XHAFER DURMISHI

NUK PYESIN PR MIMIN E LIRIS

FIGURA DHE IDEALI I VRTET I JUSUF GRVALLS, I NJ LUFTTARI T PAEPUR, PR LIRI DHE BASHKIM KOMBTAR!!! I II III IV V VI VII I NJJT N T GJITHA PLANETET E kam njohur VETM n Prishtin REGJIMI KOMUNIST JUGOSLLAV DIKTATORI BRUTAL - ENVER HOXHA PSIKOLOGJIA FASHISTE DHE YLLI PROLETAR KNGA PR TROJN TRASHGIMIA E TESHAVE DHE AJO E TRURIT

FIGURA DHE IDEALI I VRTET I JUSUF GRVALLS, I NJ LUFTTARI T PAEPUR, PR LIRI DHE BASHKIM KOMBTAR!!! ...Duke lexuar librin e Xhafer Durmishit: "NUK PYESIN PR MIMIN E LIRIS", ku n mnyr t qart, T KONKRETIZUAR, NGA VET VEPRA E TIJ, 1

del realisht, e patjetrsueshme figura atdhetare e JUSUF GRVALLS, si lufttar i paepur i LIRIS dhe BASHKIMIT MBARKOMBTAR.... Xhafer Durmishi, njri nga shokt e ngusht dhe bashkveprimtar i afrt i t Madhit Jusuf Grvalla, nga fundi i vitit t kaluar, 2011, ka shkruar dhe botuar tre libra me vler kombtare dhe rndsi t madhe historike. Dhe tash, n fillim t ktij viti, 2012, posa e ka kryer edhe librin e katrt: NUK PYESIN PR MIMIN E LIRIS, prsri me tematikn me mjaft interes kombtar, ate t figurs s JUSUF GRVALLS! N t katr librat e tij, autori Xhafer Durmishi ka trajtuar me hollsi, duke e analizuar me prkushtushmri, n trsi punn dhe veprimtarin e t madhit Jusuf Grvalla. Mund t them fuqishm dhe me guxim se, Xhaferi ka br nj pun t madhe, tepr t vlefshme me interes kombtar dhe historik, me shkrimet, q i ka kushtuar veprimtaris gjat gjith periudhs s Jusufit, duke u nisur nga vet puna e palodhur e Jusufit, nga "pasuria e tij, e ln e shkruar nga dora, nga pena e heroit, t cilat autori i ka nxjerre, ashtu si kan qen t shkruara, pra realisht, ashtu si jan t dokumentuara. Ndaj nga gjith kjo pune e Xhafer Durmishit, VEANERISHT NE LIBRIN E TIJ "NUK PYESIN PR MIMIN E LIRIS" del shum qart se, kush ishte JUSUF GRVALLA, figura e tij, e nj atdhetari e patrioti me nj dashuri t pakufi pr popullin, vendin e kombin e tij, figura e nj lufttari t paepur pr liri dhe pavarsi, t Kosovs dhe Viseve t tjera shqiptare nen ish-Jugosllavin e athershme dhe bashkimin me Shqiprin Am, figura e nj lufttari t pa kompromis, lufttari t vendosur deri n flijim pr shtjen Mbarkombtare! Nprmes shkrimeve t tij, shihet mjaft qart se, si e ka urryer Jusufi i Madh dhe si e ka luftuar armikun e prbetuar serbo-sllavofashizmin dhe shovenizmin-revizionist, si at serb-maqedono-malazezo-sllav. Pra aty del vetm e vrteta dhe realiteti pa i shtrembruar aspak ato!? Dhe e gjith kjo e VRTET E MADHE E PATJETRSUESHME, pr figurn e madhe t lufttarit dhe t IDEALIT t JUSUF GRVALLS sht pasqyruar m s miri, dhe konkretizuar me citatet e qarta te nxjerra nga artikujt dhe vepra e shkuar e JUSUFIT, me shum kujdes, vmendje dhe prkushtim nga puna serioze e Xhafer Durmishit. Autori shkruan pr punn e Jusufit dhe menurin e tij, pr aftsin mendore dhe talentin e tij, pr guximin, pr trimrin, pr patriotizmin pr atdhedashurin, pr dashurin pr popullin e tij, pr trojet shqiptare, pr t gjitha viset ku flitej shqip, ku kndohet shqip, ku vajtohet shqip, aty ku i thon buks buk e ujit uj, aty ku ka qen, sht dhe do t jet SHQIPRI! E falenderoj przemrsisht Xhafer Durmishin, sepse fal puns voluminoze q ka br dhe prkushtimit t tij tepr serioz, ka nxjerr n drit t gjitha angazhimet, punn dhe veprimtarin e pa kursyer, me vler t madhe kombtare t JUSUFIT TE PAVDEKSHM E T PAZVENDSUESHM, duke e vendosur figurn emblematike t JUSUFIT T MADH, ashtu si ka qen n realitet, t kompletuar me t gjitha tiparet dhe aftsit e tij, ashtu si ai e ka merituar!!! I uroj me zemr Xhaferit shndet e shum t mira n jet, si dhe suksese edhe t mtutjeshme, n punn e tij krijuese, q t na sjell edhe m shum libra t vlefshm, si kto q na dhuroj, ne lexuesve, ku n librat e tij t gjejm prher t vrtetn, realitetin, sinqeritetin! Do doja q t jepja edhe nj "kshill" t vlefshme pr ata, q "mundohen" t din t VRTETN, pr figurn e madhe t Jusufit!? Nuk kan pse e krkojn aty, ku mungon e vrteta, aty ku shtrembrohet e tjetrsohet figura, e vrteta, ideali i madh, i JUSUFIT T MADH, atje ku shkruhet e shkarravitet sipas qejfeve e orekseve, apo 2

interesave t atyre, q asgj nuk ka t bj me t vrtetn e ktij HEROI, q u fliju pr idealin e tij t lufttarit t madh t liris dhe shtjes Kombtare!? ...Jo, jo, s'keni pse bni zhurm, gjoja, sikur jeni duke krkuar t dhna pr Jusufin!?! Ja ku i keni, t dokumentuara, ashiqare fare, hapur, n mejdan t burrave t vrtet, n librat e shkruar me aq prkushtim, realizm e konkretisht nga bashkveprimtart m t afrt, nga shokt m serioz t Jusufit, n ditt dhe kohn kur Jusufi ishte n maje t veprimtaris s tij...!!! ...Ju them me bindje t plot se, do ta "gjeni" JUSUF GRVALLN, T RINGJALLUR... si e gjeta un... pas 30 VITESH, ashtu si e kam takuar e njohur un n realitet, JUSUFIN E VRTET, JUSUFIN E GJALL, shokun tim t IDEALIT, YLLIN E PAVDEKSIS, n librin e Xhafer Durmishit: "NUK PYESIN PR MIMIN E LIRIS"!!! Faridin Tafallari I I NJJT N T GJITHA PLANETET N prputhje me temn e librit nga leximi i veprs poetike t Jusufit e kam prpiluar kt poezi q prbhet nga rreshta t ndryshm t poezive t tij. po merrja frym mes lulesh e polipash n poret e lkurs shihja uj e drit m pshprisnin gjith urat e planetit ndrsa flija shthurur buz lumit tim GJYSHI IM - gjyshi m i uditshm n kt planet e mat me nj shkoz krejt perndimin e diellit gjyshi im ka ler n nj planet tjetr prej fjale n gjuhn e tij s'ka pos libra t urtsh q s'flen sht nj brrak kjo bot sht nj brrak planeti plot hurdha ujrash q secin prplot humbella plot pusi ujqish prplot fjal pelimi sht nj fush beteje nj apokalips. mes rrugve t planetit ndonj shtegtar poet si ti ndonj hije tjetr ndonj fjal ngushllimi n sallat e ngrohta do t recitojn nn streh zogjt sepse n secilin hark t kohs fle nga nj fjal Prkundet si planet i prgjumur qet mes dy shuplakash t kohs zhuritur. A sht femr apo siluet e br prej dritash? T kan par ndrr njerzit e planetit tjetr ty q bn dashuri t fsheht me natn e prlotur si njeriu i friksuar. T kan par ndrr njerzit e planetit tjetr, 3

