TERTULLIANI DE TESTIMONIO ANIMAE

Magna curiositate et maiore longe memoria opus est ad studendum, si qui velit e litteris receptissimis qui!usque p"ilosop"orum vel poetarum vel quorumli!et doctrinae ac sapientiae saecularis magistrorum testimonia e cerpere #"ristianae veritatis, ut aemuli persecutoresque eius de suo proprio instrumento et erroris in se et iniquitatis in nos rei revincantur$ Nonnulli quidem, qui!us de pristina litteratura et curiositatis la!or et memoriae tenor perseveravit, ad eum modum opuscula penes nos condiderunt commemorantes et contesti%icantes in singula rationem et originem et traditionem et sententiarum argumenta, per quae recognosci possit ni"il nos aut novum aut portentosum suscepisse, de quo non etiam communes et pu!licae litterae ad su%%ragium no!is patrocinentur, si quid aut erroris eiecimus aut aequitatis admisimus$ Sed suis quidem magistris alias pro!atissimis &atque lectissimis' %idem inclinavit "umana de incredulitate duritia, sicu!i in argumenta #"ristianae de%ensionis impingunt$ Tunc vani poetae, cum deos "umanis passioni!us et %a!ulis designant, tunc p"ilosop"i duri, cum veritatis %ores pulsant$ (actenus sapiens et prudens "a!e!itur, qui prope #"ristianum pronuntiaverit, cum, si quid prudentiae aut sapientiae a%%ectaverit seu caerimonias despuens seu saeculum revincens, pro #"ristiano denotetur$ Iam igitur ni"il no!is erit cum litteris et doctrina perversae %elicitatis, cum in %also eis creditur quam in vero$ )iderint si qui de unico et solo deo pronuntiaverunt$ Immo ni"il omnino relatum sit, quod agnoscat #"ristianus, ne e pro!rare possit$ Nam et quod relatum est, neque omnes sciunt neque qui sciunt, constare con%idunt$ Tanto a!est, ut nostris litteris annuant "omines, ad quas nemo venit nisi iam #"ristianus$ Novum testimonium advoco immo omni litteratura notius, omni doctrina agitatius, omni editione vulgatius, toto "omine maius, id est totum quod est "ominis$ #onsiste in medio, anima, seu divina et aeterna res es secundum plures p"ilosop"os, eo magis non mentieris* seu minime divina quoniam quidem mortalis ut Epicuro soli videtur, eo magis mentiri non de!e!is, seu de coelo e ciperis, seu de terra conciperis, seu numeris seu atomis concinnaris, seu cum corpore incipis, seu post corpus induceris, undeunde et quoquo modo "ominem %acis animal rationale, sensus et scientiae capacissimum$ Sed non eam te advoco, quae sc"olis %ormata, !+!liot"ecis e ercitata, academiis et portici!us atticis pasta sapientiam ructas$ Te simplicem et rudem et impolitam et idioticam compello qualem te "a!ent qui te solam "a!ent, illam ipsam de compito, de trivio, de te trino totam$ Imperitia tua mi"i opus est, quoniam aliquantulae peritiae tuae nemo credit$ Ea e postulo quae tecum "omini in%ers, quae e temetipsa aut e quocumque auctore tuo sentire didicisti$ Non es, quod sciam, #"ristiana$ ,ieri enim, non nasci solet #"ristiana$ Tamen nunc a te testimonium %lagitant #"ristiani, a! e tranea adversus tuos, ut vel ti!i eru!escant, quod nos o! ea oderint et inrideant, quae te nunc consciam detinent Non placemus deum praedicantes "oc nomine unico unicum, a quo omnia et su! quo universa$ Dic testimonium, si ita scis$ Nam te quoque palam et tota li!ertate qua non licet no!is, domi ac %oris audimus ita pronuntiare, -uod deus dederit, et, Si deus voluerit$ Ea voce et aliquem esse signi%icas et omnem illi con%iteris potestatem, ad cuius spectas voluntatem, simul et ceteros negas deos esse, dum suis voca!ulis nuncupas, Saturnum, Iovem, Martem, Minervam$ Nam solum deum con%irmas quem tantum deum nominias, ut, et cum illos interdum deos appellas, de alieno et quasi pro mutuo usa videaris$ De natura quoque dei quem praedicamus, nec te latet$ Deus !onus, Deus !ene%acit, tua vo est$ .lane, adicis, Sed "omo malus, scilicet contraria propositione o!lique et %iguraliter e pro!rans ideo malum "ominem, quia a deo !ono a!scesserit$ Etiam quod penes deum !onitatis et !enignitatis omnis !enedictio inter nos summum sit disciplinae et conversationis sacramentum, /enedicat te deus tam %acile pronuntias quam #"ristiano necesse

