Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
Referncias
Formao Modular Automvel Componentes do Sistema Elctrico e sua Simbologia CEPRA - Centro de Formao Profissional da Reparao Automvel Departamento Tcnico Pedaggico CEPRA - Direco CEPRA - Desenvolvimento Curricular
Coordenao Tcnico-Pedaggica
CEPRA Ncleo de Apoio Grfico Instituto de Emprego e Formao Profissional Av. Jos malhoa, 11 - 1000 Lisboa Portugal, Lisboa, 2000/03/15 148439/00
Propriedade
Produo apoiada pelo Programa Operacional Formao Profissional e Emprego, confinanciado pelo Estado Portugus, e pela Unio Europeia, atravs do FSE Ministrio de Trabalho e da Solidariedade - Secretaria de Estado do Emprego e Formao
ndice
NDICE
DOCUMENTOS DE ENTRADA
OBJECTIVOS GERAIS................................................................................................ E.1 OBJECTIVOS ESPECFICOS..................................................................................... E.1 PR-REQUISITOS....................................................................................................... E.2
CORPO DO MDULO
0-INTRODUO.......................................................................................................... 0.1 1 - SISTEMA ELCTRICO DE UM VECULO............................................................. 1.1
1.1 - ORGANIZAO DO SISTEMA ELCTRICO DE UMA VIATURA..............................1.1 1.2 - NORMAS DIN............................................................................................................1.3 1.2.1 - CALCULO DE CABOS PARA SISTEMAS ELCTRICOS DE VECULO............. 1.3 1.3 - ORGANIZAO DE UM ESQUEMA ELCTRICO.................................................1.18 1.4 - SIMBOLOGIA. ...........................................................................................................1.19 1.5 - METODOLOGIA DE INTERPRETAO..................................................................1.31 1.6 - MANUAIS DE REPARAO....................................................................................1.33
BIBLIOGRAFIA............................................................................................................C.1
DOCUMENTOS DE SADA
PS-TESTE................................................................................................................. S.1 CORRIGENDA DO PS-TESTE. .................................................................................S.5
ANEXOS
EXERCCIOS PRTICOS ...........................................................................................A.1 GUIA DE AVALIAO DOS EXERCCIOS PRTICOS. .............................................A.3
DOCUMENTOS DE ENTRADA
Identificar os diversos componentes de um sistema elctrico de um veculo automvel com base na simbologia em tabela.
OBJECTIVOS ESPECFICOS
1. Perante a organizao de um esquema elctrico, distinguir o circuito de potncia e o circuito de comando. 2. Distinguir os diferentes circuitos elctricos de um veculo automvel segundo a sua classificao. 3. Distinguir a funo dos fios condutores segundo a sua cor caracterstica. 4. Identificar os componentes elctricos com base na sua simbologia. 5. Diagnosticar e reparar avarias elctricas tomando consultando o esquema ou esquemas do veculo.
E.1
Pr-Requisitos
PR-REQUISITOS
COLECO FORMAO MODULAR AUTOMVEL
Construo da Instalao Elctrica Componentes do Sistema Elctrico e sua simbologia Leitura e Interpretao de Esquemas Elctricos Auto Lubrificao de Motores e Transmisso Electricidade Bsica Magnetismo e Electrogagnetismo Motores e Geradores Tipos de Baterias e sua Manuteno Tecnologia dos Semi-Condutores Componentes
Distribuio
Sistemas de Arrefecimento
Alimentao Diesel
Sistemas de Ignio
Sobrealimentao
Sistemas de Informao
Focagem de Faris
Sistemas de Comunicao
Sistemas de Segurana Passiva Sistemas de Direco Mecnica e Assistida Sistemas Electrnicos Diesel
Sistemas de Transmisso
Geometria de Direco
Rodas e Pneus
Manuteno Programada
Termodinmica
Metrologia
Ferramentas Manuais
Legenda
Mdulo em estudo
Pr-Requisito
E.2
CORPO DO MDULO
Introduo
0 - INTRODUO
At mesmo um electricista auto com grande experincia sente dificuldades quando tem que reparar uma avaria numa instalao elctrica ou at mesmo detectar uma avaria num componente elctrico ou electrnico, sem consultar o esquema elctrico do respectivo veculo Desde do momento em que o automvel deixou de ser um simples objecto mecnico passando, a electricidade a tomar um lugar importante no seu desempenho, que houve a necessidade de criar um meio de transferncia de informao (sinais elctricos) realizado por mltiplos fios condutores reunidos, constituindo a cablagem dos veculos automveis.
0.1
Circuitos de comando;
Circuitos de potncia:
Os primeiros, quando fechados seja por aco do condutor seja por ordem da UEC, alimentam ou no a base de um transstor ou um rel actuando sobre determinados circuitos de potncia, ou seja ligam/ desligam um motor elctrico, alimentam um sensor, actuam uma vlvula etc.. Outro tipo de classificao possvel tem a ver com o tipo de circuito que se pretende controlar:
Alimentao / arranque;
Ignio;
Acessrios auto;
1.1
Sinalizao;
Iluminao;
Segurana.
