TERTULLIANI APOLOGETICUS

I. Si non licet vobis, Romani imperii antistites, in aperto et edito, in ipso ere vertice civitatis praesidentib!s ad i!dicand!m palam dispicere et coram e"aminare #!id sit li#!ido in ca!sa C$ristianor!m, si ad $anc solam speciem a!ctoritas vestra de i!stitiae dili%entia in p!blico a!t timet a!t er!bescit in#!irere, si deni#!e, #!od pro"ime accidit, domesticis i!diciis nimis operata in estatio sectae $!i!s obstr!it de ensioni, liceat veritati vel occ!lta via tacitar!m litterar!m ad a!res vestras pervenire. Ni$il de ca!sa s!a deprecat!r, #!ia nec de condicione mirat!r. Scit se pere%rinam in terris a%ere, inter e"traneos acile inimicos invenire, ceter!m %en!s, sedem, spem, %ratiam, di%nitatem in caelis $abere. Un!m %estit interd!m, ne i%norata damnet!r. &!id $ic deperit le%ib!s in s!o re%no dominantib!s, si a!diat!r' An $oc ma%is %loriabit!r potestas eor!m, #!o etiam a!ditam damnab!nt veritatem' Ceter!m ina!ditam si damnent, praeter invidiam ini#!itatis etiam s!spicionem mereb!nt!r alic!i!s conscientiae, nolentes a!dire #!od a!dit!m damnare non possint. (anc ita#!e primam ca!sam ap!d vos collocam!s ini#!itatis odii er%a nomen C$ristianor!m. &!am ini#!itatem idem tit!l!s et onerat et revincit #!i videt!r e"c!sare, i%norantia scilicet. &!id enim ini#!i!s, #!am !t oderint $omines #!od i%norant, etiam si res meret!r odi!m' T!nc etenim meret!r, c!m co%noscit!r an mereat!r. )acante a!tem meriti notitia, !nde odii i!stitia de endit!r, #!ae non de event!, sed de conscientia probanda est' C!m er%o propterea oder!nt $omines, #!ia i%norant #!ale sit #!od oder!nt, c!r non liceat ei!smodi ill!d esse, #!od non debeant odisse' Ita !tr!m#!e e" alter!tro redar%!im!s, et i%norare illos, d!m oder!nt, et ini!ste odisse, d!m i%norant. Testimoni!m i%norantiae est, #!ae ini#!itatem d!m e"c!sat, condemnat, c!m omnes #!i retro oderant, #!ia i%norabant #!ale sit #!od oderant, sim!l desin!nt i%norare, cessant et odisse. E" $is i!nt C$ristiani, !ti#!e de conperto, et incipi!nt odisse #!od !erant, et pro iteri #!od oderant, et s!nt tanti #!anti et denotam!r. Obsessam voci erant!r civitatem* in a%ris, in castellis, in ins!lis C$ristianos* omnem se"!m, aetatem, condicionem, etiam di%nitatem trans%redi ad $oc nomen #!asi detrimento maerent. Nec tamen $oc modo ad aestimationem alic!i!s latentis boni promovent animos. Non licet recti!s s!spicari, non libet propi!s e"periri. (ic tant!m c!riositas $!mana torpescit. Amant i%norare, c!m alii %a!deant co%novisse. &!anto ma%is $os Anac$arsis denotasset inpr!dentes de pr!dentib!s i!dicantes #!am inm!sicos de m!sicis+ ,al!nt nescire, #!ia iam oder!nt. Adeo #!od nesciant praei!dicant id esse #!od, si sciant, odisse non poterant, #!ando, si n!ll!m odii debit!m depre$endat!r, optim!m !ti#!e sit desinere ini!ste odisse, si vero de merito constet, non modo ni$il odii detra$at!r, sed ampli!s ad#!irat!r ad perseverantiam, etiam i!stitiae ipsi!s a!ctoritate. Sed non ideo, in#!it, bon!m, #!ia m!ltos convertit- #!anti enim ad mal!m per ormant!r' &!anti trans !%ae in pervers!m' &!is ne%at' tamen #!od vere mal!m est, ne ipsi #!idem, #!os rapit, de endere pro bono a!dent. Omne mal!m a!t timore a!t p!dore nat!ra per !dit. .eni#!e male ici %esti!nt latere, devitant apparere, trepidant depre$ensi, ne%ant acc!sati, ne torti #!idem acile a!t semper con itent!r, certe damnati maerent. .in!merant in semetipsos mentis malae impet!s, vel ato vel astris imp!tant* nol!nt enim s!!m esse, #!od mal!m a%nosc!nt. C$ristian!s vero #!id simile' Neminem p!det, neminem paenitet, nisi plane retro non !isse. Si denotat!r, %loriat!r* si

acc!sat!r, non de endit* interro%at!s vel !ltro con itet!r, damnat!s %ratias a%it. &!id $oc mali est, #!od nat!ralia mali non $abet, timorem, p!dorem, ter%iversationem, paenitentiam deplorationem' &!id' $oc mal!m est, c!i!s re!s %a!det' C!i!s acc!satio vot!m est et poena elicitas' Non potes dementiam dicere, #!i revinceris i%norare. II. Si cert!m est deni#!e nos nocentissimos esse, c!r a vobis ipsis aliter tractam!r #!am pares nostri, id est ceteri nocentes, c!m ei!sdem no"ae eadem tractatio deberet intervenire' &!odc!n#!e dicim!r, c!m alii dic!nt!r, et proprio ore et mercenaria advocatione !t!nt!r ad innocentiae s!ae commendationem. Respondendi, altercandi ac!ltas patet, #!ando nec liceat inde ensos et ina!ditos omnino damnari. Sed C$ristianis solis ni$il permittit!r lo#!i #!od ca!sam p!r%et, #!od veritatem de endat, #!od i!dicem non aciat ini!st!m, sed ill!d sol!m e"pectat!r #!od odio p!blico necessari!m est, con essio nominis, non e"amenatio criminis- #!ando, si de ali#!o nocente co%noscatis, non statim con esso eo nomen $omicidae vel sacrile%i vel incesti vel p!blici $ostis, !t de nostris elo%iis lo#!ar, contenti sitis ad pron!ntiand!m, nisi et conse#!entia e"i%atis, #!alitatem acti, n!mer!m, loc!m, mod!m, temp!s, conscios, socios. .e nobis ni$il tale, c!m ae#!e e"tor#!eri oporteret #!od c!m also iactat!r, #!ot #!is#!e iam in anticidia de%!stasset, #!ot incesta contenebrasset, #!i coci, #!i canes ad !issent. O #!anta illi!s praesidis %loria, se er!isset ali#!em, #!i cent!m iam in antes comedisset+ At#!in invenim!s in#!isitionem #!o#!e in nos pro$ibitam. Plini!s enim Sec!nd!s c!m provinciam re%eret, damnatis #!ib!sdam C$ristianis, #!ib!sdam %rad! p!lsis, ipsa tamen m!ltit!dine pert!rbat!s, #!id de cetero a%eret, cons!l!it t!nc Traian!m imperatorem, adle%ans praeter obstinationem non sacri icandi ni$il ali!d se de sacramentis eor!m conperisse #!am coet!s antel!canos ad canend!m C$risto et deo, et ad con oederandam disciplinam, $omicidi!m, ad!lteri!m, ra!dem, per idiam et cetera scelera pro$ibentes. T!nc Traian!s rescripsit $oc %en!s in#!irendos #!idem non esse, oblatos vero p!niri oportere. O sententiam necessitate con !sam+ Ne%at in#!irendos !t innocentes, et mandat p!niendos !t nocentes. Parcit et saevit, dissim!lat et animadvertict. &!id temetips!m cens!ra circ!mvenis' Si damnas, c!r non et in#!iris' si non in#!iris, c!r non et absolvis' Latronib!s vesti%andis per !niversas provincias militaris statio sortit!r. In reos maiestatis et p!blicos $ostes omnis $omo miles est* ad socios, ad conscios !s#!e in#!isitio e"tendit!r. Sol!m C$ristian!m in#!iri non licet, o erri licet, #!asi ali!d esset act!ra in#!isitio #!am oblationem. .amnatis ita#!e oblat!m #!em nemo vol!it re#!isit!m, #!i, p!to, iam non ideo mer!it poenam, #!ia nocens est, sed #!ia non re#!irend!s invent!s est. Ita#!e nec in illo e" orma malor!m i!dicandor!m a%itis er%a nos, #!od ceteris ne%antib!s tormenta ad$ibetis ad con itend!m, solis C$ristianis ad ne%and!m, c!m, si mal!m esset, nos #!idem ne%arem!s, vos vero con iteri tormentis compelleretis. Ne#!e enim ideo non p!taretis re#!irenda #!aestionib!s scelera, #!ia certi essetis admitti ea e" nominis con essione, #!i $odie de con esso $omicida, scientes $omicidi!m #!id sit, ni$ilomin!s ordinem e"tor#!etis admissi. &!o perversi!s, c!m praes!matis de scelerib!s nostris e" nominis con essione, co%itis tormentis de con essione decedere, !t ne%antes nomen pariter !ti#!e ne%em!s et scelera, de #!ib!s e" con essione nominis praes!mpseratis. Sed, opinor, non v!ltis nos perire, #!os pessimos creditis. Sic enim soletis dicere $omicidae Ne%a, Ianiari i!bere sacrile%!m, si con iteri perseveraverit. Si non ita a%itis circa nos nocentes, er%o nos innocentissimos i!dicatis, c!m #!asi innocentissimos non v!ltis in ea con essione perseverare, #!am necessitate, non i!stitia damnandam a vobis sciatis. )oci erat!r $omo- C$ristian!s s!m. &!od est dicit* t! vis a!dire #!od non est. )eritatis e"tor#!endae praesides de nobis solis mendaci!m elaboratis a!dire. (oc s!m, in#!it, #!od #!aeris an sim. &!id me tor#!es in pervers!m' Con iteor, et tor#!es- #!id aceres, si ne%arem' Plane aliis

ne%antib!s non acile idem accommodatis- nobis, si ne%averim!s, statim creditis. S!specta sit vobis ista perversitas, ne #!a vis lateat in occ!lto, #!ae vos advers!s ormam, advers!s nat!ram i!dicandi, contra ipsas #!o#!e le%es ministret. Nisi allor enim, le%es malos er!i i!bent, non abscondi, con essos damnari praescrib!nt, non absolvi. (oc senat!scons!lta, $oc princip!m mandata de ini!nt. (oc imperi!m, c!i!s ministri estis, civilis, non t/rannica dominatio est. Ap!d t/rannos enim tormenta etiam pro poena ad$ibebant!r- ap!d vos soli #!aestioni temperat!r. )estram illis servate le%em !s#!e ad con essionem necessariam, et iam si con essione praeveniant!r, vacab!nt- sententia op!s est- debito poenae nocens e"p!n%end!s est, non e"imend!s. .eni#!e nemo ill!m %estit absolvere. Non licet $oc velle, ideo nec co%it!r #!is#!am ne%are. C$ristian!m $ominem omni!m sceler!m re!m, deor!m, imperator!m, le%!m, mor!m, nat!rae toti!s inimic!m e"istimas, et co%is ne%are, !t absolvas #!em non poteris absolvere nisi ne%averit. Praevaricaris in le%es. )is er%o ne%et se nocentem, !t e!m acias innocentem, et #!idem invit!m iam, nec de praeterito re!m. Unde ista perversitas, !t etiam ill!d non reco%itetis, sponte con esso ma%is credend!m esse #!am per vim ne%anti' vel ne comp!ls!s ne%are non e" ide ne%arit et absol!t!s ibidem post trib!nal de vestra rideat aem!latione iter!m C$ristian!s' C!m i%it!r in omnib!s nos aliter disponitis #!am ceteros nocentes, ad !n!m contendendo, !t de eo nomine e"cl!dam!r 0e"cl!dim!r enim si aciam!s #!ae aci!nt non C$ristiani1, intelle%ere potestis non scel!s ali#!od in ca!sa esse, sed nomen, #!od #!aedam ratio aem!lae operationis inse#!it!r, $oc prim!m a%ens, !t $omines nolint scire pro certo #!od se nescire pro certo sci!nt. Ideo et cred!nt de nobis #!ae non probant!r, et nol!nt in#!iri, ne probent!r non esse #!ae mal!nt credidisse, !t nomen illi!s aem!lae rationis inimic!m praes!mptis, non probatis criminib!s de s!a sola con essione damnet!r. Ideo tor#!em!r con itentes et p!nim!r perseverantes et absolvim!r ne%antes, #!ia nominis proeli!m est. .eni#!e #!id de tabella recitatis ill!m C$ristian!m' C!r non et $omicidam' Si $omicida C$ristian!s, c!r non et incest!s vel #!odc!n#!e ali!d esse nos creditis' In nobis solis p!det a!t pi%et ipsis nominib!s sceler!m pron!ntiare' C$ristian!s si n!lli!s criminis nomine re!s est, valde incest!m, si soli!s nominis crimen est. III. &!id' #!od ita pleri#!e cla!sis oc!lis in odi!m ei!s inpin%!nt, !t bon!m alic!i testimoni!m erentes admisceant nominis e"probrationem. 2on!s vir Gai!s Sei!s, tant!m #!od C$ristian!s. Item ali!s- E%o miror L!ci!m Titi!m sapientem vir!m repente act!m C$ristian!m. Nemo retractat, ne ideo bon!s Gai!s et pr!dens L!ci!s, #!ia C$riatian!s, a!t ideo C$ristian!s, #!ia pr!dens et bon!s. La!dant #!ae sci!nt vit!perant #!ae i%norant, et id #!od sci!nt eo #!od i%norant inr!mp!nt, c!m sit i!sti!s occ!lta de mani estis praei!dicare #!am mani esta de occ!ltis praedamnare. Alii, #!os retro ante $oc nomen va%os, viles, improbos noverant, e" ipso denotant #!od la!dant. Caecitate odii in s! ra%i!m inpin%!nt- &!ae m!lier+ &!am lasciva, #!am estiva+ &!is i!venis+ &!am lasciv!s, #!am amasi!s+ 3acti s!nt C$ristiani+ Ita nomen emendationi imp!tat!r. Nonn!lli etiam de !tilitatib!s s!is com odio isto pacisc!nt!r, contenti ini!ria, d!m ne domi $abeant #!od oder!nt. U"orem iam p!dicam marit!s iam non 4elot/p!s eiecit, ili!m iam s!biect!m pater retro patiens abdicavit, serv!m iam idelem domin!s olim mitis ab oc!lis rele%avit* !t #!is#!e $oc nomine emendat!r, o endit. Tanti non est bon!m #!anti odi!m C$ristianor!m. N!nc i%it!r, si nominis odi!m est, #!is nomin!m reat!s' &!ae acc!satio vocab!lor!m, nisi si a!t barbar!m sonat ali#!a vo" nominis, a!t in a!st!m a!t maledic!m a!t inp!dic!m' C$ristian!s vero, #!ant!m interpretatio est, de !nctione ded!cit!r. Sed et c!m perperam C$restian!s pron!ntiat!r a vobis 0nam nec nominis certa est notitia penes vos1, de s!avitate vel beni%nitate conposit!m est. Odit!r ita#!e in $ominib!s innoc!is etiam nomen innoc!!m.

At enim secta odit!r in nomine !ti#!e s!i a!ctoris. &!id novi, si ali#!a disciplina de ma%istro co%noment!m sectatorib!s s!is ind!cit' Nonne p$ilosop$i de a!ctorib!s s!is n!nc!pant!r Platonici, Epic!rei, P/t$a%orici' etiam a locis conventic!lor!m et station!m s!ar!m Stoici, Academici' ae#!e medici ab Erasistrato et %rammatici ab Aristarc$o, coci etiam ab Apicio' nec tamen #!em#!am o endit pro essio nominis c!m instit!tione transmissa ab instit!tore. Plane, si #!i probavit malam sectam et ita mal!m et a!ctorem, is probabit et nomen mal!m di%n!m odio de reat! sectae et a!ctoris, ideo#!e ante odi!m nominis conpetebat pri!s de a!ctore sectam reco%noscere vel a!ctorem de secta. At n!nc !tri!s#!e in#!isitione et a%nitione ne%lecta nomen detinet!r, nomen e"p!%nat!r, et i%notam sectam, i%not!m et a!ctorem vo" sola praedamnat, #!ia nominant!r, non #!ia revinc!nt!r. I). At#!e adeo #!asi prae at!s $aec ad s!%illandam odii er%a nos p!blici ini#!itatem, iam de ca!sa innocentiae consistam, nec tant!m re !tabo #!ae nobis obici!nt!r, sed etiam in ipsos retor#!ebo #!i obici!nt, !t e" $oc #!o#!e sciant $omines in C$ristianis non esse #!ae in se nesci!nt esse, sim!l !ti er!bescant acc!santes non dico pessimi optimos, se iam, !t vol!nt, conpares s!os. Respondebim!s ad sin%!la #!ae in occ!lto admittere dicim!r, #!ae illos palam admittentes invenim!s, in #!ib!s scelesti, in #!ib!s vani, in #!ib!s damnandi, in #!ib!s inridendi dep!tam!r. Sed #!oniam, c!m ad omnia occ!rrit veritas nostra, postremo le%!m obstr!it!r a!ctoritas advers!s eam, !t a!t ni$il dicat!r retractand!m esse post le%es a!t in%ratis necessitas obse#!ii prae erat!r veritati, de le%ib!s pri!s conc!rram vobisc!m !t c!m t!torib!s le%!m. Iam prim!m c!m d!re de initis dicendo- Non licet esse vos+ et $oc sine !llo retractat! $!maniore praescribitis, vim pro itemini et ini#!am e" arce dominationem, si ideo ne%atis licere, #!ia v!ltis, non #!ia deb!it non licere. &!odsi, #!ia non debet, ideo non v!ltis licere, sine d!bio id non debet licere #!od bene it. Si bon!m invenero esse #!od le" t!a pro$ib!it, nonne e" illo praei!dicio pro$ibere me non potest #!od, si mal!m esset, i!re pro$iberet' Si le" t!a erravit, p!to, ab $omine concepta est* ne#!e enim de caelo r!it. ,iramini $ominem a!t errare pot!isse in le%e condenda a!t resip!isse in reprobanda' Non enim et ipsi!s L/c!r%i le%es a Lacedaemoniis emendatae tant!m a!ctori s!o doloris inc!sser!nt, !t in secess! inedia de semetipso i!dicarit' Nonne et vos cotidie e"perimentis inl!minantib!s tenebras anti#!itatis totam illam veterem et s#!alentem silvam le%!m novis principali!m rescriptor!m et edictor!m sec!rib!s tr!ncatis et caeditis' Nonne vanissimas Papias le%es, #!ae ante liberos s!scipi co%!nt #!am I!liae matrimoni!m contra$i, post tantae a!ctoritatis senect!tem $eri Sever!s, constantissim!s princip!m, e"cl!sit' Sed et i!dicatios in partes secari a creditorib!s le%es erant, consens! tamen p!blico cr!delitas postea erasa est, in p!doris notam capitis poena conversa est. 2onor!m ad$ibita proscriptio s! !ndere mal!it $ominis san%!inem #!am e !ndere. &!ot ad$!c vobis rep!r%andae latent le%es, #!as ne#!e annor!m n!mer!s ne#!e conditor!m di%nitas commendat, sed ae#!itas sola' et ideo c!m ini#!ae reco%nosc!nt!r, merito damnant!r, licet damnent. &!omodo ini#!as dicim!s' Immo, si nomen p!ni!nt, etiam st!ltas- si vero acta, c!r de solo nomine p!ni!nt acta, #!ae in aliis de admisso, non de nomine probata de end!nt' Incest!s s!m, c!r non re#!ir!nt' In anticidia c!r non e"tor#!ent' In deos, in Caesares ali#!id committo, c!r non a!dior #!i $abeo #!o p!r%er' N!lla le" vetat disc!ti #!od pro$ibet admitti, #!ia ne#!e i!de" i!ste !lciscit!r, nisi co%noscat admiss!m esse #!od non licet, ne#!e civis ideliter le%i obse#!it!r i%norans #!ale sit #!od !lciscit!r le". N!lla le" sibi soli conscientiam i!stitiae s!ae debet, sed eis a #!ib!s obse#!i!m e"pectat. Ceter!m s!specta le" est #!ae probari se non v!lt, inproba a!tem, si non probata dominet!r.