je nj hero vere kur shterojn puset. T duan zogj e t dehur. Kurr s'ke fluturuar n vendet e Jugut. Me kokn time e krijoj me duart e mia dhe eci npr planet. Natn e mir. e ka par planetin ton si ujvare si mrekulli me nj cop gazete e ka mbshtjell ndrrn ai katrqindkmbsh q ecn edhe kur rri si kanjush e zez si qyqe e murrt bredh i cullakosur edhe i prhitur urave t mallkuara t planetit her i zbrazt fare si sht edhe dita her fare i flashkt si sht edhe behari Un nuk i shoh yjet pshtjell n terr Gjithsia e ftoht nuk e ka gji diellin Sikur t mos e ftohte ana e errt e planetit Dhet, nand, tet, shtat, gjasht, pes, katr, tre, dy, nji Udh e mbar, Shqiponj e dashtun, plot me shend Na trego, n planete tjera a kish vend Pr ca qenje t`padjallzueme si jemi ne? II E kam njohur VETM n Prishtin Jusuf Grvalla: "Gjat jets s tij gjashtdhjet e tet vjeare, Dimitrij Shostakovi iu rrek nj veprimtarie t gjer e t llojllojshme muzikore. Kompozoi afro njqind vepra zhanresh m t ndryshme, q nga simfonia e deri te opera, nga muzika skenike e deri te muzika pr film. Nga t pesmbdhjet simfonit e Shostakoviit m t njohura jan simfonit "Leningrad" e "Stalingrad". Simfonia "Leningrad" u kompozua n kushte t vshtira lufte, pikrisht n kohn e betejs s ktij qyteti. Vepra iu kushtua rezistencs s leningradasve, bashkqytetar t autorit, kurse interesant sht fakti se simfonia u ekzekutua pr her t par nga ushtarakt muziktar, t cilt deprtuan n qytetin e rrethuar, duke pas ardhur nga deg t ndryshme t frontit, t lodhur e t uritur. Pr rrethanat e tilla t veprimtaris, ndonse flasin qart pr nj prkushtim t sinqert t autorit ndaj vendit t vet dhe lufts pr shpartallimin e fashizmit, kompozitorit t madh nuk i siguruan dot veprim t qet pas lufte. Kritika sovjetike e brumosur me ndjenja t burokracis, q mendonte se ka t drejt t jap diagnoza dhe t bj receta edhe prkitazi me veprimtarin artistike, hove hove gjente shteg q Shostakoviit t'ia mohoj do vler artistike prej kompozitori. Kshtu u prsrit edhe 4

nj her ajo q kishte ngjar para se t shprthej lufta. M 1934 pr her t par, kritika e mori n thumb keq kompozitorin, e kjo gj u prsrit edhe m 1948, me nj sulm t rrept nga ana e bashkpuntorit t afrm t Stalinit, (Zhdanovit) i cili e padiste pr shmangie nga udha e popullit. Po kurdoher q u gjet prball situatash t tilla, Shostakovii ia doli t triumfoj, n saje t ndjenjs s tij t fuqishme, e mbi t gjitha, t sinqert, pr muzikn, e cila personalitetin e tij e bnte m t zotin e m kmbnguls." (Vepra, Publicistika 4, f. 207) Faridin Tafallari: "Ne, bashklufttart e Jusufit nuk shohim kundrthnie n mes veprs s tij luftarake e politike me veprimtarin kulturore e n fushn e muziks, por do ta potencojm sa her q t jet e nevojshme se veprimtaria politike e luftarake sht ajo pr t ciln populli shqiptar e njeh dhe e prkujton Jusuf Grvalln. Jusuf Grvalla sht vra si lufttar pr lirimin e popullit shqiptar dhe jo si kngtar. Kjo nuk do t thot n asnj mnyr se pushteti serbomadh nuk ka persekutuar edhe kngtar." (Intervist, www.albaniapress.com, 9 janar 2012) T gjitha citatet me fjalt e personazhes DONA, pr kt kapitull, jan nga drama Misioni e Sabri Hamitit (S. H.), faqe 88-89. N kt pjes tema sht ndar n 10 njsi, ku secila prej tyre sillet rreth fjalve t Jusuf Grvalls. Citati i par n do njsi sht marr nga puna e tij si gazetar n Prishtin (J. G. Vepra 1-4, Shtpia Botuese Faik Konica, Prishtin 2010), dhe dy t tjert nga vepra e tij si ideolog i shtjes shqiptare, e krijuar n Shtutgart. 1. S. H: "DONA - Babain e kam njohur vetm n Prishtin. Duhet t kthehem atje pr ta rinjohur." Jusuf Grvalla: "N auln e madhe t pallatit "Skenderija" n Sarajev, prfundoi festivali tradicional i kngs dhe i valles popullore t kombeve dhe kombsive t Jugosllavis. Brenda tri netsh, publikut sarajevas iu prezantuan emrat m eminent t muziks popullore nga t gjitha viset e Jugosllavis, prej t cilve, m t mirt u plasuan n finalen, q e transmetoi drejtprdrejt edhe Televizioni." (Vepra, Publicistika 3, f. 183) S. H: "DONA- sht ky vrap i mjer i njerzve q duan t gjejn identitetin e vet te tjetri n vones kohe." Jusuf Grvalla: "Nga asti q do ta braktisni taktikn tuaj e t kaloni n pun intensive revolucionare, ilegale, do tju kaploj nj ndjenj e fuqishme turpi pr gjumin e gjat q keni br si ariu n shpell. Por populli ka zemr t madhe dhe do tjua fal gabimet, nse ktheheni me seriozitet kah populli pr ti shrbyer drejtprdrejt n shtjen e madhe t lirimit. Prandaj, shfrytzoni sa m par kt shans!" (Bashkimi, janar 1981, faqe 3) S. H: "DONA- Jasht nuk ka qen i njjti. .... Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." Jusuf Grvalla: "Ti je shqiptar, pasardhs i popullit m t vjetr n Ballkan, me nj civilizim t lasht. Kot ke luftuar kundr Romakut, bizantit dhe turkut, q deshn t ta japin emrin e vet dhe t ta shkelin tokn. Historia jote aq e gjall dhe qndresa jote e paepur ndaj prpjekjeve t vazhdueshme t t huajit q ta zhduk nga faqja e dheut emrin, gjuhn, kulturn dhe qensin tnde fizike kombtare shqiptare duhet t ndalen, t hyn n nj faz ngurosjeje, e cila sht e domosdoshme - jo pse sht i till asti yt 5

historik e kombtar, po pse kshtu e do logjika ime pushtuese. Ti duhet t mburresh q po ta jap emrin tim - jugosllav (sllav i jugut), hymnin tim gjithsllav "Ej slaveni"; duhet t jesh i knaqur nse mson t marrsh frym si sllav, si pjestar i nj race m t lart, ta ndrrosh bioritmin tnd kombtar, duke shkelur vetveten, historin dhe atdheun tnd." (Letr e hapur satrapit J.B. Tito, janar 1980; Bashkimi, shkurt 1980, faqe 1, shtylla 3) 2. S. H: "DONA- Babain e kam njohur vetm n Prishtin. Duhet t kthehem atje pr ta rinjohur." Jusuf Grvalla: "N skenn e festivalit u ndrruan dhe "mblodhn" duartrokitjet e publikut sarajevas, kngtar t njohur si Safet Isoviq, Dushica Bikliq, Nikolla Karoviq, Hanka Baladum, si dhe shum emra tjer t rinj, t shoqruar nga orkestra popullore e Radiotelevizionit t Sarajevs. ((Vepra, Publicistika 3, f. 183) S. H: "DONA -sht ky vrap i mjer i njerzve q duan t gjejn identitetin e vet te tjetri n vones kohe." Jusuf Grvalla: "Nga asti q do ta braktisni taktikn tuaj e t kaloni n pun intensive revolucionare, ilegale, do tju kaploj nj ndjenj e fuqishme turpi pr gjumin e gjat q keni br si ariu n shpell. Por populli ka zemr t madhe dhe do tjua fal gabimet, nse ktheheni me seriozitet kah populli pr ti shrbyer drejtprdrejt n shtjen e madhe t lirimit. Prandaj, shfrytzoni sa m par kt shans!" (Bashkimi, janar 1981, faqe 3) S. H: "DONA Jasht nuk ka qen i njjti. .... Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." Jusuf Grvalla: "Duke pasur leverdi t madhe ekonomike nga kjo koloni, Jugosllavia sot ka mbyllur syt dhe shurdhua vesht dhe nuk po don t'ia dij pr nj rrezik t ri. Natyrisht, shqiptart e robruar duan t'ia din edhe m pak: ata kan prpara vetm nj qllim lirimin, dhe NUK DO T PYESIN PR MIMIN E LIRIS. Pr Jugosllavin, ka gjithmon nj mundsi rezerv: trheqja kufijve t vet t vrtet, kur zjarri t bhet i padurueshm; ndrkaq pr revolucionart dhe pr popullin shqiptar ka vetm nj alternativ: t presin t asimilohen, t'i shtrohen gjenocidit dhe ta bjerrin qenjen e vet kombtare n mnyrn m mizore nga dora e sllavve t jugut, ose luftn e vet ta shpien deri n fund, deri n fitore, e cila arrihet vetm pas formimit t shtetit unik t t gjith shqiptarve. Pr sakrifica, t thuash, nuk ka fare vend t mendohet." (Bashkimi, prill 1980, faqe 5) 3. S. H: "DONA -Babain e kam njohur vetm n Prishtin. Duhet t kthehem atje pr ta rinjohur." Jusuf Grvalla: "Hi m i vogl qe edhe suksesi i kngtarve folklorik Bajrush Doda e Qazim Berisha, t cilve u bashkohej koh pas kohe edhe Qamili i Vogl. Dgjuam se ju ka pritur edhe konsulli jugosllav n Nju Jork? M 4 janar, do t thot gjasht dit para se t kthehemi, konsulli gjeneral i Jugosllavis n Nju Jork, Dr. Milan Bulajiq, pr grupin ton organizoi pritje, me 'rast qe i pranishm tr personeli i Konsullats." (Vepra, Publicistika 4, f. 96-97) S. H: "DONA -sht ky vrap i mjer i njerzve q duan t gjejn identitetin e vet te tjetri n vones kohe." 6