Num esquema elctrico tero pois que estar perfeitamente identificados os componentes, o tipo e cor dos cabos envolvidos, e o n / letra dos contactos / fichas de ligao segundo determinadas normas. Devem aplicar-se os seguintes princpios quanto disposio do equipamento elctrico no automvel:
A identificao destes componentes do circuito elctrico no veculo deve ser fcil. Os cabos devem seguir o caminho mais lgico e mais curto possvel ao longo da carroaria entre os distintos dispositivos elctricos passando o mais prximo destes. A fim de identificar os circuitos e facilitar as reparaes o cableado divide-se em distintos grupos respeitantes ao tipo de circuito a que pertencem recorrendo-se a contactos a fim de estabelecer ligao entre eles.
Uma correcta disposio e identificao do circuito elctrico no veculo pois essencial a uma rpida e correcta identificao dos circuitos e componentes elctricos / electrnicos a partir de um esquema elctrico. Para a sua leitura h que ter algumas noes prvias:
1.2
De cada componente presente num circuito elctrico identificado por um item; Dos bornes dos distintos componentes.
Calcular a seco s (Vv1 valor obtido atravs da tabela de quedas de tenso admissveis)
S=
IxpxI V m1
Onde s deve ser arredondado at seco transversal nominal seguinte indicada na tabela nominal seguinte indicada na tabela 1.1 Calcular o novo valor de queda de tenso Vv1: Recalcular a densidade de corrente S=I / s VV1 = I x R =
Ixrxl S
1.3
A mm2 V V V W x mm2 m
I = Corrente l = Comprimento do condutor de cobre P = Potncia da carga ou cargas s = Seco transversal nominal R = resist~encia do cabo
A m m mm2 W
V = Voltagem nominal VV1 = Queda de tenso admissivel no cabo de cobre VVg = Queda de tenso admissivel em todo o circuito = Resistividade
Condutor diaCabo dimetro metro mximo mximo mm mm 1,0 1,2 1,4 11,6 2,1 2,7 3,4 4,3 6,0 7,5 8,8 10,3 12,0 14,7 16,5 2,3 2,5 2,7 3,0 3,7 4,5 5,2 6,6 8,1 10,2 11,5 13,2 15,5 18,0 19,8
1) Ter em conta para a queda de tenso e aquecimento quando se determina a seco transversal nominal do condutor. 2) Devido inadequada fora mecnica, a seco transversal nominal abaixo de 1mm2 no recomendada.
1.4
Tipo de cabo Cabos de iluminao 1) Desde o terminal 30 do interruptor de iluminao at lmpadas de 15W como mximo ou at tomada de reboque at s lmpadas. Desde o terminal 30 do interruptor de iluminao at as lmpadas com mais de 15W ou at tomada de reboque. Desde o terminal 30 do interruptor de iluminao at aos faris. Cabo de carga 1) 2) Desde o terminal B+ do alternador at ao regulador. Linhas de comando 3) Desde o terminal B+, D-, DF do alternador at ao regulador. CABO PRINCIPAL DO MOTOR DE ARRANQUE 4) 6) LINHA DE COMANDO DO MOTOR DE ARRANQUE 5) 6) 7) Para rels de potncia com um nico enrolamento desde o interruptor de arranque at ao terminal 50 do motor de arranque. Para rels de potncia com dois enrolamentos desde o interruptorde arranque at ao terminal 50 do motor de arranque. OUTRAS LINHAS DE COMANDO 8) Desde o interruptor at ao rel, at ao limpa parabrisas at s buzinas, etc.
0,1V
0,6V
0,5V
0,9V
0,3V
0,6V
1.5
1.6
Luzes de mdios
cada lmpada 55 W.
Luzes de mnimos
cada lmpada 5 W.
cada lmpada 21 W.
Luzes de travagem
cada lmpada 21 W.
Motor do ventilador
20 a 60 W.
Velas de incandescncia
60 a 100 W.
Desembaciador trmico
120 W.
Buzinas
25 a 40 W.
Iluminao interior
cada lmpada 5 W.
Iluminao de instrumentos
cada lmpada 2 W.
10 W.
Luzes de nevoeiro
cada lmpada 55 W.
Luzes de estacionamento
3 a 5 W.
cada lmpada 21 W.
1.7
Autordio
10 a 50 W.
90 W.
Ignio convencional
20 W.
Ignio transistorizada
70 W.
Motor de arranque
800 W a 3000 W.
Isqueiro elctrico
100 W.
MATERIAL Ao macio................................. Ao tempera dpo........................ Alumnio duro............................ Alumnio reduizido..................... Cobre electroltico..................... Duralumnio............................... Estanho..................................... Ferro macio............................... Ferro fundido.............................
RESISTIVIDADE Wmm2 / m 0,1 0,2 0,4 0,5 0,028 0,0280 0,0179 0,058 0,12 0,10 0,15 0,8 0,085 0,024 0,11 0,016
1.8
Fig. 1.1
1.9
Fig. 1.2
Emprego Geral
15 Polo positivo da bateria atravs do interruptor. 30 Polo positivo da bateria directamente da mesma. 31 Linha de retorno directamente ao polo negativo da bateria, massa. 31b Linha de retorno ao polo negativo da bateria ou massa, atravs do interruptor ou do rel
Fig. 1.3
1.10
Motores Elctricos
30 Entrada directa desde o polo positivo da bateria. 32 Linha de retorno. 33 Ligao principal. 33a Interruptor de paragem. 33b Campo de derivao. 33l - Sentido de rotao esquerda. 33r - Sentido de rotao direita. 86 Entrada do rel (comeo do enrolamento).