). Ut de ori%ine ali#!id retractem!s ei!smodi le%!m, vet!s erat decret!m, ne #!i de!s ab imperatore consecraret!r nisi a senat! probat!s. Scit ,. Aemili!s de deo s!o Alb!rno. 3acit et $oc ad ca!sam nostram, #!od ap!d vos de $!mano arbitrat! divinitas pensitat!r. Nisi $omini de!s plac!erit, de!s non erit* $omo iam deo propiti!s esse debebit. Tiberi!s er%o, c!i!s tempore nomen C$ristian!m in saec!l!m introivit, adn!ntiata sibi e" S/ria Palaestina, #!ae illic veritatem ipsi!s divinitatis revelaverant, det!lit ad senat!m c!m praero%ativa s! ra%ii s!i. Senat!s, #!ia non ipse probaverat, resp!it, Caesar in sententia mansit, comminat!s peric!l!m acc!satorib!s C$ristianor!m. Cons!lite commentario!s vestros, illic reperietis prim!m Neronem in $anc sectam c!m ma"ime Romae orientem Caesariano %ladio erocisse. Sed tali dedicatore damnationis nostrae etiam %loriam!r. &!i enim scit ill!m, intelle%ere potest non nisi %rande ali#!od bon!m a Nerone damnat!m. Temptaverat et .omitian!s, portio Neronis de cr!delitate, sed #!a et $omo, acile coept!m repressit, restit!tis etiam #!os rele%averat. Tales semper nobis insec!tores, ini!sti, impii, t!rpes, #!os et ipsi damnare cons!estis, a #!ib!s damnatos restit!ere soliti estis. Ceter!m de tot e"inde principib!s ad $odiern!m divin!m $!man!m#!e sapientib!s edite ali#!em debellatorem C$ristianor!m+ At nos e contrario edim!s protectorem, si litterae ,. A!relii %ravissimi imperatoris re#!irant!r, #!ib!s illam Germanicam sitim C$ristianor!m orte milit!m precationib!s impetrato imbri disc!ssam contestat!r. Sic!t non palam ab ei!smodi $ominib!s poenam dimovit, ita alio modo palam dispersit, adiecta etiam acc!satorib!s damnatione, et #!idem tetriore. &!ales er%o le%es istae #!as advers!s nos soli e"ercent impii, ini!sti, t!rpes, tr!ces, vani, dementes' #!as Traian!s e" parte r!strat!s est vetando in#!iri C$ristianos, #!as n!ll!s (adrian!s, #!am#!am omni!m c!riositat!m e"plorator, n!ll!s )espasian!s, #!am#!am I!daeor!m debellator, n!ll!s Pi!s, n!ll!s )er!s inpressit. 3acili!s !ti#!e pessimi ab optimis #!ib!s#!e, !t ab aem!lis, #!am a s!is sociis eradicandi i!dicarent!r. )I. N!nc reli%iosissimi le%!m et paternor!m instit!tor!m protectores et !ltores respondeant velim de s!a ide et $onore et obse#!io er%a maior!m cons!lta, si a n!llo desciver!nt, si in n!llo e"orbitaver!nt, si non necessaria et aptissima #!ae#!e disciplinae oblitteraver!nt. &!onam illae le%es abier!nt s!mpt!m et ambitionem comprimentes' #!ae cent!m aera non ampli!s in coenam s!bscribi i!bebant nec ampli!s #!am !nam in erri %allinam, et eam non sa%inatam, #!ae patrici!m, #!od decem pondo ar%enti $ab!isset, pro ma%no ambitionis tit!lo senat! s!bmovebant, #!ae t$eatra st!prandis morib!s orientia statim destr!ebant, #!ae di%nitat!m et $onestor!m natali!m insi%nia non temere nec inp!ne !s!rpari sinebant' )ideo enim et centenarias coenas a centenis iam sestertiis dicendas, et in lances 0par!m est si senator!m et non libertinor!m vel ad$!c la%ra r!mpenti!m1 ar%entaria metalla prod!cta. )ideo et t$eatra nec sin%!la satis esse nec n!da* nam ne vel $ieme vol!ptas inp!dica ri%eret, primi Lacedaemonii pen!lam l!dis e"co%itaver!nt. )ideo et inter matronas at#!e prostib!las n!ll!m de $abit! discrimen relict!m. Circa eminas #!idem etiam illa maior!m instit!ta cecider!nt #!ae modestiae, #!ae sobrietati patrocinabant!r, c!m a!r!m n!lla norat praeter !nico di%ito #!em spons!s obpi%norasset pron!bo an!lo, c!m m!lieres !s#!e adeo vino abstinerent!r, !t matronam ob resi%natos cellae vinariae loc!los s!i inedia necarint, s!b Rom!lo vero #!ae vin!m atti%erat, inp!ne a ,etennio marito tr!cidata sit. Idcirco et osc!la propin#!is o erre etiam necessitas erat, !t spirit! i!dicarent!r. Ubi est illa elicitas matrimonior!m de morib!s !ti#!e prosperata, #!a per annos erme se"centos ab !rbe condita n!lla rep!di!m dom!s

scripsit' At n!nc in eminis prae a!ro n!ll!m leve est membr!m, prae vino n!ll!m liber!n est osc!l!m, rep!di!m vero iam et vot!m est, #!asi matrimonii r!ct!s. Etiam circa ipsos deos vestros #!ae prospecte decreverant patres vestri, idem vos obse#!entissimi rescidistis. Liber!m Patrem c!m m/steriis s!is cons!les senat!s a!ctoritate non modo !rbe, sed !niversa Italia eliminaver!nt. Serapidem et Isidem et Arpocratem c!m s!o c/nocep$alos Capitolio pro$ibitos in erri, id est c!ria deor!m p!lsos, Piso et Gabini!s cons!les non !ti#!e C$ristiani eversis etiam aris eor!m abdicaver!nt, t!rpi!m et otiosar!m s!perstition!m vitia co$ibentes. (is vos restit!tis s!mmam maiestatem cont!listis. Ubi reli%io, !bi veneratio maiorib!s debita a vobis' (abit!, vict!, instr!ct!, sens!, ipso deni#!e sermone proavis ren!ntiastis. La!datis semper anti#!itatem, et nove de die vivitis. Per #!od ostendit!r, d!m a bonis maior!m instit!tis deceditis, ea vos retinere et c!stodire #!ae non deb!istis, c!m #!ae deb!istis non c!stodistis. Ips!m ad$!c #!od videmini idelissime t!eri a patrib!s tradit!m, in #!o principaliter reos trans%ressionis C$ristianos destinastis, st!di!m dico deor!m colendor!m, de #!o ma"ime erravit anti#!itas, licet Serapidi eam Romano aras restr!"eritis, licet 2acc$o iam Italico !rias vestras immoletis, s!o loco ostendam proinde despici et ne%le%i et destr!i a vobis advers!s maior!m a!ctoritatem. N!nc enim ad illam occ!ltor!m acinor!m in amiam respondebo, !t viam mi$i ad mani estiora p!r%em. )II. .icim!r sceleratissimi de sacramento in anticidii et pab!lo inde, et post convivi!m incesto, #!od eversores l!min!m canes, lenones scilicet tenebrar!m, libidin!m impiar!m in verec!ndiam proc!rent. .icim!r tamen semper, nec vos #!od tam di! dicim!r er!ere c!ratis. Er%o a!t er!ite, si creditis, a!t nolite credere, #!i non er!istis. .e vestra vobis dissim!latione praescribit!r non esse #!od nec ipsi a!detis er!ere. Lon%e ali!d m!n!s carni ici in C$ristianos imperatis, non !t dicant #!ae aci!nt, sed !t ne%ent #!od s!nt. Cens!s isti!s disciplinae, !t iam edidim!s, a Tiberio est. C!m odio s!i coepit veritas. Sim!l at#!e appar!it, inimica est. Tot $ostes ei!s #!ot e"tranei, et #!idem proprie e" aem!latione I!daei, e" conc!ssione milites, e" nat!ra ipsi etiam domestici nostri. Cotidie obsidem!r, cotidie prodim!r, in ipsis pl!rim!m coetib!s et con%re%ationib!s nostris opprimim!r. &!is !m#!am taliter va%ienti in anti s!pervenit' &!is cr!enta, !t invenerat, C/clop!m et Siren!m ora i!dici reservavit' &!is vel in !"orib!s ali#!a inm!nda vesti%ia depre$endit' &!is talia acinora c!m invenisset, celavit a!t vendidit ipsos tra$ens $omines' Si semper latem!s, #!ando prodit!m est #!od admittim!s' Immo a #!ib!s prodi pot!it' Ab ipsis enim reis non !ti#!e, c!m vel e" orma omnib!s m/steriis silentii ides debeat!r. Samot$racia et Ele!sinia reticent!r, #!anto ma%is talia #!ae prodita interim etiam $!manam animadversionem provocab!nt, d!m divina servat!r' Si er%o non ipsi proditores s!i, se#!it!r !t e"tranei. Et !nde e"traneis notitia, c!m semper etiam piae initiationes arceant pro anos et arbitris caveant' Nisi si impii min!s met!!nt. Nat!ra amae omnib!s nota est. )estr!m est- 3ama mal!m #!a non ali!d veloci!s !ll!m. C!r mal!m ama' #!ia velo"' #!ia inde"' an #!ia pl!rim!m menda"' #!ae ne t!nc #!idem, c!m ali#!id veri ad ert, sine mendacii vitio est, detra$ens, adiciens, dem!tans de veritate. &!id' #!od ea illi condicio est, !t non nisi c!m mentit!r perseveret et tamdi! vivit #!amdi! non probat, si#!idem, !bi probavit, cessat esse et #!asi o icio n!ntiandi !ncta rem tradit, et e"inde res tenet!r, res nominat!r. Nec #!is#!am dicit verbi %ratia, (oc Romae ai!nt act!m, a!t 3ama est ill!m provinciam sortit!m, sed, Sortit!s est ille provinciam, et, (oc act!m est Romae. 3ama, nomen incerti, loc!m non $abet !bi cert!m est. An vero amae credat nisi inconsiderat!s' &!ia sapiens non credit incerto. Omni!m est aestimare, #!antac!n#!e illa ambitione di !sa sit, #!antac!n#!e asseveratione constr!cta, #!od ab !no ali#!ando principe e"orta sit necesse est. E"inde in trad!ces lin%!ar!m et a!ri!m serpit, et ita modici seminis viti!m cetera r!moris obsc!rat, !t nemo reco%itet,

ne prim!m ill!d os mendaci!m seminaverit, #!od saepe it a!t in%enio aem!lationis a!t arbitrio s!spicionis a!t non nova sed in%enita #!ib!sdam mentiendi vol!ptate. 2ene a!tem #!od omnia temp!s revelat, testib!s etiam vestris proverbiis at#!e sententiis, e" dispositione nat!rae, #!ae ita ordinavit, !t ni$il di! lateat, etiam #!od ama non dist!lit. ,erito i%it!r ama tamdi! conscia sola est sceler!m C$ristianor!m. (anc indicem advers!s nos pro ertis, #!ae #!od ali#!ando iactavit tanto#!e spatio in opinionem corroboravit !s#!e ad$!c probare non val!it, !t idem nat!rae ipsi!s appellem advers!s eos #!i talia credenda esse praes!m!nt. )III. Ecce proponim!s $or!m acinor!m mercendem. )itam aeternam repromitt!nt. Credite interim. .e $oc enim #!aero, an et #!i credideris tanti $abeas ad eam tali conscientia pervenire. )eni, demer%e err!m in in antem n!lli!s inimic!m, n!lli!s rer!m, omni!m ili!m, vel, si alteri!s o ici!m est, t! modo adsiste morienti $omini ante#!am vi"it, !%ientem animam novam e"pecta, e"cipe r!dem san%!inem, eo panem t!!m satia, vescere libenter. Interea disc!mbens din!mera loca, !bi mater, !bi soror* nota dili%enter, !t, c!m tenebrae ceciderint caninae, non erres. Piac!l!m enim admiseris nisi incest!m eceris. Talia initiat!s et consi%nat!s vivis in aev!m. C!pio respondeas, si tanti aeternitas. A!t si non, ideo nec credenda. Etiamsi credideris, ne%o te velle* etiamsi vol!eris, ne%o te posse. C!r er%o alii possint, si vos non potestis' c!r non possitis, si alii poss!nt' Alia nos, opinor, nat!ra* C/nopaene a!t Sciapodes' Alii ordines denti!m, alii ad incestam libidinem nervi' &!i ista credis de $omine, potes et acere. (omo es et ipse, #!od et C$ristian!s. &!i non potes acere, non debes credere. (omo est enim et C$ristian!s et #!od et t!. Sed i%norantib!s s!bicit!r et inponit!r. Ni$il enim tale de C$ristianis asseverari sciebant observand!m !ti#!e sibi et omni vi%ilantia investi%and!m. At#!in volentib!s initiari moris est, opinor, pri!s patrem ill!m sacror!m adire, #!ae praeparanda sint describere. T!m ille- In ans tibi necessari!s ad$!c tener, #!i nesciat mortem, #!i s!b c!ltro t!o rideat* item panis, #!o san%!inis i!r!lentiam colli%as* praeterea candelabra et l!cernae et canes ali#!i et o !lae, #!ae illos ad eversionem l!min!m e"tendant- ante omnia c!m matre et sorore t!a venire debebis. &!id si nol!erint vel n!llae !erint' #!id deni#!e sin%!lares C$ristiani' Non erit, opinor, le%itim!s C$ristian!s nisi rater a!t ili!s. &!id n!nc, et si ista omnia i%naris praeparant!r' Certe postea co%nosc!nt et s!stinent et i%nosc!nt. Timent plecti, si proclament, #!i de endi mereb!nt!r, #!i etiam !ltro perire malint #!am s!b tali conscientia vivere. A%e n!nc timeant, c!r etiam perseverant' Se#!it!r enim, ne !ltra velis id te esse #!od, si pri!s scisses, non !isses. I5. (aec #!o ma%is re !taverim, a vobis ieri ostendam partim in aperto, partim in occ!lto, per #!od orsitan et de nobis credidistis. In antes penes A ricam Sat!rno immolabant!r palam !s#!e ad procons!lat!m Tiberii, #!i eosdem sacerdotes in eisdem arborib!s templi s!i ob!mbratricib!s sceler!m votivis cr!cib!s e"pos!it, teste militia patriae nostrae, #!ae id ips!m m!n!s illi procons!li !ncta est. Sed et n!nc in occ!lto perseverat!r $oc sacr!m acin!s. Non soli vos contemn!nt C$ristiani, nec !ll!m scel!s in perpet!!m eradicat!r a!t mores s!os ali#!i de!s m!tat. C!m propriis iliis Sat!rn!s non pepercit, e"traneis !ti#!e non parcendo perseverabat, #!os #!idem ipsi parentes s!i o erebant et libentes respondebant et in antib!s blandiebant!r, ne lacrimantes immolarent!r. Et tamen m!lt!m $omicidio parricidi!m di ert. ,aior aetas ap!d Gallos ,erc!rio prosecat!r. Remitto ab!las Ta!ricas t$eatris s!is. Ecce in illa reli%iosissima !rbe Aeneadar!m pior!m est I!piter #!idam #!em l!dis s!is $!mano san%!ine prol!!nt. Sed bestiarii, in#!itis. (oc, opinor, min!s #!am $ominis' An $oc t!rpi!s, #!od mali $ominis' certe tamen de $omicidio !ndit!r. O Iovem C$ristian!m et sol!m patris ili!m de cr!delitate+ Sed #!oniam de in anticidio ni$il interest sacro an arbitrio perpetret!r, licet parricidi!m $omicidio intersit, convertar ad pop!l!m.

&!ot v!ltis e" $is circ!mstantib!s et in C$ristianor!m san%!inem $iantib!s, e" ipsis etiam vobis i!stissimis et severissimis in nos praesidib!s ap!d conscientias p!lsem, #!i natos sibi liberos enecent' Si#!idem et de %enere necis di ert, !ti#!e cr!deli!s in a#!a spirit!m e"tor#!etis a!t ri%ori et ami et canib!s e"ponitis. 3erro enim mori aetas #!o#!e maior optaverit. Nobis vero semel $omicidio interdicto etiam concept!m !tero, d!m ad$!c san%!is in $ominem delibat!r, dissolvere non licet. (omicidii estinatio est pro$ibere nasci, nec re ert natam #!is eripiat animam an nascentem dist!rbet. (omo est et #!i est !t!r!s* etiam r!ct!s omnis iam in semine est. .e san%!inis pab!lo et ei!smodi tra%icis erc!lis le%ite, nec!bi relat!m sit 0est ap!d (erodot!m, opinor1, de !s!m brac$iis san%!inem e" alter!tro de%!stat!m nationes #!asdam oederi conparasse. Nescio #!id et s!b Catilina de%!stat!m est. Ai!nt et ap!d #!osdam %entiles Sc/t$ar!m de !nct!m #!em#!e a s!is comedi. Lon%e e"c!rro. (odie istic 2ellonae sacrat!s san%!is de emore proscisso in palm!lam e"cept!s et es!i dat!s si%nat. Item illi #!i m!nere in arena no"ior!m i!%!lator!m san%!inem recentem de i!%!lo dec!rrentem e"cept!m avida siti comitiali morbo medentes a! er!nt, !bi s!nt' Item illi #!i de arena erinis obsoniis coenant, #!i de apro, #!e de cervo pet!nt' Aper ille #!em cr!entavit, conl!ctando detersit. Cerv!s ille in %ladiatoris san%!ine iac!it. Ipsor!m !rsor!m alvei appet!nt!r cr!ditantes ad$!c de viscerib!s $!manis. R!ctat!r proinde ab $omine caro pasta de $omine. (aec #!i editis, #!ant!m abestis a conviviis C$ristianor!m' ,in!s a!tem et illi aci!nt #!i libidine era $!manis membris in$iant, #!ia vivos vorant' min!s $!mano san%!ine ad sp!rcitiam consecrant!r, #!ia !t!r!m san%!inem lamb!nt' Non ed!nt in antes plane, sed ma%is p!beres. Er!bescat error vester C$ristianis, #!i ne animali!m #!idem san%!inem in ep!lis esc!lentis $abem!s, #!i propterea s! ocatis #!o#!e et morticinis abstinem!s, ne #!o modo san%!ine contaminem!r vel intra viscera sep!lto. .eni#!e inter temptamenta C$ristianor!m bot!los etiam cr!ore distensos admovetis, certissimi scilicet inlicit!m esse penes illos per #!od e"orbitare eos v!ltis. Porro #!ale est, !t #!os san%!inem pecoris $orrere con iditis, $!mano in$iare credatis, nisi orte s!aviorem e!m e"perti' &!em #!idem et ips!m proinde e"aminatorem C$ristianor!m ad$iberi oportebat !t oc!l!m, !t acerram. Proinde enim probarent!r san%!inem $!man!m adpetendo #!emadmod!m sacri ici!m resp!endo, alio#!in ne%andi si non %!stassent, #!emadmod!m si immolassent, et !ti#!e non deesset vobis in a!ditione c!stodiar!m et damnatione san%!is $!man!s. Proinde incesti #!i ma%is #!am #!os ipse I!piter doc!it' Persas c!m s!is matrib!s misceri Ctesias re ert. Sed et ,acedones s!specti, #!ia, c!m prim!m Oedip!m tra%oediam a!dissent, ridentes incesti dolorem, 6ela!ne,7 dicebant, 6eis ten metera7. Iam n!nc reco%nitate #!ant!m liceat errorib!s ad incesta miscenda, s!ppeditate materias passivitate l!"!riae. Imprimis ilios e"ponitis s!scipiendos ab ali#!a praetere!nte misericordia e"tranea, vel adoptandos meliorib!s parentib!s emancipatis. Alienati %eneris necesse est #!ando#!e memoriam dissipari, et sim!l error inpe%erit, e"inde iam trad!" pro icient incesti serpente %enere c!m scelere. T!nc deinde #!oc!n#!e in loco, domi, pere%re, trans reta comes est libido, c!i!s !bi#!e salt!s acile poss!nt alic!bi i%naris ilios pan%ere vel e" ali#!a seminis portione, !t ita spars!m %en!s per commercia $!mana conc!rrat in memorias s!as, ne#!e eas caec!s incesti san%!inis a%noscat. Nos ab isto event! dili%entissima et idelissima castitas sepsit, #!ant!m#!e ab st!pris et ab omni post matrimoni!m e"cess!, tant!m et ab incesti cas! t!ti s!m!s. &!idam m!lto sec!riores totam vim $!is erroris vir%ine continentia depell!nt, senes p!eri. (aec in vobis esse si consideraretis, proinde in C$ristianis non esse perspiceretis. Idem oc!li ren!ntiassent !tr!m#!e. Sed caecitatis d!ae species acile conc!rr!nt, !t #!i non vident #!ae s!nt, videre videant!r #!ae non s!nt. Sic per omnia ostendam. N!nc de mani estiorib!s dicam.

5. .eos, ini#!itis, non colitis, et pro imperatorib!s sacri icia non penditis. Se#!it!r !t eadem ratione pro aliis non sacri icem!s, #!ia nec pro nobis ipsis, semel deos non colendo. Ita#!e sacrile%ii et maiestatis rei convenim!r. S!mma $aec ca!sa, immo tota est, et !ti#!e di%na co%nosci, si non praes!mptio a!t ini#!itas i!dicet, altera #!ae desperat, altera #!ae rec!sat veritatem. .eos vestros colere desinim!s e" #!o illos non esse co%noscim!s. (oc i%it!r e"i%ere debetis, !ti probem!s non esse illos deos, et idcirco non colendos, #!ia t!nc dem!m coli deb!issent, si dei !issent. T!nc et C$ristiani p!niendi, si #!os non colerent, #!ia p!tarent non esse, constaret illos deos esse. Sed nobis, in#!itis, dei s!nt. Appellam!s et provocam!s a vobis ad conscientiam vestram- illa nos i!dicet, illa nos damnet, si poterit ne%are omnes istos deos vestros $omines !isse. Si et ipsa in icias ierit, de s!is anti#!itat!m instr!mentis revincet!r, de #!ib!s eos didicit, testimoni!m per$ibentib!s ad $odiern!m et civitatib!s in #!ib!s nati s!nt, et re%ionib!s in #!ib!s ali#!id operati vesti%ia reli#!er!nt, in #!ib!s etiam sep!lti demonstrant!r. N!nc er%o per sin%!los dec!rram, tot ac tantos, novos, veteres, barbaros, Graecos, Romanos, pere%rinos, captivos, adoptivos, proprios, comm!nes, masc!los, eminas, r!sticos, !rbanos, na!ticos, militares' Otios!m et etiam tit!los perse#!i, !t colli%am in conpendi!m, et $oc non #!o co%noscatis, sed reco%noscatis. Certe enim oblitos a%itis. Ante Sat!rn!m de!s penes vos nemo est, ab illo cens!s toti!s vel potioris et notioris divinitatis. Ita#!e #!od de ori%ine constiterit, id et de posteritate conveniet. Sat!rn!m ita#!e, si #!ant!m litterae docent, ne#!e .iodor!s Graec!s a!t T$all!s ne#!e Cassi!s Sever!s a!t Corneli!s Nepos ne#!e !ll!s commentator ei!smodi anti#!itat!m ali!d #!am $ominem prom!l%aver!nt, si #!ant!m rer!m ar%!menta, n!s#!am invenio ideliora #!am ap!d ipsam Italiam, in #!a Sat!rn!s post m!ltas e"peditiones post#!e Attica $ospitia consedit, e"cept!s a Iano, vel Iane, !t Salii vol!t. ,ons #!em incol!erat, Sat!rni!s dict!s, civitas #!am depalaverat, Sat!rnia !s#!e n!nc est, tota deni#!e Italia post Oenotriam Sat!rnia co%nominabat!r. Ab ipso prim!m tab!lae et ima%ine si%nat!s n!mm!s, et inde aerario praesidet. Tamen si $omo Sat!rn!s, !ti#!e e" $omine, et #!ia ab $omine, non !ti#!e de caelo et terra. Sed c!i!s parentes i%noti erant, acile !it eor!m ili!m dici #!or!m et omnes poss!m!s videri. &!is enim non cael!m ac terram matrem ac patrem venerationis et $onoris %ratia appellet' vel e" cons!et!dine $!mana, #!a i%noti vel e" inopinato adparentes de caelo s!pervenisse dic!nt!r. Proinde Sat!rno repentino !bi#!e caelitem conti%it dici* nam et terrae ilios v!l%!s vocat #!or!m %en!s incert!m est. Taceo #!od ita r!des ad$!c $omines a%ebant, !t c!i!slibet novi viri adspect! #!asi divino commoverent!r, c!m $odie iam politi #!os ante pa!cos dies l!ct! p!blico mort!os sint con essi, in deos consecrent. Satis iam de Sat!rno, licet pa!cis. Etiam Iovem ostendem!s tam $ominem #!am e" $omine, et deinceps tot!m %eneris e"amen tam mortale #!am seminis s!i par. 5I. Et #!oniam sic!t illos $omines !isse non a!detis ne%are, ita post mortem deos actos instit!istis adseverare, ca!sas #!ae $oc e"e%erint retractem!s. Inprimis #!idem necesse est concedatis esse ali#!em s!blimiorem de!m et mancipem #!endam divinitatis, #!i e" $ominib!s deos ecerit. Nam ne#!e sibi illi s!mere pot!issent divinitatem, #!am non $abebant, nec ali!s praestare eam non $abentib!s nisi #!i proprie possidebat. Ceter!m si nemo esset #!i deos aceret, r!stra praes!mitis deos actos a! erendo actorem. Certe #!idem si ipsi se acere pot!issent, n!n#!am $omines !issent, possidentes scilicet condicionis melioris potestatem. I%it!r si est #!i aciat deos, revertor ad ca!sas e"aminandas aciendor!m e" $ominib!s deor!m, nec !llas invenio, nisi si ministeria et a!"ilia o iciis divinis desideravit ille ma%n!s de!s. Primo indi%n!m est, !t alic!i!s opera inde%eret, et #!idem mort!i, c!m di%ni!s ab initio de!m ali#!em ecisset #!i mort!i erat operam desiderat!r!s. Sed nec operae loc!m video. Tot!m enim $oc m!ndi

