S.

Clara Assisiensis
Testamentum
. In nomine Domini. Amen Inter alia beneficia, quae a largitore nostro Patre misericordiarum (cfr. 2Cor 1,3) rece imus et quotidie reci imus et unde C!risti glorioso Patri gratiarum actiones magis agere debemus,est de "ocatione nostra, quae quanto erfectior et maior est, tanto magis illi lus debemus. #nde A ostolus$ Agnosce "ocationem tuam (cfr. 1Cor 1,2%). &actus est nobis &ilius Dei "ia, quam "erbo et e'em lo (cfr. Ioa 1(,%) 1*im (,12) ostendit et docuit nos beatissimus ater noster &ranciscus, "erus amator et imitator i sius. Igitur considerare debemus, sorores, dilectae, immensa beneficia Dei in nobis collata, sed inter cetera, quae er ser"um suum dilectum atrem nostrum beatum &ranciscum in nobis Deus dignatus est o erari, non solum ost con"ersionem nostram, sed etiam dum essemus in saeculi misera "anitate. +am cum i se sanctus ad!uc non !abens fratres nec socios, statim quasi ost con"ersionem suam, cum ecclesiam Sancti Damiani aedificaret, ubi consolatione di"ina totaliter "isitatus, com ulsus est saeculum e' toto relinquere, rae magna laetitia et illustratione S iritus Sancti de nobis ro !eta"it, quod Dominus ostea adim le"it. Ascendens enim tunc tem oris su er murum dictae ecclesiae, quibusdam au eribus, ibi iu'ta morantibus, alta "oce lingua francigena loquebatur$ ,enite et adiu"ate me in o ere monasterii sancti Damiani, quoniam ad!uc erunt dominae ibi, quarum famosa "ita et con"ersatione sancta glorificabitur Pater noster caelestis (cfr. -at .,1%) in uni"ersa ecclesia sua sancta. In !oc ergo considerare ossumus co iosam benignitatem Dei in nobis, qui ro ter abundantem misericordiam et caritatem suam de nostra "ocatione et electione (cfr. 2Pet 1,1/) er santum suum dignatus est ista loqui. 0t non solum de nobis ista ater noster beatissimus &ranciscus ro !eta"it, sed etiam de aliis, quae "enturae erant in "ocatione sancta, in qua Dominus nos "oca"it. 1uanta ergo sollicitudine quantoque studio mentis et cor oris mandata Dei et atris nostri ser"are debemus ut coo erante Domino talentum multi licatum reddamus2 I se enim Dominus non solum osuit nos ut formam aliis in e'em lum et s eculum, sed etiam sororibus nostris, quas ad "ocationem nostram Dominus ad"ocabit, ut et i sae sint con"ersantibus in mundo in s eculum et e'em lum. Cum igitur nos "oca"erit Dominus ad tam magna, ut in nobis se "aleant s eculari quae aliis in s eculum sunt et e'em lum, tenemur multum benedi3cere Deum et laudare et ad benefaciendum in Domino confortari am lius. 1ua ro ter, si secundum formam raedictam "i'erimus, e'em lum nobile aliis relinquemus (cfr. 2-ac %,24.31) et aeternae beatitudinis bra"ium labore bre"issimo acquiremus. Postquam altissimus Pater caelestis er misericordiam suam et gratiam cor meum

1/

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

1/

dignatus est illustrare, ut e'em lo et doctrina beatissimi atris nostri &rancisci oenitentiam facerem, aulo ost con"ersionem i sius, una cum aucis sororibus quas Dominus mi!i dederat aulo ost con"ersionem meam, obedientiam "oluntarie sibi romisi sicut Dominus lumen gratiae suae nobis contulerat er eius "itam mirabilem et doctrinam. Attendens autem beatus &ranciscus quod essemus fragiles et debiles secundum cor us, nullam tamen necessitatem, au ertatem, laborem, tribulationem "el "ilitatem et contem tum saeculi recusabamus, immo ro magnis deliciis re utabamus sicut e'em lis sanctorum et fratrum suorum e'amina"erat nos frequenter, ga"isus est multum in Domino) et ad ietatem erga nos motus, obliga"it se nobis er se et er religionem suam !abere sem er de nobis tanquam de fratribus suis curam diligentem et sollicitudinem s ecialem. 0t sic de "oluntate Dei et beatissimi atris nostri &rancisci i"imus ad ecclesiam Sancti Damiani moraturae, ubi Dominus in bre"i tem ore er misericordiam suam et gratiam nos multi lica"it, ut im leretur quod Dominus raedi'erat er sanctum suum. +am antea steteramus in loco alio, licet arum. Postea scri sit nobis formam "i"endi et ma'ime ut in sancta au ertate sem er erse"eraremus. +ec fuit contentus in "ita sua nos !ortari multis sermonibus (cfr. Act 2/,2) et e'em lis ad amorem sanctissimae au ertatis et obser"antiam eiusdem, sed lura scri ta nobis tradidit, ne ost mortem suam ullatenus declinaremus ab i sa, sicut et Dei &ilius, dum "i'it in mundo ab i sa sancta au ertate numquam "oluit declinare. 0t beatissimus ater noster &ranciscus, eius "estigia (cfr. 1Pet 2,21) imitatus, sanctam au ertatem suam, quam elegit er se et er suos fratres, e'em lo suo et doctrina, dum "i'it, ab i sa nullatenus declina"it. Considerans igitur, ego Clara, C!risti et sororum au erum monasterii Sancti Damiani ancilla, licet indigna, et lantuncula sancti atris, cum aliis meis sororibus, tam altissimam rofessionem nostram et tanti atris mandatum, fragilitatem quoque aliarum, quam timebamus in nobis ost obitum sancti atris nostri &rancisci, qui erat columna nostra et unica con3solatio ost Deum et firmamentum (cfr. 1*im 3,1.), iterum atque iterum "oluntarie nos obliga"imus dominae nostrae sanctissimae au ertati, ne ost mortem meam sorores, quae sunt e quae "enturae sunt, ab i sa "aleant ullatenus declinare. 0t sicut ego studiosa et sollicita sem er fui sanctam au ertatem, quam Domino et atri nostro beato &rancisco romisimus, obser"are et ab aliis facere obser"ari, sic teneantur usque in finem illae quae mi!i succedent in officio sanctam au ertatem cum Dei au'ilio obser"are et facere obser"ari. Immo etiam ad maiorem cautelam sollicita fui a domino a a Innocentio, sub cuius tem ore coe imus, et ab aliis successoribus suis nostram rofessionem sanctissimae au ertatis, quam Domino et beato atri nostro romisimus, eorum ri"ilegiis facere roborari, ne aliquo tem ore ab i sa declinaremus ullatenus. 1ua ro ter, fle'is genibus et utroque !omine inclinato, sanctae matri 0cclesiae 5omanae, summo ontifici et raeci ue domino cardinali, qui religioni &ratrum -inorum et nobis fuerit de utatus, recommendo omnes sorores meas quae sunt et quae "enturae sunt,

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

ut amore illius Dei, qui au er ositus est in raese io, au er "i'it in saeculo et nudus remansit in atibulo, sem er gregi suo usillo (cfr. 6uc 12,32), quem Dominus Pater genuit in 0cclesia sua sancta, "erbo et e'em lo beatissimi atris nostri sancti &rancisci insequendo au ertatem et !umilitatem dilecti &ilii sui et gloriosae ,irginis matris suae, sanctam au ertatem, quam Deo et beatissimo atri nostro sancto &rancisco romisimus, faciat obser"ari et in i sa dignetur fo"ere i sas sem er et conser"are. 0t sicut Dominus dedit nobis beatissimum atrem nostrum &ranciscum in fundatorem, lantatorem et adiutorem nostrum in ser"itio C!risti et in !is quae Domino et beato atri nostro romisimus, qui etiam dum "i'it sollicitus fuit "erbo et o ere sem er e'colere et fo"ere nos, lantulam suam, sic recommendo et relinquo sorores meas, quae sunt et quae "enturae sunt, successori beatissimi atris nostri &rancisci et toti religioni, ut sint nobis in adiutorium roficiendi sem er in melius ad ser"iendum Deo et obser"andam raeci ue melius sanctissimam au ertatem. Si "ero contingeret aliquo tem ore dictas sorores locum dictum relinquere et ad alium se transferre, raedictam formam au ertatis, quam Deo et beatissimo atri nostro &rancisco romisimus, ost mortem meam ubicumque fuerint, obser"are ni!ilominus teneantur.

1/

1.

2/

2. Sit tamen sollicita et ro"idens tam illa, quae erit in officio, quam aliae sorores, ne circa su radictum locum de terra acquirant "el reci iant, nisi quantum e'trema necessitas ro !orto ad e'colenda olera o oscit. Si autem ab aliqua arte ro !onestate et remotione monasterii, e' sae ta !orti o orteret lus !aberi e terra, non ermittant lus acquiri "el etiam reci iant, nisi quantum e'trema necessitas oscit. 0t illa terra enitus non laboretur nec seminetur, sed sem er solida et inculta ermaneat. -oneo et e'!ortor in Domino 7esu C!risto omnes sorores meas, quae sunt et quae "enturae sunt, ut sem er studeant imitari "iam sanctae sim licitatis, !umilitatis, au ertatis ac etiam !onestatis sanctae con"ersationis, sicut ab initio nostrae con"ersionis a C!risto edoctae sumus et a beatissimo atre nostro beato &rancisco. 0' quibus, non nostris meritis, sed sola misericordia et gratia largitoris, i se Pater misericordiarum, tam !is qui longe sunt quam !is qui ro e sunt, bonae famae s arsit odorem (cfr. 2Cor 1,3) 2,1.). 0t e' caritate C!risti in"icem diligentes, amorem, quem intus !abetis, foris er o era demonstretis, ut e' !oc e'em lo ro"ocatae sorores sem er crescant in amorem Dei et in mutuam caritatem. 5ogo etiam illam quae erit in officio sororum, ut magis studeat raeessse aliis "irtutibus et sanctis moribus quam officio, quatenus eius e'em lo ro"ocatae sorores suae, non tantum e' officio obediant, sed otius e' amore. Sit etiam ro"ida et discreta circa sorores suas, sicut bona mater erga filias suas, et raeci ue ut de eleemos8nis quas Dominus dabit, eis secundum necessitatem uniuscuiusque studeat ro"idere. Sit etiam tam benigna et communis, ut secure ossint manifestare necessitates suas et recurrere ad

3/

3.

(/

(.

eam omni !ora confidenter, sicut eis "idebitur e' edire, tam ro se quam ro sororibus suis. . Sorores "ero quae sunt subditae recordentur quod ro ter Deum abnega"erunt ro rias "oluntates. #nde "olo quod obediant suae matri, sicut romiserunt Domino, sua s ontanea "oluntate, ut mater earum "idens caritatem, !umilitatem et unitatem quam in"icem !abent, omne onus quod de officio tolerat, le"ius ortet, et quod molestum est et amarum, ro ter earum sanctam con"ersationem, ei in dulcedinem con"ertatur. 0t quoniam arcta est "ia et semita, et angusta est orta er quam itur et intratur ad "itam, et auci sunt qui ambulant et intrant er eam (cfr. -at 9,13.1(). 0t si aliqui sunt qui ad tem us ambulant er eam, aucissimi sunt qui erse"erant in ea. :eati "ero quibus datum est ambulare er eam et erse"erare usque un finem (cfr. Ps 114,1) -at 1/,22). Ca"eamus ergo, quod si er "iam Domini intra"imus, quod cul a nostra et ignorantia, aliquo tem ore ab i sa nullatenus declinemus, ne tanto Domino et suae ,irgini matri et atri nostro beato &rancisco, 0cclesiae trium !anti et etiam militanti iniuriam defera3 mus. Scri tum est enim$ -aledicti qui declinant a mandatis tuis (cfr. Ps 114,21). 2/ ;uius rei gratia flecto genua mea ad Patrem Domini nostri 7esu C!risti (cfr. 0 ! 3,1(), suffragantibus meritis gloriosae ,irginis sanctae -ariae matris eius et beatissimi atris nostri &rancisci et omnium sanctorum, ut i se Dominus, qui dedit bonum rinci ium, det incrementum (cfr. 1Cor 3,%.9), det etiam finalem erse"erantiam. Amen. 2. ;oc scri tum, ut melius debeat obser"ari, relinquo "obis, carissimis et dilectis sororibus meis, raesentibus et "enturis, in signum benedictionis Domini et beatissimi atris nostri &rancisci et benedictionis meae, matris et ancillae "estrae. 3/ 0' licit *estamentum beatae Clarae "irginis.

1/

1.

3.

Epistolae Prima e istola Agneti

(/

,enerabili et sanctissimae "irgini, dominae Agneti, filiae e'cellentissimi ac illustrissimi regis :o!emiae, Clara, indigna famula 7esu C!risti et ancilla inutilis dominarum inclusarum monasterii Sancti Damiani, sua ubique subdita et ancilla, recommendationem sui omnimodam cum re"erentia s eciali aeternae felicitatis gloriam adipisci (cfr. Sir ./,. ). ,estrae sanctae con"ersationis et "itae !onestissimam famam, quae non solum mi!i, sed fere in toto est orbe terrarum egregie di"ulgata, gaudeo lurimum in Domino et exsulto

(.

1/

1.

(;ab 3 ,14)) de quo non tantum ego singularis "aleo e'sultare, sed uni"ersi qui faciunt et facere desiderant ser"itium 7esu C!risti. ;inc est quod, cum erfrui otuissetis rae ceteris om is et !onoribus et saeculi dignitate, cum gloria e'cellenti "alentes inclito Caesari legitime des onsari, sicut "estrae ac eius e'cellentiae decuisset, quae omnia res uentes, toto animo et cordis affectu magis sanctissimam au ertatem et cor oris enuriam elegistis, s onsum nobilioris generis acci ientes, Dominum 7esum C!ristum, qui "estram "irginitatem sem er immaculatam custodiet et illaesam. 1uem cum ama"eritis casta estis, cum tetigeritis mundior efficiemini, cum acce eritis "irgo estis) cuius ossibilitas fortior, generositas celsior, cuius as ectus ulc!rior, amor sua"ior et omnis gratia elegantior. Cuius estis iam am le'ibus adstricta, qui ectus "estrum orna"it la idibus retiosis et "estris auribus tradidit inaestimabiles margaritas. 0t totam circumdedit "ernantibus atque coruscantibus gemmis atque "os corona"it aurea corona signo sanctitatis expressa (Sir (. ,1( ). 0rgo, soror carissima, immo domina "eneranda nimium quia sponsa et mater estis et soror (cfr. 2Cor 11,2) -at 12,./) Domini mei 7esus C!risti, "irginitatis in"iolabilis et au ertatis sanctissimae "e'illo res lendentissime insignita, in sancto ser"itio confortamini au eris Crucifi'i ardenti desiderio inc!oato, qui ro nobis omnibus crucis sustinuit assionem (;eb 12,2), eruens nos de potestate rinci is tenebrarum (Col 1,13), qua ob transgressionem rimi arentis "incti "inculis tenebamur, et nos reconcilians (2Cor .,14) Deo Patri. < beata au ertas, quae diligentibus et am le'antibus eam di"itias raestat aeternas2 < sancta au ertas, quam !abentibus et desiderantibus a Deo caelorum regnum (cfr. -at . ,3 ) romittitur et aeterna gloria "itaque beata rocul dubio e'!ibetur. < ia au ertas, quam Dominus 7esus C!ristus, qui caelum terramque regebat et regit, qui dixit etiam et sunt facta (Ps 32,=) 1(4,.), dignatus est rae ceteris am le'ari2 Vulpes enim foveas, inquit, habent et volucres caeli nidos, Filius autem hominis, id est C!ristus, non habet ubi caput reclinet (Mat 8,20), sed inclinato capite tradidit spiritum (Ioa 1=,3/). Si ergo tantus et talis Dominus in uterum "eniens "irginalem, des ectus, egenus et au er in mundo "oluit a arere, ut !omines, qui eram au errimi et egeni, caelestis abuli sufferentes nimiam egestatem, efficerentur in illo di"ites regna caelestia ossidendo, exsultate lurimum et gaudete (cfr. ;ab 3 ,14), re letae ingenti gaudio et laetitia s iritali, quia, cum "obis magis lacuisset contem tus saeculi quam !onores, au ertas quam di"itiae tem orales et magis t!esauros in caelo recondere quam in terra, ubi nec rubigo consumit nec tinea demolitur et fures non effodiunt nec furantur (-at %,2/), merces vestra copiosissima est in caelis (-at .,12), et fere digne meruistis soror, sponsa et mater (cfr. 2Cor 11,2) -at 12,./) altissimi Patris &ilii et gloriosae ,irginis nuncu ari. Credo enim firmiter "os no"isse quod regnum caelorum nonnisi pauperibus (cfr. -at . ,3 ) a Domino romittitur et donatur, quia dum res diligitur tem oralis fructus amittitur caritatis) Deo et mammonae deservire non posse, quoniam aut unus diligitur et alter odio habetur et aut uni ser"iet alterum contemnet (cfr. -at %,2()) et "estitum cum

2/

2.

3/

3.

(/

(.

nudo certare non osse, quia citius ad terram deicitur qui !abet unde teneatur et gloriosum manere in saeculo et illic regnare cum C!risto, et quoniam ante foramen acus oterit transire camelus, scandere uam dives caelica regna (cfr. -at 1=,2(). . Ideo abiecistis "estimenta, "idelicet di"itias tem orales, nec luctanti succumbere enitus "aleretis, ut er arctam viam et angustam portam (cfr. -at 9,13 31( ) ossitis regna caelestia introire. -agnum qui e ac laudabile commercium$ relinquere tem oralia ro aeternis, romereri caelestia ro terrenis, centuplum ro uno recipere ac beatam vitam er etuam possidere (cfr. -at 1=,2=). 1ua ro ter "estram e'cellentiam et sanctitatem du'i, rout ossum, !umilibus recibus in !hristi visceribus (cfr. P!i 1,4) su licandam, quatenus in eius sancto ser"itio confortari "elitis, crescentes de bono in melius, de virtutibus in virtutes (cfr. Ps 43 ,4), ut cui toto mentis desiderio deser"itis, dignetur "obis o tata raemia elargiri. <bsecro etiam "os in Domino, sicut ossum, ut me "estram famulam, licet inutilem, et sorores ceteras "obis de"otas mecum in monasterio commorantes !abere "elitis in sanctissimis vestris orationibus (cfr. 5om 1. ,3/) commendatas, quibus subser"ientibus mereri ossumus misericordiam 7esu C!risti, ut ariter una "obiscum sem iterna mereamur erfrui "isione. ,alete in Domino et oretis pro (cfr. 1*!e . ,2. ) me.

1/

1.

2/

Secunda e istola Agneti

2. &iliae "egis regum, ancillae Domini dominantium (cfr. A 1=,1%) 1*m %,1.), s onsae dignissimae 7esu C!risti et ideo reginae raenobili dominae Agneti, Clara, au erum dominarum ancilla inutilis et indigna, salutem et sem er in summa "i"ere au ertate 3/ >ratias ago gratiae largitori, a quo omne datum optimum et omne donum perfectum (*g 1,19) creditur emanare, quod te tantis "irtutum titulis decora"it et tantae erfectionis insigniis illustra"it, ut, perfecti #atris (cfr. -t .,(4) effecta diligens imitatri', erfecta fieri merearis, ne oculi sui aliquid in te videant imperfectum (cfr. Sl 134,1%). ;aec est illa erfectio, qua te sibi 5e' i se in aet!ereo t!alamo sociabit, ubi sedet stellato solio gloriosus, quod terreni regni fastigia "ili endens et oblationes im erialis coniugii arum dignas, aemula sanctissimae au ertatis effecta in s iritu magnae !umilitatis et ardentissimae caritatis eius ad!aesisti "estigiis, cuius meruisti connubio co ulari. Cum "ero no"erim te "irtutibus oneratam, arcens roli'itati "erborum nolo "erbis su erfluis onerare, licet tibi ni!il su erflui "ideatur e' illis de quibus osset tibi aliqua consolatio ro"enire. Sed quia unum est necessarium (6uc 1/,(2), !oc unum obtestor et moneo er amorem illius, cui te sanctam et bene lacentem hostiam (cfr. 5om 12,1) obtulisti, ut tui memor ro ositi "elut altera 5ac!el tuum sem er "idens rinci ium, quod tenes teneas, quod facis facias nec dimittas (cfr. Cant 3,(), sed cursu concito, gradu le"i, edibus inoffensis ut etiam gressus tui ul"erem non admittant, secura gaudens et alacris er tramitem caute beatitudine gradiaris, nulli credens, nulli

3.