Fig. 1.4
Instalaes de arranque
30 Entrada directa desde o polo positivo da bateria. 30a Rel de comutao da bateria, entrada da bateria 2. 31 Linha de retorno directa ao polo negativo da bateria 2 polo negativo. 31a Rel de comutao da bateria, linha de retorno bateria 2 polo negativo. 31c Rel de comutao da bateria, linha de retorno bateria 1 polo negativo. 48 Repetio de arranque (rel). 50 Comando directo do motor de arranque. 50a Comando indirecto do motor de arranque. 50e Entrada do rel do bloqueio de arranque.
Fig. 1.5
1.11
50g Entrada do rel de repetio de arranque. 50h Sada do rel de repetio de arranque. 86 Entrada do rel (comeo do enrolamento).
Geradores e Reguladores
44 Compensao da tenso em reguladores funcionando em paralelo dois geradores. 51 Tenso continua nos rectificadores, em geradores de corrente alternada. 51e Igual a 51, mas sim em geradores de corrente alterna com bobina de inductancia para marcha diurna. 59 Tenso alterna, sada do gerador de corrente alternada, entrada do interruptor de mudana de luzes e rectificadores. 59a Armadura de carga. 59b Armadura de luzes traseiras. 59c Armadura de luzes de travagem. 61 Luz indicadora de carga no gerador e regulador. B+ - Positivo da bateria. B- - Negativo da bateria. D+ - Positivo do gerador. D- - Negativo do gerador.
Fig. 1.6
DF1 Campo 1 do gerador DF2 Campo 2 do gerador trifsico com rectificadores separados J Positivo do enrolamento de excitao K Negativo do enrolamento de excitao Mp Borne central
Instalao de iluminao
54 Luzes de travagem. 55 Faris de nevoeiro. 56 Faris. 56a Luzes de estrada e indicador ptico. 56b Luzes de cruzamento. 56d Sinal de luzes. 57 Luzes de posio para faris de motocicleta. 57a Luz de estacionamento 57l Luz de estacionamento esquerda 57r Luz de estacionamento direita 58 Luzes de posio, traseiras e de placas de matricula; iluminao dos instrumentos. 58b Comutao da luz traseira para tractores de um s eixo 58c Tomada de reboque para luz traseira de um s fio no reboque e assegurada por separado. 58d Iluminao dos instrumentos regulvel
Fig. 1.7
1.13
Instalaes adicionais
Fig. 1.8
52 Guarda pneumtica e outras sinalizaes de reboque veculo tractor. 54g Vlvula de ar comprimido electromagntica para o travo continuo de reboque. 75 Autordio, isqueiro elctrico. 76 Altifalantes 77 Comando de vlvula da porta
82 - Contactos de repouso e comutadores, entrada. 81a Contactos de repouso e comutadores, primeira sada. 81b Contactos de repouso e comutadores, segunda sada. 82 Contactos de trabalho entrada. 82b Contactos de trabalho Segunda sada. 82z contactos de trabalho primeira entrada. 82y Contactos de trabalho, segunda sada. 83 Interruptores mltiplos, entrada 83a Sada, posio 1. 83b Sada, posio 2.
Fig. 1.9
Rels Contactores
84 Entrada do rel de corrente, comeo do enrolamento 84a Final do enrolamento do rel de corrente. 84b Sada do rel de corrente. 85 Sada do rel, final do enrolamento negativo 86 Entrada do rel, comeo do enrolamento 86b Entrada do rel , shunt do segundo enrolamento 87 Entrada do contacto do rel, contactos de repouso ou comutadores
Fig. 1.10
1.15
87a Primeira sada 87b Segunda sada 87c Terceira sada 87z Primeira entrada 87y Segunda entrada 87x Terceira entrada 88 Entrada do contacto do rel, contacto de trabalho. Contactos do rel no caso de contactos de trabalho, comutadores 88a Primeira sada 88b Segunda sada 88c Terceira sada 88z Primeira entrada 88y Segunda entrada 88z Terceira entrada
1.16
CORRESPONDNCIA EXISTENTE ENTRE A NOMENCLATURA ANTIGA E NOVA DOS BORNES DE LIGAES SEGUNDO NORMAS DIN 72552
ANTIGA 1 2 3 4 15 15+ 15/54 16 30 30/51 30f 30h 30hl 30hII 30L 30R 31 31a 31B 50 50a 50b 50K 50l l 51 51 51a 51B+ 54 54/15 54d 54e 54L 58 58b 59 85d B + 30 B + 51 D + /61 D- /61 H NOVA 1,53 (limpa-prabrisa) 53 e 2,53 e 53, 53 b (limpa-prabrisas) 4,53 a 53 b (limpa-prabrisas) 15, 49 (pisca pisca) 49 15, 49, 54 15 a 15 30, 33 (motor) 30, 87, 88 (rel) 45 45, 45 a 45 a 45 b 33 L (motores) 33 R (motores) 31, 31 c, 32 (motores) 31 a 31 c B50, 50b, 50 f, 50 h 50, 50a, 50e, 50b 50d 50d 50c 51, 59, B + 59 59 B+ 54, 53a 54g 15 53 (limpa-prabrisas) 33b 53b (limpa-prabrisas) 49a 58, 58 L, 58 R 58 b, 58 d 59 a 31 d (interruptor de alarme) B+ B+ D+ D71 ANTIGA HL HR K K0 K1 K2 K3 K4 L54 L54 b N P PL PR R R54 R54 b S S4 SBL SBR VL VR + +2 +15 NOVA L (L 54 b) R (R 54 b) C C0 C, C2 C2 C2, C3 C3 L (L 54) Lb 55 C, 57 a 57 L 57 R R, 75 R, (R 54) Rb 49 a, 53 (limpa-prabrisas) 49 a (L 54) (R 54) L R 15, 49 (pisca pisca) 53, 53 a (limpa-prabrisas) 53 a 49 1 (bobine de ignio), 31
