-
ru brzowego zwykle oznacza, e szyj-
ka macicy skraca si lub rozwiera oraz e
proces ten, prowadzcy do rozpoczcia po-
rodu, jest ju zaawansowany. J ednak jego
chaotyczny przebieg bdzie utrzymywa si
do momentu wystpienia pierwszych praw-
dziwych skurczw. Statystycznie istnieje
spore prawdopodobiestwo, e pojawi si
one w cigu 24 do 48 godzin. J ednak u ka-
dej kobiety program porodu przebiega ina-
czej, zatem przy byskawicznie rozszerza-
jcej si szyjce pord moe nastpi ju za
nieca godzin lub dopiero za kilka dni.
Niepokj wic trwa.
J eeli wydzielina staje si nagle jasnoczer-
wona, zwaszcza jeli jest jej w przyblie-
niu okoo 30 gramw (okoo dwch yek
stoowych), zadzwo niezwocznie do leka-
rza. Krwawienie moe oznacza przedwcze-
sne oddzielanie si oyska (patrz s. 516) lub
oysko przodujce (patrz s. 504), a to wy-
maga natychmiastowej pomocy lekarskiej.
P K N I C I E B O N P O D O W Y C H
Obudziam si w rodku nocy w mokrym
ku. S traciam panowanie nad swoim p-
cherzem czy pky bony podowe?
Z
apach przecierada moe pomc w roz-
strzygniciu tego pytania. J eeli zapach
jest sodkawy (w przeciwiestwie do ostrej
woni amoniaku charakterystycznej dla mo-
czu), to prawdopodobnie przyczyn jest pk-
nicie bon podowych. Innym sygnaem
wiadczcym o przerwaniu bon otaczaj-
cych twoje dziecko (bony te zawieraj pyn
owodniowy, w ktrych przyszy noworodek
yje przez dziewi miesicy) jest utrzymu-
jce si sczenie jasnego pynu o somko-
wym kolorze. Nie obawiaj si, e go zabrak-
nie - od chwili rozpoczcia porodu pyn jest
regularnie wytwarzany, a jego poziom sa-
moistnie odnawia si co trzy godziny. S-
czenie jest bardziej obfite, gdy leysz. Na-
tomiast zwykle zatrzymuje si lub traci na
intensywnoci podczas stania lub siedzenia,
poniewa wwczas gwka dziecka dziaa
jak korek", tymczasowo uniemoliwiajc
dalsze wydalanie pynu. Odpywanie wd
podowych bdzie te obfitsze - niezale-
nie od tego, czy siedzisz, czy stoisz - jeli
bony zostay przerwane w dolnej czci,
blisko szyjki macicy, ni gdyby nastpio to
wyej.
Lekarz zapewne udzieli ci wskazwek,
co naley zrobi i kiedy dzwoni w przy-
padku pknicia bon podowych. Postpuj
zgodnie z jego instrukcjami, a take wedug
niej podanych wskazwek. I jak zwykle,
gdy nie wiesz, jakie kroki naley podj,
lepiej zgrzesz nadmiarem ostronoci, wzy-
wajc lekarza.
Wody juz odeszy y a ja nadal nie odczuwam
adnych skurczw. Kiedy zacznie si pord
i co powinnam robi do tego czasu?
W
ikszo kobiet, u ktrych dochodzi
do przerwania bon podowych przed
porodem, moe odczu pierwsze skurcze
w cigu 20 godzin od chwili, gdy pyn owo-
dniowy zacznie si sczy. Pozostae nato-
miast dowiadcz ich w cigu 24 godzin. Co
oznacza, e pord jest tu-tu. J ednak mniej
wicej jedna kobieta na dziesi musi po-
czeka nieco duej.
Z upywem czasu ronie ryzyko zakae-
nia dziecka lub matki - drog zakaenia
moe by odpywajcy pyn owodniowy.
Dlatego jeeli wyznaczony termin porodu
jest bliski, wikszo lekarzy dy do roz-
poczcia porodu za pomoc oksytocyny
w cigu 24 godzin od pknicia bon. Nie-
ktrzy czekaj najwyej 6 godzin. Wiele ko-
biet, u ktrych doszo do przerwania bon
podowych, jest zadowolonych z tego, i
wywoanie porodu zostanie przeprowadzo-
ne wczeniej ni pniej - wol takie roz-
wizanie od 24-godzinnego czekania z od-
pywajcymi wodami.
J eeli stwierdzasz odpywanie pynu
owodniowego z pochwy, to pierwsz czyn-
noci, jak powinna wykona (oprcz za-
PORD 335
brania rcznika i paczki podpasek), jest za-
wiadomienie lekarza lub poonej (chyba e
otrzymaa inne instrukcje). W tym czasie
staraj si utrzyma okolic ujcia pochwy
w maksymalnej czystoci. Nie naley od-
bywa stosunkw (cho wtpliwe, by w ta-
kich okolicznociach miaa na nie ochot).
Za podpask (nie wolno uywa tampo-
nw) w celu wchaniania odpywajcego
pynu. Nie prbuj samodzielnie si bada!
Podcieraj si w azience od przodu ku tyowi.
Rzadko, zwaszcza w przypadku przed-
wczesnego pknicia bon podowych (zwy-
kle kiedy dziecko jest w pooeniu mied-
nicowym lub jest niedojrzae), kiedy cz
przodujca podu nie jest ustalona w mied-
nicy, zdarza si wypadnicie ppowiny. P-
powina wpada do ujcia macicy (do kanau
szyjki macicy) lub nawet do pochwy w mo-
mencie odpynicia duej iloci pynu. Cza-
sem zdarza si nawet, e ptla ppowiny wi-
doczna jest w ujciu pochwy lub ciarna
jczuje co w pochwie (patrz s. 521). Taka
sytuacja wymaga natychmiastowej pomocy.
Z A BA R W I E N I E P Y N U
O W O D N I O W E G O (S M K A )
Wody, ktre mi odeszy, nie byy bezbarw-
ne, lecz miay zieonkawobrzowy kolor.
Co to oznacza?
O
dpywajcy pyn owodniowy jest praw-
dopodobnie zabarwiony przez smk.
J est to ciemnozielona substancja, pochodz-
ca z przewodu pokarmowego podu. Zwy-
kle smka jest oddawana po porodzie, ja-
ko pierwsza kupka" dziecka. J ednak cza-
sami - zwaszcza kiedy pd jest poddany
silnym bodcom w macicy lub kiedy jest ju
po terminie porodu - smka zostaje wy-
dalona do pynu owodniowego.
Samo zabarwienie pynu smk nie jest
pewnym objawem zagroenia podu, ale po-
niewa sugeruje tak moliwo, zawiadom
lekarza jak najszybciej. Obecno smki mo-
e take oznacza, e to wanie ty stoisz
przed zwikszonym zagroeniem zakaenia
przed porodem, zatem powinno si ciebie
dokadniej zbada.
M A A O BJ T O
W D P O D O W Y C H
Lekarz powiedzia mi, ze mam niewiele py-
nu owodniowego, zatem naley go uzupe-
ni. Czy jest to co\ czym powinnam si
martwi?
Z
wykle Matka Natura sprawia, e w o-
nie znajduje si wystarczajca ilo sa-
moodtwarzajcych si wd podowych. Na
szczcie medycyna zna sposb na utrzy-
manie prawidowego poziomu wd, w przy-
padku gdyby zmniejszya si ich objto
w czasie porodu. Wody podowe uzupenia
si za pomoc roztworu soli fizjologicznej,
wpompowywanej bezporednio do worka
owodniowego poprzez cewnik zaoony do
macicy. Zabieg ten, zwany amnioinfuzj,
przeprowadzany jest rwnie wtedy, gdy
wody podowe s rednio lub bardzo inten-
sywnie zabarwione smk.
Amnioinfuzj, ktra poprawia stan ma-
cicy, moe znacznie zmniejszy prawdopo-
dobiestwo koniecznoci przeprowadzenia
cicia cesarskiego.
W Z N I E C E N I E P O R O D U
Mj lekarz proponuje wzniecenie porodu.
Jestem niezadowolona, poniewa zawsze
chciaam rodzi w sposb naturalny.
I
stniej rne sytuacje, w ktrych raczej
powinno si - a niekiedy trzeba - do-
prowadzi do urodzenia dziecka wczeniej,
niby to nastpio samoistnie. Niekiedy naj-
lepszym sposobem rozwizania jest cicie
cesarskie. W innych sytuacjach, kiedy dziec-
ko nie jest bezporednio zagroone, stan
ciarnej i podu pozwala na pord drogami
natury, a lekarz zdecyduje, e pord taki jest
moliwy, to zwykle wybiera wtedy wznie-
cenie porodu. Dzieje si tak, gdy na przykad:
Nastpio zatrzymanie wzrostu podu -
z powodu nieodpowiedniego odywienia
podu, przenoszenia (przebywanie w ma-
cicy dziesi dni do dwch tygodni po-
wyej wyznaczonej daty rozwizania),
maej objtoci wd podowych lub in-
nych przyczyn - ktry jest wystarczajco
dojrzay do ycia poza macic;
Badania wskazuj, e wydolno oyska
jest ju niewystarczajca i rodowisko we-
wntrz macicy zaczyna by niekorzystne
dla podu;
Bony podowe zostay przerwane, a po-
rd nie rozpoczyna si w cigu 24 godzin
od tego momentu (przy czym cz leka-
rzy znacznie wczeniej przystpi do wy-
woywania czynnoci porodowej);
Wody podowe s zakaone;
Dokadnie wyznaczony termin porodu
min jeden lub dwa tygodnie temu;
Ciarna jest chora na cukrzyc i oysko
starzeje si" wczeniej ni zwykle lub
istnieje obawa, e dziecko w terminie po-
rodu bdzie zbyt due;
Ciarna jest chora na cik gestoz
(tzw. zatrucie ciowe) lub jest w stanie
przedrzucawkowym, ktre nie poddaj si
leczeniu, i zakoczenie ciy ley w in-
teresie matki i dziecka;
Ciarna jest chora na przewlek lub
ostr chorob, np, nadcinienie, choro-
b nerek, ktra zagraa matce i dziecku
w wypadku dalszego trwania ciy;
Istnieje ciki konflikt serologiczny w za-
kresie ukadu Rh, powodujcy chorob
hemolityczn u podu.
Indukcj niekiedy planuje si z wyprze-
dzeniem. Dotyczy to kobiet, ktre mog nie
zdy dojecha do szpitala czy kliniki po-
oniczej na czas (na przykad ze wzgldu
na zbyt du odlego szpitala od miejsca
zamieszkania), jak rwnie matek, ktrych
poprzedni pord trwa bardzo krtko.
Pierwszym i najwaniejszym krokiem
zmierzajcym do udanej indukcji jest do-
prowadzenie do rozwarcia szyjki macicy
oraz jej zmikczenie, aby bya odpowied-
nio przygotowana do rozpoczcia czynno-
ci porodowej. Zwykle dokonuje si tego
poprzez podanie substancji hormonalnej,
takiej jak prostaglandyna E-2 w formie elu
(albo czopka) dopochwowego
1
. Podczas
tego cakowicie bezbolesnego zabiegu sto-
suje si el, ktry za pomoc strzykawki zo-
staje umieszczony w pochwie, tu przy szyj-
ce. Nastpnie po kilku godzinach czekania,
by el zadziaa, przeprowadza si badanie
sprawdzajce, czy szyjka macicy jest dosta-
tecznie rozpulchniona oraz czy rozpocz
si proces rozszerzania i zanikania. Gdy tak
si nie dzieje, wwczas zostaje podana dru-
ga dawka prostaglandyny w elu. Wik-
szo kobiet pozytywnie reaguje na el
i zwykle wystarcza on do wywoania skur-
czw oraz porodu
2
. Indukcj kontynuuje si
w przypadku, gdy uzyskano rozwarcie, lecz
nie wystpuj skurcze.
Kolejnym krokiem podejmowanym przez
cz lekarzy jest sztuczne przebicie bon
podowych (zwanych rwnie workiem
owodniowym), ktre otaczaj pd (patrz
s. 348). Inni tymczasem zastosuj oddziele-
nie bon podowych od szyjki macicy - za-
1
Cz lekarzy stosuje metody mechaniczne
rozwierania szyjki macicy, takie jak cewnik z ba-
lonem, rozszerzado o zmiennej rednicy, a na-
wet zioa (laminaria japonicum) ktre, gdy zo-
stan wsunite do szyjki macicy, stopniowo
otwieraj j, wchaniajc otaczajcy j pyn.
2
Domowe metody rozwierania szyjki macicy
(ktre kobiety mog same stosowa w domu) s
obecnie na etapie bada i by moe bd szerzej
stosowane w przyszoci.
PORD 337
bieg ten nie ma na celu przebicia bon, ale
czsto do tego dochodzi. Ponadto moe by
dla kobiety bolesny.
Do wywoywania czynnoci porodowej,
gdy doszo ju do rozwarcia, najczciej
uywa si rodka medycznego, jak na przy-
kad oksytocyny (jeli nie wystpuj jesz-
cze skurcze). Oksytocyna jest naturalnym
hormonem produkowanym przez przysad-
k mzgow przez cay okres ciy. Wraz
z rozwojem podu macica staje si coraz
bardziej wraliwa na dziaanie hormonu.
W wypadku penej dojrzaoci szyjki maci-
cy oksytocyna moe wywoa (lub przy-
spieszy, patrz ramka na s. 338) pord, kt-
ry przebiega tak samo jak rozpoczty samo-
istnie. Najnowsze badania wykazuj, i
podanie oksytocyny jednoczenie z prosta-
glandyn (a zatem wywoywanie czynnoci
porodowej oraz rozwieranie si szyjki ma-
cicy przebiegaj jednoczenie) skraca ca-
kowity czas porodu, jednak wikszo le-
karzy czeka na rozwarcie, nim poda oksy-
tocyn. (Dopochwowe zaaplikowanie leku
o nazwie Misoprostol wydaje si tak samo -
lub nawet bardziej - skuteczne jak prosta-
glandyna i oksytocyna. Badania wykazuj,
i przy Misoprostolu
1
wystarczy mniejsza
dawka oksytocyny, a pord trwa krcej.)
Oksytocyna podawana jest zwykle do-
ylnie, gdy sposb ten pozwala atwo i do-
kadnie kontrolowa tempo, w jakim rodek
trafia do organizmu matki. Rozpoczyna si
od maej dawki leku i skurcze wywoywane
1
W Polsce Misoprostol nie zosta wpisany na
list lekw stosowanych w poonictwie, jest do-
puszczony do stosowania w leczeniu choroby
wrzodowej odka. W naszym kraju Misoprostol
zosta uznany za lek przeciwwskazany w ciy.
J est stosowany do wzniecenia porodu w przypad-
ku ciy obumarej. Stymulacji dojrzewania szyj-
ki macicy w Polsce dokonuje si prostaglandyna-
mi w postaci elu (Propidil gel) wprowadzonego
do kanau szyjki macicy. Mechaniczne rozwiera-
nie szyjki instrumentalne lub przez stosowanie
laminariw zostao w Polsce odrzucone jako dzia-
anie ryzykowne, ktre moe potencjalnie wywo-
a liczne powikania (przyp. red. nauk. wyd. pol.).
s powoli z jednoczesn cig kontrol
czynnoci macicy i stanu dziecka (w czasie
wzniecenia porodu cay czas musi by w po-
bliu lekarz lub poona). Szybko poda-
wania leku zwiksza si stopniowo do mo-
mentu uzyskania efektywnych skurczw ma-
cicy. Moe si zdarzy, e macica jest bar-
dzo wraliwa na dziaanie oksytocyny
i nastpuje tzw. hiperstymulacja - skurcze
s zbyt dugie i zbyt silne. Opisana wcze-
niej metoda pozwala atwo zmniejszy lub
nawet przerwa podawanie oksytocyny.
Skurcze zaczynaj si zwykle okoo 30
minut po rozpoczciu podawania oksytocyny.
S one zwykle bardziej regularne i silniejsze
ni na pocztku samoistnego porodu. J eeli
po 6 do 8 godzin stosowania oksytocyny po-
rd si nie zacz lub nie postpuje, czsto
odstpuje si od wzniecania porodu i wy-
biera inne postpowanie, zwykle cicie ce-
sarskie. Podawanie leku przerywa si rw-
nie, gdy rozwinite s odpowiednio silne
i czste skurcze, utrzymujce si nawet bez
stosowania oksytocyny.
Za pomoc skali Bishopa mona wcze-
niej przewidzie, czy wywoanie czynno-
ci porodowej zakoczy si powodzeniem.
Badania wykazuj take, i wiksze szanse
na udan indukcj porodu maj kobiety,
u ktrych wykryto fibronektyn podow
w wydzielinie szyjki macicy (FFN). (Wi-
cej na temat skali Bishopa i FFN na s. 319.)
Wzniecenie porodu nie powinno by wy-
konywane, gdy konieczne jest natychmia-
stowe ukoczenie ciy, gdy istniej wt-
pliwoci, czy pd moe przej przez mied-
nic kobiety lub gdy przeprowadza si prb
porodu drogami natury po ciciu cesarskim.
Nie wywouje si rwnie porodu, gdy oy-
sko dochodzi do ujcia wewntrznego kanau
szyjki macicy lub je zakrywa (oysko przo-
dujce), nastpio wypadnicie ppowiny,
pd uoony jest bokiem, narzdy rodne s
zakaone opryszczk, a take gdy kobieta ro-
dzia pi lub wicej razy lub gdy w czasie
cicia cesarskiego przecinano trzon macicy,
wie si to bowiem z wikszym ryzykiem
Pomoc Matce N aturze
Niekiedy czynno porodowa rozpoczyna si pord mg przebiega normalnie. W takiej sy-
samoistnie, jednak z jakiej przyczyny skurcze tuacji lekarze najczciej podaj oksytocyn
nie s na tyle silne, aby byy w stanie rozszerzy w celu wywoania bardziej efektywnych skur-
szyjk macicy, lub te nastpuj zbyt wolno, aby czw, co zapewnia dalszy postp porodu.
pknicia macicy. Cz lekarzy nie wznieca
porodu w przypadku ciy wielopodowej
(bliniaczej, trojaczej itd.) ani gdy dziecko jest
w pooeniu miednicowym. Amerykaskie
Towarzystwo Poonikw i Ginekologw za-
leca, by w wypadku wzniecania porodu lekarz
zawsze by przygotowany do szybkiego wy-
konania cicia cesarskiego w razie potrzeby.
Cz kobiet uwaa, e szybkie rozpocz-
cie silnych skurczw w wypadku ich wznie-
cenia jest nieprzyjemne, inne czuj si na-
wet oszukane z powodu sztucznego skrce-
nia ich porodu i przez to odebrania czci
przey i dowiadcze. J eszcze inne s
zadowolone z szybkiego i sprawnego uro-
dzenia dziecka. Razem z partnerem przey-
waj wzniecany pord zupenie naturalnie,
stosujc wszystkie wiczenia oddechowe i in-
ne techniki opanowane w szkole rodzenia -
pamitajc, e pord wywoywany to przecie
take pord. Zastanw si przez chwil nad
moliwoci indukowania porodu, a pniej
bdzie ci atwiej sobie z tym poradzi.
W Z Y W A N I E L E K A R Z A
P O D C Z A S P O R O D U
Wanie rozpoczy si skurcze i powtarzaj
si co trzy ub cztery minuty. Nie chc post-
powa gupio i telefonowa do lekarza, kt-
ry powiedzia mi, aby w cigu kilku pierw-
szych godzin porodu pozosta w domu.
L

epiej postpowa gupio, ni aowa.

Wikszo rodzcych po raz pierwszy
(u ktrych pord nasila si powoli) moe
bezpiecznie liczy na spdzenie kilku pierw-
szych godzin w domu. Natomiast jeeli skur-
cze s silne - trwaj przynajmniej 45 sekund
i powtarzaj si czciej ni co 5 minut - to
owe pierwsze godziny mog rwnie dobrze
by ostatnimi, szczeglnie jeli nie jeste
pierwordk. Istnieje moliwo, e znacz-
na cz pierwszego okresu porodu mina
bezbolenie i szyjka macicy rozwara si ju
czciowo. Oznacza to, e nie zawiadamiajc
lekarza i naraajc si na dramatyczny wycig
do szpitala na ostatni minut albo nieprzyje-
chanie na czas - postpowaaby znacznie
bardziej nierozsdnie, ni telefonujc teraz.
Zanim zadzwonisz, obserwuj skurcze przez
okoo 45 minut do godziny (oczywicie jeeli
nie nastpuj one tak czsto, e dalsze czekanie
oznaczaoby proszenie si o kopoty). Po-
staraj si okreli ich czstotliwo, czas
trwania i si, by mc to przekaza. Ponie-
wa lekarz potrafi czciowo oceni nasile-
nie skurczw na podstawie zmiany gosu
kobiety w czasie skurczu, nie staraj si za
wszelk cen panowa nad sob, kiedy b-
dziesz z nim rozmawia.
J eeli czujesz, e pord jest zaawansowa-
ny, ale lekarz uwaa inaczej, nie zadowalaj
si zaleceniem czekania. Zapytaj, czy mo-
esz pojecha do szpitala bd gabinetu le-
karskiego i sprawdzi, jak bardzo pord jest
zaawansowany. Moesz zabra do szpitala
rzeczy przygotowane na wszelki wypadek",
ale bd przygotowana, e wrcisz do domu,
jeeli pord na dobre si jeszcze nie zacz.
N I E R E G U L A R N E S K U R C Z E
W szkole rodzenia mwiono nam, by nie
jecha do szpitala, dopki skurcze nie s
regularne i nie powtarzaj si co 5 minut.
Czuj skurcze czciej niz co 5 minut, ale
s nieregularne. Nie wiem, co robi.
PORD 339
P
odobnie jak nie ma dwch jednakowych
ci, nie ma te dwch identycznych
porodw. Pord opisywany w ksikach,
w szkole rodzenia i przez lekarzy to pord
typowy i ksikowy". Ale w praktyce nie
zawsze mona tak atwo przewidywa stop-
niowe, regularne nasilanie si skurczw.
J eeli masz skurcze silne, dugie (trwaj-
ce od 40 do 60 sekund) i czste (powtarzaj-
ce si co 5 minut lub czciej), to nawet jeli
rni si one od siebie znaczco, nie czekaj
w domu, a bd idealnie regularne. Za-
dzwo do lekarza lub jed do szpitala, nieza-
lenie od tego, co na ten temat syszaa lub
czytaa. Moe si zdarzy, e skurcze nie
bd ju bardziej regularne do koca poro-
du, a pord ju jest bardzo zaawansowany.
Nie zwlekaj z zawiadomieniem lekarza i jed
do szpitala - wahania i strata czasu mog si
skoczy nagym porodem w domu.
B L E K R Z Y O W E
Odkd zacz si pord, okolica krzya boli
mnie tak mocno, ze nie wiem, jak wytrzy-
mam przez cay pord.
B
le, ktre czujesz, s przez osoby zaj-
mujce si porodami zwane krzyo-
wymi". Uwaa si, e ble krzyowe" wy-
stpuj, gdy pd jest w ustawieniu tylnym,
w ktrym ty gowy dziecka naciska na ko
krzyow rodzcej - to jest na tyln cz
miednicy. J ednak ble takie mog wystpo-
wa rwnie przy innym ustawieniu podu
lub po zmianie ustawienia z gow ku tyo-
wi na gow ku przodowi
1
.
Przyczyn moe by powstanie w tym
miejscu wzmoonego napicia mini.
W razie wystpowania tego rodzaju b-
lw, ktre niestety czsto nie ustpuj mi-
1
Podczas wikszoci porodw dochodzi do
takiej zmiany. J eli dzieje si inaczej, lekarzowi
albo udaje si dokona obrcenia podu, albo
uywa kleszczy (patrz s. 351).
dzy skurczami, a w czasie skurczu s trudne
do zniesienia, rozwaania na temat mecha-
nizmu powstania nie s najwaniejsze. Wa-
ne jest, jak mona je zagodzi, chocia tro-
ch. Istnieje kilka sposobw mogcych przy-
nie ulg, ktrych przynajmniej warto spr-
bowa.
Z mniejsz enie nacisku na ko krz yow.
Prbuj zmienia pozycj ciaa - moesz
spacerowa wkoo (chocia moe to by
niemoliwe z powodu silnych skurczw po-
wtarzajcych si co chwil), kuca, siada
po turecku" albo lee. Przyjmij pozycj,
ktra jest dla ciebie najwygodniejsza i w kt-
rej odczuwasz najmniejszy bl. J eeli nie
moesz si porusza i wolisz lee, po
si na boku w pozycji podowej.
C iepe lub z imne okady prz ykadane prz ez
partnera lub poone. Mona wykorzysta
termofor owinity w rcznik, ciepe kom-
presy, poduszk elektryczn, woreczki z lo-
dem lub zimny kompres - wybierz to, co
przyniesie ci najwiksz ulg. Mona te
przykada na zmian gorce i zimne okady.
P rz eciwnacisk. Twj partner moe spr-
bowa rnych sposobw wywierania na-
cisku lub masau najbardziej bolesnych
miejsc okolicy krzyowej lub w ich pobliu
i odnale waciw metod. Powinien wy-
konywa bezporedni ucisk lub ruchy okr-
ne za pomoc kostek pici lub nadgarstka
jednej rki. Druga rka powinna zwiksza
nacisk rki masujcej. Moesz w tym cza-
sie siedzie lub lee na boku. Zmniejszenie
blu moe przynie stosowanie do silnego
przeciwnacisku, ale ulga moe przynie re-
zultat w postaci ciemnoniebieskich ladw,
widocznych na plecach nastpnego dnia.
A kupresura. T a metoda, majca swe korze-
nie w staroytnej medycynie chiskiej, jest
przypuszczalnie najstarszym sposobem umie-
rzania blu. W wypadku silnych blw krzy-
owych naley mocno naciska palcem od-
powiednie miejsce na powierzchni stopy -
rdstopie u nasady duego palca.
M asa. Zamiast przeciwnacisku lub na prze-
mian z nim mona stosowa bardzo silny
masa bolcej okolicy krzyowej. Do tego
szczeglnie silnego masau moe by wy-
korzystana pika tenisowa lub okrgy kr-
giel (chocia pniej moesz czu si tro-
ch obolaa). Okresowo mona zastosowa
puder lub olejek w celu ochrony skry przed
podranieniem.
I nne metody prz eciwblowe. J eli miaa
ju pewne dowiadczenia z medytacj, wi-
zualizacj, autohipnoz czy refleksologi
blu, wyprbuj te metody teraz, gdy cz-
sto okazuj si skuteczne. Dobrym sposo-
bem umierzania blu moe si okaza rw-
nie akupunktura, jednak poddanie si jej
naley odpowiednio wczeniej zaplanowa.
M edycz ne sposoby u mierz ania blu. J e-
li nic nie pomaga i nadal czujesz rozrywa-
jcy bl, porozmawiaj z lekarzem o moli-
woci zastosowania rodkw przeciwblo-
wych, bezpiecznych na twoim etapie porodu.
K R T K I P O R D
Czy krtki pord moe by obecnie niebez-
pieczny dla dziecka?
K
rtki pord nie zawsze jest tak krtki,
jak si to wydaje. Czsto si zdarza, e
ciarna, majc skurcze, nie odczuwa ich
przez cae godziny, dni, a nawet tygodnie.
J ednak rozwieraj one stopniowo szyjk
macicy. Kiedy ciarna poczuje pierwszy
skurcz, pord jest ju bardzo daleko za-
awansowany. Taki wolno postpujcy i na-
gle zakoczony pord nie powoduje dodat-
kowo obcienia dla podu.
Niekiedy szyjka rozwiera si bardzo
szybko, nawet w cigu minut, w porwna-
niu z rozwarciem, ktre normalnie (zwasz-
cza przy pierwszym porodzie) nastpuje po
wielu godzinach trwania skurczw. Ale na-
wet taki gwatowny i nagy pord (tzn. trwa-
jcy trzy lub mniej godzin od pocztku do
koca) rzadko stanowi zagroenie dla po-
du. Nie ma dowodw na to, e dla urodze-
nia dziecka w dobrym stanie potrzebny jest
okrelony czas trwania porodu.
Bardzo rzadko skrajnie szybki pord moe
spowodowa przerwanie zaopatrzenia podu
w tlen i inne skadniki lub spowodowa pk-
nicia i inne urazy szyjki macicy, pochwy
i krocza u rodzcej. Dlatego, jeeli pord za-
czyna si bardzo gwatownie - skurcze s sil-
ne i nastpuj jeden po drugim - szybko jed
do szpitala. Zastosowanie odpowiednich le-
kw moe nieco osabi skurcze, pozwoli od-
pocz dziecku i ochroni twoje ciao.
Z BY T P N Y P R Z Y J A Z D
D O S Z P I T A L A
Cigle si boj, ze nie zdz do szpitala
na czas.
D
ziki Bogu, najbardziej zaskakujce
i nage porody zdarzaj si w kinie i te-
lewizji. W rzeczywistoci porody - zwa-
szcza u kobiet, ktre nie rodziy - nastpuj
bardzo rzadko bez licznych wczeniejszych
sygnaw. J ednak od czasu do czasu zdarza
si, e kobieta, nie majc wczeniej adnych
blw lub po pierwszym wyczuwalnym
skurczu, nagle doznaje niepohamowanego
uczucia parcia na stolec. Czsto nie rozpo-
znaje ona rzeczywistej przyczyny parcia
i udaje si do ubikacji.
Cho niewielkie jest prawdopodobiestwo,
e co takiego ci si przydarzy, jednak do-
brze byoby, abycie razem z partnerem
znali kilka podstawowych zasad postpo-
wania w przypadku koniecznoci nagego
odebrania porodu (patrz s. 341 i 346). Kie-
dy ju je poznacie, zrelaksujcie si, pami-
tajc, i nage, szybkie porody zdarzaj si
niesychanie rzadko.
PORD 341
N agy pord w samotnoci
1. Sprbuj zachowa spokj.
2. Zatelefonuj po pogotowie ratunkowe. Po-
pro przyjmujcego wiadomo o zawiado-
mienie twojego lekarza.
3. Wezwij na pomoc ssiadk, ssiada lub ko-
gokolwiek innego, jeeli to moliwe.
4. Zacznij oddycha
1
w czasie skurczu, by po-
wstrzyma si od parcia na stolec.
5. Umyj rce i krocze, jeeli moesz.
6. Roz kilka czystych rcznikw, gazet lub
przecierade na ku, kanapie lub na pod-
odze, po si i czekaj na pomoc.
7. J eeli pomimo oddychania w czasie skurczu
dziecko zaczyna si rodzi przed przybyciem
pomocy, delikatnie uatw mu wydostanie si na
1
Z alecenie rodz cym regulacji cz ynno ci oddecho-
wej powinno uwz gl dnia nowe z dobycz e wiedz y w z a-
kresie fiz jopatologii wymiany gaz owej mi dz y matk
a podem. J u w cz asie ciy nast puje miernego stop-
nia obnienie ci nienia parcjalnego dwutlenku w gla
( tz w. hipokapnia) , ktre nasila si sz cz eglnie w koco-
wej faz ie porodu. H ipokapnia z nacz nego stopnia pogar-
sz a u rodz cej warunki wymiany gaz owej podu. tj. utrud-
nia transfer tlenu z krwi matcz ynej do podowej, ponie-
wa wraz z obnieniem pC O , ( ci nienia parcjalnego
dwutlenku w gla) z mniejsz a si dysocjacja tlenu we
krwi matki. Z powysz ych prz ycz yn regulacja oddychania
powinna z awiera elementy uspokojenia i roz lunienia,
lecz nie naley dy do nadmiernego prz yspiesz enia
i pog bienia oddechu, nast pstwem tego jest bowiem
z nacz ne obnienie ci nienia parcjalnego dwutlenku w -
gla ( prz yp. red. nauk. wyd. pol.) .
zewntrz - moesz ju prze, gdy odczuwasz
taki potrzeb.
8. W miar jak gwka dziecka zaczyna si po-
jawia, oddychaj, wydmuchuj powietrze, nie
przyj, lecz delikatnie naciskaj na okolice kro-
cza, aby gwka dziecka nie wyskoczya zbyt
gwatownie. Poczekaj, a bdzie si stopnio-
wo rodzia - nigdy nie prbuj jej wycign.
J eli wok szyjki dziecka owinita jest ppo-
wina, po pod ni zagity w haczyk palec
i ostronie prze przez gwk dziecka.
9. Nastpnie ujmij gwk delikatnie w obie
rce, leciutko naciskajc j ku doowi (nie
ci gni j !), jednoczenie prc, by urodzi ra-
miona. W chwili gdy grna cz rk zaczyna
wychodzi, lekko podnie gwk do gry -
poczujesz, jak rodzi si dalsza cz rk. Gdy
rce bd ju wolne, ciao dziecka powinno
wysun si bez przeszkd.
10. Po dziecko na brzuchu, a jeli ppowina
jest na tyle duga (nie szarp za ni), na piersi.
Szybko owi dziecko w koce, rczniki lub co-
kolwiek, co masz pod rk (najlepiej co czy-
stego; rzeczy niedawno prasowane bd nadal
sterylne).
11. Nie prbuj wycign oyska. J eli jednak
samo urodzi si przed nadejciem pomocy,
owi je w rczniki lub gazety i trzymaj powy-
ej dziecka - jeli to tylko moliwe. Nie ma
potrzeby prbowa przecina ppowiny.
12. W jak najwygodniejszej pozycji poczekaj
wraz z dzieckiem na przybycie pomocy.
L E W A T Y W A
S yszaam, e lewatywa na pocztku poro-
du nie jest konieczna i zakca naturalny
przebieg porodu.
K
iedy lewatywa bya stosowana nieza-
lenie od opinii rodzcej. Bya to jedna
z rutynowych czynnoci, wykonywanych przy
przyjciu do szpitala na pocztku porodu.
Zakadano, e oprnienie jelita przed po-
rodem bardziej udroni drogi rodne (gdy
zawarto jelit nie bdzie na nie uciska)
i dziecko szybciej wyjdzie na wiat. Uwa-
ano rwnie, e lewatywa (powodujca wy-
prnienie przed porodem) zaoszczdzi ko-
biecie zakopotania z powodu oddania stol-
ca w czasie porodu, a zatem rodzca pozb-
dzie si zahamowa przed dalszym parciem.
Poza tym rodowisko porodu nie zostanie
zakaone kaem.
Na szczcie lewatywa ju nie jest, ze
susznego powodu, zabiegiem rutynowym.
Po pierwsze, stwierdzono, e nie ma obawy
o blokowanie kanau rodnego przez wype-
nion kiszk stolcow, jeeli ciarna od-
dawaa stolec w cigu 24 godzin - a w rze-
czywistoci przed porodem organizm zwy-
kle sam si oczyszcza poprzez czste wy-
prnienia. Po drugie, uywanie podczas
porodu jednorazowych, sterylnych podka-
dw, wyrzucanych natychmiast razem ze
stolcem, zabezpiecza przed zakaeniem no-
worodka. I wreszcie, cho lewatywa zmniej-
sza prawdopodobiestwo oddania stolca
w chwili porodu, nie eliminuje go cakowi-
cie. I nie ma si czego wstydzi, gdy jest to
zupenie normalne. J ak to si mwi...
wszystko si moe zdarzy - take na sali
porodowej.
G O L E N I E O W O S I E N I A
O N O W E G O
Nie podoba mi si pomys ogolenia mojego
owosienia onowego. Czy nadal obowiz-
kowo wykonuje si to przed porodem?
O
becnie tylko od ciebie zaley, czy b-
dziesz miaa ogolone owosienie ono-
we, poniewa w wikszoci amerykaskich
szpitali zabroniono tego zabiegu. Kiedy
uwaano, e wosy onowe s zbiornikiem
licznych bakterii, ktre mogyby zakazi
dziecko, a golenie uznawano za jedyny sku-
teczny sposb eliminowania tego zagroe-
nia. J ednak od czasu zastosowania spuki-
wania okolicy przedsionka pochwy i krocza
tu przed porodem pynem bakteriobj-
czym zakaenia tego typu s rzadkie. W do-
datku pewne badania wykazay wiksz cz-
sto zakae u kobiet poddanych goleniu
ni u pozostaych. Dzieje si tak prawdopo-
dobnie dlatego, e w czasie golenia, nawet
bardzo ostronego, powstaj drobne, nawet
mikroskopijne rany i nacicia, stanowice
drog wnikania zakaenia. Z punktu widze-
nia kobiety, upokorzenie w czasie golenia
oraz wid i pieczenie w czasie odrastania
wosw s dodatkowymi argumentami, by
zabieg ten sta si przeszoci. (Oczywicie
jeli zwykle golisz lub usuwasz woskiem
owosienie onowe, nie ma powodu, dla kt-
rego miaaby zaprzesta tego podczas ci-
y - uwaaj tylko, by si nie zaci i nie
dopuci do podranienia.)
Cz lekarzy uwaa, e golenie uatwia
wykonanie i zeszycie nacicia krocza,
poniewa oczyszcza pole dziaania. J ednak
wikszoci cakowicie wystarczy przyci-
cie wosw noyczkami bd odsunicie
ich. Lepiej dowiedz si wczeniej, czy twj
lekarz naley do mniejszoci nadal nakazu-
jcej pacjentkom golenie. J eli jeste prze-
ciwna takiej praktyce, nie czekaj z uze-
wntrznieniem swych przekona, a trafisz
do szpitala. Zaznacz swe preferencje w pla-
nie porodu.
J E D Z E N I E I P I C I E P O D C Z A S
P O R O D U
S yszaam sprzeczne informacje na temat
tego, czy dopuszczalne jest jedzenie i picie
w trakcie porodu.
N
ic w tym dziwnego, gdy panuj sprzecz-
ne pogldy na ten temat. Byy czasy,
w ktrych surowo zabraniano jedzenia i pi-
cia od chwili rozpoczcia czynnoci poro-
dowej w obawie przed zadawieniem si po-
karmem, gdyby zasza konieczno podania
oglnego znieczulenia. Niektrzy lekarze
oraz szpitale nadal podtrzymuj to stanowi-
sko. (Pozwalaj jedynie na gryzienie kawa-
eczkw lodu w celu zapewnienia pynw
rodzcej kobiecie, dodatkowo podajc te
pyny doylnie.) Wielu zezwala na przyjmo-
wanie lekkich pynw i pokarmw w trakcie
porodu niewielkiego ryzyka, tumaczc to
zapotrzebowaniem rodzcej na pyny i ka-
lorie w celu zachowania si, a co za tym
idzie, jak najefektywniejszego dziaania.
Niewiele bada przeprowadzono na ten
temat, jednak jedno z nich, ktre zajmowa-
o si moliwoci aspiracji ciaa obcego do
PORD 343
drg oddechowych (ktra istnieje tylko w wy-
padku podania znieczulenia oglnego, a rzad-
ko si je stosuje) wykazao, i dochodzi do
tego incydentalnie: 7 przypadkw na 10 mi-
lionw porodw. Nie przeprowadzono na-
tomiast bada nad korzyci poszczenia
w trakcie porodu; powstrzymywanie si od
jedzenia moe wrcz zwikszy poziom
stresu i spowodowa odwodnienie. Badania
dowodz rwnie, e kobiety, ktrym po-
zwolono je i pi w trakcie porodu, rodziy
przecitnie o 90 minut krcej, rzadziej wy-
magay podania oksytocyny (w celu przy-
spieszenia czynnoci porodowej) lub in-
nych rodkw przeciwblowych oraz ro-
dziy dzieci z lepszym wynikiem w skali
Apgar, ni kobiety, ktre pociy. Cho mo-
esz wcale nie mie apetytu, maa przek-
ska w postaci mroonego soku owocowe-
go, elkw czy sokw, gotowanych owo-
cw, sucharkw bd czystego rosoku
stanowi idealny wybr: doda ci energii wte-
dy, gdy bdziesz jej bardzo potrzebowa.
Zatem przedyskutuj ten temat ze swoim le-
karzem, a nastpnie wcz do planu porodu.
R U T Y N O W O Z A K A D A N Y
C E W N I K D O Y L N Y
Kiedy odwiedzaam szpital, zauwayam
kobiet wychodzc z pokoju porodowego
z doylnym cewnikiem na rce. Czy jest to
konieczne w czasie normalnego porodu?
D
ziki wywietlanym w telewizji seria-
lom szpitalnym czy filmom wojennym
wszyscy kojarzymy cewnik doylny z wi-
dokiem rannych frontowcw, gwnych bo-
haterw umierajcych nagle na mierteln
chorob lub postrzelonych przez zazdrosne-
go kochanka. Trudno natomiast skojarzy
taki cewnik z normalnym porodem.
W niektrych szpitalach przyjto, aby
wszystkim rodzcym zakada kroplwk do-
yln, zawierajc prosty roztwr odywiaj-
cy i nawadniajcy. Stosuje si to czciowo
w celu zapobiegania odwodnieniu i osabie-
niu rodzcej z powodu powstrzymywania si
od picia i jedzenia w czasie porodu (patrz po-
przednie pytanie), czciowo w celu umoli-
wienia atwego podawania lekw w razie po-
trzeby (by poda lek, wystarczy wstrzykn
go do cewnika - nie trzeba podawa bezpo-
rednio rodzcej). W tych sytuacjach cewnik
doylny zakadany jest profilaktycznie, aby
zapobiec ewentualnym problemom.
Z drugiej strony, wielu lekarzy i poo-
nych woli zaczeka z zaoeniem cewnika
do chwili pojawienia si konkretnej potrze-
by - na przykad pord si przedua i ro-
dzcej zaczyna brakowa energii albo pla-
nuje si podanie znieczulenia zewntrzopo-
nowego. Zapytaj swojego lekarza zawczasu
0 sposb postpowania i jeeli sprzeciwiasz
si rutynowemu zakadaniu cewnika, po-
wiedz to. By moe cewnik zostanie zao-
ony dopiero w chwili, kiedy pojawi si
wyrana potrzeba.
J eeli lekarz uwaa, e naley cewnik
bezwzgldnie zaoy na pocztku porodu
1 nie ma zamiaru na ten temat dyskutowa
lub zostanie on zaoony w trakcie porodu,
nie rozpaczaj. Cewnik taki jest tylko troch
niewygodny, bo po prostu jest w nim iga
a to, jak zawsze, wymaga pewnej uwagi. J e-
li cewnik bdzie na ruchomym stojaku,
moesz si swobodnie porusza, pj do
azienki lub na krtki spacer po korytarzu
(jeeli w pobliu miejsca wkucia pojawi
si bl lub obrzk, natychmiast powiedz
o tym lekarzowi lub poonej).
Chocia nie zawsze bdziesz moga pod-
j decyzj co do zaoenia cewnika, masz
prawo wiedzie, jakie pyny s podawane do
twoich y. Pytaj lekarza lub poon, ktrzy
podczaj kolejne butelki. Towarzyszcy ci
partner moe przeczyta nalepki na butelce.
Czasami leki mog by podane bez porozu-
mienia si z tob, popro wwczas o rozmo-
w z lekarzem tak szybko, jak to bdzie mo-
liwe. A jeszcze lepiej, popro, by w twoim
imieniu wypowiedzia si twj partner.
M O N I T O R O W A N I E P O D U
S yszaam, ze takie monitorowanie moe
prowadzi do niepotrzebnego wykonywa-
nia cicia cesarskiego oraz powoduje pew-
ne niewygody w czasie porodu. Czy bd
go potrzebowa?
D
la kogo, kto spdzi pierwsze dziewi
miesicy ycia, pywajc spokojnie i bez-
piecznie w ciepej i wygodnej kpieli w py-
nie owodniowym, przecinicie si przez
ciasny i twardy odcinek miednicy matki nie
jest akurat przyjemn wycieczk. Dziecko
bdzie ciskane, popychane i wgniatane do
miednicy w czasie kadego skurczu.
Podczas tej mczcej podry dziecko
moe by naraone na niebezpieczestwo -
dlatego monitorowanie podu, dziki ktre-
mu ocenia si jego stan, obserwujc zmiany
czynnoci serca podu pod wpywem skur-
czw macicy, stao si tak powszechnie. Ce-
lem monitorowania nie jest wykonywanie
niepotrzebnych ci cesarskich ani powo-
dowanie pewnych niewygd dla rodzcej.
W wielu szpitalach monitoruje si elektro-
nicznie wszystkie porody. Praktycznie we
wszystkich szpitalach monitorowana jest
przynajmniej poowa porodw, zwaszcza
tzw. porodw wysokiego ryzyka, np. po
stwierdzeniu zielonego pynu owodniowe-
go, w czasie stosowania oksytocyny lub
w wypadku dugiego i trudnego porodu.
Przez pewien czas niektre szpitale moni-
toroway wszystkie rodzce pacjentki. Wik-
szo natomiast monitorowaa przynajmniej
poow, a zwaszcza kobiety z grupy pod-
wyszonego ryzyka oraz te, ktrych wody
podowe zabarwione byy smk, otrzymu-
jce oksytocyn, znieczulenie zewntrzopo-
nowe czy przechodzce ciki pord.
J ednak po dokadniejszym przyjrzeniu
si tym przypadkom okazao si, i przy
porodach niskiego ryzyka te wysoce stech-
nicyzowane przyrzdy nie byy wcale lep-
sze w wykrywaniu zagroe ni aparat
Dopplera (patrz s. 162). Skoro urzdzenie
to jest uywane do sprawdzania bicia serca
dziecka w regularnych odstpach (co pit-
nacie do trzydziestu minut podczas pierw-
szej, a co pi minut podczas drugiej fa-
zy porodu), moe by tak samo skuteczne
w ocenie stanu podu. (J ednak w niektrych
szpitalach redukcja personelu moe spowo-
dowa, e kontrola bicia serca podu nie
bdzie wykonywana wystarczajco czsto.
J eli nie jeste podczona do monitora po-
dowego, twj partner powinien kontrolo-
wa, czy bicie serca dziecka jest sprawdza-
ne w zalecanych odstpach czasu.)
Poniewa rutynowe, cige, elektroniczne
monitorowanie podu jest uwaane w nie-
ktrych szpitalach za przyczyn zwiksza-
jcej si liczby ci cesarskich (gdy docho-
dzi do zego odczytu wynikw bd wyniki
nie s sprawdzane innymi badaniami) oraz
poniewa cz osb uwaa je za kolejn
elektroniczn inwazj w naturalny proces
narodzin dziecka (zastpujc osobisty kon-
takt z pielgniark bezosobowym urzdze-
niem), praktyka ta w rodowisku pooni-
czym zdaje si powoli zanika. Cho cz
lekarzy i szpitali nadal rutynowo monitoru-
je porody, Amerykaskie Towarzystwo Po-
onikw i Ginekologw uwaa, e w ci-
ach niskiego ryzyka nieregularne kontro-
lowanie akcji serca podu z powodzeniem
moe zastpi stae elektroniczne monito-
rowanie podu.
J eli zatem twoja cia nie jest ci
wysokiego ryzyka, zapewne cige moni-
torowanie nie bdzie ci potrzebne i by
moe nawet nie zbliysz si do monitora
podowego podczas wydawania dziecka na
wiat. J eli jednak wraz z dzieckiem nale-
ycie do grupy wysokiego ryzyka (lub je-
eli przeprowadzana bya indukcja czy po-
dane znieczulenie zewntrzoponowe), nie-
mal na pewno zetkniesz si z monitorem
na jakim etapie porodu. Tak czy inaczej,
dobrze bdzie zapozna si z rodzajami
monitorowania.
Monitorowanie podu moe by prowa-
dzone drog zewntrzn, jak i wewntrzn.
PORD 345
M onitorowanie z ew n trz ne. W tym najcz-
ciej stosowanym typie monitorowania na
brzuchu rodzcej zaoone s dwa czujniki.
J eden to przetwornik ultradwikowy reje-
strujcy uderzenia serca podu. Drugi to
miernik reagujcy na nacisk i mierzcy si
i czas trwania skurczw macicy. Obydwa
czujniki poczone s z monitorem, ktry
wywietla lub drukuje wartoci pomiarw.
Nie oznacza to, e rodzca musi by unieru-
chomiona w ku i przywizana do aparatu
jak stwr Frankensteina na dugie godziny.
W wikszoci przypadkw monitorowanie
prowadzone jest w sposb przerywany i ro-
dzca moe porusza si swobodnie midzy
kolejnymi okresami monitorowania. Niekt-
re szpitale s wyposaone w monitory prze-
none, ktre mona przypi do ubrania ro-
dzcej. Pozwala to na spacerowanie, pod-
czas gdy dane o stanie dziecka przesyane s
do odbiornika przy ku porodowym lub na
stanowisko centralnego monitorowania.
Podczas drugiego okresu porodu (pod-
czas parcia), kiedy skurcze nastpuj jeden
po drugim i s bardzo silne, rodzca traci
czsto orientacj, kiedy prze, a kiedy od-
poczywa. Monitor pomaga wtedy okreli
pocztek i koniec kadego skurczu. Niekie-
dy monitor wanie w tym momencie jest
wyczany, by nie przeszkadza rodzcej
w koncentracji. W takiej sytuacji czynno
serca dziecka sprawdzana jest aparatem
Dopplera.
M onitorowanie wewn trz ne. Monitoro-
wanie wewntrzne stosowane jest w sytua-
cjach, gdy potrzebny jest bardziej dokadny
pomiar - na przykad, gdy podejrzewa si
zagroenie podu. W tego typu monitorowa-
niu elektroda suca do oceny uderze ser-
ca podu jest umocowana na gwce dziec-
ka. Poniewa elektroda musi by wprowa-
dzona przez szyjk macicy, monitorowanie
wewntrzne jest moliwe tylko wwczas,
gdy rozwarcie szyjki wynosi przynajmniej
1-2 centymetry i bony podowe s pkni-
te. Sia skurczw moe by mierzona przez
czujnik umieszczony na brzuchu lub wype-
niony pynem cewnik (plastikow rurk)
wprowadzony do macicy. Poniewa moni-
torowanie wewntrzne nie moe by okre-
sowo wyczane i wczane, ogranicza mo-
liwo poruszania si, chocia moliwe s
zmiany pozycji.
Niekiedy monitorowanie wewntrzne po-
czone jest z tzw. telemetri. Oznacza to,
e sygnay przekazywane s drog fal radio-
wych. Technika ta, wyprbowana w bada-
niach kosmicznych, pozwala na cige
monitorowanie bez poczenia z monito-
rem. Pacjentka jest zupenie swobodna,
moe przyj dowoln, wygodn pozycj,
pj do azienki lub nawet na spacer.
Podobnie jak inne inwazyjne techniki
medyczne (wnikajce do rodka ciaa),
monitorowanie wewntrzne niesie ze sob
pewne ryzyko. Istnieje niewielkie ryzyko
infekcji i niekiedy u dziecka pojawia si za-
czerwienienie lub (rzadko) ropie w miej-
scu umocowania elektrody. Bardzo rzadko
moe w tym miejscu pozosta maleka y-
sinka". Z powodu wymienionych zagroe,
chocia niewielkich - a take poniewa za-
oenie elektrody moe wywoa chwilowy
bl bd nieprzyjemne uczucie u dziecka -
monitorowanie wewntrzne jest stosowane
tylko wtedy, gdy przynosi due korzyci.
Przy obu typach monitorowania odczyt
wiadczcy o dobrym stanie podu jest wa-
ciwie zawsze dokadny. Z drugiej strony
jednak odczyty wskazujce na problem s
ju mniej dokadne. Zatem jeli monitor
wykazuje nieprawidowy stan podu, naj-
prawdopodobniej jest to faszywy alarm.
Faszywe alarmy - mogce przybra po-
sta gonego, do przeraajcego sygnau
(gdy monitor zosta tak zaprogramowany,
by zaalarmowa personel w przypadku
zmiany w pracy serca) - s czste. Niekie-
dy alarm jest skutkiem wadliwego funkcjo-
nowania urzdzenia, pojawia si rwnie
w przypadku niewaciwej interpretacji;
a czasem wywouj go zakcenia spowo-
N agy pord: rady dla osoby pomagajcej
W domu lub w biurz e
1. Sprbuj zachowa spokj, jednoczenie sta-
rajc si uspokaja rodzc. Pamitaj, e jeeli
nawet prawie nic nie wiesz na temat porodu, to
ciaa kobiety i dziecka s do niego przystoso-
wane i niemal wszystko moe nastpi samo-
istnie.
2. Zadzwo po pogotowie ratunkowe, popro
o przysanie lekarza lub poonej.
3. Rodzca powinna w czasie skurczu oddy-
cha, by powstrzyma si od mimowolnego
parcia.
4. Gdy zblia si pord, naley umy rce
i okolic krocza wod z mydem ub innym od-
powiednim rodkiem.
5. J eeli nie ma czasu, by pooy rodzc na
ku lub na stole, po gazety, czyste rcz-
niki lub zoone ubranie pod poladki. J eli
to moliwe, zabezpiecz powierzchni, na kt-
rej bdzie si odbywa pord, obrusem z ce-
raty, zason kabiny prysznicowej, gazetami,
rcznikami czy tym podobnymi materiaa-
mi. Na pododze, pod wejciem do pochwy,
mona umieci misk na wody podowe czy
krew.
6. J eeli jest czas, po rodzc na ku (lub
na stole, biurku) tak, by poladki lekko zwisa-
y poza krawd, rce znajdoway si pod
dowane zmian nasilenia i czstotliwoci
skurczw. Nawet jeli monitor faktycznie
wykryje istnienie jakiego problemu, zwy-
kle mona mu atwo zaradzi. Na przykad
czsto nieprawidowy zapis czynnoci ser-
ca dziecka jest nastpstwem pozycji przy-
branej przez ciarn, gdy nastpuje ucisk
gwnych y lub ppowiny podu, co za-
kca przepyw krwi. W takim przypadku
zmiana uoenia ciaa (pooenie si na le-
wym boku) przynosi natychmiastow po-
praw. J eli zaburzenia powstay w wyniku
podania oksytocyny, naley zmniejszy
dawk lub przerwa dozowanie leku. Ko-
lejna sztuczka przywracajca pozytywny
uniesionymi udami. Dobrze jest postawi dwa
krzesa dla oparcia stp. Kilka poduszek pod
ramiona i gow pozwoli przyj wygodniej-
sz przy porodzie pozycj psiedzc. J eeli
oczekujesz na pomoc lekarsk, a gwka nie
pojawia si, leenie pasko spowolni pord.
Zabezpiecz - na ile to moliwe - powierzch-
ni, na ktrej odbywa si pord, w sposb opi-
sany w punkcie 5.
7. Kiedy przodujca cz gwki dziecka za-
czyna si pokazywa na zewntrz, rodzca
powinna oddycha szybko i powierzchownie
(uwaga redaktora wydania polskiego, s. 341),
i nie prze. Naley wtedy pooy rk na
gwce i wywiera delikatny nacisk na okolice
krocza w przeciwnym kierunku, by zapobiec
nagemu wyskoczeniu gwki. Pozwl urodzi
si gwce stopniowo i powoli - w adnym
wypadku nie wycigaj gwki na zewntrz. J e-
eli wok szyi dziecka biegnie ptla ppo-
winy, w pod ni palec i delikatnie prze
nad gwk.
8. Nastpnie we lekko gwk w dwie rce
i skieruj j delikatnie ku doowi (nie cignij!),
polecajc jednoczenie prze rodzcej, w celu
urodzenia przedniego barku (ramienia). Po
ukazaniu si grnego barku, podnie delikat-
nie gwk, obserwujc jednoczenie rodzenie
si tylnego barku. Kiedy obydwa ramiona s
ju na zewntrz, tuw i nki wylizguj si
bez trudu.
wynik bdzie polegaa na podaniu matce
tlenu.
Dowiadczony poonik musi wzi pod
uwag bardzo wiele czynnikw, zanim roz-
pozna zagroenie podu. Gdyby nieprawi-
dowe odczyty regularnie si powtarzay,
wwczas mona podj jakie kroki. J eeli
istniej suszne podejrzenia, e pd jest za-
groony, natychmiast wykonuje si cicie
cesarskie. Gdy czas na to zezwala, dokonu-
je si dalszej oceny. Przede wszystkim prze-
prowadzone zostan szybkie badania wery-
fikujce wyniki monitorowania, do ktrych
naley kontrola wd podowych pod ktem
wystpowania smki; oszacowany zosta-
PORD 347
9. Po dziecko na brzuchu matki lub, jeeli
dugo ppowiny na to pozwoli (nie cignij
za ni), przy piersi. Szybko owi dziecko
w koc, rcznik lub inny materia (najlepiej czy-
sty; materia niedawno wyprasowany bdzie
wzgldnie sterylny).
10. Nie prbuj wyciga oyska na zewntrz.
Natomiast jeeli urodzi si samo przed przyby-
ciem fachowej pomocy, owi oysko w rcz-
nik lub gazet i trzymaj uniesione powyej
poziomu, na ktrym ley dziecko. Nie ma po-
trzeby podwizywania i przecinania ppowiny.
11. Matka i dziecko powinny mie zapewnio-
ne ciepo i wygod do czasu przybycia facho-
wej pomocy.
nie poziom pH w prbce krwi podu pobra-
nej ze skry gowy; i/lub reakcja serca po-
du na stymulacje dwikiem ub na ucisk
skry gowy. Poniewa w celu przeprowa-
dzenia niektrych z tych bada niezbdny
jest dostp do podu, naley przebi bony
podowe, jeeli nie przerway si samoist-
nie lub nie zostay przebite wczeniej. Do-
datkowo sprawdzona zostanie historia me-
dyczna i poonicza matki, w celu okrele-
nia, czy nieprawidowoci czynnoci serca
podu mog by powizane z matczyn in-
fekcj, chorob przewlek lub zaywany-
mi przez matk lekami, nie za z pojawie-
niem si stanu zagroenia podu. W niekt-
W drodz e do sz pitala
J eli znajdujesz si w samochodzie, a pord
gwatownie postpuje, zatrzymaj pojazd. We-
zwij pomoc przez telefon komrkowy (jeeli go
masz). W przeciwnym wypadku wcz wiata
alarmowe. Gdyby kto si zatrzyma, chcc
przyj z pomoc, popro go o wezwanie pogo-
towia. J eeli jeste w takswce, popro taksw-
karza o wezwanie pomocy przez radio.
J eeli to moliwe, po matk na tylnym
siedzeniu samochodu, pooywszy pod ni
paszcz, kurtk czy koc. Nastpnie, jeli facho-
wa pomoc nie przybdzie na czas, postpuj tak
jak w przypadku porodu w warunkach domo-
wych. Gdy tylko dziecko si urodzi, jed szyb-
ko do najbliszego szpitala.
rych przypadkach wydruk z monitora prze-
sya si faksem do drugiego specjalisty, w ce-
lu skonsultowania wyniku. Gdy potwier-
dzony zostaje stan zagroenia podu, ww-
czas natychmiastowe cicie cesarskie staje
si koniecznoci. Niekiedy lekarz moe
sprbowa poprawi stan dziecka za pomo-
c lekw. J eeli ich dziaanie przyniesie po-
zytywny efekt, uzyskuje si dodatkowy
czas na przygotowania do operacji
1
, zwik-
1
Ten dodatkowy czas, prcz innych zalet, ze-
zwala na podanie znieczulenia zewntrzopono-
wego zamiast znieczulenia oglnego, zwykle
koniecznego przy nagych wypadkach.
szajc szanse na urodzenie przytomnego
dziecka. Niekiedy nawet udaje si nadal
poprowadzi pord drogami natury.
Istnieje nowe urzdzenie, ktre niedaw-
no otrzymao pozytywn ocen FDA i moe
dostarczy lekarzom bardziej wiarygodny
obraz warunkw panujcych w onie matki.
OxiFirst jest monitorem podowym maj-
cym posta paskiej sondy, ktr wprowa-
dza si przez szyjk i umiejscawia w pobli-
u policzka dziecka, aby w ten sposb zmie-
rzy poziom tlenu w jego krwi. Staje si
bardzo przydatny w sytuacji, gdy wynik
monitorowania czynnoci serca dziecka jest
trudny do zinterpretowania oraz gdy uzy-
skanie dodatkowych informacji moe po-
mc w podjciu decyzji co do porodu: czy
moe on dalej postpowa, czy te naley
przeprowadzi cicie cesarskie. Niestety,
sprzt ten jest nadal nowoci i nie dyspo-
nuje nim wikszo szpitali.
S Z T U C Z N E P R Z E R W A N I E
B O N P O D O W Y C H
Obawiam si, ze jeli bony podowe nie
pkn samoistnie, lekarze bd musieli
sztucznie je przebi. Czy to boli?
W
ikszo kobiet nic nie czuje podczas
przeprowadzania sztucznego przebi-
cia bon podowych, szczeglnie jeli pord
ju postpuje (trzeba sobie wszak radzi ze
znacznie wikszymi blami). Niektre ro-
dzce odczuwaj jednak pewien dyskom-
fort, gwnie z powodu wprowadzenia do
pochwy narzdzia do amniotomii (urzdze-
nia sucego do przeprowadzenia tego za-
biegu), a nie z powodu samego przebicia.
Zapewne poczujesz jedynie, jak wylewa si
strumie wody, po ktrym wkrtce nastpi
(a przynajmniej powinny nastpi) silniejsze
i czstsze skurcze przesuwajce dziecko.
(Sztucznego przebicia bon podowych do-
konuje si rwnie w celu przeprowadzenia
innych zabiegw, na przykad wewntrzne-
go monitorowania podu, a take, w razie
koniecznoci, porodu z uyciem kleszczy.)
Wikszo lekarzy zwleka z przerwa-
niem bon podowych do momentu, a roz-
warcie szyjki wyniesie 5 cm, cho cz
z nich wemie do rk narzdzie do amnio-
tomii ju przy rozwarciu na 3-4 cm, jeli po-
rd przebiega zbyt wolno. J eli nie ma
powodu, by przyspiesza przerwanie bon
(pord postpuje prawidowo), moecie
wraz z lekarzem zdecydowa, by wstrzy-
ma wykonanie tego zabiegu. Niekiedy bo-
ny pozostaj uparcie nietknite przez cay
pord (dziecko przychodzi na wiat wraz
z otaczajcym go workiem owodniowym
i lekarz lub poona musz je przebi, aby
dziecko mogo po raz pierwszy zaczerpn
powietrza) - i tak te moe si zdarzy.
W I D O K K R W I
Widok krwi zawsze powodowa u mnie za-
sabnicie. Co bdzie, gdy zemdlej pod-
czas porodu?
W
idok krwi u wielu ludzi powoduje ta-
kie wanie reakcje. Ale, co ciekawe,
nawet najbardziej wraliwe kobiety i wik-
szo z ich wspmaonkw przechodz
wasny pord bez wchania soli trzewicych.
Po pierwsze, w czasie porodu wcale nie
ma tak wiele krwi - niewiele wicej ni si
widzi w czasie miesiczki (nieco wicej
w wypadku wykonania nacicia lub pk-
nicia krocza). Po drugie, nie bdziesz wi-
dzem swojego porodu - bdziesz bardzo ak-
tywnym uczestnikiem, ca swoj energi
skoncentrujesz na parciu i przebywaniu
przez dziecko ostatnich kilku centymetrw.
Bdziesz tak podniecona i pochonita
oczekiwaniem (i powiedzmy szczerze, b-
lem i zmczeniem), e nie bdziesz dostrze-
ga krwawienia ani niepokoi si nim. J eli
zapytasz przyjaciki, ktre niedawno zo-
stay matkami, tylko nieliczne bd w sta-
PORD 349
nie ci powiedzie, ile krwi - jeeli w ogle -
widziay podczas porodu.
J eeli jeste przekonana, e nie zniesiesz
widoku krwi, odwr gow od lustra (gdy-
by kto koniecznie chcia ci to pokaza)
podczas wykonywania nacicia krocza lub
w chwili rodzenia si dziecka. Zamiast tego
patrz na d, na swj brzuch i rodzce si
dziecko. Dziki temu wcale nie zobaczysz
krwi. (Take niektrzy ojcowie obawiaj si,
czy bd w stanie znie widok porodu. J eli
twj m obawia si tego aspektu porodu,
powiedz mu, by rzuci okiem na stron 440.)
N A C I C I E K R O C Z A
Czy nacicie krocza sprawi, ze pord b-
dzie dla mnie atwiejszy i bezpieczniejszy
dla dziecka?
K
iedy nie byo adnych wtpliwoci, i
odpowied na to pytanie zabrzmi: tak!
Ten nieskomplikowany zabieg chirurgicz-
ny, polegajcy na naciciu krocza w celu
powikszenia ujcia pochwy tu przed po-
jawieniem si w niej gwki dziecka, od
poowy zeszego stulecia uwaany by przez
wikszo lekarzy za zupenie rutynowy.
J ednak poonictwo to nauka rozwijajca
si, tote opinia dotyczca tego zabiegu
(oraz wielu innych) zmienia si wraz z jej
postpem. Amerykaskie Towarzystwo Po-
onikw i Ginekologw obecnie zaleca, by
ni e przeprowadza go rutynowo.
Przyczyna tego zwrotu jest prosta: oka-
zuje si, e korzyci, ktre wczeniej do-
strzegano, zwyczajnie nie istniej. Z histo-
rycznego punktu widzenia, nacicie krocza
zostao wprowadzone w Irlandii w roku
1742 w celu uatwienia trudnych porodw
i uwaano, e zapobiegnie wielu komplika-
cjom u matki, cznie z pkniciem krocza
oraz nietrzymaniem moczu i stolca. J eli
chodzi o noworodka, to wierzono, e zabieg
ten zmniejszy ryzyko urazu porodowego (wy-
woanego dugim i wysikowym parciem na
krocze), ktre mogoby doprowadzi do po-
raenia mzgowego i innych uszkodze
neurologicznych. J ednak najnowsze bada-
nia wykazuj, e dzieci radz sobie rwnie
dobrze i bez tego zabiegu, nie dowiad-
czajc wikszego urazu gowy w zwizku
z przeduajc si drug faz porodu. Matki
rwnie doskonale daj sobie rad - tak
samo, a nawet i lepiej - gdy nie maj nacina-
nego krocza. Cakowity czas trwania porodu
wcale nie jest duszy, matki zwykle trac
mniej krwi, rzadziej zdarzaj si infekcje,
nietrzymanie stolca czy moczu, odczuwaj
mniejszy bl w okolicy krocza po porodzie.
Nie s bardziej zagroone wystpieniem
komplikacji poporodowych ni kobiety, u kt-
rych przeprowadzono nacicie krocza.
J ednak cho ju nie poleca si rutynowego
nacinania krocza, zabieg ten nadal moe by
praktykowany w pewnych okolicznociach
pooniczych. Nacicie bywa wskazane, gdy
dziecko jest due i potrzebuje szerszego wyj-
cia; kiedy uywa si kleszczy bd prnio-
cigu pooniczego; a take w przypadku dys-
tocji barku dziecka (gdy w trakcie narodzin
bark utknie w kanale rodnym).
Wykonuje si dwa gwne rodzaje naci-
cia krocza: rodkowe i rodkowo-boczne.
Nacicie porodkowe wykonuje si prosto
ku tyowi, w kierunku odbytu. Mimo jego
zalet (w stosunku do dugoci nacicia po-
woduje wiksze poszerzenie wychodu kana-
u rodnego, dobrze si goi i jest atwiejsze do
zeszycia, powoduje mniejsze krwawienie,
rzadziej powoduje dolegliwoci poporodowe
i ulega zakaeniu) jest rzadziej stosowane
w Stanach Zjednoczonych, z powodu wik-
szego ryzyka pknicia krocza a do odbytu.
By unikn tego niebezpieczestwa, wik-
szo lekarzy wybiera nacicie rodkowo-
-boczne, ktre omija odbyt. Postpuje si tak
zwaszcza przy pierwszym porodzie.
Aby jak najbardziej zredukowa prawdo-
podobiestwo, i w twoim przypadku do-
konane zostanie nacicie krocza, oraz by a-
twiej byo ci bez niego urodzi, warto wy-
konywa wiczenia Kegla (patrz s. 189)
oraz masa krocza (patrz s. 326) na sze do
omiu tygodni przed spodziewan dat roz-
wizania. W czasie porodu mog take po-
mc: ciepe kompresy, zmniejszajce napi-
cie krocza, masa, pozycja stojca lub kucz-
na, wydech lub chrzknicie w czasie parcia
w celu atwiejszego rozcignicia krocza,
unikanie znieczulenia miejscowego, ktre
zwiotcza minie krocza. W trakcie fazy
parcia jedna z osb pomagajcych prawdo-
podobnie bdzie obserwowa stan krocza,
stosujc na nie ucisk, aby gwka dziecka
nie zostaa zbyt szybko wypchnita, powo-
dujc niepotrzebnie rozdarcie.
J eli jeszcze nie rozmawiaa z lekarzem
na temat nacicia krocza, zrb to teraz. Za-
pewne zgodzi si on, i nie powinno si
przeprowadza tego zabiegu rutynowo.
Udokumentuj swe uczucia wobec owej pro-
cedury w planie porodu (patrz s. 270), aby
wiedzia o nich personel szpitalny. Niemniej
pamitaj, i niekiedy nacicie krocza bywa
niezbdne, a ostateczna decyzja powinna
zosta podjta nie przed porodem, lecz na
sali porodowej, gdy przede wszystkim bie-
rze si pod uwag twoje dobro oraz bez-
pieczne przyjcie na wiat dziecka.
R O Z C I G N I C I E P O C H W Y
P R Z E Z P O R O D
Obawiam si rozcignicia i pknicia po-
chwy. Czy po porodzie bd taka, jaka by-
am wczeniej?
P
ochwa jest narzdem bardzo elastycz-
nym. W czasie porodu jej ciany roz-
cigaj si jak w akordeonie. Kobieta, u kt-
rej przed ci zdarzay si kopoty z zaoe-
niem tamponu, potrafi urodzi 3-4-kilogra-
mowe dziecko. Po porodzie, po kilku tygo-
dniach narzdy pciowe kobiety powracaj
niemal zupenie do poprzednich rozmiarw.
Krocze, czyli przestrze pomidzy poch-
w i odbytem, jest rwnie bardzo roz-
cigliwe, jednak nie a tak jak pochwa. Aby
zwikszy jego elastyczno i zredukowa
rozcignicie, naley masowa je przez kil-
ka miesicy poprzedzajcych pord. Podob-
nie wiczenia mini bioder wykonywane
w tym okresie sprawiaj, e staj si one
bardziej elastyczne, wzmocnione i szybciej
wracaj do poprzedniego stanu.
Wiele par stwierdza, e po porodzie wsp-
ycie daje im wicej satysfakcji. Dzieje si
tak dziki nabyciu w czasie wicze przed-
porodowych wikszej kontroli nad minia-
mi krocza i wiadomemu kierowaniu nimi.
Innymi sowy, po porodzie moesz nie by ta-
ka sama - moesz by nawet atrakcyjniejsza!
Wikszo kobiet uwaa, e nieco wiksza
przestrzeno" dowiadczana po porodzie
jest praktycznie nieodczuwalna i nie prze-
szkadza w czerpaniu przyjemnoci z upra-
wiania mioci. Zreszt, taka sytuacja moe
by korzystna dla tych, ktre wczeniej
miay bardzo ma pochw - teraz stosunki
seksualne stan si dla nich rdem wik-
szej przyjemnoci.
Zdarza si, chocia rzadko, e u kobiety po-
przednio zadowolonej ze swojej budowy due
rozcignicie krocza w czasie porodu powo-
duje po porodzie zmniejszenie satysfakcji ze
wspycia. Czsto dopiero po upywie czasu
minie wzmacniaj si ponownie. Systema-
tyczne, czste wykonywanie wicze Kegla
po porodzie - podczas kpieli, zmywania na-
czy, spaceru z dzieckiem, prowadzenia sa-
mochodu, pracy przy biurku - bardzo przy-
spieszy ten proces. Natomiast jeeli nie ma
poprawy po szeciu miesicach, porozmawiaj
z lekarzem o ewentualnym leczeniu.
P O R D W S T R Z E M I O N A C H
Nie cierpi mie stp w strzemionach. Czy
bdzie to konieczne podczas porodu?
N
iewiele kobiet (jeli cho jedna) z tych,
ktre przechodziy badanie miednicy,
moe wyrazi pozytywn opini na temat
PORD 351
rodzenia z nogami w strzemionach. Na szcz-
cie wikszo rodzcych nie bdzie miaa
z nimi stycznoci podczas porodu - i to
z kilku powodw. Po pierwsze, miejsce sto-
w porodowych wyposaonych w strze-
miona w wikszoci przypadkw przejy -
ka porodowe. Po drugie, obecnie porody
przeprowadza si w rnych pozycjach,
a czasy, kiedy kobieta moga jedynie lee
na plecach z rozszerzonymi nogami, ode-
szy do przeszoci. Po trzecie, kobiety -
ktre tak jak ty chc mie jak najwiksz
kontrol nad przebiegiem porodu i przey
go godnie - wrogo zapatruj si na uywa-
nie strzemion. Pomijajc te argumenty, na-
ley te przyzna, e dzisiejsze kobiety s
znacznie lepiej przygotowane do rodzenia
dzieci ni poprzednie pokolenia, a strzemio-
na, ktre wczeniej powstrzymyway rodz-
ce przed rzucaniem si z lku przed niezna-
nym, s najczciej zupenie niepotrzebne.
J ednak nadal pewna cz lekarzy prosi
pacjentki, by nie obawiay si strzemion,
gdy dziki nim maj oni wiksze pole ma-
newru - szczeglnie w przypadku porodu
z uyciem kleszczy, prniocigu czy poro-
du poladkowego. Cz kobiet take uwa-
a je za pomocne podczas parcia, poniewa
uda s rozchylone i skierowane ku tyowi.
J ak to zwykle bywa: rnym ludziom po-
magaj rne rzeczy.
J aki czas przed porodem porozmawiaj
z lekarzem na temat strzemion. Prawdopodob-
nie twoje yczenia zostan wzite pod uwag.
U Y C I E K L E S Z C Z Y
I P R N I O C I G U P O O N I C Z E G O
S yszaam juz wszelkie moliwe przeraa-
jce opowieci o kleszczach czy prnioci-
gu pooniczym. Czy s one bezpieczne?
P
ierwsz par kleszczy pooniczych skon-
struowa brytyjski chirurg Piotr Cham-
berlen Starszy w 1598 roku. Wykorzysta to
narzdzie do wydobycia dziecka z kanau
rodnego w sytuacji, gdy trudny pord za-
graa mierci matce i dziecku. Zamiast
opisa wynalazek w najnowszym czasopi-
mie naukowym, Chamberlen zachowa to
w tajemnicy, wycznie do prywatnego uyt-
ku dla czterech pokole lekarzy rodziny
Chamberlenw i ich pacjentek, niektrych
z rodzin krlewskich. Niewiele brakowao,
by uycie kleszczy skoczyo si na zawsze
razem z karier ostatniego lekarza z rodzi-
ny. J ego skrzynka z narzdziami ukryta bya
pod podog domu rodziny Chamberlenw
a do poowy XVIII wieku.
Przez pewien czas (niemal a do koca
ubiegego stulecia) wiele osb uwaao, e
uywanie kleszczy powinno byo zako-
czy si na rodzinie Chamberlenw. Oba-
wiano si, e instrument ten wyrzdza wi-
cej szkody ni dobra - jest wrcz odpowie-
dzialny za powane obraenia zarwno
u dziecka, jak i u matki - co przyczynio si
do negatywnej opinii na jego temat. J ednak
najnowsze badania wykazuj, i porody
z zastosowaniem kleszczy nie s ani bar-
dziej, ani mniej odpowiedzialne za nega-
tywne skutki ni inne formy rodzenia, za-
tem istnieje dla nich miejsce we wspcze-
snym poonictwie.
Podobnie jak w przypadku wszelkich in-
nych ingerencji w pord, kleszcze powinien
stosowa wycznie lekarz majcy dowiad-
czenie z tego rodzaju porodami oraz wycz-
nie wwczas, gdy zaistniej powane prze-
sanki. Najczstszymi wskazaniami do uy-
cia kleszczy s: zbyt dugi pord, przedu-
ajca si druga cz porodu (patrz s. 364),
stan zagroenia matki (matka jest wycie-
czona, nie moe efektywnie prze lub wy-
stpuje u niej choroba serca, mini, neuro-
logiczna czy ukadu oddechowego, co tak-
e nie pozwala jej prze), nieprawidowe
bicie serca dziecka, krwawienie z pochwy
przy podejrzeniu o oddzielenie si oyska
albo wypadnicie ppowiny.
Aby mona byo zastosowa kleszcze,
szyjka macicy powinna by rozwarta i skro-
Uycie kleszczy i prniocigu pooniczego
Kleszcze, ktre nieco przypominaj ksztatem
yki do saatki, s umieszczane w pochwie,
wok gwki dziecka, po czym lekarz ostro-
nie kieruje dziecko poprzez kana rodny. Nato-
miast w prniocigu pooniczym plastikowa
przyssawka zostaje przymocowana do gwki
dziecka. Prniocig delikatnie zasysa, co zwy-
kle pomaga lekarzowi w wycigniciu na wiat
dziecka, ktre bez pomocy z zewntrz utkno-
by w kanale rodnym.
eona, bony podowe - przerwane, a gw-
ka dziecka czciowo wysunita. Dodat-
kowo naley przygotowa si na wypadek
zastosowania cicia cesarskiego, gdyby in-
terwencja z uyciem kleszczy okazaa si
nieskuteczna. Przed zaoeniem kleszczy
podaje si matce znieczulenie miejscowe
w okolice krocza. Nastpnie zakada si ko-
lejno zakrzywione, zaokrglone yki klesz-
czy wok gwki dziecka, ktre nastpnie
bezpiecznie przychodzi na wiat.
Prniocig pooniczy, bdcy alterna-
tyw dla kleszczy, ma plastikow przyssaw-
k, ktra zostaje przytwierdzona do gwki
dziecka, aby bezpieczne przecign je przez
kana rodny. Prniocig staje si tak bardzo
popularny w praktyce pooniczej, e jest
uywany czciej od kleszczy. Wskazania
do porodu przy jego uyciu s takie same jak
w przypadku kleszczy i oba te instrumenty
uznano za rwnie bezpieczne dla dziecka
jak cicie cesarskie. Prniocig nie powi-
nien mie zastosowania przed 34 tygodniem
ciy lub w przypadku, gdy dziecko znaj-
duje si w pooeniu miednicowym. J eli
zabieg nie przebiega pomylnie lub przy-
ssawka zelizguje si z gwki dziecka, na-
ley go zaniecha. Podobnie jak w przypad-
ku kleszczy, tak i tego rodzaju pord powi-
nien by przeprowadzany przez lekarza
majcego dowiadczenie ze stosowaniem
prniocigu pooniczego oraz przygoto-
wanego do przeprowadzenia cicia cesar-
skiego, gdyby zabieg si nie powid.
J eli podczas porodu lekarz zasugeruje
uycie kleszczy czy prniocigu w celu przy-
spieszenia akcji, moesz go spyta, czy
mogaby odpocz przez kilka kolejnych
skurczw (jeeli czas na to zezwala) i spr-
bowa jeszcze raz; taka przerwa niekiedy
dodaje nagle skrzyde i energii do dalszego
parcia. Sprbuj rwnie zmieni pozycj:
klknij i podeprzyj si z przodu na okciach,
usid w przysiadzie - niech sia grawitacji
pomoe w urodzeniu gwki dziecka.
Wszelkie problemy zwizane z uyciem
kleszczy czy prniocigu podczas porodu
powinny zosta omwione z lekarzem ju
teraz, nim pord si rozpocznie. Lekarz po-
winien rozwia wszystkie twoje wtpliwoci.
PORD 353
W Y N I K W S K A L I A P G A R
S yszaam Jak moi przyjaciele, ktrym nie-
dawno urodzio si dziecko, rozmawiali
wyniku w skali Apgar. Co to jest Apgar?
T
o pierwsze badanie twojego dziecka.
System punktacji Apgar zosta opraco-
wany w 1952 roku przez doktor Virgini
Apgar, znanego pediatr, w celu umoli-
wienia szybkiej oceny stanu noworodka.
W minut po narodzeniu si dziecka piel-
gniarka bd lekarz bada kolor skry, cz-
sto uderze serca, grymas twarzy w od-
powiedzi na bodce, aktywno ruchow
oddechy dziecka (pierwsze litery tych sw
w jzyku angielskim tworz skrt APGAR
1
).
Dzieci, ktre otrzymay wynik pomidzy
4 a 6 punktw czsto wymagaj resuscyta-
cji, polegajcej na oczyszczeniu drg odde-
1
Technika mnemotechniczna stosowana jest
przez licznych autorw, m.in. w pimiennictwie
polskim przyjty zosta akronim OCENA pocho-
dzcy od pierwszych liter nastpujcych sw:
Oddychanie, Czynno serca, Efekt dranienia
cewnikiem. Napicie mini. Aktualny wygld
(uwaga redaktora wydania polskiego).
chowych i podaniu tlenu. Dzieci z wyni-
kiem poniej 4 punktw potrzebuj znacz-
nie powaniejszej pomocy, a wrcz intensyw-
nego postpowania ratujcego ycie.
Ocen w skali Apgar przeprowadza si
ponownie pi minut po porodzie. J eli wy-
nik wynosi w tym momencie 7 lub wicej,
prognozy dla dziecka s bardzo dobre. Ni-
szy wynik oznacza, e dziecko wymaga sta-
rannej opieki, niemniej jednak jego stan
moe szybko si poprawi.
Twoje nowo narodzone dziecko zostanie
poddane take innym badaniom. Wicej in-
formacji na ten temat znajdziesz w ksice
Pierwszy rok ycia dziecka.
P O Z Y C J E P O R O D O W E
Wiem, ze w czasie porodu nie trzeba lee
na plecach, jednak jaka pozycja jest naj-
lepsza?
N
ajlepsza pozycja to taka, w ktrej ty
czujesz si najlepiej. Moe z jednym
wyjtkiem, dotyczcym pozycji leenia pa-
sko na plecach, w ktrej pord nie tylko
S K A L A A P G A R
O BJ A W P U N K T Y
0 1 2
Zabarwienie skry* Blade lub sine Tuw rowy,
koczyny sine
Rowe
Czynno serca Niewykrywalna Poniej 100/minut Powyej 100/minut
Reakcja na cewnik
w nosie
Brak Grymasy Krzyk
Napicie mini Wiotko Sabe ruchy koczyn Pena ruchliwo
Oddychanie Brak Wolne, nieregularne Prawidowe (krzyk)
* U dz ieci innych ras ni biaa naley ocenia z abarwienie bony luz owej ust, twardwki oka, warg, doni lub stp.
354
DZIEWI MIES ICY CIY
Pozycje rodzcej w czasie pierwszego okresu porodu
Pozycja stojca zwiksza wysiek
rodzcej i przyspiesza przebieg
porodu.
Pord w klku wspartym
pomaga zmniejszy ble
krzyowe.
Sprbuj usi prawie pionowo w ramionach
partnera, odchylajc si nieco ku tyowi
i opierajc lekko o niego.
PORD 355
przebiega wolniej, ale take dochodzi do
ucisku na gwne naczynia krwionone, co
moe potencjalnie zakci dopyw krwi do
podu - niemal kada pozycja lub kombina-
cja pozycji bdzie lepszym rozwizaniem.
Szczeglnie skuteczne s te, w ktrych je-
ste bodaj czciowo wyprostowana - ww-
czas udzia w porodzie mog mie siy na-
tury przyspieszajce rozwarcie i wyjcie
dziecka na wiat, przez co pord trwa kr-
cej. Mona zatem rodzi w pozycji stojcej,
siedzcej (w ku, w fotelu piankowym
oraz w ramionach partnera), przysiadzie
bd pozycji klczcej, pprzysiadzie (na
pododze lub ku) albo siedzc na krzele
w rozkroku. Cho wedle ostatnich bada
spacerowanie podczas porodu nie przyspie-
sza chwili narodzin dziecka bardziej ni
samo stanie (bd inna pozycja wyprosto-
wana), nie wyrzdza adnej szkody i moe
wrcz zredukowa dyskomfort. Niektrym
kobietom pewn ulg przynosi rwnie kl-
czenie (na ku czy na pododze) i podpie-
ranie si na okciach.
J eli jednak jest ci wygodniej, gdy leysz
podczas porodu w ku, po si na le-
wym boku dla lepszego krenia i od czasu
do czasu koysz biodrami (s. 190).
P rz ebieg porodu
T
ylko nieliczne cie przebiegaj we-
dug schematu podawanego w pod-
rcznikach poonictwa - z poranny-
-mi nudnociami, mijajcymi pod koniec
pierwszego trymestru, wystpieniem pierw-
szych ruchw podu dokadnie w 20 tygo-
dniu ciy i obnieniem dna macicy na 2 ty-
godnie przed porodem. Podobnie jest z po-
rodami - tylko nieliczne s lustrzanym od-
biciem opisanego niej schematu. Mimo to
taki schemat typowego, przecitnego poro-
du uatwia przewidywanie przebiegu porodu
konkretnej rodzcej. Schemat taki jest przy-
datny pod warunkiem, e pamita si o mo-
liwoci wystpienia sytuacji nietypowych,
zdarzajcych si rzadziej, ale moliwych.
Pord zosta podzielony (dosy swobodnie
przez natur, bardziej formalnie przez poo-
nikw) na trzy okresy. Pierwszy okres poro-
du, skadajcy si z fazy wczesnej (tzw. utajo-
nej), fazy przyspieszenia (tzw. aktywnej) i fa-
zy przejciowej - koczy si z chwil cako-
witego rozwarcia szyjki macicy. Drugi okres
porodu, okres wydalania - koczy si urodze-
niem dziecka. Trzeci okres porodu to urodze-
nie oyska, a mwic poprawniej - popodu.
Pierwszy pord w yciu (u tzw. pierwiastki)
trwa 14 godzin, nastpne s zwykle krtsze
i trwaj okoo 8 godzin (u wielordki). Pami-
ta jednak naley o tym, i rozpito czasu
bywa ogromna, od kilku godzin do kilku dni.
W kadym porodzie drogami natury, w ci-
y donoszonej, mona wyrni trzy wy-
mienione fazy pierwszego okresu. Niektre
kobiety mog nawet nie zauway, e po-
rd si zacz, a do wystpienia drugiej,
a nawet trzeciej fazy, poniewa ich skurcze
nie s pocztkowo bolesne. Trzecia faza
porodu koczy si, gdy szyjka rozwara si
cakowicie, tj. na 10 cm. Bardzo rzadko zda-
O kresy i fazy porodu
O K R E S P I E R W S Z Y
F az a pierwsz a: wcz esna bd utajona-
skracanie si szyjki macicy i rozwieranie do
okoo 3 cm.
F az a druga: aktywna - rozwieranie si
szyjki macicy do okoo 7 cm.
F aza trz ecia: przejciowa - rozwieranie si
szyjki macicy do 10 cm (pene rozwarcie).
O K R E S D R U G I : urodzenie dziecka
O K R E S T R Z E C I : urodzenie oyska (po-
podu).
rza si, e kobieta wcale nie zauwaya
pierwszego okresu porodu. Pierwszym syg-
naem porodu jest dla niej nage wystpie-
nie uczucia parcia na stolec. J est to ju ob-
jaw drugiego okresu porodu.
Czsto i sia skurczw mog pomc
w okreleniu fazy porodu. Potwierdzenie po-
stpu porodu uzyskuje si dziki okreso-
wemu badaniu wewntrznemu.
J eeli pord nie postpuje wedug sche-
matu przyjtego za prawidowy, wielu leka-
rzy stara si pomc Matce Naturze poprzez
podanie oksytocyny. J eeli nie przynosi to
skutku, rezygnuje si cakowicie z poro-
du naturalnego i wykonuje cicie cesarskie.
Inni wybieraj dusze oczekiwanie przed
podjciem takiej decyzji, pod warunkiem
dobrego stanu matki i dziecka.
P I E R W S Z Y O K R E S P O R O D U
F A Z A P I E R W S Z A :
W C Z E S N A L U B U T A J O N A
J
est to zwykle najdusza i na szczcie
najmniej dolegliwa faza porodu. Cako-
wite zaniknicie szyjki macicy i jej rozwar-
cie do okoo 3 centymetrw moe nastpi
w cigu dni, a nawet tygodni pod wpywem
skurczw, ktre mog by niewyczuwalne
lub bolesne, ale wystpuj rzadko. U innych
kobiet nie budzcy wtpliwoci pord roz-
poczyna si przy zamknitej szyjce macicy
i rozwarcie do 3 centymetrw nastpuje
w cigu 2-6 godzin (rzadziej 24 godzin) sil-
niejszych i bardziej regularnych skurczw.
Skurcze w tej fazie trwaj zwykle okoo 30-
-45 sekund, cho bywaj krtsze. S lekkie
lub rednio mocne, regularne lub nie (wy-
stpuj co 5 lub 20 minut) i nasilaj si, cho-
cia niekoniecznie rwnomiernie. Cz
kobiet nie zauwaa ich wcale.
Zostaniesz prawdopodobnie poinformo-
wana, by pod koniec tej fazy lub na poczt-
ku nastpnej uda si do szpitala.
C o moesz odcz uwa lub z auway .
Najczstszymi objawami w fazie pierwszej
s ble okolicy krzyowej (stae lub pod-
czas kadego skurczu), ble podbrzusza
podobne jak w czasie miesiczki, niestraw-
no, biegunka, uczucie gorca w brzuchu,
krwista wydzielina z pochwy. Moesz za-
uway wszystkie opisane objawy lub tyl-
ko niektre. Bony podowe mog pkn
(bd zosta przerwane) zarwno przed, jak
i w czasie porodu.
Zmienia si te stan emocjonalny. Mo-
esz odczuwa podniecenie, ulg, oczeki-
wanie, niepewno, strach i niepokj. Nie-
ktre kobiety s odprone i rozmowne,
inne napite i niespokojne.
C o moesz robi :
Odpr si. Lekarz prawdopodobnie m-
wi ci, aby nie telefonowaa przed roz-
poczciem silniejszych skurczw. Lekarz
mg rwnie prosi o wczeniejsz wia-
domo, gdyby skurcze rozpoczy si
w cigu dnia lub w wypadku pknicia
bon podowych. Bezwzgldnie musisz
zatelefonowa natychmiast, gdy pyn
owodniowy jest zielony lub ciemny, jee-
li wystpuje jasnoczerwone krwawienie
z pochwy, jeli nie odczuwasz ruchw
podu (odczuwanie ich moe by trud-
niejsze, poniewa jeste pochonita ob-
serwacj skurczw; moesz wic prze-
prowadzi test opisany na stronie 240).
Chocia moesz nie czu si najlepiej,
rozmawiaj z lekarzem osobicie i nie pro
o to ma. Kade porednictwo powodu-
je utrat cennych informacji.
J eeli jest rodek nocy, sprbuj zasn. Wy-
poczynek w tej fazie porodu jest bardzo
wany, poniewa pniej bdzie on nie-
moliwy. Nie obawiaj si, e przepisz na-
PORD 357
Czynniki wpywajce na odczuwanie blu
Nie ma wtpliwoci - skurcze porodowe bol! Lecz nie ma powodu, aby cierpie bardziej, ni
trzeba. Kilka czynnikw moe sprawi, e bl bdzie mniej lub bardziej odczuwalny, przy czym
na wikszo z nich masz wpyw, szczeglnie jeli wczeniej poczynisz pewne plany.
O dcz uwanie blu moe by z wi ksz one prz ez :
Samotno
Zmczenie
Gd i pragnienie
Mylenie o blu i oczekiwanie na bl
Niepokj i strach, napicie mini w czasie
skurczw
Lk przed nieznanym
Pesymizm
Poczucie bezradnoci
O dcz uwanie blu moe by z mniejsz one prz ez :
Towarzystwo i pomoc osb bliskich i dowiad-
czonego personelu medycznego
Wypoczynek (nie przemczaj si w ostatnim
miesicu ciy); staraj si midzy skurczami
rozluni minie i odpry si
Lekkie jedzenie i picie we wczesnej fazie po-
rodu; ssanie kostek lodu, picie pynw i mae
przekski, jeeli s dozwolone
Zajcie si innymi czynnociami lub rozryw-
kami (nie podczas parcia); mylenie o skur-
czach jako o rodku do celu, a nie cierpieniu;
pamitaj o tym, e cho skurcze s bolesne - to
nie trwaj wiecznie
Stosowanie technik rozluniajcych, medyto-
wanie czy wizualizacja midzy skurczami,
skupienie uwagi na oddychaniu lub parciu
Zdobycie zawczasu jak najwikszej wiedzy
dotyczcej porodu; skoncentrowanie uwagi na
wiadomym zachowaniu w czasie kolejnego
skurczu, a nie martwienie si na zapas
Mylenie o tym, jaka jeste szczliwa i jaka
cudowna nagroda ci czeka
Dobre przygotowanie si do porodu, posiada-
nie wiedzy dajcej poczucie pewnoci siebie
i wiadomego udziau w porodzie
stpn faz porodu - skurcze bd zbyt
mocne. J eeli nie moesz zasn, nie le
w ku, liczc skurcze - pord wydaje si
wtedy znacznie duszy i nucy. Lepiej
wsta i zajmij si czym. Posprztaj pokj,
przygotuj eczko dziecka, spakuj rzeczy
potrzebne w szpitalu, we prysznic, zrb
kanapki dla ma, u pasjans lub poszu-
kaj w internetowych chat-roomach kogo,
kto jest na tym samym etapie co ty.
J eeli jest dzie, kontynuuj swoje normal-
ne, zaplanowane zajcia, z wyjtkiem wy-
jazdw w dalekie trasy. J eeli nic nie za-
planowaa, poszukaj sobie jakiego za-
jcia. Moesz wybra co z wymienio-
nych wyej zaj, pj na spacer, ogl-
da telewizj. Moesz przygotowa
posiek i woy do zamraarki - uatwi
to ycie po porodzie. Zawiadom partnera
i utrzymuj z nim kontakt, jednak jeli jest
on w pracy, nie musi jeszcze w popiechu
wraca do domu.
Oczekujc na silniejsze skurcze, we
ciep kpiel (pod warunkiem, e nie p-
ky bony podowe, najpierw porozma-
wiaj z lekarzem) lub prysznic (uwaaj, by
si nie polizgn). J eeli boli ci okolica
krzyowa, moesz przyoy ciepy
termofor lub poduszk elektryczn - nie
stosuj aspiryny ani ibuprofenu (moesz
natomiast wzi - za zgod lekarza - ace-
taminofen), nie le na plecach.
Zjedz lekki posiek, jeeli jeste godna
(bulion, grzanka z przecierem jabko-
wym, sok owocowy czy inn przeksk
zasugerowan przez lekarza). Nie objadaj
si i unikaj potraw ciko strawnych:
misa, mleka i tuszczu. Trawienie pokar-
mu jest dla organizmu wysikiem, ktry
w poczeniu z porodem staje si duy.
Poza tym zjedzenie solidnego posiku
moe by wbrew zaleceniom lekarza. Uni-
kaj kwanych potraw, na przykad soku
pomaraczowego.
Mierz czsto wystpowania skurczw
(od pocztku jednego do pocztku nastp-
nego) w okresach pgodzinnych, jeeli
wystpuj czciej ni co 10 minut. Nie
patrz jednak bez przerwy na zegarek.
Pamitaj o czstym oddawaniu moczu,
nawet jeli nie czujesz potrzeby.
Wykonuj wiczenia relaksacyjne (patrz
s. 127), jeeli przynosz ci one ulg. Nie
rozpoczynaj jeszcze wicze oddecho-
wych - mog ci si znudzi i zmczy ci,
zanim jeszcze bd potrzebne.
C o moe robi partner:
J eli jeste z rodzc, ktra jest w tej fa-
zie rodzenia, moesz jej pomc na kilka
sposobw:
wicz mierzenie czstoci skurczw.
Czas pomidzy skurczami mierzy si od
pocztku skurczu do pocztku nastpne-
go. Mierz ten czas okresowo i zapisuj.
Gdy skurcze s czciej ni co 10 minut,
mierz je czciej.
Podtrzymuj rodzc na duchu. Najwa-
niejszym zadaniem w tej wczesnej fazie
porodu jest odprenie u rodzcej. Aby to
uzyska, partner musi by te spokojny
i odprony, zarwno wewntrznie, jak
i zewntrznie. Niepokj jednej osoby
udziela si drugiej nie tylko w czasie roz-
mowy, czasami zdenerwowanie mona
przekaza przez dotyk. Wsplne wyko-
nywanie wicze odprajcych lub deli-
katny powolny masa moe pomc. Na
wiczenia oddechowe jest jeszcze za
wczenie.
Zrb wszystko, by rodzca czua si do-
brze, zapewnij jej wsparcie i pomoc. B-
dzie ich odtd bardzo potrzebowa.
Zachowaj poczucie humoru i pom je
zachowa rodzcej - czas znacznie szyb-
ciej mija podczas miych zaj. Na tym
etapie miech jest atwiejszy ni pniej,
gdy zaczn si silniejsze skurcze.
Zajmij czym rodzc. Zaproponuj roz-
rywk, ktra pomoe chocia na chwil
zapomnie o porodzie, np. gr w karty lub
gry planszowe, rozwizanie krzywki,
obejrzenie miesznego serialu czy lekkie-
go filmu, przegldanie ksiki z imiona-
mi dla dziecka, krtki spacer.
Bd silny, aby mg da jej wsparcie.
Powiniene je co jaki czas, nawet jeli
ona tego nie moe robi. J eli nie chcesz
jej opuszcza ani na chwil, przygotuj
sobie wczeniej kanapki, unikajc przy
tym wszystkiego, co ma intensywny,
utrzymujcy si dugo zapach.
PORD 359
Do szpitala lub kliniki pooniczej
D ojaz d do sz pitala lub kliniki pooni-
cz ej. Najprawdopodobniej lekarz zaleci udanie
si do szpitala pod koniec fazy utajonej lub na
pocztku fazy przyspieszenia pierwszego okre-
su porodu (skurcze wystpuj wtedy zwykle co
5 minut lub czciej; jeeli mieszkasz daleko
od szpitala lub rodzia ju, jed wczeniej).
Dojazd bdzie szybszy i atwiejszy, jeeli twj
partner jest zawsze w zasigu, na przykad
dziki telefonowi komrkowemu czy pagero-
wi, i moe szybko do ciebie dojecha (nie
prbuj sama doj echa do szpi tal a
1
),
zapoznalicie si wczeniej z tras, miejscami
do parkowania i wiesz, ktrym wejciem uda
si na oddzia porodowy (jeeli zaparkowanie
moe stanowi problem, lepiej wzi taksw-
k). W czasie jazdy rozlokuj si wygodnie na
tylnym siedzeniu, po sobie poduszk pod
gow. Rozlunij pas na brzuchu. J eeli masz
dreszcze, przykryj si kocem.
P rz yj cie do sz pitala bd kliniki poo-
nicz ej. W poszczeglnych szpitalach zwycza-
je rni si nieco, ale moesz oczekiwa na-
stpujcej kolejnoci:
J eeli bya wczeniej zarejestrowana w szpi-
talu (i tak jest najlepiej), czynno ta bdzie
krtka. J eeli skurcze bd silne, zarejestro-
waniem zajmie si partner.
Zostaniesz zaprowadzona na oddzia poro-
dowy przez poon. Czasem bywa i tak, e
rodzca najpierw trafia do gabinetu izby
przyj, gdzie bada si jej szyjk macicy lub
przez pewien czas monitoruje skurcze, aby
si zorientowa, czy faza aktywnego porodu
ju si rozpocza. W zalenoci od organi-
zacji i zwyczajw w szpitalu, w czasie przy-
gotowa do porodu partner i inni czonkowie
rodziny mog zosta poproszeni o pozostanie
na zewntrz. (Uwaga dla mczyzny: jest to
waciwa chwila do odbycia wanych roz-
mw telefonicznych, zaopatrzenia si w prze-
ksk, jeli nic nie wzie z domu, rozpako-
1
J e li z jakiego powodu nie moesz skontakto-
wa si z e swym partnerem, powinna mie z apa-
sowego" kierowc bd numer telefonu do radio taxi.
P artner dojedz ie do ciebie do sz pitala.
wania torby oraz schodzenia szampana. J e-
eli nie zostaniesz wezwany na sal porodo-
w w cigu 20 minut, przypomnij ktrej
z poonych, e czekasz. Przygotuj si na to,
e moesz by poproszony o woenie steryl-
nego fartucha.)
Poona zapyta ci o kilka spraw: od kiedy
trwaj skurcze i co ile minut si powtarzaj,
czy pky bony podowe, kiedy i co ostatni
raz jada itp.
Poona poprosi ci (lub ma) o podpisanie
formularza zawierajcego zgod na przyjcie
do szpitala.
Otrzymasz szpitalny ubir. Poona poprosi
ci o oddanie prbki moczu do badania.
Zmierzy ttno, cinienie krwi, temperatur
i czsto oddechw. Sprawdzi, czy nie wi-
da odpywania pynu owodniowego, krwa-
wienia lub krwistej wydzieliny. Osucha
czynno serca podu za pomoc aparatu
Dopplera lub wczy monitor podowy, jeli
zajdzie taka potrzeba. Moe te oceni poo-
enie podu i pobra prbk krwi podu.
W zalenoci od zasad postpowania przyj-
tych przez lekarza i stosowanych w danym
szpitalu, oraz by moe twojego zdania, mo-
esz mie zaoony cewnik doylny.
Poona, lekarz prowadzcy ci lub lekarz
oddziau porodowego przeprowadzi badanie
wewntrzne i oceni dugo rozwarcia szyjki
macicy. J eeli rozwarcie wynosi przynaj-
mniej 3-4 centymetry (niekiedy lekarze wol
poczeka do przynajmniej 5 centymetrw
rozwarcia), a bony podowe nie pky
samoistnie, lekarz moe je przebi. J est to
cakowicie niebolesny zabieg - poczujesz tyl-
ko odpywanie ciepego pynu. J eeli zdecy-
dowaa tak razem z lekarzem, moe on po-
zostawi bony podowe nienaruszone.
J eeli masz jeszcze jakie pytania, ktrych
nie zadaa wczeniej - o zasadach obowizu-
jcych w szpitalu, o twoim stanie, o planach,
jakie ma lekarz - to jest waciwa chwila, by to
uczyni.
D R U G A F A Z A :
F A Z A P R Z Y S P I E S Z E N I A
L U B A K T Y W N A
D
ruga faza pierwszego okresu porodu
jest zwykle krtsza od pierwszej i trwa
rednio od 2 do 3,5 godziny (chocia tu tak-
e zdarzaj si due odchylenia od tych war-
toci rednich). Skurcze staj si mocniej-
sze, dusze i czstsze. Gdy staj si silniej-
sze i dusze (40-60 sekund z wyranie
zaznaczonym szczytem w poowie trwania
skurczu) i czstsze (na og z przerwami
3-4-minutowymi, chocia mog wystpo-
wa odchylenia od normy), szyjka macicy
rozwiera si do 7 centymetrw. Midzy
skurczami jest mniej czasu na odpoczynek.
Prawdopodobnie w tej fazie znajdziesz
si ju w szpitalu bd klinice pooniczej,
chocia czasami zdarza si, e rozwieranie
si szyjki macicy trwa tydzie czy nawet
dwa. W takim przypadku moesz nie zda-
wa sobie sprawy z porodu do czasu, a roz-
pocznie si kolejna jego faza.
C o moesz odcz uwa lub z auway . Naj-
czstszymi objawami w tej fazie porodu s
bardzo silne skurcze (w czasie skurczu mo-
esz by nawet niezdolna do rozmowy), na-
rastajcy bl okolicy krzyowej i ud, zm-
czenie i wzrost iloci krwistej wydzieliny
z pochwy. Moesz zauway wszystkie wy-
mienione objawy lub tylko niektre. J eeli
bony podowe jeszcze nie pky lub nie
zostay przerwane, moe to si zdarzy te-
raz.
Nastpuj rwnie zmiany stanu psychi-
cznego. Moesz by niespokojna, napita
i mie trudnoci z odpreniem albo prze-
ciwnie, moesz by bardziej skoncentrowa-
na. Moesz by niepewna i mie wraenie,
e pord nigdy si nie skoczy. Moesz te
by podniecona i omielona tym, e pord
rozpocz si ju na dobre. Niezalenie od
tego, jakie bd twoje odczucia, musisz je
zaakceptowa i wzi si do roboty".
C o moesz robi :
J eeli przygotowaa si i zaplanowaa
sobie wiczenia oddechowe, to rozpocz-
nij je od chwili, w ktrej silne ju skurcze
utrudniaj rozmow (jeeli nigdy przed-
tem nie wykonywaa tych wicze, za-
demonstruje ci je poona - poprawi to
twoje samopoczucie). J eeli wiczenia
wydaj ci si mczce lub nieskuteczne,
nie musisz si do nich zmusza. Kobiety
rodziy przecie przez setki lat bez wi-
cze oddechowych.
J eeli lekarz pozwoli na to, pij czsto czy-
ste pyny. Umoliwi to uzupenienie py-
nw w organizmie oraz utrzymanie wil-
gotnych ust. J eeli jeste bardzo godna,
a lekarz pozwoli na to, zjedz lekkostraw-
ny i nie zawierajcy duo tuszczu ani
bonnika posiek (na przykad: sok z lo-
dem, galaretka owocowa, zupa jabko-
wa). J eeli lekarz zabroni spoywania ja-
kichkolwiek pokarmw, moe ci od-
wiey ssanie kostki lodu. Cz lekarzy
pyn podaje tylko doylnie.
Staraj si maksymalnie odpry i rozlu-
ni midzy skurczami. Bdzie to coraz
trudniejsze dla ciebie z powodu czst-
szych skurczw, ale jednoczenie coraz
waniejsze - z powodu zmniejszania si
zapasu twoich si. Korzystaj z technik re-
laksacyjnych, ktrych moga si nauczy
w szkole rodzenia, lub tych wymienio-
nych na s. 127.
Spaceruj wok ka lub przynajmniej
zmieniaj czsto pozycje, wybierajc wy-
godne (zalecane w czasie porodu pozycje
opisano na s. 353).
Pamitaj o czstym oddawaniu moczu.
Z powodu wypenienia i duego cinienia
w miednicy moesz nie zauway potrze-
by oprnienia pcherza.
J eeli bl jest silny i chciaaby go zago-
dzi, powiedz o tym lekarzowi. Czasem
moe on zasugerowa, by poczeka 15 mi-
PORD 361
nut do 0,5 godziny, zanim poda leki prze-
ciwblowe. W tym czasie moe nastpi
szybki postp porodu i leki nie bd ju
potrzebne albo te poczujesz si znacznie
silniejsza i sama z nich zrezygnujesz.
Wrcz plan porodu (patrz s. 270) sporz-
dzony przez twoj rodzc partnerk ka-
dej pielgniarce czy innej osobie odbiera-
jcej pord, aby personel medyczny by
wiadomy jej preferencji. J eli pojawi si
nowa zmiana personelu, upewnij si, czy
kada osoba otrzymaa kopi.
W miar moliwoci staraj si, by drzwi
do pokoju porodowego byy zamknite,
wiata przygaszone i panowaa cisza.
Spokojna muzyka, jeeli jest to dozwolo-
ne, moe rwnie wpywa dobrze na ro-
dzc - chyba e woli ona oglda tele-
wizj. Cay czas zachcaj j do korzysta-
nia z technik relaksacyjnych pomidzy
skurczami. W miar moliwoci bd
spokojny i opanowany, na przykad sam
te wykonuj wiczenia oddechowe czy
relaksacyjne.
Obserwuj skurcze. J eeli wczony jest
monitor podowy, popro lekarza lub po-
on o wyjanienie, jak rozpoznawa
skurcz na zapisie. Pniej, kiedy skurcze
bd wystpoway jeden po drugim, b-
dziesz mg informowa partnerk na
pocztku kadego skurczu (monitor po-
zwala go wykry, zanim bdzie odczu-
walny). Moesz j rwnie pocieszy,
mwic, kiedy skurcz bdzie si koczy.
Dziki temu bdziecie mie wsplne po-
czucie pewnoci i wraenie panowania
nad porodem. J eeli monitor podowy nie
jest wczony, moesz rozpoznawa po-
cztek i koniec skurczu, trzymajc rk
na brzuchu partnerki.
Oddychaj gono razem z rodzc pod-
czas silnych skurczw, jeeli jej to poma-
ga. Nie nalegaj na wykonywanie wicze
oddechowych, jeeli s nieprzyjemne i nie
przynosz rodzcej ulgi.
J eeli pojawiaj si objawy hiperwenty-
lacji (tzn. zbyt intensywnego oddychania:
zawroty gowy, niewyrane widzenie, mro-
wienie i cierpnicie palcw rk i stp),
pomagaj wydycha powietrze do papiero-
wej torby (jeeli nie zabrae ze sob, po-
pro o tak torebk poon) lub do z-
czonych doni. Podczas nastpnego wde-
chu rodzca wciga to samo powietrze
jeszcze raz. Po kilkakrotnym powtrzeniu
tej czynnoci powinna poczu si lepiej.
J eeli to nie pomogo, zawiadom o tym
lekarza lub poon.
Staraj si rozmawia duo z rodzc (oczy-
wicie, jeeli nie jest to dla niej mcz-
ce), niech bdzie pewna, e przeywasz
ten pord razem z ni. Chwal jej wysiek
i nie krytykuj (pomyl, co chciaby usy-
sze, gdybycie zamienili si rolami).
Przypomnij rodzcej, e kady skurcz przy-
bliaj do zakoczenia porodu i zobacze-
nia dziecka, zwaszcza gdy pord post-
puje powoli. Zaprzesta, jeli takie ko-
mentarze tylko j denerwuj.
Moesz masowa partnerce brzuch lub
okolic krzyow, stosowa przeciwna-
cisk" lub inn opanowan wczeniej tech-
nik zmniejszajc dolegliwoci porodu.
(Wykonywanie masau plecw, w chwili
gdy rodzca siedzi, moe wrcz skrci
czas trwania porodu.) Kieruj si wska-
zwkami ony, jaki sposb ucisku lub
masau przynosi jej najwiksz ulg. J e-
eli odczuwa przykro jakiekolwiek prby
masau, poprzesta na pomocy sownej.
Nie sd, e rodzca nie odczuwa blu,
nawet jeeli si nie skary. Potrzebne jest
jej twoje wsparcie i zrozumienie. J ednak
nie mw jej, e wiesz, co czuje - nie wie
tego nikt, kto sam nie rodzi.
Przypominaj rodzcej o odpreniu si
pomidzy skurczami.
Przypominaj jej o oddawaniu moczu,
przynajmniej co godzin.
J eeli zezwala si na to, pamitaj, by ro-
dzcej nie zabrako kostek lodu do ssa-
nia, jakiego napoju do popijania maymi
ykami lub lekkich przeksek. Proponuj
je od czasu do czasu.
Uywaj wilgotnej myjki zamoczonej w zim-
nej wodzie, do przecierania twarzy oraz
ciaa rodzcej. Pucz myjk czsto.
Gdy zmarzn jej stopy, zaproponuj, e za-
oysz jej ciepe skarpety - kobiecie w jej
stanie bardzo ciko sign do stp.
Kontynuuj dotychczasowe rozrywki (gra
w karty lub minigra wideo, gone czyta-
nie, rozmowa midzy skurczami), jeeli
odpowiada to rodzcej i dodaje jej otuchy.
Proponuj okresow zmian pozycji, spa-
ceruj wok z rodzc, jeeli to moliwe.
Nie obraaj si, jeeli nie rozmawia z tob
lub wydaje si zirytowana twoimi zabie-
gami. J eli woli, by mniej si angaowa,
dostosuj si do jej proby. Nastrj kobie-
ty rodzcej jest zmienny jeszcze bardziej
ni w czasie ciy - i nie bez powodu. Po-
zosta przy niej, by suy tak pomoc,
jakiej potrzebuje, ale zrozum, e to, cze-
go jej potrzeba i czego chce, moe si
zmienia z chwili na chwil. Twoja rola
jest bardzo wana, nawet jeeli momen-
tami czujesz si zbyteczny.
Pomagaj w utrzymaniu kontaktu midzy
personelem medycznym i rodzc, bd
jej posacem i porednikiem. Odpowia-
daj na te pytania, na ktre potrafisz. Po-
pro poon lub lekarza o wyjanienia
dotyczce postpowania, wyposaenia i sto-
sowanych lekw, by mc wszystko wyja-
ni rodzcej. J eeli rodzca chce do-
kadnie zobaczy rodzenie si dziecka,
poszukaj odpowiedniego lustra, by jej to
umoliwi. W razie potrzeby bd jej
obroc, ale staraj si robi to cicho, poza
pokojem porodowym, by nie przeszka-
dza rodzcej.
J eeli rodzca prosi o leki przeciwblo-
we, powiedz jej, e zajmie to troch cza-
su, i przeka jej prob poonej lub
lekarzowi. Poonik zechce prawdopo-
dobnie porozmawia z rodzc na temat
potrzeby takich lekw i zbada j we-
wntrznie, aby oceni postp porodu. Zda-
rza si, e krzepica wiadomo o szyb-
kim postpie porodu lub chwila namysu
pozwalaj rodzcej zrezygnowa z lekw.
Nie okazuj jednak niezadowolenia, gdy
rodzca i lekarz uznaj, eby takie leki
zastosowa. Pamitaj, e pord to nie eg-
zamin z wytrzymaoci na bl, ktry ona
oblaa, proszc o leki. Silny bl moe spo-
wolni lub wrcz wstrzyma akcj poro-
dow.
Z adania personelu medycz nego:
Stworzenie wygodnego rodowiska i po-
czucia bezpieczestwa. Wyjanienie two-
ich wtpliwoci i pyta. (Nie wahaj si
przed zgoszeniem ich czy poproszeniem
partnera lub innej osoby towarzyszcej ci,
by zrobili to w twoim imieniu.)
Monitorowanie stanu dziecka za pomoc
aparatu Dopplera lub monitora podowe-
go oraz drog obserwacji pynu owodnio-
wego (zielone zabarwienie moe by ob-
jawem zagroenia podu). Ocena pooe-
nia podu za pomoc badania zewntrz-
nego.
Okresowe badanie cinienia krwi.
Okresowa ocena czstotliwoci i siy
skurczw macicy oraz iloci i rodzaju
wydzieliny pochwowej (wkadka na -
ku powinna by zmieniana w razie po-
trzeby). J eeli nastpi zmiana rodzaju
i siy skurczw macicy lub pojawi si
wicej krwi, zostanie przeprowadzone ba-
danie wewntrzne w celu oceny postpu
porodu.
PORD 363
W razie potrzeby przyspieszenie przebie-
gu porodu za pomoc oksytocyny lub po-
przez przebicie bon podowych.
W razie potrzeby podanie rodkw prze-
ciwblowych.
T R Z E C I A F A Z A :
F A Z A P R Z E J C I O W A
F
aza przejciowa midzy pierwszym
i drugim okresem porodu jest najtrud-
niejsza i najbardziej wyczerpujca dla ro-
dzcej. Sia skurczw nagle wzrasta. Wy-
stpuj co 2-3 minuty i trwaj od 60 do 90
sekund - niemal cay czas s rwnie silne.
Niektre kobiety, zwaszcza te, ktre ju ro-
dziy wczeniej, odczuwaj szczyt skurczu
kilkakrotnie w cigu tego czasu. Moesz
mie wraenie, e skurcz nigdy nie mija ca-
kowicie. Trudno jest odpry si midzy
skurczami. J ednak rozwieranie si szyjki
0 ostatnie 3 centymetry prawdopodobnie
nie bdzie trwao dugo. Rozwarcie cako-
wite do okoo 10 centymetrw nastpuje
zwykle w czasie od 15 minut do 1 godziny.
C o moesz odcz uwa lub z auway . W fa-
zie przejciowej rodzca zwykle odczuwa
silny ucisk w okolicy krzyowej oraz kro-
cza. Ucisk na odbytnic moe powodowa
uczucie parcia na stolec i jego oddanie oraz
mimowolne pochrzkiwanie. Moesz odczu-
wa gorco i poci si lub przeciwnie, zimno
1 dreszcze, lub jedno i drugie na przemian.
W miar pkania nowych naczy krwiono-
nych szyjki macicy wydzielina staje si coraz
bardziej krwista. Wystpuje drenie i marz-
nicie oraz skurcze ng. Midzy skurczami
czsto wystpuj nudnoci, wymioty i za-
wroty gowy, spowodowane duym zuy-
ciem tlenu przez pracujc macic i jego nie-
doborem w mzgu. Nic dziwnego, e moesz
by wtedy wyczerpana.
Nastpuj te zmiany stanu psychiczne-
go. Moesz by nadmiernie draliwa i zde-
nerwowana koniecznoci powstrzymywa-
nia si od parcia, zniechcona dugim wysi-
kiem, zdezorientowana. Moesz mie trud-
noci z rozlunieniem si midzy skurcza-
mi i odpoczywaniem oraz z koncentracj (to
wszystko razem wydaje si niemoliwe). Mo-
esz te nage poczu wielkie podniecenie.
C o moesz robi :
Wytrzymaj jeszcze troch. Po zakocze-
niu tej fazy porodu, a niewiele ci ju do
tej chwili pozostao, szyjka macicy bdzie
rozwarta cakowicie i rozpoczniesz parcie.
Zamiast martwi si czekajcym ci wy-
sikiem, pomyl, e wikszo porodu jest
ju za tob.
J eeli czujesz bardzo silne parcie na sto-
lec, staraj si nie zatrzymywa oddechu
(chyba e zaleci to lekarz). Moe pomc
ci w tym wydmuchiwanie powietrza lub
szybkie oddychanie (patrz uwaga redak-
tora, s. 341). Rozpoczcie parcia przed
cakowitym rozwarciem szyjki macicy
moe spowodowa jej obrzk i przedu-
enie porodu.
J eeli nie chcesz, by ktokolwiek dotyka
ci niepotrzebnie, i zabiegi partnera de-
nerwuj ci - nie ukrywaj tego przed nim.
J eeli przynosi ci to ulg, stosuj opanowa-
n wczeniej technik oddychania (mo-
esz poprosi poon o pomoc).
Staraj si rozluni pomidzy skurczami
i oddycha powoli i regularnie.
Zwracajc si do rodzcej, wyraaj si
jednoznacznie i bezporednio, bez zbd-
nych sw. Rozmowa moe by dla niej
obecnie mczca. Nie obraaj si, gdy
rodzca nie potrzebuje twojej pomocy ani
pociechy, nie narzucaj si swoj obecno-
ci, ale pozosta obok, na wypadek gdy-
by zmienia zdanie lub byby potrzebny.
Jeeli pord nie postpuje
Przez postp porodu rozumie si stopniowe
rozwieranie si szyjki macicy oraz obnianie
si podu i przechodzenie przez kana rodny
midzy komi miednicy. Uwaa si, e dla
odpowiedniego postpu porodu musz istnie
trzy gwne czynniki: silne skurcze macicy
skutecznie rozwierajce szyjk, odpowiednie
pooenie podu umoliwiajce przejcie przez
miednic oraz odpowiednio obszerna dla przej-
cia podu miednica.
Pord nieprawidowy, w ktrym postp jest
zbyt powolny lub nie ma go wcale, moe by
spowodowany brakiem kadego z wymienio-
nych czynnikw.
Przeduona faza utajona pierwszego okre-
su porodu - gdy mimo dugo trwajcej czyn-
noci skurczowej macicy nie stwierdza si roz-
wierania szyjki lub rozwarcie jest niewielkie.
U rodzcej po raz pierwszy stan taki rozpozna-
je si po 20 godzinach skurczw, a u rodzcej
ponownie (wielordki) po 14 godzinach. Cza-
sami rozwarcie nie wystpuje, poniewa skur-
cze, mimo e przykro odczuwane, s zbyt sa-
be. Po prostu rozpoznanie porodu byo przed-
wczesne i faszywe (patrz s. 331). Niekiedy
przyczyn braku postpu porodu jest zbyt wczes-
ne podanie lekw przeciwblowych i osabie-
nie rozpoczynajcych si dopiero skurczw.
Uwaa si, e przyczyn moe by rwnie
stan psychiczny rodzcej w chwili rozpoczy-
nania si porodu. Wiadomo z bada, e w wy-
niku strachu, przeraenia w ukadzie nerwo-
Podtrzymuj rodzc na duchu, zachcaj
do dalszego wysiku, ale nie mw zbyt
duo, gdy pragnie ona spokoju. W tej
chwili wicej mona wyrazi spojrze-
niem i dotykiem ni sowami.
Dotykaj rodzcej tylko wtedy, gdy od-
biera to przyjemnie. Moe jej sprawia
ulg masa brzucha lub nacisk wywiera-
ny na maej powierzchni w okolicy krzy-
owej.
Oddychaj gono razem z ni podczas sil-
nych skurczw, jeeli jej to pomaga.
wym wydzielane s substancje, ktre teore-
tycznie mog hamowa skurcze macicy.
Lekarz moe wybra rne sposoby
postpowania. Moe zaleci zwikszenie ak-
tywnoci (np. spacery), w celu pobudzenia ma-
cicy do skurczw. Mona postpi te dokad-
nie odwrotnie i zaleci wypoczynek i sen oraz
zastosowanie technik rozluniajcych minie
i odprajcych. J eeli rodzca jest zbyt pod-
niecona, by odpry si w sposb naturalny,
mona zaproponowa troch alkoholu lub po-
da leki uspokajajce. Takie postpowanie po-
zwoli rwnie odrni prawdziwy pord od
pozornego (w wypadku porodu pozornego skur-
cze zwykle zmniejszaj si podczas wypoczyn-
ku , snu bd dziaania alkoholu). Naley pa-
mita, jak bardzo wane jest okresowe odda-
wanie moczu w trakcie porodu, gdy peny p-
cherz moe utrudni dziecku przejcie przez-
miednic. Przeszkodzi mog rwnie pene
jelita, dlatego te, jeli nie wyprnia si w ci-
gu minionych 24 godzin, pomoe ci lewatywa).
Jeeli rozpozna si rzeczywicie przeduon
pierwsz faz porodu, mona j przyspieszy za
pomoc oksytocyny, prostaglandyny E-2 czy in-
nej substancji stymulujcej czynno porodow.
Jeeli prby przyspieszenia porodu s nieskutecz-
ne, lekarz powinien wzi pod uwag moliwo
niewspmiernoci porodowej (zbyt dua gw-
ka dziecka w stosunku do miednicy rodzcej).
J eeli nie stwierdza si zadowalajcego po-
stpu porodu po 24-25 godzinach (czasem
wczeniej), wikszo lekarzy decyduje o wy-
Przypominaj rodzcej, by skoncentrowaa
uwag na wiadomym zachowaniu w cza-
sie kolejnego skurczu. Moe ona potrze-
bowa pomocy w rozpoznaniu pocztku
i koca skurczu.
Pom rodzcej odpocz, rozluni mi-
nie i odpry si midzy skurczami, sy-
gnalizujc lekkim dotkniciem brzucha
koczcy si skurcz. Przypominaj o po-
wolnym, rytmicznym oddychaniu midzy
skurczami, jeli jest w stanie to robi.
J eeli skurcze nastpuj jeden po drugim
PORD 365
konaniu cicia cesarskiego. Niektrzy czekaj
troch duej, pod warunkiem e matka i dziec-
ko czuj si dobrze.
P ierwotne z aburz enie faz y prz yspiesz enia
( aktywnej) - rozpoznaje si, gdy druga faza
pierwszego okresu porodu przebiega nieprawi-
dowo wolno (mniej ni 1-1,2 centymetra roz-
warcia na godzin u rodzcej po raz pierwszy
i 1,5 centymetra na godzin u rodzcej ponow-
nie). J eeli stwierdza si jednak nawet niewiel-
ki postp rozwarcia, wielu lekarzy wybiera po-
stpowanie wyczekujce. Wiadomo bowiem, e
2/3 kobiet z takim zaburzeniem przebiegu poro-
du urodzi dziecko w sposb naturalny. Pord
mona przyspieszy poprzez spacery, pozycj
pionow oraz regularne oprnianie pcherza.
J eeli pord si przedua, prawdopodobnie zo-
stanie zastosowane doylne podawanie pynw
w celu uniknicia odwodnienia.
W trne z atrz ymanie roz wierania - oznacza,
e w czasie drugiej fazy porodu nie stwierdzo-
no adnego postpu w cigu co najmniej
dwch godzin. Ocenia si, e w okoo poowie
takich sytuacji przyczyn jest niewspmier-
no porodowa (zbyt dua gwka dziecka
w stosunku do miednicy rodzcej), ktra wy-
maga wykonania cicia cesarskiego. W pozo-
staych przypadkach, gdy przyczyn jest osa-
bienie skurczw i wyczerpanie, zastosowanie
oksytocyny czy innego sposobu na stymulacj
czynnoci porodowej (na przykad przebicie
bon podowych) powinno przyspieszy pord.
Rwnie w tej sytuacji mona wykorzysta
i rodzca czuje silne parcie - a nie bya
przez pewien czas badana - zawiadom
poon lub lekarza. Moe szyjka rozwar-
a si cakowicie.
J eeli zezwala si na to, dostarczaj rodz-
cej kostek lodu do ssania, wody lub soku
do picia oraz czsto wycieraj jej czoo
wypukan w zimnej wodzie myjk.
Pamitaj o nagrodzie, jaka czeka was po
tym dugim wysiku. Wkrtce zacznie si
parcie, po ktrym nadejdzie oczekiwana
chwila.
ciar podu do przyspieszenia porodu (siedze-
nie, kucanie, stanie lub spacer) oraz naley pa-
mita o oprnianiu pcherza.
N ieprawidowe obnianie si podu - cz
przodujca przesuwa si w kanale rodnym
o mniej ni 1 centymetr na godzin u kobiety
rodzcej po raz pierwszy oraz o mniej ni 2 cen-
tymetry u pozostaych. W wikszoci przypad-
kw pord przebiega powoli, ale bez zwikszo-
nego ryzyka. W sytuacji braku skurczw stosu-
je si substancje stymulujce czynnoci porodo-
we bd przebija bony podowe.
P rz eduony drugi okres porodu - trwa po-
nad dwie godziny u pierwordki, ktrej nie po-
dano znieczulenia zewntrzoponowego, trzy
godziny natomiast u kobiety, ktra ju rodzia
(grna granica jest blisza w drugim i kolej-
nych porodach). Wielu lekarzy rutynowo sto-
suje kleszcze, uywa prniocigu poonicze-
go lub wykonuje cicie cesarskie po upywie
dwch godzin. Inni czekaj nieco duej na
pord samoistny, pod warunkiem e obserwu-
je si chocia powolny postp oraz matka
i pd s w dobrym stanie. Wykonuje si rw-
nie obrt gwki (tak, by lepiej pasowaa
ksztatem do kanau miednicy) rk lub za po-
moc kleszczy. Wykorzystuje si te cienie
- w tym okresie porodu wygodna moe by
pozycja psiedzca lub zbliona do kucznej.
Naley koniecznie pamita, e innego prze-
biegu porodu naley si spodziewa po podaniu
znieczulenia zewntrzoponowego. W tym przy-
padku oba okresy porodu trwa bd duej.
Stwarzanie wygodnej i bezpiecznej atmo-
sfery.
Ciga obserwacja stanu twojego i twoje-
go dziecka.
Ciga ocena siy i czasu trwania skur-
czw macicy oraz postpu porodu.
Przygotowanie ciebie do porodu. J ee-
li nie przebywaa dotychczas w poko-
ju porodowym, zostaniesz tam zaprowa-
dzona.
D R U G I O K R E S P O R O D U
P arcie i urodz enie dz iecka
D
o tego momentu twj aktywny
udzia w porodzie nie by istotny.
Chocia dotychczas pord nieza-
przeczalnie kosztowa ci wiele si, wik-
szo pracy wykonywaa macica i szyjka
(oraz dziecko). Obecnie nastpio cakowi-
te rozwarcie szyjki macicy i potrzebny jest
twj wysiek w celu przejcia podu przez
kana rodny. Zwykle zajmuje to od p go-
dziny do godziny. Zdarza si jednak, e dru-
gi okres porodu trwa 10 minut (albo jeszcze
mniej) lub dwie, trzy bardzo dugie godzi-
ny, a nawet duej.
W drugim okresie porodu skurcze s
zwykle bardziej regularne ni w fazie przej-
ciowej. Trwaj wci od 60 do 90 sekund,
ale czasem wystpuj nieco rzadziej (zwy-
kle co 2 do 5 minut) i bywaj mniej bole-
sne, chocia silniejsze. Powinien by teraz
wyrany okres przerwy i wypoczynku mi-
dzy skurczami, chocia wci moesz mie
kopoty z rozpoznaniem pocztku kadego
skurczu.
C o moesz odcz uwa lub z auway . Naj-
silniejszym wraeniem w drugim okresie
porodu jest uczucie niezwykle silnego par-
cia na stolec - chocia niektre rodzce nie
odczuwaj tego. Moesz poczu nagy przy-
pyw si (drugi oddech") lub przeciwnie -
zmczenie. Moesz odczuwa bardzo nieprzy-
jemny ucisk na odbytnic, bardzo silne skur-
cze powodujce kadorazowo unoszenie si
macicy, zwikszenie si iloci krwistej wy-
dzieliny pochwowej, mrowienie, rozciganie,
pieczenie lub kucia w pochwie w chwili
przechodzenia gwki oraz mie wraenie
liskiej wilgoci.
Zwykle po rozpoczciu parcia stan psy-
chiczny poprawia si dziki aktywnemu
udziaowi w porodzie (chocia niektre ko-
biety czuj si zakopotane, zaenowane
czy wystraszone czynnoci parcia). Mo-
esz by podniecona i oywiona z powodu
postpu porodu lub zniechcona i draliwa,
gdy parcie trwa ponad godzin. W czasie
przeduajcego si drugiego okresu poro-
du uwaga kobiety jest czsto bardziej zajta
oczekiwaniem koca porodu ni dziecka.
J est to naturalna i chwilowa reakcja, ktra
w aden sposb nie wiadczy o stopniu zdol-
noci kobiety do mioci macierzyskiej.
C o moesz robi :
Przyjmij odpowiedni pozycj do parcia
(pozycja zaley od zwyczaju przyjtego
w szpitalu, wyboru lekarza, rodzaju ka,
na ktrym rodzisz, i - miejmy nadziej -
od twojego wyboru pozycji najwygod-
niejszej i uatwiajcej parcie). Prawdopo-
dobnie najlepsza jest pozycja psiedzca
lub zbliona do kucznej, poniewa wyko-
rzystuje ciar podu i pozwala rodzcej
skutecznie prze. Czasem, gdy parcie nie
jest wystarczajco silne, aby przesun
dziecko przez kana rodny, warto sprbo-
wa zmiany pozycji. J eli dotd znajdo-
waa si w pozycji lekko pochylonej,
wyprbuj klk podparty bd przysiad.
Daj z siebie wszystko. Im mocniej przesz,
im wicej wkadasz w to energii, tym
szybciej dziecko przejdzie przez kana
rodny. Staraj si jednak kontrolowa swj
wysiek, koordynujc jego rytm z polece-
niami lekarza lub poonej. Gwatowne,
nieopanowane wysiki powoduj utrat
si, a nie przyspieszaj porodu. Staraj si
nie prze grn czci ciaa, poniewa
moesz po porodzie odczuwa bl w klat-
ce piersiowej. Lepiej skoncentruj si na
punkcie poniej ppka, wyobraajc so-
bie, e prbujesz si wyprni. Sprbuj
te wyczy twarz z tego caego proce-
su, by nie mie pniej sinoniebieskich
policzkw i przekrwionych oczu.
PORD
367
R odzi si dziecko
1. Szyjka macicy jut zanika. ale nie zacza si jesz-
cze rozwiera.
2. Szyjka macicy jest rozwarta cakowicie i gwka
dziecka zaczyna wchodzi do kanau rodnego (po-
chwy).
3. W celu przejcia najwikszego wymiaru gwki
przez miednic rodzcej dziecko obraca si w czasie
porodu. W anie nieco ucinita gwka ukazuje si
w wyjciu kanau rodnego.
4. Gwka, najwiksza cz ciaa dziecka. jest uro-
dzona; teraz szybko i bez problemw powinno uro-
dzi si cae dziecko.
Pierwszy widok dziecka
Ci, ktrzy spodziewaj si, e noworodek
jest tak okrglutki, liczny i rowy jak anioki
Botticellego, mog przey wstrzs. Dziewi
miesicy moczenia si w pynie owodniowym
i w dodatku kilkanacie godzin ciskania w kur-
czcej si macicy oraz w ciasnym kanale rod-
nym musi mie wpyw na wygld dziecka. Do-
wodem na to jest inny wygld noworodkw
urodzonych drog cicia cesarskiego.
Na szczcie wikszo opinii zawiedzio-
nych rodzicw jest chwilowa. Pewnego ranka,
miesic po przyniesieniu do domu toboka
z pomarszczon, chud istotk z zapuchnity-
mi oczami, znajdziecie w eczku prawdziwe-
go anioka z obrazka.
D z iwny ksz tat gwki. Gwka podu jest
w stosunku do reszty ciaa najwiksz czci,
o obwodzie rwnym klatce piersiowej. P-
niej, w czasie wzrostu dziecka, pozostae cz-
ci powikszaj si szybciej i proporcje zmie-
niaj si. W czasie przechodzenia przez ka-
na miednicy gwka jest ciskana i zmienia
ksztat - nabiera formy zaostrzonego stoka.
Ucisk czciowo rozwartej szyjki macicy po-
woduje jeszcze dodatkow zmian ksztatu -
na czubku pojawi si obrzk (zwany przedgo-
Nie przerywaj parcia z powodu zakopo-
tania i zaenowania. Poniewa zacza
naciska na ca zawarto miednicy, na
dziecko oraz na stolec i mocz, moesz
wyprze rwnie zawarto odbytnicy.
Prby uniknicia tego spowoduj tylko
przeduenie porodu. Mimowolne popu-
szczanie moczu (lub nawet cakowite
oprnienie pcherza) wystpuje u prawie
kadej rodzcej. Nikt z obecnych w po-
koju porodowym nie zdziwi si tym ani
nie zwrci uwagi. Ty te nie powinna.
Wszystkie wydaliny zostan natychmiast
wyrzucone, a jednorazowe, jaowe pod-
kady umoliwi zachowanie czystoci.
Zachowuj si naturalnie. Przyj wtedy, gdy
czujesz tak potrzeb, chyba e otrzymu-
jesz inne polecenie. Na pocztku skurczu
zrb kilka gbokich oddechw, po czym
wiem). Obrzk ten zniknie w cigu jednego lub
dwch dni, natomiast ksztat stokowy zniknie
w cigu dwch tygodni. Gwka bdzie wtedy
tak okrga jak na obrazach Botticellego.
W osy noworodka. Wosy, pokrywajce gw-
k noworodka, wykazuj niewielkie podobie-
stwo do wosw, ktre wyrosn pniej. Nie-
ktre noworodki s po prostu yse, inne maj
wrcz grub grzyw. Wikszo ma jednak
delikatn pokryw mikkich wosw. Wosy
z okresu noworodkowego i tak wypadn (cho-
cia moe to nie by wyrane) i zostan stop-
niowo zastpione nowymi, prawdopodobnie
innego koloru i struktury.
W arstwa maz i podowej. Uwaa si, e war-
stwa serowatej substancji, pokrywajcej skr
podu, ma za zadanie ochron przed dugim
dziaaniem pynu owodniowego. Noworodki
urodzone przedwczenie maj grubsz war-
stw mazi, przenoszone nie maj jej prawie
wcale, z wyjtkiem fadw skry i miejsc pod
paznokciami.
O brz k z ewn trz nych narz dw pciowych.
Wystpuje zarwno u noworodkw pci m-
nabierz duo powietrza i zatrzymaj je.
W czasie szczytu skurczu przyj ze wszyst-
kich si, jak dugo moesz zatrzyma od-
dech. W cigu jednego skurczu moesz
odczuwa potrzeb parcia nawet picio-
krotnie. Lepiej jest prze wtedy za ka-
dym razem, zamiast prbowa cigego
parcia przez cay skurcz (albo gdy kto
liczy do dziesiciu). Zbyt dugie zatrzy-
mywanie oddechu powoduje wyczer-
panie rodzcej oraz moe doprowadzi do
braku tlenu u podu. Kilkakrotny gboki
oddech na zakoczenie skurczu powinien
przywrci ci siy. J eeli ten naturalny
mechanizm nie dziaa i rodzca nie od-
czuwa parcia lub jest ono zbyt sabe, wy-
sikiem powinien pokierowa lekarz lub
poona.
W czasie parcia rozlunij minie caego
PORD 369
skiej, jak i eskiej, szczeglnie wyrany jest
jednak u chopcw urodzonych drog cicia
cesarskiego. Obrzknite mog by rwnie
brodawki i piersi noworodkw obu pci (cza-
sami wydzielana jest nawet biaa lub rowa
substancja nazywana mlekiem czarownic")
na skutek dziaania hormonw pciowych mat-
ki. Homiony te mog rwnie powodowa
mlecznobia lub nawet krwisto podbarwion
wydzielin pochwow u dziewczynek. Obja-
wy te s normalne i znikaj w cigu tygodnia
lub dziesiciu dni.
L anugo. Cienkie, puszyste wosy, zwane lanu-
go, mog pokrywa ramiona, plecy, czoo
i skronie donoszonych noworodkw. Zwykle
wypadaj one pod koniec pierwszego tygodnia
ycia. U noworodkw nie donoszonych wosy
te s zwykle obfitsze i utrzymuj si duej,
a mniej obfite i utrzymujce si krcej - u prze-
noszonych.
O puchni te ocz y. Obrzk wok oczu nowo-
rodka, normalny dla kogo, kto przez dziewi
miesicy by zanurzony w wodach podowych,
po czym zosta wypchnity przez ciasny kana
rodny, moe zwikszy si pod wpywem ma-
ci aplikowanej w celu zapobieenia infekcji
oczu. Znika on zwykle w cigu kilku dni. Oczy
ciaa, zwaszcza ud i krocza. Ich napicie
przeciwdziaa twojemu parciu.
Natychmiast przerwij parcie, gdy otrzy-
masz takie polecenie (ochroni to gwk
dziecka przed zbyt szybkim i gwatow-
nym porodem). Zamiast prze, oddychaj
szybko lub wydmuchuj powietrze.
Odpoczywaj midzy skurczami, z pomo-
c partnera. J eeli jeste bardzo wyczer-
pana, zwaszcza kiedy drugi okres poro-
du si przedua, lekarz moe zasugero-
wa powstrzymanie si od parcia w cigu
kilku skurczw. Umoliwi to nabranie
nowych si.
Nie martw si, gdy zobaczysz gwk
dziecka w wyjciu pochwy, po czym znik-
nie ona znowu. Pord to dwa kroki do
przodu i jeden do tyu".
dzieci biaych s prawie zawsze niebieskie,
niezalenie od koloru, jaki przybior pniej.
U dzieci ciemnoskrych oczy po urodzeniu s
zwykle brzowe.
Z namiona na skrz e i usz kodz enia skry.
Bardzo czsto po porodzie stwierdza si,
zwaszcza u dzieci biaych, czerwone plamy
u podstawy czaszki, na powiekach, na czo-
le, zwane plamami ososiowymi". Natomiast
u dzieci rasy tej, poudniowych Europejczy-
kw i dzieci rasy czarnej spotyka si niebie-
skoszar pigmentacj gbokiej warstwy sk-
ry, wystpujc na plecach, poladkach i cza-
sem na rkach i nogach - tzw. plamy mon-
golskie". Znamiona te mog znikn, zwykle
w wieku okoo czterech lat. Naczyniaki to wy-
niesione ponad poziom skry znamiona koloru
truskawkowego. Mog mie rn wielko,
od drobnych punkcikw do bardzo duych.
Z czasem mog zbledn do postaci perowo-
szarych ctek i nawet znikn zupenie. Zna-
miona koloru kawy z mlekiem mog po-
wstawa na skrze w kadym okresie ycia
i nie bledn. Zwykle nie s to zmiany niepo-
kojce. Mona zaobserwowa rwnie zaczer-
wienienia, drobne krostki i inne znikajce
z czasem zmiany skrne, ktre s efektem dzia-
ania hormonw matczynych.
Pamitaj o obserwacji w lustrze (jeeli
jest), gdy tylko bdzie na co patrze. Ten
widok (oraz dotknicie gwki dziecka,
jeeli lekarz pozwoli) moe doda ci si,
gdy parcie staje si trudne. W dodatku
potem nie bdzie ju powtrnej moliwo-
ci zobaczenia tego momentu (chyba e
m nagrywa to kamer wideo).
Wci podtrzymuj rodzc na duchu, staraj
si zapewni jej wygod. Nie czuj si ura-
ony, jeeli partnerka zdaje si ciebie nie za-
uwaa. J ej uwaga jest zajta czym innym.
Kieruj jej parciem i oddychaniem, stosu-
jc zasady poznane wczeniej. Moecie
polega na wskazwkach poonej lub le-
karza.
Nie czuj si oniemielony dowiadcze-
niem i wiedz otaczajcego ci personelu
medycznego. Twoja obecno rwnie
jest bardzo wana. W rzeczywistoci wy-
szeptane przez ciebie sowa kocham ci"
mog by waniejsze dla rodzcej ni
wszystko inne dookoa.
Pomagaj jej odpry si i rozluni mi-
dzy skurczami. Moesz to uczyni miy-
mi sowami, stosujc chodny rcznik na
czoo, szyj i ramiona oraz, jeeli to po-
maga, stosujc masa okolicy krzyowej
lub przeciwnacisk".
J eeli jest to dozwolone, dostarczaj ro-
dzcej kostek lodu bd czego do picia
w celu zwilenia wyschnitych ust.
W czasie parcia podpieraj jej plecy (w ra-
zie potrzeby), trzymaj za rk, wycieraj
czoo, jeeli sobie tego yczy. Pomagaj
utrzyma waciw pozycj.
Okresowo informuj rodzc o postpie
porodu. J eeli ukazuje si gwka dziec-
ka, przypominaj rodzcej o spojrzeniu
w lustro. J eli rodzca nie patrzy lub nie
ma lustra, opisuj jej rodzenie si dziecka
centymetr po centymetrze. We jej rk
i dotknijcie razem gwki dziecka.
J eeli otrzymasz propozycj wzicia dziec-
ka na rce zaraz po urodzeniu lub po prze-
ciciu ppowiny, nie wpadaj w panik.
J edno i drugie nie jest zbyt trudne i zro-
bisz to wedug instrukcji lekarza lub po-
onej. Powiniene jednak wiedzie, i
ppowiny nie da si przeci jak sznurka.
Zdziwisz si, jaka jest twarda.
Personel medyczny zaprowadzi ci do po-
koju porodowego. J eeli jeste ju na -
ku porodowym, w zalenoci od jego ro-
dzaju, przed urodzeniem si dziecka mo-
e zosta odsunita poowa ka.
Kierowanie postpowaniem rodzcej w cza-
sie rodzenia si dziecka.
Okresowa ocena stanu dziecka, zwykle za
pomoc monitora podowego. W niekt-
rych przypadkach monitor ten bdzie pra-
cowa cay czas, aby kontrolowa tak skur-
cze, jak i dziecko. Albo te wcale nie zo-
stanie uyty, a bicie serca dziecka bdzie
badane co pi minut za pomoc aparatu
Dopplera.
W chwili, gdy ukazuje si gwka: przy-
gotowanie jaowych chust i podkadw,
rozoenie narzdzi, zaoenie jaowych
ubiorw i rkawiczek; umycie okolicy
krocza pynem przeciwbakteryjnym. Po-
one zwykle tylko przywdziewaj rka-
wice, nie zajmujc si wykadaniem pod-
kadw.
J eeli jest to niezbdne i tylko wtedy -
wykonanie nacicia krocza przed urodze-
niem si gwki (patrz s. 349). Prawdo-
podobnie wczeniej zostanie wykonany
zastrzyk znieczulajcy krocze. Zostanie
to wykonane na szczycie skurczu, gdy na-
cisk gwki na krocze powoduje jego na-
turalne zdrtwienie i znieczulenie".
Podobnie na szczycie skurczu zostanie
wykonane nacicie, ktre, jeli znieczu-
lono krocze (albo jeli otrzymaa znie-
czulenie zewntrzoponowe), prawdopo-
dobnie nie bdzie bolesne.
Podjcie decyzji o urodzeniu gwki dziec-
ka za pomoc prniocigu pooniczego
lub kleszczy. J eeli nie wykonano wcze-
niej znieczulenia zewntrzoponowego lub
innego przewodowego, wykonuje si znie-
czulenie miejscowe, poniewa operacja
mogaby by bolesna.
Szybkie odessanie luzu i pynu owod-
niowego z nosa i ust dziecka - natych-
miast po urodzeniu gwki - a nastpnie
pomoc w urodzeniu barkw (ramion)
przez ich obrt.
Zacinicie i podwizanie ppowiny, w cza-
sie gdy dziecko ley na brzuchu matki.
Moe to wykona rwnie ojciec dziec-
PORD 371
ka. Niektrzy lekarze wol odczeka a
do momentu rodzenia si oyska lub do
chwili, gdy ppowina przestaje ttni.
By moe teraz bdziesz miaa okazj
przez chwil przytuli dziecko.
Zapewnienie bezpieczestwa dziecku
i pierwsze czynnoci pielgnacyjne: oce-
na jego stanu z wykorzystaniem punkta-
cji w skali Apgar w pierwszej i pitej mi-
nucie po urodzeniu (patrz s. 353), wytar-
cie go w celu wysuszenia i pobudzenia do
oddychania, umoliwienie identyfikacji
przez pobranie odcisku palca dziecka
i matki w rejestrze szpitalnym oraz przez
zaoenie opasek identyfikujcych na
rczce i nce dziecka, podanie dziecku
maci do oczu chronicych przed zakae-
niem, zwaenie oraz zawinicie dziecka
dla ochrony przed utrat ciepa (w nie-
ktrych szpitalach pewne z wymienionych
czynnoci mog by pominite, w innych
wykonane pniej na oddziale noworod-
kowym, co da ci wicej czasu na stwo-
rzenie wizi ze swym nowo narodzonym
dzieckiem).
Pokazanie czystego ju dziecka matce
i ojcu. J eeli nie ma koniecznoci wyko-
nania jakich zabiegw u dziecka, naley
umoliwi rodzicom zatrzymanie male-
stwa. J eeli chcesz, moesz zacz kar-
mi dziecko piersi (nie martw si, jeeli
dziecko nie ssie od razu - patrz s. 397).
T R Z E C I O K R E S P O R O D U
U rodz enie oyska, cz yli popodu
N
ajgorsze mino, najlepsze jest przed
tob. Podczas ostatniego okresu
porodu (ktry moe trwa od pi-
ciu minut do p godziny lub duej) zosta-
nie urodzone oysko, ktre umoliwiao
ycie dziecka w macicy. Bdziesz nadal od-
czuwaa agodne skurcze, trwajce okoo
jednej minuty, chocia moesz ich nie za-
uway. Obkurczanie si macicy spowodu-
je oddzielenie oyska od ciany macicy
i przesunie oysko do dolnej jej czci lub
do pochwy, skd bdziesz je moga wy-
prze. Natychmiast po urodzeniu oyska
zostanie zaopatrzone na cicie lub pkni-
cie krocza, jeli do niego doszo.
Po
zakoczeniu porodu i wykonaniu cikiej
pracy z nim zwizanej moesz czu si bar-
dzo zmczona lub przeciwnie, moesz po-
czu przypyw si. J eli przez dugi czas
bya pozbawiona jedzenia i picia, moesz
odczuwa wielkie pragnienie, a w wypadku
dugiego porodu gd. Niektre kobiety od-
czuwaj wtedy dreszcze. Zawsze stwierdza
si krwist wydzielin z pochwy (tzw. od-
chody), podobn jak w czasie bardzo obfi-
tej miesiczki.
U wielu kobiet pierwszym doznanym
uczuciem jest ulga. Mog odczuwa te oy-
wienie i ch rozmowy, podniecenie po-
czone z nowym poczuciem odpowiedzial-
noci, niecierpliwo i pragnienie szybkiego
urodzenia oyska i zaopatrzenia krocza.
Moesz by jednak zbyt podniecona lub
zmczona, by natychmiast podj opiek nad
dzieckiem. Niektre kobiety odczuwaj bar-
dzo silne przywizanie do ma oraz now
wi z dzieckiem. Inne maj poczucie obco-
ci (kim jest ta istota wchajca moje pier-
si?), a nawet alu i pretensji (to przez niego
tyle wycierpiaam!), zwaszcza po trudnym
porodzie. Nawiasem mwic, wcale to nie
oznacza, e pniej nie pokochasz dziecka
ze wszystkich si (patrz s. 390).
C o moesz robi :
Pom w urodzeniu oyska przez parcie,
w chwili gdy zostaniesz o to poproszona.
Bd cierpliwa w czasie zaopatrywania
nacicia lub pknicia krocza.
Po przeciciu ppowiny karm lub trzymaj
dziecko. W niektrych szpitalach, pod
pewnymi warunkami, dziecko moe prze-
bywa chwil w ogrzewanym eczku
lub by trzymane przez twego partnera
w chwili, gdy oysko jest usuwane z or-
ganizmu.
Bd dumna ze swojego wyczynu, odpr
si i umiechnij. Nie zapomnij podziko-
wa partnerowi, ktry moe si czu przy-
toczony, niedoceniony czy pozostawiony
na bocznym torze.
Moesz spdza cudowne chwile wraz
z dwoma gwiazdami przedstawienia.
Nie auj modej matce sw uznania
i pochway - i pogratuluj rwnie sobie
dobrze wykonanej pracy.
Trzymaj dziecko na rkach, przytul je,
szepnij mu kilka sw albo zanu melo-
di. Pamitaj, e dziecko najprawdopo-
dobniej syszao twj gos, przebywajc
w onie matki, wic zna jego barw. Usy-
szenie go teraz uspokoi je.
Nie zapomnij ucisn rwnie partnerki.
Popro o torebk z lodem, by ukoi bl
w kroczu partnerki - jeeli nie zrobia te-
go pielgniarka.
Popro poon o jaki sok, partnerka mo-
e by bardzo spragniona. Potem, jeeli
macie odpowiedni nastrj, otwrz szam-
pana czy inny gazowany napj, w zale-
noci od tego, co bardziej lubicie. (J eli
matka jest odwodniona albo karmi, nale-
y ograniczy picie szampana.)
J eeli masz odpowiedni sprzt, moesz
teraz zrobi dziecku jego pierwsze zdj-
cia czy sfilmowa je na wideo.
Pomoc w urodzeniu oyska. Postpowa-
nie moe rni si zalenie od wyboru
lekarza i sytuacji. Niektrzy pocigaj
jedn rk delikatnie za ppowin, jedno-
czenie uciskajc drug rk macic, inni
wywieraj ucisk na macic z gry ku do-
owi, proszc jednoczenie o parcie we
waciwym momencie. Wielu lekarzy
uywa po porodzie (cho niektrzy zro-
bi to po pojawieniu si ramion) oksyto-
cyny, w zastrzyku lub doylnie, w celu
przyspieszenia urodzenia oyska, wzmoc-
nienia skurczw macicy po urodzeniu o-
yska, przyspieszenia powrotu macicy do
poprzedniej wielkoci oraz zmniejszenia
krwawienia.
Badanie oyska w celu upewnienia si,
czy jest cae. J eeli nie jest, lekarz spraw-
dzi rk, czy w macicy nie pozostay frag-
menty oyska, i usunie je.
Przecicie ppowiny, jeeli nie zrobiono
tego wczeniej.
Zeszycie nacicia lub pknicia krocza,
jeeli jest taka potrzeba. W celu znieczu-
lenia tej okolicy zostanie prawdopodobnie
wstrzyknity rodek dziaajcy miejscowo
(jeeli nie zrobiono tego wczeniej lub
poprzednie znieczulenie przestao dzia-
a). Poczujesz ukucie.
Sprawdzenie, czy w pochwie nie zostay
gaziki uywane w czasie szycia krocza.
Umycie dolnej poowy ciaa, pomoc w prze-
braniu si w czyst koszul i zaoenie na
krocze jednorazowych wkadek umoco-
wanych paskiem. By moe podana ci
zostanie torebka z lodem w celu umie-
rzenia blu w okolicy krocza.
Kiedy ty i dziecko zapoznacie si ju ze
sob (czyli mniej wicej po godzinie),
prawdopodobnie noworodek zostanie
szybko zabrany do odpowiedniego po-
mieszczenia (tymczasowo) i przeniesio-
PORD 373
ny do sali poporodowej - chyba e rodzi-
a w pokoju porodowo-poporodowym.
Dostarczenie dziecka na oddzia noworod-
kowy w celu kpieli, dokadniejszego ba-
dania pediatrycznego (w tym badanie krwi
pobranej z pity i szczepienie przeciwko
zapaleniu wtroby typu B) oraz innych
czynnoci pielgnacyjnych (jeeli w szpi-
talu przyjto tzw. system rooming-in
1