(/

(.

consentiens, quod te "ellet ab !oc ro osito re"ocare, quod tibi poneret in "ia scandalum (cfr. 5om 1(,13), ne in illa erfectione, qua S iritus Domini te "oca"it, redderes $ltissimo vota tua (Ps (=,1(). . In !oc autem, ut mandatorum Domini securius viam (cfr. Ps 114,32) erambules, "enerabilis atris nostri fratris nostri ;eliae, generalis ministri, consilium imitare) quod rae one consiliis ceterorum et re uta tibi carius omni dono. Si quis "ero aliud tibi di'erit, aliud tibi suggesserit, quod erfectionem tuam im ediat, quod "ocationi di"inae contrarium "ideatur, etsi debeas "enerari, noli tamen eius consilium imitari, sed au erem C!ristum "irgo au er am lectere. ,ide contem tibilem ro te factum et sequere, facta ro i so contem tibilis in !oc mundo. S onsum tuum prae filiis hominum speciosum (Ps ((,3), ro salute tua factum "irorum "ilissimum, des ectum, ercussum et toto cor ore multi liciter flagellatum, inter i sas crucis angustias morientem, regina raenobilis, intuere, considera, contem lare, desiderans imitari. Cui si com ateris conregnabis, condolens congaudebis, in cruce tribulationis commoriens (cfr. 2*im 2,11.12) 5om 4,19) cum i so in sanctorum splendoribus (Ps 1/=,3) mansiones aet!ereas ossidebis et nomen tuum in libro (vitae) (P!i (,3) A oc 3,.) notabitur futurum inter !omines gloriosum. Pro ter quod in aeternum et in saeculum seculi regni caelestis gloriam ro terrenis et transitoriis, aeterna bona ro erituris artici es et "i"es in saecula saeculorum. ,ale, carissima soror et domina, ro ter Dominum tuum s onsum) et me cum sororibus meis, quae gaudemus de bonis Domini, quae in te er suam gratiam o eratur, stude tuis de"otis orationibus Domino commendare (Act 1(,22). Sororibus etiam tuis nos lurimum recommenda.

1/

1.

2/

2.

3/

*ertia e istola Agneti

3. In C!risto sibi re"erendissimae dominae ac rae cunctis mortalibus diligendae sorori Agneti, illustris regis :o!emiae germanae, sed iam summo caelorum 5egi sorori et sponsae (cfr. -at 12,./) 2Cor 11,2), Clara, !umilima et indigna C!risti ancilla et domina(rum) au erum ser"a, salutis gaudia in auctore salutis (cfr. ;eb 2,1/) et quidquid melius desiderari otest. De sos itate tua, felici statu et successibus ros eris quibus te in ince to cursu ad obtinendum caeleste bra"ium "igere intelligo tanto re leor gaudio tantaque in Domino e'sultatione res iro, quanto te no"i et arbitror "estigiorum au eris et !umilis 7esu C!risti tam in me quam in aliis ceteris sororibus imitationibus mirifice su lere defectum. ,ere gaudere ossum nec me aliquis osset a tanto gaudio facere alienam, cum, quod sub caelo concu i"i iam tenens, callidi !ostis astutias et erditricem !umanae naturae su erbiam et "anitatem !umana corda infatuantem te quadam mirabili i sius Dei oris

(/

(.

sa ientiae raerogati"a suffultam terribiliter ac ino inabiliter "ideam su lantare absconsum ue in agro mundi et cordium !umanorum thesaurum incom arabilem, quo illud emitur (cfr. -at 13,(() a quo cuncta de ni!ilo facta sunt (cfr. Ioa 1,3), !umilitate, "irtute fidei ac au ertatis bracc!iis am le'ari) et, ut ro rie i sius a ostoli "erbis utar, i sius Dei te iudico adiutricem et ineffabilis cor oris eius cadentium membrorum suble"atricem. 1uis ergo de tantis mirandis gaudiis dicat me non gaudere? %audeas igitur et tu in Domino semper (cfr. P!i (,(), carissima, nec te in"ol"at amaritudo et nebula, o in C!risto dilectissima domina, angelorum gaudium et corona (cfr. P!i (,1) sororum) one mentem tuam in s eculo aeternitatis, one animam tuam in splendore gloriae (cfr. ;eb 1,3), one cor tuum in figura di"inae substantiae (cfr. ;eb 1,3) et transforma te i sam totam er contem lationem in imagine (cfr. 2Cor 3,14) di"initatis i sius, ut et i sa sentias quod sentiunt amici gustando absconditam dulcedinem (cfr. Ps 3/,2/), quam i se Deus ab initio suis amatoribus reser"a"it. 0t omnibus qui in fallaci mundo erturbabili suos caecos amatores illaqueant enitus raetermissis, illum totaliter diligas, qui se totum ro tua dilectione dona"it, cuius ulc!ritudinem sol et luna mirantur, cuius raemiorum et eorum retiosi(ta)tis et magnitudinis non est finis (Ps 1((,3)) illum dico Altissimi &ilium, quem ,irgo e erit et ost cuius artum "irgo ermansit. I sius dulcissimae matri ad!aereas, quae talem genuit &ilium, quem caeli capere non poterant (cfr. 35e 4,29), et tamen i sa ar"ulo claustro sacri uteri contulit et gremio uellari gesta"it. 1uis non ab!orreat !umani !ostis insidias, qui er fastum momentaneorum et fallacium gloriarum ad ni!ilum redigere cogit quod maius est caelo? 0cce iam liquet er Dei gratiam dignissimam creaturarum fidelis !ominis animam maiorem esse quam caelum, cum caeli cum creaturis ceteris capere ne ueant (cfr. 2Par 2,%) 35e 4,29) Creatorem, et sola fidelis anima i sius mansio sit et sedes, et !oc solum er caritatem qua carent im ii, ,eritate dicente$ &ui diligit me diligetur a #atre meo, et ego diligam eum ('oa (),2*), et ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus (Ioa 1(,23). Sicut ergo ,irgo "irginum gloriosa materialiter, sic et tu, se uens eius vestigia (cfr. 1Pet 2,21), !umilitatis raesertim et au ertatis, casto et "irgineo cor ore s iritualiter sem er sine dubietate omni ortare otes, illum continens a quo tu (et) omnia continentur (cfr. Sa 1,9) Col 1,19), illud ossidens quod et com arate cum ceteris !uius mundi ossessionibus transeuntibus fortius ossidebis. In quo quidam mundani reges et reginae falluntur, quorum superbiae us ue ad caelum licet ascenderint et caput eorum nubes tetigerit, uasi ster uillinium in fine perducuntur (Iob 2/,%39). Su er !is autem quae me iam tibi reserare mandasti, quae scilicet essent festa quae forte, ut te o inor aliquatenus aestimasse, in "arietate ciborum gloriosissimus ater noster sanctus &ranciscus nos celebrare s ecialiter monuisset, caritati tuae du'i res ondendum. +o"erit quidem tua rudentia, quod raeter debiles et infirmas, quibus de quibuscumque cibariis omnem discretionem quam ossemus facere nos monuit et manda"it, nulla nostrum sana et "alida nisi cibaria quadragesimalia tantum, tam in diebus ferialibus quam festi"is, manducare deberet, die quolibet ieiunando, e'ce tis diebus dominicis et +atalis Domini, in quibus bis in die comedere deberemus. 0t in

1/

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

diebus quoque Io"is solitis tem oribus ro "oluntate cuiuslibet, ut quae scilicet nollet, ieiunare non teneretur. +os tamen sanae ieiunamus quotidie raeter dies dominicos et +atalis. . In omni "ero Pasc!a, ut scri tum beati &rancisci dicit, et festi"itatibus sanctae -ariae ac sanctorum a ostolorum ieiunare etiam non tenemur, nisi !aec festa in se'ta feria e"enirent) et sicut raedictum est, sem er quae sanae sumus et "alidae, cibaria quadragesimalia manducamus. ,erum quia nec caro nostra caro aenea est nec fortitudo lapidis fortitudo nostra (Iob %,12), immo fragiles et omni cor orali sumus debilitati rocli"ae, a quadam indiscreta et im ossibili abstinentiae austeritate quam te aggressam esse cogno"i, sa ienter, carissima, et discrete te retra!i rogo et in Domino eto, ut vivens vivens confiteris (cfr. Is 34,1=) Sir 19,29) Domino, rationabile tuum Domino reddas obse uium (cfr. 5om 12,1), et tuum sacrificium sem er sale conditum (6e" 2,13) Col (,%). ,ale sem er in Domino, sicut me "alere ero to, et tam me quam meas sorores tuis sacris orationibus recommenda. 2/

1/

1.

1uarta e istola Agneti

2. Animae suae dimidiae et raecordialis amoris armariae singularis, illustri reginae, Agni 5egis aeterni s onsae, dominae Agneti, matri suae carissimae ac filiae inter omnes alias s eciali, Clara, indigna C!risti famula et ancilla inutilis ancillarum eius commorantium in monasterio Sancti Damiani de Assisio, salutem et cum reliquis sanctissimis "irginibus ante t!ronum Dei et Agni novum cantare canticum et uocum ue ierit $gnum se ui (A oc 1(,33(). < mater et filia, sponsa (cfr. -at 12,./)) 2Cor 11,2) 5egis omnium saeculorum, et si tibi non scri si frequenter, rout anima tua et mea ariter desiderat et ero tat aliquatenus, non mireris nec credas ullatenus incendium caritatis erga te minus ardere sua"iter in "isceribus matris tuae. ;oc est im edimentum defectus nuntiorum et "iarum ericula manifesta. +unc "ero scribens caritati tuae congaudeo et e'sulto tibi in gaudio spiritus (cfr. 1*!e 1,%), s onsa C!risti, quia "elut altera "irgo sanctissima, sancta Agnes, $gno immaculato (1Pet 1,1=), ui tollit peccata mundi (Ioa 1,2=), es mirifice des onsata, sum tis omnibus "anitatibus !uius mundi. &eli' certe cui !oc sacro datur otiri con"i"io, ut ei ad!aereatur totis cordis raecordiis, cuius ulc!ritudinem omnia beata caelorum agmina incessabiliter admirantur, cuius affectus afficit, cuius contem latio reficit, cuius im let benignitas, cuius re let sua"itas, cuius memoria lucescit sua"iter, cuius odore mortui re"i"iscent, cuius "isio gloriosa beatificabit omnes ci"es su ernae 7erusalem$ quae cum sit splendor aeternae gloriae (;eb 1,3), candor lucis aeternae et speculum sine macula (Sa 9,2%). ;oc s eculum quotidie intuere, o regina, s onsa 7esu C!risti, et in eo faciem tuam iugiter s eculare, ut sic totam interius et e'terius te adornes amictam circumdatam ue varietatibus (Ps ((,1/), omnium "irtutum floribus et "estimentis ariter adornata, sicut decet, filia et

3/

3.

(/

(.

s onsa carissima summi 5egis. In !oc autem s eculo refulget beata au ertas, sancta !umilitas et ineffabilis caritas, sicut er totum s eculum oteris cum Dei gratia contem lari. . Attende, inquam, rinci ium !uius s eculi au ertatem ositi siquidem in praesepio et in panniculis involuti (cfr. 2,12). < miranda !umilitas, o stu enda au ertas2 5e' angelorum Dominus caeli et terrae (cfr. -at 11,2.) in raese io reclinatur2 In medio autem s eculi considera !umilitatem, saltem beatam au ertatem, labores innumeros ac oenalitates quas sustinuit ro redem tione !umani generis. In fine "ero eiusdem s eculi contem lare ineffabilem caritatem, qua ati "oluit in crucis sti ite et in eodem mori omni mortis genere tur iori. #nde i sum s eculum, in ligno crucis ositum, !ic consideranda transeuntes monebat dicens$ + vos omnes ui transitis per viam, attendite et videte si est dolor sicut dolor meus (6am 1,12)) res ondeamus, in uit, ei clamanti et eiulanti una "oce, uno s iritu$ Memoria memor ero et tabescet in me anima me, (6am 3,2/). ;uius igitur caritatis ardore accendaris iugiter fortius, o regina caelestis 5egis2 Contem lans insu er indicibiles eius delicias, di"itias et !onores er etuos et sus irando rae nimio cordis desiderio et amore roclames$ -rahe me post te, curremus in odorem unguentorum tuorum (Cant 1,3), s onse caelestis2 Curram nec deficiam, donec introducas me in cellam vinariam (Cant 2,(), donec laeva tua sit sub capite meo et dextera feliciter amplexabitur me (Cant 2,%), osculeris me felicissimo tui oris osculo (Cant 1,1). In !ac contem latione osita, !abeas memoriam au erculae matris tuae, sciens quod ego tuam felicem memoriam descri si inse arabiliter in tabulis cordis mei (cfr. Pro" 3,3) 2Cor 3,3), !abens te rae omnibus cariorem. 1uid lura? Sileat in dilectione tua lingua carnis) hoc in uit et loquatur lingua s iritus. < filia benedicta, quoniam dilectionem, quam ad te !abeo, nullatenus osset e' rimere lenius lingua carnis, hoc in uit quae semi lene scri si, oro benigne ac de"ote susci ias, attendens in eis saltem affectum maternum, quo circa te ac filias tuas caritatis ardore afficior omni die, quibus me ac filias meas in C!risto lurimum recommenda. I sae "ero filiae meae, sed raeci ue "irgo rudentissima Agnes, soror nostra, se tibi et filiabus tuis, quantum ossunt, in Domino recommendant. ,ale, carissima filia, cum filiabus tuis usque ad t!ronum gloriae magni Dei (cfr. *it 2,13) et o tate pro nobis (cfr. 1*!e .,2.). 6atores raesentium carissimos nostros fratrem Amatum, dilectum Deo et hominibus (cfr. Sir (.,1), et fratrem :onaguram caritati tuae, quantum ossum, raesentibus recommendo. Amen. (/

1/

1.

2/

2.

3/

3.

0 istola 0rmentrudi
(. 0rmentrudi sorori carissimae Clara Assisias !umilis ancilla 7esu C!risti, salutem et acem. +o"i te, o carissima soror, mundi e caeno, o itulante gratia Dei, feliciter aufugisse) quamobrem gaudeo et congratulor tibi ac iterum gaudeo te semitas "irtutis cum tuis

filiabus strenue calcare. 0sto, carissima, fidelis ei cui romisisti usque ad mortem, ab eodem enim coronaberis laurea "itae. :re"is est labor !ic noster, at merces aeterna) non te confundant stre itus mundi fugientis ut umbra) saeculi fallacis non te dementent inania s ectra) ad sibila inferni aures obtura et eius conatus fortis infringe) ad"ersa mala libenter sustine et ros era bona non te e'tollant$ !aec enim fidem e' oscunt et illa e'igunt) quae Deo "o"isti fideliter redde et i se retribuet. < carissima, caelum sus ice quod nos in"itat, ac tolle crucem et sequere C!ristum qui nos raecedit) etenim ost "arias et multas tribulationes er i sum intrabimus in gloriam suam. Ama e' totis raecordiis Deum et 7esum, &ilium eius, ro nobis eccatoribus crucifi'um, nec de tua mente unquam e'cidat eius memoria) fac mediteris iugiter m8steria crucis angoresque matris sub cruce stantis. <ra et "igila sem er. 0t o us quod bene coe isti instanter consumma et ministerium quod assum sisti in au ertate sancta et !umilitate sincera adim le. +oli a"ere, filia, fidelis Deus in omnibus "erbis suis et sanctus in omnibus o eribus suis effundet su er te et su er filias tuas benedictionem suam) et erit au'iliator "ester et consolator o timus) redem tor noster est et merces aeterna. <remus Deum in"icem ro nobis, sic enim altera alterius onus caritatis ferentes le"iter adim lebimus legem C!risti. Amen.

1/

1.

2/

2.

3/

Regula
3. :ula Innocentii Pa ae I,. Innocentius, e isco us, ser"us ser"orum Dei. Dilectis in C!risto filiabus, Clarae abbatissae aliisque sororibus monasterii Sancti Damiani Assisinatis, salutem et a ostolicam benedictionem. Solet annuere Sedes A ostolica iis "otis et !onestis etentium recibus fa"orem bene"olum im ertiri. 0' arte siquidem "estra nobis e'stitit !umiliter su licatum, ut cum "itae formulam, iu'ta quam communiter in s irituum unitate ac "oto altissimae au ertatis (cfr. 2Cor 4,2) "i"ere debetis, "obis a beato &rancisco traditam et a "obis s onte susce tam, "enerabilis frater noster <stiensis et ,elletrensis e isco us du'erit a robandam, secundum quod in i sius e isco i litteris confectis e'inde lenius continetur, nos id curaremus a ostolico munimine roborari. De"otionis igitur "estrae recibus inclinati, quod ab eodem e isco o su er !oc factum est ratum !abentes et gratum, illud auctoritate a ostolica confirmamus et raesentis scri ti atrocinio

(/

(.

communimus, tenorem litterarum i sarum de "erbo ad "erbum raesentibus inseri facientes, qui talis est$ 5a8naldus, miseratione di"ina <stiensis et ,elletrensis e isco us, carissimae sibi in C!risto matri et filiae dominae Clarae, abbatissae Sancti Damiani Assisinatis, eiusque sororibus, tam raesentibus quam futuris, salutem et benedictionem aternam. 1uia "os, dilectae in C!risto filiae, mundi om as et delicias contem sistis, et i sius C!risti et eius sanctissimae matris sequentes "estigia (cfr. 1Pet 2,21) elegistis !abitare incluso cor ore et in au ertate summa Domino deser"ire, ut mente libera ossitis Domino famulari, nos "estrum sanctum ro ositum in Domino commendantes, "otis "estris et sanctis desideriis libenter "olumus affectu aterno fa"orem bene"olum im ertiri. 0a ro ter "estris iis recibus inclinati, formam "itae et modum sanctae unitatis et altissimae au ertatis (cfr. 2Cor 4,2) quam "obis beatus ater "ester sanctus &ranciscus "erbo et scri to tradidit obser"andam, raesentibus annotatam, auctoritate domini a ae et nostra "obis omnibus "obisque in "estro monasterio succedentibus in er etuum confirmamus et raesentis scri ti atrocinio communimus. 1uae talis est$ Ca ut I 3 In nomine Dominiinci it forma "itae sororum au erum

1/

1.

2/

2. &orma "itae <rdinis Sororum Pau erum, quam beatus &ranciscus instituit, !aec est$ Domini nostri 7esu C!risti sanctum e"angelium obser"are, "i"endo in obbedientia, sine ro rio et in castitate. 3/ Clara, indigna ancilla C!risti et lantula beatissimi atris &rancisci, romittit obedientiam et re"erentiam domino a ae Innocentio et successoribus eius canonice intrantibus et 0cclesiae 5omanae. 0t sicut in rinci io con"ersionis suae una cum sororibus suis romisit obedientiam beato &rancisco, ita eamdem romittit in"iolabiliter ser"are successoribus suis. 0t aliae sorores teneantur sem er successoribus beati &rancisci et sorori Clarae et aliis abbatissis canonice electis ei succedentibus obedire. (/ Ca ut II 3 De !is quae "olunt "itam istam acci ere et qualiter reci i debeant Si qua di"ina ins iratione "enerit ad nos "olens "itam istam acci ere, abbatissa sororum omnium consensum requirere teneatur) et si maior ars consenserit, !abita licentia domini cardinalis rotectoris nostri, ossit eam reci ere. 0t si reci iendam "iderit, diligenter e'aminet eam "el e'aminari faciat de fide cat!olica et ecclesiasticis sacramentis. 0t si !aec omnia credat et "elit ea fideliter confiteri et usque in finem firmiter obser"are) et "irum non !abet "el, si !abet, et iam religionem intra"it auctoritate dioecesani e isco i, "oto continentiae iam emisso) aetate etiam longae"a "el

3.

(.