Jusuf Grvalla: "Nga asti q do ta braktisni taktikn tuaj e t kaloni n pun intensive revolucionare, ilegale, do tju kaploj nj ndjenj e fuqishme turpi pr gjumin e gjat q keni br si ariu n shpell. Por populli ka zemr t madhe dhe do tjua fal gabimet, nse ktheheni me seriozitet kah populli pr ti shrbyer drejtprdrejt n shtjen e madhe t lirimit. Prandaj, shfrytzoni sa m par kt shans! S. H: "DONA - Jasht nuk ka qen i njjti. .... Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." Jusuf Grvalla: "Prite Prekazin, o bish e ndyt, N pancir e veshur e me tankun shok! Sm le vend tjetr t t qlloj, pos syt, Dhe m kapardisesh si nj maok St than, kur u nise, n Beograd, Se dhe njher ktu, n Drenic, Kur u vrsuln etnikt e tu, Mes vetullave i qlloi Murseli sakic?" (LIRIA , nr 4-5; gusht 1981, faqe 23) 4. S. H: "DONA - Babain e kam njohur vetm n Prishtin. Duhet t kthehem atje pr ta rinjohur." Jusuf Grvalla:: "Aty qndruam katr or t plota dhe, pasi kmbyem urimet pr vitin e ri, nga ana e konsullit dgjuam shum fjal t mira pr koncertet tona. Pr ne ky qe nj gjest i mir dhe mirnjohje pr sjelljen kompakte e t hieshme t tr grupit. Ndoshta pikrisht kjo bri q turneu t vazhdoj edhe pes dit m tepr, natyrisht, me krkesn e madhe pr koncertet tona." (Vepra, Publicistika 4, f. 97) S. H: "DONA - sht ky vrap i mjer i njerzve q duan t gjejn identitetin e vet te tjetri n vones kohe." Jusuf Grvalla: "Nga asti q do ta braktisni taktikn tuaj e t kaloni n pun intensive revolucionare, ilegale, do tju kaploj nj ndjenj e fuqishme turpi pr gjumin e gjat q keni br si ariu n shpell. Por populli ka zemr t madhe dhe do tjua fal gabimet, nse ktheheni me seriozitet kah populli pr ti shrbyer drejtprdrejt n shtjen e madhe t lirimit. Prandaj, shfrytzoni sa m par kt shans!" (Bashkimi, janar 1981, faqe 3) S. H: "DONA - Jasht nuk ka qen i njjti. .... Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." Jusuf Grvalla: "Dhe vazhdoi lufta, e gjat e rrept. Dhe u drodh trimi, pa t shtrir plakun Duhet t trhiqem, t aj rrethimin, Shumfish tia marr Prekazit hakun. Po drite hns e tradhtoi, Mbi maliherin kur i ra, Nga mitrolozat n duar barbare U shtri skaj prozhmit, Tahiri, u vra." (LIRIA , nr 4-5; gusht 1981, faqe 23) 7

5. S. H: "DONA - Babain e kam njohur vetm n Prishtin. Duhet t kthehem atje pr ta rinjohur." Jusuf Grvalla: "Koha kur edhe te ne zuri t kultivohet muzika e leht, bie n momentin kur, n truallin e Jugosllavis, pasi kishte humbur n nj mas t madhe ndikimin dhe ngjyrn e vet, gjithandej kah ishte prhapur m par, romansa ruse po jetonte astet e fundit, me Olivera Markoviqin, Dushan Jakshiqin, Gjuza Stojilkoviqin e t tjer, si interpretues t adhuruar t kohs." (Vepra, Publicistika 4, f. 147) S. H: "DONA - sht ky vrap i mjer i njerzve q duan t gjejn identitetin e vet te tjetri n vones kohe." Jusuf Grvalla: "Nga asti q do ta braktisni taktikn tuaj e t kaloni n pun intensive revolucionare, ilegale, do tju kaploj nj ndjenj e fuqishme turpi pr gjumin e gjat q keni br si ariu n shpell. Por populli ka zemr t madhe dhe do tjua fal gabimet, nse ktheheni me seriozitet kah populli pr ti shrbyer drejtprdrejt n shtjen e madhe t lirimit. Prandaj, shfrytzoni sa m par kt shans!" (Bashkimi, janar 1981, faqe 3) S. H: "DONA - Jasht nuk ka qen i njjti. .... Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." Jusuf Grvalla:: "Dhe slan tu bhej as gjma trimave, T vrart e vet vajtonte Serbia. Ndr mote, pra, atyre le tu mbetet gjma, Shqipja bn edhe pa gjm, i mbetet lavdia Kndej erdhn e thyen qafn panumr ushtri, Turpin e tyre e namin ton lan pas, Dhe lindjet prher m t dashura Dhe shqiponja e lir n Prekaz." (LIRIA , nr 4-5; gusht 1981, faqe 23) 6. S. H: "DONA - Babain e kam njohur vetm n Prishtin. Duhet t kthehem atje pr ta rinjohur." Jusuf Grvalla: "Ivo Robiq prfytej atbot me nj lloj "songu" amerikan, Anica Zuboviq me nj lloj melodie t rnd, q nuk mund t definohej as si muzik burimore argtuese e as e ndrtuar sipas ndonj modeli t huaj." (Vepra, Publicistika 4, f. 147) S. H: "DONA - sht ky vrap i mjer i njerzve q duan t gjejn identitetin e vet te tjetri n vones kohe." Jusuf Grvalla: "Nga asti q do ta braktisni taktikn tuaj e t kaloni n pun intensive revolucionare, ilegale, do tju kaploj nj ndjenj e fuqishme turpi pr gjumin e gjat q keni br si ariu n shpell. Por populli ka zemr t madhe dhe do tjua fal gabimet, nse ktheheni me seriozitet kah populli pr ti shrbyer drejtprdrejt n shtjen e madhe t lirimit. Prandaj, shfrytzoni sa m par kt shans!" (Bashkimi, janar 1981, faqe 3) S. H: "DONA - Jasht nuk ka qen i njjti. .... Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." Jusuf Grvalla: "T t qaj Prekazin? E dyta her q po i vihet kazma Prekazit tnd t shumvuajtur e heroik; Jepi, Kosov, jepi se do t kndojm! Pa ka se n rrug na kan dal therra? T stepemi para tyre e ta shmangim rrugn?! Se mos ke mbetur 8