otrzymasz dziecko z powrotem tak szyb-
ko, jak tylko bdzie to moliwe, i zosta-
nie ono umieszczone w przysunitej do
twego ka koysce).
GRATULACJ E!
DOKONAA TEGO!
TRAZ MOESZ ODPOCZ
I NACIESZY SI
NOWO NARODZONYM DZIECKIEM!
P O R D M I E D N I C O W Y
W
przypadku porodu drogami na-
tury w pooeniu miednicowym
dziecka postpowanie i zachowa-
nie si rodzcej i jej partnera s takie same jak
w porodzie w pooeniu gwkowym. Inne
jest natomiast postpowanie personelu me-
dycznego. Moe si ono rni w zalenoci
od rodzaju pooenia miednicowego oraz wy-
boru drogi postpowania przez lekarza.
A do drugiego okresu porodu pord dro-
gami natury w pooeniu podunym mied-
nicowym przebiega tak samo jak w po-
oeniu podunym gwkowym. J est to
jednak zawsze prba porodu podejmowana
tak dugo, jak dugo pord postpuje
prawidowo. Poniewa w kadej chwili
moe pojawi si konieczno wykonania
cicia cesarskiego, pod koniec pierwszego
okresu porodu zostaniesz prawdopodobnie
przeniesiona do sali operacyjnej lub w jej
poblie. W zalenoci od rodzaju pooenia
miednicowego, najlepsze postpowanie wy-
bierze lekarz (patrz s. 294). Czsto stoso-
wanym postpowaniem przy porodzie mied-
nicowym jest wyczekiwanie do momentu
samoistnego urodzenia si ng i dolnej po-
owy tuowia dziecka. Wykonuje si wtedy
znieczulenie miejscowe i nastpnie rodzi si
ramiona i gwk dziecka, z wykorzysta-
niem kleszczy
2
lub bez.
Czsto niezbdne jest wykonanie due-
go nacicia krocza, chocia zdarza si rw-
nie pord bez nacicia. Pozycja rodzcej
w czasie porodu dziecka w pooeniu mied-
nicowym jest rna - zaley od sytuacji
i dowiadczenia lekarza. Cz lekarzy
uwaa, e najatwiej udzieli pomocy, gdy
rodzca ley na plecach z podniesionymi
i przypitymi nogami.
Dalsze postpowanie po urodzeniu dziec-
ka jest takie samo jak po porodzie w pooe-
niu gwkowym.
C I C I E C E S A R S K I E : P O R D O P E R A C Y J N Y
W
wypadku wykonywania cicia
cesarskiego nie bdziesz moga
czynnie uczestniczy w urodze-
niu dziecka, jak to dzieje si przy porodzie
1
Okrelenie to przyjo si rwnie w jzyku
polskim i oznacza wsplne sale pooniczo-
-noworodkowe (przyp. red. nauk. wyd. pol.).
drogami natury. Twj najwaniejszy udzia
w bezpiecznym urodzeniu dziecka to okres
przed przybyciem do szpitala. Zadaniem
2
Wspczesne polskie poonictwo nie posu-
guje si t operacj poonicz w czasie porodu
podu w pooeniu miednicowym (przyp. red.
nauk. wyd. pol.).
tym jest odpowiednie przygotowanie si.
J eeli przygotujesz si intelektualnie i emo-
cjonalnie do moliwoci cicia cesarskiego,
to w wypadku takiego zakoczenia porodu
zmniejszysz rozczarowanie, ktre moesz
odczuwa, i atwiej bdzie ci przyj ten
pord jako pozytywne przeycie.
Dziki moliwociom znieczulenia miej-
scowego i liberalizacji przepisw szpital-
nych wikszo kobiet (i czsto rwnie
mw) moe by wiadkiem porodu drog
cicia cesarskiego. Poniewa nie s zajte
parciem i zmczone blem, czsto s odpr-
one (przynajmniej do pewnego stopnia)
i uradowane z powodu urodzenia dziecka.
W wypadku typowego cicia cesarskiego
moesz oczekiwa:
Ogolenia wosw na wzgrku onowym,
umycia tego miejsca pynem przeciwbak-
teryjnym oraz cewnikowania pcherza,
w celu jego oprnienia i uatwienia wy-
dobycia dziecka.
Po przewiezieniu na sal operacyjn przy-
krycia brzucha jaowymi chustami. J eeli
w czasie operacji nie bdziesz spaa, to
na wysokoci ramion zostanie pooona
zasona, uniemoliwiajca ci zobaczenie,
jak nacinany jest brzuch.
Zostanie zaoony cewnik doylny (jee-
li nie zrobiono tego wczeniej), umo-
liwiajcy szybkie podawanie lekw.
Zostaniesz znieczulona za pomoc znie-
czulenia zewntrzoponowego lub podpa-
jczynwkowego (obydwa rodzaje znie-
czulaj doln cz ciaa bez utraty wia-
domoci) lub te znieczulenia oglne-
go (poczonego z upieniem - wykony-
wane jest w nagych przypadkach, gdy
dziecko musi by wydobyte jak najszyb-
ciej).
J eeli partner zamierza by obecny przy
porodzie, zostanie przebrany w sterylny
strj. Usidzie przy twojej gowie. Bdzie
mg trzyma ci za rk i podtrzymywa
na duchu. Bdzie mia rwnie moli-
wo obserwowania operacji. (Niezale-
nie od tego, czy z gry wiadomo o ko-
niecznoci cicia cesarskiego czy nie,
warto wczeniej zapyta lekarza, czy m
bdzie mg by obecny przy operacji.)
Zwykle, w wypadku zastosowania znie-
czulenia oglnego, prosi si ma o po-
zostanie na zewntrz sali operacyjnej.
J eeli cicie cesarskie wykonywane jest
z nagych wskaza, wszystko moe prze-
biega bardzo szybko. Postaraj si zacho-
wa spokj i nie przera si, jeeli zauwa-
ysz wok siebie nagy ruch i szybkie
dziaanie personelu medycznego - tak to
ju czasem w szpitalach bywa. Bd przy-
gotowana na to, e ze wzgldu na reguy
obowizujce w szpitalu oraz bezpie-
czestwo twoje i twojego dziecka lekarz
moe zada, by twj partner opuci
pomieszczenie. Trwa to zwykle okoo
piciu do dziesiciu minut.
Po upewnieniu si, e znieczulenie ju
dziaa, lekarz natnie skr w dolnej cz-
ci brzucha, tu powyej grnej linii wo-
sw onowych. J eeli nie bdziesz spaa,
moesz mie niebolesne uczucie podob-
ne do rozpinania zamka byskawicznego.
W kolejnoci wykonywane jest nastpne
nacicie, tym razem w dolnej czci maci-
cy (poziome lub pionowe)
1
. Zostaj prze-
bite bony podowe (jeeli nie nastpio
to wczeniej). Wykonuje si odsysanie
pynu owodniowego - moesz sysze
co w rodzaju bulgotania lub przelewania.
Nastpuje wydobycie dziecka, rcznie
lub za pomoc kleszczy. Zwykle asystent
1
Zwykle preferowane jest cicie poziome,
poniewa dokonuje si go w dolnej, cieszej cz-
ci macicy, co w rezultacie oznacza mniejsze
krwawienie. J ednak w niektrych przypadkach,
na przykad przy niskim umiejscowieniu oy-
ska albo gdy dziecko uoyo si nietypowo, po-
trzebne bdzie cicie pionowe.
PORD 375
Czy jest na sali pediatra?
J eli nie ma powodu, by przypuszcza, e pord odbywa si drogami natury. Wynik
z dzieckiem dzieje si co niedobrego, obec- w skali Apgar zwykle jest taki sam przy obu
no pediatry przy porodzie przez cicie ce- rodzajach porodw, a dzieci czuj si tak
sarskie nie jest bardziej konieczna, ni gdy samo dobrze
1
.
naciska na macic. W wypadku znieczu-
lenia zewntrzoponowego (rzadziej przy
znieczuleniu podpajczynwkowym) mo-
esz odczuwa cignicie lub szarpnicia
oraz ucisk. J eeli chcesz zobaczy rodze-
nie si dziecka, popro lekarza o lekkie
uniesienie zasony. Pozwoli to na zoba-
czenie dziecka, ale bez ogldania szcze-
gw operacji.
Zostanie odessana zawarto nosa i ust
dziecka. Usyszysz pierwszy krzyk nowo-
rodka. J eeli ppowina bdzie wystarcza-
jco duga, bdziesz moga chwil popa-
trze na dziecko z bliska.
Ppowina zostanie szybko zacinita i prze-
cita. Zostan wykonane wszystkie czyn-
noci pielgnacyjne oraz umoliwiajce
identyfikacj dziecka (opisane przy poro-
dzie drogami natury). Lekarz wydobdzie
oysko.
Lekarz przeprowadzi krtk kontrol na-
rzdw rodnych oraz zeszyje wykonane
wczeniej nacicia. Cicie macicy zosta-
nie zszyte przy uyciu nici samowcha-
niajcych, czyli takich, ktrych nie trze-
ba potem usuwa. Cicie na brzuchu na-
tomiast bdzie albo zszyte, albo spite
klamrami chirurgicznymi.
W celu wywoania skurczu macicy i zmniej-
szenia krwawienia zostanie podana oksy-
tocyna w postaci zastrzyku dominio-
wego lub kroplwki doylnej. W celu
zmniejszenia ryzyka zakaenia moe by
podany doylnie antybiotyk.
Zalenie od stanu noworodka oraz zasad
obowizujcych w szpitalu, dziecko moe
pozosta razem z tob w pokoju. J eeli
nie bdziesz moga go trzyma, prawdo-
podobnie otrzyma je twj m. Nie prze-
raaj si, jeeli dziecko zostanie zabrane
na oddzia noworodkowy. J est to post-
powanie typowe w wielu szpitalach i nie
musi oznacza, e stan dziecka nie jest
prawidowy. J eli natomiast chodzi o wi
matki z dzieckiem, to niezalenie od tego,
co moga sysze, tworzy si ona tak samo
jak w przypadku porodu drogami natury.
1
J eli cicie cesarskie wykonuje si z powo-
du zagroenia ycia podu lub innych przyczyn
bezporednio negatywnie wpywajcych na stan
podu, obecno pediatry neonatologa wprawne-
go w prowadzeniu dziaania resuscytacyjnego
jest niezbdna. W wikszoci polskich klinik
pediatra jest obecny przy kadym porodzie ope-
racyjnym, co zwiksza bezpieczestwo i spraw-
n opiek nad noworodkiem (przyp. red. nauk.
wyd. pol.).
C z 3
R O Z W A Z A N I A
K O C O W E ,
A L E W C A L E N I E

N A J M N I E J W A N E
O okresie poporodowym,
o ojcach i o nastpnym dziecku

15
P ierwsz y tydz ie
po porodz ie
O
to nadesza wyczekiwana chwila,
na ktr ciko zapracowaa - sod-
kie malestwo spoczywa obecnie
w twych ramionach, a nie w brzuchu. Oficjal-
nie zostaa matk. Pamitaj, e przejcie z ci-
y do poogu polega nie tylko na narodzinach
dziecka. Ze zmian t wie si wiele objaww
(poegnanie z blami oraz dolegliwociami ci-
owymi, przywitanie blw poogowych) i py-
ta (Dlaczego tak bardzo si poc?'; Dlacze-
go wygldam, jakbym bya w szstym miesicu
ciy?"; Czyje to piersi?!").
P
ierwszy tydzie po porodzie zaley od
rodzaju porodu, jaki przesza (atwy
lub trudny, drogami natury lub ciciem ce-
sarskim) i od innych czynnikw. Mog wy-
stpi wszystkie objawy opisane poniej lub
tylko niektre z nich.
krwista wydzielina z pochwy (lochia),
przypominajca menstruacj;
bolesne napicie brzucha zalene od zwi-
jania si macicy;
wyczerpanie;
dyskomfort w obrbie krocza, bl, drt-
wienie - jeeli pord odby si drogami
natury, szczeglnie gdy s zaoone szwy
(bl nasila si przy kaszlu i kichaniu) albo
gdy przeprowadzono cicie cesarskie po
dugim porodzie;
bl, a potem drtwienie w miejscu cicia,
jeeli byo cicie cesarskie (szczeglnie
gdy jest to pierwsze cicie);
utrudnione siedzenie i chodzenie, szcze-
glnie w przypadku porodu z naciciem
lub pkniciem i szyciem krocza lub po
ciciu cesarskim;
jedno- lub dwudniowe trudnoci w od-
dawaniu moczu, dyskomfort w zakresie
perystaltyki jelit przez pierwsze kilka dni,
zaparcia;
oglna bolesno, jako nastpstwo silne-
go parcia podczas porodu;
przekrwienie oczu, ciemnoniebieskie si-
ce wok oczu, na policzkach i innych
miejscach; s to widoczne lady po
gwatownym parciu;
potliwo, moe by bardzo wzmoona,
wystpuje przez pierwsze 2-3 dni;
380 ROZWAANIA KOCOWE, ALE WCALE NIE NAJMNIEJ WANE
dolegliwo w obrbie brodawek sutko-
wych poczona z ich przekrwieniem
przez pierwsze 3-4 dni po porodzie;
owrzodzenie i pkanie brodawek sutko-
wych pojawia si po podjciu karmienia
piersi.
rozradowanie, depresja, wahania nastro-
ju midzy tymi dwiema skrajnociami;
uczucie niepewnoci, czy poradzisz sobie
z macierzystwem, szczeglnie jeli kar-
misz piersi;
uczucie przytoczenia fizycznymi, emo-
cjonalnymi i praktycznymi wyzwania-
mi;
frustracja pobytem w szpitalu, chciaaby
ju go opuci (lub jeeli ciebie ju wypi-
sano, lecz dziecko musi pozosta na kil-
ka dni);
K R W A W I E N I E
Mwiono mi o tym, ze po porodzie mog
si spodziewa krwistych u paw w, lecz
kiedy po raz pierwszy wstaam z ka i zo-
baczyam krew cieknc mi po nogach,
byam naprawd przerazona.
W
e paczk podpasek i uspokj si.
Krwista wydzielina utrzymujca si
przez trzy do dziesiciu dni po porodzie
(zoona z wynaczynionej krwi, luzu
i elementw tkankowych z macicy), zwa-
na odchodami krwawymi (lochia), jest za-
zwyczaj tak obfita (czasami obfitsza)
jak krwawienie miesiczkowe. I mimo e
krwiste upawy wydaj si duo obfitsze,
ni to jest w rzeczywistoci, nie przekra-
czaj one objtociowo dwch filianek,
liczc od pocztku do momentu ich cako-
witego ustania. Nagy wypyw krwistej
wydzieliny z pochwy po wstaniu z ka,
podczas pierwszych kilku dni, jest normal-
ny i nie stanowi powodu do niepokoju
(i zajmowania si tym faktem). W zwizku
z tym, e gwnym skadnikiem odcho-
dw bezporednio po porodzie bdzie krew
i nieliczne skrzepy, wydzielina bdzie przez
pi dni do trzech tygodni czerwona, potem
stopniowo zamieni si w wodnistotaw,
nastpnie brzow i tawobia. W ra-
mach zachowania higieny osobistej mona
stosowa podpaski higieniczne, nie naley
natomiast uywa tamponw. Upawy
krwawe mog trwa przez 6 tygodni, a cza-
sami i duej. W przypadku niektrych ko-
biet lekkie krwawienie trwa przez trzy mie-
sice. Intensywno krwawienia moe by
rna, jak rna jest kada kobieta.
Karmienie piersi i podawana doylnie
oksytocyna (rutynowo stosowana przez nie-
ktrych lekarzy po porodzie) moe ograni-
czy wydzielanie odchodw poprzez przy-
spieszenie zwijania si macicy i powrotu do
jej normalnych wymiarw. Kurczenie si
macicy po porodzie jest wane, poniewa
zapobiega nadmiernej utracie krwi poprzez
zamknicie naczy, w miejscu gdzie od-
dzielio si oysko.
J eli podczas pobytu w szpitalu zauwa-
ysz ktre z objaww charakterystycznych
dla poporodowego krwotoku opisanego na
s. 525 (niektre z tych punktw mog rw-
nie oznacza zakaenie), zawiadom piel-
gniark. J eeli ktry z tych objaww poja-
wi si ponownie, gdy bdziesz w domu, na-
tychmiast skontaktuj si z lekarzem. J eeli
wizyta lekarza nie bdzie moliwa, udaj si
niezwocznie do stacji pogotowia ratunko-
wego (jeeli to moliwe, udaj si do szpita-
la, w ktrym rodzia).
PIERWS ZY TYDZIE PO PORODZIE 381
T W O J E S A M O P O C Z U C I E
P O P O R O D Z I E
Wygldam i czuj si tak, jakbym bya ra-
czej na ringu bokserskim, a nie na sali po-
rodowej. Jak to moliwe?
R
odzc dziecko, pracowaa prawdopo-
dobnie ciej ni wikszo bokserw
na ringu. Tak wic nie jest to niespodzian-
k, e po silnych skurczach i po wyczerpu-
jcym parciu podczas porodu wygldasz
i czujesz si jak bokser po stoczeniu paru
rurid. Wiele kobiet po porodzie twierdzi, e
by on dugi i/albo trudny. Poniej wymie-
nione oznaki nie s czym niezwykym po
porodzie:
bl w obrbie miednicy wynikajcy z roz-
cignicia;
bolesno w miejscu nacicia (nacicie
krocza, cicie cesarskie), tkliwo w ob-
rbie zaoonych szww. Bl zwykle za-
nika po siedmiu do dziesiciu dniach,
cho w pojedynczych przypadkach moe
si utrzymywa przez ponad miesic;
podkrone, przekrwione oczy, rezultat
wysikowego parcia z napinaniem mini
twarzy zamiast tylko dolnej czci ciaa
(ciemne okulary mog spenia funkcj
ochronn, dopki oczy nie powrc do
normy; zimne dziesiciominutowe kom-
presy kilka razy dziennie mog ten po-
wrt do normy przyspieszy);
siniaki: od malutkich plamek na policz-
kach do ciemnosinych plam na twarzy
i w grnej czci klatki piersiowej; one
take powstay przez silne parcie twa-
rz" i klatk piersiow;
bolesno w klatce piersiowej, trudnoci
przy gbokim oddechu z powodu zm-
czenia mini klatki piersiowej podczas
silnego parcia (wskazane gorce kpiele
i natryski, ciepe okady mog ograniczy
dolegliwoci);
bl i wraliwo okolicy koci ogonowej,
spowodowany zarwno obraeniami mi-
ni miednicy, jak i pkniciem samej ko-
ci ogonowej (ciepo i masowanie mog
by pomocne);
oglna bolesno caego ciaa (i tu rw-
nie wskazane ciepo).
To, e wygldasz i czujesz si jak pobita,
jest normalnym zjawiskiem po porodzie. J e-
li zauwaya u siebie wyszczeglnione po-
wyej objawy oraz inne, poinformuj o tym
bezzwocznie lekarza prowadzcego lub pie-
lgniark.
BLE POPORODOWE
Miaam skurcze odczuwane jako ble
brzucha, szczeglnie wtedy, gdy karmiam.
N
iestety, z chwil przyjcia dziecka na
wiat nie kocz si ani skurcze, ani
zwizane z nimi dolegliwoci. Zapewne do-
wiadczasz tzw. blw poporodowych wy-
woanych przez skurcze, ktre powoduj
zmniejszanie si macicy (od okoo 1 kg do
ledwie kilku dekagramw) oraz pomagaj
jej powrci na miejsce w obrczy miedni-
cowej. Moesz ledzi proces kurczenia si
macicy poprzez lekkie uciskanie doni
miejsca pooonego pod ppkiem - pod ko-
niec szstego tygodnia prawdopodobnie ju
jej nie poczujesz. Bardziej odczuwalne i in-
tensywne s skurcze poporodowe u kobiet,
u ktrych miniwka macicy jest bar-
dziej wiotka jako konsekwencja poprzed-
nich porodw lub nadmiernego rozcigni-
cia (w przypadku ciy bliniaczej). Skur-
cze poporodowe mog by bardziej wyra-
ne podczas karmienia, kiedy uwalniana jest
oksytocyna odpowiedzialna za stymulacj
skurczow. W razie koniecznoci mona za-
stosowa acetaminofen lub agodne rodki
znieczulajce, lecz bolesne skurcze poporo-
dowe ustpuj samoistnie po upywie 4-7
dni. J eeli agodne rodki znieczulajce nie
przynosz ulgi lub jeli dolegliwoci blo-
we trwaj duej ni tydzie, zgo si do
swojego lekarza, by wyjani te i wszystkie
inne problemy okresu poporodowego, w tym
rwnie kwesti infekcji.
B L W O BR BI E K R O C Z A
Nie miaam nacicia krocza i krocze nie
pko podczas porodu. Dlaczego wic tak
cierpi?
N
ie bierzesz pod uwag, e wace oko-
o 3500 g dziecko nie mogo przej
przez krocze nie zauwaone. Nawet jeeli
krocze byo nietknite podczas porodu, zo-
stao rozcignite, posiniaczone i oglnie
poranione. Tak wic normalnym rezultatem
przebytego porodu jest agodny lub bardziej
dokuczliwy dyskomfort w obrbie krocza.
Zdarza si, e bl towarzyszy przebywaniu
w pozycji siedzcej. Istnieje take prawdo-
podobiestwo, e podczas parcia doszo do
powstania hemoroidw czy pkni odby-
tu, ktre mog by mao odczuwalne lub
przeciwnie, wiza si z silnymi blami. Na
stronie 241 znajdziesz rady, jak postpowa
w razie powstania hemoroidw.
Miejsce, w ktrym dokonano nacicia kro-
cza, jest tak bolesne, ii obawiam si, ze
szwy s zakazone. Lecz jak to powiedzie?
W
szystkim porodom drogami natury
(oraz niekiedy take w przypadku
cicia cesarskiego poprzedzonego dugo-
trwaym porodem), gdy krocze zostao na-
cite lub pko, towarzyszy bl. J ak kada
wieo zszyta rana, tak i miejsce nacicia
czy te pknicia krocza potrzebuje czasu
do zagojenia - zazwyczaj 7-10 dni.
Tak wic sam bl w tym czasie, nawet
jeli jest bardzo ostry, nie jest symptomem
rozwijajcej si infekcji. Infekcja jest oczy-
wicie moliwa, lecz jest to bardzo mao
prawdopodobne w sytuacji, gdy zapewnio-
na jest prawidowa opieka medyczna. Pod-
czas pobytu w szpitalu pielgniarka bdzie
kontrolowa krocze co najmniej raz dzien-
nie, aby si upewni, e nie rozwija si za-
kaenie, nie ma stanu zapalnego. J ednocze-
nie poona poinformuje ci o zasadach
poporodowej higieny krocza. J est to bardzo
wane i zabezpiecza przed zakaeniem nie
tylko ran po naciciu krocza, ale rwnie
cao drg rodnych przed infekcj (gorcz-
ka poogowa). Z tych samych powodw
poporodowe zasady higieny powinny te
dotyczy poonic, u ktrych nie doszo do
pknicia lub nacicia krocza, dlatego:
dbaj o czysto podpasek higienicznych,
zmieniaj je co 4-6 godzin, zabezpiecz je
przed przesuwaniem si do przodu i do tyu;
podczas usuwania podpaski unikaj prze-
noszenia drobnoustrojw z okolicy odby-
tu do przedsionka pochwy;
spukuj lub spryskuj ciep wod (lub py-
nem antyseptycznym, jeeli jest on zaleca-
ny przez lekarza) okolice krocza w trak-
ci e oddawania moczu (by zmniejszy
uczucie pieczenia) oraz po oddaniu mo-
czu czy stolca, dziki czemu miejsce to
bdzie utrzymane w czystoci; uywaj
suchej gazy do starannego wycierania
krocza; moesz stosowa rwnie papie-
rowe chusteczki, ktre otrzymasz w szpi-
talu, zawsze pamitajc o zasadzie wycie-
rania od przodu ku tyowi;
staraj si nie dotyka rkoma okolicy kro-
cza, dopki rana po naciciu cakiem si
nie zagoi.
Oczywicie, e dyskomfort jest wikszy
u kobiet, ktre miay nacite krocze (mo-
liwe swdzenie wok miejsca zaoenia
szww oraz bolesno). Przedstawione po-
niej sugestie zwykle sprawdzaj si w przy-
padku wszystkich modych matek. W za-
godzeniu dolegliwoci pomagaj:
S chadz anie. Chodzenie za pomoc oka-
dw z leszczyny na sterylnej gazowej pod-
pasce lub za pomoc gumowej rkawiczki
chirurgicznej wypenionej pokruszonym lo-
dem i przyoonej w okolicy krocza; co kil-
ka godzin w pierwszej dobie po porodzie.
O grz ewanie. Stosowanie ciepych, dwudzie-
stominutowych nasiadwek, przykadanie
gorcych kompresw trzy razy dziennie lub
te nagrzewanie lamp.
Z niecz ulenie. Miejscowe znieczulenie w po-
staci aerozoli, kremw, maci lub podpasek
zalecanych przez lekarza; mog zosta prze-
pisane agodne rodki umierzajce bl.
O chrona. Aby chroni obolae miejsce przed
wysikiem, kiedy to tylko moliwe, le na
boku, unikaj dugotrwaego przebywania
w pozycji stojcej bd siedzcej. atwiej
bdzie ci siedzie na poduszce lub dmu-
chanej podkadce (takiej, jak zaleca si
osobom cierpicym na hemoroidy); przy
siadaniu zaleca si zwieranie poladkw.
U nikanie ucisku. Ciasne ubrania - w szcze-
glnoci obcisa bielizna - mog ociera
i podrania ran, nasilajc bl.
wicz enia. Uprawianie wicze Kegla (patrz
s. 189) tak czsto jak to moliwe, po poro-
dzie i przez cay okres poporodowy, w celu
pobudzenia krenia w okolicy krocza. Po-
mocne bdzie to w gojeniu rany i przy-
wrci odpowiednie napicie mini. (Nie
denerwuj si, gdy podczas wicze stwier-
dzisz brak czucia, wraliwoci w okolicy
krocza. Bezporednio po porodzie krocze
jest bardzo zdrtwiae, czucie powrci
stopniowo po kilku tygodniach.) J eli za-
uwaysz intensywne zaczerwienienie, bl
czy obrzk krocza albo jeli czujesz nie-
przyjemny zapach dochodzcy z tego miej-
sca, powinna natychmiast zawiadomi le-
karza, gdy prawdopodobnie s to objawy
zakaenia.
P R O BL E M Y
Z O D D A W A N I E M M O C Z U
Mino juz par godzin od momentu, gdy
urodziam dziecko, a jeszcze nie jestem
w stanie odda moczu.
O
ddawanie moczu podczas pierwszych
24 godzin po porodzie wikszoci ko-
biet przychodzi z trudnoci. Cz kobiet nie
czuje w ogle parcia na mocz, inne co praw-
da czuj parcie, lecz nie s w stanie opr-
ni pcherza. J eszcze inne oddaj mocz,
lecz poczone jest to z blem i pieczeniem.
J est wiele powodw dysfunkcji pcherza
moczowego w okresie poporodowym:
wzrastajca objto pcherza jest spo-
wodowana tym, e po porodzie nagle
wzrasta przestrze do jego rozprenia;
w ten sposb nie ma potrzeby czstego
oddawania moczu;
podczas porodu pcherz moczowy moe
zosta uszkodzony, co stopniowo moe
prowadzi do poraenia. Konsekwencj
bdzie fakt, e nawet gdy pcherz wype-
ni si moczem, nie bdzie wysya odpo-
wiednich sygnaw o koniecznoci odda-
nia moczu;
rodki znieczulajce mog spowodowa
obnienie wraliwoci pcherza moczo-
wego lub obnienie czujnoci matki na
sygnay pochodzce z pcherza;
bl w okolicy krocza moe by przyczy-
n odruchowego skurczu w cewce mo-
czowej (czyli przewodzie odprowadzaj-
cym mocz), ktry utrudni oddawanie mo-
czu. Obrzk (uwypuklenie) krocza moe
mie zwizek z oddawaniem moczu;
wraliwo w miejscu zszytego nacicia
lub pknicia krocza moe by przyczy-
n pieczenia i blu przy oddawaniu mo-
czu (ulg w tym przypadku moe przy-
nie pozycja stojca przy oddawaniu
moczu - sta okrakiem w toalecie, w ten
sposb strumie moczu, przechodzc
prosto w d, nie uraa przez dotyk tkli-
wych miejsc w cianie cewki moczowej).
Pryskanie ciep wod z plastikowej bu-
telki zakoczonej lejkiem (niekiedy mo-
na tak dosta od pielgniarki) w trakcie
oddawania moczu take zmniejsza dole-
gliwo;
pewne czynniki psychiczne mog wstrzy-
mywa oddanie moczu: strach przed b-
lem pojawiajcym si przy prnym p-
cherzu, brak komfortu psychicznego przy
oddawaniu moczu, kopot z uyciem pod-
suwacza, potrzeba pomocy drugiej osoby
w toalecie.
Mimo zaistniaych trudnoci wskazane jest
oprnienie pcherza moczowego w 6-8 go-
dzin po porodzie, by ochroni w ten sposb
ukad moczowy przed moliwoci infek-
cji. Spadek napicia miniowego pcherza
po jego rozszerzeniu i ustpienie krwawie-
nia uatwia zwijanie si minia macicy (bo-
wiem przepeniony pcherz utrudnia maci-
cy powrt do pierwotnego pooenia). Dla-
tego wanie poona po porodzie bdzie py-
ta, czy oddaa mocz. Przez jaki czas po
porodzie moesz by proszona o oddawanie
moczu do specjalnego naczynia bd base-
nu, dziki temu moliwy jest pomiar iloci
oddawanego przez ciebie moczu. Poona
moe te czsto sprawdza palpacyjnie oko-
lic ponad spojeniem onowym, by upewni
si, e twj pcherz moczowy jest opr-
niony.
J eeli nie oddaa moczu przez 8 godzin
po porodzie, lekarz moe zaleci cewniko-
wanie (rurka wprowadzona przez cewk
moczow), by oprni pcherz moczowy.
Dziki poniszym wskazwkom by moe
uda ci si samej odda mocz.
Musisz przyjmowa odpowiedni ilo
pynw - to, co zostaje przyjte, jest wy-
dalane.
Spaceruj. Wsta z ka tak szybko po po-
rodzie, jak to bdzie moliwe, i zrb krt-
ki spacer. Pomoe ci to uruchomi twj
pcherz moczowy i pobudzi prawidowe
funkcjonowanie jelit.
J eli czujesz si skrpowana obecnoci
osb postronnych, popro poon, by po-
czekaa na zewntrz toalety, kiedy ty z niej
korzystasz. Poona moe wrci, gdy si
ju zaatwisz, aby objani ci zasady hi-
gieny okolicy krocza.
J eli jeste zbyt saba, aby i do toalety,
i musisz korzysta z podsuwacza, popro
o zapewnienie ci w miar moliwoci od-
osobnienia i spokoju. Upewnij si, czy
poona ogrzaa naczynie (jeeli jest z me-
talu) i daa ci ciep wod do spukania oko-
licy krocza (moe to by pomocne w po-
budzeniu oddania moczu). Korzystaj z pod-
suwacza, siedzc na nim, a nie lec.
Ogrzewaj okolic krocza ciepymi nasia-
dwkami, ochadzaj natomiast, stosujc
pojemniki z lodem. Stosuj wymiennie obie
te metody, zalenie od tego, ktra ko-
rzystniej zdaje si stymulowa oddawa-
nie moczu.
Dwik pyncej z otwartego kranu wody
pomoe ci w oddaniu moczu.
Po upywie 24 godzin problem zbyt ma-
ej iloci moczu ulega odwrceniu o 180
i mamy do czynienia z sytuacj nadmier-
nej iloci oddawanego moczu. Kobieta po
porodzie zaczyna oddawa mocz czciej
i w wikszych ilociach, w miar jak nad-
wyka hormonw ciowych jest wydzie-
lana z organizmu. Gdyby przez par nastp-
nych dni oddawanie moczu nadal sprawiao
trudnoci lub jeli ilo moczu bdzie nie-
dostateczna, to bardzo moliwe, e rozwi-
na si infekcja ukadu moczowego. Obja-
wy stanu zapalnego w obrbie pcherza (in-
fekcji pcherza moczowego), poczone z b-
lem i pieczeniem w cewce moczowej, mog
trwa nawet po obnieniu lub ustaniu dole-
gliwoci zwizanych z naciciem lub pk-
niciem krocza.
Do objaww nadwraliwoci, sygnali-
zujcych rozwj infekcji w obrbie drg
wyprowadzajcych mocz, naley te cz-
ste oddawanie moczu w maych ilociach,
niezbyt wysoka gorczka. Objawy infekcji
nerek s bardziej ostre, mog obejmowa
gorczk 38-40C i bl okolicy ldwiowej
po jednej lub po obu stronach - zazwyczaj
w poczeniu z objawami zapalnymi p-
cherza. J eeli lekarz stwierdzi infekcj,
bdzie chcia rozpocz terapi antybioty-
kami, odpowiedni w stosunku do spraw-
czych mikroorganizmw. Moesz ze swej
strony pomc w leczeniu i przyspieszy
powrt do zdrowia, pijc due iloci do-
datkowych pynw szczeglnie soku ura-
winowego.
Nie jestem w stanie utrzyma moczu, on po
prostu cieknie.
F
izyczny stres zwizany z rodzeniem
dziecka moe sprawi, e wiele spraw
tymczasowo wymyka si spod kontroli,
a pcherz moczowy w szczeglnoci. Albo
nie mona odda moczu, albo te wypywa
on sam - jak w twoim przypadku. Takie wy-
pywanie (nietrzymanie) moczu jest skut-
kiem zwiotczenia mini w okolicy krocza.
Wykonuj wiczenia Kegla (s zalecane
wszystkim kobietom w poogu) - minie
ponownie nabior sprystoci, dziki cze-
mu bdziesz moga wiadomie utrzymywa
mocz. Na stronie 284 znajdziesz porady do-
tyczce radzenia sobie z tym problemem;
jeli bdzie si on utrzymywa przez du-
szy czas, skontaktuj si z lekarzem.
P I E R W S Z E O D D A N I E S T O L C A
U rodziam prawie tydzie temu i jeszcze
nie oddaam stolca. Chocia czuj juz po-
trzeb wyprnienia, boj si coraz bar-
dziej, ze parcie na stolec moe spowodowa
otwarcie rany po naciciu.
P
ierwsze wyprnienie po porodzie jest
przeomowym momentem, ktrego lka
si kada moda matka. A im bardziej mo-
ment ten jest przekadany, tym wicej niepo-
koju i przykrych dozna moe przysporzy.
Kady dzie poprzedzajcy ten moment
moe obfitowa we wzrastajcy emocjonal-
ny i fizyczny dyskomfort. Kilka czynnikw
fizjologicznych powinno wsppracowa,
aby jelita po porodzie ponownie zaczy
normalnie funkcjonowa. Minie toczni
brzusznej, ktre umoliwiaj parcie na sto-
lec, s podczas porodu poddane napre-
niom, nastpstwem tego jest ich zwiotcze-
nie i moliwo zapalenia. J elita podczas
porodu mog poza tym ulec obraeniom po-
wodujcym zwolnienie perystaltyki. I oczy-
wicie jelita mog ulec oprnieniu przed
lub podczas porodu i pozosta prne, po-
niewa w trakcie porodu nie przyjmuje si
adnych staych pokarmw.
Lecz moe te by tak, e najwaniejszy-
mi inhibitorami poporodowej aktywnoci
jelit s czynniki psychiczne: nieuzasadnio-
ny strach przed rozejciem si szww, oba-
wa przed pogorszeniem si stanu hemoro-
idw, naturalny niepokj spowodowany
brakiem intymnoci w warunkach szpital-
nych oraz przejcie si swoj rol, ktre
utrudnia spenienie tego zadania. Aczkol-
wiek regulacja samoistna rzadko okazuje
si skuteczna, nie pozostaje ci tylko bierne
oczekiwanie. Istniej kroki, ktre moesz
przedsiwzi, eby rozwiza ten problem.
Nie denerwuj si. Nic nie jest bardziej
szkodliwe - jeeli chodzi o powrt prawi-
dowej funkcji jelit i wyprnienie - ni
wanie zbytnia nerwowo. Nie przejmuj
si moliwoci rozejcia si szww, nie
rozejd si. I nie denerwuj si, jeli samo-
regulacja jelitowa twojego organizmu po-
trwa kilka dni - jest to normalne.
Przestrzegaj waciwej diety. J eeli to mo-
liwe, wybieraj ze szpitalnego menu potra-
wy, ktre zawieraj ziarna zb, wiee
owoce, jarzyny. Dodatki do szpitalnej diety,
ktre stanowi rdo zapar lub biegunek,
pochodz przewanie spoza szpitala.
Korzystne pokarmy to: jabka, rodzynki
i inne suszone owoce, orzeszki, bueczki
z otrbami. Czekolada, tak czsto przyno-
szona w prezencie modym matkom, pogar-
sza tylko uporczywe zaparcia. J eli jeste
w domu, pilnuj regularnego spoywania war-
tociowych posikw, a take odpowiedniej
iloci bonnika.
P ij duo pynw. Pamitaj o tym, e nie
tylko musisz uzupeni zapasy pynw, kt-
re utracia podczas porodu, ale dieta pyn-
na ma rwnie wielkie znaczenie w zapar-
ciach stolca. Powinna pi duo wody i so-
kw owocowych - szczeglnie z jabek czy
gruszek - aby zapobiega zaparciom.
R usz aj si . Brak ruchu jest rwnoznaczny
z obnion aktywnoci jelit. Nie bdziesz
musiaa bra udziau w biegu maratoskim
w dzie po porodzie, ale powinna by go-
towa do podjcia krtkiej przechadzki ko-
rytarzem. wiczenia Kegla, ktre moesz
stosowa bezporednio po porodzie, lec
jeszcze w ku, bd pomocne we wzmo-
eniu napicia mini nie tylko krocza, ale
rwnie odbytu. Kiedy znajdziesz si ju
w domu, chod na spacery z dzieckiem. Na
stronie 425 znajdziesz wiczenia, ktre mo-
esz wykonywa po porodzie.
N ie prz yj. Parcie nie spowoduje rozejcia
si szww, lecz moe si sta przyczyn
wystpienia guzkw krwawniczych. J ee-
li masz hemoroidy, ulg moe ci przynie
stosowanie ciepych nasiadwek, miej-
scowe znieczulenie, czopki, ciepe i zim-
ne kompresy.
rodki roz luniajce stolec. W wielu szpi-
talach kobiety wypisywane do domu otrzy-
muj rodki rozluniajce stolec bd prze-
czyszczajce. Zatem gdy wszystko inne za-
wiedzie, one musz pomc.
Kilku pierwszym wyprnieniom moe
towarzyszy duy dyskomfort. Lecz w mia-
r upywu czasu stolec staje si coraz bar-
dziej mikki, a wyprnienia bardziej regu-
larne, i bl zwizany z wyprnieniem
zmniejsza si lub znika cakowicie.
Po porodzie z zakopotaniem odkryam, ii
nie jestem w stanie utrzyma stolca, a tak-
ie bezwolnie puszczam gazy.
C
ho z pewnoci poporodowe nietrzy-
manie stolca i gazw moe wprawi
w zaenowanie, nie jest rzadkim zjawi-
skiem. Pord powoduje rozcignicie oraz,
w pewnym stopniu, zniszczenie mini
i nerww w okolicy krocza, przez co nie mo-
g one prawidowo funkcjonowa. W wik-
szoci przypadkw minie i nerwy same
wracaj do poprzedniego stanu, jednak mo-
esz przyspieszy ten proces, rzetelnie wy-
konujc wiczenia Kegla. Gdyby jednak pro-
blem nie ustpowa, porozmawiaj z leka-
rzem o ewentualnym leczeniu. Niekiedy po-
maga biofeedback (patrz s. 244), czasem
jednak konieczna jest operacja, po ktrej mo-
na szybko powrci do normalnego stanu,
jeli tylko wykonuje si wiczenia Kegla.
N A D M I E R N A P O T L I W O
Budz si w nocy mokra od potu. Czy to
jest normalne?
N
ie jest to przyjemne, ale zupenie natu-
ralne. Mode matki s spoconymi mat-
kami, gdy wydalanie potu jest jednym ze
sposobw, w jaki organizm pozbywa si
pynw nagromadzonych podczas ciy.
Zwykle trwa to tydzie od momentu poro-
du. Czsto ten nieprzyjemny proces trwa
przez par tygodni, do czasu osignicia
penej regulacji hormonalnej.
Nie martw si tym. Moesz by pewna,
e zasadnicza cz utraconych z potem
pynw jest na bieco stopniowo zast-
powana (szczeglnie gdy karmisz piersi,
ale take, gdy tego nie robisz) przez pyny,
ktre spoywasz na co dzie. Dla zapew-
nienia wikszego komfortu podczas nocne-
go wypoczynku, po sobie rcznik na po-
duszce, jeli najwiksza potliwo wystpuje
w nocy. Nie od rzeczy bdzie w takich przy-
padkach mierzenie temperatury. J eli tempe-
ratura przekroczy 37,7C, poinformuj o tym
lekarza.
O D P O W I E D N I A I L O P O K A R M U
Miny juz dwa dni, odkd urodziam, i nic
nie wypywa z moich piersi kiedy je naci-
skam. Nawet siara. Martwi si o dziecko -
czy ono nie jest godne.
T
woje dziecko nie tylko nie umiera z go-
du, ale nie jest nawet godne. Dzieci nie
rodz si z apetytem i natychmiastowymi
potrzebami pokarmowymi. Dopiero po ja-
kim czasie twoje dziecko zacznie akn
piersi penej mleka (trzeciego lub czwar-
tego dnia po porodzie), a wwczas i ty
niewtpliwie bdziesz ju w stanie je na-
karmi.
Nie mona powiedzie, e teraz nie masz
pokarmu. Siara, ktra (w chwili obecnej)
dostarcza dziecku wystarczajc ilo sub-
stancji odywczych oraz wane przeciwcia-
a nie wytwarzane jeszcze przez organizm
noworodka (pomaga mu take w oprnie-
niu ukadu pokarmowego z nadmiaru luzu,
natomiast jelit - ze smki), z pewnoci
wystpuje w niezbdnych, choby i nie-
wielkich ilociach. W tym momencie po-
trzeby pokarmowe twojego dziecka ograni-
czaj si do porcji pokarmu mieszczcej si
w yeczce od herbaty. A do trzeciego lub
czwartego dnia po porodzie, kiedy twoje
piersi zaczynaj obrzmiewa i masz poczu-
cie ich penoci (znaczy to, e pojawio si
w nich mleko), nieatwo spowodowa wy-
pyw mleka poprzez rczn stymulacj. Za
to jednodniowe dziecko, wycznie z ch-
ci ssania, jest lepiej wyposaone ni ty, by
zainicjowa wypyw pokarmu.
O BR Z K P I E R S I
Wreszcie pojawi si pokarm, moje obrzk-
nite piersi trzykrotnie przekroczyy swoj
normaln wielko, s cikie, opuchni-
tej obolae, nie mog nosi stanika. Czy tak
juz bdzie az do momentu, kiedy odstawi
dziecko od piersi?
G
dyby faktycznie tak byo, e karmica
matka miaaby do koca caego okre-
su karmienia cierpie z powodu obrzmia-
ych, bolenie tkliwych, twardych jak gra-
nit i czasem rwcych z blu piersi - to wik-
szo dzieci zostaaby odstawiona od piersi,
jeszcze zanim wkroczyaby w drugi tydzie
ycia. Obrzmienie piersi (ktremu niekiedy
towarzyszy lekka gorczka)
1
spowodowane
wydzielaniem si mleka moe z karmienia
uczyni czynno bardzo uciliw dla mat-
ki i moe te by przyczyn frustracji dziec-
ka, jeli brodawka sutkowa ulegnie spasz-
czeniu. Gdyby pierwsze podanie piersi zo-
stao przesunite w czasie, stan moe ulec
pogorszeniu, poniewa matka lub dziecko
nie bd w stanie rozpocz karmienia.
Szczliwie obrzk i jego przykre efekty
(niekiedy obejmujce nawet pachy) stop-
niowo ustpuj dziki prawidowej koordy-
nacji i dystrybucji zapasu pokarmu rozo-
onego na cay dzie. Dotyczy to rwnie
dolegliwoci brodawek sutkowych, ktre
staj si szczeglnie bolesne okoo dwu-
dziestego dnia karmienia. Oglnie rzecz
biorc, dolegliwoci ustpuj tak szybko,
jak szybko postpuje proces hartowania sa-
mej brodawki sutkowej poprzez czste kar-
mienie. U niektrych kobiet dochodzi take
do pkania brodawek sutkowych i krwawie-
1
Powiadom lekarza, jeli gorczka jest wy-
sza ni 38C.