corp!s sive innat!m et in ect!m sec!nd!m P/t$a%oram, sive nat!m act!mve sec!nd!m Platonem, semel !ti#!e in ista constr!ctione disposit!m et instr!ct!m et ordinat!m c!m omni rationis %!bernac!lo invent!m est. Imper ect!m non pot!it esse #!od per ecit omnia. Ni$il Sat!rn!m et Sat!rniam %entem e"pectabat. )ani er!nt $omines, nisi certi sint a primordio et pl!vias de caelo r!isse et sidera radiasse et l!mina lor!isse et tonitr!a m!%isse et ips!m Iovem #!ae in man! ei!s inponitis !lmina tim!isse, item omnem r!%em ante Liber!m et Cererem et ,inervam, immo ante ill!m ali#!em principem $ominem de terra e"!berasse, #!ia ni$il continendo et s!stinendo $omini prospect!m post $ominem pot!it in erri. .eni#!e invenisse dic!nt!r necessaria ista vitae, non instit!isse. &!od a!tem invenit!r, !it, et #!od !it, non ei!s dep!tabit!r #!i invenit, sed ei!s #!i instit!it* erat enim ante#!am inveniret!r. Ceter!m si propterea Liber de!s #!od vitem demonstravit, male c!m L!c!llo act!m est, #!i prim!s cerasia e" Ponto Italiae prom!l%avit, #!od non est propterea consecrat!s !t r!%is novae a!ctor, #!i ostensor. &!amobrem si ab initio et instr!cta et certis e"ercendor!m o icior!m s!or!m rationib!s dispensata !niversitas constitit, vacat e" $ac parte ca!sa adle%endae $!manitatis in divinitatem, #!ia #!as illis stationes et potestates distrib!istis, tam !er!nt ab initio #!am et !issent etiamsi deos istos non creassetis. Sed convertimini ad ca!sam aliam, respondentes conlationem divinitatis meritor!m rem!nerandor!m !isse rationem. Et $inc conceditis, opinor, ill!m de!m dei ic!m i!stitia praecellere, #!i non temere nec indi%ne nec prodi%e tant!m praemi!m dispensarit. )olo i%it!r merita recensere, an ei!smodi sint, !t illos in cael!m e"t!lerint et non poti!s in im!m tartar!m merserint, #!em carcerem poenar!m in ernar!m c!m v!ltis ad irmatis. Ill!c enim abstr!di solent impii #!i#!e in parentes et incesti in sorores et maritar!m ad!lteri et vir%in!m raptores et p!eror!m contaminatores et #!i saevi!nt et #!i occid!nt et #!i !rant!r et #!i decipi!nt et #!ic!n#!e similes s!nt alic!i!s dei vestri, #!em neminem inte%r!m a crimine a!t vitio probare poteritis, nisi $ominem ne%averitis. At#!in !t illos $omines !isse non possitis ne%are, etiam istae notae acced!nt #!ae nec deos postea actos credi permitt!nt. Si enim vos talib!s p!niendis praesidetis, si conmerci!m, collo#!i!m, convict!m malor!m et t!rpi!m probi #!i#!e resp!itis, $or!m a!tem pares de!s ille maiestatis s!ae consortio adscivit, #!id er%o damnatis #!or!m colle%as adoratis' S!%%illatio est in caelo vestra i!stitia. .eos acite criminosissimos #!os#!e, !t placeatis deis vestis. Illor!m est $onor consecratio coae#!ali!m. Sed !t omittam $!i!s indi%nitatis retractat!m, probi et inte%ri et boni !erint. &!ot tamen potiores viros ap!d in eros reli#!istis+ ali#!em de sapientia Socratem, de i!stitia Aristiden, de militia T$emistoclem, de s!blimitate Ale"andr!m, de elicitate Pol/craten, de copia Croes!m, de elo#!entia .emost$enen. &!is e" illis deis vestris %ravior et sapientior Catone, i!stior et militarior Scipione' #!is s!blimior Pompeio, elicior S!lla, copiosior Crasso, elo#!entior T!llio' &!anto di%ni!s istos deos ille ads!mendos e"pectasset, praesci!s !ti#!e potior!m' Properavit, opinor, et cael!m semel cl!sit, et n!nc !ti#!e meliorib!s ap!d in eros m!sitantib!s er!bescit. 5II. Cesso iam de isto, !t #!i sciam me e" ipsa veritate demonstrat!r!m #!id non sint, c!m ostendero #!id sint. &!ant!m i%it!r de deis vestris, nomina sol!mmodo video #!or!ndam veter!m mort!or!m et ab!las a!dio et sacra de ab!lis reco%nosco- #!ant!m a!tem de sim!lacris ipsis, ni$il ali!d repre$endo #!am materias sorores esse vasc!lor!m instr!mentor!m#!e comm!ni!m vel e" isdem vasc!lis et instr!mentis #!asi at!m consecratione m!tantes licentia artis trans i%!rante, et #!idem cont!meliosissime et in ipso opere sacrile%e, !t revera nobis ma"ime, #!i propter ipsos deos plectim!r, solati!m poenar!m esse possit #!od eadem et ipsi pati!nt!r !t iant. Cr!cib!s et stipitib!s inponitis C$ristianos. &!od sim!lacr!m non pri!s ar%illa de ormat cr!ci et stipiti s!perstr!cta' in patib!lo prim!m corp!s dei vestri dedicat!r. Un%!lis deraditis latera C$ristianor!m. At in deos vestros per omnia membra validi!s inc!mb!nt asciae et r!ncinae et scobinae. Cervices ponim!s. Ante pl!mb!m et %l!tin!m et %omp$os sine capite s!nt dei vestri. Ad bestias impellim!r.

Certe #!as Libero et C/bele et Caelesti applicatis. I%nib!s !rim!r. (oc et illi a prima #!idem massa. In metalla damnam!r. Inde censent!r dei vestri. In ins!lis rele%am!r. Solet et in ins!la ali#!i de!s vester a!t nasci a!t mori. Si per $aec constat divinitas ali#!a, er%o #!i p!ni!nt!r, consecrant!r, et n!mina er!nt dicenda s!pplicia. Sed plane non senti!nt $as ini!rias et cont!melias abricationis s!ae dei vestri, sic!t nec obse#!ia. O impiae voces, o sacrile%a convicia+ In rendite, insp!mate+ Idem estis #!i Senecam ali#!em pl!rib!s et amariorib!s de vestra s!perstitione perorantem repre$endistis. I%it!r si stat!as et ima%ines ri%idas mort!or!m s!or!m simillimas non adoram!s, #!as milvi et m!res et araneae intelle%!nt, nonne la!dem ma%is #!am poenam merebat!r rep!di!m a%niti erroris' Poss!m!s enim videri laedere eos #!os certi s!m!s omnino non esse' &!od non est, ni$il ab !llo patit!r, #!ia non est. 5III. Sed nobis dei s!nt, in#!is. Et #!omodo vos e contrario impii et sacrile%i et inreli%iosi er%a deos vestros depre$endimini, #!i, #!os praes!mitis esse, ne%le%itis, #!os timetis, destr!itis, #!os etiam vindicatis, inl!ditis' Reco%noscite si mentior. Primo #!idem, c!m alii alios colitis, !ti#!e #!os non colitis, o enditis. Praelatio alteri!s sine alteri!s cont!melia non potest procedere, #!ia nec electio sine reprobatione. Iam er%o contemnitis #!os reprobatis, #!os reprobando o endere non timetis. Nam, !t s!pra praestrin"im!s, stat!s dei c!i!s#!e in senat!s aestimatione pendebat. .e!s non erat #!em $omo cons!lt!s nol!isset et nolendo damnasset. .omesticos deos, #!os Lares dicitis, domestica potestate tractatis pi%nerando, venditando, dem!tando ali#!ando in caccab!l!m de Sat!rno, ali#!ando in tr!llam de ,inerva, !t #!is#!e contrit!s at#!e cont!s!s est, d!m di! colit!r, !t #!is#!e domin!s sanctiorem e"pert!s est domesticam necessitatem. P!blicos ae#!e p!blico i!re oedatis, #!os in $astario vecti%ales $abetis. Sic Capitoli!m, sic olitori!m or!m petit!r* s!b eadem voce praeconis, s!b eadem $asta, s!b eadem adnotatione #!aestoris divinitas addicta cond!cit!r. Sed enim a%ri trib!to on!sti viliores, $omin!m capita stipendio censa i%nobiliora 0nam $ae s!nt notae captivitatis1, dei vero #!i ma%is trib!tarii, ma%is sancti, immo #!i ma%is sancti, ma%is trib!tarii. ,aiestas #!aest!ria e icit!r. Circ!it ca!ponas reli%io mendicans. E"i%itis mercedem pro solo templi, pro adit! sacri. Non licet deos %ratis nosse* venales s!nt. &!id omnino ad $onorandos eos acitis #!od non etiam mort!is vestris con eratis' Aedes proinde, aras proinde. Idem $abit!s et insi%nia in stat!is. Ut aetas, !t ars, !t ne%oti!m mort!i !it, ita de!s est. &!o di ert ab ep!lo Iovis silicerni!m' a simp!lo obba' ab $ar!spice pollinctor' Nam et $ar!spe" mort!is apparet. Sed di%ne imperatorib!s de !nctis $onorem divinitatis dicatis, #!ib!s et viventib!s e!m addicitis. Accepto erent dei vestri, immo %rat!lab!nt!r, #!od pares eis iant domini s!i. Sed c!m Larentinam p!blic!m scort!m, velim saltim Laidem a!t P$r/nen, inter I!nones et Cereres et .ianas adoretis, c!m Simonem ,a%n!m stat!a et inscriptione Sancti .ei ina!%!ratis, c!m de paeda%o%iis a!licis nescio #!em s/nodi de!m acitis, licet non nobiliores dei veteres tamen cont!meliam a vobis dep!tab!nt $oc et aliis lic!isse #!od solis anti#!itas cont!lit. 5I). Nolo et rit!s vestros recensere- non dico #!ales sitis in sacri icando, c!m enecta et tabidosa et scabiosa #!ae#!e mactatis, c!m de opimis et inte%ris s!pervac!a #!ae#!e tr!ncatis, capit!la et !n%!las, #!ae domi #!o#!e p!eris vel canib!s destinassetis, c!m de decima (erc!lis nec tertiam partem in aram ei!s inponitis. La!dabo ma%is sapientiam, #!od de perdito ali#!id eripitis. Sed convers!s ad litteras vestras, #!ib!s in ormamini ad pr!dentiam et liberalia o icia, #!anta invenio l!dibria+ deos inter se propter Troianos et Ac$ivos !t %ladiator!m paria con%ressos

dep!%nasse, )enerem $!mana sa%itta sa!ciatam, #!od ili!m s!!m Aenean paene inter ect!m ab eodem .iomede rapere vellet, ,artem tredecim mensib!s in vinc!lis paene cons!mpt!m, Iovem, ne eandem vim a ceteris caelitib!s e"periret!r, opera c!i!sdam monstri liberat!m, et n!nc lentem Sarpedonis cas!m, n!nc oede s!bantem in sororem s!b commemoratione non ita dilectar!m iampridem amicar!m. E"inde #!is non poeta e" a!ctoritate principis s!i dedecorator invenit!r deor!m' (ic Apollinem Admeto re%i pascendis pecorib!s addicit, ille Nept!ni str!ctorias operas Laomedonti locat. Est et ille de l/ricis 0Pindar!m dico1 #!i Aescolapi!m canit avaritiae merito, #!ia medicinam nocenter e"ercebat, !lmine i!dicat!m. ,al!s I!ppiter, si !lmen illi!s est, impi!s in nepotem, invid!s in arti icem. (aec ne#!e vera prodi ne#!e alsa con in%i ap!d reli%iosissimos oportebat. Nec tra%ici #!idem a!t comici parc!nt, !t non aer!mnas vel errores dom!s alic!i!s dei prae ent!r. Taceo de p$ilosop$is, Socrate content!s, #!i in cont!meliam deor!m #!erc!m et $irc!m et canem deirabat. Sed propterea damnat!s est Socrates, #!ia deos destr!ebat. Plane olim, id est semper, veritas odio est. Tamen c!m paenitentia sententiae At$enienses et criminatores Socratis postea a li"erint et ima%inem ei!s a!ream in templo collocarint, rescissa damnatio testimoni!m Socrati reddidit. Sed et .io%enes nescio #!id in (erc!lem l!dit, et Roman!s C/nic!s )arro trecentos Ioves, sive I!pitros dicendos, sine capitib!s introd!cit. 5). Cetera lasciviae in%enia etiam vol!ptatib!s vestris per deor!m dedec!s operant!r. .ispicite Lent!lor!m et (ostilior!m ven!states, !tr!m mimos an deos vestros in iocis et strop$is rideatismoec$!m An!bin, et masc!l!m L!nam, et .ianam la%ellatam, et Iovis mort!i testament!m recitat!m, et tres (erc!les amelicos inrisos. Sed et $istrion!m litterae omnem oeditatem eor!m desi%nant. L!%et Sol ili!m de caelo iactat!m laetantib!s vobis, et C/bele pastor!m s!spirat astidios!m non er!bescentib!s vobis, et s!stinetis Iovis elo%ia cantari, et I!nonem, )enerem, ,inervam a pastore i!dicari. Ips!m #!od ima%o dei vestri i%nominios!m cap!t et amos!m vestit, #!od corp!s inp!r!m et ad istam artem e eminatione prod!ct!m ,inervam ali#!am vel (erc!lem repraesentat, nonne violat!r maiestas et divinitas const!prat!r la!dantib!s vobis' Plane reli%iosiores estis in cavea, !bi s!per san%!inem $!man!m, s!per in#!inamenta poenar!m proinde saltant dei vestri ar%!menta et $istorias no"iis ministrantes, nisi #!od et ipsos deos vestros saepe no"ii ind!!nt. )idim!s ali#!ando castrat!m Attin, ill!m de!m e" Pessin!nte, et #!i viv!s ardebat, (erc!lem ind!erat. Risim!s et inter l!dicras meridianor!m cr!delitates ,erc!ri!m mort!os ca!terio e"aminatem, vidim!s et Iovis ratrem %ladiator!m cadavera c!m malleo ded!centem. Sin%!la ista #!ae#!e ad$!c investi%are #!is posset' Si $onorem in#!ietant divinitatis, si maiestatis vesti%ia obsoletant, de contempt! !ti#!e censent!r tam eor!m #!i ei!smodi actitant #!am eor!m #!ib!s actitant. Sed l!dicra ista sint. Ceter!m si adiciam, #!ae non min!s conscientiae omni!m reco%noscent, in templis ad!lteria conponi, inter aras lenocinia tractari, in ipsis pler!m#!e aedit!or!m et sacerdot!m tabernac!lis s!b isdem vittis et apicib!s et pr!p!ris t$!re la%rante libidinem e"p!n%i, nescio, ne pl!s de vobis dei vestri #!am, de C$ristianis #!erant!r. Certe sacrile%i de vestris semper adpre$end!nt!r. C$ristiani enim templa nec interdi! nor!nt* spoliarent orsitan ea et ipsi, si et ipsi ea adorarent. &!id er%o col!nt #!i talia non col!nt' Iam #!idem intelle%i s!biacet veritatis esse c!ltores #!i mendacii non sint, nec errare ampli!s in eo in #!o errasse se reco%noscendo cessaver!nt. (oc pri!s capite et omnem $inc sacramenti nostri ordinem $a!rite, reperc!ssis ante tamen opinionib!s alsis. 5)I.

Nam et, !t #!idam, somniastis cap!t asinin!m esse de!m nostr!m. (anc Corneli!s Tacit!s s!spicionem ei!smodi dei inservit. Is enim, in #!inta $istoriar!m s!ar!m bell!m I!daic!m e"ors!s ab ori%ine %entis, etiam de ipsa tam ori%ine #!am de nomine et reli%ione %entis #!ae vol!it ar%!mentat!s I!daeos re ert Ae%/pto e"peditos sive, !t p!tavit, e"torres vastis Arabiae in locis a#!ar!m e%entissimis, c!m siti macerarent!r, ona%ris, #!i orte de past! pot!m petit!ri aestimabant!r, indicib!s ontis !sos ob eam %ratiam consimilis bestiae s!per iciem consecrasse. At#!e ita inde praes!mpt!m opinor nos #!o#!e !t I!daicae reli%ionis propin#!os eidem sim!lacro initiari. At enim idem Corneli!s Tacit!s, sane ille mendacior!m lo#!acissim!s, in eadem $istoria re ert Gnae!m Pompei!m, c!m (ier!salem cepisset propterea#!e templ!m adisset spec!landis I!daicae reli%ionis arcanis, n!ll!m illic reperisse sim!lacr!m. Et !ti#!e, si id colebat!r #!od ali#!a e i%ie repraesentabat!r, n!s#!am ma%is #!am in sacrario s!o e"$iberet!r, eo ma%is, #!ia nec verebat!r e"traneos arbitros, #!am#!am vana c!lt!ra. Solis enim sacerdotib!s adire licit!m* etiam conspect!s ceteror!m velo oppanso interdicebat!r. )os tamen non ne%abitis et i!menta omnia et totos cant$erios c!m s!a Epona coli a vobis. (oc orsitan inprobam!r, #!od inter c!ltores omni!m pec!d!m bestiar!m#!e asinarii tant!m s!m!s. Sed et #!i cr!cis nos reli%iosos p!tat, consecrane!s erit noster. C!m li%n!m ali#!od propitiat!r, viderit $abit!s, c!m materiae #!alitas eadem sit, viderit orma, d!m id ips!m dei corp!s sit. Et tamen #!anto distin%!it!r a cr!cis stipite Pallas Attica, et Ceres P$aria, #!ae sine e i%ie r!di palo et in ormi li%no prostant' Pars cr!cis est omne rob!r #!od erecta statione de i%it!r. Nos, si orte, inte%r!m et tot!m de!m colim!s. .i"im!s ori%inem deor!m vestror!m a plastis de cr!ce ind!ci. Sed et )ictorias adoratis, c!m in tropaeis cr!ces intestina sint tropaeor!m. Reli%io Romanor!m tota castrensis si%na venerat!r, si%na i!rat, si%na omnib!s deis praeponit. Omnes illi ima%in!m s!%%est!s in si%nis monilia cr!c!m s!nt* sip$ara illa ve"illor!m et cantabror!m stolae cr!c!m s!nt. La!do dili%entiam. Nol!istis inc!ltas et n!das cr!ces consecrare. Alii plane $!mani!s et versim!li!s solem cred!nt de!m nostr!m. Ad Persas, si orte, dep!tabim!r, licet solem non in linteo depict!m adorem!s, $abentes ips!m !bi#!e in s!o cl/peo. .eni#!e inde s!spicio #!od innot!erit nos ad orientis re%ionem precari. Sed et pleri#!e vestr!m ad ectatione ali#!ando et caelestia adorandi ad solis ort!m labia vibratis. Ae#!e si diem solis laetitiae ind!l%em!s, alia lon%e ratione #!am reli%ione solis sec!ndo loco ab eis s!m!s #!i diem Sat!rni otio et vict!i decern!nt e"orbitantes et ipsi a I!daico more, #!em i%norant. Sed nova iam dei nostri in ista pro"ime civitate editio p!blicata est, e" #!o #!idam r!strandis bestiis mercenari!s no"i!s pict!ram propos!it c!m ei!smodi inscriptione- .EUS C(RISTIANORU, ONO8OIT(S. Is erat a!rib!s asininis, altero pede !n%!lat!s, libr!m %estans et to%at!s. Risim!s et nomen et ormam. Sed illi debebant adorare statim bi orme n!men, #!i et canino et leonino capite commi"tos, et de capro et de ariete corn!tos, et a l!mbis $ircos, et a cr!rib!s serpentes, et planta vel ter%o alites deos receper!nt. (aec e" ab!ndanti, ne #!id r!moris inreperc!ss!m #!asi de conscientia praeterissem!s. &!ae omnia conversi iam ad demonstrationem reli%ionis nostrae rep!r%avim!s. 5)II. &!od colim!s, de!s !n!s est, #!i totam molem istam c!m omni instr!mento elementor!m, corpor!m, spirit!!m verbo #!o i!ssit, ratione #!a dispos!it, virt!te #!a pot!it, de ni$ilo e"pressit in ornament!m maiestatis s!ae, !nde et Graeci nomen m!ndo 9osmon accommodaver!nt. Invisibilis est, etsi videat!r* incompre$ensibilis, etsi per %ratiam repraesentet!r* inaestimabilis, etsi $!manis sensib!s aestimet!r. Ideo ver!s et tant!s est. Ceter!m #!od videri comm!niter, #!od compre$endi, #!od aestimari potest, min!s est et oc!lis #!ib!s occ!pat!r, et manib!s #!ib!s contaminat!r, et