shkret dhe nuk ka kush t del zot? Se u derdh gjaku, se u hap plaga, se u mbush burgu, "nuk mbaroi Prekazi krejt". "S'ka mbarue kurrnji shpi / prve shpirti i Ahmet Delis /zbardhi f'tyrn krejt Shqipnis..." Atje ku ran bijt e bijat e tua, nga nj mij u ngritn n vend t tyre. Ty s't ka prekur dergja e qyqeve shterprimi. As trimrin s'e ke shterp e t rastit. Nse barbari s't la t'ua bsh gjmn as t'ua mburrsh plagn djemve t tu, s'ka gj. Nesr, n liri, varret e djalris trime kosovare do t prjetsohen me kurora lavdie t dshmorve t orve t para, kurse plaga q mori kjo djalri, do t ndrioj si pishtar n rrugn e lumtur t ardhmris." (Zri i Kosovs, nntor 1981, f.2) 7. S. H: "DONA - Babain e kam njohur vetm n Prishtin. Duhet t kthehem atje pr ta rinjohur." Jusuf Grvalla: "Si dihet, n kt festival, Jugosllavin e prfaqson "Korni grupa" me melodin "Gjenerata ime" t Kornelie Kovait, e cila e zuri vendin e par n "Opatia '74". (Vepra, Publicistika 4, f.198) S. H: "DONA - sht ky vrap i mjer i njerzve q duan t gjejn identitetin e vet te tjetri n vones kohe." Jusuf Grvalla: "Nga asti q do ta braktisni taktikn tuaj e t kaloni n pun intensive revolucionare, ilegale, do tju kaploj nj ndjenj e fuqishme turpi pr gjumin e gjat q keni br si ariu n shpell. Por populli ka zemr t madhe dhe do tjua fal gabimet, nse ktheheni me seriozitet kah populli pr ti shrbyer drejtprdrejt n shtjen e madhe t lirimit. Prandaj, shfrytzoni sa m par kt shans!" (Bashkimi, janar 1981, faqe 3) S. H: "DONA - Jasht nuk ka qen i njjti. .... Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." Jusuf Grvalla: "M 13 maj t ktij viti, n Prekazin e Poshtm u zhvillua nj luft, e cila mund t hedh n harres legjendn e simbolit t lufts s pabarabart, luftn me Davidit e Goliatit. Bab e bir Nebih dhe Tahir Mehaj, t rrethuar n kull t vet nga njsite t shumta t milicis speciale serbe, t cilat shoqroheshin edhe nga tanket e helikoptert, luftuan nj dit t tr dhe ran heroikisht, duke e kmbyer shumfish jetn e tyre. At dit t turpshme pr t, milicia speciale serbe, e ardhur n Kosov pr ta br zap popullsin shqiptare t revoltuar, kishte marr urdhr t prer: t kapej, i gjall a i vdekur, bujku i ri Tahir Mehaj nga Prekazi." (Zri i Kosovs, nntor 1981, f.8) 8. S. H: "DONA - Babain e kam njohur vetm n Prishtin. Duhet t kthehem atje pr ta rinjohur." Jusuf Grvalla: "Vizn pr n festivalin "Knga e Evrovizionit", shprblimin e par t juris profesionale (3000 dinar dhe skulpturn e "Vala e art" si dhe shprblimin e par t juris s publikut e mori melodia e kompozitorit lubjanas, Tadej Krushovar "Dita e dashuris", n interpretim t grupit "Pepel in kri". (Vepra, Publicistika 4, f. 222) S. H: "DONA - sht ky vrap i mjer i njerzve q duan t gjejn identitetin e vet te tjetri n vones kohe." Jusuf Grvalla: "Nga asti q do ta braktisni taktikn tuaj e t kaloni n pun intensive revolucionare, ilegale, do tju kaploj nj ndjenj e fuqishme turpi pr gjumin e gjat q keni br si ariu n shpell. Por populli ka zemr t madhe dhe do tjua fal gabimet, nse ktheheni me seriozitet kah populli pr ti shrbyer drejtprdrejt n 9

shtjen e madhe t lirimit. Prandaj, shfrytzoni sa m par kt shans!" (Bashkimi, janar 1981, faqe 3) S. H: "DONA - Jasht nuk ka qen i njjti. .... Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." Jusuf Grvalla: "S pari pr kapjen e Tahirit u ngarkua postkomanda e Skenderajt, por nuk ia doli dot ksaj pune. Tahiri, i prkrahur nga i ati dhe i vendosur deri n fund pr t qndruar, jo vetm q nuk e braktisi shtpin, por drgoi polict shqiptar t'i onin fjal milicis s Beogradit q ajo t vinte e ta merrte vet, po t'i duhej gj. Pas ksaj, Prekazi u vrshua nga milicia fashiste serbe. Rreth fshatit u vun tre breza milicsh, e u rrethua edhe do lagje e shtpi e fshatit ve e ve. Dy t ngujuarve n kull s'mund t'u vinte kshtu asgjkundi as ndihma m e vogl." (Zri i Kosovs, nntor 1981, f.8) 9. S. H: "DONA - Babain e kam njohur vetm n Prishtin. Duhet t kthehem atje pr ta rinjohur." Jusuf Grvalla: "Plaketa e art, dhurat e Lidhjes s Kompozitorve t Jugosllavis i takoi kompozitorit dhe dirigjentit lubjanas Bojan Adamiq pr aranzhmanin e melodis "Po rritemi" n interpretim t duetit "Buldozheri" kurse mimi "Kamelia e art", Pero Zubacit pr tekstin e melodis "'po ndrron" t ciln e interpretoi Gjani Marshan." (Vepra, Publicistika 4, f. 222) S. H: "DONA - sht ky vrap i mjer i njerzve q duan t gjejn identitetin e vet te tjetri n vones kohe." Jusuf Grvalla: "Nga asti q do ta braktisni taktikn tuaj e t kaloni n pun intensive revolucionare, ilegale, do tju kaploj nj ndjenj e fuqishme turpi pr gjumin e gjat q keni br si ariu n shpell. Por populli ka zemr t madhe dhe do tjua fal gabimet, nse ktheheni me seriozitet kah populli pr ti shrbyer drejtprdrejt n shtjen e madhe t lirimit. Prandaj, shfrytzoni sa m par kt shans!" S. H: "DONA - Jasht nuk ka qen i njjti. .... Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." Jusuf Grvalla: "Fundi i lufts s 13 majit solli turp e panik t papar pr fashistt e trbuar serb prball arms shqiptare dhe lavdi t pashoqe pr Mehajt, Prekazin e Kosovn. ... ran heroikisht ... dy trima t paprkulur shqiptar, Nebihu e Tahiri, q u shpaguan shumfish. Lajmi i prfundimit t ksaj lufte popullin ton e la me nj ndjenj t topitur keqardhjeje pr jetn e shuar t lufttarve dhe me nj admirim t pafund pr lavdin e zemrs dhe t arms s tyre. Me shpresn dhe kmbnguljen pr vazhdimin, n shembullin e Prekazit, t lufts s ashpr e t pabarabart, por t lavdishme e ngadhnjimtare. Shprblim m t mir pr heroizmin e Prekazit nuk mund t ket. Ndrkaq, armiku mbeti duke fajsuar t tjert pr turpin e vet. Pr gjoja mosvigjilenc e mashtrim, u burgosn komandiri, zvendskomandiri dhe nj milic i postkomands s Skenderajt, q t tre shqiptar. Pastaj serbomdhenjt u dhan t vajtonin si qyqe." (Zri i Kosovs, nntor 1981, f.8) 10. S. H: "DONA - Babain e kam njohur vetm n Prishtin. Duhet t kthehem atje pr ta rinjohur." Jusuf Grvalla: "Ndrkaq, shprblimin e Lidhjes s Kompozitorve t Jugosllavis pr kngn q sht shrbyer m miri me folklor e mori melodia "Zemra n 10

zemr" t kompozitorit Nikolla Borota n interpretim t solistes sarajevase Neda Ukraden." (Vepra, Publicistika 4, f. 222-223) S. H: "DONA - sht ky vrap i mjer i njerzve q duan t gjejn identitetin e vet te tjetri n vones kohe." Jusuf Grvalla: "Nga asti q do ta braktisni taktikn tuaj e t kaloni n pun intensive revolucionare, ilegale, do tju kaploj nj ndjenj e fuqishme turpi pr gjumin e gjat q keni br si ariu n shpell. Por populli ka zemr t madhe dhe do tjua fal gabimet, nse ktheheni me seriozitet kah populli pr ti shrbyer drejtprdrejt n shtjen e madhe t lirimit. Prandaj, shfrytzoni sa m par kt shans!" (Bashkimi, janar 1981, faqe 3) S. H: "DONA - Jasht nuk ka qen i njjti. .... Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." Jusuf Grvalla: "Sepse, n qoft se n luftn e tyre njerzore antishqiptare, t egr e t pabarabart, kan mundur t sigurojn eprsi n numr dhe n teknikn ushtarake (nj shtet prball dy individve, ose prball nj popullsie t vogl duarthat), serbomdhenjt e trbuar nuk mund ta sigurojn edhe shpirtin luftarak, frymn e sakrifics s lart dhe kmbnguljen, t cilat jan virtyte vetm t atij q bn luft t drejt, mbrojtse. Nebih dhe Tahir Mehaj mbesin pr popullin ton kujtimi e shkuar kujtimit t Ahmet Delis e Mursel Ahmetit, t cilt koh m par patn luftuar heroikisht po pr Prekazin, Kosovn dhe pr gjith Shqiprin. (Zri i Kosovs, nntori 1981, faqe 8) Faridin Tafallari: "Ne, bashklufttart e Jusufit nuk shohim kundrthnie n mes veprs s tij luftarake e politike me veprimtarin kulturore e n fushn e muziks, por do ta potencojm sa her q t jet e nevojshme se veprimtaria politike e luftarake sht ajo pr t ciln populli shqiptar e njeh dhe e prkujton Jusuf Grvalln. Jusuf Grvalla sht vra si lufttar pr lirimin e popullit shqiptar dhe jo si kngtar. Kjo nuk do t thot n asnj mnyr se pushteti serbomadh nuk ka persekutuar edhe kngtar." (Intervist, www.albaniapress.com, 9 janar 2012)