Niewiele kobiet moe si pochwali szczy-
tow kondycj fizyczn czy emocjonaln tu
po urodzeniu dziecka - ale jest to zupenie nor-
malne w okresie poogu. Bardzo czsto w cza-
sie pierwszych szeciu tygodni po urodzeniu
dziecka kobiety odczuwaj rnego rodzaju
ble, cierpienia i inne nieprzyjemne objawy,
ktre wcale nie s oznak problemw zdrowot-
nych. Cho na szczcie rzadko zdarzaj si
powane problemy poporodowe, niemniej jed-
nak wszystkie kobiety, ktre niedawno urodziy
dziecko, powinny zdawa sobie spraw z obja-
ww mogcych wskazywa na komplikacje.
Zadzwo natychmiast do lekarza, jeli do-
wiadczasz ktrego z poniszych objaww:
Krwawienie, krew nasyca wicej ni jedn
podpask w czasie jednej lub paru godzin.
J eli nie jeste w stanie skontaktowa si
z lekarzem, ktry asystowa przy twoim poro-
dzie, kto powinien zabra ci w takim wy-
padku do najbliszej stacji pogotowia ratun-
kowego lub powinna si skontaktowa tele-
fonicznie z orodkiem pomocy medycznej.
Podczas samego transportu lub gdy musisz
czeka na przyjazd karetki pogotowia, po
si. We opakowanie z lodem (bezpiecznie
zwizana torebka plastikowa wypeniona
kostkami lodu oraz papierowe rczniki do
wchaniania wody z topicego si lodu bd
pomocne) i przy do podbrzusza (bezpo-
rednio w rzucie macicy, jeli moesz j
zlokalizowa), jeli to moliwe.
Intensywne krwawienie jasnoczerwon krwi
w tydzie po porodzie. Nie denerwuj si jed-
nak z powodu lekkiego, przypominajcego
miesiczk krwawienia utrzymujcego si do
6 tygodni (w przypadku niektrych kobiet na-
wet do 12) bd te krwawienia nasilajcego
si w okresach wikszej aktywnoci fizycz-
nej lub karmienia piersi.
Odchody o cuchncym zapachu. Prawidowy
zapach powinien przypomina zapach krwi
miesiczkowej.
Liczne bd due (wielkoci cytryny lub
wiksze) skrzepy w odchodach. Sporadycz-
ne mae skrzepy przez kilka pierwszych dni
s norm.
Brak odchodw podczas pierwszych dwch
tygodni po porodzie.
Bl, dyskomfort w obrbie dolnej czci
brzucha z lub bez obrzku tej okolicy, trwaj-
cy duej ni kilka pierwszych dni po porodzie.
Bl w okolicy krocza utrzymujcy si duej
ni pierwsze kilka dni po porodzie.
Temperatura ciaa powyej 37,7C po pierw-
szych 24 godzinach, przez wicej ni 1 dzie.
Krtki okres podwyszonej temperatury (do
38C) bezporednio po porodzie (spowodo-
wany odwodnieniem) lub niewysoka gorcz-
ka w czasie pojawienia si mleka - nie stano-
wi powodu do niepokoju.
Zawroty gowy.
Mdoci, wymioty.
Miejscowy bl, opuchnicie, zaczerwienie-
nie, gorczka i wraliwo piersi po ustpie-
niu ich nabrzmiaoci. Sytuacja taka moe
oznacza zapalenie sutka lub infekcj piersi.
Czekajc na kontakt z lekarzem, rozpocznij
domow terapi (patrz s. 405).
Zlokalizowany obrzk z lub bez zaczerwie-
nienia, miejscowe ucieplenie, sczenie z rany
po ciciu cesarskim.
Trudnoci z oddawaniem moczu, bl, piecze-
nie podczas oddawania moczu, czste parcie
na mocz z oddawaniem niewielkich jego ilo-
ci, skpomocz, ciemna barwa moczu. Wska-
zane picie duych iloci pynw i skontak-
towanie si z lekarzem.
Ostry bl klatki piersiowej. Moe on by wy-
woany przez obecno zakrzepu w kreniu
pucnym (blu tego nie naley myli z obola-
oci klatki piersiowej wynikajc zwykle
z wysikowego parcia). J eeli nie moesz
skontaktowa si z lekarzem, ktry opieko-
wa si tob podczas porodu, zadzwo do naj-
bliszej stacji pogotowia ratunkowego.
Bl zlokalizowany, tkliwo, wraliwo,
zwikszone ucieplenie w ydce, udzie, obrzk
z lub bez zaczerwienienia i bl podczas zgi-
nania nogi - mog sygnalizowa skrzep krwi
w yle. Wskazany wypoczynek z uniesion
nog i kontakt z lekarzem.
Depresja, wywoana uczuciem, e nie potra-
fisz sobie radzi w trudnych sytuacjach. Stan
taki moe trwa par dni (patrz s. 410). Uczu-
cie zoci skierowane na dziecko - szczegl-
nie, jeli towarzysz mu zbrodnicze myli.
nia. Dziki odpowiedniej opiece dolegliwoci
te s zwykle tylko tymczasowe.
Karmienie moe si sta przyjemne i mo-
e da ci satysfakcj, zgodnie z twoimi ocze-
kiwaniami, jeli uwierzysz, e tak moe
by. Moe te by bezbolesne. Ty sama mo-
esz uczyni par rzeczy, by obniy dys-
komfort i przyspieszy wprowadzenie pra-
widowych zasad dystrybucji pokarmu (patrz
Pocztki karmienia piersi).
Z A S T J M L E K A W P R Z Y P A D K U ,
G D Y N I E P O D E J M I E S Z
K A R M I E N I A P I E R S I
Nie podjam karmienia. Rozumiem, ze stop-
niowe zanikanie mleka moe by bolesne.
B
ez wzgldu na to, czy podja karmie-
nie czy nie, twoje piersi bd pene
mleka na trzeci lub czwarty dzie po poro-
dzie. J akkolwiek dolegliwoci te s na szcz-
cie chwilowe, moe to by niewygodne,
a nawet bolesne. Niektrzy lekarze stosuj
leki hormonalne i inne rodki farmakologi-
czne hamujce produkcj pokarmu. Lecz ze
wzgldu na powane skutki uboczne i brak
cakowitej pewnoci (niektre z tych lekw
czasami nie hamuj produkcji mleka, a na-
wet jeli przynosz podany efekt, to cz-
sto laktacja powraca po odstawieniu leku)
organizacje medyczne zajmujce si roz-
rodem i macierzystwem wypowiedziay
si przeciwko ich stosowaniu. J eli chodzi
o poporodowy zastj mleka w piersi jako
proces fizjologiczny, najlepsze wydaje si
rozwizanie tego problemu w sposb natu-
ralny, co zawsze powinno by brane pod
uwag. Gruczoy piersiowe s przeznaczo-
ne do produkcji mleka tylko wtedy, gdy ist-
nieje na nie zapotrzebowanie. J eli mleko
nie jest na bieco wykorzystywane, jego
produkcja ustaje. Mimo e sporadyczne wy-
pywanie mleka moe trwa przez kilka dni
lub nawet tygodni, ostry zastj mleka nie
powinien trwa duej ni 12-24 godzin.
W tym czasie moesz stosowa okady z lo-
du, agodne rodki przeciwblowe. No do-
pasowany stanik. Unikaj gorcego natrysku -
stymuluje on produkcj pokarmu.
G O R C Z K A
Niedawno wrciam ze szpitala, a mam go-
rczk 38 stopni. Czy to moe mie co
wsplnego z porodem?
W
roku 1847 mody wiedeski lekarz
Ignaz Semmelweiss zasugerowa, aby
akuszerki myy rce przed odbieraniem po-
rodu, poniewa mogoby to znacznie zredu-
kowa liczb infekcji zwizanych z wyda-
waniem dzieci na wiat. Zatem obecnie
prawdopodobiestwo wystpienia zakae-
nia poporodowego u modej matki jest zni-
kome. A dziki sir Aleksandrowi Flemin-
gowi. brytyjskiemu naukowcowi, ktry wy-
nalaz zwalczajcy zakaenie antybiotyk,
ewentualne zakaenia mona szybko wyle-
czy.
Do najpowaniejszych przypadkw in-
fekcji zwykle dochodzi w cigu 24 godzin
po porodzie. Gorczka trzeciego czy te
czwartego dnia moe by objawem poporo-
dowej infekcji - jednak bywa te wywoana
chorobami nie zwizanymi z porodem. Ni-
ska gorczka (okoo 37,8C) niekiedy towa-
rzyszy nabrzmieniu piersi spowodowanemu
pojawieniem si mleka. Czasem wynika z po-
czenia uczu podekscytowania i wycie-
czenia, co zdarza si czsto we wczesnym
okresie poogowym. J ednak na wszelki wy-
padek poinformuj lekarza o podwyszonej
temperaturze, jeli utrzymuje si ona duej
ni 4 godziny podczas pierwszych 3 tygo-
dni po porodzie i nawet jeli wystpuj ty-
powe objawy przezibienia, grypy bd wy-
mioty. Lekarz oceni sytuacj i w razie ko-
niecznoci rozpocznie leczenie. Przeczytaj
informacje na stronie 526, jeli podejrzewa
si zakaenie poporodowe.
W I E M O C J O N A L N A
Mj nowo narodzony syn jest wczenia-
kiem\ dlatego tez przez najblizsze dwa ty-
godnie bdzie przebywa na oddziale inten-
sywnej terapii noworodkowej. Czy w chwili
gdy opuci ten oddzia, nie bdzie za pno
na nawizanie dobrego kontaktu emocjo-
nalnego?
P
owstawanie wizi, czyli naturalnego
przywizania matki do dziecka, przez
pewien czas stanowio temat kontrowersji
w krgach pooniczych. Okrelenie to pocho-
dzi z roku 1970, kiedy to grupa badaczy za-
cza sugerowa, e oddzielenie noworodka
od matki bezporednio po porodzie utrudnia
nawizanie kontaktu emocjonalnego w pierw-
szym okresie. Po opublikowaniu i zastosowa-
niu w praktyce wnioskw pyncych z tej pra-
cy zarejestrowano wiele pozytywnych zmian
w postpowaniu z noworodkiem.
Dzisiaj wiele orodkw szpitalnych za-
chca matki do trzymania dziecka po poro-
dzie przy sobie, przytulania i pielgnowa-
nia go, choby przez 10 minut do godziny
lub wicej, zamiast od razu po porodzie od-
dzieli je od matki i zabra do sali nowo-
rodkowej w chwil po przeciciu ppowi-
ny. Coraz czciej matki przebywaj ze
swymi dziemi w pokojach typu rooming-
-in, dziki czemu rodzice mog niemal cay
czas towarzyszy swoim dzieciom. Lecz jak
to czasami bywa z popularyzacj dobrych
idei, myl o nawizywaniu wizi emocjonal-
nych wkrtce zaczto naduywa, co zaowo-
cowao nie najlepszymi konsekwencjami.
Matki, ktre miay pord operacyjny
bd skomplikowany pord drogami natury
i nie mogy trzyma dziecka zaraz po tym,
jak przyszo ono na wiat, martwiy si, e
ich pniejszy zwizek z dzieckiem zosta-
nie na zawsze zakcony. Niektrzy strasz-
nie zdenerwowani rodzice, ktrych dzieci
musiay by przez kilka dni lub tygodni na
oddziale intensywnej opieki medycznej,
starali si wykorzysta kad okazj do na-
wizania wizi emocjonalnej z dzieckiem.
Tak wic cz z tej grupy rodzicw zdoby-
waa si na najbardziej szalone pomysy,
z powodu naglcej potrzeby nawizania na-
tychmiastowego kontaktu z dzieckiem, i -
daa tego nawet, gdy byo to zwizane z ry-
zykiem dla samego dziecka. Oczywicie za-
wizanie si wizi emocjonalnej midzy
matk a dzieckiem na sali porodowej jest
wspaniae. To wczesne spotkanie matki i jej
potomka daje im obojgu szans nawizania
kontaktu - skra do skry, oko w oko. J est
to pierwszy stopie w rozwoju trwaego uczu-
cia rodzicielskiego. Lecz tylko pierwszy
stopie. I to wcale nie musi dzia si tu po
porodzie. To moe sta si pniej: w szpi-
talnym ku lub przez otwr w szybie inku-
batora, lub nawet tydzie pniej w domu.
Kiedy rodzili si twoi rodzice, praw-
dopodobnie prawie nie widzieli swoich ma-
tek, a tym bardziej ojcw, a do momentu
gdy znaleli si w domu - zazwyczaj 10 dni
po porodzie. A jednak ogromna wikszo
z tego pokolenia wzrastaa w silnych zwiz-
kach rodzinnych.
Matki, ktre miay szans nawizania
tego bezporedniego poporodowego kontak-
tu z pierwszym dzieckiem, a z nastpnym
ju nie, zazwyczaj nie spostrzegaj rni-
cy we wzajemnych zwizkach uczuciowych
w obu przypadkach. Rwnie rodzice adop-
towanych dzieci, ktrzy czsto nie widzieli
swoich dzieci a do momentu opuszczenia
przez nie szpitala (a czasem nawet pniej),
potrafi nawiza wi uczuciow rwnie
siln jak rodzice biologiczni. Cz eksper-
tw wierzy, e faktycznie do drugiej poowy
pierwszego roku ycia dziecka kontakt uczu-
ciowy nie odgrywa jeszcze tak wanej roli.
Oczywicie jest to proces skomplikowa-
ny, ktry nie dokonuje si - ani nie zaczyna -
w jednej minucie. Nigdy nie jest za pno
na zacienianie wizi emocjonalnej. Za-
miast marnowa energi, tsknic za stra-
conym czasem, przygotuj si na spdzenie
dalszej czci ycia w roli matki. Nie bj
si dotyka, przemawia i ewentualnie przy-
tua dziecko w trakcie jego pobytu na od-
dziale intensywnej opieki noworodkowej.
W takich sytuacjach wikszo szpitali nie
tylko zezwala na kontakt rodzicw z dzie-
mi, lecz wrcz zachca do niego. Spytaj pie-
lgniark z tego oddziau o najlepszy sposb
na bliski kontakt z twoim nowo narodzonym
dzieckiem w tym trudnym czasie. Wicej na
temat opieki nad wczeniakami znajdziesz
w ksice Pierwszy rok ycia dziecka.
Mwiono mi, ze wi uczuciowa nawiza-
na zaraz po porodzie zbliy matk i dziecko
do siebie, lecz kiedy trzymam moje dziec-
ko, za kadym razem wydaje mi si ono
obce.
M
io od pierwszego wejrzenia kwit-
nie w romantycznych ksikach, lecz
w yciu raczej ma charakter bardziej realny.
Tego rodzaju uczucie, trwajce cae ycie,
potrzebuje czasu, motywacji i mnstwa cier-
pliwoci, aby mogo w peni si rozwin
i pogbi. J eli chodzi o uczucie mioci
midzy noworodkiem a jego rodzicami, to
dziaaj tu te same reguy jak w uczuciu mi-
dzy kobiet a mczyzn. Fizyczna blisko
pomidzy matk a dzieckiem bezporednio
po porodzie nie gwarantuje natychmiastowej
bliskoci emocjonalnej. Pojawienie si uczu-
cia nie jest tak szybkie i oczywiste jak zmia-
ny poporodowe w organizmie matki. Pod-
czas tych pierwszych poporodowych sekund
nie naley si automatycznie spodziewa
bezmiaru macierzyskiej mioci.
Faktycznie pierwsze doznania kobiety po
przebytym porodzie o wiele bardziej przy-
pominaj ulg ni mio, szczeglnie gdy
pord nie nalea do lekkich. J est to uczucie
ulgi wynikajce z tego, e pord jest zako-
czony. Nie jest to wcale nic nienormalne-
go, gdy paczcy i areaktywny uczuciowo
noworodek uznany zostaje przez matk
w pierwszej chwili za istot obc, a ju na
pewno nie kojarzy si z adnym przyjem-
nym doznaniem. Nie pokrywa si to z wy-
idealizowanym obrazem maego podu, kt-
ry nosia przez 9 miesicy i co do ktrego
(do niego lub do niej) czua co wicej ni
naturaln blisko. Przeprowadzone ba-
dania dowiody, e potrzeba rednio dwch
tygodni (a czsto trwa to duej, okoo dzie-
siciu tygodni), eby u matki pojawiy si
pierwsze pozytywne uczucia wobec nowo
narodzonego dziecka.
To, w jaki sposb kobieta zareaguje na
swoje dziecko podczas ich pierwszych kon-
taktw, moe zalee od rnych czynni-
kw - od dugoci i przebiegu porodu, od
tego, czy pozostawaa podczas porodu pod
dziaaniem rodkw uspokajajcych lub
znieczulajcych, od jej poprzednich dowiad-
cze (lub ich braku) z noworodkiem. Rw-
nie zaley to od jej stosunku do sprawy po-
siadania dziecka, od wzajemnych kontaktw
z mem, od ubocznych powodw zdener-
wowania, ktre mog j pochon, oglnie
od stanu jej zdrowia i bardzo moliwe, e
w najwikszym stopniu - od jej osobowoci.
Cz najbardziej wartociowych uka-
dw wzajemnych zawizuje si powoli. Daj
samej sobie i swojemu dziecku szans po-
znania i zaakceptowania siebie nawzajem,
pozwl, by mio rozwina si w sposb
naturalny i niespieszny.
J eeli po paru tygodniach wzajemnych
kontaktw nadal nie bdziesz odczuwaa
bliskiej wizi z dzieckiem lub bdziesz czu-
a w sobie zo lub antypati skierowan
do dziecka, omw swoje uczucia z leka-
rzem pediatr. To bardzo wane, by w mia-
r wczenie zapobiec trwaym szkodom we
wzajemnych stosunkach.
P R Z E BY W A N I E R A Z E M
Z D Z I E C K I E M
(rooming-in)
G dy w szkole rodzenia mwiono nam o tym,
e dzieci moemy mie przy sobie, wydawa-
o si to czym cudownym. Po porodzie
rzeczywisto okazaa si gorsza niz pieko.
Nie potrafi dziecka uspokoi i sprawi, by
przestao paka. Jaka ze mnie matka i co
sobie pomyli pielgniarka, jeli poprosz
j o zabranie dziecka?
P
rzemawia przez ciebie bardzo wraliwa
matka. Waciwie ju rodzc dziecko,
dokonaa czego wicej ni Herkules (Her-
kules nigdy by tego nie dokona), a teraz
jeste na drodze do tego, by dokona cze-
go jeszcze wikszego, mianowicie wycho-
wania swojego dziecka. Potrzeba paru dni
odpoczynku pomidzy porodem a rozpocz-
ciem wychowywania nie moe by w ad-
nym przypadku rdem poczucia winy.
Przebywanie cay czas z noworodkiem jest
wspaniaym szpitalnym udogodnieniem, lecz
wcale nie jeste z matk, gdy nie sprawia
ci to przyjemnoci czy te czujesz si tym
zbyt zmczona. Oczywicie niektre ko-
biety radz sobie z problemem rooming-in
z atwoci. Moe spowodowane jest to lek-
kim przebiegiem porodu, co wpywa na ich
pogodny nastrj i nie powoduje wyczerpa-
nia. Moe cz kobiet miaa ju pewne do-
wiadczenie w kontakcie z nowo narodzo-
nymi dziemi, nabyte po poprzednich poro-
dach lub te dziki sprawowaniu opieki nad
dziemi innych matek. Dla takich kobiet
paczcy noworodek o godzinie 3 w nocy
nie bdzie akurat powodem do radoci, ale na
pewno nie bdzie uwaany za nocn zmor.
Natomiast moda matka, ktra nie zmruya
oka przez 48 godzin, osabiona przez wy-
czerpujcy pord, ktra nigdy przedtem
nie miaa do czynienia z nowo narodzonym
dzieckiem - bdzie poprzez zy z niedowie-
rzaniem zadawaa sobie pytanie: J ak ja
mogam zdecydowa si na macierzy-
stwo?"
Odgrywanie roli mczennicy moe wzbu-
dzi w matce al do dziecka, czyli uczucie,
ktre dziecko potrafi wyczu. Zatem nie zmu-
szaj si do staego przebywania z dziec-
kiem, jeli tego nie chcesz, i pamitaj, e
zawsze wolno ci zmieni zdanie. Czcio-
wy rooming-in, czyli bycie z dzieckiem tyl-
ko za dnia, to te dobre rozwizanie. Mo-
esz te wyspa si pierwszego dnia, a za-
cz by z dzieckiem cay czas od dnia dru-
giego. (J eli karmisz piersi, upewnij si,
czy dziecko jest przynoszone na wszystkie
karmienia i e nie podaje mu si dodatkowo
butelki.) Bd elastyczna. Bardziej koncen-
truj si na jakoci wykorzystania czasu, kt-
ry spdzasz z dzieckiem w szpitalu ni na
jego iloci. Caodobowej opieki nad dziec-
kiem bdziesz miaa wkrtce pod dostat-
kiem w domu.
Powinna by wiadoma tego, powinna
by emocjonalnie i fizycznie przygotowana
do wypenienia tego zadania. J ednak pami-
taj, e bdzie ci potrzebna pomoc. Najlepiej,
gdyby twj m przynosi dziecko na nocne
karmienie, zmienia w razie koniecznoci
pieluchy, przynosi dziecko do ciebie, a po-
tem zabiera je z powrotem do eczka. J e-
eli jeste sama, popro kogo innego, aby
odpatnie lub za darmo przebywa z tob
przynajmniej przez kilka nocy, tak by mo-
ga odpocz po porodzie.
P O W R O T D O Z D R O W I A
P O C I C I U C E S A R S K I M
Jaka bdzie moja rekonwalescencja po
urodzeniu dziecka przez cesarskie cicie?
R
ekonwalescencja po ciciu cesarskim
jest podobna do rekonwalescencji po
kadej duej operacji brzusznej, z t jednak
sympatyczn rnic, e przy tamtych ope-
racjach traci si stary, zuyty woreczek -
ciowy czy wyrostek robaczkowy, a przy tej
operacji ty zyskaa co zupenie nowego -
dziecko. Istniej oczywicie i inne rnice,
troch mniej radosne ni powysza.
Dodatkowym elementem w twojej re-
konwalescencji bdzie to, e podlega b-
dziesz rwnie normalnej opiece poporodo-
wej. Z wyjtkiem nienaruszonego w twoim
Pobyt w szpitalu
To, ile czasu ty lub dziecko spdzicie w szpi-
talu, zalee bdzie od rodzaju porodu, a take
waszego stanu zdrowia. J eli oboje z dzieckiem
czujecie si dobrze i chcesz wczeniej wrci
do domu (poniewa czekaj na ciebie inne dzie-
ci lub po prostu wiesz, e tam bdzie ci lepiej),
popro lekarza o przygotowanie wszystkiego
do wczeniejszego wypisu. W takim przypadku
zorganizuj wizyt domow pielgniarki (praw-
dopodobnie w ramach ubezpieczenia) albo po
kilku dniach wybierz si wraz z noworodkiem
do lekarza, by mie cakowit pewno, e nie
wystpiy adne komplikacje. Dziecko zostanie
zwaone, przebadane (take pod ktem tacz-
ki) oraz zapewne padnie pytanie o karmienie
(dlatego warto prowadzi zapiski).
J eli natomiast zostaniesz w szpitalu przez
pene 48 czy 96 godzin, skorzystaj z okazji
i jak najwicej odpoczywaj. Solidny odpoczy-
nek przyda ci si przed powrotem do domu.
wypadku krocza, bdziesz dowiadcza
tych samych uciliwoci okresu poporodo-
wego, ktre s konsekwencj przebytego
porodu drogami natury, np. skurcze poporo-
dowe, odchody, bl w okolicy krocza (jeli
przez dugi czas prbowaa urodzi w spo-
sb naturalny, nim dokonano cicia cesar-
skiego), obrzk piersi, wyczerpanie, zmia-
ny hormonalne, wypadanie wosw, poce-
nie si, depresja poporodowa.
Podczas rekonwalescencji po porodzie
operacyjnym moesz np. odczuwa:
W pyw rodkw z niecz ulajcych. Dop-
ki dziaanie rodkw znieczulajcych b-
dzie trwao, bdziesz poddana starannej ob-
serwacji na oddziale intensywnej opieki
medycznej. Twoje wraenia z pobytu na
tym oddziale mog by pniej zamazane
w pamici lub nie bdziesz po prostu nic pa-
mitaa. Spowodowane jest to tym, e ka-
dy inaczej reaguje na rne leki i efekt dzia-
ania kadego leku jest inny. Indywidualna
reakcja na lek i odmienny skutek zastoso-
wania kadego leku powoduj, e proces
dochodzenia do siebie po operacji w kilka
godzin lub po upywie dnia czy dwch za-
lee bdzie od twojej reakcji i od rodzaju
zastosowanych rodkw. J eeli drcz ci
ze sny i po przebudzeniu masz halucynacje
lub jeste zdezorientowana, twj m lub
dyurna pielgniarka pomog ci szybko
wrci do rzeczywistoci. Na oddziale in-
tensywnej opieki medycznej pozostaniesz
take wtedy, gdy miaa wykonane tzw.
znieczulenie podpajczynwkowe lub ze-
wntrzoponowe. Znieczulenie w dolnej cz-
ci tuowia bdzie (przy tym rodzaju znie-
czulenia) trwao duej, bdzie ustpowa-
o od palcw u ng w gr. Dlatego, jak
tylko bdziesz moga, ruszaj palcami i no-
gami. J eli miaa wykonane znieczulenie
podpajczynwkowe, bdziesz musiaa
pozosta w ku i lee pasko na plecach
przez okoo 8-12 godzin. Gdy bdziesz
przebywa na oddziale pooperacyjnym,
moesz uzyska pozwolenie na odwiedzi-
ny ma i dziecka.
Bl wok miejsca naci cia. Zaraz po tym,
jak znieczulenie przestanie dziaa, twoja
rana - jak kada inna - bdzie prawdopo-
dobnie potencjalnym rdem blu. Stopie
blu zalee bdzie od mnstwa czynnikw,
wczajc w to twj indywidualny prg
blu i to, czy miaa ju wykonane cicie
cesarskie (pierwsze cicie cesarskie jest za-
zwyczaj rdem najwikszych dolegliwo-
ci). W zalenoci od potrzeby bdziesz
prawdopodobnie otrzymywa leki znosz-
ce efekt blowy. Bdziesz si czua ogu-
piaa i znarkotyzowana, bdzie to konse-
kwencj dziaania tych lekw. Leki pozwo-
l ci jednak na zdobycie niezbdnej dla
ciebie porcji snu. Nie denerwuj si, jeeli
rozpocza karmienie piersi - leki, o ktrych
mowa, nie przechodz do pokarmu, a do
chwili pojawienia si pokarmu silne rodki
przeciwblowe oka si raczej zbdne.
Gdyby bl utrzymywa si przez kilka ty-
godni - a czasem tak bywa - moesz bez
obaw bra leki przeciwblowe sprzedawa-
ne bez recepty (popro lekarza, by ci ktre
poleci). Rana bdzie si goi szybciej, jeli
przez pierwsze kilka tygodni po porodzie
nie bdziesz podnosi cikich przedmio-
tw, a nawet prowadzi samochodu.
M oliwo pojawienia si nudno ci z lub
bez wymiotw. Problem ten nie zawsze
wystpuje. Gdyby wystpiy nudnoci, mo-
esz otrzyma rodki przeciwwymiotne (je-
li wymiotowaa wczeniej, moesz poroz-
mawia ze swoim lekarzem o ewentualnym
podaniu rodkw przeciwwymiotnych lub
uywaniu specjalnych opasek uciskowych
noszonych na nadgarstkach i nie zawieraj-
cych substancji medycznych, zapobiegaj-
cych wystpieniu nudnoci poporodowych).
wicz enia w oddychaniu i odkasz liwaniu.
Oddychanie i odkaszliwanie zalegajcej wy-
dzieliny pomoe ci uwolni organizm od za-
legajcych rodkw znieczulajcych i b-
dzie pomocne w rozpreniu puc i utrzy-
maniu ich bez zalegania oraz jako dodatko-
wa ochrona przed moliwym zapaleniem.
Taka pucna gimnastyka, jeli jest wykony-
wana prawidowo, moe by zwizana
z blem. Moesz zminimalizowa te dole-
gliwoci poprzez unieruchomienie okolicy
nacicia za pomoc poduszki.
U cz ucie wyciecz enia. Po operacji moesz
si czu sabo, zarwno z powodu utraty
krwi, jak i z powodu dziaania znieczulenia.
J eli przed operacj usiowaa przez kilka
godzin urodzi dziecko drogami natury, bez
wtpienia czujesz si wycieczona.
R egularna ocena twojego stanu oglnego.
Pielgniarka bdzie kontrolowa twj stan
oglny (mierzy temperatur, cinienie krwi,
ttno, czsto oddechw), prowadzi zbir-
k dobow moczu, ocenia wydzielin z po-
chwy. Zajmie si take zmian opatrunku
oraz sprawdzeniem konsystencji i stopnia
obkurczenia macicy (czy jest ona na tyle ob-
kurczona, by powrci w obrb miednicy).
Pielgniarka bdzie rwnie sprawdza stan
twojego cewnika moczowego i venflonu
zaoonego do yy.
A oto, czego si moesz spodziewa, gdy
znajdziesz si w twoim pokoju na oddziale
szpitalnym:
K ontynuacja oceny twojego stanu ogl-
nego. Stan oglny, zbirka dobowa moczu,
ocena wydzieliny z pochwy, zmiana opa-
trunku, kontrola obkurczenia macicy. Oce-
na powyszych parametrw i dronoci
cewnika moczowego oraz venflonu (bdzie
trwaa tak dugo, pki nie bd w normie)
bdzie prowadzona regularnie.
U suni cie cewnika mocz owego. Nastpi to
krtko po operacji. Oddawanie moczu b-
dzie utrudnione, tak wic sprbuj skorzy-
sta z rad przedstawionych na s. 383. J eeli
one nie pomog, na powrt moe zosta za-
oony cewnik moc/owy, dopki sama nie
bdziesz w stanic oddawa moczu.
S kurcz e poporodowe. Pojawiaj si okoo
12-24 godzin po porodzie. Zapoznaj si ze
s. 381, by dowiedzie si czego wicej
o tych okresowo sprawiajcych dolegliwo-
ci skurczach.
P owol ny powrt do normalnej diety.
Niegdy (a w niektrych szpitalach nadal)
rutynowo podawano kobietom doylnie
pyny przez pierwsze 24 godziny po ciciu
cesarskim, a w cigu jednego czy dwch dni
po odczeniu kroplwki zezwalano jedynie
na picie wycznie czystych pynw. J ednak
podanie czego konkretnego do jedzenia
byoby lepszym rozwizaniem. Badania wy-
kazuj, e kobiety, ktrym wczeniej za-
czto na powrt podawa stae pokarmy
(oczywicie stopniowo, niemniej ju 4 do
8 godzin po operacji), szybciej oddaway
pierwszy stolec, a take rednio mona je
byo wypisa ze szpitala 24 godziny wcze-
niej ni kobiety, ktre otrzymyway wy-
cznie pynn diet. Rne szpitale czy po-
szczeglni lekarze przyjmuj rne metody;
od twojego stanu pooperacyjnego take b-
dzie zaleao, jak szybko odczona zosta-
nie kroplwka, a sztuce podane. Pamitaj,
e wprowadzenie staych pokarmw powin-
no si odbywa stopniowo. Najpierw otrzy-
masz pyny, potem co mikkiego i atwo
przyswajalnego (na przykad galaretk), a na-
stpnie kolejne potrawy. J ednak na mdych,
lekkostrawnych daniach pozostaniesz przez
co najmniej kilka dni; nawet nie myl o prze-
myceniu duego hamburgera. A kiedy ju
cakowicie wrcisz do jedzenia staych pro-
duktw, nie zapomnij o pynach - zwaszcza
jeli karmisz piersi.
Bl promieniujcy w stron barkw. Po-
dranienie przepony podczas operacji moe
powodowa parogodzinny ostry bl bar-
kw. rodki przeciwblowe mog by w tym
przypadku pomocne.
M oliwo wystpienia z aparcia. Poniewa
perystaltyka jelit moe by zwolniona z po-
wodu znieczulenia i operacji, normalne jest,
e pierwszy stolec oddaje si dopiero po kilku
dniach. Z powodu zapar niekiedy pojawiaj
si bolesne gazy. Mona zastosowa prepa-
raty regulujce czynno ukadu pokarmo-
wego, agodne rodki przeczyszczajce, aby
uatwi oddanie stolca. Sprbuj niektrych
rad podanych na s. 385, ale wyklucz z diety
ciko strawne elementy poywienia. J eeli
nie byo wyprnienia w czwartym i pitym
dniu, zastosuj w miar moliwoci czopki.
D yskomfort w obr bie brz ucha. Gdy twj
ukad pokarmowy (czciowo zaburzony po-
przez dokonan operacj) zacznie funkcjo-
nowa, uwizione gazy mog sta si przy-
czyn powanych dolegliwoci blowych,
szczeglnie wtedy, gdy ich cinienie powo-
duje rozpieranie w obszarze linii cicia. Do-
legliwoci mog by silniejsze podczas zie-
wania, kaszlu, kichania. Poinformuj pielg-
niark lub lekarza o swoich problemach.
Leki przeciwblowe nie s zalecane w tej
sytuacji, poniewa przeduaj jedynie czas
trwania tego problemu, ktry zazwyczaj
utrzymuje si dzie lub dwa. W celu usu-
nicia zatrzymanych gazw stosuje si a-
godne lewatywy lub czopki. Moesz spo-
tka si te z zaleceniem, aby spacerowaa
po korytarzu. Pomocne mog si te okaza
takie wiczenia, jak: leenie na lewym boku
i leenie na plecach, podciganie ng do
gry, gboki oddech z jednoczesnym przy-
trzymaniem miejsca po ciciu cesarskim.
J eeli bl jest ostry i nie ustpuje, moe zaist-
nie potrzeba zaoenia rurki do odbytu, aby
umoliwi odprowadzenie gazw.
Z ach ta do wicz e. Przed opuszczeniem
ka zostaniesz prawdopodobnie zachco-
na do poruszania palcami u ng, obcigania
stp, by napi minie ydek, oraz napiera-
nia palcami ng na koniec ka i obracania
si z boku na bok. Moesz rwnie sprbo-
wa innych wicze:
1. Lec pasko na plecach, zegnij nog
w kolanie (stopa ley pasko na ku), dru-
g nog wycignij do przodu, rozlunij mi-
nie brzucha, po czym ruchem lizgowym
powoli wyprostuj zgit w kolanie nog.
Powtrz to, zmieniajc nogi.
2. Lec pasko na plecach, kolana wy-
prostowane, stopy pasko na ku, podnie
gow na 30 sekund.
3. Lec na plecach, kolana zgite, sto-
py pasko na ku, napnij minie brzucha
i wycignij jedn rk, kierujc j nad tuo-
wiem na drug stron ka na poziomie
pasa. Powtrz wiczenie, zmieniajc rk.
wiczenia te zmierzaj do pobudzenia
krenia, szczeglnie w nogach, i zapobie-
gaj rozwojowi zakrzepw naczyniowych
(lecz uprawianie niektrych z tych wicze
moe by bardzo bolesne, przynajmniej
przez pierwsze 24 godziny albo i duej).
W stanie z ka po 8-24 godz inach po ope-
racji. Pierwszy raz usid z pomoc pie-
lgniarki, pomagajc sobie poprzez unosze-
nie gowy nad poziom ka. Potem wes-
przyj si rkami i przenie nogi powoli do
krawdzi ka, spu je w d i trzymaj tak
przez kilka minut. Nastpnie powoli, z po-
moc pielgniarki, postaw nogi na pododze,
rce tymczasem cigle jeszcze trzymaj opar-
te na ku. J eeli poczujesz zawrt gowy
(co jest normalne), usid z powrotem na -
ku. Sprbuj odzyska rwnowag, stojc
w miejscu przez par minut, nim powoli zro-
bisz kilka pierwszych krokw. Te pierwsze
kroki mog by bardzo bolesne. Sprbuj sta
w pozycji wyprostowanej, mimo pokusy, by
si zgarbi - wbrew pozorom dyskomfort
moe si okaza w tym drugim przypadku
wikszy. (Trudnoci z poruszaniem si s
tymczasowe, choby pierwsze kilka razy
kto musia ci pomc wsta. W rzeczy-
wistoci wkrtce moe si okaza, e jeste
bardziej aktywna ni kobieta po porodzie
drogami natury, ktra zajmuje pokj obok.)
N osz enie elastycz nych pocz och. Pobudza-
j krenie. Ich stosowanie zmierza rwnie
do ochrony przed zakrzepami naczyniowymi.
P rz ebywanie z dz ieckiem. Nie moesz jesz-
cze podnosi swojego dziecka, ale moesz
je przytula i karmi (jeeli karmisz piersi,
kad dziecko na poduszce, powyej linii
nacicia lub po si z nim na boku).
W zalenoci od tego, jak si czujesz, i od
zasad regulaminu szpitalnego, moesz spr-
bowa zmodyfikowa zasady obowizujce
matk przebywajc z dzieckiem w syste-
mie rooming-in. Cz orodkw pooni-
czych preferuje nawet caodobowe przeby-
wanie matki z dzieckiem; m mgby sta-
nowi dla ciebie nieocenion pomoc, gdyby
te przebywa z tob.
K piel. Do czasu usunicia (lub wchoni-
cia si) szww prawdopodobnie nie uzy-
skasz pozwolenia na kpiel lub prysznic.
U suni cie sz ww. J eeli twoje szwy lub kla-
mry nie s rozpuszczalne poprzez absorpcj
i wymagaj zdjcia, zostan usunite po czte-
rech lub piciu dniach po porodzie. I chocia
sama procedura zdjcia szww nie jest bar-
dzo bolesna, moesz odczuwa pewien dys-
komfort. Kiedy opatrunek jest zdjty, obej-
rzyj ran, korzystajc z obecnoci lekarza lub
pielgniarki, spytaj, jak szybko moesz si
spodziewa cakowitego zagojenia oraz kt-
re z zauwaonych przez ciebie zmian s fi-
zjologiczne, a ktre wymagaj wzmoonej
uwagi i nadzoru medycznego.
W wikszoci przypadkw czas oczeki-
wania na wypisanie ze szpitala do domu po
porodzie wynosi okoo 4 dni. J ednak ty na-
dal bdziesz potrzebowa opieki i pomocy
przy dziecku. Postaraj si, by kto mg by
przy tobie cay czas przez kilka pierwszych
tygodni po porodzie.
B L E P L E C W
S iostra powiedziaa mi, ze po porodzie bar-
dzo bolay j plecy, poniewa podano
jej znieczulenie zewntrzoponowe. Ja nie
miaam znieczulenia, a jednak tez czuj bl
plecw.
K
iedy przypuszczano, e na ble ple-
cw uskaraj si tylko kobiety, kt-
rym podano znieczulenie zewntrzopono-
we. J ednak badania wykazuj, e dolegliwo
ta jest rwnie czsta wrd kobiet rodz-
cych bez znieczulenia. Twj bl zapew-
ne wie si z nacignitymi miniami
brzucha (musiaa ju zauway, e wygl-
daj one teraz inaczej ni wczeniej) - s
jeszcze zbyt sabe, aby mogy zapewnia
plecom wsparcie. wiczenia poporodowe
(patrz Powrt do normalnej sylwetki, s. 425)
pomog w odbudowaniu kondycji tych
mini, a w midzyczasie unikaj podnosze-
nia cikich rzeczy (z wyjtkiem swego
dziecka).
P ocz tki karmienia piersi
O
d czasu, gdy Ewa przystawia Kai-
na do piersi po raz pierwszy, kar-
mienie piersi jest naturaln umie-
jtnoci matek i noworodkw. Czy to
prawda?
No, nie zawsze - przynajmniej nie od
razu. Karmienie piersi staje si naturaln
czynnoci w rnym czasie u rnych par
matek i noworodkw, szybciej u jednych,
a pniej u drugich. Czasami pewne fizycz-
ne czynniki utrudniaj pierwsze przystawie-
nia do piersi, a czasami przyczyn pierw-
szych niepowodze jest po prostu brak do-
wiadczenia u obojga partnerw. Ale co-
kolwiek mogoby oddziela twoje dziecko
od twoich piersi, wystarczy troch czasu
i dostosujecie si wzajemnie, chyba e to
ty poddasz si pierwsza. Niektre z najbar-
dziej wzajemnie satysfakcjonujcych zwiz-
kw dziecka z piersi zaczy si po kilku
dniach - a nawet tygodniach - nieporad-
nych dziaa, niezrcznych wysikw i ez
po obu stronach.
Znajomo tego, co moe nas spotka,
i jak sobie radzi z przeciwnociami, uatwi
to wzajemne dostosowanie si. Warto take
pj na zajcia przyszpitalne w karmieniu
piersi oraz zapozna si z poniszymi ra-
dami:
Przystaw dziecko do piersi jak najszyb-
ciej po urodzeniu, najlepiej ju na sali
porodowej, jeli jest to moliwe. (Zobacz
Podstawowe zasady karmienia piersi,
s. 400.) Czasami stan matki nie pozwala
na wczesne karmienie, a czasami stan
dziecka, ale to absolutnie nie oznacza, e
nie bd mogli zacz z powodzeniem
pniej. Nawet jeli ty i dziecko czujecie
si wspaniale, pierwsze dowiadczenia
w karmieniu niekoniecznie przebiegaj
gadko. Oboje macie jeszcze sporo do na-
uczenia si.
J u w sali porodowej popro lekarza o po-
moc przy karmieniu, oczywicie jeeli
wszystko pjdzie dobrze. Postaraj si tak-
e przez cay pobyt szpitalny lub jego
cz przebywa z dzieckiem w systemie
rooming-in; w innym przypadku zadbaj
o to, aby pielgniarka przynosia ci dziec-
ko do karmienia na danie noworodka.
J eli moesz, postaraj si o profesjonaln
pomoc. Najlepszym doradc byby spe-
cjalista z poradni laktacyjnej, towarzysz-
cy ci przynajmniej podczas kilku pierw-
szych prb przystawiania dziecka - otrzy-
maaby od niego wskazwki i instrukcje,
co naley robi. Gdyby nie zapewniono
ci jednak takiej pomocy, spytaj, czy kon-
sultant bd pielgniarka z dowiadcze-
niem w pomaganiu matkom przy karmie-
niu mogliby obserwowa, jak karmisz,
oraz udzieli ewentualnych wskazwek
na wypadek niepowodzenia. J eli opu-
cisz szpital, nie uzyskawszy takiej po-
mocy, kto dowiadczony w karmieniu
piersi (pediatra, pielgniarka wizytujca,
pracownik poradni laktacyjnej) powinien
oceni stosowane przez ciebie metody
w cigu pierwszych kilku dni.
Ogranicz liczb goci, by mie wicej
okazji do karmienia. J eli przebywasz
z dzieckiem w ramach systemu rooming-
-/m, mona poprosi, by odwiedza was
jedynie twj partner, co wyjdzie wam
wszystkim na dobre - poznacie si lepiej
we troje w swobodnej atmosferze, ktra
jest niezbdna przy nauce karmienia.
Bd cierpliwa, gdy dziecko dopiero do-
chodzi do siebie po przeyciach porodu.
J eli podczas porodu otrzymaa rodki
znieczulajce lub jeli pord by trudny
lub przeduony, to mona oczekiwa, e
twoje dziecko bdzie senne i spowolniae
przy piersi przez pierwsze 2-3 dni. Nie ma
powodu do zmartwie - wkrtce dziecko
zapie rytm. Nie ma obaw, e dziecko b-
dzie w tym czasie godowao, w pierw-
szych dniach po urodzeniu noworodki
maj mae potrzeby ywieniowe. Tym,
czego rzeczywicie potrzebuj, jest czua
opieka. Przytulenie do piersi jest rwnie
wane jak jej ssanie.
Upewnij si, e apetyt i potrzeba ssania
twojego dziecka nie s le wykorzystane
pomidzy karmieniami. Na niektrych
oddziaach szpitalnych rutyn jest bo-
wiem uspokajanie paczcego noworod-
ka butelk z wod i glukoz. Takie po-
stpowanie moe mie dwojaki szkodli-
wy wpyw. Po pierwsze, podana butel-
ka zaspokaja jeszcze delikatny w tym cza-
sie apetyt na duszy czas. Gdy pniej
dziecko zostanie ci przyniesione do kar-
mienia, okae si, e piersi nie byy sty-
mulowane do wytwarzania pokarmu -
i zaczyna si bdne koo, uniemoliwia-
jce powstanie prawidowego systemu
produkcji wedle potrzeb". Po drugie, od-
ruch ssania staje si wtedy sabszy, ponie-
wa uzyskanie pokarmu z butelki wyma-
ga mniej wysiku. W rezultacie ssanie
piersi staje si dla dziecka trudniejsz
czynnoci, z ktr nie moe sobie pora-
dzi i w kocu j porzuca. Do innych
przeszkd utrudniajcych karmienie na-
lee moe podawanie dziecku uspokaja-
jcych smoczkw i butelki z mieszank
dla niemowlt. Powinna zatem, za po-
rednictwem lekarza dziecka, wyda ci-
se wskazwki, by nie podawano twoje-
mu malestwu smoczkw ani dodatko-
wego pokarmu, chyba e okae si to
niezbdne z przyczyn medycznych. Mo-
esz nawet do eczka dziecka przycze-
pi kartk: Karmienie tylko piersi".
Karmienie na danie. Podawaj dziecku
pier przynajmniej 8 do 12 razy dziennie,
nawet jeli ono samo nie da jej jeszcze
tak czsto. Dziki temu nie tylko bdzie-
cie szczliwsi, ale i bdziesz wytwarza
wicej mleka pniej, gdy apetyt dziec-
ka bdzie wikszy. Wymuszanie karmie-
nia co 4 godziny moe pogorszy stan
wczesnego nabrzmienia piersi oraz do-
prowadzi do pniejszego niedoywie-
nia dziecka.
Karm tak dugo, jak dziecko tego pragnie.
Kiedy zalecano, by pierwsze karmienia
byy krtkie (pi minut przy kadej pier-
si) - w ten sposb, poprzez stopniowe
wzmacnianie sutkw, zapobiegano ich
obolaoci. Bolesno sutkw bywa naj-
czciej skutkiem nieprawidowej pozy-
cji dziecka podczas karmienia i nie ma nic
wsplnego z czasem ssania. Wikszo
noworodkw zaspokaja gd po 10-45
minutach karmienia. J eli tylko znajduje-
cie si z dzieckiem w prawidowej pozy-
cji, nie ma sensu ograniczanie czasu kar-
mienia. W idealnych warunkach jedna pier
powinna zosta cakowicie oprniona pod-
czas jednego przystawienia - to waniejsze
ni pamitanie, by dziecko ssao z obu pier-
si
1
. Zatem nie odstawiaj dziecka, gdy minie
15 minut przeznaczonych na pier numer
jeden - poczekaj, a ono samo przestanie
ssa. Potem podaj mu, bez zmuszania, dru-
g pier. Pamitaj, by nastpne karmienie
rozpoczo si od piersi, ktr dziecko za-
czo ssa, lecz jej nie oprnio.
Nie pozwl dziecku spa, jeli miaoby
przegapi por karmienia. S dzieci, kt-
re - szczeglnie w pierwszych dniach y-
cia - nie budz si odpowiednio czsto do
karmienia. J eli od ostatniego karmienia
noworodka miny 3 godziny, trzeba b-
dzie go obudzi. Oto jeden ze sposobw:
po pierwsze, w przypadku gdy dziecko
jest szczelnie opatulone bd ciepo ubra-
1
J eli pier nie zostanie oprniona, dziecko
nie otrzyma mleka II fazy (kocowego), zawie-
rajcego znacznie wicej kalorii niezbdnych do
wzrostu ni mleko, ktre napyno do jego buzi
wczeniej.
ne, odkryj je lub ubierz lej: chodne
powietrze powinno je troszk rozbudzi.
Potem sprbuj je posadzi, jedn rk
podtrzymujc dziecko, a drug delikatnie
gaszczc je po plecach. Dobrze zrobi te
masowanie nek i rczek lub delikat-
ne przemywanie czka chodn wod.
W chwili gdy niemowl si poruszy,
szybko przybierz pozycj do karmienia.
Moesz te przyoy pice dziecko do
nagiej piersi, gdy niemowlta maj
wietny zmys powonienia, tote zapach
mleka matki moe je obudzi.
Nie prbuj karmi krzyczcego dziecka.
Najlepiej byoby, gdyby zaczynaa kar-
mienie w chwili, gdy tylko dziecko zdra-
dzi pierwsze oznaki godu i zainteresowa-
nie ssaniem - moe to przybra posta
wkadania rczek do buzi, krcenia gw-
k w poszukiwaniu sutka lub po prostu
objawi si szczegln czujnoci. Pacz
nie jest sygnaem do rozpoczcia karmie-
nia, zatem nie czekaj na jedn z ostatnich
wskazwek godu: rozpaczliwy wrzask.
J eli jednak dziecko zaczo ju paka,
przed karmieniem sprbuj je chwil po-
koysa, uspokoi czy poda mu palec do
ssania. Niedowiadczonemu w karmieniu
dziecku trudno jest wszak spokojnie od-
nale sutek, wic przyssanie si w chwi-
li histerycznego paczu moe by po pro-
stu niemoliwe.
Zachowaj spokj. Rozpocznij karmienie
wtedy, gdy jeste jak najbardziej zrelak-
sowana, i postaraj si zachowa spokj,
nawet jeli doszoby do frustrujcych
wydarze. Odelij goci na pitnacie
minut przed rozpoczciem karmienia,
aby moga wyciszy myli i zapomnie
o wszelkich troskach (w tym o rachunku
ze szpitala). Przed rozpoczciem wyko-
naj kilka wicze relaksacyjnych (patrz
s. 127), posuchaj uspokajajcej muzyki,
jeli ci to pomaga. W czasie karmienia
bd rozluniona i pamitaj, e bdzie le-
piej. Napicie nie tylko zakci napywa-
nie mleka (czyli sposb, w jaki wytwo-
rzone przez twj organizm mleko staje si
dostpne dla dziecka), lecz take wywoa
niepokj u dziecka, gdy niemowlta s
niesychanie wraliwe na nastrj matki.
Zaniepokojone dziecko nie bdzie ssa
prawidowo.
Kiedy pojawi si pokarm, zacznij prowa-
dzi notatki: spisuj godziny karmienia
dziecka (rozpoczcie i zakoczenie) oraz
liczb zmoczonych i zabrudzonych pie-
luch kadego dnia, zanim karmienie si
ustabilizuje. W ten sposb bdziesz wie-
dziaa, czy karmienie przebiega prawido-
wo i bdziesz moga zda dokadn rela-
cj pediatrze. D do tego, by dziecko
byo karmione od 8 do 12 razy w kadym
dwudziestoczterogodzinnym okresie, lecz
nigdy nie zmuszaj malestwa do ssania.
Cho czas trwania karmienia moe by
rny, kiedy ju zniknie nabrzmienie
piersi i bolesno sutkw, wynosi on prze-
citnie p godziny, a czas ten zwykle
dzielony jest na dwie piersi (cho czasem
niemowl odwrci si czy zanie, nim przy-
ssie si do drugiej piersi, i nie ma w tym
nic zego, jeeli oprnio pierwsz)
1
. Na
jeszcze dokadniejsz ocen iloci pokar-
mu przyjmowanego przez dziecko wska-
e ci przyrost masy ciaa malestwa oraz
stan pieluch. W kadym dwudziestoczte-
rogodzinnym okresie powinna naliczy
przynajmniej 6 mokrych pieluch (mocz
nie powinien by ciemnoty, lecz przej-
rzycie jasny) oraz 3 stolce. Niezalenie
od czasu ssania, moesz by spokojna,
e wszystko jest w porzdku, jeli tylko
dziecko prawidowo przybiera na wadze
i prawidowo si wyprnia.
1
Aby mie pewno, e obie piersi s stymu-
lowane, uywaj czego, co bdzie ci przypomi-
na, do ktrej piersi ostatnio dziecko przystawia-
a (na przykad wpinaj agrafk po zewntrznej
stronie biustonosza). Albo zaznaczaj w swych
notatkach, od ktrej piersi zaczo si danego
dnia karmienie.
Podstawowe zasady karmienia piersi
1. Znajd spokojne miejsce. Dopki wraz z dziec-
kiem nie nabierzecie wprawy, lepiej karmi
w miejscach, w ktrych nie ma zbyt wielu rze-
czy rozpraszajcych uwag oraz panuje wzgld-
ny spokj.
2. Napij si czego od razu - mleka, soku bd
wody - w celu uzupenienia pynw. Unikaj
gorcych napojw (w razie gdyby si rozlay,
moecie si poparzy); a jeli nie masz ochoty
na napj zimny, wybierz letni. J eeli dawno nic
nie jada, zjedz jak zdrow przeksk.
3. Miej zawsze w pobliu ksik lub czasopi-
smo do poczytania w trakcie dugotrwaych se-
sji karmienia (ale odkadaj raz na jaki czas czy-
tanie, by przytuli, pogaska ssce dziecko).
Wczony telewizor moe nadmiernie rozpra-
sza uwag, zwaszcza w pierwszych tygo-
dniach, tak samo jak rozmawianie przez telefon;
wycz dzwonek, niech automatyczna sekretar-
ka przyjmie za ciebie wiadomo - albo popro
kogo innego o odebranie rozmowy.
4. Przybierz pozycj wygodn zarwno dla cie-
bie, jak i dla dziecka. J eli siedzisz, po po-
duszk na kolanach, by dziecko znalazo si na
wygodnej wysokoci. Podeprzyj te okcie na
poduszce czy oparciach fotela, prba dugo-
trwaego utrzymania dziecka wacego 2,5-3,6
kilogramw moe si bowiem zakoczy kur-
czami w rkach i blem. J eeli to moliwe,
trzymaj nogi na podwyszeniu.
5. Po dziecko na boku, twarz do sutka
i sprawd, czy cae jego ciako jest zwrcone
w twoim kierunku - brzuszek do brzucha -
a ucho, rami i biodra tworz lini prost.
Gwka dziecka nie powinna by odwrcona,
lecz tworzy jedn lini z caym jego ciaem.
(Wyobra sobie, jak trudno by ci byo pi
i przeyka z gow skierowan w bok. To
samo dotyczy dziecka.) Prawidowa pozycja to
podstawa w zapobieganiu bolesnoci sutkw
i trudnoci przy karmieniu.
6. Specjalici od karmienia zalecaj na pierw-
sze tygodnie dwie pozycje. Pierwsza nazywa
si pozycj krzyow: trzymaj gwk dziecka
przeciwn rk (karmic dziecko z prawej pier-
si, trzymaj je lew rk). Do powinna spo-
czywa midzy opatkami dziecka, kciuk - za
jego uszkiem, a pozostae palce - za drugim
uszkiem. Praw doni uchwy praw pier,
przykadajc kciuk nad sutkiem i otoczk
(ciemn obwdk wok sutka), w miejscu
gdzie nosek dziecka dotyka bdzie piersi. Pa-
lec wskazujcy natomiast powinien si znajdo-
wa tam, gdzie z piersi zetknie si policzek
dziecka. Lekko cinij pier, by skierowa su-
tek na nosek dziecka. Teraz ju mona przysta-
wi dziecko (patrz punkt 7).
Pozycja
krzyowa
Pozycja
spod pachy
Druga pozycja zwana jest pozycj spod pa-
chy
1
. Umie dziecko przy swym boku w po-
zycji psiedzcej, z buzi skierowan do cie-
bie, a nkami pod tw pach (praw, jeeli
karmisz z prawej piersi). Przytrzymujc gw-
k dziecka praw doni, uchwy pier tak
samo jak w pozycji krzyowej.
Gdy nabierzesz wprawy w karmieniu, spr-
buj stosowa rwnie pozycj koyskow,
w ktrej gwka dziecka spoczywa w zgiciu
okcia, oraz pozycj lec, polegajc na tym,
e oboje z dzieckiem leycie na boku, brzuszek
do brzucha. Ta ostatnia pozycja doskonale na-
daje si do karmienia w nocy.
7. Poaskocz lekko usta dziecka sutkiem, a
otworzy szeroko buzi - tak jakby ziewao.
Niektrzy specjalici od karmienia polecaj,
by najpierw skierowa sutek na nosek, po-
czym przesun w d do grnej wargi, co
sprawi, e buzia otworzy si szeroko. Dziki
temu dolna warga dziecka nie zassie si pod-
czas karmienia. J eli odwrci ono gwk na
bok, delikatnie klapnij je w policzek po bli-
szej tobie stronie, gdy wtedy odruchem bez-
warunkowym zwrci si ono znw w twoim
kierunku.
1
P oz ycja ta jest sz cz eglnie z alecana kobietom,
ktre urodz iy prz ez cesarskie ci cie i chc unikn
kontaktu dz iecka z brz uchem; stosuj j rwnie ko-
biety z duym biustem, te, ktre maj mae, prz ed-
wcz e nie urodz one dz ieci lub blini ta.
Pozycja
koyskowa
8. Kiedy buzia dziecka jest szeroko otwarta,
przysu dziecko bliej siebie - nie przesuwaj
piersi do niego. Przyczyn wielu problemw
z przystawieniem jest to, e matki nachylaj si
do dziecka, prbujc wepchn mu sutek w usta.
Naley bowiem mie wyprostowane plecy,
a dziecko przysuwa do siebie.
9. Nie prbuj wsun sutka w niechtne usta;
poczekaj cierpliwie, a dziecko przejmie ini-
cjatyw. Czasem potrzeba kilku prb, nim
dziecko na tyle szeroko otworzy buzi, by pra-
widowo si przyssa.
10. Upewnij si, czy dziecko zasysa zarwno su-
tek, jak i jego otoczk. Ssanie samego sutka nie
wywoa ucisku na gruczoy mleczne i moe wy-
woa bolesno oraz pkanie skry sutka.
Sprawd te, czy dziecko na pewno ssie sutek,
gdy niektre bardzo spragnione dzieci bd pr-
boway przyssa si do dowolnej czci piersi
(nawet jeli nie wypynie z niej mleko), przyczy-
niajc si do powstania bolesnych siniakw.
11. J eeli pier blokuje nosek dziecka, l ekko
u c i n ij j w tym miejscu palcem. Moesz te
troszk podnie dziecko, dajc mu wicej
miejsca do oddychania. Uwaaj jednak, aby nie
wypucio z ust otoczki brodawki.
12. Sprawd, jak dziecko przeyka. J eli wy-
konuje silne, regularne, rytmiczne ruchy (co
wida po pracy jego policzkw), oznacza to,
e ssie w prawidowy sposb.
13. J eeli dziecko zakoczyo ju ssanie, lecz
nadal trzyma sutek, nage cofnicie piersi moe
go zrani. Lepiej przerwij ssanie poprzez uci-
nicie piersi przy ustach dziecka lub woenie
palca w kcik ust dziecka, aby do jamy ustnej
dostao si powietrze.
Nie zaniechaj karmienia, jeli z jakiego
powodu dziecko przebywa na oddziale in-
tensywnej opieki noworodkowej i nie moe
wrci do domu razem z tob. Wczeniaki
oraz dzieci z innymi problemami lepiej si
rozwijaj, gdy s karmione mlekiem matki.
Spytaj neonatologa lub pielgniark, w jaki
sposb mogaby w istniejcej sytuacji kar-
mi dziecko piersi. Gdyby si okazao, e
nie mona dziecka karmi bezporednio
z piersi, spytaj, czy moliwe jest podawa-
nie mu twojego cignitego pokarmu. J e-
li nawet i to nie jest moliwe, postaraj si
ciga mleko, aby utrzyma jego wytwa-
rzanie do czasu, kiedy dziecko bdzie ju
mona karmi prosto z piersi.
O BR Z K P I E R S I :
G D Y M L E K O N A P Y W A
W
anie wtedy, gdy ty i twoje dziecko
zaczynacie si lepiej rozumie, za-
czyna te zwiksza si wydzielanie pokar-
mu. Dotychczas twoje dziecko otrzymywa-
o mae iloci siary, a piersi nie sprawiay
kopotw. A nagle problemy zaczynaj na-
rasta: niespodziewanie, w cigu kilku go-
dzin, piersi staj si obrzmiae, twarde i bo-
lesne. Karmienie staje si trudne dla dziec-
ka i sprawia ci bl
1
. Na szczcie ten okres
obrzmienia sutkw jest zwykle krtki -
trwa nie wicej ni 24 do 48 godzin, cho
niekiedy a tydzie. Podczas gdy trwa, ma-
my kilka sposobw zmniejszenia obrzmie-
nia i usunicia towarzyszcych nieprzyjem-
nych dozna:
Na pocztku karmienia przy ciepy
okad, ktry zmikczy otoczk sutka i spra-
1
Niektre szczliwe matki nie dowiadczaj
obrzmienia sutkw, gdy pojawia si wiksza
ilo pokarmu. By moe tak si dzieje, ponie-
wa ich dzieci bardzo dobrze ssay od urodze-
nia. Zwykle problemy z obrzmieniem zmniejsza-
j si z kadym nastpnym dzieckiem.
wi, e napynie mleko. Najlepiej to zro-
bi poprzez przyoenie materiau zamo-
czonego w ciepej - nie gorcej - wodzie
na sam obwdk albo pochylajc si nad
misk z ciep wod. Delikatny masa
piersi, ktr dziecko ssie, take prowadzi
do stymulowania napywania mleka.
Po karmieniu uyj kostek lodu do zmniej-
szenia obrzku. I jakkolwiek by to dziw-
nie brzmiao oraz wygldao, ukojenie
daje take przykadanie chodnych lici
kapusty (we wiksze licie z zewntrz-
nej czci gwki i w kadym z nich zrb
otworek na sutki; przed przyoeniem do
piersi umyj je i osusz).
Przez ca dob no dobrze dopasowany
biustonosz (na szerokich ramiczkach,
z naturalnej tkaniny). Gdy obolae, na-
brzmiae piersi s dodatkowo uciskane,
mog bardzo bole - dlatego te sprawd,
czy biustonosz nie jest za ciasny. Ubieraj
si w lune ubrania, ktre nie bd dra-
ni nadwraliwych piersi.
Nie daj si skusi na ominicie lub skr-
cenie karmienia z powodu blu. Im mniej
twoje dziecko ssie, tym wiksze bdzie
obrzmienie.
Przed karmieniem odcignij rcznie nie-
co pokarmu, aby zmniejszy obrzk. Wy-
pyw mleka bdzie atwiejszy, a dziecku
atwiej si bdzie przyssa do bardziej
mikkiej otoczki.
Zmieniaj pozycj dziecka przy kolejnym
karmieniu (przy jednym trzymaj je w po-
zycji pod pach, przy drugim - w pozycji
koyskowej - patrz s. 401). W ten sposb
mona mie pewno, e przewody mlecz-
ne s oprniane, co zmniejsza bolesno
wywoan nabrzmieniem piersi.
J eli bl bdzie bardzo silny, zastanw si
nad wziciem acetaminofenu lub innego
rodka przeciwblowego, przepisanego
ci przez lekarza.
Dieta karmicej matki
J ako wytwarzanego przez ciebie pokar-
mu nie zawsze jest cile powizana z jako-
ci tego, co jesz. Wartoci biaka, tuszczu
i wglowodanw w twoim mleku zwykle nie
zale od iloci tych skadnikw odywczych
w twoim poywieniu, taka zaleno istnieje
jednak odnonie do niektrych witamin (np.
witaminy A i B
j2
). Ale co innego mona ju
powiedzie o produkcji mleka. Kobiety, kt-
rych poywienie jest na przykad pozbawio-
ne biaka i/lub kalorii, mog wydziela mle-
ko o waciwym skadzie, ale w mniejszej ilo-
ci. Aby produkowa duo dobrego mleka,
kontynuuj przyjmowanie uzupeniajcych ilo-
ci witamin i skadnikw mineralnych jak
w okresie ciy i cile stosuj diet ciow
podan w rozdziale 4, ale z pewnymi modyfi-
kacjami:
Zwiksz liczb kalorii w swoim poywieniu
o okoo 500 kalorii ponad twoje zapotrzebo-
wanie z okresu przed ci. Nie musisz si
sztywno trzyma tego zalecenia; podobnie
jak w ciy, pozwl, aby waga bya twoim
przewodnikiem. J eeli nagromadzia due
zapasy tuszczu w okresie ciy lub jeszcze
przedtem, to moesz spoywa mniej kalo-
rii. Nagromadzony tuszcz zostanie zuyty
do produkcji mleka, a ty stracisz na wadze.
J eeli masz niedobr wagi i podczas ciy
nie zgromadzia zbyt wiele tkanki tuszczo-
wej, to prawdopodobnie bdziesz potrzebo-
waa wicej ni 500 dodatkowych kalorii
dziennie (zalecana dawka dobowa uwzgld-
nia zuycie zapasw tuszczu, ktrych ty
akurat nie posiadasz). Bez wzgldu na two-
j aktualn wag czasami moesz stwier-
dzi, e potrzebujesz wicej kalorii, ponie-
wa dziecko ronie i da wicej mleka. Czy
tak jest w rzeczywistoci, moesz potwier-
dzi, wac si. Zwiksz liczb przyjmowa-
nych kalorii, gdy zaczniesz gwatownie
chudn. J eli wcale nie tracisz kilogramw,
a co gorsza: zaczyna ci ich przybywa, le-
piej ograniczaj jedzenie. Wskazwk, czy
przyjmujesz odpowiedni liczb kalorii, b-
dzie te masa dziecka: jego prawidowe
przybieranie na wadze oznacza, e twoja
dieta jest wystarczajco dobra do wytwarza-
nia wartociowego pokarmu.
J eeli jeste wegetariank, nadal zaywaj
uzupeniajcy preparat witaminowy w tablet-
kach, zalecany na okres ciy.
Zwiksz spoycie wapnia do piciu dawek
dziennie. To zwikszone zapotrzebowanie
pokryjesz z niewielkim wysikiem za pomo-
c soku pomaraczowego wzbogaconego
wapniem, mleka lub wapnia w postaci su-
plementu.
Zmniejsz spoycie biaka do trzech dawek
dziennie.
Wypijaj przynajmniej osiem szklanek pynw
dziennie (mleko, woda, ros i inne zupy,
soki), wicej podczas upaw i jeli si duo
pocisz. (Chocia nie ma przeciwwskaza do
picia filianki czy dwch herbaty lub kawy,
lub okazjonalnie napojw alkoholowych, nie
wliczaj tych pynw do dobowego zapo-
trzebowania, gdy maj one wpyw odwad-
niajcy.) Nadmiar pynw nie jest zaleca-
ny, gdy zalanie siebie pynami (wicej ni
12 szklanek dziennie) paradoksalnie moe
zmniejszy produkcj mleka. W ocenie twoje-
go zapotrzebowania na pyny pomoe od-
czucie pragnienia i ilo wydalanego moczu.
Pamitaj o jedzeniu poywienia bogatego
w niezbdny do tworzenia mzgu DHA
(patrz s. 92).
Dogadzaj sobie od czasu do czasu. Po dzie-
wiciu miesicach zwaania na kady ks te-
raz zasugujesz na ulubiony deser. Kluczem
jest umiarkowanie. Mae iloci cukru nie
wpyn niekorzystnie na produkcj mleka, ale
stae spoywanie sodyczy moe tak wpyn,
gdy stpi twj apetyt na potrzebne skadniki
odywcze. To samo odnosi si do innych nad-
miernie odywczych pokarmw, jak frytki lub
biay chleb; spoywaj je, gdy masz ochot,
jako dodatek do zdrowej diety - lecz niech nie
stanowi podstawy twego ywienia.
4 0 4 ROZWAANIA KOCOWE, ALE WCALE NIE NAJMNIEJ WANE
BO L E S N E BR O D A W K I
W
zmoona wraliwo brodawek mo-
e sprawi, e karmienie zamienia
si w dowiadczenie przykre i frustrujce.
Na szczcie wikszo kobiet nie cierpi
zbyt dugo, gdy sutki szybko si wzmac-
niaj, a karmienie staje si bezbolesne. J ed-
nak cz kobiet (szczeglnie jeli niepra-
widowo przystawiaj dzieci lub ich male-
stwa ss entuzjastycznie jak mae pijawki)
duej cierpi na bolesno i pkanie skry
na sutkach, do tego stopnia, i zaczynaj si
ba kadego karmienia. S jednak sposoby,
ktre przynosz ulg:
Upewnij si, czy trzymasz dziecko w pra-
widowej pozycji, twarz do piersi (patrz
ramka ze strony 400).
Wystawiaj bolesne lub pknite brodaw-
ki na powietrze na chwil po kadym kar-
mieniu. Chro je przed dranicym dzia-
aniem ubrania i innych czynnikw po-
przez zakadanie specjalnych kapturkw
brodawkowych do noszenia pod stani-
kiem. Zmieniaj czsto wkadki laktacyjne,
gdy staj si wilgotne od mleka. Sprawd
te, czy nie maj one plastikowej wyci-
ki, ktra tylko utrzymuje wilgo.
J eli mieszkasz w wilgotnym klimacie, po
karmieniu wystaw piersi na dziaanie su-
szarki do wosw ustawionej na redni
temperatur i trzymanej w odlegoci 15
do 20 cm najwyej przez dwie do trzech
minut. Wielu kobietom zabieg ten przy-
nosi ulg. Natomiast w suchym klimacie
pomoe nawilanie - poczekaj, a mleko
pozostae na piersi po karmieniu wy-
schnie. Moesz take wycisn kilka kro-
pli po zakoczeniu karmienia, po czym
rozetrze je na sutkach, ale poczekaj
z woeniem biustonosza, a pokarm wy-
schnie.
Sutki s chronione i nawilane w natural-
ny sposb poprzez gruczoy potowe i wy-
dzielin gruczow skrnych. J ednak ba-
dania wykazuj, i stosowanie prepara-
tw wykonanych ze zmodyfikowanej la-
noliny moe zapobiec i/lub wyleczy
pknit skr brodawek. Po karmieniu
na bardzo dobrej jakoci, czyst lano-
lin medyczn, ale uwaaj, by nie uywa
wazeliny i produktw, ktre j zawieraj,
czy innych tustych preparatw. Myj bro-
dawki tylko wod - nigdy mydem, spi-
rytusem czy zwilonymi papierowymi
rczniczkami - i to obojtnie, czy bro-
dawki s chore czy te nie. Dziecko zo-
stao ju uodpornione na twoje zarazki,
a samo mleko jest czyste.
Przy do obolaych piersi zwyke sa-
szetki z herbat zanurzone potem w cie-
pej wodzie. Herbata, dziki swym wa-
ciwociom, koi i leczy sutki.
Zmieniaj pozycj podczas karmie tak,
aby brodawka z otoczk byy uciskane
w rnych paszczyznach, a nie tylko w jed-
nej, lecz zawsze ukadaj dziecko tak, aby
byo zwrcone twarz do piersi.
Nie faworyzuj jednej piersi, poniewa jest
mniej obolaa czy na sutku nie ma pk-
ni; brodawki wzmocni si wycznie
przez to, e bd uywane. Postaraj si,
by dziecko ssao z obu piersi przy ka-
dym karmieniu, nawet gdyby miao to
trwa tylko kilka minut. Karmienie jed-
nak zaczynaj od mniej obolaej piersi,
poniewa niemowlta mocniej ss, gdy s
godne. J eli odczuwasz bl w obu bro-
dawkach. zacznij kannie od tej, na ktrej
poprzednio skoczya.
Rozlunij si psychicznie podczas 15 mi-
nut poprzedzajcych karmienie. Relaks
wzmocni odruch wyrzucania mleka (co
oznacza, e dziecko bdzie mogo ssa
z mniejszym wysikiem), podczas gdy na-
picie psychiczne moe ten odruch upo-
ledzi. J eli czujesz bardzo silny bl, za-
pytaj lekarza, ktre oglnie dostpne leki
przeciwblowe mogyby go umierzy.
Leki a karmienie piersi
Wiele lekw mona bezpiecznie stosowa
podczas karmienia piersi, o innych wiadomo,
e stosowa ich nie mona, a o pozostaych
wci nie ma naukowej opinii. Postpuj podob-
nie jak w czasie ciy, sprawdzajc wszystkie
leki (na recept i bez) z ginekologiem i pedia-
tr, nim ktry wemiesz. Nie zapomnij poin-
formowa kadego lekarza wystawiajcego ci
recept, e karmisz piersi. Pamitaj, e najle-
piej zay lek tu po zakoczeniu karmienia,
w ten sposb bdzie go najmniej w twoim mle-
ku, gdy przystpisz do nastpnego karmienia.
J eli sutki s popkane, powinna uczuli
si na objawy zapalenia (patrz dalej). Do
infekcji doj moe wtedy, gdy zarazki prze-
nikn do przewodw mlecznych przez
pknicia brodawek.
S P O R A D Y C Z N E P O W I K A N I A
N
a og karmienia przebiegaj bez po-
wika od czasu, gdy dojdzie do unor-
mowania produkcji mleka, a do odstawie-
nia od piersi. Czasami jednak powikania
si zdarzaj, midzy innymi nastpujce:
Z acz opowany prz ew d mlecz ny. Czasami
przewd mleczny moe ulec zaczopowaniu,
powodujc nagromadzenie mleka w zraziku
gruczoowym. Poniewa ten stan (stwier-
dzany jako mae i bolesne obrzmienie sut-
ka, z zaczerwienion skr nad obrzmie-
niem) moe prowadzi do zakaenia, ko-
nieczna jest szybka prba wyleczenia
1
.
Najlepszym sposobem, aby to zrobi, jest
przystawianie dziecka do chorej piersi za-
wsze jako pierwszej i przyzwolenie, aby
dziecko maksymalnie oprnio t pier.
J eeli dziecko tego nie uczyni, to pozostae
mleko powinno by odcignite rk lub
odcigaczem. Wane jest, aby stanik nie by
za ciasny (nie no biustonoszw z fiszbina-
1
Zastj mleka w zrazikach gruczoowych jest
nastpstwem niedronoci przewodw wypro-
wadzajcych. Drono przewodw przywraca-
my wspczenie, stosujc oksytocyn. Powyej
opisana sytuacja wymaga bezwzgldnie porady
lekarskiej we wczesnym stadium (przyp. red.
nauk. wyd. pol.).
mi) i nie uciska przewodu mlecznego oraz
aby zmienia pozycje karmienia, co pozwa-
la na rwnomierne rozoenie ucisku dzi-
se na poszczeglne zatoki mleczne. Ulg
moe przynie przykadanie gorcych lub
ciepych kompresw przed karmieniem
i delikatne masowanie piersi (odpowiednio
uoony policzek dziecka doskonale wyma-
suje zaczopowany przewd). Podczas lecze-
nia tego schorzenia nie powinno si odsta-
wia dziecka od piersi; zakoczenie karmie-
nia w tym czasie moe tylko nasili problem.
Z apalenie sutka. Bardziej powanym scho-
rzeniem zwizanym z wydzielaniem mleka
jest zapalenie sutka, ktre moe si rozwin
w jednym lub w obu sutkach, najczciej po-
midzy 10 a 28 dniem poogu (cho niekiedy
bywa wczeniej lub pniej), zwykle po uro-
dzeniu pierwszego dziecka. Przyczyny poo-
gowego zapalenia sutka s zwykle zoone.
Zastj mleka w piersi w nastpstwie duej
produkcji lub rzadkich karmie, wtargnicie
bakterii do gruczou sutkowego poprzez pk-
nicie brodawki i obniona odporno matki
spowodowana stresem, zmczeniem lub
nieodpowiednim odywianiem skadaj si
na przyczyny tej choroby.
Najczstsze objawy zapalenia sutka s na-
stpujce: silna bolesno, stwardnienie, za-
czerwienienie i obrzk sutka, a take symp-
tomy podobne do grypy: dreszcze i gorcz-
ka 38-39C. J eeli stwierdzisz u siebie te
objawy, skontaktuj si ze swoim lekarzem.
Szybkie leczenie jest konieczne, a moe
polega na leeniu w ku, przyjmowaniu
antybiotykw i lekw przeciwblowych,
zwikszeniu iloci pynw i stosowaniu
Karmienie blinit
Cz matek blinit woli karmi jedno
dziecko naraz, uwaajc, ze tak jest atwiej
i skuteczniej. Inne nie chc spdza caego dnia
na karmieniu i dla nich przystawianie obojga
dzieci za jednym razem stanowi oszczdno
czasu, a zdaje egzamin. Oto dwie pozycje do
stosowania przy karmieniu blinit: I. Po
oba niemowlta w pozycji spod pachy, podtrzy-
mujc ich gwki na poduszkach. 2. Pocze-
nie pozycji koyskowej i spod pachy; podtrzy-
muj dzieci na poduszkach i prbuj tak dugo,
a i tobie, i im bdzie wygodnie.
okadw z lodu lub rozgrzewajcych. Pod-
czas leczenia naley nadal karmie. Najpraw-
dopodobniej to wanie zarazki od dziecka
spowodoway zapalenie, wobec czego nie
ma obawy, e zaszkodz mu teraz. Poza tym
oprnianie piersi usuwa zastj mleka i za-
pobiega zaczopowaniu przewodw mlecz-
nych. Zawsze zaczynaj karmienie od chorej
piersi i oprniaj j po karmieniu, jeli
dziecko tego nie uczyni. J eli bl jest tak
silny, e nie dajesz rady karmi, to sprbuj
odciga pokarm, lec w ciepej kpieli
z piersiami swobodnie unoszcymi si
w wodzie. W czasie kpieli nie uywaj elek-
trycznego odcigacza!
Opnienie bd przedwczesne zaprze-
stanie leczenia zapalenia sutka moe pro-
wadzi do powstania ropnia sutka z nast-
pujcymi objawami: ostry, przeszywajcy
bl; ograniczone obrzmienie wraliwe na
dotyk; odczucie gorca w okolicy ropnia;
wahania ciepoty ciaa od 37,5 do 39,5C.
Leczenie polega na chirurgicznym otwarciu
ropnia w znieczuleniu. Niekiedy po opera-
cji pozostawia si dren w piersi. W wik-
szoci przypadkw mona kontynuowa
karmienie piersi.
W bardzo rzadkich, powanych przypad-
kach zapalenia sutka, gdy karmienie zain-
fekowan piersi musi by tymczasowo
wstrzymane, naley uywa odcigacza po-
karmu, aby oprnia pier do czasu zako-
czenia leczenia i powrotu do karmienia nie-
mowlcia. W midzyczasie dziecko moe
ssa zdrow pier.
Nie pozwl, aby kopoty z sutkami i kar-
mieniem zniechciy ci do karmienia na-
stpnych dzieci. Wczesne obrzmienie sutkw
i kopoty z brodawkami wystpuj o wiele
rzadziej po nastpnych porodach.
K A R M I E N I E P I E R S I
P O C I C I U C E S A R S K I M
C
zas, w ktrym bdziesz moga przysta-
wi dziecko do piersi po raz pierwszy
po porodzie, bdzie zalea od twojego
samopoczucia i od stanu zdrowia twojego
dziecka. J eli oboje czujecie si dobrze, to
prawdopodobnie bdziesz moga przysta-
wi dziecko do piersi jeszcze w sali opera-
cyjnej po zakoczeniu operacji (jeli bya
przeprowadzona w znieczuleniu miejsco-
wym) lub wkrtce potem na oddziale po-
porodowym. J eli jeste osabiona po znie-
czuleniu oglnym lub twoje dziecko potrze-
buje natychmiastowej opieki na oddziale
noworodkowym, to bdziesz musiaa po-
czeka. J eeli po 12 godzinach nadal nie
bdziecie mogli si spotka, to powinna si
zapyta o konieczno odcigania (w tym
czasie wydziela si siara) w celu wzbudze-
nia produkcji mleka.
Karmienie piersi po rozwizaniu ci-
ciem cesarskim moesz uwaa pocztko-
wo za niezbyt wygodne. Dolegliwoci b-
d mniejsze, jeli bdziesz unika ucisku
na ran pooperacyjn, stosujc nastpuj-
ce techniki: po poduszk na podbrzu-
szu pod dziecko, le na boku itp. Zarwno
ble w podbrzuszu podczas karmienia, jak
i bolesno rany s normalnymi odczucia-
mi, ktre bd ustpowa w nastpnych
dniach.
K A R M I E N I E BL I N I T
K
armienie piersi, jak kady inny aspekt
opieki nad nowo narodzonymi blini-
tami (czy wieloraczkami), wydaje si nie-
moliwe do czasu, a osigniesz pewien
rytm dziaania. Z chwil gdy stanie si ruty-
n, okae si nie tylko moliwe, ale i bar-
dzo satysfakcjonujce. Aby z powodzeniem
karmi blinita, naley wypenia nastpu-
jce zalecenia:
Stosuj wszystkie zalecenia ywieniowe dla
karmicych matek (patrz Dieta ciowa)
oraz nastpujce dodatkowe: 400-500 ka-
lorii powyej twoich potrzeb sprzed ci-
y na kade dziecko, ktre karmisz (moe
si okaza konieczne zwikszenie liczby
spoywanych kalorii, w miar jak dzieci
rosn i maj wikszy apetyt, lub zmniej-
szenie, jeli karmienie piersi uzupeniasz
podawaniem mieszanek mlecznych i/lub
pokarmw staych lub jeli zgromadzia
due zapasy tuszczu, ktrych chtnie by
si pozbya); dodatkowy posiek biako-
wy (cznie do czterech) i dodatkowe
dawki wapnia (cznie sze).
Pij 8-12 szklanek pynw dziennie, ale nie
wicej, poniewa nadmiar pynw moe
zmniejszy wytwarzanie mleka.
Staraj si, aby maksymalnie odciono
ci w pracy domowej, przygotowywaniu
posikw i opiece nad dziemi. W ten spo-
sb zaoszczdzisz energi. Zmczenie wy-
wouje zmniejszenie iloci pokarmu.
Wyprbuj rne moliwoci karmienia bli-
nit: oddzielnie (co moe ci zaj dzie-
si lub wicej godzin dziennie) albo oba
razem (patrz ilustracje na stronie 406).
Dobrym kompromisem, ktry zblia mat-
k i dziecko, s karmienia indywidualne
i razem w taki sposb, aby kade z dzieci
miao przynajmniej jedno wycznie wa-
sne karmienie w cigu dnia. Ojciec czy
opiekunka mog w tym czasie poda bu-
telk drugiemu dziecku. W butelce moe
by uprzednio odcignite mleko matki
lub uzupeniajca mieszanka mleczna.
Uznaj fakt, e blinita maj rne oso-
bowoci, potrzeby i rytmy karmie, i nie
prbuj traktowa ich identycznie. Rb no-
tatki, aby si upewni, e adne z blinit
nie opuszcza przysugujcego mu karmienia.
16
P ierwsz e sz e tygodni
po porodz ie
A
lbo czujesz si teraz jak wieo
upieczona mama ukadajca sobie
wszystko w nowym yciu, albo si
zastanawiasz, w jaki sposb poczy opie-
k nad niemowlciem z wymaganiami sta-
wianymi przez twoje starsze dzieci. Niemal
na pewno ca uwag w cigu dnia i nocy
koncentrujesz na nowym przybyszu, co jed-
nak nie oznacza, e masz zaniedba siebie
i wasne potrzeby. Pierwsze sze tygodni
po narodzinach dziecka to okres leczenia",
podczas ktrego twj organizm i psychika
powoli wracaj do normalnoci (cokolwiek
by to miao oznacza). Pojawiajce si w tym
czasie pytania i troski bd gwnie doty-
czyy dziecka, ale obok nich znajd si i te
mamocentryczne", poczwszy od stanu
uczu (Czy kiedykolwiek przestanie mi si
zbiera na pacz podczas ogldania reklam
towarzystw ubezpieczeniowych?"), a sko-
czywszy na poyciu intymnym (Czy jesz-
cze kiedy wrci mi na to ch?") czy
wygldzie (Czy jeszcze kiedy wo spod-
nie zapinane na zamek?"). Odpowied na
wikszo twoich pyta brzmi: Tak, tylko
musisz troch poczeka.
P
odczas pierwszych szeciu tygodni po
porodzie, w zalenoci od typu porodu,
ktry przebya (atwy, trudny, dro-
gami natury lub przez cicie cesarskie), i od
tego, jak du pomoc otrzymasz w domu,
oraz od innych indywidualnych czynnikw -
moesz zauway u siebie nastpujce ob-
jawy (wszystkie albo tylko niektre z nich):
kontynuacja przypominajcej miesiczk
wydzieliny z pochwy (odchodw) o bar-
wie ciemnoczerwonej, rowej, przecho-
dzcej w brz, potem tawobiaej;
zmczenie, wyczerpanie;
utrzymujcy si bl, dyskomfort, drtwie-
nie w okolicy krocza - dotyczy przede
wszystkim kobiet, ktre rodziy drogami
natury (szczeglnie wtedy, gdy s zao-
one szwy) lub dugo pary, nim przepro-
wadzono cicie cesarskie;
zmniejszenie si dolegliwoci blowych,
w dalszym cigu moe si pojawia drt-
wienie po ciciu cesarskim (szczeglnie,
gdy byo to pierwsze cicie);
utrzymujce si zaparcia stolca (powinny
jednak zanika w pierwszym tygodniu po
porodzie);
PIERWS ZE S ZE TYG ODNI PO PORODZIE 409
stopniowe spaszczanie brzucha - w mia-
r zmniejszania si macicy i jej powrotu
w obrb miednicy (cakowity powrt do
sylwetki sprzed porodu zapewni ci tylko
wiczenia);
stopni owa utrata masy ciaa;
wypadanie wosw;
dyskomfort w obrbie piersi, bolesno
sutkw, ktra utrzyma si do czasu penej
regulacji cyklu karmienia;
bl plecw (wynikajcy z osabienia mini
brzucha oraz noszenia dziecka na rkach);
ble staww (na skutek ich osabienia
ci);
bl ramion, barkw, szyi (jako konsek-
wencja noszenia dziecka).
O D C Z U C IA P S Y C H I C Z N E :
podniecenie na przemian z depresj, due
wahania nastroju;
zawstydzenie na przemian ze wzrastajc
pewnoci siebie;
niewielkie zainteresowanie seksem albo -
rzadziej - wzmoone podanie.
W C Z A S I E K O N T R O L I P O P O R O D O W E J
L
ekarz opiekujcy si tob umieci ci
prawdopodobnie w planie okresowych
kontroli poporodowych w 4-6 tygod-
ni po wyjciu ze szpitala
1
. Przebieg wizyty
zalee bdzie od twoich ycze, potrzeb
czy problemw i rwnie od stylu praktyki
zawodowej reprezentowanego przez tego
lekarza. Kontrola podczas wizyty obejmo-
wa bdzie midzy innymi:
pomiar cinienia krwi;
ocen masy ciaa, ktra prawdopodobnie
spadnie o okoo 7,7-9 kg lub wicej;
kontrol obkurczenia macicy, czy wrci-
a do normalnego ksztatu sprzed ciy,
ocen jej wymiarw i lokalizacji;
ocen szyjki macicy, ktra bdzie w fazie
cofania si do stanu sprzed ciy, moe
by jeszcze troch rozpulchniona;
ocen pochwy, ktra powinna by obkur-
czona i powinna odzyska sprysto,
jak miaa przed ci;
1
Jeli miaa cicie cesarskie, twj lekarz
moe chcie skontrolowa stan blizny okoo
trzech tygodni po porodzie.
ocen stanu blizny po naciciu i zszyciu
krocza lub po jego pkniciu, a jeeli mia-
a cicie cesarskie - ocen blizny po ciciu;
badanie piersi;
sprawdzenie, czy masz ylaki na nogach
i hemoroidy;
wyjanienie pyta i problemw, ktre
chcesz omwi z lekarzem.
Podczas tej wizyty lekarz bdzie chcia
rwnie porozmawia z tob o metodach
kontroli urodze, ktre moesz stosowa.
J eeli zaplanujesz uycie kapturka naszyj-
kowego, a twoja szyjka powrcia ju po
porodzie w dostatecznym stopniu do normy,
bdzie mona zaoy nowy - stary nie b-
dzie ju pasowa. J eli stan szyjki na to nie
pozwala, lekarz moe zaleci stosowanie
prezerwatyw do czasu, a zaoenie kap-
turka bdzie moliwe. J eeli nie karmisz
piersi i planujesz bra piguki antykoncep-
cyjne, moesz otrzyma stosown recept.
S dostpne rodki, ktre mona bezpiecz-
nie stosowa podczas karmienia - jeli kar-
misz, a jako rodek antykoncepcyjny prefe-
rujesz piguki, popro lekarza o recept.
P R Z Y G N BI E N I E P O P O R O D O W E
I D E P R E S J A
Mam wszystko, czego pragnam: wspa-
niaego ma, cudowne dziecko. Dlaczego
wic jestem taka przygnbiona?
O
koo 60-80% kobiet, ktre niedawno
zostay matkami, czuje (przynajmniej
czasami) lekki smutek w chwilach, ktre
przecie nale do najcudowniejszych w ich
yciu. Na tym wanie polega paradoks de-
presji poporodowej.
Hormony, tak czsto obwiniane za hu-
tawk nastrojw u kobiet, mog czciowo
stanowi przyczyn depresji poporodowej,
do ktrej objaww nale midzy innymi:
smutek, pacz, poirytowanie, rozdranienie,
niepokj. Poziom estrogenw i progestero-
nu drastycznie obnia si po porodzie, a wraz
z tym pogarsza si te samopoczucie mo-
dej matki. Dlaczego jednak spadek pozio-
mu hormonw dotyczy wszystkich kobiet,
gdy tymczasem nie kada z nich odczu-
wa depresj poporodow? Prawdopodobnie
z tych samych powodw, dla ktrych cz
kobiet cierpi na zesp przedmiesiczkowy,
podczas gdy inne nigdy go nie dowiadcza-
j. Wniosek jest prosty: wraliwo kobiet
na hutawk hormonaln jest bardzo rna.
Potwierdzeniem tej teorii jest fakt, e ko-
biety, ktre silnie przeywaj zesp przed-
miesiczkowy, czciej staj si ofiarami
przygnbienia poporodowego i depresji.
Ale istnieje te wiele czynnikw nie zwi-
zanych z hormonami, ktre prawdopodob-
nie przyczyniaj si do powstania przygn-
bienia poporodowego - stan ten zwykle po-
jawia si okoo trzeciego dnia po porodzie,
lecz moe si objawi w kadej chwili
w pierwszym roku ycia dziecka, i czciej
dotyka kobiety, ktre urodziy drugie dziec-
ko. Zapewne zaskoczy ci - oraz przyniesie
ulg - wiadomo, e wiele twoich uczu zna
wikszo modych matek. Cz z nich to:
R oz cz arowanie porodem i/lub sob. J eli
nie speniy si twoje oczekiwania idealne-
go porodu (na przykad chciaa rodzi dro-
gami natury, a tymczasem wykonano cicie
cesarskie), prawdopodobnie bdziesz si
obwinia za to, e zawioda (cho to nie-
prawda) albo e zostaa oszukana.
R oz cz arowanie dz ieckiem. Ono jest takie
mae, czerwone, opuchnite i niekontakto-
we - zupenie nie przypomina umiechni-
tego anioka z doeczkami w policzkach,
jakiego sobie wyobraaa. Poczucie wi-
ny z powodu rozczarowania pogbia de-
presj.
P rz esilenie. Pord, to wielkie wydarzenie, na
ktre si przygotowywaa i ktrego nie mo-
ga si doczeka, jest ju za tob. Co dalej?
Z ej cie z pierwsz ego na dalsz y plan. Te-
raz to dziecko jest gwiazd. Zaczo si ju
w szpitalu: gocie woleli biec do sali dla
noworodkw, ni posiedzie przy twoim
ku czy spyta ci o zdrowie. Potem dom,
do ktrego przyjaciele i rodzina przychodzili,
by pogrucha nad koysk, a ciebie ledwo
zauwaano. Status rozpieszczanej ciarnej
ksiniczki, ktrym moga si cieszy, na-
ley zapewne do przeszoci. Moesz si
teraz czu jak Kopciuszek, na ktrego nie
czeka aden krlewski bal, a jedynie kolej-
ne karmienie o pnocy.
P obyt w sz pitalu. J eli nadal przebywasz
w szpitalu, moesz si czu sfrustrowana bra-
kiem kontroli nad yciem swoim i dziecka.
P owrt do domu. Nie jest rzecz niezwy-
k przygnbienie i przepracowanie wywo-
ane obowizkami, ktre musisz wykony-
wa (szczeglnie gdy masz wicej dzieci,
a brakuje ci dodatkowej pomocy).
W ycz erpanie. Przemczenie cikim poro-
dem, zbyt maa ilo snu w szpitalu w zwiz-
ku z caodobow opiek nad dzieckiem -
czsto nakada si na poczucie, e nie masz
wystarczajco duo siy do wypeniania
obowizkw zwizanych z macierzystwem.
P ocz ucie braku kompetencji. Pieluchy, k-
piele, pielgnacja ppka, karmienie. Z pierw-
szym dzieckiem wie si tyle nowych obo-
wizkw, e atwo podczas ich wypenia-
nia popenia bdy - tym bardziej e jesz-
cze wiele pozostao do nauczenia. Czy
macierzystwo nie powinno byo przyj
naturalnie?
Nawet przy drugim dziecku nieraz zda-
rzaj si chwile zwtpienia w siebie. J ak da
sobie rad z rwnoczesn opiek nad mod-
szym i starszym dzieckiem? Dlaczego ko-
lejne dziecko tak bardzo rni si od po-
przedniego? Dlaczego metoda skuteczna
w przypadku pierwszego nie skutkuje w przy-
padku drugiego?
Inne moliwe prz ycz yny. By moe twoja
cia bya nieplanowana lub nawet nie-
chciana. Masz problemy finansowe lub ko-
poty w pracy. W twoim yciu mog zacho-
dzi powane zmiany (np. przeprowadzka,
zmiana pracy, rozwd, cika choroba lub
mier w rodzinie).
Niestety, o depresji poporodowej niewie-
le mona powiedzie dobrego (poza tym, e
jest czym cakowicie normalnym i bardzo
powszechnym), chyba jedynie to, e nie
trwa bardzo dugo, zwykle okoo 48 godzin,
cho w przypadku niektrych kobiet moe
si przecign a do kilku tygodni. I cho-
cia nie ma innego sposobu na walk z t
depresj ni przeczekanie, ponisze wska-
zwki mog poprawi samopoczucie:
Uwolnij si od poczucia winy. Fakt, e nie-
dawno staa si matk, stawia przed to-
b wielkie wyzwania, a dosownie wszy-
scy (w tym pediatrzy, pielgniarki opie-
kujce si niemowltami czy specjalici
od rozwoju dzieci) wci ucz si w tej
dziedzinie czego nowego. Nawet, gdy
sama si czego nauczysz, nie oznacza to,
e osigna perfekcj. Nie ma doskona-
ych rodzicw ani doskonaych dzieci.
Zaakceptuj ten fakt, a ycie stanie si
prostsze.
J eeli przygnbienie pojawia si w szpitalu,
popro ma, eby zamwi obiad na dwie
osoby, i sprbuj zje go razem z nim. J e-
li wizyty ci irytuj, to je ogranicz; jeli
daj ci zadowolenie, pro o czstsze od-
wiedziny. J eli to pobyt w szpitalu tak ci
denerwuje, popro o wczeniejsze wypi-
sanie do domu.
Zwalczaj zmczenie i uczucie przytocze-
nia, proszc o pomoc innych bd akcep-
tujc j; nie wykonuj czynnoci, ktre mo-
g poczeka (jak napisanie kartek z po-
dzikowaniami czy ukadanie ubranek
dziecka); odpoczywaj, kiedy twoje dziec-
ko pi. Wykorzystaj czas karmienia na
relaks, opiekuj si i/lub karm dziecko, le-
Trudnoci z karmieniem piersi. Bolesne
nabrzmienie piersi, obolae, popkane bro-
dawki, nerwowo i frustracja po obu stro-
nach: dopki nie nabierzecie wprawy w kar-
mieniu, moesz si obawia, czy jeste na-
turalnie predysponowana do karmienia dziec-
ka piersi.
T sknota z a dawnym "ja". Skoczyo si
beztroskie ycie, moliwo zrobienia ka-
riery. Wszystko to mino bezpowrotnie po
porodzie, a ty jeszcze nie poczua si do-
brze w swej nowej roli. Kim waciwie jeste?
N iez adowolenie z wasnego wygldu. Przed-
tem bya gruba i w ciy, teraz jeste tylko
gruba. Nie moesz znie noszenia rzeczy,
ktre nosia podczas ciy, lecz nic innego
ci nie pasuje. I nawet nie ma co wspomina
o podkronych oczach.
c w ku lub siedzc w wygodnym fo-
telu z uniesionymi nogami.
Stosuj diet karmicej matki (patrz s. 403),
aby zachowa zdrowie i form (minus 500
kalorii i 3 dawki wapnia J eli nie karmisz
piersi). Unikaj cukru (szczeglnie w po-
czeniu z czekolad), poniewa moe dzia-
a jako czynnik wyzwalajcy depresj.
J eli chcesz, to pacz - ale te miej si.
Ogldaj ulubione seriale lub wypoyczaj
komedie. miech to jedno z najlepszych
lekarstw na depresj - oraz na niemal
wszystkie inne problemy.
Sprbuj medytowa lub stosuj inne tech-
niki relaksacyjne, by odzyska spokj wte-
dy, gdy czujesz, e zaczynasz go traci
(patrz s. 127).
J eeli to moliwe, znajd opiekunk do
dziecka, a sama wybierz si na obiad. J e-
li karmisz, powinno ci si uda wy-
mkn na kilka godzin do pobliskiej re-
stauracji. Gdyby to byo niemoliwe, za-
mw obiad na telefon (albo pozwl, by
m co upitrasi), ubierz si wyjciowo,
zapal wieczki i wcz nastrojow muzy-
k. Nie zapomnij o poczuciu humoru, na
wypadek gdyby niemowl postanowio
zakci wasze romantyczne chwile.
Dbaj o swj wygld. Wygldaj dobrze,
a bdziesz si dobrze czua! Chodzenie
cay dzie w podomce, z potarganymi
wosami, moe doprowadzi kadego do
zego samopoczucia. Rano, zanim twj
m wyjdzie, we prysznic (potem mo-
esz ju nie mie okazji), uczesz si, zrb
makija (jeli zwykle go robisz). Kup so-
bie jaki nowy ciuch; teraz moe by lu-
ny, gdy schudniesz (a schudniesz na pew-
no!), bdziesz moga nosi pasek.
Wyjd z domu. Id na spacer z dzieckiem lub
jeli masz z kim je zostawi - wyjd sama.
Zestaw wicze fizycznych (przedstawio-
nych na s. 425) pomoe ci przegna smu-
tek poporodowy oraz wzmocni minie.
J eli uwaasz, e na twoje kopoty dobre
bdzie towarzystwo, spotkaj si z mo-
dymi matkami, ktre znasz, i podziel si
swoimi odczuciami. J eli nie masz zaprzy-
janionych kobiet, ktre niedawno rodzi-
y, sprbuj nawiza nowe kontakty. Za-
pytaj pediatr o nazwiska kobiet w twoim
ssiedztwie, ktre s w podobnej sytuacji,
lub nawi kontakt z kobietami ze szkoy
rodzenia, ktre uczszczay razem z tob
na kurs, i w miar moliwoci spotykajcie
si co tydzie. Albo zapisz si do grupy
samopomocy modych matek lub na popo-
rodowe zajcia gimnastyczne, poszukaj
kontaktw w Internecie czy wreszcie poroz-
mawiaj z lekarzem: swoim bd dziecka.
J eli twoje kopoty wymagaj kurowania
w samotnoci, postaraj si o to. Chocia
depresja karmi si samotnoci, niektrzy
uczeni zaprzeczaj temu wanie w odnie-
sieniu do depresji poporodowych. Gdy
odwiedzaj ci gocie, ktrzy wspczuj
ci, unikaj ich, bo pogarsza to tylko twj
stan. Nie powinna jednak traktowa
swojego ma zbyt chodno. Porozumie-
nie w okresie poporodowym jest dla was
obojga niezmiernie wane. (Mczyni
take ulegaj poporodowej depresji. Twj
m moe potrzebowa ciebie w rwnym
stopniu, jak ty potrzebujesz jego.)
J eli jeste samotn matk, popro jedn
lub wicej osb z grona rodziny czy przy-
jaci o moliwo uzyskania ich pomo-
cy wtedy, gdy bdziesz jej potrzebowa.
Nikt nie powinien by zmuszony do prze-
bywania w samotnoci.
Moje dziecko ma juz ponad miesic, a ja
nadal odczuwam przygnbienie. Czyi nie
powinnam teraz czu si lepiej?
G
dy depresja nie chce ustpi, naley
wzi pod uwag moliwo, i stano-
wi ona powany problem. Cho terminy de-
presja poporodowa'' i przygnbienie popo-
rodowe" czsto stosuje si zamiennie, tak
naprawd okrelaj dwa rne stany. Praw-
dziwa depresja poporodowa (z angielskie-
go PPD postpartum depressiort) zdarza si
rzadziej (dotyka okoo 10 do 20% kobiet),
ale ma ciszy przebieg (trwa od kilku ty-
godni do roku, a nawet duej). Moe roz-
pocz si ju przy porodzie, lecz najcz-
ciej rozwija si od miesica do dwch po
nim. Niekiedy PPD zaczyna si pno, do-
piero wtedy, gdy kobieta po raz pierwszy
ma miesiczk bd po odstawieniu dziec-
ka od piersi (czyli hutawka hormonalna
zaczyna si na nowo). Bardziej podatne na
t chorob s kobiety, ktre wczeniej prze-
chodziy PPD, w ich wywiadzie rodzinnym
pojawia si depresja albo dowiadczaj
cikich objaww zespou przedmiesicz-
kowego, podczas ciy czsto byy przy-
gnbione i/lub miay komplikacje ciowe
i porodowe albo maj chore bd trudne
dziecko.
Objawy PPD s podobne, lecz znacznie
intensywniejsze od objaww przygnbienia
poporodowego. Nale do nich: skonno
do paczu, rozdranienie, kopoty ze snem
(trudnoci z zasypianiem lub senno przez
cay dzie), problemy z jedzeniem (brak
apetytu albo wilczy apetyt), utrzymujce si
uczucie smutku, beznadziejnoci i bezrad-
noci, a take niemono (czy brak chci)
dbania o siebie oraz o niemowl, wreszcie
luki w pamici.
J eli dotd nie wyprbowaa metod a-
godzcych przygnbienie poporodowe (patrz
s. 410), zrb to koniecznie teraz - cz
z nich moe pomc take w przypadku de-
presji poporodowej. J ednak jeli objawy
utrzymaj si przez 2-3 tygodnie bez adnej
odczuwalnej poprawy, prawdopodobnie nie
obejdzie si bez pomocy lekarskiej. Nie
czekaj, by si o tym przekona. Najpierw
zadzwo do lekarza i popro o badanie tar-
czycy. Poniewa nieprawidowoci w po-
ziomie hormonw tarczycy mog prowa-
dzi do niestaoci emocjonalnej, zwykle od
tego badania rozpoczyna si rozpoznanie
PPT (patrz s. 417). J eli si okae, e masz
prawidowy poziom hormonw tarczycy,
popro o skierowanie do specjalisty do-
wiadczonego w leczeniu depresji poporo-
dowej i jak najszybciej umw si na wizyt.
Poczenie lekw antydepresyjnych (nie-
ktre s bezpieczne nawet dla kobiet kar-
micych piersi) z poradnictwem przynosi
szybkie efekty. Terapia wiatem, stosowa-
na zamiast lub oprcz leczenia rodkami
farmakologicznymi, take uwolni ci od do-
legliwoci PPT. Niezalenie od tego, na ja-
k form terapii zdecydujesz si po rozmo-
wie ze specjalist, pamitaj o jak najszyb-
szym rozpoczciu leczenia. Nie leczona de-
presja moe zahamowa proces zawizywa-
nia si wizi uczuciowej z noworodkiem,
utrudni pielgnowanie go oraz stumi ra-
do z obecnoci dziecka. Prawdopodob-
nie fatalnie wpynie na inne twoje zwizki
(z mem, z innymi dziemi), a take na
zdrowie.
Wedug ostatnich bada kobiety z grupy
wysokiego ryzyka, ktre zaraz po porodzie
przyjmoway leki antydepresyjne (takie jak
Paxil, Zoloft czy Prozac), w wikszoci
przypadkw unikny depresji poporodowej.
Niektrzy lekarze wrcz przepisuj mae
dawki tych lekw w ostatnim trymestrze
ciy kobietom, ktre maj depresj w wy-
wiadzie. J eli postanowisz ponownie zaj
w ci, porozmawiaj z lekarzem na ten te-
mat ju wczeniej, bdziesz bowiem w sta-
nie zapobiec depresji poporodowej, nim ona
si pojawi.
U niektrych kobiet, oprcz objaww de-
presji po porodzie, wystpuje niepokj lub
lk; niekiedy dochodzi u nich wrcz do ata-
kw paniki, ktrym towarzyszy gwatowne
bicie serca, szybki oddech, napady gorca
i zimna, bl w klatce piersiowej, zawroty
gowy czy drgawki. Take te objawy wyma-
gaj jak najszybszego leczenia (by moe
poczonego z braniem lekw) pod okiem
specjalisty.
Znacznie rzadsza, ale powaniejsza od de-
presji jest psychoza poporodowa. Do jej ob-
Pomoc w depresji poporodowej
Do niedawna praktyka medyczna nie inte-
resowaa si depresj poporodow - podobnie
jak zespoem przedmiesiczkowym. Depresj
powszechnie ignorowano, lekarze mwili o niej
tylko zdawkowo, a kobiety cierpiay na ni
w ciszy i zaenowaniu. Skutek by taki, e wie-
le kobiet nie szukao informacji na temat de-
presji poporodowej ani licznych, skutecznych,
dostpnych metod terapii. A co najgorsze, mo-
de matki nie otrzymyway pomocy wtedy, gdy
jej potrzeboway.
Na szczcie ostatnio poczyniono wiele wy-
sikw w celu naleytego traktowania depresji po-
porodowej przez spoeczno lekarsk. W wie-
lu stanach US A ju si rozpoczy lub wkrtce
si rozpoczn kampanie na rzecz edukacji spo-
eczestwa i wymaga si bdzie, by przed wy-
pisem ze szpitala kobiety otrzymay materiay
edukacyjne na temat PPD. Dziki temu mode
matki (i ich partnerzy) szybciej zauwa obja-
wy i poszukaj pomocy. Take lekarze coraz
wicej wiedz na temat depresji poporodowej -
ucz si, jak okrela czynniki ryzyka predys-
ponujce ciarne kobiety do PPD, jak ruty-
nowo przeprowadza badania przesiewowe
w kierunku tej choroby, a take leczy j szyb-
ko, bezpiecznie i z dobrym skutkiem. Naukow-
cy staraj si oceni skuteczno wykrywania
PPD za pomoc prostego badania standardowe-
go (skadajcego si z kilku pyta) przeprowa-
dzanego 6 tygodni po porodzie.
Depresja poporodowa naley do najatwiej-
szych w leczeniu form depresji, zatem jeli
ci dopadnie, nie cierp duej ni to konieczne.
Powiedz, co czujesz, by otrzyma natych-
mi astow pomoc.
jaww nale: oderwanie od rzeczywistoci,
halucynacje i omamy. J eli drcz ci myli
samobjcze, stany gwatownoci i agresji,
syszysz gosy, widzisz rzeczy albo masz
inne oznaki psychozy, natychmiast zadzwo
do lekarza. Nie pomniejszaj tego, co czujesz,
ani nie daj si zwie uspokajaniem, e to
normalne w okresie poogu, gdy wcale tak
nie jest. Czekajc na lekarza, nie rb absolut-
nie niczego pod wpywem gwatownych
uczu - popro lepiej ssiada lub kogo z ro-
dziny czy przyjaci, aby zostali z tob.
Czuj si wspaniale od czasu, gdy trzy ty-
godnie ternu urodziam dziecko. Czy to
moliwej ze moje wspaniae samopoczucie
ma swoje rdo w przebytym porodzie?
P
przygnbienie poporodowe zdarza si cz-
sto, lecz to nie znaczy, e dotyka wszyst-
kie kobiety. Dlatego te nie ma powodw,
by wierzy, e jeste w emocjonalnym do-
ku, gdy czujesz si waciwie wietnie. Po-
niewa wikszo przypadkw depresji
ujawnia si podczas pierwszego tygodnia
po porodzie, raczej mona ju uzna, e
udao ci si jej unikn. Fakt, e nie masz
depresji poporodowej, nie znaczy, e twojej
rodziny nie dotyczy ten problem. Badania
wskazuj, e jeli ona cierpi na depresj
tego typu, m (ktry, wierz lub nie, take
przechodzi zmiany hormonalne po narodzi-
nach dziecka) nie jest ni zagroony, nato-
miast gdy ona czuje si wietnie, drama-
tycznie ronie moliwo wystpienia de-
presji u ojca/ma. Upewnij si wic, czy
twj partner nie cierpi na obnienie nastroju
(przygnbienie); niektrzy mowie staraj
si ukrywa swoje uczucia, by nie sprawia
dodatkowego kopotu onom (patrz s. 445).
P O W R T D O P R Z E D P O R O D O W E J
M A S Y C I A A I F I G U R Y
Wiedziaam, ze nie bd moga woy bi-
kini zaraz po porodzie, lecz wci wygl-
dam jak w szstym miesicu, a jestem ty-
dzie po porodzie.
C
hocia pord powoduje szybsz utrat
masy ciaa ni jakakolwiek dieta cud
(rednio 6-7 kg), wikszo kobiet nie chud-
nie wystarczajco szybko. Taka opinia ro-
dzi si szczeglnie po ujrzeniu wasnej syl-
wetki w lustrze - mimo e pord ju min,
wyglda ona nadal nieciekawie. Prawda jest
bolesna - adna kobieta opuszczajca sal
porodow nie wyglda znacznie szczupej
ni w chwili, gdy si na niej znalaza. Przy-
czyn wypukego brzucha jest powikszo-
na nadal macica, ktra wrci do wielkoci
sprzed ciy po upywie 6 tygodni - w tym
czasie stopniowo zmniejsza si bdzie
twj obwd w pasie. Powodem s take po-
zostajce jeszcze w organizmie pyny, kt-
rych okoo 2,5 kg zniknie w cigu najbli-
szych kilku dni. Natomiast rozcignite
minie i skra brzucha pozostan obwise
do koca ycia, jeeli nie rozpoczniesz od-
powiednich wicze. (Patrz: Powrt do nor-
malnej sylwetki, s. 425.)
Cho na pewno nie bdzie to atwe, przez
pierwsze 6 tygodni po porodzie nie powin-
na ani przez chwil myle o swojej figu-
rze - szczeglnie jeli karmisz piersi. J est
to bowiem czas powrotu do normalnego sta-
nu, podczas ktrego uzupenia si energi
oraz nabiera odpornoci na infekcje, zatem
naley dobrze i obficie si odywia. J u
teraz zacznij przestrzega regu diety dla
karmicych (jeli karmisz), ewentualnie
odejmujc od niej 500 kalorii i dodatkow
dawk wapnia
1
- jeli nie karmisz, aby po-
woli i rwnomiernie traci na wadze. J eeli
po 6 tygodniach nie schudniesz ani o kilo-
gram, zmniejsz liczb kalorii w poywieniu.
J ednak nie przesadzaj, jeli karmisz piersi:
przyjmowanie mniej ni 1800 kalorii dzien-
nie moe zredukowa ilo wytwarzanego
mleka, a zbyt szybkie spalanie tuszczu
uwalnia do krwi toksyny, ktre nastpnie
trafiaj do mleka. J eli nie karmisz, przez
6 poogowych tygodni trzymaj si rozsd-
1
Kobiety, ktre nie karmi, powinny nadal
przyjmowa odpowiedni ilo wapnia, aby
w pniejszym okresie ycia unikn osteoporo-
zy. W razie koniecznoci przyjmuj wap w po-
staci suplementu, gdy dzienna dawka tego pier-
wiastka powinna wynosi 1200 mg.
nej, dobrze wywaonej diety wyszczupla-
jcej.
Wiele kobiet zauwaa, i dodatkowe ki-
logramy znikaj w okresie karmienia pier-
si, inne s zaniepokojone, gdy waga ani
drgnie. J eeli naleysz do tej drugiej grupy,
nie rozpaczaj: powinna bez trudu zrzuci
zbdne kilogramy po odstawieniu dziecka
od piersi.
To, jak szybko wrcisz do wagi sprzed
ciy, zaley take od tego, ile kilogramw
i centymetrw przybyo ci w czasie nosze-
nia dziecka. J eli nie przytya wicej ni
11,5 kg, powinna bez morderczej diety
wbi si w przedciowe dinsy ju w ci-
gu kilku miesicy. J eli natomiast przybyo
ci ponad 16 kg, w powrt do masy ciaa
sprzed ciy zapewne trzeba bdzie woy
wicej wysiku i czasu - od dziesiciu mie-
sicy do nawet dwch lat.
M L E K O M A T K I
Czy wszystko, co jem, pij lub zazywam,
przechodzi do mojego mleka? Czy co
z tych rzeczy moe szkodzi dziecku?
K
armienie piersi jest czynnoci wy-
magajc znacznie mniej powice
ni karmienie dziecka wewntrz macicy.
Lecz tak dugo, jak dugo karmisz piersi,
zwaanie na to, co jesz, upewni ci, i dziec-
ko otrzymuje dobry pokarm. Podstawowe
elementy, takie jak biaka, tuszcze, wglo-
wodany, skadajce si na mleko ludzkie,
niezalene s od tego, co matka zje. J eeli
matka spoywa za mao kalorii i biaka, aby
wyprodukowa mleko, to bd wykorzy-
stywane zapasy zgromadzone w organizmie
i dziecko bdzie otrzymywao penowarto-
ciowy pokarm tak dugo, a ich zabraknie.
Brak witamin w diecie matki odbije si jed-
nak na zaspokajaniu potrzeb dziecka w tym
zakresie. Wiele substancji, od lekw po
przyprawy, moe take przedostawa si do
mleka z rnym rezultatem.
Aby mleko byo bezpieczne i zdrowe dla
dziecka:
Zapoznaj si z reguami diety kobiet kar-
micych (patrz. s. 403).
Unikaj poywienia, na ktre twoje dziec-
ko jest wraliwe, np. czosnek, cebula, ka-
baczki; produkty mleczne i czekolada s
czsto sprawcami kopotliwych wzd
u niektrych, chocia nie u wszystkich
dzieci. J edno z bada wykazao, e wik-
szo dzieci uwielbia smak mleka po spo-
yciu przez karmic matk czosnku
(Mamusiu, poprosz saatk cesarsk..."),
niemniej jednak bardziej wybrednym nie-
mowltom zupenie nie odpowiada smak
wywoany mocnymi przyprawami (...ale
bez curry!"). Co ciekawe, takie gusty
zwykle odpowiadaj preferencjom ma-
tek. Przyprawy i dania, ktre s niemow-
ltom ju znane, poniewa mama jada je
podczas ciy i/lub po porodzie, okazu-
j si ulubionymi daniami dziecka. (Co
oznacza, e jeli matka w czasie ciy
miaa zachcianki na indyjsk kuchni, jej
dziecko cieszy si z mleka przyprawio-
nego" curry.) Dziecko zwykle preferuje te
smaki nawet w pniejszym yciu - do-
bry powd, by je warzywa!
Spoywaj witaminy, szczeglnie te zale-
cane dla kobiet w ciy i karmicych pier-
si. Nie przyjmuj innych witamin bez
porozumienia z lekarzem.
Nie pal. Wiele toksycznych substancji
z dymu tytoniowego przedostaje si do
krwiobiegu i moe potem przechodzi do
mleka. Palenie obok dziecka moe powo-
dowa choroby ukadu oddechowego,
a take zwiksza ryzyko wystpienia SIDS
(zespou nagej mierci niemowlcia).
J ednak jeli nie jeste w stanie rzuci pa-
lenia, nie rzucaj karmienia piersi! (patrz
s. 308).
Nie zaywaj lekw (tradycyjnych czy
zioowych) bez konsultacji z lekarzem.
Cho cz lekw jest cakowicie bezpiecz-
na dla karmicych matek, to wiele z nich
przedostaje si do mleka i nawet w maej
dawce mog by szkodliwe dla noworod-
ka (szczeglnie niebezpieczne s leki sto-
sowane w chorobie tarczycy, przeciwnad-
cinieniowe, przeciwnowotworowe, leki
przeciwblowe na recept, rodki uspo-
kajajce, barbiturany, leki uspokajajce,
sole litu, radioaktywny jod, bromki). Cz-
sto leki, ktre zaywasz, bd musiay zo-
sta zastpione przez inne, bardziej bez-
pieczne dla twojego dziecka. Niektre leki
mona podawa w taki sposb, by stano-
wiy jak najmniejsze zagroenie
1
. Moe
zaistnie konieczno okresowego odsta-
wienia leku na czas karmienia i opieki nad
dzieckiem. Podczas wizyty u lekarza upe-
wnij si, e lekarz przepisujcy ci leki jest
zorientowany w twojej sytuacji i wie, e
karmisz dziecko piersi. Wszystkie niele-
galne substancje s szkodliwe w trakcie
karmienia i naley ich unika.
Ogranicz alkohol. Tylko od czasu do czasu
wolno ci wypi jednego drinka. Czste spo-
ywanie alkoholu przez karmic matk
moe wywoa u dziecka ospao, osabi
rozwj ukadu nerwowego, spowolni roz-
wj motoryczny i obniy poziom produk-
cji mleka. J eli jednak chcesz wypi alko-
hol, zrb to tu po karmieniu i postaraj si
nie karmi przez co najmniej dwie godziny.
Ogranicz kofein. J edna filianka kawy
. lub herbaty dziennie prawdopodobnie nie
wpynie szkodliwie na dziecko za pored-
nictwem pokarmu. Poniewa jednak ko-
feina odkada si w organizmie niemow-
lcia, zamiast szybko z niego si uwal-
nia, unikaj wikszych jej iloci. J u
cztery filianki dziennie mog wywoa
u dzieci (co si czsto zdarza) roztrzsie-
1
Na przykad lekarz poradzi ci branie leku
tu przed karmieniem albo godzin przed nastp-
nym, gdy wtedy tylko minimalna ilo przedo-
stanie si do pokarmu.
Niemal wszystkie mode matki czuj si
wycieczone i zmczone. Wiele z nich ma ko-
poty ze zrzuceniem wagi, cierpi z powodu de-
presji o rnym nasileniu i wypadania wosw.
Nie brzmi to mio, ale tak si dzieje w przy-
padku wikszoci modych matek w okresie
poogu; wraz z upywem czasu sytuacja zde-
cydowanie si poprawia. J ednak w przypadku
okoo 5 do 9% kobiet cierpicych na zapalenie
tarczycy czas nie niesie poprawy. Problem po-
lega na tym, e objawy poporodowego zapale-
nia tarczycy (PPT - z angielskiegopostpartum
thyroiditis) s bardzo podobne do tego, co czu-
j wszystkie kobiety tu po urodzeniu dziecka,
tote zdarza si, e choroba nie jest rozpozna-
na i leczona przez dugi czas.
Poporodowe zapalenie tarczycy zaczyna si
w przypadku wikszoci kobiet midzy pierw-
szym a trzecim miesicem po porodzie od krt-
kotrwaej nadczynnoci tego gruczou (zapew-
ne wywoanej stanem zapalnym i zaamaniem
jego funkcjonowania, wywoanych atakiem prze-
ciwcia stymulujcych nadmierne wydzielanie
hormonw tarczycy). Okres, w ktrym nad-
mierna ilo hormonw tarczycy kry w krwi,
moe trwa kilka tygodni lub duej. W okre-
sie nadczynnoci chora odczuwa zwykle zm-
czenie, poirytowanie, zdenerwowanie, jest jej
gorco, wicej si poci i cierpi na bezsenno -
wszystkie te stany nie s niczym niezwykym
w czasie poogu, dlatego tak trudno postawi
prawidowe rozpoznanie. W tej fazie leczenie
zwykle nie jest konieczne.
Po tym okresie najczciej nastpuje niedo-
czynno tarczycy, wywoana wydzielaniem
przez ten gruczo niedostatecznej iloci hormo-
nw, z powodu zniszcze wyrzdzonych przez
przeciwciaa. (W niektrych przypadkach PPT
koczy si na nadczynnoci tarczycy, ponie-
wa zniszczenia gruczou nie s na tyle powa-
nie, podenerwowanie i trudnoci z zasy-
pianiem. (Niektre dzieci znajduj si
pod wpywem kofeiny, gdy matka wypije
tylko filiank czy dwie; jeeli twoje
dziecko wydaje si rozdygotane i ma ko-
poty z zapadniciem w sen, wyeliminuj
kofein cakowicie, po czym zobacz, czy
co si zmieni.)
ne, by zmniejszy wydzielanie hormonw.)
W okresie niedoczynnoci utrzymuje si zm-
czenie, ktremu towarzyszy depresja (duej
trwajca, zwykle cisza ni przygnbienie
bd depresja poporodowa), ble mini, wy-
padanie wosw, sucho skry, nietolerancja
na zimno, osabienie pamici oraz niemono
zrzucenia wagi.
J eli objawy poogowe wydaj si silniej-
sze i bardziej dugotrwae, ni si spodziewa-
a, gdy z ich powodu nie moesz je, spa
ani cieszy si dzieckiem, zgo si do lekarza.
Badania wyka, czy przyczyn twych kopo-
tw jest PPT. (Niektrzy endokrynolodzy s
zdania, i zapalenie tarczycy czsto odpowia-
da za depresj poporodow, tote wszystkie
kobiety cierpice na depresj powinny przej
badanie tarczycy.) Nie zapomnij powiedzie
o wszystkich przypadkach kopotw z tarczy-
c wystpujcych w twojej rodzinie, gdy cho-
roby tego gruczou czsto s dziedziczne.
Wikszo kobiet wychodzi z poporodowe-
go zapalenia tarczycy rok po porodzie. W tym
czasie powinny bra preparat zawierajcy hor-
mon tarczycy, gdy dziki niemu o wiele szyb-
ciej poczuj si lepiej. Niestety niedoczynno
tarczycy utrzymuje si u okoo 25% kobiet, co
oznacza doywotnie leczenie (jest ono bardzo
proste, polega bowiem na przyjmowaniu co-
dziennie tabletki i badaniu krwi raz na rok).
Zdarzaj si przypadki samoistnego wylecze-
nia si z zapalenia tarczycy, lecz choroba ma
tendencj do nawrotw podczas kolejnych ci
lub po nich. Cz kobiet moe zachorowa na
niedoczynno tarczycy lub chorob Gravesa-
-Basedowa (nadczynno) w pniejszym okre-
sie. Dlatego te po przebytym PPT naley co
roku bada tarczyc, a jeli planuje si nastp-
n ci - podda si temu badaniu przed po-
czciem i podczas ciy.
Nie uywaj rodkw przeczyszczajcych
(niektre z nich mog dziaa take na
twoje dziecko). Zwiksz ilo pektyn
i pynw w poywieniu.
W walce z blem kieruj si rozsdkiem.
Dobrym wyborem dla ciebie jest aceta-
minofen oraz metody alternatywne (patrz
Kopoty z tarczyc
s. 454 oraz Dodatek). Stosuj aspiryn lub
ibuprofen tylko wtedy, gdy pozwoli ci na
to lekarz. Stosuj dawki cile wedug za-
lece lekarza. Nie naduywaj lekw, nie
korzystaj z nich zbyt czsto.
Wybieraj ywno, ktra jest jak najbli-
sza swej naturalnej postaci. Czytaj uwa-
nie etykietki - dziki temu nie kupisz tych
produktw, ktre zawieraj dodatki che-
miczne, w tym sztuczne barwniki i sub-
stancje smakowe (patrz s. 146).
Uwaaj na sodziki. Unikaj sacharyny,
poniewa przedostaje si do pokarmu.
Podczas bada przeprowadzanych na
zwierztach okazao si, e ma dziaa-
nie rakotwrcze. Sucralose (Splenda) na-
tomiast jest bezpieczna, podobnie jak
aspartam; przedostaj si do pokarmu tyl-
ko w znikomej iloci, wic mog by
w umiarkowanych dawkach bezpiecznie
stosowane. Sprawd jednak, czy spoy-
wana przez ciebie ywno zawierajca
sodziki nie jest przy okazji pena innych
chemicznych dodatkw (wicej na temat
sodzikw znajdziesz na s. 66).
Unikaj ywnoci, ktra moe zawiera
pestycydy. Myj dokadnie owoce i warzy-
wa, ewentualnie je obieraj, jedz nisko-
tuszczowy lub beztuszczowy nabia,
chude miso, biae miso drobiowe bez
skry i jak najmniej podrobw. (Pestycy-
dy strawione przez zwierzta odkadaj
si w tuszczu, skrze i niektrych orga-
nach wewntrznych.)
Unikaj jedzenia ryb, ktrych miso moe
by skaone. (Rady dotyczce bezpiecz-
nego jedzenia ryb i owocw morza dla
kobiet w ciy dotycz take karmicych
matek; patrz s. 147). A poniewa na pew-
no chciaaby teraz unikn zatrucia po-
karmowego, przejrzyj take wskazwki
ywieniowe na stronie 150.
J eli masz wysoki poziom oowiu we krwi
(ponad 40 mikrogramw na decylitr), le-
piej przerwij karmienie cakowicie lub
przynajmniej do czasu, gdy poziom ten
si obniy.
S A M O C Z Y N N E W Y P Y W A N I E
M L E K A
Mam wraenie, ze mleko cay czas wypy-
wa mi z piersi. Czy to normalne? Jak dugo
to bdzie trwa?
K
ilka pierwszych tygodni karmienia na-
ley do bardzo mokrych: mleko wy-
pywa, kapie, a nawet tryska z piersi, w do-
datku moe si to sta w kadej chwili,
w kadym miejscu - bez ostrzeenia. Nie-
spodziewanie poczujesz mrowienie zwi-
zane z wypywaniem pokarmu i nim zd-
ysz chwyci wkadk laktacyjn lub swe-
ter, by ukry swj stan, patrzysz - a wok
sutkw wida mokre kka nadajce nowe-
go znaczenia okreleniu mokry podko-
szulek".
Oprcz tych niefortunnych sytuacji, kt-
re mog si zdarzy w miejscach publicz-
nych (To dlatego urzdnik w banku patrzy
na mnie dziwnym wzrokiem!"), moesz
dowiadczy samoczynnego wypywania
pokarmu w trakcie snu czy ciepej kpieli
pod prysznicem, a take gdy usyszysz pacz
dziecka, mylisz lub rozmawiasz o nim. Mle-
ko niekiedy wypywa z jednej piersi, gdy
dziecko ssie drug, a jeli harmonogram
karmie jest ju w miar ustabilizowany,
pokarm moe wypyn w czasie oczekiwa-
nia, a niemowl dobrze si przyssie.
Cho wypywanie mleka moe by nie-
wygodne, nieprzyjemne i bardzo kopotli-
we, to ten efekt uboczny karmienia piersi
jest cakowicie normalny oraz czsto spoty-
kany, szczeglnie w pierwszych tygodniach
poogu. (Brak wypywania pokarmu lub
niewielki wypyw te jest normalny; kobie-
ty, ktre zostay matkami po raz drugi, cz-
sto odnotowuj, i teraz zjawisko to jest
znacznie mniej nasilone ni przy pierwszym
dziecku.) W wikszoci przypadkw funk-
cjonowanie organizmu matki stabilizuje si,
a wypywanie pokarmu znacznie sabnie,
gdy niemowl jest ju karmione regularnie.
Zanim jednak tak si stanie, warto uczyni
co, aby ycie z objawami, ktrych nie mo-
na zlikwidowa, byo mniej uciliwe:
Kup zapas wkadek laktacyjnych. Praw-
dopodobnie bdziesz musiaa je zmienia
przy kadym karmieniu albo nawet cz-
ciej. Pamitaj, i w wypadku wkadek
obowizuje ta sama zasada co przy pielu-
chach - gdy s mokre, naley je zmieni.
Sprawd, czy uywane przez ciebie wkad-
ki nie maj plastikowej wyciki, ktra za-
trzymuje wilgo i prowadzi do podranie-
nia sutkw. J edne kobiety preferuj wkad-
ki jednorazowe, inne - baweniane, wie-
lokrotnego uytku.
Chro ko. J eli zauwaysz, e dua
ilo pokarmu wycieka z twoich piersi
noc, uywaj dodatkowych wkadek albo
podkadaj sobie do spania duy rcznik.
Ostatni rzecz, na jak miaaby teraz
ochot, byaby codzienna zmiana pocie-
li albo co gorsza - kupowanie nowego
materaca.
Nie odcigaj pokarmu, by zapobiec jego
samoistnemu wyciekaniu. Dodatkowe od-
ciganie nie powstrzyma tego procesu,
a wrcz przeciwnie: im bardziej stymulu-
jesz piersi, tym wicej wytwarzaj pokar-
mu i z tym intensywniejszym wycieka-
niem bdziesz si boryka.
Postaraj si powstrzyma wyciekanie.
Kiedy karmienie i wytwarzanie pokarmu
ju si ureguluje, moesz sprbowa za-
trzyma wypywanie mleka, naciskajc
na sutki (lepiej nie rb tego w miejscach
publicznych) czy przyciskajc rce do
piersi. Nie rb tego w pierwszych tygo-
dniach, moe bowiem doj do zatrzyma-
nia napywania pokarmu i zatkania prze-
wodw mlecznych.
D U G O T R W A Y P O W R O T
D O Z D R O W I A P O P R Z E BY T Y M
C I C I U C E S A R S K I M
Min tydzie po ciciu cesarskim. Czego
mog oczekiwa?
Z
pewnoci wiele si wydarzyo od chwi-
li, gdy przykuta do miejsca wracaa do
siebie - jak kada moda matka masz jesz-
cze przed sob kilka tygodni na cakowity
powrt do zdrowia. Miej na uwadze, i im
wicej otrzymasz teraz potrzebnej ci pomo-
cy (oraz im cilej bdziesz si trzyma
wskazwek lekarza), tym ten powrt bdzie
szybszy. Zanim to jednak nastpi, oto, cze-
go moesz oczekiwa:
D ue z apotrz ebowanie na pomoc. Patna
pomoc jest najlepszym wyjciem w czasie
pierwszego tygodnia po przyjciu do domu.
Gdy jest to niemoliwe, postaraj si, by by
przy tobie kto (m, matka, kto z rodziny,
przyjacika), kto bdzie mg ci pomc.
Bezwzgldnie unikaj dwigania ciarw
(dotyczy to rwnie noszenia dziecka), nie
podejmuj si wykonywania prac domowych
do koca pierwszego tygodnia. J eeli ju
musisz nosi dziecko na rkach - podno je
z poziomu pasa, wtedy wykorzystujesz
minie ramion, a nie brzucha. Gdy musisz
podnie co z podogi, zegnij kolana, a nie
zginaj si w pasie.
L ekki bl lub brak dolegliwo ci blo-
wych. Do obecnej chwili bl powinien ju
znikn. J eeli odczuwasz bl, pomocny
okaza si moe agodny rodek przeciw-
blowy. J eli karmisz piersi, nie uywaj
innych lekw ni acetaminofen, dopki nie
poradzisz si lekarza.
P ost pujca poprawa. Blizna po ciciu
cesarskim bdzie bolesna i tkliwa przez kil-
ka tygodni, lecz bdzie nastpowa znacz-
na poprawa. Staraj si nosi delikatne,
obszerne rzeczy, ktre nie bd uraa bli-
zny i bd j chroni. Przypadkowe kucia
i inne odmiany miejscowego blu w okolicy
blizny, rwnie swdzenie, s normalnym
zjawiskiem, jeli chodzi o gojc si ran (po-
pro lekami, by poleci ci jak ma prze-
ciwko swdzeniu). Zdrtwienie skry dooko-
a blizny bdzie trwao przez duszy czas,
prawdopodobnie przez wiele miesicy. Przed
cakowitym zagojeniem si prawdopodobnie
zniknie guzekowato w obrbie blizny,
a sama blizna bdzie koloru rowoczerwo-
nego. J eeli bl si przedua, skra dookoa
linii cicia ma kolor ywoczerwony lub gdy
zauwaysz sczc si z rany brzow lub
t wydzielin - zgo si do lekarza. Istnie-
je wtedy podejrzenie zakaenia rany (maa
ilo przejrzystego pynu wydobywajca si
z rany jest norm, lecz moesz powiadomi
o tym lekarza prowadzcego).
O dcz ekaj 4 tygodnie prz ed roz pocz ciem
wspycia. Wskazwki dotyczce kobiet
po ciciu cesarskim s praktycznie takie
same jak dla tych, ktre rodziy drogami
natury - przy czym o czasie, ktry naley
odczeka, decyduje gojenie si rany po ci-
ciu. Na kilku nastpnych stronach znaj-
dziesz wicej informacji na ten temat.
Z acz nij si rusz a . Gdy bl minie, bdziesz
moga zacz wiczy. Nie masz prawdopo-
dobnie nadweronych mini krocza (chyba
e przed operacj dugo prbowaa urodzi
drogami natury) i nie musisz wykonywa wi-
cze Kegla, chocia mog si one przyda
kademu. Szczegln uwag zwr na mi-
nie brzucha (s. 425). wicz wedug zasady
wolno i rwnomiernie". Wchod w program
stopniowo i kontynuuj go codziennie. Bd
przygotowana na to, e powrt do stanu
sprzed porodu zajmie ci kilka miesicy.
R O Z P O C Z C I E W S P Y C I A
Kiedy wraz z mem bdziemy mogli roz-
pocz wspycie?
W
duym stopniu zaley to od ciebie.
Zgodnie z zaleceniami Ameryka-
skiego Towarzystwa Pediatrw i Ginekolo-
gw, w wikszoci przypadkw mona bez-
piecznie wrci do wspycia wtedy, gdy
kobieta czuje si gotowa - zwykle nastpi
to mniej wicej w cigu czterech tygodni po
porodzie, cho wiele poonych zezwala na
odbywanie stosunkw pciowych nawet
w dwa tygodnie po porodzie. Lekarz moe
jednak zaleci dusze zwlekanie, jeli rana
wolno si goi, doszo do zakaenia albo cay
czas wydzielana jest lochia. Warto wwczas
posucha jego rady. Niektrzy lekarze na-
dal uznaj regu szeciu tygodni, kiedy
narzucan wszystkim kobietom niezalenie
od ich stanu. J eli przypuszczasz, e twj
lekarz naley do ich grona, podczas gdy ty
wczeniej czujesz si gotowa do rozpocz-
cia wspycia, zapytaj go, dlaczego uwaa
twoje zdanie za nierozsdne. Przy braku kon-
kretnej przyczyny upieraj si przy swoim,
ale nie decyduj sama. Gdyby stan zdrowia
i zasady bezpieczestwa wymagay szecio-
tygodniowej wstrzemiliwoci, pamitaj, e
przy opiece nad noworodkiem czas mija
szybko. Do tego czasu ciesz si uprawia-
niem mioci na inne sposoby.
BR A K Z A I N T E R E S O W A N I A
U P R A W I A N I E M M I O C I "
lekarz zezwoli mi juz na powrt do wsp-
ycia, lecz seks jest ostatni rzeczr, na jak
mam ochot.
S
eks rzadko znajduje si w pierwszej
dziesitce rzeczy, na ktre kobieta po
porodzie ma ochot, i jest po temu wana
przyczyna.
Seks wymaga energii, koncentracji i cza-
su - wszystkiego, czego brakuje modym
rodzicom. Libido twoje i twojego ma
musi regularnie konkurowa z bezsennymi
nocami, mczcymi dniami, brudnymi pie-
atwy powrt do seksu
N awilanie. Obniony poziom hormonw w okre-
sie poporodowym (nie wracaj do normy z po-
wodu karmienia piersi) moe spowodowa
niewygodn sucho w pochwie i bolesno
przy stosunku. Uywanie kremw nawilaj-
cych, takich jak el K-Y, dopki nie powrci
twoja wasna wydzielina, moe zmniejszy bl,
a wzmocni przyjemne doznania.
U ywaj lekw, je li to koniecz ne. Lekarz
prowadzcy moe przepisa ci estrogeny w kre-
mie, aby zmniejszy bl i tkliwo.
R oz grz ewka. Pomyl o grze wstpnej jako
o przystawce, ktra pobudzi twj apetyt na
gwny posiek. Upajaj si dug gr wstpn!
R oz lunienie. Zastosuj techniki relaksacyjne
(patrz s. 127), wecie razem prysznic, zrbcie
masa albo cokolwiek innego, co mogoby ci
odpry. Wypij kieliszek wina czy drinka, jeli
nie karmisz piersi - a nawet gdy karmisz, byle
nie za czsto. Pamitaj jednak, e nadmiar alko-
holu tumi podanie i obnia jako wspycia.
Z adbaj o nastrj. Przymione wiata lub aro-
matyczne wieczki (s bardziej romantyczne)
sprawi, i poczujesz si znacznie lepiej -
wanie teraz, gdy jeszcze nie powrcia do
poprzedniej figury. (Pamitaj, e twj partner
w znacznie mniejszym stopniu ni ty bdzie
zwraca uwag na cielesne niedostatki".)
Pu nastrojow muzyk i wcz automatycz-
n sekretark, bycie nie musieli odbiera tele-
fonw.
R ne poz ycje. Bok do boku lub kobieta na
mczynie; pozycje te pozwalaj na wiksz
kontrol penetracji i zmniejszaj moliwo
nacisku na okolic krocza (nacicia) czy bli-
zn po cesarskim ciciu. Wyprbuj, ktra po-
zycja jest dla ciebie wygodniejsza.
I nne sposoby z aspokajania podania. J e-
li stosunek pciowy nie sprawia ci jeszcze
przyjemnoci, szukaj zaspokojenia we wza-
jemnym stymulowaniu narzdw pciowych
lub seksie oralnym. Gdy oboje jestecie zbyt
zmczeni na fizyczn aktywno, postarajcie
si odnale przyjemno w zwykym byciu
razem. Nie ma wszak nic zego (jest natomiast
wiele dobrego) w leeniu razem w ku,
pieszczeniu si, caowaniu i opowiadaniu so-
bie o dziecku.
luchami i paczcym bez koca dzieckiem.
Twoje ciao wci powraca do zdrowia po
urazie, jakim by pord, a poziom hormo-
nw ponownie ulega normalizacji. Obawy
przed blem, przed uszkodzeniem narz-
dw wewntrznych, przed tym, e nie je-
ste taka sama jak przed porodem, przed po-
nownym zajciem w ci - mog nieko-
rzystnie wpywa na ciebie. J eeli karmisz
piersi, to podwiadomie moe zaspokaja
twoje zapotrzebowanie na intymno. Poza
tym uprawianie mioci moe stymulowa
niewygodny - a take mao seksowny -
wyciek mleka. Cokolwiek by mwi, okre-
sowy spadek zainteresowania seksem nie
jest czym zaskakujcym, lecz zupen pra-
widowoci, niezalenie od tego, co byo
przedtem. Ale zdarza si te, e niektre ko-
biety maj wzmoone potrzeby seksualne,
nawet bezporednio po porodzie, kiedy ist-
nieje jeszcze przekrwienie w obrbie na-
rzdw pciowych. To take jest normalne,
cho troch niewygodne, jeeli lekarz jesz-
cze nie wyda zgody na rozpoczcie wsp-
ycia. J eli twoim gwnym problemem jest
brak zainteresowania seksem, powyej za-
mieszczono niektre sposoby powrotu do
praktyk seksualnych. To, ktry z tych spo-
sobw bdzie odpowiedni dla ciebie, za-
lee bdzie wanie od ciebie, twojego
partnera i twojej sytuacji.
N ie piesz si z podaniem. Poczekaj tro-
ch, aby twoje ciao powrcio do prawid-
owego fizjologicznego stanu, szczeglnie
gdy miaa trudny pord lub cicie cesar-
skie. Poziom twoich hormonw nie wrci
do przedporodowej wartoci, dopki nie za-
czniesz normalnie miesiczkowa. J eeli
karmisz piersi, miesiczka nie pojawi si
przez wiele miesicy. Nawet wtedy, gdy
twj lekarz namawia ci do rozpoczcia y-
cia pciowego, nie rb tego, jeeli nie czu-
jesz si dostatecznie dobrze psychicznie i fi-
zycznie. A jeli ju zaczniesz, rb to powo-
li, uprawiaj petting, gr wstpn, wzajemne
stymulowanie narzdw pciowych i/lub
seks oralny, ale bez penetracji.
N ie z niech caj si blem. Wiele kobiet jest
zaskoczonych i zniechconych, gdy dowia-
duj si, e poporodowe stosunki pciowe
mog sta si rdem blu. J eli miaa na-
cicie krocza lub nastpio pknicie kro-
cza podczas porodu, mog wystpi pewne
dolegliwoci (od delikatnych do ostrych),
trwajce tygodniami lub nawet miesicami
po cigniciu szww. Dolegliwoci te mo-
g si pojawia podczas stosunkw pcio-
wych, mog by sabsze, jeli rodzia bez
uszkodzenia krocza, a nawet gdy miaa ci-
cie cesarskie. (Dolegliwoci bd mniejsze,
jeli cicie cesarskie w twoim przypadku
zostao wczeniej zaplanowane, czyli nie
musiaa prze.) Dopki bl si nie zmniej-
szy, moesz sprbowa go ograniczy spo-
sobami opisanymi w ramce atwy powrt
do seksu.
N ie ocz ekuj z byt wiele. Nie oczekuj ideal-
nego stosunku, cznie z jednoczesnym or-
gazmem, podczas pierwszego wspycia
po porodzie. Niektre kobiety zwykle osi-
gaj orgazm, jeli przedtem nie miay go
przez wiele tygodni lub duej. Podejdcie
do sprawy z mioci i cierpliwoci, a seks
stanie si z pewnoci tak satysfakcjonujcy
jak zawsze lub nawet bardziej.
W z ajemne z roz umienie. Rzeczywicie uda-
ne wspycie pciowe musi by budowa-
ne na wzajemnym zaufaniu, rozumieniu si
i porozumieniu. J eli np. po caodziennych
trudach macierzystwa jeste zbyt zmczo-
na, aby si kocha, nie tumacz si blem
gowy. Bd uczciwa. M, ktry jest prze-
cie rwnie zaangaowany w opiek nad
dzieckiem, jest w stanie to zrozumie. J eli
stosunek sprawia ci bl, nie bd mczen-
nic i nie zno tego bez sw. Wytumacz,
co sprawia ci bl, porozmawiaj o tym, co
jest przyjemne, co by chciaa zmieni
nastpnym razem.
P ocz ekaj na wa ciw chwil . Gdy z dwoj-
ga stalicie si trojgiem, nie bdziesz moga
uprawia mioci, kiedy i gdzie bdziesz
miaa na to ochot. Bdziesz musiaa to ro-
bi, gdy bdzie ku temu okazja (np. gdy dziec-
ko bdzie spao o godzinie trzeciej po po-
udniu w sobot). Nie sd, e seks niespon-
taniczny nie moe by fajny. Traktuj pla-
nowanie zawczasu" jako okres wyczekiwa-
nia na kochanie si (np. Dziecko zanie
0 smej - nie mog si ju doczeka" albo:
Zostawmy j u babci i wracajmy szybciut-
ko do sypialni!"). Zaakceptuj stosunki prze-
rywane (bdzie ich wiele) z poczuciem hu-
moru, sprbuj jak najszybciej zacz od
nowa. Pogd si z tym, e seks nie bdzie
tak czsty jak przedtem. Postaw na jako,
a nie na ilo.
N ie bd perfekcjonistk. Wielkie zm-
czenie po porodzie jest rzecz cakowicie
naturaln. Wdroenie si do nowych zada
rodzicielskich te nie jest atwe. Wiele
czynnoci wykonuje si niepotrzebnie, co
powoduje przemczenie. Chcesz zrobi
zbyt wiele w zbyt krtkim czasie. Na jaki
czas daj sobie spokj z cigym sprztaniem
domu. Zamw obiad do domu. Oszczdzaj
energi tam, gdzie tylko si da, a bdziesz
jej miaa wicej na mio.
N ie martw si . Niezalenie od tego, jak si
czujesz w obecnej chwili, stopniowo powr-
cisz do swego dawnego ycia pciowego
1 bdziesz mu si oddawaa z tak sam pa-
sj i przyjemnoci jak dawniej. (A ponie-
wa rodzicielstwo na og bardziej zblia
maonkw do siebie, moe w twoim przy-
padku by tak, e pomie uczu nie tylko
zostanie rozniecony na nowo, ale bdzie si
pali janiej ni przedtem.) Wobec tego za-
martwianie si teraz moe tylko wywoa
przygnbienie.
P O N O W N E Z A J C I E W C I
Mylaam, ze karmienie piersi jest jak
form zabezpieczenia przed zajciem w ci-
. Teraz sysz, e w czasie karmienia pier-
si mog zaj w ci, nawet przed ponow-
nym rozpoczciem miesiczkowania.
J
eeli nie chcesz ponownie zaj w ci
(co raczej nie jest dobrym rozwizaniem
ani dla ciebie, ani dla twojego niemowl-
cia), niech ci nawet nie przyjdzie do gowy,
by traktowa karmienie piersi jako rodek
antykoncepcyjny.
To prawda, e kobieta karmica piersi za-
czyna miesiczkowa pniej ni kobiety,
ktre nie karmi. U kobiet, ktre nie wy-
twarzaj mleka, miesiczka zwykle pojawia
si midzy 6 a 12 tygodniem po porodzie;
u kobiet, ktre wytwarzaj mleko, pojawia
si natomiast midzy 4 a 6 miesicem. J ed-
nak statystyka jak zwykle zawodzi. U kobie-
ty karmicej piersi miesiczka powinna po-
jawi si nie wczeniej ni po 6 tygodniach
i nie pniej ni po 18 miesicach po porodzie.
Problem jednak w tym, e nie da si prze-
widzie, kiedy nastpi u ciebie pierwsza po
porodzie miesiczka. Wpyw na to ma wie-
le czynnikw. I tak np. czsto karmienia
(wicej ni 3 razy dziennie) zdaje si bar-
dziej hamowa owulacj. Podobn zale-
no udao si sformuowa, jeeli chodzi
o czas karmienia - im duej karmisz, tym
skuteczniej hamuje to owulacj; jeeli uzu-
penisz karmienie, dajc swojemu dziecku
choby tylko butelk wody, moesz za-
kci efekt antyowulacyjny.
Dlaczego naley bra pod uwag moli-
wo zajcia w ci przed pierwsz miesi-
czk po porodzie? Poniewa czas, w ktrym
nastpi pierwsza po porodzie owulacja, jest
nieznany, tak jak to jest z pierwsz mie-
siczk. Niektre kobiety maj pierwszy
cykl niepodny, tj. cykl przebiega bez owu-
lacji. Inne jajeczkuj i z tego powodu mo-
g zaj w ci bez wystpienia pierwsze-
go krwawienia miesicznego. Dlatego nie
moesz przewidzie, jak bdzie z tob. Dla
uzyskania informacji o wyborze metody
zapobiegajcej ciy zapoznaj si z ksik
Pierwszy rok tycia dziecka.
Oczywicie przypadek moe si zdarzy.
Wiedza medyczna musi dopiero znale
rodek w 100% gwarantujcy zabezpiecze-
nie przed przypadkowym zajciem w ci.
Tak wic nawet jeeli uywasz rodkw an-
tykoncepcyjnych, a w szczeglnoci jeeli
ich nie uywasz - zajcie w ci jest mo-
liwe. No i tak si niefortunnie skada, e nie
bdzie tego pierwszego objawu ciy, jakie-
go bdziesz oczekiwaa, tzn. braku miesicz-
ki, bo jeli karmisz piersi, nie miesiczku-
jesz. Widoczny bdzie natomiast w przy-
padku ponownego zajcia w ci zmienio-
ny skad twojego mleka. Bdzie to konse-
kwencj zmiany poziomu hormonw (cia
i karmienie cz si z wystpieniem duych
zmian poziomu hormonw). Moesz poza
tym spostrzec niektre inne objawy ciy.
Oczywicie, jeli podejrzewasz, e moga
zaj w ci, powinna wykona test ci-
owy i jak najszybciej zgosi si do leka-
rza. J eli zasza w ci, moesz kontynu-
owa karmienie piersi tak dugo, jak dugo
temu podoasz. Bdziesz jednak potrzebo-
wa duo wypoczynku i dobrego odywia-
nia - wicej kalorii i biaka. Po porodzie
nowo narodzone niemowl powinno mie
w karmieniu pierwszestwo.
W Y P A D A N I E W O S W
Wydaje mi si> e nagle zaczy mi wypa-
da wosy. Czy wyysiej?
N
ie obkupuj si w kapelusze. Utrata
wosw w twoim stanie jest normalna
i nie doprowadzi do wyysienia. Zwykle
dziennie wypada okoo 100 wosw, lecz
w krtkim czasie zostan one zastpione no-
wymi. W czasie ciy zmiany hormonalne
zmniejszaj wypadanie wosw. Lecz zwo-
ka ta jest tylko czasowa. Wosy s gotowe
do wypadnicia i wypadn w okresie mi-
dzy 3 a 6 miesicem po porodzie. Niektre
kobiety karmice piersi zwracaj uwag na
to, e wosy, ktre wypady, nie odrasta-
j, dopki dziecko nie zostanie ostatecznie
odstawione od piersi. By umoliwi dobry
wzrost wosom, zaywaj witaminy oraz od-
ywiaj si prawidowo i dbaj o higien wo-
sw, tzn. uywaj szamponw tylko ww-
czas, gdy to konieczne, uywaj rzadkiego"
grzebienia, stosuj odywki do wosw, uni-
kaj wysokiej temperatury - suszarek do
wosw, lokwek. Od te wszelkie on-
dulacje i farbowanie, poczekaj, a wosy
wrc do stanu sprzed ciy.
J eli wosy wypadaj garciami, a przy
tym dowiadczasz innych objaww chorb
tarczycy (patrz s. 417), skonsultuj si z le-
karzem. To, e stracia tyle wosw po tym
porodzie, nie znaczy, e stracisz tyle samo
po nastpnym. Twj organizm za kadym
razem moe zareagowa inaczej.
Z A Y W A N I E K P I E L I
Wydaje mi si, e jest bardzo duo sprzecz-
nych informacji na temat, czy zaywa k-
pieli w okresie poporodowym, czy te nie.
Jak jest naprawd?
B
y okres, e nie pozwalano modym
matkom na kpiel przez miesic po po-
rodzie. Spowodowane to byo obaw przed
moliwoci zakaenia, jak niesie ze sob
woda w wannie. Dzisiaj wiadomo ju, e
woda uywana do kpieli nie przedostaje si
do pochwy, a zatem moliwo rozwoju in-
fekcji -j ako konsekwencji kpieli - nie za-
przta ju gowy lekarzom. Cz lekarzy
zaleca kpiel ju w szpitalu (J eeli wanna
jest dostpna), poniewa wierz, e kpiel
bardziej efektywnie ni natrysk usuwa reszt-
ki wydzieliny z krocza i zagbie midzy
wargami sromowymi. W dodatku ciepa wo-
da ma dobry wpyw na miejsce nacicia kro-
cza, zmniejsza tkliwo tkanek i ich obrzk
oraz zmniejsza hemoroidy. (W tym samym
celu moesz robi sobie nasiadwki w nie-
wielkiej iloci wody.) J eeli kpiesz si
w czasie pierwszych dwch tygodni po po-
rodzie, to sprawd, czy wanna jest dobrze
umyta (upewnij si, czy nie jeste jedyn
osob, ktra szoruje wann). Podczas pierw-
szych dni po porodzie korzystaj z pomocy
przy wchodzeniu i wychodzeniu z wanny,
poniewa jeste jeszcze osabiona. J eli mia-
a cicie cesarskie, zapewne przez pierw-
szy tydzie nie bdziesz moga si kpa,
ale dla pewnoci zapytaj.
Z M C Z E N I E
Miny prawie 2 miesice od cz/asu, kiedy uro-
dziam dziecko, lecz czuj si bardziej zm-
czona ni przedtem. Czybym bya chora?
S
poro modych matek jakby resztkami si
wlecze si do gabinetu lekarza, by po-
skary si na chroniczne, potworne uczu-
cie zmczenia i wyczerpania. Kobiety te s
przekonane, e pady ofiar jakiej choroby.
A okazuje si, e prawie niezmiennie diag-
noza jest jedna: klasyczny przypadek wy-
czerpania macierzystwem.
Do zjawisk rzadkich naley matka, ktra
wymyka si powszechnie wystpujcemu
zjawisku zmczenia macierzystwem, po-
legajcemu na oglnym wyczerpaniu oraz
totalnym niedostatku energii. Zmczenie
macierzystwem nie jest czym zaskakuj-
cym. Nie ma bowiem bardziej wyczerpuj-
cego zajcia - zarwno emocjonalnie, jak
i fizycznie - ni bycie matk. Wysiek i na-
picie psychiczne nie zamykaj si w ra-
mach omiogodzinnego dnia pracy przez
5 dni w tygodniu, tak jak to jest w innych
zawodach. (Matki nie maj te regularnych
przerw na obiad i kaw w godzinach pracy.)
Macierzystwu przeywanemu po raz pierw-
szy towarzyszy take dodatkowy stres, nie-
odzowny przy podejmowaniu nowego za-
jcia, bo cigle trzeba si czego nowego
uczy, popenia si bdy i stale s proble-
my do rozwizania. I jakby tego byo mao,
dochodzi jeszcze ubytek energii, ktr ko-
bieta traci na karmienie piersi (szczegl-
nie dopki oboje nie nabierzecie wprawy),
wysiek, jakim jest noszenie na rkach szyb-
ko rosncego noworodka i przenoszenie in-
nych przedmiotw codziennego uytku z no-
worodkiem zwizanych oraz nieprzespane
noce. Wiksze zmczenie mog odczuwa
zestresowane matki, ktre urodziy dzieci
z nisk mas urodzeniow czy z innymi pro-
blemami, a take opiekujce si starszymi
dziemi.
Podczas kolejnej wizyty u lekarza sprawd
dla pewnoci, czy nie istniej w twoim przy-
padku inne medyczne przesanki tego ogl-
nego wyczerpania (jak na przykad poporo-
dowe zapalenie tarczycy - patrz s. 417). J e-
eli lekarz potwierdzi, e jeste cakowicie
zdrowa, bd pewna, e czas, dowiadcze-
nie i caonocny sen twojego dziecka stop-
niowo przynios ci ulg. Przybdzie ci ener-
gii z chwil, gdy organizm przyzwyczai si
do nowych wymaga wicych si z ma-
cierzystwem (na przykad do braku snu).
Nie prbuj robi za duo (a jeli tak jest, daj
sobie spokj z mniej wanymi zadaniami,
na przykad z dokadnym sprztaniem do-
mu), pamitaj, by m mia rwny udzia
w obowizkach (zwizanych z dzieckiem
i z domem), korzystaj z kadej okazji, by
si z uniesionymi nogami i odpocz
(cho moe si to wydawa mao realne),
a take regularnie dobrze si odywiaj. Nim
zmczenie minie, wyprbuj rad na zmniej-
szenie objaww przygnbienia poporodo-
wego i depresji poporodowej (s. 410), gdy
oba te stany wi si ze zmczeniem.
P owrt do normalnej sylwetki
C
zym innym jest wyglda jak ci-
arna w szstym miesicu ciy,
kiedy si wanie jest w szstym
miesicu, a cakiem czym innym wygl-
da tak, gdy jest si ju po porodzie. Nie-
stety wikszo kobiet nie moe oczeki-
wa, e opuszczajc sal porodow, bdzie
szczuplejsza ni w chwili, gdy bya do
tej sali przyjmowana. Zatem lepiej bdzie,
gdy do torby z rzeczami na powrt do
domu, do ktrej chyba zbyt optymistycz-
nie woyymy spodnie rurki, zapakujemy
obszerniejszy strj, jako rodek zaradczy
na depresj.
A ile czasu upynie od chwili, gdy zosta-
a matk, do momentu kiedy przestaniesz
wyglda jak przysza matka? Odpowied
zaley gwnie od trzech czynnikw: (1) Ile
kilogramw przybyo ci w czasie ciy;
(2) Na ile kontrolowaa przyjmowane ka-
lorie; (3) Ile wiczysz.
1
Komu potrzebne s wiczenia? - zapy-
tasz by moe. - J estem przecie w nieus-
tannym ruchu, odkd wrciam ze szpitala
do domu. Czy to si w ogle nie liczy?"
Niewiele, niestety. Cho ten rodzaj wicze
jest bardzo wyczerpujcy, nie wzmacnia mi-
ni krocza i brzucha, rozcignitych i obwi-
sych po wydaniu dziecka na wiat. Moe
tego dokona tylko odpowiednio uoony
program wicze. A dobre wiczenia prze-
znaczone na okres poogu s w stanie zdzia-
a znacznie wicej, ni tylko przywrci ci
adn sylwetk. Dziki nim znikn ble ple-
cw, rany zagoj si szybciej i atwiej wr-
1
Istotna moe te by przemiana materii i czyn-
niki dziedziczne.
Podstawowe zasady na pierwsze sze tygodni
No biustonosz dobrze podtrzymujcy biust
i wygodne ubranie.
Postaraj si podzieli program wicze na
dwie lub trzy krtkie sesje dziennie (w ten
sposb lepiej wzmocnisz minie i nie prze-
ciysz wracajcego do zdrowia organiz-
mu - atwiej ci te bdzie znale na nie
czas).
Zaczynaj kad sesj od wiczenia, ktre
wymaga najmniej wysiku.
wicz powoli, bez szybkich serii powtrze.
Lepiej odpocznij chwil midzy ruchami,
gdy wanie wtedy wzmacniaj si minie -
nie podczas wicze.
Podobnie jak w okresie ciy, tak i podczas
poogu naley unika szarpanych, chaotycz-
nych ruchw. Zrezygnuj z wicze polegaj-
cych na przyciganiu kolan do klatki piersio-
wej, przysiadw i unoszenia obu ng.
Kontroluj rytm serca.
Nie zapomnij o uzupenianiu pynw straco-
nych podczas wicze.
wicz powoli, z rozsdkiem. Zasada nie ma
osigni bez blu" nie zostaa stworzona
z myl o modych matkach. Nie wicz wi-
cej, ni jest to zalecane, nawet jeli czujesz
si na siach. Objaww przeforsowania naj-
prawdopodobniej nie odczujesz do nastpne-
go dnia, a wtedy bdziesz ju tak zmczona
i obolaa, e w ogle nie dasz rady wiczy.
Nie pozwl, by dbanie o dziecko powstrzy-
mao ci od dbania o siebie. Niemowl b-
dzie zachwycone, lec ci na piersiach w trak-
cie, gdy ty bdziesz wiczy.
cisz do siebie po porodzie, wzmocni si
rozlunione przez ci stawy, poprawi si
krenie i zminimalizuje ryzyko wystpie-
nia licznych objaww poogowych, od y-
lakw po kurcze mini ng. Dziki wicze-
niom Kegla, koncentrujcych si na okoli-
cy krocza, masz wiksze szanse unikn
nietrzymania moczu i poporodowych pro-
blemw seksualnych. I wreszcie wiczenia
czsto przynosz niezwykle wane korzy-
ci psychiczne: uwolnione przez wiczenia
endorfiny kr w organizmie, poprawiajc
nastrj oraz zdolno radzenia sobie z pro-
blemami. Dziki temu bdziesz znacznie
lepiej przygotowana do znoszenia stresw
zwizanych z macierzystwem.
wiczenia moesz zacz wczeniej, ni
sdzisz. J eli pord przebieg bez kompli-
kacji, drogami natury i nie masz adnych
innych problemw zdrowotnych opniaj-
cych trenowanie, rozpocznij poogowy pro-
gram wicze ju 24 godziny po porodzie.
Niech ci nie przyjdzie do gowy, by na po-
cztek uprawia wiczenia wysikowe: two-
je ciao dopiero wraca do utraconej formy,
wic naley by cierpliwym i ostronym.
Niech przedstawiony poniej trjstopniowy
program posuy ci za wytyczne. Moesz go
uzupeni ksik czy kaset wideo z wi-
czeniami poporodowymi, zajciami dla mo-
dych matek (towarzystwo innych to najlep-
sza motywacja, a na wiele z tych zaj mo-
na zabra pociechy) oraz codziennymi spa-
cerami z wzkiem.
I F A Z A W I C Z E :
24 G O D Z I N Y P O P O R O D Z I E
wicz enia K egla. Moesz rozpocz je