sensib!s #!ib!s invenit!r- #!od vero inmens!m est, soli sibi not!m est. (oc #!od est, de!m aestimari acit, d!m aestimari non capit. Ita e!m vis ma%nit!dinis et not!m $ominib!s obicit et i%not!m. Et $aec est s!mma delicti nolenti!m reco%noscere #!em i%norare non poss!nt. )!ltis e" operib!s ipsi!s tot ac talib!s, #!ib!s continem!r, #!ib!s s!stinem!r, #!ib!s oblectam!r, etiam #!ib!s e"terrem!r, v!ltis e" animae ipsi!s testimonio conprobem!s' &!ae licet carcere corporis pressa, licet instit!tionib!s pravis circ!mscripta, licet libidinib!s et conc!piscentiis evi%orata, licet alsis deis e"ancillata, c!m tamen resipiscit, !t e" crap!la, !t e" somno, !t e" ali#!a valit!dine, et sanitatem s!am patit!r, de!m nominat, $oc solo, #!ia proprie ver!s $ic !n!s. .e!s bon!s et ma%n!s, et &!od de!s dederit omni!m vo" est. I!dicem #!o#!e contestat!r ill!m .e!s videt, et .eo commendo, et .e!s mi$i reddet. O testimoni!m animae nat!raliter C$ristianae+ .eni#!e pron!ntians $aec non ad Capitoli!m, sed ad cael!m respicit. Novit enim sedem dei vivi* ab illo, et inde descendit. 5)III. Sed #!o pleni!s et inpressi!s tam ips!m #!am dispositiones ei!s et vol!ntates adirem!s, adiecit instr!ment!m litterat!rae, si #!i velit de deo in#!irere, et in#!isito invenire, et invento credere, et credito deservire. )iros enim i!stitiae innocentia di%nos de!m nosse et ostendere a primordio in saec!l!m emisit spirit! divino in!ndatos, #!o praedicarent de!m !nic!m esse, #!i !niversa condiderit, #!i $ominem de $!mo str!"erit 0$ic enim est ver!s Promet$e!s1, #!i saec!l!m certis tempor!m dispositionib!s et e"itib!s ordinavit, e"inde #!ae si%na maiestatis s!ae i!dicantis ediderit per imbres, per i%nes, #!as demerendo sibi disciplinas determinaverit, #!ae i%noratis et desertis et observatis $is praemia destinarit, !t #!i prod!cto aevo isto i!dicat!r!s sit s!os c!ltores in vitae aeternae retrib!tionem, pro anos in i%nem ae#!e perpetem et i!%em, s!scitatis omnib!s ab initio de !nctis et re ormatis et recensitis ad !tri!s#!e meriti disp!nctionem. (aec et nos risim!s ali#!ando. .e vestris s!m!s. 3i!nt, non nasc!nt!r C$ristiani. &!os di"im!s praedicatores, prop$etae de o icio prae andi vacant!r. )oces eor!m item#!e virt!tes #!as ad idem divinitatis edebant, in t$esa!ris litterar!m manent, nec istae latent. Ptolemaeor!m er!ditissim!s, #!em P$iladelp$!m s!pernominant, et omnis litterat!rae sa%acissim!s, c!m st!dio bibliot$ecar!m Pisistrat!m, opinor, aem!laret!r, inter cetera memoriar!m, #!ib!s a!t vet!stas a!t c!riositas ali#!a ad amam patrocinabat!r, e" s!%%est! .emetri P$alerei %rammaticor!m t!nc probatissimi, c!i prae ect!ram mandaverat, libros a I!daeis #!o#!e post!lavit, proprias at#!e vernac!las litteras, #!as soli $abebant. E" ipsis enim et ad ipsos semper prop$etae peroraverant, scilicet ad domesticam dei %entem e" patr!m %ratia. (ebraei retro #!i n!nc I!daei. I%it!r et litterae (ebraeae et elo#!i!m. Sed ne notitia vacaret, $oc #!o#!e a I!daeis Ptolemaeo s!bscript!m est sept!a%inta et d!ob!s interpretib!s ind!ltis, #!os ,enedem!s #!o#!e p$ilosop$!s, providentiae vinde", de sententiae comm!nione s!spe"it. Ad irmavit $aec vobis etiam Aristae!s. Ita in Graec!m stil!m e"aperta mon!menta reli#!it. (odie ap!d Serape!m Ptolemaei bibliot$ecae c!m ipsis (ebraicis litteris e"$ibent!r. Sed et I!daei palam lectitant. )ecti%alis libertas* v!l%o adit!r sabbatis omnib!s. &!i a!dierit, inveniet de!m* #!i etiam st!d!erit intelle%ere, co%et!r et credere. 5I5. Primam instr!mentis istis a!ctoritatem s!mma anti#!itas vindicat. Ap!d vos #!o#!e reli%ionis est instar, idem de temporib!s adserere. :A!ctoritatem litteris praestat anti#!itas s!mma Prim!s enim prop$etes ,o/ses, #!i m!ndi conditionem et %eneris $!mani p!ll!lationem et mo" !ltricem ini#!itatis illi!s aevi vim catacl/smi de praeterito e"ors!s est, per vaticinationem !s#!e ad s!am aetatem et deinceps per res s!as !t!ror!m ima%ines edidit, penes #!em et tempor!m ordo di%est!s ab initio s!pp!tationem saec!li praestitit. S!perior invenit!r annis circiter trecentis #!am ille

anti#!issim!s penes vos .ana!s in Ar%os transvenisset, Troiano deni#!e proelio ad mille annos ante est, !nde et ipso Sat!rno. Sec!nd!m enim $istoriam T$alli, #!a relat!m est 2el!m Ass/rior!m et Sat!rn!m Titanor!m re%em c!m Iove dimicasse, ostendit!r bell!m ccc"" et d!ob!s annis Iliac!m e"it!m antecessisse. Per $!nc ,o/sen etiam illa le" propria I!daeis a deo missa est. .einceps m!lta et alii prop$etae vet!stiores litteris vestris. Nam et #!i !ltimo cecinit, a!t ali#!ant!lo praec!c!rrit a!t certe conc!rrit aetate sapientiae a!ctorib!s, etiam latorib!s le%is. C/ri enim et .arii re%no !it ;ac$arias, #!o in tempore T$ales, p$/sicor!m princeps, sciscitanti Croeso ni$il cert!m de divinitate respondit, t!rbat!s scilicet vocib!s prop$etar!m. Solon eidem re%i inem lon%ae vitae int!end!m praedicavit non aliter #!am prop$etae. Adeo respici potest tam i!ra vestra #!am st!dia de le%e de#!e divina doctrina concepisse. &!od pri!s est, $oc sit semen necesse est. Inde #!aedam nobisc!m vel prope nos $abetis. .e sop$ia amor ei!s p$ilosop$ia vocitat!s est, de prop$etia a ectatio ei!s poeticam vaticinationem dep!tavit. Gloriae $omines si #!id invenerant, !t propri!m acerent, ad!lteraver!nt. Etiam r!ctib!s a semine de%enerare conti%it. ,!ltis ad$!c de vet!state modis consisterem divinar!m litterar!m, si non maior a!ctoritas illis ad idem de veritatis s!ae virib!s #!am de aetatis annalib!s s!ppetisset. &!id enim potenti!s patrocinabit!r testimonio ear!m, nisi disp!nctio cotidiana saec!li toti!s, c!m dispositiones re%nor!m, c!m cas!s !rbi!m, c!m e"it!s %enti!m, c!m stat!s tempor!m ita omnib!s respondent, #!emadmod!m ante milia annor!m praen!ntiabant!r' Unde et spes nostra, #!am ridetis, animat!r, et id!cia, #!am praes!mptionem vaocatis, corroborat!r. Idonea est enim reco%nitio praeteritor!m ad disponendam id!ciam !t!ror!m. Eaedem voces praedicaver!nt !tram#!e partem, eaedem litterae notaver!nt. Un!m est temp!s ap!d illas #!od ap!d nos separari videt!r. Ita omnia #!ae s!pers!nt improbata, probata s!nt nobis, #!ia c!m illis #!ae probata s!nt t!nc !t!ris praedicabant!r. (abetis, #!od sciam, et vos Sib/llam, #!atin!s appellatio ista verae vatis dei veri passim s!per ceteros #!i vaticinari videbant!r !s!rpata est. S!nt vestrae Sib/llae nomen de veritate mentitae, #!emadmod!m et dei vestri.< Omnes ita#!e s!bstantias omnes#!e materias, ori%ines, ordines, venas veterani c!i!s#!e stili vestri, %entes etiam pleras#!e et !rbes insi%nes $istoriar!m et canas memoriar!m, ipsas deni#!e e i%ies litterar!m, indices c!stodes#!e rer!m et 0p!to ad$!c min!s dicim!s1 ipsos in#!am deos vestros, ipsa templa et orac!la et sacra !ni!s interim prop$etae scrini!m saec!lis vincit, in #!o videt!r t$esa!r!s collocat!s toti!s I!daici sacramenti et inde iam nostri. Si #!em a!distis interim ,o/sen, Ar%ivo Inac$o pariter aetate est. &!adrin%entis paene annis 0nam et septem min!s1 .ana!m, et ips!m ap!d vos vet!stissim!m, praevenit, mille circiter cladem Priami antecedit, possem etiam dicere #!in%entis ampli!s et (omer!m, $abens #!os se#!ar. Ceteri #!o#!e prop$etae etsi ,o/si post!mant, e"tremissimi tamen eor!m non retrosiores repre$end!nt!r primorib!s vestris sapientib!s et le%i eris et $istoricis. (aec #!ib!s ordinib!s probari possint non tam di icile est nobis e"ponere #!am enorme, nec ard!!m, sed interim lon%!m. ,!ltis instr!mentis c!m di%itor!m s!pp!tariis %estic!lis adsidend!m est. Reseranda anti#!issimar!m etiam %enti!m arc$iva, Ae%/ptior!m, C$aldaeor!m, P$oenic!m. Advocandi m!nicipes eor!m per #!os notitia s!bministrata est, ali#!i ,anet$on Ae%/pti!s et 2eros!s C$aldae!s, sed et (ierom!s P$oeni", T/ri re", sectatores #!o#!e ipsor!m ,endesi!s Ptolemae!s et ,enander Ep$esi!s et .emetri!s P$alere!s et re" I!ba et Apion et T$all!s et si #!is istos a!t probat a!t revincit* I!dae!s Iosep$!s, anti#!itat!m I!daicar!m vernac!l!s vinde"* Graecor!m etiam cens!ales con erendi, !t #!ae #!ando sint %esta a!t concatenationes tempor!m aperiant!r, per #!ae l!ceant annali!m n!meri* pere%rinand!m est in $istorias et litteras orbis. Et tamen #!asi partem iam probationis int!lim!s, c!m per #!ae probari possint aspersim!s. )er!m di erre praestat, vel ne min!s perse#!am!r estinando vel di!ti!s eva%em!r perse#!endo. 55. Pl!s iam o erim!s pro ista dilatione maiestatem script!rar!m, si non vet!state divinas probam!s, si d!bitat!r anti#!itas. Nec $oc tardi!s a!t ali!nde discend!m. Coram s!nt #!ae doceb!nt, m!nd!s et

discend!m. Coram s!nt #!ae doceb!nt, m!nd!s et saec!l!m et e"it!s. &!ic#!id a%it!r, praen!ntiabat!r* #!ic#!id videt!r, a!diebat!r. &!od terrae vorant !rbes, #!od ins!las maria ra!dant, #!od e"terna at#!e interna bella dilaniant, #!od re%nis re%na conp!lsant, #!od ames et l!es et locales #!ae#!e clades et re#!entiae pler!m#!e morti!m vastant, #!od $!miles s!blimitate, s!blimes $!militate m!tant!r, #!od i!stitia rarescit, ini#!itas increbrescit, bonar!m omni!m disciplinar!m c!ra torpescit, #!od etiam o icia tempor!m et elementor!m m!nia e"orbitant, #!od et monstris et portentis nat!rali!m orma t!rbat!r, providenter scripta s!nt. .!m patim!r, le%!nt!r* d!m reco%noscim!s, probant!r. Idone!m, opinor, testimoni!m divinitatis veritas divinationis. (inc i%it!r ap!d nos !t!ror!m #!o#!e ides t!ta est, iam scilicet probator!m, #!ia c!m illis, #!ae cotidie probant!r, praedicebant!r. Eaedem voces sonant, eaedem litterae notant, idem spirit!s p!lsat, !n!m temp!s est divinationi !t!ra prae anti. Ap!d $omines, si orte, distin%!it!r, d!m e"p!n%it!r, d!m e" !t!ro praesens, de$inc e" praesenti praeterit!m dep!tat!r. &!id delin#!im!s, oro vos, !t!ra #!o#!e credentes, #!i iam didicim!s illi per d!os %rad!s credere' 55I. Sed #!oniam edidim!s anti#!issimis I!daeor!m instr!mentis sectam istam esse s! !ltam #!am ali#!anto novellam, !t Tiberiani temporis, pleri#!e sci!nt, pro itentib!s nobis #!o#!e, ortasse an $oc nomine de stat! ei!s retractet!r, #!asi s!b !mbrac!lo insi%nissimae reli%ionis, certe licitae, ali#!id propriae praes!mptionis abscondat, vel #!ia praeter aetatem ne#!e de vict!s e"ceptionib!s ne#!e de solemnitatib!s dier!m ne#!e de ipso si%nac!lo corporis ne#!e de consortio nominis c!m I!daeis a%im!s, #!od !ti#!e oporteret si eidem deo manciparem!r. Sed et v!l%!s iam scit C$rist!m !t $omin!m ali#!em, #!alem I!daei indicaver!nt, #!o acili!s #!is nos $ominis c!ltores e"istimaverit. )er!m ne#!e de C$risto er!bescim!s, c!m s!b nomine ei!s dep!tari et damnari i!vat, ne#!e de deo aliter praes!mim!s. Necesse est i%it!r pa!ca de C$risto !t deo. .!d!m I!daeis erat ap!d de!m %ratia !bi et insi%nis i!stitia et ides ori%inali!m a!ctor!m* !nde illis et %eneris ma%nit!do et re%ni s!blimitas lor!it et tanta elicitas, !t de dei vocib!s, #!ib!s edocebant!r, de promerendo deo et non o endendo praemonerent!r. Sed #!anta deli#!erint, id!cia patr!m in lati ad declinand!m, derivantes a disciplina in pro an!m mod!m, etsi ipsi non con iterent!r, probaret e"it!s $odiern!s ipsor!m. .ispersi, palab!ndi, et soli et caeli s!i e"torres va%ant!r per orbem sine $omine, sine deo re%e, #!ib!s nec advenar!m i!re terram patriam saltim vesti%io sal!tare concedit!r. C!m $aec illis sanctae voces praeminarent!r, eadem semper omnes in%erebant ore !ti s!b e"timis c!rric!lis saec!li e" omni iam %ente et pop!lo et loco c!ltores sibi adle%eret de!s m!lto ideliores in #!os %ratiam trans erret, pleniorem #!idem ob disciplinae a!ctioris capacitatem. )enit i%it!r #!i ad re ormandam et inl!minandam eam vent!r!s a deo praen!ntiabat!r, C$rist!s ille ili!s dei. (!i!s i%it!r %ratiae disciplinae#!e arbiter et ma%ister, inl!minator at#!e ded!ctor %eneris $!mani ili!s dei adn!ntiabat!r- non #!idem ita %enit!s, !t er!bescat n ilii nomine a!t de patris semine. Non de sororis incesto nec de st!pro iliae a!t coni!%is alienae de!m patrem pass!s est s#!amat!m a!t corn!t!m a!t pl!mat!m, amatorem in a!ro convers!m .anaidis. Iovis ista s!nt n!mina vestra. Ceter!m dei ili!s n!llam de imp!dicitia $abet matrem* etiam #!am videt!r $abere, non n!pserat. Sed pri!s s!bstantiam edisseram, et ita nativitatis #!alitas intelle%et!r. Iam edi"im!s de!m !niversitatem $anc m!ndi verbo et ratione et virt!te molit!m. Ap!d vestros #!o#!e sapientes LOGON, id est sermonem at#!e rationem, constat arti icem videri !niversitatis. (!nc enim ;eno determinat actitatorem, #!i c!ncta in dispositione ormaverit* e!ndem et at!m vocari et de!m et anim!m Iovis et necessitatem omni!m rer!m. (aec Cleant$es in spirit!m

con%erit, #!em permeatorem !niversitatis ad irmat. Et nos a!tem sermoni at#!e rationi item#!e virt!ti, per #!ae omnia molit!m de!m edi"im!s, propriam s!bstantiam spirit!m inscribim!s, c!i et sermo insit pron!ntianti et ratio adsit disponenti et virt!s praesit per icienti. (!nc e" deo prolat!m didicim!s et prolatione %enerat!m et idcirco ili!m dei et de!m dict!m e" !nitate s!bstantiae. Nam et de!s spirit!s. Et c!m radi!s e" sole porri%it!r, portio e" s!mma* sed sol erit in radio, #!ia solis est radi!s nec separat!r s!bstantia sed e"tendit!r. Ita de spirit! spirit!s et de deo de!s !t l!men de l!mine accens!m. ,anet inte%ra et inde ecta materiae matri", etsi pl!res inde trad!ces #!alitatis m!t!eris- ita et #!od de deo pro ect!m est, de!s et dei ili!s et !n!s ambo. Ita et de spirit! spirit!s et de deo de!s mod!lo altern!m n!mer!m, %rad! non stat! ecit, et a matrice non recessit sed e"cessit. Iste i%it!r dei radi!s, !t retro semper praedicabat!r, delaps!s in vir%inem #!andam et in !tero ei!s caro i%!rat!s nascit!r $omo deo mi"t!s. Caro spirit! instr!cta n!trit!r, adolescit, ad at!r, docet, operat!r et C$rist!s est. Recipite interim $anc ab!lam, similis est vestris, d!m ostendim!s #!omodo C$rist!s probet!r et #!i penes vos ei!smodi ab!las aem!las ad destr!ctionem veritatis isti!smodi praeministraverint. Sciebant et I!daei vent!r!m esse C$rist!m, scilicet #!ib!s prop$etae lo#!ebant!r. Nam et n!nc advent!m ei!s e"pectant, nec alia ma%is inter nos et illos conp!lsatio est #!am #!od iam venisse non cred!nt. .!ob!s enim adventib!s ei!s si%ni icatis, primo, #!i iam e"p!nct!s est in $!militate conditionis $!manae, sec!ndo, #!i concl!dendo saec!lo imminet in s!blimitate divinitatis e"ertae, prim!m non intelle%endo sec!nd!m, #!em mani esti!s praedicat!m sperant, !n!m e"istimaver!nt. Ne enim intelle%erent pristin!m, credit!ri, si intelle"issent, et consec!t!ri sal!tem, si credidissent, merit!m !it delict!m eor!m. Ipsi le%!nt ita script!m m!lctatos se sapientia et intelle%entia et oc!lor!m et a!ri!m r!%e. &!em i%it!r $ominem sol!mmodo praes!mpserant de $!militate, se#!ebat!r !ti ma%!m aestimarent de potestate, c!m ille verbo daemonia de $ominib!s e"c!teret, caecos rel!minaret, leprosos p!r%aret, paral/ticos restrin%eret, mort!os deni#!e verbo redderet vitae, elementa ipsa am!laret compescens procellas et reta in%rediens, ostendens se esse verb!m dei, id est LOGON, ill!d primordiale, primo%enit!m, virt!te et ratione comitat!m et spirit! !lt!m, e!ndem #!i verbo omnia et aceret et ecisset. Ad doctrinam vero ei!s, #!a revincebant!r ma%istri primores#!e I!daeor!m, ita e"asperab!nt!r, ma"ime #!od in%ens ad e!m m!ltit!do de lecteret, !t postremo oblat!m Pontio Pilato, S/riam t!nc e" parte Romana proc!ranti, violentia s! ra%ior!m in cr!cem Ies!m dedi sibi e"torserint. Praedi"erat et ipse ita act!ros* par!m si non et prop$etae retro. Et tamen s! i"!s m!lta mortis illi!s propria ostendit insi%nia. Nam spirit!m c!m verbo sponte dimisit, praevento carni icis o icio. Eodem momento dies medi!m orbem si%nante sole s!bd!cta est. .eli#!i!m !ti#!e p!taver!nt #!i id #!o#!e s!per C$risto praedicat!m non scier!nt. Et tamen e!m m!ndi cas!m relat!m in arcanis vestris $abetis. T!nc I!daei detract!m et sep!lc$ro condit!m ma%na etiam militari man! c!stodiae dili%entia circ!mseder!nt, ne, #!ia praedi"erat tertia die res!rrect!r!m se a morte, discip!li !rto amoliti cadaver allerent s!spectos. Sed ecce tertia die conc!ssa repente terra, et mole revol!ta #!ae obstr!"erat sep!lc$r!m, et c!stodia pavore disiecta, n!llis apparentib!s discip!lis, ni$il in sep!lc$ro repert!m est praeter#!am e"!viae sep!lti. Ni$ilomin!s tamen primores, #!or!m intererat et scel!s div!l%are et pop!l!m vecti%alem et am!larem sibi a ide revocare, s!brept!m a discip!lis iactitaver!nt. Nam nec ille se in v!l%!s ed!"it, ne impii errore liberarent!r, !t et ides, non mediocri praemio destinata, di ic!ltate constaret. C!m discip!lis a!tem #!ib!sdam ap!d Galilaeam, I!daeae re%ionem, ad #!adra%inta dies e%it docens eos #!ae docerent. .e$inc ordinatis eis ad o ici!m praedicandi per orbem circ!m !sa n!be in cael!m est recept!s, m!lto veri!s #!am ap!d vos adseverare de Rom!lo Proc!li solent. Ea omnia s!per C$risto Pilat!s, et ipse iam pro s!a conscientia C$ristian!s, Caesari t!nc Tiberio n!ntiavit. Sed et Caesares credidissent s!per C$risto, si a!t Caesares non essent necessari saec!lo, a!t si et C$ristiani pot!issent esse Caesares. .iscip!li #!o#!e di !si per orbem e" praecepto