1.17
CORRESPONDNCIA DOS BORNES DE LIGAES SEGUNDO AS NORMAS DIN 72552 E OUTRAS DESIGNAES
DIN 72552 Auto-Lite Delco_Remy Fiat Lucas Ducellier B+ B1 BAT1 30 A 1) BAT1 DF F1 F 67 F EXC1 D+ A1 GEN 15 D DYN WL1 IND 61 I L D =1 G1 GND 31 E1 M
1.18
Distribuio de potncia: Entre a bateria e as distintas caixas de fusveis; pode estar representado num mesmo diagrama com as Caixas de fusveis Caixas de fusveis: So centros de distribuio de potncia; esto presentes no habitculo protegendo circuitos de controlo ou pouca potncia tais como por exemplo lmpadas e motores de accionamento de limpa pra-brisas e no compartimento do motor protegendo os circuitos de maior potncia. Dos circuitos de arranque e alimentao.
Do sistema de iluminao.
Obrigatoriamente h sempre linhas de corrente e componentes, tais como a caixa de e com os respectivos rels, que aparecem representados em distintos esquemas permitindo assim estabelecer a relao entre os vrios diagramas.
1.4 SIMBOLOGIA
Cdigo de cores de fios
Se fossem todos os fios em baixo do painel, da mesma cor, seria difcil ou quase impossvel, localizar quaisquer defeitos. A tabela seguinte d alguns cdigos de cores mais usados pela norma SAE.
Componente
Ignio e dnamo: Chave de ignio lmpada piloto Lmpada piloto caixa de controle
Cor do cabo
1.19
Branco
Chave de ignio bomba de combustvel Chave de ignio bobina Chave de ignio ao interruptor de arranque Chave de ignio lmpada piloto da presso do leo Terminal D do alternador Terminal B do alternador Terminal A do regulador de tenso Terminal A1 do regulador de tenso Bobina de ignio ao distribuidor
Branco Branco Branco Branco Marrom / amarelo Marrom / verde Marrom / branco Marrom / azul Branco / preto
Bobina de ignio com resistncia de carga: Ignio unidade de rel de carga Rel de carga resistncia de carga Resistncia de carga ao tacmetro e chave de ignio Resistncia de carga bobina de ignio Unidade do rel de carga ao solenide Unidade do rel de carga terra Branco Marrom / amarelo Branco Branco / amarelo Branco / azul Preto
Fusvel (ligao directa): Fusvel iluminao de mnimos Fusvel buzina Fusvel ao rel da buzina Fusvel bateria Fusvel ao comando de iluminao de mximos Prpura Prpura Prpura Marrom Prpura
1.20
Fusvel (ligao atravs da chave de partida): Fusvel luz de travagem Fusvel ao pisca-pisca Fusvel ao motor do limpa pra-brisas Fusvel ao medidor de gasolina Fusvel ao termmetro da gua Fusvel ao voltmetro Fusvel alimentao do tacmetro Fusvel ao motor do lava vidros do pra-brisas Fusvel luz de matrcula Verde Verde Verde Verde Verde Verde Verde Verde Verde
Iluminao: Chave de ignio ao interruptor principal de luzes (A1) Comando de luzes aos mximos Lmpada piloto de mximos Interruptor das luzes de painel Interruptor principal das luzes Interruptor principal iluminao traseira Interruptor principal luz da placa de matricula Interruptor de luzes de painel ao painel Marrom / azul Azul Azul / branco Vermelho Vermelho Vermelho Vermelho Vermelho / branco
Iluminao auxiliar: Interruptor de luzes de nevoeiro Interruptor de luzes de nevoeiro s luzes de nevoeiro Vermelho Vermelho / branco
1.21
Circuito de 4 faris (fusveis independentes): Interruptor principal de luzes de mximos Boto de mximos aos fusveis Fusveis de mximos (lado esquerdo) Fusveis de mximos (lado direito) Comando de mximos ao circuito de faris Fusvel do farol ao farol esquerdo Fusvel do farol ao farol direito Azul Azul / vermelho Azul / rosa Azul / vermelho Azul / branco Azul / branco Azul / cinza
Pisca-pisca (seta direccional): Mecanismo principal ao interruptor Mecanismo principal lmpada piloto Interruptor ao circuito esquerdo Interruptor ao circuito direito Verde claro / marrom Verde claro / prpura Verde / vermelho Verde / branco