est, at cum in maledictum convertis dictionem dei, perinde dicto omnem super nos potestatem eius consistere secundum nos con%iteris$ Sunt qui etsi deum non negent, dispectorem plane et ar!itrum et iudicem non putent 00 in quo utique nos ma ime reiciunt, qui ad istam disciplinam metu praedicati iudicii transvolamus 00 sic deum "onorantes, dum curis o!servationis et molestiis animadversionis a!solvunt, cui ne iram quidem adscri!unt$ Nam si deus, inquiunt, irascitur, corrupti!ilis et passionalis est* porro quod patitur quodque corrumpitur, etiam interitum potest capere, quem deus non capit$ At idem ali!i animam divinam et a deo conlatam con%itentes cadunt in testimonium ipsius animae retorquendum adversus opinionem superiorem$ Si enim anima aut divina aut a deo data est, sine du!io datorem suum novit, et si novit, utique et timet et tantum postremo adauctorem$ An non timet quem magis propitium velit quam iratum1 Unde igitur naturalis timor animae in deum, si deus non novit irasci1 -uomodo time!itur, qui nescit o%%endi1 -uid timetur nisi ira1 Unde ira nisi e animadversione1 Unde animadversio nisi de iudicio1 Unde iudicium nisi de potestate1 #uius potestas summa, nisi dei solius1 (inc ergo ti!i, anima, de conscientia suppetit domi ac %oris nullo irridente vel pro"i!ente praedicare, Deus videt omnia, et Deo commendo, et Deus reddet, et Deus inter nos iudica!it$ Unde ti!i "oc non #"ristianae1 Atque adeo et plerumque et vitta #ereris redimita, et pallio Saturni coccinata, et deae Isidis linteata, in ipsis denique templis deum iudicem imploras$ Su! Aesculapio stas, Iunonem in aere e ornas, &Minervam calcias %urvis galeam %ormis', et neminem de praesenti!us deis contestaris$ In tuo %oro aliunde iudicem appellas, in tuis templis alium deum pateris$ O testimonium veritatis, quae apud ipsa daemonia testem e%%icit #"ristianorum Enimvero cum daemonia a%%irmamus esse, sane quasi non et pro!emus qui ea soli de corpori!us e igimus, aliqui #"r+sippi adsentator inludit$ Et esse et a!ominationem sustinere e ecrationes tuae respondent$ Daemonium vocas "ominem aut immunditia aut malitia aut insolentia aut quacumque macula quam nos daemoniis deputamus ad necessitatem odii inportunum$ Satanan denique in omni ve atione et aspernatione et detestatione pronuntias, quem nos dicimus malitiae angelum, totius erroris arti%icem, totius saeculi interpolatorem, per quem "omo a primordio circumventus, ut praeceptum dei e cederet, et propterea in mortem datus e inde totum genus de suo semine in%ectum suae etiam damnationis traducem %ecit$ Sentis igitur perditorem tuum, et licet soli illum noverint #"ristiani vel quaecumque apud dominum secta, et tu tamen eum nosti, dum odisti$ Iam nunc quod ad necessariorem sententiam tuam spectet, quantum et ad ipsum statum tuum tendit, ad%irmamus te manere post vitae dispunctionem et e pectare diem iudicii proque meritis aut cruciatui destinari aut re%rigerio, utroque sempiterno2 qui!us sustinendis necessario ti!i su!stantiam pristinam eiusdemque "ominis materiam et memoriam reversuram, quod et ni"il mali ac !oni sentire possis sine carnis passionalis %acultate et nulla ratio sit iudicii sine ipsius e "i!itione qui meruit iudicii passionem$ Ea opinio #"ristiana etsi "onestior multo .