ma%istri dei par!er!nt, #!i et ipsi a I!daeis inse#!entib!s m!lta perpessi !ti#!e pro id!cia veritatis libenter Romae postremo per Neronis saevitiam san%!inem C$ristian!m seminaver!nt. Sed monstrabim!s vobis idoneos testes C$risti ipsos illos #!os adoratis. ,!lt!m est si eos ad$ibeam !t credatis C$ristianis propter #!os non creditis C$ristianis. Interim $ic est ordo nostrae instit!tionis, $!nc edidim!s et sectae et nominis cens!m c!m s!o a!ctore. Nemo iam in amiam inc!tiat, nemo ali!d e"istimet, #!ia nec as est !lli de s!a reli%ione mentiri. E" eo enim #!od ali!d a se coli dicit #!am colit, ne%at #!od colit, et c!lt!ram et $onorem in alter!m trans ert, et trans erendo iam non colit #!od ne%avit. .icim!s, et palam dicim!s, et vobis tor#!entib!s lacerati et cr!enti voci eram!r- .e!m colim!s per C$rist!m. Ill!m $ominem p!tate, per e!m et in eo se co%nosci et coli de!s v!lt. Ut I!daeis respondeam!s, et ipsi domin!m per $ominem ,o/sen colere didicer!nt- !t Graecis occ!rram, Orp$e!s Pieriae, ,!sae!s At$enis, ,elamp!s Ar%is, Trop$oni!s 2oeotiae initiationib!s $omines obli%aver!nt- !t ad vos #!o#!e dominatores %enti!m adspiciam $omo !it Pompili!s N!ma, #!i Romanos operosissimis s!perstitionib!s oneravit. Lic!erit et C$risto commentari divinitatem, rem propriam, non #!a r!pices et ad$!c eros $omines m!ltit!dini tot n!min!m demerendor!m attonitos e iciendo ad $!manitatem temperaret, #!od N!ma, sed #!i iam e"politos et ipsa !rbanitate deceptos in a%nitionem veritatis oc!laret. &!aerite i%it!r si vera est ista divinitas C$risti. Si ea est #!a co%nita ad bon!m #!is re ormat!r, se#!it!r !t alsae ren!ntiet!r, conperta inprimis illa omni ratione #!ae delitiscens s!b nominib!s et ima%inib!s mort!or!m #!ib!sdam si%nis et mirac!lis et orac!lis idem divinitatis operat!r. 55II. At#!e adeo dicim!s esse s!bstantias #!asdam spiritales. Nec nov!m nomen est. Sci!nt daemones p$ilosop$i, Socrate ipso ad daemonii arbitri!m e"spectante. &!idni' c!m et ipsi daemoni!m a p!eritia ad$aesisse dicat!r, de$ortatori!m plane a bono. Omnes sci!nt poetae* etiam v!l%!s indoct!m in !s!m maledicti re#!entat. Nam et Satanan, principem $!i!s mali %eneris, proinde de propria conscientia animae eadem e"ecramenti voce pron!ntiat. An%elos #!o#!e etiam Plato non ne%avit. Utri!s#!e nominis testes esse vel ma%i ads!nt. Sed #!omodo de an%elis #!ib!sdam s!a sponte corr!ptis corr!ptior %ens daemon!m evaserit, damnata a deo c!m %eneris a!ctorib!s et c!m eo #!em di"im!s principe, ap!d litteras sanctas ordo co%noscit!r. N!nc de operatione eor!m satis erit e"ponere. Operatio eor!m est $ominis eversio. Sic malitia spiritalis a primordio a!spicata est in $ominis e"iti!m. Ita#!e corporib!s #!idem et valit!dines in li%!nt et ali#!os cas!s acerbos, animae vero repentinos et e"traordinarios per vim e"cess!s. S!ppetit illis ad !tram#!e s!bstantiam $ominis ade!ndam s!btilitas et ten!itas s!a. ,!lt!m spiritalib!s virib!s licet, !t invisibiles et insensibiles in e ect! poti!s #!am in act! s!o appareant, si poma, si r!%es nescio #!od a!rae latens viti!m in lore praecipitat, in %ermine e"animat, in p!bertate conv!lnerat, ac si caeca ratione temptat!s aer pestilentes $a!st!s s!os o !ndit. Eadem i%it!r obsc!ritate conta%ionis adspiratio daemon!m et an%elor!m mentis #!o#!e corr!ptelas a%it !rorib!s et amentiis oedis a!t saevis libidinib!s c!m errorib!s variis, #!or!m iste potissim!s #!o deos istos captis et circ!mscriptis $omin!m mentib!s commendat, !t et sibi pab!la propria nidoris et san%!inis proc!ret sim!lacris ima%inib!s oblata. Et #!ae illi acc!ratior pasc!a est, #!am !t $ominem e co%itat! verae divinitatis avertat praesti%iis alsis' &!as et ipsas #!omodo operet!r e"pediam. Omnis spirit!s ales est. (oc an%eli et daemones. I%it!r momento !bi#!e s!nt* tot!s orbis illis loc!s !n!s est* #!id !bi %erat!r tam acile sci!nt #!am adn!ntiant. )elocitas divinitas credit!r, #!ia s!bstantia i%norat!r. Sic et a!ctores interd!m videri vol!nt eor!m #!ae adn!ntiant. Et s!nt plane malor!m nonn!n#!am, bonor!m tamen n!n#!am. .ispositiones etiam dei et t!nc prop$etis contionantib!s e"ceper!nt et n!nc lectionib!s resonantib!s carp!nt. Ita et $inc s!mentes #!adam tempor!m sortes aem!lant!r divinitatem, d!m !rant!r divinationem. In orac!lis a!tem #!o in%enio

ambi%!itates temperent in event!s sci!nt Croesi, sci!nt P/rr$i. Ceter!m test!dinem deco#!i c!m carnib!s pec!dis P/t$i!s eo modo ren!ntiavit #!o s!pra di"im!s* momento ap!d L/diam !erat. (abent de incolat! aeris et de vicinia sider!m et de commercio n!bi!m caelestes sapere parat!ras, !t et pl!vias, #!as iam senti!nt, repromittant. 2ene ici plane et circa c!ras valit!din!m. Laed!nt enim primo, de$inc remedia praecipi!nt ad mirac!l!m nova sive contraria, post #!ae desin!nt laedere, et c!rasse cred!nt!r. &!id er%o de ceteris in%eniis vel etiam virib!s allaciae spiritalis edisseram' p$antasmata Castor!m, et a#!am cribro %estatam, et navem cin%!lo promotam, et barbam tact! inr! atam, !t n!mina lapides crederent!r, !t de!s ver!s non #!aereret!r' 55III. Porro, si et ma%i p$antasmata ed!nt et iam de !nctor!m in amant animas, si p!eros in elo#!i!m orac!li elid!nt, si m!lta mirac!la circ!latioriis praesti%iis l!d!nt, si et somnia immitt!nt $abentes semel invitator!m an%elor!m et daemon!m adsistentem sibi potestatem, per #!os et caprae et mensae divinare cons!er!nt, #!anto ma%is ea potestas de s!o arbitrio et pro s!o ne%otio st!deat totis virib!s operari #!od alienae praestat ne%otiantioni+ A!t si eadem et an%eli et daemones operant!r #!ae et dei vestri, !bi est er%o praecellentia divinitatis, #!am !ti#!e s!periorem omni potestate credend!m est' Non er%o di%ni!s praes!met!r ipsos esse #!i se deos aciant, c!m eadem edant #!ae aciant deos credi, #!am pares an%elis et daemonib!s deos esse' Locor!m di erentia distin%!it!r, opinor, !t a templis deos e"istimetis #!os alibi deos non dicitis* !t aliter dementire videat!r #!i sacras t!rres pervolat, aliter #!i tecta viciniae transilit, et alia vis pron!ntiet!r in eo #!i %enitalia vel lacertos, alia #!i sibi %!lam prosecat. Compar e"it!s !roris et !na ratio est insti%ationis. Sed $acten!s verba* iam $inc demonstratio rei ipsi!s, #!a ostendem!s !nam esse !tri!s#!e nominis #!alitatem. Edat!r $ic ali#!i ibidem s!b trib!nalib!s vestris #!em daemone a%i constet. I!ss!s a #!olibet C$ristiano lo#!i spirit!s ille tam se daemonem con itebit!r de vero #!am alibi domin!m de also. Ae#!e prod!cat!r ali#!is e" $is #!i de deo pati e"istimant!r, #!i aris in$alantes n!men de nidore concipi!nt, #!i r!ctando c!rant!r, #!i an$elando prae ant!r. Ista ipsa )ir%o Caelestis pl!viar!m pollicitatri", ipse iste Aesc!lapi!s medicinar!m demonstrator, alia die morit!ris Socordio et Tenatio et Asclepiodoto s!mministrator, nisi se daemones con essi !erint C$ristiano mentiri non a!dentes, ibidem illi!s C$ristiani procacissimi san%!inem !ndite+ &!id isto opere mani esti!s' &!id $ac probatione ideli!s' Simplicitas veritatis in medio est. )irt!s illi s!a adsistit* ni$il s!spicari licebit. ,a%ia a!t ali#!a ei!smodi allacia ieri dicitis' Non dicetis, si oc!li vestri et a!res permiserint vobis. &!id a!tem inici potest advers!s id #!od ostendit!r n!da sinceritate' Si altera parte vere dei s!nt, c!r sese daemonia menti!nt!r' An !t nobis obse#!ant!r' Iam er%o s!biecta est C$ristianis divinitas vestra, nec divinitas dep!tanda est #!ae s!bdita est $omini et, si #!id ad dedec!s acit, aem!lis s!is. Si altera parte daemones s!nt vel an%eli, c!r se alibi pro deis a%ere respondent' Nam sic!t illi #!i dei $abent!r daemones se dicere nol!issent, si vere dei essent, scilicet ne se de maiestate deponerent, ita et isti, #!os directo daemonas nostis, non a!derent alibi pro deis a%ere, si ali#!i omnino dei essent, #!or!m nominib!s !t!nt!r. )ererent!r enim ab!ti maiestate s!periiore sine d!bio et timendor!m. Adeo n!lla est divinitas ista #!am tenetis, #!ia, si esset, ne#!e a daemoniis ad ectaret!r in con essione ne#!e a deis ne%aret!r. C!m er%o !tra#!e pars conc!rrit in con essionem deos esse ne%ans, a%noscite !n!m %en!s esse, id est daemonas, ver!m !trobi#!e. Iam deos #!aerite. &!os enim praes!mpseratis, daemonas esse co%noscitis. Eadem vero opera nostra ab eisdem deis vestris non tant!m $oc dete%entib!s #!od ne#!e ispi dei sint ne#!e !lli alii, etiam ill!d in continenti co%noscitis, #!i sit vere de!s, et an ille et an !nic!s #!em C$ristiani pro item!r, et an ita credend!s colend!s#!e, !t ides, !t disciplina disposita est C$ristianor!m.

.icent ibidem- Et #!is ille C$rist!s c!m s!a ab!la* Si $omo comm!nis conditionis, si ma%!s, si post morem de sep!lc$ro a discip!lis s!brept!s, si n!nc deni#!e penes in eros, si non in caelis porti!s, et inde vent!r!s c!m toti!s m!ndi mot!, c!m orbis $orrore, c!m planct! omni!m, sed non C$ristianor!m, !t dei virt!s et dei spirit!s et sermo et sapientia et ratio et dei ili!s. &!odc!n#!e ridetis, rideant et illi vobisc!m* ne%ent C$rist!m omnem ab aevo animam restit!to corpore i!dicat!r!m, dicant $oc pro trib!nali, si orte, ,inoem et R$adamant$!m sec!nd!m consens!m Platonis et poetar!m $oc esse sortitos* s!ae saltim i%nominiae et damnationis notam re !tent. Ren!ntiant se imm!ndos spirit!s esse, #!od vel e" pab!lis eor!m, san%!ine et !mo et p!tidis ro%is pecor!m, et imp!ratissimis lin%!is ipsor!m vat!m intelle%i deb!it- ren!ant ob malitiam praedamnatos se in e!ndem i!dicii diem c!m omnib!s c!ltorib!s et operationib!s s!is. At#!in omnis $aec nostra in illos dominatio et potestas de nominatione C$risti valet et de commemoratione eor!m #!ae sibi a deo per arbitr!m C$rist!m imminentia e"spectant. C$rist!m timentes in deo et de!m in C$risto s!bici!nt!r servis dei et C$risti. Ita de contact! de#!e a lat! nostro, contemplatione et repraesentatione i%nis illi!s correpti etiam de corporib!s nostro imperio e"ced!nt inviti et dolentes et vobis praesentib!s er!bescentes. Credite illis, c!m ver!m de se lo#!!nt!r, #!i mentientib!s creditis. Nemo ad s!!m dedec!s mentit!r, #!in poti!s ad $onorem. ,a%is ides pro"ima est advers!s semetipsos con itentes #!am pro semetipsis ne%antes. (aec deni#!e testimonia deor!m vestror!m C$ristianos acere cons!er!nt* #!am pl!rim!m illis credendo in C$risto domino credim!s. Ipsi litterar!m nostrar!m idem accend!nt, ipsi spei nostrae identiam aedi icant. Colitis illos, #!od sciam, etiam de san%!ine C$ristianor!m. Nollent ita#!e vos tam r!ct!osos, tam o iciosos sibi amittere, vel ne a vobis #!ando#!e C$ristianis !%ent!r, si illis s!b C$ristiano, volente vobis veritatem probare, mentiri liceret. 55I). Omnis ista con essio illor!m #!a se deos ne%ant esse #!a#!e non ali!m de!m respondent praeter !n!m, c!i nos mancipam!r, satis idonea est ad depellend!m crimen laesae ma"ime Romanae reli%ionis. Si enim non s!nt dei pro certo, nec reli%io pro certo est- si reli%io non est, #!ia nec dei pro certo, nec nos pro certo rei s!m!s laesae reli%ionis. At e contrario in vos e"probratio res!ltavit, #!i mendaci!m colentes veram reli%ionem veri dei non modo ne%le%endo, #!in ins!per e"p!%nando, in ver!m committitis crimen verae inreli%iositatis. N!nc !t constaret illos deos esse, nonne conceditis de aestimatione comm!ni ali#!em esse s!blimiorem et potentiorem, vel!t principem m!ndi per ectae potentiae et maiestatis' Nam et sic pleri#!e dispon!nt divinitatem, !t imperi!m s!mmae dominationis esse penes !n!m, o icia ei!s penes m!ltos velint, !t Plato Iovem ma%n!m in caelo comitat!m e"ercit! describit deor!m pariter et daemon!m. Ita#!e oportere et proc!rantes et prae ectos et praesides pariter s!spici. Et tamen #!od acin!s admittit #!i ma%is ad Caesarem promerend!m et operam et spem s!am trans ert nec appellationem dei ita !t imperatoris in ali#!o principe con itet!r, c!m capitale esse i!dicet!r ali!m praeter Caesarem et dicere et a!dire' Colat ali!s de!m, ali!s Iovem, ali!s ad cael!m man!s s!pplices tendat, ali!s ad aram 3idei, ali!s, si $oc p!tatis, n!bes n!meret orans, ali!s lac!naria, ali!s s!am animam deo s!o voveat, ali!s $irci. )idete enim ne et $oc ad inreli%iositatis elo%i!m conc!rrat, adimere libertatem reli%ionis et interdicere optionem divinitatis, !t non liceat mi$i colere #!em velim, sed co%ar colere #!em nolim. Nemo se ab invito coli volet, ne $omo #!idem. At#!e adeo et Ae%/ptiis permissa est tam vanae s!perstitionis potestas avib!s et bestiis consecrandis et capite damnandi #!i ali#!em $!i!smodi de!m occiderit. Unic!i#!e etiam provinciae et civitati s!!s de!s est, !t S/riae Astartes, !t Arabiae .!sares, !t Noricis 2elen!s, !t A ricae Caelestis, !t ,a!ritaniae re%!li s!i. Romanas, !t opinor, provincias edidi, nec tamen

Romanos deos ear!m, #!ia Romae non ma%is col!nt!r #!am #!i per ipsam #!o#!e Italiam m!nicipali consecratione censent!r- Casiniensi!m .elventin!s, Narniensi!m )isidian!s, Asc!lanor!m Anc$aria, )olsiniensi!m Nortia, Ocric!lanor!m )alentia, S!trinor!m (ostia* 3aliscor!m in $onorem Patris C!ris et accepit co%nomen I!no. Sed nos soli arcem!r a reli%ionis proprietate. Laedim!s Romanos nec Romani $abem!r #!i non Romanor!m de!m colim!s. 2ene #!od omni!m de!s est, c!i!s velim!s a!t nolim!s omnes s!m!s. Sed ap!d vos #!odvis colere i!s est praeter de!m ver!m, #!asi non $ic ma%is omni!m sit de!s c!i!s omnes s!m!s. 55). Satis #!idem mi$i videor probasse de alsa et vera divinitate, c!m demonstravi #!emadmod!m probatio consistat, non modo disp!tationib!s, nec ar%!mentationib!s, sed ipsor!m etiam testimoniis #!os deos creditis, !t ni$il iam ad $anc ca!sam sit retractand!m. &!oniam tamen Romani nominis proprie mentio occ!rrit, non omittam con%ressionem, #!am provocat illa praes!mptio dicenti!m Romanos pro merito reli%iositatis dili%entissimae in tant!m s!blimitatis elatos, !t orbem occ!parint, et adeo deos esse, !t praeter ceteros loreant #!i illis o ici!m praeter ceteros aciant. Scilicet ista merces a Romanis deis pro %ratia e"pensa est. Sterc!l!s et ,!t!n!s et Larentina prove"it imperi!m. Pere%rinos enim deos non p!tem e"traneae %enti ma%is a!t!m vol!isse #!am s!ae, et patri!m sol!m, in #!o nati, ad!lti, nobilitati sep!lti#!e s!nt, trans retanis dedisse. )iderit C/bele, si !rbem Romanam !t memoriam Troiani %eneris adamavit, vernac!li s!i scilicet advers!s Ac$ivor!m arma protecti, si ad !ltores transire prospe"it, #!os sciebat Graeciam P$r/%iae debellatricem s!bact!ros. Ita#!e maiestatis s!ae in !rbem conlatae %rande doc!ment!m nostra etiam aetate propos!it, c!m ,arco A!relio ap!d Sirmi!m reip!blicae e"empto die se"to decimo 8alendar!m Aprili!m arc$i%all!s ille sanctissim!s die nono 8alendar!m ear!ndem, #!o san%!inem inp!r!m lacertos #!o#!e castrando libabat, pro sal!te imperatoris ,arci iam intercepti solita ae#!e imperia mandavit. O n!ntios tardos+ o somnic!losa diplomata+ #!or!m vitio e"cess!m imperatoris non ante C/bele co%novit, ne deam talem riderent C$ristiani. Sed non statim et I!piter Cretam s!am Romanis ascib!s conc!ti sineret, oblit!s antr!m ill!d Idae!m et aera Cor/bantia et ioc!ndissim!m illic n!tricis s!ae odorem. Nonne omni Capitolio t!m!l!m ill!m s!!m praepos!isset, !t ea poti!s orbi terra praecelleret #!ae cineres Iovis te"it' )ellet I!no P!nicam !rbem post$abita Samo dilectam ab Aeneadar!m %ente deleri' &!od sciam $ic illi!s arma, $ic c!rr!s !it, $oc re%n!m dea %entib!s esse, si #!a ata sinant, iam t!m tendit#!e ovet#!e. ,isera illa coni!n" Iovis et soror advers!s ata non val!it+ Plane ato stat I!piter ipse. Nec tant!m tamen $onoris atis Romani dicaver!nt dedentib!s sibi Cart$a%inem advers!s destinat!m vot!m#!e I!nonis #!ant!m prostit!tissimae l!pae Larentinae. Pl!res deos vestros re%nasse cert!m est. I%it!r si con erendi imperii tenent potestatem, c!m ipsi re%narent, a #!ib!s acceperant eam %ratiam' &!em col!erat Sat!rn!s et I!piter' Ali#!em, opinor, Sterc!l!m. Sed postea Romani c!m indi%itamentis s!is. Etiam si #!i non re%naver!nt, tamen re%nabant!r ab aliis nond!m c!ltorib!s s!is, !t #!i nond!m dei $abebant!r. Er%o alior!m est re%n!m dare, #!ia re%nabat!r m!lto ante #!am isti dei inciderent!r. Sed #!am van!m est asti%i!m Romani nominis reli%iositatis meritis dep!tare, c!m post imperi!m sive ad$!c re%n!m reli%io pro ecerit. Nam etsi a N!ma concepta est c!riositas s!perstitiosa, nond!m tamen a!t sim!lacris a!t templis res divina ap!d Romanos constabat. 3r!%i reli%io et

pa!peres rit!s et n!lla Capitolia certantia ad cael!m, sed temeraria de cespite altaria, et vasa ad$!c Samia, et nidor e" illis, et de!s ipse n!s#!am. Nond!m enim t!nc in%enia Graecor!m at#!e T!scor!m in%endis sim!lacris !rbem in!ndaverant. Er%o non ante reli%iosi Romani #!am ma%ni, ideo#!e non ob $oc ma%ni, #!ia reli%iosi. At#!in #!omodo ob reli%ionem ma%ni, #!ib!s ma%nit!do de inreli%iositate provenit' Ni allor enim, omne re%n!m vel imperi!m bellis #!aerit!r et victoriis propa%at!r. Porro bella et victoriae captis et eversis pl!rim!m !rbib!s constant. Id ne%oti!m sine deor!m ini!ria non est. Eaedem stra%es moeni!m et templor!m, pares caedes civi!m et sacerdot!m, nec dissimiles rapinae sacrar!m divitiar!m et pro anar!m. Tot i%it!r sacrile%ia Romanor!m #!ot tropaea, tot de deis #!ot de %entib!s tri!mp$i, tot man!biae #!ot manent ad$!c sim!lacra captivor!m deor!m. Et ab $ostib!s er%o s!is s!stinent adorari et illis imperi!m sine ine decern!nt #!or!m ma%is ini!rias #!am adolationes rem!nerasse deb!erant. Sed #!i ni$il senti!nt tam imp!ne laed!nt!r #!am r!stra col!nt!r. Certe non potest idei convenire, !t reli%ionis meritis e"crevisse videant!r #!i, !t s!%%essim!s, reli%ionem a!t laedendo crever!nt a!t crescendo laeser!nt. Etiam illi #!or!m re%na con lata s!nt in imperii Romanii s!mmam, c!m ea amitterent, sine reli%ionib!s non !er!nt. 55)I. )idete i%it!r, ne ille re%na dispenset c!i!s est et orbis #!i re%nat!r et $omo ipse #!i re%nat, ne ille vices domination!m ipsis temporib!s in saec!lo ordinarit #!i ante omne temp!s !it et saec!l!m corp!s tempor!m ecit, ne ille civitates e"tollat a!t deprimat s!b #!o !it sine civitatib!s ali#!ando %ens $omin!m. &!id erratis' prior est #!ib!sdam deis s!is silvestris Roma, ante re%navit #!am tant!m ambit!m Capitolii e"tr!eret. Re%naverant et 2ab/lonii ante Ponti ices, et ,edi ante &!indecimviros, et Ae%/ptii ante Salios, et Ass/rii ante L!percos, et Ama4ones ante )ir%ines )estales. Postremo si Romanae reli%iones re%na praestant, n!n#!am retro I!daea re%nasset despectri" comm!ni!m istar!m divinitat!m, c!i!s et de!m victimis et templ!m donis et %entem oederib!s ali#!amdi! Romani $onorastis, n!m#!am dominat!ri ei!s, si non deli#!isset !ltimo in C$rist!m. 55)II. Satis $aec advers!s intentationem laesae divinitatis, #!o non videam!r laedere eam #!am ostendim!s non esse. I%it!r provocati ad sacri icand!m obstr!im!s %rad!m pro ide conscientiae nostrae, #!a certi s!m!s ad #!os ista perveniant o icia s!b ima%in!m prostit!tione et $!manor!m nomin!m consecratione. Sed #!idam dementiam e"istimant, #!od, c!m possim!s et sacri icare in praesenti et inlaesi abire manente ap!d anim!m proposito, obstinationem sal!ti prae eram!s. .atis scilicet consili!m, #!o vobis ab!tam!r* sed a%noscim!s, !nde talia s!%%erant!r, #!is tot!m $oc a%itet, et #!omodo n!nc ast!tia s!adendi n!nc d!ritia saeviendi ad constantiam nostram deiciendam operet!r. Ille scilicet spirit!s daemonicae et an%elicae parat!rae, #!i noster ob divorti!m aem!l!s et ob dei %ratiam invid!s de mentib!s vestris advers!s nos proeliat!r occ!lta inspiratione mod!latis et s!bornatis ad omnem #!am in primordio e"orsi s!m!s et i!dicandi perversitatem et saeviendi ini#!itatem. Nam licet s!biecta sit nobis tota vis daemon!m et ei!smodi spirit!!m, !t ne#!am tamen et servi met! nonn!n#!am cont!maciam miscent, et laedere %esti!nt #!os alias verent!r. Odi!m enim etiam timor spirat. Praeter#!am et desperata condicio eor!m e" praedamnatione solati!m rep!tat r!endae interim mali%nitatis de poenae mora. Et tamen adpre$ensi s!bi%!nt!r et condicioni s!ae s!ccid!nt, et #!os de lon%in#!o opp!%nant, de pro"imo obsecrant. Ita#!e c!m vice rebellanti!m er%ast!lor!m sive carcer!m vel metallor!m vel $oc %en!s poenalis servit!tis er!mp!nt advers!s nos, in #!or!m potestate s!nt, certi et inpares se esse et $oc ma%is perditos, in%ratis resistim!s !t ae#!ales et rep!%nam!s perseverantes in eo #!od opp!%nant et illos n!n#!am ma%is detri!mp$am!s #!am c!m pro ideli obstinatione damnam!r.