bezporednio po porodzie (wskazw-
ki znajdziesz na s. 189), cho na poczt-
ku wykonujc je, nie bdziesz nic czua.
wiczenia Kegla mona wykonywa w ka-
dej pozycji, w ktrej jest ci wygodnie:
lec, stojc, czekajc w kolejce w skle-
pie, karmic niemowl, zmieniajc pielu-
chy, jadc samochodem, podczas kpieli
w wannie - wybierz sama. Postaraj si
doj do 25 powtrze wykonywanych
w 4 czy 6 seriach w cigu dnia. wicz dla
zdrowia (i wikszej satysfakcji w ku)
przez cae ycie.
Pozycja podstawowa
Po si na plecach, nogi zgite w kolanac h,
stopy pasko na pododze w odlegoci okoo
5 0 cm od siebie. G ow i ramiona podeprzyj
poduszk, r^ce i donie po wzduz ciaa.
Unoszenie miednicy
Po si w pozycji podstawowej. Wet wdech,
po czym, wydychajc powietrze, przycinij
okolice krzya do podogi na dziesi sekund.
Odpocznij. Na pocztek powtarzaj 3 lub 4
razy, a dojdziesz do 12, wreszcie do 24 po-
wtrze.
Lec
w pozycji podstawowej (patrz ramka), po
donie na brzuchu, wykonaj wolny wdech
przez usta, poczujesz teraz, jak brzuch si
unosi. Rozpocznij wiczenia od 2-3 gbo-
kich oddechw, jeden po drugim, unikajc
hiperwentylacji. (Sygnaami wiadczcymi
o tym, e przesadzia, bd zawroty gowy,
blado, uczucie mrowienia skry, czerwo-
ne plamki przed oczami.)
I I F A Z A W I C Z E :
3 D N I P O P O R O D Z I E
M
iny trzy dni od porodu, tak wic mo-
esz przej do kolejnego etapu wi-
cze, tym razem wymagajcego nieco wi-
cej wysiku. J ednak nim to zrobisz, sprawd,
czy minie proste brzucha nie rozdzieli-
y si w czasie ciy. Rozstp mini pro-
Zginanie ng ruchem lizgowym
Przyjmij pozycj podstawow. Powoli wyci-
gnij obie nogi pasko na pododze. Nastpnie,
wdychajc powietrze, ruchem lizgowym
cofnij praw stop jak najbliej poladka. Wy-
trzymaj chwil w takiej pozycji poczujesz
bl w okolicy krzya. Wydychajc powie-
trze, ponownie ruchem lizgowym wyprostuj
nog. Powtrz to samo z drug nog. Konty-
nuuj wiczenia 3-4 razy kad stop. S topnio-
wo zwikszaj liczb powtrze, a dojdziesz
do 12 lub do liczby bardziej odpowiedniej dla
ciebie.
Unoszenie gowy i ramion
Po si w pozycji podstawowej. Wet gbo-
ki, relaksujcy oddech; bardzo powoli spr-
buj unie gow i wycign ramiona; za-
trzymaj oddech a do penego uniesienia go-
wy; po czym oddychaj; nastpnie zatrzymujc
oddech, powoli po gow. Oddychaj. Pod-
no gow z kadym dniem coraz wyej, stop-
niowo rwnie sprbuj unosi barki. Przez
pierwsze 3-4 tygodnie staraj si nie unosi
do pozycji siedzcej, pniej tylko wwczas,
kiedy napicie mini brzucha bdzie odpo-
wiednie.
stych brzucha jest powszechnym zjawi-
skiem, szczeglnie u kobiet, ktre rodziy
kilkakrotnie. Stan ten moe ulec pogorsze-
niu, jeeli podejmowaa wysiek fizyczny,
nawet agodny, po porodzie przed zagoje-
niem rozstpu. Zapytaj lekarza lub piel-
gniark o obecny stan tych mini lub
sprawd to sama w nastpujcy sposb:
Lec w pozycji podstawowej, powoli unie
gow i wycignij ramiona do przodu, jeli
teraz poczujesz mikkie uwypuklenie po-
niej ppka, to wskazuje to na rozstp tych
mini.
J edno z powyszych wicze umoliwi
ci korekcj tego rozstpu. Przyjmij pozycj
podstawow, wdech. Skrzyuj rce ponad
brzuchem, palcami staraj si przycign
oba proste minie brzucha do siebie, po
czym podczas wdechu uno gow. Po-
wtarzaj 3-4 razy dziennie.
J eeli rozstp jest ju zamknity lub nie
stwierdzono u ciebie tej dolegliwoci, mo-
esz rozpocz kolejne wiczenia: unosze-
nie gowy i ramion, zginanie ng ruchem
lizgowym i unoszenie miednicy.
Wszystkie powysze wiczenia powinno
si wykonywa w pozycji podstawowej. Na
pocztek mona wiczy w ku, potem
na twardszej powierzchni, na przykad na
pododze. (Warto si zaopatrzy w mat do
wicze - nie tylko atwiej si na niej wi-
czy, ale pniej dziecko bdzie mogo prak-
tykowa na niej obracanie si czy raczko-
wanie.)
I I I F A Z A W I C Z E :
P O K O N T R O L I P O P O R O D O W E J
T
eraz za pozwoleniem lekarza moesz
rozpocz uprawianie bardziej aktyw-
nych wicze. Moesz stopniowo powrci
do poprzednio uprawianych wicze lub za-
cz od zera, np. spacerowanie, bieganie,
jazda na rowerze pywanie, wiczenia w wo-
dzie, aerobik, joga, wiczenia Pilates, wi-
czenia z obcieniem czy inne tego typu for-
my aktywnoci. Albo zapisz si na zajcia
gimnastyczne dla kobiet po porodzie. Lecz
nie prbuj robi zbyt wiele zbyt szybko. J ak
zawsze suchaj swego ciaa.
17
O jcowie
take ocz ekuj
P
omijajc nieuniknione przysze prze-
omy w medycynie oraz hollywoodz-
k produkcj, bez wtpienia tylko
kobiety zachodz w ci, co wcale nie
oznacza, e mczyni nie oczekuj naro-
dzin dziecka. Przyszli tatusiowie nie tylko
odgrywaj wan rol w poczciu potom-
ka, lecz mog mie znaczny wpyw na jego
rozwj poprzez dbanie o swoj ciarn
on i wspieranie jej. Zatem jako przyszy
ojciec bdziesz w peni uczestniczy w pro-
cesie rozwoju, dowiadcza podekscytowa-
nia, odpowiedzialnoci i, oczywicie, obaw
towarzyszcych ciy. Czci tych obaw
podzielisz si z przysz matk, inne bd
wycznie twoje. I podobnie jak twoja ona,
masz prawo do tego, by otrzyma uspoka-
jajce informacje - nie tylko w czasie ciy
i porodu, lecz rwnie podczas okresu po-
porodowego.
Dlatego niniejszy rozdzia dedykowany
jest rwnemu, ale czsto nie docenianemu
partnerowi. J ednake nie jest on przeznaczony
wycznie dla ojcw, podobnie zreszt jak
i pozostaa cz ksiki nie jest adresowana
tylko do matek. Oczekujca matka moe, czy-
tajc ten rozdzia, uzyska wiele wartocio-
wych informacji dotyczcych tego, co jej m
czuje, czego si obawia i jakie ma nadzieje.
Z kolei oczekujcy" ojciec moe lepiej zro-
zumie zmiany fizyczne i emocjonalne, jakie
bd zachodziy u jego ony podczas ciy,
porodu i w okresie poporodowym, a tym sa-
mym lepiej przygotowa si do swej roli.
U C Z U C I E O P U S Z C Z E N I A
Tyle uwagi skupia si na mojej zonie, od
kiedy zasza w ci, e czuj si tak, jak-
bym ja nie mia w tym adnego udziau -
moe poza chwil poczcia.
W
minionych pokoleniach udzia m-
czyzny w procesie rozrodu koczy
si z chwil zapodnienia jego nasieniem
komrki jajowej ony. Przyszli ojcowie
mieli obserwowa ci z daleka, a porodu
w ogle nie. W ostatnich dziesicioleciach
poczyniono niezaprzeczalnie wielkie post-
py w kwestii praw ojca. W dzisiejszych cza-
sach ojcowie nie tylko s wiadkami naro-
dzin, lecz wrcz bior w nich udzia. J ed-
nak reedukacja spoeczna nie zmieni faktu,
i cia rozwija si tylko w ciele kobiety,
ani tego, e niektrzy ojcowie s zagubieni
w tym, co w duej mierze nadal uwaane jest
za sprawy kobiece, a koczy si uczuciem
OJCOWIE TAKE OCZEKU J 431
Przygotuj si, nim zaczniesz
Moesz zapewni dziecku jak najlepszy start
w ycie jeszcze przed zetkniciem si plemnika
z komrk jajow. J eli twoja partnerka nie jest
jeszcze w ciy, oboje macie czas na uzyskanie
jak najlepszej formy. Przeczytajcie rozdzia 21
i postpujcie zgodnie z sugestiami dotyczcymi
okresu przed poczciem. J eli natomiast ju
oczekujecie narodzin dziecka, nie martwcie si
tym, czego nie zrobilicie, lecz od teraz zacznij-
cie dba: kade o siebie i o siebie nawzajem.
zapomnienia, opuszczenia, a nawet zazdro-
ci o on. Czasami niewiadomie jest za to
odpowiedzialna kobieta, a czasami mczy-
zna. Istotny jest sposb, w jaki rozwie si
ten problem, zanim uraza uronie i zepsuje
to, co winno by najpikniejszym dowiad-
czeniem w yciu obojga rodzicw.
Najlepiej rozwiesz ten problem, jeli
zaangaujesz si w jak najwicej aspektw
ciy twojej ony.
M w o tym. Twoja ona moe mimowol-
nie ci pomija - moe by nawet niewia-
doma, e ty chciaby by bardziej zaanga-
owany. ona byaby najprawdopodobniej
bardzo szczliwa, mogc wczy ci w spra-
wy zwizane z ci, a ty zapewne chtnie
si w nie zaangaujesz. Okazuj swe uczu-
cia, gdy dziki temu stanie si co bardzo
wanego: poprawi si porozumienie midzy
wami na tym etapie waszego zwizku, kie-
dy dzielenie si liczy si bardziej ni cokol-
wiek innego.
O dwiedz aj ginekologa ( lub poon) ra-
zem z twoj partnerk - jeli tylko moesz.
Praktycznie wszyscy lekarze zachcaj oj-
cw do uczestniczenia w wizytach prena-
talnych. J eeli twoje zajcia nie pozwol na
to, moe uda ci si pj na najwaniejsze
(np. kiedy po raz pierwszy bdzie mona
usysze czynno serca podu) i na badania
przedporodowe (szczeglnie na badanie ul-
trasonograficzne, kiedy moesz zobaczy
dziecko).
P rz eywaj ci . Nie musisz pokazywa
si w pracy w stroju ciarnej ani te nosi
ladw mleka na wsach. J ednak zawsze
moesz wykonywa z on wiczenia zwi-
zane z ci, przesta je bezwartociowe
posiki (przynajmniej, gdy jeste w jej to-
warzystwie), rzuci palenie, jeli jeste pa-
laczem. J eli kto zaproponuje ci drinka, pij
raczej razem z ni wod mineraln.
Z dobywaj wiedz . Nawet tatusiowie z wy-
szym wyksztaceniem (w tym niektrzy le-
karze) musz si sporo nauczy, gdy przy-
chodzi cia i pord. Czytaj jak najwicej
ksiek i artykuw. Uczszczaj z on do
szkoy rodzenia, uczszczaj na zajcia dla
ojcw, jeli s dostpne w twoim rodowi-
sku. Rozmawiaj z przyjacimi i kolegami,
ktrzy zostali ostatnio ojcami albo poroz-
mawiaj przez Internet z innymi przyszymi
ojcami.
N awi kontakt z twoim dz ieckiem. Ci-
arna kobieta jest w uprzywilejowanej sy-
tuacji, gdy chodzi o tworzenie si wizi
z nie narodzonym dzieckiem, poniewa jest
ono wygodnie ukryte w jej macicy. Nie zna-
czy to, e ty rwnie nie moesz rozpocz
poznawania nowego czowieka. Mw, czy-
taj i piewaj czsto swojemu dziecku; pd
syszy od koca szstego miesica, zatem
czste suchanie twojego gosu pomoe mu
rozpozna go po urodzeniu. Raduj si kop-
niciami dziecka i jego ruchami, przykada-
jc do lub policzek do odkrytego brzucha
ony na kilka minut w kady wieczr-jest
to rwnie przyjemny sposb, aby dzieli
z ni chwile intymnoci.
K up wyprawk . Razem z partnerk wybierz
take koysk i wzek. Razem urzdcie po-
koik dziecicy. Przejrzyj ksik z imiona-
N iezalenie od tego, kim jest partner
Wikszo rad znajdujcych si w tym roz-
dziale przeznaczona jest take dla partnera
w zwizku nietradycyjnym. Wybierz te pytania
i odpowiedzi, ktre dotycz twojej sytuacji lub
mona je do niej przystosowa.
mi dla dzieci, we udzia w wyborze leka-
rza, ktry w przyszoci bdzie si zajmo-
wa waszym dzieckiem. Oglne mwic,
angauj si w kady aspekt zwizany z przy-
gotowywaniem si na przybycie nowego
czonka rodziny.
Z M I A N Y W P O D E J C I U D O S E K S U
Teraz, gdy jestemy w ciy, seks przesta
mnie interesowa. Czy to normalne?
P
rzyszli ojcowie, podobnie jak przysze
matki, rnie reaguj na sprawy zwi-
zane z poyciem w czasie ciy - i wszyst-
ko jest normalne". Powodw do osabie-
nia popdu pciowego jest wiele. Na przy-
kad, by moe tak sumiennie pracowalicie
nad tym, by doszo do poczcia, e seks ko-
jarzy ci si z cikim obowizkiem. Moe
przejmujesz si nie znan ci rol tak moc-
no, e sprawy seksu zeszy na drugi plan.
Bd te zmiany w sylwetce ony sprawia-
j, i potrzebujesz czasu, by si do nich
przyzwyczai - szczeglnie jeli cay czas
jej odmieniona sylwetka przypomina ci
o tym, e w waszym yciu i zwizku nast-
pi wielkie zmiany. Wreszcie, za spadek li-
bido moe odpowiada podwiadoma oba-
wa, e podczas stosunku mgby wyrz-
dzi krzywd onie czy dziecku (nic takiego
si nie stanie).
Tak samo normalna jest seksualna obo-
jtno twojej ciarnej towarzyszki i iden-
tyczne s jej przyczyny. Do tego dochodz
inne czynniki fizyczne, np. nudnoci, ko-
nieczno czstego oddawania moczu, zm-
czenie i bolesna nadwraliwo piersi.
Wszystko to razem nie tylko wpywa na
spadek zainteresowania seksem, lecz take
zmniejsza odczuwanie przyjemnoci.
Brak porozumienia pomidzy partnerami
czsto prowadzi do zego zrozumienia tych
sprzecznych uczu: on myli, e ona nie jest
zainteresowana, wic podwiadomie tumi
swe podanie. Ona myli, e on nie jest za-
interesowany, tote gasi swe pragnienia.
Liczba stosunkw seksualnych ma teraz
mniejsze znaczenie ni ich jako. By
moe zauwaysz, e wiksze zaangaowa-
nie si w inne formy intymnoci, na przy-
kad wzajemne pieszczoty czy zwierzanie
si, moe wzbogaci wasze wspycie. Po-
mimo i nie ma nic zego w (tymczasowym)
obnieniu aktywnoci seksualnej, w tym, e
nie bdzie mona kocha si tak czsto jak
kiedy (przynajmniej do czasu, gdy dziec-
ko zacznie przesypia ca noc) - postaraj
si, aby rozwj dziecka nie przeszkodzi
w pielgnowaniu waszego zwizku i roz-
wijaniu go. Niech najwaniejsza stanie si
teraz romantyczno (kup partnerce kwia-
ty, zapal wieczki do obiadu, we do ka
olejek do masau), mwienie sobie otwar-
cie o wszystkim (nie wahaj si przed wy-
raeniem swoich uczu i obaw, zach j
do tego, by podzielia si swoimi), obdaro-
wuj j uciskami i pocaunkami (oby ich
nie zabrako!). Kiedy znw zaponie w to-
bie ogie!
Wicej rad o tym, jak bardziej cieszy si
seksem wtedy, gdy jest go mniej, znajdziesz
w podrozdziale Wspycie pciowe pod-
czas ciy.
Moja zona wydaje mi si teraz szalenie po-
cigajca seksualnie. Niestety od czasu,
gdy dowiedzielimy si
y
ze jest w ciy, ona
nie ma nastroju na seks.
N
awet najbardziej dobrane pod wzgl-
dem poycia pary mog si rozstroi
w czasie oczekiwania na narodziny dziec-
ka. Dzieje si tak dlatego, e na popd pcio-
wy, odczuwanie przyjemnoci i zachowanie
podczas stosunku ma wpyw wiele czynni-
kw fizycznych i emocjonalnych. Wielu
mczyzn uwaa zaokrglenia i pene ksztaty
ciarnej kobiety za zaskakujco zmysowe
czy wrcz erotyczne. Wiksze podanie
moe take zosta wywoane uczuciami;
oczekiwanie na narodziny dziecka sprawia,
i silne uczucia do ony staj si jeszcze
gbsze, co z kolei wyzwala wiksze po-
danie.
Podobnie jak zrozumiae i normalne jest
twoje wiksze zainteresowanie wspyciem,
rwnie zrozumiae i normalne jest zmniej-
szenie zainteresowania twojej partnerki.
By moe takie objawy ciowe, jak nud-
noci, wymioty oraz brak energii odpowia-
daj u niej za zmniejszenie libido. Albo te
podniecajce ci zaokrglenia na ni akurat
dziaaj odwrotnie. Moe te by mylami
przy dziecku bd ma trudnoci z pogodze-
niem rl matki i kochanki.
Niezalenie od tego, co wpywa na wasze
rozstrojenie", nie martw si - ono zapew-
ne wkrtce minie. Wiele kobiet zauwaa, i
nieobecne na pocztku zainteresowanie
wspyciem wzrasta w drugim trymestrze,
a dzieje si to za spraw zwikszonego
przepywu krwi w narzdach rodnych i pier-
siach. Ale nawet gdyby tak si nie stao lub
gdyby zainteresowanie ponownie spado
w trzecim trymestrze (za przyczyn wzmo-
onego zmczenia, blw krzyowych czy
sporego brzucha) lub w okresie poporodo-
wym (niemal na pewno tak si stanie u was
obojga), to dbanie w tym czasie o nie zwi-
zane z seksem aspekty waszego zwizku da
gwarancj, e kiedy wszystko wrci do po-
przedniego stanu.
Zanim to nastpi, nie rb niczego na si.
Lepiej zadbaj o romantyzm, rozmowy, piesz-
czoty. Dziki nim zbliycie si do siebie,
a poniewa na kobiety dziaaj one jak afro-
dyzjaki, by moe uda ci si otrzyma to,
czego pragniesz. W sytuacji, gdy wszystko
trzeba robi krok po kroku, pamitaj o po-
wiceniu wikszej iloci czasu na gr
wstpn, nim przejdziesz do dziaania. Py-
taj j, co sprawia jej przyjemno, a co nie,
poniewa strefy erogenne na jej ciele na
pewno si zmieniy od chwili, kiedy zasza
w ci. Warto rwnie znale tak pozy-
cj, w ktrej obojgu wam bdzie wygodnie.
J eli peny stosunek raczej nie wchodzi
w gr, rozwa inne sposoby osigania przy-
jemnoci, na przykad masturbacj, seks
oralny i masa.
Nie zapomnij mwi swojej partnerce -
i to jak najczciej - jak bardzo atrakcyjna
jest dla ciebie w czasie ciy. Kobiety maj
intuicj, lecz nie potrafi czyta myli.
BE Z P I E C Z E S T W O W S P Y C I A
P O D C Z A S C I Y
Mimo ze lekarz zapewnia nas, ze seks
w ciy jest bezpieczny, czsto mam kopo-
ty z uwagi na strach o zranienie mojej zony
lub dziecka.
N
igdy oboje partnerzy tak czsto nie za-
stanawiaj si nad seksem jak podczas
ciy. Dzieje si tak szczeglnie wtedy, gdy
cia postpuje i twj umys (oraz libido)
konfrontowany jest z problemem wielkich
rozmiarw": powikszajcym si brzuchem
z jego drogocenn zawartoci. Szczliwie
t spraw moesz nie zaprzta sobie go-
wy. Seks w prawidowo przebiegajcej ci-
y o maym ryzyku nie jest rdem adne-
go niebezpieczestwa ani dla matki, ani dla
podu. (Istnieje kilka zastrzee, szczegl-
nie w ostatnich dwch miesicach. Wy-
szczeglniono je w podrozdziale Wspy-
cie pciowe podczas ciy.)
Orgazm (jako wynik stosunku seksualne-
go lub innych dziaa) moe stymulowa
skurcze macicy, lecz nie s to tego rodzaju
skurcze, ktre wywouj pord przedwcze-
sny przy ciy prawidowej. Badania wyka-
zuj, i kobiety nalece do grupy niskiego
ryzyka, ktre pozostaj aktywne seksualnie
w czasie ciy, stoj przed wrcz mniej-
szym ryzykiem urodzenia dziecka przed ter-
minem (wreszcie jaka dobra wie!). Ko-
chanie si z on nie tylko nie wyrzdzi jej
adnej krzywdy (przy zachowaniu pewnych
rodkw ostronoci), lecz przyniesie wiele
korzyci, zaspokajajc jej zwikszon po-
trzeb bliskoci fizycznej i emocjonalnej
oraz sprawiajc, i poczuje si podana
w czasie, gdy mogaby si czu zupenie nie-
pocigajca.
Nie martw si o rozwijajce si w niej
dziecko: jest ono dobrze chronione przez
wody podowe oraz minie macicy, do kt-
rej wejcie zasklepia znajdujcy si w szyj-
ce macicy czop luzowy (skutecznie chro-
nicy przed przenikniciem bakterii i sper-
my)
1
. Co za tym idzie, dziecko nie widzi
was, gdy si kochacie, a take z pewnoci
nie bdzie niczego pamita. J eli ju co-
kolwiek odczuje, to tylko uspokajajce, a-
godne ruchy koyszce wywoane stosun-
kiem oraz kurczeniem si macicy w czasie
orgazmu.
E R O T Y C Z N E S N Y P O D C Z A S C I Y
Ostatnio miaem wicej erotycznych snw
niz kiedykolwiek przedtem, mimo iz w cigu
dnia seks jest teraz ostatni rzecz, o jakiej
myl. Dlaczego tak si dzieje?
D
la przyszych ojcw i matek cia jest
okresem intensywniejszych uczu -
dozna, ktre zmieniaj si ze skrajnoci
w skrajno, od przepenionego radoci
wyczekiwania po paniczny strach - i tak na
okrgo. Nic w tym dziwnego, e wiele
z tych uczu znajduje swe ujcie w snach,
1
J eli jednak gboka penetracja wywouje
bl, naley jej unika.
gdy wwczas podwiadomo bezpiecznie
je uwalnia. Marzenia senne o seksie (szcze-
glnie z innym partnerem) bior si tego, e
podwiadomo mwi ci co, o czym pew-
nie i tak ju wiesz: e obawiasz si, jak ci-
a i dziecko wpyn na wasze ycie seksu-
alne. Takie lki s nie tylko normalne, lecz
take maj wielkie znaczenie. Zrozumienie
bowiem tego, i wasz zwizek czekaj prze-
miany, bo wraz z przybyciem dziecka na
wiat bdzie was troje, stanowi pierwszy
krok do tego, by wam dwojgu byo ze sob
dobrze.
Erotyczne sny najczciej pojawiaj si
we wczesnym okresie ciy. Potem ich
miejsce zajmuj sny o rodzinie. By moe
bd ci si ni rodzice czy dziadkowie;
w ten sposb podwiadomie czysz minio-
ne pokolenia z przyszym. Moe ci si ni,
e znw jeste dzieckiem, prawdopodobnie
uwalniajc swe zrozumiae obawy przed
nadchodzcymi obowizkami oraz tskno-
t za minionym okresem beztroski. Moesz
te ni, e sam jeste w ciy, co oznacza
zrozumienie ciaru dwiganego przez o-
n, zazdro o okazy wan jej uwag lub ch
bycia poczonym ze swym nie narodzo-
nym dzieckiem. By moe w gbi swego
jestestwa obawiasz si, i przyjcie roli y-
wiciela w pewnym stopniu obniy tw m-
sko, i zaczniesz ni sny typu macho" -
na przykad e strzelasz gole podczas me-
czu lub bierzesz udzia w wycigu samocho-
dowym. Druga strona twej podwiadomo-
ci te zechce zaj tyle samo czasu (nie-
kiedy nawet podczas tej samej nocy); sny
o tym, jak opiekujesz si on i dzieckiem,
pomog przygotowa si twej opiekuczej"
stronie do przyjcia nowych obowizkw.
Niezwykle czsto zdarzaj si sny o samot-
noci i porzuceniu; rodz si one z obawy
bycia wykluczonym, znanej wielu przyszym
ojcom.
Nie wszystkie sny odzwierciedlaj twoje
niepokoje. Niektre, na przykad o wrcza-
niu lub znajdowaniu dziecka, o chrzcie czy
ceremoniach nadawania dziecku imienia
albo o rodzinnych spacerkach z wzkiem
przez park, ukazuj, jak bardzo jeste pod-
ekscytowany majcymi wkrtce nastpi
narodzinami.
J edno jest pewne: nie tylko ty nisz takie
sny. Przysze matki (z przyczyn hormonal-
nych) s jeszcze bardziej ni ojcowie podat-
ne na to, by ni dziwne, ale realistyczne
sny. Opowiadanie sobie rano snw moe
by intymnym rytuaem o waciwociach
terapeutycznych, jeeli oboje zdajecie sobie
spraw z tego, e sny odzwierciedlaj pod-
wiadome uczucia, a nie rzeczywisto.
Z N I E C I E R P L I W I E N I E H U T A W K
N A S T R O J W O N Y
Wiem, ze to nie jest wina mojej zony, e
przez dziaanie hormonw staa si taka
paczliwa i zmienna. Jednak nie wiem, jak
dugo jeszcze potrafi by cierpliwy.
J
eli cierpliwo jest cnot, to bdziesz
musia by bardzo cnotliwy do koca ci-
y twojej ony. Chocia stabilizacja poziomu
hormonw do czwartego miesica ciy a-
godzi nasilon, podobn do przedmiesicz-
kowej paczliwo i melancholi obserwo-
wan we wczesnej ciy, to stresy spowodo-
wane byciem w ciy pozostaj. Tak wic
u wielu kobiet nadal wystpuj nage wy-
buchy emocji, jak i uczucia bezsilnoci.
I moe to czsto trwa a do porodu, a take
w jego trakcie.
Niewtpliwie nie bdzie to atwe i cza-
sem moesz uzna to za wrcz niemoliwe.
Istnieje rwnie pewna wtpliwo, czy two-
je wysiki si opac. Rozrzewnienie, jeli
spotka si ze zrozumieniem, zniknie szyb-
ciej, ni gdy spotka si ze zoci i frustra-
cj. Zaoferowanie ramienia onie, aby si
przez 15 minut wypakaa, spowoduje, e
nie bdzie potrzeby znoszenia nie wyado-
wanego lku przez nastpne dni. Sprbuj
pamita, e cia nie jest staym zjawi-
skiem i e zmiany w stanie emocjonalnym
twojej ony s przejciowe, podobnie jak
zmiany jej figury.
W A S Z E N A S T R O J E
Od kiedy mamy pozytywny wynik testu ci-
owego, wydaje mi si, e moja ona i ja
przechodzimy hutawk nastrojw. Kiedy
ona czuje si dobrzej czuj si zaamany
i vice versa.
O
statnio wicej bada skierowano na
ciarnego" ojca, poniewa badania
dowodz, i moe on dowiadcza wielu
objaww charakterystycznych dla kobiet
w odmiennym stanie. J edno z bada wrcz
wykazao, e gdy ona jest w ciy, u ma
take obserwuje si wysok koncentracj
hormonw, nawet po urodzeniu si dziec-
ka. Depresja jest jednym z takich objaww.
Chocia w okoo 1 na 10 sytuacji dotyczy
ona obojga partnerw w tym samym okre-
sie, to najczciej jest spotykana u jednego
z nich. Moe to by spowodowane tym, e
oznaki depresji u ukochanej osoby daj nam
wewntrzn si, aby wzbi si ponad nasze
wasne uczucia i suy wsparciem. A gdy
u osoby tej nastrj si poprawia, nasz za-
czyna si pogarsza.
Da upust - to najlepszy sposb na po-
zbycie si agodnej depresji ciowej, ktra
czsto si pojawia u przyszych ojcw i by-
wa samoograniczajca. Rozmawiaj o swo-
ich odczuciach z on (szczera rozmowa
dobrze wpynie na wasz nastrj, tote ka-
dego dnia przeznacz na ni troch czasu);
z przyjacielem, ktry niedawno zosta oj-
cem, lub nawet z wasnym ojcem. Unikaj
alkoholu i innych uywek, ktre mog nasi-
li depresj i wahania nastrojw. Zajmij si
czym (uczestnicz w zakupach, maluj po-
koik dziecicy, planuj wydatki itd.). Do-
brym sposobem jest aktywno fizyczna,
dbanie o krenie endorfin w organizmie.
Pary, ktre wicz razem (oczywicie za
zgod lekarza), s zwykle szczliwsze. Na-
wet spacer ma znaczenie.
Moesz sprbowa skorzysta rwnie
z innych rad dawanych matkom dowiadcza-
jcym depresji przedporodowej (na s. 127
znajdziesz wiczenia relaksacyjne). J eli
nic nie pomaga, a depresja pogbia si
i zaczyna kolidowa z prac oraz z innymi
aspektami twojego ycia, naley szuka
profesjonalnej pomocy wrd duchownych,
lekarzy, terapeutw i psychiatrw. Nie za-
pomnij, e ojcw te moe dotkn depre-
sja poporodowa; wicej informacji znaj-
dziesz na stronie 445.
O BJ A W Y W S P O D C Z U W A N I A
Jeli to moja zona jest w ciy, dlaczego ja
mam poranne nudnoci?
C
ho kobiety maj wyczno na towa-
ry dla ciarnych, to trac j, gdy cho-
dzi o objawy ciy. Poowa z przyszych
ojcw, jeli nie wicej (w zalenoci od ba-
da), przechodzi zesp wylgania" czy
ci wspczuln" o rnym stopniu na-
silenia, w czasie gdy ich ony s w ciy.
Objawy wylgania najczciej pojawiaj
si w trzecim miesicu i potem ponownie
przy porodzie i mog rzeczywicie przy-
pomina normalne objawy ciy: nudno-
ci, wymioty, bl brzucha, zmiany apety-
tu, przybr masy, znaczny gd, zaparcia,
skurcze w nogach, zawroty gowy, zm-
czenie i wahania nastroju.
Przedstawiono wiele teorii, aby wyjani
zesp wylgania" - ktra z nich moe
dotyczy ciebie: wspodczuwanie i iden-
tyfikacja z ciarn on; zazdro z powo-
du bycia opuszczonym i wynikajce std
pragnienie zwrcenia na siebie uwagi; stres
wynikajcy z ycia z kobiet, ktra nagle
staa si nerwowa, ma zmienne nastroje
i jest nieatrakcyjna seksualnie; poczucie od-
powiedzialnoci za postawienie ony w tak
niewygodnej sytuacji; ponadto niepewno
z uwagi na powikszenie si rodziny. U nie-
ktrych mczyzn w tym czasie (rwnie po
narodzinach dziecka) dochodzi do zwik-
szonego wydzielania hormonw eskich,
co moe tumaczy owe objawy - stano-
wic sposb, w jaki natura przygotowuje
mczyzn do roli ywiciela rodziny.
Poniewa twoje objawy mog rwnie
wskazywa na chorob, dobrym pomysem
jest pjcie do lekarza. J eli badanie nie wy-
kae adnych odchyle, to zesp wyl-
gania" bdzie prawdopodobnym rozpozna-
niem. Dobrze byoby, gdyby potrafi okre-
li przyczyn, bo moe to stanowi klucz
do leczenia. Przykadowo, jeli wspod-
czuwanie sprawia, e masz mdoci, poszukaj
sposobw na uzewntrznianie swoich trosk:
przynie onie niadanie do ka, zrb za-
kupy i odkurz podogi, dajc jej dodatkowy
czas na odpoczynek - sprawisz ulg wam
obojgu. Natomiast jeli przyczyn jest za-
zdro, to wiksze zaangaowanie w ci
ony moe przynie ulg w porannych nud-
nociach. J eli jest to niepewno z powodu
trzymania noworodka po raz pierwszy, to
wzicie udziau w kursie opieki nad noworod-
kiem, czytanie ksiki Pierwszy rok ycia
dziecka lub spdzanie czci czasu z dziec-
kiem przyjaciela moe okaza si pomocne.
Nawet jeeli nie moesz okreli przy-
czyny twoich objaww, rozmowa z on
o odczuciach odnonie do ciy, porodu i ro-
dzicielstwa moe ci uly. Podobnie mog
pomc rozmowy z innymi oczekujcymi lub
modymi rodzicami w szkole rodzenia. Na-
wet jeli nic nie pomoe, bd pewny, e
twoje reakcje s prawidowe i e wszystkie
objawy, ktre nie ustpiy w czasie ciy,
znikn wkrtce po porodzie.
Oczywicie, rwnie normalny" jest oj-
ciec, ktry nie ma objaww chorobowych
nawet przez jeden dzie podczas ciy
ony. J eli nie odczuwa on porannych nud-
noci ani nie przybiera na wadze, to nie zna-
czy, e nie identyfikuje si ze swoj on,
a jedynie, e znalaz inne sposoby wyraa-
nia swych uczu.
N I E P O K J 0 Z D R O W I E O N Y
Wiem, ze cia i pord s obecnie bezpiecz-
niejsze niz kiedykolwiek wczeniej, jednak
nie mog przesta si martwi, ze co si
stanie mojej zonie.
J
est co niezaprzeczalnie bezbronnego
w kobiecie ciarnej. Std bierze si u cie-
bie, jako kochajcego ma, ch ochro-
nienia ony przed wszystkimi moliwymi
krzywdami. J ednake moesz si rozluni.
W istocie twojej onie nic nie zagraa. Ko-
biety mieszkajce w krajach wysoko rozwi-
nitych bardzo rzadko umieraj w wyniku
ciy i porodu. W ogromnej wikszoci za-
groone s kobiety, ktre nie korzystay
z opieki lekarskiej w ciy i nieprawidowo
si odywiay.
J ednak niewielkie ryzyko wcale nie ozna-
cza, i nie powiniene pomc jej w zmini-
malizowaniu problemu. Zatem ty rwnie
si postaraj, aby cia bya jeszcze bez-
pieczniejsza i przyjemniejsza. Moesz to
zrobi, dbajc o to, by ona otrzymaa jak
najlepsz opiek medyczn i odywiaa si
w najwaciwszy sposb (patrz rozdzia 4);
wiczc wraz z ni (za zgod lekarza). Po-
winiene te pomaga jej w wypenianiu
obowizkw domowych (robi pranie, przy-
gotowywa obiad lub sprzta mieszkanie),
co umoliwi onie dodatkowy wypoczynek,
i dawa jej psychiczne wsparcie, ktrego nikt
inny nie moe jej ofiarowa (niezalenie od
tego, jak daleko zasza medycyna, psychika
kobiety ciarnej zawsze bdzie atwa do
zranienia). Poczujesz si pewniej i swobod-
niej, a take zminimalizujesz swe niepokoje,
gdy zdobdziesz jak najwicej informacji na
temat ciy, czytajc t ksik i wszystko
inne, co wpadnie ci w rce.
N I E P O K J 0 Z D R O W I E D Z I E C K A
Jestem tak niespokojny, iz co zego stanie
si dziecku, ze nie mog nawet spa w nocy.
M
atka w adnym wypadku nie moe
mie wycznoci na martwienie si.
Tak jak prawie kada oczekujca matka, tak
te kady oczekujcy" ojciec martwi si
0 zdrowie i pomylno swojego nie naro-
dzonego dziecka.
Na szczcie prawie zawsze taki niepo-
kj jest niepotrzebny. W porwnaniu z po-
przednimi pokoleniami twoje dziecko ma
ogromn szans na to, e urodzi si ywe
1 cakowicie zdrowe. Nie musisz ogranicza
si tylko do wyczekiwania i ycia nadziej,
e bdzie dobrze. Obecnie moesz przed-
siwzi pewne kroki, aby pomc w zapew-
nieniu twojemu dziecku dobrego zdrowia.
Upewnij si, e twoja ona ma dobr
opiek medyczn od samego pocztku
ciy; e chodzi na wszystkie umwione
wizyty i stosuje si do zalece lekarza.
Byoby wspaniale, gdyby mg jej towa-
rzyszy podczas kontroli lekarskich i spo-
rzdza za ni notatki z rozmw przepro-
wadzanych z lekarzem. Mw o waszych
konkretnych troskach.
Poniewa na ci mog mie wpyw
stresy fizyczne i emocjonalne, postaraj
si, by w jej yciu byo ich jak najmniej.
Pomagaj jej w domu, przejmij cz tych
obowizkw, ktre do tej pory uwaane
byy za nalece do niej. Pilnuj, by si nie
przepracowywaa. J eli twj terminarz
spotka towarzyskich jest przepeniony
ponad miar, zmie go i wicej wieczo-
rw spdzaj w domu. Wyprbuj wsplne
wiczenia relaksacyjne (patrz s. 127), je-
li sprawi to przyjemno wam obojgu.
Zachcaj j do dobrego odywiania si.
J eli sam uznasz, e najwaniejsze jest
zdrowe jedzenie, szybko skoczysz z bez-
wartociowymi daniami, zaczniesz je
saatki i owoce jako przekski, wic i jej
o wiele atwiej bdzie prawidowo ywi
siebie i dziecko. Pamitaj jednak o grani-
cy pomidzy zachcaniem a zmuszaniem:
wicej osigniesz, jeli nie bdziesz jej
przekracza.
J eli ona ma kopoty z rzuceniem picia
alkoholu i palenia papierosw, pom jej
pozby si naogw. Badania wykazuj,
i staniesz si najbardziej przekonujcy,
gdy sam powstrzymasz si od uywek,
przynajmniej w jej towarzystwie. Zatem
na przyjciach scz wraz z ni wod
mineraln, zrzeknij si wina do obiadu,
rzucie wsplnie palenie papierosw. (Nie-
palenie tytoniu w jej obecnoci w znacz-
nym stopniu zwiksza szans na to, e
dziecko urodzi si zdrowe, poniewa
stwierdzono zwizek midzy paleniem
biernym a komplikacjami ciowymi.)
Podziel si swoimi obawami z on i po-
zwl, by i ona moga opowiedzie ci o swo-
ich troskach. Uly to wam obojgu lub
przynajmniej sprawi, e ciar zmartwie
bdzie atwiejszy do zniesienia.
Oczywicie, nawet najbardziej uspoka-
jajce statystyki i najlepsze dziaania pro-
filaktyczne prawdopodobnie nie bd w sta-
nie usun wszystkich twoich zmartwie;
tylko urodzenie zdrowego dziecka moe to
sprawi. J ednak wiadomo, jak wielkie s
szanse na to, e wszystko bdzie dobrze
oraz e robisz wszystko, co w twojej mocy,
pozwoli ci oczekiwa i spa nieco spokoj-
niej.
N I E P O K J 0 Z M I A N Y W Y C I U
Od kiedy zobaczyem go na U S G , wyczeki-
waem na narodziny naszego syna. Jednak
rwnoczenie obawiaem si, jakim bd oj-
cem oraz czy dobrze si bd czu w tej roli.
P
rawdopodobnie kady, kto po raz pierw-
szy mia zosta ojcem (a wic i ty), nie-
pokoi si - nawet bardziej ni oczekujca
matka - na myl o zbliajcym si ojcostwie
i o tym, jaki wywrze ono wpyw na jego y-
cie. Obawy dotycz na og nastpujcych
spraw:
C z y b d dobrym ojcem? Niewielu ludzi
rodzi si dobrymi" ojcami (lub matka-
mi). Wikszo podejmuje wyzwanie chwi-
li i uczy si, cierpliwie i wytrwale, z mio-
ci. J eli czujesz, e brak ci praktycznego
przygotowania, we udzia w zajciach
szkoy rodzenia. Naucz si przewija, k-
pa, karmi, trzyma, ubiera dziecko i ba-
wi si z nim. Co prawda coraz wicej or-
ganizuje si zaj dla przyszych ojcw,
lecz jeli takiej szkoy nie ma w pobliu
twojego miejsca zamieszkania, a chcesz si
przygotowa do roli ojca, zacznij ju teraz
czyta ksik Pierwszy rok tycia dziecka.
J eli masz przyjaci, ktrym niedawno
urodzio si dziecko, zwr si do nich po
wskazwki. Popro, by pozwolili ci wzi
na rce niemowl, pobawi si z nim, zmie-
ni pieluchy.
C z y nasz e stosunki maeskie si z mie-
ni? Kada para wieo upieczonych rodzi-
cw stwierdza, e po porodzie w ich wza-
jemnych stosunkach zachodz pewne zmia-
ny. Przewidujc te zmiany jeszcze podczas
ciy, uczynicie pierwszy krok, aby temu
zaradzi po porodzie.
Od chwili przyjcia dziecka ze szpitala
spontaniczna intymno i cakowita prywat-
no bdzie drogocenn, czsto nieosigal-
n wartoci. Odtd trzeba bdzie planowa
(na przykad babcia moe zabra dziecko na
dwie godziny do parku), a nie dziaa bez
namysu.
J ednoczenie pamitaj, e tak dugo, jak
oboje radzicie sobie z problemem spdza-
nia czasu razem - to znaczy, czy opuci
ulubione widowisko w telewizji, aby wspl-
nie spdzi" kolacj, jeli dziecko ju pi,
czy te opuszcza sobotni gr w golfa z ko-
legami, aby mc si kocha podczas popo-
udniowej drzemki dziecka - wasz zwizek
poradzi sobie ze zmianami doskonale. Wiele
par rzeczywicie stwierdza, e bycie we tro-
je zdecydowanie pogbia i udoskonala by-
cie we dwoje. (Wicej informacji w Pierw-
szym roku tycia dziecka.)
Bd przy nich
Najlepszym sposobem na rozpoczcie no-
wego ycia w roli ojca jest towarzyszenie o-
nie i dziecku. Zatem jeli to tylko moliwe
i sta was na to finansowo, postaraj si sp-
dza z nimi jak najwicej czasu od chwili po-
rodu, na przykad biorc urlop bezpatny (ustal
to wczeniej) lub wypoczynkowy (w przy-
szym roku plaa bdzie nadal w tym samym
miejscu, ale twoje dziecko tylko raz w yciu
jest noworodkiem). J eli natomiast nie masz
takiej moliwoci (albo waniejsze sprawy za-
prztaj ci gow), postaraj si przez pewien
czas pracowa na p etatu lub bra cz pra-
cy do domu.
Gdyby jednak kada z tych opcji okazaa
si niewykonalna, a obowizki zawodowe
wzyway, wykorzystaj jak najlepiej czas, ktry
masz dla rodziny. Bd w domu tak czsto, jak
tylko moesz; naucz si odmawia brania nad-
godzin, udziau w dodatkowych spotkaniach
i podrach subowych, ktre mona przeo-
y na pniej. Nasil starania w okresie popo-
rodowym, gdy moda matka jeszcze wraca do
siebie po trudach porodu. Rb wtedy w domu
wicej ni zwykle, opiekuj si dzieckiem, gdy
tylko jeste przy nim. Miej na uwadze, e nie-
zalenie od tego, jak bardzo twoja praca jest
fizycznie i psychicznie stresujca, nie ma zaj-
cia bardziej wymagajcego ni opiekowanie
si noworodkiem.
Cho najwaniejsze powinno by teraz dla
ciebie budowanie wizi z niemowlciem, nie
zapomnij o opiece nad on. Rozpieszczaj j,
gdy jeste w domu, dawaj jej do zrozumienia,
e mylisz o niej wtedy, kiedy jeste poza nim.
Dzwo do niej, by powiedzie co dodajcego
wsparcia i otuchy (oraz by moga ponarzeka,
jeli tego potrzebuje); zrb jej niespodziank,
przynoszc kwiaty czy obiad z ulubionej re-
stauracji.
J ak podz ielimy opiek nad dz ieckiem?
Nie byo to problemem dla pokolenia na-
szych ojcw lub pokole poprzednich, kie-
dy opieka nad dzieckiem w caej rozcigo-
ci bya uwaana za kobiece zajcie. J ed-
nak wikszo wspczesnych ojcw jest
wiadoma, do pewnego stopnia, e rodzi-
cielstwo jest zajciem dla dwch osb
(oczywicie jeli jest dwoje rodzicw), cho-
cia nie s zupenie pewni, jaki powinien
by podzia prac. Nie czekaj, a dziecko
bdzie potrzebowao po raz pierwszy zmia-
ny pieluchy w nocy lub pierwszej kpieli,
aby postawi to pytanie. J u teraz zacznij-
cie przygotowywa podzia obowizkw.
Niektre szczegy mog si zmieni, kie-
dy zaczniecie dziaa jako rodzice (ona zo-
bowizaa si do kpania, lecz ty okazae
si w tym lepszy). Studiujc sytuacj w teo-
rii teraz, bdziecie spokojniejsi o to, jak opie-
ka nad waszym dzieckiem bdzie wygldaa
pniej, w praktyce.
C z y mog utrz yma swj harmonogram
pracy i by dobrym ojcem? To zaley od
harmonogramu. J eli masz wiele zaj, a nie-
wiele wolnego czasu, prawdopodobnie b-
dziesz musia dokona powanych zmian,
jeli bycie ojcem ma sta si czym najwa-
niejszym w twoim yciu. J u teraz rb so-
bie od czasu do czasu wolne na wizyty lekar-
skie oraz by pomc swojej zmczonej onie
w przygotowaniach do narodzin dziecka.
Zacznij odzwyczaja si od pracowania do
pnych godzin wieczornych, nie przyno
pracy do domu. Zrezygnuj z delegacji i nie
podejmuj si wykonania powanych zada
na dwa miesice przed i dwa miesice po
spodziewanym terminie rozwizania. J eli to
moliwe, zastanw si nad urlopem w pierw-
szych tygodniach ycia dziecka.
C z y b dz iemy musieli z rez ygnowa z y-
cia towarz yskiego? Prawdopodobnie nie
bdziecie musieli cakowicie porzuci wa-
szego ycia towarzyskiego po urodzeniu
dziecka, powiniene jednak przygotowa si
na to, i zostanie ono powanie ograniczone.
Malekie dziecko zajmuje i powinno zajmo-
wa centralne miejsce na scenie, czasowo
przesuwajc niektre zwyczaje z dawniej-
szego ycia na bok. Spotkania towarzyskie.
filmy i widowiska trudno bdzie wcisn"
pomidzy karmienia. Obiady we dwoje w wa-
szej ulubionej restauracji moecie zast-
pi obiadami w rodzinnych restauracjach",
w ktrych toleruje si krcce si dzieci.
Zmieni si moe take grono twoich przy-
jaci; zaczniesz na przykad szuka towa-
rzystwa innego pchajcego wzek ojca,
u ktrego znajdziesz zrozumienie. Sprbuj
myle o yciu z noworodkiem jak o odkry-
waniu zupenie nowego wiata - wiata,
w ktrym jest miejsce na to, co byo najlep-
sze w twoim starym wiecie, a na dodatek
jest wiele wspaniaych nowych sfer czeka-
jcych na odkrycie.
C z y sta mnie na wi ksz rodz in ? Szcze-
glnie dzisiaj, kiedy koszty wychowania dzie-
ci wzrosy niebotycznie, wielu przyszych oj-
cw nie sypia z uwagi na to suszne pytanie.
J ednake kiedy dziecko si urodzi, czsto
stwierdzaj, e zmiana priorytetw sprawia,
i pienidze potrzebne na dziecko staj si
osigalne. Optowanie na rzecz karmienia
piersi zamiast podawania butelki (jeli to
moliwe); akceptacja wszelkiej zaoferowa-
nej pomocy; uzgadnianie z przyjacimi i ro-
dzin, jakie prezenty s naprawd potrzebne,
a nie umoliwianie im zapeniania pek
dziecka srebrnymi yeczkami lub innymi
pokrywajcymi si kurzem przedmiotami -
to wszystko moe ci pomc w zredukowaniu
kosztw opieki nad nowym przybyszem. J e-
li ty lub matka planujecie nie wraca do pra-
cy zaraz po porodzie (albo odoy na kil-
ka lat plany zwizane z karier zawodow),
i z punktu widzenia finansw niepokoi ci
to, zauwa, e kiedy zestawisz koszty facho-
wej opieki nad dzieckiem i koszty zwizane
z pozostaniem w domu, suma utraconych
dochodw moe si okaza minimalna.
Z E M D L E N I E P O D C Z A S P O R O D U
Nie jestem pewien, czy wytrzymam obser-
wowanie porodu. Boj si, ze zemdlej.
N
iewielu ojcw wchodzi do sali poro-
dowej bez strachu. Nawet poonicy,
ktrzy asystowali przy tysicach porodw
dzieci innych ludzi, mog dowiadcza na-
gej utraty pewnoci siebie w obliczu na-
rodzin wasnego dziecka. Istotnie jednak
bardzo niewiele z tych obaw - zimny pot,
ciarki, upadek, utrata przytomnoci lub
mdoci podczas ogldania porodu - w prak-
tyce si urzeczywistni. Okazuje si, e przy-
gotowanie do porodu (na przykad przez
zajcia doksztacajce na temat porodu)
czyni to dowiadczenie bardziej satysfak-
cjonujcym, i nawet najmniej przygotowa-
ny ojciec przechodzi pord lepiej, ni si
tego spodziewa.
J ednake pord nie wydaje si tak prze-
raajcy i oniemielajcy, jeli wiesz, cze-
go si spodziewa. Dlatego sprbuj zosta
ekspertem w tej dziedzinie. Przeczytaj ca-
y rozdzia dotyczcy porodu. Uczszczaj
na zajcia dotyczce porodu, ogldaj fil-
my o porodzie z szeroko otwartymi oczy-
ma. Odwied szpital wczeniej, aby zapo-
zna si z technik stosowan w sali po-
rodowej. Rozmawiaj z przyjacimi, kt-
rzy ostatnio zostali po raz pierwszy rodzi-
cami. Pewnie odkryjesz, e mieli oni te
same obawy co ty, ale przeszli to, czujc
si wspaniale.
Chocia zdobycie wiedzy jest wane, to
rwnie istotne jest, aby pamita, e naro-
dziny dziecka wcale nie s jakim koco-
wym egzaminem w szkole rodzenia. Pami-
taj, e przy porodzie wcale nie musisz wy-
pa na pitk (ani twoja ona). Pielgniarki
i lekarze nie bd oceniali kadego twojego
ruchu ani porwnywali ci z innym mem.
Co waniejsze, nie bdzie tego robia twoja
ona. Nie bdzie ona interesowaa si tym,
e zapomniae techniki, ktrych nauczye
si na zajciach.
Twoja obecno, trzymanie za rk,
wspieranie jej oraz dodawanie otuchy przy-
jazn min i dotykiem sprawi, e poczuje
si lepiej, ni gdyby by przy niej sam dok-
tor Lamaze.
Na widok krwi robi mi si niedobrze, dlate-
go boj si pobytu na sali porodowej.
W
ielu przyszych ojcw - podobnie jak
matek - martwi si, e nie poradz
sobie z widokiem krwi w czasie porodu. J ed-
nak tylko niewielki odsetek z nich w ogle za-
uwaa krew, nie wspominajc o przejmowa-
niu si ni. Dzieje si tak z kilku powodw.
Po pierwsze, na co dzie raczej nie widzi si
krwi. Po drugie, podekscytowanie zwizane
z obserwowaniem wychodzcego na wiat
dziecka (oraz wysiek zwizany z rodzeniem
go) cakowicie pochania uwag rodzicw.
Gdyby jednak widok krwi by dla ciebie
problemem, staraj si skupi wzrok na twa-
rzy ony, pomagajc jej w chwilach, gdy
bdzie prze te ostatnie kilka razy. Prawdo-
podobnie teraz mylisz, e bdziesz wola
odwrci si plecami od najwaniejszego
widoku w tym historycznym momencie;
jednak gdy on nastpi, krew bdzie ostatni
rzecz, jak zauwaysz.
Moja zona ma zaplanowane cicie cesar-
skie. Przepisy szpitalne nie pozwol mi by
przy niej i obawiam si, ze nasza nowa ro-
dzina nie bdzie miaa najlepszego startu.
N
ie poddawaj si - przynajmniej nie bez
cywilizowanej formy walki. Z pomo-
c poonika twojej ony (jei taka pomoc
nadejdzie) sprbuj najpierw przekona wa-
dze szpitala, aby nagi - lub nawet zmie-
ni - przepisy. Moe to przypomnie im, e
wikszo szpitali zezwala na obecno oj-
cw podczas nienagych porodw operacyj-
nych. J eli twoja kampania jest nieskuteczna
(lub jeli nagy pord uniemoliwia twoj
obecno), masz pene prawo czu rozcza-
rowanie. J ednak nie masz prawa pozwoli
temu rozczarowaniu, by zmcio rado,
ktra powinna otacza narodziny dziecka.
Twoja nieobecno przy porodzie moe za-
graa twoim stosunkom z dzieckiem tylko
wtedy, gdy na to pozwolisz, poprzez noszenie
w sobie uczucia winy, urazy czy frustracji.
O J C O W S K I E L K I
Chc by dobrym ojcem, lecz bardzo si
boj. Nigdy nawet nie widziaem ani nie
trzymaem w rkach noworodka, a juz tym
bardziej nie opiekowaem si nim.
P
rzede wszystkim powiniene wiedzie,
e nie tylko wikszo przyszych ojcw
czuje si tak jak ty, lecz take wiele przy-
szych matek. Wynika to z faktu, e cho
mio rodzicielska przychodzi w sposb na-
turalny, to rodzicielskich umiejtnoci trze-
ba si nauczy. Zapoznanie si z podstawo-
wymi technikami opieki nad noworodkiem,
czyli przewijaniem, kpaniem, trzymaniem,
odbijaniem, uspokajaniem czy niesieniem
pierwszej pomocy, z pewnoci sprawi, e
poczujesz si bardziej kompetentny i pewny
siebie. Coraz czciej organizowane s zaj-
cia dla przyszych oraz wieo upieczonych
ojcw, podczas ktrych mog si oni nauczy
tych niezwykle wanych czynnoci. J eeli
w pobliu nie odbywaj si zajcia tego typu
(poszukaj te w Internecie), popro osoby
z personelu szpitalnego, by uczyy ci tech-
nik zwizanych z opiek nad noworodkami.
Pamitaj te, e tak samo jak matki, tak
i ojcowie maj rne swoje sposoby. Zre-
laksuj si, uwierz w swe instynkty (niespo-
dzianka! Tatusiowie te je maj!) i nie kr-
puj si poszuka takiego stylu, jaki bdzie
odpowiada i tobie, i twojemu dziecku. Nim
si obejrzysz, ju bdziesz mia wpraw!
W S P R A W I E D Z I A D K W
Wraz Z zon zastanawiamy si, czy powin-
nimy poprosi jej rodzicw o to, by za-
mieszkali z nami po urodzeniu si dziecka.
Chc nam pomc, lecz ja nie mam przeko-
nania co do ich przydatnoci.
P
omoc i rady osb starszych, mdrzej-
szych (a w kadym razie bardziej do-
wiadczonych), ktre mogyby pokierowa
wami w pierwszych dniach ycia dziecka,
wydaje si dobrym pomysem. Rodzice na-
ucz was czynnoci potrzebnych modym
rodzicom: na przykad jak sprawnie zmie-
ni pieluchy czy wykpa niemowl. Zatem
ich pobyt ma dobre strony - zwaszcza jeli
zgodz si te gotowa i sprzta.
J ednak taka sytuacja miewa i ze stro-
ny. Przede wszystkim trzy pokolenia to ju
tum - a tum czasem przeszkadza w tym,
co powinno by intymnym dowiadczeniem
wicym rodzicw i dziecko. Nadmiar po-
mocy i rad ze strony nawet majcych naj-
lepsze intencje dziadkw moe ci przeszko-
dzi w znalezieniu wasnego ojcowskiego
stylu. I chocia ich pomoc ustrzee ci przed
popenieniem bdw, jednoczenie nie po-
zwoli ci na tych bdach si uczy - czyli
nie zrobisz wanego kroku w budowaniu
pewnoci siebie jako rodzica. (Oczywicie
jeli ich rady s przestarzae, a tak zapewne
jest, to mog wrcz przyczyni si do two-
ich bdw - na przykad ustalenia planu
karmienia" albo kadzenia noworodka na
brzuchu.) Kolejnym potencjalnym proble-
mem jest to, e gocie w domu mog pog-
bi depresj poporodow, zwaszcza u mo-
dej matki. Nawet jeli nie s kopotliwymi
gomi (czyli na przykad nie zrobi baa-
ganu, lecz raczej posprztaj ten, ktry ju
jest), moecie wraz z on czu si przymu-
szeni do zabawiania ich, co zabiera czas
w okolicznociach, gdy i tak ju go brakuje.
W przypadku, gdy dziadkowie mieszka-
j daleko, dobrym kompromisem bdzie od-
czekanie kilku tygodni, nim zaprosicie ich
na pierwsz wizyt. Do tego czasu ju obo-
je poczujecie si swobodniej w nowych ro-
lach, ona bdzie miaa za sob wiele obja-
ww poogowych, a dodatkow atrakcj dla
tych spragnionych gruchania i ogldania
ciekawych zdj bdzie bardziej ju czujne
i kontaktowe niemowl.
Jeli natomiast dziadkowie mieszkaj w po-
bliu, zaproponuj krtk, wczeniej zapla-
nowan wizyt - na tyle dug, eby mogli
si nacieszy dzieckiem (a nawet dali czas
wam obojgu na wyrwanie si z domu na
krtki spacer, przekszenie czego czy na-
wet na film), lecz nie tak dug, by wasza
trjka poczua si przytoczona ich towarzy-
stwem oraz by ty czu si skrpowany, wy-
konujc pierwsze kroki w roli ojca.
Kadc pewne ograniczenia wizytom, bd
stanowczy, lecz miy (Mamy nadziej, e
bdziemy tak samo dobrzy w rodzicielskich
zajciach jak wy, jednak aby to osign,
musimy sami do wszystkiego doj"), a ro-
dzice na pewno zrozumiej, dlaczego po-
winni da waszej trjce troch czasu i prze-
strzeni, abycie mogli si lepiej pozna.
J ednak pary, ktre czuj si przytoczone
i ktrym naprawd potrzebna jest pomoc
w tych pierwszych dniach - przy pracach
domowych, praniu, gotowaniu, zajmowaniu
si starszym dzieckiem - a bd si dobrze
czuy, majc rodzicw przy sobie, powinny
skorzysta z takiej propozycji. Pomoc niech
ograniczy si do tych zaj, a nie do opieki
nad noworodkiem.
"O D S T A W I E N I E " P O D C Z A S
K A R M I E N I A P I E R S I
ona planuje karmi piersi, lecz nie wiem,
czy ja to znios.
D
la noworodka nie ma lepszego pokar-
mu ni mleko matki ani lepszego spo-
sobu na jego otrzymanie ni ssanie matczy-
nej piersi. Mimo usilnych stara firm pro-
dukujcych mieszanki, zapewne nigdy nie
skopiuj przepisu opracowanego przez Mat-
k Natur. Karmienie piersi przynosi nie-
mowlciu mnstwo niezmiernie wanych
korzyci (od zapobiegania alergiom, otyo-
ci i chorobom po lepszy rozwj mzgu)
i jego matce (czy si z szybszym powro-
tem do dawnej formy po porodzie i prawdo-
podobnie mniejszym ryzykiem zachorowa-
nia na raka piersi w pniejszym okresie).
Na pewno wic decyzja twojej ony, e
woli karmi piersi ni z butelki, stanowi
wielk korzy dla twego dziecka - a take
dla niej. I ty moesz im pomc. Badania
wykazuj, e gdy ojcowie pomagaj przy
karmieniu piersi, czciej przebiega ono
pomylnie.
Porozmawiaj z innymi mami karmi-
cych matek, a poczujesz si lepiej z myl,
i ona bdzie karmi; poczytaj te wicej
o karmieniu piersi (patrz s. 308), gdy wte-
dy lepiej zrozumiesz, jakie ma ono znacze-
nie. Pamitaj, e jest to proces naturalny,
ktry utrzymuje przy yciu noworodki od
chwili, gdy pierwsza matka przystawia do
swojej piersi pierwsze dziecko. J eli masz
kopoty z pogodzeniem si ze wiadomo-
ci, e piersi twojej ony nabior takiego
praktycznego zastosowania, patrz s. 446.
Moja zona karmi syna piersi. Istnieje mi-
dzy nimi blisko. Wydaje mi si
9
ze nie mo-
g jej z nimi dzieli, i czuj si opuszczony.
S
pewne niezmienne biologiczne aspekty
rodzicielstwa, ktre wykluczaj ojca: nie
moe on by w ciy, nie moe rodzi, nie
moe karmi piersi. J ednak miliony no-
wych" ojcw kadego roku odkrywaj, e
te naturalne, fizyczne ograniczenia mczy-
zny wcale nie musz stawia go w pozycji
obserwatora. Moesz dzieli prawie wszyst-
kie radoci, oczekiwania, prby i cierpienia
twojej ony w czasie ciy i porodu - od
pierwszego kopnicia do ostatniego parcia -
jako aktywny, wspierajcy uczestnik. Cho-
cia nigdy nie bdziesz w stanie przystawi
dziecka do piersi (przynajmniej nie z takimi
wynikami, jakich oczekiwaoby dziecko),
moesz bra udzia w procesie karmienia.
Bd dodatkowym karmicielem swoje-
go dz iecka. Kiedy ju karmienie bdzie
ustabilizowane na dobre, dziecko bdzie
mona karmi na wicej sposobw. Mimo
i nie moesz karmi piersi, moesz po-
dawa dziecku uzupeniajce butelki. J eli
bdziesz dodatkowo karmi dziecko, nie
tylko pomoesz onie, pozwalajc jej na
odpoczynek (kiedy zdarzy si to w rodku
nocy lub podczas obiadu), ale bdziesz
rwnie mia dodatkow sposobno do
zblienia z dzieckiem. Nie tra adnej oka-
zji do nakarmienia dziecka. Przyjmij po-
zycj jak podczas karmienia, dziecko moc-
no przytul do siebie. Rozepnij koszul, by
kontakt z dzieckiem by jeszcze bliszy, co
bdzie wanym dowiadczeniem dla was
obojga.
N ie pij w nocy, je li twoje dz iecko nie
moe spa . Dzielenie radoci z karmienia
to rwnie dzielenie bezsennych nocy. Na-
wet jeli nie dajesz dziecku uzupeniajcych
butelek, moesz sta si czci nocnego ry-
tuau karmienia. Moesz by tym, ktry
wyjmie dziecko z eczka, zmieni pielu-
ch, jeli to konieczne, poda je do karmie-
nia i ponownie uoy w eczku, kiedy za-
nie podczas karmienia.
P atrz z e z dumieniem i podz iwiaj. Mona
mie niezwyk satysfakcj z ogldania cudu
karmienia piersi - tak jak z obserwowania
cudu porodu. Zamiast czu si opuszczonym,
czuj si wyrniony, e jeste wiadkiem
mioci, ktra przepywa midzy twoj on
i dzieckiem, kiedy ona karmi.
U cz estnicz we wsz ystkich innych obrz -
dach. Karmienie piersi jest jedynym z co-
dziennych zaj przynalenych tylko mat-
ce. Ojcowie mog kpa dziecko, przewi-
ja i koysa tak samo dobrze jak matki,
jeli tylko bd mieli okazj. J est szansa,
e jeli bdziesz wykonywa jak najwicej
czynnoci, bdziesz zbyt zajty, aby czu
zazdro.
P O W S T A W A N I E W I Z I
Jestem bardzo podekscytowany tym, e b-
d mial crk, i boj si, czy przypadkiem
nie staem si nadgorliwy.
S
takie sytuacje w yciu, w ktrych
mona mwi o nadgorliwoci - ale ko-
chanie i dbanie o swoje dziecko do nich nie
naley. Z uwagi powicanej dzieciom ko-
rzystaj nie tylko one same - nie ma te lep-
szego sposobu na umocnienie wizi z nimi.
Czas, ktry spdzasz ze sw pociech, po-
moe onie wytworzy mocniejsz wi
z niemowlciem (matka, ktra sama dwiga
cay ciar obowizkw zwizanych z opie-
k nad dzieckiem, moe by zbyt zmczona
i rozalona, by t wi dobrze nawiza).
Nie powinien ci dziwi entuzjazm zwi-
zany z dzieckiem. Najnowsze badania nad
przedstawicielami pci mskiej zarwno u lu-
dzi, jak w krlestwie zwierzt wykazuj, i
z chwil przyjcia dziecka na wiat dowiad-
czaj oni nagego wzrostu poziomu hormo-
nw eskich. Dbanie o dzieci, przez dugi
czas uwaane za domen kobiet, najwyraniej
ojcom te przychodzi w sposb naturalny.
J ednak troszczc si o swoje dziecko, pa-
mitaj, e istnieje jeszcze jedna wi w two-
im yciu, ktra take wymaga sporych na-
kadw uwagi (wi ostatecznie najwa-
niejsza): z on. Nie zapomnij okazywa jej
zainteresowania i obdarza pieszczotami.
Moja zona miaa w ostatniej chwili cicie
cesarskie i nie pozwolono mi z ni by. Nie
trzymaem dziecka przez 24 godziny i oba-
wiam si, ze nie zwizaem si z nim.
D
o lat szedziesitych niewielu ojcw
byo wiadkami narodzin swoich dzie-
ci i zanim pojawio si pojcie powstanie
wizi", wywodzce si z lat siedemdziesi-
tych, nikt nie zdawa sobie nawet sprawy,
e co traci - czy wrcz, e jest co, co mo-
na utraci - w tej dziedzinie. J ednak taki brak
owiecenia" nie powstrzyma pokole od
rozwoju mioci w relacji ojciec-syn i oj-
ciec-crka. I odwrotnie, aden ojciec, ktry
uczestniczy w narodzinach swojego dziecka
i moe zwiza si" z nim praktycznie na-
tychmiast, nie tworzy bliskoci, ktra trwa
bdzie cae ycie. Przy wszystkich korzy-
ciach, jakie pyn z powstawania wizi, na-
ley pamita, i nie jest ona cudownym kle-
jem, a wi, ktra ma przetrwa wiele lat,
wymaga stara i pracy przez cay czas.
Przebywanie blisko ony podczas porodu
to idea, a gdy jest si pozbawionym takiej
moliwoci, jest to powd do rozczarowania -
szczeglnie jeli spdzilicie miesice, przy-
gotowujc si wsplnie do porodu. J ednake
nie ma powodu, by si martwi, co bdzie
z tob i synem w przyszoci. Tym, co ci na-
prawd wie z dzieckiem, s codzienne, pe-
ne mioci kontakty - zmienianie pieluch, k-
panie, karmienie, przytulanie i koysanie. Do-
daj do tych czynnoci nawizywanie kontaktu
wzrokowego i fizycznego (rozepnij koszul
i koyszc je do snu, przytul do siebie), a wa-
sza blisko stanie si jeszcze wiksza, co
wzmocni tworzc si midzy wami wi.
(Wedug bada ten rodzaj bliskoci przyspie-
szy rozwj mzgu dziecka - zatem jest ko-
rzystny dla was obojga.)
J eli zauwaysz, e ona przejmuje wy-
czno na opiek nad dzieckiem (moe to
robi zupenie niewiadomie), powiedz jej,
i chciaby zaj si przynajmniej tym, co
naley do ciebie. Zaproponuj, e zostaniesz
z dzieckiem, kiedy tylko bdzie okazja po
temu - na przykad gdy ona pjdzie na
wiczenia, spotka si z koleank na kawie
czy po prostu pooy si w wannie z dobr
ksik - a wtedy najlepsze matczyne inten-
cje nie przeszkodz w tym, bycie si z sy-
nem dobrze nawzajem poznali. Nie myl, e
najlepsze chwile z synem to te spdzone
w domu. Niemowlta s przenone", tote
miao zapakuj pieluchy, w malestwo do
wzka, fotelika samochodowego czy nosi-
deka - w ten sposb moesz wszdzie je ze
sob zabra i wszystko przy nim robi.
Nie pozwl, by poczucie alu czy winy ze-
psuo pierwsze miesice ycia dziecka i pierw-
sze miesice twego ojcostwa. To, e nie by-
e przy narodzinach, nie bdzie miao wpy-
wu na dziecko - lecz gdyby miao zabrakn
ciebie teraz i pniej, mogoby mie.
T W O J E P R Z Y G N BI E N I E
P O P O R O D O W E
Bardzo si ciesz z tego, ze zostaem ojcem
i mam crk. Dlaczego zatem czuj si taki
przygnbiony?
P
odobnie jak przyszli ojcowie nie mo-
g si upora z obnionym nastrojem
w czasie ciy, tak samo ci, ktrzy wanie
ojcami zostali, nie s odporni na rnorakie
przygnbienia poporodowe. Wiele z przy-
czyn wywoujcych przygnbienie u matek
dziaa take na tatusiw, w kadym razie
w zmodyfikowanej formie: poczwszy od
uczucia przytoczenia i nieprzygotowania,
poprzez wieczne wycieczenie, na zmienio-
nej sytuacji rodzinnej oraz zmianach w sty-
lu ycia skoczywszy. U wielu mczyzn
du rol odgrywaj hormony; badania wy-
kazay, i gwatowny wzrost poziomu hor-
monw eskich w organizmie mczyzny
przed porodem i po nim moe wywoa
liczne objawy, w tym depresj. Nie powin-
no zatem dziwi, e wiele wskazwek dla
modych matek dotyczcych radzenia sobie
z depresj poporodow nadaje si rwnie
dla modych ojcw. Najbardziej skuteczne
s wiczenia (endorfiny wyzwolone pod-
czas wysiku fizycznego s najlepszym na-
turalnym sposobem na popraw nastroju)
i rozmowy (wyraenie swoich uczu w roz-
mowie z on czy innym ojcem, ktry rozu-
mie, co czujesz). Zwykle lekarstwem jest
te upyw czasu (im lepiej zaczniesz si
czu w swoim nowym yciu, tym bdziesz
szczliwszy). Wicej znajdziesz na stro-
nach 410-414.
W wielu przypadkach modzi rodzice nie
cierpi na depresj poporodow w tym sa-
mym czasie; zwykle zapadaj na t przypa-
do na zmian. Tak czy inaczej, wsplne,
przedsiwzicie krokw zwalczajcych w
stan pomoe wam obojgu poczu si lepiej
i jednoczenie zapobiegnie atakom przygn-
bienia w przyszoci.
Gdyby jednak przygnbienie nie znikao
albo depresja si pogbiaa - szczeglnie
jeli nie pozwala ci normalnie pracowa,
je i spa lub zakca twj zwizek z on
i dzieckiem - koniecznie poszukaj pomocy
profesjonalisty.
U C Z U C I E BR A K U P O D A N I A
P O P O R O D Z I E
Obserwowaem pord i byo to co absolut-
nie cudownego. Jednak wydaje mi si, ze
widok naszej creczki wychodzcej z po-
chwy zony zgasi we mnie podanie sek-
sualne.
R
eakcje seksualne czowieka, w porw-
naniu z takimi u innych ssakw, okre-
li mona jako niezwykle czue. Zalene
to jest nie tylko od askawoci ciaa, ale
rwnie duszy. I to wanie umys moe
czasami czyni niemiosierne spustoszenie
w sprawach seksu. J ednym z takich okre-
sw, jak ju wiesz, jest cia. Drugim, kt-
ry zdajesz si odkrywa, jest okres popo-
rodowy.
J est cakiem prawdopodobne, e przyczy-
na twojej nagej seksualnej ambiwalencji
nie ma nic wsplnego z tym, e ogldae
przyjcie na wiat swojego dziecka. Wik-
szo wieo upieczonych ojcw zauwaa
u siebie nieco mniejsz ch" po porodzie
i to zarwno psychiczn, jak i fizyczn
(chocia nie jest czym nieprawidowym,
jeli taka sytuacja nie wystpuje).
Dzieje si tak z wielu bardzo dobrze zro-
zumiaych przyczyn: zmczenie, jeli dziec-
ko cigle nie pi w nocy; strach, e on lub
ona obudzi si z paczem przy pierwszych
pieszczotach (szczeglnie gdy dziecko dzie-
li z wami pokj); obawa o to, e moesz zra-
ni on, gdy wspyjecie ze sob, zanim
jej ciao si cakowicie zagoi; i w kocu fi-
zyczne i psychiczne zaabsorbowanie nowo-
rodkiem, ktry umiejtnie koncentruje two-
j energi tam, gdzie ona jest najbardziej
potrzebna na tym etapie twojego ycia. Na
twoje uczucia moe te mie wpyw tym-
czasowy wzrost poziomu eskich hormo-
nw, ktrego dowiadcza wielu modych oj-
cw - pamitaj, e to mskie hormony u m-
czyzn i kobiet wywouj podanie.
Innymi sowy, jest po prostu moliwe,
e nie odczuwasz seksualnej motywacji,
szczeglnie jeli twoja ona (jak wiele ko-
biet bezporednio po porodzie) nie czuje si
dobrze ku temu nastawiona ani emocjonal-
nie, ani fizycznie.
Nie da si przewidzie, jak wiele czasu
upynie, zanim twoje i jej zainteresowanie
seksem powrci.
J ak ze wszystkimi sprawami dotyczcy-
mi seksu trudno powiedzie, co jest nor-
malne". U niektrych par podanie wrci
bardzo szybko, i to zanim lekarz zgodzi si
na wznowienie wspycia, co, w zale-
noci od okolicznoci, zwykle nastpuje
w sze tygodni po porodzie. Dla innych
z kolei moe min sze miesicy, zanim
seks i dziecko bd mogy wspistnie har-
monijnie w tym samym domu. (Niektre
kobiety obserwuj pewien brak podania
a do chwili zakoczenia karmienia piersi,
jednak nie znaczy to, e nie mog one cie-
szy si intymnoci stosunku.)
Niektrzy ojcowie, nawet jeli byli przy-
gotowani na przeycie" porodu, wycho-
dz z odczuciem, e ich terytorium" zo-
stao naruszone, e szczeglne miejsce
przeznaczone dla mioci nagle zostao za-
brane dla celw praktycznych. J ednak tak
jak przemijaj dni, przemija zwykle i to
uczucie. Ojciec zaczyna sobie uwiada-
mia, e pochwa ma dwie funkcje, rwnie
wane i cudowne. J edna nie wyklucza dru-
giej i w istocie cile si one cz. Za-
czyna on rwnie zauwaa, e pochwa
suy" urodzeniu dziecka jedynie krt-
ko, podczas gdy rdem przyjemnoci dla
niego i jego ony moe by przez cae
ycie.
J eli popd seksualny nie powraca i jego
brak zaczyna powodowa napicie, prawdo-
podobnie potrzebna jest fachowa porada.
Przed urodzeniem dziecka przyjemno
seksualna nas obojga skupiaa si na pier-
siach mojej zony. Obecnie, kiedy ona kar-
mi, piersi wydaj si zbyt funkcjonalne,
aby mogy by seksowne.
T
ak jak pochwa, piersi s stworzone, aby
suy dwm celom - praktycznemu
i seksualnemu (ktry z punktu widzenia pro-
kreacji jest rwnie praktyczny). I chocia
obydwa te cele na dusz met wzajemnie
si nie wykluczaj, mog one okresowo ko-
lidowa podczas laktacji.
Niektre pary odczuwaj podanie sek-
sualne wywoane karmieniem piersi -
szczeglnie jeli w tym czasie piersi nabie-
raj po raz pierwszy penego ksztatu. Inne,
z przyczyn estetycznych (np. cieknce mle-
ko) bd dlatego, e odczuwaj pewien dys-
komfort z uwagi na uywanie rda poy-
wienia dziecka dla swojej przyjemnoci sek-
sualnej, stwierdzaj cakowity brak poda-
nia. J ednak w wielu przypadkach to odczucie
mija, w miar jak karmienie staje si czym
naturalnym dla wszystkich zainteresowanych.
Niezalenie, ktra z sytuacji wystpuje
u ciebie, jest to naturalne. J eli czujesz, e
piersi twojej ony s obecnie zbyt funk-
cjonalne, aby mogy by seksowne, podczas
gry wstpnej skup si na innym obszarze
ciaa, dopki nie poczujesz, e moesz bez
przeszkd dzieli je z dzieckiem (albo do
czasu odstawienia dziecka od piersi). Mu-
sisz jednake by otwarty i uczciwy w sto-
sunku do ony; nage, nie wyjanione pomi-
janie piersi moe wywoa u niej uczucie, e
przestaa by pocigajca. Bd ostrony, nie
chowaj w sobie rwnie adnej urazy do
dziecka za uywanie twoich" piersi. Spr-
buj myle o karmieniu piersi jak o czaso-
wym poyczeniu". I raduj si korzyci
pync z tej poyczki, czyli zdrowym, do-
brze odywionym dzieckiem.
C z 4
P R O B L E M Y
S Z C Z E G L N E J