1/

infirmitate aliqua seu fatuitate ad !u@us "itae obser"antiam non im ediente, diligenter e' onatur ei tenor "itae nostrae. 0t si idonea fuerit, dicatur ei "erbum sancti 0"angelii, quod "adat et "endat omnia sua et ea studeat au eribus erogare (cfr. -at 1=,21). 1uod si facere non oterit, sufficit ei bona "oluntas. 0t ca"eant abbatissa et eius sorores ne sollicitae sint de rebus suis tem oralibus, ut libere faciat de rebus suis quidquid Dominus ins ira"erit ei. Si tamen consilium requiratur, mittant eam ad aliquos discretos et Deum timentes (cfr. Act 13, 1%), quorum consilio bona sua au eribus erogentur. Postea ca illis tonsis in rotundum et de osito !abitu saeculari, concedat ei tres tunicas et mantellum. Deince s e'tra monasterium sine utili, rationabili, manifesta et robabili causa eidem e'ire non liceat. &inito "ero anno robationis, reci iatur ad obedientiam romittens "itam et formam au ertatis nostrae in er etuum obser"are. +ulla infra tem us robationis "eletur. -antellulas etiam ossint sorores !abere ro alle"iatione et !onestate ser"itii et laboris. Abbatissa "ero de "estimentis discrete eisdem ro"ideat secundum qualitates ersonarum et loca et tem ora et frigidas regiones, sicut necessitati "iderit e' edire. Iu"enculae in monasterio rece tae infra tem us aetatis legitimae tondeantur in rotundum) et de osito !abitu saeculari induantur anno religioso, sicut "isum fuerit abbatissae. Cum "ero ad aetatem legitimam "enerint, indutae iu'ta formam aliarum faciant rofessionem suam. 0t tam i sis quam aliis no"itiis abbatissa sollicite magistram ro"ideat de discretioribus totius monasterii, quae in sancta con"ersatione et !onestis moribus iu'ta formam rofessionis nostrae eas diligenter informet. In e'aminatione et rece tione sororum ser"ientium e'tra monasterium ser"etur forma raedicta) quae ossint ortare calceamenta. +ulla nobiscum residentiam faciat in monasterio, nisi rece ta fuerit secundum formam rofessionis nostrae. 0t amore sanctissimi et dilectissimi ueri au erculis anniculis in"oluti, in raese io reclinati (cfr. 6uc 2,9.12), et sanctissimae matris eius moneo, de recor et e'!ortor sorores meas, ut "estimentis sem er "ilibus induantur. Ca ut III 3 De di"ino officio et @e@unio, de confessione et communione Sorores litteratae faciant di"inum officium secundum consuetudinem fratrum minorum, e' quo !abere oterunt bre"iaria, legendo sine cantu.0t quae occasione rationabili non ossent aliquando legendo dicere !oras suas, liceat eis sicut aliae sorores dicere Pater noster (-at %,=313). 1uae "ero litteras nesciunt dicant "iginti quattuor Pater noster ro matutino, ro laude quinque, ro rima "ero, tertia, se'ta, nona ro qualibet istarum !orarum se tem) ro "es eris autem duodecim, ro com letorio se tem. Pro defunctis etiam dicant in "es eris se tem Pater noster cum 5equiem aeternam (cfr. (0sd 2,3(33.), ro matutino duodecim, cum sorores litteratae teneantur facere officium mortuorum. 1uando "ero soror monasterii nostri migra"erit, dicant quinquaginta Pater noster. <mni tem ore sorores ieiunent. In +ati"itate "ero Domini, quocumque die "enerit, bis refici ossint. Cum adolescentulis, debilibus et ser"ientibus e'tra monasterium, sicut "idebitur abbatissae, misericorditer dis ensetur. *em ore "ero manifestae necessitatis

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

non teneantur sorores ieiunio cor orali. Duodecim "icibus ad minus de abbatissae licentia confiteantur in anno. 0t ca"ere debent ne alia "erba tunc inserant, nisi quae ad confessionem et salutem ertinent animarum. Se tem "icibus communicent, "idelicet in +ati"itate Domini, in quinta feria maioris !ebdomadae, in 5essurrectione Domini, in Pentecoste, in Assum tione beatae ,irginis, in festo sancti &rancisci et in festo omnium sanctorum. Pro communicandis sanis sororibus "el infirmis ca ellano intus liceat celebrare. Ca ut I, 3 De electione et officio abbatissae, de ca itulo atque de officialibus et discretis 1. In electione abbatissae teneantur sorores formam canonicam obser"are. Procurent autem i sae festinanter !abere generalem ministrum "el ro"incialem <rdinis &ratrum -inorum, qui "erbo Dei eas informet ad omnimodam concordiam et communem utilitatem in electione facienda. 0t nulla eligatur nisi rofessa. 0t si non rofessa eligeretur "el aliter daretur, non ei obediatur, nisi rimo rofiteatur formam au ertatis nostrae. 1ua decedente, electio alterius abbatissae fiat. 0t si aliquo tem ore a areret uni"ersitati sororum raedictam non esse sufficientem ad ser"itium et communem utilitatem i sarum, teneantur raedictae sorores iu'ta formam raedictam, quam citius ossunt, aliam sibi in abbatissam et matrem eligere. 0lecta "ero cogitet quale onus in se susce it et cui redditura est rationem (cfr. -at 12,3%) ;eb 13,19) de grege sibi commisso. Studeat etiam magis aliis raeesse "irtutibus et sanctis moribus quam officio, ut eius e'em lo ro"ocatae sorores otius e' amore ei obediant quam timore. Pri"atis amoribus careat, ne dum in arte lus diligit, in totum scandalum generet. Consoletur afflictas. Sit etiam ultimum refugium tribulatis (cfr. Ps 31,9), ne si a ud eam remedia defuerint sanitatum, des erationis morbus rea"aleat in infirmis. Communitatem ser"et in omnibus, raeci ue autem in ecclesia, dormitorio, refectorio, infirmaria et "estimentis quod etiam simili modo ser"are eius "icaria teneatur. Semel in !ebdomada ad minus abbatissa sorores suas teneatur ad ca itulum con"ocare) ubi tam i sa quam sorores de communibus et ublicis offensis et negligentiis !umiliter debeant confiteri. 0t quae tractanda sunt ro utilitate et !onestate monasterii, ibidem conferant cum omnibus sororibus suis) sae e enim Dominus quod melius est minori re"elat. +ullum debitum gra"e fiat, nisi de communi consensu sororum et manifesta necessitate) et !oc er rocuratorem. Ca"eat autem abbatissa cum sororibus suis, ne aliquod de ositum reci iant in monasterio) sae e enim de !uiusmodi turbationes et scandala oriuntur. Ad conser"andam unitatem mutuae dilectionis et acis, de communi consensu omnium sororum omnes officiales monasterii eligantur. 0t eodem modo octo ad minus sorores de discretioribus eligantur, quarum in !is quae forma "itae nostrae requirit, abbatissa uti consilio sem er teneatur. Possint etiam sorores et debeant, si eis utile et e' ediens "ideatur, officiales et discretas aliquando remo"ere et alias loco i sarum eligere.

1/

2/

2.

3/

3.

(/

(.

Ca ut , 3 De silentio ac de locutorio et crate . Ab !ora com letorii usque ad tertiam sorores silentium teneant, e'ce tis ser"ientibus e'tra monasterium. Sileant etiam continue in ecclesia, dormitorio, in refectorio tantum dum comedunt) raeterquam in infirmaria, in qua ro recreatione et ser"itio infirmarum loqui discrete sem er sororibus liceat. Possint tamen sem er et ubique bre"iter submissa "oce quod necesse fuerit insinuare. +on liceat sororibus loqui ad locutorium "el ad cratem sine licentia abbatissae "el eius "icariae. 0t licenciatae ad locutorium loqui non audeant, nisi raesentibus et audientibus duabus sororibus. Ad cratem "ero accedere non raesumant, nisi raesentibus tribus ad minus er abbatissam "el eius "icariam assignatis de illis octo discretis, quae sunt electae ab omnibus sororibus ro consilio abbatissae. ;anc formam loquendi teneantur ro se abbatissa et eius "icaria obser"are. 0t !oc de crate rarissime, ad ortam "ero nullatenus fiat. Ad quam cratem annus interius a onatur, qui non remo"eatur, nisi cum ro onitur "erbum Dei "el aliqua alicui loqueretur. ;abeat etiam ostium ligneum duabus di"ersis seris ferreis, "al"is et "ectibus o time communitum, ut in nocte ma'ime duabus cla"ibus obseretur, quarum unam !abeat abbatissa, aliam "ero sacrista) et maneat sem er obseratum, nisi cum auditur di"inum officium et ro causis su erius memoratis. +ulla ante solis ortum "el ost solis occasum loqui ad cratem alicui ullatenus debeat.Ad locutorium "ero sem er annus, qui non remo"eatur, interius maneat.In quadragesima sancti -artini et quadragesima maiori nulla loquatur ad locutorium, nisi sacerdoti causa confessionis "el alterius manifestae necessitatis, quod reser"etur in rudentia abbatissae "el eius "icariae.

1/

1.

2/

2.

3/

Ca ut ,I 3 De non !abendis ossessionibus 3. Postquam altissimus Pater caelestis er gratiam suam cor meum dignatus est illustrare, ut e'em lo et doctrina beatissimi atris nostri sancti &rancisci oenitentiam facerem, aulo ost con"ersionem i sius, una cum sororibus meis obedientiam "oluntarie sibi romisi. Attendens autem, beatus ater quod nullam au ertatem, laborem, tribulationem, "ilitatem et contem tum saeculi timeremus, immo ro magnis deliciis !aberemus, ietate motus scri sit nobis formam "i"endi in !unc modum. 1uia di"ina ins iratione fecistis "os filias et ancillas altissimi summi 5egis Patris caelestis et S iritui Sancto "os des onsastis eligendo "i"ere secundum erfectionem sancti 0"angelii, "olo et romitto er me et fratres meos sem er !abere de "obis, tanquam de i sis curam diligentem et sollicitudinem s ecialem$ quod dum "i'it diligenter im le"it et a fratribus "oluit sem er im lendum. 0t ut nusquam declinaremus a sanctissima au ertate quam ce imus nec etiam quae

(/

(.

1/

ost nos "enturae essent, aulo ante obitum suum iterum scri sit nobis ultimam "oluntatem suam dicens$ 0go frater &ranciscus ar"ulus "olo sequi "itam et au ertatem altissimi Domini nostri 7esu C!risti et eius sanctissimae -atris et erse"erare in ea usque ad finem (cfr. -at 1/,22). 0t rogo "os, dominas meas, et consilium do "obis, ut in ista sanctissima "ita et au ertate sem er "i"atis. 0t custodite "os multum, ne doctrina "el consilio alicuius ab i sa in er etuum ullatenus recedatisA . 0t sicut ego sem er sollicita fui una cum sororibus meis sanctam au ertatem quam domino Deo et beato &rancisco romisimus custodire, sic teneantur abbatissae quae in officio mi!i succedent et omnes sorores usque in finem in"iolabiliter obser"are, "idelicet in non reci iendo "el !abendo ossessionem "el ro rietatem er se neque er inter ositam ersonam, seu etiam aliqui quod rationabiliter ro rietas dici ossit, nisi quantum terrae ro !onestate et remotione monasterii necessitas requirit) et illa terra non laboretur, nisi ro !orto ad necessitatem i sarum. Ca ut ,II 3 De modo laborandi Sorores, quibus dedit Dominus gratiam laborandi, ost !oram tertiam laborent et de laboritio quod ertinet ad !onestatem et communem utilitatem, fideliter et de"ote, ita quod, e'cluso otio animae inimico, sanctae orationis et de"otionis s iritum non e'tinguant (cfr. 1*!e .,1=), cui debent cetera tem oralia deser"ire. 0t id quod manibus suis o erantur, assignare in ca itulo abbatissa "el eius "icaria coram omnibus teneatur. Idem fiat si aliqua eleemos8na ro sororum necessitatibus ab aliquis mitteretur, ut in communi ro eisdem recommendatio fiat. 0t !aec omnia ro communi utilitate distribuantur er abbatissam "el eius "icariam de consilio discretarum. Ca ut ,III 3 1uod ni!il a ro rient sibi Sorores et de eleemos8na rocuranda et de Sororibus infirmis Sorores ni!il sibi a ro rient nec domum nec locum nec aliquam rem) et tanquam eregrinae et ad"enae (cfr. Ps 34,13) 1Pet 2,11) in !oc seculo, in au ertate et !umilitate Domino famulantes, mittant ro eleemos8na confidenter, nec o ortet eas "erecundari, quia Dominus ro nobis se fecit (cfr. 2Cor 4,=) au erem in !oc mundo. ;aec est illa celsitudo altissimae au ertatis (cfr. 2Cor 4,2), quae "os, carissimas sorores meas, !eredes et reginas regni caelorum instituit, au eres (cfr. Iac 2,.) rebus fecit, "irtutibus sublima"it. ;aec sit ortio "estra, quae erducit in terram "i"entium (cfr. Ps 1(1,%)) cui, dilectae sorores, totaliter in!aerentes ni!il aliud ro nomine Domini nostri 7esu C!risti et eius sanctissimae matris in er etuum sub caelo !abere "elitis. +on liceat alicui sorori litteras mittere "el aliquid reci ere aut e'tra monasterium dare sine licentia abbatissae. +ec quicquam liceat !abere quod abbatissa non dederit aut ermiserit. 1uod si a arentibus suis "el ab aliis ei aliquid mitteretur, abbatissa faciat illi dari. I sa autem si indiget uti ossit) sin autem sorori indigenti caritati"e communicet. Si "ero ei aliqua ecunia transmissa fuerit, abbatissa de consilio discretarum in !is quae indiget illi faciat ro"ideri. De infirmis sororibus, tam in consiliis quam in cibariis et aliis necessariis quae earum requirit infirmitas, teneatur firmiter abbatissa sollicite er se et alias sorores inquirere et

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

1/

iu'ta ossibilitatem loci caritati"e et misericorditer ro"idere. 1uia omnes tenentur ro"idere et ser"ire sororibus suis infirmis, sicut "ellent sibi ser"iri si ab infirmitate aliqua tenerentur. Secure manifestet una alteri necessitatem suam. 0t si mater diligit et nutrit filiam suam (cfr. 1*!e 2,9) carnalem, quanto diligentius debet soror diligere et nutrire sororem suam s iritualem? 1uae infirmae in saccis cum aleis iaceant et !abeant ad ca ut ca italia cum luma) et quae indigent edulis laneis et culcitris uti ossint. Infirmae "ero raedictae cum ab introeuntibus monasterium "isitantur, ossint singulae aliqua bona "erba sibi loquentibus bre"iter res ondere. Aliae autem sorores licentiatae monasterium intrantibus loqui non audeant, nisi raesentibus et audientibus duabus discretis sororibus er abbatissam "el eius "icariam assignatis. ;anc formam loquendi tenantur ro se abbatissa et eius "icaria obser"are. Ca ut IB 3 De oenitentia sororibus eccantibus im onenda et de sororibus ser"ientibus e'tra monasterium Si qua soror contra formam rofessionis nostrae mortaliter, inimico instigante, ecca"erit, er abbatissam "el alias sorores bis "el ter admonita, si non se emenda"erit, quot diebus contuma' fuerit tot in terra anem et aquam coram sororibus omnibus in refectorio comedat) et gra"iori oenae subiaceat, si "isum fuerit abbatissae. Interim dum contuma' fuerit, oretur ut Dominus ad oenitentiam cor eius illuminet. Abbatissa "ero et eius sorores ca"ere debent, ne irascantur "el conturbentur ro ter eccatum alicuius, quia ira et conturbatio in se et in aliis im ediunt caritatem. Si contigeret, quod absit, inter sororem et sororem "erbo "el signo occasionem turbationis "el scandali aliquando suboriri, quae turbationis causam dederit, statim antequam offerat munus (cfr. -at .,23) orationis suae coram Domino, non solum !umiliter rosternat se ad edes alterius "eniam etens, "erum etiam sim liciter roget, ut ro se intercedat ad Dominum quod sibi indulgeat. Illa "ero memor illius "erbi Domini$ +isi e' corde dimiseritis, nec Pater "ester caelestis dimittet "obis (cfr. -at %,1.) 14,3.), liberaliter sorori suae omnem iniuriam sibi illatam remittat. Sorores ser"ientes e'tra monasterium longam moram non faciant, nisi causa manifestae necessitatis requirat. 0t !oneste debeant ambulare et arum loqui, ut aedificari sem er "aleant intuentes. 0t firmiter cae"ant ne !abeant sus ecta consortia "el consilia aliquorum. +ec fiant commatres "irorum "el mulierum, ne !ac occasione murmuratio "el turbatio oriatur. +ec raesumant rumores de saeculo referre in monasterio. 0t firmiter teneantur de !is quae intus dicuntur "el aguntur, e'tra monasterium aliquid non referre, quod osset aliquod scandalum generare. 1uod si aliqua sim liciter in !is duobus offenderit, sit in rudentia abbatissae misericorditer oenitentiam sibi iniungere. Si autem e' consuetudine "itiosa !aberet, iu'ta qualitatem cul ae abbatissa de consilio discretarum illi oenitentiam iniungat. Ca ut B 3 De admonitione et correctione Sororum Abbatissa moneat et "isitet sorores suas et !umiliter et caritati"e corrigat eas, non raeci iens aliquid eis quod sit contra animam suam et nostrae rofessionis formam.

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

1/

1.

Sorores "ero subditae recordentur quod ro ter Deum abnega"erunt ro rias "oluntates. #nde firmiter suis abbatissis obedire teneantur in omnibus quae obser"are Domino romiserunt et non sunt animae contraria et nostrae rofessioni. Abbatissa "ero tantam familiaritatem !abeat circa i sas, ut dicere ossint ei et facere sicut dominae ancillae suae. +am ita debet esse, quod abbatissa sit omnium sororum ancilla. -oneo "ero et e'ortor in domino 7esu C!risto, ut ca"eant sorores ab omni su erbia, "ana gloria, in"idia, a"aritia (cfr. 6uc 12,1.), cura et sollicitudine !uius saeculi (cfr. -at 13,22) 6uc 21,3(), detractione et murmuratione, dissensione et di"isione. Sint "ero sollicitae sem er in"icem ser"are mutuae dilectionis unitatem, quae est "inculum erfectionis (Col 3,1(). 0t nescientes litteras non curent litteras discere) sed attendant quod su er omnia desiderare debent !abere s iritum Domini et sanctam eius o erationem, orare sem er ad eum uro corde et !abere !umilitatem, atientiam in tribulatione et infirmitate, et diligere eos qui nos ersequuntur (cfr. -at .,((), re re!endunt et arguunt, quia dicit Dominus$ :eati qui ersecutionem atiuntur ro ter iustitiam, quoniam i sorum est regnum caelorum (-at .,1/). 1ui autem erse"era"erit usque in finem !ic sal"us erit (-at 1/,22). Ca ut BI 3 De Clausurae custodia <stiaria sit matura moribus et discreta sitque con"enientis aetatis, quae ibidem in cellula a erta sine ostio in die resideat. Sit ei aliqua socia idonea assignata, quae cum necesse fuerit, eius "icem in omnibus e'sequatur. Sit autem ostium di"ersis duabus seris ferreis, "al"is et "ectibus o time communitum, ut in nocte ma'ime duabus cla"ibus obseretur, quarum unam !abeat ortaria, aliam abbatissa. 0t in die sine custodia minime dimittatur et una cla"e firmiter obseretur. Ca"eant autem studiosissime et rocurent ne unquam ostium stet a ertum, nisi quando minus fieri oterit congruenter. +ec omnino a eriatur alicui intrare "olenti, nisi cui concessum fuerit a summo ontifice "el a nostro domino cardinali. +ec ante solis ortum monasterium ingredi nec ost solis occasum sorores intus aliquem remanere ermittant, nisi e'igente manifesta, rationabili et ine"itabili causa. Si ro benedictione abbatissae "el ro aliqua sororum in monialem consacranda "el alio etiam modo concessum fuerit alicui e isco o missam interius celebrare, quam aucioribus et !onestioribus oterit sit contentus sociis et ministris. Cum autem intra monasterium ad o us faciendum necesse fuerit aliquos introire, statuat tunc sollicite abbatissa ersonam con"enientem ad ortam, quae tantum illis et non aliis ad o us de utatis a eriat. Ca"eant studiosissime omnes sorores ne tunc ab ingredientibus "ideantur. Ca ut BII 3 De ,isitatore, Ca ellano et Cardinali rotectore

2/

2.

3/

3.

(/

(.