55)III. &!oniam a!tem acile ini#!!m videret!r liberos $omines invitos !r%eri ad sacri icand!m 0nam et alias divinae rei aci!ndae libens anim!s indicit!r1, certe inept!m e"istimaret!r, si #!is ab alio co%eret!r ad $onorem deor!m, #!os !ltro s!i ca!sa placare deberet, ne prae man! esset i!re libertatis dicere- Nolo mi$i Iovem propiti!m* t! #!is es' ,e conveniat Ian!s irat!s e" #!a velit ronte* #!id tibi mec!m est' 3ormati estis ab isdem !ti#!e spiritib!s, !ti nos pro sal!te imperatoris sacri icare co%atis, et inposita est tam vobis necessitas co%endi #!am nobis obli%atio periclitandi. )ent!m est i%it!r ad sec!nd!m tit!l!m laesae a!%!stioris maiestatis, si#!idem maiore ormidine et callidiore timiditate Caesaem observatis #!am ips!m de Ol/mpo Io!em. Et merito, si sciatis. &!is enim e" viventib!s #!ilibet non mort!o potior' Sed nec $oc vos ratione acitis poti!s #!am respect! praesentaneae potestatis- adeo et in isto inreli%iosi er%a deos vestros depre$endemini, c!m pl!s timoris $!mano dominio dicatis. Citi!s deni#!e ap!d vos per omnes deos #!am per !n!m %eni!m Caesaris peierat!r. 55I5. Constet i%it!r pri!s, si isti, #!ib!s sacri icat!r, sal!tem imperatorib!s vel c!ilibet $omini inpertire poss!nt, et ita nos crimini maiestatis addicite, si an%eli a!t daemones s!bstantia pessimi spirit!s bene ici!m ali#!od operant!r, si perditi conservant, si damnati liberant, si deni#!e, #!od in conscientia vestra est, mort!i vivos t!ent!r. Nam !ti#!e s!as primo stat!as et ima%ines et aedes t!erent!r, #!ae, !t opinor, Caesar!m milites e"c!biis salva praestant. P!to a!tem, eae ipsae materiae de metallis Caesar!m veni!nt, et tota templa de n!t! Caesaris constant. ,!lti deni#!e dei $ab!er!nt Caesarem irat!m. 3acit ad ca!sam, si et propiti!m, c!m illis ali#!id liberalitatis a!t privile%ii con ert. Ita #!i s!nt in Caesaris potestate, c!i!s et toti s!nt, #!omodo $abeb!nt sal!tem Caesaris in potestate, !t eam praestare posse videant!r, #!am acili!s ipsi a Caesare conse#!ant!r' Ideo er%o committim!s in maiestatem imperatoris, #!ia illos non s!bicim!s reb!s s!is, #!ia non l!dim!s de o icio sal!tis ipsor!m #!i eam non p!tam!s in manib!s esse pl!mbatis. Sed vos reli%iosi, #!i eam #!aeritis !bi non est, petitis a #!ib!s dari non potest, praeterito eo in c!i!s est potestate. Ins!per eos debellatis #!i eam sci!nt petere, #!i etiam poss!nt impetrare, d!m sci!nt petere. 555. Nos enim pro sal!te imperator!m de!m invocam!s aetern!m, de!m ver!m, de!m viv!m, #!em et ipsi imperatores propiti!m sibi praeter ceteros mal!nt. Sci!nt #!is illis dederit imperi!m, sci!nt, #!a $omines, #!is et animam, senti!nt e!m esse de!m sol!m in c!i!s soli!s potestate s!nt, a #!o sint sec!ndi, post #!em primi, ante omnes et s!per omnes deos. &!idni' c!m s!per omnes $omines, #!i !ti#!e viv!nt et mort!is antistant. Reco%itant #!o!s#!e vires imperii s!i valent, et ita de!m intelle%!nt* advers!s #!em valere non poss!nt, per e!m valere se co%nosc!nt. Cael!m deni#!e debellet imperator, cael!m captiv!m tri!mp$o s!o inve$at, caelo mittat e"c!bias, caelo vecti%alia imponat. Non potest. Ideo ma%n!s est #!ia caelo minor est. Illi!s enim est ipse c!i!s et cael!m est et omnis creat!ra. Inde est imperator !nde et $omo ante#!am imperator, inde potestas illi !nde et spirit!s. Ill!c s!spicientes C$ristiani manib!s e"pansis, #!ia innoc!is, capite n!do, #!ia non er!bescim!s, deni#!e sine monitore, #!ia de pectore oram!s, precantes s!m!s semper pro omnib!s imperatorib!s. )itam illis proli"am, imperi!m sec!r!m, dom!m t!tam, e"ercit!s ortes, senat!m idelem, pop!l!m prob!m, orbem #!iet!m, #!aec!n#!e $ominis et Caesaris vota s!nt, $aec ab alio orare non poss!m #!am a #!o me scio consec!t!r!m, #!oniam et ipse est #!i sol!s praestat, et e%o s!m c!i impetrare debet!r, am!l!s ei!s, #!i e!m sol!s observo, #!i propter disciplinam ei!s occidor, #!i ei o ero opimam et maiorem $ostiam #!am ipse mandavit, orationem de carne p!dica, de anima innocenti, de spirit! sancto pro ectam, non %rana t$!ris !ni!s assis, Arabicae arboris

lacrimas, nec d!as meri %!ttas, nec san%!inem reprobi bovis mori optantis, et post omnia in#!inamenta etiam conscientiam sp!rcam- !t mirer, c!m $ostiae probant!r penes vos a vitiosissimis sacerdotib!s, c!r praecordia poti!s victimar!m #!am ipsor!m sacri icanti!m e"aminent!r. Sic ita#!e nos ad de!m e"pansos !n%!lae odiant, cr!ces s!spendant, i%nes lambant, %ladii %!tt!ra detr!ncent, bestiae insiliant- parat!s est ad omne s!pplici!m ipse $abit!s orantis C$ristiani. (oc a%ite, boni praesides, e"tor#!ete animam deo s!pplicantem pro imperatore. (oc erit crimen, !bi veritas dei et devotio est. 555I. Adolati n!nc s!m!s imperatori et mentiti vota #!ae di"im!s, ad evadendam scilicet vim. Plane pro icit ista allacia. Admittitis nos enim probare #!odc!n#!e de endim!s. &!i er%o p!taveris ni$il nos de sal!te Caesar!m c!rare, inspice dei voces, litteras nostras, #!as ne#!e ipsi s!pprimim!s et pleri#!e cas!s ad e"traneos trans er!nt. Scitote e" illis praecept!m esse nobis ad red!ndantiam beni%nitatis etiam pro inimicis de!m orare et persec!torib!s nostris bona precari. &!i ma%is inimici et persec!tores C$ristianor!m #!am de #!or!m maiestate convenim!r in crimen' Sed etiam nominatim at#!e mani este, Orate, in#!it, pro re%ib!s et pro principib!s et potestatib!s, !t omnia tran#!illa sint vobis. C!m enim conc!tit!r imperi!m conc!ssis etiam ceteris membris ei!s !ti#!e et nos, licet e"tranei a t!rbis aestimem!r, in ali#!o loco cas!s invenim!r. 555II. Est et alia maior necessitas nobis orandi pro imperatorib!s, etiam pro omni stat! imperii reb!s#!e Romanis, #!i vim ma"imam !niverso orbi imminentem ipsam#!e cla!s!lam saec!li acerbitates $orrendas comminantem Romani imperii commeat! scim!s retardari. Ita#!e nol!m!s e"periri, et d!m precam!r di erri, Romanae di!t!rnitati avem!s. Sed et i!ram!s, sic!t non per %enios Caesar!m, ita per sal!tem eor!m, #!ae est a!%!stior omnib!s %eniis. Nescitis %enios daemonas dici et inde dimin!tiva voce daemonia' Nos i!dici!m dei s!spicim!s in imperatorib!s, #!i %entib!s illos prae ecit. Id in eis scim!s esse #!od de!s vol!it, ideo#!e et salv!m vol!m!s esse #!od de!s vol!it et pro ma%no id i!ramento $abem!s. Certer!m daemonas, id est %enios, adi!rare cons!evim!s, !t illos de $ominib!s e"i%am!s, non deierare, !t eis $onorem divinitatis con eram!s. 55III. Sed #!id e%o ampli!s de reli%ione at#!e pietate C$ristiana in imperatore' #!em necesse est s!spiciam!s !t e!m #!em domin!s noster ele%it, !t merito di"erim- Noster est ma%is Caesar, a nostro deo constit!t!s. Ita#!e !t meo pl!s e%o illi operor in sal!tem, si#!idem non sol!m ab eo post!lo eam #!i potest praestare, a!t #!od talis post!lo #!i merear impetrare, sed etiam #!od temperans maiestatem Caesaris in ra de!m ma%is ill!m commendo deo, c!i soli s!bicio. S!bicio a!tem c!i non adae#!o. Non enim de!m imperatorem dicam, vel #!ia mentiri nescio, vel #!ia ill!m deridere non a!deo, vel #!ia nec ipse se de!m volet dici. Si $omo sit, interest $omini deo cedere. Satis $abeat appellari imperator. Grande et $oc nomen est, #!od a deo tradit!r. Ne%at ill!m imperatorem #!i de!m dicit* nisi $omo sit non est imperator. (ominem se esse etiam tri!mp$ans in illo s!blimissimo c!rr! admonet!r. S!%%erit!r enim ei a ter%o- Respice post te+ (ominem te memento+ Et !ti#!e $oc ma%is %a!det tanta se %loria cor!scare, !t illi admonitio condicionis s!ae sit necessaria. ,inor erat, si t!nc de!s diceret!r #!ia non vere diceret!r. ,aior est #!i revocat!r, ne se de!m e"istimet. 555I).

A!%!st!s, imperii ormator, ne domin!m #!idem dici se volebat* et $oc enim dei est co%nomen. .icam plane imperatorem domin!m, sed more comm!ni, sed #!ando non co%or, !t domin!m dei vice dicam. Ceter!m liber s!m illi. .omin!s enim me!s !n!s est, de!s omnipotens aetern!s, idem #!i et ipsi!s. &!i pater patriae est, #!omodo domin!s est' Sed et %rati!s est nomen pietatis #!am potestatis. Etiam amiliae ma%is patres #!am domini vocant!r. Tanto abest !t imperator de!s debeat dici, #!od non potest credi non modo t!rpissima sed et perniciosa adolatione. Tam#!am si $abens imperatorem alter!m appelles, nonne ma"imam et ine"orabilem o ensam contra$es ei!s #!em $ab!isti, etiam ipsi timendam #!em appellasti' Esto reli%ios!s in de!m, #!i vis ill!m propiti!m imperatori. .esine ali!m de!m credere at#!e ita et $!nc de!m dicere c!i deo op!s est. Si non de mendacio er!bescit ad!latio ei!smodi $ominem de!m appellans, timeat saltim de in a!sto. ,aledict!m est ante apot$eosin de!m Caesarem n!nc!pari. 555). Propterea i%it!r p!blici $ostes C$ristiani, #!ia imperatorib!s ne#!e vanos ne#!e mentientes ne#!e temerarios $onores dicant, #!ia verae reli%ionis $omines etiam solemnia eor!m conscientia poti!s #!am lascivia celebrant. Grande videlicet o ici!m ocos et toros in p!blic!m ed!cere, vicatim ep!lari, civitatem tabernae $abit! abole acere, vino l!t!m co%ere, catervatim c!rsitare ad ini!rias, ad inp!dentias, ad libidinis inlecebras. Sicine e"primit!r p!blic!m %a!di!m per dedec!s p!blic!m' (aecine solemnes dies princip!m decent, #!ae alios dies non decent' &!i observant disciplinam de Caesaris respect!, $i eam propter Caesarem deser!nt, et malor!m mor!m licentia pietas erit, occasio l!"!riae reli%io dep!tabit!r' O nos merito damnandos+ C!r enim vota et %a!dia Caesar!m casti et sobrii et probi e"p!n%im!s' c!r die laeto non la!reis postes ob!mbram!s nec l!cernis diem in rin%im!s' (onesta res est solemnitate p!blica e"i%ente ind!ere dom!i t!ae $abit!m alic!i!s novi l!panaris. )elim tamen in $ac #!o#!e reli%ione sec!ndae maiestatis, de #!a in sec!nd!m sacrile%i!m convenim!r C$ristiani non celebrando vobisc!m solemnia Caesar!m #!o more celebrari nec modestia nec verec!ndia nec p!dicitia permitt!nt, sed occasio vol!ptatis ma%is #!am di%na ratio pers!asit, idem et veritatem vestram demonstrare, ne orte et ist$ic deteriores C$ristianis depre$endant!r #!i nos nol!nt Romanos $aberi, sed !t $ostes princip!m Romanor!m. Ipsos &!irites, ipsam vernac!lam septem colli!m plebem convenio, an alic!i Caesari s!o parcat illa lin%!a Romana' Testis est Tiberis, et sc$olae bestiar!m. Iam si pectorib!s ad transl!cend!m #!andam spec!larem materiam nat!ra obd!"isset, c!i!s non praecordia insc!lpta apparent novi ac novi Caesaris scenam con%iario divid!ndo praesidentis' Etiam illa $ora #!a adclamantde nostris annis a!%eat tibi I!piter annos+ (aec C$ristian!s tam en!ntiare non novit #!am de novo Caesare optare. Sed v!l%!s, in#!is. Ut v!l%!s, tamen Romani, nec !lli ma%is depost!latores C$ristianor!m #!am v!l%!s. Plane ceteri ordines pro a!ctoritate reli%iosi e" ide. Ni$il $ostic!m de ipso senat!, de e#!ite, de castris, de palatiis ipsis spirat. Unde Cassii et Ni%ri et Albini' !nde #!i inter d!as la!r!s obsident Caesarem' !nde #!i a!cib!s ei!s e"primendis palaestricam e"ercent' !nde #!i armati palati!m inr!mp!nt, omnib!s tot Si%eriis at#!e Part$eniis a!daciores' .e Romanis, nisi allor, id est de non C$ristianis. At#!e adeo omnes illi s!b ipsa !s#!e impietatis er!ptione et sacra aciebant pro sal!te imperatoris et %eni!m ei!s deierabant, alii oris alii int!s, et !ti#!e p!blicor!m $osti!m nomen C$ristianis dabant. Sed et #!i n!nc scelestar!m parti!m socii a!t pla!sores cotidie revelant!r, post vindemiam parricidar!m racematio s!perstes, #!am recentissimis et ramosissimis la!reis postes praestr!ebant,

#!am elatissimis et clarissimis l!cernis vestib!la neb!labant, #!am c!ltissimis et s!perbissimis toris or!m sibi dividebant, non !t %a!dia p!blica celebrarent, sed !t vota propria iam ediscerent in aliena sollemnitate et e"empl!m at#!e ima%inem spei s!ae ina!%!rarent nomen principis in corde m!tantes. Eadem o icia depend!nt et #!i astrolo%os et ar!spices et a!%!res et ma%os de Caesar!m capite cons!ltant, #!as artes !t ab an%elis desertorib!s proditas et a deo interdictas ne s!is #!idem ca!sis ad$ibent C$ristiani. C!i a!tem op!s est perscr!tari s!per Caesaris sal!te, nisi a #!o ali#!id advers!s illam co%itat!r vel optat!r, a!t post illam sperat!r et s!stinet!r' Non enim ea mente de caris cons!lit!r #!a de dominis. Aliter c!riosa est sollicit!do san%!inis, aliter servit!tis. 555)I. Si $aec ita s!nt, !t $ostes depre$endant!r #!i Romani vocabant!r, c!r nos, #!i $ostes e"istimam!r, Romani ne%am!r' Non poss!m!s et Romani non esse et $ostes esse, c!m $ostes reperiant!r, #!i Romani $abebant!r. Adeo pietas et reli%io et ides imperatorib!s debita non in $!i!smodi o iciis consistit #!ib!s et $ostilitas ma%is ad velament!m s!i potest !n%i, sed in $is morib!s #!ib!s divinitas imperat tam vere #!am circa omnes necesse $abent e"$iberi. Ne#!e enim $aec opera bonae mentis solis imperatorib!s debent!r a nobis. N!ll!m bon!m s!b e"ceptione personar!m administram!s, #!ia nobis praestam!s, #!i non ab $omine a!t la!dis a!t praemii e"pens!m captam!s, sed a deo e"actore et rem!neratore indi erentis beni%nitatis. Idem s!m!s imperatorib!s #!i et vicinis nostris. ,ale enim velle, male acere, male dicere, male co%itare de #!o#!am e" ae#!o vetam!r. &!odc!n#!e non licet in imperatorem, id nec in #!em#!am- #!od in neminem, eo orsitan ma%is nec in ips!m #!i per de!m tant!s est. 555)II. Si inimicos, !t s!pra di"im!s, i!bem!r dili%ere, #!em $abem!s odisse' Item si laesi vicem re erre pro$ibem!r, ne de acto pares sim!s, #!em poss!m!s laedere' Nam de isto ipsi reco%noscite. &!otiens enim in C$ristianos desaevitis partim animis propriis, partim le%ib!s obse#!entes' &!otiens etiam praeteritis vobis s!o i!re nos inimic!m v!l%!s invadit lapidib!s et incendiis' Ipsis 2acc$anali!m !riis nec mort!is parc!nt C$ristianis, #!in illos de re#!ie sep!lt!rae, de as/lo #!odam mortis, iam alios, iam nec totos avellant, dissecent, distra$ant. &!id tamen de tam conspiratis !m#!am denotatis, de tam animatis ad mortem !s#!e pro ini!ria repensat!m, #!ando vel !na no" pa!c!lis ac!lis lar%iter !ltionis posset operari, si mal!m malo disp!n%i penes nos liceret' Sed absit !t a!t i%ni $!mano vindicet!r divina secta a!t doleat pati in #!o probat!r. Si enim et $ostes e"ertos, non tant!m vindices occ!ltos a%ere vellem!s, deesset nobis vis n!meror!m et copiar!m' Pl!res nimir!m ,a!ri et ,arcomanni ipsi#!e Part$i, vel #!antaec!n#!e !ni!s tamen loci et s!or!m ini!m %entes #!am toti!s orbis. (esterni s!m!s, et vestra omnia implevim!s, !rbes, ins!las, castella, m!nicipia, conciliab!la, castra ipsa, trib!s, dec!rias, palati!m, senat!m, or!m* sola vobis reli#!im!s templa. C!i bello non idonei, non prompti !issem!s, etiam inpares copiis, #!i tam libenter tr!cidam!r, si non ap!d istam disciplinam ma%is occidi liceret #!am occidere' Pot!im!s et inermes nec rebelles, sed tant!mmodo discordes soli!s divortii invidia advers!s vos dimicasse. Si enim tanta vis $omin!m in ali#!em orbis remoti sin!m abr!pissem!s a vobis, s! !disset !ti#!e dominationem vestram tot #!ali!mc!m#!e civi!m amissio, immo etiam et ipsa destit!tione p!nisset. Proc!l d!bio e"pavissetis ad solit!dinem vestram, ad silenti!m rer!m et st!porem #!endam #!asi mort!i orbis. &!aesissetis #!ib!s imperaretis. Pl!res $ostes #!am cives vobis remansissent. N!nc enim pa!ciores $ostes $abetis prae m!ltit!dine C$ristianor!m, paene

omni!m civitati!m paene omnes cives C$ristianos $abendo. Sed $ostes mal!istis vocare %eneris $!mani poti!s #!am erroris $!mani. &!is a!tem vos ab illis occ!ltis et !s#!e#!a#!e vastantib!s mentes et valit!dines vestras $ostib!s raperet, a daemonior!m inc!rsib!s dico, #!ae de vobis sine praemio, sine mercede depellim!s' S! ecisset $oc sol!m nostrae !ltioni, #!od vac!a e"inde possessio inm!ndis spiritib!s pateret. Porro nec tanti praesidii conpensationem co%itantes non modo non molest!m vobis %en!s, ver!m etiam necessari!m $ostes i!dicare mal!istis, #!ia s!m!s plane, non %eneris $!mani tamen, sed poti!s erroris. 555)III. Proinde nec pa!lo leni!s inter licitas actiones sectam istam dep!tari oportebat, a #!a ni$il tale committit!r #!ale de inlicitis actionib!s timeri solet' Nisi allor enim, pro$ibendar!m action!m ca!sa de providentia constant modestiae p!blicae ne civitas in partes scinderet!r, #!ae res acile comitia, concilia, c!rias, contiones, spectac!la etiam aem!lis st!dior!m conp!lsationib!s in#!ietaret, c!m iam et in #!aest! $abere coepissent venalem et mercenariam $omines violentiae s!ae operam. At enim nobis ab omni %loriae et di%nitatis ardore ri%entib!s n!lla est necessitas coet!s, nec !lla ma%is res aliena #!am p!blica. Unam omni!m remp!blicam a%noscim!s m!nd!m. Ae#!e spectac!lis vestris in tant!m ren!ntiam!s in #!ant!m ori%inib!s eor!m, #!as scim!s de s!perstitione conceptas, c!m et ipsis reb!s, de #!ib!s transi%!nt!r, praeters!m!s. Ni$il est nobis dict!, vis!, a!dit! c!m insania circi, c!m inp!dicitia t$eatri, c!m atrocitate arenae, c!m "/sti vanitate. &!o vos o endim!s, si alias praes!mim!s vol!ptates' Si oblectari novisse nol!m!s, nostra ini!ria est, si orte, non vestra. Sed reprobam!s #!ae placent vobis. Nec vos nostra delectant. Sed lic!it Epic!reis ali#!am decernere vol!ptatis veritatem, id est animi ae#!itatem, et ampla ne%otia C$ristianae. 555I5. Edam iam n!nc e%o ipse ne%otia C$ristianae actionis, !t #!i mala re !taverim, bona ostendam. Corp!s s!m!s de conscientia reli%ionis et disciplinae !nitate et spei oedere. Coim!s in coet!m et con%re%ationem, !t ad de!m #!asi man! acta precationib!s ambiam!s orantes. (aec vis deo %rata est. Oram!s etiam pro imperatorib!s, pro ministris eor!m et potestatib!s, pro stat! saec!li, pro rer!m #!iete, pro mora inis. Coim!s ad litterar!m divinar!m commemorationem, si #!id praesenti!m tempor!m #!alitas a!t praemonere co%it a!t reco%noscere. Certe idem sanctis vocib!s pascim!s, spem eri%im!s, id!ciam i%im!s, disciplinam praeceptor!m ni$ilomin!s inc!lcationib!s densam!s* ibidem etiam e"$ortationes, casti%ationes et cens!ra divina. Nam et i!dicat!r ma%no c!m pondere, !t ap!d certos de dei conspect!, s!mm!m#!e !t!ri i!dicii praei!dici!m est, si #!is ita deli#!erit, !t a comm!nicatione orationis et convent!s et omnis sancti commercii rele%et!r. Praesident probati #!i#!e seniores, $onorem ist!m non pretio, sed testimonio adepti. Ne#!e enim pretio !lla res dei constat. Etiam si #!od arcae %en!s est, non de $onoraria s!mma #!asi redemptae reli%ionis con%re%at!r. ,odicam !n!s#!is#!e stipem menstr!a die, vel c!m velit, et si modo velit, et si modo possit, apponit* nam nemo compellit!r, sed sponte con ert. (aec #!asi deposita pietatis s!nt. Nam inde non ep!lis nec potac!lis nec in%ratis voratrinis dispensat!r, sed e%enis alendis $!mandis#!e et p!eris ac p!ellis re ac parentib!s destit!tis, iam#!e domesticis senib!s, item na! ra%is, et si #!i in metallis, et si #!i in ins!lis vel in c!stodiis, d!mta"at e" ca!sa dei sectae, al!mni con essionis s!ae i!nt.