Instrumentao: Lmpada piloto da presso de leo ao interruptor Medidor de gasolina ao tanque Medidor de temperatura termistncia Branco / marrom Vermelho / preto Verde / azul
1.22
Tacmetro: Ignio ao tacmetro (terminal de pulsos) Terminal de pulsos bobina Alimentao do tacmetro (do fusvel) Branco / vermelho Branco / cinza Verde
Alternador: Alternador massa Alternador ao ampermetro Indutor do alternador ao controlo Terminal AL do alternador ao controlo Induzido do alternador ao rel Rel ignio Rel ao solenide de partida ou bateria Controlo lmpada piloto Preto Marrom / branco Marrom / amarelo Preto Marrom / prpura Marrom / verde Branco Marrom / preto
Buzina: Alimentao ao rel Interruptor da buzina buzina Interruptor da buzina ao rel Interruptor da buzina buzina (massa) Buzina ao rel Circuito da buzina dupla com rel ligado chave de ignio Prpura Prpura / preto Prpura / preto Preto Prpura / amarelo Verde
Diversos: Bateria (no solenode) ao ampermetro ou caixa de fusveis Bateria ao fusvel Todos os fios de massa Verde Marrom Preto 1.23
Luz interior ao interruptor da porta Interruptor ao motor do limpa pra-brisas Bateria chave de ignio
Cdigo de cores
Existem cablagens elctricas, bem como esquemas produzidos por fabricantes que no recorrem s normas DIN. de prever que aquilo que foi dito at aqui no seja real em automveis fabricados fora da Europa ou fora das normas DIN. Por exemplo os construtores britnicos como o caso da ROVER, os esquemas elctricos e as respectivas ligaes esto identificadas por letras que identificam as cores dos cabos segundo o seguinte cdigo: CDIGO DE COR Preto Verde Rosa Verde Claro Castanho Laranja Roxo Vermelho Cinzento Azul Branco Amarelo B G K LG B O P R S U W Y
1.24
Outras abreviaturas:
COR Aluminum Black Blue (Dark) Blue (Light) Brown Glazed Gray Green (Dark) Green (Lught) Maroon Natural Orang Pink Purple Red Tan Violet White Yellow AL BLK BLU DK BLU LT BRN GLZ GRA GRN DK GRN LT MAR NAT ORN PNK PPL RED TAN VLT WHT YEL
ABREVIATURA
BK DB LB BR GL GR DG LG M N ORG PK PR RD TN V WH YL
O P R T W Y
Num cabo identificado com mais de uma cor, a primeira corresponde cor base e a segunda cor da risca.
Esta linha continua noutro esquema elctrico; a mesma letra nos dois ou mais esquemas identifica a continuao da ligao (ver fig 1.1)
Fig. 1.11 - Ligaes
1.25
Componentes
O nome ou o nmero aparecem-lhes adjacente (fig 1.3).
Pontos de massa
So representados por ilhs indicao do seu nmero (fig. 1.4).
1.26
As ligaes terra so frequentemente protegidas por um cabo blindado contra interferncias; no desenho estas linhas so envolvidas por um caixilho a tracejado (fig. 1.5)
Fusveis e dodos
Aos fusveis (fuse) -lhes atribudo um nmero que sempre representado acima do smbolo (fig. 1.6). Num esquema esto igualmente representadas as ligaes fusveis (Fusible links); tambm atribudo um nmero a este tipo de fusveis (fig. 1.7). Para qualquer destas representaes sempre indicado a corrente mxima tolerada
Fig.1.16 Fusveis
Fig.1.17 Fusvel
Fig.1.18 Diodo
1.27
Os dodos so componentes electrnicos que permitem a passagem de corrente num nico sentido que aquele indicado pela direco da seta (fig.1.8); o dodo Zener impede a passagem de corrente at que um determinado nvel de tenso seja alcanado (fig.1.9).
Existem fabricantes que representam a cor dos cabos condutores constituintes das cablagens da mesma forma como se apresenta na figura 1.10.
O electricista auto deve estar apto a interpretar os esquemas, e como tal, no s deve interpretar os fios bem como as suas cores, e tambm dever saber identificar os diversos componentes elctricos e electrnicos, existentes no esquema. As figuras 1.11 e 1.12 representam vrias simbologias para uma lmpada.
Fig.1.21 mbologia da lmpada
1.28
De seguida apresenta-se outros simbolos que poderemos encontrar em circuitos elctricos e electrnicos auto.
Fig. 1.23
1.29
Fig. 1.24
1.30
Os referidos componentes do sistema. Basicamente dividem-se em dois grandes grupos: os sensores e os actuadores do sistema, no contando com os elementos de proteco do circuito (fusveis), o interruptor chave de ignio e a UEC que, alem de receber alimentao, recebe sinais dos sensores e envia sinais aos actuadores.