T R O S K I

18
G dy z achorujesz
P
odczas dziewiciu miesicy ciy ka-
da kobieta oczekuje wystpienia co
najmniej kilku z mniej podanych
objaww ciowych, jak na przykad: po-
ranne mdoci, kurcze ng albo niestraw-
no i osabienie. Niektre kobiety dziwi
odkrycie, e s take podatne na objawy,
ktre nie maj nic wsplnego z ci, np.
przezibienie, grypa, nieyt odkowo-je-
itowy. Na szczcie wikszo z tych cho-
rb nie bdzie miaa wpywu na ci, cho
zadecyduje o twoim samopoczuciu. Oczy-
wicie profilaktyka jest najlepszym sposo-
bem uniknicia zachorowania i utrzymania
prawidowego rozwoju ciy. Kiedy to si
nie udaje, szybkie i bezpieczne leczenie pod
kontrol lekarza pomoe ci w krtkim cza-
sie poczu si lepiej.
C M O E C I E N I E P O K O I
P R Z E Z I BI E N I E
Zapaam straszne przezibienie i niepoko-
j si, czy to wpynie na moje dziecko.
W
ikszo ciarnych kobiet choruje
na przezibienie co najmniej raz pod-
czas dziewiciu miesicy. Na szczcie na-
wet powane przezibienie nie jest adnym
zagroeniem dla twojego dziecka, nawet jeli
ty bdziesz si czua le, nieprzyjemnie i nie
bdziesz moga si doczeka powrotu do
zdrowia. Na nieszczcie leki i preparaty
uzupeniajce, ktre zwykle poprawiay two-
je samopoczucie (lub zapobiegay przezi-
bieniu), w tym aspiryna, ibuprofen, dawki
uderzeniowe witaminy C i cynku, a take
wikszo zi, nie s teraz zalecane. Nie
bierz zatem adnego z wymienionych lekw
bez zgody lekarza - to on powinien zaleci
ci takie metody leczenia, ktre s bezpieczne
dla twojej ciy. aden z tych sposobw nie
zwalczy przezibienia, ale cz z nich zmi-
nimalizuje objawy i poprawi twoje samopo-
czucie. (Wicej informacji na temat brania
lekw podczas ciy znajdziesz na s. 455.)
J eli natomiast ju wzia lek, ktry jest
niewskazany w czasie ciy, nie martw si.
Omw to jednak z twoim lekarzem.
Na szczcie wikszo najskuteczniej-
szych rodkw przeciw przezibieniu jest
jednoczenie najbezpieczniejsza dla ciebie
i dziecka. Nasze rady pomog zgasi cho-
rob w zarodku, nim rozwinie si w paskud-
n przypado, tak jak zapalenie zatok czy
te inn infekcj wtrn. Dziki nim take
szybciej poczujesz si lepiej. Po pierwszym
kichniciu bd drapaniu w gardle:
450 PROBLEMY S ZCZEG LNEJ TROS KI
Odpoczywaj, jeli czujesz tak potrzeb.
Leenie w ku raczej nie skrci okresu
przezibienia, powinna jednak posucha
swego organizmu, gdy prosi o wypoczy-
nek. Z drugiej strony, lekkie lub umiarko-
wane wiczenia prowadz do szybkiej
poprawy przy zaoeniu, e czujesz si na
siach oraz nie masz kataru, gorczki ani
nie kaszlesz.
Podczas gorczki czy przezibienia nie
god siebie ani dziecka. Mimo lichego
apetytu i samopoczucia odywiaj si jak
najzdrowiej. Wybieraj te potrawy, na kt-
re masz ochot lub od ktrych ci nie od-
rzuca. Pamitaj o owocach lub sokach
cytrusowych (pomaraczowych, manda-
rynkowych, grejpfrutowych) oraz jedz
jak najwicej innych, bogatych w witami-
n C owocw i warzyw (patrz s. 96) ka-
dego dnia - ale nie ykaj dodatkowej daw-
ki witaminy C w postaci preparatu uzu-
peniajcego (poza iloci znajdujc si
w preparacie ciowym) bez zgody leka-
rza. To samo dotyczy cynku (w formie
tabletek do ykania czy ssania). Echina-
cea, ktra ma opini rodka zwalczajce-
go silne przezibienia, prawdopodobnie
jest bezpieczna w czasie ciy, lecz ze
wzgldu na brak wystarczajcych bada
nie jest zalecana.
Pij duo pynw. Gorczka, kichanie, ka-
tar powoduj utrat pynw, ktre tobie
i dziecku s bardzo potrzebne. Miej pod
rk termos z ciepym rozcieczonym so-
kiem grejpfrutowym lub oranad (1/2
szklanki nie sodzonego mroonego
soku na wier litra gorcej wody) i pij
co najmniej jeden kubek na godzin. J e-
li od nadmiaru cytrusw boli ci o-
dek, pij sok na zmian z wod mineral-
n, gazowan lub niegazowan. Sprbuj
take tzw. ydowskiej penicyliny", czy-
li rosou na kurze. Medyczne badania
udowodniy, e ros taki nie tylko uzu-
penia pyny, ale take zmniejsza dole-
gliwoci przezibienia. Inne soki i zupy
take pomog ci pokry zapotrzebowa-
nie na pyny.
Kiedy leysz czy pisz, trzymaj gow
uniesion na kilku poduszkach, gdy
w ten sposb atwiej ci bdzie oddycha
przez zatkany nos. Skuteczne mog by
take specjalne plastry na nos, ktre nie
s nasczone adnym lekiem (ich zada-
niem jest oczyszczenie nosa i uatwie-
nie oddychania). Mona je kupi bez re-
cepty.
Staraj si nawila drogi nosowe wod
z sol.
J eeli masz owrzodzone lub podranione
gardo albo jeeli kaszlesz, pucz gardo
son wod (1/4 yeczki soli na kubek
wody). Woda powinna by letnia, nie go-
rca.
J ak najszybciej obniaj gorczk. Wicej
na temat walki z gorczk znajdziesz na
stronie 453.
Nie zwlekaj z zadzwonieniem do lekarza
ani nie odmawiaj przyjmowania przepi-
sanych ci lekw, choby wydawao ci si,
e wszystkie s szkodliwe w czasie ciy.
Wiele z nich nie jest - ale pamitaj, by
powiedzie lekarzowi o swoim odmien-
nym stanie.
Przezibienia mog niestety stanowi za-
groenie dla ciy, prawdopodobnie z po-
wodu osabienia dziaania ukadu odporno-
ciowego koniecznego dla ochrony dziecka
(obce ciao) przed reakcj immunologicz-
n. J eeli twoje przezibienie jest cikie
i wpywa na apetyt lub sen, gdy kaszlesz
z odpluwaniem zielonej czy tawej wy-
dzieliny, boli ci gardo lub przy odkasy-
waniu odczuwasz bl w klatce piersiowej,
czujesz pulsowanie w zatokach (patrz niej)
lub gdy objawy utrzymuj si duej ni ty-
dzie, wezwij lekarza. Dla bezpieczestwa
twojego i dziecka moe by niezbdne prze-
pisanie lekw.
G DY ZACHORU JES Z 451
Grypa czy przezibienie?
Po czym moesz rozpozna, na co zachoro-
waa? Oto objawy poszczeglnych chorb:
Przezibienie, nawet najgorsze, ma agod-
niejszy przebieg ni grypa. J ego zwiastunem
zwykle jest bl czy drapanie w gardle (trwajce
dzie czy dwa), po ktrym stopniowo pojawiaj
si kolejne objawy. A s to: katar, zatkany nos,
czste kichanie, moliwe uczucie obolaoci
i zmczenie. Temperatura jest normalna lub nie-
znacznie podwyszona (nie przekracza 37,7C).
Moe pojawi si kaszel, zwykle w kocowym
okresie przezibienia, ktry trwa tydzie lub
duej, po ustpieniu innych objaww.
Grypa jest powaniejsza, a zwykle pojawia
si nagle. Do jej objaww nale: wysoka tem-
peratura (zwykle 38,8 do 40C), bl gowy, bl
garda (najczciej nasilajcy si drugiego czy
trzeciego dnia), silne ble mini, a take ogl-
na obolao i uczucie zmczenia, utrzymujce
si przez kilka tygodni czy nawet duej. Cz-
sto dochodzi kichanie i kaszel, czasem bardzo
dokuczliwy. W niektrych przypadkach mog
si te pojawi nudnoci czy wymioty, lecz nie
myl ich z tym, co potocznie nazywa si gryp
odkow" - patrz s. 457.
Z A P A L E N I E Z A T O K G R Y P A
Od okoo tygodnia jestem przezibiona,
a teraz zaczynam odczuwa silny bl w oko-
licy czoa i policzkw. Czy bl ten wie si
z przezibieniem? Co powinnam zrobi?
W
yglda na to, e przezibienie prze-
istoczyo si w zapalenie zatok. Ob-
jawy tej choroby to m.in. bl i zwykle nad-
wraliwo w okolicy czoa i/lub jednego
bd obu policzkw (poniej oczu), a take
ewentualnie wok zbw (bl zwykle jest
mocniejszy w chwili, gdy si schylasz bd
krcisz gow). Pojawia si moe gsty,
ciemny (zielonkawy lub tawy) luz.
Zapalenie zatok najczciej jest nastp-
stwem przezibienia i czsto dotyka kobiety
w ciy, poniewa hormony w ich organi-
zmie doprowadzaj do opuchnicia bon lu-
zowych (na przykad tych, ktre prowadz
do zatok i je wycieaj). Zatoki zatykaj si
i rozwijaj si w nich bakterie. Zarazki mog
duej utrzymywa si w zatokach, gdy
przeciwciaa maj trudnoci z przedostaniem
si do tych gbokich wnk, w efekcie czego
nie leczone zapalenie zatok moe cign si
tygodniami - i przej w stan przewleky.
Leczenie antybiotykami i lekami przeciwo-
brzkowymi przynosi zwykle szybk popra-
w, tote zadzwo do swojego lekarza, by
od razu zlikwidowa problem.
Obecnie trwa sezon grypowy. Zastana-
wiam si, czy powinnam si zaszczepi
przeciwko tej chorobie. Czy szczepienie ta-
kie jest bezpieczne podczas ciy?
S
zczepionka przeciwko grypie to dla cie-
bie z pewnoci najlepsza obrona pod-
czas sezonu grypowego. Centrum Kontroli
Chorb wrcz zaleca wszystkim kobietom,
ktre s w drugim czy trzecim trymestrze
ciy podczas sezonu grypowego, by za-
szczepiy si przeciwko tej chorobie. Cho
uwaa si, i szczepionka nie stanowi za-
groenia dla ciy, wikszo ekspertw do-
radza, by nie przyjmowa jej w pierwszym
trymestrze - jeeli jest to moliwe.
Przeciwko grypie powinno si szczepi
przed sezonem lub w najgorszym przypad-
ku na samym jego pocztku - wtedy szcze-
pienie jest najskuteczniejsze. Nigdy nie
daje stuprocentowej pewnoci, poniewa
dziaa przeciwko temu wirusowi, ktry,
wedle przewidywa, wywoa najwiksz
liczb przypadkw w danym roku. Ale
i tak zwiksza twoje szanse na przetrwanie
sezonu, a gdyby nawet zachorowaa, prze-
bieg grypy powinien by agodniejszy.
Efekty uboczne szczepionki objawiaj si
rzadko i s agodne.
J eli podejrzewasz, e masz gryp (prze-
czytaj w ramce o objawach tej choroby), za-
dzwo natychmiast do lekarza, by rozpo-
cz leczenie. (Postaraj si zbi gorczk,
patrz s. 453.) Szczeglnie ma to znaczenie
w ostatnim trymestrze, kiedy nie leczona gry-
pa u ciarnej kobiety moe przybra po-
wan posta i rozwin si w zapalenie puc,
a nawet doprowadzi do przedterminowego
porodu. Leczenie jest zwykle objawowe -
jego celem jest zmniejszenie gorczki, obo-
laoci oraz kataru. Najwaniejsze: odpo-
czywaj i pij duo pynw, aby zapobiec od-
wodni eni u.
I N F E K C J A D R O G M O C Z O W Y C H
Obawiam si, ze mam infekcj drg moczo-
wych.
I
nfekcja drg moczowych (UTI) jest tak
powszechna w ciy, e wystpuje u 10%
ciarnych co najmniej raz, a u 1/3 z nich
ulega wznowieniu. W wikszoci przypad-
kw przyjmuje form zapalenia pcherza
moczowego. U niektrych kobiet przebiega
ono bezobjawowo i jest rozpoznawane je-
dynie podczas rutynowego badania moczu.
U pozostaych ciarnych mona spotka
zarwno lekkie, jak i bardzo nieprzyjemne
objawy (czste parcie na mocz, pieczenie
podczas oddawania moczu, ostry, kujcy
bl podbrzusza). Mocz moe wydawa
ostr, nieprzyjemn wo, by mtny, a tak-
e zawiera krew.
Niezalenie od wystpowania objaww
infekcja powinna by natychmiast leczona
przez lekarza za pomoc antybiotykw do-
puszczalnych w ciy.
1
Nie naley przery-
wa leczenia z chwil polepszenia samopo-
czucia, kontynuacja jest konieczna dla
zapobieenia nawrotom.
1
Nie uywaj lekw wczeniej zapisanych (ani
tobie, ani innej osobie), nawet jeli byy prze-
pisane na zapalenie drg moczowych.
W20-40%przypadkw nie l eczone za-
palenie pcherza w ciy przechodzi w za-
palenie nerek (Pyelonephritis), ktre jest
groniejsze i dla matki, i dla dziecka, szcze-
glnie w ostatnim trymestrze ciy, i moe
doprowadzi do porodu przedwczesnego.
Objawy s podobne jak w zapaleniu pche-
rza, ale czsto towarzyszy im gorczka (na-
wet 38C), dreszcze, krew w moczu, bl
gowy i plecw (w czci rodkowej, po jed-
nej lub drugiej stronie), nudnoci i wymio-
ty. Postaraj si jak najszybciej porozumie
z lekarzem i przedstawi mu objawy. Nerki
mona na og wyleczy antybiotykami, ale
do ich doylnego podawania prawdopodob-
nie bdzie konieczna hospitalizacja.
Wielu lekarzy ju podczas pierwszych
wizyt prbuje zapobiega zakaeniu nerek
poprzez badanie przesiewowe ciarnych.
Gdy w hodowli z moczu uzyska si bakte-
rie (co zachodzi u 7-10% ciarnych)
2
,
wwczas zapisuje si antybiotyki w celu za-
pobieenia zapaleniu pcherza i nerek.
J est te wiele rodkw domowych, ktre
mog pomc zlikwidowa UTI, a cznie
z leczeniem lekarskim mog one znacznie
przypieszy proces zdrowienia.
Pij duo pynw, szczeglnie wody, gdy
dziki niej wypuczesz bakterie z organi-
zmu. Sok urawinowy jest rwnie dobry,
zapewne dziki zawartoci taniny - sub-
stancji zapobiegajcej przyleganiu bakterii
do cianek drg moczowych. Unikaj ka-
wy (nawet bezkofei nowej), herbaty i alko-
holu, gdy napoje te mog zwikszy ry-
zyko powstania infekcji.
Myj dokadnie okolice narzdw pcio-
wych przed stosunkiem i po.
Wyprniaj pcherz przed stosunkiem i po.
Za kadym razem podczas oddawania mo-
2
Prbka moczu moe zosta pobrana podczas
wizyty w gabinecie lekarskim; moesz te zapy-
ta o taki domowy zestaw do badania, ktry zo-
sta dopuszczony do uytku.
czu postaraj si dokadnie oprnia p-
cherz. Podczas oddawania moczu po-
chylaj si do przodu w celu lepszego
oprnienia pcherza. Czasami pomaga
take dwukrotne oprnianie". Po od-
daniu moczu odczekaj 5 minut i ponow-
nie prbuj odda mocz. Nie powstrzymuj
oddawania moczu - ci, ktrzy tak po-
stpuj, zwikszaj ryzyko wystpienia
infekcji.
Daj okolicy krocza pooddycha. No tyl-
ko bawenian bielizn i rajstopy z bawe-
nianym krokiem, nie wkadaj obcisych
spodni, rajstop pod spodnie i pij bez maj-
tek czy spodni od pidamy.
Utrzymuj w czystoci pochw, okolic
sromu i krocza, a take unikaj podranie.
Po skorzystaniu z toalety podcieraj si od
przodu ku tyowi, by bakterie z odbytu nie
przedostay si do pochwy czy cewki mo-
czowej (przez ktr mocz wypywa z p-
cherza moczowego na zewntrz). Okoli-
ce narzdw pciowych myj codziennie
(raczej korzystaj z prysznica ni z wan-
ny) i unikaj kpieli w pianie, perfumowa-
nych talkw, myde, dezodorantw, deter-
gentw, pynw toaletowych, gorcej
wody i kpieli w basenach z niewaci-
wie chlorowan wod.
Podczas przyjmowania antybiotykw pij
nie sodzony jogurt, ktry zawiera ywe
kultury bakterii i pomoe w utrzymaniu
prawidowej flory bakteryjnej w jelitach.
J eli nie moesz pi czy te po prostu nie
lubisz jogurtu, spytaj lekarza o Lactoba-
cillus acidophilus, L hulgaricus bd
S treptococcus thermophilus w postaci ta-
bletek lub-kapsuek.
Utrzymuj wysok odporno organizmu
poprzez spoywanie wartociowych po-
sikw, przeznaczanie odpowiedniej ilo-
ci czasu na odpoczynek i wiczenia, nie-
przepracowywanie si i unikanie nad-
miernego stresu.
G O R C Z K A
Mam gorczk. Czy mog wzi aspiryn?
W
twoim dotychczasowym yciu go-
rczka nie bya powodem do obaw.
W istocie gorczka jest sprzymierzecem
i najlepszym lekiem w walce z infekcj.
Znaczny i utrzymujcy si wzrost tempera-
tury ciaa w czasie ciy - szczeglnie od
3 do 7 tygodnia - niekiedy staje si przy-
czyn wad wrodzonych. Nie wiadomo do-
kadnie, jaka temperatura stanowi ju za-
groenie, lecz przypuszcza si, e kada go-
rczka powyej 38,8C moe oznacza pro-
blem. Dlatego te bezpieczniej bdzie jak
najszybciej j zbi - nie czekajc, a sama
przejdzie. Poniewa gorczka zazwyczaj
oznacza, e w organizmie wywizaa si in-
fekcja, a pewne jej rodzaje mog wywoa
komplikacje ciowe, zatem infekcj t rw-
nie naley zwalczy.
Sposb obnienia temperatury zaley od
jej wysokoci oraz od zalece lekarza. Za-
dzwo do lekarza, gdy temperatura waha si
midzy 37C a 38C, nie zwlekaj ani chwili,
gdy temperatura jest wysza ni 38C. Cze-
kajc na rozmow z lekarzem, zayj dwie
tabletki z acetaminofenem, aby zbi tempe-
ratur. W tym samym celu mona wzi
chodn kpiel czy prysznic, pi zimne na-
poje, a take nie ubiera si ani nie przykry-
wa zbyt ciepo. (Tymi domowymi sposo-
bami udaje si zwykle obniy nisk go-
rczk, poniej 37,7C - wwczas leki nie
bd konieczne.)
Przy wyszych temperaturach zostanie
prawdopodobnie zalecony acetaminofen -
cznie z antybiotykiem (jest wiele antybioty-
kw bezpiecznych w ciy). Aspiryna nie
powinna by stosowana rutynowo w czasie
gorczki (patrz niej). J eli w pocztkowym
okresie ciy miaa wysok gorczk, a nie
zgosia tego faktu lekarzowi, powinna zro-
bi to teraz. Cho ryzyko, e stao si co ze-
go, jest niewielkie, dokadniej poinformowa-
ny lekarz otoczy ci jeszcze lepsz opiek.
Kupowanie lekw przez I nternet
Moe jeste zbyt zabiegana lub zbyt zmczo-
na, by pobiec do apteki? Zastanawiasz si, czy
kupi leki przez Internet? Zanim to zrobisz, po-
winna rozway kilka istotnych spraw. Cho
istniej apteki prowadzce autoryzowan reali-
zacj recept, robienie zakupw w pozostaych
bywa ryzykowne. Aby si upewni, czy kupo-
wanie w wybranej przez ciebie internetowej ap-
tece jest legalne oraz bezpieczne, powinna:
Nabywa wycznie leki przepisane ci przez le-
karza. Nie kupuj na stronach, ktre oferuj leki
bez recepty (co wszak jest sprzeczne z prawem).
Upewni si, e apteka weryfikuje kad re-
cept przed jej zrealizowaniem. (Pisemna po-
lisa weryfikacyjna zwykle znajduje si na
stronie apteki.)
Sprawdzi, czy kupujesz w licencjonowanej
aptece. I nformacja na ten temat powinna by
zamieszczona na stronie. Licencja gwaran-
tuje, i apteka spenia wszystkie wymagania
stawiane przez prawo, przestrzega prawa pa-
cjenta do zachowania prywatnoci, weryfi-
kuje recepty i wiadczy usugi najwyszej
jakoci.
BR A A S P I R Y N C Z Y N I E
W zeszym tygodniu miaam silny bl go-
wy i wziam dwie aspiryny. Teraz przeczy-
taam, ze moe by ona przyczyn krwawie-
nia podczas ciy. Jestem bardzo zdener-
wowana.
M
iliony Amerykanw, otwierajc co-
dziennie swoje apteczki w poszuki-
waniu lekw przeciwblowych, nie po-
myl dwa razy - ani nawet raz - nad tym,
czy s one szkodliwe. Dla wikszoci z nich
aspiryna jest rzeczywicie nie tylko nie-
szkodliwa, ale rwnie korzystna. J ednak
w ciy istnieje obawa, i owe rodki prze-
ciwblowe, podobnie jak wiele innych,
zwykych, niewinnych lekw bez recepty,
w czasie ciy mog by niebezpieczne.
J eeli przypadkowo wzia jedn lub
dwie aspiryny
1
czy ibuprofen w pierwszych
dwch trymestrach ciy, nie martw si,
poniewa nie zanotowano przypadku wpy-
wu takich dawek na pd. J ednak lepiej b-
dzie, jeli potraktujesz aspiryn tak samo
jak wszystkie inne medykamenty: bierz j
tylko w razie koniecznoci i za wiedz le-
karza wiadomego twojego odmiennego
1
Dugotrwae stosowanie aspiryny w ciy
moe u podu wywoa przedwczesne zamkni-
cie przewodu ttniczego Pootalla (przyp. red.
nauk. wyd. pol.).
stanu. Zaywanie aspiryny jest najbardziej
ryzykowne w trzecim trymestrze ciy, kiedy
nawet jedna dawka moe wpyn na wzrost
podu i powodowa inne problemy
2
. Ponie-
wa jest to antyprostaglandyna, a prostaglan-
dyny wpywaj na mechanizm porodu, moe
ona przeduy zarwno ci, jak i pord
i doprowadzi do innych powika. Aspiryna
wpywa na mechanizm krzepnicia, dlatego
przyjmowanie jej na dwa tygodnie przed po-
rodem moe zwikszy ryzyko krwawienia
podczas porodu u matki i noworodka.
Popularne pochodne aspiryny take nie s
korzystne w ciy. Chocia stosowanie w ci-
y zmodyfikowanych pochodnych (takich
jak Tyienol) zdaje si nie powodowa pro-
blemw, to powinny by one rwnie stoso-
wane tylko w razie koniecznoci. Porozma-
wiaj z lekarzem, aby przedstawi ci wskazw-
ki dotyczce przyjmowania acetaminofenu.
Ibuprofen (na przykad Advil, Mopren)
powinno si podczas ciy przyjmowa bar-
dzo ostronie. J est on podobny pod wielo-
ma wzgldami do aspiryny i moe wywoa
reakcj krzyow u osb na ni wraliwych.
Poniewa jego przyjmowanie w ostatnim
trymestrze staje si czasem przyczyn kom-
2
Terapia przy zastosowaniu niskich dawek
aspiryny w celu niedopuszczenia do stanu przed-
rzucawkowego u niektrych kobiet z grupy wy-
sokiego ryzyka uwaana jest za bezpieczn po 36
tygodniu ciy.
plikacji u podu, przeduajcego si poro-
du i/lub problemw w postaci krwawienia,
nie zaywaj w ogle ibuprofenu w trzech
ostatnich miesicach ciy. Natomiast we
wczesnym okresie przyjmuj go zgodnie
z zaleceniem lekarza znajcego twj stan -
i tylko w krtkich okresach. (Nie martw si
jednak, jeli wzia ibuprofen, nim si do-
wiedziaa, e jeste w ciy.)
Ketoptofen (Actron lub Orudis KT) i na-
proksen (Aleve), niesteroidowe leki prze-
ciwzapalne, nie s w ogle polecane kobie-
tom w ciy. Oprcz tego, e s antyprosta-
glandynami, mog wywoa powane efekty
uboczne.
Cho do lekw przeciwblowych czy
przeciwgorczkowych naley podchodzi
ostronie, nie ma powodu, by cakowicie
ich unika. Niekiedy niczym innym nie
mona zmniejszy blu i gorczki. Istotne
w ciy s wyprbowane sposoby (patrz
Dodatek) na zmniejszenie blu lub obnie-
nie gorczki. Lecz gdy one zawiod (albo
gorczka wzronie), signij po produkty nie
zawierajce aspiryny (acetaminofenopochod-
ne) - oczywicie wycznie pod nadzorem
lekarskim.
S T O S O W A N I E L E K W
Wjaki sposb mog si dowiedzie, ktre le-
ki s bezpieczne podczas ciy, a ktre nie?
N
iezapisywanie lekw jest zawsze naj-
bezpieczniejsze. Gdy bierzesz leki w ci-
y, naraone na niebezpieczestwo s dwie
osoby - jedna z nich jest bardzo maa i bez-
bronna - ktrych zdrowie i dobro naley
rozway. I chocia wykazano, e niektre
leki s szkodliwe dla podu, to wiele lekw
z powodzeniem stosowano w ciy ww-
czas, gdy leki te byy absolutnie niezbdne
dla zdrowia i/lub ycia.
J eli wic bdziesz chciaa sign po da-
ny lek w konkretnym czasie, to wsplnie z le-
karzem powinnicie rozway potencjalne ry-
zyko i korzyci, ktre ten lek oferuje. W ka-
dym przypadku powinna si kierowa zasa-
d generaln, e o tym, czy bra lek czy nie,
decyduje lekarz, ktry wie, e jeste w ciy,
i pozwoli bra leki tylko wtedy, gdy jest to ab-
solutnie konieczne
1
. Rodzaj leku zalee b-
dzie od danej sytuacji oraz bezpieczestwa dla
ciy. J est wiele list, na ktrych ujto leki i po-
dzielono je na bezpieczne, prawdopodobnie
bezpieczne, prawdopodobnie niebezpieczne
i definitywnie niebezpieczne. Mog by one
przydatne, ale wikszo z nich jest ju nieak-
tualna i moe zawiera niepewne dane.
Ograniczone zastosowanie maj take
ulotki i informacje na opakowaniach lekw,
poniewa nie zawsze zawieraj informacje
o bezpieczestwie stosowania w ciy,
a czsto informuj jedynie o zakazie stoso-
wania bez zalece lekarza. Najlepszym r-
dem informacji powinien by dla ciebie
dobrze poinformowany lekarz (cho nie
wszyscy posiadaj odpowiedni wiedz na
temat bezpieczestwa stosowania lekw
w ciy), a najbardziej pomocny bdzie spe-
cjalista poonik.
J eeli naprawd musisz bra okrelony
rodzaj leku, postpuj wedug poniszych
wskazwek, majc na uwadze zmniejszenie
ryzyka i lepsz skuteczno:
Omw z lekarzem przyjmowanie jak naj-
mniejszych, ale skutecznych dawek leku
przez jak najkrtszy okres.
Bierz leki wtedy, gdy s najskuteczniej-
sze. Na przykad leki przeciw przezibie-
niu pomog ci zasn.
Postpuj zgodnie ze wskazwkami. Nie-
ktre leki trzeba przyjmowa na pusty o-
dek, inne po posiku lub razem z mle-
kiem. J eeli twj lekarz nie da ci instruk-
1
J eli masz cukrzyc czy inne choroby prze-
wleke albo regularnie przyjmujesz jakie leki,
koniecznie powiedz o tym lekarzowi. Podczas
gdy przjmowanie wielu lekw jest cakowicie
bezpieczne, niektre wi si z duym zagroe-
niem.
cji, zapytaj o to w aptece. Czsto apteki
dysponuj ulotkami na temat lekw
sprzedawanych na recept. Ulotki te za-
wieraj wszelkie informacje dotyczce
przyjmowania leku oraz informacje na
jego temat (cznie z ewentualnymi efek-
tami ubocznymi).
Wyszukuj rodki niefarmakologiczne i je-
li to moliwe, uzupeniaj nimi leczenie.
Wyeliminuj na przykad jak najwicej
alergenw z twojego domu. Lekarz b-
dzie mg tym samym zmniejszy liczb
lekw przeciwhistaminowych.
Upewnij si, e prawidowo pobierasz
lek. Lyk wody przed pokniciem kapsu-
ki i popicie szklank wody szybko prze-
niesie lek do miejsca wchaniania. Prze-
ykaj lek, siedzc lub stojc, a nie lec
lub pochylajc si do przodu.
Staraj si realizowa wszystkie recepty
w tej samej aptece. Dziki temu aptekarz
bdzie mia w komputerze dane o tobie
i wszystkich receptach, a take powinien
udzieli ci informacji o ewentualnych
skutkach wynikajcych z wzajemnego
oddziaywania lekw na siebie. Sprawd
take, czy zabraa waciw recept (lek
bez recepty lub preparat zioowy). Zwr
uwag na nazw i informacj o dawko-
waniu na opakowaniu - w ten sposb
upewnisz si, i kupujesz dokadnie to, co
zaleci ci lekarz (wiele lekw ma podob-
ne nazwy). J eli masz choby cie wt-
pliwoci, spytaj w aptece, w jakich przy-
padkach stosuje si dany lek. J eli wiesz,
e powinna otrzyma rodek antyhista-
minowy na alergi, a wrczono ci lek
na nadcinienie, oczywicie nastpia po-
myka.
Spytaj o ewentualne efekty uboczne oraz
o to, ktre z nich powinno si zgosi le-
karzowi. Na przykad rodki antyhistami-
nowe (cznie z tabletkami zawieraj-
cymi czosnek) mog niekiedy wywoa
problemy z oddawaniem moczu w nocy,
takie jak bl, uczucie pieczenia i kopoty
z oprnieniem pcherza.
A kiedy ju si upewnisz, i przepisany
lek mona bezpiecznie stosowa podczas
ciy, zaywaj go bez obawy o bezpiecze-
stwo dziecka. Nic mu si nie stanie - jeeli
nie bdziesz odkada rozpoczcia leczenia.
Z I O O L E C Z N I C T W O
Nie bd stosowa lekw w ciy. Ale czy
wszystko bdzie w porzdku, gdy zastosuj
zioa lecznicze?
Z
ioa lecznicze s lekami - czsto bar-
dzo silnymi. Niektre (na przykad na-
parstnica) s tak silne, e stosowane s
w laboratoriach do wytwarzania lekw (na
przykad digitalis).
W niektrych spoeczestwach np. przez
cae pokolenia stosowano zioa do wywo-
ywania poronie. Czasami nawet zwyka
filianka mocnej zioowej herbaty moe
wywoa takie objawy, jak: biegunka, wy-
mioty, koatanie serca. Stosowanie lekw
zioowych wie si z dodatkowym ryzy-
kiem, ktre nie wystpuje w przypadku
rodkw tradycyjnych. Z powodu braku
nadzoru pastwowego nie s one sporz-
dzane pod specjalistyczn kontrol i mog
by czasami niebezpiecznie mocne lub nie-
skutecznie sabe. Mog take zawiera
szkodliwe dodatki w postaci alergenw, jak
czci owadw, pyki kwiatw i nawet tak
trujce skadniki jak ow i arsen. Dlatego
stosuj zioa lecznicze rozwanie, jak kady
inny lek w ciy. Nie zaywaj ich bez ak-
ceptacji twojego lekarza. J eeli odczuwasz
dolegliwoci, ktre wymagaj leczenia,
przedyskutuj problem z twoim lekarzem,
zamiast leczy si na wasn rk. J eli
obecnie przyjmujesz jakiekolwiek prepara-
ty zioowe, niech twj lekarz oceni ich bez-
pieczestwo. W przypadku, gdy zostan
przepisane zioa, kupuj te, ktre wyprodu-
N awilanie
Gorce, suche powietrze wysusza skr, po-
woduje kaszel i prawdopodobnie czstsze prze-
zibienia czy inne choroby ukadu oddechowe-
go. W zmniejszeniu tego problemu pomaga na-
wilanie mieszkania, przy czym naley wiedzie,
jak to robi. Niekiedy sugerowane lekarstwo
przynosi wicej szkody ni poytku.
Na przykad z ostronoci naley uywa
urzdze tworzcych par oraz nawilajcych.
Nawilacze parowe produkowane po roku
1970 s bezpieczne oraz skuteczne, jednak
trzeba je ustawi poza zasigiem maych dzie-
ci. Nawilacze tworzce zimn par, ktre s
popularne, gdy nie gro poparzeniem, sprzy-
jaj rozwojowi bakterii i rozprzestrzenianiu si
zarazkw, tote powinno si cakowicie z nich
zrezygnowa. Nawilacze ultradwikowe wy-
rzucaj w powietrze mikroskopijne czsteczki
bakterii, stajc si przyczyn reakcji alergicz-
nych lub chorb, chyba e s codziennie czysz-
czone oraz napeniane czyst wod z kranu
(nie filtrowan, nie destylowan). Pojemniki
na wod zawieszane na kaloryferach dodaj
nieco wilgoci, niemniej take mog by przy-
czyn poparzenia si maych dzieci. To samo
dotyczy parujcego czajnika ustawionego pod
rozoonym w namiocik rcznikiem, dlatego
naley na niego uwaa oraz uywa przez
krtki czas.
Producenci staraj si opracowa bezpiecz-
ne nawilacze. Te, ktre daj ciep par (woda
w nich gotuje si, a nastpnie zostaje zmiesza-
na z zimn wod, dajc par), zapewne rozpy-
laj mniej zarazkw ni starsze urzdzenia na
chodn par. Wszystkie nawilacze naley
osusza i czyci przed schowaniem do szafki
oraz ponownie dokadnie oczyszcza przed
kolejnym uyciem.
Niezalenie od tego, jak metod nawilasz
mieszkanie, nie stosuj jej zbyt dugo. Nie nale-
y nawila przez cay czas, poniewa w ten
sposb dochodzi do rozwijania si pleni na
meblach i rolinach doniczkowych. Lepiej nie
przesuszaj i nie przegrzewaj powietrza, czyli
utrzymuj temperatur wewntrz poniej 20"C
w chodne dni. Nie uszczelniaj domu - niech
troch powietrza przedostaje si przez okna
i drzwi. (Dziki temu zminimalizujesz obec-
no substancji zanieczyszczajcych powie-
trze, takich jak np. radon.)
kowano w Niemczech (tam produkcja jest
cile nadzorowana) albo oferowane przez
wiodc mark, ktra gwarantuje, e s one
produkowane zgodnie z okrelonymi stan-
dardami.
Preparaty uzupeniajce - nie produko-
wane zgodnie ze standardami okrelonymi
przez rzd - mog by niebezpieczne pod-
czas ciy, chyba e zostan przepisane
przez lekarza.
Nie powinna automatycznie odrzuca
tradycyjnych lekw. Czsto staj si one
niezbdne dla utrzymania zdrowia twojego
czy dziecka (patrz s. 455).
N I E Y T O D K O W O -J E L I T O W Y
Odczuwam dolegliwoci odkowe i cz-
sto mi si odbija. Czy to moe zaszkodzi
mojemu dziecku?
N
ajczciej gastroenteritis (zapalenie o-
dka i jelit) ma ograniczony czas trwa-
nia, nie przekracza zazwyczaj 24 godzin,
a rzadko trwa duej ni 72 godziny. J eli
jeste w stanie przyj wystarczajco duo
pynw, by uzupeni te, ktre stracia pod-
czas wymiotw i/lub biegunki, nawet cako-
wity brak staego poywienia (przez jeden lub
dwa dni) nie powinien zaszkodzi dziecku.
Nieyt nie wpywa na zdrowie twojego
dziecka, nie oznacza to jednak, e moesz
go zignorowa. W miar moliwoci post-
puj wedug poniszych zalece, w celu po-
prawy samopoczucia, zmniejszenia mdoci
i wymiotw.
S kontaktuj si z lekarz em. Omw z nim
wszystkie objawy, na wszelki wypadek,
gdyby byy one skutkiem czego powa-
niejszego ni tylko dolegliwoci odko-
wych. Oprcz wymiotw i biegunki moe
ci drczy gorczka, stolce ze luzem,
krwi czy pasoytami, dugotrway bl
brzucha, zbyt rzadkie oddawanie moczu lub
oddawanie moczu o ciemnotym zabar-
wieniu (oznaka odwodnienia). Powiedz leka-
rzowi, czy inne osoby, ktre ostatnio jady
posiki razem z tob rwnie rozchoroway
si w tym samym czasie i/lub czy w cigu
minionych kilku tygodni jada ywno,
ktra moga by skaona (w szczeglnoci
nie pasteryzowane przetwory mleczne lub
soki, nie dogotowane lub surowe czerwone
miso, ryby, drb, jaja ub kieki lucerny).
J eli tak, to moesz cierpie na zatrucie po-
karmowe, ktre w swej ciszej postaci wy-
maga leczenia. Powinna take poinfor-
mowa lekarza o niedawnych podrach do
egzotycznych krajw, w takim bowiem
przypadku za rozstrj odka mog odpo-
wiada pasoyty bd inne organizmy ty-
powe dla danego obszaru wywoujce in-
fekcje, ktre naley zwalczy.
Przy leczeniu dolegliwoci odka nale-
y postpowa zgodnie ze wskazwkami le-
karza. Zadzwo do niego w wyznaczonym
terminie i/lub jeli objawy utrzymaj si
duej ni 48 godzin, gdy wwczas ko-
nieczne moe by dodatkowe leczenie. J ed-
nak bez jego wiedzy nie bierze adnych le-
kw, cznie z tymi sprzedawanymi bez re-
cepty. W niektrych przypadkach (np. przy
zakaeniu bakteryjnym lub przy obecnoci
pasoytw) lepiej nie walczy z biegunk,
gdy dziki niej jelita zostan oczyszczone
z wywoujcych chorob organizmw. Na-
tomiast jej powstrzymywanie niepotrzebnie
przeduy dolegliwo.
Oto nastpne rady:
P o si do ka. Odpoczynek w ku
w pmroku, ciszy i spokoju spowoduje
zmniejszenie objaww gastroenteritis.
U z upeniaj utracone pyny. Podczas bie-
gunki i wymiotw organizm traci znaczne
iloci pynw i bardzo szybko si odwad-
nia. Dlatego te przez krtki czas waniej-
sze bdzie picie ni spoywanie pokarmw
staych. Cay czas dostarczaj organizmowi
czystych pynw w takiej formie, ktra naj-
bardziej odpowiada twojemu podniebieniu.
Co 15 minut popij kilka maych yczkw
zwykej lub gazowanej wody, sabej herba-
ty bezkofeinowej, soku pomaraczowego
rozcieczonego p na p z wod, a jeli
nie masz biegunki, to rozcieczonego soku
winogronowego bd jabkowego. Gdyby
objawy byy bardzo powane, lekarz moe
zaleci pyny nawadniajce. Dobrze zadzia-
a bulion woowy lub drobiowy. Gdyby
nadal tracia pyny, ssij lody z wody mroo-
nej
1
i kostki lodu. Unikaj natomiast trady-
cyjnego sposobu leczenia polegajcego na
piciu sodkich napojw gazowanych, takich
jak napj imbirowy, ale oraz cola, gdy one -
a take mleko - tylko przedu okres wy-
stpowania objaww. Nie pij niczego, co
zawiera kofein (w tym coli, kawy i herba-
ty), poniewa substancja ta pogbia od-
wodnienie, wypukujc pyny z organizmu.
Z modyfikuj swoj diet . Potocznie si
mwi, e lepiej by naprawd godnym, nie
jedzc nic przez dwanacie godzin, ni mie
wirusa w odku, cho z drugiej strony naj-
nowsze badania sugeruj, e spoywanie
staych pokarmw jest bardziej korzystne
ni pseudogodwka. Skonsultuj si z two-
im lekarzem, ustal, czy kontynuowa sta
diet, czy przeczeka 12-24 godzin na pro-
stej lekkostrawnej diecie, do chwili uzyska-
nia rozpoznania. Na pocztku pij rozcie-
czony sok owocowy, czysty ros lub bu-
lion puszkowany, jedz past z pszenicy lub
ryu, grzanki z biaego pieczywa bez masa
(ten jeden raz pene ziarna nie s twoim
sprzymierzecem), gotowany lub parowa-
ny ry, gotowane lub pieczone ziemniaki
bez upin, banany, mus jabkowy, elatyn
spoywcz (sporzdzaj potrawy bez przy-
1
W niektrych sklepach dostpne s specjal-
ne lody nawadniajce dla dzieci. Dobrze byoby
mie ich zapas w lodwce, na wszelki wypadek.
praw i cukru). Stopniowo rozszerzaj jado-
spis, dodajc niskotuszczowy biay ser, jo-
gurt, kurczaka, ryb, gotowane warzywa
i owoce, nim powrcisz do normalnej diety.
Suchaj swojego ciaa i odywiaj si zgod-
nie z tym, co ci ono podpowiada.
Przyj muj witaminy, jeeli tylko moesz.
Stosuj je osono wo szczeglnie teraz, co po-
moe ci szybciej powrci do zdrowia. J e-
eli przerwiesz przyjmowanie ich na kilka
dni, nie przejmuj si, to ci nie zaszkodzi.
Oczywicie, lepiej jest zapobiega tego
typu infekcjom, ni je leczy, dlatego zawsze
stosuj si do wskazwek dotyczcych profi-
laktyki. Znajdziesz je na stronach 150 i 467.
L I S T E R I O Z A
Moja ciarna przyjacika powiedziaa
mi, ze nie naley spoywa nie pasteryzo-
wanych produktw mlecznych, poniewa
w czasie ciy mona si po nich rozchoro-
wa. Czy to prawda?
D
la odwanych brzemiennych kobiet ma-
my wicej zych wieci. Niepasteryzo-
wane mleko i sery zrobione z takiego mle-
ka (w tym niektre typu mozzarella, sery
pleniowe, meksykaskie, brie, camembert
i feta) mog doprowadzi do choroby, a w
szczeglnoci wtedy, gdy jeste w ciy.
Potrawy te bowiem, a take surowe czy nie
dogotowane/nie dopieczone czerwone mi-
so, ryby, skorupiaki, drb, jaja, nie umyte
surowe warzywa i misa mog zawiera
bakterie Listeria monocytogenes wywouj-
ce powan chorob (listerioz), szczegl-
nie u osb z grupy wysokiego ryzyka: do
nich zaliczaj si mae dzieci, osoby star-
sze, ze le funkcjonujcym ukadem odpor-
nociowym, a take kobiety w ciy, kt-
rych ukad odpornociowy te jest w pew-
nym stopniu osabiony. Bakterie Listeria
monocytogenes, w przeciwiestwie do wie-
lu innych organizmw chorobotwrczych,
przedostaj si bezporednio do ukadu
krwiononego, tote mog szybko trafi do
podu za porednictwem oyska (inne nie-
podane substancje i organizmy z ywno-
ci najczciej pozostaj w ukadzie tra-
wiennym, a staj si zagroeniem tylko wte-
dy, gdy przedostan si do wd podowych).
Listerioza jest trudna do wykrycia. Cz-
ciowo dlatego, e objawy tej choroby
mog wystpi od 12 godzin do 30 dni po
spoyciu zakaonej ywnoci, a czciowo
ze wzgldu na jej objawy: bl gowy, go-
rczka, zmczenie, ble mini, czasami
nudnoci i biegunka, ktre s podobne do
objaww grypy lub bywaj mylone z nor-
malnymi efektami ubocznymi ciy. W po-
waniejszych przypadkach infekcja moe
si przerodzi w zakaenie krwi lub roz-
przestrzeni si w ukadzie nerwowym i wy-
woa zapalenie opon mzgowych (wraz
z towarzyszc mu sztywnoci karku, ci-
kimi blami gowy, uczuciem dezorientacji
i utrat rwnowagi). Do leczenia listeriozy
niezbdne s antybiotyki. Skutkiem zlek-
cewaonej choroby s konwulsje, a nawet
mier. Listerioza moe doprowadzi do przed-
wczesnego porodu, poronienia czy urodzenia
martwego podu, wreszcie do infekcji podu.
Zatem przede wszystkim naley zapobie-
ga powstaniu infekcji, unikajc ywnoci
nioscej ryzyko zaraenia si listerioz -
szczeglnie w twoim stanie. Na stronie 150
znajdziesz wicej rad dotyczcych bez-
piecznego odywiania si i zapobiegania
chorobom zwizanym ze spoywaniem nie-
bezpiecznych produktw.
T O K S O P L A Z M O Z A
Chocia bezporednio naszym kotem
opiekuje si teraz mz, to jednak martwi
mnie fakt, ze yj z kotami pod jednym da-
chemr, a to ze wzgldu na toksoplazmoz.
W jaki sposb mog si dowiedzie, czy za-
raziam si t chorob?
P
rawdopodobnie nie bdziesz o tym wie-
dzie. Wikszo ludzi zainfekowanych
nie wykazuje adnych objaww, chocia nie-
ktrzy odnotowuj lekkie pogorszenie sa-
mopoczucia, niewielk gorczk i powik-
szenie wzw chonnych w dwa lub trzy ty-
godnie po ekspozycji oraz wysypk w dzie
lub dwa pniej.
Ale przede wszystkim jest spore prawdo-
podobiestwo, e w ogle nie doszo u cie-
bie do zakaenia. Skoro mieszkasz z kota-
mi od duszego czasu, zapewne wczeniej
zostaa zainfekowana i twj organizm wy-
tworzy ju przeciwciaa pierwotniaka wy-
woujcego toksoplazmoz. Niestety nie
mona precyzyjnie okreli, czy masz owe
przeciwciaa, bo cho dostpne jest badanie
na obecno przeciwcia Toxoplasma gort-
dii, nic ono nie da - chyba e bya take
badana wczeniej, nim zasza w ci. Wy-
nika to z faktu, e testy nie s na tyle czue,
by wykaza, czy nie badana wczeniej ko-
bieta ma now infekcj czy s to tylko prze-
ciwciaa nabyte podczas starej infekcji
1
. Po-
pro lekarza, by sprawdzi, czy przed ci
bya badana w kierunku tej choroby. Gdy
wwczas obecne byy przeciwciaa - bar-
dzo moliwe, skoro mieszkaa z kotami -
znaczy to, e jeste odporna i nie musisz si
denerwowa, e infekcja rozwinie si teraz.
J eli nie miaa przeciwcia, znaczy to, e
nie jeste uodporniona. Gdyby si okazao,
e nie jeste uodporniona, a masz objawy
toksoplazmozy, powinna zosta przebada-
na. (Nie wykonuj jednak testu domowego,
gdy nie s one zbyt wiarygodne.)
Wanym czynnikiem, ktry naley wzi
pod uwag w przypadku wykrycia nowej in-
fekcji, jest etap ciy, naley zatem dokad-
nie go okreli.
Ryzyko zainfekowania podu w I tryme-
1
Nie jest to twierdzenie prawdziwe, bowiem
przeciwciaa IgM wystpuj jako odpowied
pierwotna i wiadcz o wieym zakaeniu, po
kilku miesicach znikaj, podczas gdy przeciw-
ciaa IgG utrzymuj si przez cae ycie i wiad-
cz o zakaeniu przebytym (przyp. red. nauk.).
strze jest relatywnie mae, prawdopodobnie
mniejsze ni 15%, ale ryzyko powanych
uszkodze podu jest wysokie. W II tryme-
strze prawdopodobiestwo infekcji jest tro-
ch wiksze, ale ryzyko uszkodzenia nieco
mniejsze. W ostatnim trymestrze istnieje naj-
wiksze prawdopodobiestwo zainfekowania
dziecka, ale ryzyko powanych uszkodze
jest najmniejsze. Tylko jedno dziecko na
10 000 rodzi si z wrodzon toksoplazmoz.
Dziki najnowszym osigniciom mo-
na bada krew podu i/lub pyn owodniowy,
by sprawdzi, czy dziecko zostao zakao-
ne - zwykle dopiero po 20 czy 22 tygodniu
ciy. J eli infekcja u podu nie zostaa wy-
kryta, zapewne nic mu nie grozi.
W rzadkich przypadkach, gdy i matka,
i dziecko s zakaone, nastpnym krokiem
powinna by powana rozmowa na temat
dalszego postpowania. Matka powinna za-
sign opinii lekarza, specjalisty medycy-
ny matczyno-podowej i ewentualnie poroz-
mawia z pracownikiem poradni genetycz-
nej. J eli nie chce przerywa ciy, zaleca
si jej leczenie antybiotykami, niekiedy na-
wet przez kilka miesicy. Leczenie takie zda-
je si w duym stopniu zmniejsza prawdo-
podobiestwo, e dziecko urodzi si z po-
wanymi schorzeniami. Komplikacji mo-
na unikn poprzez natychmiastowe lecze-
nie dziecka tu po narodzinach - to daje
lepsze prognozy na przyszo.
Najlepszym lekarstwem" przeciwko tok-
soplazmozie (podobnie jak przeciwko in-
nym chorobom) jest jednak profilaktyka.
Na stronie 68 znajdziesz wskazwki, jak
unikn zakaenia.
C Y T O M E G A L O W I R U S (C M V )
Lekarka powiedziaa mi, ze powinnam
wzi zwolnienie z pracy (jestem wycho-
wawczyni w przedszkolu), poniewa mo-
gabym mie kontakt z CMV, ktry zgodnie
z jej sowami stanowi zagrozenie dla moje-
go dziecka.
C
ho to prawda, e okoo 25-60% wszyst-
kich przedszkolakw jest nosicielami
cytomegalowirusa i wydziela go ze lin,
moczem i odchodami przez miesice, a na-
wet lata, ryzyko, e zarazisz si nim i za-
szkodzisz twojemu dziecku, jest mae. Po
pierwsze, wirus nie jest bardzo zaraliwy -
przynajmniej nie dla osb dorosych. Po
drugie, wikszo dorosych przebya ju
infekcj w dziecistwie. J eli miaa wcze-
niej CM V, nie moesz si ju nim zarazi
teraz
1
(jeeli cytomegalowirus si reaktywo-
wa, ryzyko dla twojego dziecka jest mniej-
sze ni w przypadku nowej infekcji w ciy).
Po trzecie, chocia 1 na 200 dzieci rodzi si
z wirusem (okoo poowa zainfekowanych
kobiet w ciy przekazuje wirusa swym nie
narodzonym dzieciom), to tylko may odsetek
z nich wykazuje obecnie jakiekolwiek ob-
jawy choroby, wspistniejce z wewntrz -
maciczn infekcj CMV.
Niektrzy lekarze cigle jeszcze zalecaj
zwolnienie z pracy w pierwszych 24 tygod-
niach ciy, gdy kobieta jest naraona na
kontakt z du liczb dzieci w wieku przed-
szkolnym i jest pewna, e wczeniej nie
przesza tej infekcji (wikszo ludzi nie ma
tak dokadnych informacji, chyba e zosta-
y wczeniej wykonane szczegowe testy).
Inni zalecaj noszenie rkawiczek podczas
pracy, staranne mycie rk po zmianie pielu-
szek, powstrzymywanie si od caowania
dzieci i od zjadania resztek po ich posiku.
(Kobieta ciarna nie musi si obawia za-
kaenia CMV, gdy moliwo zakaenia
jest bardzo maa. To oczywicie nie ozna-
cza, e mona nie dba o higien w domu -
powinna o ni dba niezalenie od tego, czy
obawia si CMV czy nie.)
Gdyby czua si zmczona, miaa go-
rczk, opuchnite wzy chonne i bl gar-
da, skontaktuj si jednak z lekarzem. Nie-
zalenie od tego, czy objawy te s spowo-
1
Wydaje si, e reaktywacja zakaenia CMV
jest moliwa, jedynie ryzyko jest mniejsze i wy-
nosi 2% (przyp. red. nauk. wyd. pol.).
dowane CMV czy inn chorob (tak jak
np. grypa, infekcja garda lub mononukle-
oza), potrzebne ci jest leczenie. J eli rozpo-
znano CM V, leczenie moe polega na poda-
niu immunoglobuliny CMV, dziki ktrej
twoje dziecko powinno unikn zakaenia.
Lekarz zapewne zaleci przeprowadzenie bada-
nia wd podowych bd prbki krwi podu
(po 21 tygodniu ciy i 7 tygodniach po roz-
poznaniu choroby u ciebie), aby sprawdzi,
czy dziecko rwnie ma infekcj
2
. Gdyby
test da wynik pozytywny, po dwch mie-
sicach powinno si go powtrzy. J eli wy-
nik pozytywny si powtrzy, powinna po-
rozmawia z lekarzem o dalszym postpo-
waniu.
R U M I E Z A K A N Y
Powiedziano mi, ze pewna choroba, o kt-
rej wczeniej nie syszaam - rumie zaka-
ny - moe spowodowa problemy w ciy.
R
umie zakany - fachowo nazywany
erythema infectiosum - jest jedn
z szeciu chorb wywoujcych gorczk
i wysypk u dzieci. J ednak w przeciwie-
stwie do swych siostrzanych chorb (takich
jak odra lub ospa wietrzna) nie jest szeroko
znany, poniewa objawia si agodnie - mo-
e zatem pozosta nie rozpoznany. Gorcz-
ka moe wystpi u 15-30% chorych. Wysyp-
ka - ktra przez kilka pierwszych dni poja-
wia si na policzkach, przypominajc lad
po uderzeniu - pniej rozprzestrzenia si
na tuw, niczym koronka. Wysypka moe
okresowo znika (zwykle w zalenoci od
soca lub temperatury otoczenia) na jeden
lub dwa tygodnie. Czsto jest mylona z in-
nymi chorobami dziecicymi, a nawet po-
parzeniem sonecznym.
Rumie zakany nie naley do bardzo za-
raliwych chorb, dlatego te rzadko docho-
2
Badania te daj precyzyjne rozpoznanie, pod-
czas gdy zalecane czasami USG - nie.
dzi do infekcji przy jednorazowym przy-
padkowym kontakcie. Gdy jednak jest si
duej naraonym na kontakt, na przykad
podczas opieki nad chorym dzieckiem lub
pracy w szkole objtej epidemi, wwczas
ryzyko staje si znacznie wiksze.
Poniewa wikszo kobiet w wieku roz-
rodczym jest uodporniona na rumie zaka-
ny, rzadko ma si do czynienia z infekcj
u przyszej matki. W przypadku obecnego
lub wczeniejszego kontaktu z parwowirusem
BI9, przyczyn rumieni zakanego, atwo
mona wykry, czy doszo do zakaenia, wy-
konujc badanie krwi na obecno przeciw-
cia parwowirusa. Gdyby badanie wykazao,
i przechodzia chorob, bd spokojna - ju
si ni nie zarazisz i nie przekaesz jej dziec-
ku. Gdyby nawet przesza t infekcj niedaw-
no, niewielkie jest prawdopodobiestwo, by
przekazaa j swemu potomkowi - wedug
najnowszych bada, zapewne mniejsze ni 1 %.
J eli natomiast test wykae, e nie jeste
uodporniona ani zaraona, i tak ryzyko za-
chorowania jest znikome. W przypadku gdy
twoja praca polega na opiekowaniu si ma-
ymi dziemi, dla bezpieczestwa moesz
jednak wzi urlop podczas epidemii rumie-
ni zakanego. Natomiast jeeli twoje dziec-
ko zachoruje na t chorob, podejmij odpo-
wiednie kroki zapobiegawcze (patrz s. 467).
Ostatnio rumie zakany wie si z bar-
dzo nieznacznym wzrostem przypadkw
poronienia u zaraonych kobiet. Lecz cho
choroba moe wywoa poronienie w jed-
nej ciy, to powtrne poronienie z powodu
parwowirusa nie jest prawdopodobne.
W bardzo rzadkich sytuacjach choroba
moe wywoywa niedokrwisto u podu,
podobn jak w konflikcie serologicznym
w zakresie czynnika Rh.
Ciarne chore na rumie zakany s
czsto badane ultrasonograficznie w celu wy-
kluczenia obecnoci obrzku podu (jako
rezultatu zatrzymania pynu), tak charakte-
rystycznego dla tego typu niedokrwistoci.
W przypadku obrzku podu konieczne b-
dzie leczenie.
O S P A W I E T R Z N A
Moje dziecko byo w obku naraone na
kontakt z osp wietrzn przez nie zaszcze-
pione dziecko. Jeeli ono zachoruje, to czy
moe to mie negatywny wpyw na dziec-
ko, ktre teraz nosz?
P
rawdopodobnie nie. Odizolowany od
reszty wiata pd nie moe zarazi si
osp wietrzn od osoby trzeciej - jedynie
od wasnej matki. A prawdopodobiestwo
jest znikome, gdy najpierw musiaaby si
zarazi ty. Po pierwsze wic, twoje dziecko
nie zapie" raczej choroby i nie przyniesie
jej do domu, jeli zostao zaszczepione od-
powiedni szczepionk. Po drugie najpraw-
dopodobniej sama przechodzia t chorob
jako dziecko (85-95% populacji miao osp )
i jeste uodporniona. Popro rodzicw, eby
sprawdzili w ksieczce zdrowia, czy cho-
rowaa na osp; jeli jest to niemoliwe,
popro swojego lekarza, aby sprawdzi to
badaniem immunologicznym.
Chocia ryzyko zachorowania na osp,
nawet jeli nie jeste uodporniona - jest
niewielkie, to zaleca si iniekcje z immu-
noglobuliny przeciw varicella-zoster (W ZIG)
po 96 godzinach od udokumentowanego
osobistego kontaktu. Nie jest do koca wy-
janione, czy ochroni to dziecko przed cho-
rob, ale zminimalizuje ryzyko kompli-
kacji u ciebie, poniewa wiadomo, e ta
dziecica choroba moe dawa czasami
grone powikania u dorosych, np. ospo-
we zapalenie puc. J eeli zaatakowana zo-
staniesz cik postaci infekcji, to lecze-
nie lekami przeciwwirusowymi moe od
samego pocztku zmniejszy ryzyko kom-
plikacji.
Istnieje wprawdzie ryzyko zniszczenia
podu, gdy matka jest zainfekowana, ale
jest ono mae. Nawet w okresie najwik-
szej wraliwoci podu - podczas pierw-
szej poowy ciy - tylko w 2% ci mog
wystpi uszkodzenia typowe dla zespou
wad wrodzonych po ospie. Gdy ekspozy-
cja nastpia w drugiej poowie ciy,
uszkodzenia s bardzo rzadkie.
Ospa staje si ponownie grona pod ko-
niec ciy, kiedy infekcja matki moe dopro-
wadzi do ospy noworodkowej u dziecka.
J eli choroba rozwinie si u matki w tydzie
przed porodem, to w 15 do 30% przypadkw
dziecko ulegnie zaraeniu i mniej wicej
w cigu tygodnia pojawi si u niego charak-
terystyczna wysypka. Ospa noworodkowa
w tym momencie moe by bardzo niebez-
pieczna i zwykle podawany jest VZIG. Ry-
zyko zakaenia noworodka jest mniejsze,
gdy choroba wystpi midzy 7 a 21 dniem
przed porodem, gdy organizm matki ma
czas wytworzy przeciwciaa i przekaza je
dziecku poprzez oysko.
Ppasiec, ktry powstaje po reaktywa-
cji wirusa ospy u kogo, kto na ni choro-
wa wczeniej, nie powoduje uszkodzenia
podu, poniewa w organizmie matki i dziec-
ka s ju przeciwciaa.
J eli nie jeste uodporniona, a tym ra-
zem udao ci si unikn zaraenia, spy-
taj lekarza o moliwo zaszczepienia si
przeciwko ospie po urodzeniu dziecka,
majc na wzgldzie przysze cie. Szcze-
pienie powinno zosta przeprowadzone na
co najmniej miesic przed kolejnym po-
czciem.
C H O R O BA Z L Y M E
Wiem, ze yj na terenach o duym ryzyku
zachorowania na chorob z Lyme. Czy jest
to niebezpieczne w ciy?
C
horoba z Lyme - ktrej nazwa pocho-
dzi od miasteczka w stanie Connecticut,
gdzie po raz pierwszy w USA zostaa zdiag-
nozowana - najczciej wystpuje u ludzi
czsto przebywajcych w lasach nawiedza-
nych przez jelenie, myszy lub inne zwierz-
ta przenoszce kleszcze, lecz rwnie moe
by przeniesiona na tereny zielone miast
poprzez ziele przywiezion z lasw lub
poprzez produkty rolne
1
. Choroba z Lyme
moe by przeniesiona na pd, lecz to, czy
pd moe zosta trwale uszkodzony czy
nie, nie jest cakowicie pewne. Podejrzewa
si, lecz nie jest to udowodnione, i cho-
roba moe mie zwizek z wadami serca
u dzieci zaraonych matek.
Najlepszym sposobem ochrony twojego
dziecka i ciebie jest stosowanie rodkw
profilaktycznych. J eli mieszkasz w zale-
sionych lub trawiastych terenach bd zaj-
mujesz si upraw terenw zielonych, no
dugie spodnie wsunite w buty lub skarpe-
ty oraz dugie rkawy. Uywaj pynu od-
straszajcego kleszcze, spryskuj nim swoje
ubranie, lecz nie skr. Gdy wrcisz do do-
mu, sprawd dokadnie skr w poszukiwa-
niu kleszczy (usunicie ich krtko po tym,
jak si przyczepi - maksymalnie do 24
godzin - prawie zupenie eliminuje ryzyko
infekcji) oraz umyj si dokadnie, by usun
resztki pynu odstraszajcego kleszcze, kt-
ry mg dosta si na skr, oraz przemyj
lady po ukszeniu. Przed nastpn ci
zastanw si wsplnie z lekarzem nad szcze-
pieniem przeciwko chorobie z Lyme. W ten
sposb zabezpieczysz si przed infekcj.
J eeli zostaa ukszona przez kleszcza,
skontaktuj si natychmiast z lekarzem, gdy
za pomoc badania krwi mona szybko
1
Krtki Borrelia burgdorferi, przenoszone
przez kleszcze, s patogenem boreliozy nazywa-
nej chorob z Lyme. W Polsce w ostatnim dzie-
sicioleciu pojawiy sie doniesienia o zachoro-
waniach na borelioz u osb zamieszkujcych
tereny lene, pracownikw lenych lub osb od-
bywajcych wdrwki w lesie. Kady zakaony
kleszcz przekazuje krtka nastpnym pokole-
niom. Rezerwuarem krtkw s samy i myszy,
w mniejszym stopniu szczury i psy. Uwaa si,
e aby doszo do zakaenia borelioz czowieka,
kleszcz usadowiony na skrze czowieka musi po-
zostawa przez okres najmniej 24 godzin. Krtki
znajdujce si w linie lub treci jelita kleszcza
dostaj si do skry, a nastpnie krwi i choroba
staje si uoglniona. W roku 2000 w Polsce we-
dug relacji PZH zarejestrowano 1850 przypad-
kw boreliozy (przyp. red. nauk. wyd. pol.).
okreli, czy doszo do zaraenia. Wczesny-
mi objawami mog by plamista wysypka
w miejscu ugryzienia, znuenie, bl gowy,
sztywno karku, gorczka i dreszcze, ogl-
na bolesno, obrzmiae gruczoy chonne
w pobliu miejsc ukszenia; do pniej-
szych objaww nale dolegliwoci przy-
pominajce ble artretyczne i utrata pami-
ci. Szybkie dziaanie moe uchroni twoje
dziecko przed infekcj, a ciebie przed po-
wan chorob.
O D R A
Jestem nauczycielk, tote obawiam si
wszystkich chorb okresu dziecicego, na
ktre mog by naraona. Czy powinnam
si zaszczepi przeciwko odrze?
N
ie. W czasie ciy nie stosuje si szcze-
pie przeciwko odrze, a to ze wzgldu
na ryzyko dla podu ze strony szczepionki,
chocia nie zarejestrowano doniesie o za-
burzeniach rozwojowych wrd noworod-
kw matek szczepionych w ciy. Ponadto
najprawdopodobniej nie zachorujesz, po-
niewa wikszo kobiet albo przechodzia
t chorob, albo zostaa zaszczepiona w dzie-
cistwie. J eli nie masz adnych danych na
ten temat, a twoich rodzicw zawodzi pa-
mi, popro lekarza o przeprowadzenie
badania immunologicznego. Gdyby si oka-
zao, e nie jeste odporna, ryzyko zarae-
nia si odr jest znikome, a poniewa wik-
szo dzieci zostaa zaszczepiona, wic ra-
czej nie przyniesie tej choroby do szkoy
1
.
Uspokajajcy jest take fakt, e odra
w przeciwiestwie do ryczki nie powo-
duje wad rozwojowych podu, chocia
moe si wiza ze zwikszonym ryzykiem
poronienia lub porodu przedwczesnego.
1
W rzeczywistoci ryzyko jest praktycznie
zerowe. W ostatnich latach w Stanach Zjedno-
czonych odnotowano mniej ni 100 przypadkw
odry, a wikszo z nich dotyczy imigrantw.
Prawdopodobiestwo nawizania bezpo-
redni ego kontaktu z osob chor na
odr, jeli sama nie jeste uodporniona, jest
bardzo niewielkie; gdyby tak si jednak sta-
o, lekarz zapewne poda gammaglobulin
w okresie inkubacji, czyli po ekspozycji,
a jeszcze przed pojawieniem si pierwszych
objaww. Dziki temu bd one agodniej-
sze -j el i w ogle si rozwin. Zachorowa-
nie na odr niedugo przed porodem ozna-
cza, e dziecko moe si zarazi od ciebie,
co jest dla niego pewnym zagroeniem.
Dlatego te prawdopodobnie podana mu zo-
stanie gammaglobulina w celu zagodzenia
infekcji. Wicej na temat bezpiecznego
szczepienia znajdziesz na stronie 41.
W I N K A
Mj wsppracownik przechodzi wink
o cikim przebiegu. Czy powinnam si za-
szczepi, by unikn zaraznia?
T
wj wsppracownik naley do rzadkich
przypadkw, poniewa dziki szczepie-
niom tylko okoo 600 Amerykanw rocznie
apie" wink. Pomimo to szczepienie w cza-
sie ciy nie jest zalecane, gdy moe by
szkodliwe dla podu. Istnieje due prawdo-
podobiestwo, e zostaa zaszczepiona
przeciwko wince potrjn szczepionk
(odra, winka, ryczka) bd przechodzia
t chorob w dziecistwie i jeste uodpor-
niona. Spytaj rodzicw lub, jeeli to moli-
we, lekarza, ktry opiekowa si tob, gdy
bya dzi ecki emLecz jeli nawet nie masz
odpornoci na wink, ryzyko zaraenia si
t chorob jest znikome przy przypadko-
wych kontaktach.
Poniewa jednak moe ona wyzwoli
skurcze macicy i uwaa si j za przyczyn
1
Notuj wszystkie szczepienia i choroby, aby
twoje dziecko miao takie informacje, gdy samo
bdzie dorose. Przeka mu te zapiski, gdy b-
dzie opuszczao dom.
poronienia w pierwszym trymestrze lub po-
rodu przedwczesnego, musisz zwrci uwa-
g na pierwsze objawy tej choroby (mde
ble, gorczka, utrata apetytu - objawy wy-
stpujce przed powikszeniem wzw
chonnych, a nastpnie pojawiajce si ble
ucha i bl odka po spoyciu kwanych
pokarmw). Poinformuj o tym swojego le-
karza, poniewa szybkie leczenie moe ogra-
niczy rozwj choroby. Zastanw si take
nad zaszczepieniem si potrjn szczepionk
przed podjciem decyzji o kolejnej ciy -
na wszelki wypadek.
R Y C Z K A
Miaam kontakt z rzyczk podczas wycie-
czki zagranicznej. Czy powinnam przerwa
ci?
N
a szczcie 6 na 7 ciarnych kobiet
jest uodpornionych na ryczk, po-
niewa albo ju j przechodziy (zwykle
w dziecistwie), albo byy szczepione prze-
ciwko niej (zwykle po okresie dojrzewania
lub po lubie). Zatem s spore szanse na to,
e nie zarazisz si teraz ryczk, wic nie
masz powodu do zmartwie. J eli nie jeste
pewna co do swojej odpornoci na t choro-
b, sprawd za pomoc prostego testu ba-
dajcego stenie przeciwcia ryczki, kt-
ry skontroluje poziom przeciwcia wirusa
we krwi. W USA test ten wikszo lekarzy
wykonuje rutynowo podczas pierwszej wi-
zyty prenatalnej. J eeli do tej pory nie zo-
sta on przeprowadzony, zrb go teraz.
Gdyby jednak si okazao, e nie jeste
odporna na t chorob, nie musisz rozwa-
a podjcia tak drastycznych rodkw.
Sama ekspozycja nie moe uszkodzi two-
jego dziecka. Musiaaby by w bezpored-
nim kontakcie z chorob, eby wirus mg
wyrzdzi szkody. Objawy, ktre pojawiaj
si mniej wicej dwa lub trzy tygodnie od
ekspozycji, s zwykle agodne (ze samo-
poczucie, wysoka gorczka, obrzmienie
wzw chonnych, delikatna wysypka po-
jawiajca si dzie lub dwa pniej) i mog
czasami min niezauwaenie. Badania
krwi w tym okresie mog, ale nie musz
wykaza, e masz aktywn infekcj. Od 22
tygodnia ciy moliwe jest sprawdzenie,
czy pd zosta zainfekowany (wczeniej in-
fekcja moe nie by widoczna), ale potrzeba
taka wystpuje rzadko. Natomiast cakowi-
cie niemoliwe jest uchronienie nie uodpor-
nionej kobiety, ktra miaa kontakt z r-
yczk, przed zaraeniem. Kiedy rutyno-
wo stosowane byy zastrzyki z gamma-
globuliny, stwierdzono jednak ich niesku-
teczno w zapobieganiu chorobie.
Moesz niestety zachorowa na rycz-
k, dlatego najlepiej bdzie, jeli: przeana-
lizujesz z twoim lekarzem wszystkie moli-
woci ryzyka dla podu, zanim podejmiesz
decyzj o zakoczeniu ciy. Wane jest,
aby zrozumie, e ryzyko systematycznie
maleje wraz z rozwojem ciy. Gdy kobieta
jest zainfekowana w pierwszym miesicu
ciy, ryzyko rozwinicia si u dziecka po-
wanych wad wrodzonych jest wysokie,
okoo 35%. Od 3 miesica ryzyko spada do
10-15%. Pniej ryzyko jest bardzo mae.
Od kiedy szczepienia stay si rutynowe
w USA, choroba wystpuje coraz rzadziej.
W ostatnich latach tylko kilkaset osb w ca-
ym kraju zapao" wirusa, a ledwie kilkoro
noworodkw urodzio si z zespoem rycz-
ki wrodzonej. Gdyby jednak nie bya za-
szczepiona i nie przebya tej choroby, zgo
si po porodzie do swojego lekarza w celu
szczepienia, aby unikn wszystkich nastpstw
w nastpnych ciach. Po szczepieniu, dla
bezpieczestwa, przez 2-3 miesice nie na-
ley zachodzi w ci. J eeli w tym okre-
sie zasza w ci lub bya szczepiona, nie
wiedzc, e jeste w ciy, nie denerwuj si,
poniewa istnieje tylko teoretyczne ryzyko
uszkodzenia podu. Nie zarejestrowano
jeszcze przypadku urodzenia dzieci z wa-
dami towarzyszcymi ryczce u matek
szczepionych we wczesnej ciy lub jeeli
zaszy w ci wkrtce po szczepieniu.
Z A P A L E N I E W T R O BY (H E P A T I T I S )
U jednego z dzieci w obku, gdzie pracuj,
rozpoznano zapalenie wtroby typu A. G dy-
bym si zarazia, czy to moe uszkodzi mo-
je dziecko?
H
epatitis A jest bardzo powszechn cho-
rob (prawie 1/3 dzieci zapada na ni
przed 5 rokiem ycia). J est przewanie nie-
grona (czsto bez wyranych objaww),
nie zanotowano zakaenia podu ub nowo-
rodka. Dlatego nawet gdyby zapaa" t
chorob, nie powinna ona uszkodzi podu.
Naley jednak pamita, e w ciy le-
piej unika kontaktu z wszelkimi infekcja-
mi. Zawsze myj rce po zmianie pieluszek,
po kpaniu dzieci i przed jedzeniem, ponie-
wa hepatitis szerzy si drog pokarmow.
Moesz take zapyta lekarza, jakie widzi
moliwoci szczepienia przeciw zapaleniu
wtroby typu A.
Czy hepatitis R jest chorob zakan? Mj
mz zachorowa na to i co dziwne, nie jest
wcale w grupie wysokiego ryzyka.
T
o nie jest takie dziwne. Okoo 6 na 10
ofiar hepatitis B zaliczanych jest do tzw.
kategorii wysokiego ryzyka
1
, jedna na trzy
z nich zapada na to bez jakichkolwiek uchwyt-
nych przyczyn. Za przypadki te moe odpo-
wiada zjedzenie zakaonej ywnoci, py-
wanie w skaonej wodzie lub inne czynniki
nie zwizane z tym, co okrela si mianem
przynalenoci do grupy wysokiego ryzyka.
1
Wirusowe zapalenie wtroby typu B prze-
noszone jest za porednictwem krwi lub pynw
ustrojowych. W grupie najwyszego ryzyka
znajduj si: narkomani, homoseksualici i hete-
roseksualici majcy wicej ni jednego partne-
ra w okresie szeciu miesicy. Do grupy pod-
wyszonego ryzyka nale take pracownicy
suby zdrowia oraz imigranci z Chin, poudnio-
wo-wschodniej Azji i innych obszarw o duym
nateniu tej choroby. Szczepienie jest dostpne
i zalecane dla tych grup.
Skoro ta infekcja wtroby (ktra najcz-
ciej wystpuje w okresie rozrodczym, mi-
dzy 15 a 39 rokiem ycia) moe by prze-
niesiona z matki na pd, to ma ona istotny
zwizek z przyszymi rodzicami. A ponie-
wa przenosi si ona przez normalne dla
ma i ony formy kontaktu (cznie z sek-
sualnymi), powinna szczeglnie si ni za-
interesowa. Po pierwsze, sprawd, czy ju
zostaa zakaona. J ako e zapalenie wtro-
by typu B moe mie tak agodny charakter,
e nie zauwaysz adnych objaww albo
bdziesz miaa tylko i tak ju czste w ciy
nudnoci i wymioty (inne moliwe objawy
to zknicie skry lub biaek oczu, stolce
o jasnoglinianym zabarwieniu, przemcze-
nie, bl brzucha oraz utrata apetytu), bdzie
ci trudno samej rozpozna t chorob bez
odpowiednich bada. Badanie w kierunku
zapalenia wtroby typu B zaleca si wszyst-
kim ciarnym. J eli nie przesza go w og-
le albo wykonano je przed stwierdzeniem
choroby u ma, powinna teraz poprosi
o wykonanie tego badania.
J eli wynik bdzie negatywny, powinni-
cie teraz wraz z mem podj odpowied-
nie kroki zapobiegawcze: nie dzieli si pi-
ciem, szczoteczkami do zbw, maszynkami
do golenia czy innymi przedmiotami osobi-
stego uytku, a take nie odbywa stosun-
kw seksualnych (prezerwatywy nie zapew-
niaj cakowitej ochrony). Spytaj lekarza
o szczepionk, gdy nie stanowi ona niebez-
pieczestwa dla ciy - poniewa jednak
nie daje take cakowitej ochrony, musisz
chroni si na inne sposoby. Szczepionk
powinny otrzyma inne nie uodpornione
dzieci i osoby dorose mieszkajce wraz
z wami, eby uchroni si przed infekcj.
Ale gdyby wynik twojego testu by po-
zytywny, zacznij leczenie polegajce na le-
eniu w ku i wartociowym odywianiu
si (duo biaek i kalorii, zakaz picia alko-
holu). Co jaki czas zostanie ci pobrana
krew w celu monitorowania postpu choro-
by. W 95% przypadkw mona si spodzie-
wa cakowitego wyleczenia.
Poniewa zapalenie wtroby typu B
przekazywane jest dziecku w trakcie poro-
du, koniecznie naley podj kroki, by je
ochroni przed wirusem obecnym w tym
momencie w organizmie. Aby zapobiec
przenikniciu infekcji do organizmu nowo-
rodka, naley jak najszybciej go wykpa,
by zmy lady twojej krwi czy innych wy-
dzielin, oraz poda mu szczepionk prze-
ciwko chorobie (zreszt czynno ta i tak
jest rutynowa) i immunoglobulin w 24 go-
dziny po narodzinach. Szczepienie powta-
rza si po jednym lub dwch miesicach,
a potem jeszcze raz w wieku szeciu mie-
sicy. Dziecko zwykle zostaje przebadane
w wieku 12 do 15 miesicy w celu spraw-
dzenia, czy terapia jest skuteczna.
Zagroenie mog stanowi take inne ro-
dzaje zapalenia wtroby. Zapalenie typu C
moe by przekazane przez zainfekowan
matk jej dziecku, zapewne w czasie ciy,
a nie porodu. Wskanik zarae jest niewiel-
ki: okoo 3 do 4%. A poniewa zapalenie
tego typu zwykle przenosi si przez krew (na
przykad podczas wstrzykiwania narkoty-
kw lub przez transfuzj), wikszo kobiet
raczej si nim nie zarazi. Gdy infekcja zosta-
nie rozpoznana, rozpoczyna si leczenie.
D obre samopocz ucie
M
ajc na uwadze efekty potencjal-
nie szkodliwe dla nie narodzone-
go dziecka, wynikajce zarwno
z choroby, jak i z lekw, trzeba powiedzie,
e w ciy o wiele wikszy nacisk powinno
si ka na profilaktyk ni na opiek. Un-
cja profilaktyki jest warta wicej ni funt
opieki. Poniej znajdziesz kilka wskazwek
potrzebnych dla twojego dobrego samopo-
czucia, ktre moesz stosowa niezalenie
od tego, czy jeste w ciy czy nie.
Z asz cz ep si . Przeczytaj o tym na stronie 41.
D baj o dobr form i odporno . J edz
zdrow ywno, najlepsz, jak moesz
zdoby. Wypoczywaj, uprawiaj regularnie
wiczenia, nie osabiaj organizmu zym
odywianiem. Twj ukad odpornociowy
osignie szczytow form, jeli maksymal-
nie zredukujesz stres.
U nikaj ludz i chorych. Staraj si trzyma
z daleka od kadego przezibionego, chore-
go na gryp, nieyt pokarmowy lub cokol-
wiek innego. Trzymaj si z dala od kichaj-
cych w autobusie, unikaj spoywania po-
sikw ze znajomymi, ktrzy maj zapale-
nie garda, i nie podawaj doni zakatarzo-
nym przyjacioom (drobnoustroje mog by
atwo przeniesione za porednictwem do-
ni). J eeli to moliwe, unikaj take maych
zatoczonych miejsc.
M yj r ce. Infekcje przenosz si gwnie
na doniach, dlatego myj je czsto i staran-
nie mydem z ciep wod przez 10 do 20
sekund, zwaszcza po kontakcie z osob
chor, a take wtedy, gdy przebywaa
w miejscach publicznych lub korzystaa ze
rodkw transportu publicznego. Szczegl-
nie wane jest mycie rk przed posikami.
Trzymaj w torebce chusteczki nasczone
pynem bakteriobjczym, aby moga oczy-
ci donie wtedy, gdy w pobliu nie ma kra-
nu z biec wod.
N ie z bliaj si do chorych. J eli to moli-
we, ograniczaj swj kontakt z chorymi dzie-
mi lub chorym mem (popro czonka ro-
dziny, opiekunk lub przyjacik o sprawo-
wanie opieki nad nimi). Unikaj zjadania po
nich resztek, picia z ich kubkw i caowa-
nia ich w twarz. Myj rce po kadym kontak-
cie z chorymi, ich bielizn, chusteczkami;
szczeglnie unikaj dotykania oczu, nosa
i ust. Dopilnuj, eby chorzy domownicy
take czsto myli rce i eby zasaniali usta,
kiedy kaszl lub kichaj. Uywaj rodkw
dezynfekcyjnych, takich jak lizol w sprayu,
dezynfekuj telefon i inne czsto dotykane
przez chorych powierzchnie. Izoluj ich za-
kaone szczoteczki do zbw. Gdy u twoje-
go dziecka lub u dziecka, z ktrym masz re-
gularny kontakt, pojawi si wysypka, nie
wolno ci przebywa razem z nim, dopki
nie skontaktujesz si z lekarzem prowadz-
cym i nie upewnisz si, czy jeste odporna
na ryczk, odr, wink, rumie lub CM V
(cytomegalowirus).
P odchod mdrz e do swych z wierz t do-
mowych. Dbaj o ich zdrowie, nie zwlekaj
z koniecznymi szczepieniami. Gdy masz
kota, pamitaj o toksoplazmozie i stosuj si
do zalece majcych na celu uniknicie
choroby (s. 68).
U waaj na chorob z L yme. Unikaj tere-
nw, w ktrych czsto wystpuj przypadki
tej choroby, albo odpowiednio si przed ni
zabezpiecz (patrz s. 463).
N ie dz iel si . Nie poyczaj szczoteczki do
zbw ani innych przedmiotw osobistych.
Do pukania zbw uywaj kubkw jedno-
razowych.
J edz bez piecz nie. Unikniesz chorb zwi-
zanych z ywnoci, jeli nawykniesz do
stosowania zasad ostronoci podczas jej
przygotowywania i przechowywania.
19
J ak post powa
w chorobach
prz ewlekych?
K
ady, kto zetkn si z chorob prze-
wlek, wie, jak skomplikowane sta-
je si ycie w zwizku ze specjaln
diet, lekami i kontrol medyczn. Kada
kobieta chora przewlekle, ktra bya w ci-
y, wie, e komplikacje ulegaj w ciy po-
dwojeniu. Zachodzi konieczno modyfi-
kacji diety, lekw, poszerzenia opieki me-
dycznej. W przeszoci gwnym proble-
mem u kobiet przewlekle chorych w ciy
byo due zagroenie ich ycia i ich dzieci.
Dzisiaj, na szczcie, powikania s mniej
powszechne. Liczne odkrycia naukowe
sprawiy, e wikszo chorb przewle-
kych nie stanowi ju zagroenia dla kobiet
ciarnych. Nadal jednak niezbdne jest
specjalne zaopatrzenie medyczne i potrzeb-
ne s odpowiednie zalecenia dla matki.
W tym rozdziale przedstawione bd spe-
cjalne zalecenia odnonie do wikszoci
chorb przewlekych. Gdyby zalecenia te
rniy si od wskazwek udzielonych
przez twojego lekarza, to w peni stosuj si
do jego zalece, poniewa s one prawdo-
podobnie przystosowane specjalnie do two-
j ej sytuacji.
C M O E C I N I E P O K O I
A S T M A
Mam astm od dziecistwa. Obawiam si,
ze ataki albo lekarstwa, ktre bior, mog
mie zy wpyw na dziecko.
C
ikie przypadki astmy powoduj, e
cie u tych pacjentek s ciami pod-
wyszonego ryzyka, ale badania wskazuj,
e ryzyko to moe zosta wyeliminowane.
Dlatego konieczna jest medyczna kontrola
zespou: internista +alergolog +poonik
(najlepiej wszyscy trzej).
Astma kontrolowana moe mie niewiel-
ki wpyw na dziecko, lecz cia ma wielki
wpyw na stan astmy, przy czym wpyw ten
jest rny u rnych kobiet: u 1/3 pacjentek
z astm - w ciy nastpuje poprawa, u 1/3
pacjentek z astm - w ciy bez zmian, u 1/3
pacjentek z astm - zwykle w ciszym sta-
nie, najczciej po 24 tygodniu ciy, sytu-
acja si pogarsza.
Oto wskazwki, do ktrych naley si za-
stosowa (najlepiej jeszcze przed pocz-
ciem, lecz bezwzgldnie w pierwszych
tygodniach i miesicach ciy - potem te):
J eli palisz papierosy, natychmiast rzu
ten nag (patrz s. 84, jak to zrobi).
Zidentyfikowa w rodowisku czynnik wy-
woujcy ataki. J eeli przed ci braa za-
strzyki przeciwalergiczne, najprawdopo-
dobniej bdziesz to kontynuowa; jeli nie
braa, a zajdzie taka potrzeba - moe b-
dziesz musiaa je bra. Gwnym czynni-
kiem wywoujcym astm w okresie roz-
rodczym s alergie. (Na stronie 186 znaj-
dziesz rady, jak unika alergenw.) Naj-
czciej astm wywouj: pyki, zuszczony
naskrek zwierzt (by moe bdziesz mu-
siaa przekaza na pewien czas swoje zwie-
rztko znajomym), kurz i plenie. Mog rw-
nie wystpowa u ciebie reakcje alergiczne
na dym z papierosw, domowe rodki czy-
stoci oraz perfumy, dlatego naley ich uni-
ka. Ataki mog nastpi po wiczeniach fi-
zycznych; zapobiegniesz im, przyjmujc
przed wysikiem fizycznym przepisane leki.
Unikaj przezibie, gryp i innych infekcji
ukadu oddechowego, poniewa one take
mog wywoa ataki astmy. Lekarze mog
przepisa ci lekarstwa zapobiegajce ata-
kom astmy, kiedy tylko zacznie si przezi-
bienie; inne infekcje ukadu oddechowego
(nawet te najdrobniejsze) bd prawdopo-
dobnie chcieli leczy antybiotykami; mo-
esz zosta zaszczepiona przeciw grypie.
J eeli cierpisz na zapalenie zatok lub re-
fluks odkowo-przeykowy (oba czsto
si w ciy zdarzaj), koniecznie musisz
je leczy, gdy zlekcewaone mog za-
kci leczenie astmy.
Monitoruj oddychanie za pomoc mierni-
ka maksymalnego przepywu
1
, zgodnie ze
wskazwkami lekarza.
1
Urzdzenie to zwane jest rwnie przepy-
womierzem Wrighta (przyp. tum.).
Zaywaj tylko lekarstwa przepisane przez
lekarza zalecane dla kobiet w ciy i w od-
powiednich dawkach:
- Gdy objawy s agodne - lekarz moe
nawet nic nie przepisa;
- Gdy objawy s umiarkowane do ci-
kich -j est wiele lekarstw (mog by albo
wziewne, albo doustne) okrelanych jako
prawdopodobnie bezpieczne" dla podu.
W wikszoci przypadkw przeciwast-
matyczne leki wziewne s bezpieczniej-
sze od doustnych. Ryzyko ich stosowania
jest niewielkie w porwnaniu z korzyci,
jak daj dziecku: s dla niego dobrym
rdem tlenu.
Gdy nastpi atak, natychmiast signij po
przepisane ci leki, eby nie pozbawi po-
du dopywu tlenu. J eli lekarstwo nie
przyniesie poprawy, zadzwo do lekarza
lub pojed bezzwocznie do najbliszej
stacji pogotowia ratunkowego.
Atak astmy bywa przyczyn wczesnych
skurczw macicy, ale zwykle ustpuj one,
gdy atak si skoczy. Gdyby jednak stao
si inaczej, otrzymasz natychmiastow po-
moc medyczn w celu ich powstrzymania.
Poniewa w twoim wywiadzie wystpu-
j problemy z oddychaniem, prawdopodob-
nie normalne bezdechy wystpujce u wik-
szoci kobiet w pniejszym okresie ciy
(patrz s. 283) u ciebie bd alarmujce. Pa-
mitaj, e nie s one niebezpieczne. J ednak
gdy w ostatnim trymestrze oddychanie wi-
e si z wysikiem, moesz zauway ostre
nawroty astmy. Atakom tym naley jak naj-
szybciej zaradzi.
Wikszo astmatyczek jest w stanie ko-
rzysta z technik oddechowych Lamaze'a
czy innych metod wyuczonych w szkole ro-
dzenia. Mimo e nawroty astmy w trakcie
porodu zdarzaj si bardzo rzadko, naley
kontynuowa branie przepisanych lekw.
J eli twj przypadek astmy jest tak ciki,
e bierzesz doustnie steroidy czy kortyko-
JAK POS TPOWA W CHOROBACH PRZEWLEK YCH? 471
steroidy, zapewne zostan ci podane doyl-
nie steroidy, aby zmniejszy stres zwizany
z porodem. W chwili przyjcia do szpitala
sprawdzone zostanie natlenienie, a jeli oka-
e si, e poziom tlenu jest niski, otrzymasz
leki o dziaaniu zapobiegawczym. Prawdo-
podobnie zostanie ci podane znieczulenie
zewntrzoponowe, gdy zmniejsza ono zu-
ycie tlenu, natomiast naley unika znie-
czulenia penego, ktre moe stymulowa
wydzielanie histaminy wywoujcej atak
astmy. U dzieci niektrych kobiet chorych
na astm wystpuje gwatowna czynno
oddechowa po porodzie, ale jest to stan tym-
czasowy.
Tendencja do alergii i astmy jest dzie-
dziczna, tote postpisz rozsdnie, opnia-
jc moment kontaktu dziecka z potencjal-
nymi alergenami znajdujcymi si w yw-
noci. Karm dziecko wy czni e wasnym
mlekiem bez adnych dodatkw, przez co
najmniej sze miesicy
1
. Dziki temu op-
nisz pocztek alergii u dziecka. W ten spo-
sb te zwykle udaje si zmniejszy dugo-
terminowe skutki alergii.
Jeli chodzi o sam astm, objawy wrc do
stanu przedciowego (niezalenie od tego,
czy bdzie to zmiana na lepsze czy na gorsze)
w cigu trzech miesicy od narodzin dziecka.
C U K R Z Y C A
Jestem cukrzykiem. Jaki to bdzie miao
wpyw na dziecko?
J
eszcze dla poprzedniego pokolenia zaj-
cie w ci kobiety chorej na cukrzy-
c wizao si z ryzykiem dla jej zdrowia,
a szczeglnie dla jej nie narodzonego dziec-
ka. Dzisiaj, dziki specjalizacji medycznej
opieki i skrupulatnej ochronie zdrowia (naj-
lepiej jeszcze przed zajciem w ci), ko-
bieta chora na cukrzyc ma tak sam szan-
1
Jeli to moliwe, kontynuuj karmienie pier-
si co najmniej przez rok.
s skutecznie donosi ci i urodzi zdro-
we dziecko jak kada inna kobieta. J edna
z kobiet z cukrzyc, ktra braa udzia w na-
szych programach naukowych, miaa dzi-
ki nadzwyczajnej opiece w trakcie ciy
mniej problemw ni jej odpowiedniczki
bez cukrzycy.
Badania wykazay, e kluczem do pra-
widowego przebiegu ciy - czy masz cu-
krzyc typu 1 czy te typu 2 - jest osignicie
normalnego poziomu glukozy we krwi przed
poczciem oraz utrzymanie go w trakcie na-
stpnych dziewiciu miesicy. Dostpno
domowych urzdze do monitorowania, pro-
ste dozowanie insuliny, a nawet podskrne
pompki insulinowe sprawiy, e w obecnych
czasach zadanie to staje si coraz atwiejsze.
Niezalenie od tego, czy zajdziesz w ci,
chorujc na cukrzyc, czy te wystpi ona
podczas ciy, ponisze wskazwki mog by
dla ciebie wane, mog si przyczyni do bez-
pieczestwa ciy i zdrowia dziecka.
O dpowiedni lekarz . Lekarz prowadzcy
twoj ci powinien mie due dowiad-
czenie oraz mc si wykaza sukcesami
w opiece nad ciarnymi chorymi na cu-
krzyc, a take wsppracowa z lekarzem
leczcym twoj chorob.
D odatkowa pomoc. Najwiksze szanse
daje wsppraca ze specjalist od odywia-
nia i pielgniark prowadzc, gdy osoby
te su wiedz i wsparciem. Pomocni mog
by take twj m, dzieci, przyjaciele czy
dalsi krewni.
Z alecenia lekarz a. Bdziesz si prawdopo-
dobnie czciej ni inne ciarne stykaa
z poonikiem (jak te z internist i endo-
krynologiem). Otrzymasz te o wiele wicej
zalece, ktrych bdziesz musiaa skrupula-
tnie przestrzega.
D obra dieta. Przygotowanie diety dostoso-
wanej do twojej szczeglnej sytuacji wyma-
ga uwanego zaplanowania przy wsppra-
cy z lekarzem prowadzcym, dietetykiem
lub pielgniark posiadajc dowiadczenie
w opiece nad chorymi na cukrzyc. Dieta
bdzie prawdopodobnie bogata w zesp
wglowodanw zawartych szczeglnie w fa-
soli (okoo poowy twojego dziennego za-
potrzebowania na kalorie powinno pocho-
dzi z wglowodanw), przygotowana b-
dzie z myl o ograniczeniu biaek (20%
udziau kalorii), obnieniu cholesterolu
i tuszczw (30% udziau kalorii, nie wicej
ni 10% nasyconych), nie bdzie zawieraa
sodyczy. Wana bdzie dieta bogatowk-
nikowa (zalecane jest 40-70 gramw dzien-
nie). Potwierdziy si bowiem niektre dowiad-
czenia, ktre wykazay wpyw wknika na
obnienie zapotrzebowania na insulin u cho-
rych na cukrzyc. Obecnie twoje dzienne
zapotrzebowanie na kalorie wzroso o oko-
o 300 - chyba e masz nadwag; w takim
wypadku lekarz zapewne okreli, ile kalorii
masz spoywa.
J eli chodzi o wglowodany, to nie trze-
ba a tak rygorystycznie pilnowa ich spo-
ycia. Gdyby zdarzyo ci si przekroczy
dozwolon ich ilo przy posiku, mona
poda odpowiedni dawk szybko dziaaj-
cej insuliny. To, jak bardzo restrykcyjnie
bdziesz musiaa podchodzi do wglowo-
danw, zaley jednak od indywidualnego
sposobu, w jaki twj organizm reaguje na
konkretne produkty. Niektre kobiety mog
je owoce i pi soki owocowe, podczas gdy
u innych po ich spoyciu nastpuje gwa-
towny wzrost poziomu cukru we krwi;
w takim przypadku rdem wglowoda-
nw staj si warzywa, ziarno zb i roli-
ny strczkowe (s one take elementem
bogatoresztkowej diety). By utrzyma wa-
ciwy poziom cukru we krwi, bdziesz mu-
siaa zwrci szczegln uwag na ilo
wglowodanw dostarczanych w posiku
porannym. Wane bd take przekski
w cigu dnia. Byoby idealnie, gdyby za-
wieray zarwno zesp wglowodanw
(np. w ciemnym chlebie), jak i biaka (np.
fasola, ser lub miso). Nieregularne posiki
lub przekski mog niebezpiecznie obniy
poziom cukru we krwi. Staraj si wic je
regularnie, nawet jeli poranne nudnoci
czy inne dolegliwoci ciowe odbieraj ci
apetyt. Najlepiej je 6 do 8 maych posi-
kw w regularnych odstpach czasu, staran-
nie je zaplanowa i w razie potrzeby uzupe-
nia zdrowymi przekskami. Przestrzeganie
waciwej diety w ciy jest tak wane, e
wielu specjalistw preferuje przeprowa-
dzenie szpitalnego treningu dla kobiet z cu-
krzyc. W niektrych przypadkach taki tre-
ning moe by zalecany take dla kobiet,
u ktrych cukrzyca rozwina si w ciy.
(O cukrzycy ciowej przeczytasz na stro-
nie 498.)
R oz sdne prz ybieranie na wadz e. Spr-
buj osign prawidow mas ciaa przed
poczciem, tak bdzie najlepiej. J eeli roz-
poczynasz ci z nadwag, nie odchudzaj
si w jej trakcie. Masa powinna wzrasta
zgodnie z wytycznymi lekarza. Niekiedy
dzieci kobiet chorych na cukrzyc s bar-
dzo due, nawet jeli ich matki niewiele
przytyy. Rozwj twojego dziecka bdzie
uwanie monitorowany badaniem USG.
wicz enia fiz ycz ne. Umiarkowany pro-
gram wicze, zwaszcza w przypadku ko-
biet z cukrzyc typu 2:
doda ci energii;
ureguluje poziom cukru we krwi;
utrzyma ci w dobrej formie fizycznej do
porodu.
Musi by jednak planowany razem
z dziaaniami cile medycznymi (leczenie
cukrzycy +opieka ginekologiczna) i diet -
przez lekarzy.
J eli nie ma powika i zawsze bya
sprawna fizycznie, to najprawdopodobniej
zostan ci zalecone np.:
energiczne spacery;
pywanie;
Bezpieczna czsto pracy serca w wiczeniach fizycznych
w ciy przy cukrzycy
Nie ma przeciwwskaza do wicze dla ci-
arnej cierpicej na cukrzyc, ale pod jednym
warunkiem: nie naley przesila organizmu.
Zwykle zaleca si, by nie przekroczy 70%
maksymalnej bezpiecznej czstoci pracy ser-
ca dla danej grupy wiekowej. Moesz to obli-
czy nastpujco: Odejmij liczb lat pacjentki
od 220 i pomn przez 0,7 (np. jeli masz 30
lat, to 220 - 30 =190, 190 x 0,7 =133). A za-
tem 133 uderzenia serca na minut to bdzie
grny bezpieczny poziom intensywnoci wi-
cze i tego limitu nie wolno ci przekroczy.
wiczenia na pokojowym, stacjonarnym
rowerze, to znaczy jazda w miejscu na ro-
werze, ale nie jogging.
J eli wczeniej nie bya w formie albo
s komplikacje z twoj cukrzyc lub dziec-
ko nie przybiera prawidowo na wadze, to
bd moliwe tylko lekkie wiczenia (np.
wolny spacer).
Lekarz najprawdopodobniej zaleci ci te
dodatkowe rodki ostronoci. Bd to:
may posiek przed wiczeniami, np.
szklanka mleka;
nie przekracza 70% bezpiecznej czsto-
ci pracy serca dla twojej grupy wieko-
wej;
nie wiczy w zbyt ciepym pomieszcze-
niu (26C lub wicej);
jeli jeste na insulinie, to prawdopodo-
bnie nie bdziesz moga wstrzykiwa jej
w te partie ciaa, ktre s najbardziej for-
sowane w wiczeniach, np. w nogi, jeli
spacerujesz, i nie powinna zmniejsza
dawek przed wiczeniami.
O dpocz ynek. J est wany szczeglnie w trze-
cim trymestrze; mniej wicej w godzinach
poudniowych wygospodaruj czas wolny,
aby odpocz (nogi u wyej) lub si
zdrzemn; jeli twoja praca zawodowa jest
szczeglnie wyczerpujca, to prawdopodo-
bnie lekarz skieruje ci na urlop macierzy-
ski wczeniej ni w innych, zdrowych ci-
ach.
R egulowanie procesu lecz enia. J eli dieta
i wiczenia fizyczne nie stabilizuj dostate-
cznie poziomu cukru, przejdziesz prawdo-
podobnie na insulin. J eeli przed ci bra-
a lekarstwa doustnie, to najprawdopodo-
bniej na czas ciy przejdziesz na zastrzyki
z insulin albo podawanie insuliny przez
pompk podskrn. Natomiast jeli b-
dziesz bra insulin w zastrzykach po raz
pierwszy - moesz pj w tym okresie do
szpitala, aby uregulowa poziom cukru pod
nadzorem lekarzy.
Ze wzgldu na hormony i wzrost ich po-
ziomu w trakcie ciy - dawki insuliny bd
dostosowywane, to znaczy, e najprawdo-
podobniej bd wzrasta w pewnych okre-
sach. Dawki te mog si zmienia rwnie
pod wpywem nastpujcych czynnikw:
wzrost twojej wagi;
waga podu (wielko podu);
twoja choroba;
stres, emocje.
Nowe badania wykazuj, e lek doustny
glyburide jest skuteczn alternatyw dla te-
rapii insulinowej podczas ciy.
Pamitajc o braniu lekw przeciwko
cukrzycy, uwaaj na wszystkie inne medy-
kamenty - wiele z tych sprzedawanych bez
recepty moe mie wpyw na poziom insu-
liny w organizmie, a czci z nich nie wol-
no bra podczas ciy. Dlatego nie zaywaj
adnych l ekw na w asn rk, bez
konsultacji zarwno z lekarzem zajmuj-
cym si cukrzyc, jak i prowadzcym ci.
R egulowanie poz iomu cukru. Bd przy-
gotowana na to, e lekarz moe ci popro-
si o sprawdzanie poziomu cukru we krwi
od 4 do 10 razy dziennie (za pomoc apara-
tu mierzcego poziom glukozy przez naku-
cie palca) prawdopodobnie przed posika-
mi i po. By moe bdziesz miaa badan
krew w kierunku hemoglobiny glikowanej
(hemoglobina A
lc
). Badania wykazuj, i
wysoki poziom tej substancji jest oznak
zaniedbania kontrolowania poziomu gluko-
zy we krwi.
Aby utrzyma prawidowy poziom cukru
we krwi, powinna:
je regularnie (nie opuszcza posikw);
stosowa odpowiedni diet;
dostosowa wiczenia fizyczne;
bra lekarstwa tak, jak zostay zalecone
przez lekarza.
J eli bya zalena od insuliny przed ci-
, musisz mie wiadomo, e okresy hipo-
glikemii (inaczej niedocukrzenia, czyli gwa-
townego spadku poziomu cukru we krwi)
mog by czstsze ni przed ci (odnosi
si to szczeglnie do pierwszego trymestru),
dlatego czste monitorowanie jest w twoim
przypadku obowizkowe. W przyszoci stan-
dardow terapi majc na celu znormalizo-
wanie poziomu cukru we krwi moe si sta
transplantacja komrek trzustki.
M onitorowanie mocz u. Poniewa podczas
uwanego regulowania cukrzycy twj orga-
nizm moe wytwarza ketony, czyli sub-
stancje o odczynie kwanym pojawiajce
si w wyniku rozkadania przez organizm
tkanki tuszczowej, bdziesz systematycz-
nie przechodzia badanie moczu pod ktem
wystpowania tej substancji.
M onitorowanie. Nie bd zaniepokojona
du liczb bada, szczeglnie w trzecim
trymestrze, lub hospitalizacj w ostatnich
tygodniach ciy - cel ich jest jeden: bada-
nie stanu twojego i dziecka po to, aby wy-
bra optymalny czas porodu i interwenio-
wa, gdy zajdzie potrzeba. Prawdopodobnie
bdziesz miaa regularnie badane oczy -
sprawdzanie stanu siatkwki oraz przepro-
wadzane badania krwi w celu oceny pracy
nerek. Problemy z siatkwk i nerkami mog
narasta w czasie ciy, ale po porodzie zwy-
kle wracaj do stanu sprzed ciy.
Stan twojego dziecka i oyska bdzie
okrelany przez:
badania stresowe i niestresowe (patrz
s. 320);
profile biofizyczne;
punkcj owodni (amniopunkcja), aby
oceni stopie rozwoju puc i gotowo
do porodu;
USG (by oceni wielko dziecka, prawi-
dowy wzrost i ustali moment optymalny
dla porodu, zanim dziecko bdzie zbyt
due do porodu drogami natury).
Moesz by poproszona, aby po 28 tygod-
niu ciy sama rejestrowaa ruchy podu 3 ra-
zy dziennie (patrz s. 239 - jak to robi lub
postpuj zgodnie ze wskazwkami lekarza).
J eeli nie poczujesz ruchw w trakcie samo-
badania, natychmiast skontaktuj si z leka-
rzem. Poniewa w wypadku cukrzycy istnie-
je zwikszone zagroenie wystpienia stanu
przedrzucawkowego, powinna zapozna si
z jego objawami (patrz s. 499) - gdyby wy-
stpiy, natychmiast poinformuj lekarza.
M oliwo wcz e niejsz ego porodu. Dzieci
wielu cukrzykw s zbyt due do porodu dro-
gami natury o czasie, szczeglnie wtedy, gdy:
englikemia nie bya zachowana w trakcie
ciy;
pogarsza si stan oyska (odbierajc po-
dowi tlen i rodki odywcze w cigu
ostatnich tygodni ciy) i dlatego pord
z reguy nastpuje wczeniej (okoo 38-
-39 tygodnia ciy).
Wyej wymienione testy pomog leka-
rzowi zdecydowa si na moment prowo-
kowania porodu drogami natury lub podj-
cie decyzji wykonania cicia cesarskiego.
Kobiety z cukrzyc ciow oraz te z lekk
cukrzyc przed ci, niekiedy i te z prawi-
dowo kontrolowan (leczon) umiarkowa-
n form choroby mog czsto bezpiecznie
donosi ci do planowanego, normalne-
go terminu porodu.
Nie martw si, jeli twoje dziecko zosta-
nie natychmiast po porodzie umieszczone
na oddziale intensywnej opieki noworodko-
wej. W wikszoci szpitali jest to rutynowe
postpowanie wobec dzieci kobiet chorych
na cukrzyc. Twoje malestwo bdzie ob-
serwowane pod ktem wystpowania pro-
blemw ukadu oddechowego (ktre raczej
nie wystpi, jeli podczas badania stwier-
dzono, e puca s wystarczajco rozwini-
te) oraz hipoglikemii (ktra, cho czciej
wystpuje u dzieci diabetyczek, moe by
szybko i skutecznie wyleczona).
P R Z E W L E K E N A D C I N I E N I E
Od wielu lat cierpi na nadcinienie. Czy
wysokie cinienie moe wpyn na moj
ci?
P
oniewa coraz wicej kobiet decyduje
si urodzi dziecko po trzydziestym czy
czterdziestym roku ycia, a nadcinienie
(podwyszone cinienie krwi) zwykle poja-
wia si z upywem lat, stan ten spotyka si
u coraz wikszej grupy ciarnych. (Z przy-
czyn nie do koca zrozumiaych, najcz-
ciej u Afroamerykanek.) Nie jeste wic
sama, co nie zmienia jednak faktu, e twoja
cia bdzie naleaa do grupy podwyszo-
nego ryzyka. Przygotuj si na czstsze wi-
zyty u lekarzy rnych specjalnoci (najle-
piej zaczynajc od wizyty przed zajciem
w ci) i starannie przestrzegaj ich zale-
ce. J eli bdziesz regularnie kontrolowa
cinienie krwi i znajdowa si pod dobr
opiek lekarsk, zapewnisz sobie oraz dziec-
ku prawidowy przebieg ciy.
Poza tym zaleca si:
W ybr wa ciwego lekarz a. Powinien mie
spore dowiadczenie w prowadzeniu kobiet
ciarnych z przewlekym nadcinieniem,
a take wsppracowa ze specjalist zaj-
mujcym si twoj chorob.
O dpocz ynek. Powi wicej uwagi wi-
czeniom relaksacyjnym przedstawionym na
stronie 127. Badania wykazuj, i odpoczy-
nek moe znacznie obniy zbyt wysokie
cinienie.
I nne metody alternatywne. Wyprbuj wszyst-
kich, ktre zaleca ci lekarz, na przykad bio-
feedback.
M onitorowanie ci nienia krwi. Badaj ci-
nienie codziennie, najlepiej gdy jeste naj-
bardziej wypoczta i zrelaksowana.
W a ciwa dieta. Dieta ciowa powinna by
przez lekarza tak zmodyfikowana, aby od-
powiadaa twoim indywidualnym potrze-
bom. W utrzymaniu cinienia krwi na ni-
szym poziomie szczeglnie wane jest
ograniczenie spoycia sodu i jedzenie duej
iloci warzyw i owocw, niskotuszczo-
wych lub odtuszczonych produktw mlecz-
nych oraz ziaren.
O dpowiednia ilo pynw. Mimo natu-
ralnej reakcji, by ograniczy ilo przyjmo-
wanych pynw, gdy zauwaysz lekki obrzk
stp i staww skokowych, naley t ilo
zwikszy a do 4,51 dziennie. W ten sposb
wypuczesz" nadmiar pynw z organizmu.
(Nie pij jednak wicej ni 2 kubki - 0,5 li-
tra - naraz.) W wikszoci przypadkw pod-
czas ciy nie poleca si przyjmowania diu-
retykw (czyli rodkw moczopdnych).
D uo wypocz ynku. Odpoczywaj z nogami
uniesionymi (rano i po poudniu); jeli masz
stresujc prac - zrezygnuj z niej na czas
ciy, zredukuj godziny lub obowizki; gdy
masz duo pracy w domu - zorganizuj so-
bie pomoc.
L ekarstwa. J eeli braa wczeniej lekar-
stwa regulujce cinienie, lekarz albo zale-
ci kontynuowanie, albo zapisze nowe, bez-
pieczniejsze w ciy. Cz lekw regulu-
jcych cinienie wydaje si nieszkodliwa
podczas ciy, inne nie s zalecane.
P o wi wi cej uwagi wasnemu ciau.
J eeli zaobserwujesz jakiekolwiek niepoko-
jce objawy (patrz s. 130), natychmiast skon-
taktuj si z lekarzem.
cise monitorowanie medycz ne. Lekarz
prawdopodobnie zaleci ci czstsze ni w przy-
padkach zdrowych ciarnych wizyty i bada-
nia - stosuj si do tego. Najnowsze badania
dowodz, e nawet kobiety z nadczynnoci
tarczycy, cierpice na upoledzenie czynno-
ci nerek, mog z powodzeniem przej ci-
, jeeli przebywaj pod dobr opiek me-
dyczn. J ednak obecno biaka w moczu
na pocztku ciy i powstanie stanu przed-
rzucawkowego (patrz s. 499) zwiastuj ewen-
tualne komplikacje zarwno u matki, jak
i u dziecka. J eli twoje cinienie jest bardzo
wysokie i nie obnia si mimo leczenia i/lub
masz powane skutki uboczne, takie jak:
- krwotoki siatkwkowe;
- powane upoledzenie czynnoci nerek;
- powikszone serce;
ryzyko szkodliwego wpywu twojej choroby na
planowan ci wzrasta. Po konsultacji z le-
karzem musisz rozway ryzyko i podj decy-
zj o zajciu w ci lub oj ej kontynuowaniu.
C H O R O BA W I E C O W A S E R C A
Mj lekarz ostrzeg mnie, abym nie zacho-
dzia w ci, poniewa mam chorob
wiecow. Ale przypadkowo zaszam w ci-
i nie chc jej usun. Bardzo pragn
tego dziecka.
T
woja sytuacja nie jest tak wyjtkowa,
jak mogoby si wydawa. Choroba
wiecowa wystpuje coraz czciej u coraz
starszych kobiet, ktre chc mie dzieci
w coraz pniejszym wieku. Tak czy ina-
czej twoje bezpieczestwo podczas ciy
zaley od rodzaju choroby. J eeli stopie jej
nasilenia jest may (nie ma ogranicze w ak-
tywnoci fizycznej, prosty wysiek nie wy-
maga nadmiernego zaangaowania, nie wy-
stpuj koatania serca, dusznoci lub dusz-
nica) lub redni (niewielkie ograniczenia
w aktywnoci fizycznej szybko ustpujce
po wypoczynku, wystpowanie dolegliwo-
ci podczas prostej aktywnoci fizycznej),
s due szanse donoszenia ciy, pod wa-
runkiem cisej kontroli medycznej. Gdy
nasilenie twojej choroby jest due (znaczne
ograniczenie aktywnoci fizycznej, nawet
lekki wysiek wywouje objawy, chocia
podczas wypoczynku czujesz si dobrze)
lub bardzo due (jakakolwiek aktywno fi-
zyczna wywouje dolegliwoci, objawy wy-
stpuj nawet podczas wypoczynku), twj
lekarz powinien ci powiedzie, e kontynu-
ujc ci, naraasz swoje ycie. Gdy twj
kardiolog bdzie przekonany o tym, e je-
ste w stanie bezpiecznie donosi ci,
przekae ci prawdopodobnie kilka wanych
instrukcji. Oczywicie bd one uzalenio-
ne od twojej szczeglnej sytuacji, ale mog
zawiera takie wskazwki:
Unikanie fizycznych i emocjonalnych
stresw. Moe by wskazane ogranicze-
nie do minimum aktywnoci przez okres
ciy, a nawet pozostawanie w ku.
Pobieranie lekw zgodnie z zaleceniami
(bd pewna, e s one bezpieczne dla
twojego dziecka).
Zwracanie szczeglnej uwagi na diet
w celu zapobieenia nadmiernemu przy-
rostowi masy ciaa, co mogoby znacznie
obciy twoje serce.
Spoywanie pokarmw z nisk zawarto-
ci cholesterolu, nasyconych kwasw
JAK POS TPOWA W CHOROBACH PRZEWLEK YCH?
506
tuszczowych, unikanie poywienia o wy-
sokiej zawartoci tuszczw, ale nieelimi-
nowanie ich cakowicie, poniewa s one
wane dla prawidowego rozwoju dziec-
ka. Ograniczenie spoycia soli (okoo
2000 miligramw dziennie) - jest zwykle
zalecane, ale cakowite odstawienie soli
jest niedozwolone. Uzupenianie elaza
wedug zalece.
Noszenie poczoch obniajcych cinie-
nie krwi w nogach.
Zaprzestanie palenia papierosw - rada ta
dotyczy wszystkich kobiet w ciy.
W miar zbliania si do koca ciy po-
winna kontrolowa stan podu za pomoc
bada ultrasonograficznych i testw nie-
stresowych. J eeli cia przesza bez kom-
plikacji ze strony serca lub puc, to mao
prawdopodobne jest wystpienie wikszych
problemw podczas porodu. Oczywicie
jeste naraona na wiksz liczb powika,
a co za tym idzie - na zastosowanie cicia
cesarskiego.
C H O R O BY T A R C Z Y C Y
Kiedy byam nastolatk, rozpoznano u mnie
niedoczynno tarczycy i nadal bior hor-
mon tarczycy. Czy jest on bezpieczny dla
dziecka, ktre nosz?
N
ie tylko jest bezpieczny, ale wrcz nie-
zbdny. Po pierwsze dlatego, e kobie-
ty z nie leczon niedoczynnoci tarczycy
(gdy gruczo tarczowy nie produkuje odpo-
wiedniej iloci tyroksyny) czciej trac
ci. Po drugie, hormony tarczycy s ko-
nieczne do rozwoju mzgu podu; dzieci,
ktre nie otrzymay dostatecznej iloci tych
hormonw w czasie rozwoju podowego,
czsto rodz si z takimi komplikacjami, jak
opnienie rozwoju, uszkodzenie mzgu
oraz ewentualnie guchota (jeli niedobr
tyroksyny pojawia si przed rozwiniciem
si suchu u podu). J ednak dawka hormo-
nu, ktr przyjmujesz, moe ulec zmianie,
poniewa cia ma wpyw na funkcjonowa-
nie tarczycy. Porozmawiaj ze swoim endo-
krynologiem i poonikiem, czy przyjmo-
wana przez ciebie dawka jest odpowiednia.
Coraz czstszy u Amerykanek w wieku
rozrodczym niedobr jodu moe zakci
wytwarzanie hormonu tarczycy, dlatego te
sprawd, czy przyjmujesz odpowiedni
dawk tego pierwiastka ladowego. Naja-
twiej go znale w soli jodowanej i owo-
cach morza.
Cierpi na chorob G ravesa-Basedowa.
Czy stanowi ona zagroenie dla mojej ciy?
C
horoba ta jest najczciej spotykan
form nadczynnoci tarczycy, czy-
li wytwarzania przez gruczo tarczowy nad-
miernej iloci hormonw. Nadczynno tar-
czycy moe by wywoana rwnie naro-
lami na gruczole lub jego powikszeniem
(powstaniem wola), przez przyjcie za du-
ej dawki leku tarczycowego bd jodu (ja-
ko e gruczo produkuje hormony, korzystajc
z tego wanie pierwiastka), a take przez
zapalenie tarczycy. Niekiedy ludzka gona-
dotropina kosmwkowa (hCG), czyli hor-
mon wytwarzany w zwikszonych ilociach
na pocztku ciy, wywouje lekk, nie wy-
magajc leczenia nadczynno tarczycy.
W agodnych przypadkach nadczynnoci
niekiedy nastpuje poprawa podczas ciy,
jako e organizm ciarnej kobiety potrze-
buje wwczas wicej hormonw tarczycy
ni zwykle. J ednak umiarkowana lub ostra
nadczynno to zupenie inna sytuacja. Nie
leczona moe si sta przyczyn powa-
nych komplikacji zarwno u ciebie, jak
i u twojego dziecka, dlatego te musisz od-
powiednio postpowa. S trzy formy le-
czenia choroby Gravesa-Basedowa dla ko-
biet nie bdcych w ciy: operacyjne
zmniejszenie gruczou (tyroidektomia), za-
stosowanie radioaktywnej postaci jodu bd
podawanie lekw przeciwtarczycowych. Ko-
bieta brzemienna ma do wyboru jedynie le-
czenie lekiem przeciwtarczycowym (propy-
lotiouracyl - PTU) w najmniejszej moli-
wej dawce. J eli ma alergi na PTU, zapew-
ne podany zostanie metimazol (Tapazole).
A jeli nie mona podawa adnego z tych
lekw, konieczna bdzie operacja. Stosowa-
nie jodu radioaktywnego nie jest bezpiecz-
ne podczas ciy, natomiast jod organiczny
moe mie korzystne dziaanie, jeli zosta-
nie podany na krtko przed operacj w celu
osabienia wytwarzania tyroksyny. Prcz
leczenia musisz rzuci palenie (na stronie 61
znajdziesz rady, jeli masz z tym kopoty)
i postara si y w jak najmniejszym stre-
sie (patrz s. 125), poniewa palenie i stres
nale do czynnikw ryzyka przy chorobie
Gra vesa-Basedowa.
Z A BU R Z E N I A A K N I E N I A
Od dziesiciu lat zmagam si z bulimi.
Przypuszczam, iz powinnam skoczy z tym
bdnym koem obierania si i zwraca-
nia teraz, kiedy jestem w ciy, ale nie po-
trafi. Czy to moe zaszkodzi mojemu
dziecku?
N
ie, jeli otrzymasz pomoc. Fakt, e
przez wiele lat cierpiaa na bulimi
(lub anoreksj), spowodowa, e organizm
twojego dziecka i twj przestawiony zosta
na szybsz przemian materii - i twoje
rezerwy odywcze s prawdopodobnie ni-
skie. Na szczcie na pocztku ciy za-
potrzebowanie na poywienie jest niskie,
dlatego masz szans poprawienia sytua-
cji zwizanej z naogiem, zanim zaszkodzi
to dziecku. Na polu zaburze aknienia pod-
czas ciy przeprowadzono niewiele bada,
czciowo dlatego, e zaburzenia te za-
kcaj cykl miesiczny, przez co kobiety
z tego typu problemami rzadko zachodz
w ci. Ale badania, ktre przeprowadzo-
no, sugeruj, e:
Kobieta z zaburzeniami aknienia, ktrej
pomaga si kontrolowa niebezpieczne
nawyki podczas ciy, moe z powodze-
niem mie zdrowe dziecko.
Najwaniejsze, by lekarz prowadzcy ci-
arn by poinformowany o istnieniu tych
zaburze.
Konsultacja specjalisty z dowiadcze-
niem w tego typu schorzeniach jest ko-
nieczna dla kadej osoby z tym proble-
mem, a zwaszcza dla ciarnej. Bardzo
wskazane byoby uczestnictwo w tera-
piach grupowych.
rodki przeczyszczajce, moczopdne czy
inne stosowane przez bulimikw s szko-
dliwe dla podu i musz by odstawione
z chwil zajcia w ci. Nim zostan
uyte do karmienia dziecka (a potem do
wytwarzania pokarmu), pozbawiaj or-
ganizm matki skadnikw odywczych
i pynw. Cigle stosowane prowadzi
mog do nieprawidowoci podu. Leki
te, podobnie jak wszystkie inne, naley
przyjmowa wycznie wtedy, gdy zosta-
n przepisane przez lekarza wiadomego
odmiennego stanu pacjentki.
Niewtpliwie musisz zrozumie, podob-
nie jak kada kobieta z tego typu zaburze-
niami, e w ciy znacznie wzrasta dyna-
mika przyrostu masy ciaa. Staraj si za-
wsze pamita o tym, co przedstawiono
poniej:
Sylwetka ciarnej jest zdrowa i pikna.
Przyrost masy ciaa w ciy to warunek
konieczny do utrzymania zdrowia i pra-
widowego rozwoju twego dziecka, jak
rwnie twojego zdrowia.
Przyrost masy ciaa w drugim i trzecim
trymestrze ciy jest nie tylko normalny,
ale take podany (patrz s. 162). J ee-
li utrzymujesz si poza normami (ktre
s wysze dla tych kobiet, ktre zaszy
w ci z niedowag - spytaj lekarza, czy
tak jest w twoim przypadku), bdziesz
w stanie zgubi zbdne kilogramy po za-
koczeniu ciy.
J eli przyrost masy ciaa nastpuje w wy-
niku spoywania pokarmw wysokiej ja-
koci, polecanych w diecie ciowej,
szanse urodzenia zdrowego dziecka zna-
czco wzrastaj, podobnie jak prawdopo-
dobiestwo powrotu do prawidowej syl-
wetki po porodzie.
W zapobieganiu nadmiernemu przyros-
towi masy ciaa mog pomc wiczenia,
ale musz one by odpowiednie dla ci-
arnej (patrz s. 193).
Nie od razu po porodzie wraca si do nor-
malnej masy ciaa. Stosujc odpowiedni
diet, przecitna kobieta wraca do wagi
zbl i onej - lecz nie identycznej - do tej
sprzed ciy w cigu okoo szeciu tygodni
po urodzeniu dziecka. Zrzucenie wszyst-
ki ch kilogramw i powrt do poprzed-
niej sylwetki (niezbdne w tym celu s
wiczenia) potrwa znacznie duej. Dla-
tego te wiele kobiet cierpicych na za-
burzenia aknienia, niezadowolonych ze
swego wygldu, znw popada w bdne
koo obarstwa i wymiotowania bd go-
dzi si w czasie poogu. Najczciej sytu-
acja taka dotyczy kobiet, ktre zaszy w ci-
przypadkowo, cierpiay na cukrzyc
ciow oraz depresj poporodow. Po-
niewa w takiej sytuacji moesz mie
trudnoci z powrotem do siebie po poro-
dzie, opiekowaniem si dzieckiem i wy-
twarzaniem pokarmu (jeli zdecydujesz
si karmi piersi), wane jest, by zajmo-
wa si tob profesjonalista z dowiadcze-
niem w leczeniu zaburze aknienia.
J eeli nie moesz si powstrzyma od je-
dzenia i prowokowania wymiotw, zay-
wania rodkw przeczyszczajcych lub mo-
czopdnych lub od godzenia si, przedy-
skutuj to z lekarzem. Zastanw si nad
moliwoci hospitalizacji lub zdecyduj si
na ci w innym terminie.
T O C Z E R U M I E N I O W A T Y
U K A D O W Y
Moja choroba do tej pory przebiegaa
spokojnie. Niedawno zaszam w ci. Czy
to moe spowodowa znaczne przypiesze-
nie rozwoju tej choroby? Czy moje dziecko
zachoruje na tocze?
C
igle jeszcze niewiele wiadomo o tocz-
niu rumieniowatym ukadowym (SLE),
ktry jest chorob immunologiczn, ataku-
jc gwnie kobiety w wieku 15 do 64 lat,
czciej czarne ni biae.
Przeprowadzone badania sugeruj, e
cia nie ma skutkw dugoterminowych na
przebieg tej choroby. W czasie ciy niektre
kobiety czuj popraw, inne maj gorsze sa-
mopoczucie. Sytuacja gmatwa si jeszcze
bardziej, poniewa to, jaki by przebieg
pierwszej ciy, nie decyduje o tym, jakie
bd nastpne. Zauwaono wzrost zaostrze
w okresie poporodowym. Nie wiemy do-
kadnie, czy SLE ma wpyw na ci, a jeli
tak, to jaki. Wydaje si, e najlepszy prze-
bieg daje si zauway u kobiet, ktre za-
szy w ci w okresie uspokojenia choro-
by. Chocia nieznacznie wzrasta ryzyko
utraty ciy, to szanse na urodzenie zdrowe-
go dziecka s bardzo due. Najgorsze pro-
gnozy maj te kobiety, u ktrych powanie
upoledzona jest czynno nerek (najlepiej
gdy w ostatnich szeciu miesicach przed
poczciem czynno nerek bya ustabilizo-
wana), lub te, u ktrych stwierdzono tak
zwane antykoagulanty tocznia we krwi.
Stopie nasilenia choroby nie ma znacze-
nia, bo jest bardzo mao prawdopodobne, e
dziecko moe si urodzi z toczniem rumie-
niowatym. Kiedy zapotrzebowanie na aspiry-
n lub steroid (prednison) u kobiet z zapale-
niem staww lub obecnoci antykoagulan-
tw jest niewielkie, to wydaje si, e ryzyko
znacznie si zmniejsza. Niektre steroidy
s bezpieczne podczas ciy, poniewa nie
przechodz przez oysko. Nawet te, ktre
480
PROBLEMY S Z C Z EG L N EJ TROS KI
przechodz przez oysko, s niegrone,
jeszcze inne mog by korzystne ze wzgldu
na przyspieszanie dojrzewania puc podu.
Najprawdopodobniej z powodu choroby opie-
ka nad tob w czasie ciy moe by bar-
dziej skomplikowana ze wzgldu na po-
trzeb czstszych bada oraz wiksze ogra-
niczenia. Ale dziki wsplnej pracy, wspl-
nemu wysikowi specjalistw, poonika
oraz lekarza leczcego twoj chorob -
znacznie wzrastaj szanse na szczliwe
zakoczenie ciy.
R E U M A T O I D A L N E Z A P A L E N I E
ST A W W
Cierpi na reumatoidalne zapalenie staww.
Jak wpynie to na moj ci?
Z
nacznie, ale cia bdzie miaa pozy-
tywny wpyw na tw chorob. Wiele
kobiet cierpicych na reumatoidalne zapa-
lenie staww zauwaa, e podczas ciy
zmniejsza si bolesno i obrzk staww,
cho istnieje spore ryzyko nawrotu obja-
ww w okresie poporodowym.
Najwiksz odczuwaln dla ciebie zmia-
n w okresie ciy bdzie leczenie choroby.
Poniewa czci stosowanych przy niej le-
kw (takich jak ibuprofen czy naproxen) nie
mona bezpiecznie zaywa w ciy, lekarz
zmieni ci je na bezpieczne, na przykad ste-
roidy. Podczas porodu kobietom przyjmu-
jcym steroidy zostan one podane doylnie.
Wane, by w trakcie porodu przybra po-
zycj nie obciajc chorych staww. Po-
rozmawiaj o tym z lekarzem prowadzcym
twoj chorob i tym, ktry prowadzi ci.
SCLE R O SI S MULTI PLE X (S M )
Kilka lat temu zdiagnozowano u mnie
sclerosis multiplex. Miaam tylko dwa epi-
zody S M i byy one raczej lekkie. Czy S M
moe uszkodzi moj ci? Czy cia
moe wpyn na S M?
P
rzygotuj si na dobr wiadomo. Scle-
rosis multiplex ma may lub aden
wpyw na ci. Niemniej jednak wczesna
regularna opieka prenatalna i wizyty u neu-
rologa s koniecznoci. Trzeba bdzie pod-
j te inne rodki ostronoci. Prawdopo-
dobnie lekarz przepisze ci elazo, aby unik-
n niedokrwistoci, a w razie koniecznoci
rodki przeczyszczajce o agodnym dzia-
aniu, aby unikn zapar. Ze wzgldu na
czste infekcje ukadu moczowego u ciar-
nych, ktre mog nasili SM, zastosowane
zostan antybiotyki. SM z reguy nie ma
wpywu na przebieg porodu. Znieczulenie
zewntrzoponowe, jeli jest konieczne i po-
dane, nie jest w tym wypadku niebez-
pieczne. Cia nie ma wikszego wpywu
na SM. W czasie jej trwania rzadziej zda-
rzaj si nawroty, pniej staj si one
czstsze w czasie poogu, by wrci do
przedciowego stanu po okoo 3 do 6 mie-
sicy. Kobiety majce problemy z utrzyma-
niem prawidowej masy ciaa czsto narze-
kaj na kopoty z chodzeniem w miar przy-
bywania kilogramw - dlatego naley kon-
trolowa przybr masy.
Chocia nie wydaje si, by ryzyko nawro-
tu choroby po porodzie miao wpyw na ca-
kowity przebieg choroby czy na stopie
ewentualnego upoledzenia, mona ryzyko
to zmniejszy. Aby tego dokona, zaywaj
preparaty elaza wedug zalece, prbuj zmi-
nimalizowa stresy, duo odpoczywaj, uni-
kaj infekcji z temperatur, nie przegrzewaj
ciaa (uwaaj podczas wicze fizycznych
lub gorcych kpieli). Wczesny powrt do
pracy moe spowodowa zarwno wyczer-
panie, jak i stres, wic przedyskutuj moli-
wo powrotu do pracy z twoim lekarzem.
Cia moe jednak mie wpyw na leczenie
SM. Cho prednizon w maych czy rednich
dawkach uwaany jest za niegrony dla ciy,
to inne lekarstwa stosowane w leczeniu SM
mog by. Upewnij si, czy lekarz sprawdzi
przed przepisaniem ei leku, jaki moe on
mie wpyw na twj stan. Kobiety przyjmu-
jce w czasie ciy prednizon zwykle potrze-
buj doylnego podania steroidw w trakcie
porodu, by lepiej znie stres z nim zwiza-
ny. Po porodzie karmienie piersi jest moli-
we, nawet gdy okresowo pobierasz mae
dawki steroidw, ktre w niewielkich ilo-
ciach przenikaj do mleka. (Dodatkowa ko-
rzy: karmienie piersi zdaje si sprawia,
e nawroty SM s rzadsze.) J eeli musisz
bra due dawki, moesz odciga mleko
z piersi i karmi odywkami. J eeli karmie-
nie jest dla ciebie stresujce i przerzucia
si na czciowe bd cakowite karmie-
nie butelk, nie miej poczucia winy. Dobre
mieszanki rwnie korzystnie wpywaj na
rozwj dziecka - podobnie jak dobry stan
zdrowia matki. Wikszo matek z SM
utrzymuje aktywno przez 25 lub wicej
lat i jest zdolna bez trudnoci wychowy-
wa dzieci. J eeli jednak SM utrudnia ci
funkcjonowanie, w momencie gdy twoje
dziecko jest mae, popatrz na s. 334 i zapo-
znaj si z materiaem o opiece nad dziemi
niesprawnych rodzicw
1
.
N I E S P R A W N O F I Z Y C Z N A
Jestem pa rapiegikiem z powodu uszkodze-
nia rdzenia krgowego i musz korzysta
Z wzka inwalidzkiego. Razem z mem
bardzo pragnlimy dziecka, i to od du-
szego czasu. W kocu zaszam w ci. / co
teraz?
J
ak kada ciarna, powinna po pierw-
sze wybra lekarza prowadzcego, i jak
1
Wiele kobiet z SM jest zaniepokojonych
moliwoci przekazania choroby swemu potom-
stwu. Chocia istnieje skadnik genetyczny w tej
chorobie, to ryzyko zachorowania dzieci jest ca-
kiem mae. Okoo 90-95% dzieci matek chorych
na SM nie choruje na ni. J eeli wci jeste nie-
spokojna, spotkaj si z lekarzem w poradni ge-
netycznej.
kada ciarna, ktra zostaa zaliczona do
grupy wysokiego ryzyka, powinna pozo-
stawa pod opiek specjalisty poonika
ginekologa z dowiadczeniem w prowa-
dzeniu kobiet z podobnymi schorzeniami.
By moe to atwiejsze zadanie, ni ci si
wydaje, jako e coraz wicej szpitali i kli-
nik pooniczych opracowuje specjalne
programy w celu zapewnienia lepszej opie-
ki prenatalnej i pooniczej kobietom upo-
ledzonym ruchowo. Gdyby w twojej oko-
licy nie realizowano takiego programu lub
miaaby kopoty ze znalezieniem odpo-
wiedniego lekarza, poszukaj chtnego do
nauki w trakcie pracy", zdolnego caym
sercem wesprze ciebie i twojego ma.
Podczas ciy bdziesz musiaa rozpocz
szukanie pediatry lub lekarza domowego,
ktry bdzie mg pomc ci jako niespraw-
nej fizycznie matce.
Rodzaj pomocy, jaka bdzie potrzebna,
aby cia zakoczya si sukcesem, zaley
od twoich fizycznych ogranicze. W ka-
dym razie konieczne bdzie ograniczenie
przyrostu masy ciaa, w dopuszczalnych
granicach (11-13 kg), aby zminimalizowa
stres dla twojego ciaa. Przestrzeganie diety
ciowej umoliwi ci utrzymanie organi-
zmu w dobrym stanie i zmniejszy prawdo-
podobiestwo wystpienia powika, a sto-
sowanie wicze fizycznych pomoe ci
utrzyma si potrzebn przy porodzie. Naj-
lepsza i najbezpieczniejsza bdzie terapia
wodna.
Konieczne jest, aby zrozumiaa, e
chocia cia moe by dla ciebie bardziej
uciliwa ni dla innych kobiet, to nie jest
ona niebezpieczna dla dziecka. Nie zano-
towano niepowodze lub wzrostu ryzyka
w ciy u kobiet z uszkodzeniem rdzenia
krgowego (oraz u tych z innymi niedomo-
gami fizycznymi, nie zwizanymi z choro-
bami dziedzicznymi lub ukadowymi).
Kobiety z uszkodzeniami rdzenia kr-
gowego s bardziej podatne na wystpienie
takich powika ciowych, jak: infekcje
nerek, dysfunkcje pcherza moczowego,
koatanie serca, nadmierna potliwo, nie-
dokrwisto i kurcze mini. W czasie po-
rodu take mog si pojawi problemy, cho-
cia w wikszoci przypadkw pord dro-
gami natury jest moliwy. Poniewa skur-
cze macicy bd prawdopodobnie niebo-
lesne, bdziesz poinstruowana o innych
oznakach zbliajcego si porodu - na przy-
kad takich, jak pknicie bon podowych -
lub zostaniesz poproszona o okresowe rcz-
ne badanie macicy w celu sprawdzenia, czy
nie zaczy si skurcze.
Na dugo przed porodem skrupulatnie za-
planuj sposb, w jaki bdziesz moga dosta
si do szpitala - z tego chociaby powodu,
e w momencie gdy pord si rozpocznie,
moesz by sama w domu. (Powinna za-
planowa dotarcie do szpitala w jak naj-
wczeniejszym okresie porodu, aby unikn
moliwych powika.) Upewnij si, czy per-
sonel szpitalny jest przygotowany do opie-
kowania si tob. Macierzystwo zawsze
jest wyzwaniem, szczeglnie w pierwszych
tygodniach. Moe by tym wiksze dla cie-
bie i twojego ma. Wczeniejsze planowa-
nie pozwoli skutecznie stawi czoo wy-
zwaniu. Przygotuj zawczasu swj dom, aby
atwiej ci byo opiekowa si dzieckiem;
postaraj si o pomoc (odpatn lub darmo-
w) przynajmniej na pocztek; wcz swe-
go ma do przygotowa na przybycie
dziecka i rozdziel zadania, jakie bd wyko-
nywa domownicy po twoim powrocie
z dzieckiem. Nie wykonuj wszystkiego ci-
le wedug ksiki, rb wedug wasnego
uznania, tak by byo ci najwygodniej. Kar-
mienie piersi, jeli bdzie moliwe, znacz-
nie uatwi ci ycie, nie bdziesz miaa ko-
potu z przyrzdzaniem mleka, uruchamia-
niem kuchenki, aby przygotowa posiek za
kadym razem, gdy dziecko pacze, nie b-
d take konieczne zakupy mieszanki. Pral-
nia pieluszek z odbiorem i dostaw do domu
moe take uatwi dalsz opiek. Powinna
przystosowa odpowiednio blat do przewi-
jania, aby swobodnie korzysta z niego na
wzku, podobnie eczko dla dziecka po-
winno by zaopatrzone w opuszczany bok,
aby moga wygodnie podnosi dziecko. J e-
eli zamierzasz sama kpa maluszka, musisz
przygotowa odpowiedni wanienk na przy-
stosowanym do tego stoliku. Poniewa co-
dzienna kpiel dziecka nie jest konieczna,
moesz my je gbk na stole lub na kola-
nach co drugi dzie. Kpielami moe zaj
si te ojciec niemowlcia. Prawdopodob-
nie najwygodniejszym sposobem przenosze-
nia dziecka bdzie dla ciebie nosideko -
w ten sposb bdziesz miaa wolne rce do
obsugiwania wzka, na ktrym si poru-
szasz. (Popro ma, by zakada ci noside-
ko rano, dziki czemu wszdzie zabierzesz
dziecko ze sob.) Przycz si do grupy sa-
mopomocy dla niepenosprawnych rodzi-
cw, a znajdziesz nie tylko dobre samopo-
czucie i si, lecz take skarbnic wiedzy,
pomysw i rad.
Na pewno nie bdzie atwo - ani tobie,
ani twojemu mowi, ktry przejmie wi-
cej ni poow obowizkw rodziciel-
skich. Lecz wiadomo, e nie wy pierw-
si stanlicie przed takim zadaniem (oraz
e znakomita wikszo tych, ktrzy do-
konali tego przed wami, potwierdzia, i
satysfakcja warta jest stara), powinna do-
da wam otuchy.
P A D A C Z K A
Choruj na padaczk, a z caego serca pra-
gn mie dziecko. Czy mog bezpiecznie
przeby ci?
J
eli bdziesz przestrzega rodkw ostro-
noci, masz wielkie szanse urodzi zdro-
we dziecko. J u teraz spotkaj si z pooni-
kiem oraz jak najlepiej kontroluj stan two-
jej choroby. (Dla tych z was, ktre ju za-
szy w ci, zasadnicz spraw jest jak
najszybsza wizyta u lekarza.) J eli jeszcze
nie jeste w ciy, poinformuj lekarza lecz-
cego ci o planowanej ciy; konieczne b-
dzie dokadne sprawdzenie twojego stanu
i prawdopodobnie czste dostosowywanie
dawki lekw, a take kontakt midzy pro-
wadzcymi ci lekarzami.
Cho przysze matki cierpice na padacz-
k zwykle czciej dowiadczaj intensyw-
nych nudnoci i wymiotw (niepowcigli-
we wymioty ciarnych), to nie s bardziej
naraone na wystpienie komplikacji cio-
wych czy porodowych. Wydaje si, e cz-
ciej zdarzaj si przypadki pewnych wad
wrodzonych u dzieci kobiet chorych na pa-
daczk, lecz przypuszczalnie najczciej
wie si to z przyjmowaniem pewnych rod-
kw przeciwdrgawkowych, a nie z sam pa-
daczk. Porozmawiaj z wyprzedzeniem z le-
karzem o ewentualnym zaniechaniu brania
lekw przed poczciem. J eli przez jaki
czas nie miaa atakw, powinno to by
moliwe. W przeciwnym wypadku wane
jest, aby jak najszybciej zacza je kontro-
lowa. Do tego celu konieczne bd leki, ale
moliwa jest ich zmiana na bezpieczniejsze.
Przypuszcza si, e terapia jednolekowa
wywouje mniej komplikacji ciowych ni
wielolekowa, dlatego zwykle na ni decy-
duj si lekarze. Wane, by nie przesta bra
lekw w obawie przed wyrzdzeniem krzyw-
dy dziecku. To wanie niebranie ich -
i czstsze ataki - jest groniejsze dla nie na-
rodzonego dziecka.
Najwiksze niebezpieczestwo rozwi-
nicia si wad rozwojowych wystpuje
w pierwszych trzech miesicach, po tym
okresie nie ma powodu do niepokoju. Cza-
sami istnieje moliwo wczesnego wy-
krycia wad rozwojowych za pomoc USG
i badania alfafetoproteiny. J eeli bya le-
czona kwasem walproinowym (Depake-
ne), lekarz moe przeprowadzi badania
wykluczajce wady orodkowego ukadu
nerwowego, jak na przykad rozszczep
krgosupa. Wszystkie kobiety w ciy po-
winny bardzo dba o odpowiedni ilo
snu, jak najlepsz diet oraz utrzymanie
odpowiedniego poziomu pynw. J ednak
nawet przy dobrej diecie kobiety chore na
padaczk czsto zapadaj na niedokrwi-
sto wywoan niedoborem folanu (bada-
nia wskazuj, e to zapewne dlatego ich
dzieci naraone s na nieznacznie zwik-
szone ryzyko wystpienia wad cewy ner-
wowej). W znacznym stopniu ryzyko to
jest redukowane przez przyjmowanie ci-
owego preparatu uzupeniajcego zawie-
rajcego kwas foliowy (przy czym moe to
si sta u niektrych kobiet przyczyn
okresowo czstszych atakw); najlepiej
zacz go bra na trzy miesice przed po-
czciem. (A jeli nie byo to moliwe, po-
niewa cia ci zaskoczya - od chwili,
kiedy wiesz o swoim stanie.) Czsto za-
leca si te przyjmowanie witaminy D,
poniewa pewne leki zakcaj jej przy-
swajanie. Podczas ostatnich czterech ty-
godni ciy zwykle przepisuje si prepa-
rat z witamin K, by zmniejszy ryzyko
krwotoku, na ktry dzieci kobiet chorych
na padaczk s bardziej naraone. Alter-
natywnym rozwizaniem jest podanie dziec-
ku zastrzyku z t witamin tu po porodzie.
Wikszo kobiet nie odnotowuje po-
gorszenia stanu w ciy. Poowa nie za-
uwaa adnych zmian, a u niektrych do-
chodzi nawet do osabienia czstoci i siy
napadw. U niewielkiego jednak odsetka
obserwuje si nasilenie objaww padacz-
ki. Moe to by spowodowane wieloma
czynnikami, jak np. brak wchaniania le-
kw z powodu wymiotw lub zbyt maych
dawek lekw przy zwikszonej iloci py-
nw ustrojowych w ciy. Problemowi
utraty leku przez wymioty mona zapo-
biec. Przyjcie dugo uwalniajcego si
leku przeciwdrgawkowego przed pjciem
do ka sprawi, e lek zdy zacz dzia-
a, nim rozpoczn si poranne wymioty.
Sposobem na nadmierne rozcieczenie
leku w organizmie moe by zmiana jego
dawki.
Pord raczej nie powinien by bardziej
skomplikowany, ale jednak naley pami-
ta o podawaniu leku przeciwkonwulsyjne-
go, by nie doszo do ataku podczas wyda-
wania dziecka na wiat. Do zagodzenia
blu mona uy znieczulenia zewntrzo-
ponowego.
Nie powinna take mie kopotw
z karmieniem piersi. Wikszo lekw
przeciwpadaczkowych przechodzi do mle-
ka w tak maych ilociach, e nie maj one
wpywu na dziecko. Porozmawiaj jednak
z lekarzem i upewnij si, czy leki, ktre
przyjmujesz, s bezpieczne. J eeli twoje
dziecko po karmieniu piersi jest nienatu-
ralnie senne, powiadom o tym lekarza. Zmia-
na lekw bdzie w tym przypadku praw-
dopodobnie konieczna.
F E N Y L O K E T O N U R I A (P K U )
U rodziam si z PKU . Mj lekarz pozwoli
mi odstawi diet z nisk zawartoci fe-
nyloalaniny, gdy zakoczyam okres doj-
rzewania. W tej chwili czuj si dobrze. Ale
kiedy rozmawiaam z poonikiem o tym, ze
chciaabym zaj w ci, poradzi mi, eby
wrci do poprzedniej diety na trzy miesi-
ce przed poczciem i pozosta na niej a do
zakoczenia ciy. Czy powinnam posu-
cha jego rady, mimo i czuj si dobrze na
normalnej diecie?
N
ie tylko powinna posucha rady, ale
nawet za ni podzikowa. Ciarne
z fenyloketonuri, ktre nie stosuj diety
niskofenyloalaninowej, naraaj swe dzieci
na due ryzyko wystpienia wielu kompli-
kacji, w tym opnienia rozwoju umyso-
wego. Najlepiej, jeli zgodnie z zaleceniem
lekarza rozpoczniesz stosowanie diety na trzy
miesice przed poczciem, w celu utrzymy-
wania niskiego poziomu fenyloalaniny a
do porodu. (Rozpoczcie przestrzegania die-
ty nawet na pocztku ciy moe zreduko-
wa opnienie rozwojowe u dzieci matek
chorych na PKU.) Substytuty mleka wol-
nego od fenyloalaniny i inne rodzaje poy-
wienia stosowanego w tej diecie powinny
by wzmocnione ciowym preparatem wi-
taminowym zawierajcym takie mikroele-
menty, jak cynk i mied, gdy moe ich bra-
kowa. Oczywicie wszystkie potrawy sodzo-
ne aspartamem (znajdujcym si w sodzikach
Equal czy NutraSweet) s ca kowi ci e
zakazane. Chocia taka dieta nie jest naj-
smaczniejsza i zrozumiae, e trudno jej
przestrzega, to wikszo matek uwaa, e
bez wtpienia warto si powici, by chro-
ni rozwijajce si dziecko. J eeli mimo ta-
kich bodcw trudno ci utrzyma waciw
diet, sprbuj zasign pomocy terapeu-
tw, ktrzy znaj twoje problemy. J eszcze
wiksze wsparcie da ci grupa samopomocy
zoona z innych matek chorujcych na
PKU; cierpienia zwizane ze stosowaniem
tak ograniczonej diety atwiej si znosi
w towarzystwie innych cierpicych z tego
samego powodu. Gdyby jednak nie bya
w stanie wytrzyma na takiej diecie, poroz-
mawiaj z lekarzem o innych moliwociach.
A N E M I A
S I E R P O W A T O -K R W I N K O W A
Jestem chora na anemi sierpowato-krwin-
kow i wanie si dowiedziaam, e jestem
w ciy. Czy mojemu dziecku nic nie b-
dzie?
J
eszcze niedawno odpowied na to pyta-
nie nie byaby uspokajajca. Obecnie,
dziki wielu odkryciom medycznym, kobie-
ty z t chorob maj du szans donosi
i urodzi zdrowe dziecko. Nawet kobiety
z powikaniami serca lub nerek w przebie-
gu anemii sierpowato-krwinkowej s czsto
zdolne zakoczy ci sukcesem. J ednak
cia u kobiet z anemi sierpowato-krwin-
kow jest zaliczana do wysokiego ryzyka.
Wikszy stres fizyczny sprawia, e stoj przed
zwikszonym ryzykiem wystpienia kryzy-
su choroby, natomiast dodatkowy stres wy-
nikajcy z anemii sierpowato-krwinkowej
oznacza wiksze prawdopodobiestwo wy-
stpienia pewnych komplikacji ciowych,
takich jak poronienie, pord przedtermino-
wy i ograniczenie wzrostu podu. Zauwao-
no czstsze wystpowanie stanw przedrzu-
cawkowych u kobiet chorych na anemi
sierpowato-krwinkow, nie ma jednak pew-
noci, czy wie si to z chorob, czy te
z przynalenoci rasow. (Zwykle na ane-
mi sierpowato-krwinkow choruj bowiem
Afroamerykanki, ktre czciej cierpi te
na nadcinienie.) Prognozy dla ciebie i dziec-
ka bd lepsze, jeli pozostaniesz pod spe-
cjalistyczn opiek. Powinna czciej ni
inne ciarne poddawa si badaniom kon-
trolnym, jeeli to moliwe, co dwa lub trzy
tygodnie - do 32 tygodnia ciy, a po tym
terminie co tydzie. Opiek nad tob po-
winno sprawowa kilku specjalistw; war-
to, by poonik wiedzia o tym, e chorujesz
na anemi sierpowato-krwinkow, i wsp-
pracowa z zaznajomionym z sytuacj hema-
tologiem. Prawdopodobnie co najmniej raz
(zwykle w porodzie przedwczesnym lub
przed porodem) lub nawet okresowo pod-
czas ciy (chocia taki sposb leczenia jest
kontrowersyjny) bdziesz miaa wykonan
transfuzj krwi. Podobnie jak inne matki,
bdziesz moga rodzi drogami natury. Po
porodzie zastosowane zostan antybiotyki
jako ochrona przed infekcj.
Gdy oboje rodzice s nosicielami genu ane-
mii sierpowato-krwinkowej, wwczas znacz-
nie wzrasta ryzyko, e ich dziecko bdzie
dziedziczy cik posta tej choroby. Dla-
tego te ju we wczesnej ciy (jeeli nie przed
poczciem) rwnie twj partner powinien
by przebadany w kierunku anemii sierpo-
wato-krwinkowej. J eeli si okae, e jest
jej nosicielem, powinna skonsultowa si
z genetykiem i jeeli to moliwe, wykona
badania prenatalne (patrz s. 48) w celu spraw-
dzenia stanu podu.
Z W K N I E N I E T O R BI E L O W A T E
(M U K O W I S C Y D O Z A )
Mam zwknienie torbielowate i wiem, ze
stan ten wywouje komplikacje ciowe -
jak powane jednak s te komplikacje?
P
oniewa yjesz ze zwknieniem torbie-
lowatym, przywyka ju do wyzwa
stawianych przez t chorob. Niestety, w cza-
sie ciy staj si one jeszcze wiksze.
Pierwszym bdzie przybranie odpowied-
niej liczby kilogramw i w tym celu musisz
cile wsppracowa z lekarzem (niewyklu-
czone, e rwnie z dietetykiem), eby dziec-
ko mogo prawidowo rosn. Niezbdne sta-
nie si take dbanie o stan puc, szczeglnie
kiedy rosnca macica zacznie utrudnia ich
rozszerzanie si. Jeli stan twoich puc jest po-
wany, choroba moe si zaostrzy. Wszyst-
kie kobiety chorujce na zwknienie torbie-
lowate s podczas ciy cile monitorowane
pod ktem infekcji puc.
Rwnoczenie naley kontrolowa twoj
ci, zatem czciej bdziesz poddawana
badaniom prenatalnym. Powinna ograni-
czy aktywno fizyczn, a poniewa stoisz
przed zwikszonym zagroeniem przedter-
minowego porodu, podjte zostan kroki,
by je zmniejszy. By moe konieczna sta-
nie si okresowa hospitalizacja. Zaleca si,
by przeprowadzi badanie genetyczne po-
du pod ktem zwknienia torbielowatego
1
.
Cia nie jest atwa dla nikogo, a ju na
pewno nie dla kobiet cierpicych na zwk-
nienie torbielowate. Lecz rado z przyjcia
dziecka na wiat wynagrodzi ci wszystkie
wyzwania, jakim przyjdzie ci stawi czoo.
1
J est to choroba genetyczna, bardzo czsto
przekazywana potomstwu.
J ak y z ci wysokiego ryz yka?
C
ia jest normalnym procesem, kt-
rego trzeba dowiadczy, nie jest
chorob, ktr trzeba leczy - oto
popularna obecnie teza. Ale jeeli twoja
cia zaliczana jest do kategorii wysokie-
go ryzyka, doskonale wiesz, e nie jest to
prawda uniwersalna. Chocia przeywasz
tak sam rado i niecierpliwo, jak
normalne" pary oczekujce przyjcia po-
tomka na wiat, moecie wraz z mem od-
czuwa take:
N iepokj. W czasie kiedy inni przyszli ro-
dzice przygotowuj si do narodzin swo-
jego dziecka, wy bdziecie tak zajci
codziennym dbaniem o zdrowie twoje
i dziecka, e nie bdziecie mie czasu na
mylenie o tym, co bdzie, kiedy malec
przyjdzie na wiat.
R oz alenie. Szczeglnie jeli musisz ogra-
niczy dotychczasow aktywno, moesz
si czu rozalona z powodu ogranicze
zwizanych z ci wysokiego ryzyka.
(Dlaczego ja? Dlaczego musz przerwa
prac? Dlaczego musz pozostawa w -
ku? - nasuwaj si pytania.) Ta zo moe
by skierowana przeciw dziecku, maon-
kowi lub komukolwiek. Rzecz jasna m
take moe czu al. (Dlaczego na ni jest
zwrcona caa uwaga? Dlaczego ja mam
wykonywa ca prac? Czy ona rzeczywi-
cie musi lee w ku i czy ja naprawd
musz zostawa z ni w domu cae wieczo-
ry?) Oboje moecie te by niezadowoleni
z powodu wysokich kosztw opieki me-
dycznej, licznych wizyt lekarskich, kontro-
li, a take przerwania wspycia, jeli zo-
stao ono zakazane. Wreszcie, moecie mie
pretensje do siebie, e czujecie al i nie po-
traficie powstrzyma tego uczucia.
Poczucie winy. Kobieta moe si zadrcza
myl, jak moga doprowadzi do powsta-
nia ciy wysokiego ryzyka lub do utraty
wczeniejszych ci, chocia w rzeczywi-
stoci nie miaa ona na to adnego wpywu.
J eli bdziesz musiaa lee w ku lub
wczeniej odej z pracy, moesz odczuwa
obnienie poczucia wasnej wartoci. Mo-
esz si take obawia, czy twoje wyma-
gania nie obciaj za bardzo ma lub star-
szych dzieci. Take partner czsto czuje
si winny, na przykad dlatego, e tylko ty
cierpisz.
P ocz ucie mniejsz ej warto ci. Kobieta, kt-
ra nie moe normalnie" przeby ciy,
moe doj do przekonania, e jest mniej
wartociowa (Dlaczego nie jestem taka jak
inne?).
S tae napi cie. Poniewa jeste w ciy
wysokiego ryzyka, musisz cay czas pami-
ta o tym i o wszelkich wymaganiach, jakie
si z tym wi. Co chwil przyjdzie ci si
zastanawia: Czy mog to zrobi?", Czy
to jest dozwolone?", Kiedy nastpne bada-
nia?", Czy wziam lekarstwa?"
S tres maeski. Kady rodzaj kryzysu
wywouje stres maeski, ale szczeglnie
czsto wystpuje on podczas ciy wyso-
kiego ryzyka. Zwizane jest to z ogranicze-
niem lub zaprzestaniem ycia seksualnego,
co moe wpyn na intymny zwizek
partnerw. Doczy si do tego moe pro-
blem wysokich kosztw ciy i utrata za-
robkw, gdy przysza matka nie moe pra-
cowa.
S tres z powodu samotno ci. Stres potgu-
je si u samotnej kobiety w ciy, w dodat-
Matki pomagaj matkom
Czsto kobieta bdca w ciy wysokiego ry-
zyka lub taka, ktra dowiadczya niepowodze
we wczeniejszych ciach, czuje si wyob-
cowana ze swoimi problemami i bolenie wia-
doma tego, jak inne s jej ciowe doznania od
tego, co czuj jej normalne" przyjaciki.
J eeli ty tak si czujesz, moe odzyskasz
dobre samopoczucie i znajdziesz wspczucie
i wsparcie w grupie kobiet, ktre maj takie
same dowiadczenia jak ty.
Dyskusje prowadzone na spotkaniach owych
grup samopomocy czsto dotycz nastpuj-
cych tematw: poczucie winy lub niedowarto-
ciowania z powodu niemonoci przechodze-
nia normalnej ciy; radzenie sobie z pobytem
w domu lub szpitalu; borykanie si z proble-
mami samotnego rodzicielstwa w ciy wy-
sokiego ryzyka; obawy zwizane z kolejnymi
ciami; smutek wywoany strat dziecka;
znajdowanie rde wsparcia emocjonalnego
czy wreszcie zwalczanie uczucia wyobcowa-
nia. Podczas spotka grup samopomocy wy-
mienia si bardzo wiele praktycznych rad: na
przykad, jak prowadzi dom, gdy jest si przy-
kutym do ka; jak radzi sobie z prac, kiedy
dziecko przebywa na oddziale intensywnej te-
rapii; jak otrzyma najlepsz pomoc w kon-
kretnych schorzeniach. Kontynuowanie spo-
tka z tak grup po tym, jak ju poczujesz si
lepiej (albo po urodzeniu dziecka), sprawi, e
teraz ty bdziesz moga si podzieli swoi-
mi dowiadczeniami. Szybciej odzyskasz zdro-
wie, niosc pomoc innym kobietom w potrze-
bie.
ku ciy wysokiego ryzyka. Czciej, ni
chciaaby, musi prosi inne osoby o pomoc.
Moliwe, e nie bdzie nikogo, kto mgby
potrzyma j za rk, gdy czeka na wyniki
bada, albo po prostu z ni porozmawia.
Przez wiele samotnych nocy bdzie si sta-
ra odzyska spokj i nikt jej w tym nie po-
moe. Moe wrcz si zastanawia, po co
w ogle dopucia do takiej sytuacji.
Chocia rado, jaka czeka was w przy-
szoci, wynagrodzi wszystkie wysiki, naj-
blisze dziewi miesicy nie bdzie dla
ciebie i twego ma najatwiejszym czasem.
Ponisze rady powinny cho czciowo ua-
twi wam zadanie:
P lanowanie finansw. Podobnie jak inni
rodzice oszczdzaj na to, by mie rodki
na wyksztacenie dziecka, wy musicie oszcz-
dza na bezpieczny pord waszego potom-
ka. wiadomo, e ta cia naley do gru-
py wysokiego ryzyka, a co za tym idzie, b-
dzie droga, jest potrzebna, cho trudna,
zwaszcza za pierwszym razem. J eli jest si
wczeniej wiadomym duych kosztw,
warto rozejrze si na rynku ubezpiecze
i poszuka najlepszej oferty. Dobrze byoby
take rozsdnie gospodarowa pienidzmi,
aby mc co odoy, nim dojdzie do po-
czcia. Gdyby cia ci zaskoczya, bd
gotowa zaciska pasa" tak szybko, jak za-
cznie ci przybywa centymetrw w pasie.
ycie towarz yskie. Wane jest ono szcze-
glnie wwczas, gdy podczas ciy wyma-
gane jest leenie w ku (cakowite lub
czciowe). Nie zmieniaj si w pustelnika.
Zapraszaj swoje najlepsze przyjaciki do
sypialni (zamw pizz i popro kogo o spo-
rzdzenie dziewiczej Sangrii"), by zagra
w Eurobiznes, Scrabble czy w karty albo
obejrze film, ktry wanie ukaza si na
wideo. J eli nie bdziesz moga bra udzia-
u w wanych wydarzeniach towarzyskich,
jak na przykad lub, imieniny, popro
ma, przyjacik czy kogo z krewnych,
by zdali ci relacj z wydarze (z gowy, za
pomoc kasety magnetofonowej, kasety
wideo lub zdj).
J eli twoja siostra wychodzi za m setki
kilometrw std, a lekarz zabroni ci wszel-
kich podry, dobrym pomysem bdzie
nagranie ycze na wideo lub napisanie spe-
cjalnego wierszyka, ktry zostanie odczy-
tany na przyjciu lubnym. Popro j take
o film z ceremonii zalubin.
W olny cz as. Miesice, a choby i tygodnie
spdzone w ku wydaj si niekiedy do-
ywociem. Moe wic potraktuj je jako
szans na zrobienie rzeczy, na ktre nigdy
nie starczao czasu w gorczkowym trybie
ycia. Czytaj bestsellery albo klasyczne
dziea, ktrymi wczeniej nie moga si
cieszy. Ogldaj ciekawe filmy wideo, na
ktre wczeniej nie miaa czasu. Zaprenu-
meruj pismo dla rodzicw - pniej moesz
ju nie mie czasu na jego czytanie. Zapisz
si do klubu filmowego oferujcego dobre
filmy na wideo za przyzwoit cen (zasta-
nw si: ile osb ma szans wykorzysta
ofert dwa filmy w cenie jednego"?). Ucz
si nowego jzyka, a jeli jeste zmczona
czytaniem, posuchaj ksiki w wersji au-
dio, zajmij si nowym hobby, o ktrym mo-
esz posucha z kaset magnetofonowych.
Naucz si robi na drutach lub wyhaftuj co
dla siebie, ma, matki lub twojego lekarza,
skoro jeste zbyt przesdna, eby zrobi co
dla oczekiwanego dziecka. J eeli moesz
siedzie, we laptop i zorganizuj finanse do-
mowe albo posurfuj po Internecie i poczy-
taj o ciy oraz rodzicielstwie. Pisz dzien-
nik i zapisuj swoje przemylenia - te dobre
i te ze - pomoe ci to spdzi wolny czas
oraz spojrze z pewnym dystansem na two-
je problemy. Zgromad najlepsze katalogi
i dokonaj zakupw przez telefon albo In-
ternet.
Najlepiej jednak uczy co dla innych,
gdy to sprawi, e poczujesz si dobrze. Za-
dzwo do organizacji dobroczynnych, wy-
lij list do stowarzyszenia, ktremu chcia-
aby pomc, napisz wesoe listy do przyja-
ci i krewnych w starszym wieku.
P rz ygotowanie do porodu. J eeli nie mo-
esz chodzi do szkoy rodzenia, popro
ma, aby notowa najwaniejsze informa-
cje lub nagrywa lekcje na tam. J eeli
twoja sypialnia jest bardzo obszerna, popro
uczestnikw, eby przeprowadzili chocia
jedne zajcia u ciebie. Cho informacje do-
tyczce postpowania podczas prawidowe-
go porodu mog twoim zdaniem przynosi
pecha, wane jest, by zdobya jak najwi-
cej wiadomoci na ten temat. Czytaj ksiki
oraz przegldaj zasoby Internetu, obejrzyj
na wideo kurs przygotowujcy do porodu.
I chocia zapewne czujesz, e wolaaby nic
nie wiedzie na temat porodu u osoby z ta-
kimi problemami jak twoje, to jednak do-
wiedz si od lekarza lub z ksiek wszyst-
kiego, co tylko moesz.
W z ajemna pomoc. Cia wysokiego ryzy-
ka jest prawdziwym sprawdzianem dla y-
cia maeskiego - zwaszcza gdy nakada
ona wiele ogranicze. Przez wiele miesicy
bdziecie pozbawieni przyjemnoci wyni-
kajcych z maestwa (seks, wsplne wyj-
cia do restauracji czy wyjazdy weekendo-
we), a nawet rado z przyszego potomka
bdzie mniejsza. Tak wic, aby narodzio
si zdrowe dziecko i wasze maestwo
przetrwao, kade z was musi by wiado-
me potrzeb partnera. Poniewa to ty nosisz
w onie dziecko, twoje potrzeby s na pierw-
szym miejscu. Wsparcie przyda ci si we
wszystkim, od przestrzegania restrykcyjnej
diety po unikanie zakazanych zaj. J ednak
w takiej sytuacji mog zosta zaniedbane
potrzeby twego ma, ktry najczciej b-
dzie ci tego wsparcia udziela. J eli nawet
jeste przykuta do ka czy twoja sytuacja
jest w jakikolwiek inny sposb utrudniona,
powinna zrozumie jego uczucia i da mu
do zrozumienia, jak wan odgrywa rol
w tym wszystkim, co si dzieje. Cho real-
nie traktujc spraw, nie zawsze bdzie ci a-
two znale czas na romantyczne chwile,
postaraj si: raz w tygodniu zjedzcie obiad
w ku przy blasku wiec (zamwiony,
chyba e m woli sam gotowa) - to roz-
pali na nowo ogie w waszym zwizku.
P roblemy wspycia seksualnego. Ko-
cha si nie zawsze znaczy wspy sek-
sualnie. Przeczytaj o tym, jak rozwija y-
cie intymne w ciy, nawet gdy przeciw-
wskazane jest wspycie pciowe (s. 234).
W sparcie duchowe. wiczenia relaksacyjne,
medytacje, wizualizacja czy modlitwy pomo-
g ci w cikich chwilach - i to nie tylko
w sensie emocjonalnym, lecz rwnie fizycz-
nym. Okazao si, e takie techniki wzmac-
niaj ukad odpornociowy, zmniejszaj ble
oraz poprawiaj zdolno pacjentw do zno-
szenia ich problemw medycznych.
W sparcie z z ewntrz . J ak to zwykle bywa
w walce z przeciwnociami losu, niezmier-
nie pomocna okazuje si rozmowa z ludmi
znajdujcymi si w takiej samej sytuacji.
Zwaszcza wane to jest dla samotnej matki.
Na stronie 487 znajdziesz pomocne wska-
zwki.
20
J e li dz ieje si
co z ego
O
bserwujc niewiarygodn zawio
procesw zwizanych z powstawa-
niem ycia, od precyzyjnie prze-
biegajcych podziaw zapodnionej ko-
mrki jajowej, poprzez dramatyczne sta-
dium transformacji komrek bezksztatne-
go zawizka do formy uksztatowanej istoty
ludzkiej, stwierdzamy, i jest niemal cudem,
e zwykle wszystkie te mechanizmy dziaaj
prawidowo. Bardzo rzadko zdarza si jed-
nak, e dzieje si co zego - i trudno si
temu dziwi. Postpy w medycynie, uspraw-
nienia w opiece lekarskiej, jak i zrozumie-
nie znaczenia waciwej diety i odpowied-
niego sposobu ycia - wszystkie te elemen-
ty przyczyniy si do znacznego wzrostu
prawdopodobiestwa, i zarwno cia, jak
i pord bd cakowicie udane, bezpieczne
oraz pozbawione jakichkolwiek komplika-
cji. Tak szczliwie si skada, e za pomo-
c wspczesnej technologii, nawet w sytu-
acjach bardzo zoonych i nagych, wcze-
sna diagnostyka i leczenie mog czsto
zaegna wystpujcy problem.
1
Wikszo kobiet przechodzi ci i pord
bez adnych komplikacji. J eli nie wystpuj
u ciebie powikania, to rozdzia ten - opisu-
jcy najczstsze z nich wraz z objawami - ni e
j est przeznaczony dl a ci ebi e. Pomi
go, by nie denerwowa si niepotrzebnie.
P O W I K A N I A , K T R E M O G W Y S T P I P O D C Z A S C I Y
C
ho dalej opisano powikania, ktre
wystpuj najczciej, to prawdopo-
dobiestwo dowiadczenia ich przez
przecitn ciarn kobiet nadal jest niewiel-
kie. Przeczytaj wic ten rozdzia tylko w przy-
padku, jeli zdiagnozowano u ciebie powika-
nie lub odczuwasz objawy mogce o nim
wiadczy. J eli wiesz, e wystpuje u ciebie
ktra z przedstawionych komplikacji, potrak-
tuj jej opis wycznie jako oglny zarys za-
gadnienia - aby wiedziaa, z czym masz do
czynienia - jednak dokadniejszych informa-
cji (moliwe, e innych) udzieli ci lekarz.
W C Z E S N E P O R O N I E N I E
A L BO P O R O N I E N I E S A M O I S T N E
C o to jest? Poronienie nazywane take po-
ronieniem samoistnym jest wydaleniem sa-
moistnym zarodka lub podu jeszcze przed
uzyskaniem przez niego zdolnoci do prze-
ycia poza jam macicy. Poronienie w I try-
mestrze ciy kwalifikowane jest jako po-
1
Wikszo powika, ktre mog wystpi
w okresie poogu, opisano w ksice Pierwszy
rok ycia dziecka.
J E L I DZIEJE S I CO Z EG O 491
ronienie wczesne. Poronienie we wczesnym
okresie ciy wystpuje bardzo czsto (wie-
lu lekarzy twierdzi, e w rzeczywistoci
kada kobieta ma przynajmniej jedno poro-
nienie w okresie rozrodczym), a dotyczy
ono okoo 40-60% wszystkich pocz. Po-
nad poowa z nich wystpuje tak wczenie,
e kobieta nie wie jeszcze, i jest w ciy
(co wyjania niski odsetek poronie w zdia-
gnozowanych ciach), wic nie rozpozna-
ne poronienie uchodzi za normalny czy ob-
fitszy okres. U wikszoci kobiet po poro-
nieniu dochodzi pniej do prawidowej
ciy. Przyczynami wczesnych poronie s
zazwyczaj aberracje chromosomalne lub te
inne nieprawidowoci genetyczne dotycz-
ce rozwijajcego si zarodka. W wielu przy-
padkach czynnikami wywoujcymi poro-
nienie s: martwy zarodek czy pd, orga-
nizm matki niezdolny do wytworzenia
odpowiedniej iloci hormonw ciowych,
zbyt niski poziom hormonw tarczycy lub
niedostateczna ilo przyjmowanego jodu,
reakcja immunologiczna na pd bd za
wysoki poziom hormonu prolaktyny. Czyn-
niki rodowiskowe: ze odywianie, infek-
cja, palenie papierosw, picie alkoholu i tak
dalej, mog take odgrywa rol. W ciy
prawidowej przyczynami poronienia ni e
mog by wiczenia fizyczne, stosunek
seksualny, cika praca czy podnoszenie
cikich przedmiotw. Nie wywoaj go
nawet najsilniejsze mdoci czy wymioty -
s wrcz dowody na to, e u kobiet, ktre
dowiadczaj tych objaww rzadzi ej , do-
chodzi do poronienia. Wtpliwe te, by po-
ronienie mogo nastpi z powodu upadku,
uderzenia czy nagego ataku strachu.
Z namiona i objawy. Najczciej wystpu-
je krwawienie z towarzyszcymi skurczami
lub dolegliwociami blowymi zlokalizo-
wanymi w rodkowej czci podbrzusza lub
plecw. Czasami stwierdza si ostry lub te
trwajcy przez okoo 24 godziny, a nawet du-
ej bl, umiejscowiony w podbrzuszu, bez
krwawienia lub z obfitym krwawieniem (przy-
pominajcym miesiczkowe), cige mierne
plamienie, ktre moe utrzymywa si przez
3 dni, a nawet duej. Skrzepy krwi z ele-
mentami litymi mog towarzyszy zaczyna-
jcemu si poronieniu.
L ecz enie. Sytuacj, w ktrej wystpuj
krwawienie i skurcze, nazywa si poronie-
niem zagraajcym; poronienie nie musi
nastpi, lecz moe. J eli lekarz stwierdzi
rozwarcie szyjki macicy i/lub pky bony
podowe, powinien zaoy, e poronienie
ju nastpio lub te jest w toku. W takim
przypadku nie mona ju zapobiec stracie
ciy. Poronienie zapewne wystpio, jeli
organizm wydali tkank podu.
Znacznie korzystniejsze rokowanie co do
dalszego rozwoju ciy wystpuje u tych
ciarnych z poronieniem zagraajcym,
u ktrych na podstawie techniki ultrasono-
graficznej lub dopplerowskiej stwierdza si
czynno serca podu, a kana szyjki maci-
cy jest zamknity. Poronienie chybione to
sytuacja, w ktrej martwy pd nie zosta
usunity przez organizm matki.
W przypadku poronienia zagraajcego
lekarz najczciej zaleca leenie w ku
i ograniczenie ruchu, a take przepisuje le-
ki przeciwblowe do chwili ustania krwa-
wienia czy blw. Inni stoj na stanowisku,
e nie naley wdraa adnego szczegl-
nego leczenia w tych sytuacjach, wycho-
dzc z zaoenia, e cia skazana na niepo-
wodzenie i tak nie zostanie utrzymana (le-
czona czy nie), natomiast zdrowa zakoczy
si szczliwie (nawet bez ingerencji me-
dycznej). Hormony eskie, niegdy stoso-
wane rutynowo w przypadkach krwawie
ciowych, s obecnie rzadziej uywane,
poniewa istniej wtpliwoci co do ich
rzeczywistej skutecznoci, a take pewne
obawy zwizane z ich potencjaln szkodli-
woci dla rozwijajcego si podu. J akkol-
wiek w wielu sytuacjach, w ktrych w wy-
wiadzie wystpoway poronienia, a ich przy-
czyn byo wytwarzanie przez organizm zbyt
maej iloci progesteronu, mona uzyska
Krwawienie we
Mona si przestraszy krwawienia we
wczesnym okresie ciy, ale zwykle nie sygna-
lizuje ono problemu. Dwa najczstsze powody
krwawienia w pierwszym trymestrze, ktre
ni e wskazuj na poroni eni e, to:
Prawidowa i mpl antacj a zapodnionej ko-
mrki j aj owej w ciance macicy. Krwawie-
nie takie, niekiedy wystpujce w chwili przy-
czepienia si zapodnionej komrki jajowej do
cianki macicy, trwa krtko (dzie lub dwa)
i jest niewielkie. Implantacja nastpuje w 5 do
10 dni po poczciu.
Zmiany hormonal ne w czasie, gdy normal-
nie nastpiaby miesiczka. Krwawienie jest
zwykle lekkie, cho u nielicznych kobiet moe
przypomina menstruacj.
Nie zawsze mona wskaza przyczyny krwa-
wienia, ktre ustaje samoistnie - podobnie jak
w powyszych przypadkach - cia trwa do
chwili terminowego porodu. J ednak na wszel-
ki wypadek poinformuj lekarza o kadym
krwawieniu, by mg zastanowi si nad jego
powodem.
Ciarna powinna bardzo dokadnie opisa
cechy tego krwawienia: Czy pojawia si okre-
sowo, czy te trwa stale? Kiedy wystpi jego
pocztek? Czyj ego barwa jest jasna czy ciem-
na, brzowa czy rowa? Czy jest na tyle obfi-
te, e powoduje przemakanie podpaski higie-
nicznej w cigu godziny, czy jest to plamienie
okresowe, czy te jego charakter jest zawarty
midzy opisanymi sytuacjami? J aki jest jego
zapach? Czy wraz z krwi wydalane s jakie
fragmenty tkankowe (kawaki materiau lite-
go)? (J eli s obecne, naley je zabezpieczy,
wczesnej ciy
umieszczajc w soiku lub w torebce plastiko-
wej.) Naley rwnie wskaza inne towarzysz-
ce objawy, jak: nudnoci i obfite wymioty, wy-
stpowanie skurczw lub rnego rodzaju b-
lu, gorczki, zasabni itd.
Lekkie plamienia lub brudzenia, z ktrymi nie
wspistniej inne objawy, nie s uwaane za sy-
tuacje naglce; jeli pojawiaj si w rodku nocy,
mona poczeka z porad lekarsk do rana.
Wszystkie inne przypadki krwawie s wskaza-
niem do wezwania lekarza lub, gdy jest on nie-
osigalny w danej chwili, do przewiezienia ci-
arnej do specjalistycznego punktu pomocy do-
ranej. Mog one bowiem wskazywa na rzadziej
wystpujce, lecz take niebezpieczne, przyczy-
ny krwawienia we wczesnej ciy:
Poronienie. Kiedy dochodzi do zagroenia po-
ronieniem, krwawienie zwykle jest lekkie, na-
stpnie przeradza si w obfite i towarzysz mu
powracajce skurczowe ble w dolnej czci
podbrzusza. Gdy faktycznie dojdzie do poro-
nienia, w krwi wystpuj tkanki podu. O po-
ronieniu chybionym wiadczy bd upawy
o brzowym zabarwieniu. Niekiedy zapodnio-
na komrka jajowa nie rozwija si (stajc si
komrk obumar), tote bony podowe nie
zawieraj adnych tkanek i organizm nie wy-
dala adnych ich fragmentw.
Cia ektopowa. Brzowawe plamienie z po-
chwy lub miernie obfite krwawienie; okreso-
we lub cige, ktremu towarzyszy bl brzu-
cha lub barku, czasami bardzo ostry (s. 497).
Cia zaniadowa. Cige lub nawracajce br-
zowawe odchody s pierwszym objawem tego
rzadkiego schorzenia (s. 513).
wymierne efekty terapeutyczne, podajc w
hormon. Gdy za powtarzajce si poronie-
nia odpowiedzialny jest nadmiar prolakty-
ny, wwczas lek obniajcy poziom tego
hormonu w organizmie matki pozwoli do-
nosi ci do planowanego terminu roz-
wizania.
Czasami przebyte poronienie nie jest ca-
kowite - tylko cz oyska, bon podo-
wych i zarodka zostaje wydalona z macicy.
J eeli kobieta miaa lub podejrzewa, e mo-
ga przeby poronienie, powinna niezwocz-
nie uda si do lekarza prowadzcego. Za-
zwyczaj w takich przypadkach konieczne
jest instrumentalne wyyeczkowanie jamy
macicy w celu zmniejszenia krwawienia.
J est to postpowanie proste, podczas ktre-
go szyjka macicy zostaje rozszerzona, po
czym usuwa si wszelkie pozostae tkanki
podu czy oyska. Lekarz moe te przyj
JE LI DZIEJE S I CO Z EG O 493
metod czekania na dalszy przebieg wy-
darze (zwan postpowaniem wyczeku-
jcym) - najczciej wtedy, gdy kobieta
nie gorczkuje, cinienie krwi jest stabilne,
nie wystpuje obfite krwawienie ani silne
ble. W wikszoci przypadkw organizm
sam, bez interwencji medycznej, usunie
z macicy pozostaoci ciy. (J eli mo-
esz, postaraj si przechowa ten materia
w czystym soiku - lekarze zechc go zba-
da w celu stwierdzenia przyczyn poro-
nienia.) Uwaa si, e zastosowanie lekw
jest mniej skutecznym sposobem oczysz-
czenia macicy ni yeczkowanie lub odcze-
kanie. Wicej informacji znajdziesz w ram-
ce poniej.
Gdy z powodu poronienia czujesz silny
bl, lekarz zapewne przepisze rodki prze-
ciwblowe. Nie wahaj si poprosi o nie
w potrzebie.
Z apobieganie. Najczciej przyczyn po-
ronienia stanowi wada zapodnionej komr-
ki jajowej czy podu, tote nie mona mu
zapobiec. J ednak moesz podj pewne
kroki w celu zredukowania ryzyka poronie-
nia: zbadaj poziom hormonw tarczycy
przed poczciem lub we wczesnej ciy
i stosuj sl jodowan; kontroluj stan chorb
przewlekych przed poczciem; unikaj nad-
miernego wysiku fizycznego (na przykad
forsownych wicze czy podnoszenia bar-
dzo cikich przedmiotw) w okresie, gdy
dochodzi do zagniedenia si zapodnionej
komrki jajowej (zwykle midzy pitym
a dziesitym dniem po szacowanym dniu
owulacji); unikaj czynnoci zwikszajcych
G dy poroni eni e j est ni euni kni one
W chwili przekazywania rodzicom tragicz-
nej wiadomoci o trwajcym poronieniu lub
o tym, e nie mona mu zapobiec, rwnocze-
nie proponuje si im dwie opcje dalszego po-
stpowania: mona pozwoli dziaa naturze
(postpowanie wyczekujce) bd interwenio-
wa, czyli wyyeczkowa macic. Gdyby
znalaza si w takiej sytuacji, wraz z lekarzem
rozwacie nastpujce czynniki, nim podej-
miecie decyzj:
J ak bardzo zaawansowane jest poronienie.
J eli wystpuje krwawienie i skurcze, to zna-
czy e poronienie ju nastpuje. W takim
przypadku zapewne lepsze bdzie poczeka-
nie na dalszy przebieg wydarze ni yecz-
kowanie. Z drugiej strony jednak, jeli za po-
moc USG okrelono, e pd jest martwy,
a krwawienie byo niewielkie lub w ogle nie
wystpio (jak w poronieniu chybionym), le-
piej wyyeczkowa macic.
J ak bardzo zaawansowana jest cia. Im wi-
cej tkanki podowej, tym wiksze prawdopo-
dobiestwo, e niezbdne bdzie oczyszcze-
nie macicy.
Twj stan psychiczny i fizyczny. Przeczeka-
nie poronienia (a w niekrych przypadkach
moe to trwa nawet trzy, cztery tygodnie)
bardzo osabia fizycznie i emocjonalnie ko-
biet, a take jej ma. Zapewne nieatwo
bdzie pogodzi si ze strat i j opaka, gdy
pd jeszcze cigle znajduje si w twoim ciele.
Ryzyko i korzyci. Poniewa yeczkowanie
stanowi ingerencj w organizm, wie si
z nim nieco wiksze (cho niewielkie) ryzy-
ko, gwnie infekcji (Odo 10% przypadkw).
J ednak korzy wynikajca z wczeniejsze-
go zakoczenia procesu poronienia moe
u wielu kobiet znacznie przewyszy to za-
groenie. Poronienie postpujce naturalnie
niesie ze sob z kolei ryzyko pozostawienia
nie oczyszczonej macicy - w takim przypad-
ku konieczne bdzie jej wyyeczkowanie, by
zakoczy to, co samoistnie si rozpoczo.
Ocena poronienia. atwiej przeprowadzi
badanie tkanki podu, jeli przeprowadzone
zostao yeczkowanie.
Niezalenie od przyjtej metody postpowa-
nia oraz od tego, czy sprawa zakoczy si pr-
dzej czy bdzie trwaa duej, bdzie ci trudno
pogodzi si ze strat, dlatego te powinna prze-
czyta porady na temat tego, jak poradzi sobie
w takiej sytuacji. Znajdziesz je na stronie 527.
4 9 4
PROBLEMY S ZCZEG LNEJ TROS KI
Wystpienie lekkiego krwawienia lub plamie-
nia w II i III trymestrze ciy generalnie nie po-
winno by przyczyn obaw, czsto bowiem jest
ono spowodowane podranieniem podczas okre-
sowego badania lub stosunku pciowego bardzo
wraliwej w tym okresie ciy szyjki macicy lub
te wystpuje bez uchwytnej przyczyny. Czasa-
mi jednak oznacza, e niezbdna jest natych-
miastowa pomoc medyczna. Poniewa tylko twj
lekarz moe wskaza jego przyczyn, musi
by powiadomiony o kadym krwawieniu:
natychmi ast przy obfitym krwawieniu lub
gdy towarzysz mu bl i dyskomfort, a tego
samego dni a przy plamieniu, bez innych ob-
jaww. Czsto wykonuje si USG, by spraw-
dzi ewentualne istnienie zagroenia.
Najczstszymi przyczynami powanych
krwawie s:
oysko prz odujce lub nisko z lokaliz owa-
ne. Zazwyczaj wystpuje krwawienie jasno-
czerwon krwi, nie towarzysz mu dolegliwo-
ci blowe, rozpoczyna si samoistnie, chocia
moe je wywoa kaszel, wysiek fizyczny lub
stosunek pciowy. Moe by mierne lub obfite,
lecz zazwyczaj ustaje, by ponownie wystpi
w pniejszym okresie ciy (patrz s. 504).
O derwanie lub prz edwcz esne oddz ielenie o-
yska. Krwawienie moe by lekkie, podobne
do skpej miesiczki, jak i silne, przypomina-
jce obfit menstruacj lub te bardzo silne, co
jest uzalenione od stopnia oddzielenia. Od-
chody mog, lecz nie musz, zawiera skrzepy
krwi. Nasilenie wspistniejcych objaww, tj.
skurczw i dolegliwoci blowych, jest take
uzalenione od stopnia oddzielenia oyska.
Oddzieleniu oyska na duej powierzchni za-
zwyczaj towarzysz objawy wstrzsu hipowo-
lemicznego (patrz s. 516).
I nne moliwe prz ycz yny krwawienia. Nie-
kiedy dochodzi do pknicia bony luzowej
macicy, a to wie si z obfitym krwawieniem,
jak przy ranie citej. Niekiedy towarzyszy mu
skurczowy bl wywoany nagromadzeniem si
krwi przy szyjce macicy. Aby wyleczy ran,
naley lee w ku.
P ne poronienie. Krew moe mie barw r-
ow lub brunatn. Obfite krwawienie z towa-
rzyszcymi dolegliwociami blowymi prze-
mawia za rozpoczynajcym si poronieniem
(patrz s. 495).
S kurcz e prz edwcz esne. Za skurcze przedwcze-
sne uwaamy te, ktre wystpuj po 20 tygodniu,
lecz przed osigniciem przez ci 37 tygodnia.
Odejcie krwisto-luzowego czopu, ktremu to-
warzyszy czynno skurczowa macicy, moe
by pierwszym sygnaem ewentualnego poro-
du przedwczesnego (patrz s. 508).
ryzyko poronienia (picie alkoholu, palenie
papierosw); przed i po poczciu dbaj o to,
by twj styl ycia by korzystny dla ciebie
i dla dziecka, ktre chcesz mie.
Taki styl ycia oznacza:
waciwe odywianie,
przyjmowanie preparatw uzupeniajcych
dla kobiet w ciy, zawierajcych kwas
foliowy i inne witaminy z grupy B. Nowe
badania wskazuj, e cz kobiet ma pro-
blem z zajciem w ci i/lub donoszeniem
jej z powodu niedoboru witaminy Bj
r
Gdy zaczynaj przyjmowa t witamin,
zwykle zachodz w ci i nie maj pro-
blemw z jej donoszeniem;
kontrolowanie masy ciaa (postaraj si,
aby w chwili poczcia masa twojego cia-
a bya prawidowa);
ostrone przyjmuj leki (zaywaj tylko te,
ktre przepisa ci lekarz znajcy twj stan,
oraz unikaj tych, ktre uznano za niebez-
pieczne dla kobiet w ciy);
zabezpieczenie si przed rnego rodzaju
infekcjami, a przede wszystkim choroba-
mi przenoszonymi drog pciow czy in-
fekcjami dzise1.
1
S tan z apalny wywoany takimi infekcjami moe
spowodowa wytwarz anie substancji z wanej prosta-
glandyn, ktra stymuluje pord.
Krwawienia w rodkowym i kocowym trymestrze ciy
JE LI DZIEJE S I CO Z EG O
495
J eli poronia dwa lub wicej razy, po-
winna si podda badaniom, ktre ustal
prawdopodobn przyczyn poronie, eby
zapobiec im w przyszoci. Innymi czynni-
kami wywoujcymi wielokrotne straty ci-
y s przede wszystkim kopoty z tarczyc,
nieprawidowoci w wytwarzaniu innych
hormonw dokrewnych, problemy immu-
nologiczne bd autoimmunologiczne (or-
ganizm matki atakuje pd), a take znie-
ksztacenie macicy. Obecnie istnieje wiele
testw, ktre rozpoznaj ewentualne czyn-
niki ryzyka powodujce poronienie (na
przykad autoprzeciwciaa przeciwtarczy-
cowe lub niedobr witaminy B
l2
), a take
sugeruj sposoby zapobiegania mu. Niekt-
re z tych testw znajduj si jeszcze w fazie
bada, inne uznano ju za skuteczne.
P O R O N I E N I E P N E
C o to jest? Samoistne wydalenie podu
midzy kocem I trymestru a 20 tygodniem
ciy jest nazywane pnym poronieniem.
Po 20 tygodniu ciy, gdy pd moe by
zdolny do przeycia poza macic, otoczony
intensywn opiek neonatologiczn dyspo-
nujc najnowoczeniejsz aparatur, wyda-
lenie podu nazywamy porodem przedwczes-
nym
1
. Na wystpowanie pnych poronie
niewtpliwy wpyw maj: stan zdrowia
przyszej matki, stopie wydolnoci szyjki
macicy, wielko ekspozycji na pewne leki
i inne substancje toksyczne, jak te pewne
problemy zwizane z oyskiem.
Z namiona i objawy. Rowawe odchody
(przez kilka dni) mog wskazywa na poro-
nienie zagraajce. Silne krwawienie, szcze-
glnie gdy wspistniej skurcze macicy,
1
Gdy dziecko rodzi si po 20 tygodniu ciy
martwe, zazwyczaj okrela si to porodem mart-
wego podu, a nie poronieniem. Definicje p-
nego poronienia i porodu martwego podu mog
rni si w zalenoci od kraju.
z duym prawdopodobiestwem zwiastuje,
e poronienie jest nieuniknione, szczegl-
nie gdy doszo do rozwarcia szyjki macicy.
(Mog jednak zaistnie take inne przyczy-
ny obfitego krwawienia, takie jak na przy-
kad pknicie bony luzowej macicy -
patrz ramka na stronie 494).
L ecz enie. W przypadkach gdy zagraa po-
ronienie, czsto zalecanym sposobem post-
powania jest leenie, z ograniczeniem do
minimum aktywnoci ruchowej. Z chwil
ustpienia plamienia zazwyczaj zezwala si
na podjcie normalnej aktywnoci ycio-
wej, uwaajc, e jego wystpienie nie mia-
o zwizku z poronieniem. Stwierdzajc
badaniem pooniczym postp w rozwiera-
niu si kanau szyjki macicy, mona podj
prb zapobieenia poronieniu, zakadajc
szew okrny.
W razie wystpienia objaww poronienia,
tj. obfitego krwawienia i czynnoci skur-
czowej macicy, dalsze postpowanie po-
winno by ukierunkowane przede wszyst-
kim na ochron zdrowia kobiety. Aby unik-
n krwotoku, naley koniecznie chor ho-
spitalizowa. J eeli w dalszym cigu krwa-
wienie i czynno skurczowa utrzymuj si,
poronienie staje si nieuniknione. Po odby-
tym poronieniu naley usun z macicy
wszystkie pozostaoci ciy, wykonujc
instrumentalne wyskrobanie jej cian.
Z apobieganie. J eeli moliwo wystpie-
nia poronienia da si wczeniej przewi-
dzie, to realne staje si postpowanie zmie-
rzajce do zapobiegnicia niepowodzeniu.
J eeli podczas poprzedniej ciy zakoczo-
nej poronieniem nie rozpoznano istniej-
cej niewydolnoci cieniowo-szyjkowej, to
w kolejnej ciy, w jej wczesnym stadium,
naley zaoy na cz pochwow szew
okrny - jeszcze zanim stwierdzi si dro-
no kanau szyjki - co zazwyczaj przynosi
pozytywny efekt, zapobiegajcy utracie na-
stpnej ciy. J eeli przyczyn poronienia
bya niewydolno hormonalna ciowego
Jeli wystpio poronienie
Przebyte poronienie jest dla kobiety sytu-
acj trudn do zaakceptowania, cho zazwy-
czaj oznacza ono, e stan zarodka czy podu
nie pozwalaby mu na normalne ycie. Wcze-
sne poronienie jest naturaln form mechani-
zmu selekcji, w ktrym nieprawidowo rozwi-
jajcy si zarodek lub pd (wadliwie ukszta-
towany z powodu zaburze genetycznych, od-
dziaywania czynnikw rodowiskowych, ta-
kich jak: promieniowanie jonizujce lub nara-
enie na pewne substancje chemiczne; nie-
prawidowo przebiegajcy proces implantacji
jaja podowego w macicy, niektre infekcje
matczyne lub te przypadkowe okolicznoci,
jak rwnie z nieznanych powodw) jest od-
rzucany, gdy najprawdopodobniej byby nie-
zdolny do przeycia lub bardzo powanie
uszkodzony.
Mimo wszystko utrata ciy nawet w jej
wczesnym stadium rozwoju jest duym prze-
yciem dla kobiety. Nie naley jednak obar-
cza za to przeznaczenia - poronienie nie jest
twoj win. Nie powstrzymuj si od opaki-
wania straty, gdy jest to wany etap w proce-
sie powrotu do normalnoci. Przez jaki czas
masz prawo by smutna, a nawet wolno ci po-
pada w rozpacz. Powinna ci pomc rozmo-
wa z mem, lekarzem, krewnym czy przyja-
cik bd przyczenie si do grupy samo-
pomocy dla par i samotnych kobiet, ktre
przeyy utrat ciy. Naley zapyta lekarza
prowadzcego lub dowiedzie si w szpitalu
o adres jednej z nich. Szczeglnie wane jest
dzielenie si dowiadczeniami z tymi, ktrzy
naprawd rozumiej, co czujesz, jeli poro-
nia wicej ni raz. Obszerniejsze porady na
temat radzenia sobie ze strat znajdziesz na
stronie 527.
Najlepsz metod leczenia dla wielu kobiet
jest zalecenie im ponownego zajcia w ci
w terminie moliwie bezpiecznym. Lecz za-
nim kobieta zdecyduje si na ponowne zajcie
w ci, lekarz prowadzcy powinien nawie-
tli jej moliwe przyczyny wystpowania po-
ronienia. Najczciej poronienie jest pojedyn-
czym incydentem, a jego czynnikami spraw-
czymi mog by: nieprawidowoci chromo-
somalne, infekcje, wpyw pewnych substan-
cji chemicznych lub te innych zwizkw te-
ratogennych, albo wystpuje bez uchwytnej
przyczyny i nie powtarza si wicej. Nawy-
kowe poronienia (wicej ni dwa) czsto zwi-
zane s z niewydolnoci hormonaln ciar-
nej lub te matczynym ukadem odpornocio-
wym, odrzucajcym niezgodny antygeno-
wo zarodek lub pd. W obu tych sytuacjach
odpowiednie leczenie kobiety we wczesnej
ciy czsto zapobiega kolejnym poronie-
niom. Nawykowe poronienia rzadko spowo-
dowane s czynnikami genetycznymi, ktre
mona okreli, wykonujc u maonkw
pewne testy chromosomalne jeszcze przed
poczciem. Naley skonsultowa z lekarzem
prowadzcym zasadno wykonywania po-
wyszych testw.
Cz lekarzy zaleca okres 2-3 miesicy
przerwy midzy poronieniem a nastpnym zaj-
ciem w ci, mimo i wspycie pciowe
mona rozpocz ju w 6 tygodni po poronie-
niu. Inni tymczasem wol pozostawi bieg
wydarze w rkach Matki Natury i informuj
pacjentki, by suchay gosu swego ciaa, ktry
wskae najlepszy moment do ponownego zaj-
cia w ci. W niektrych badaniach wykaza-
no, e kobiety staj si bardziej podne w okre-
sie pierwszych trzech cykli po poronieniu, kt-
re nastpio w pierwszym trymestrze. J eli
jednak lekarz zaleci ci wstrzyma si przez pe-
wien czas, stosuj dobre rodki antykoncepcyj-
ne, najlepiej typu zaporowego (prezerwatywa,
kapturek naszyjkowy). Przerw wykorzystaj
na ulepszenie diety i nawykw zdrowotnych
(jeli jest co poprawia) oraz koniecznie po-
praw kondycj swojego ciaa, aby w chwili
poczcia byo jak najlepiej przygotowane do
wydania na wiat nowego ycia (przeczytaj
rozdzia 21). Na szczcie s spore szanse na
to, i nastpnym razem cia bdzie prawido-
wa, a dziecko zdrowe. Wikszo kobiet, kt-
re przeyy jedno poronienie, nie roni w czasie
kolejnych ci. W rzeczywistoci poronienie
zapewnia o zdolnoci do zapodnienia, tote
wikszo kobiet, ktre straciy ci w takich
okolicznociach, z pewnoci nastpn donosi
szczliwie.
ciaka tego, substytucja hormonalna w ko-
lejnej ciy moe dopomc w jej szczliwym
donoszeniu. Gdy win za przebyte poronie-
nia obarcza si niektre przewleke schorze-
nia ciarnej, tj. cukrzyc, nadcinienie -
przed kolejn ci naley rozpocz kon-
trol stanu choroby. Inne zaburzenia, mo-
gce by przyczyn niepowodze, jak: ostre
infekcje i nieprawidowoci ksztatu maci-
cy, a take pewne guzy niezoliwe, np. mi-
niaki, ktre zaburzaj jej prawidowy ksztat,
mona w niektrych przypadkach leczy
chirurgicznie.
C I A E K T O P O W A
C o to jest? J est to cia, ktra zagnieda
si poza macic, najczciej w jajowodzie.
Nastpuje to na skutek wystpowania czyn-
nika utrudniajcego lub spowalniajcego prze-
suwanie si zapodnionej komrki jajowej
(najczciej przyczyn jest blizna po wcze-
niejszych infekcjach). Zagroone tak
ci s kobiety z histori zapalenia narz-
dw miednicy mniejszej, endometrioz,
wczeniejszymi ciami pozamacicznymi
lub operacjami jajowodu - a take kobiety
palce papierosy. Dobre efekty daje wcze-
sne zdiagnozowanie i leczenie ciy ekto-
powej; bez nich cia nadal rozwijaaby si
w jajowodzie, ktry w kocu by pk, a co
za tym idzie, w przyszoci nie mgby su-
y do przemieszczenia si zapodnionej
komrki do macicy. Nie rozpoznane pk-
nicie ciy ektopowej jest niebezpieczne
dla ycia chorej.
Z namiona i objawy. Pierwszym sygnaem
moe by tpy bl, ktry przeradza si w sil-
ny, kolkowy, bardzo dokuczliwy, zazwyczaj
rozpoczyna si w jednym miejscu i na-
stpnie rozprzestrzenia na ca jam brzusz-
n, nasila si podczas dziaania toczni
brzusznej, kaszlu lub przy poruszaniu si.
Czsto stwierdza si brunatne plamienie lub
te lekkie krwawienie z pochwy, ktre moe
Cia ektopowa
W ciy ektopowej zapodniona komrka ja-
jowa zagnieda si w miejscu innym ni ma-
cica. W przypadku przedstawionym na ilu-
stracji miejscem tym jest jajowd.
mie charakter okresowy lub cigy i za-
zwyczaj wyprzedza dolegliwoci blowe
o kilka dni lub nawet tygodni. Czasami zda-
rzaj si nudnoci i wymioty, zawroty go-
wy lub zasabnicia, ble w okolicach bar-
ku i/lub uczucie parcia na stolec.
Pknicie jajowodu, w ktrym rozwijaa
si cia, moe by przyczyn silnego krwo-
toku z towarzyszcymi mu objawami wstrz-
su (szybkie, nitkowate ttno, zimna, wilgot-
na skra, omdlenie), jak te nagego blu,
ktry po pewnym czasie rozprzestrzenia si
poza obszar miednicy.
L ecz enie. Wane jest jak najszybsze prze-
transportowanie chorej do szpitala. Zasto-
sowanie nowoczesnych metod pozwala na
wczesn diagnostyk ciy jajowodowej
i tym samym stwarza szans wdroenia za-
chowawczego sposobu postpowania, co
jest bardzo korzystnym elementem dla za-
chowania zdrowia kobiety do dalszego roz-
rodu.
Rozpoznanie jest zazwyczaj stawiane na
podstawie cznego wykorzystania trzech
metod:
1. Badanie miednicy.
2. Seryjnie powtarzany test ciowy bar-
dzo czuy, ktry monitoruje poziom hor-
monu hCG we krwi matki (gdy w przebiegu
ciy obserwuje si, e poziom hCG obnia
si lub przestaje wzrasta, mona podejrze-
wa nieprawidowe zagniedenie si jaja
podowego w jajowodzie).
3. Aparatura ultrasonograficzna o wysokiej
rozdzielczoci umoliwia uwidocznienie
macicy i jajowodw (pusta macica
1
i cia
rozwijajca si w jajowodzie - cho nie za-
wsze widoczna - wskazuje na rozwj ciy
ektopowej).
Gdy wystpuj jakiekolwiek wtpliwo-
ci, potwierdzenie mona uzyska przez uwi-
docznienie jajowodw przez cienki laparo-
skop wprowadzony do jamy brzusznej przez
ppek. Zastosowanie najnowoczeniejszej
aparatury diagnostycznej pozwala w 80%
rozpozna obecno ciy ektopowej przed
jej pkniciem.
Pomylne leczenie ciy pozamacicznej
jest rwnie uzalenione od osigni tech-
niki medycznej. Zazwyczaj wybiera si la-
paroskopi, ktra pozwala na krtszy pobyt
w szpitalu i znacznie skraca okres rekonwa-
lescencji. Zabieg ten polega na dokonaniu
dwch niewielkich naci, jednego w pp-
ku w celu wprowadzenia wziernika (lapa-
roskopu), a drugiego niej, w podbrzuszu,
w celu wprowadzenia urzdzenia chirurgicz-
nego. W zalenoci od okolicznoci, do usu-
nicia ciy z jajowodu uywa si laserw
lub elektrokauteru. Ostatnio alternatyw dla
1
U kobiet, ktre otrzymay leki gonadotropi-
nowe (Clomid, Perganol) w celu poprawienia
zdolnoci rozrodczej, czyli wytwarzania wik-
szej liczby komrek jajowych przez jajniki,
moe si niekiedy zdarzy, e jedna zapodniona
komrka zesza do macicy, podczas gdy inna
pozostaa w jajowodzie.
operacji stay si leki Metotreksat
2
i/lub Mi-
zoprostol.
Niszcz one ci poprzez zahamowanie
rozrostu komrek. Gwn zalet stosowa-
nia tych lekw jest uniknicie uszkodzenia
jajowodu - z operacj wie si bowiem ta-
kie zagroenie. Czasami stwierdza si, e
cia ektopowa przestaa si rozwija i zni-
ka samoistnie, a zatem operacja chirurgicz-
na nie jest potrzebna. Moliwe jest urato-
wanie jajowodu, chyba e doszo w nim do
nieodwracalnych uszkodze. Zachowanie
jajowodu korzystnie rokuje na ewentualn
ci w przyszoci. Wikszo kobiet le-
czonych z powodu ciy ektopowej moe
rok pniej normalnie zaj w ci i cie-
szy si jej prawidowym przebiegiem.
Z apobieganie. Ryzyko wystpienia ciy
ektopowej mona wyeliminowa. Natych-
miast zajmij si leczeniem ewentualnych
chorb przenoszonych drog pciow oraz
chro si przed nimi, pamitajc o zasadach
bezpiecznego seksu.
C U K R Z Y C A C I O W A
Co to jest? J est to przejciowa forma cu-
krzycy. J ej przyczyn jest wytwarzanie
przez organizm niedostatecznej iloci insu-
liny - insulina jest teraz szczeglnie po-
trzebna z racji zwikszonego poziomu cu-
kru we krwi w czasie ciy. W 28 tygodniu
ciy, czyli wtedy, gdy oysko zaczyna
wyzwala due iloci hormonw wywou-
jcych odporno insulinow, przeprowa-
dza si rutynowe badanie w kierunku tej
choroby. Obydwa rodzaje cukrzycy, tj. ten,
ktry pojawia si tylko w ciy, jak i drugi,
wystpujcy take poza ni, nie stanowi
niebezpieczestwa dla podu i matki, pod
2
Istnieje bardzo niewielkie zagroenie, e
rodek ten doprowadzi moe do zapalenia puc,
powiadom wic lekarza, jeli po zakoczeniu le-
czenia wystpi kaszel i/lub bezdech.
warunkiem e stan ten jest cile nadzoro-
wany. Lecz gdy nadmiar cukru znajduj-
cego si we krwi matki przedostanie si
przez oysko do krwiobiegu podu, ww-
czas mog wystpi powane nastpstwa
zarwno u matki, jak i jej dziecka. Kobie-
ty z nie leczon cukrzyc ciow stoj
przed zagroeniem urodzenia zbyt duego
dziecka, moe take wystpi u nich stan
przedrzucawkowy (nadcinienie wywoa-
ne ci).
Z namiona i objawy. Pierwszym objawem
moe by obecno cukru w moczu (mwi
o tym wynik badania przeprowadzonego
w przychodni), lecz moe by nim rwnie
wzmoone pragnienie, podobnie jak czste
i obfite oddawanie moczu (rnice si jed-
nak od czsto wystpujcej, lecz zazwyczaj
skpej mikcji, jaka towarzyszy wczesnej
ciy), znuenie (ktre moe by trudne do
odrnienia od ciowego).
L ecz enie. Na szczcie wszystkie rzeczywi-
ste zagroenia zwizane z cukrzyc w ciy
mona wyeliminowa przez cisy nadzr
poziomu cukru we krwi, ktry udaje si zre-
alizowa dziki fachowej opiece medycznej
oraz wydatnej pomocy samej ciarnej.
Przestrzeganie lekarskich zalece w ciy
powikanej cukrzyc to ogromna szansa dla