+t"agorica, quae te non in !estias trans%ert, etsi plenior .latonica, quae ti!i etiam dotem corporis reddit, etsi Epicurea gravior, quae te a! interitu de%endit, tamen propter suum nomen soli vanitati et stupori et, ut dicitur, praesumptioni deputatur$ Sed non eru!escimus, si tecum erit nostra praesumptio$ .rimo enim, cum alicuius de%uncti recordaris, misellum vocas eum, non utique quod de !ono vitae ereptum sed ut poenae et iudicio iam adscriptum$ #eterum alias securos vocas de%unctos$ .ro%iteris et vitae incommodum et mortis !ene%icium$ )ocas porro securos, si quando e tra portam cum o!soniis et matteis ti!i potius parentans ad !usta recedis aut a !ustis dilutior redis$ At ego so!riam tuam sententiam e igo$ Misellos vocas mortuos, cum de tuo loqueris, cum a! eis longe es$ Nam in convivio eorum quasi praesenti!us et conrecum!enti!us sortem suam e pro!rare non possis$ De!es adulari propter quos lautius vivis$ Misellum ergo vocas qui ni"il sentit1 -uid, quod ut sentienti maledicis1 #uius memoriam cum alicuius o%%ensae morsu %acis, terram gravem inprecaris et cineri penes in%eros tormentum$ Aeque e !ona parte cui gratiam de!es, ossi!us et cineri!us eius re%rigerium comprecaris et ut !ene requiescat apud in%eros cupis$ Si ni"il passionis est ti!i post mortem, si nulla sensus perseverantia, si denique ni"il est tui, cum istud corpus reliquisti, cur mentiris in te, quasi aliquid ultra pati possis1 Immo cur in totum times mortem1 Ni"il est ti!i

timendum post mortem, qua nec e periundum post mortem$ Nam et si dici potest ideo mortem timeri non ultra quid minantem, sed ut commodum vitae amputantem, atquin cum et incommoda longe plura vitae pariter e cedant, lucratione gravioris partis metum diluit, ne iam timenda est amissio !onorum quae altero !ono, id est incommodorum pace, pensatur$ Non est timendum quod nos li!erat a! omni timendo$ Si times vita decedere quia optimam nosti, certe mortem timere non de!es quam malam nescis$ At cum times, scis malam$ Non scires autem malam, quia nec timeres, si non scires aliquid esse post mortem quod eam malam %aciat, ut timeas$ Omittamus nunc naturalem %ormam timendi mortem$ Nemo timeat quod evadere non potest$ E altera parte congredior laetioris spei post mortem$ Nam omni!us %ere ingenita est %amae post mortem cupido$ Longum est rete ere #urtios et Regulos et 3raecos viros quorum innumera!ilia elogia sunt contemptae mortis propter postumam %amam$ -uis non "odie memoriae post mortem %requentandae ita studet, ut vel litteraturae operi!us vel simplici laude morum vel ipsorum sepulcrorum am!itione nomen suum servet1 Unde animae &"odie' a%%ectare aliquid quod velit post portem et tantopere praeparare quae sit usura post o!itum1 Ni"il utique de postero curaret, si ni"il de postero sciret$ Sed %orsitan de sensu post e cessum tui certior sis quam de resurrectione quandoque cuius nos praesumptores denotamur$ Atquin "oc quoque a! anima praedicatur$ Nam si de aliquo iam pridem de%uncto tanquam de vivo quis requirat, prae manu occurrit dicere, A!iit iam et reverti de!et$ (aec testimonia animae quanto vera tanto simplicia, quanto simplicia tanto vulgaria, quanto vulgaria tanto communia, quanto communia tanto naturalia, quanto naturalia tanto divina$ Non puto cuiquam %rivola et ridicula videri posse, si recogitet naturae maiestatem, e qua censetur auctoritas animae$ -uantum dederis magistrae, tantum adiudica!is discipulae$ Magistra natura, anima discipula est$ -uicquid aut illa edocuit aut ista perdidicit, a deo traditum est, magistro scilicet ipsius magistrae$ -uid anima possit de principali institutore praesumere, in te est aestimare de ea quae in te est$ Senti illam quae ut sentias e%%icit$ Recogita in praesagiis vatem, in omini!us augurem, in eventi!us prospicem$ Mirum, si a deo data novit "omini divinare1 Tam mirum, si eum, a quo data est, novit1 Etiam circumventa a! adversario meminit sui auctoris et !onitatis et decreti eius et e itus sui et adversarii ipsius$ Sic mirum, si a deo data eadem canit quae deus suis dedit nosse1 Sed