Os pontos de massa. Qualquer circuito que se esteja a analisar no esquema elctrico tem sempre um ponto de massa. importante identificar e localizar este ponto de massa porque a avaria pode ser divido a um mau contacto /desconexo do ponto de massa este um dos extremos dos circuitos (o outro a alimentao). As linhas que conduzem ao polo negativo da bateria ou massa tm o n 31
Identificar linhas de corrente ou alimentao. Como referido no ponto anterior, este um dos extremos do circuito em anlise; normalmente segue-se o circuito a partir da alimentao. Estas linhas no tm que vir da bateria que pode no estar representada no esquema; pode por exemplo, partir de um fusvel. O que importante identificar essa linha (est sempre em carga). Esta linha est identificada com o n30.
Identificar linhas de comando provenientes de interruptores, vlvulas, ignio, rels, etc. Uma das classificaes atrs referida para os tipos de circuito existentes, que estes podem ser de comando ou de potncia. Num esquema h que identificar estes dois tipos de circuitos e saber se determinado componente est em carga em funo da posio dos elementos de comando presentes. Uma importante linha de comando a que vai ao interruptor de ignio (comando ignio) e tem o n15.
1.31
Seguir as linhas desde a fonte de alimentao at ao ponto de massa (retorno). Uma vez identificada a linha de corrente principal, as linhas de comando com os respectivos actuadores e os pontos de massa possvel estabelecer-se compreender-se o circuito. Por exemplo, no circuito de arranque a linha que alimenta o motor de arranque a 50; trata-se de uma linha do circuito de potncia. Este motor s alimentado ou directamente pelo interruptor de ignio ou indirectamente atravs de um rel.
Resumindo, nesta fase trata-se de estabelecer (pode ser mentalmente) um diagrama de blocos e compreender o que controla o qu.
1.32
1.33
Com base no que foi referido anteriormente deve o formando debruar-se sobre as figuras 1.26 e 1.27, analisando por si, os esquemas apresentados.
1.34
Multiplexagem
2 MULTIPLEXAGEM
2.1 INTRODUO MULTIPLEXAGEM
A multiplexagem um sistema de controlo e comunicao de dados que permite simplificao das ligaes elctricas por cabo. Com a multiplexagem podem ser substitudos centenas de metros de fios, com as vantagens de diminuir os custos de material e montagem, bem como de aumentar a fiabilidade dos sistemas convencionais, uma vez que se diminui o nmero de pontos de massa e a possibilidade de quebra de fios. Outra vantagem a diminuio do peso dos veculos, factor este que influncia o consumo de combustvel. Estima-se que o peso da cablagem pode atingir cerca de 40 kg e estende-se por mais de 3 km. O sistema de multiplexagem mais utilizado actualmente um sistema simples aplicado por exemplo para o controlo das pticas traseiras, dos motores elctricos dos vidros e do limpa vidros traseiro. Como se sabe, num sistema elctrico convencional, cada rgo necessita de um fio de alimentao, sendo a sua activao feita atravs de um rel que abre e fecha o circuito. Isto implica a existncia de dezenas de fios de alimentao. Na multiplexagem utilizado apenas um fio de alimentao de corrente dos rgos receptores (pticas, motores elctricos, etc.), outro para o envio do sinal de controlo e outro para a sincronizao dos impulsos elctricos das unidades emissoras e receptoras. Um quarto fio condutor pode ser utilizado para a confirmao da chegada dos dados. A multiplexagem utiliza como base de controlo sries de impulsos de tenso com intervalos de tempo especficos. Os seus principais componentes so o multiplexer, que a unidade emissora de dados e recebe ordens directas do condutor (por exemplo para acender as luzes de presena traseiras ou as luzes de stop), e o demultiplexer, que a unidade que recebe os dados e, em funo destes, liga ou desliga os vrios componentes que comanda. O envio de dados de uma unidade para outra feita apenas por um fio, independentemente do nmero de rgos a controlar. As duas unidades (multiplexer e demultiplexer) emitem impulsos digitais sincronizados. Por exemplo demonstrado nas figuras seguintes, existem oito rgos independentes que so controlados por este sistema. Assim, existiro oito impulsos, um para cada rgo, emitidos sincronizadamente pelas duas unidades.
2.1
Multiplexagem
Fig.2.2 Sinal de multiplexagem simples Indica o sinal de ligar luzes de presena e o limpa vidros traseiros
Quando forem accionados um ou mais interruptores de comando, por exemplo as luzes de presena traseiras e o limpa vidros traseiro, os impulsos do multiplexer referentes ao comando desses rgos sero enviados pelo fio transmissor de dados ao demultiplexer. A sincronizao dos sinais emitidos pelas duas unidades provoca a abertura de uma porta lgica AND que, por seu turno, d sinal a um FET (transstor de efeito de campo) que fecha o circuito de alimentao dos rgos em causa (fig. 2.3).
2.2
Multiplexagem
Em seguida apresentado um esquema onde se pode ver o multiplexer dianteiro com os interruptores de comando e o desmultiplexer traseiro ligado ao sistema de alimentao dos aparelhos.