,isitator noster sit sem er de <rdine &ratrum -inorum secundum "oluntatem et mandatum nostri cardinalis. 0t sit talis de cuius !onestate et moribus lena notitia !abeatur. Cuius officium erit, tam in ca ite quam in membris, corrigere e'cessus commissos contra formam rofessionis nostrae. 1ui stans in loco ublico, ut "ideri ab aliis ossit, cum luribus et singulis loqui liceat quae ad "isitationis officium ertinent

1/

1.

secundum quod melius "iderit e' edire. Ca ellanum etiam cum uno socio clerico bonae famae, discretionis ro"idae, et duos fratres laicos sanctae con"ersationis et !onestatis amatores in subsidium au ertatis nostrae, sicut misericorditer a raedicto <rdine &ratrum -inorum sem er !abuimus, intuitu ietatis Dei et beati &rancisci, ab eodem <rdine gratia ostulamus. +on liceat ca ellano sine socio monasterium ingredi. 0t intrantes in loco sint ublico, ut se ossint alterutrum sem er et ab aliis intueri. Pro confessione infirmarum quae ad locutorium ire non ossent, ro communicandis eisdem, ro e'trema unctione, ro animae commendatione, liceat eisdem intrare. Pro e'sequiis "ero et missarum sollemniis defunctorum et ad fodiendam "el a eriendam se ulturam seu etiam coa tandam ossint sufficientes et idonei de abbatissae ro"identia introire. Ad !aec sorores firmiter teneantur sem er !abere illum de sanctae 5omanae 0cclesiae cardinalibus or nostro gubernatore, rotectore et correctore, qui fuerit a domino a a &ratribus -inoribus de utatus, ut sem er subditae et subiectae edibus eiusdem sanctae 0cclesiae, stabiles in fide cat!olica, au ertatem et !umilitatem Domini nostri 7esu C!risti et eius sanctissimae matris et sanctum 0"angelium, quod firmiter romisimus, in er etuum obser"emus. Amen. 0 ilogus Datum Perusii, se'to decimo Calendas octobris, ontificatus "ero domini Innocentii a ae I, anno decimo. +ulli ergo omnino !ominum liceat !anc aginam nostrae confirmationis infringere "el ei ausu temerario contraire. Si quis autem !oc attentare raesum serit, indignationem omni otentis Dei et beatorum Petri et Pauli a ostolorum eius se no"erit incursurum. Datum Assisii, quinto idus augusti, ontificatus nostri anno duodecimo.

2/

2.

3/

Benedictio S.Clarae
3. In nomine Patris et &ilii et S iritus Sancti. :enedicat "obis Dominus et custodiat "os. <stendat faciem suam "obis et misereatur "estri. Con"ertat "ultum suum ad "os et det "obis acem, sororibus et filiabus meis, et omnibus aliis "enturis et ermansuris in "estro collegio et ceteris aliis tam raesentibus quam "enturis, quae finaliter erse"era"erint in omnibus aliis monasteriis au erum dominarum. 0go Clara, ancilla C!risti, lantula beatissimi atris nostri sancti &rancisci, soror et mater "estra et aliarum sororum au erum, licet indigna, rogo Dominum nostrum 7esum C!ristum er misericordiam suam et intercessionem sanctissimae suae genitricis sanctae -ariae et beati -ic!aDlis arc!angeli et omnium sanctorum angelorum Dei, beati

(/

(.

&rancisci atris nostri et omnium sanctorum et sanctarum, ut i se Pater caelestis det "obis et confirmet istam santissimam suam benedictionem in caelo et in terra$ in terra, multi licando "os in gratia et in "irtutibus suis inter ser"os et ancillas suas in 0cclesia sua militanti) et in caelo, e'altando "os et glorificando in 0cclesia trium !anti inter sanctos et sanctas suas. :enedico "os in "ita mea et ost mortem meam, sicut ossum, de omnibus benedictionibus, quibus Pater misericordiarum filiis et filiabus benedi'it et benedicet in caelo et in terra, et ater et mater s iritualis filiis suis et filiabus s iritualibus et benedi'it et benedicet. Amen. 0stote sem er amatrices animarum "estrarum et omnium sororum "estrarum, et sitis sem er sollicitae obser"are quae Domino romisistis. Dominus "obiscum sit sem er et utinam "os sitis sem er cum i so. Amen.

1/

1.

2/

Epistolae S. Clarae a Francisco scriptae &orma "i"endi sancta Clarae data

2.

1uia di"ina ins iratione fecistis "os filias et ancillas altissimi summi 5egis Patris caelestis, et S iritui sancto "os des onsastis eligendo "i"ere secundum erfectionem sancti 0"angelii$ "olo et romitto er me et &ratres meos sem er !abere de "obis tamquam de i sis curam diligentem et sollicitudinem s ecialem

3/

#ltima "oluntas s. Clarae scri ta

3. 0go frater &ranciscus ar"ulus "olo sequi "itam et au ertatem altissimi Domini nostri 7esu C!risti et eius sanctissimae matris et erser"erare in ea usque in finem) et rogo "os, dominas meas, et consilium do "obis, ut in ista sanctissima "ita et au eritate sem er "i"atis. 0t custodite "os multum, ne doctrina "el consilio alicuius ab i sa in er etuum ullatenus recedatis.

(/

(.

Privilegium Paupertatis (>regorius IB, 1224)

. >regorius 0 isco us, ser"us ser"orum Dei. Dilectis in C!risto filiabus Clarae ac aliis ancillis C!risti in ecclesia Sancti Damiani 0 isco atus Assisii congregatis, salutem et a ostolicam benedictionem. 1/ Sicut manifestum est, cu ientes soli Domino dedicari, abdicastis rerum tem oralium a etitum) ro ter quod, "enditis omnibus et au eribus erogatis, nullas omnino ossessiones !abere ro onitis, illius "estigiis er omnia in!aerentes, qui ro nobis factus est au er, "ia, "eritas, atque "ita. +ec ab !uiusmodi ro osito "os rerum terret ino ia) nam lae"a S onsi caelestis est sub ca ite "estro ad sustentandum infirma cor oris "estri, quae legi mentis ordinata caritate stra"istis. Denique qui ascit a"es caeli et lilia "estit agri "obis non deerit ad "ictum ariter et "estitum, donec sei sum "obis transiens in aeternitate ministret, cum scilicet eius de'tera "os felicius am le'abitur in suae lenitudine "isionis. Sicut igitur su licastis, altissimae au ertatis ro ositum "estrum fa"ore a ostolico roboramus, auctoritate "obis raesentium indulgentes, ut reci ere ossessiones a nullo com elli ossitis. +ulli ergo omnino !ominum liceat !anc aginam +ostrae concessionis infringere "el ei ausu temerario contraire. Si quis autem !oc attentare raesum serit, indignationem omni otentis Dei, et beatorum Petri et Pauli A ostolorum eius, se no"erit incursurum. Datum Perusii, decimoquinto Calendas <ctobris, Pontificatus nostri anno secundo. 3/

1.

2/

2.

Clara claris praeclara

3.

:ulla canoniEationis Sancte Clarae Assisiensis

FAle'ander e isco us, ser"us ser"orum DeiG, ,enerabilibus fratribus uni"ersis Arc!ie isco is et 0 isco is er regnum &ranciae constitutis, Fsalutem et a ostolicam benedictionemG. Clara claris raeclara meritis, magnae in caelo claritate gloriae, ac in terra s lendore miraculorum sublimium clare claret. Clarae !uius arcta et alta 5eligio !ic coruscat, !uius sursum aeterni raemii radiat magnitudo, !uius "irtus signis magnificis, mortalibus illucescit. ;uic Clarae intitulatum !ic fuit summae Pri"ilegium au ertatis) !uic in e'celso

(/

(.

re enditur inaestimabilis co ia t!esaurorum) !uic a cat!olicis lena de"otio et !onoris cumulus e'!ibetur. ;anc Claram sua fulgida !ic insignierunt o era, !anc Claram in alto di"inae lucis clarificat lenitudo, !anc c!ristianis o ulis rodigiorum eius stu enda declarant. . < Clara multimode titulis raedita claritatis2 Ante con"ersionem tuam utique clara, in con"ersione clarior, in claustrali con"ersatione raeclara, et ost decursum "itae raesentis s atium clarissima illu'isti2 Ab !ac Clara clarum e'em li s eculum !uic saeculo rodiit) ab !ac inter amoenitates caelestes sua"e lilium "irginitatis offertur) ab !ac in terris manifesta sub"entionum remedia sentiuntur. < admiranda Clarae beatae claritas, quae tanto studiosius er singula quaeritur, tanto s lendidior in singulis in"enitur2 0micuit !aec, inquam, in saeculo, in 5eligione raefulsit) in domo illu'it ut radius, in claustro corusca"it ut fulgor. 0micuit in "ita, ost mortem irradiat) claruit in terra, in caelo relucet2 < quanta !uius "e!ementia luminis et quam "e!emens istius illuminatio claritatis2 -anebat quidem !aec lu' secretis inclusa claustralibus, et foras micantes radios emittebat) colligebatur in arcto coenobio, et in am lo saeculo s argebatur) ser"abatur intra, et e'tra manabat. 6atebat namque Clara, sed eius "ita atebat) silebat Clara, sed sua fama clamabat) celabatur in cella, et in urbibus noscebatur. +ec mirum) quia lucerna tam accensa, tam lucens, abscondi non poterat quin s lenderet et clarum in domo Domini daret lumen) nec recondi oterat "as tot aromatum quin fragraret et sua"i odore dominicam res ergeret mansionem. Imo, cum in angusto solitudinis reclusorio alabastrum sui cor oris !aec dure contereret, tota omnino 0cclesiae aula sanctitatis eius odoribus replebatur. Sane cum i sa, dum ad!uc uella esset in saeculo, !unc mundum fragilem et immundum mundo calle ab aetate tenera transilire studeret, et retiosum suae "irginitatis t!esaurum illibato sem er udore custodiens, claritatis et ietatis o eribus "igilanter intenderet, ita quod e' ea grata et laudabilis ad "icinos et alios fama rodiret, b. &ranciscus, audito !uius famae raeconio, coe it confestim !ortari eam, et ad C!risti erfectam inducere ser"itutem. 1uae sacris illius monitis mo' ad!aerens, et mundum cum terrenis omnibus enitus abdicare, ac soli Domino in au ertate "oluntaria famulari desiderans, !oc suum fer"ens desiderium, quam cito otuit, adim le"it$ quia tandem cuncta sua bona, ut una secum quidquid etiam habebat C!risti obsequio de utaret, in eleemos/nas et pauperum subsidia distribuit et con"ertit. Cumque de saeculi stre itu fugiens, ad quamdam cam estrem declinasset ecclesiam, et ab i so b. &rancisco, sacra ibi rece ta tonsura, rocessisset ad aliam, consanguineis eius i sam e'inde reducere molientibus, illa rotinus am lectens altare, annosque a re!endens i sius, crinium sui ca itis incisura detecta, eisdem consanguineis in !oc fortiter restitit et constanter) quia cum iam esset mente integra iuncta Deo, ati non oterat ab eius ser"itio se di"elli. Denique cum ad ecclesiam S. Damiani e'tra ci"itatem Assisinatem, unde tra'it originem, er eundem b. &ranciscum adducta fuisset, ibi ei Dominus ad amorem et cultum assiduum sui nominis lures socias aggrega"it. Ab !ac siquidem insignis et sacer <rdo S. Damiani, er orbem iam longe diffusus, salutare sum sit e'ordium. ;aec,

1/

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

ad!ortante i so b. &rancisco, !uic no"ae sanctaeque obser"antiae sequendum dedit initium) !aec !uius magnae 5eligionis fuit rimarium et stabile fundamentum) !aec !uius alti o eris la is e'titit rimiti"us. . ;aec genere nobilis, sed con"ersatione nobilior, "irginitatem, quam rius etiam custodi"erat, sub !ac sanctimoniae regula raeci ue conser"a"it. ;anc ostmodum 5eligionem mater eius, ;ortulana nomine, iis intenta o eribus, i sius natae sequendo "estigia, de"ote susce it) in qua demum !aec o tima !ortulana, quae in !orto dominico rotulit talem lantam, conclusit feliciter dies suos. Post aliquot "ero annos, i sa b. Clara monasterii et Sororum regimen, nimia eiusdem S. &rancisci de"icta im ortunitate, rece it.arbor procera et eminens, longis distenta ramis, quae in agro 0cclesiae dulcem fructum religionis attulit, et ad cuius delectabilem umbram, sub illius amoenitate fructum !uiusmodi libaturae concurrerunt undique multae alumnae fidei et concurrunt. ;aec fuit "ena munda ,allis S oletanae, quae no"um a uae "italis fontem ad refectionem animarum et commodum ro ina"it) qui iam er di"ersos ri"ulos in territorium 0cclesiae deri"atus, lantaria religionis infudit. ;aec fuit altum sanctitatis candelabrum "e!ementer in tabernaculo Domini rutilans, ad cuius ingentem s lendorem lurimae ro era"erunt et ro erant, suas de illius lumine lampades accendentes. ;aec rofecto in agro fidei lanta"it et coluit "ineam au ertatis, de qua fructus salutis ingues et di"ites colliguntur) !aec in raedio 0cclesiae !umilitatis !ortum constituit, multi lici rerum consertum ino ia, in quo magna "irtutum co ia re eritur) !aec in 5eligionis districtu arcem artae abstinentiae fabrica"it, in qua larga s iritualis alimoniae refectio ministratur. ;aec fuit au erum rimiceria, ducissa !umilium, magistra continentium, et oenitentium Abbatissa. ;aec suum monasterium, creditamque in illo sibi familiam, solicite ac rudenter in timore et ser"itio Domini et lena <rdinis obser"antia guberna"it$ "igil in cura, in ministerio studiosa, in e'!ortatione attenta) diligens in admonitione, in correctione moderata, tem erata in raece tis) in com assione raestabilis, discreta in silentio, in sermone matura, et consulta in cunctis ad erfectum regimen o ortunis, "olens magis famulari quam dominari, et !onorare quam !onore sustolli. ;uius "ita erat aliis eruditio et doctrina. 'n !oc libro vitae ceterae "i"endi regulam didicerunt) in !oc "itae s eculo reliquae "itae semitas ins e'ere. Cor ore namque sistebat in terra, sed animo "ersabatur in caelo) !umilitatis "asculum, armarium castitatis, c!aritatis ardor, dulcor benignitatis, atientiae robur, ne'us acis et familiaritatis communio$ mitis in "erbo, lenis in facto, et in omnibus amabilis et acce ta. 0t ut, carne de ressa, con"alesceret s iritu (quia quisque !oste suo debilitato fit fortior), nudum solum et interdum sarmenta ro lecto !abebat, et ro ul"inari sub ca ite durum lignum, unaque tunica cum mantello de "ili, des ecto et !is ido anno contenta. ;is !umilibus indumentis ad o erimentum sui cor oris utebatur, as ero cilicio de cordulis crinium equorum conte'to nonnunquam ad!ibito iu'ta carnem. Arcta quoque in cibo et in otu districta, tanta se in !is froenabat abstinentia, quod longo tem ore tribus diebus in !ebdomada, "idelicet secunda, quarta et se'ta feria, ni!il enitus ro sui cor oris alimento gusta"it, reliquis ni!ilominus diebus adeo se cibariorum aucitate restringens, quod aliae de i sa, quomodo sub tam forti districtione subsistere oterat, mirabantur., H ,igiliis insu er et orationibus assidue dedita, in !is raeci ue diurna et nocturna

1/

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

tem ora e' endebat. Diuturnis tandem er le'a languoribus, cum ad e'ercitium cor orale non osset surgere er se i sam, Sororum suarum suffragio le"abatur et, ad tergum eius fulcimentis a ositis, ro riis manibus laborabat, ne in suis etiam esset infirmitatibus otiosa. #nde de anno lineo !uius sui studii et laboris lura ro altaris sacrificio cor oralia fieri fecit, et er lana et montana Assisii di"ersis ecclesiis e'!iberi. Amatri' "ero raeci ua et colona sedula au ertatis, sic illam suo affi'it animo, sic eam in suis desideriis alliga"it, quod sem er in i sius dilectione firmior et ardentior in am le'u, a districta et delectabili eius co ula ro nulla unquam necessitate discessit. +ec aliquibus rorsus otuit induci suasibus ad consentiendum, quod suum monasterium ro rias ossessiones !aberet, quamquam fel. rec. >regorius a a, raedecessor noster, de multa indulgentia i sius monasterii ie cogitans, libenter illi "oluerit, ro Sororum eius sustentatione, ossessiones sufficientes et congruas de utare. ,erum quia magnum et s lendidum luminare su rimi non otest, quin suae radios raeferat claritatis, in i sius etiam "ita multis et "ariis miraculis "irtus suae sanctitatis effulsit. +am cuidam de Sororibus i sius monasterii "ocem, quam a longo tem ore quasi omnino erdiderat, restaura"it. Alii, officio linguae enitus destitutae, loquelam restituit e' editam. Alteri aurem surdam a eruit ad auditum. 6aborantem febre, tumentem !8dro isi, lagatam fistula et aliis o ressas languoribus, libera"it, facto Crucis signaculo su er eas. 1uendam &ratrem de <rdine -inorum sana"it ab insaniae assione. Cum autem quadam "ice oleum in monasterio totaliter defecisset, i sa, "ocato &ratre qui erat eidem monasterio ro colligendis eleemos8nis de utatus, acce it urceum atque la"it, "acuumque iu'ta fores i sius monasterii osuit, ut illum idem &rater ro oleo acquirendo deferret) quem cum "ellet i se a re!endere, in"enit eum oleo, beneficio di"inae largitatis, im letum. 5ursum cum uno die nonnisi unius anis medietas ro refectione Sororum in eodem monasterio !aberetur, i sa medietatem eandem iussit in frusta di"idi et Sororibus dis ensari) quam inter manus frangentis, Ille ui vivus est panis et dat escam esurientibus, multi lica"it in tantum, quod uin uaginta sufficientes factae fuerunt e'inde ortiones, et Sororibus discumbentibus distributae. Per !aec et alia signa cons icua, suorum, dum ad!uc "i"eret, innotuit raeeminentia meritorum. +am et cum in e'tremis ageret, candidus beatarum "irginum coetus, micantibus coronis ornatus, in quo una e' i sis eminentior et fulgidior a arebat, "isus est domum intrare, ubi eadem C!risti famula decumbebat, et usque ad lectulum eius rocedere, ac circa eam quasi "isitationis officium et confortationis solamen, quodam !umanitatis studio, e'!ibere. Post obitum "ero eius, quidam, qui morbo caduco ruebat et ro ter crus contractum gradi non oterat, ad se ulcrum delatus i sius fuit$ ibi, crure i so quasi fragoris sonitu faciente, ab utraque infirmitate curatus. Cur"i renibus, membris contracti, raeci ites furia et dementi furore ferales, rece erunt ibidem integram sos itatem. Cuidam sua de'tra manus, cuius i se usum e' illata sibi "e!ementi ercussione ita erdiderat, quod ni!il omnino er eam, "elut rorsus inutilem, oterat o erari, fuit ad actum suum ristinum, i sius Sanctae meritis, lenarie reformata. Alius qui diutina caecitate lumen

1/

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

amiserat oculorum, cum ad idem se ulcrum sub ducatu alterius accessisset, recu erato inibi "isu, rediit e'inde sine duce. ;is et quam lurimis aliis o eribus et miraculis !aec "enerabilis ,irgo res lenduit gloriosis, ut e"identer a areat adim letum illud quod de i sa mater eius, dum esset e' ea gra"ida et oraret, dicitur audi"isse$ "idelicet quod aritura erat quoddam lumen, quod orbem lurimum illustraret. >audeat itaque mater 0cclesia, quod talem genuit et educa"it filiam, quae tamquam "irtutum foecunda arens, multas religionis alumnas suis rodu'it e'em lis, et ad erfectum C!risti ser"itium leno magisterio informa"it. 6aetetur et de"ota turba fidelium, quod "ex caelorum et Dominus, sororem i sorum et sociam, quam in s onsam sibi elegerat, ad suum raecelsum et raeclarum alatium cum gloria introduxit. +am et Sanctorum congaudent agmina, quod in su erna eorum atria no"ellae regalis s onsae nu tiae celebrantur. Ceterum, quia congruit ut, quam Dominus e'alta"it in caelo, Cat!olica 0cclesia "eneretur in terra) quia de sanctitate "itae ac miraculis eius, diligenti et attenta inquisitione ac e'aminatione distincta et solemni discussione raemissis, liquido constitit$ licet alias etiam et in ro inquis et in remotis artibus satis essent raecognita lucide eius acta$ +os de communi fratrum nostrorum et raelatorum omnium, tunc a ud Sedem a ostolicam e'istentium consilio et assensu, de omni otentia di"ina confisi, auctoritate beatorum Petri et Pauli a ostolorum ac nostra i sam cat!alogo sanctarum ,irginum du'imus adscribendam. Ideoque uni"ersitatem "estram monemus et !ortamur attente er a ostolica "obis scri ta mandantes, quatenus II idus augusti festum eiusdem ,irginis de"ote ac solemniter celebretis et faciatis a "estris subditis "enerabiliter celebrari, ut i sam !abere mereamini a ud Deum iam et sedulam adiutricem. 0t ut ad "enerandum eius se ulcrum a"idius et co iosius c!ristiani o uli confluat multitudo, ac celebrius i sius festi"itas ercolatur, omnibus F"ere oenitentibus et confessisG, qui ad illud cum re"erentia in eiusdem ,irginis festo, "el etiam infra i sius festi octa"as, annuatim accesserint, i sius suffragia !umiliter etituri, de omni otentis FDei misericordia et beatorum Petri et Pauli a ostolorum eius auctoritateG confisi, unum annum et quadraginta dies Fde iniunctis sibi oenitentiisG rela'amus. FDatum Anagniae, se'to Calendas octobris, ontificatus nostri anno rimoG.