III REGJIMI KOMUNIST JUGOSLLAV Donika Gervalla-Schwarz: "Ndodh q ta kem takuar edhe m hert me prindrit e mi n Prishtin, por ather kam qen tepr e vogl pr tu kujtuar. Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe. T dy kishin ndjekur gjimnazin n Pej dhe kishin studiuar Gjuh dhe Letrsi pran Universitetit t Prishtins. Nj nga shokt m t afrt t babait tim, Isa Zymberi, gjat studimeve pr nj koh ishte cimer i dr. Rugovs, kshtu q edhe gjat ksaj kohe takimet nuk do t ken qen t rralla. T dy vinin nga fshatra t vogla jo shum larg Pejs. T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." (http://gervallablog.com, 21 janar 2010) N kt kapitull e shtjelloj nj shtje e cila duket se sht delikate pr disa t tjer dhe ajo sht: A ka qen sistemi i Jugosllavis s Titos sistem komunist apo jo? Me kt rast un nuk do t hyj n shtje t ndryshme teorike dhe nuk do t jap 11

prgjigjen time personale, pasi ajo n kt rast edhe nuk sht e nevojshme. Megjithat disa prgjigje duken t qarta. Zonja Donika Gervalla-Schwarz e definon Jugosllavin e Titos si shtet komunist dhe se ai regjim komunist ka prndjekur familjen e Jusufit dhe t Ibrahim Rugovs. Pr mua primare sht definimi i sistemit politik t Jugosllavis s Titos, sa i prket vetm Jusufit. Prmendja e Ibrahim Rugovs pr mua sht rrethan rasti, dhe kt citat t zonjs Donik do ta prdorja me t njejtin seriozitet dhe pesh edhe sikur ai t mos e kishte peshn e shtuar prej prmendjes s Presidentit. Prgjigja ime nuk sht e nevojshme sepse, nga prizmi i rrethit t Jusufit n Shtutgart, sht dhn nga vet Jusufi. Gjat analizimit t hollsishm t veprs politike t Jusufit del se ai nuk e ka konsideruar Jugosllavin e Titos si shtet komunist apo socialist. Dhe kjo shtje ka rndsi t madhe. Prve emrtimeve t ndryshme, gjat prpilimit t ktij punimi i kam prcjell pothuaj t gjitha rastet se si e definon ai Jugosllavin e Titos dhe far mendimi ka Jusufi pr marksizm-leninizmin. N listn e mposhtme i kam renditur 93 njsi, ku secila prej tyre prbhet prej tri pjesve. Renditjen nga numrat 1-93 e ka vendos fakti se n punimin tim kam gjetur 93 raste, ku pos tjerash Jusufi e quan Jugosllavin e Titos, si shtet revizionist. N 34 raste kemi mendimet e tij t parashtruara se ka mendon ai pr marksizm-leninizmin n prgjithsi. Pos ktyre kam marr edhe tri citate t zonjs Donik ku krahasimi i mendimeve t saj me ato t Jusufit sht i leht. N fillim t do njsie (nga 1-93) i jap mendimet e Jusufit pr revizionizmin, dhe kto mendime nuk prsriten asnjher. Pastaj vijn mendimet e Doniks, t cilat edhe pse jan tri, i prsris n mnyr t rregullt ashtu si m'u kan nevojit pr t krijuar treshe t plota. N fund t do njsie jan t vendosura mendimet e Jusufit pr marksizm-leninizmin, t cilat japin nj pasqyr t qart se me far idesh e ka identifikuar veten. Edhe kto mendime i prsriti dika m shum se dy her, me qllim t krijimit t tresheve t plota. Pr kt kapitull nuk sht me rndsi zgjidhja prfundimtare se a ka qen Jugosllavia e Titos shtet komunist apo jo. Zgjidhja prfundimtare q jepet n kt rast sht se ai q e ka dhn jetn n luft kundr atij shteti, Jusuf Grvalla, kurr nuk e ka konsideruar Jugosllavin si shtet socialist apo komunist. N kt pik nuk e kam pa t arsyeshme me kt rast, as t shtoj e as t heqi asnj fjal, pr faktin e thjesht se aftsit e mia nuk mjaftojn pr t'i thn gjrat mir se sa jan parashtruar ktu m posht. 1. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Pa paralajmrimet e zakonshme pas t cilave Kosova prgatitet gjat e gjat, duke br mure drrasash q ta fshehin realitetin pr festn e pritjes s sulltanit Tito, ky bajloz i zi ksaj radhe doli papritmas nga errsira dhe u sul mbi kt pjes t robruar t Shqipris q revizionizmi jugosllav e ka drmuar tej mase n planin ekonomik, social, kulturor..." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 1) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." (www.gervalla.org, 2007- burimi i ktij citati gjat prsritjeve nuk do t jepet n vazhdim.) Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ekzistojn shum grupe e organizata, q t gjitha me nj qllim t vetm, madje me nj ide t vetme edhe pr 12

mnyrn e sendrtimit t ktij qllimi (jo zogist, ballist po vetm komunist, marksist-leninist q pranojn vetm pikpamjet e nj vendi t vrtet socialist, si sht Shqipria), por gjith kto grupe e organizata e patn vshtir ti shplohen shoqjashoqes dhe ti bashkojn armt, sepse armiku pat infiltruar n radht e tyre nj armat agjentsh." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 2) 2. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Duke u nisur nga shkalla e kriminalitetit t madh n Jugosllavi del se sistemi yt revizionist sht nga m t tmerrshmet xheheneme t ksaj bote." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 1) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." (www.gervalla.org, 2007- burimi i ktij citati gjat prsritjeve nuk do t jepet n vazhdim.) Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Pr qeverin dhe popullin shqiptar, t mbledhur grusht rreth Partis s Puns t Shqipris (PPSH), ky rrezik i popujve fqinj u b kushtrim i hapur pr t'i ardhur n ndihm proletariatit t Jugosllavis dhe pr t treguar edhe nj her, si vazhdimisht brenda ktyre 35 vjet jete n socializm t mirfillt, konsekuencn e pashembullt ndaj idealeve t larta proletare, marksisteleniniste." (Bashkimi, prill 1980, f.1) 3. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Ky trmet i pat goditur edhe disa vise bregdetare t Malit t Zi: Kotorin, Budvn, Hercegnovin etj. N kto vise gjendja sht sanuar gati qind pr qind, me ndihmat q revizionistt jugosllav morn nga bota. Kto ndihma patn arritur njlloj pr viset shqiptare q u dmtuan edhe m shum nga trmeti. Por, ktu nuk u b asgj." (Bashkimi, shkurt 1980, f.2) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." ((http://gervallablog.com, 21 janar 2010-burimi i ktij citati gjat prsritjeve nuk do t jepet n vazhdim.) Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Duke fituar pr vete (n saje t kultivimit t marksizm- leninizmit t kulluar dhe t lufts s pakompromis kundr imperializmit, kapitalizmit, kolonializmit, neokolonializmit dhe revizionizmit modern) atributin e zrit m t fuqishm n Evrop, Partia e Puns e Shqipris ndoqi me interes jetsor dhe me indinjat t thell edhe politikn diskriminuese jugosllave t gjenocidit mbi popullin shqiptar; e luftoi me ngulm kt politik, duke e denoncuar para forcave prparimtare t gjith bots." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) 4. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Ndonse nj gjendje e till pritej nga njerzit q jan t informuar pr kushtet ekonomike, sociale e politike t shqiptarve n territorin e prfshir brenda kufijve t Malit t Zi, megjithat, kish edhe ndonj mendim se qeveria revizioniste jugosllave e sidomos ajo e Malit t Zi, do ta 13