matki i jej dziecka, jeli chodzi o prawido-
wy rozwj ciy i narodziny zdrowego po-
tomstwa.
Nawet gdy wyniki twoich bada nie s
alarmujce, lepiej leczy, ni czeka. J eli
zapadniesz na cukrzyc ciow, poddaj
si badaniom kilka miesicy po porodzie,
aby uzyska pewno, i poziom cukru we
krwi wrci do prawidowego stanu. Ponie-
wa jeste bardziej naraona na wystpie-
nie tej choroby w pniejszym okresie y-
cia, powinna cay czas obserwowa, czy
wystpuj znamiona i objawy cukrzycy
dorosych typu 2: czste oddawanie mo-
czu, wzmoone pragnienie, a take pod-
wyszony poziom cukru we krwi.
Z apobieganie. Prawidowe odywianie, kon-
trolowanie masy ciaa, a take regularne
wiczenia zmniejszaj prawdopodobie-
stwo wystpienia tej choroby. Ryzyko za-
chorowania na cukrzyc ciow u tych oty-
ych kobiet, ktre wicz regularnie, jest
o poow mniejsze.
S T A N P R Z E D R Z U C A W K O W Y
(N A D C I N I E N I E I N D U K O W A N E
C I )
C o to jest? Nadcinienie indukowane ci,
czyli stan przedrzucawkowy
1
, zwane take
zatruciem ciowym, to wysokie cinienie
krwi, ktre wzrasta na pocztku ciy. In-
nymi jego objawami s obrzki i obecno
biaka w moczu, a dotyczy to od 5 do 10%
kobiet w ciy.
Najbardziej zagroone s kobiety w ciy
mnogiej, powyej 40 roku ycia, chore na
cukrzyc oraz te, u ktrych ju wystpuje
nadcinienie. Stan przedrzucawkowy czciej
zdarza si w pierwszej ciy i u Afroamery-
kanek. Nie ma pewnoci co do czynnika,
ktry go wywouje, cho prawdopodobnie
istnieje zwizek genetyczny. Wysunito hi-
potez, i jednym z czynnikw predyspo-
nujcych ciarn do stanu przedrzucawko-
wego moe by profil genetyczny podu;
jeli twoja matka lub matka ma cierpiay
na t chorob w czasie, gdy nosiy ktre
z was w swym onie, stoisz przed wikszym
zagroeniem.
Stan przedrzucawkowy coraz czciej
jest wynikiem zego odywiania i wie si
z niedoborami witamin C i E oraz magne-
zu. Czsto te u kobiet chorujcych na t
chorob obserwuje si zawyony poziom
trjglicerydw w wyniku diety obfitujcej
1
Stan przedrzucawkowy oznacza zespl ob-
jaww, tj. nadcinienie, obrzki i biakomocz lub
co najmniej jeden z wymienionych objaww
(przyp. red. nauk. wyd. pol.).
w cukier. J eszcze inna teoria, obecnie spraw-
dzana przez naukowcw, gosi, e yy ko-
biet ze stanem przedrzucawkowym maj
wad - polega ona na tym, e zwaj si
one w czasie ciy, zamiast rozszerza (jak
zwykle si dzieje). W rezultacie dochodzi
do gorszego zaopatrzenia w krew takich na-
rzdw, jak nerki czy wtroba.
Ponadto przypuszcza si, e stan przed-
rzucawkowy jest reakcj immunologiczn
na ciao obce" (czyli dziecko) - organizm
matki dostaje alergii" na pd i oysko.
Alergia" ta wywouje reakcj, w ktrej
wyniku organizm matki jest w stanie znisz-
czy jej krew i naczynia krwionone. Aby
mona byo lepiej leczy stan przedrzucaw-
kowy, potrzebne jest dalsze zgbianie nie
tylko przedstawionej powyej teorii, ale
take wielu innych
1
.
Z namiona i objawy. Stan przedrzucawko-
wy objawia si i zostaje rozpoznany, gdy po
20 tygodniu ciy cinienie krwi wzrasta do
140/90 lub wicej u kobiety, ktra nigdy
wczeniej nie miaa podwyszonego cinie-
nia. W agodnym przebiegu choroby obser-
wuje si take obrzk doni i twarzy oraz
nagy wzrost ciaru ciaa (objawy te wi
si z retencj wody), obrzk w stawie sko-
kowym, ktry nie mija po 12 godzinach od-
poczynku, oraz obecno biaka w moczu.
Stan nie leczony szybko postpuje, przera-
dzajc si w ostry, charakteryzujcy si dal-
szym wzrostem cinienia (zazwyczaj do
160/110 lub nawet wicej), zwikszon ilo-
ci biaka w moczu, zaburzeniami widzenia,
blami gowy, gorczk, szybkim biciem
serca, dezorientacj, skpym oddawaniem
moczu, silnym blem brzucha, wzmoony-
mi reakcjami odruchowymi, niepokojem
i drgawkami i/lub nieprawidowym funk-
cjonowaniem nerek. Wystpowa moe
rwnie zahamowanie wzrostu podu i nie-
1
J est to tylko jedna z kilkudziesiciu teorii,
i to mao prawdopodobna (przyp. red. nauk. wyd.
pol.).
dobr pynu owodniowego. U ciarnych
cierpicych na stan przedrzucawkowy wy-
stpowa mog wszystkie lub tylko niekt-
re z powyszych znamion i objaww.
Na szczcie u kobiety znajdujcej si
pod sta opiek medyczn stan przedrzu-
cawkowy jest niemal zawsze rozpoznawa-
ny na wczesnym etapie i z powodzeniem
leczony. Nie leczony moe przerodzi si
w znacznie powaniejsz rzucawk (patrz
s. 515).
Niekiedy si zdarza, e stan przedrzu-
cawkowy pojawia si dopiero w trakcie po-
rodu, a nawet poogu. Wwczas nagy
wzrost cinienia krwi moe by jedynie re-
akcj organizmu na stres - lub te faktycz-
nym stanem przedrzucawkowym. Dlatego
te kobiety, u ktrych na jakimkolwiek eta-
pie ciy obserwuje si podwyszone ci-
nienie krwi, znajduj si pod cis obser-
wacj, w ktrej ramach czsto bada si nie
tylko cinienie krwi, lecz take mocz (na
obecno biaka), odruchy i inne parametry
krwi obwodowej.
L ecz enie. W wikszoci przypadkw naj-
skuteczniejszym leczeniem jest pord. Ist-
niej lekarstwa i metody leczenia zatrzymu-
jce postp choroby, jednak jedynym spo-
sobem na wyleczenie" jest wydanie dziec-
ka na wiat.
W lekkich przypadkach stanu przedrzu-
cawkowego leczenie prowadzi do obnie-
nia cinienia ttniczego. Mona tego doko-
na za pomoc diety, wicze i zredukowa-
nia stresu. W razie potrzeby podaje si te
leki. J eli cia zblia si do koca i wyst-
puje rozwarcie szyjki macicy (szyjka jest
zmikczona), to wywouje si pord i dziec-
ko przychodzi natychmiast na wiat. J eli
natomiast kobieta nie jest gotowa do poro-
du, zwykle zatrzymuje si j w szpitalu
i musi cay czas lee (najbardziej wskaza-
ne jest leenie na lewym boku) pod cis
obserwacj. W agodnych przypadkach ze-
zwala si na leenie w domu, kiedy cinie-
nie krwi wrci do normy. J eli masz stan
przedrzucawkowy, a pozwolono ci przeby-
wa w domu, znajdziesz si pod opiek pie-
lgniarki wizytujcej i bdziesz musiaa
czsto chodzi na kontrole lekarskie. Po-
winna wyczuli si na niepokojce obja-
wy: silne ble gowy, zaburzenia wzroku,
gwatowne bicie serca, bl w prawej grnej
czy rodkowej czci brzucha, gdy wiad-
cz one o tym, e choroba postpuje. W ta-
kim przypadku powinna natychmiast po-
szuka pomocy medycznej.
Regularnie badany bdzie stan dziecka:
ruchy podu bd sprawdzane codziennie,
a w miar potrzeby przeprowadzone zosta-
n testy stresowe i niestresowe, USG, am-
niopunkcja i inne. J eli na jakimkolwiek
etapie ciy stan matki pogorszy si, a ba-
dania wyka, e najlepszym rozwizaniem
dla podu bdzie opuszczenie macicy, lekarz
oszacuje, jaka byaby najlepsza metoda po-
rodu.
W sytuacjach, gdy cz pochwowa wy-
kazuje cechy penej dojrzaoci do porodu,
a stan podu jest dobry, zwykle wywouje
si czynno porodow. W innym przypad-
ku zalecane bywa przeprowadzenie cicia
cesarskiego.
Generalnie nawet w agodnej postaci sta-
nu przedrzucawkowego nie zaleca si kon-
tynuowania ciy powyej 40 tygodnia, po
upywie tego czasu bowiem rodowisko
macicy, w ktrym przebywa pd, ulega po-
gorszeniu znacznie szybciej anieli w ana-
logicznym okresie ciy o przebiegu prawi-
dowym.
Rokowania - w agodnej postaci stanu
przedrzucawkowego - dla matek objtych
waciw opiek medyczn s bardzo po-
mylne, podobnie jak kocowy wynik po-
oniczy, ktry zasadniczo nie odbiega war-
toci od obserwowanego w ciach niepo-
wikanych nadcinieniem ttniczym.
W cikiej postaci stanu przedrzucawko-
wego zaleca si postpowanie bardziej ra-
dykalne. Szybko przeprowadza si doyln
infuzj siarczanu magnezu, gdy niemal za-
wsze zapobiega ona przejciu w rzucawk.
(Objawy uboczne tego leczenia s zwykle
nieprzyjemne, ale niegrone.) Gdy zaawan-
sowanie ciy jest bliskie terminu porodu
i/lub stwierdza si dojrzao puc podu,
postpowaniem z wyboru jest bezzwoczne
ukoczenie ciy. W sytuacji, gdy pd jest
niedojrzay, lecz zaawansowanie ciy jest
powyej 28 tygodnia, wikszo pooni-
kw decyduje si na ukoczenie ciy, sto-
jc na stanowisku, e jest to postpowanie
korzystniejsze dla matki (nastpuje norma-
lizacja cinienia ttniczego krwi i polepsza
si jej stan oglny) oraz dla podu (korzyst-
niejszy jest dalszy rozwj noworodka w wa-
runkach intensywnej opieki neonatologicz-
nej anieli przebywanie w niesprzyjajcym
rodowisku wewntrzmacicznym). W celu
szybszego osignicia dojrzaoci puc po-
du przed porodem niektrzy lekarze zdecy-
duj si na podanie steroidw.
Faktem jest, e midzy 24 a 28 tygo-
dniem ciy wszyscy poonicy zgodnie pre-
feruj postpowanie zachowawcze w stanie
przedrzucawkowym, nawet w jego postaci
cikiej, w celu osignicia przez pd wik-
szej dojrzaoci. Natomiast przed osigni-
ciem 24 tygodnia ciy (gdy pd rzadko
zdolny jest do przeycia w warunkach
pozamacicznych, a przebieg choroby jest
szczeglnie ciki) czasami postpowaniem
z wyboru jest zakoczenie ciy, w celu
przerwania narastajcych procesw przed-
rzucawkowych, nawet gdy noworodek ma
niewielkie szanse na przeycie.
Najlepszym miejscem do wydania dziec-
ka na wiat dla kobiety z cikim stanem s
due centra medyczne, w ktrych zapewnia
si optymaln opiek matczyn oraz nowo-
rodkow dla wczeniakw.
U 97% kobiet ze stanem przedrzucaw-
kowym cinienie ttnicze po porodzie wra-
ca do normy, pod warunkiem e wczeniej
nie choroway na przewleke nadcinienie.
Spadek cinienia w wikszoci przypadkw
obserwuje si w pierwszych 24 godzinach
po porodzie, a u pozostaych w pierwszym
tygodniu po rozwizaniu. Gdy cinienie tt-
nicze nie normalizuje si w cigu 6 tygodni,
naley podejrzewa inne przyczyny. Przy
dobrej i natychmiastowej opiece medycznej
istniej spore szanse na to, e ciki przy-
padek stanu przedrzucawkowego matki i -
z wyjtkiem rzadkich przypadkw - jej dziec-
ka zakoczy si pomylnie.
Z apobieganie. Ostatnie badania wykazuj,
e terapia polegajca na podawaniu niewiel-
kich dziennych dawek aspiryny niekiedy
zapobiega powstaniu stanu przedrzucawko-
wego u kobiet z grupy podwyszonego ry-
zyka. Terapi t mona bezpiecznie stoso-
wa do 36 tygodnia ciy. Cho nic nie
wskazuje na to, by podawanie zwikszonej
dawki wapnia zmniejszao ryzyko stanu
przedrzucawkowego u kobiet przyjmuj-
cych odpowiedni ilo tego pierwiastka, to
bywa ono skuteczne u tych z niedoborem
wapnia. Prawidowe odywianie, zapewnia-
jce organizmowi naleyte dawki antyutle-
niaczy, magnezu i innych witamin oraz mi-
neraw, rwnie moe wpyn na zredu-
kowanie ryzyka.
W E W N T R Z M A C I C Z N E
O G R A N I C Z E N I E
W Z R A S T A N I A P O D U (I U G R )
C o to jest? Niekiedy rodowisko wewntrz-
maciczne, w ktrym przebywa pd, nie jest
optymalne dla jego prawidowego rozwoju.
Przyczyny tego mog by rne, jak: nie-
ktre schorzenia matki, jej niewaciwy spo-
sb ycia, zaburzenia funkcjonowania oy-
ska lub te inne czynniki, co wpywa na to,
e pd nie ronie tak szybko, jak powinien.
Bez odpowiedniej interwencji taki noworo-
dek - zarwno urodzony przedwczenie,
jak i w planowanym terminie - bdzie mia
mniejsz mas urodzeniow ni przewi-
dziana dla danego wieku ciowego (zwy-
kle poniej 2,5 kg). J ednym z warunkw
wykrycia tego powikania ciowego jesz-
cze przed urodzeniem dziecka, jak i wcze-
snego wdroenia odpowiedniego postpo-
wania terapeutycznego, ktre moe odwr-
ci ten niekorzystny proces, jest stay facho-
wy nadzr nad przebiegiem ciy.
IUGR wystpuje w okoo 2,5 do 3% ci,
nieco czciej przy pierwszej, pitej i kolej-
nych, a take u kobiet poniej 17 bd po-
wyej 35 roku ycia. Na szczcie ponad
90% noworodkw, ktre rodz si za mae,
w cigu pierwszych lat ycia nadrabia zale-
goci i dorwnuje swym pocztkowo wik-
szym rwienikom. J ednak najlepiej leczy
IUGR w chwili, gdy zostaje zdiagnozowa-
ne prenatalnie, poniewa niewielki odsetek
zbyt maych dzieci ma trudnoci z dogo-
nieniem" rwienikw w rozwoju zarwno
umysowym, jak i fizycznym.
Z namiona i objawy. Wielko przyrostu
masy ciaa u ciarnych nie stanowi zasad-
niczego kryterium decydujcego o masie
urodzeniowej noworodka. Rzadko stwier-
dza si wyrane objawy, ktre mogyby da
matce wskazwk o nieprawidowym wzro-
cie podu. Zwykle to lekarz odkrywa pro-
blem podczas badania prenatalnego, gdy ru-
tynowy pomiar i badanie przez dotyk wska-
zuj, i pd jest zbyt may na dany wiek
ciowy. Natomiast badania USG i wiele in-
nych testw pozwalaj potwierdzi lub wy-
kluczy takie rozpoznanie.
L ecz enie. Gdy rne metody, majce na
celu zapobieenie czynnikom prowadz-
cym do nieprawidowego rozwoju podu
zawiod, a IUGR zostaje zdiagnozowane,
mona wyprbowa wielu innych sposo-
bw na zaradzenie temu stanowi - wszyst-
ko w zalenoci od przypuszczalnej przy-
czyny. Korzystny moe si okaza pobyt
w szpitalu (leenie w ku) - zwaszcza
gdy warunki domowe znacznie odbiegaj
od ideau, w razie koniecznoci doywianie
doylne, podawanie lekw w celu popra-
wienia przepywu krwi przez oysko bd
poprawienie czynnika mogcego przyczy-
Dzieci z nisk mas urodzeniow
Matki, ktre w przeszoci rodziy dzieci
z nisk mas ciaa, s tylko w niewielkim stop-
niu bardziej naraone na powtrne urodzenie
takiego dziecka. Statystyki wskazuj na tenden-
cj wzrostu masy dziecka w stosunku do
poprzedniego. To, czy kolejne dziecko jest mae,
zaley w duym stopniu od przyczyny wyst-
pienia niskiej masy u dziecka pierwszego i obec-
noci tego czynnika podczas kolejnej ciy.
Gdy przyczyna IUGR u poprzedniego dziec-
ka jest znana i odwracalna, powinna zosta jak
najszybciej wyeliminowana. Kada kobieta,
ktra wczeniej urodzia dziecko z IUGR i po-
nownie zasza w ci lub dopiero planuje
zaj, powinna tym razem zwraca szczegln
uwag na wszystkie czynniki w celu obnienia
ryzyka.
nia si do zahamowania wzrostu podu,
wreszcie bezzwoczne wywoanie czynno-
ci porodowej w przypadku niekorzystnego
dla podu rodowiska wewntrzmacicznego
(gdy nie mona nic zrobi, by je poprawi,
natomiast puca dziecka s na tyle rozwi-
nite, e mona je uzna za dojrzae).
Z apobieganie. Poniewa wikszo dzie-
ci urodzonych przed terminem jest maa
(przy czym ich wielko moe by prawi-
dowa dla danego wieku ciowego i nie
mie nic wsplnego z IUGR), naley wpy-
n na czynniki mogce wywoa pord
przedterminowy bd wstrzyma go, gdy
ju si zacz lub mona si spodziewa
jego nastpienia (patrz s. 508). W ten spo-
sb w znacznym stopniu zmniejsza si praw-
dopodobiestwo urodzenia dziecka z nisk
mas urodzeniow.
Zapobiec IUGR mona rwnie przez
kontrolowanie, korygowanie lub minimali-
zowanie pewnych czynnikw matczynych,
ktrym przypisuje si wpyw na zaburzenie
wzrostu podu. Zalicza si do nich niektre
choroby przewleke (cukrzyca, nadcinienie
ttnicze, choroby puc lub nerek); niektre
powikania ciowe (niedokrwisto, stan
przedrzucawkowy) oraz niektre choroby
ostre nie zwizane bezporednio z ci (za-
kaenie drg moczowych). Poznanie jednak
ich rzeczywistego wpywu na rozwj ciy
jest niezmiernie trudne.
Inne czynniki ryzyka mona zmniejszy
bd cakowicie wyeliminowa przed pocz-
ciem lub - w wielu przypadkach - ju
w trakcie ciy (niektre zmiany mog
w ogromnym stopniu wpyn na popraw
warunkw ycia w macicy, a co za tym
idzie, wzrost dziecka). Nale do nich: za
opieka prenatalna (mona temu zapobiec,
znajdujc jak najwczeniej lekarza i cho-
dzc regularnie na wizyty); ze odywianie,
niska masa matki i/lub niewystarczajcy
przyrost masy ciaa (dobra dieta, z dobrze
wywaonymi proporcjami midzy biaka-
mi, kaloriami i elazem - jak w diecie ci-
owej - i/lub postpowanie przeciwko sil-
nym porannym nudnociom moe zaradzi
obu tym problemom); przyjmowanie nad-
miernej iloci kofeiny; palenie papierosw
(im szybciej matka rzuci palenie, tym wik-
sze prawdopodobiestwo, e dziecko uro-
dzi si z prawidow mas); naduywanie
alkoholu bd innych uywek; zbyt krtki
okres przerwy midzy ciami (mniejszy
ni 6 miesicy, liczc od rozwizania jednej
i chwili poczcia drugiej, moe le wpyn
na kolejn ci - przy czym naley zazna-
czy, i doskonae odywianie si, duo wy-
poczynku i najlepsza opieka medyczna mog
wiele zadziaa w celu poprawienia warun-
kw w macicy, jeli ju doszo do kolejnego
poczcia); wady rozwojowe macicy lub inne
nieprawidowoci narzdw rodnych i uka-
du moczowego (zaleca si chirurgiczn ko-
rekcj lub inne sposoby terapii); naraenie na
pewne substancje toksyczne lub te prze-
bywanie w skaonym rodowisku, wcza-
jc w to ryzyka zawodowe (patrz s. 76).
O pieka nad dzieckiem z grupy wysokiego ryzyka pooniczego
W przypadku wystpienia jakichkolwiek
przypuszcze, e dziecko nie bdzie cakowi-
cie zdrowe po urodzeniu, naley dooy
wszelkich stara, by warunki, w jakich przyj-
dzie na wiat, byy optymalnie dobre. W wik-
szoci sytuacji oznacza to pord w szpitalu spe-
cjalistycznym, wyposaonym w sprzt przy-
stosowany do udzielania pomocy noworodkom
najciej dotknitym (prowadzone badania
wykazay, e jest to lepsza metoda ni przewo-
enie noworodka). Cie wysokiego ryzyka
powinny by kierowane bezporednio przez
lekarza do odpowiednich placwek sub me-
dycznych. J eli centrum medyczne znajduje si
w duej odlegoci od miejsca zamieszkania,
naley poczyni niezbdne przygotowania, by
dotrze tam na czas. Niekiedy istnieje moli-
wo przewiezienia ciarnej specjalnie wypo-
saonymi rodkami transportowymi, helikop-
terami itd. Lekarz (bd lekarze) przyjmujcy
pord powinien by wiadomy stanu matki
i dziecka.
Wyniki ostatnio prowadzonych bada
zwrciy uwag na wiele dodatkowych
czynnikw, ktre mog mie wpyw na po-
rd zbyt maego dziecka. Zalicza si do nich:
stres fizyczny a take przemczenie), praw-
dopodobnie nadmi erny stres psychiczny;
nieprawidowy wzrost iloci osocza u ci-
arnej, a take niedobr progesteronu bd
innych hormonw. Zredukowanie tych czyn-
nikw moe take zmniejszy ryzyko, e
dziecko urodzi si za mae.
Pewne czynniki sprawiajce, e dana ko-
bieta moe mie dziecko z zahamowaniem
wewntrzmacicznego wzrostu, s trudne
lub wrcz niemoliwe do wyeliminowania.
Zalicza si do nich: bieda i/lub brak wy-
ksztacenia (okolicznoci te zapewne spra-
wiaj, e kobieta bdzie nieodpowiednio
odywiona i nie otrzyma optymalnej opieki
lekarskiej); naraenie na dziaanie DES
przed wasnymi narodzinami (patrz s. 43);
zamieszkiwanie na duych wysokociach
(cho czynnik ten zwiksza ryzyko tylko
w niewielkim stopniu); przebyty pord dziec-
ka o niskiej masie urodzeniowej, z wad
wrodzon lub wielokrotne poronienia; ci-
e bliniacze bd mnogie; krwawienie
w pierwszym bd drugim trymestrze; nie-
prawidowoci oyska (takie jak oysko
przodujce czy przedwczesne oddzielenie
si oyska); sine nudnoci i wymioty, kt-
re nie kocz si w trzecim miesicu i ni e
reaguj na leczenie; maowodzie lub wie-
lowodzie, nieprawidowy poziom hemoglo-
biny czy przedwczesne pknicie bon po-
dowych; konflikt serologiczny czynnika Rh
(patrz s. 29). J eli sama urodzia si z nisk
mas urodzeniow, wiksze jest prawdopo-
dobiestwo, e i ty urodzisz mae dziecko.
J ednak w wikszoci przypadkw prawi-
dowe odywanie i wyeliminowanie innych
czynnikw ryzyka moe si przyczyni do
zwikszenia moliwoci prawidowego roz-
woju podu.
Nawet gdyby zapobieganie i leczenie nie
przyniosy rezultatw, a dziecko urodzio
si mniejsze ni powinno, szanse na to, e
bdzie zdrowe, s coraz wiksze dziki naj-
nowszym zdobyczom medycyny neonata-
nej (noworodkowej).
O Y S K O P R Z O D U J C E
Co to jest? oysko przodujce - nazwa ta
brzmi jak nazwa choroby oyska, lecz wca-
le tak nie jest. Okrelenie to bowiem odnosi
si do lokalizacji oyska, nie za do jego
stanu. oyskiem przodujcym okrela si
sytuacj, gdy umiejscawia si ono w dolnej
czci macicy, cakowicie lub czciowo
zakrywa jej ujcie wewntrzne albo te do-
chodzi do ujcia wewntrznego szyjki ma-
cicy - otworu macicy. We wczesnych tygo-
dniach ciy nisko lece oysko wy-
stpuje do czsto, lecz wraz z rozwojem
ciy, gdy macica wzrasta, oysko w wik-
szoci przypadkw przesuwa si ku grze.
1
Nawet jeli nie stwierdza si jego migracji
do wyszych partii macicy, rzadko docho-
dzi do wystpienia powanych powika,
chyba e graniczy ono bezporednio z uj-
ciem wewntrznym kanau szyjki. W ma-
ym odsetku przypadkw, w ktrych oy-
sko dochodzi bezporednio do ujcia, moe
ono by przyczyn krwawienia w pniej-
szym okresie ciy i podczas porodu. Im
bliej oysko przylega do ujcia wewntrz-
nego, tym wiksze jest ryzyko wystpienia
krwawienia. W sytuacjach, gdy oysko ca-
kowicie lub nawet czciowo zachodzi na
ujcie, pord drogami natury jest zazwyczaj
niemoliwy.
Ryzyko wystpowania oyska przoduj-
cego jest wysze u kobiet, ktre maj bli-
zny na wewntrznej cianie macicy, gdy
rodziy przez cicie cesarskie lub te po
wykonanych operacjach na miniu macicy
czy yeczkowaniu po przebytym poronie-
niu. Do powstania oyska przodujcego
moe si te przyczyni zapotrzebowanie
podu na jeszcze wiksz powierzchni o-
yska (poniewa matka pali, mieszka na du-
ych wysokociach czy mamy do czynienia
z ci wielopodow).
Z namiona i objawy. Nisko zlokalizowane
oysko ulega rzekomemu przemieszczeniu
przez rozcigajcy si dolny odcinek maci-
cy; niekiedy nastpuje to ju przed 28 tygo-
dniem ciy, lecz zazwyczaj midzy 34 a 38
tygodniem jej rozwoju; std te bezblowe
krwawienie jest najczstszym objawem
tego powikania, chocia stwierdzono, e
w okoo 7 do 30% przypadkw oysk ni-
sko zlokalizowanych krwawienie nie wy-
1
W nisko lecym oysku rozpoznanym
w do pnym okresie ciy moe czasami
doj do zmiany konfiguracji mini ciany ma-
cicy. Nastpuje powstanie i rozszerzenie si dol-
nego odcinka przedniej ciany macicy (przyp.
red. nauk. wyd. pol.).
oysko przodujce
W przedstawionym tu przypadku oysko ca-
kowicie zakrywa ujcie wewntrzne szyjki ma-
cicy, uniemoliwiajc pord drogami natury.
stpuje przed porodem. Krwawienie ma
najczciej barw jasnoczerwon, nie towa-
rzyszy mu z reguy bl brzucha, jak te
wzmoone jego napicie, moe je jednak
wywoa kaszel, wysiek fizyczny lub sto-
sunek pciowy. Moe by mierne lub obfite,
czsto przemija, by po jakim czasie wyst-
pi ponownie.
W przypadku krwawienia, gdy zachodzi
podejrzenie obecnoci oyska przodujce-
go, ocena ultrasonogratlczna zwykle umo-
liwia potwierdzenie diagnozy. Natomiast
gdy nie ma adnych objaww, stan ten jest
wykrywany podczas badania USG bd
podczas porodu.
L ecz enie. Poniewa wczenie rozpoznane
oysko nisko zlokalizowane ulega w wik-
szoci przypadkw samoistnej korekcji
przed porodem i nie stwarza adnych pro-
blemw ciowych, stan ten nie wymaga
leczenia przed 20 tygodniem ciy. J eli
kobieta nie krwawi, a podczas badania
USG rozpoznano u niej oysko przoduj-
ce, zwykle nie ma powodu, by ograniczya
swoj normaln aktywno fizyczn. Po-
winna jednak wyczuli si na kade krwa-
wienie. Kobieta z tym samym rozpozna-
niem, u ktrej wystpuje krwawienie, po-
winna lee w ku, nie wspy i znaj-
dowa si pod kontrol lekarsk. Przy ob-
fitym krwawieniu niezbdna jest hospi-
talizacja, w celu precyzyjnej oceny stanu
matki i podu oraz podjcia prby jego
opanowania. J eli udaje si zahamowa
krwawienie lub te jest miernie nasilone,
zaleca si zazwyczaj leczenie zachowaw-
cze. Obejmuje ono uwane monitorowanie
stanu i podawanie preparatw elaza oraz
ewentualnie witaminy C. Zdarza si, e
przy silnym krwawieniu niezbdne staje
si podawanie krwi przez transfuzj - do
czasu, gdy pd bdzie na tyle rozwinity,
by mona byo rozpocz pord. Gdy ci-
a trwa krcej ni 34 tygodnie, zastrzyki
ze steroidami mog by konieczne w celu
przyspieszenia rozwoju puc podu. Zale-
cana jest dieta wysokobonnikowa i poda-
wanie czopkw na zmikczenie stolca, by
kobieta unikna wysiku podczas wypr-
nie. Czasami mona ciarnej zezwoli
na pobyt w domu, jednak pod nastpujcy-
mi warunkami: brak krwawienia przez co
najmniej tydzie, moliwo szybkiego
transportu do szpitala (trwajcego nie du-
ej ni 15 minut), chora cile przestrzega
zalecanego reimu (bezwzgldne leenie),
ma zapewnione towarzystwo osoby doro-
sej (krewnego bd przyjaciki), ktra
moe przebywa z ni 24 godziny na dob
i w razie koniecznoci zawiezie j szybko
do szpitala. W niektrych krajach zapew-
nia si domow opiek medyczn, czyli
pielgniark oraz odpowiedni sprzt nie-
zbdny do takich warunkw.
Gwnym celem postpowania zachowa-
wczego u ciarnej z oyskiem przoduj-
cym jest stworzenie warunkw umoliwia-
jcych rozwj ciy przynajmniej do 36 ty-
godnia. Nastpnie, gdy na podstawie prze-
prowadzonych testw stwierdza si dojrza-
o puc podu, mona ukoczy ci, naj-
lepiej wykonujc cicie cesarskie, w celu
uniknicia ryzyka wystpienia silnego
krwotoku. Oczywicie w sytuacjach obfi-
tych krwawie, gdy stwierdza si znacz-
ne zagroenia dla matki i podu, nie nale-
y zwleka z zakoczeniem ciy, nawet
gdy pd jest niedojrzay. Umieszczenie nie-
dojrzaych noworodkw w wyspecjalizo-
wanych orodkach intensywnej opieki neo-
natologicznej stwarza korzystniejsze wa-
runki do ich przeycia anieli dalszy ich
pobyt w macicy, wspistniejcy z krwa-
wieniami z oyska przodujcego. U okoo
trzech na cztery ciarne, u ktrych rozpo-
znano oysko przodujce, pord odbywa
si przez cicie cesarskie, zanim jeszcze
wystpi regularna czynno porodowa. Od-
bycie porodu drog pochwow jest moli-
we w nastpujcych okolicznociach: gdy
nisko umiejscowione oysko nie pokrywa
ujcia wewntrznego, krwawienie jest nie-
zbyt obfite, a wystpowanie oyska przo-
dujcego rozpoznano ju podczas regular-
nej czynnoci skurczowej. Obecnie, pomi-
mo e oysko przodujce jest nada bardzo
powanym zagroeniem zarwno dla mat-
ki, jak i podu, u 99% matek pord ma po-
mylne zakoczenie. Dotyczy to rwnie
wikszoci dzieci.
Z A K A E N I E
W E W N T R Z M A C I C Z N E
(CH 0R I 0A MN I 0N 1TI S)
Co to jest? J est to zakaenie wd i bon po-
dowych. Infekcj pynu owodniowego i bon
podowych rozpoznaje si tylko w 1 na 100
ci, lecz uwaa si, e powikanie to wy-
stpuje znacznie czciej. Przypuszcza si,
e bywa gwn przyczyn przedwczesne-
go pknicia bon podowych oraz porodu
przedwczesnego.
Z namiona i objawy. Niekiedy zakaenie
wewntrzmaciczne moe przebiega bezobja-
wowo, szczeglnie gdy wystpuje po raz
pierwszy. Diagnostyka tego powikania jest
trudna, ze wzgldu na brak prostego testu
umoliwiajcego potwierdzenie obecnoci
infekcji. Najczciej pierwszym objawem
zakaenia wewntrzmacicznego jest tachy-
kardia matki. Przyczynami przyspieszenia
czynnoci serca mog by take: odwod-
nienie, przyjmowanie niektrych lekw, nis-
kie cinienie ttnicze lub te stan zdener-
wowania, lecz w kadym przypadku naley
je zgosi lekarzowi. Nastpnie pojawia si
gorczka, zwykle ponad 38C, a w wielu
przypadkach stwierdzi mona bolesno
dotykow macicy. Gdy w przebiegu infek-
cji wewntrzmacicznej nastpio pknicie
bon podowych, pyn owodniowy moe si
charakteryzowa zgniym zapachem, nato-
miast gdy cigo bon podowych jest za-
chowana, wzmoona wydzielina pochwowa
pochodzca z szyjki ma nieprzyjemn wo.
Rutynowe testy laboratoryjne wykazuj
wwczas wzrost liczby leukocytw we krwi
(co oznacza, e ustrj broni si przed infek-
cj). Biofizyczny profil moe cechowa si
nisk punktacj, co wskazuje na stan we-
wntrzmacicznego zagroenia podu (patrz
s. 320). Istnieje szansa, e pomimo i no-
worodek zostanie zakaony (co mona le-
czy antybiotykami) oraz uzyska niski wy-
nik w skali APGAR, nie wystpi u niego
adne dugoterminowe powikania.
L ecz enie. Zakaenie wewntrzmaciczne mo-
e by wywoane przez bardzo rne drob-
noustroje, dlatego te nastpowa terapia
musi uwzgldnia rodzaj mikroorganizmu
wywoujcego proces chorobowy, jak rw-
nie obecny stan zdrowia matki i podu.
Najczciej przed rozpoczciem leczenia
wyklucza si inne przyczyny wystpujcych
objaww, a na podstawie dostpnych testw
naley ustali typ drobnoustroju wywouj-
cego infekcj, jak rwnie sprawdzi aktu-
alny stan podu. W sytuacjach, gdy cia
zblia si ku kocowi, a bony podowe s
pknite, powszechnie zalecanym sposo-
bem postpowania jest jej ukoczenie. Na-
tomiast gdy pd jest niedojrzay, wprowa-
dza si postpowanie zachowawcze - po-
daje si due dawki antybiotykw mog-
cych dotrze do organizmu dziecka i ochro-
ni je oraz cile nadzoruje stan podu. Za-
koczenie ciy odkada si - jeli to mo-
liwe - do momentu a pd bardziej dojrze-
je lub stan matki bd dziecka pogorszy si.
Z apobieganie. Najnowsze osignicia me-
dyczne umoliwiaj znacznie szybsze roz-
poznanie i leczenie. Dziki temu matka
i dziecko s mniej zagroone chorob lub
jej powikaniami. Dalsze udoskonalenie apa-
ratury diagnostycznej, w poczeniu z po-
gbieniem wiedzy na temat zapobiegania
zakaeniom, jeszcze bardziej zmniejszy
niebezpieczestwo rozwoju infekcji.
P R Z E D W C Z E S N E P K N I C I E
B O N P O D O W Y C H (P pbp)
Co to jest? Ppbp odnosi si do pknicia ota-
czajcych pd w macicy bon podowych
przed 37 tygodniem. Gwne ryzyko wi-
ce si z tym zjawiskiem to pord przedtermi-
nowy; inne natomiast to: infekcja wewntrz-
owodniowa, wypadnicie i/lub ucinicie
ppowiny. (Przedwczesne pknicie bon
podowych w ciy, ktra nie jest nie dono-
szona - czyli po 37 tygodniu, lecz przed roz-
poczciem czynnoci porodowej - omawia-
my na stronie 334).
Z namiona i objawy. Sczenie lub wycie-
kanie pynu z pochwy; odpywanie jest
wiksze, gdy ciarna znajduje si w pozy-
cji lecej. Badanie stwierdza obecno
w pochwie pynu, ktry wypywa z kanau
szyjki macicy i ma odczyn zasadowy, nie
za kwany - jak w przypadku wydzieliny
z pochwy bd moczu. Istnieje wiele r-
nych testw do diagnozowania ppbp.
L ecz enie. Wikszo lekarzy podziela po-
gld, e w pocztkowym okresie, tj. od kil-
ku do 24 godzin po przedwczesnym pkni-
ciu bon podowych, konieczna jest cisa
obserwacja ciarnej. Po tym wstpnym
badaniu prawdopodobnie zostanie ona przy-
jta do szpitala z zaleceniem reimu ko-
wego, gdzie bdzie obserwowana (czy za-
czn si skurcze porodowe), a badaniu pod-
dany bdzie rwnie pd. Okresowo nale-
y sprawdza temperatur ciaa i liczb
biaych krwinek, by w por wychwyci roz-
wj infekcji, ktra moe si sta przyczyn
wystpienia przedwczesnego porodu. Wy-
maz z kanau szyjki moe take potwierdzi
obecno infekcji i w wielu przypadkach
podane zostan doylnie antybiotyki, zanim
uzyska si wyniki wymazu, gdy dziki
temu mona zapobiec rozprzestrzenieniu
si zakaenia do wntrza pknitego wor-
ka owodniowego. Podanie antybiotykw
w przypadku ppbp zdaje si wyduy czas
do porodu, poprawiajc wynik pooniczy
ciy. Aby puca podu szybciej osigny
dojrzao, podaje si steroidy, przez co za-
pobiega si powstaniu innych komplikacji
u noworodka. W przypadku wystpienia
czynnoci skurczowej przy niedojrzaoci
podu naley podj prb hamowania po-
rodu, wdraajc odpowiednie leczenie. Tak
dugo, jak dugo stan ciarnej i podu nie
budzi zastrzee, zaleca si postpowanie
zachowawcze, a gdy pd osignie do-
stateczn dojrzao, mona bezpiecznie
przeprowadzi pord. J eli jednak w kt-
rymkolwiek momencie matka bd dziecko
znajd si w niebezpieczestwie, natych-
miast przeprowadzony zostanie pord. Zda-
rza si, e szczelina w bonach po pkniciu
ulega zasklepieniu. Wwczas mona ciar-
n zwolni do domu, zaleci normaln ak-
tywno fizyczn, uwraliwiajc j jedno-
czenie na moliwo sczenia pynu owod-
niowego.
Cz poonikw stara si opni po-
rd a do 33 lub 34 tygodnia. J edni bd
wwczas preferowali wzniecanie porodu,
inni bd usiowali odwlec jego wystpie-
nie a do 37 tygodnia. (Pobranie pynu owod-
niowego drog amniocentezy lub te pew-
nej jego iloci z pochwy w celu okrelenia
dojrzaoci puc podu moe okaza si
pomocne w podjciu decyzji co do sposobu
dalszego postpowania.) Przy odpowied-
nim leczeniu rokowanie zarwno dla matki,
jak i podu jest dobre, chocia w przypadku
porodu przedwczesnego zachodzi koniecz-
no intensywnej opieki neonatologicznej.
Z apobieganie. Badania wykazuj, i przed-
wczesne pknicie bon podowych jest
w pewnym stopniu powizane ze zym od-
ywianiem, dlatego te przestrzeganie jak
najlepszej diety moe pomc w unikniciu
tego powikania. Infekcje pochwy, szcze-
glnie bakteryjne, take mog by przyczy-
n ppbp, dlatego te naley zwaa na ich
objawy i podejmowa leczenie.
P R Z E D T E R M I N O W A
L U B P R Z E D W C Z E S N A C Z Y N N O
S K U R C Z O W A M A C I C Y
Co to jest? S to skurcze macicy, ktre
wystpuj, kiedy pd ma ju zdolno prze-
ycia (w wikszoci krajw za ten okres
uwaa si 20 tydzie ciy), lecz przed 37
tygodniem ciy (kiedy uwaa si ci za
donoszon). Okoo 10% dzieci w USA ro-
dzi si przedterminowo. Istnieje wiele czyn-
nikw ryzyka zwizanych z przedwczesnym
porodem, w tym wiek matki (poniej 18 lub
po 40 roku ycia), brak lub nieodpowiednia
opieka prenatalna, palenie papierosw, za-
ywanie kokainy, kilkakrotne sztuczne poro-
nienia, przedterminowe porody w wywiadzie,
naraenie matki na dziaanie DES w czasie
jej ycia podowego, niska masa przedci-
owa, znieksztacenie macicy, niewydol-
no cieniowo-szyjkowa, miniaki maci-
cy, infekcje macicy, wd podowych, drg
moczowych czy inne (nawet dzise), wcze-
Przewidujc przedterminowy pord
Nawet wrd kobiet najbardziej zagroo-
nych przedwczesnym porodem wikszo do-
czekuje terminu. J ednym ze sposobw przewi-
dywania przedwczesnego porodu jest badanie
wydzieliny z szyjki macicy albo pochwy na
obecno tzw. fibronektyny podowej (FFN).
Badania wykazuj, e niektre z kobiet, u kt-
rych wynik badania FFN jest pozytywny, s
powanie zagroone przedwczesnym porodem
w czasie 1-2 tygodni od badania. Test jednak
jest bardziej uyteczny w przypadku kobiet,
ktre nie znajduj si w grupie podwyszone-
go ryzyka przedwczesnego porodu (przez nie-
wykrycie FFN), ni dla kobiet z tej grupy ry-
zyka
1
. Kiedy FFN zostaje wykryta, naley pod-
j odpowiednie dziaania dla zmniejszenia
ryzyka przedwczesnego porodu. Test nie jest
powszechnie dostpny, jest drogi i zwykle wy-
konuje si go u kobiet najbardziej zagroonych
przedwczesnym porodem. J eli wic nie znaj-
dujesz si w tej grupie ryzyka, nie musisz prze-
prowadza takiego testu.
1
W ynik fasz ywie poz ytywny otrz ymuje si , je li
w cigu 24 godz in prz ed badaniem wyst powao inne
badanie pochwy albo dosz o do stosunku pciowego
albo innego z abiegu wewntrz pochwowego ( wok
sz yjki macicy) .
sne wytwarzanie oksytocyny, nadcinienie
i inne choroby przewleke matki, wielowo-
dzie, ppbp, oysko przodujce, krwawienie
w drugim trymestrze, cia wielopodowa,
nadmierny wysiek fizyczny (szczeglnie
stanie bd chodzenie przez ponad pi go-
dzin dziennie w trzecim trymestrze ciy),
a take stosowanie przemocy fizycznej przez
partnera.
Przedwczesna czynno skurczowa ma-
cicy czciej wystpuje u matek nastoletnich
i samotnych - gwnie z tej przyczyny, e
w ich przypadku mamy do czynienia z licz-
nymi innymi czynnikami ryzyka, w szcze-
glnoci mniejsz moliwoci dostpu do
fachowej opieki medycznej, braku wsparcia
i opieki. Niemniej jednak wiele musimy si
jeszcze nauczy o przyczynach porodu przed
terminem; u poowy kobiet rodzcych przed-
wczenie nie wystpuj adne wyrane czyn-
niki ryzyka.
Z namiona i objawy. Skurcze podobne do
miesiczkowych, czasami biegunka, nudno-
ci lub inne zaburzenia ze strony przewodu
pokarmowego; bl lub napicie w podbrzu-
szu; bolesno i cienie w miednicy, w oko-
licach pachwin lub ud; wodniste, rowe lub
brzowawe upawy, ktre mog by poprze-
dzone gstym, luzowym czopem i/lub s-
czeniem lub odpywaniem pynu owodnio-
wego z pochwy. J eeli badania wyka pod-
wyszony poziom fibronektyny podowej
(FFN - forma biaka wystpujca w py-
nach organicznych, patrz ramka powyej)
w wydzielinie szyjkowej bd pochwowej -
nawet przy braku objaww - moe istnie
zwikszone zagroenie porodem przedter-
minowym. Zmiany szyjki macicy (zanik-
nicie bd rozwarcie, widoczne podczas
badania USG) wyka, czy ju mamy do
czynienia z przedwczesn czynnoci poro-
dow.
L ecz enie. Szybkie wychwycenie objaww
jest bardzo wane, gdy leczenie (patrz da-
lej) moe niekiedy zahamowa lub opni
przedwczesny pord, a kady nastpny dzie
spdzony przez dziecko w macicy zwik-
sza jego szans na przeycie.
Aby zapobiec wystpowaniu przedwczes-
nej czynnoci skurczowej, naley wyczy
wspycie pciowe i inne formy aktywno-
ci fizycznej, zaleci czciowe lub bez-
wzgldne leenie, cotygodniowe odwiedzi-
ny pielgniarki wizytujcej, a w razie ko-
niecznoci hospitalizacj. W okoo 50% ci,
w ktrych wystpia przedwczesna czyn-
no skurczowa bez towarzyszcego krwa-
wienia, samo leenie w szpitalu powinno
powstrzyma pord przedwczesny, bez ko-
niecznoci podawania lekw. J eli nie do-
szo do przerwania bon podowych i nie na-
stpio rozwarcie, 3 na 4 kobiety donosz
ci. W celu powstrzymania skurczw ma-
cicy podane mog zosta tokolityki (leki ta-
kie, jak nifedypina, indometacyna, rytodry-
na, terbutalina i siarczan magnezu) - ale tyl-
ko wwczas, gdy uzna si to za bezwzgld-
nie konieczne.
1
Kady przypadek naley
indywidualnie zanalizowa pod ktem ry-
zyka i korzyci, po czym poda w jak naj-
krtszym czasie najbezpieczniejszy rodzaj
tokolitykw. Obecnie nie zaleca si dugo-
trwaego podawania tych lekw. Cho s
w stanie bowiem zahamowa skurcze i tym-
czasowo wstrzyma czynno porodow,
same nie poprawiaj stanu dziecka w okre-
sie przedporodowym czy pniejszym, a mo-
g mie szkodliwe skutki uboczne dla mat-
ki. Na etapie bada s nowe leki, ktre by
moe oka si skuteczniejsze oraz bez-
pieczniejsze.
J eli matka i/lub dziecko stoj przed bez-
porednim zagroeniem chorob czy inny-
mi komplikacjami (jak to si dzieje w przy-
padku jednej czwartej wszystkich przedter-
minowych czynnoci skurczowych macicy),
to nie podejmuje si adnych prb zahamo-
wania czynnoci porodowej. Gdy uwaa
si, e nie ma adnego niebezpieczestwa,
czasami naley odczeka 24 godziny, zanim
zapadnie decyzja o przeprowadzeniu poro-
du - w tym czasie podaje si steroidy, by
poprawi stan puc podu. Mog zosta po-
dane antybiotyki, zwaszcza gdy uwaa si,
e pord zosta wywoany przez infekcj.
J eli pord odbywa si w centrum medycz-
nym, w ktrym znajduje si oddzia inten-
sywnej opieki neonatologicznej, prognozy
dla noworodka s lepsze; usprawiedliwia
rwnie przeniesienie matki do takiej pla-
cwki - jeli tylko jej stan jest na tyle sta-
bilny, aby mona byo j przetransportowa.
1
Zastosowanie tokolitykw moe nie by
wskazane podczas krwawienia pochwowego,
ppbp czy zaawansowanego rozwarcia szyjki ma-
cicy.
Zapobieganie. Nie wszystkim porodom
przedterminowym uda si zapobiec, ponie-
wa niektre s skutkiem czynnikw ryzy-
ka, ktrych nie mona odpowiednio wcze-
nie wyeliminowa. Ale przedstawione po-
niej rodki zapobiegawcze mog sprawi,
i ryzyko przedterminowego urodzenia
dziecka stanie si mniejsze: wczesne zadba-
nie o dobr opiek medyczn, a take sto-
matologiczn; niepalenie papierosw, nie-
przyjmowanie kokainy, alkoholu i innych
substancji farmakologicznych nie przepi-
sanych przez lekarza; regularne badania,
a w razie koniecznoci leczenie wszelkich
infekcji, zwaszcza narzdw rodnych; sto-
sowanie si do wskaza lekarza o ogranicza-
niu wysiku fizycznego, w tym stosunkw
seksualnych oraz wielogodzinnego stania
czy chodzenia podczas pracy - szczeglnie
jeli kobieta wczeniej przebya pord przed-
terminowy; informowanie o wszelkich prze-
jawach przemocy fizycznej ze strony part-
nera i sprawienie, by to si nigdy wicej nie
powtrzyo.
Z A K R Z E P I C A Y L N A
Co to jest? S to skrzepy krwi powstajce
w yach, zwaszcza koczyn dolnych. Ci-
a, pord, a szczegl ni e pog wyjtko-
wo silnie sprzyjaj wystpowaniu tego po-
wikania. Dzieje si tak, gdy mdra natura
martwi si o nadmiern utrat krwi w trak-
cie porodu i zwiksza krzepliwo krwi -
niekiedy za bardzo - jak rwnie z tej przy-
czyny, e powikszona ciarna macica
utrudnia powrt krwi z niej pooonych
partii ustroju do serca. Zakrzepica y po-
wierzchownych (zapalenie zakrzepowe y
powierzchownych) wystpuje w okoo 1 do
2 przypadkw na 100 ci. Natomiast za-
krzepica y gbokich moe stanowi bez-
porednie zagroenie ycia chorych z po-
wodu wystpienia zatoru naczy pucnych,
lecz na szczcie zdarza si ona wyjtko-
wo rzadko. Wrd czynnikw predysponu-
jcych do rozwoju zakrzepicy najczciej
wymienia si: jej wystpowanie w wywia-
dzie wasnym bd rodziny, przebyte po-
rody - trzy lub wicej, dugotrwae unie-
ruchomienie w pozycji lecej, nadwa-
g, niedokrwisto, ylaki, pord opera-
cyjny - operacja kleszczowa lub cicie ce-
sarskie.
Z namiona i objawy. W zakrzepicy y po-
wierzchownych stwierdza si zazwyczaj
powrzkowate, bolesne stwardnienia w li-
nii przebiegu yy na udzie lub w okolicy
ydki, pokryte zaczerwienion skr. Nato-
miast w zakrzepicy y gbokich do cz-
sto wystpuje bolesno i zwikszona spo-
isto ydki lub uda, obrzmienie koczyny,
rozszerzenie y powierzchownych, bl yd-
ki, ktry jest przyczyn zgicia stopy (zwr-
cenia stopy w kierunku goleni). Opisane
powyej objawy, a take wiele innych, nie-
typowych symptomw, dotyczcych ko-
czyn dolnych, niewytumaczalna gorcz-
ka czy przyspieszona akcja serca, powinny
zosta zgoszone lekarzowi. Diagnostyka
zakrzepicy ylnej moe przebiega na pod-
stawie techniki ultrasonograficznej, flebo-
grafii (polegajcej na wykrywaniu ttna yl-
nego za pomoc odpowiednich instrumen-
tw medycznych po podaniu kontrastu) lub
innych metod.
J eeli skrzep ulega przemieszczeniu, po-
wodujc zakrzepic naczy pucnych, stwier-
dza si bl w klatce piersiowej, kaszel wsp-
istniejcy z pienist i krwisto podbarwion
plwocin, przyspieszenie akcji serca i cz-
stoci oddechw, zasinienie warg i dystal-
nych paliczkw rk, gorczk. Obecno tych
objaww wymaga natychmiastowej pomo-
cy lekarskiej.
I^eczenie. Leczenie - po postawieniu roz-
poznania - uzalenione jest od wielkoci
i rodzaju zakrzepu. Zakrzep powierzchnio-
wy mona leczy poprzez odpoczynek, sie-
dzenie czy leenie z uniesionymi chory-
mi koczynami, stosowanie odpowiednich
maci, rozgrzewajcych okadw, noszenie
elastycznych rajstop oraz, po porodzie, po-
dawanie aspiryny. J eli mamy do czynienia
z zakrzepowym zapaleniem y gbokich,
to - jeszcze przed porodem - podaje si leki
zapobiegajce krzepniciu (niemal zawsze
jest to heparyna); najpierw przez 7 lub 10
dni doylnie, pniej podskrnie do chwili
rozpoczcia czynnoci porodowej, po czym
lek naley odstawi, a kilka godzin po po-
rodzie wznowi jego podawanie na kilka
kolejnych tygodni. W odosobnionych przy-
padkach w yle gwnej dolnej (czyli tej,
ktra odprowadza krew z koczyn dolnych
oraz organw jamy brzusznej do serca)
umieszcza si filtr, aby zakrzep nie przedo-
sta si do puc - gdyby jednak do tego do-
szo, wwczas niezbdne staje si podanie
lekw oraz przeprowadzenie operacji, a tak-
e leczenie skutkw ubocznych. Leczenie
po porodzie jest waciwie identyczne jak
przy zakrzepie powierzchniowym, przy czym
nie mamy do czynienia z przerw na pord.
Z apobieganie. Najlepsz terapi jest zapo-
bieganie: noszenie specjalnych rajstop, je-
li wystpuj skonnoci do zakrzepicy lub
naley si do grupy wysokiego ryzyka; uni-
kanie siedzenia przez ponad godzin bez
przerwy na spacer czy rozcignicie mini
ng, wiczenia mini ng zgodne z zalece-
niami lekarza - jeli musisz lee - oraz
spanie i wykonywanie wicze w pozycji
innej ni leenie pasko na plecach.
R Z A D K O W Y S T P U J C E P O W I K A N I A C I O W E
P
rzedstawione poniej komplikacje
wystpuj rzadziej, czyli raczej nie
zagraaj przecitnej ciarnej ko-
biecie. Dlatego przypominamy (a warto zro-
bi to ponownie): przeczytaj ten rozdzia,
tylko jeli musi sz i tylko te fragmenty,
ktre dotycz twojego przypadku. Gdyby
w czasie ciy zdiagnozowano u ciebie kt-
rekolwiek z tych powika, wykorzystaj za-
warte w nim informacje, by dowiedzie si
czego o swym stanie i o jego leczeniu
(a take o tym, jak si ustrzec przy nastp-
nej ciy), jednak pamitaj, e metoda uzna-
wana przez twojego lekarza moe si r-
ni od opisanej.
N I E P O W C I G L I W E W Y M I O T Y
C I A R N Y C H
(H Y PE R E ME SI S GR A V I DA R UM)
C o to jest? J est to przesadzona forma po-
rannych nudnoci, ktra wystpuje z mniej-
szym prawdopodobiestwem ni 1 na 2(X)
ci. Niepowcigliwe wymioty ciarnych
lub nadmierne wymioty w ciy czciej
dotycz pierwiastek, modych matek, kobiet
otyych, ciarnych z ci wielopodow
oraz kobiet, u ktrych wystpowao to po-
wikanie podczas poprzedniej ciy. Stres
psychiczny moe by czynnikiem spraw-
czym, a take wraliwo orodka wymiot-
nego mieszczcego si w mzgu, ktra jed-
nak wydaje si odmienna u rnych osb.
Innymi czynnikami mog by: spoywanie
zbyt duej iloci tuszczw nasyconych,
brak rwnowagi hormonalnej, niedobr wi-
taminy B i infekcja bakteri //. pylori.
Z namiona i objawy. Nudnoci i wymioty
wystpujce we wczesnych tygodniach ci-
y s niezwykle czste (do tego stopnia, e
niekiedy trudno zatrzyma w organizmie
jakikolwiek pokarm) i bardziej nasilone
oraz mog trwa duej - czasami przez pe-
nych dziewi miesicy. Do pozostaych
objaww nale: czste oddawanie moczu
o ciemnotej barwie (wiadczy to o od-
wodnieniu wywoanym utrat pynw z po-
wodu wymiotw); zmniejszenie masy ciaa
o wicej ni 5% i/lub obecno krwi w wy-
miocinach. Nie leczone czste wymioty
mog prowadzi do wystpienia zespou
zaburze odywiania, nastpowego odwod-
nienia, a w konsekwencji mog stanowi
czynnik szkodliwy dla zdrowia matki i po-
du, dlatego te wszystkie powysze objawy
powinny by zgaszane lekarzowi. Ostry
bl brzucha, ktremu towarzysz poranne
mdoci (wraz z innymi objawami bd bez
nich), moe te wiadczy o stanie choro-
bowym woreczka ciowego lub trzustki.
Konieczna jest wic w takiej sytuacji szyb-
ka interwencja lekarza. W nielicznych przy-
padkach nudnoci i wymioty pojawiaj si
dopiero w trzecim trymestrze, a towarzyszy
im bl w grnej czci brzucha, pniej tak-
e stan dezorientacji. Objawy te - najcz-
ciej dotyczce kobiet z zaburzeniami ody-
wiania - mog wiadczy o stanie przedrzu-
cawkowym lub ostrej chorobie wtroby,
zatem rwnie wymagaj natychmiastowej
kontroli lekarskiej.
L ecz enie. agodne przypadki mona leczy
diet, wypoczynkiem, opaskami uciskowy-
mi (zwykymi lub na baterie), rodkami na
nadkwasot oraz lekami przeciwwymiot-
nymi
1
. Metody te zwykle okazuj si wy-
starczajce, lecz cz kobiet zniechcona
1
Nie powinno si stosowa lekw przeciw-
wymiotnych (tradycyjnych bd zioowych) bez
aprobaty lekarza prowadzcego. Niektre leki
z grupy przeciwwymiotnych mog dziaa anta-
gonistycznie w stosunku do innych lekw przyj-
mowanych obecnie, a nawet w przeszoci, jesz-
cze przed wdroeniem terapii przeciwwymiotnej.
dokuczliwymi skutkami ubocznymi, prze-
rywa leczenie. Ulg mog przynie rw-
nie terapie alternatywne i uzupeniajce
(na przykad akupunktura, biofeedback,
medytacje i hipnoza) - patrz s. 244. Naley
je czsto niewielkie posiki, a pomidzy
nimi pi duo napojw. Naley unika al-
koholu i tytoniu (zakazanych dla wszyst-
ki ch ciarnych) oraz kofeiny, napojw ga-
zowanych i tustych potraw. J eli wymio-
ty wraz z du utrat masy ciaa nie ustan,
konieczna bdzie hospitalizacja. Dalsze ba-
dania pozwol wykluczy nieciowe przy-
czyny wymiotw, tj. zapalenie odka, nie-
drono przewodu pokarmowego, kamie-
nie ciowe lub chorob wrzodow. Pokj,
w ktrym chora przebywa, mona przy-
ciemni, a wizyty osb odwiedzajcych na-
ley ograniczy. W celu zmniejszenia na-
picia nerwowego, mogcego przyczyni
si do nasilenia objaww, korzystna moe si
okaza psychoterapia. Odywianie doylne
wymaga jednoczesnego zastosowania rod-
ka przeciwwymiotnego i roztworu elektro-
litu. J eli bilans pynw oraz elektrolitycz-
ny zosta wyrwnany (zazwyczaj udaje si
to w 24-48 godzin), mona rozpocz po-
dawanie obojtnych pynw doustnie. J eli
chora toleruje pyny, mona przej do po-
dawania jej 6 maych posikw dziennie.
W razie nawrotu wymiotw naley konty-
nuowa leczenie parenteralne, chocia wska-
zane jest zachcenie ciarnej do przyjmo-
wania pewnych posikw doustnie. Utrzymu-
jce si przez duszy czas wymioty gro
zaburzeniem odywiania matki lub podu,
dlatego te do podawanych parenteralnie
pynw zaleca si dodawanie specjalnych
odywek, by umoliwi przez co najmniej
tydzie cakowity odpoczynek przewodo-
wi pokarmowemu matki, jednoczenie do-
ywiajc j i dziecko. Zwykle to wystar-
cza, by cia moga trwa bez szkody dla
matki i dziecka. Na szczcie choroba ta,
cho bardzo przykra dla ciarnej, nie sta-
nowi zagroenia dla podu. Wikszo ba-
da wykazuje bowiem, i nie ma rnic
w stanie zdrowia pomidzy dziemi ko-
biet, u ktrych wystpoway niepowci-
gliwe wymioty, a tych, ktre ich nie do-
wiadczay.
C I A Z A N I A D O W A
C o to jest? Mniej wicej w 1 na 2000 ci
w Stanach Zjednoczonych, czciej u kobiet
po 45 roku ycia ni u modszych, zamiast
normalnego embrionu w macicy po zapod-
nieniu rozwija si zwyrodniaa materia. Tro-
foblast, czyli warstwa komrek otaczaj-
cych pcherzyk ciowy ulega przeksztace-
niu w konglomerat jasnych, podobnych do
tapioki pcherzykw, zamiast w zdrowe o-
ysko. Zapodniona komrka jajowa, pozba-
wiona wsparcia ze strony oyska, wyrod-
nieje. Choroba ta, zwana rwnie chorob
trofoblastyczn bd zaniadem graniastym,
prawdopodobnie wywoana jest przez zabu-
rzenia chromosomalne zapodnionej komr-
ki jajowej.
Z namiona i objawy. Pierwsz oznak ci-
y zaniadowej s zazwyczaj przemijajce,
chocia czasami cigle wystpujce, brzo-
wawe upawy. Czsto zdarza si, e normal-
nie towarzyszce ciy poranne dolegliwoci,
jak nudnoci i wymioty, ulegaj nasileniu.
Moe podwyszy si poziom hormonw
tarczycy u matki, zapewne z powodu wyso-
kiego poziomu ludzkiej gonadotropiny ko-
smwkowej (hCG). U 1 na 5 chorych wraz
z rozwojem ciy wydostaj si z pochwy
drobne gronka. Macica jest wiksza ni za-
zwyczaj, konsystencji bardziej ciastowatej,
nie stwierdza si czynnoci serca ptodu.
Niekiedy take mog wystpowa oznaki
stanu przedrzucawkowego (podwyszone
cinienie ttnicze krwi, rozlege obrzki,
biako w moczu), czasami stwierdza si
obnienie masy ciaa lub te objawy nad-
czynnoci tarczycy. Rozpoznanie stawia
si na podstawie wyniku badania ultraso-
nograficznego, ktrym stwierdza si brak
W ykrycie powanego uszkodzenia podu
Koszmarem dla wszystkich przyszych ma-
tek, poddajcych si badaniom diagnostycz-
nym, jest moliwo wykrycia powanych nie-
prawidowoci w rozwoju podu, w wyniku cze-
go konieczne staje si usunicie ciy. Fakt, e
tego typu przypadki zdarzaj si wyjtkowo
rzadko, nie jest pocieszeniem dla maonkw
otrzymujcych te przeraajce informacje.
Zanim podejmie si decyzj o przerwaniu ciy,
naley upewni si, czy wynik badania jest praw-
dziwy i wybr sposobu postpowania waciwy.
Dobrze jest zasign opinii innego lekarza,
a najlepiej specjalisty od spraw genetycznych.
Podjcie decyzji o przerwaniu ciy nie jest
atwe. Pragncy suy pomoc przyjaciele i ro-
dzina nie zawsze zdaj sobie spraw z trudno-
ci tego okresu dla matki, czsto pogarszajc
jej stan komentarzami typu: Tak bdzie najle-
piej", Moesz sprbowa jeszcze raz". Ko-
nieczne moe si okaza wsparcie profesjonal-
ne ze strony lekarza, psychologa, pracownika
socjalnego, genetyka. Zaistniaa sytuacja nie
jest atwa do zaakceptowania. Wielce prawdo-
podobne jest przeycie przez niedosz matk
wszystkich etapw aoby - zaprzeczenia, zo-
ci, pogodzenia si z losem i walki z depresj.
Czsto po uzyskaniu zych wiadomoci ma-
onkowie zamczaj si dodatkowo niepotrzeb-
nym poczuciem winy. Warto zatem wiedzie,
e wszelkie uszkodzenia podu s z reguy
dzieem przypadku. Przecie umylnie nie wy-
rzdzilibycie waszemu dziecku krzywdy, nie
ma powodu do obarczania si win za jego
wrodzone uomnoci.
J eeli podjta decyzja o przerwaniu ciy
spowoduje zdenerwowanie i rozpacz, naley
pamita, e noszc dziecko w macicy przez
dziewi miesicy, przywizujemy si do nie-
go jeszcze bardziej, spowoduje to duo wik-
szy bl po jego stracie po urodzeniu. Moliwe
jest, e dziecko yoby, wegetujc przez kilka
miesicy lub lat. Tymczasem po upywie kilku
miesicy mona zdecydowa si na ponowne
zajcie w ci, tym razem bardziej szczli-
wie. Fakt ten absolutnie nie odbiera prawa ka-
dego do opakiwania poniesionej straty.
tkanek zarodkowych lub podowych, a ma-
cica zawiera mae gronka zaniadowe. J aj-
niki mog by take powikszone z powodu
towarzyszcego chorobie podwyszonego
poziomu hCG,
L ecz enie. Naley rozszerzy kana szyjki
i starannie oprni zawarto macicy po-
przez yeczkowanie. Godny uwagi jest fakt,
e w okoo 10-15% takich ci po opr-
nieniu macicy nie nastpuje natychmiasto-
we zahamowanie wzrostu ciy zaniado-
wej. Gdy poziom hCG we krwi wci wy-
kazuje wartoci powyej wielkoci uznanej
za granic, powtrne oprnienie macicy
jest powszechnie zalecane.
Natomiast w rzadkich przypadkach, gdy
poziom hCG pozostaje podwyszony po ko-
lejnym odessaniu macicy, naley bezwzgld-
nie wykluczy now ci lub rozprzestrze-
nienie si tkanki zaniadowej do pochwy lub
puc, ktre mona leczy przy zastosowaniu
chemioterapii. Zdarza si, cho bardzo rzad-
ko, e cia zaniadowa przechodzi w raka
kosmwki (patrz s. 515), dlatego te dalsze
monitorowanie ciy zaniadowej jest bar-
dzo wane, poniewa mona j atwo le-
czy, gdy jest wczenie zdiagnozowana.
Generalnie zaleca si, by po ciy zania-
dowej odczeka rok przed nastpnym po-
czciem; wyniki bada wykazuj dobry stan
takich ci. Precyzyjne monitorowanie roz-
woju nastpnej ciy jest niezmiernie istot-
ne, ze wzgldu na moliwo ponownego
rozwoju zaniadu.
Z apobieganie. Istniej nike dowody, e
powstanie ognisk choroby trofoblastycznej
ma zwizek z ma poda biaek zwierz-
cych i witaminy A, dlatego te zaleca si
przyjmowanie obu tych skadnikw w du-
ych dawkach (sprawd zapotrzebowanie
na biako oraz warzywa te i zielone li-
ciaste w diecie ciowej); odnosi si to do
okresu poprzedzajcego ci, jak i caego
okresu jej rozwoju.
C o to jest? W czciowej ciy zaniadowej,
podobnie jak w jej odmianie cakowitej (opi-
sanej powyej), wystpuje nieprawidowy
rozwj trofoblastu. J ednake w czciowej
ciy zaniadowej stwierdza si obecno
tkanek zarodka lub podu. J eeli pd prze-
yje, to powikanie czsto wykazuje objawy
wewntrzmacicznego zahamowania wzro-
stu, jak rwnie liczne wady wrodzone: zro-
nicie palcw rk i stp (syndactylia) i wo-
dogowie (hydrocephalus). J eeli urodzi
si zdrowy noworodek, zwykle okazuje si,
e stanowi on cz ciy wielopodowej,
a wspistniejcy zaniad spowodowa zwy-
rodnienie drugiego podu.
Z namiona i objawy. S podobne do tych,
ktre towarzysz poronieniu niekompletnemu
i ciy obumarej. Zazwyczaj wystpuje nie-
regularne krwawienie z drg rodnych, nie
stwierdza si czynnoci serca podu, a macica
jest mniejsza lub ma wielko adekwatn do
czasu trwania ciy. Tylko niewielki odse-
tek kobiet z czciow ci zaniadow ma
powikszon macic, co wystpuje po-
wszechnie w cakowitej ciy zaniadowej.
Badanie USG i oznaczenie poziomu hCG
s metodami bardzo uytecznymi w diagno-
styce czciowej ciy zaniadowej.
L ecz enie. J eli pd yje, a wynik USG wy-
kazuje jego dobry stan, to cia jest zwykle
kontynuowana. W przeciwnym wypadku sto-
suje si takie samo postpowanie terapeu-
tyczne i leczenie jak przy ciy zaniadowej.
Nie zaleca si ponownego zajcia w ci do
czasu, a poziom hCG bdzie si utrzymy-
wa na prawidowym poziomie przez rok.
Z apobieganie. Wikszo kobiet moe uro-
dzi zdrowe dziecko po przebytej wczeniej
czciowej ciy zaniadowej, jednak ze
wzgldu na ryzyko powtrzenia si tej pa-
tologii przy kadej nastpnej ciy wane jest
przeprowadzenie wczesnego badania USG.
C o to jest? J est to wyjtkowo rzadki nowo-
twr, cile zwizany z ci. W okoo po-
owie przypadkw rozwija si przy ciy
zaniadowej, w 30-40% wystpuje po poro-
nieniu, a w 10-20% po prawidowej ciy.
Z namiona i objawy. S to nieregularne
krwawienia wystpujce po poronieniu, po-
rodzie lub po usuniciu zaniadu grania-
stego; podwyszony poziom hCG we krwi
i guz w pochwie, macicy lub pucach.
L ecz enie. Chemioterapia. Wczesne rozpoz-
nanie i leczenie decyduj zwykle o przeyciu;
pod warunkiem prawidowo prowadzonej
terapii podno pozostaje nie zaburzona,
cho zazwyczaj zaleca si odoenie nastp-
nej ciy na okoo 2 lata.
R Z U C A W K A
C o to jest? Z rzucawk mamy do czynienia
wtedy, gdy stan przedrzucawkowy (patrz
s. 499) rozwija si i atakuje orodkowy
ukad nerwowy, prowadzc do drgawek (kon-
wulsji), a niekiedy nawet piczki. Rzucaw-
ka to stan bardzo powany, nie leczony
moe zakoczy si mierci matki i dziec-
ka - na szczcie wystpuje ni ezwykl e
rzadko. U bardzo niewielu kobiet znajdu-
jcych si pod odpowiedni opiek medycz-
n dochodzi do przejcia stanu przedrzu-
cawkowego w niebezpieczn rzucawk.
Z namiona i objawy. Charakterystyczne dla
rzucawki s drgawki, zwykle podczas porodu
lub blisko terminu rozwizania, ktre mog
si rozpocz bez ostrzeenia. Zdarzaj si te
drgawki poporodowe, najczciej w cigu 48
godzin po porodzie, cho niekiedy nawet trzy
tygodnie po urodzeniu dziecka.
L ecz enie. Przede wszystkim naley zapew-
ni chorej ochron przed samouszkodzeniem
C Z C I O W A C I A Z A N I A D O W A R A K K O S M W K I
w czasie napadu drgawek. Atak mona prze-
rwa, podajc leki oraz tlen. Naley wyeli-
minowa z otoczenia pacjentki wszystkie sil-
ne bodce zewntrzne, jak wiato, haas.
Zaleca si aktywny sposb postpowania, tj.
wzniecenie porodu lub cicie cesarskie. Wa-
ciwe postpowanie zapewnia przeycie 98%
matek, ktre po rozwizaniu w wikszoci
wracaj do peni zdrowia, niemniej jednak
dalszy cisy nadzr nad chor jest koniecz-
ny do momentu, gdy cinienie wrci do nor-
my, a ataki drgawek ustan.
Z apobieganie. Dobra opieka nad kobiet ze
stanem przedrzucawkowym powinna nie
dopuci do powstania rzucawki. Bardzo
wany jest cisy nadzr w czasie poogu.
Z E S P L H E L L P
C o to jest? Zesp HELLP (H - Hemolysis:
hemoliza wewntrznaczyniowa; EL - ele-
valed liver enzymes: podwyszone stenie
enzymw wtrobowych; LP-I ow platelets:
niska liczba pytek krwi. Z pierwszych liter
objaww powstaa obiegowa nazwa - zesp
HELLP, oznaczajca w jzyku angielskim
woanie o pomoc) wystpuje samoistnie
bd razem ze stanem przedrzucawkowym.
Zesp HELLP charakteryzuje si uszkodze-
niem komrek wtrobowych lub pytek krwi
(trombocytopenia) oraz ostrym blem w gr-
nej prawej czci brzucha (wywoanym po-
wikszon wtrob), nudnociami, a niekie-
dy wymiotami. Z rozwojem zespou HELLP
wie si wiksze ryzyko komplikacji u matki,
prowadzcych do nieodwracalnego znisz-
czenia ukadu nerwowego, naczy krwiono-
nych, puc, nerek i innych organw we-
wntrznych, a u dziecka ograniczenia wzro-
stu (z powodu zmniejszonego przepywu
krwi przez oysko) i niedoboru tlenu.
Z namiona i objawy. Wystpuj w trzecim
trymestrze ciy i s bardzo rne: ze sa-
mopoczucie, dolegliwoci ze strony ukadu
pokarmowego, nudnoci, wymioty, ble
gowy czy inne cechy infekcji wirusopodob-
nej. Moe si te pojawi swdzenie caego
ciaa, czsto te wzmoona tkliwo i bl
w grnej prawej czci brzucha. Badanie
krwi wykae nisk liczb pytek krwi, pod-
wyszone stenie enzymw wtrobowych
i hemoliz (rozpad czerwonych ciaek krwi).
Poniewa u kobiet z zespoem HELLP szyb-
ko dochodzi do upoledzenia pracy wtroby,
niezmiernie wane jest leczenie.
L ecz enie. W przypadku zespou HELLP
zwykle uwaa si za konieczne przerwanie
ciy, jednak czasem mona poczeka, a
pd bdzie mona uzna za znacznie przed-
wczesny (zwykle poniej 26 tygodnia). Od-
czekanie nawet kilku dni, podczas ktrych
podawane bd steroidy, zwykle przyspiesza
rozwj puc dziecka, jednoczenie poprawia-
jc stan matki. Naley zaznaczy, e powy-
sza procedura moliwa jest wycznie w du-
ych centrach medycznych. Natychmiast po
postawieniu rozpoznania, w oczekiwaniu na
podjcie decyzji co do ukoczenia ciy, ko-
biet musi obowizywa cisy reim ko-
wy (leenie na lewym boku). Aby zapobiec
drgawkom, podaje si siarczan magnezu, leki
wpywajce na cinienie krwi oraz pyny.
Cay czas monitoruje si stan podu.
Z apobieganie. Ze wzgldu na due praw-
dopodobiestwo powtrzenia si zespou
HELLP, konieczne staje si uwane moni-
torowanie kadej kolejnej ciy.
O D D Z I E L E N I E O Y S K A
Co to jest? Przedwczesne oddzielenie si
oyska od ciany macicy. Stan ten odpowia-
da za okoo 25% przypadkw krwawienia
w pnej ciy. Najczstszymi czynnikami
zwizanymi z wystpieniem tego powika-
nia s: starszy wiek, szczeglnie u wielor-
dek, palenie papierosw, przyjmowanie nar-
kotykw, np. kokainy, nadcinienie (prze-
wleke lub indukowane ci), zaywanie
aspiryny w pnej ciy lub poprzednio
przebyte przedwczesne oddzielenie oy-
ska. Czasami przyczynami oddzielenia o-
yska s: krtki sznur ppowiny lub te uraz.
Z namiona i objawy. W oddzieleniu mae-
go stopnia krwawienie moe by lekkie, po-
dobne do miernego krwawienia miesiczko-
wego, lub te silne, przypominajce obfit
menstruacj i moe - lecz nie musi - za-
wiera skrzepy. Mog take wystpowa
skurcze macicy lub agodny bl brzucha,
jak te bolesno uciskowa macicy. Niekie-
dy, szczeglnie w przypadkach, gdy przyczy-
n jest uraz brzuszny, krwawienie moe wca-
le nie wystpowa. W oddzieleniu oyska
umiarkowanego stopnia krwawienie jest sil-
niejsze, brzuch bardziej tkliwy, bl brzucha
silniejszy, okresowo zmniejszajcy si z to-
warzyszcymi silnymi napiciami macicy.
Zarwno u ciarnej, jak i u podu mona
zaobserwowa objawy wykrwawiania si.
W cikim przypadku, gdy ponad poo-
wa oyska ulega oddzieleniu
1
od ciany
macicy, wystpuje zagroenie ycia zarw-
no matki, jak i podu. Objawy s podobne
do wystpujcych w umiarkowanym stop-
niu oddzielenia, lecz s bardziej nasilone.
Rozpoznanie stawia si na podstawie wy-
wiadu, badania lekarskiego, ze szczegl-
nym zwrceniem uwagi na wielko napi-
cia macicy, i oceny stanu podu. Badanie
USG moe sta si pomocn metod w dia-
gnostyce tego powikania, ale technik t
mona obecnie wykry tylko 50% przypad-
kw oddzielenia poowy oyska.
L ecz enie. W oddzieleniu maego stopnia
czsto samo leenie powoduje zahamowa-
nie krwawienia i po kilku dniach ciarna
moe zazwyczaj podj normaln aktywno,
1
Gdy oddzielenie oyska osiga 1/3 powierz-
chni, wystpuj objawy zagroenia ycia podu,
natomiast gdy oddzielenie oyska obejmuje
50% powierzchni, pd obumiera wewntrzma-
cicznie (przyp. red. nauk. wyd. pol.).
ale stosujc pewne ograniczenia. Istnieje
jednak ryzyko - chocia wystpuje ono
niezbyt czsto - powtrzenia si krwawie-
nia lub nawet krwotoku, zatem przysza
matka powinna zwaa na wszelkie objawy.
Celowy jest te cisy nadzr pooniczy
przez reszt ciy. Gdy objawy nawracaj,
a zblia si termin porodu zwykle bez-
zwocznie si go wywouje.
W wikszoci przypadkw umiarkowane-
go oddzielenia oyska wymagane jest lee-
nie. Niekiedy konieczna jest transfuzja oraz
inne wyjtkowe sposoby postpowania. Na-
ley prowadzi cisy nadzr zarwno stanu
matki, jak i podu, a w razie stwierdzenia
jakiegokolwiek zagroenia konieczne moe
by natychmiastowe zakoczenie ciy.
W razie wystpienia oddzielenia oyska
na duej powierzchni zdecydowane podjcie
czynnoci lekarskich, obejmujcych transfu-
zj i natychmiastowe zakoczenie ciy, jest
bardzo istotne. Czasami jednak konsekwen-
cje dla matki i podu s bardzo powane.
Obecnie przedwczesne oddzielenie oy-
ska nie stanowi prawie zagroenia i niemal
wszystkie matki i ponad 90% noworodkw
wychodzi obronn rk z tej kryzysowej sytu-
acji, co stao si moliwe gwnie dziki zde-
cydowanemu postpowaniu pooniczemu.
O Y S K O P R Z Y R O N I T E
Co to jest? W bardzo rzadkich przypadkach
oysko wrasta w gbsze warstwy minia
macicy i staje si z nim trwale zespolone.
W zalenoci od gbokoci penetracji ko-
mrek oyska wyrnia si oysko przy-
ronite lub oysko wronite. Czynnikami
predysponujcymi do tego powikania s:
blizny macicy po przebytych operacjach lub
porodach przez cesarskie cicie, a szczegl-
nie po wystpieniu oyska przodujcego.
Czasem diagnozowane jest przez badanie
USG jamy brzusznej za pomoc barwnego
aparatu Dopplera, ktrego wynik pomaga
w podjciu decyzji co do dalszego leczenia.
Gdy w ciy wielopodowej pd si nie rozwija
Leczenie niepodnoci, zwane te technik
wspomaganego rozrodu (z angielskiego ART -
assisted reproductive technology), sprawia, e
liczba blinit, trojaczkw, czworaczkw i in-
nych wieloraczkw znacznie wzrasta. Ponie-
wa zagroenia dla matki i dziecka w ciy
wielopodowej rwnie si zwielokrotniaj,
Amerykaskie Towarzystwo Poonikw i Gi-
nekologw rekomenduje, by dooy stara,
aby podczas leczenia niepodnoci zmniejszy
prawdopodobiestwo urodzenia wicej ni
jednego dziecka. Uwaa si, e najlepszym
sposobem osignicia tego celu jest przepro-
wadzanie zapodnienia in vitro (czenie ko-
mrki jajowej i plemnikw w probwce, a na-
stpnie wprowadzanie do macicy zapodnionej
komrki bd komrek: zwykle trzech u kobie-
ty w wieku poniej 35 roku ycia, czterech -
gdy ma ona midzy 35 a 39 lat oraz piciu
u kobiety powyej 40 roku ycia) zamiast tera-
pii hormonalnej (polegajcej na stymulowaniu
organizmu kobiety do wytwarzania wikszej
liczby komrek jajowych, ktre nastpnie mo-
g zosta zapodnione). Inne metody pozostaj
tymczasem na etapie bada, a naley do nich
m.in. obserwacja rozwoju podu znajdujcego
si poza rodowiskiem macicy przez kilka do-
datkowych dni, po czym wszczepianie naj-
zdrowszego - w ten sposb zwiksza si szan-
se na udan ci bez koniecznoci wprowa-
dzania kilku embrionw.
J eli dziki naturze bd technologii nosisz
wicej ni jedno dziecko, masz due szanse na
urodzenie zdrowych potomkw. Wieloraczki
przewanie rozwijaj si wolniej ni pody po-
Z namiona i objawy. Poniewa mog nie
wystpi adne wyrane objawy, wic jee-
li oysko przyronite nie zostaje zdiagno-
zowane wczeniej przez badanie USG, po-
zostaje nie rozpoznane a do trzeciej fazy
porodu. Wwczas okazuje si nieoczekiwa-
nie, i oysko nie oddziela si od ciany
macicy. U rodzcej wystpi silne ble
i krwawienie.
L ecz enie. W wikszoci wypadkw oy-
sko naley usun chirurgicznie, w celu
jedyncze (zwaszcza w trzecim trymestrze),
dlatego cie wielopodowe trzeba czciej
kontrolowa badaniem USG przeprowadza-
nym od 20 tygodnia. J eli jeden bd wicej
podw nie rozwija si prawidowo, niezbdne
s intensywne badania, przeprowadzane za-
zwyczaj w szpitalu. Pord zostanie przeprowa-
dzony wwczas, gdy si uzna, i puca wik-
szego (bd najwikszego) podu s dojrzae,
bd gdy przebywanie w macicy stanie si nie-
bezpieczne dla mniejszego podu. Na szczcie
dochodzi do tego niezmiernie rzadko.
Natura czsto sama rozwizuje takie pro-
blemy. Uwaa si, e kadego roku tysice
wicej ci mnogich zostaje pocztych ni
rozwizanych. J eeli organizm matki nie jest
w stanie utrzyma kilku podw, obumieraj
wszystkie prcz jednego - zwykle bez ladu.
Czasami jednak kilka podw prbuje prze-
trwa, przy czym wszystkie na tym cierpi,
a aden nie jest na tyle mocny, by przey.
J eli wic natura nie przejmuje inicjatywy,
mona rozway inn opcj: redukcj podo-
w w celu zachowania jednego czy wicej
dzieci przy yciu, zamiast biernie zezwoli
gin wszystkim.
Ostatnio zaleca si zastosowanie nieselek-
tywnej redukcji we wczesnej ciy wielopo-
dowej, zanim jeszcze wystpi problem. Niekt-
rzy lekarze zastrzegaj t procedur wycznie
dla przypadkw, gdy mamy do czynienia z czte-
rema i wicej podami, podczas gdy inni zre-
dukuj liczb podw ju przy trojaczkach -
gdy wydaje si to celowe. Redukcji dokonuje si
zwykle w lub po 9 tygodniu poprzez wstrzyk-
opanowamia krwawienia. W bardzo rzad-
kich przypadkach, gdy nie udaje si go za-
hamowa poprzez podwizanie odsoni-
tych naczy krwiononych, konieczne jest
cakowite usunicie macicy.
M A O W O D Z I E
Co to jest? Stan, ktry polega na zbyt maej
iloci wd podowych w macicy. U wik-
szoci kobiet z rozpoznanym maowodziem
nicie leku w pobliu serca podu. S te lekarze,
ktrzy uwaaj, e - do koca trzeciego try-
mestru natura moe bowiem samoistnie zmniej-
szy liczb podw - lepiej wstrzyma si z prze-
prowadzeniem zabiegu.
J eli nie przeprowadzono redukcji nieselek-
tywnej we wczesnej ciy, a badania wykazuj
zy stan jednego czy wicej podw, zwykle
rozwaa si pniejsze dokonanie redukcji se-
lektywnej. Oznacza to usunicie jednego czy
wicej podw (najsabszych), aby da pozo-
staym szans na prawidowy rozwj. Proce-
dur t rwnie zaleca si w przypadku, gdy
jeden z podw jest powanie znieksztaco-
ny (np. brak czci mzgu) lub matka obficie
krwawi.
Cho lekarzom nie jest atwo przeprowa-
dza redukcj podow, na pewno jeszcze trud-
niej znosz j rodzice. J eli na ktrymkolwiek
etapie ciy zasugerowana zostanie redukcja,
podjcie takiej decyzji na pewno bdzie bole-
sne. Zanim si zdecydujesz, zasignij opinii
u innego rda, eby mie pewno co do
susznoci rozpoznania. Nastpnie porozma-
wiaj z lekarzem na temat ryzyka wicego si
z tym zabiegiem - cznie z utrat wszystkich
podw. Oczywicie ryzyko to jest mniejsze,
jeli lekarz ma due dowiadczenie i moe po-
szczyci si sukcesami w redukcji podowej.
Oglnie jednak wszystko wskazuje na to, e
kiedy w ciy mnogiej z czterema i wicej po-
dami przeprowadza si redukcj, wicej dzieci
moe przetrwa, ni gdyby zabiegu tego nie
przeprowadzono.
J eli wreszcie jeste osob religijn, zasi-
gnij rady nie tylko lekarza, lecz rwnie du-
chownego. By moe pomocna stanie si dla
cia bdzie przebiega zupenie prawido-
wo, jednak niekiedy maowodzie prowadzi
do powstania problemw lub je sygnalizu-
je. We wczesnej ciy istnieje niewielkie
ryzyko zacinicia si ppowiny lub znie-
ksztacenia stopy podu, ktry nie ma do
miejsca w onie. W pnej ciy doj moe
do stanu zagroenia podu. Maowodzie
niekiedy wspistnieje z pewnymi rodzaja-
mi wad podu, takimi jak na przykad wady
ukadu pokarmowego czy moczowego.
Mocz dziecka stanowi cz wd podo-
ciebie rozmowa ze specjalist w dziedzinie ety-
ki medycznej (zapytaj w szpitalu), genetyki,
medycyny matczyno-podowej czy inn osob
wiadom sytuacji. Podczas tych dyskusji za-
pewne zauwaysz, i wikszo etykw (na-
wet niektrzy konserwatywni teolodzy) s
zgodni co do tego, e lepiej ocali ycie jedne-
go dziecka, ni ryzykowa mier wszystkich.
(Z drugiej strony jednak wikszo zakwestio-
nuje dokonanie redukcji z powodu wygody -
na przykad poniewa rodzina nie ma miejsca
na cztery eczka.)
Przeczytaj Wykrycie powanego uszkodze-
nia podu (s. 514) i U wagi o niepowodzeniach
ciowych (s. 527). Pomocna moe si take
sta rozmowa z rodzicami, ktrzy przechodz
lub przeszli przez to samo (sprbuj znale
grup samopomocy bd osoby, z ktrymi mo-
gaby porozmawia, za porednictwem leka-
rza, szpitala albo w Internecie).
Ostatecznie jednak do ciebie naley decy-
zja. J eli jeste cakowicie przeciwna zabiego-
wi z powodw etycznych czy religijnych i zde-
cydowaa si kontynuowa ci niezalenie
od ryzyka dla podw oraz dla ciebie, musisz
znale si pod opiek lekarza gotowego wes-
prze ci w twej decyzji (a nie tylko j speni)
bez najmniejszych zastrzee. I podobnie: je-
li zdecydujesz si na redukcj podow, po-
trzebny ci bdzie lekarz z caego serca popie-
rajcy tw decyzj.
A kiedy ju podejmiesz wybr, nie zastana-
wiaj si, co by byo..." Lepiej przyjmij, e
podja najsuszniejsz w danej sytuacji de-
cyzj, kierujc si najlepszymi intencjami. Na-
wet jeli co poszo nie tak, jak liczya, nie
oskaraj i nie wi si o nic.
wych, tote jego nieprawidowe wydziela-
nie moe doprowadzi do maowodzia.
Czasem te odpowiedzialna za powstanie
tego stanu jest niewydolno oyska.
Z namiona i objawy. U matki nie wystpu-
j adne objawy prcz jednego - macica jest
mniejsza, ni powinna (cho przyczyn
moe te by le obliczony wiek ciy).
Maowodzie zwykle zostaje rozpoznane
poprzez badanie USG, przy czym objawa-
mi u podu s najczciej zmniejszona ruch-
liwo dziecka i ewentualnie spowolniony
wzrost. Istnieje ryzyko, e podczas porodu
nastpi zwolnienie akcji serca dziecka.
Lecz enie. Niektrzy lekarze uwaaj za
suszne uzupenienie wd podowych po-
przez amnioinfuzj. Poprawieniu stanu sprzy-
ja rwnie podawanie pynw matce - do-
ustnie i doylnie. Gdy maowodzie zostaje
rozpoznane blisko terminu porodu bd po
terminie, lekarze zwykle wywouj czyn-
no porodow. Kobieta z maowodziem
powinna dobrze si odywia, duo wypo-
czywa, nie pali papierosw oraz zgasza
lekarzowi wszelkie objawy przedtermino-
wego porodu.
W I E L OW OD Z I E
Stan, w ktrym w macicy znaj-
duje si za duo wd podowych. W wik-
szoci przypadkw wielowodzie ma cha-
rakter agodny i przejciowy, jest po prostu
nierwnowag w wytwarzaniu wd podo-
wych. O wiele mniej przypadkw wie si
z wad podu, czy to centralnego ukadu
nerwowego, czy te pcherza moczowego
i nerek dziecka, albo problemami z przey-
kaniem (do ktrych mogoby doj przy nie-
dronoci ukadu odkowo-jelitowego, na
przykad zweniu przeyku, przy zweniu
odwiernika czy deformacji czci twarzo-
wej, np. rozszczepu wargi czy podniebie-
nia.) Moe by skutkiem nie leczonej cu-
krzycy u matki; czciej wystpuje przy ci-
y wielopodowej.
Z namiona i objawy. Wielowodzie najcz-
ciej zostaje wykryte podczas rutynowego
bd diagnostycznego badania USG. Maci-
ca moe by wiksza, ni powinna. Wielo-
wodzie sprawia, e ciarna czuje dyskom-
fort czci brzusznej, niestrawno, obrzki
ng, bezdech lub hemoroidy. Zagroeniem
dla ciy s natomiast: uoenie dziecka
w pozycji poladkowej, pord przedtermi-
nowy, oddzielenie si oyska i wypadni-
cie ppowiny.
L ecz enie. J eli wielowodzie ma posta za-
awansowan, niekiedy przeprowadza si
amniopunkcj w celu usunicia czci wd
podowych; czasem podaje si leki. Przy
wielowodziu lekarze podczas porodu zwy-
kle nie dokonuj przerwania bon podo-
wych ze wzgldu na ryzyko wypadnicia
ppowiny wraz z silnym strumieniem wody.
Niektrzy natomiast wykonywa bd ten
zabieg bardzo powoli, uywajc precyzyj-
nych narzdzi, aby wody podowe uchodzi-
y wolno, w sposb kontrolowany. W przy-
padku naturalnego pknicia bon podo-
wych istnieje due ryzyko wypadnicia p-
powiny, dlatego te natychmiast zadzwo
do lekarza, jeli rozpoznano u ciebie wielo-
wodzie, a wody ju odeszy.
S P L T A N A P P O W I N A
C o to jest? Czasami zdarza si, e ppowi-
na jest zasupana, spltana czy owinita wo-
k podu - najczciej wok jego szyi (p-
powina karkowa"). Stan ppowiny moe
albo nie stwarza adnych komplikacji, albo
spowalnia czy wrcz wstrzymywa dopyw
krwi do podu - a to bywa dla dziecka mier-
telnym zagroeniem. W przypadku podej-
rzenia nieprawidowoci dotyczcych ppo-
winy naley natychmiast przedsiwzi od-
powiednie kroki.
Z namiona i objawy. Wedug wynikw ba-
da, najczstszy objaw stanowi wyrane
zmniejszenie ruchliwoci podu po 37 tygo-
dniu ciy. (J eli regularnie badasz ruchy
podu - patrz s. 239 - atwo ci bdzie wy-
chwyci tak zmian.) Innym objawem s
czste czkawki od 36 do 40 tygodnia -
dwa albo cztery razy w cigu 24 godzin,
kady atak czkawki trwa ponad 10 minut.
J eli zaobserwujesz ktry z tych objaww
czy jakiekolwiek inne nieoczekiwane zmia-
Pierwsza pomoc dla podu
W zaawansowanej ciy brak aktywnoci ru-
chowej podu moe by oznak jego zagroenia
(test domowy, patrz s. 239). Zmniejszenie si ak-
tywnoci podu obserwuje si czsto, jeszcze za-
nim wystpi inne objawy jego zagroenia (tj.
oglnie przyjto mniej jak 10 mchw podu w cza-
sie dwugodzinnej rejestracji). Naley niezwocz-
nie w takim przypadku poinformowa lekarza lub
uda si do szpitala. Tylko takie szybkie dziaa-
nie stwarza szans uratowania ycia dziecka.
ny w zachowaniu podu, zadzwo natych-
miast do lekarza i popro o zbadanie stanu
podu. W czasie pierwszej fazy porodu, je-
li pd jest monitorowany, problem z p-
powin ujawni si moe poprzez niepra-
widow prac serca dziecka. Do wykrycia
pooenia ppowiny suy badanie USG.
cz enie. Najlepszym rozwizaniem jest
natychmiastowy pord, zwykle przez cicie
cesarskie.
W Y P A D N I C I E P P O W I N Y
C o to jest? Sznur ppowiny mona nazwa
przewodem ycia" w odniesieniu do we-
wntrzmacicznego rozwoju podu. Czasa-
mi, gdy nastpi pknicie bon podowych,
sznur wylizguje si lub wypada przez ka-
na szyjki lub nawet przez pochw, wypy-
chany przez wypywajcy pyn owodniowy.
Cz przodujca podu moe wtedy wy-
wiera ucisk na wypadnity sznur ppowi-
ny. Gdy dojdzie do ucinicia sznura, moe
nastpi ograniczenie lub cakowity brak
zaopatrywania podu w tlen. Wypadanie
ppowiny wystpuje bardzo czsto w cza-
sie porodu przedwczesnego (poniewa
cz przodujca podu jest zbyt maa, by
cakowicie wypeni miednic) lub gdy cz-
ci przodujc nie jest gwka podu. Wy-
padnicie ppowiny jest czste w przypad-
ku przedwczesnego pknicia bon podo-
wych i wwczas zdarza si przed wystpie-
niem czynnoci skurczowej macicy albo je-
li mamy do czynienia z wielowodziem.
Z namiona i objawy. Wypadnity sznur
ppowiny moe si znajdowa w pochwie
lub te zwisa przed sromem. J eeli docho-
dzi do jego ucinicia, pojawiaj si obja-
wy zagroenia podu, ktre mona wykry
na podstawie rnych metod oceny jego
stanu.
L ecz enie. Gdy kobieta zauway lub odczu-
wa obecno ppowiny w pochwie lub te
podejrzewa jej wypadnicie, powinna mak-
symalnie chroni j przed uciskiem. W sytu-
acji wystawania ppowiny przed sromem
naley delikatniej zabezpieczy (nie wol-
no jej ciska), najlepiej ciep wilgotn
podpask, czystym rcznikiem lub pielu-
ch. Nastpnie naley si uda do najbli-
szego szpitala lub punktu pomocy doranej.
Aby ochroni ppowin przed uciskiem,
w szpitalu zapewne zostanie wstrzyknity
roztwr soli fizjologicznej do pcherza mo-
czowego. Ppowina wystajca poza po-
chw moe by woona na miejsce przy
pomocy sterylnego tamponu, po czym po-
daje si leki wstrzymujce czynno poro-
dow na czas, gdy rodzca jest przygotowy-
wana do natychmiastowego cicia cesar-
skiego. Przy szybkiej i odpowiedniej po-
mocy medycznej najczciej uzyskuje si
dobry wynik pooniczy.
K O M P L I K A C J E W Y S T P U J C E P O D C Z A S P O R O D U
I W O K R E S I E P O P O R O D O W Y M
W
ielu z poniej przedstawionych
sytuacji nie mona przewidzie
a do chwili rozpoczcia si po-
rodu, tote nie ma potrzeby czyta o nich
z wyprzedzeniem i niepotrzebnie si mar-
twi, poniewa istnieje niewielkie prawdo-
podobiestwo, e ktra z nich przytrafi
si tobie. Opisane zostay po to, by moga
przeczyta o nich po fakcie (ktrego wy-
stpienie jest bardzo wtpliwe) albo do-
wiedzie si jak si ustrzec przed powtr-
nym wystpieniem tych komplikacji przy
nastpnym porodzie.
Z A G R O E N I E P O D U
C o to jest? Terminu tego uywa si w celu
wyraenia sytuacji, w ktrej pd znajduje
si w niebezpieczestwie, najczciej z po-
wodu niedotlenienia. Stan zagroenia po-
du moe by spowodowany rnymi nie-
prawidowociami, obejmujcymi midzy
innymi zesp yy gwnej dolnej u ci-
arnej; niektre choroby matki (niedokrwi-
sto, nadcinienie, choroby serca); niepra-
widowo niskie cinienie ttnicze krwi lub
wstrzs; brak funkcjonowania oyska lub
jego przedwczesne oddzielenie si od cia-
ny macicy; ucisk sznura ppowinowego
lub jego spltanie; przeduona i nadmier-
nie wyraona czynno skurczowa maci-
cy; zakaenie podu; wady; krwotok lub
niedokrwisto.
Z namiona i objawy. Dokadne oznaki za-
groenia podu rni si w zalenoci od
przyczyny wywoujcej stan jego zagroe-
nia. Ciarna moe zauway zmiany w we-
wntrzmacicznej aktywnoci podu lub te
cakowity brak jego ruchw. Poonik moe
zarejestrowa zmiany w czynnoci serca
podu typowe dla stanu jego zagroenia, po-
sugujc si aparatem Dopplera lub cigym
zapisem kardiotokograficznym (patrz s. 323).
Nastpnie mog zosta przeprowadzone ba-
dania dodatkowe.
L ecz enie. Potwierdzony stan zagroenia po-
du wymaga zazwyczaj natychmiastowego za-
koczenia ciy. Gdy pord drogami natury
nie rokuje szybkiego zakoczenia, wwczas
zachodzi potrzeba natychmiastowego rozwi-
zania przez cicie cesarskie. W niektrych sy-
tuacjach, jeszcze przed wykonaniem cicia
cesarskiego, istnieje moliwo wykonania
wewntrzmacicznej resuscytacji podu, maj-
cej na celu zmniejszenie ryzyka jego przedpo-
rodowego niedotlenienia. Mona to osign
przez podawanie matce rodkw tokolitycz-
nych, hamujcych czynno skurczow i tym
samym rozszerzajcych naczynia krwionone
i przyspieszajcych akcj serca oraz wpywa-
jcych na wzrost przepywu krwi.
D Y S T O C J A BA R K O W A
C o to jest? J eli po urodzeniu gwki podu
nie nastpuje urodzenie barkw mimo wyko-
nywania rutynowych czynnoci, okrelamy to
dystocj barkow. Przyczyny dystocji to: dua
masa ciaa podu oraz zaburzenie mechani-
zmu porodu barkw. Skrajn dystocj niekt-
rzy okrelaj zaklinowaniem barkw.
Z namiona i objawy. Nastpuje zatrzyma-
nie porodu po urodzeniu si gwki. Moe
to nastpi nieoczekiwanie w czasie poro-
du, ktry do tego momentu zdawa si do
tej pory odbywa cakowicie prawidowo.
Lecz enie. Naley podj wszelkie moliwe
czynnoci w celu ratowania ycia podu, kto-
rego bark uleg zaklinowaniu w macicy. Nale-
y bardzo rozlegle naci krocze; dokona ro-
tacji podu i urodzi tylny bark jako pierwszy;
przygi kolana rodzcej do jej brzucha; wy-
wiera umiarkowany nacisk tu powyej ob-
rczy miednicy; stosowa wszystkie inne spo-
soby postpowania, mogce przezwyciy
siy zaklinowujce bark, nawet amic koci
obrczy barkowej podu, jeli wszystkie inne
metody nie poskutkuj. Mona te podj pr-
b odprowadzenia urodzonej gwki podu
ponownie do pochwy
1
(rzadko jest to moli-
we), a pord zakoczy ciciem cesarskim.
Z apobieganie. Aby mie pewno, e dziec-
ko nie bdzie zbyt due na przecinicie si
przez kana rodny, pamitaj, by przybiera na
wadze odpowiedni liczb kilogramw przy
wartociowej diecie i odpowiednio dobra-
nych wiczeniach. Cho przyrost masy ciaa
matki nie zawsze idzie w parze z wielkoci
dziecka, czstokro nadwaga matki rwna
si nadwadze dziecka. Bardzo uwanie mu-
sz kontrolowa sytuacj kobiety chore na
cukrzyc (patrz s. 498), aby ich dziecko nie
byo zbyt due.
P K N I C I E M A C I C Y
C o to jest? Pknicie lub rozerwanie si
macicy w czasie trwania ciy (co zdarza
si rzadko) lub porodu (nieco czciej). Naj-
czstsz przyczyn jej pknicia jest stara
blizna w cianie macicy. Blizna moe by
nastpstwem: przebytego cicia cesarskie-
go (szczeglnie jeli zostao ono przepro-
wadzone w sposb klasyczny, z ciciem
pionowym); zaopatrzonego uprzednio pk-
nicia macicy; operacji chirurgicznych na
miniu macicy (korekcji jej ksztatu lub
wyuszczeniu miniakw) lub te perfora-
cji jej ciany czy urazu (np. rana po dgni-
ciu noem czy kuli). Ryzyko pknicia ma-
1
W pimiennictwie jest to opisane jako za-
bieg Lowanellego; w Polsce nie byo jeszcze
wykonane (przyp. red. nauk. wyd. pol.).
cicy zwiksza si take w przypadku nie-
prawidowoci zwizanych z oyskiem (o-
ysko przodujce, przedwczesne oddziele-
nie si oyska, oysko przyronite) lub
uoeniem podu (na przykad gdy dziecko
uoone jest poprzecznie). Bardzo gwatow-
na czynno skurczowa (zarwno samoist-
na, jak i - czciej - indukowana) moe tak-
e prowadzi do pknicia macicy. Zdarza
si to bardzo rzadko, szczeglnie w pierw-
szej ciy, przy braku predysponujcej do
jego wystpienia blizny. Pknicie zdarza
si czciej u wielordek (szczeglnie jeli
jest to szsta lub kolejna cia) majcych
bardzo rozcignit macic (z powodu ci
wielopodowych lub ze zwikszon iloci
pynu owodniowego), ktre poprzednio prze-
byy ciki pord lub u ktrych obecnie wy-
stpiy trudnoci w czasie porodu (szczegl-
nie dystokia lub pord kleszczowy). Wywo-
ywanie czynnoci porodowej podczas pr-
by urodzenia drogami natury po wczeniej-
szym wykonaniu cicia cesarskiego, take
znacznie zwiksza ryzyko pknicia.
Z namiona i objawy. Ciarne z grupy pod-
wyszonego ryzyka (niezalenie od tego, jak
znikome jest to ryzyko) wystpienia tego
powikania, majce blizny macicy lub te
speniajce inne warunki predysponujce,
powinny zna objawy towarzyszce tej pa-
tologii, tak na wszelki wypadek. Pierwszym
objawem pknicia zwykle jest piekcy bl
brzucha z towarzyszcym mu uczuciem we-
wntrznego rozrywania. Nastpnie wyst-
puje krtki okres ulgi, po ktrym pojawia
si rozlany bl brzucha i jego bolesno uci-
skowa. Gdy pknicie dotyczy dolnego od-
cinka macicy, wwczas czynno skurczo-
wa cakowicie ustaje. Moe, lecz nie musi,
wystpi krwawienie z pochwy. Pd pod
ochraniajc go dotd czci macicy, ktra
zostaa przerwana, bdzie atwo wyczuwal-
ny przez powok brzuszn i moe przeja-
wia stan zagroenia. (J eli pd jest moni-
torowany, czsto zauwaalna jest naga nie-
prawidowo pracy jego serca.) J eli odczu-
wasz te objawy - silniejsze, gdy do pkni-
cia doszo w grnej poowie macicy - zwr
si o natychmiastow pomoc medyczn.
L ecz enie. Konieczny jest natychmiastowy
pord operacyjny, z nastpowym zszyciem
pknicia ciany. W przypadku rozlegego
pknicia macicy leczeniem z wyboru moe
si okaza wykonanie hysterektomii. Czasa-
mi pknicie macicy pozostaje nie rozpoznane
do momentu wystpienia krwotoku po poro-
dzie. Rwnie w tych przypadkach naley
pknity misie zszy lub te, jeli wymaga
tego sytuacja, usun macic. Chor po zaopa-
trzeniu pknicia naley obj cisym nadzo-
rem, w celu wczesnego wykrycia ewentual-
nych powika, jak rwnie rozway nast-
pow terapi antybiotykami jako prewencj
przed infekcj. W okresie pooperacyjnym mo-
na zezwoli na przebywanie poza kiem (od
kilku do 6 godzin) lub te nie, w zalenoci od
sytuacji przez kilka pierwszych dni.
Z apobieganie. Polega na ocenie stanu ma-
cicy przed porodem poprzez wewntrzne
USG macicy u kobiet, ktre rodziy wcze-
niej przez cicie cesarskie lub przeszy
inne operacje czy uraz macicy. Lepiej za-
planowa przeprowadzenie kolejnego ci-
cia cesarskiego, jeli ciana macicy wydaje
si miejscowo ciesza. Dotyczy to rwnie
kobiet, ktre dwa lub wicej razy rodziy
operacyjnie, gdy stoj przed wikszym za-
groeniem pknicia macicy ni te, kt-
re przeszy tylko jeden pord operacyjny.
W podjciu decyzji pomocne bdzie spraw-
dzenie, czy ciana macicy jest rwna, bez
cieszych miejsc. Nie powinno si wywo-
ywa czynnoci porodowej u rodzcych,
ktre prbuj urodzi drogami natury po
wczeniejszym ciciu cesarskim.
W Y N I C O W A N I E M A C I C Y
Co to jest? Czciowe lub cakowite wpuk-
lenie dna macicy do jej jamy jest rzadkim,
lecz niezwykle niebezpiecznym powika-
niem. Wynicowanie macicy wystpuje naj-
czciej na skutek brutalnych zabiegw po
porodzie podu. Zwikszonym ryzykiem
wystpienia tego niezmiernie rzadkiego po-
wikania objte s te kobiety, ktre wcze-
niej ju go dowiadczyy, wielokrotnie ro-
dziy, maj tendencje do porodu przeduo-
nego (trwajcego duej ni 24 godziny),
u ktrych oysko zlokalizowane jest w dnie
macicy bd wykazuje nieprawidowoci
w zakresie implantacji - czy wreszcie kobie-
ty, ktrym podczas porodu podawano siar-
czan magnezu w trakcie czynnoci skurczo-
wej w celu zwiotczenia macicy. Do wy-
nicowania macicy moe rwnie doj w sy-
tuacji znacznego zwiotczenia minia ma-
cicy lub te gdy jej atoniczne dno ulega
przemieszczeniu w trzeciej fazie porodu,
przy oddzieleniu i wydaleniu oyska. Aby
ochroni matk przed silnym krwotokiem
oraz wstrzsem, naley natychmiast przy-
stpi do leczenia.
Z namiona i objawy. W przypadku wyni-
cowania macicy niezmiernie wane jest
wczesne rozpoznanie. Nage cakowite wy-
nicowanie macicy objawia si niezwykle
ostrym blem w dole brzucha z towarzysz-
cym uczuciem rozcigania i wypeniania
pochwy. Zazwyczaj pojawia si bl brzu-
cha, obfite krwawienia i objawy gbokie-
go wstrzsu. Lekarz podczas badania ze-
wntrznego nie bdzie w stanie wyczu ma-
cicy; przy cakowitym wynicowaniu cz
macicy moe by widoczna w pochwie.
L ecz enie. W wikszoci przypadkw ma-
cic mona odprowadzi rcznie (zwykle
w znieczuleniu), niekiedy zachodzi potrze-
ba zastosowania innych technik. Naley do
nich wykorzystanie cinienia hydrostatycz-
nego (macic napenia si wodnym roztwo-
rem soli, aby mona j byo cofn na miej-
sce). Gdy stwierdza si znaczn utrat krwi,
konieczne s transfuzje pynw krwi. Leki,
tj. siarczan magnezu lub nitrogliceryn, po-
daje si w celu zwiotczenia miniwki
macicy, co uatw ia nastpowe odprowadze-
nie wynicowanej macicy. Pozostawiony
niekiedy w macicy fragment oyska mo-
na usuwa zarwno przed, jak i po jej od-
prowadzeniu. W wyjtkowych sytuacjach
rczne odprowadzenie macicy jest niemo-
liwe, wymaga operacji brzusznej.
Po odprowadzeniu naley dy do utrzy-
mania odpowiedniego napicia minia ma-
cicy, by zapobiec ponownemu przemiesz-
czeniu si prawidowo usytuowanej maci-
cy. Podawanie oksytocyny i innych lekw
obkurczajcych macic naley uzna za
uzasadnione, gdy ma zapobiega jej po-
nownemu wynicowaniu. Wskazana jest
antybiotykoterapia jako ochrona przed mo-
gc wystpi infekcj.
Z apobieganie. Ryzyko ponownego wyni-
cowania macicy u kobiet, u ktrych w prze-
szoci wystpia ju ta patologia, jest wik-
sze, dlatego te lekarz prowadzcy powi-
nien by o tym fakcie poinformowany.
P K N I C I E P O C H W Y
I S Z Y J K I M A C I C Y
C o to jest? Pknicie lub rozdarcie w re-
jonie krocza wok macicy, samej macicy
i/lub szyjki macicy - zarwno mae, jak
i rozlege.
Z namiona i objawy. Obfite krwawienie
jest najczstszym objawem, cho w zasa-
dzie rozpoznanie pknicia zwaszcza ze-
wntrznego po porodzie jest do proste dla
poonika.
L ecz enie. Obowizuje zasada, e wszystkie
pknicia - wiksze ni 2 centymetry lub
bdce przyczyn silnego krwawienia - wy-
magaj zszycia. Uprzednio jednak naley
zaopatrywane miejsce znieczuli miejsco-
wo, jeli nie dokonano tego przed porodem.
Z apobieganie. Aby okolica krocza staa si
bardziej podatna na rozciganie i przez to
mniej naraona na pknicia, naley wyko-
nywa masa krocza i wiczenia Kegla
(patrz s. 189 i 326) na 6 do 8 miesicy przed
porodem.
K R W O T O K P O P O R O D O W Y
C o to jest? Krwotoki poporodowe lub silne
krwawienia s bardzo trudne do opanowa-
nia. Zalicza si je do bardzo powanych po-
wika, lecz wystpuj niezmiernie rzadko.
Zdecydowane postpowanie terapeutyczne
spowodowao, e rzadko stanowi powa-
ne zagroenie ycia. Przyczynami obfitych
krwawie poporodowych mog by: atoni-
czna macica, ktra nie obkurcza si z powo-
du przeduonych, wyczerpujcych skur-
czw porodowych, pord urazowy, zbyt
rozcignita macica z powodu ciy wielo-
podowej lub duego podu, zwikszona ob-
jto pynu owodniowego, dodatkowego
zrazu oyska lub te przedwczesnego jego
oddzielenia, miniakw, zego stanu zdro-
wia matki w okresie porodu.
Obfite krwawienia lub krwotok mog
wystpi natychmiast po porodzie z powo-
du niezaopatrzenia pkni trzonu, szyjki
macicy, pochwy lub jeszcze innego narzdu
w miednicy, przyczyn ich wystpienia mo-
e by rwnie wynicowanie macicy (na-
wet po jej odprowadzeniu). Przyczynami
krwawie pojawiajcych si po tygodniu
lub dwch po porodzie mog by resztki po-
podu w macicy. Zakaenie moe rwnie
sta si przyczyn krwotoku poporodowe-
go; zazwyczaj wystpuje on zaraz po poro-
dzie lub te dopiero pniej, po tygodniach.
Krwotok poporodowy wystpuje czciej
u tych poonic, u ktrych stwierdzono o-
ysko przodujce lub przedwczesne jego
oddzielenie przed porodem. Czasami przy-
czyn staje si przyjmowanie aspiryny, ibu-
profenu, preparatw miorzbu dwuklapo-
wego (gingko biloba), witaminy E w du-
526
PROBLEMY S ZCZEG LNEJ TROS KI
ych dawkach czy innych lekw, zi lub
suplementw zakcajcych krzepliwo
krwi. Rzadko przyczyn krwotoku staj si
nie zdiagnozowane wczeniej zaburzenia
krzepliwoci krwi o podou genetycznym
u matki.
Z namiona i objawy. Nieprawidowe silne
krwawienie po porodzie, ktre nascza wi-
cej ni jedn podpask przez godzin i utrzy-
muje si w takim stanie przez kilka godzin;
jasnoczerwone krwawienie obecne jeszcze
po tygodniu od porodu, szczeglnie jeli
jego nasilenie si nie zmniejsza. Odchody
poporodowe czasami mog mie zgniy za-
pach i zawiera due skrzepy krwi (wielko-
ci cytryny lub wiksze), towarzyszy im bl
i/lub uczucie ciaru w podbrzuszu w pierw-
szych kilku dniach po porodzie.
L ecz enie. W zalenoci od przyczyny wy-
woujcej krwotok naley - w celu opano-
wania krwawienia - zastosowa jeden z wy-
mienionych sposobw postpowania: ma-
sa macicy, by pobudzi j do obkurczenia;
podanie lekw naskurczowych (takich jak
oksytocyna); odszukanie i zaopatrzenie miej-
sca pknicia; usunicie pozostawionych
w macicy resztek popodu. Nieopanowanie
krwawienia wymienionymi sposobami wy-
maga infuzji doylnych pynw krwioza-
stpczych, transfuzji krwi, podania osoczo-
wych czynnikw krzepnicia - w przypadku
stwierdzenia zaburze koagulologicznych -
i antybiotykoterapii, w celu zapobiegnicia
infekcji. Rzadko udaje si zahamowa krwa-
wienie 6-24 godzinn tamponad macicy
1
,
czasami te sytuacja wymaga podwizania
jednej z ttnic macicznych. J eli te zabiegi
nie przynios rezultatw, wwczas zwykle
bardzo skuteczne okazuje si zastosowanie
nowego rozwizania: wewntrzmacicznego
balonu dziaajcego na zasadzie tamponu".
1
Obecnie w poonictwie krwotokw popo-
rodowych nie leczy si tamponad (przyp. red.
nauk. wyd. pol.).
Dziki niemu mona w wielu wypadkach
unikn zabiegw inwazyjnych. Lecz jeli
nawet to nie powstrzyma krwotoku, ko-
nieczne staje si usunicie macicy.
Wspczenie stosowane sposoby leczenia
krwawie poporodowych s bardzo skutecz-
ne, a powrt do zdrowia przebiega szybko.
Z apobieganie. Najlepiej wystrzega si ja-
kichkolwiek preparatw bd lekw obni-
ajcych krzepliwo krwi zwaszcza w ostat-
nim trymestrze i zaraz po porodzie.
Z A K A E N I E P O P O R O D O W E
Co to jest? To infekcja zwizana z poro-
dem. Wystpuje ona rzadko u poonic, kt-
rym zapewniono waciw opiek medycz-
n, a przebieg porodu by niepowikany
i odby si drogami natury. Najczstszym
zakaeniem poporodowym jest endometri-
tis, infekcja bony luzowej macicy, ktra
jest obnaona po oddzieleniu oyska. Za-
palenie bony luzowej trzonu macicy wy-
stpuje najczciej po ciciu cesarskim, po-
przedzonym dugim czasem trwania poro-
du lub przedwczesnym pkniciem bon
podowych. Czciej take zdarza si w sy-
tuacjach pozostawania w macicy fragmen-
tw oyska. Zakaeniu moe take ulec
pknita szyjka macicy i sama macica, uszko-
dzony srom albo miejsce nacicia.
Z namiona i objawy. Rni si w zaleno-
ci od miejsca rozwoju infekcji. Nieznacz-
na gorczka, niejasny bl podbrzusza i wy-
stpujce czasami odchody pochwowe o zgni-
ym zapachu s charakterystyczne dla infek-
cji bony luzowej macicy. Zakaeniu pk-
ni poporodowych i miejsca nacicia za-
zwyczaj towarzyszy bl i bolesno ucisko-
wa podbrzusza w miejscu odpowiadajcym
macicy, czasami gste odchody o zgniym
zapachu, trudnoci w oddawaniu moczu.
W pewnych rodzajach infekcji gorczka
przekracza 40C, wystpuj dreszcze, ble
gowy, zlewne poty. Powodem ich wyst-
powania s nie objawy, lecz wystpujca
wysoka gorczka. Dlatego te lekarz pro-
wadzcy powinien by poinformowany o wy-
stpieniu jakiejkolwiek gorczki w okresie
poporodowym.
L ecz enie. Terapia antybiotykami jest bar-
dzo skuteczna, dlatego te powinna by
wdroona stosunkowo wczenie. Pobranie
wymazu pomaga w okreleniu rodzaju dro-
bnoustroju powodujcego infekcj i pozwa-
la zastosowa waciwy antybiotyk.
Z apobieganie. Naley skrupulatnie dba
o czysto podczas porodu i w okresie po-
ogu. Zawsze myj rce, nim dotkniesz oko-
licy krocza, podcieraj si od przodu ku tyo-
wi, nie korzystaj z tamponw i sprawd, czy
uywane przez ciebie podpaski s czyste.
U W A G I O N I E P O W O D Z E N I A C H C I O W Y C H
N
iezalenie od tego, kiedy nastpia
strata dziecka - czy to we wczesnej
ciy, czy w czasie porodu, czy te
po porodzie, bl jest tak wielki, e ma wpyw
na pniejsze ycie.
P oronienie. Fakt, e dochodzi do niego we
wczesnej ciy, wcale nie zmniejsza blu
przyszych rodzicw. Z poronieniem czsto-
kro wie si wstrzs, rozpacz, depresja
i uczucie, e si w jaki sposb zawiodo -
szczeglnie gdy bya to planowana cia. Tak
samo trudno sobie poradzi ze strat wczesnej
ciy, jak z utrat dziecka w pniejszym
okresie. Po pierwsze, poniewa wiele par po-
stanawia wstrzyma si z podaniem do wia-
domoci o ciy do koca trzeciego miesica
i nawet najblisi przyjaciele i rodzina czsto
o niczym nie wiedz - trudno bdzie znale
wsparcie. Nawet ci, ktrzy zostali poinformo-
wani o ciy i/lub poronieniu, czsto nie po-
trafi udzieli wsparcia w sposb, w jaki czy-
niliby to, gdyby cia trwaa dalej. Bd na
przykad prbowali umniejszy wielko
straty, mwic: Nie martw si, sprbujesz
jeszcze raz". Nie rozumiej bowiem, e
utrata dziecka bywa czym tragicznym -
nawet we wczesnej ciy. Po drugie, proces
wracania do normalnoci utrudnia fakt, e
nie mona wzi dziecka na rce, zrobi
zdjcia, pochowa go - czyli dopeni rytu-
aw, jakie zwykle pomagaj wyla al ro-
dzicom dzieci, ktre urodziy si martwe.
Pamitaj, e jeli przeya poronienie
(bd ci ektopow czy zaniadow),
masz prawo do alu. Sposobem na uze-
wntrznienie twojej tragedii bdzie oddanie
czci dziecku, ktre stracia, a jednoczenie
pomoe ci poradzi sobie ze strat i przej
do normalnoci. Pomyl o zorganizowaniu
niewielkiej ceremonii, na ktr zaprosisz
tylko najbliszych przyjaci i rodzin. Lecz
jeli trudno ci okazywa swj al nawet
podczas tak skromnej uroczystoci, zorga-
nizujcie wraz z mem co tylko we dwoje,
w jakim przyjemnym miejscu - na przy-
kad nad cichym, spokojnym jeziorem pod-
czas zachodu soca. Moesz rwnie po-
dzieli si swymi uczuciami z innymi, kt-
rzy te przeyli poronienie: z pojedynczymi
osobami, w grupie lub przez Internet. J a-
ko e wiele kobiet roni przynajmniej raz
w okresie rozrodczym, moesz si poczu
zaskoczona, ilu twoich znajomych take
przeszo przez to samo, chocia nigdy nie
wspomniao o tym ani sowem. Wiele rad
przeznaczonych dla matek, ktre straciy
dziecko w pnej ciy, moe pomc i to-
bie. Przeczytaj rwnie Stany przygnbie-
nia (ramka na s. 532).
Musisz uzna fakt, e w twym sercu za-
wsze pozostanie miejsce dla ciy, ktr
stracia, i e moesz odczuwa smutek czy
przygnbienie w rocznic spodziewanego
terminu rozwizania czy rocznic poronie-
nia - nawet jeszcze wiele lat po tym fakcie.
Dobrze jest planowa co szczeglnego na
t okazj, co, co ci rozweseli, ale nie prze-
szkodzi we wspomnieniach, przynajmniej
przez pierwsze kilka lat. Moe to by posa-
dzenie kwiatw lub drzewa, cichy piknik
w parku, uroczysty obiad z mem. Mimo
i al nad strat jest czym normalnym i ko-
niecznym, z czasem powinna zacz czu
si lepiej. J eli dzieje si inaczej lub masz
problemy z radzeniem sobie ze sprawami
ycia codziennego, na przykad nie moesz
je i spa, izolujesz si od przyjaci i ro-
dziny, powinna poszuka pomocy specja-
listy, ktry pomoe ci zaleczy rany.
Poronienie zwykle oznacza, e nigdy wi-
cej nie zaakceptujesz oczywistego faktu, i
cia rwna si dziecko. Pamitaj, e na-
stpna cia nie bdzie ju tak niewinna.
Z jednej strony, bdziesz si staraa nie my-
le za duo o dziecku ze strachu przed ko-
lejnym poronieniem. Z drugiej jednak, sta-
niesz si szczeglnie wyczulona na wcze-
sne symptomy ciowe: kucia, ble, wra-
liwo piersi - czyli oznaki, e dziecko
w twym onie ronie.
Z gon w macicy. Gdy ciarna nie odczuwa
ruchw swojego dziecka przez kilkanacie
godzin lub wicej, naturaln spraw jest jej
lk przed najgorszym. A najgorsze jest oczy-
wicie to, e nie narodzone dziecko umaro.
Na szczcie dzieje si to rzadko. Gdy jed-
nak si zdarzy, moe by przyczyn licz-
nych rozterek.
Ciarna odbiera wiadomo o braku
czynnoci serca swojego dziecka, tj. o jego
wewntrzmacicznym obumarciu, z niedo-
wierzaniem i poczuciem osobistego nie-
szczcia, jakie j dotkno.
Dla takiej kobiety dalsze noszenie ciy,
z przewiadczeniem, e jej dziecko ju nie
yje, jest trudne lub wrcz niemoliwe. Pro-
wadzone badania wykazuj, e u tych ko-
biet, u ktrych pord obumarego podu od-
bywa si po okresie oczekiwania duszym
ni trzy dni od momentu rozpoznania we-
wntrzmacicznej mierci podu, wystpuj
depresje. Z tego powodu stan psychiczny ta-
kiej kobiety jest zaleny od decyzji lekar-
skiej co do planu dalszego postpowania.
J eeli czas wystpowania czynnoci poro-
dowej jest trudny do przewidzenia, naley
rozway celowo wzniecenia czynnoci
skurczowej lub te zezwoli na powrt ci-
arnej do domu do momentu pojawienia si
samoistnej czynnoci porodowej, a uzale-
nione jest to od zaawansowania ciy, jak
i stanu psychofizycznego ciarnej.
Rozmiar tragedii, przez jak musi przej
kobieta, ktrej pd obumar w macicy, praw-
dopodobnie jest bardzo podobny do tego,
jaki dotyczy rodzicw, ktrych dziecko zmar-
o podczas lub po porodzie, dlatego te na-
ley postpowa tak samo: jeli to tylko
moliwe, pozwoli dotkn dziecka i po-
chowa je.
mier podcz as porodu lub po porodz ie.
Czasami mier zdarza si podczas porodu,
czasami za po nim. Kady sposb straty
dziecka jest dla matki ciosem trudnym do
wyraenia. Kobieta oczekiwaa na swoje
dziecko blisko dziewi miesicy, a teraz
wraca do domu z pustymi rkoma. Nie ma
prawdopodobnie wikszego blu jak ten
zadany utrat dziecka. I cho nic nie wy-
rwna straty, ktr odczuwa kobieta, czas
postpuje naprzd, problem staje si bar-
dziej znony, depresja powoli mija. Oto kil-
ka wskazwek, ktre by moe pomog ci
zagodzi depresj po takiej tragedii - de-
presj, ktra moe by wiksza, gdy nie
masz innych dzieci, wczeniej ju zdarzyo
ci si straci ci lub jeli jeste w starszym
wieku i obawiasz si, e nie bdziesz moga
ponownie zaj w ci:
Zobaczenie, kontakt dotykowy i nadanie,
imienia noworodkowi. Cierpienie jest
nieodzownym krokiem w akceptacji i po-
wrocie do stanu rwnowagi po stracie, nie
mona jednak aowa bezimiennego
dziecka, ktrego nigdy si nie widziao.
J eeli nawet dziecko jest znieksztacone,
eksperci radz zobaczy je, gdy zwykle
wyobraenie jest duo gorsze od prawdy.
Nawet kontakt dotykowy przez ujcie
w donie dziecka oraz nadanie mu imie-
nia sprawia, e mier staje si bardziej
rzeczywista i w efekcie atwiejsza do
zniesienia. To samo w przypadku organi-
zowania pogrzebu i kremacji. Daj one
kolejn moliwo poegnania dziecka.
Dodatkowo grb jest takim miejscem,
gdzie bdzie mona odwiedzi dziecko
w przyszoci.
J eeli to moliwe, nie zaleca si podawa-
nia rodkw uspokajajcych w okresie
kilku godzin od poinformowania matki
o zgonie dziecka. Mimo e rodek uspo-
kajajcy natychmiast agodzi bl, to ist-
nieje tendencja mieszania wspomnie
z rzeczywistoci tego, co si stao. Spra-
wia to, e proces aoby staje si trudniej-
szy, a take pozbawia matk i wspma-
onka szansy wzajemnego wspierania si.
Warto take porozmawia z lekarzem o wy-
nikach bada pomiertnych, a take i in-
nych szczegach, aby utwierdzi si co
do stanu rzeczywistego i pomc w proce-
sie aoby. Podawane leki, stan hormonal-
ny oraz szok powoduj, e wiele szcze-
gw podanych na sali porodowej nie
zostaje w peni zrozumianych.
Pamitaj, e proces opakiwania ma zwy-
kle kilka stadiw, cznie z uczuciem ne-
gacji i odizolowania, gniewu, depresji,
a w kocu akceptacji (patrz s. 532). Nie
czuj si zaskoczona tymi odczuciami -
poza tym niekoniecznie wystpi one
w tej kolejnoci. Nie bd te zdziwiona,
jeli nie dowiadczasz ktrego z nich
bd doznajesz innego uczucia, dodatko-
wo lub zamiast ktrego z wymienionych.
Kady czowiek jest inny, inaczej reaguje -
nawet w podobnych okolicznociach.
Zachowanie fotografii (wiele szpitali je
robi) lub innego przedmiotu (kosmyk wo-
sw, odcisk rczki), ktry bdzie w przy-
szoci pociech, gdy bdziesz myle
o dziecku. Mimo e nie brzmi to zachca-
jco, zdaniem specjalistw bardzo poma-
ga. Pomaga take koncentrowanie si na
pozytywnych cechach, np. due oczy,
dugie rzsy, pikne rczki i delikatne pa-
luszki, gste woski.
Przyjaciele czy rodzina nie powinni
usuwa pewnych oznak przygotowa, ja-
kie poczynione zostay w domu na przyj-
cie dziecka. Najlepiej zrobi to samemu.
Powrt do domu, ktry wyglda tak, jak-
by nigdy nie spodziewano si tam dziec-
ka, przyczyni si tylko do zaprzeczenia
temu, co si w rzeczywistoci stao.
Pacz - w zalenoci od psychiki matki
lub ojca czsty lub dugi - jest nieodzow-
nym skadnikiem procesu aoby. Nie za-
wsze pacze si natychmiast po stracie.
Niekiedy wraca si do paczu po upywie
pewnego czasu.
Ogranicz rodki uspokajajce i rozlunia-
jce. Cho bywaj na pocztku skutecz-
ne, zakcaj proces aoby, a dodatkowo
mona si od nich uzaleni. Nie top
swych alw w alkoholu. Alkohol ma
dziaanie depresyjne i cho jego rozlu-
niajce dziaanie pocztkowo moe wy-
dawa si przyjemne, to po ustaniu dzia-
ania poczujesz jeszcze wikszy smutek.
Naley si spodziewa cikich chwil.
Przez pewien okres mona odczuwa de-
presj, pustk; dowiadcza ogromnego
smutku, cierpie na bezsenno; walczy
z maonkiem i ignorowa inne dzieci,
a nawet wyobrazi sobie, e dziecko pa-
cze w rodku nocy. By moe sama b-
dziesz odczuwaa potrzeb, by traktowa
ci jak dziecko, ktre si tuli, kocha,
o ktre si dba.
Rwnie ojcowie cierpi po stracie dziec-
ka, ale ich smutek jest lub wydaje si krt-
szy i sabszy ni bl matki, czciowo
dlatego, e nie nosili oni dziecka we-
wntrz swego ciaa przez tyle miesicy.
Strata jednego z blinit
Dla rodzicw traccych jedno z blinit (w przy-
padku trojaczkw i czworaczkw) przyjcie na
wiat potomstwa jest zarwno radosne, jak
i tragiczne. Kade z rodzicw, postawione
w takiej sytuacji, jest w zbyt gbokiej depre-
sji, by opakiwa utracone dziecko lub cieszy
si z narodzin drugiego, a obydwa te procesy
s bardzo wane. Dlaczego tak mylisz i czu-
jesz? U podoa twoich obaw mog lee na-
stpujce przyczyny:
Stracia dziecko i fakt, e masz drugie, nie
umniejsza tej straty. Masz prawdo do ao-
by, a wrcz jej potrzebujesz, gdy w prze-
ciwnym wypadku trudno by ci byo pogo-
dzi si ze strat. Skorzystaj z rad dla ro-
dzicw pogronych w alu - znajdziesz je
w tym rozdziale. Dziki nim atwiej pogo-
dzisz si ze mierci dziecka.
Utrata radoci. Nie bdziesz moga si szczy-
ci, e jeste matk blinit (czy trojaczkw,
czworaczkw itp.). Nawet nie wiedzc z g-
ry o blinitach, mona czu si oszukanym.
Rozczarowanie jest rzecz normaln, wic
nie czuj si winna, e go dowiadczasz. Za-
leca si opakiwanie zarwno straty dziecka,
jak i utraty spodziewanego statusu.
Obawa przed wyjawieniem przyjacioom
i rodzinie faktu, i jest tylko jedno dziecko,
podczas gdy spodziewali si wiadomoci
o blinitach. Pomc moe przyjaciel, infor-
mujcy o zaistniaej sytuacji. Powinien on
take towarzyszy w pierwszym spacerze
Ale to wcale nie zmniejsza blu ani nie
czyni procesu opakiwania dziecka mniej
dotkliwym. Niekiedy ojcowie maj trud-
noci z wyraeniem swojego alu. Czasa-
mi ukrywaj go, aby podtrzyma on na
duchu lub dlatego, e nie chc okazywa
saboci. Niestety bl wychodzi na jaw
czasem w zupenie innej, bardziej de-
strukcyjnej postaci, np. zego humoru,
braku odpowiedzialnoci, utraty zaintere-
sowania yciem, odczenia si od rodzi-
ny, naduywania alkoholu. Czasem war-
to si wygada" przed partnerk, specja-
list czy innym ojcem, ktry take przey
z dzieckiem, odpowiadajc na pytania przy-
padkowo napotkanych znajomych.
Poczucie niedostatecznej kobiecoci spowo-
dowane strat jednego dziecka, zwaszcza
jeli poczte byy przez stosowanie takich
zabiegw jak IVF
1
lub GIFT
2
. To, co si wy-
darzyo, nie ma nic wsplnego z wartoci
danej osoby jako matki czy kobiety.
Poczucie, e zostaa ukarana za to, e nie wi-
dziaa moliwoci opiekowania si dwjk,
lub pragna bardziej chopca ni dziewczyn-
ki (albo na odwrt) itd. Uczucie to jest bardzo
powszechne, ale cakowicie niedorzeczne.
Obawa przed tym, e kade urodziny dziecka
i jego osignicia bd przypominay utra-
cone dziecko i wszystko to, co mogoby by,
gdyby ono yo. Z takim uczuciem na pew-
no si zetkniesz. Pomocne mog by w tych
wanie momentach rozmowy ze wspma-
onkiem, a nie tumienie uczu.
Rodzice obawiaj si take, e gdy dziecko
doronie, mczy je bdzie utrata siostry lub
brata bliniaka. J ednak dziecko nie bdzie
cierpie z powodu straty, chyba e ty za-
czniesz o tym mwi. J eli okazywa b-
dziesz jemu lub jej jak najwicej mioci
1
Z apodnienie poz austrojowe ( prz yp. red. nauk.
wyd. pol.) .
2
D ojajowodowy transfer gamety ( prz yp. red. nauk.
wyd. pol.) .
podobn strat. Innymi sposobami na wy-
zbycie si smutku mog by wiczenia
lub wolontariat.
Dbajcie o siebie nawzajem. al pocha-
nia czas i energi - wraz z partnerem mo-
ecie zauway, e jestecie tak zaanga-
owani w cierpienie, i brakuje wam siy
i ochoty, by nie pomoc drugiej osobie.
Niestety, czsto takie odsunicie si od
partnera prowadzi do kopotw w ma-
estwie, przez co jeszcze trudniej ock-
n si z aoby. Zatem cho niewtpli-
wie przyjd chwile, ktre bdziesz sp-
i uwagi, dorasta bdzie w szczciu i po-
czuciu bezpieczestwa.
Przyjaciele i rodzina, prbujc przyj z po-
moc, czsto z przesad zajmuj si y-
wym dzieckiem, pomijajc milczeniem te-
mat zmarego. Sugeruj take, by zapomnie
0 zmarym i skoncentrowa si na yjcym.
Tego typu uwagi (cho czynione w najlep-
szych intencjach) na og denerwuj matk
1 ojca. Nie zo si, ale powiedz wszystkim,
co czujesz. W takich przypadkach rozsd-
nym rozwizaniem bdzie poinformowanie
znajomych o potrzebie opakiwania zmare-
go dziecka na rwni z celebrowaniem naro-
dzin ywego.
Pojawia si u ciebie przekonanie o braku lo-
jalnoci w stosunku do zmarego dziecka,
skoro cieszysz si tym, ktre przeyo. J est
to odczucie naturalne, ale trzeba si z niego
otrzsn. Zadouczynieniem wobec zmar-
ego dziecka moe by matczyna mio,
ktr dawaa mu przez tyle miesicy, gdy
skulone leao w twojej macicy. Fatalne
skutki ma natomiast idealizowanie zmare-
go dziecka i stae porwnywanie go z yj-
cym. J eli nie bdziesz si dobrze czua
z myl o chrzcie czy obrzezaniu albo jakiej-
kolwiek innej uroczystoci zwizanej z dziec-
kiem, ktre przeyo, zastanw si nad zor-
ganizowaniem ceremonii ku pamici zma-
rego niemowlcia razem z uroczystoci
zwizan z tym, ktre przeyo.
Dowiadczenie depresji poporodowej. J est to
sprawa normalna, bez wzgldu na to, czy mat-
dza samotnie, znajd czas na przebywa-
nie z mem. Pomylcie o wsplnym cho-
dzeniu na terapi albo przyczcie si do
grupy samopomocy. Nie tylko znajdzie-
cie tam pocieszenie, lecz moliwe, e uda
si wam uratowa - a nawet pogbi -
wasz zwizek.
Nie mona stawia czoa caemu wiatu
w pojedynk. Nie wolno odkada po-
wrotu do normalnego ycia m.in. dlate-
go, e obawiasz si zetknicia z przyja-
cimi, ktrzy mog zapyta: Chopak
czy dziewczynka?" Nie jest to adnym
ka utracia dziecko, czy nie, gdy hormony b-
dce w stanie cakowitego chaosu utrudniaj
sytuacj i wpywaj na komplikacj uczu
(patrz s.410).
Obawiasz si, e utrata dziecka i depresja po-
porodowa mog zniszczy zwizek ze wsp-
maonkiem. Nie wydaje si to prawdopodob-
ne, jeeli wsplnie dzielicie dobre i ze chwile.
Badania wykazuj wzmocnienie wizi ma-
eskich w 90% przypadkw dotknitych t
tragedi.
Niekiedy poczucie winy za rozdarcie uczu-
ciowe bdzie ci utrudniao opiek nad dziec-
kiem. Wane jest, by pamita, e takie
uczucia s czym cakowicie normalnym
i e nie masz powodw do tego, by czu si
winna. Ale musisz dawa dziecku wszystko,
czego ono potrzebuje, zaspokaja jego po-
trzeby zarwno psychiczne, jak i fizyczne.
J eli wraz z mem macie z tym trudnoci,
gdy dry was depresja, musicie zwrci
si o pomoc.
Czujesz si osamotniona w swym blu.
Niezmiernie pomocna moe si okaza po-
moc tych, ktrzy znajdowali si w identycz-
nej sytuacji. Poszukaj takiej grupy samo-
pomocy w twej okolicy lub w Internecie:
www.climb-support.org.
A przede wszystkim poczekaj troch. Na
pewno z czasem poczujesz si lepiej i jeli tyl-
ko sobie na to pozwolisz, bdziesz si cieszy,
e masz dziecko.
rozwizaniem. Dobry przyjaciel powi-
nien ci towarzyszy podczas pierwszych
dni, biorc na siebie udzielanie odpowie-
dzi na pytania znajomych napotkanych
w supermarkecie, banku itd. Dobrze jest
si upewni, e koledzy w pracy, Kocie-
le czy innej instytucji, do ktrej osoba do-
tknita strat uczszcza, zostali poinfor-
mowani o zaistniaej sytuacji, wic nie
bdzie musiaa tumaczy wicej, ni jest
to absolutnie niezbdne.
Zrozum, e nie wszyscy czonkowie ro-
dziny czy przyjaciele bd umieli odpo-
wiednio zareagowa. J edni poczuj si na
tyle niezrcznie, e usun si na czas a-
oby, inni mwi bd rzeczy, ktre bar-
dziej bol, ni pomagaj: Wiem, jak si
czujesz!", Przecie moesz mie nastp-
ne dziecko!" Lub: Dziecko zmaro, za-
nim si do niego przyzwyczaia!" Cho
na pewno nie maj nic zego na myli, nie
rozumiej, e kto, kto sam nie straci
dziecka, nie moe wiedzie, jakie to uczu-
cie. Nie rozumiej te, e adne dziecko
nie moe zaj miejsca tego, ktre umar-
o, i e rodzice przywizuj si do dziec-
ka na dugo przed urodzeniem, a nawet
poczciem. Dobrze jest, aby bliski przy-
jaciel, syszc takie komentarze, wytu-
maczy, i lepiej wyrazi al z powodu
straty dziecka, tak bdzie lepiej dla sa-
mych rodzicw.
Poszukaj wsparcia u osb, ktre dowiad-
czyy tego samego co ty. Podobnie jak
wielu innych rodzicw, odzyskasz siy,
spotykajc si z ludmi, ktrzy stracili
dziecko. Uwaaj jednak, by przebywanie
wrd tych osb nie utrwalao twego
smutku, zamiast go agodzi. J eli po
upywie roku nadal bdziesz miaa trud-
noci z pogodzeniem si ze sw strat
(a jeli trudno ci normalnie funkcjono-
wa, to nawet wczeniej), zdecyduj si na
terapi indywidualn.
Dbaj o siebie. Gdy czowiek jest pogr-
ony w rozpaczy, czsto jego potrzeby
bytowe staj si ostatni rzecz, o ktrej
myli - a nie powinno tak by. Dobrze si
odywiaj, pij odpowiednio duo, wicz,
gdy to wszystko nie tylko jest potrzebne
do zdrowia, lecz take do szybszego od-
zyskania spokoju. Zmu si do tego, by
usi do posiku, nawet gdy nie odczu-
wasz godu. Przed pjciem do ka we
ciepy prysznic lub wykonaj wiczenia
relaksujce, poniewa dziki temu uspo-
koisz myli i atwiej zaniesz. Wymyl
sobie jakie zajcia w cigu dnia, choby
to mia by tylko spacer przed obiadem.
Raz na jaki czas zrb sobie wolne od a-
oby: obejrzyj film, przyjmij zaproszenie
przyjaci, pojed na weekend na wie -
ciesz si czasem bez poczucia winy. Aby
Stany przygnbienia
Niezalenie od tego, czy strata dziecka ma
miejsce we wczesnej ciy, blisko terminu roz-
wizania czy te w czasie porodu, rodzice do-
wiadczaj wielu uczu i rne s ich reakcje.
I cho trudno si ich pozby, zrozumienie ich
pomoe w pogodzeniu si ze strat. Wikszo
osb przechodzi przez kilka etapw w drodze
do osignicia spokoju emocjonalnego. Etapy
te s powszechne, cho kolejno ich nastpo-
wania niekiedy si rni, podobnie jak do-
wiadczane uczucia.
Wstrzs i negacja. Moe nastpi otpienie,
niedowierzanie, przekonanie, e to nie mo-
go mi si przytrafi". Tak dziaa mecha-
nizm, ktry ma na celu ochroni psychik
przed tragedi.
Wina i gniew. W desperackiej prbie wskaza-
nia winnego za tak bezsensown tragedi
wielu rodzicw zaczyna wini siebie (Co
zrobilimy niewaciwie, skoro doszo do po-
ronienia" lub Gdybym bardziej pragna tego
dziecka, yoby teraz"). Pojawi si te mog
uczucia wciekoci lub przekonanie o niespra-
wiedliwoci - uczucia te mog by skierowa-
ne przeciwko Bogu lub lekarzowi (nawet jeli
nie jest niczemu winny); zo na inne kobiety
w ciy lub na rodzicw, dochodzca niekiedy
do przejaww nienawici wobec nich.
Depresja i desperacja. Przez dugie godziny
lub wrcz bez przerwy bdziesz czu si
smutna, paka, nie bdziesz w stanie nic
je i spa, stracisz zainteresowanie wszyst-
kim, przestaniesz by zdolna do normalnego
funkcjonowania. Pojawi si moe strach:
J u nigdy nie urodz zdrowego dziecka".
Akceptacja. Kiedy pogodzisz si ze strat.
Pamitaj, e nie oznacza to zapomnienia
o utraconym dziecku - a jedynie to, e b-
dziesz w stanie zaakceptowa jego mier
i wrci do normalnego ycia.
Dlaczego?
By moe bolesne pytanie dlaczego?" w
waszym przypadku pozostanie na zawsze bez
odpowiedzi. Dla bolejcych rodzicw swego
rodzaju pomoc stanowi konfrontacja i dotarcie
do fizycznych przyczyn mierci podu czy nie-
mowlcia. Czsto dziecko wyglda cakowicie
normalnie i jedynym sposobem odkrycia przy-
czyny mierci jest dokadne przeledzenie his-
torii okresu ciy oraz zbadanie podu czy te
dziecka. J eeli pd zmar w macicy lub na-
stpio poronienie, wane jest take badanie hi-
stologiczne oyska przez patologa. Poznanie
przyczyny mierci moe si na pocztku wyda-
wa zbdne i mao istotne, ale z czasem przy-
czyni si do atwiejszego jej zaakceptowania.
Poznanie przyczyny zgonu nie jest rwno-
znaczne z odpowiedzi na pytanie: dlaczego to
si stao? Zamyka jednak to tragiczne wyda-
rzenie, pozwalajc przygotowa si do przy-
szego zajcia w ci.
W niektrych przypadkach nie mona okre-
li przyczyny zgonu i wtedy rodzice powinni za-
akceptowa t tragedi, tumaczc j sobie
zgodnie z wasn filozofi yciow. Mog wic
dopatrywa si w tym woli Boskiej lub te zrz-
dzenia losu, na ktry ludzie nie maj wpywu.
W kadym razie strata dziecka nie moe by
traktowana jako kara.
ycie mogo si toczy, musisz normal-
nie y!
Uczcij pami swego dziecka, robic co
na rzecz innych dzieci - za fundusz
stypendialny, jeli ci na to sta; ofiaruj
ksiki dzieciom z domu dziecka; zosta
wolontariuszk w domu dla samotnej
matki (gdy ju bdziesz na tyle silna, by
znie widok kobiet w ciy i maych
dzieci). Obmyl jaki inny sposb uczcze-
nia pamici dziecka: na przykad posad
drzewo lub kwiaty przy obku czy swoim
domu. Niech przypominaj ci o dziecku.
J eli ucieczka w religi przynosi ci spokj,
zrb to. Niektrzy pogreni w alu rodzice
s zbyt rozgniewani na Boga, jednak wielu
znajduje ratunek w wierze. Bg nie jest od-
powiedzialny za takie tragedie, one po pro-
stu si zdarzaj i s czci niedoskonaego
wiata, w ktrym przyszo nam y.
Kolejne dziecko nie jest w stanie zrekom-
pensowa straty. Zajcie w ci jest dob-
rym rozwizaniem tylko wtedy, gdy prag-
n tego oboje rodzice, oczywicie stosu-
jc si do zalece lekarza. Nie naley tego
robi, by zlikwidowa poczucie winy czy
zoci, osign spokj umysu i poczu
si lepiej. Takie postpowanie przynosi
wrcz przeciwne rezultaty, niepotrzebnie
obciajc nastpne dziecko. Wszystkie
decyzje dotyczce przyszej podnoci,
zdecydowanie si na dziecko lub podda-
nie si sterylizacji, powinny by odoo-
ne a do czasu, gdy minie najgbszy al.
Z upywem czasu bl po stracie zmniejszy
si. Na pocztku bd ze dni, pniej kilka
dobrych, a w kocu wicej dobrych ni
zych. Naley jednak liczy si z tak ewen-
tualnoci, e bl cakowicie nie zniknie ni-
gdy. Cierpienie, ktremu towarzysz kosz-
marne sny i natrtne wspomnienia, w peni
koczy si po okresie okoo 2 lat. Najgor-
szy okres koczy si zwykle po 3-6 mie-
sicach po stracie. J eeli po upywie 6-9
miesicy al po stracie pozostaje centraln
spraw, jeeli cakowicie traci si zainte-
resowanie wszystkim innym, naley po-
szuka pomocy. Szukaj pomocy rwnie
wwczas, jeeli od samego pocztku nie
moesz poradzi sobie z uczuciem alu.
Poczucie winy moe powikszy al i spo-
wodowa, e przyzwyczajenie si do stra-
ty bdzie trudniejsze. Przekonanie, e
strata dziecka jest kar za dwuznaczny
stosunek do ciy lub niedostateczne od-
ywianie w tym okresie, jest bdne.
Wsparcie specjalistyczne pomaga zrozu-
mie, e takie uczucia s pozbawione
podstaw. Skorzystaj z porady, jeeli czu-
jesz si niepewna i wtpisz w sw kobie-
co, co zostao wedug ciebie niejako
potwierdzone tym, e nie moesz urodzi
ywego dziecka, oraz jeeli czujesz, e
zawioda swoj rodzin, jak i przyjaci.
J eli obawiasz si, e powrt do normal-
nego ycia bdzie czym nielojalnym w sto-
sunku do zmarego dziecka, pocz si
z nim duchowo i w mylach popro o prze-
baczenie i prawo powrotu do aktywnego
ycia. Moesz zrobi to w formie listu",
w ktrym wyrazisz swe odczucia, nadzie-
je i marzenia.
J eli istnieje prawdopodobiestwo - lub
wrcz pewno - e nie bdziesz moga
mie wicej dzieci i/lub donosi zdrowej
ciy, nie rozpaczaj. J est tyle cudow-
nych maluchw, ktre potrzebuj kocha-
jcych rodzicw; twj bdzie gotowy
wtedy, gdy gotowa bdziesz ty. Cho te-
raz adopcja moe ci si wydawa nie do
zaakceptowania, jednak - o czym za-
wiadcz miliony rodzicw - zaadopto-
wane dziecko staje si nierozerwaln
czci ciebie, jakby nosia je kiedy
w swym onie.
C z 5
N A S T P N E
D Z I E C K O
21
P rz ygotowujc si
do narodz in
kolejnego dz iecka
W
najlepszym ze wszystkich mo-
liwych wiatw moglibymy za-
pewne zaplanowa ycie w naj-
drobniejszych szczegach. W wiecie rze-
czywistym, w ktrym wikszo z nas y-
je, najlepiej uoone plany czsto ustpuj
miejsca nieprzewidzianym przeciwiestwom
i zmianom losu, nad ktrymi mamy niewiel-
k kontrol. Pozostaje nam to zaakceptowa
i zrobi najlepszy uytek z tego, co jest nam
dane.
W najlepszej ze wszystkich moliwych
ci wiedzielibymy wczeniej, kiedy na-
stpi zapodnienie, i moglibymy wczeniej
poczyni wszelkie zmiany i przystosowa
nasz styl ycia do tego, aby wynik ciy by
jak najlepszy. Pomogoby to upewni si, e
nasze dziecko ma najwiksze szanse na to,
aby urodzi si ywe i zdrowe. Takie wcze-
niejsze planowanie jest luksusem, na ktry
(z powodu zaburze w miesiczkowaniu
i/lub nieskutecznoci antykoncepcji - czy
stosujcej j pary) wiele kobiet nigdy nie
mogoby sobie pozwoli. J ak ju podkrela-
no w tej ksice, to, co kobieta robi, zanim
uwiadomi sobie, e jest w ciy, ma zwy-
kle may wpyw na zdrowie dziecka. Nie-
wiele kobiet postpuje jak ciarna od chwi-
li zapodnienia, a niemal wszystkie rodz
zdrowe dzieci.
J ednak byoby niedbalstwem niepodkre-
lenie roli planowania dla stworzenia opty-
malnych warunkw do zaistnienia ciy.
Istnieje bowiem taka moliwo dla coraz
wikszej liczby kobiet z uwagi na coraz
wiksz skuteczno technik planowania
rodziny. Planowanie jest waciwe zarwno
wtedy, gdy ju czynisz prby zajcia w ci-
, jak i gdy wybiegasz mylami w przy-
szo. Chocia nigdy nie jest za pno, by
zacz dba o swoje ciao, to rwnie ni-
gdy nie jest za wczenie. Pamitaj, e to,
jak bdziesz dba o siebie w ciy, bdzie
miao wpyw nie tylko na twoje dzieci, ale
te na dzieci twoich dzieci. Przyszli rodzi-
ce mog na wiele sposobw poprawi pod-
no i sprawi, by cia bya jak najbez-
pieczniejsza, a dziecko - zdrowe, nim jesz-
cze komrka jajowa zostanie zapodniona
przez plemnik. (Niemniej jednak pamitaj,
e jeli ju jeste w ciy, nie ma powodu
do zmartwie z powodu niepoczynienia
ktrego z niej opisanych krokw - po
prostu zacznij czyta t ksik od rozdzia-
u 1, starajc si jak najlepiej wykorzysta
kady dzie ciy.)
538 NAS TPNE DZIECKO
P R Z Y G O T O W A N I A D L A K O BI E T ,
K T R E C H C Z A J W C I
P rz ebadaj si dokadnie. Pjd do interni-
sty czy lekarza rodzinnego. Badanie wy-
kae, czy istniej jakie problemy, ktrymi
naleaoby si zaj przed poczciem lub
ktre trzeba bdzie mie pod kontrol w cza-
sie ciy.
O dwied swojego stomatologa. Umw si
na dokadn kontrol i czyszczenie zbw.
Zaatw teraz wszelkie niezbdne zabiegi,
jak przewietlenia zbw, wypenienia oraz
chirurgi szczkow, by nie musiaa tego
przechodzi w czasie ciy. Sprawd take
stan dzise - najnowsze badania wykazuj,
i choroba dzise (parodontoza) zwiksza
ryzyko przedterminowego porodu. Dbaj o z-
by w domu; jeli jeszcze tego nie robia,
teraz zacznij regularnie szczotkowa zby
i czyci je nitk.
W ybierz lekarz a - i prz ejd badanie
w z wiz ku z planowan ci. atwiej jest
wybiera lekarza teraz, gdy nie ma popie-
chu, ni wtedy, kiedy zaistnieje ju koniecz-
no pierwszego badania kontrolnego w ci-
y. Popytaj znajomych, porozgldaj si, nie
spiesz si przy wyborze odpowiedniego le-
karza. Nastpnie umw si na badanie przcd-
ciowe.
Nawet jeli masz zamiar korzysta z usug
dyplomowanej poonej, powinna si uda
do ginekologa-poonika lub lekarza rodzin-
nego, ktrego opini szanujesz, aby przeba-
da ci pod wzgldem potencjalnego ryzyka,
jakie moe wystpi w planowanej przez cie-
bie ciy. J eli twj wywiad lekarski i/lub
badanie nie wykazuj moliwoci zaistnie-
nia ciy wysokiego ryzyka, moesz wybra
lekarza wedle swych upodoba (w rozdzia-
le 1 znajdziesz wskazwki). J eli jednak ist-
nieje takie zagroenie, bdziesz musiaa zna-
le si pod opiek poonika lub specjalisty
medycyny matczyno-podowej.
P rz yjrz yj si historii swych ci. J eli
wczeniej miaa jakie powikania cio-
we, np. poronia, rodzia przedwczenie
lub doszo do innych komplikacji, porozma-
wiaj z lekarzem, w jaki sposb tym razem
mona im zapobiec.
P rz yjrz yj si historii ci twej matki. J e-
li wiesz lub przypuszczasz, e twoja matka
przyjmowaa podczas ciy z tob DES,
powiedz o tym lekarzowi. Lek ten, ktry
przepisywano do 1971 roku jako zapobie-
gawczy przeciwko poronieniom, wywoy-
wa uszkodzenia narzdw rodnych u nie-
ktrych kobiet wystawionych na jego dzia-
anie w czasie ycia podowego. J eli jeste
dzieckiem DES", a nie zostaa dotd prze-
badana, lekarz zapewne bdzie chcia wy-
kona kolposkopi, by skontrolowa maci-
c i szyjk macicy. Badanie daje wyrany
obraz tych narzdw.
P rz ebadaj si . Przed poczciem lekarz mo-
e ci zaleci wykonanie poniszych bada:
Hemoglobiny lub hematokrytw, aby spraw-
dzi czy nie masz niedokrwistoci;
Okrelenia czynnika Rh. J eli masz Rh-,
twj partner powinien zosta przebadany,
czyjego Rh jest dodatni. (J eli oboje ma-
cie Rh-, nie ma si czym przejmowa;
patrz s. 29);
Miano przeciwcia przeciwko ryczce,
by si przekona, czy jeste odporna na
ryczk;
Miano przeciwcia przeciwko ospie wietrz-
nej, by sprawdzi, czy jeste na ni od-
porna;
Badanie moczu w kierunku cukrzycy;
Badanie w kierunku grulicy, jeli miesz-
kasz w rejonie jej wystpowania;
Badanie w kierunku zapalenia wtroby
typu B - jeli naleysz do grupy wysokie-
go ryzyka, na przykad pracujesz w su-
bie zdrowia, a nie bya szczepiona;
PRZYG OTOWU JC S I DO NARODZIN KOLEJNEG O DZIECKA 539
Obecno przeciwcia cytomegalowirusa,
by sprawdzi, czy jeste na niego odpor-
na (patrz s. 460). J eli zdiagnozowano
u ciebie CMV, powinna odczeka sze
miesicy z zajciem w ci, czyli do
chwili, a w krwi pojawi si przeciwciaa.
Miano toksoplazmozy, jeli masz kota,
regularnie jesz surowe bd psurowe mi-
so, pijesz mleko niepasteryzowane lub pra-
cujesz w ogrodzie bez rkawic ochronnych.
J eli si okae, e jeste uodporniona, nie
musisz si ju martwi toksoplazmoz.
W przeciwnym wypadku podejmij zapobie-
gawcze kroki podane na stronie 68.
Funkcjonowania tarczycy. Poniewa gru-
czo ten moe mie znaczny wpyw na
ci, a nawet na iloraz inteligencji dziec-
ka, wszyscy powi nni przechodzi ba-
dania tarczycy przed poczciem dziecka.
J est to szczeglnie wane w przypadku
osb majcych za sob kopoty z tarczy-
c, borykajcych si z nimi obecnie lub
gdy choroby tarczycy wystpoway w ich
rodzinie (patrz s. 477).
Choroby przenoszone drog pciow.
Obecnie zaleca si, by wszystki e ci-
arne byy badane w kierunku wszyst-
ki ch chorb przenoszonych drog pcio-
w, w tym kiy, rzerzczki, chlamydii,
opryszczki, wirusa brodawczaka ludzkie-
go, bakteryjnego zapalenia pochwy, in-
fekcji bakteri Gardnerella vaginalis oraz
HIV. Najlepiej jednak wykona te bada-
nia jeszcze przed ci. Nawet jeli jeste
pewna, e nie masz adnej z tych chorb,
przebadaj si na wszelki wypadek.
L ecz si . J eli ktre badanie wykae, e
trzeba si leczy, koniecznie zrb to, zanim
zajdziesz w ci. Wszystkie odkadane za-
biegi medyczne czy dentystyczne - drobne
czy powane - powinny zosta wykonane te-
raz. Przed poczciem naley leczy wszel-
kie choroby ginekologiczne, ktre mogyby
zakci przebieg ciy, w tym:
polipy macicy, miniaki, torbiele, guzy
niezoliwe;
gruczolisto (wystpowanie czynnej
bony luzowej macicy poza jej prawido-
w lokalizacj, tj. jam macicy);
stany zapalne miednicy;
nawracajce infekcje drg moczowych;
choroby przenoszone drog pciow.
J eli ktra z powyszych chorb wyma-
ga operowania laserem, odczekaj sze mie-
sicy po operacji, nim zajdziesz w ci.
U aktualnij sz cz epienia. J eli nie miaa
szczepienia przeciwko tcowi w ostatnich
dziesiciu latach, zrb to teraz. J eli wiesz,
e nie chorowaa na ryczk i nie bya
przeciwko niej szczepiona albo jeli bada-
nia wyka brak odpornoci na t chorob,
zaszczep si teraz szczepionk potrjn
przeciwko odrze, wince i ryczce, a na-
stpnie odczekaj trzy miesice, nim zaj-
dziesz w ci (nie martw si jednak, jeli
dziecko zostanie poczte wczeniej - ryzy-
ko jest czysto teoretyczne). Gdyby wynik
bada wskazywa, e nigdy nie przechodzi-
a ospy wietrznej, albo jeeli w twoim
przypadku wystpuje wysokie ryzyko in-
fekcji wirusem zapalenia wtroby typu B,
powinna take zaszczepi si przeciwko
tym chorobom.
S kontroluj wsz elkie choroby prz ewleke.
J eli chorujesz na cukrzyc, astm, masz
chore serce, padaczk czy te jakkolwiek
inn chorob przewlek, zanim zajdziesz
w ci upewnij si, e masz aprobat swo-
jego lekarza na zajcie w ci i e twj
stan jest pod kontrol (patrz rozdzia I9)
1
.
J eli jako dziecko chorowaa na fenylo-
ketonuri (gdy nie jeste pewna, zapytaj
1
Najlepiej, by kontrolowaa przebieg tych
chorb przez cay czas - na wypadek nieplano-
wanej ciy.
matk lub sprawd w swojej dokumentacji
lekarskiej), to zacznij stosowa diet bez fe-
nyloalaniny (jest naprawd wstrtna) przed
zajciem w ci (patrz s. 484) i kontynuuj
j w ciy. J eli musisz wzi zastrzyki prze-
ciwko alergii, zrb to teraz. (J eli zaczynasz
seri zastrzykw odczulajcych, bdziesz
moga prawdopodobnie kontynuowa j,
gdy zajdziesz w ci.) Poniewa na pocz-
cie wpyw moe mie depresja, j take na-
ley wyleczy, nim rozpocznie si Wielka
Przygoda.
Z asi gnij porady genetycz nej. J eli kt-
re z was ma jakie zaburzenia genetyczne
(np. chorob Tay-Sachsa, anemi sierpo-
wato-krwinkow, talasemi, hemofili, mu-
kowiscydoz, dystrofi mini, plsawic
Huntingtona, zesp amliwoci X) czy
inne wady wrodzone (np. zesp Downa)
w swoim wywiadzie lub wrd najbli-
szych krewnych, udaj si do genetyka lub
specjalisty w dziedzinie medycyny mat-
czyno-podowej.
Powinna by rwnie przebadana w kie-
runku chorb genetycznych czstych w two-
jej grupie etnicznej: mukowiscydozy - jeli
oboje jestecie rasy kaukaskiej (biaej); cho-
roby Tay-Sachsa, jeli ktrekolwiek z was
jest pochodzenia ydowsko-europejskiego,
francusko-kanadyjskiego, irlandzko-amery-
kaskiego lub potomkiem francuskich osad-
nikw z Luizjany; anemii sierpowato-krwin-
kowej, jeli pochodzisz z Afryki; talasemii -
jeli masz pochodzenie greckie lub woskie
albo pochodzisz z poudniowej Azji lub Fi-
lipin.
Wczeniejsze problemy poonicze (ta-
kie jak dwa poronienia, pord martwego
podu, dugi czas niepodnoci ub wada
rozwojowa w poprzedniej ciy) lub ma-
estwo z kuzynem czy te innym bliskim
krewnym s rwnie powodem, aby zasi-
gn porady genetycznej.
O ce swoj metod z apobiegania ciy.
J eli stosujesz metod kontroli urodze.
ktra mogaby stanowi jakie ryzyko (jak-
kolwiek mae) dla przyszej ciy, zmie j
jeszcze przed prb zajcia w ci. Piguki
antykoncepcyjne powinny by odstawione
kilka miesicy przed zapodnieniem, aby,
jeli to moliwe, pozwoli twojemu uka-
dowi rozrodczemu na przynajmniej dwa
samoistne cykle przedtem, zanim bdziesz
prbowaa pocz dziecko. Niekiedy trzeba
odczeka cztery cykle, nim wszystko wrci
do normy - uzbrj si zatem w cierpliwo.
Wkadka domaciczna rwnie powinna
by usunita przed podejmowaniem prb
zapodnienia. W przypadku przyjmowania
zastrzykw z medroksyprogesteronu odcze-
kaj trzy do szeciu miesicy, dla antykon-
cepcyjnego wszczepu Norplant okres ten wy-
nosi dwa do trzech cykli miesiczkowych.
Stosowanie zasady szczeglnej ostronoci
oznacza rwnie, e powinno si przesta
korzysta ze rodkw plemnikobjczych
(samych lub cznie z krkiem dopochwo-
wym czy prezerwatyw) od miesica do
szeciu miesicy przed planowan ci.
rodkiem, ktry mona tymczasowo stoso-
wa, jest prezerwatywa (uywana z ostro-
noci i bez substancji plemnikobjczych).
U doskonal swoj diet . Przede wszystkim
upewnij si, e przyjmujesz dostateczne ilo-
ci kwasu foliowego. Badania pokazuj, e
odpowiednia dawka witamin w diecie ko-
biety przed zajciem w ci i we wczesnej
ciy znacznie zmniejsza ryzyko wystpie-
nia wad cewy nerwowej (np. rozszczepu
krgosupa) u rozwijajcego si podu.
Kwas foliowy znajduje si w penych ziar-
nach i zielonych warzywach. Obecnie do-
daje si go do wikszoci oczyszczonych
ziaren. Wane jest jednak take przyjmowa-
nie preparatu ciowego zawierajcego kwas
foliowy (patrz s. 93).
Zrezygnuj w swojej diecie ze miet-
nikowego" jedzenia i rafinowanego cukru,
zwikszajc spoycie penych ziaren, owo-
cw, warzyw (szczeglnie zielonych i -
tych) oraz niskotuszczowych produktw
mlecznych (wanych dla wzmocnienia ko-
ci). Zmniejsz take spoycie tuszczw na-
syconych, ktrych przyjmowanie w duych
ilociach zdaje si wzmaga nudnoci ci-
owe i wymioty (niepowcigliwe wymio-
ty ciarnych). Przestrzegaj diety ciowej,
ukadajc waciwy jadospis, pamitaj jed-
nak, e przed poczciem bdziesz potrze-
bowaa dziennie tylko trzech porcji wapnia
i dwch porcji biaka.
J eli masz jakie nadzwyczajne przyzwy-
czajenia dietetyczne, cierpisz lub cierpiaa
na choroby zwizane z jedzeniem (anorek-
sja lub bulimia) albo jeste na specjalnej
diecie (wegaskiej, mikrobiotycznej, cu-
krzycowej itp.), poinformuj o tym swojego
lekarza.
U trz ymuj idealn dla ciebie mas ciaa.
Nadmi erna otyo czy nadmi erna nie-
dowaga nie tylko utrudnia zajcie w ci,
lecz take - gdy dojdzie do poczcia -
zwiksza ryzyko wystpienia komplikacji.
Dlatego te w okresie przedciowym zre-
dukuj lub zwiksz liczb przyjmowanych
kalorii. J eli starasz si schudn, to dzia-
aj stopniowo i rozsdnie, nawet gdyby
miao to przesun chwil poczcia o kil-
ka miesicy. Forsowna czy nie wywaona
odywczo dieta (do takich nale diety ni-
skowglowodanowa i wysokobiakowa)
utrudnia zajcie w ci i moe doprowa-
dzi do niedoboru skadnikw odyw-
czych w organizmie - w takiej sytuacji nie
powinno rozpoczyna si ciy. Dlatego
jeli ostatnio bya na jakiej morderczej"
diecie, zacznij teraz je normalnie i po-
czekaj kilka miesicy, by organizm wrci
do stanu rwnowagi, nim zdecydujesz si
na poczcie dziecka.
Z aywaj dodatkowo witaminy i sole mi-
neralne prz ez nacz one dla ci arnych.
Nawet kobietom spoywajcym duo po-
karmw obfitych w kwas foliowy zaleca si
przyjmowanie preparatu ciowego zawie-
rajcego 40() mcg tej witaminy, najlepiej na
dwa miesice przed poczciem
1
. Innym po-
wodem, dla ktrego warto zacz przyjmo-
wa ciowy preparat uzupeniajcy przed
zajciem w ci, jest fakt, e badania wska-
zuj, i kobiety przyjmujce dziennie przy-
najmniej 10 miligramw witaminy przed
poczciem dziecka lub w pierwszych tygo-
dniach ciy rzadziej cierpiay w czasie ci-
y z powodu nudnoci i wymiotw (kiedy
ju zaczn si poranne nudnoci, zwykle
bywa za pno na tak terapi). Preparat
ciowy powinien rwnie zawiera przy-
najmniej 15 mg cynku, gdy wpywa on na
popraw podnoci. Zaprzesta jednak
przyjmowania jakichkolwiek innych dodat-
kw odywczych, poniewa nadmiar pew-
nych skadnikw bywa niebezpieczny.
D baj o form i z achowaj spokj. Program
wicze zwikszy napicie i rozcignicie
mini, jako przygotowanie do wyzywaj-
cych zada, ktre maj nastpi, tj. nosze-
nia i urodzenia dziecka. Pomoe ci to rw-
nie zrzuci nadmiar wagi. Unikaj jednak
przegrzania podczas treningu, jeli prbu-
jesz zaj w ci, jako e moe to prowa-
dzi do potencjalnie szkodliwego podwy-
szenia temperatury ciaa. Z tego samego
powodu unikaj gorcych kpieli i uywania
poduszek i kocw elektrycznych. Powinna
jednak take pamita, e cho trening jest
dla ciebie dobry, nie naley przesadza:
nadmierne wiczenia mog szkodzi owu-
lacji - a jeli nie masz jajeczkowania, nie
moesz zaj w ci.
U nikaj niedoz wolonych substancji. Rw-
nie tak zwane leki rozluniajce", zawie-
rajce kokain, marihuan i heroin, mog
by niebezpieczne dla ciy. W rnym
stopniu mog one zapobiega twemu zaj-
ciu w ci, a jeli to si ju powiedzie, s
1
Najlepiej byoby, gdyby kada kobieta
w okresie zdolnoci do zajcia w ci przyjmo-
waa co dzie suplement zawierajcy 400 mcg
kwasu foliowego, w razie nieplanowanej ciy.
potencjalnie szkodliwe dla podu. Ponadto
zwikszaj one ryzyko poronienia, wcze-
niactwa i obumarcia ciy. J eli zaywasz
narkotyki, sporadycznie lub regularnie, za-
przesta tego natychmiast. J eli nie moesz
przesta, szukaj pomocy, zanim zaczniesz
prbowa zaj w ci.
O granicz spoycie lekw. Mimo i wik-
szo lekw kupowanych bez recepty ma
ostrzeenie odnonie do stosowania w ciy,
to skonsultuj ich zaywanie ze swoim leka-
rzem, jeli zacza stara si zaj w ci.
Nie stosuj te irygacji, ktre mog prze-
szkodzi w zapodnieniu.
S prawd bez piecz estwo wsz elkich prz e-
pisanych ci lekw. Pewnym (cho nie
wszystkim) lekom uywanym w leczeniu
chorb i zaburze przewlekych przypisuje
si wpyw na powstawanie wad rozwojo-
wych. J eli bierzesz obecnie jakie leki,
skonsultuj to ze swoim lekarzem. Leki o po-
tencjalnej szkodliwoci powinny by odsta-
wione przynajmniej na miesic (niektre na
trzy do szeciu miesicy) przed rozpocz-
ciem prb poczcia dziecka. Stosuje si
wtedy bezpieczn terapi zastpcz a do
zakoczenia ciy (lub te gdy dziecko jest
odstawione od piersi, jeli lek niesie z sob
niebezpieczestwo rwnie w okresie kar-
mienia piersi). Czasem wystarczy tylko
zmniejszenie dawki.
Accutane
1
stanowi powane zagroenie
dla ciy; jeli przyjmujesz ten lek, musisz
go odstawi co najmniej na miesic przed
zajciem w ci i bardzo uwaaj, by nie
doszo do poczcia przed upywem tego
czasu.
U waaj na preparaty z ioowe i inne leki
alternatywne. Zioa s naturalne, ale wcale
nie oznacza, e rwnie bezpieczne. Tak
popularne zioa jak echinacea, ginkgo bilo-
ba czy dziurawiec zwyczajny mog utrud-
1
rodek do walki z trdzikiem.
ni zajcie w ci. Nie przyjmuj adnych
tego typu preparatw, preparatw uzupe-
niajcych ani odywek bez zgody lekarza
znajcego si na zioolecznictwie i medy-
cynie alternatywnej.
O granicz spoycie kofeiny. Umiarkowanie
(i stopniowe zaprzestanie, jeli to moliwe)
w spoyciu kawy, herbaty i coli teraz zaosz-
czdzi ci objaww odstawienia, kiedy b-
dziesz ju w ciy, jeli postanowisz wstrzy-
ma si czy ograniczy ich spoywanie na
ten czas. Kolejnym powodem, dla ktrego
warto rzadziej zaglda do kawiarni w celu
wypicia mocnej kawy, jest kofeina - spoy-
ta w duej iloci (wicej ni trzy filianki
kawy dziennie) obnia podno. Nie wia-
domo, czy jest to spowodowane wpywem
biologicznym kofeiny na niepodno, czy
te tym, e czste uywanie kofeiny jest
czci pewnego typu silnie stresujcego
stylu ycia, ktry moe obniy szanse da-
nej pary na poczcie dziecka. Niezalenie
od wszystkiego, dobrym pomysem jest ogra-
niczenie spoycia kofeiny.
O granicz spoycie alkoholu. Chocia co-
dzienny koktajl lub lampka wina nie za-
szkodz w okresie przygotowawczym do
ciy, unikaj intensywniejszego picia, ktre
moe szkodzi twojej podnoci poprzez
rozregulowanie cyklu miesiczkowego.
Gdy zaczniesz prby poczcia dziecka, za-
przesta picia cakowicie (patrz s. 57).
R z u cie palenie. Obydwoje. Tyto jest nie
tylko szkodliwy dla ciy (patrz s. 59) i pod-
nosi ryzyko wystpienia zespou mierci -
eczkowej oraz prawdopodobnie nowotwo-
ru u dziecka. Moe te obniy podno oraz
uniemoliwi zapodnienie. rodowisko bez
tytoniowego dymu jest jednym z najwspa-
nialszych prezentw, jaki moesz ofiarowa
swemu dziecku, jeszcze zanim si urodzi.
U nikaj niepotrz ebnej ekspoz ycji na pro-
mieniowanie. J eli ze wzgldw medycz-
nych konieczne jest zastosowanie u ciebie
promieni Roentgena, upewnij si, e oso-
nite s twoje narzdy rozrodcze (chyba e
one s przedmiotem badania) i e uyte s
najnisze moliwe dawki. J eli prbujesz
zaj w ci, pamitaj, e moga ju od-
nie sukces. Poinformuj kadego lekarza
leczcego ci przy uyciu promieniowania
czy technika wykonujcego przewietlenie,
e istnieje moliwo, i jeste w ciy, oraz
zapytaj ich o zachowanie wszelkich ko-
niecznych rodkw ostronoci. Powinno
si zezwoli wycznie na tak ekspozycj
na promieniowanie, jaka jest absolutnie ko-
nieczna dla zdrowia twojego lub twojego
dziecka (zobacz s. 71)
1
.
U nikaj nadmiernej ekspoz ycji na nie-
bez piecz ne chemikalia. Cz (bynajmniej
nie wszystkie) chemikaliw, zwykle tylko
w bardzo duych dawkach, jest potencjal-
nie szkodliwa dla komrki jajowej przed za-
podnieniem, a i pniej - dla rozwijajce-
go si zarodka czy podu. Chocia ryzyko
jest w wikszoci sytuacji nieznaczne, oby-
dwoje - dla zapewnienia maksymalnego
bezpieczestwa - powinnicie unika ryzyka
potencjalnej ekspozycji w pracy. Szczegl-
n ostrono powinno si zachowa w pew-
nych dziedzinach (medycyna i stomatologia,
sztuka, fotografika, transport, budownictwo,
praca w gospodarstwie i na roli, w pralni
chemicznej, jako fryzjerka i kosmetyczka
oraz niektre prace w fabrykach). Odwied
komrk BHP dla uzyskania najwieszych
informacji na temat bezpieczestwa twojej
pracy w okresie ciy; zobacz rwnie s. 76.
W niektrych sytuacjach rozsdna moe
by decyzja o zmianie pracy czy te podj-
ciu rodkw ostronoci jeszcze przed pr-
b zajcia w ci.
Poniewa podwyszony poziom oowiu
w ciy mgby wywoa problemy u two-
1
W Polsce przeciwwskazane jest wykonywa-
nie bada radiologicznych po dziesitym dniu
cyklu (przyp. red. nauk. wyd. pol.).
jego dziecka, powinna przebada si w tym
kierunku, jeli jeste naraona na kontakt
z oowiem w miejscu pracy lub gdziekolwiek,
jak na przykad poprzez zaopatrzenie w wo-
d lub w miejscu zamieszkania (patrz s. 74).
J eli poziom oowiu w twojej krwi jest wy-
soki, specjalici zalecaj terapi chelatami
(ow zostaje uwiziony" przez chelaty po-
dawane doylnie, po czym zostaje wyda-
lony z organizmu wraz z moczem), aby usu-
n ow z krwi i przez to zredukowa na-
raenie przed prb poczcia. Unikaj rw-
nie toksyn w gospodarstwie domowym
(patrz s. 72).
P rz ygotuj si finansowo. Posiadanie dziec-
ka bywa kosztowne, przyjrzyj si zatem bud-
etowi domowemu i zacznij tworzy roz-
sdny plan wydatkw. W ramach tego pla-
nu sprawd, czy twoje ubezpieczenie po-
krywa koszty opieki prenatalnej oraz opieki
nad zdrowym dzieckiem. J eli pokrywanie
kosztw nastpi dopiero od pewnej daty,
rozwa moliwo przeoenia chwili zaj-
cia w ci na pniej. Sprawd w pracy,
jakie s przywileje i urlopy dla ciarnych
i modych matek. J eli dotd nie sporzdzi-
a testamentu, teraz przyszed czas, by to
zrobi.
Z acz nij obserwowa swj cykl. Skoro po-
czynia ju wszystkie przygotowania, teraz
trzeba si zabra do dziea. Twoja szansa na
zajcie w ci wtedy, kiedy chcesz, jest
znacznie wiksza, jeli odbywasz stosunki
podczas podnej czci cyklu, w czasie owu-
lacji. Aby dokadnie mc to obliczy, zapi-
suj pierwszy dzie kadego cyklu miesicz-
kowego w podrcznym kalendarzu lub note-
sie; postaraj si take wyliczy dzie owulacji.
Owulacja generalnie wystpuje w rodku
cyklu (np. w 14 dniu 28-dniowego cyklu),
jednake jest trudniejsza do przewidzenia u
kobiet z nieregularnymi cyklami. Wedug
ostatnich bada tylko 30% kobiet przecho-
dzi owulacj dokadnie w poowie cyklu.
Wikszo ma dni podne midzy 10 a 17
dniem cyklu. Objawy s w przypadku nie-
ktrych kobiet atwo dostrzegalne, u innych -
niemal nieuchwytne. Podczas owulacji luz
szyjkowy jest czysty, galaretowaty i mona
go rozcign w ni; moesz odczu bl
w rodku cyklu - krtki epizod blu po jed-
nej lub te drugiej stronie brzucha.
Inn wskazwk, ktr mogaby przeo-
czy, nie kontrolujc cyklu, jest zmiana
w podstawowej temperaturze ciaa (mierzo-
nej w chwili odpoczynku). Aby mc j le-
dzi, zaopatrz si w bardzo wraliwy termo-
metr i mierz ciepot ciaa codziennie rano,
przed wstaniem z ka (strznij termometr
wieczorem, przed pooeniem si spa, aby
tym ruchem nie zmienia swej temperatury
rano). Podstawowa temperatura ciaa bdzie
najnisza w miesicu tego dnia, po ktrym
rozpocznie si cykl owulacyjny, nastpnie
gwatownie skoczy w gr (co oznacza, e ju
jeste tu przed owulacj) i pozostanie pod-
wyszona do dnia tu przed rozpoczciem
miesiczki. J eli masz trudnoci z oznacze-
niem owulacji, odnosisz wraenie, e jest ona
u ciebie bardzo nieregularna (co jest bardzo
moliwe przy nieregularnym miesiczkowa-
niu), masz kopoty z zajciem w ci lub
zwyczajnie chcesz skorzysta z prostszej i bar-
dziej wiarygodnej metody, kup domowy test
owulacyjny. Zapisywanie kadego stosunku
pomoe ci pniej wyznaczy dokadn dat
zapodnienia, co znacznie uatwi wyznacze-
nie przypuszczalnego terminu rozwizania.
Z relaksuj si . By moe jest to najwaniej-
sze ze wszystkiego. J eli jeste spita i pod-
niecona myl o poczciu, moesz mie
trudnoci z zajciem w ci.
Naucz si wykonywa wiczenia relaksa-
cyjne, medytowa, a take jak najbardziej ogra-
niczy stres w yciu codziennym (patrz s. 125).
P ocz ekaj. Pamitaj, e normalna, zdrowa,
dwudziestopicioletnia kobieta potrzebuje
okoo szeciu miesicy, by zaj w ci,
a czas ten jest duszy w przypadku kobiety
starszej. Wicej czasu te bdziecie potrze-
bowa, jeli starszy jest twj partner. Zatem
zachowaj spokj, jeli przyjdzie wam dugo
czeka na cud. Niech wszelkie prby pocz-
cia potomka przynosz wam jak najwicej
przyjemnoci i wstrzymajcie si okoo roku,
nim skontaktujecie si z lekarzem, a w razie
koniecznoci - specjalist od podnoci. J e-
li masz wicej, ni 35 lat, moesz skontak-
towa si z lekarzem ju po szeciu miesi-
cach prb zajcia w ci.
P R Z Y G O T O W A N I A D O C I Y
D L A P R Z Y S Z Y C H O J C W
O dwied lekarz a. Poddaj si szczego-
wym badaniom lekarskim, aby upewni si,
e nic nie moe wpyn negatywnie na po-
czcie lub zdrow ci twej partnerki (np.
jdra niezstpione, torbiel lub guz jdra albo
depresja). Spytaj rwnie, jaki wpyw na
seksualno maj leki sprzedawane na re-
cept lub bez czy preparaty zioowe, ktre
zaywasz. Niektre z nich le wpywaj na
podno, zmniejszaj take liczb plemni-
kw - a tego by sobie nie yczy.
W raz ie potrz eby z rb badania genetycz -
ne. Z powodu wywiadu rodzinnego niektre
pary powinny stawi si w poradni genetycz-
nej na badania i rozmow, nim dojdzie do
poczcia ich dziecka. Na stronie 46 znaj-
dziesz informacje, czy ciebie te to dotyczy.
G dyby z asz a koniecz no , z mie metod
antykoncepcyjn. J eli waszym sposobem
zabezpieczania si przed nieplanowan ci-
byy piguki, twoja partnerka powinna
z nich zrezygnowa przynajmniej na kilka
cykli menstruacyjnych, nim bdziecie si
stara pocz dziecko. Czekajc, zabezpie-
czajcie si, stosujc prezerwatywy bez rod-
kw plemnikobjczych.
P opraw diet . Im lepiej jeste odywiony,
tym zdrowsze jest twoje nasienie i atwiej
0 poczcie dziecka. Powiniene wzorowa
sw diet na diecie przedciowej partnerki
(patrz s. 83), przy czym zwiksz liczb ka-
lorii stosownie do wzrostu i aktywnoci.
Aby mie pewno, e przyjmujesz w od-
powiednich dawkach najwaniejsze skad-
niki odywcze (szczeglnie witamin C,
witamin E, cynk, wap i witamin D, gdy
wszystkie zdaj si mie wpyw na pod-
no i zdrowie nasienia), w okresie starania
si o doprowadzenie do poczcia przyjmuj
suplement z witaminami i mineraami.
Sprawd, czy suplement ten zawiera kwas
foliowy; maa ilo tego skadnika w diecie
przyszych ojcw powizana zostaa ze
zmniejszon podnoci, a take wadami
wrodzonymi u dziecka. J eli chorujesz na
cukrzyc, kontroluj poziom cukru we krwi.
Z mie styl ycia. Cho nieznane s jeszcze
wszystkie odpowiedzi, jednak wyniki bada
zaczynaj wskazywa, e przyjmowanie pew-
nych narkotykw (a take alkoholu w zbyt
duych ilociach) przez partnera przed po-
czciem dziecka, nie pozwala partnerce
zaj w ci lub prowadzi do sabego wy-
niku pooniczego ciy. Cho mechanizmy
nie zostay dotd dokadnie poznane, jed-
nak wiadomo, i zaywanie narkotykw
1 picie duych iloci alkoholu najwyraniej
le wpywa na sperm oraz zmniejsza znacz-
nie liczb plemnikw, a take zakca funk-
cjonowanie jder i redukuje poziom testoste-
ronu. Ostre picie (dwa lub wicej drinkw
dziennie) w miesicu poprzedzajcym za-
podnienie wpyn moe rwnie na mas
urodzeniow dziecka. Pamitaj te, e jeli
zaczniesz pi mniej lub cakowicie rzucisz
picie, twojej partnerce atwiej bdzie doko-
na tego samego. Zwr si o fachow pomoc,
jeeli masz trudnoci z rzuceniem naogu.
R z u palenie. Palenie papierosw powodu-
je zmniejszenie liczby plemnikw w nasieniu,
a co za tym idzie - obnia podno. W do-
datku rzucenie palenia teraz wpynie korzyst-
nie na zdrowie caej rodziny, poniewa bier-
ne palenie jest niemal tak samo niebezpiecz-
ne dla innych, jak palenie czynne dla ciebie.
Palenie moe rwnie zwikszy ryzyko, e
twoje przysze dziecko bdzie naraone na
zesp nagej mierci niemowlcia.
U waaj na substancje sz kodliwe. Wysoki
poziom oowiu oraz niektrych rozpuszczalni-
kw organicznych (znajdujcych si na przy-
kad w niektrych farbach, klejach, lakierach
oraz odtuszczaczach do metali), pestycydy czy
inne substancje chemiczne wpywaj ujemnie
na podno mczyzn, zatem unikaj ich lub
ogranicz kontakt z nimi na tyle, na ile to mo-
liwe, nim twoja partnerka zajdzie w ci.
N ie prz egrz ewaj. Wytwarzanie nasienia
zostaje wstrzymane, gdy dochodzi do prze-
grzania j der- ta cz ciaa lepiej si czuje
w temperaturze nieco niszej od reszty or-
ganizmu. Unikaj zatem dugich kpieli w go-
rcej wodzie, przybywania w saunach, a tak-
e ubierania si w obcis odzie, jak na
przykad ciasne dinsy i slipy (no raczej
bokserki). Nie no take spodni uszytych
z tkanin syntetycznych, gdy w gorce dni
przegrzejesz si w nich.
N o ochraniacz e. J eli grasz w sporty kon-
taktowe (na przykad football amerykaski,
pik non, koszykwk, hokej, baseball,
jedzisz konno), no ochraniacze na genita-
lia zabezpieczajce jdra przed obraeniami,
aby ustrzec si niepodnoci. Niebezpiecze-
stwo to istnieje nawet wwczas, gdy bardzo
duo jedzisz na rowerze. Zdaniem niekt-
rych ekspertw bowiem stay ucisk wywoy-
wany przez siodeko roweru na genitalia le
wpywa na ttnice i nerwy. Gdy odczuwasz
odrtwienie genitaliw, na ktre nie pomaga
zmiana sposobu siedzenia ani chwilowe pod-
niesienie si na siodeku, lepiej bdzie ogra-
niczy jedenie na rowerze w czasie, gdy
staracie si pocz dziecko, poniewa odr-
twiae genitalia nie speni swego zadania.
Gdyby uczucie to (i/lub mrowienie) nie zni-
kao, skontaktuj si z lekarzem.
Zrel aksuj si. Odpoczynek jest wany dla
was obojga. Stres nie tylko wpywa ujem-
nie na libido i jako wspycia, lecz tak-
e na poziom testosteronu i wytwarzanie
nasienia. Im mniej si martwisz, tym a-
twiej bdzie wam doprowadzi do pocz-
cia potomka. Zatem: rozlunij si i ciesz
si chwil!
T E R A Z , G D Y P R Z E C Z Y T A L I C I E
Z A K O N C Z E N I E K S I K I ...
C
zas zacz czyta j od pocztku. Te-
raz, gdy okres poprzedzajcy ci ju
min, a wy zadbalicie o poczcie dziecka,
wr do rozdziau 1 i zacznij czyta o ciy.
Dobrej zabawy!
D odatek
1
P O W S Z E C H N E BA D A N I A P O D C Z A S C I Y
2
L
ekarz moe pomin niektre z nich
lub doda inne, w zalenoci od twe
go wywiadu zdrowotnego oraz swej
opinii. Aby znale wicej informacji na
temat konkretnych testw, skorzystaj z in-
deksu.
K A D A N I E I K I E D Y
J E S T P R Z E P R O W A D Z A N I
P O S T P O W A N I E U Z A S A D N I E N I E
Grupa krwi - pierwsza wizyta Badanie krwi pobranej z yy. Dla okrelenia grupy krwi, czynnika
Rh i czynnika Kell.
Hematokryt i hemoglobina - pierw-
sza wizyta i ponownie po 20 ty-
godniu.
Badanie krwi pobranej z yy. Jeli badania wyka niedobr e-
laza lub anemi, niezbdne bdzie
podawanie suplementu elaza.
Miano przeciwcia przeciwko r-
yczce - pierwsza wizyta.
Badanie krwi pobranej z yy. Sprawdzenie odpornoci na rycz-
k.
Badanie w kierunku syfilisu (VDRL) -
pierwsza wizyta.
Badanie krwi pobranej z yy. Jeli kobieta choruje na ki, natych-
miastowe leczenie ustrzee pd.
Test na HIV - pierwsza wizyta. Badanie krwi pobranej z yy. Diagnostyka i leczenie moe pomc
matce oraz zmniejszy ryzyko prze-
niesienia HIV na pd.
Badanie przesiewowe w kierunku
zapalenia wtroby typu B - pierw-
sza wizyta.
Badanie krwi pobranej z yy. Jeli matka ma zapalenie wtroby
typu B, moe by leczona prenatal-
nie, natomiast dziecko - natych-
miast po przyjciu na wiat.
Rozmaz cytologiczny - pierwsza wi-
zyta.
Wymaz z szyjki macicy jest zebra-
ny na waciku i badany pod mikro-
skopem pod wzgldem nieprawi-
dowych komrek.
Sprawdzenie, czy kobieta nie ma
raka szyjki macicy lub innych nie-
prawidowoci komrkowych.
1
Od redaktora wydania polskiego: uwaam za celowe wykonanie podczas ciy wymienionych
w Dodatku bada, jednak w Polsce, z uwagi na trudnoci finansowe oraz brak moliwoci technicz-
nych, nie wszystkie z nich mog by przeprowadzone.
2
Twj lekarz moe zrezygnowa z niektrych spord powyszych bada lub doda inne, zale-
nie od twojego stanu oraz jego fachowej opinii.
548 DODATEK
BA D A N I E I K I E D Y
J E S T P R Z E P R O W A D Z A N E
P O S T P O W A N I E U Z A S A D N I E N I E
Hodowla bakterii rzeczki i opryszcz-
ki narzdw rodnych - pierwsza wi-
zyta.
Wydzielina z pochwy jest pobrana
wacikiem i oddana na posiew do la-
boratorium.
Stwierdzon infekcj mona leczy.
Badanie w kierunku chlamydii -
pierwsza wizyta.
Wacikiem pobiera si wymaz z uj-
cia szyjki macicy, cewki moczo-
wej lub odbytnicy, aby zebra za-
kane drobnoustroje.
Stwierdzon infekcj mona leczy.
Badanie na obecno bakterii w mo-
czu - pierwsza wizyta.
Prbka moczu jest badana w labora-
torium.
Obecno bakterii w moczu moe
wskazywa na infekcj, ktr mo-
na leczy.
Badanie przesiewowe okrelajce
poziom narkotykw - pierwsza wi-
zyta.
Prbka moczu jest badana w labora-
torium.
Niebezpieczne jest uywanie jakich-
kolwiek nielegalnych substancji pod-
czas ciy, tote powinno by szybko
leczone.
Cinienie krwi - kada wizyta. Cinienie krwi jest mierzone za po-
moc mankietu i stetoskopu lub za
pomoc urzdzenia elektroniczne-
go.
W celu skontrolowania, czy nie wy-
stpuje nadcinienie indukowane ci-
bd stan przedrzucawkowy.
Obecno cukru (glukozy) w mo-
czu - kada wizyta.
Specjalny pasek jest zanurzony w
prbce moczu.
Dugo utrzymujcy si wysoki po-
ziom cukru we krwi moe wskazy-
wa na cukrzyc ciow - po-
trzebne s dalsze badania.
Albuminy (biako) w moczu - ka-
da wizyta.
Specjalny pasek jest zanurzony w
prbce moczu.
Wysokie stenie biaka w moczu
moe wskazywa na infekcj p-
cherza moczowego oraz wiza si
ze stanem przedrzucawkowym.
Badanie przesiewowe potrjne
(MSAFP) - midzy 15 a 18 tygo-
dniem
Badanie krwi pobranej z yy. Prenatalne przesiewowe badanie
diagnostyczne w kierunku ewen-
tual nych wad podu - potrzebne
s dalsze badania.
Test tolerancji glukozy - w 28 ty-
godniu (zwykle wczeniej dla cho-
rych na cukrzyc).
Badanie krwi pobranej z yy po
wypiciu napoju z glukoz.
Sprawdzenie, czy nie wystpuje cu-
krzyca ciow.
Wymaz na paciorkowce grupy B -
okoo 37 tygodnia.
Wacikiem pobiera si wymaz z uj-
cia szyjki macicy i odbytnicy, aby
zebra zakane drobnoustroje. Ba-
dany jest rwnie mocz.
Sprawdzenie, czy nie ma infekcji pa-
ciorkowcem grupy B, ktr mona
leczy w czasie porodu, by chroni
noworodka.
DODATEK 549
BE Z L E K O W E L E C Z E N I E P O D C Z A S C I Y
O BJ A W Y L E C Z E N I E P O S T P O W A N I E
Ble plecw Ciepo We dug, ciep (ale nie tak gor-
c, jak tylko moesz wytrzyma) k-
piel, rano i wieczorem.
Zastosuj poduszk elektryczn owini-
t w rcznik, do 15 minut, 3 lub 4
razy dziennie.
rodki profilaktyczne wiczenia, waciwa mechanika cia-
a, dobra postawa.
Stuczenia (sice) spowodowane
urazem
Pojemnik z lodem We pojemnik na ld, ktry trzymasz
w zamraalniku, torebk plastikow
napenion lodem i kilkoma serwet-
kami, aby pochaniay wod z topnie-
jcego lodu lub puszk zamroone-
go soku czy paczk jarzyn. Przyka-
daj to przez 30 minut; powtrz po 30
minutach, jeli obrzk i bl wci si
utrzymuj lub jeli to potrzebne.
Zimne kompresy Zanurz mikki materia w misce
z kostkami lodu i zimn wod, wy-
kr go i umie nad dotknitym"
miejscem. Schod opatrunek, jeli
chd zniknie.
Sice na doniach, nadgarstkach
i stopach
Zamoczenie w zimnym roztworze Umie jedn lub dwie tacki z lodem
w misce (najlepiej w wiadrze typu
styrofoairf lub w torbie lodwce)
z zimn wod i zanurz w tym zranio-
n cz na 30 minut. Powtrz to po
30 minutach, jeli potrzeba.
Przezibienia Krople do nosa z sol Uywaj preparatu kupionego w ap-
tece lub roztworu 1/4 yeczki soli
w 8 uncjach (ok. 220 ml) wody (od-
mierzaj dokadnie). Zakropi kilka
kropli do kadego nozdrza, zaczekaj
5-10 minut i wydmuchaj nos.
Wiek VapoRub" Stosuj zgodnie z instrukcj na opa-
kowaniu.
Dodatkowe pyny Pij 8 uncji (ok. 220 ml) pynu co go-
dzin, wczajc wod, soki, zupy.
Gorce pyny, a w szczeglnoci ro-
s z kury, s najlepsze. Ogranicz
spoywanie mleka, a pij je tylko, je-
li zaleci je twj lekarz.
550 DODATEK
Przezibienia Inhalacje Uywaj odparowywacza, nawilacza
czy te gotujcego si" czajnika; przy-
gotuj namiot przez rozwieszenie prze-
cierada na rozoonym parasolu,
ktry spoczywa na oparciu krzesa
i umie nawilacz na krzele. Prze-
bywaj 15 minut 3 lub 4 razy dziennie
pod namiotem; jeli nie jest to dla cie-
bie uciliwe, przedu czas do 30 mi-
nut (nie pozostawaj pod namiotem, je-
li czujesz si nieprzyjemnie przegrza-
na). Postaw nawilacz blisko twojego
ka, gdy pisz lub odpoczywasz.
Paski na nos Stosuj zgodnie z instrukcj na opa-
kowaniu.
Kaszel spowodowany przezibie-
niem lub gryp
Inhalacje
Dodatkowe pyny
Zobacz - przezibienia.
Zobacz - przezibienia.
Biegunka Dodatkowe pyny Pij 8 uncji (ok. 220 ml) pynu co go-
dzin, wczajc wod, rozcie-
czony sok owocowy (ale nie z su-
szonych owocw), zupy. Pij mleko,
jeli zaleci to twj lekarz.
Gorczka
(Zadzwo do lekarza tego samego
dnia, jeli masz gorczk powyej
37,8C przy braku objaww prze-
zibienia lub grypy - lub gorczk
powyej 38,9C. J ako uzupenie-
nie tych metod bezlekowych, bez-
zwocznie zbijaj kad gorczk
powyej 37,8C acetaminofenem.
Kpiel chodzca Wejd do wanny z letni wod i stop-
niowo schadzaj j przez dodawanie
kostek lodu - przestajc natych-
miast, jeli pojawi si dreszcze.
Zawijania Zamocz rczniki w misce zawiera-
jcej 2 kwarty wody (ok. 2,3 1) i p
kwarty alkoholu (55 ml) do naciera-
nia oraz 1 kwart (1,15 1) kostek lo-
du; zastosuj zimne rczniki na skr.
Przerwij, jeli pojawi si dreszcze.
Zadzwo do swojego lekarza na-
tychmiast, jeli gorczka osignie
38,9C lub wicej.
ylaki odbytu Nasiadwka Usid w wystarczajcej iloci gor-
cej wody (bardziej gorca ni zwy-
kle uywasz do kpieli), aby zanu-
rzy dotknite" okolice na 20 do 30
minut, 2 lub 3 razy dziennie.
DODATEK 551
wid brzucha lub skry w innym
miejscu
rodki zaradcze Unikaj dugich, gorcych prysznicw
i kpieli, wysuszajcych myde. Sto-
suj dobre nawilacze na skr, roz-
prowadzaj je w chwili, gdy skra jest
jeszcze wilgotna po prysznicu. Od-
nonie do nawilania powietrza w do-
mu patrz niej.
Wyciek z oczu ze widem Ciepe przemywanie Uyj wacika zamoczonego w ciep-
ej, nie gorcej wodzie (sprawd
temperatur na wewntrznej po-
wierzchni przedramienia) i przemy-
waj oczy 5-10 minut co 3 godziny.
Ble mini, urazy Pojemniczki z lodem, zimne kom-
presy lub przymoczki przez pierw-
sze 24 do 48 godzin.
Po 48 godzinach gorce okady, cie-
pe kpiele lub poduszka elektrycz-
na.
Zobacz - siniaki.
Zamocz dokadnie rcznik w ciepej
wodzie, nastpnie wykr go i przy-
do bolcego miejsca. Owi ca-
o plastykow torb. Na to przy
poduszk elektryczn. Wcz j na p
mocy, ale zwr uwag, aby nie do-
tykaa mokrego rcznika. Stosuj po-
wysz terapi dwa razy dziennie
przez godzin.
Przekrwienie nosa spowodowane
przezibieniem
Zobacz - przezibienie.
Zapalenie zatok Naprzemienne, gorce i zimne
okady
Zanurz szmatk w gorcej wodzie.
Nastpnie wykr j i przy na bo-
lce miejsce a do chwili, kiedy go-
rco zniknie" (ok. 30 sekund). Wte-
dy zastosuj zimny okad, a do
zniknicia" zimna. Zmieniaj kolej-
no okady gorce i zimne przez 10
minut 4 razy dziennie.
Bl lub drapanie w gardle Pukanie garda Rozpu 1/4 yeczki soli w 8 uncjach
(ok. 220 ml) gorcej wody i pucz
gardo przez 5 minut. Powtrz to, je-
li potrzeba.
552 DODATEK
P R Z E W I D Y W A N E Z A P O T R Z E BO W A N I E
N A K A L O R I E I T U S Z C Z
pl anowani u dzi ennego spoyci a tuszczu
w czasie ciy. Przy takim zaplanowaniu
da brany jest pod uwag fakt, e masz j u
przynaj mni ej jeden posiek tuszczowy
dziennie w postaci drobnych iloci tuszczu
w poywieniu niskotuszczowym".
Maksymalna Maksymalna liczba
poda tuszczw penotustych
(gramy) posikw
1
P rz yjmij nast pujc skal poz iomw aktywno ci: I . siedz cy; 2. umiarkowanie aktywny; 3 . niez wykle ak
tywny ( bardz o niewiele kobiet ci arnych mona z alicz y do kategorii niez wykle aktywnych) .
Z
apotrzebowanie na kalorie i tuszcz r-
ni si w zalenoci od masy ciaa i ak-
tywnoci; czynniki takie, jak metabolizm,
rwnie odgrywaj rol. Mi mo e ponisze
dane s zaledwie pewnymi przyblionymi
wskazwkami, to mog ci one pomc w za-
T woja idealna P oz iom D z ienne M aksymalna M aksymalna licz ba
masa ciaa twojej z apotrz ebowanie poda tusz cz w penotustych
( funty/ kg) aktywno ci
1
kalorycz ne ( gramy) posikw
100/45 1 1500 50 2 i 1 /2
100/45 2 1800 60 3 i 1/2
100/45 3 2500 83 5
125/57 1 1800 60 3 i 1/2
125/57 2 2175 72 4
125/57 3 3050 101 6
150/68 1 2100 70 4
150/68 2 2550 85 5
150/68 3 3600 120 7 i 1/2
P osowie
T
eraz, kiedy ju przeczytaa W ocze-
kiwaniu na dziecko, moesz zauwa-
y, e kada cia jest inna, tak jak
rni s oczekujcy rodzice, i e istnieje kil-
ka nienaruszalnych zasad dotyczcych tego,
czego moesz lub powinna si spodziewa.
Nauczya si, e obecnie moemy kontro-
lowa wiele spraw zachodzcych podczas
ciy i porodu - poprzez sposb korzysta-
nia z opieki medycznej, odywianie, styl y-
cia. Nasze szanse na posiadanie zdrowego
dziecka s wiksze ni wszystkich pokole
rodzicw w historii.
Przekonaa si zapewne, e cho wszy-
scy mamy pewne obawy, to dokadne in-
formacje pozwol ten niepokj zmniejszy.
Mamy te nadziej, e ta ksika odpowie
na wszystkie twoje pytania, uspokoi obawy,
pomoe ci lepiej spa w nocy.
Przypuszczamy, e skoro wiesz, czego
rzeczywicie moesz si spodziewa, za-
rwno oczekiwanie, jak i rzeczywisto sta-
n si atwiejsze do zniesienia, bardziej
podniecajce i dadz ci rado prawdziwe-
go spenienia.
W naszych badaniach i przygotowaniach
do tej ksiki dooyymy stara, aby nie
pozostawi adnego pytania bez odpowie-
dzi. Opieraymy si nie tylko na naszym
osobistym dowiadczeniu, ale rwnie na
dowiadczeniu setek ciarnych rodzi-
cw", ktrych obserwowaymy i z ktrymi
prowadziymy rozmowy. J ednake z uwa-
gi na ogromne rnice midzy tym, o co
martwi si poszczeglne oczekujce"
pary, prawdopodobnie opuciymy kilka
pyta. J eli pominymy ktre z twoich
pyta, chciaybymy o tym wiedzie. W ten
sposb bdziemy w stanie zawrze twoje
uwagi (jak i ich uzasadnienie) w nastpnym
wydaniu tej ksiki, za jaki czas, i - jak
mamy nadziej - dla twojego nastpnego
dziecka.
yczymy ci najszczliwszej z ci i naj-
radoniejszego z porodw.
Arlene Eisenberg
Heidi E. Murkoff
S andee E. Hathaway
Indeks
A
A B C C D E F G H I 1 K L L M N O P R S S T U V W