1/

1.

2/

2.

3/

3.

Legenda s. Clarae virginis

(/ Prooemialis e istula summo ontifici destinata su er legenda Sanctae Clarae ,irginis. (. 1uasi "eterani mundi senecta urgente fidei caligabat "isus, morum nutabat gressus, marcebat "irilium o erum fortitudo$ quin immo faeces tem orum, faeces comitabantur etiam "itiorum) cum amator !ominum Deus, e' suae ietatis arcano sacrorum <rdinum suscitans no"itatem, ro"idit er eos et fidei fulcimentum, et reformandis moribus disci linam. Di'erim certe modernos atres cum "eris sequacibus luminaria orbis, "iae

1/

ductores, "itae magistros$ in quibus meridianus fulgor mundo ad "es eram consurre'it, ut lumen "ideat, qui in tenebris ambulabat. +ec decuit infirmiori se'ui adiutorium sibi deesse, quem libidinis gurgite interce tum, non minor ad eccandum tra!ebat "oluntas, et maior satis fragilitas im ellebat. Suscita"it ro terea ius Deus "irginem "enerabilem Claram, atque in ea clarissimam feminis lucernam accendit) quam et tu, Pa a beatissime, su er candelabrum onens, ut luceat omnibus, qui in domo sunt, "irtute cogente signorum, Sanctorum cat!alogo ascri sisti. ;orum <rdinum te atrem colimus, te nutritium scimus, te rotectorem am lectimur, te dominum "eneramur$ quem sic erma'imae na"is regimen uni"ersale solicitat, ut ar"ae quoque na"iculae curam singularem et solicitam non e'cludat. Sane lacuit dominationi "estrae, meae ar"itati iniungere, ut, recensitis actibus sanctae Clarae, legendam eius formarem$ o us certe, quod mea in litteris ruditas formidabat, nisi ontificalis auctoritas "erbum coram osito, iterum atque iterum re etisset. Igitur me colligens ad mandatum, nec tutum ratus er ea rocedere quae defecti"a legebam, ad socios beati &rancisci, atque ad i sum collegium "irginum C!risti erre'i, frequenter illud corde re"ol"ens, non licuisse antiquitus !istoriam te'ere, nisi !is, qui "idissent, aut a "identibus acce issent. ;is, inquam, "eritate rae"ia, cum timore Domini me lenius instruentibus, aliqua colligens, et lura dimittens, lano st8lo transcurri) ut quia magnalia ,irginis, "irgines legere delectabit, rudis intelligentia non in"eniat, ubi ro "erborum ambitu tenebrescat. Sequantur ergo "iri "iros ,erbi incarnati no"os disci ulos$ imitentur feminae Claram, Dei matris "estigium, no"am ca itaneam mulierum. ,obis autem, sanctissime Pater, sicut in !is corrigendi, subtra!endi et addendi lena manet auctoritas) ita mea er omnia subiacet, concordat, flagitatque "oluntas. ,alere "os faciat Dominus Iesus C!ristus nunc et in ae"um. Amen. Primum < usculum

1.

2/

2.

3/

Inci it legenda Sanctae Clarae "irginis et rimo de i sius ortu. 1 Admirabilis femina, Clara "ocabulo et "irtute, de ci"itate Asisii, claro satis genere tra'it originem$ beato &rancisco rimum conci"is in terris, conregnans ostmodum in e'celsis. Pater eius miles et tota utroque arente rogenies militaris) domus abundans, et co iosae, iu'ta morem atriae, facultates. -ater eius nomine <rtulana, fructiferam in orto 0cclesiae lantulam aritura, fructibus bonis et i sa non mediocriter abundabat. +am quam"is maritali iugo subdita, quam"is curis familiaribus alligata, "acabat tamen ro osse di"inis obsequiis, insistebat o eribus ietatis. #ltra mare siquidem cum eregrinantibus de"ota transi"it, et loca illa erlustrans, quae Deus !omo sacris "estigiis consecrarat, tandem cum gaudio remea"it. Iterum ad S. -ic!aDlem Arc!angelum causa orationis accessit, et A ostolorum limina de"otius "isita"it. 2 1uid lura? 0' fructu arbor cognoscitur, et fructus e' arbore commendatur. Praecessit in radice di"ini co ia muneris, ut in ramusculo sequeretur abundantia sanctitatis. Praegnans denique mulier, et artui iam "icina, cum ante crucem in ecclesia Crucifi'um attente oraret ut eam de artus ericulo salubriter e' ediret, "ocem audi"it dicentem sibi$ +e a"eas mulier, quia quoddam lumen sal"a arturies, quod i sum lumen clarius illustrabit. 1uo edocta oraculo, natam infantulam sacro ba tismate renascentem, Claram

3.

(/

(.

"ocari iussit, s erans romissi luminis claritatem ro di"inae bene lacito "oluntatis aliqualiter fore com lendam. II. De con"ersatione in domo aterna. . 3 0dita mo' in lucem ar"ula Clara, tem esti"o satis in umbra saeculi coe it clarescere lumine, atque intra teneros annos morum s lendescere robitate. Docili corde rimum e' matris ore fidei rudimenta susce it, et s iritu interius conflante ariter et formante, "as re"era urissimum, "as esse innotuit gratiarum. 0'tendebat libenter ad au eres manum suam, et de abundantia domus suae su lebat ino ias lurimorum. 0t ut suum sacrificium gratius esset Deo, ro rio cor uscolo delicata subtra!ebat cibaria, clamque er internuncios mittens, reficiebat "iscera u illorum. Sic ab infantia secum miseratione crescente, mentem com assi"am gerebat, miserorum miserias miserantem. ( Sanctae orationis studium !abebat amicum$ ubi sae ius odore bono res ersa, aulatim "itam caelibem actitabat. Cum signacula non !abebat quorum e"olutione diceret Pater noster, congerie la illorum suas oratiunculas Domino numerabat. #bi ergo sancti amoris stimulos rimiti"os sentire coe it, mundani floris icturam instabilem iudicat contemnendam, S iritus unctione erdocta, "ilibus rebus retium im onere "ilitatis. Sub "estibus namque retiosis ac mollibus, ciliciolum gerebat absconditum, mundo e'terius florens, C!ristum interius induens. Denique suis eam nobiliter maritare "olentibus, nullatenus acquie"it) sed dissimulato in osterum mortali coniugio, "irginitatem suam Domino committebat. *alia fuerunt in domo aterna suae delibamenta "irtutis, tales rimitiae s iritus, talia raeludia sanctitatis. *antis itaque redundantem unguentis, "elut cellam aromatum, licet clausam, i sam sua fragrantia manifestat. <re siquidem "icinorum laudari nescia coe it, et secretos actus "eridica fama rodente, rumor bonitatis eius "ulgabatur in o ulo. III De noticia et familiaritate beati &rancisci. 3/ . Audiens "ero tunc celebre nomen &rancisci, qui "elut no"us !omo, obliteratam in mundo erfectionis "iam no"is "irtutibus reno"abat, mo' eum audire desiderat et "idere, suadente !oc i sum atre S irituum, cuius iam uterque, licet differenter, acce erat rimiti"a. +ec minus ille tam gratiosae uellae celebri fama erflatus, "idere !anc et alloqui cu it, si quo modo, qui totus in!iabat ad raedam, regnumque mundi de o ulaturus ad"enerat, nobilem istam raedam saeculo nequam ossit arri ere, suoque Domino "endicare. ,isitat ille istam, et sae ius ista illum, "isitationum suarum tem ora moderantes, quibus di"inum illud studium nec erci i ab !omine ossit, nec rumore ubblico detrectari. +am unica tantum familiari socia comitante, aternos lares uella egrediens, clandestinos ad "irum Dei frequentabat accessus, cuius sibi "erba flammantia, cuiusque ultra !ominem o era "idebantur. ;ortatur eam ater &ranciscus ad mundi contem tum$ s em saeculi aridam et s eciem dece ti"am "i"o sermone demonstrans$ instillat auribus eius dulcia connubia C!risti, suadens "irginalis udicitiae margaritam beato illi s onso, quem amor !umana"it, fore ser"andam. % 1uid immorer multis? Instante atre sanctissimo, et more fidelissimi aran8m !i sollerter agente, non tra!it in longum "irgo consensum. A eritur ei rotinus aeternorum intuitus gaudiorum, quorum cons ectu mundus i se "ilesceret, quorum desiderio a

1/

1.

2/

2.

3.

(/

(.

semeti sa liquesceret, quorum amore ad su ernas nu tias an!elaret. Coelesti namque igne succensa, terrenae gloriam "anitatis sic e' alto contem sit, ut ni!il iam de mundi a lausu eius affectibus in!aereret. Carnis quoque illecebras er!orrescens, iam torum in delicto se nescituram ro onit, soli Deo de cor ore suo tem lum facere cu iens et magni regis connubia "irtute romereri contendens. 0t tunc &rancisci consilio se totam committit, i sum ost Deum statuens suae directionis aurigam. Pendet e'inde anima eius ad sacra illius monita et de bono 7esu calido e'ci it ectore, quidquid romit ille sermone. -oleste iam fert saecularis ornatus decorem et quasi stercus arbitrabatur omnia quae foris a laudunt, ut C!ristum lucrifacere ossit. I,. 1ualiter er beatum &ranciscum con"ersa de saeculo ad religionem transi"it. 9 Protinus ne s eculum illibatae mentis mundanus ul"is ulterius inquinet, aut contagio saecularis "itae aE8mam fermentet aetatem, ro erat Claram educere ius ater de saeculo tenebroso. Instabat Palmarum dies solemnis, cum ad "irum Dei uella fer"ido corde se confert, sciscitans de sua con"ersione, quid et qualiter sit agendum. Iubet ater &ranciscus, ut in die festo com ta et ornata rocedat ad almam cum frequentia o ulorum, ac nocte sequenti e'iens e'tra castra, mundanum gaudium in luctum con"ertat dominicae assionis. Die itaque dominico "eniente, in turba dominarum s lendore festi"o uella erradians, cum reliquis intrat ecclesiam. #bi illo digno raesagio contigit, ut caeteris ad ramos currentibus, dum Clara rae "erecundia suo in loco manet immota, ontife' er gradus descendens, usque ad eam accederet, et almam suis in manibus oneret. +octe sequenti ad Sancti mandatum se rae arans, o tatam fugam cum !onesta societate aggreditur. Cumque ostio consueto e'ire non lacuit, aliud ostium, quod lignorum et la idum ondera obstruebant, miranda sibi fortitudine, ro riis manibus resera"it. 4 Igitur domo, ci"itate et consanguineis derelictis, ad sanctam -ariam de Portiuncula festina"it$ ubi fratres, qui in arula Dei sacras e'cubias obser"abant, "irginem Claram cum luminaribus rece erunt. -o' ibi reiectis sordibus :ab8lonis, mundo libellum re udii tradidit$ ibi manu fratrum crines de onens, ornatus "arios dereliquit. +ec decuit alibi florigere "irginitatis <rdinem ad "es eram tem orum e'citari, quam in eius aula, quae rima omnium atque dignissima, sola e'titit mater et "irgo. ;ic locus est ille, in quo no"a militia au erum, duce &rancisco, felicia sumebat rimordia, ut liquido "idetur utramque religionem -ater misericordiae in suo di"ersorio arturire. Cum autem coram altari beatae -ariae sanctae oenitentiae susce isset insignia, et quasi ante torum !uius ,irginis, !umilis ancilla C!risto nu sisset, statim eam ad ecclesiam sancti Pauli sanctus &ranciscus dedu'it, donec aliud ro"ideret Altissimus, in eodem loco mansuram. ,. 1ualiter a consanguineis im ugnata firma erse"erantia stetit. = Ad consanguineos autem rumore "olante, dilacerato corde, factum et ro ositum "irginis damnant) et conglobati in unum, currunt ad locum, tentantes quod obtinere non ossunt. ,iolentiae im etum, "enena consiliorum, blanditias ad!ibent romissionum, suadentes ab !uiusmodi "ilitate discedere, quae nec generi congruat, nec e'em lum !abeat in contrata. At illa annos a re!endens altaris, ca ut denudat attonsum, firmans se nullatenus a C!risti ser"itio ulterius a"ellendam. Crescit animus, bello crescente

1/

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

suorum "iresque ministrat amor iniuriis lacessitus. Sic sic er lures dies cum in "ia Domini obicem ateretur, et sui se o onerent eius ro osito sanctitatis, non colla sus est animus, non fer"or remissus$ sed inter "erba et odia ad s em animum tandiu reformat, donec ro inqui, retrusa fronte, quiescunt. . l/ Paucis interiectis diebus, ad ecclesiam S. Angeli de Panso, transi"it$ ubi cum non lene mens eius quiesceret, tandem ad ecclesiam S. Damiani, beati &rancisci consilio, commigra"it. Ibi mentis anc!oram quasi in certo figens, non iam ro loci mutatione ulterius fluctuat, non ro arctitudine dubitat, nec ro solitudine reformidat. ;aec est illa ecclesia, in cuius re aratione &ranciscus miro desuda"it studio, cuiusque sacerdoti ecuniam obtulerat ro o ere re arando. ;aec est in qua dum &ranciscus oraret, "o' ad eum de ligno Crucis dila sa, insonuit$ &rancisce, "ade, re ara domum meam, quae, ut cernis, tota destruitur. In !uius locelli ergastulo, ro coelestis amore s onsi, "irgo se Clara conclusit. In !ac se a mundi tem estate celans, cor us, quoad "i"eret, carcera"it. In !uius ca"erna maceriae, columba deargentata nidificans, "irginum C!risti collegium genuit, monasterium sanctum instituit, au erumque dominarum <rdinem inc!oa"it. ;ic in "ia oenitentiae glebas membrorum terit, !ic semina erfectae iustitiae seminat, !ic incessu ro rio signat "estigia secuturis. In !oc arcto reclusorio er B6II annos disci linae flagellis frangit sui cor oris alabastrum, ut domus 0cclesiae re leatur fragrantia unguentorum. #bi quam gloriose con"ersata sit, tunc demum a erte narrabitur, si quot et quantae animae er eam ad C!ristum "enerint, rimo narretur. ,I. De fama "irtutum eius circumquaque diffusa. 2. S argitur enim aulo ost o inio sanctitatis "irginis Clarae er ro'imas regiones, et in odorem unguentorum eius undique mulieres currunt. &estinant "irgines eius e'em lo C!risto ser"are, quod sunt$ maritatae castius agere satagunt$ nobiles et illustres, am lis contem tis alatiis, arcta sibi monasteria construunt, atque ro C!risto in cinere et cilicio "i"ere magnam gloriam ducunt. Concitatur ni!ilominus ad incoinquinata certamina iu"enum im etus, et ad carnis ads ernanda ludibria er infirmioris se'us e'em la fortia ro"ocatur. Plures denique matrimonio iuncti, mutuo consensu continentium se lege "incentes, "iri ad <rdines, u'ores ad monasteria transeunt. -ater filiam, filia matrem in"itat ad C!ristum$ soror sorores allicit, et amita ne tes. <mnes aemulo fer"ore C!risto ser"ire desiderant. <mnes !uius "itae angelicae, quae er Claram inclaruit, fieri artici es o tant. Innumerae "irgines, Clarae rumoribus e'citatae, dum ad claustralem "itam transire non rae"alent, in atriis domibus sine regula regulariter "i"ere student. *anta !aec salutis germina "irgo Clara suis arturiebat e'em lis, ut in ea "ideretur im leri ro !eticum illud$ -ulti filii desertae magis, quam eius, quae !abet "irum. ,II. 1uomodo rumor bonitatis eius et ad longinquas er"enit. 11 Interea ne coelestis !uius benedictionis "ena, quae in "alle S oletana scaturit, bre"es infra terminos obcludatur, sic di"ina ro"identia deri"atur in amnem ut fluminis im etus totam 0cclesiae laetificet ci"itatem. +am tantarum no"itas rerum longe lateque transi"it in orbem, et ubique animas coe it lucrifacere C!risto. Clausa manens Clara toto clarescere mundo inci it, et laudum titulis raeclara refulget. 5e let fama "irtutum eius cameras dominarum illustrium, attingit ducissarum alatia, i sarum quoque enetrat

1/

1.

2/

3/

3.

(/

(.

1/

enetralia reginarum. &lectitur nobilitatis a e' ad eius sectanda "estigia, et a su erbi sanguinis genere, sancta !umilitate degenerat. +onnullae Ducum ac regum matrimonio dignae, Clarae in"itante raeconio, arctam oenitentiam faciunt, et quae otentibus nu serant, Claram suo modulo imitantur. <rnantur monasteriis innumerae ci"itates$ i sa quoque cam estria et montana, !uius coelestis aedificii fabrica decorantur. -ulti licatur castitatis cultus in saeculo, Clara sanctissima raecedente, et redi"i"us ordo "irgineus in medium re"ocatur. ;is beatis floribus, quos Clara arturiit, feliciter !odie "ernat 0cclesia, quibus et i sa fulciri ostulat, dicens$ &ulcite me floribus sti ate me malis, quia amore langueo. Sed iam ad ro ositum st8lus redeat, ut, eius con"ersatio qualis fuerit, innotescat. ,III. De sancta i sius !umilitate.

1.

2/

2.

3/

12 ;aec sui <rdinis la is rimarius ac nobile fundamentum, in fundamento sanctae !umilitatis, "irtutum omnium fabricam ab i so rinci io studuit collocare. :eato namque &rancisco obedientiam sanctam romisit, et a romisso nullatenus de"ia"it. *riennio "ero ost suam con"ersionem, nomen, et officium Abbatissae declinans, !umiliter subesse "oluit otius, quam raeesse, et inter C!risti ancillas ser"ire libentius, quam ser"iri. Cogente autem beato &rancisco, susce it tandem regimen dominarum$ de quo in corde suo timor, non tumor e'oritur$ nec libertas, sed ser"itus augmentatur. 1uo enim aliqualis iam raelationis s ecie altior cernitur, eo re utatione ro ria "ilior, obsequio rom tior, cultu des ectior re eritur. +ullos iam famularum res uit actus, adeo ut lerumque sororum manibus aquam infunderet, sedentibus assisteret, comedentibus ministraret. In"ita "alde aliquid raeci it) s ontanea "ero facit, magis eligens er sei sam facere, quam sororibus im erare. Infirmarum sedilia i sa la"abat, i sa tergebat suo illo nobili s iritu, nec sordida fugiens nec foetida er!orrescens. Pedes famularum deforis re"ertentium sae ius abluit, et ablutis oscula im rimit. 6a"abat semel cuiusdam ser"ientis edes, quos dum deosculari ro erat, illa tantam !umilitatem non ferens, edem subtra!it, dominamque suam ede in ore ercussit. At illa edem famulae blande resumit, et sub i sa lanta strictum osculum figit. IB. De sancta et "era au ertate.

3.

(/

(.

13 Pau ertatem s iritus, quae "era !umilitas est, au ertas rerum omnium continebat. Ac rimum in suae con"ersionis initio, aternam !aereditatem, quae ad eam er"enerat, distra!i fecit, sibique de retio ni!il reser"ans, totum au eribus eroga"it. ;inc saeculo foris relicto, mente intus ditata, ost C!ristum sine sacculo e'onerata ercurrit. *antum denique cum sancta au ertate foedus iniit, amoremque contra'it, ut ni!il raeter Dominum C!ristum !abere "ellet, ni!il suas filias ossidere ermitteret. +equaquam coelestis desiderii retiosissimam margaritam, quam "enditis omnibus com ararat, arbitrabatur cum tem oralium mordaci sollicitudine ossidendam. Inculcat suis frequenti sermone sororibus, tunc acce tabile Deo illud fore collegium, cum au ertate fuerit o ulentum, et tunc er etuo stabile ermansurum, si altissimae au ertatis fuerit sem er turre munitum. ;ortatur eas in au ertatis nidulo C!risto au eri conformari quem au ercula mater in arcto raese io ar"olum reclina"it. ;oc enim eculiari recordatorio quasi monili aureo suum fibulabat ectus, ne terrenorum ul"is ad interiora transiret.