mbulonte sadopak turpin e vet, nuk do t dilte aq haptazi me qndrime aq diskriminuese ndaj shqiptarve." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 2) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Prandaj n koh paqeje, FRONTI I KUQ POPULLOR ka pr detyr q me propagand t shndosh patriotike dhe marksiste- leniniste, ti jerr maskn prgjithsisht kliks s egr t Beogradit dhe t thrras n luft kundr saj edhe forcat prparimtare t popujve tjer t Jugosllavis." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) 5. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "N nj emision dokumentar t TV Titogradit (Podgorics) lidhur me problemet pas trmetit t prillit, prmendej ndihma e madhe nga bota e jashtme dhe nj problem, jo fort i rndsishm n dukje, po shum esencial pr "administrimin" revizionist jugosllav: me t holla q arritn nga vendi dhe nga bota e jashtme, duhej filluar ndrtimi i shtpive n mnyr sa m urgjente, q t dmtuarit t mos i zinte dimri n tenda." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 2) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Nprmjet Organit t FRONTI I KUQ POPULLOR, gazets BASHKIMI, si dhe nprmjet literaturs marksisteleniniste dhe literaturs tjetr revolucionare, q botohet me bollk n RPS t Shqipris e q ne do ta shprndajm n mnyr ilegale dhe ta popullarizojm n radht e popullit ton (dhe t tjerve, po q se ata shfaqin interesim), ne do ta shpiem prpara iden e lirimit social e nacional nga Jugosllavia dhe kshtu do ta shtrojm terrenin pr revolucion." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) 6. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "I pakti prej nesh nuk sht bindur ende pr ekzistimin e Institutit pr Shfarosjen e Shqiptarve n Beograd, i cili ka themele t forta - gjith pushtetin e revizionizmit titist. Prandaj sht e natyrshme vshtirsia e madhe n t konsoliduar t t gjitha forcave revolucionare t shqiptarve n Jugosllavi." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 2) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "FRONTI I KUQ POPULLOR e di se npr kt rrug t pagabueshme mund t na udhheq vetm ideologjia e shndosh marksiste-leniniste, prandaj shembulli i Partis s Puns dhe i rezultateve t mdha t ndrtimit socialist n Shqipri, do t jen pr ne busulla e vetme." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) 14

7. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "N saj t "kujdesit" t revizionizmit jugosllav, nj pjes e madhe e popullsis kan mbetur analfabet." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 2) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Po deshm q lufta jon, nga nj rezistenc spontane, t kaloj n luft t organizuar pr lirimin kombtar dhe klasor, ather para nesh shtrohet si domosdoshmri studimi dhe prvetsimi i historis kombtare dhe i literaturs revolucionare marksiste-leniniste." (Bashkimi, janar 1981, f. 1) 8. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Pr kt arsye, ne jemi detyruar t'u drejtohemi intelektualve t vrtet dhe pjess m t shndosh t popullsis t viseve tona t robruara, e cila pret me padurim jo vetm t msoj ndonj fakt, se shumicn i di mir, pr arsye se i ndien mbi lkur t vet, po edhe t'i jepet ndonj shenj pr rrjedhn e lufts s mundimshme revolucionare apo pr afrimin e betejs prfundimtare me armikun - Jugosllavin revizioniste dhe renegatt shqiptar n shrbim t saj." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 2) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Nga literatura e till, q duhet t prvetsohet n mnyr t domosdoshme dhe t ngutshme, sidomos nga pararoja jon revolucionare, don veuar kto pikmbshtetje kryesore: veprat e Marksit, Engelsit, Leninit, Stalinit e ato t marksist-leninistit dhe prijsit t madh shqiptar, shokut Enver Hoxha; historia kombtare shqiptare, ajo e PPSH-s dhe dokumentat e PPSH-s; shtypi shqiptar, sidomos publikimet shkencore nga lmi i historis dhe ai i ndrtimit teorik dhe praktik t socializmit n Atdheun ton." (Bashkimi, janar 1981, f. 1) 9. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Identifikimi i plot i antarve t redaksis s "BASHKIMIT", sikundr i t gjitha forcave revolucionare shqiptare nn regjimin revizionist jugosllav, do t bhet vetm pasi t shprthej Beteja prfundimtare me armikun e kombit ton." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 2) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Me kt rast duhet t vm n dukje se ne ende nuk kemi qen n gjendje ta formojm partin ton komuniste marksiste-leniniste, pa t ciln gati do t jet e pamundshme hyrja konkrete n luftn e ardhshme nacionallirimtare dhe n revolucionin ton. Kjo na nxjerr te nj shtje tjetr 15

q krkon sqarim. Ishte Partia Komuniste Shqiptare (sot Partia e Puns e Shqipris) ajo q e pat themeluar Frontin Nacional lirimtar (sot Fronti Demokratik). Dhe kjo ishte rruga e drejt. Te ne ka ngjar e kundrta. Fronti i Kuq Popullor, i themeluar prej forcash patriotike, pret themelimin e partis son komuniste marksiste-leniniste e cila do t vihet n ball t lufts dhe t revolucionit." (Bashkimi, janar 1981, f. 2) 10. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Prpara bots dhe prpara nesh, qoft edhe formalisht, Jugosllavia, pasi na mban mbrthyer brenda kufijve t vet politik, sht e detyruar t mbaj ndaj nesh qndrim t njjt me popujt e tjer t Jugosllavis. Kshtu e detyron Kushtetuta e saj "vetadministruese" revizioniste, kshtu e detyron propaganda e saj e flakt "socialiste e paqdashse", kshtu e detyron, m n fund, njerzia." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 2) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Sipas vlersimeve t Frontit, arsyeja pr kt inverzion qndron n kushtet konkrete, t cilat kan ndikuar q forcat patriotike t masave t gjra t ecin nj hap prpara organizimit t komunistve tan. N ksi konteksti e shohim aktivitetin e Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe t Viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi - nj organizat e hershme, q ka mbledhur dhe mban rreth vetes njerz me eksperienc patriotike e revolucionare dhe me t ciln jemi duke br prpjekje pr njohje reciproke dhe pr bashkim." (Bashkimi, janar 1981, f. 2) 11. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Q nga Lufta e Dyt Botrore e kndej, burgjet jugosllave nuk kan mbetur pa t burgosur politik shqiptar t organizuar n grupe e organizata t shumta, q kishin nj qllim t vetm: flakjen e robris jugosllave dhe bashkimin me Vendin Am SHQIPRIN, si e don t gjitha ligjet njerzore, pos atyre t pushtuesve. Kshtu i shohim edhe burgimet e tanishme masive, m masivet n luftn ton t ashpr me revizionizmin jugosllav." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 2)) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "N ksi konteksti jemi duke prcjell gjithashtu edhe aktivitetin e Marksist-leninistve t Kosovs, q po shfaqen kto koht e fundit me organin e tyre "Liria". Duke u nisur nga kryeartikulli n numrin e par t ktij organi, si dhe nga prmbajtja e tij prgjithsisht e nga trajtimi marksistleninist i problemeve nga ana e krijuesve t "Liris", ne e vlersojm shum t drejt punn e Marksist-leninistve kosovar. Kjo na jep shpres q s shpejti, ndoshta pikrisht nga radht e tyre, do t realizohet edhe krkesa e domosdoshme pr themelimin e vet partis komuniste marksiste-leniniste." (Bashkimi, janar 1981, f. 2)

16

12. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Por, pas shovenistve qndronte dikur Rusia Cariste, ndrsa para, gjat e pas Lufts Dyt Botrore, Revizionizmi Titist...." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 4) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Kt ua dim pr nder patriotve e revolucionarve tan, q ditn ta prqafojn e ta prhapin n masa literaturn revolucionare marksiste-leniniste, sidomos at q po botohet n Tiran dhe sht br fener ndriues edhe pr forcat revolucionare n t gjith botn." (Bashkim, janar 1981, f. 2) 13. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Sigurisht nj politik e till diskriminuese e asimiluese ka ln gjurmt e veta t vrazhda... Sidomos pikja e kombit "musliman" (!) nga revizionistt titist, t cilt, duke pasur aspirata shoveniste, bjn at far se bjn as mbretrit arab." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 4) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ne jemi krenar q, n nj an, populli yn vlla n RPS t Shqipris, nn udhheqjen e ndritur t Partis s Puns n krye me shokun Enver, po arrin rezultate t shklqyeshme n kultivimin e socializmit t kulluar dhe n avancimin e ides s madhe marksiste-leniniste, kurse n ann tjetr, Kosovs gjithnj m shum po i shtohen forcat pr ti thn nj her vendosmrisht armikut t trbuar shovinist: Jo!" (Lajmtari i liris, gusht 1980, f. 2) 14. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Edhe n Gostivar, n vitin 1978 ishin mbi 2000 veta q krkonin pun. Dihet se kto jan statistika t mangta zyrtare, pasi q revizionistt tentojn q shifrat e tilla t'i minimalizojn." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 4) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): N mos Evropn, me vete do ta kemi pjesn e saj m prparimtare, marksist- leninistt e rinj, q i kan drejtuar syt nga atdheu yn i dashur, Shqipria, t ciln e konsiderojn atdhe t proletariatit." (Lajmtari i liris, gusht 1980, faqe 10)