Sed ei!smodi vel ma"ime dilectionis operatio notam nobis in!rit penes #!osdam. )ide, in#!i!nt, !t invicem se dili%ant* ipsi enim invicem oder!nt- et !t pro alter!tro mori sint parati* ipsi enim ad occidend!m alter!tr!m paratiores er!nt. Sed et #!od ratres nos vocam!s, non alias, opinor, insani!nt #!am #!od ap!d ipsos omne san%!inis nomen de a ectione sim!lat!m est. 3ratres a!tem etiam vestri s!m!s, i!re nat!rae matris !ni!s, etsi vos par!m $omines, #!ia mali ratres. At #!anto di%ni!s ratres et dic!nt!r et $abent!r #!i !n!m patrem de!m a%noverint, #!i !n!m spirit!m biberint sanctitatis, #!i de !no !tero i%norantiae ei!sdem ad !nam l!cem e"paverint veritatis. Sed eo ortasse min!s le%itimi e"istimam!r, #!ia n!lla de nostra raternitate tra%oedia e"clamat, vel #!ia e" s!bstantia amiliari ratres s!m!s, #!ae penes vos ere dirimit raternitatem. Ita#!e #!i animo anima#!e miscem!r ni$il de rei comm!nicatione d!bitam!s. Omnia indiscreta s!nt ap!d nos praeter !"ores. In isto loco consorti!m solvim!s in #!o solo ceteri $omines consorti!m e"ercent, #!i non amicor!m sol!mmodo matrimonia !s!rpant, sed et s!a amicis patientissime s!bministrant* e" illa, credo, maior!m et sapientissimor!m disciplina, Graeci Socratis et Romani Catonis, #!i !"ores s!as amicis comm!nicaver!nt, #!as in matrimoni!m d!"erant liberor!m ca!sa et alibi creandor!m, nescio #!idem an invitas. &!id enim de castitate c!rarent, #!am mariti tam acile donaverant' O sapientiae Atticae, o Romanae %ravitatis e"empl!m- lenones p$ilosop$!s et censor+ &!id er%o mir!m, si tanta caritas convivat!r' Nam et coen!las nostras praeter#!am sceleris in ames !t prodi%as #!o#!e s!%%illatis. .e nobis scilicet .io%enis dict!m est- ,e%arenses obsonant #!asi crastina die morit!ri, aedi icant vero #!asi n!m#!am morit!ri. Sed stip!lam #!is in alieno oc!lo acili!s perspicit #!am in s!o trabem. Tot trib!b!s et c!riis et dec!riis r!ctantib!s acescit aer- Saliis coenat!ris creditor erit necessari!s- (erc!lanar!m decimar!m et poll!ctor!m s!mpt!s tab!larii s!pp!tab!nt- Apat!riis, .ion/siis, m/steriis Atticis cocor!m dilect!s indicit!r- ad !m!m coenae Sarapiacae sparteoli e"citab!nt!r. .e solo triclinio C$ristianor!m retractat!r. Coena nostra de nomine rationem s!i ostendit. Id vocat!r #!od dilectio penes Graecos. &!antisc!m#!e s!mptib!s constet, l!cr!m est pietatis nomine acere s!mpt!m, si#!idem inopes #!os#!e re ri%erio isto i!vam!s, non #!a penes vos parasiti ad ectant ad %loriam am!landae libertatis s!b a!ctoramento ventris inter cont!melias sa%inandi, sed #!a penes de!m maior est contemplatio mediocri!m. Si $onesta ca!sa est convivii, reli#!!m ordinem disciplinae de ca!sa aestimate. &!od sit de reli%ionis o icio, ni$il vilitatis, ni$il immodestiae admittit. Non pri!s disc!mbit!r #!am oratio ad de!m prae%!stet!r. Edit!r #!ant!m es!rientes capi!nt, bibit!r #!ant!m p!dicis !tile est. Ita sat!rant!r, !t #!i meminerint etiam per noctem adorand!m de!m sibi esse* ita ab!lant!r, !t #!i sciant domin!m a!dire. Post a#!am man!alem et l!mina, !t #!is#!e de script!ris sanctis vel de proprio in%enio potest, provacat!r in medi!m deo canere* $inc probat!r #!omodo biberit. Ae#!e oratio convivi!m dirimit. Inde discedit!r non in catervas caesion!m nec in classes disc!rsation!m nec in er!ptiones lasciviar!m, sed ad eandem c!ram modestiae et p!dicitiae, !t #!i non tam coenam coenaverint #!am disciplinam. (aec coitio C$ristianor!m merito sane inlicita, si inlicitis par, merito damnanda, si #!is de ea #!erit!r eo tit!lo #!o de actionib!s #!erela est. In c!i!s perniciem ali#!ando convenim!s' (oc s!m!s con%re%ati #!od et dispersi, $oc !niversi, #!od et sin%!li, neminem laedentes, neminem contristantes. C!m probi, c!m boni coe!nt, c!m pii, c!m casti con%re%ant!r, non est actio dicenda, sed c!ria. 5L. At e contrario illis nomen actionis accommodand!m est #!i in odi!m bonor!m et probor!m conspirant, #!i advers!m san%!inem innocenti!m conclamant, praete"entes sane ad odii

de ensionem illam #!o#!e vanitatem, #!od e"istiment omnis p!blicae cladis, omnis pop!laris incommodi C$ristianos esse in ca!sam. Si Tiberis ascendit in moenia, si Nil!s non ascendit in arva, si cael!m stetit, si terra movit, si ames, si l!es, statim C$ristianos ad leonem+ adclamat!r. Tantos ad !n!m' Oro vos, ante Tiberi!m, id est ante C$risti advent!m #!antae clades orbem et !rbes cecider!nt' Le%im!s (ieran, Anap$en et .elon et R$odon et Co ins!las m!ltis c!m milib!s $omin!m pess!m abisse. ,emorat et Plato maiorem Asiae vel A ricae terram Atlantico mari ereptam. Sed et mare Corint$i!m terrae mot!s ebibit, et vis !ndar!m L!caniam abscisam in Siciliae nomen rele%avit. (aec !ti#!e non sine ini!ria incolenti!m accidere pot!er!nt. Ubi vero t!nc, non dicam deor!m vestror!m contemptores C$ristiani, sed ipsi dei vestri, c!m tot!m orbem catacl/sm!s abolevit, vel, !t Plato p!tavit, campestre sol!mmodo' Posteriores enim illos clade dil!vii contestant!r ipsae !rbes in #!ib!s nati mort!i#!e s!nt, etiam #!as condider!nt* ne#!e enim alias $odiern!m manerent nisi et ipsae post$!mae cladis illi!s. Nond!m I!dae!m ab Ae%/pto e"amen Palaestina s!sceperat nec illic C$ristianae sectae ori%o consederat, c!m re%iones ad ines ei!s Sodoma et Gomorra i%ne!s imber e"!ssit. Olet ad$!c incendio terra, et si #!a illic arbor!m poma, conant!r oc!lis ten!s, ceter!m contacta cineresc!nt. Sed nec T!scia iam t!nc at#!e Campania de C$ristianis #!erebant!r, c!m )!lsinios de caelo, Pompeios de s!o monte per !dit i%nis. Nemo ad$!c Romae de!m ver!m adorabat c!m (annibal ap!d Cannas per Romanos an!los caedes s!as modio metiebat!r. Omnes dei vestri ab omnib!s colebant!r, c!m ips!m Capitoli!m Senones occ!paverant. Et bene #!od, si #!id adversi !rbib!s accidit, eaedem clades templor!m #!ae et moeni!m !er!nt, !t iam $oc revincam non ab eis evenire, #!ia et ipsis evenit. Semper $!mana %ens male de deo mer!it. Primo #!idem !t ino iciosa ei!s, #!em c!m intelle%eret e" parte, non re#!isivit, sed et alios ins!per sibi commentata #!os coleret* de$inc #!od non in#!irendo innocentiae ma%istr!m et nocentiae i!dicem et e"actorem omnib!s vitiis et criminib!s inolevit. Ceter!m si re#!isisset, se#!ebat!r, !t co%nosceret re#!isit!m et reco%nit!m observaret et observat!m propiti!m ma%is e"periret!r #!am irat!m. E!ndem i%it!r n!nc #!o#!e scire debet irat!m #!em et retro semper, pri!s#!am C$ristiani nominarent!r. C!i!s bonis !tebat!r ante editis #!am sibi deos in%eret, c!r non ab eo etiam mala intelle%at evenire c!i!s bona esse non sensit' Illi!s rea est c!i!s et in%rata. Et tamen pristinas clades comparem!s, leviora n!nc accid!nt, e" #!o C$ristianos a deo orbis accepit. E" eo enim et innocentia saec!li ini#!itates temperavit et deprecatores dei esse coeper!nt. .eni#!e c!m ab imbrib!s aestiva $iberna s!spend!nt et ann!s in c!ra est, vos #!idem cotidie pasti statim#!e prans!ri, balneis et ca!poniis et l!panarib!s operantib!s, a#!ilicia Iovi immolatis, n!dipedalia pop!lo den!ntiatis, cael!m ap!d Capitoli!m #!aeritis, n!bila de la#!earib!s e"spectatis, aversi ab ipso et deo et caelo- nos vero iei!niis aridi et omni continentia e"pressi, ab omni vitae r!%e dilati, in sacco et cinere vol!tantes invidia cael!m t!ndim!s, de!m tan%im!s, et c!m misericordiam e"torserim!s, I!piter $onorat!r. 5LI. )os i%it!r inport!ni reb!s $!manis, vos rei p!blicor!m incommodor!m inlices semper, ap!d #!os de!s spernit!r, stat!ae adorant!r. Etenim credibili!s $aberi debet e!m irasci #!i ne%le%at!r #!am #!i col!nt!r, a!t nae illi ini#!issimi, si propter C$ristianos etiam c!ltores s!os laed!nt, #!os separare deberent a meritis C$ristianor!m. (oc, in#!itis, et in de!m vestr!m reperc!tere est, si #!od et ipse patiat!r, propter pro anos etiam s!os c!ltores laedi. Admittite pri!s dispositiones ei!s, et non retor#!ebitis. &!i enim semel

aetern!m i!dici!m destinavit post saec!li inem, non praecipitat discretionem, #!ae est condicio i!dicii, ante saec!li inem. Ae#!alis est interim s!per omne $omin!m %en!s et ind!l%ens et increpans. Comm!nia vol!it esse et commoda pro anis et incommoda s!is, !t pari consortio omnes et lenitatem ei!s et severitatem e"perirem!r. &!ia $aec ita didicim!s ap!d ips!m, dili%im!s lenitatem, met!im!s severitatem, vos contra !tram#!e despicitis- et se#!it!r !t omnes saec!li pla%ae nobis, si orte, in admonitionem, vobis in casti%ationem a deo obveniant. At#!in nos n!llo modo laedim!r* inprimis #!ia ni$il nostra re ert in $oc aevo nisi de eo #!am celeriter e"cedere, de$inc, #!ia si #!id adversi in li%it!r, vestris meritis dep!tat!r. Sed etsi ali#!a nos #!o#!e praestrin%!nt !t vobis co$aerentes, laetam!r ma%is reco%nitione divinar!m praedication!m, con irmanti!m scilicet id!ciam et idem spei nostrae. Sin vero ab eis #!os colitis omnia vobis mala eveni!nt nostri ca!sa, #!id colere perseveratis tam in%ratos, tam ini!stos, #!i ma%is vos in dolore C$ristianor!m i!vare et adserere deb!erant' 5LII. Sed alio #!o#!e ini!riar!m tit!lo post!lam!r, et in r!ct!osi in ne%otiis dicim!r. &!o pacto $omines vobisc!m de%entes, ei!sdem vict!s, $abit!s, instr!ct!s, ei!sdem ad vitam necessitatis' Ne#!e enim 2rac$manae a!t Indor!m %/mnosop$istae s!m!s, silvicolae et e"!les vitae. ,eminim!s %ratiam debere nos deo, domino, creatori- n!ll!m r!ct!m oper!m ei!s rep!diam!s- plane temperam!s, ne !ltra mod!m a!t perperam !tam!r. Ita#!e non sine oro, non sine macello, non sine balneis, tabernis, o icinis, stab!lis, n!ndinis vestris ceteris#!e commerciis co$abitam!s in $oc saec!lo. Navi%am!s et nos vobisc!m et militam!s et r!sticam!r et mercam!r* proinde miscem!s artes, operas nostras p!blicam!s !s!i vestro. &!omodo in r!ct!osi videm!r ne%otiis vestris, c!m #!ib!s et de #!ib!s vivim!s, non scio. Sed si caerimonias t!as non re#!ento, attamen et illa die $omo s!m. Non lavor dil!c!lo Sat!rnalib!s, ne et noctem et diem perdam, attamen lavor $onesta $ora et sal!bri, #!ae mi$i et calorem et san%!inem servet* ri%ere et pallere post lavacr!m mort!!s poss!m. Non in p!blico Liberalib!s disc!mbo, #!od bestiariis s!premam coenantib!s mos est, attamen !bi!bi de copiis t!is coeno. Non emo capiti coronam. &!id t!a interest, emptis ni$ilomin!s lorib!s #!omodo !tar' P!to %rati!s esse liberis et sol!tis et !ndi#!e va%is. Sed etsi in coronam coactis, nos coronam narib!s novim!s* viderint #!i per capill!m odorant!r. Spectac!lis non convenim!s* #!ae tamen ap!d illos coet!s venditant!r si desideravero, liberi!s de propriis locis s!mam. T$!ra plane non emim!s. Si Arabiae #!er!nt!r, sciant Sabaei pl!ris et carioris s!as merces C$ristianis sepeliendis pro li%ari #!am deis !mi%andis. Certe, in#!itis, templor!m vecti%alia cotidie deco#!!nt- stipes #!ot!s#!is#!e iam iactat' Non enim s! icim!s et $ominib!s et deis vestris mendicantib!s opem erre, nec p!tam!s aliis #!am petentib!s inpertiend!m. .eni#!e porri%at man!m I!piter et accipiat, c!m interim pl!s nostra misericordia ins!mit vicatim #!am vestra reli%io templatim. Sed cetera vecti%alia %ratias C$ristianis a%ent e" ide dependetib!s debit!m, #!a alieno ra!dando abstinem!s, !t, si ineat!r #!ant!m vecti%alib!s pereat ra!de et mendacio vestrar!m pro ession!m, acile ratio $aberi possit, !ni!s speciei #!erela conpensata pro commodo ceterar!m ration!m. 5LIII. Plane con itebor, #!inam, si orte, vere de sterilitate C$ristianor!m con#!eri possint. Primi er!nt lenones, perd!ctores, a#!arioli, t!m sicarii, venenarii, ma%i, item ar!spices, arioli, mat$ematici. (is in r!ct!osos esse ma%n!s est r!ct!s. Et tamen #!odc!n#!e dispendi!m est rei vestrae per $anc sectam, c!m ali#!o praesidio conpensari potest. &!anti $abetis, non dico iam #!i de vobis

daemonia e"c!tiant, non dico iam #!i pro vobis #!o#!e vero deo preces sternant, #!ia orte non creditis, sed a #!ib!s ni$il timere possitis' 5LI). At enim ill!d detriment!m reip!blicae tam %rande #!am ver!m nemo circ!mspicit, illam ini!riam civitatis n!ll!s e"pendit, c!m tot i!sti impendim!r, c!m tot innocentes ero%am!r. )estros enim iam contestam!r act!s, #!i cotidie i!dicandis c!stodiis praesidetis, #!i sententiis elo%ia disp!n%itis. Tot a vobis nocentes variis crimin!m elo%iis recensent!r- #!is illic sicari!s, #!is mantic!lari!s, #!is sacrile%!s a!t corr!ptor a!t lavanti!m praedo, #!is e" illis etiam C$ristian!s adscribit!r' a!t c!m C$ristiani s!o tit!lo o er!nt!r, #!is e" illis etiam talis #!ales tot nocentes' .e vestris semper aest!at carcer, de vestris semper metalla s!spirant, de vestris semper bestiae sa%inant!r, de vestris semper m!nerarii no"ior!m %re%es pasc!nt. Nemo illic C$ristian!s nisi plane tant!m C$ristian!s, a!t si et ali!d, iam non C$ristian!s. 5L). Nos er%o soli innocentes. &!id mir!m, si necesse est' Enimvero necesse est. Innocentiam a deo edocti et per ecte eam novim!s, !t a per ecto ma%istro revelatam, et ideliter c!stodim!s, !t ab incontemptibili dispectore mandatam. )obis a!tem $!mana aestimatio innocentiam tradidit, $!mana item dominatio imperavit* inde nec plenae nec adeo timendae estis disciplinae ad innocentiae veritatem. Tanta est pr!dentia $ominis ad demonstrand!m bon!m #!anta a!ctoritas ad e"i%end!m* tam illa alli acilis #!am ista contemni. At#!e adeo #!id pleni!s, dicere- Non occides, an docereNe irascaris #!idem' &!id per ecti!s, pro$ibere ad!lteri!m, an etiam ab oc!lor!m solitaria conc!piscentia arcere' &!id er!diti!s, de male icio, an et de malilo#!io interdicere' &!id instr!cti!s, ini!riam non permittere, an nec vicem ini!riae sinere' .!m tamen sciatis ipsas le%es #!o#!e vestras #!ae vident!r ad innocentiam per%ere de divina le%e, !t anti#!iore orma, m!t!atas. .i"im!s iam de ,o/si aetate. Sed #!anta a!ctoritas le%!m $!manar!m, c!m illas et evadere $omini contin%at et pler!m#!e in admissis delitiscenti, et ali#!ando contemnere e" vol!ntate vel necessitate deli#!enti' Reco%itate ea etiam pro brevitate s!pplicii c!i!slibet, non tamen !ltra mortem remans!ri. Sic et Epic!r!s omnem cr!ciat!m dolorem#!e depretiat, modic!m #!idem contemptibilem pron!ntiando, ma%n!m vero non di!t!rn!m. Enimvero nos #!i s!b deo omni!m spec!latore disp!n%im!r, #!i#!e aeternam ab eo poenam providem!s merito, soli innocentiae occ!rrim!s, et pro scientiae plenit!dine et pro latebrar!m di ic!ltate et pro ma%nit!dine cr!ciat!s non di!t!rni, ver!m sempiterni, e!m timentes #!em timere debebit et ipse #!i timentes i!dicat, de!m, non procons!lem timentes. 5L)I. Constitim!s, !t opinor, advers!s omni!m crimin!m intentationem, #!ae C$ristianor!m san%!inem la%itat. Ostendim!s tot!m stat!m nostr!m, et #!ib!s modis probare possim!s ita esse sic!t ostendim!s, e" ide scilicet et anti#!itate divinar!m litterar!m, item e" con essione spirit!ali!m potestat!m. &!i nos revincere a!debit, non arte verbor!m, sed eadem orma #!a probationem constit!im!s, de veritate' Sed d!m !nic!i#!e mani estat!r veritas nostra, interim incred!litas, d!m de bono sectae $!i!s obd!cit!r, #!od !s!i iam et de commercio innot!it, non !ti#!e divin!m ne%oti!m e"istimat, sed ma%is p$ilosop$iae %en!s. Eadem, in#!it, et p$ilosop$i monent at#!e pro itent!r, innocentiam, i!stitiam, patientiam, sobrietatem, p!dicitiam. C!r er%o #!ib!s comparam!r de disciplina, non proinde illis adae#!am!r ad licentiam imp!nitatem#!e disciplinae' vel c!r et illi, !t pares nostri,