aborcja,
- a diagnostyka prenatalna, 55
- spowodowana ryczk, 465
patrz te poronienie
acetaminofen, zaywanie w cza-
sie ciy, 454
aerobic, 187
AIDS, strach przed 40-41
aktywno fizyczna,
-brak, 199
- a poronienie, 122
- nadmierna, a pord przed-
wczesny, 266
- nadmierna, w czasie wicze,
196
- w pracy zawodowej, 79
akupunktura, sposoby agodze-
nia blu a, 278
alergie, 186
- czynniki wywoujce (aler-
geny), postpowanie z, 470
- nasilenie objaww, 186
- radzenie sobie z, 186
Aleksandra, technika, 193, 254
alkohol, 57-59
- a karmienie piersi, 416
- powstrzymywanie si od uy-
wania, 58
- rodki zastpcze, 58-59
-uywani e w okresie przy-
gotowawczym do kolejnej
ciy, 544
- wpyw na pd, 57-58
- wpyw na przebieg ciy, 58
- wpyw na przedwczesny po-
rd, 266
alkoholowy zesp podu, 58
amenorrhea, jako oznaka ciy, 4
Amerykaska Szkoa Gastrolo-
gw i Ginekologw, 93
amniopunkcja, 53
- bezpieczestwo, 56
- komplikacje zwizane z, 54
- przyczyny wykonywania, 54
anemia, (niedokrwisto), 184-
-185
anemia sierpowato-krwinkowa,
484-485
- a cia, 485
- dziedziczenie, 485
- testy na, 46-47, 54
antykoncepcja,
- zajcie w ci pomimo sto-
sowania, 42-43
- rodki zawierajce proge-
steron a cia, 43
Apgar, skala, 353
aspiryna, a mleko matki, 418
- rodki zastpcze, 454-455
- uywanie w czasie ciy, 454
astma, 469-471
azotany i azotyny, 148
B
badania i testy,
- na wykrycie ciy, 6-7
- noworodkw, 286
- przy pierwszej wizycie u le-
karza, 108-109
- w diagnostyce prenatalnej,
48-49
badanie lekarskie w pierwszym
miesicu, 108
patrz te Czego moesz ocze-
kiwa w czasie badania le-
karskiego
badania przesiewowe
- w pierwszym trymestrze 49
- w drugim trymestrze 49-
-50
bark, zaklinowanie, 522-523
bakteryjna vaginoza, 39
batony figowe, 102
beta-karoten, 90, 97
bezmisna dieta, 143-144
bezpieczestwo, troska o, w cza-
sie ciy, 152-153
biaka,
-pokarmy i przekski bia-
kowe, 94-96
- rolinne 95
- wyselekcjonowane grupy po-
karmowe, 94-96
- zapotrzebowanie na, w cza-
sie ciy, 88-89
biako (albuminy) w moczu, 431
bieganie, 193
biegunka,
- jako objaw przedporodowy,
331
- leczenie, 457-459
- nieyt odka i jelit, 457
biopsja kosmwki, 52
- bezpieczestwo, 53
biotyna, 93
blinita,
-diagnoza, 163-164, 240
- karmienie piersi, 406, 407
- nabieranie dodatkowej ma-
sy ciaa a, 165-166
- niedorozwj jednego z, 530-
-531
- niezadowolenie z powodu,
166-167
- obawy o bezpieczestwo,
164
INDEKS 555
- pord bliniaczy, 293-294
- specjalne potrzeby, 165
- strata jednego z, 530-531
blokady miejscowe, stosowanie
podczas porodu, 275
blokada nerwu sromowego, 275
bonnik,
- aby zapobiec zapareiom, 156-
-157
- w diecie ciowej, 94-99
bony podowe, pknicie, 334
- a ppowina, 335
- a wzniecenie porodu, 334-
-335
- kiedy powiadomi lekarza,
334
- przed rozpoczciem porodu,
334
- reakcja na, 334-335
- rozpoznanie, 334
- sztuczne przerwanie, 348
- w miejscu publicznym, 316-
-317
bl,
-brzucha, 123, 123, 130,217
- czynniki wpywajce na
zwikszone/zmniejszone
odczuwanie, 357
-ki edy zawiadomi lekarza,
130, 388
- nogi, 261
- okolicy krocza, po porodzie,
382-383
- okolicy ldwiowej, 261
- plecw, 205-207, 396
- po ciciu cesarskim, 393
- po porodzie, 381
- rki, 238
- strach przed, w czasie poro-
du, 246-247
- wywoany kopaniem dzie-
cka, 240, 282
- znieczulenie w czasie poro-
du, 273
ble porodowe, neutralizowanie,
- akupresura, 339-340
- akupunktura, 278
- decyzja o, 279-280
- fizykoterapia, 278-279
- hipnoza, 278
- leki, 276-277
- przeciwnacisk, 339
- rozrywka a, 279
- TENS, 278
Bradley, szkoa rodzenia, 254
Braxtona-Hicksa skurcze, 283-
-284
brzuch,
- bl w, 123, 124, 130,217
- ksztat w smym miesicu 288
- spanie na, 204
- wid, 242
patrz tez J ak moesz wygl-
da
brzucha minie, po porodzie,
427-429
babeczki otrbowe, 100-101
budowa anatomiczna a pord
287-288
butelka, karmienie,
- powodzenie w, 310
- zalety, 306-307
C