2.3
Multiplexagem
Para controlar o motor e outros sistemas mais complexos, tais como a caixa de velocidades automtica, a direco assistida ou o ABS, so utilizados outros sistemas de multiplexagem mais elaborados. Afim de codificar as informaes que circulam na rede de dados do automvel a maioria dos construtores europeus adoptaram um sistema designado CAN (Controller Area Network), embora at data ainda no seja comercializado um veculo totalmente multiplexado. Este sistema foi desenvolvido pela empresa Robert Bosch Gmbh e utilizado num automvel pela primeira vez em 1992 pela Mercedes-Benz para a comunicao a alta velocidade entre a caixa automtica, o mdulo electrnico do motor e o painel de instrumentos. No sistema CAN podem-se ligar vrios sistemas, com os seus componentes e respectivas unidades de controlo, a uma s linha de BUS, ou seja, uma linha de transmisso de dados.
Ao contrrio do que se passa no sistema simples descrito anteriormente, no existe sincronismo entre as vrias unidades de controlo, ou estaes, permitindo a possibilidade de comunicao entre rgo e unidades de controlo de sistemas distintos. No entanto, as estaes receptoras acertam os seus relgios internos com as respectivas estaes emissoras assim que comea a transmisso de dados. A comunicao entre uma determinada unidade de controlo e um sensor ou actuador feita atravs de uma srie de impulsos electrnicos digitais.
2.4
Multiplexagem
A essa srie de impulsos d-se o nome de trama de dados. Para que esses sinais sejam transmitidos entre os componentes correctos, a trama de dados composta por vrios campos de informao bem definidos. O primeiro campo, designado SOF ( Start of Frame - Comeo da trama), indica o comeo da transmisso de uma trama de dados. O segundo campo o cdigo da unidade desmultiplexer a que se destina a informao, sendo designado por campo de arbitrao. Em seguida existe o campo de controlo, que define a quantidade de dados que so transmitidos pela trama.
A informao propriamente dita, ou seja, os dados que se querem transmitir (por exemplo, informao da temperatura da gua do motor, etc.), esto contidos no campo de dados. Este campo pode ser constitudo por a 8 conjuntos de 8 bits cada, permitindo uma quantidade de informao elevada. A trama de dados conta ainda com um campo para a verificao da integridade dos dados transmitidos - Campo CRC ( Cyclic Redundancy Code Cdigo cclico de redundncia ). Este campo permite ao receptor concluir da veracidade e integridade dos dados recebidos. Para tal, o receptor usa um algoritmo que, entrando com os dados do campo CRC, lhe fornece um resultado que tem de ser igual informao enviada no campo de dados. Em seguida enviado um campo de 2 bits (campo Ack Acknowledgement reconhecimento) que permite o diagnstico de erros ou avarias, por parte de todas as unidades receptoras, na transmisso dos dados. Deste modo, a unidade emissora pode concluir se o sistema est a funcionar correctamente. Por fim enviada uma sequncia de 7 bits iguais que determina o fim da comunicao e informa todas unidades emissoras que a linha de BUS se encontra livre. Com este procedimento garante-se que em cada instante no existe mistura de dados das vrias unidades emissoras. No entanto, de referir que a velocidade de comunicao de tal ordem elevada, cerca de 1Mbits/s (1 Mega Bits por segundo), que se pode considerar que a transmisso de Componentes do Sistema Elctrico e sua Simbologia 2.5
Multiplexagem
dados se faz em tempo real. O fabrico em srie e comercializao de veculos totalmente multiplexados acontecer num futuro prximo, uma vez que a complexidade dos vrios sistemas de gesto electrnica actuais obriga instalao de cabelagens extensas. de notar que uma grande parte dos problemas elctricos num automvel se devem a maus contactos nas mltiplas fichas de ligao e quebra de fios devido aos esforos mecnicos a que esto sujeitos. de prever que, uma vez ultrapassados os problemas de avarias infantis, ou seja, as avarias inerentes a um sistema novo, a fiabilidade do sistema elctrico do automvel aumente bastante com a introduo da multiplexagem total.
2.6
Bibliografia
BIBLIOGRAFIA
CASTRO, Miguel de Manual do Alternador, Bateria e Motor de Arranque, Pltano Editora. DUMANZEAU, G.; RODES, D. CIRCUIT DE DEMARRAGE tests, contrles, diagnostic, localisation de la panne, E.T.A.I. HUBERT, Guy Cahier Technique Automobile, Electricit, Batterie, Alternateur, Dmarreur Tome2, E.T.A.I.
C.1
DOCUMENTOS DE SADA
Ps-Teste
PS-TESTE
1 Como que se classifica circuito de ligao da bobina de chamada do motor de arranque? a) Circuito de comando................................................................................................................. b) Circuito de potncia.................................................................................................................. c) Circuito de iluminao............................................................................................................... d) Circuito de ignio....................................................................................................................
2 O circuito elctrico que liga directamente a bateria ao motor de arranque? a) Circuito de comando................................................................................................................. b) Circuito de potncia.................................................................................................................. c) Circuito de iluminao............................................................................................................... d) Circuito de ignio....................................................................................................................
3 O que que contempla o esquema elctrico do sistema de carga e arranque? a) Ligaes, bateria, distribuidor, U.E.C comando e potncia de injeco .................................. b) Ligaes, luzes principais, luzes auxiliares, comandos e rels................................................ c) Ligaes, bateria, motor de arranque, alternador, rels e comandos .. ................................... d) Nenhuma das anteriores.. .........................................................................................................