1/

1.

1( ,olens enim religionem suam intitulari titulo au ertatis, a bonae memoriae Innocentio tertio au ertatis ri"ilegium ostula"it. 1ui "ir magnificus tanto "irginis fer"ori congratulans, singulare dicit esse ro ositum, quod nunquam tale ri"ilegium a Sede A ostolica fuerit ostulatum. 0t ut insolitae etitioni fa"or insolitus arrideret, Pontife' i se cum !ilaritate magna etiti ri"ilegii sua manu conscri sit rimam notulam. &elicis recordationis dominus Pa a >regorius, "ir sicut sede dignissimus, ita et meritis "enerandus, aterno affectu sanctam istam arctius diligebat. Cui cum suaderet ut ro ter e"entus tem orum et ericula saeculorum aliquas ossessiones assentiret !abere quas et i se liberaliter offerebat, fortissimo animo restitit, et nullatenus acquie"it. Ad quam res ondente Pontifice$ Si "otum formidas, nos te a "oto absol"imus$ Sancte ater, ait, nequaquam a C!risti sequela in er etuum absol"i desidero. 0leemos8narum fragmina, anumque minutias quas eleemos8narii com ortabant, "alde susci iebat !ilariter et quasi moesta de anibus integris, e'ultabat otius in fragmentis. 1uid multa? Satagebat au eri Crucifi'o au ertate erfectissima conformari, ut nulla res eritura amantem ab amato secluderet, aut cursum eius cum Domino im ediret. <ccurrunt, ecce, duo miranda, quae au ertatis amatri' meruit o erari. B. -iraculum de multi licatione anis.

2/

2.

1. #nicus erat in monasterio anis, cum iam instarent et fames et !ora edendi. Dis ensatrice "ocata, iubet sancta anem di"idere, artemque fratribus mittere, artem intus ro sororibus retinere. De quo retento dimidio iubet quinquaginta fieri, iu'ta dominarum numerum, incisuras, et eis in mensa au ertatis a onere. Cui cum de"ota filia res onderet, necessaria !ic forent antiqua C!risti miracula, ut tam modicum anis quinquaginta reci eret sectiones, res ondit mater et di'it$ &ac, filia, secura quae dico. Pro erat filia matris im lere mandata$ ro erat mater ad C!ristum suum ia ro filialibus destinare sus iria. Crescit di"ino munere inter frangentis manus ar"a illa materia et cuilibet de con"entu suo e'titit ortio co iosa. BI. Aliud miraculum de oleo di"initus dato. 1% Die quodam C!risti ancillis sic e' toto defecerat oleum, ut nullum adesset saltem ro debilibus condimentum. Acci it domina Clara "asculum unum et !umilitatis magistra suis manibus la"at) onit "as "acuum seorsum ut frater eleemos8narius illud acci iat, et "ocatur i se frater ut ro acquirendo oleo "adat. Accelerat de"otus frater ut succurrat ino iae tantae et ad sumendum "asculum currit. +on autem "olentis est neque currentis, sed miserentis est Dei. 0tenim solo influente Deo, "as illud lenum oleo re eritur, rae"eniente sanctae Clarae oratione fratris obsequium in solamen au erum filiarum. At "ero frater raedictus, quasi frustra "ocatus fuisset, submurmurans di'it$ Derisorie me istae feminae "oca"erunt, cum ecce "as lenum e'istat. BII. De mortificatione carnis .

3/

3.

(/

(.

19 De miranda carnis mortificatione silere magis quam loqui forsitan e' ediret, cum talia fecerit in quibus audientium stu or cum rerum "eritate contendit. +on illud magnum quod sim la tunicula et "ili mantello de rudi anno tegebat otius quam fo"ebat cor usculum. +ec illud mirandum quod calceamentorum enitus ignorabat usum. +on magnum erat omni tem ore continuare @e@unia, nec uti lectulo sine luma. In

1/

!is enim dum reliquas in suo claustro !abuit similes, laudes fortasse non meruit singulares. Sed quae con"entio carnis "irgineae ad "estem orcinam? Procura"erat enim sibi "irgo sanctissima "estem de corio orci, quam, "ersa ad carnem !is ida tonsura ilorum, secreto sub tunica deferebat. #tebatur nonumquam duro cilicio, de ilis equorum nodose conserto, quod !inc inde c!ordulis rudibus stringebat ad cor us. ;anc "estem uni de filiabus dum etenti accomodasset, illaque "estisset, tantae rotinus as eritati succumbens, non tam !ilariter etiit, quam celeriter ost triduum resigna"it. +uda !umus et interdum "inearum sarmenta erant ro lectulo, lignumque durum raestabat sub ca ite ufficium ul"inaris. Processu "ero tem oris storium, debilitato cor ore, stra"it et ca iti modicam aleam clementer indulsit. Postquam autem cor us tam se"ere tractatum longa coe it occu are infirmitas, iubente beato &rancisco, sacco leno aleis usa est. 14 Porro in ieiuniis tantus erat rigor abstinentiae suae, ut de "iatico tenui, quod sumebat, "i' cor oraliter "i"eret, nisi eam "irtus alia sustentaret. Sanitatis namque tem ore maiorem quadragesimam et quadragesimam S. -artini e isco i in ane et aqua ieiunans, solis diebus dominicis "inum, si !abebat, gustabat. 0t ut mireris, auditor, quod imitari non otes, tribus diebus in !ebdomada, secunda "idelicet, quarta et se'ta feria, ni!il in illis quadragesimis sumebat in cibum. Sic alternati dies enuriosae refectionis et dies actae mortificationis sibi in"ecem succedebant, ut "igilia erfectae inediae, quasi in festum sol"eretur anis et aquae. +on mirum si tanta rigiditas multo tem ore obser"ata, Claram infirmitatibus subdidit, si "ires consum sit, si "igorem cor oris ener"a"it. Com atiebantur ro terea sanctae matri de"otissimae filiae, ac mortes illas, quas quotidie "oluntarie sustinebat, lacr8mis de lorabant. Pro!ibuere tandem beatus &ranciscus et 0 isco us Assisii, sanctae Clarae illud trium dierum e'itiale ieiunium, raeci ientes ut nullum transeat diem, quin saltem unciam et dimidiam anis sumat in astum. Cumque gra"is afflictio cor orum, afflictionem e' more generet animorum, longe aliter effulgebat in Clara$ ser"abat enim in omni sua mortificatione "ultus festi"os et !ilares, ut "el non sentire, "el deridere "ideretur angustias cor orales. 0' quo liquido datur intelligi, quia sancta laetitia, quae interius abundabat, e'terius redundabat) quoniam flagella cor oris le"igat amor cordis. BIII. De e'ercitio sacrae orationis.

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

1= 1uae "ero sicut in carne raemortua, sic erat a mundo enitus aliena, continuo sacris orationibus et di"inis laudibus animam occu abat. &er"entissimam interni desiderii aciem fi'erat iam in lucem et quae globum transcenderat terrenorum "oluminum, sinum mentis latius e' andebat imbribus gratiarum. 6ongis ost Com letorium tractibus cum sororibus orat et lacr8marum roflu"ia dum in i sa rorum unt, in ceteris e'citantur. Postquam "ero ceterae fessa membra duris adibant refo"ere cubilibus, i sa in oratione er"igil et in"icta manebat, ut tunc "enas di"ini susurii furti"e susci eret, quando so or ceteras occu asset. Sae issime ad orationem rostrata in faciem, terram infundit lacr8mis, obsculisque demulcet$ ut sem er suum Iesum tenere "ideatur in manibus in cuius edes lacr8mae illae fluant, et oscula im rimantur. 6acr8manti semel rofunda nocte adstitit angelus tenebrarum in forma nigri ueruli et i sam monuit dicens$ +e tantum lores quoniam caeca fies. Cui cum illico res onderet$ Caecus non erit qui Deum "idebit$ confusus ille discessit. 0adem nocte ost -atutinum orante Clara, et irrigulo solito balneata, monitor fraudulentus accessit$ +e tantum, inquit, fle"eris, ne

tandiu resolutum cerebrum er nares emun'erit$ quoniam ad!uc tortum nasum !abebis. Cui celeriter res ondente$ *orturam nullam atitur, qui Domino famulatur) statim ela sus e"anuit. . 2/ 1uantam sui munitionem in fornace fer"entis orationis acci iat, quantum sibi in illa fruitione bonitas di"ina dulcescat, solita indicia robant. Cum enim ab oratione sancta cum iucunditate redibat, calida "erba, et quae sororum ectora succendebant, de igne altaris Domini re ortabat. -irabantur enim quamdam dulcedinem e' eius ore rocedere et clariorem solito faciem a arere. Para"erat certe in dulcedine sua au eri Deus, et mentem quam in oratione lu' "era re le"erat, e'terius cor oraliter e'em labat. Sic in mundo labili s onso suo nobili non labiliter @uncta, continue deliciatur in su eris$ sic in rota "ersatili, "irtute stabili fulta, et in "ase fictili t!esaurum gloriae claudens, carne in imis, mente ermanet in e'celsis. -os ei erat ad -atutinum rae"enire iu"enculas, quas er signa silenter e'citans, ro"ocabat ad laudes. Sae e, ceteris dormientibus, lam ades accendebat$ sae e cam anam ro riis manibus i sa ulsabat. +ullus erat te ori, nullus in suo claustro desidiae locus, ubi orandi et Domino ser"iendi igritiam as era in"ectio stimulabat. BI,. De mirabilibus orationum eius et rimo de Saracenis mirabiliter effugatis. 21 6ibet !ic orationum eius recitare magnalia, sicut "eritate fidelissima, sic et "eneratione raedigna. Illa tem estate, quam sub Im eratore &riderico in di"ersis mundi artibus sustinebat 0cclesia, "allis S oletana de calice irae frequentius imbibebat. 0rant in ea ro de o ulatione castrorum, ro ci"itatum e' ugnatione, im eriali iussu constitutae acies militum et Saracenorum sagittariorum e'amina "elut a um. Cumque in Assisium, eculiarem Domini ci"itatem, !ostilis semel furor irrueret, et @am i sis ortis e'ercitus a ro inquaret, Saraceni gens essima, qui sanguinem sitiunt c!ristianum et omne nefas im udentius audent, a ud sanctum Damianum intra loci terminos, immo intra claustrum "irginum, influ'erunt. 6iquescunt dominarum corda timoribus, tremunt formidine "erba, et ad matrem referunt fletus suos. 1uae im a"ido corde, se infirmam ad ostium duci iubet, et ante !ostes oni, raecedente eam cassa argentea, intra ebur inclusa, in qua Sancti Sanctorum cor us de"otissime ser"abatur. 22 Cumque se totam in oratione Domino substra"isset C!risto suo cum lacr8mis ait$ Placet, mi Domine, inermes ancillas tuas, quas tuis amoribus innutri"i, manibus, ecce, tradere aganorum? Custodi, Domine, recor, !as famulas tuas, quas in raesenti i sa custodire non ossum. -o' de no"ae gratiae ro itiatorio "o' quasi uerili ad eius aures insonuit$ 0go "os sem er custodiam. -i Domine, ait, et !anc si lacet, rotege ci"itatem, quae nos ro tuo amore substentat. 0t C!ristus ad eam$ >ra"amina substinebit, sed meo munimine defendetur. *unc ,irgo lacrimosam erigens faciem, flentes confortat, dicens$ &ide iubeo "obis, filiolae, quod ni!il atiemini mali, tantum in C!risto confidite. +ec mora$ statim canum illorum re ressa a"escit audacia, et er muros, quos ascenderant, celeriter e'euntes, orantis "irtute deturbati sunt. Confestim Clara illis, quae "ocem raedictam audierant, studiose dicens interminatur$ Ca"ete er omnem modum, carissimae filiae, ne "ocem illam, dum cor us ago, cuiquam reseretis.

1/

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

B,. Item aliud miraculum de liberatione ci"itatis. 23 Alio tem ore ,italis de Ad"ersa, "ir gloriae cu idus et in roeliis animosus, Im erialem e'ercitum, cui ca itaneus raeerat, admo"it contra Assisium. *erram itaque nuda"it arboribus, adiacentia cuncta "asta"it et sic in ci"itatis obsidione resedit. &irmat "erbis minacibus, se inde nullatenus recessurum, donec i sam !abuerit ci"itatem. Iamque ad id ad"entum erat ut de ci"itatis ericulo in ro'imo timeretur. 1uod cum audisset Clara famula C!risti, "e!ementer ingemuit et sororibus ad se "ocatis, ait$ Ab ista ci"itate, carissimae filiae, multa quotidie bona susci imus$ im ium "alde est si non in tem ore o ortuno ei, rout ossumus, succurramus. Iubet afferri cineres, iubet ca ita nudare sorores. Ac rimum suum e'o ertum ca ut cinere multo cons ergit$ deinde su er illarum ca ita cinerem onit. Pergite, inquit, ad Dominum nostrum et liberationem ci"itatis totis affectibus ostulate. 1uid singula narrem? 1uid "irginum lacr8mas, quid raeces re etam "iolentas? &acit misericors Deus sequenti mane cum tentatione ro"entum, ut toto dissoluto e'ercitu, et su erbus !omo contra "ota discederet, ac terram illam ulterius non "e'aret. +am et i se du' belli aulo ost gladio interem tus est. B,I. De "irtute orationis eius in con"ersione germanae suae. 2/ 2( ,erum nec illa suae orationis "irtus mirifica debet silentio se eliri, quae in i so con"ersionis initio, unam animam ad Deum con"ertit, con"ersam defendit. ;abebat namque sororem, ae"o teneram, carne ac uritate germanam$ cuius con"ersionem desiderans, inter recum rimitias, quas Deo lenis affectibus offerebat, !oc ostulabat obni'ius, ut sicut cum sorore !abuerat in saeculo co!aerentiam animorum, ita iam in Dei ser"itio fieret inter eas unitas "oluntatum. <rat igitur instanter misericordiae Patrem, ut relictae in domo sorori Agneti desi iat mundus, dulcescat Deus, eamque sic a ro osito carnalium nu tiarum ad sui amoris co ulam transferat, quatenus una secum in "irginitate er etua S onso gloriae nubat. -irandus enim utrique mutuus insederat amor, qui no"am di"ulsionem, licet affectu dissimili, utrique fecerat dolorosam. &a"et celeriter di"ina maiestas egregiae oratrici, rimumque illud donum quod raeci ue ostulat, quodque magis Deum e'!ibere delectat, festinantius elargitur. +am ost sedecim dies a con"ersione Clarae, Agnes di"ino afflata s iritu, ro erat ad sororem, eique suae referens "oluntatis arcanum, se di'it, "elle Domino enitus deser"ire. 1uam illa gaudenter am lectens$ >ratias, inquit, ago Deo, dulcissima soror, quod me de te solicitam e'audi"it. 2. -iram con"ersionem satis est miranda defensio subsecuta. Cum enim felices sorores a ud ecclesiam S. Angeli de Panso C!risti "estigiis in!aererent, atque illa quae lus de Domino sentiebat, suam erudiret no"itiam et germanam, re ente contra uellas no"a consanguineorum roelia suscitantur. Audientes enim Agnetem ad Claram transisse, currunt ad locum sequenti die duodecim "iri furore succensi et conce tam malitiam dissimulantes e'terius, acificum raetendunt ingressum. -o'que ad Agnetem con"ersi, nam de Clara iam antea des era"erant$ 1uid tu, inquiunt, ad locum istum "enisti? &estina quantocius domum redire nobiscum. 1ua res ondente nolle se a sorore sua Clara discedere, irruit in eam miles unus animo efferato et ugnis calcibusque non arcens, eam er ca illos abstra!ere conabatur, ceteris im ellentibus et suis brac!iis le"antibus eam. Ad quod iu"encula dum quasi a leonibus ca ta de manu Domini

1/

1.

2.

3/

3.

(/

(.

ra eretur e'clamat dicens$ Adiu"a me, soror c!arissima, nec me C!risto Domino tolli ermittas. Cum ergo "iolenti raedones adulescentulam renitentem er de"e'um montis abstra!erent, "estes abrum erent, "ias crinium laceratione com lerent, Clara cum lacr8mis in oratione rocumbens, etit sorori mentis constantiam tribui, etit "ires !ominum di"ina otentia su erari. 2% Confestim "ero tanto ondere cor us illius in terra iacentis figi "idetur, ut illam lures !omines, suis conatibus adnitentes, nequaquam "aleant ultra quemdam ri"olum abs ortare. Accurrentes etiam aliqui de agris et "ineis, au'ilium illis raestare contendunt, sed cor us illud de terra le"are nullatenus ossunt. Dumque in suo conatu deficiunt, "erbo lusorio miraculum e'tollunt, dicentes$ *ota nocte lumbum comedit et ideo si onderat non est mirum. +am et dominus -onaldus atruus eius, cum in tanta rabie constitutus, "ellet eam laetaliter ugno ercutere, manum, quam le"a"it, subito dirus dolor in"asit, eamque usque ad lura tem ora doloris angustia crucia"it. 0cce autem ost longum agonem Clara ergens ad locum, rogat ro inquos a tali conflictu discedere et Agnetem seminecem iacentem, suae sollicitudini commendare. 1uibus infecto negotio cum amaro recedentibus animo, Agnes iucunda surre'it, et iam C!risti cruce gaudens, ro quo !ac rima ugna certa"erat, se di"inis ser"itiis er etuo manci a"it. Siquidem et :eatus &ranciscus manu sua i sam totondit, et una cum sorore sua in "ia Domini erudi"it. ,erum quia magnificam eius "itae erfectionem sermo bre"is e' licare non osset, intendat ad Claram. B,II. Aliud miraculum de re ulsione daemonum.

1/

1.

2/

2.

3/

3.

29 -irum non est si contra malitiam !ominum Clarae oratio "aleat, quae etiam daemones incendebat. -ulier enim quaedam Pisanae dioecesis de"ota semel "enit ad locum ut Deo et sanctae Clarae gratias ageret ro eo quod meritis eius a quinque daemoniis liberata fuisset. &atebantur enim in sui e' ulsione daemonia, quod i sa orationes sanctae Clarae incenderent et e' ossesso "asculo deturbarent. +on sine causa Dominus Pa a >regorius in !uius sanctae orationibus fidem !abebat mirabilem, quarum "irtutem senserat efficacem. Sae e quidem no"a, ut assolet, emergente difficultate et cum esset <stiensis 0 isco us et ostquam ad culmen a ostolicum esset e"ectus, su le' eidem "irgini er e istulam factus, oscit suffragium, sentit au'ilium. 5es certe, sicut !umilitate cons icua, sic toto studio imitanda) quando C!risti ,icarius a C!risti ancilla o em efflagitat et suis se "irtutibus recommendat. Sciebat sane, quid otest amor et quam liber aditus uris "irginibus ateat ad consistorium maiestatis. Si enim 5e' coelorum sei sum fer"enter amantibus, tribuit, quid est, quod de"ote orantibus, si e' edit, non concedit? B,III. De miranda de"otione eius erga sacramentum altaris. 24 1uantus beatae Clarae ad altaris Sacramentum fuerit de"otionis affectus, effectus ostendit. In illa enim gra"i infirmitate quae eam grabato adscri serat, faciebat se erigi, et fulcimentis a ositis substentari$ et sedens, filabat delicatissimos annos$ de quibus ultra quinquaginta aria Cor oralium faciens, et ea sericis "el ur ureis t!ecis includens, er lana et montana Assisii "ariis ecclesiis destinabat. Cor us "ero Domini susce tura, calidis rimo lacr8mis irrigatur, et accedens cum tremore non minus formidat in Sacramento latentem, quam coelum terramque regentem.

(/

(.