17

15. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Krcnimi Sovjetik pr intervenimin ushtarak n Jugosllavi, kumboi n Shqiprin Socialiste si kushtrim pr t'u ardhur n ndihm proletariatit dhe popujve t Jugosllavis. Pr shqiptart q ndjekin me admirim politikn e vendit t tyre am, RPS t Shqipris, kjo sht rruga e vetme q shpie kah lufta e pritur pr lirimin social e nacional nga revizionizmi titist dhe kah bashkimi kombtar me vendim am." (Bashkimi, prill 1980, f. 1) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Marrveshjet paqsore dhe krushqit e dikurshme t Venedikut e t Serbis me vezir e sulltan, n nj koh q Shqipria martire po e lante n gjak do pllmb t toks s vet n luft kundr fuqis m t madhe t epoks, nuk ndryshojn aq shum nga tradhtia jugosllave, sovjetike, kineze q tradhtuan komunizmin, duke mos qen t gatshme ti bjn ball frymzimit t lart marksist-leninist dhe duke paraplqyer rrugn e rezistencs s ult ndaj armikut t epoks- imperializmit dhe kapitalizmit." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f.3) 16. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Dhe bota, si nj mas amorfe, e rnduar nga prgjumja kapitaliste, kolonialiste dhe revizioniste, ka zn t merret me shkaqet dhe me arsyet e BS pr nj intervenim ushtarak n Jugosllavi, n vend q ta shtrydh mendjen se si t pengohet ky rrezik i prapt pr popujt e Jugosllavis." (Bashkimi, prill 1980, f. 1) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Mburrja e entuziasmi yn skan kufi kur kujtojm q Shqipria, nga nj vend i varfr dhe i prapambetur feudo-borgjez, tash sht kthyer n nj vend t prparuar e t zhvilluar, pa analfabetizm e papunsi, ku kultivohet socializmi i mirfillt, n nj vend, q jo vetm po ia del ta ruaj t paprekur kshtjelln e marksizm-leninizmit, po edhe t ndez shkndija revolucionare te pjesa m e madhe e popujve t bots." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3) 17. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Dhe gjith kto fronte popujt e Jugosllavis jan t shtrnguar t'i prballojn vetm me forcat e veta, t cilat n kt ast jan t drmuara fare nga mjetet e egra t pushtetit anti-popullor revizionist n Jugosllavi qe tridhjet e pes vjet." (Bashkimi, prill 1980, f. 1) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." 18

Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ksisoji u sprapsn edhe forcat e djeshme komuniste, t cilat n vallen e madhe t komunizmit patn hyr prpara Shqipris s vogl. (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3) 18. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Republika Popullore Socialiste e Shqipris, e cila ka shnuar me interesim t gjall dhe me indinjat t thell do akt t diskriminimit nacional social e politik t shqiptarve n Jugosllavi nga ana e revizionizmit jugosllav (dbimin e programuar shtetror t shqiptarve nga tokat e tyre dhe popullzimin e atyre tokave me kolonist serb, malazez e maqedonas..." (Bashkimi, prill 1980, f. 1) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ne, shqiptart e shkputur me dhun nga trungu i Atdheut ton t shenjt, q dhuna na mbrtheu brenda kufijve politik t Jugosllavis, ndjekin krenar do hap t Shqipris nn n formimin dhe prparimin e Atdheut dhe t shtjes s madhe komuniste." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3) 19. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "sht ideali i lart proletar, solidariteti i pashembullt klasor e fqinjsor, mungesa e ndjenjs s prapt t revanshizmit, dhe jo harresa e fakteve, q Shqiprin Socialiste e bn t dalloj mir pafajsin e popujve t Jugosllavis nga egrsimi sllavomadh dhe nga tradhtia e madhe e qeveris revizioniste e nacional-shoveniste t Jugosllavis." (Bashkimi, prill 1980, f. 1) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ideja e madhe komuniste mori krah n Gjermani, me Marksin n ball." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 4) 20. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "M n fund, vetvrasja e vrtet do kish qen bashkimi i armve me krert revizionist jugosllav, q po veprojn me trbim pr t`ua ngrn kokn shqiptarve liridashs t Kosovs..." (Bashkimi, prill 1980, f. 1) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "N kto aste na kujtohet edhe gulimi i rinis hitleriane pr ta shtruar e pr ta drrmuar Shqiprin. Por, ktij kujtimi i del prball me gjallri nj pamje e kndshme: sot, komunistt marksist-leninist 19

gjerman, Atdheun ton, Shqiprin socialiste, e konsiderojn pishtar t komunizmit dhe atdhe t t gjith proletarve n bot." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 4) 21. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Por aq sa ishin t rrepta kritikat ndaj regjimit revizionist jugosllav, aq ishte e madhe dashuria dhe keqardhja e shqiptarve pr popujt e Jugosllavis." (Bashkimi, prill 1980, f. 1) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "S'ka revolucion pa popullin dhe s'ka popull jorevolucionar. Gjithka varet nga kushtet objektive, n t cilat do t shprthej ose jo revolucioni. Kurse qielli yn - si e tregon realiteti objektiv dhe si e thon analizat e thella shkencore marksiste-leniniste t Partis s Puns t Shqipris dhe t udhheqsit t madh shqiptar Enver Hoxha - sht i strngarkuar me elektrizim t fuqishm revolucionar." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 6) 22. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Qeveria shqiptare dhe Partia e Puns e Shqipris paskan ndrmend t rreshtohen krah pr krah me revizionizmin jugosllav! Kjo sht edhe nj shenj e qart se tradhtia revizioniste jugosllave ndaj interesave t popujve brenda kufijve politik t saj dhe jasht tyre, sht e paprmirsueshme." (Bashkimi, prill 1980, f. 1) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "- Posht titizmi, armiku i prbetuar i popullit shqiptar! Lavdi marksizm-leninizmit! Posht klika tradhtare kosovare. Rroft populli shqiptar, i lir e i bashkuar!" (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 1) 23. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Kur u pa se shqiptart e Kosovs dhe t viseve tjera shqiptare n Jugosllavi nuk e hanin dot kt pem helmuese, sepse vetdija e ngritur kombtare dhe klasore ata i bn t zgjedhin t vetmen rrug t mbar, at t bashkimit me vendin am Shqiprin dhe t prkrahjes parezerv t rrugs s Partis s Puns me Enver Hoxhn n krye, revizionizmi jugosllav e hoqi maskn dhe i zbuloi kmbt e veta: A. Grlikovi, nj funksionar i lart i revizionizmit jugosllav dhe renegat maqedonas, deklaroi se Jugosllavia as e ka krkuar dhe as e ka pr gj ndihmn q po i ofron nj parti dhe nj vend, q deri m tash e ka kritikuar ashpr politikn jugosllave!" (Bashkimi, prill 1980, f. 1) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse."

20

Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Q ather, ndrsa n Shqipri filloi lufta heroike pr ndrtimin e socializmit, e cila sot e mban lart flamurin e revolucionit e t socializmit dhe Atdheun ton e bn flamurtar t marksizm-leninizmit e shembull pr t gjitha forcat prparimtare e revolucionare n bot, ne, shqiptart e Kosovs, u shtrnguam t ballafaqohemi me shfrytzimin m t egr t pasurive dhe t popullit ton nga ana e revizionistve titist, q po prpiqen ta ojn prpara me mjete gjithnj m perfide gjenocidin mbi shqiptart." (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 3) 24. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Duke ditur pr borxhet e mdha ndaj shqiptarve revizionizmi jugosllav do t pranonte gjithka tjetr m par sesa kosovart e mobilizuar dhe kalimin e Ushtris Shqiptare kndej kufirit, pa marr parasysh se u vjen pr ndihm popujve t qeverisur prej tij." (Bashkimi, prill 1980, f. 1) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Lavdi marksizm-leninizmit, ides dhe realitetit t pamposhtur t pararojs s njerzimit!" (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 3) 25. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin sovjetik): "Revizionistt hrushovian, ua prkujton shoku Enver Hoxha komunistve t vrtet dhe proletariatit t Bashkimit Sovjetik, t cilt mbyten nn thundrn e revizionizmit, luftojn q t ngjallin te ju ndjenjn e prepotencs dhe t zotrimit mbi t tjert. Forcn tuaj t madhe ata pretendojn se gjoja e prdorin pr t luftuar imperializmin amerikan dhe kapitalizmin botror, por ky pretendim sht i rrem. Sundimtart tuaj jan n kontradikta dhe n aleanc me imperializmin amerikan dhe kapitalizmin botror jo pr interesat e revolucionit, por pr shkak t ambicieve dhe lakmive imperialiste pr ndarjen e sferave t influencs dhe pr sundimin e popujve." (Bashkimi, prill 1980, f. 1) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Populli yn, q nga Revolucioni i madh i Tetorit i udhhequr nga Lenini e Stalini, ka par se nuk ka rrug e mik m t mir se marksizm-leninizmi dhe nuk beson n t tjera ideologji, q i shquan dogma e demagogjia. Edhe Plaku i Maleve, Bajram Curri, pat thn se Shqipria e Kosova do t lirohen vetm kur t ket ngadhnjyer ideja e Leninit." (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 4) 26. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Nga ana tjetr Evropa, ... po angazhohet pr ruajtjen e Statu-kuos n Jugosllavi, prkatsisht pr ekzistimin e mtejshm t nj rendi revizionist, t cilit i prin hegjemonizmi dhe nacionalshovenizmi serb ndaj nacionaliteteve t tjera brenda kufijve politik t Jugosllavis, ku 21