non !r%ent!r ad o icia #!ae nos non obe!ntes periclitam!r' &!is enim p$ilosop$!m sacri icare a!t deierare a!t l!cernas meridie vanas pro erre conpellit' &!inimmo et deos vestros palam destr!!nt et s!perstitiones vestras commentariis #!o#!e acc!sant la!dantib!s vobis. Pleri#!e etiam in principes latrant s!stinentib!s vobis, et acili!s stat!is et salariis rem!nerant!r #!am ad bestias pron!ntiant!r. Sed merito. P$ilosop$i enim non C$ristiani co%nominant!r. Nomen $oc p$ilosop$or!m daemonia non !%at. &!idni' C!m sec!nd!m deos p$ilosop$i daemonas dep!tent. Socratis vo" est- Si daemoni!m permittat. Idem et c!m ali#!id de veritate sapiebat deos ne%ans, Aesc!lapio tamen %allinace!m prosecari iam in ine i!bebat, credo ob $onorem patris ei!s, #!ia Socratem Apollo sapientissim!m omni!m cecinit. O Apollinem inconsiderat!m+ Sapientiae testimoni!m reddidit ei viro #!i ne%abat deos esse. In #!ant!m odi!m la%rat veritas, in tant!m #!i eam e" ide praestat o endit* #!i a!tem ad!lterat et ad ectat, $oc ma"ime nomine %ratiam pan%it ap!d insectatores veritatis. &!am inl!sores et corr!ptores inimice p$ilosop$i ad ectant veritatem et ad ectando corr!mp!nt, !t #!i %loriam captant, C$ristiani et necessario appet!nt et inte%re praestant, !t #!i sal!ti s!ae c!rant. Adeo ne#!e de scientia ne#!e de disciplina, !t p!tatis, ae#!am!r. &!id enim T$ales ille princeps p$/sicor!m sciscitanti Croeso de divinitate cert!m ren!ntiavit, commeat!s deliberandi saepe r!strat!s' .e!m #!ilibet opi e" C$ristian!s et invenit et ostendit et e"inde tot!m #!od in de!m #!aerit!r re #!o#!e adsi%nat* licet Plato ad irmet actitatorem !niversitatis ne#!e inveniri acilem et invent!m enarrari in omnes di icilem. Ceter!m, si de p!dicitia provocem!s, le%o partem sententiae Atticae, in Socratem corr!ptorem adolescenti!m pron!ntiat!m. Se"!m nec emine!m m!tat C$ristian!s. Novi et P$r/nen meretricem .io%enis s!pra rec!mbentis ardori s!bantem, a!dio et #!endam Spe!sipp!m de Platonis sc$ola in ad!lterio perisse. C$ristian!s !"ori s!ae soli masc!l!s nascit!r. .emocrit!s e"caecando semetips!m, #!od m!lieres sine conc!piscentia aspicere non posset et doleret si non esset potit!s, incontinentiam emendatione pro itet!r. At C$ristian!s salvis oc!lis eminas non videt* animo advers!s libidinem caec!s est. Si de probitate de endam, ecce l!t!lentis pedib!s .io%enes s!perbos Platonis toros alia s!perbia dec!lcat- C$ristian!s nec in pa!perem s!perbit. Si de modestia certem, ecce P/t$a%oras ap!d T$!rios, ;enon ap!d Prienenses t/rannidem ad ectant- C$ristian!s vero nec aedilitatem. Si de ae#!animitate con%rediar, L/c!r%!s apocarteresin optavit, #!od le%es ei!s Lacones emendassent* C$ristian!s etiam damnat!s %ratias a%it. Si de ide conparem, Ana"a%oras deposit!m $ospitib!s dene%avit- C$ristian!s et e"tra idelis vocat!r. Si de simplicitate consistam, Aristoteles amiliarem s!!m (ermian t!rpiter loco e"cedere ecit- C$ristian!s nec inimic!m s!!m laedit. Idem Aristoteles tam t!rpiter Ale"andro re%endo poti!s adolat!r, #!am Plato .ion/sio ventris %ratia venditat!r. Aristipp!s in p!rp!ra s!b ma%na %ravitatis s!per icie nepotat!r, et (ippias d!m civitati insidias disponit, occidit!r. (oc pro s!is omni atrocitate dissipatis nemo !n#!am temptavit C$ristian!s. Sed dicet ali#!is etiam de nostris e"cedere #!osdam a re%!la disciplinae. .esin!nt tamen C$ristiani $aberi penes nos, p$ilosop$i vero illi c!m talib!s actis in nomine et $onore sapientiae perseverant. Adeo #!id simile p$ilosop$!s et C$ristian!s' Graeciae discip!l!s et caeli' amae ne%otiator et vitae' verbor!m et actor!m operator, et rer!m aedi icator et destr!ctor' amic!s et inimic!s erroris' veritatis interpolator et inte%rator et e"pressor, et !rator ei!s et c!stos' 5L)II. Anti#!ior omnib!s veritas, nisi allor, et $oc mi$i pro icit anti#!itas praestr!cta divinae litterat!rae, #!o acile credat!r t$esa!r!m eam !isse posteriori c!i#!e sapientiae. Et si non on!s iam vol!minis temperarem, e"c!rrerem in $anc #!o#!e probationem. &!is poetar!m, #!is sop$istar!m, #!i non

omnino de prop$etar!m onte potaverit' Inde i%it!r p$ilosop$i sitim in%enii s!i ri%aver!nt, !t #!ae de nostris $abent, ea nos conparent illis. Inde, opinor, et a #!ib!sdam p$ilosop$ia #!o#!e eiecta est, a T$ebaeis dico, et a Spartiatis et Ar%ivis, d!m ad nostra conant!r, et $omines %loriae, !t di"im!s, et elo#!entiae soli!s libidinosi, si #!id in sanctis :script!ris< o ender!nt di%estis, e" proprio instit!to c!riositatis ad propria opera verter!nt, ne#!e satis credentes divina esse, #!o min!s interpolarent, ne#!e satis intelle%entes, !t ad$!c t!nc s!bn!bila, etiam ipsis I!daeis ob!mbrata, #!or!m propria videbant!r. Nam et si #!a simplicitas erat veritatis, eo ma%is scr!p!lositas $!mana idem aspernata m!tabat, per #!od in incert!m misc!er!nt etiam #!od invenerant cert!m. Invent!m enim sol!mmodo de!m non !t invenerant disp!taver!nt, !t et de #!alitate et de nat!ra ei!s et de sede disceptent. Alii incorporalem adseverant, alii corporalem, !t tam Platonici #!am Stoici* alii e" atomis, alii e" n!meris, #!a Epic!r!s et P/t$a%oras, ali!s e" i%ni, #!a (eraclito vis!m est- et Platonici #!idem c!rantem rer!m, contra Epic!rei otios!m et ine"ercit!m, et !t ita di"erim, neminem $!manis reb!s* posit!m vero e"tra m!nd!m Stoici, #!i i%!li modo e"trinsec!s tor#!eat molem $anc* intra m!nd!m Platonici, #!i %!bernatoris e"emplo intra id maneat #!od re%at. Sic et de ipso m!ndo nat!s innat!sve sit, decess!r!s mans!r!sve sit, variant. Sic et de animae stat!, #!am alii divinam et aeternam, alii dissol!bilem contend!nt, !t #!is sensit, ita et int!lit a!t re ormavit. Nec mir!m, si vet!s instr!ment!m in%enia p$ilosop$or!m interverter!nt. E" $or!m semine etiam nostram $anc novitiolam parat!ram viri #!idam s!is opinionib!s ad p$ilosop$icas sententias ad!lteraver!nt et de !na via obli#!os m!ltos et ine"plicabiles tramites scider!nt. &!od ideo s!%%esserim, ne c!i nota varietas sectae $!i!s in $oc #!o#!e nos p$ilosop$is adae#!are videat!r et e" varietate de ension!m i!dicet veritatem. E"pedite a!tem praescribim!s ad!lteris nostris illam esse re%!lam veritatis #!ae veniat a C$risto transmissa per comites ipsi!s, #!ib!s ali#!anto posteriores diversi isti commmentatores probab!nt!r. Omnia advers!s veritatem de ipsa veritate constr!cta s!nt, operantib!s aem!lationem istam spiritib!s erroris. Ab $is ad!lteria $!i!smodi sal!taris disciplinae s!bornata, ab $is #!aedam etiam ab!lae inmissae #!ae de similit!dine idem in irmarent veritatis vel eam sibi poti!s evincerent, !t #!is ideo non p!tet C$ristianis credend!m #!ia nec poetis nec p$ilosop$is, vel ideo ma%is poetis et p$ilosop$is e"istemet credend!m, #!ia non C$ristianis. Ita#!e ridem!r praedicantes de!m i!dicat!r!m. Sic enim et poetae et p$ilosop$i trib!nal ap!d in eros pon!nt. Et %e$ennam si comminem!r, #!ae est i%nis arcani s!bterraneam ad poenam t$esa!r!s, proinde decac$innam!r. Sic enim et P/rip$le%et$on ap!d mort!os amnis est. Et si paradis!m nominem!s, loc!m divinae amoenitatis recipiendis sanctor!m spiritib!s destinat!m, maceria #!adam i%neae illi!s 4onae a notitia orbis comm!nis se%re%at!m, El/sii campi idem occ!paver!nt. Unde $aec, oro vos, p$ilosop$is a!t poetis tam consimilia' Nonnisi de nostris sacramentis. Si de nostris sacramentis, !t de priorib!s, er%o ideliora s!nt nostra ma%is#!e credenda #!or!m ima%ines #!o#!e idem inveni!nt. Si de s!is sensib!s, iam er%o sacramenta nostra ima%ines posterior!m $abeb!nt!r, #!od rer!m orma non s!stinet. N!n#!am enim corp!s !mbra a!t veritatem ima%o praecedit. 5L)III. A%e iam, si #!i p$ilosop$!s ad irmet, !t ait Laberi!s de sententia P/t$a%orae, $ominem ieri e" m!lo, col!bram e" m!liere, et in eam opinionem omnia ar%!menta elo#!ii virt!te distorserit, nonne consens!m movebit et idem in i%et etiam ab animalib!s abstinendi propterea' Pers!as!m #!is $abeat, ne orte b!b!lam de ali#!o proavo s!o obsonet' At enim C$ristian!s si de $omine $ominem ips!m#!e de Gaio Gai!m red!cem repromittat, lapidib!s ma%is, nec saltem coetib!s a pop!lo e"i%et!r.

Si #!aec!n#!e ratio praeest animar!m $!manar!m reciprocandar!m in corpora, c!r non in eandem s!bstantiam redeant, c!m $oc sit restit!i, id esse #!od !erat' Iam non ipsae s!nt #!ae !erant, #!ia non pot!er!nt esse #!od non erant, nisi desinant esse #!od !erant. ,!ltis etiam locis e" otio op!s erit, si velim!s ad $anc partem lascivire, #!is in #!am bestiam re ormari videret!r. Sed de nostra ma%is de ensione, #!i proponim!s m!lto !ti#!e di%ni!s credi $ominem e" $omine redit!r!m, #!emlibet pro #!olibet, d!m $ominem, !t eadem #!alitas animae in eandem resta!raret!r conditionem, etsi non e i%iem. Certe #!ia ratio restit!tionis destinatio i!dicii est, necessario idem ipse #!i !erat e"$ibebit!r, !t boni se! contrarii meriti i!dici!m a deo re erat. Ideo#!e repraesentab!nt!r et corpora, #!ia ne#!e pati #!ic#!am potest anima sola sine materia stabili, id est carne, et #!od omnino de i!dicio dei pati debent animae, non sine carne mer!er!nt intra #!am omnia e%er!nt. Sed #!omodo, in#!is, dissol!ta materia e"$iberi potest' Considera temetips!m, o $omo, et idem rei invenies. Reco%ita #!id !eris ante#!am esses. Uti#!e ni$il. ,eminisses enim, si #!id !isses. &!i er%o ni$il !eras pri!s#!am esses, idem ni$il act!s c!m esse desieris, c!r non possis r!rs!s esse de ni$ilo ei!sdem ipsi!s actoris vol!ntate #!i te vol!it esse de ni$ilo' &!id novi tibi eveniet' &!i non eras, act!s es* c!m iter!m non eris, ies. Redde si potes rationem #!a act!s es, et t!nc re#!ire #!a ies. Et tamen acili!s !ti#!e ies #!od !isti ali#!ando, #!ia ae#!e non di icile act!s es #!od n!n#!am !isti ali#!ando. .!bitabit!r, credo, de dei virib!s, #!i tant!m corp!s $oc m!ndi de eo #!od non !erat non min!s #!am de morte vacationis et inanitatis inpos!it, animat!m spirit! omni!m animar!m animatore, si%nat!m et ips!m $!manae res!rrectionis e"empl!m in testimoni!m vobis. L!" cotidie inter ecta resplendet et tenebrae pari vice decedendo s!cced!nt, sidera de !ncta vivesc!nt, tempora !bi ini!nt!r incipi!nt, r!ct!s cons!mmant!r et rede!nt, certe semina non nisi corr!pta et dissol!ta ec!ndi!s s!r%!nt, omnia pere!ndo servant!r, omnia de interit! re ormant!r. T! $omo, tant!m nomen, si intelle%as te vel de tit!lo P/t$iae discens, domin!s omni!m morienti!m et res!r%enti!m, ad $oc morieris, !t pereas' Ubic!m#!e resol!t!s !eris, #!aec!n#!e te materia destr!"erit, $a!serit, aboleverit, in ni$il!m prode%erit, reddet te. Ei!s est ni$il!m ips!m c!i!s et tot!m. Er%o, in#!itis, semper moriend!m erit et semper res!r%end!m' Si ita rer!m domin!s destinasset, in%ratis e"perireris conditionis t!ae le%em. At n!nc non aliter destinavit #!am praedicavit. &!ae ratio !niversitatem e" diversitate conpos!it, !t omnia aem!lis s!bstantiis s!b !nitate constarent e" vac!o et solido, e" animali et inanimali, e" conpre$ensibili et inconpre$ensibili, e" l!ce et tenebris, e" ipsa vita et morte- eadem aev!m #!o#!e ita destinata et distincta condicione conser!it, !t prima $aec pars, ab e"ordio rer!m #!am incolim!s, temporali aetate ad inem de l!at, se#!ens vero, #!am e"pectam!s, in in initam aeternitatem propa%et!r. C!m er%o inis et limes, medi!s #!i inter$iat, ad !erit, !t etiam ipsi!s m!ndi species trans erat!r ae#!e temporalis, #!ae illi dispositioni aeternitatis a!laei vice oppansa est, t!nc restit!et!r omne $!man!m %en!s ad e"p!n%end!m #!od in isto aevo boni se! mali mer!it, et e"inde pendend!m in immensam aeternitatis perpet!itatem. Ideo#!e nec mors iam, nec r!rs!s ac r!rs!s res!rrectio, sed erim!s idem #!i n!nc, nec alii post, dei #!idem c!ltores ap!d de!m semper, s!perind!ti s!bstantia propria aeternitatis- pro ani vero, et #!i non inte%re ad de!m, in poena ae#!e i!%is i%nis, $abentes e" ipsa nat!ra ei!s divinam scilicet s!bministrationem incorr!ptibilitatis. Nover!nt et p$ilosop$i diversitatem arcani et p!blici i%nis. Ita lon%e ali!s est #!i !s!i $!mano, ali!s #!i i!dicio dei apparet, sive de caelo !lmina strin%ens, sive de terra per vertices monti!m er!ctans* non enim abs!mit #!od e"!rit, sed d!m ero%at, reparat. Adeo manent montes semper ardentes, et #!i de caelo tan%it!r, salv!s est, !t n!llo iam i%ni decinerescat. Et $oc erit testimoni!m i%nis

aeterni, $oc e"empl!m i!%is i!dicii poenam n!trientis. ,ontes !r!nt!r et d!rant. &!id nocentes et dei $ostes' 5LI5. (ae s!nt #!ae in nobis solis praes!mptiones vocant!r, in p$ilosop$is et poetis s!mmae scientiae et insi%nia in%enia. Illi pr!dentes, nos inepti* illi $onorandi, nos inridendi, immo eo ampli!s et p!niendi. 3alsa n!nc sint #!ae t!ent!r et merito praes!mptio, attamen necessaria* inepta, attamen !tilia* si#!idem meliores ieri co%!nt!r #!i eis cred!nt, met! aeterni s!pplicii et spe aeterni re ri%erii. Ita#!e non e"pedit alsa dici nec inepta $aberi #!ae e"pedit vera praes!mi. N!llo tit!lo damnari licet omnino #!ae pros!nt. In vobis ita#!e praes!mptio est $aec ipsa #!ae damnat !tilia. Proinde nec inepta esse poss!nt* certe etsi alsa et inepta, n!lli tamen no"ia. Nam et m!ltis aliis similia #!ib!s n!llas poenas inro%atis, vanis et ab!losis, inacc!satis et inp!nitis, !t inno"iis. Sed in ei!smodi enim, si !ti#!e, inris!i i!dicand!m est, non %ladiis et i%nib!s et cr!cib!s et bestiis, de #!a ini#!itate saevitiae non modo caec!m $oc v!l%!s e"s!ltat et ins!ltat, sed et #!idam vestr!m, #!ib!s avor v!l%i de ini#!itate captat!r, %loriant!r. &!asi non tot!m #!od in nos potestis nostr!m sit arbitri!m. Certe, si velim, C$ristian!s s!m. T!nc er%o me damnabis, si damnari velim* c!m vero #!od in me potes, nisi velim, non potes, iam meae vol!ntatis est #!od potes, non t!ae potestatis. Proinde et v!l%!s vane de nostra ve"atione %a!det. Proinde enim nostr!m est %a!di!m, #!od sibi vindicat, #!i mal!m!s damnari #!am a deo e"ciderecontra illi, #!i nos oder!nt, dolere, non %a!dere debebant, consec!tis nobis #!od ele%im!s. L. Er%o, in#!itis, c!r #!erimini #!od vos inse#!am!r, si pati v!ltis, c!m dili%ere debeatis per #!os patimini #!od v!ltis' Plane vol!m!s pati, ver!m eo more, #!o et bell!m miles. Nemo #!idem libens patit!r, c!m et trepidare et periclitari sit necesse. Tamen et proeliat!r omnib!s virib!s, et vincens in proelio %a!det #!i de proelio #!erebat!r, #!ia et %loriam conse#!it!r et praedam. Proeli!m est nobis #!od provocam!r ad trib!nalia, !t illic s!b discrimine capitis pro veritate certem!s. )ictoria est a!tem pro #!o certaveris obtinere. Ea victoria $abet et %loriam placendi deo et praedam vivendi in aetern!m. Sed obd!cim!r. Certe c!m obtin!im!s. Er%o vicim!s, c!m occidim!r, deni#!e evadim!s, c!m obd!cim!r. Licet n!nc sarmenticios et sema"ios appelletis, #!ia ad stipitem dimidii a"is revincti sarmentor!m ambit! e"!rim!r. (ic est $abit!s victoriae nostrae, $aec palmata vestis, tali c!rr! tri!mp$am!s. ,erito ita#!e victis non placem!s* propterea enim desperati et perditi e"istimam!r. Sed $aec desperatio et perditio penes vos in ca!sa %loriae et amae ve"ill!m virt!tis e"toll!nt. ,!ci!s de"teram s!am libens in ara reli#!it- o s!blimitas animi+ Empedocles tot!m sese Catanensi!m Aetnaeis incendiis donavit- o vi%or mentis+ Ali#!a Cart$a%inis conditri" ro%o se sec!nd!m matrimoni!m dedit- o praeconi!m castitatis+ Re%!l!s, ne !n!s pro m!ltis $ostib!s viveret, toto corpore cr!ces patit!r- o vir!m ortem et in captivitate victorem+ Ana"arc$!s, c!m in e"it!m tisanae pilo cont!nderet!r- T!nde, t!nde, aiebat, Ana"arc$i ollem, Ana"arc$!m enim non t!ndis- o p$ilosop$i ma%nanimitatem, #!i de tali e"it! s!o etiam iocabat!r+ Omitto eos #!i c!m %ladio proprio vel alio %enere mortis mitiore de la!de pepi%er!nt. Ecce enim et tormentor!m certamina coronant!r a vobis. Attica meretri" carni ice iam ati%ato postremo lin%!am s!am comesam in aciem t/ranni saevientis e"sp!it, !t e"sp!eret et vocem, ne coni!ratos con iteri posset, si etiam victa vol!isset. ;eno Eleates cons!lt!s a .ion/sio, #!idnam p$ilosop$ia praestaret, c!m respondisset contempt!m mortis, inpassibilis la%ellis t/ranni obiect!s sententiam s!am ad mortem

!s#!e si%nabat. Certe Lacon!m la%ella s!b oc!lis etiam $ortanti!m propin#!or!m acerbata tant!m $onorem tolerantiae dom!i con er!nt #!ant!m san%!inis !derint. O %loriam licitam, #!ia $!manam, c!i nec praes!mptio perdita nec pers!asio desperata rep!tat!r in contempt! mortis et atrocitatis omnimodae, c!i tant!m pro patria, pro imperio, pro amicitia pati permiss!m est #!ant!m pro deo non licet+ Et tamen illis omnib!s et stat!as de !nditis, et ima%ines inscribitis, et tit!los inciditis in aeternitatem. &!ant!m de mon!mentis potestis scilicet, praestatis et ipsi #!odammodo mort!is res!rrectionem. (anc #!i veram a deo sperat, si pro deo patiat!r, insan!s est. Sed $oc a%ite, boni praesides, meliores m!lto ap!d pop!l!m si illis C$ristianos immolaveritis, cr!ciate, tor#!ete, damnate, atterite nos- probatio est enim innocentiae nostrae ini#!itas vestra. Ideo nos $aec pati de!s patit!r. Nam et pro"ime ad lenonem damnando C$ristianam poti!s #!am ad leonem con essi estis labem p!dicitiae ap!d nos atrociorem omni poena et omni morte rep!tari. Nec #!ic#!am tamen pro icit e"#!isitior #!ae#!e cr!delitas vestra* inlecebra est ma%is sectae. Pl!res e icim!r #!otiens metim!r a vobis* semen est san%!is C$ristianor!m. ,!lti ap!d vos ad tolerantiam doloris et mortis $ortant!r !t Cicero in T!sc!lanis, !t Seneca in 3ort!itis, !t .io%enes, !t P/rr$on, !t Callinic!s. Nec tamen tantos inveni!nt verba discip!los #!antos C$ristiani actis docendo. Illa ipsa obstinatio, #!am e"probratis, ma%istra est. &!is enim non contemplatione ei!s conc!tit!r ad re#!irend!m #!id int!s in re sit' #!is non, !bi re#!isivit, accedit' !bi accessit, pati e"optat, !t totam dei %ratiam redimat, !t omnem veniam ab eo compensatione san%!inis s!i e"pediat' Omnia enim $!ic operi delicta donant!r. Inde est, #!od ibidem sententiis vestris %ratias a%im!s. Ut est aem!latio divinae rei et $!manae, c!m damnam!r a vobis, a deo absolvim!r.