calisthenics, 188-189, 193
cera, zmiany a cia, 136-137
cewa nerwowa, wady,
- badanie w celu wykrycia, 53
cewnik,
- po ciciu cesarskim, 394
- po porodzie, 384
- przed ciciem cesarskim, 374
- w czasie porodu, 343
- w czasie znieczulenia miej-
scowego, 274
Chamberlen, Piotr, 351
C hlamydia, 39
chodzenie,
- jako wiczenie w czasie ci-
y, 193
- w czasie porodu, 354, 357
cholesterol w czasie ciy, 142-143
choroby przenoszone drog pcio-
w,
-AI DS, 40-41
- bakteryjna vaginoza 39
- C hlamydia, 39
- kia, 38-39
- kykciny koczyste, 39
- rzeczka, 38
choroby przewleke w czasie ci-
y, 469-485
- jak y z, 486
- przygotowanie na, 541
- zapobieganie, 467
chrom, 93
chromosomalne nieprawidowo-
ci, 32-33, 53
ciako te, 167
cia,
- a choroby przewleke, 469
-a wiek, 31-32
- a wywiad rodzinny, 45-46
- choroby w czasie, 449
- czas trwania, 320
- diagnoza, 3
- druga lub kolejna, 22,23-25
-j edna nastpujca po dru-
giej, 22-23
- komplikacje, 490
- komplikacje w przeszoci,
21
- oznaki, 4-7
- ponowna, po porodzie, 423
- przygotowanie si na, 537-
-546
-strj , 173-174
- testy domowe, 3-4
- wielko rodziny, 25
- zagroenia zwizane ze ro-
dowiskiem zewntrznym, 68,
69-79
- ze dowiadczenia, 21 -22
- zaniadowa, 513-515
- zmieniajce si nastawienie
do, 175-176
cia mnoga, 163-167,518
- nieprawidowa, 518
cia wysokiego ryzyka,
- a stres maeski, 486
- opieka nad dzieckiem z gru-
py wysokiego ryzyka poo-
niczego, 504
-poonik a, 10
- wzajemna pomoc, 488
- ycie z, 486
ciepo,
- niebezpieczne przy wicze-
niach fizycznych, 196-197
cicie cesarskie, 294-300,373-375
- a szpitale, 295
- bezpieczestwo, 294, 297
-bl i zna po, 419
-bl po, 393,419
- wiczenia po, 394, 420
- dugotrway powrt do zdro-
wia po, 419-420
- karmienie piersi po, 406-407
-oddziaywanie na dziecko,
294
556 INDEKS
- pogldy lekarzy na, 297
- pogldy matki na, 297
- pomoc w trakcie, 373-375
- ponowne, a bezpieczestwo,
25-26
- pord drogami natury po,
26-28
- powody wzrostu liczby, 295-
-296
- powrt do zdrowia, 392-
-396
- przygotowanie do, 373-375
- pytania, ktre mona zada
lekarzowi, 300
- strach przed, 295-296
- typowe postpowanie w cza-
sie, 373-375
- usunicie szww, 396
- wskazania do przeprowa-
dzenia, 298-299
- wspycie seksualne po, 420
- zapoznanie si z, 296
- zmiana w praktyce pooni-
czej, 297
cinienie krwi, wysokie,
- przewleke, 475-476
- nadcinienie indukowane ci-
(stan przedrzucawkowy),
499-502
Co moesz odczuwa,
-w 1 miesicu, 109-110
- w 2 miesicu, 133-135
- w 3 miesicu, 154-156
- w 4 miesicu, 170-172
- w 5 miesicu, 200-202
- w 6 miesicu, 236-238
- w 7 miesicu, 257-258
- w 8 miesicu, 282-283
- w 9 miesicu, 312-313
- podczas parcia w czasie po-
rodu, 366
- po porodzie, 379-380
- po porodzie, pierwsze sze
tygodni, 408-409
- po porodzie, pierwszy ty-
dzie, 379-380
- w czasie porodu, 356, 360,
363
Co si dzieje wewntrz ciebie,
-w 1 miesicu, 109
- w 2 miesicu, 134
- w 3 miesicu, 155
- w 4 miesicu, 171
- w 5 miesicu, 201
- w 6 miesicu, 237
- w 7 miesicu, 257
- w 8 miesicu, 282
- w 9 miesicu, 313
cukier, 85-86
- niski poziom we krwi, 109,
202
- poziomy we krwi, 183
- regulowanie poziomu, 473
- rodzaje, 85-86
- substytuty, 66-68
- test tolerancji, 183
- testy na, we krwi, 183-184
- w moczu, 183-184
cukrzyca, 471
- ciow, 183-184, 498-499
- wiczenia fizyczne w, 472-
-473
- dieta, 471-472
- objawy, 499
- waciwe postpowanie w,
471
cynk,
- w preparatach uzupeniaj-
cych, 93
cytomegalowirus (CMV), 460-
-461
Czego moesz oczekiwa w cza-
sie badania lekarskiego,
-w 1 miesicu, 107-109
- w 2 miesicu, 133
- w 3 miesicu, 154
- w 4 miesicu, 170
- w 5 miesicu, 200
- w 6 miesicu, 236
- w 7 miesicu, 256
- w 8 miesicu, 281
- w 9 miesicu, 311 -302
- po porodzie, 409
czciowa cia zaniadowa, 515
czkawka podu, 260
czop luzowy, wydalenie, 333-334
czysto, rodki utrzymania, 72-
-73

wiczenia fizyczne,
- przed kolejn ci, 542
wiczenia fizyczne w czasie ci-
y, 187
-bezpieczestwo, 195-198
-grupowe, 194-195
-korzyci, 187-188
- minie ng i ramion, 188
- ograniczenia, 193
- pozycja wyjciowa, 189
- przegrzanie w czasie, 196-197
-relaksujce, 190, 192
- rozluniajce minie szyi,
191
- uoenie planu, 191-195
- umiar, 196
- w pozycji siedzcej, 197
- w wodzie, 189
- wybr waciwych, 193
- zapobieganie zaparciom a,
158
- z ciarkami, 189
D
Demerol, 276
dentystyczne kontrole, 131-132,
177-179, 538
dentystyczne problemy w czasie
ciy, 177-179
dentystyczne zabiegi w czasie
ciy,
- znieczulenia, 178
- dieta po, 179
- planowanie kolejnej ciy
a, 538
- przewietlenie RTG, 178
depresja,
- brak po porodzie, 414
- po porodzie, 410
- u ojca, 430-432
- w czasie ciy, 128-129
DES, rodki zawierajce estroge-
ny a cia, 43-44
dieta,
- a cia, 83-84
- bezmisna, 143
-j ako sprawa rodzinna, 87
- karmicej matki, 403
- ciow, 83-104
- przy zapaleniu odka, 458
- uboga w wglowodany, 144
- udoskonalanie, 541
- w czasie przezibienia, 45
-wegetariaska, 143-144
dieta ciow
- dla karmicych piersi, 403
INDEKS 557
- dzienne dawki, 88-92
- grupy po karmowe, 94-99
- podstawowe zasady, 84-87
dietylostilbestrol (DES),
- a cia ektopowa, 124
- dziaanie na ci, 43-44
donie, zaczerwienienie, 211
dopplerowskie badanie, 321
drogi moczowe, infekcja,
patrz tez infekcja drg mo-
czowych
drb, substancje chemiczne w, 148
dusznoci, 177
- w astmie, 470
dystocja barkowa, 522-523
dzisa,
- krwawienie, 178
- pielgnacja zapobiegawcza,
178-179
dziecko,
- a mio matki, 390-391
- ambiwalentne uczucia do,
175,391
- narodziny, 367
-ni epokj o, 123-124, 127
-odpowiedzialno za, 264-
-265
- pierwsze spojrzenie na, 368-
-369
- pooenie w smym miesi-
cu, 288-293
- przenoszone, 320-322
- przygotowanie do nastpnej
ciy, 537-546
- strata, 528-534
- wielko a cukrzyca, 471
- wielko a wzrost masy cia-
a matki, 287
- wizi emocjonalne z, 391
- ycie z, 216
dziecko z nisk mas urodzenio-
w, 270, 503
- moliwo powtrzenia si,
504
- zmniejszenie ryzyka, 270
dzienne dawki diety ciowej,
88-92
dwiganie,
- innych dzieci, 129, 207
- najlepsza pozycja do, 206
- w pracy, 244
dwiganie dzieci,
- w drugim trymestrze, 207
- w pierwszym trymestrze, 129
E
echokardiografia, 56
edukacja przedporodowa, 250
- informacje o szkoach rodze-
nia, 253
-korzyci, 251-252
- najpopularniejsze filozofie
w szkoach rodzenia, 253-
-255
- wybr szkoy rodzenia, 252
ektopowa cia, 124, 497
- czynniki wpywajce na, 124
- leczenie, 497-498
- moliwe symptomy, 124-125
- znamiona i objawy, 497
elektrokardiografia podowa, 321
Equal, 67
energetyczny omlet, 100
erythema infectiosum (rumie
zakany), 461-462
estrogeny, 43-44
etykiety, na opakowaniach z pro-
duktami spoywczymi, 151-
-152
F
fantazje, 263-264
farby, opary z, 75
fast food, 146-147
faza przejciowa, trzecia faza po-
rodu, 363-365
fenyloketonuria (PKU), 484
figura,
- obawy o utrat, 137-138
- odzyskiwanie, po porodzie,
414-415,425-429
- w drugim trymestrze ciy,
172-173
- zmiany w, we wczesnej ci-
y, 137-138
fizykoterapia, agodzenie blu
w czasie porodu, 278
frytki najlepszej szansy, 100
G
gamety, transfer wewntrzjajo-
wodowy, 36-37
gardo, bl, 451
gazy (wzdcia), 157-159
- produkty wywoujce, 157-
-159
genetyka,
- poradnictwo, 46-47
- prawdopodobne uszkodzenia,
46-47
- przekazywanie, 46-47
-ryzyko urodzenia dziecka
z wadami, 46-47
- wywiad rodzinny, 45-46
ginekologiczny wywiad, 19
glukoza,
- poziomy we krwi, 183
-przesiewowe badania, 261-
- 262
- test tolerancji, 183
- w moczu, 183-184
gowa,
- podu a miednica matki, 289
-stokowy ksztat u nowo-
rodka, 368
gowy bl, 159
-a gd, 160
- a zatrucie ciowe (stan
przedrzucawkowy), 243
130, 159
- leczenie bez lekarstw, 160
- migrena, 161
- zatokowy, 160
gowy unoszenie, 428
gwkowe pooenie (verte:t), 292
golenie owosienia onowego
przed porodem, 342
gorczka,
130, 388
- leczenie bez lekarstw, 453-
-454
- po porodzie, 389
- w ciy, 453
grska choroba, ostra, 218
gruczolisto, 34-35
grypa, 451-452
H
haas,
- a ble gowy, 160
- a poronienia, 78
hCG,
- testy na, 3,6
- w ciy przenoszonej, 320
558 INDEKS
HELLP, zesp, 516
hemofilia, 46, 54
hemoroidy,
- w ciy, 241
hepatitis, 466-467
herbatki zioowe, 66
heroina, zaywanie w czasie ci-
y, 64
hiperwentylacja w czasie poro-
du, 360
hipnoza jako rodek znieczula-
jcy w czasie porodu, 378
historia ycia,
-ci a a problemy z prze-
szoci, 19-20
- powtarzajcy si wywiad po-
oniczy, 20-22
- w czasie pierwszej wizyty
u lekarza, 108
hormonalna rwnowaga, brak
a poronienie, 267
Huntera zesp, 53
Hypermesis gravidarum, 5 12-5 13
I

ibuprofen, zaywanie w czasie
ciy, 454-455
infekcja drg moczowych, 452-
-453
infekcje,
- a wspycie seksualne, 303
- pynu owodniowego i bon
podowych, 515
- poporodowa, 525
- sutka, 405-406
insulina,
- wytwarzanie w czasie ciy,
183-184
- zaywanie w czasie ciy, 473
IUGR, wewntrzmaciczne zaha-
mowanie wzrastania podu,
502-504
J

jajowodowa cia, 124
patrz te ektopowa cia
jazda na rowerze, 193
jazda konna, 193
jazda na ywach, 193
jazda na nartach, 193
jedzenie,
-bezpieczestwo, 147, 150,
467
- bezpieczne przygotowanie,
148-151
- efektywno, 85
- kuchnie, rodzaje, 223-229
- na ostro, 149-150
-niech do, 139-141
- podczas porodu, 342-343
- poza domem, 222-223
- mietnikowe", 144-145
- sposb postpowania z, 84
- wzmoony apetyt jako oz-
naka ciy, 4
-zachcianki, 139-141
- zanieczyszczenia w, 150
jod, zawarto w preparatach uzu-
peniajcych, 93
joga, 190, 193
jogging, 193
jogurt owocowy, 103
K
kalorie,
- spalanie w czasie wicze,
194
- warto, 84
sie ciy, 87-88
karmienie piersi, 304, 326-327
- a leki, 309
- a operacje chirurgiczne pier-
si, 327-328
- blinita a, 406, 407
- dieta ciow a, 403
- dokonanie wyboru, 307-308
- jako sposb kontroli urodze,
423
- po ciciu cesarskim, 406-
-407
- pocztki, 397-399
- podstawowe zasady, 400-401
-pozycja, 400-401
- przeciwwskazania do, 308-
-310
- zalety, 304-306
kaszel,
- odkrztuszanie plwociny
z krwi, 130
- w nocy, 185
kpiele,
- gorce, bezpieczestwo, 69-
-70
- po porodzie, 424
- w ostatnich szeciu tygod-
niach, 285-286
Kegla wiczenia,
- po porodzie, 426
- pozycja wyjciowa, 189
-zalety, 189
kia, 38-39
kleszcze, uycie, 351-352
kykciny koczyste, 39
koc i poduszka elektryczna,
- bezpieczestwo, 70
koci grzbiet", wiczenia fizy-
czne, 194
kofeina,
- a karmienie piersi, 416-417
- a planowanie ciy, 543
- bezpieczestwo zwizane z,
w okresie ciy, 64-65
- minimalizacja symptomw
wynikajcych z zerwania
z naogiem, 65-66
- zerwanie z naogiem, 65
kokaina, 63-64
koktajl mleczny, podwjny, 102
komplikacje,
- porodowe, 319, 320-322
- w czasie ciy, 490
- w poprzednich ciach, 20-
- 22
konflikt Rh, 29-30
kontrola urodze, antykoncep-
cja, 541
- zapotrzebowanie na, po po-
rodzie, 423
kontrolne badania, 131-132
130
-pierwsza, 107-109
- planowanie dziecka, 538
- znaczenie, 131 -132
patrz te Czego moesz ocze-
kiwa w czasie badania le-
karskiego
kontrole dentystyczne, 131-132,
177-179,538
kopanie podu, 172, 239, 314
patrz tez pd, ruchy
koszty utrzymania rodziny, oba-
wy o, 440
koty a toksoplazmoza, 68-69
INDEKS 5 5 9
krem pomidorowy, 99-100
krew,
- bank wasnej krwi, 301
- czynnik Rh, 29-30
- niskie cinienie, 202
-obawy zwizane z trans-
fuzj, 301
- przy porodzie, 348-349
krew, cukier w,
- a omdlenia i choroby, 202-
-203
- a osabienie, 115
- a poranne nudnoci, 115-118
- niski poziom, 115,116,202-
-203
- regulowanie poziomu, 473
- w cukrzycy ciowej, 183-
-184,498-499
krocza nacicie, 349-350
- bl po, 382-383
- moliwo infekcji, 382
krocze,
- bl w, po porodzie, 382-383
- nacicie, 349-350
- pielgnacja, po porodzie,
382-383
krwawienie,
- po porodzie, 380
- w dziewitym miesicu ci-
y, 316
- w drugim i trzecim tryme-
strze ciy, 494
- we wczesnej ciy, 492
-zodbytu, 241-242
- z pochwy, 130,380,492,494
krwi cinienie,
- nadcinienie indukowane ci-
, 243, 499-502
- niskie, 202
- przewleke nadcinienie, 475-
-476
- zmiany w czasie ciy, 182-
-183
krwotok poporodowy, 525-526
ksztatka wewntrzmaciczna
(IUD),
- a cia, 42
- a cia ektopowa, 124
- a poronienie, 121
kuchnie, rodzaje, 223-229
kuczna pozycja przy porodzie,
366
kwas foliowy, 93
kwas nikotynowy, zawarto w
preparatah uzupeniajcych,
93
L
laktacja
patrz tez karmienie piersi
laktacja, zahamowanie, 389
laktozy, nietolerancja, 142
lanugo, 369
latanie,
- praca zwizana z, zagroe-
nia, 78-79
- w czasie podrowania, 222
Le boyera pord, narodziny bez
gwatu", 15
lekarz,
- brak zgody z opini, 18
- pierwsza wizyta u, 107-109
- rodzaj praktyki, 12-13
- rodzinny, 10-12
- wsppraca pacjenta z, 16-18
- wybr, 9
- zmiana, 18
lekarz, kiedy powiadomi,
- po porodzie, 388
- przy podejrzeniu ciy ek-
topowej, 124
- przy podejrzeniu poronie-
nia, 122, 130
- w czasie ciy, 130
- w czasie porodu, 327, 331-
-332,338
leki,
- a karmienie piersi, 309,405
- a padaczka, 482-484
- a planowanie kolejnego dziec-
ka, 544
- bezpieczne stosowanie, 455-
-459
- potrzebne w czasie porodu,
361
-przy narodzinach dziecka,
273
leukorrhea, 181
lewatywa, 341-342
linea alba, 210
linea nigra, 210
listerioza, 459
lochia, 380
LSD, uywanie w czasie ciy, 64
Lyme, choroba z, 463-464

aknienia zaburzenia, 478-479
oysko,
- nisko usadowione, 213,504-
-506
- oddzielenie, 516-517
- przedwczesne oddzielenie,
516-517
- przyronite, 516-517
- rozwj, 114
oysko przodujce, 504-506
- leczenie, 505-506
M
macica,
- miniaki, 217
- obnienie dna, 317-318
- odbiegajca od normy, 217,
268
- pknicie, 523-524
- po porodzie, 384,415
- przedwczesna czynno skur-
czowa, 508-510
- rozpulchniona, jako oznaka
ciy, 5
- tyopochylenie, 138
- wraliwa, 267
- wynicowanie, 524-525
- za maa lub za dua, 138
- zmiana ksztatu / pozycji
macicy cicie, przy ciciu cesar-
skim, 26
macierzystwo,
- a fizyczna niesprawno, 481 -
-482
- obawy o, 216, 264-265
- samotnej matki, 30-31
magnez, 90
- zawarto w tabletkach uzu-
peniajcych, 93
maowodzie, 518-520
maestwo, zmiany we wzajem-
nych stosunkach, 302-303,
438-440
marihuana, zaywanie w czasie
ciy, 63
marzenia i fantazje, 263
560 INDEKS
masa, dziecko z nisk mas uro-
dzeniow, 270, 503
- moliwo powtrzenia si,
503
- zmniejszenie ryzyka, 270
masa, otyo a cia, 28
masa, przyrost, 168
- a bl plecw, 205-207
- a cia mnoga, 165
- a wielko dziecka, 287
- nagy, 130
- niewaciwy, a pord przed-
wczesny, 266
- powrt do przedporodowej
masy ciaa, 414-415
- u cukrzykw, 472
- u kobiet otyych, 28
- u kobiet z niedowag, 169
-utrata, 168-169
168-169
- w dziewitym miesicu ci-
y, 330
- w pierwszym trymestrze ci-
y, 159
- w trzecim trymestrze ciy,
168-169
- wpyw na rozwj ciy, 168-
-169
-zalecana, 168-169
- zalecany przecitny przyrost
tygodniowy, 168-169
masa w czasie porodu, 340
- uatwiajcy pord, 326
- w czasie ciy, 209
matka,
- bezpieczestwo podczas po-
rodu, 301
- choroby a cicie cesarskie,
300
- samotna, 30-31
-wi ek, 31-32,47, 268
mai podowa, u noworodka, 368
medycyna alternatywna i kom-
plementarna, 244-245
menstruacja,
- brak, jako oznaka ciy, 4
- nieregularna, a wyznacze-
nie waciwego terminu po-
rodu, 8-9
metabolizm, zmiany w, 259
miednica,
-wiczenia wpywajce na
minie, 190,427
- obnienie dna macicy, 317-
-318
- odpowiednia dla ciy, 288-
-289
miednicowe pooenie dziecka
Cbreech), 292
mied w tabletkach uzupenia-
jcych, 93
miejsce pracy, zagroenia w, 76-
-79
miso, substancje chemiczne w,
148
miniaki,
- a cia, 34
- macicy, 217
minie brzucha po porodzie,
427-429
mikrofale, dziaanie, 70
mio, matka-dziecko, 390-391
mid, 143, 147
mleko,
-nietolerancja, 141-142
-wstrt do, 141-142
mleko matki, 415-418
- odpowiednia ilo pokar-
mu, 387
- zalety, 304-306
- zanieczyszczenia, 416
mocz, cukier w, 183-184
moczu oddawanie,
- bl i pieczenie podczas, 130
- brak zmiany w czstotli-
woci, 118-119
- czste, jako oznaka ciy, 4
- czstsze, przy obnieniu dna
macicy, 314-315
- niemono powstrzyma-
nia, 284
-powstrzymywanie si, 269
- trudnoci z, po porodzie,
383-385
molibden, 93
monitorowanie podu,
- wewntrzne, 345-348
- zewntrzne, 345
muzyka, wpyw na pd, 214-216
N
naciganie mini a ble plecw,
207
nadcinienie indukowane ci,
243,499-502
patrz tez przedrzucawkowy
stan
napj z roztartych owocw, 103
narkotyki, zaywanie w czasie
ciy, 63-64
narodziny dziecka,
- alternatywy porodowe, 13-16
- bl porodowy, 246-247
- caociowa opieka, 13-14
- krzeso porodowe, 14-15
- Le boyera porody, 15
- ko, 14
- obawy o, 247-249
- plan porodu, 270-272
- pod wod, 15
- pokj, 14
- rozcignicie pochwy w trak-
cie, 350
- wczeniejsze problemy, 19-20
- wielko macicy a, 138
narzdy pciowe,
-obrzk u noworodka, 368-
-369
- przekrwienie i obrzk w cza-
sie ciy, 230-231
nastroje, zmienno, 128-129
nerki,
- choroba, 299
- infekcja po porodzie, 383
- zapalenie w czasie ciy, 452
niechciane porady, 176
niech do jedzenia, 139-141
niedokrwisto (anemia), 184-185
niepowcigliwe wymioty ci-
arnych, 512-513
niesprawno fizyczna a cia,
481-482
niestrawno i zgaga, 138-139
niewydolno cieniowo-szyjko-
wa, 35-36
- a pord przedwczesny, 267
- a poronienie pne, 217
niezrczno, 239
nieyt odkowo-jelitowy, 457-
-459
noga,
-bl w, 261
- podnoszenie, 195
- skurcze, 240-241
- zginanie, 428
nos, krwawienie z, 185
- nieyt, 185
noworodek,
patrz te Dziecko
INDEKS 561
nudnoci,
- brak, 115
-j ako oznaka ciy, 4
130
-ostre, 512-513
- po znieczuleniu oglnym, 393
- poranne, 115-118
- postpowanie w przypadku,
457
- radzenie sobie z, 116-117
- u ojca, 436
- w ciy ektopowej, 125
- w przypadku nieytu od-
kowo-jelitowego, 457
nurkowanie, 193
O

obawy,
- o bl zwizany z porodem,
246-247
-o dziecko, 123-124, 127
- o poronienie, 121 -123
-o rozwj drugiej ciy, 22
- przed mierci w czasie po-
rodu, 301
- z powodu AIDS, 40-41
objawy komplikacji,
- poporodowych, 525-526
- w czasie ciy, 130
patrz tez Co moesz odczu-
wa
obrt zewntrzny na gwk, 292
obrzk,
130
- rk i twarzy, 259
-staww skokowych i stp,
259
obuwie,
- a bezpieczestwo, 153
-a zapobieganie blom ple-
cw, 205-206
- na czas ciy, 208
oczy,
- problemy z po porodzie, 381
- problemy z w czasie ciy,
212
odbyt, krwawienie z, 241-242
odczucia w czasie ciy
-w 1 miesicu, 109-110
- w 2 miesicu, 133-135
- w 3 miesicu, 154-156
- w4 miesicu, 170-172
- w 5 miesicu, 200-202
- w 6 miesicu, 236-238
- w 7 miesicu, 257-285
- w 8 miesicu, 282-283
- w 9 miesicu, 312-313
- ojca, 430
- reakcje ojca na u matki,
431,436
oddech, skrcenie,
- w astmie, 469-471
- w trzecim trymestrze ciy,
283
oddychanie, gbokie przepono-
we, 427
oddzielenie oyska, 516-517
- a cicie cesarskie, 299
- leczenie, 517
- znamiona, 516-517
odpowiedzialno rodzicielska,
264-265
odra, 464
odywianie w czasie ciy, 83
- niewaciwe, a przedwcze-
sny pord, 265-269
patrz tez dieta ciowa
ojciec, 430
- a karmienie piersi, 442-443
-a opieka nad dzieckiem,
265, 439, 443
- nastroje, 430-432,435
- nudnoci u, 436
- obecno przy porodzie, 440-
-441
- obecno przy porodzie
przez cicie cesarskie, 374
- palenie papierosw przez,
62, 544, 545
- uywanie alkoholu przez
a planowanie kolejnego dziec-
ka, 545
- uywanie lekw przez a pla-
nowanie kolejnego dziecka,
545
- wiek a zdrowie dziecka, 33
- wspodczuwanie, 436
- zmiany w podejciu do sek-
su, 432-435
- zniecierpliwienie u, 435
okres,
patrz tez menstruacja
oksytocyna,
- dla wzniecenia porodu, 337
- po porodzie, 380
-test, 320-321
ow, 73
opieka nad dzieckiem, wsp-
odpowiedzialno, 438-440
opryszczk, test na, 37-38
opuchlizna,
patrz tez obrzk
oralny seks a cia, 163
orgazm,
-a infekcja, 231,261
- a poronienie, 231
- a pord przedwczesny, 231 -
-232
- bezpieczestwo, 163, 261
- oddziaywanie na pd, 261
- skurcze po, 163
- zmiany w, 1163
ospa wietrzna, 462-463
ostra choroba grska, 218
otoczka sutka, pociemnienie,
119-120
otyo a cia, 28-29
owadobjcze rodki, bezpieczne
uycie, 74-75
owoce i warzywa,
- chemiczne zanieczyszcze-
nia w, 147
karmowe, 94-99
- zapotrzebowanie na, 90
owocowe ciasteczka owsiane,
102-103
owulacja,
- a wyznaczenie waciwego
terminu porodu, 8-9
-obserwacja, a planowanie
kolejnego dziecka, 539-540
P

paciorkowiec grupy B, 286-287
pacjent-lekarz, wsppraca, 16-
-18
padaczka, 482-484
palenie, 59
- a karmienie piersi, 308,416
- a pord przedwczesny, 265-
-296
- bierne a uczulenie na, 186
-dugofalowe efekty, 59, 61
-oddziaywanie na dziecko
i matk w czasie ciy, 59-60
562 INDEKS
- ojca, 62
- po porodzie, 416
- przy planowaniu kolejnego
dziecka, 544
- rzucenie naogu, 60, 61
- w twojej obecnoci, 62-63
pami, zaburzenia, 177
papierosy, 59
patrz tez palenie
parcie, drugi okres porodu, 366-
-371
partner,
- odpowiedzialno, 358,361,
363, 369, 372
- przy porodzie, 378
- stosunek do, 302-303
pasy bezpieczestwa, uywanie
w czasie ciy, 213-214
paznokcie, 208, 211
- szybko rosnce, 208
- zmiany w, 211
PCP, zaywanie w czasie ciy, 64
penopszenne naleniki mala-
ne, 101
penoziarniste produkty, 90,97-98
- biaka rolinne, 95
- wyselekcjonowane grupy
pokarmowe, 97-98
sie ciy, 90-91
pcherz,
- po obnieniu dna macicy,
317-318
y, 118-119
pknicie bon podowych,
patrz tez bony podowe,
pknicie
pknicie pochwy i szyjki maci-
cy, po porodzie, 525
ppek, wystajcy, 242
ppowina, 370, 372, 375
- przechowywanie krwi z, 328
- spltana, 520-521
- wypadnicie, 521
pH, krwi podu pobranej z gw-
ki, 346-347
phenergan, 276
piersi,
- bolesne, 387
- obrzk, 402
-przygotowanie do karmie-
nia, 307
- ropie, 406
- w czasie stosunkw seksual-
nych, 446
- wielko a karmienie, 326-
-327
- wyciskanie siary z, 327
- zaczopowany przewd
mleczny, 405
- zapalenie sutka, 405-406
-zastj mleka po porodzie,
389
piersi, zmiany w obrbie,
-j ako nastpstwo ciy, 119-
-120
- j ako oznaka ciy, 4
y, 119-120
plsawica Huntingtona, 54
plecy,
- bl w, 205-207
- bl w dolnych partiach, 261
- bl w, w czasie porodu, 331,
339
-wiczenia, 187-199
- wiczenia wzmacniajce,
207
- osabianie blu w, 205-207
- spanie na, 205
- zapobieganie blom w, 205-
-207
plemnikobjcze rodki a cia,
42-43
pd,
- a wspycie seksualne, 163,
261
- czkawka, 260
- leczenie prenatalne, 53
- obawy o stan, 127-128
- pozycja, 288-293
- stymulowanie, 214-216
- wielko a masa ciaa mat-
ki, 287
- wpyw czynnikw zewntrz-
nych na, 214-216
- zagroenie, 522
- zahamowanie wzrostu, 502-
-504
- zgon, 528
patrz te dziecko
pd, monitorowanie, 344-348
-trudnoci w odczytywaniu
zapisu, 345-346
- wewntrzne, 345
- zewntrzne, 345
pd, praca serca,
-j ako miara dobrostanu, 321
- suchanie pierwszy raz, 162
- w diagnozowaniu ciy, 5
pd, rozwj,
-p uc, 510
- w 1 miesicu, 109
- w 2 miesicu, 134
- w 3 miesicu, 155
- w 4 miesicu, 171
- w 5 miesicu, 201
- w 6 miesicu, 237
- w 7 miesicu, 257
- w 8 miesicu, 282
- w 9 miesicu, 313
pd, ruchy,
- a blinita, 240
- a pord pozorny, 331
- bardzo aktywne, 240
- bl wywoany przez, 239,
284
- brak przed dwudziestym ty-
godniem ciy, 172
- brak w dziewitym mie-
sicu ciy, 314
- jako oznaka ciy, 5
130
- ocena, 320
- pierwsze rozpoznanie, 172
- rnorodno w, 239-240
- testy na, 239-240
237
- wzorce ruchw, 204
- zmiany w w dziewitym
miesicu, 314
pd, ustalenie czci przoduj-
cej, 317-318
pd, uszkodzenie,
- radzenie sobie po wykryciu,
514
pd, zagroenie dla, 522
- leczenie, 522
- monitorowanie, 344-348
- oznaki, 522
-testy na, 320-321
- zabarwienie pynu owodnio-
wego, 335
pyn owodniowy,
- ocena iloci, 321, 335
INDEKS 563
- pobranie, 321
- rozpoznanie, 334
- zabarwienie (smka), 335
- zakaenie wewntrzmacicz-
ne (chorioamnionitis), 506-
-507
pyn owodniowy i bony podo-
we, infekcja, 515
pyny,
- a wiczenia fizyczne, 194
- w zapobieganiu zaparciom,
156-157,385-386
sie ciy, 92-93
pywanie, 193
po porodzie, 379, 408
- bl, 381,393, 395
- wiczenia fizyczne, 425
- depresja, 410-414
- gorczka, 389
- krwawienie, 380
- oddanie stolca, 385
- pierwszy tydzie, 379
- pierwsze sze tygodni, 408
- pocenie si, 386
- problemy z oddawaniem mo-
czu, 383
- samopoczucie, 381
-sylwetka, 414-415,425
- wydzielina z pochwy, 380
- zakaenie, 526
- zmczenie, 426
- zmniejszenie masy ciaa, 414-
-415
pobieranie skry podu, 56
pocenie si nadmierne,
- po porodzie, 386
- w czasie ciy, 211, 259
pochwa,
- higiena, po porodzie, 382
-i nfekcj e, 181-182
- krwawienie z,
patrz tez krwawienie
- pknicie, 525
- plamienie z, 130
- wydzieliny z, 181 -182
- zmiany w, po porodzie, 350
pochwa, wydzieliny z,
- a objawy przedporodowe,
330
- j ako oznaka infekcji, 181-
-182
- podczas porodu pozornego,
331
- podczas porodu prawdzi-
wego, 331
- podczas poronienia pne-
go, 218
- w czasie ciy, 181-182
- podczas poronienia wcze-
snego, 122
pochwy i szyjki macicy pkni-
cie, 525
poczcie, obawy zwizane z, 423
podre,
- bezpieczne uywanie wody
w czasie, 221
- na tereny wysokogrskie, 218
- pocigiem, 222
- przygotowanie informacji
medycznej przed wyjazdem
w, 220
- samochodem, 222
- samolotem w czasie ciy,
222
- szczepienia ochronne przed
wyjazdem w, 219-220
218
- zachowanie bezpieczestwa
w czasie, w trzecim tryme-
strze ciy, 220, 302
- zmczenie zwizane z, 219
podwjny koktajl mleczny, 102
pokj porodowy, 14
pooenie miednicowe podu
(breech\ 288-293
- obrt podu, 292
- pord naturalny a, 292
- wskazania porodowe a, 290
poona dyplomowana, 11
- niezalena praktyka, 13
poona bezporedniego kontak-
tu, 11
poonik, 10
- a cia wysokiego ryzyka, 10
pomidorowy krem, 99
pomoc, kontakty z innymi mat-
kami w celu uzyskania, 487
poronienie, 121-123, 527-528
poronienie pne, 217-218, 495
- leczenie, 495
- objawy, 495
- przyczyny, 217
- zapobieganie, 218,495-496
poronienie wczesne, 121-123,
490-495
- a wczeniejsze aborcje, 121
- co robi, jeli podejrzewasz,
123
123
- leczenie, 491
- obawy o, 123
-obj awy, 122-123,491
-przyczyny, 121-122
pord,
- a bezpieczestwo matki, 301
- a budowa anatomiczna, 287-
-288
- bl przy, 331
- ble krzyowe, 339
- co moe niepokoi, 247-249
- druga faza, 360-363
331,338
- krtki, 340
- martwe dziecko, 495
- nagy, 341
- objawy nadchodzcego, 331
- objawy prawdziwego, 331
- operacyjne, 373-375
- opisywanie lekarzowi przez
telefon, 338
- pierwsza faza, 355-359
- plan, 270-272
- po wyznaczonym terminie,
320-322
- pozorny, 331
- pozycja w czasie, 354, 366
- przebieg, 356, 366, 371
- przedwczesny, 265-269
- rozpoznanie, 330-331
- strach przed dugim, 325-326
- trzecia faza, 363-365
- w domu lub w miejscu pu-
blicznym, 346-347
- w drodze do szpitala, 347
- w samotnoci, 341
- w strzemionach, 350-351
- wodny, 15
- wyznaczenie terminu, 318-
-319
- wzniecenie, 335-338
- zakopotanie w czasie, 247-
249, 366
patrz te narodziny dziecka
>rd, faza przyspieszenia, 360-
-363
564 INDEKS
pord miednicowy, 373
pord nieprawidowy, 364-365
- a cesarskie cicie, 373-375
- przeduony, 364-365
- zaburzenia lub zatrzymanie,
365
- zaklinowanie barku, 522-523
pord pozorny, objawy, 331
pord, przebieg, 355
- drugi okres, 366-371
- pierwszy okres, 356-365
- trzeci okres, 371 -373
pord w domu,
- nagy, 346
- z wyboru, 15-16
poszczenie w czasie ciy, 84
potas, 90
potliwo nadmierna, 386-387
potwki, 211
poziom ycia, zmiany w spo-
wodowane pojawieniem si
dziecka 438
pozycje,
- do porodu, 353-355, 366
-poladkowa, 290-291
- przy wspyciu seksualnym
w czasie ciy, 234
poywienie, bezpieczne, 150-151
praca,
- kontynuowanie po pojawie-
niu si dziecka, 265
- kontynuowanie w czasie ci-
y, 243-246
- niebezpieczestwa zwiza-
ne z, 76-79
- w subie zdrowia a cia,
77-78
pragnienie, kiedy powiadomi le-
karza, 130
prenatalna diagnostyka,
- a sprzeciw wobec przerywa-
nia ciy, 47-48
- amniopunkcja, 53-56
- badania przesiewowe w dru-
gim trymestrze, 49-50
- biopsja kosmwki, 52-53
- inne rodzaje diagnostyki, 56
- powody przeprowadzania,
48-49
- ultrasonografia, 50-52
produkty spoywcze,
- substancje chemiczne w, 148
progesteron, 43
promienie X, 71-72
- a problemy dentystyczne, 71
- do zbadania niewspmier-
noci porodowej, 287
- oddziaywanie na pd, 71 -72
- w okresie przygotowania do
kolejnej ciy, 542
- zagroenie w pracy, 77-78
- zasady bezpieczestwa, 72
promieniowanie monitora kom-
putera a cia, 77
prostaglandyna E,, a dojrzewa-
nie szyjki, 336
prniocig pooniczy, 351 -352
przebywanie razem z dzieckiem
(rooming-in), 391-392
przeciwnacisk, w czasie porodu
przy blach krzyowych, 339
przedgowie, 368
przedporodowe objawy, 330-331
przedrzucawkowy stan (zatrucie
ciowe) 243, 499-502
- a obrzk koczyn, 259
- leczenie, 500-502
przedwczesne pknicie bon po-
dowych (ppbp), 507-508
przedwczesny pord, 265-269
- czynniki ryzyka, 266-268
- leczenie 508
- objawy, 269, 508
- zahamowanie, 508
- zmniejszenie zagroenia, 266
przegrzanie,
- a wiczenia fizyczne, 197
- omdlenia i zawroty, 202-203
- w czasie ciy, 259
przepisy diety ciowej, 115
przewd mleczny zaczopowany,
242-243
przezibienia, 449-451
przezskrna elektryczna stymu-
lacja wkien nerwowych
(TENS), 278
przezskrne pobieranie prbek
krwi z ppowiny (PUBS), 56
przygotowanie do ciy
- dla przyszych matek, 538-
-544
- dla przyszych ojcw, 544-
-546
PTP (przewidywany termin po-
rodu), 8-9
PUBS (przezskrne pobieranie
prbek krwi z ppowiny), 56
Pyelonephritis (zapalenie nerek),
452
R
rak kosmwki, 515
redukcja podowa, 518
regularna opieka medyczna, 131-
-132
religia,
- a opieka medyczna, 45
- a redukcja ciy wielopo-
dowej, 518
restauracje, bary, kawiarnie, spo-
ywanie posikw w, 222-223
reumatoidalne zapalenie staww,
480
rezonans magnetyczny, obrazo-
wanie za pomoc, 56
rce,
- bl, drtwienie, palenie, 238
- mrowienie, 238
- obrzk, 259
- obrzk kanau nadgarstka, 238
- zaczerwienienie, 211
Rh, konflikt, 29-30
- a wzniecenie porodu, 335-336
rodzicielstwo,
- marzenia o, 263
- obawy zwizane z, 216, 264,
438
- samotna matka, 30-31
rodzina,
- a dieta ciow, 87
- dua a cia, 25
- szpitalna, caociowa opie-
ka nad, 13-14
rooming-in,
patrz tez przebywanie razem
z dzieckiem
ropie sutka, 405
roliny jako sposb na oczysz-
czenie powietrza, 73
rozstp mini brzucha, 427-428
rozstpy skrne, 161-162
roztargnienie, 177
rozwarcie, 319,
patrz tez zyjka macicy
ryczka, 465
- poziom przeciwcia, 41
- uodpornienie na, 465
ruchy podu,
patrz tez pd, ruchy
INDEKS 565
rumie zakany (erythema in-
fectiosum), 461 -462
ryboflawina, 90
- w tabletkach uzupeniaj-
cych, 93
ryby, bezpieczestwo spoywa-
nia, 147-148
rzeczka, 38
rzucawka, 515-516
S

sacharyna, 67-68
samochd, prowadzenie w trze-
cim trymestrze ciy, 286
samotna matka, 30-31
sangra dziewicza", 104
sauna, bezpieczestwo w, 69-70
schylanie si i podnoszenie, 206
S ciemsis multiplex (S M), 480-481
seks, wspycie,
-ap d, 261
- a poronienie, 231
-a przedwczesna akcja po-
rodowa, 232
- brak podania ze strony oj-
ca po porodzie, 432
- brak zainteresowania po po-
rodzie, 420-423
- co warto wiedzie o, 229
- czerpanie przyjemnoci, 234-
-235
- krwawienie a, 231
- atwy powrt do, po poro-
dzie, 421
- obawy zwizane z, 230-233
- ograniczenia w, 233
- podczas ciy, 229
- pozycje podczas, 234
- rozpoczcie po porodzie,
420
- seks oralny, 163
- skurcz po orgazmie, 163
- w ostatnich tygodniach ci-
y, 303-304
- wstrzymanie si od po po-
rodzie, 420-423
- zmiana nastawienia do, 162
- zmiany wpywajce na, 323
selen, 90
sen,
- najlepsza pozycja do, 204-205
- problemy z, 204-205
serce podu, praca
-j ako miara dobrostanu, 321
- suchanie pierwszy raz, 162
- w diagnozowaniu ciy, 5
serce, wady wrodzone, 47
- a cia, 476-477
siara, 387
- brak przed porodem, 227
- wyciek w czasie wspycia
seksualnego, 231
- wyciek w dziewitym mie-
sicu ciy, 327
Simpson, dr J ames Young, 272
skala Apgar, 353
skra,
- brodawki, 211
- plamy i zasinienia, 211
- pokrzywka, 260
- potwki, 211
- problemy we wczesnym okre-
sie ciy, 136-137
-soce a, 210-211
- wid brzucha, 242
- u noworodka, 375
- wykwity na, w trzecim try-
mestrze ciy, 260
- zaczerwienienie i swdze-
nie, 211
- zmiany pigmentacji, 210-211
skrne wykwity, 260
skurcze brzucha,
-j ako objawy przedporodo-
we, 330-331
- po orgazmie, 163
- po porodzie, 381 -382
- w ciy ektopowej, 124
- w pnym poronieniu, 218
- w wyniku rozcigania mi-
ni i wizade, 217
- we wczesnym poronieniu,
123
skurcze porodowe,
- Braxtona-Hicksa, 283-284
- nieregularne, 338-339
- po porodzie, 381 -381
- powstrzymywanie przed-
wczesnych, 508-510
- przed porodem, 331
- w drugiej fazie porodu, 360
- w pierwszej fazie porodu, 356
- w porodzie pozornym, 331
- w porodzie prawdziwym, 331
- w trzeciej fazie porodu, 363
SLE (tocze rumieniowaty uka-
dowy), 479-480
sodzik, 68, 85-86
sport,
- wybr odpowiednich dys-
cyplin, 193
- zestaw wicze fizycznych,
187
patrz tez wiczenia fizyczne
w czasie ciy
stanie,
- by zapobiec blom plecw,
206
- w czasie akcji porodowej, 354
- w pracy, 244
stolec, oddanie po porodzie, 385-
-386
stopy,
- obrzki, 259
- problemy z, 208
- zmiany w, 208
stosunek do partnera, zmiany w,
302-303
strata dziecka, 528
stres, 125-127
- a nietrzymanie moczu, 285
- a pord przedwczesny, 268
surowe miso a toksoplazmoza, 69
sutki,
- obolae od karmienia, 397,
404
- stymulowanie w celu wy-
woania porodu,319
- wcignite a karmienie pier-
si, 326
sushi, bezpieczne, 149
syfilis,
patrz tez kia
szczepienia ochronne, 467
- przeciwko grypie, 185
- przeciwko ryczce, 465
- przed kolejn ci, 537
- przed podr, w czasie ci-
y, 219-220
szpital,
- czas pozostawania w, 393
- co zabra do, 324-325
- powrt do domu po pobycie
w, 393
- pjcie do, 359
- przebywanie razem z dziec-
kiem(rooming-in), 391-392
- przyjcie do, 359
566 INDEKS
- zbyt pny przyjazd do, 340
- zwiedzanie, 249
szyja, wiczenia rozluniajce
minie, 191
szyjka macicy,
- niewydolno cieniowo-
-szyjkowa, 35-36
- rozwarcie, 319
- rozwarcie w czasie porodu,
355, 360, 363
- zaniknicie, 319
- zmiany w, jako oznaka ci-
y

lina, nadmierne wydzielanie,
118
luz, krwisty, 316, 330
mier,
- noworodka, 528-534
- podu, 528-534
- strach przed, wywoany po-
rodem, 301
rodki przeciwblowe, 274
rodki uspokajajce i umierza-
jce,
- jako lek stosowany przy po-
rodzie, 274
- zaywanie w czasie ciy,
63-64
rodki utrzymania czystoci
w domu, bezpieczne uycie,
72
rodki znieczulajce,
- bra aspiryn czy nie bra,
454-455
- po porodzie, 381, 393
rodowisko naturalne, zagroe-
nia ze strony,
- farby, 75
- mikrofale, 71
- skaenie powietrza, 76
- rodki owadobjcze, 74-75
- rodki utrzymania czysto-
ci, 72
- woda z kranu, 74
wid,
- brzucha, 242
-skry, 130,211
patrz te skra
winka, 464-465
T
tabletki antykoncepcyjne a ci-
a, 42-43
talasemia, 46
talia, poszerzenie, 137
tarczyca, kopoty z, 417,477-478
Tay-Sachsa choroba, 54
TENS (przezskrna elektryczna
stymulacja wkien nerwo-
wych), 278
telefony komrkowe, 70-71
telemetria, stosowanie podczas
monitorowania podu, 344
tenis, 193
teratogen, wraliwo na, 80-81
termin porodu, waciwy, 8-9
- czynniki okrelajce do-
kadno wylicze, 8-9
- obliczenie, 8-9
- przenoszenie, 320-322
test niestresowy, 320
test stresowy, 320
test stymulacji akustycznej lub wi-
broakustycznej, 320
test stymulacji gwki podu, 321
testy ciowe, 3
- domowe, 4
- krwi, 6
- moczu, 6
- prawidowe wykonanie, 6
- wynik negatywny, 5
tianina, zawarto w preparatach
uzupeniajcych, 93
tlenek wgla,
- w dymie papierosowym, 59
- w zanieczyszczonym po-
wietrzu, 76
tuszcz,
- pokarmy bogate w, 98-99
- zapotrzebowanie w czasie
ciy, 91-92
tocze rumieniowaty ukadowy
(SLE), 479-480
toksoplazmoza, 459-460
- oddziaywanie na pd, 459-
-460
- zapobieganie, 68-69
trojaczki, pord, 294
truskawkowy deser, 103
twarz,
- siniaki na, po porodzie, 381
- zmiany w wygldzie w cza-
sie ciy, 211
tylenol, 454
patrz tez acetaminofen
tyto, 59
patrz te palenie
U

ultrasonografia, 50-52
- a diagnozowanie ciy, 5
- a obrt zewntrzny na gw-
k, 290
- bezpieczestwo, 51
- powody zastosowania, 51
- rutynowe badania, 212-213
umiejscowienie dziecka,
- w smym miesicu ciy, 292
- w pitym miesicu ciy,
215
- w pozycji poladkowej, 290-
-291
upadki, 260
urazy z powodu wypadkw, 260
urodzenie oyska, 371-373
utajona (wczesna) faza porodu,
356
uywki uywane w czasie ciy,
- a planowanie kolejnego dziec-
ka, 544
- alkohol, 57-59
- inne rodki, 64-66
- kofeina, 64-66
- kokaina, 63-64
- marihuana, 63
- narkotyki, 63-64
- nikotyna, 59-62
patrz te leki
V
Vistaril, 276
W
wady urodzeniowe, 45-46
- diagnostyka prenatalna, 48
- sprawdzanie, 48, 266
wap,
- a kurcze mini i koczyn
dolnych, 240-241
INDEKS 567
- odywcze uzupenienia, 89-
-90
- pokarmy bogate w, 96
- przekski bogate w, 96
- w diecie wegetariaskiej, 143
- zapotrzebowanie na w cza-
sie ciy, 89-90
warzywa,
pokarmowe, 97
sie ciy, 90
warzywa i owoce,
pokarmowe, 97
-zwi zki chemiczne w, 147
warzywa z zielonymi limi
(zielenina), 97
wegetariaska dieta, 143-144
- kombinacje uzupenienia bia-
ek, 95
wewntrzmaciczne zahamowanie
wzrastania podu (IUGR),
502-504
patrz tez dziecko z nisk ma-
s urodzeniow
wglowodany, 85
- dieta uboga w, 144
- w diecie ciowej, 90
wizada, ble brzucha, 217
widzenie,
patrz tez wzrok, kopoty
wiek matki,
- a badania prenatalne, 32-33
- a cia, 31-32
- a zdrowie dziecka, 32-33
- amniopunkcja, 53
wiek ojca,
- a testy prenatalne, 33
- a zdrowie dziecka, 33
- a zesp Downa, 33
wielowodzie, 520
wiecowa choroba serca, 476-477
wizi emocjonalne,
- dziecko-matka, 390-391
- dziecko-ojciec, 431
wirusowe zapalenie wtroby ty-
pu B (taczka typu B),
- nosicielstwo, 41
- zaraenie przez chorego m-
a, 466-467
witamina A,
- przedawkowanie, 93
cych, 93
sie ciy, 90
witamina B
6
, 90, 93
witamina B
n
,
- w diecie wegetariaskiej, 143
cych, 93
witamina C,
cych, 93
karmowe, 96-97
sie ciy, 89
witamina D,
- przedawkowanie, 93
- w diecie wegetariaskiej, 143-
-144
cych, 93
witamina E,
cych, 93
witaminy i mineray w prepara-
tach uzupeniajcych,
- trudnoci z, 120
- zapotrzebowanie na, przy
planowaniu kolejnego dziec-
ka, 542
sie ciy, 93, 120
sie laktacji, 403, 416
wosy,
- farbowanie i trwaa ondu-
lacja w czasie ciy, 174,175
- szybko rosnce, 208
- u noworodka, 368
- wypadanie po porodzie, 423-
-424
woda, picie,
- rodki bezpieczestwa, 74
- rodki bezpieczestwa w cza-
sie podry, 221
patrz tez pyny
wspycie pciowe,
patrz tez seks, wspycie
wygld, 172-173
wymioty niepowcigliwe, 512-
-513
wypadki,
- a poronienie, 123
- kiedy zwrci si o pomoc,
260-261
- obawy z powodu, 260-261
- skaleczenia, 260-261
-zapobieganie, 153
wysokoci, ycie na duych, 44-
-45
wywiad rodzinny a cia, 45-46
wzdcia (gazy), 157-159
wziewne rodki znieczulajce,
jako rodki podaw ane przy
porodzie, 274
wzniecenie porodu, 335-338
- powody, dla ktrych naley
unika, 337
- procedura, 336-337
- przyczyny dla, 336
- wasnorczne wywoywanie
czynnoci porodowej, 319
wzrok, kopoty z,
- a stan przedrzucawkowy, 243,
499-502
130
- w czasie ciy, 212
Z

zaburzenia aknienia, 478-479
zaburzenia pamici, 177
zaburzenia przebiegu porodu, 365
zachcianki, poywienie, 139-
-141
zakaenie poporodowe, 526
zakaenie wewntrzmaciczne
(<chorioamnionitis), 506-507
zakrzepica yIna, 510-511
zanieczyszczenie powietrza, 76
zanik szyjki macicy, 319
zapalenie nerek, 452
zapalenie pchrza moczowego,
452-453
zapalenie sutka, 405-406
zapalenie wtroby typu A, 466-467
zapalenie wirusowe wtroby ty-
pu B (taczka typu B),
patrz tez wirusowe zapale-
nie wtroby typu B
zaparcia, 156-157
-brak, 157
- jako przyczyna hemoroidw,
241
568 INDEKS
- w czasie podrowania, 221
-zapobieganie, 156-157 <
zapodnienie in vitro, 36-37
zatokowe ble gowy, 451
zatrucie ciowe, 243, 499-502,
patrz tez przedrzucawkowy
stan
zawroty gowy, 202-203
130
- spowodowane hiperwentyla-
cj, 360
zesp cieni nadgarstka, 238
zesp Downa,
- a wiek matki, 32-33
- a wiek ojca, 33
- testy na, 32-33
zesp HELLP, 516
zesp Huntera, 53
zesp nabytego braku odpor-
noci (AIDS), 40-41
- badania na obecno, 40-41
zesp niespokojnych ng, 262-
-263
zesp wylgania", objawy
wspczucia u ojca, 436
zby, pielgnacja w czasie ci-
y, 178
zgaga i niestrawno, 138-139
zioolecznictwo, 456
zmczenie,
- narastajce w sidmym mie-
sicu, 258
-skraj ne przy niedokrwisto-
ci, 184-185
202
y, 114-115
znamiona urodzeniowe u no-
worodka, 369
znieczulenie,
- miejscowe, 275-276
- oglne, 277
- w leczeniu zbw, 178
- zewntrzoponowe, 276
znieczulenie w czasie porodu, 272
- decyzja o, 279-280
- ograniczanie ryzyka, 273
- rodzaje, 274-279
zwizki chemiczne,
- naraenie na, w czasie ci-
y, 78
- w misie i drobiu, 148
- w mleku matki, 415
- w poywieniu, 147
-w rybach, 147-148
zwierzta domowe, uczulenie na,
186

ebra, bl w, 284
elazo,
- dodatkowe dawki, 91
- niedokrwisto, 184-185
- pokarmy bogate w, 98
sie ciy, 91
- zawarto w preparatach
uzupeniajcych, 93
odkowo-jelitowy nieyt, 457-
-459
ycie na duych wysokociach,
44-45
- podre w rejony wysoko-
grskie, 218
ylaki, 135-136
- ng, 135
-odbytu, 135, 241
- sromu, 135
yy,
- pajczki (teleangiektazje),
135
- widoczne, 135
- widoczne, na piersiach, 135
- ylaki, 135
Twoje notatki
.....................................................................
Tydzie 1: ... Tydzie 15: ... Tydzie 29: ...


.......................................................................................................
.......................................................................................................
.....................................................................................................

W Oczekiwaniu Na Dziecko

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

W Oczekiwaniu Na Dziecko

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

Autor Heidi Murkiff, Arlene Eisenberg, Sandee Hathaway B.S.

Badania i testy opisane s w oddzielnym roz-

wicz enia K egla. Moesz rozpocz je

Das könnte Ihnen auch gefallen