BIB. De quadam consolatione "ere mirabili quam ei Dominus in infirmitate largitus est. . 2= Sicut autem in infirmitate, C!risti sui memoria memor erat, sic et C!ristus eam in suis languoribus "isitabat. In illa nati"itatis !ora, quando ar"ulo nato mundus cum angelis iubilat, omnes dominae ad -atutinum in oratorium ergunt, et matrem infirmitatibus ressam, solam relinquunt. Cumque de ar"ulo Iesu cogitare coe isset, et multum doleret quod suis laudibus interesse non osset, sus irans ait$ Domine Deus, ecce sola relicta sum tibi in loco isto. 0cce re ente mirabilis ille concentus, qui in ecclesia sancti &rancisci fiebat, suis coe it auribus intonare. Audiebat iubilum fratruum sallentium, !armonias cantantium attendebat, i sum etiam erci iebat sonitum organorum. +ullatenus tanta erat loci ro inquitas, ut !aec attingere otuisset !umanitus, nisi "el illa solemnitas ad eam fuisset am liata di"initus, "el eius su ra !umanum modum "igoratus auditus. ,erum quod totum !oc e'cellit oraculum, i sum digna fuit Domini raese e "idere. -ane ad eam "enientibus filiabus, di'it beata Clara$ :enedictus Dominus Iesus C!ristus, qui me, "obis relinquentibus, non reliquit. Audi"i re"era er gratiam C!risti tota illa solemnia, quae in ecclesia sancti &rancisci !ac nocte celebrata sunt. BB. De fer"entissimo crucifi'iamore. 3/ &amiliaris ei lanctus Dominicae assionis, quae e' sacris "ulneribus nunc m8rr!atas affectiones e'!aurit, nunc dulciora gaudia fugit. ;anc lacr8ma C!risti assi "e!ementer inebriat, et quem cordi suo rofundius amor im resserat frequenter memoria re raesentat. Docet no"itias C!ristum langere Crucifi'um, et simul quod "erbis docet, factis e'em lat. +am sae e cum in secreto ad talia !ortaretur, rae"eniebat "erborum e'itum irriguum lacr8marum. Inter !oras diei, Se'ta et +ona maiori com unctione e' more afficitur, ut cum immolato Domino immoletur. +am et semel !ora +ona orantem in cellula diabolus in ma'illa ercutiens, oculum sanguine, genam li"ore suffundit. #t autem Crucifi'i deliciis absque intermissione asceret mentem, orationem de quinque membris Domini frequentius ruminabat. <fficium Crucis, rout Crucis amator &ranciscus instituerat, didicit, et affectu consimili frequenta"it. C!ordulam tredecim nodorum co ulis annulatam, subtus ad carnem cingebat, secretum memoriale "ulnerum Sal"atoris. BBI. -emoriale quoddam dominicae assionis. 31 Ad"enerat quodam tem ore dies sacratissimae Coenae, qua Dominus in fine dile'erat suos. Circa sero, a ro inquante Domini agonia, Clara contristata et maesta, in cellae secretarium se reclusit. Cumque orantem Dominum orans rosequeretur, et tristis usque ad mortem anima tristitiae illius !ausisset affectum, iam iamque ca tionis et totius illusionis memoria debriata, lecto resedit. *ota igitur nocte illa et die sequenti sic absor ta, sic a sei sa ermanet aliena, ut irre"erberatis circa unum sem er intenta luminibus, confi'a C!risto, ac rorsus insensibilis "ideretur. 5edit familiaris quaedam filia sae e ad i sam, si forte aliquid "elit, et sem er eodem modo se !abere re erit. +octe "ero diei sabbati "eniente, filia de"ota candelam accendit, et raece tum S. &rancisci, ad matris memoriam signo, non "erbo reducit. Praece erat enim sanctus, ne ullum sine comestione transiret diem. Illa igitur assistente, Clara quasi aliunde rediens,

1/

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

!oc rotulit "erbum$ 1uae candelae necessitas? +umquid non dies est? -ater, ait illa, no' abiit, et dies transi"it, no'que altera rediit. Cui Clara$ :enedictus sit somnus iste, carissima filia) quoniam diu o tatus, donatus est mi!i. Sed ca"e ne somnum istum cuiquam referas, dum "i'ero i sa in carne. . BBII. De di"ersis miraculis quae signo et "irtute crucis faciebat. 32 De re!endit amanti "icem Crucifi'us amatus et quae circa Crucis m8sterium tanto amore succenditur, Crucis otentia in signis et miraculis illustratur. Signum enim "i"ificae Crucis dum morbidis a licat, morbos ab eis mirabiliter fugat. *angam e' multis aliqua. &ratrem quemdam, nomine Ste !anum, furia laborantem, beatus &ranciscus ad dominam Claram transmisit, ut su er eum faceret signum sanctissimae Crucis. -agnam enim sciebat eius erfectionem et magnam in i sa "enerabatur "irtutem. Consignat eum obedientiae filia atris iussu, et in loco ubi i sa orare solita erat, arum er dormire sinit. At ille ost modicum somno solutus, sanus e'surgit, et ad atrem liber ab insania redit. 33 Puer quidam annorum trium, nomine -att!iolus, de ci"itate S oleti, la illum quemdam suis intruserat naribus. +emo illum e' eius naso "alebat educere, nec i se uer roiicere. Periclitatus angustia magna, ducitur ad dominam Claram et dum signo Crucis ab ea signatur statim roiecto la ide, liber efficitur. Alius uer de Perusio, totum !abens oculum macula coo ertum, ad sanctam Dei famulam adductus est. 1uae tacto ueri oculo signum Crucis im ressit, et di'it$ Ducite eum ad matrem meam ut i sa su er eum signum Crucis ingeminet. -ater, inquam, eius domina ;ortulana, suam secuta lantulam, ost filiam ad religionem transierat, et in !orto concluso cum "irginibus "idua Domino ser"iebat. Signo autem Crucis ab i sa rece to, illico ueri oculus a macula e' urgatus, clare et lim ide "idit. Asserit ergo Clara, uerum i sum suae matris merito liberatum$ declinat ondus laudis mater in filiam et se tantae rei fatetur indignam. 3( #na de Sororibus, nomine :ene"enuta, lagam fistulae sub brac!io duodecim fere annis er essa fuerat, quae er quinque foramina saniem emittebat. Cui com assa "irgo Dei Clara, eculiare illud suum signi salutiferi admo"it em lastrum. Statimque ad Crucis designationem, erfectam rece it annosi ulceris sanitatem. Alia de numero sororum, Amata "ocabulo, tredecim mensibus aggra"ata !8dro isi, febre insu er et tussi et lateris dolore confecta, iacebat. Su er quam domina Clara ietate ermota ad suae nobile !8sicae recurrit e' erimentum. Signat eam Cruce in nomine C!risti sui, et statim restituit lenariae sanitati. 3. Alia C!risti ancilla, de Perusio nata, "ocem er duos annos ita erdiderat, quod "i' e'terius oterat formare sermonem. Cumque in nocte Assum tionis Dominae nostrae sibi fuisset in "isione monstratum, quod domina Clara liberaret eam, diem cum desiderio e' ectabat. 1ua illucescente, ad -atrem festinat, signum crucis e' ostulat, "ocem mo' signata recu erat. Soror quaedam, nomine C!ristiana, magno tem ore in una aure surditatem er essa, multas contra malum illud, frustra tamen, fecerat medicinas. Cuius ca ut domina Clara clementer consignat, aurem contrectat, auditusque "irtutem illico recu erat. -agna erat in -onasterio sororum multitudo languentium, di"ersis doloribus afflictarum. Ingreditur Clara locum e' more cum sua solita medicina,

1/

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

et signo Crucis quinquies facto, quinque statim rele"at a languore. 0' !is rofecto atet, in ectore "irginis lantatam esse arborem Crucis, cuius dum fructus reficit animam, raebet e'terius folia medicinam. . BBIII. De cotidiana informatione sororum. 3% Sane quia magistra erat rudium et quasi in magni 5egis alatio rae osita uellarum, tanta eas disci lina informabat, tantoque fo"ebat ietatis amore, quod sermo nullus e' lebit. Docet rimo stre itum omnem de mentis !os itio ellere, ut solius Dei enetralibus "aleant in!aerere. Docet, iam carnalium ro inquorum amore non affici, domumque atriam, ut C!risto laceant, obli"isci. ;ortatur, e'actiones contemnere fragilis cor oris, carnisque nugas im erio restringere rationis. -onstrat insidiosum !ostem occultos uris animabus in@icere laqueos) aliterque sanctos, aliter tentare mundanos. Sic denique, certis !oris "ult eas o erari manibus suis ut rotinus ad conditoris desiderium er orationis e'ercitium recalescant, et tor orem negligentiae deserentes, igne sancti amoris frigus inde"otionis de onant. +usquam maior censura silentii, nusquam am lior et color et tenor omnis !onesti. +on ibi fluida loquela fluidum loquitur animum, nec "erbi le"itas le"em rodit affectum. I sa namque magistra arca in "erbis, abunde mentis "ota sermonis bre"itate coarctat. BBI,. De studio libenter audiendi "erbum sanctae raedicationis. 39 Pro"idet filiabus er de"otos raedicatores alimoniam "erbi Dei, e' qua suam deteriorem non efficit artem. +am tanta in auditu sanctae raedicationis e'ultatione erfunditur, tanta sui Iesu recordatione deliciatur, ut raedicante aliquando frate P!ili o de Adria, s eciosissimus quidam uer "irgini Clarae assisteret, et er magnam raedicationis artem suis eam gratulationibus oblectaret. 0' cuius a aritionis intuitu illa, quae de matre "idere talia merebatur, sua"itatem ine' licabilem sentiebat. 6icet autem litterata non esset, litteratorium tamen gaudebat audire sermonem, rata quod in testa "erborum nucleus lateat, quem i sa attingebat subtilius et sa idius degustabat. +o"it de cuiuslibet sermone loquentis elicere quod animae rosit$ sciens non minoris esse rudentiae, de rudi quandoque s ina florem decer ere, quam fructum e' arbore nobili manducare. Cum semel dominus Pa a >regorius ro!ibuisset, ne aliquis frater ad monasteria dominarum sine sua licentia ergeret, dolens ia mater cibum sacrae doctrinae rarius !abituras Sorores, cum gemitu di'it$ <mnes nobis auferat de cetero &ratres, ostquam "italis nutrimenti nobis abstulit raebitores. 0t statim omnes &ratres ad -inistrum remisit, nolens !abere eleemos8narios qui anem cor oralem acquirerent, ostquam anis, s iritualis eleemos8narios non !aberent. 1uod cum audiret Pa a >regorius statim ro!ibitum illud in generalis -inistri manibus rela'a"it. BB,. De magna eius c!aritate erga sorores. 34 +on enim !aec "enerabilis Abbatissa filiarum suarum solas animas diligit, quae i sarum et cor usculis miro studio c!aritatis inser"it. +am sae ius in frigore noctis ro ria manu coo erit dormientes, et quas ad rigorem communem ser"andum cernit in"alidas, remissiori moderamine "ult esse contentas. Si quam turbaret tentatio, si quam, ut assolet, in"aderet maestitudo, secreto "ocatam cum lacr8mis consolatur. Aliquando se ad edes rosternit moerentium ut maternis blanditiis alle"iet "im doloris. Cuius

1/

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

beneficiis filiae non ingratae, sei sas tota de"otione re endunt. Com lectuntur siquidem affectum dilectionis in matre, re"erentur in magistra raelationis officium, sectantur in aedagoga rectitudinis gressum, et in Dei s onsa raerogati"am mirantur omnimodae sanctitatis. . BB,I. De infirmitatibus eius et languore diutino. 3= 1uadraginta annis in stadio cucurrerat altissimae au ertatis, cum ecce iam ad bra"ium su ernae "ocationis, raecedente languore multi lici, ro inquabat. ,igore siquidem carnis in annis rioribus austeritati oenitentiae succumbente, osteriora tem orum dura occu a"it infirmitas, ut quae sana ditata fuerat meritis o erum, infirma ditaretur meritis assionum. 0tenim "irtus in infirmitate erficitur. Cuius miranda "irtus qualiter fuerit in infirmitate erfecta, !inc, ma'ime liquet, quod in "igintiocto annorum languore diutino non murmur resonat, non querimonia$ sed sem er ab eius ore sanctum colloquium, sem er rocedat actio gratiarum. 6icet autem aegritudinum ondere raegra"ata, festinare "idetur ad finem, lacuit tamen Deo, ad tem us illud i sius obitum reser"are, quo ab 0cclesia 5omana cuius erat factura et filia s ecialis, dignis "aleret !onoribus e'altari. Summo namque Pontifice cum Cardinalibus moram tra!ente 6ugduni, cum Clara rae solito urgeri morbo coe isset, filiarum mentes ingentis doloris gladius cruciabat. (/ -o' cuidam C!risti ancillae, "irgini Deo de"otae, de monasterio S. Pauli, <rdinis S. :enedicti, !uiusmodi "isio demonstratur. ,idetur sibi una cum suis Sororibus a ud S. Damianum dominae Clarae infirmitati assistere, ac eamdem Claram in lecto retioso iacere. &lentibus autem et cum lacr8mis beatae Clarae raestolantibus e'itum, formosa quaedam mulier ad lectuli ca ut a arens, lacr8mantes alloquitur$ +olite, inquit, o filiae, lorare "icturam$ quoniam mori non oterit, quousque Dominus cum suis disci ulis "eniat. 0t, ecce, ost modicum tem us er"enit Curia 5omana Perusium. Audito "ero eius infirmitatis augmento, ro erat de Perusio dominus <stiensis in"isere s onsam C!risti, cuius fuerat officio ater, cura nutritius, affectu urissimo sem er de"otus amicus. Pascit infirmam Dominici cor oris sacramento, ascit et reliquas salutaris e'!ortatione sermonis. Su licat illa tantum atri cum lacr8mis ut suam et aliarum dominarum famulas ro C!risti nomine !abeat commendatas. ,erum illud su er omnia rogat, ut ri"ilegium au ertatis a Domino Pa a et cardinalibus sibi im etret confirmari$ quod fidelis ille religionis adiutor sicut "erbo romisit, sic o ere adim le"it. 5e"oluto anno Dominus Pa a cum Cardinalibus de Perusio transi"it Assisium ut de transitu Sanctae raeostensa "isio sortiretur effectum. I se namque Summus Pontife', ultra !ominem, citraque Deum e'istens, ersonam Domini re raesentat$ cui in tem lo militantis 0cclesiae familiarius !aerent, "elut disci uli, domini Cardinales. BB,II. 1ualiter eam infirmam Dominus Innocentius "isita"it, absol"it et benedi'it. (1 Accelerat iam di"ina ro"identia suum de Clara im lere ro ositum$ accelerat C!ristus au erem eregrinam su erni regni alatio sublimare. Cu it iam illa et toto desiderio s irat liberari de cor ore mortis !uius et in aet!ereis mansionibus C!ristum "idere regnantem, quem fuerat toto corde in terris au erem au ercula rosecuta. Artubus itaque sacris "eteri morbo detritis, no"a cumulatur debilitas, quae et ro'imam "ocationem ad dominum indicat, et sanitatis er etuae "iam arat. &estinat sanctae

1/

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

memoriae Dominus Innocentius I, una cum Cardinalibus "isitare C!risti ancillam, et cuius ultra feminas nostri tem oris roba"erat "itam, mortem non dubitat Pa ali raesentia "enerandam. Ingressus monasterium, ergit ad lectulum et infirmantis ori manum a licat osculandam. 1uam illa gratissime susci it, et edem A ostolici summa cum re"erentia osculandum e' oscit. Ascenso ligneo scabello curialis dominus dignanter edem accomodat, su er quem illa sursum et deorsum inculcans oscula, "ultum re"erenter adclinat. (2 Petit e'inde a summo Pontifice "ultu angelico remissionem omnium eccatorum. 1ui cum diceret$ #tinam ego tanta "enia indigerem) erfectae absolutionis munus et am lae benedictionis gratiam im ertitur. 5ecedentibus autem omnibus quia die illa de manu ro"incialis -inistri sacram rece erat !ostiam, suble"atis in caelum oculis, et iunctis ad Deum manibus, cum lacr8mis ait sororibus suis$ 6audate Dominum, filiolae meae, quia tale beneficium C!ristus !odie mi!i est dignatus tribuere, quod caelum et terra non sufficerent com ensare. I sum, inquit, !odie rece i Altissimum, et eius ,icarium "idere commerui. BB,III. 1ualiter germanae flenti res ondit.

1/

1.

2/

2.

(3 Circumstant matris lectum filiae quamcitius or !anandae$ quarum animas acerbi doloris gladius ertransibat. +on somnus eas re"ocat, non fames i sas di"ellit) sed lectulorum oblitas et mensae, nocte ac die solum langere delectabat. Inter quas Agnes "irgo de"ota, lacr8marum inebriata salsugine sororem efflagitat, ne, se relicta, discedat. Cui Clara res ondit$ Placet Deo, soror carissima, quod discedam) sed tu flere desiste, quoniam ost me ad Dominum festina er"enies) et magnam, tibi consolationem faciet Dominus, riusquam a te recedam. BBIB. De finali transitu eius et de !is quae in eo acta "el "isa sunt.

3/

3.

(( ,idetur tandem in e'tremis lurimis laborare diebus, quibus fides gentium et de"otio o ulorum e'crescit$ Cardinalium quoque et raelatorum "isitatione frequenti, ut "ere sancta, quotidie !onoratur. 1uod "ero est auditu mirabile) cum decem et se tem diebus nullum cibum sumere osset, tanta est a Domino fortitudine "igorata, ut omnes ad se "enientes, in C!risti ser"itio confortaret. +am cum "ir benignus, frater 5ainaldus in tantarum infirmitatum longo mart8rio eam ad atientiam !ortaretur, liberrima ei "oce res ondit$ Postquam Domini mei Iesu C!risti gratiam er illum ser"um suum &ranciscum agno"i, nulla oena molesta, nulla oenitentia gra"is, nulla mi!i, frater carissime, infirmitas dura fuit. (. Domino autem ro itius agente, et iam quasi ad ianuam stante, "ult sibi sacerdotes et s irituales &ratres assistere, assionem Domini et sancta "erba recitare. Inter quos dum a aret frater Iuni erus, egregius Domini iaculator, qui calida sae e "erba Domini eructabat, no"a !ilaritate erfusa, quaerit si aliquid no"i de Domino !aberet ad manum. 1ui a eriens os suum, de fornace fer"idi cordis flammantes "erborum scintillas emittit, atque in eius arabolis "irgo Dei magnum solatium sumit. 6acr8mantes tandem se "ertit ad filias quibus au ertatem Domini recommendans, beneficia di"ina laudando commemorat. :enedicit de"otos de"otasque suas et omnibus dominabus monasteriorum au erum tam raesentibus quam futuris, largam benedictionis gratiam im recatur.

(/

(.

Cetera sine fletu quis referat? Adstant illi duo beati &rancisci socii benedicti, quorum unus Angelus moerens i se, solatur moerentes$ alter 6eo, recedentis lectulum osculatur. Plangunt filiae destitutae iae matris recessum et quam ultra "isurae non essent, rosequuntur cum lacr8mis recedentem. Dolent amarissime, totum earum solatium cum illa migrare, seque in "alle lacr8marum relictas non iam a sua magistra ulterius consolandas. ,i' a dilaceratione cor orum solus udor continet manum et doloris ignem illud efficit acriorem, quod e'teriori lantu non sinitur "a orare. Im erat claustralis censura silentium, e'torquet "is doloris gemitum et singultum. *ument lacr8mis facies et no"as ad!uc aquas maerebundi cordis im etus subministrat. (% Ad se autem con"ersa ,irgo sanctissima suam animam silenter alloquitur$ ,ade, inquit, secura, quia bonum !abes conductum itineris. ,ade, ait, quoniam, qui te crea"it santifica"it$ et te sem er custodiens, "elut mater filium, tenero amore dile'it. *u, inquit, Domine, benedictus sis, qui me creasti. 1uam cum quaedam e' sororibus interrogaret) cui loqueretur, illa res ondit$ 0go loquor animae meae benedictae. +ec ille gloriosus conductus longe distabat. +am ad quamdam filiam se con"ertens, "ides tu, inquit, o filia, 5egem gloriae quem ego "ideo? Su er aliam quoque facta est manus Domini et cor oralibus oculis felicem inter lacr8mas e'ci it "isum. Iaculo quidem rofundi doloris confossa, "ersus ortam domus aciem dirigit oculorum$ et, ecce, in "estibus albis turba ingreditur "irginum, quae omnes aurea serta, suis ca itibus deferebant. >raditur inter eas una raeclarior ceteris, e' cuius corona quae in summo sui, fenestrati t!uribili s eciem raetendebat, tantus s lendor irradiat, ut noctem i sam in diei lucem intra domum con"ertat. Procedit ad lectulum, ubi S onsa &ilii decubat, et amantissime se su er eam inclinans, am le'um dulcissimum raestat. Profertur a "irginibus mirae ulc!ritudinis allium, ac certatim deser"ientibus cunctis, et Clarae cor us tegitur, et t!alamus adornatur. In crastino igitur beati 6aurentii, egreditur anima illa sanctissima, raemio er etuo laureanda) tem loque carnis soluto, s iritus feliciter migra"it ad astra. :enedictus !ic e'itus de "alle miseriae, qui introitus ei beatae factus est "itae. Iam ro tenui "iatico mensa laetatur ci"ium su ernorum) iam ro "ilitate cinerum regno beata caelico, aeternae stola gloriae decoratur. BBB. 1ualiter ad e'equias ,irginis Curia 5omana cum gentium o ulositate conflu'it.