qui eiusmodi eruptiones animae non putavit doctrinam esse naturae et congenitae et ingenitae conscientiae tacita commissa, dicet potius diventilatis in vulgus opinioni!us pu!licatarum litterarum usum iam et quasi vitium corro!oratum taliter sermocinandi$ #erte prior animas quam littera, et prior sermo quam li!er, et prior sensu quam stilus et prior "omo ipse quam p"ilosop"us et poeta$ Numquid ergo credendum est ante litteraturam et divulgationem eius mutos a! "uiusmodi pronuntiationi!us "omines vi isse1 Nemo deum et !onitatem eius, nemo mortem, nemo in%eros loque!atur1 Mendica!at sermo, opinor, immo nec ullus esse poterat, cessanti!us etiam tunc, sine qui!us etiam "odie !eatior et locupletior et prudentior non potest, si ea, quae tam %acilia, tam assidua, tam pro ima "odie sunt, in ipsis quodammodo la!iis parta, retro non %uerunt, antequam litterae in saeculo germinassent, antequam Mercurius, opinor, natus %uisset$ Et unde, oro, ipsis litteris contigit nosse et in usum loquelae disseminare quae nulla umquam mens conceperat aut lingua protulerat aut auris e ceperat1 At enim cum divinae scripturae quae penes nos vel Iudaeos sunt, in quorum oleastro insiti sumus, multo saeculari!us litteris vel modica tantum aetate aliqua antecedant, ut loco suo edocuimus ad %idem earum demonstrandam, et si "aec eloquia de litteris usurpavit anima, utique de nostris credendum erit, non de vestris, quia potiora sunt ad instruendam animam priora quam posteriora, quae et ipsa a priori!us instrui sustine!ant, cum, etsi de vestris instructam concedamus, ad originem tamen principalem traditio pertineat, nostrumque omnino sit quodcumque de nostris sumsisse et tradidisse contigit vo!is$ -uod cum ita sit, non multum re%ert, a deo %ormata sit animae conscientia an a litteris dei$ -uid igitur vis, "omo, de "umanis sententiis litterarum tuarum e isse "aec in usus communis callositatem1 #rede itaque tuis et de commentariis nostris tanto magis crede divinis, sed de animae ipsius ar!itrio perinde crede naturae$ Elige quam e "is %idem sororem o!serves veritatis$ Si de tuis litteris

du!itas, neque deus neque natura mentitur$ Ut et naturae et deo credas, crede animae, ita %iet ut et ti!i credis$ Illa certe est quam tanti %acis, quantum illa te %acit, cuius es totus, quae ti!i omnia est, sine qua nec vivere potes nec mori, propter quam deos neglegis$ #um enim times %ieri #"ristianus, eam conveni$ #ur cum alium colat, deum nominat1 #ur cum maledicendo spiritus denotat, daemonia pronuntiat1 #ur ad caelum contestatur et ad terram detestatur1 #ur ali!i servit, ali!i vindicem convenit1 -uid de mortuis iudicat1 -uae ver!a "a!et #"ristianorum quos nec auditos visosque vult1 #ur aut no!is dedit ea ver!a aut accepit a no!is1 #ur aut docuit aut didicit1 Suspectam "a!e convenientiam praedicationis in tanta disconvenientia conversationis$ )anus es, si "uic linguae soli aut 3raecae quae propinquae inter se "a!entur, reputa!is eiusmodi, ut neges naturae universitatem$ Non Latinis nec Argivis solis anima de caelo cadit$ Omnium gentium unus "omo, varium nomen est, una anima, varia vo , unus spiritus, varius sonus, propria cuique genti loquela, sed loquelae materia communis$ Deus u!ique et !onitas dei u!ique, daemonium u!ique et maledictio daemonii u!ique, iudicii divini invocatio u!ique et conscientia mortis u!ique et testimonium u!ique$ Omnis anima suo iure proclamat quae no!is nec mutire conceditur$ Merito igitur omnis anima et rea et testis est, in tantum et rea erroris in quantum et testis veritatis, et sta!it ante aulas dei die iudicii ni"il "a!ens dicere$ Deum praedica!as et non require!as, daemonia a!omina!aris et illa adora!as, iudicium dei appella!as nec esse crede!as, in%erna supplicia praesume!as et non praecave!as, #"ristianum nomen sapie!as et perseque!aris$