S.1
Ps-Teste
4 O que que contempla o esquema elctrico de pontos de massa? a) Ligaes, bateria, distribuidor, U.E.C comando e potncia de injeco................................... b) Ligaes, Luzes principais, luzes auxiliares, comandos e rels.. ............................................ c) Ligaes, bateria, motor de arranque, alternador, rels e comandos.. .................................... d) Nenhuma das anteriores.. .........................................................................................................
5 O que contempla o esquema elctrico do sistema de gesto de motor? a) Ligaes, bateria, distribuidor, U.E.C, comando e potncia de injeco.................................. b) Ligaes, Luzes principais,luzes auxiliares, comandos e rels.. ............................................. c) Ligaes, bateria, motor de arranque, alternador, rels e comandos.. .................................... d) Rectificar e auto-alimentar a bobina de excitao do alternador..............................................
6 Num esquema elctrico aparece um condutor com a marca M16 20BK. Qual a cor deste fio condutor? a) Marrom ou castanho................................................................................................................. b) Verde claro................................................................................................................................ c) Roxo.......................................................................................................................................... d) Preto.........................................................................................................................................
S.2
Ps-Teste
7 Num esquema elctrico aparece um condutor com a referncia L8 18P a) Marrom ou castanho................................................................................................................. b) Verde claro................................................................................................................................ c) Roxo.......................................................................................................................................... d) Preto .......................................................................................................................................
8 Num esquema elctrico X21 18 P, qual o significado da referncia X21? a) Cor do fio.................................................................................................................................. b) Cor do contacto. ........................................................................................................................ c) Numero de contacto bem como todos os condutores que estiverem ligados.......................... d) Nenhuma das anteriores.. .........................................................................................................
9 Os manuais de reparao dividem-se do seguinte modo: a) Somente manuais de oficina .. ................................................................................................. b) Somente manuais de reparao .............................................................................................. c) Manuais de oficina, reparao, circuitos elctricos, reparao de carroarias........................ d) Nenhuma das anteriores.. .........................................................................................................
S.3
Ps-Teste
10 Qual a principal vantagem da multiplexagem? a) Diminuio considervel do nmero de cabos da instalao elctrica.. ................................... b) Reduo de avarias no sistema elctrico................................................................................. c) Reduo de fusveis na instalao elctrica............................................................................. d) Diagnstico mais simples.........................................................................................................
S.4
Corrigenda do Ps-Teste
CORRIGENDA DO PS-TESTE
N de Perguntas 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Resposta Certa A B C D A D C C C A
Cotao 10 10 5 5 5 15 15 15 10 10
S.5
ANEXOS
Exerccios Prticos
EXERCCIOS PRTICOS
- DESENHAR E EXECUTAR ESQUEMAS ELCTRICOS RELATIVOS AO SISTEMA DE ILUMINAO AUTOMVEL, REALIZANDO AS TAREFAS INDICADAS EM SEGUIDA, TENDO EM CONTA OS CUIDADOS DE HIGIENE E SEGURANA.
EQUIPAMENTO NECESSRIO
- 1 VECULO AUTOMVEL - ESQUEMA ELCTRICO DO SISTEMA DE ILUMINAO - FERRAMENTA - SIMULADOR DO SISTEMA DE ILUMINAO
TAREFAS A EXECUTAR
1 ELABORAO DE ESQUEMA ELCTRICO DE PISCAS UTILIZANDO SIMBOLOGIA DIN. 2 ELABORAO DE ESQUEMA ELCTRICO DO SISTEMA. DE ILUMINAO 3 MONTAGEM DO CIRCUITO ELCTRICO DE PISCAS EM PAINEL 4 MONTAGEM DO CIRCUITO DE ILUMINAO EM PAINEL. 5 DETECO E REPARAO DE AVARIAS NO CIRCUITO DE ILUMINAO.
A.1
Exerccios Prticos
- DESENHAR E EXECUTAR ESQUEMAS ELCTRICOS RELATIVOS AOS SISTEMA DE AVISO ACSTICO AUTOMVEL, REALIZANDO AS TAREFAS INDICADAS EM SEGUIDA, TENDO EM CONTA OS CUIDADOS DE HIGIENE E SEGURANA.
EQUIPAMENTO NECESSRIO
- 1 VECULO AUTOMVEL - ESQUEMA ELCTRICO DO SISTEMA DE AVISO ACSTICO (BUZINA) - FERRAMENTA - SIMULADOR DO SISTEMA DE AVISO ACSTICO
TAREFAS A EXECUTAR
1 ELABORAO DE ESQUEMA ELCTRICO DA BUZINA UTILIZANDO SIMBOLOGIA DIN. 2 MONTAGEM DO CIRCUITO DESENHADO ANTERIORMENTE 3 DETECO E REPARAO DE AVARIAS EM CIRCUITOS DE BUZINAS.
A.2
TAREFAS A EXECUTAR
NVEL DE EXECUO
20
A.3
TAREFAS A EXECUTAR
NVEL DE EXECUO
10
20
A.4