1/

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

(9 5umor incontinenti de transitu "irginis totum stu endo auditu concutit o ulum ci"itatis. Confluunt "iri, confluunt mulieres ad locum, atque in tanta multitudine gentes inundant, ut sola "ideatur ci"itas remanere. <mnes sanctam, omnes Deo caram roclamant, et inter laudum "erba nonnulli fletibus manant. Accurrit Potestas cum cater"a militum et multitudine armatorum, seroque illo ac tota nocte custodias ad!ibent diligentes ne forte de raetioso t!esauro, qui iacebat in medio, ati contingeret detrimentum. Commo"etur sequenti die curia tota$ C!risti ,icarius cum Cardinalibus accedit ad locum, totaque ci"itas "ersus S. Damianum dirigit gressus. ,entum erat ad celebranda di"ina, cum fratribus inci ientibus officium mortuorum, re ente Dominus Pa a officium de ,irginibus, non de mortuis, fieri debere roloquitur$ ut rius eam canoniEare "ideretur quam cor us esset traditum se ulturae. 5es ondente "iro eminentissimo domino <stiense, morosius in !is fore agendum missa de mortuis celebratur. Confidente ostmodum summo Pontifice, Cardinalium quoque et raelatorum coetu, <stiensis 0 isco us de "anitate "anitatum sum ta dicendi materia, "anitatis egregiam contem tricem nobili sermone commendat.

1/

1.

(4 Circumdant illico sanctum funus de"ota dignatione resb8teri Cardinales, et circa ,irginis cor us solita officia com lent. *andem quia nec tutum censent, nec dignum, ut tam retiosum ignus tam longe distet a ci"ibus, le"atur cum !8mnis et laudibus, cum tubarum clangore ac iubilatione solemni, et ad S. >eorgium !onorifice de ortatur$ nam et !ic locus est ille, ubi sancti Patris &rancisci cor us rimo conditum fuerat) ut qui "iam "itae "i"enti ara"erat etiam morienti locum quodam raesagio rae araret. &actus est roinde concursus o ulorum multorum ad tumulum ,irginis, laudantium Deum atque dicentium$ ,ere sancta, "ere gloriosa regnat cum angelis, quae tantum ab !ominibus !onorem sumit in terris. Intercede ro nobis ad C!ristum rimiceria au erum dominarum, quae innumeros ad aenitentiam, innumeros condu'isti ad "itam. Paucis interiectis diebus, Agnes ad Agni nu tias e"ocata, sororem Claram ad aeternas delicias subsecuta est$ ubi ambae Sion filiae, natura, gratia et regno germanae, et Deo iubilant sine fine. 0t "ero consolationem illam, quam Clara romisit Agneti, antequam migraret acce it. +am sicut sorore rae"ia, de mundo ad Crucem transi erat, sic dum Clara signis et miraculis rutilaret, Agnes ost i sam de luce finibili mature "igila"it ad Deum. Praestante Domino nostro Iesu C!risto qui cum Patre et &ilio sancto "i"it et regnat in saecula saeculorum. Amen. Secundum o usculum. BBBI. De miraculis sanctae Clarae ostquam de mundo transi"it.

2/

2.

3/

3= Illa sunt Sanctorum signa mirifica, illa miraculorum testimonia "eneranda, quae in morum sanctitate et o erum erfectione consistunt. Io!annes quidem signum fecit nullum, non tamen erunt Io!anne, qui signa faciunt, sanctiores. Ideoque sufficeret sanctae "irgini Clarae ad testimonium sanctitatis erfectissimae suae "itae raeconium, nisi interdum aliud e' osceret artim te or, artim de"otio o ulorum. Clara itaque dum "i"eret, meritis, et iam in ab8ssum absor ta er etuae claritatis, ni!ilominus ad!uc miraculorum luce er mundi cardines mirifice declaratur. Cogit sincera atque iurata "eritas multa conscribere$ cogit multitudo quam lurima transire. BBBII. De daemoniacis liberatis.

3.

(/

(.

./ Puer quidam nomine Iacobinus de Perusio, non tam infirmus, quam daemonio essimo "idebatur obsessus. +unc enim in ignem sese des erate ro@iciens, nunc in terra collidens, nunc usque ad dentium fractionem, la ides mordens, laniabat miserrime ca ut suum et cor us sanguine cruentabat. <re distorto linguam foris ro@iciens, membrorum mac!inam tam facile glomerabat, ut sae e crus suum oneret su er collum. Singulis diebus er duas "ices uerum i sum raedicta "e'abat insania$ nec illi duae ersonae obsistere oterant, quin ro ria e'ueret "estimenta. Peritorum medicorum @u"amen requiritur, sed nullus qui sciat consulere in"enitur. Pater eius nomine >uidolotus, ostquam infortunii tanti remedium nullum a ud !omines in"enit, ad sanctae Clarae merita se con"ertit$ < "irgo, inquit, sanctissima, o mundo "enerabilis Clara, tibi miserum natum de"o"eo, a te sanitatem e@us tota su licatione de osco &estinat ad se ulcrum eius fide lenus, et allatum uerum su er tumbam "irginis onens, eius rotinus o em, dum oscit, acquirit. Statim enim uer ab illa infirmitate liber efficitur, et iam ulterius nulla consimili laesione "e'atur.

BBBIII. Aliud miraculum. . .1 Ale'andrina de &racta Perusinae dioecesis daemonio nequissimo "e'abatur. 1uam ita daemonium in suam redigerat otestatem, ut faceret eam er e'celsam ru em, quae in cre idine fluminis eminebat, sicut a"iculam "olitare$ er tenuissimum quoque arboris ramum, flu"io *iberis im endentem faciebat descendere, atque eam ibidem quasi ludo "acare$ suorum quoque merito eccatorum, cum latus sinistrum enitus amisisset, et manum contractam !aberet, medicinis sae e tentatis ni!il roficiebat$ "enit ad tumbam gloriosae "irginis Clarae corde com uncta, eiusque meritis in"ocatis, contra suum illud tri le' ericulum unius remedii salutarem sumit effectum. Contracta quidem manus e'tenditur, latus sanitati redditur, et ossessa a daemonio liberatur. Altera mulier eiusdem loci a daemonio et multis doloribus, eodem tem ore ante se ulcrum Sanctae, munus liberationis acce it. BBBI,. De sanato a morbo furiae. .2 Puerum quendam &rancigenam, qui curiam sequebatur, furiae morbus in"aserat, quae i si et loquelae abstulerat usum et cor us monstruose fecerat inquietum. Detineri ab aliquo minime oterat, sed otius intra manus detinere "olentium !orribiliter se frangebat. 6igatur funibus lectulo mortuorum et a com atriotis ad ecclesiam sanctae Clarae defertur in"itus, ante se ulcrum eius de onitur et statim ro fide offerentium ero time liberatur. BBB,. De liberatione cuiusdam a morbo caduco. ,alentinus de S ello caduci morbi ruinae in tantum erat obno'ius quod se' er diem "icibus indifferenter ubilibet corruebat. Cruris etiam contractione lagatus, liber ambulare non oterat. Ducitur asello "ectus ad sanctae Clarae se ulcrum, ubi duobus diebus et tribus noctibus iacet) die tertio nullo tangente, crus eius fragore magno ersonuit, et ab utraque infirmitate sanatus illico fuit. BBB,I. De caeco illuminato. 3. .3 Iacobellus dictus filius S oletinae, duodecim annorum caecitate ercussus, ducem itineris sequebatur, nec sine ductore quoquam oterat, nisi in raeci itium ambulare. +am et semel uero arum er dimissus, in raeci itium actus, brac!ii fracturam cum "ulnere ca itis re orta"it. ;ic cum iu'ta ontem +arnii quadam nocte dormiret, a aruit ei quaedam domina in somnis, dicens ei$ Iacobelle, quare tu ad me non "enis Assisium, et liberaberis? 1ui mane consurgens duobus aliis caecis tremebundus recitat "isionem. 5es ondent illi$ Dominam quamdam nu er audi"imus in Assisii ci"itate migrasse, cuius se ulcrum er sanitatum munera et er multa mirabilia manus Domini dicitur !onorare. 1uo audito, im iger factus concite ro erat, et nocte !os itatus a ud S oletum, eamdem cernit iterum "isionem. <cior ad"olat, totum se rae amore luminis ad cursum raecingens. Per"eniens autem Assisium, tantas ante ,irginis mausoleum gentium concurrentium re erit turbas, ut i se intrare nullatenus osset ad tumbam. Su onit la idem ca iti suo, et cum fide magna, dolens tamen, quod introitum !abere non osset, somnum ca it rae foribus. 0t ecce, tertio "o' ad eum$ :enefaciet tibi

1/

1.

2/

2.

3/

(/

(.

Dominus, Iacobe, si oteris introire. 0"igilans ergo rogat cum lacr8mis turbas, clamans et reces ingeminans ut ei ro ter di"inam ietatem "iam raestare dignentur. Data sibi "ia, calceamenta roi@cit, "estes e'uit, collum corrigia cingit, et sic !umiliter se ulcrum contingens, lentum somnum incurrit. Surge, inquit ei beata Clara, surge, quia liberatus es. 0'tem lo surgens, omni caecitate discussa, omni oculorum caligine relegata dum clare er Claram "idet luminis claritatem, Deum laudando clarificat, et ro tanti mirificentia o eris ad benedicendum Deum omnes gentes in"itat. BBB,II. De restitutione manus erditae.

1/ .( Perusinus quidam "ocatus :onus Io!annes -artini cum suis ci"ibus contra &ulginates erre'erat. Cumque !inc inde concertatio ince isset gra"is ictus la idis eius manum dura quassatione erfregit. 0' endit in medicos ecuniam multam sanitatis amore) sed nullo otest medicinali suffragio in tantum iu"ari, quin i sam manum ortet inutilem, et ad omne o us enitus im otentem. Dolens itaque illius quasi non suae de'trae ondus ferre, usu carere, o tat sibi luries esse truncatam. Audiens "ero quae er famulam suam Claram Dominus dignabatur ostendere, "otum "o"ens, ad se ulcrum "irginis ro erat, offert ceream imaginem manus, et su er tumbam sanctae Clarae accumbit. Statimque, riusquam ecclesiam e'eat, manus eius restituta est sanitati. BBB,III. De contractis. .. Petriolus quidam de castro :itoniae, trium annorum infirmitate consum tus, totus fere diutini languoris tabe desiccatus a aruit. Cuius "iolentia morbi adeo contractus erat in renibus, ut cur"us sem er et ad terram refle'us, "i' cum baculo ergere osset. 0' lorat ater ueri multorum solertiam medicorum, illorum raeci ue qui fractis ossibus medendi eritiam !abebant. Paratus erat omnia bona sua e' endere ro recu eranda ueri sanitate. Cumque res onderetur ab omnibus, nullius artis o e illi morbo osse succurri, ad no"ae Sanctae suffragia, cuius audiebat magnalia se con"ertit. Portatur uer ad locum ubi retiosa "irginis s olia requiescunt, et non diu ante se ulcrum iacens, erfectae sanitatis gratiam sumit. Confestim namque rectus et sanus e'urgit, ambulans et e'iliens, et laudans Deum, et ad sanctae Clarae laudes o ulum confluentem in"itat. .% 0rat uer decem annorum in "illa S. 1uirici Assisinatis dioecesis, claudus e' utero matris suae, tibias !abebat e'iles, edes in trans"ersum iactabat, et tortuose deambulans, "i' oterat surgere cum cadebat. -ater eius beato &rancisco luries eum de"o"erat, nec ullius meliorationis o em acce erat. Audiens "ero beatam Claram no"is coruscare miraculis, ad se ulcrum eius uerum de orta"it. Post aliquot dies sonantibus ossibus tibiarum ad naturalem rectitudinem sunt membra reducta, et quod sanctus &ranciscus multis recibus e'oratus non tribuit, sua disci ula Clara di"ina "irtute concessit. .9 Ci"is 0ugubinus nomine Iacobus de &ranco, uerum quinquennem !abens, qui debilibus edibus numquam ambula"erat, nec oterat ambulare, tamquam ostentum suae domus, et o robrium suae carnis i sum uerum de lorabat. Cubitabat in solo, re ebat in cinere, "olens se quandoque ad baculum, nec otens erigere$ cui natura gradiendi desiderium dederat, nega"erat facultatem. ,o"ent uerum arentes eius meritis sanctae Clarae, atque, ut illorum "erbo dicatur, "olunt eum sanctae Clarae

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.

!ominem esse si er eam sanitatem fuerit consecutus. Protinus, "oto emisso, ,irgo C!risti suum !ominem sanans liberae ambulationis officium in oblato sibi uero re ara"it.Illico arentes ad ,irginis tumulum cum uero ro erantes eum subsilientem et gaudentem Domino obtulerunt. . .4 -ulier quaedam de castro -e"anii, Pleneria nomine, diu contractionem renum er essa, non, nisi baculo substentata oterat ambulare. Adminiculo tamen baculi non cur"um erigebat cor us sed nutantes utcumque tra!ebat gressus. Deferri se fecit quodam die ,eneris ad tumulum sanctae Clarae$ ubi reces ad eam de"otissime fundens celeriter obtinuit quod fideliter ostula"it. Sequenti namque Sabbato, integra sanitate obtenta, domum ro riis edibus est re"ersa, quae fuerat er alios a ortata. BBBIB. De sanatione a tumoribus gutturis. 1. .= *umores gutturis, quos "ulgari sermone scrofulas "ocant, uella quaedam Perusina cum dolore multo diu orta"erat. ,iginti quidem glandulae suo numerabantur in gutture, ut i sum uellae guttur satis grossius ca ite "ideretur. Du'it eam sae e mater eius ad memoriam "irginis Clarae, ubi i sius sanctae beneficium de"otissime im lorabat. Cumque tota quadam nocte ante se ulcrum uella iaceret, rorum ente sudore, strumae illae mollificari coe erunt ac de suo loco aululum commo"eri. Processu "ero tem oris er sanctae Clarae merita sic e"anuerunt, ut nulla enitus "estigia remanerent. Consimile malum una de sororibus, Andrea nomine, dum ad!uc in carne "irgo Clara maneret, ortabat in gutture suo. -irum certe, quod in medio la idum ignitorum anima tam frigida latitabat, et inter rudentes "irgines stultiEabat im rudens. ;aec siquidem nocte quadam guttur suum usque ad raefocationem constrin'it, ut globum illum er buccam ro@iceret, "olens de sei sa di"inam su ergredi "oluntatem. Sed !oc incontinenti er s iritum Clara cogno"it. Curre, inquit, uni, curre "elociter, in inferiorem domum, et o"um calefactum sorori Andreae de &erraria sorbendum raebe, simulque cum i sa ad me ascende. Pro erans illa re erit dictam Andream loquela ri"atam, ro riae manus in@ectione suffocationi ro inquam. 5ele"at eam, ut otest, et secum ducit ad matrem) cui et di'it famula Dei$ -isera, cogitationes tuas Domino confitere, quas et ego bene cogno"i. 0cce quod sanare "oluisti sanabit Dominus Iesus C!ristus. Sed "itam muta in melius, quoniam de infirmitate alia, quam atieris, non consurges. Ad cuius "erbum s iritum com unctionis acce it, et "itam satis egregie muta"it in melius. Post modicum ergo sanata de scrofulis, de alia infirmitate migra"it. B6. De liberatis a lu o. (/ %/ Crudelium lu orum sae"a feralitas contratam "e'are solebat$ qui in i sos !omines irruentes, !umanibus sae e carnibus ascebantur. -ulier ergo quaedam, nomine :ona, de -onte >alliano, Assisinatis dioecesis, duos filios !abens, unius, quem lu i ra uerant, "i' lanctum e' le"erat, cum ecce ad secundum consimili ferocitate festinant. Stante namque matre in domo, et aliquid rei familiaris agente, uero deambulanti e'terius lu us dentes infigit, ac er cer"icem mordens, cum tali raeda quantocius ad s8l"am tendit. Audientes autem ueri stridores, !omines qui erant in "ineis, ad matrem clamant, dicentes$ ,ide, inquiunt, si filium tuum !abes$ quoniam loratus insuetos aulo ante ersensimus. Cognoscens mater filium a lu o dire tum, clamores in e'celsum le"at, et ululatibus aDrem com lens, "irginem Claram in"ocat, dicens$ Sancta et gloriosa Clara,

1/

2/

2.

3/

3.

(.

redde mi!i miserum filium meum. 5edde, ait, redde infelici matri natellum. 1uod si non feceris mei sam aquis necabo. Currentes itaque "icini ost lu um, re eriunt infantulum a lu o in s8l"a dimissum, et canem iu'ta uerum eius "ulnera deligentem. Cer"ici rimos iniecerat morsus bestia fera$ de!inc ut raedam le"ius ferret, i sius ueri renibus suas im le"erat fauces, et utrobique non le"is attactus signa reliquerat. ,oti com os effecta mulier, cum suis "icinis ad suam ro erat adiutricem et ueri "arias lagas omnibus "idere "olentibus monstrans, Deo et sanctae Clarae gratias co iosas e'sol"it. %1 Puella quaedam de castro Cannarii, clara die in agro sedebat, in cuius sinu mulier altera reclina"erat ca ut. 0t ecce lu us !ominum ra a', furti"os ad raedam concitat gressus. 1uem tamen uella "idit, sed quia canem credidit, non e' a"it. Cumque infantula coe to intenderet scrutinio ca illorum, efferatur in illam bestia truculenta, eiusque "ultum suo "asto !iatu concludens, raedam ortabat ad s8l"am. Surgit rotinus mulier stu efacta et sanctae Clarae memor, clamitat, dicens$ Succurre, sancta Clara, succurre) tibi in !ac !ora uellam istam commendo. I sa denique, mirabile dictu, quae lu i dentibus ortabatur, contra lu um in"e!itur, dicens$ Portabis me tu latro ulterius, tantae ,irgini commendatam? 1ua in"ectione confusus, uellam statim in terra molliter osuit, et quasi latro de re!ensus, festine discessit. B6I. De canoniEatione sanctae Clarae ,irginis. %2 5esidente autem in sede Petri clementissimo rinci e domino Ale'andro IIII, "iro totius sanctitatis amico, qui et 5eligiosorum tutela et 5eligionum firma erat columna, dum !orum mirabilium relatio curreret, et de die in diem fama "irtutum ,irginis latius insonaret, canoniEationem tantae ,irginis i se iam mundus cum desiderio e' ectabat. Dictus denique Pontife', tantorum turba signorum quasi in rem insolitam e'citatus, de canoniEatione eius una cum Cardinalibus coe it !abere tractatum. Committuntur ersonis solemnibus et discretis e'aminanda miracula, "itae quoque magnalia discutienda traduntur. In"enitur Clara, dum "i"eret, omnium "irtutum e'ercitio clarissima) in"enitur ost transitum "eris et robatis miraculis admiranda. Die enim ad !oc statuta, cum coetus Cardinalium con"enisset, Arc!ie isco orum et 0 isco orum con"entus adesset, Cleri concio ac religiosorum, sa ientum quoque et otentum lurima multitudo assisteret, summo Pontifice illud salubre negotium in medium ro onente, ac Praelatorum iudicium sciscitante, uni"ersi rom to fa"ore ro ensius annuentes, Claram dicunt clarificandam in terris, quam Deus clarifica"it in e'celsis. Instante "ero die migrationis eius ad Dominum, duobus annis ab i sius transitu re"olutis, Praelatorum et totius Cleri multitudine con"ocata, sermone quoque raemisso, feli' Ale'ander, cui !aec a Domino fuerat gratia reser"ata, cum celebritate erma'ima Sanctorum cat!alogo Claram re"erenter ascri sit, festumque eius solemniter, in tota 0cclesia celebrandum instituit, atque i se rimus cum tota Curia solemnissime celebra"it. Acta sunt autem !aec a ud Anagniam in ecclesia maiori, anno dominicae Incarnationis -CC6,, Pontificatus Domini Ale'andri anno rimo) ad laudem Domini nostri 7esu C!risti cum Patre et S iritu Sancto "i"it et regnat in saecula saeculorum. Amen.

1/

1.

2/

2.

3/

3.

(/

(.