ka lulzuar materiali perndimor dhe shkelja flagrante e t drejtave sociale dhe nacionale t popujve t ndryshm." (Bashkimi, prill 1980, f. 1) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Milici Bajram Gashi, sipas t gjitha gjasave, sht vetm nj nga deti i tr i njerzve tan t ndershm, q, edhe pse kan qen n pun te okupatori, mendjen dhe zemrn i kan pasur n rregull, do t thot n ann e drejtsis e t njerzis. Ai, me gjas, nuk mundi t'i duroj m pa kundrshtim prapsit e armikut kombtar dhe klasor. E cekim edhe klasor, sepse ai ishte lexues i zellshm e i flakt i literaturs marksiste-leniniste dhe rezononte me ndershmrin e me mprehtsin me t ciln e kishte pajisur ajo literatur dhe ideja e pastr komuniste." (Lajmtari i liris, janar 1981, Shtojca-faqja 2) 27. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Tashm dihet se n krye t frontit pr lirimin social e nacional t shqiptarve nga Jugosllavia borgjezo-revizioniste dhe pr bashkim me vendin am Shqiprin Socialiste, po deprtojn disa nga forcat m prparimtare t intelektualve shqiptar t Kosovs, Maqedonis, Malit t Zi dhe Serbis." (Bashkimi, prill 1980, f. 2) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Nj dit, m 24 t nntorit q shkoi, "marksistt" titist, q kan alergji t madhe ndaj marksizm-leninizmit t vrtet dhe ndaj shqiptarizmit, vendosn ta arrestojn edhe Bajramin dhe ta hedhin n edhe at n qelit e akullta ku i hedhin "armiqt e popullit". (Lajmtari i liris, janar 1981, Shtojca-faqja 2) 28. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Qoft edhe me kredit e huat e bots kapitaliste imperialiste, t cilave, sikurse revizionizmi jugosllav, ia kan hapur edhe ata dyert e shfrytzimit barbar." (Bashkimi, prill 1980, f. 2) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Si dikur Mic Sokoli, Selam Labi e Vojo Kushi, djalria patriotike e revolucionare, e mbrujtur edhe me idealet e larta marksiste-leniniste, doli sypatrembur para tankut t ushtris s revizionistve jugosllav." (Liria, maj 1981, f. 15)

22

29. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Rezoni, me t cilin maskohet ky paradoks, u prgjigjet llogarive naivo- epileptike t Jugosllavis borgjezo-revizioniste. Ajo ende, si n kllapi, mendon se opinioni botror s'i ka rn n fije marifetit t saj." (Bashkimi, prill 1980, f. 5) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "S kndejmi, del se ato forca revolucionare, q paraplqejn mjekimin e prkohshm, t shpejt e pa mundime, pa u organizuar me themel dhe pa program t hollsishm q t ket bazn n nj teori t shndosh marksiste-leniniste, zgjedhn e huaj dhe kalbzimin e rendit shoqror nuk e marrin si plag t vetn." (Zri i Kosovs, mars 1982, f. 12) 30. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Kshtu, robria e vjetr e kralve serb u zvendsua me robrin e re serbomadhe, n krye me klikn revizioniste t Titos." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Historia e luftrave lirimtare dhe e revolucioneve ka treguar se lidhur me kt shtje, n periudha t ndryshme, kan dal divergjenca n lvizjet revolucionare, q kan uar edhe n prarje t plot dhe n tradhtin e teoris marksiste-leniniste, si teoria m e prsosur e revolucionit, nga ana e revolucionarve, q kan qen t prirur t ndjekin rrugn e rezistencs m t vogl, duke u prpjekur q pjeszat e trsis t'i imponojn si trsi dhe qllime t fundit." (Luft t dshpruarish, apo lvizje t ndrgjegjshme, dorshkrim) 31. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Megjithat, mbetn mundsi tjera, me ann e t cilave RPS e Shqipris ndikoi shum n qndresn ton. Duke fituar pr vete (n saje t kultivimit t marksizm-leninizmit t kulluar dhe t lufts s pakompromis kundr imperializmit, kapitalizmit, kolonializmit, neokolonializmit dhe revizionizmit modern) atributin e zrit m t fuqishm n Evrop, Partia e Puns e Shqipris ndoqi me interes jetsor dhe me indinjat t thell edhe politikn diskriminuese jugosllave t gjenocidit mbi popullin shqiptar; e luftoi me ngulm kt politik, duke e denoncuar para forcave prparimtare t gjith bots. N kt mnyr pr popullin shqiptar n Kosov, n Maqedoni, n Mal t Zi dhe n Serbi u b e qart se ai nuk sht i vetmuar n luftn pr lirimin social e nacional nga revizionizmi i egr titist." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." 23

Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Dhe, mund t shkojn edhe m larg, duke br pyetjen, e me k, pra, mendokeni ju t'i realizoni aspiratat shekullore t popullit ton dhe ta bni njherazi edhe lirimin e tij klasor? Me gurt e suks?! Apo pikrisht me kt popull dhe me kta punonjs? Dhe kjo sht pyetja m me vend q kan br ndonjher. Dhe neve na takon t prgjigjemi: Pikrisht dhe vetm me kt popull dhe me kta punonjs! Por, u rekomandojm t konsultojn pakz edhe shkencn marksiste-leniniste." (Luft t dshpruarish, apo lvizje t ndrgjegjshme, dorshkrim) 32. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Bazuar n domosdoshmrin e Lufts Nacional lirimtare, si t vetmen pr sigurimin e pavarsis s plot kombtare, bazuar n domosdoshmrin e prgatitjes s masave pr revolucion dhe vet revolucionit, i cili pos pavarsis dhe bashkimit kombtar, n pushtet sjell popullin, bazuar n diskriminimin q po ushtron klika revizioniste e Beogradit, t cilit diskriminim duhet ti ndajvehemi prkatsisht, bazuar n shfrytzimin e paskrupullt q u bhet viseve shqiptare n Jugosllavi nga ana e kliks n pushtet..." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Lvizja revolucionare marksisteleniniste synon dhe realizon krijimin e forcave t rregullta revolucionare, teorikisht t prgatitura dhe t lidhura n trajt ingranazhi, q mund t sigurojn vazhdimsin e veprimtaris revolucionare, ta prcaktojn orientimin dhe ta koncentrojn forcn goditse t masave popullore e punonjse dhe, duke mos u zbrapsur e hutuar as n kohn e vlimeve t mass e as n kohn e trheqjes s saj para brutalitetit t armikut t'ia bjn armikut varrin e vrtet." (Luft t dshpruarish, apo lvizje t ndrgjegjshme, dorshkrim) 33. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Nn thundrn e kliks revizioniste t Beogradit, pos shqiptarve, u merret fryma edhe popujve tjer, t prfshir brenda kufijve politik t Jugosllavis, t cilt i shtrohen politiks n favor t borgjezis titiste." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Shkenca dhe historia e prgjithshme njerzore, pr shumka e kan thn fjaln e tyre t fundit. Sidomos dija marksiste-leniniste." (Luft t dshpruarish, apo lvizje t ndrgjegjshme, dorshkrim) 34. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Meq interesat tona klasore e kombtare prputhen me interesat klasore e kombtare t popujve t Jugosllavis, ne 24

nuk dshirojm luft me kta popuj, pos me klikn revizioniste t Beogradit." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Demonstrata e par, shum e suksesshme, sht br para ambasads jugosllave n Bern t Zvicrs, m 11 prill, n t ciln kan marr pjes edhe shqiptar nga RFGJ. Demonstrata e dyt do t mbahet po n Zvicr, n qytetin Cyrih, m 18 prill, kurse t tretn e kemi parashikuar n Shtutgart, aty nga 26 prilli. Parullat e demonstratave kan nj prmbajtje thellsisht marksisteleniniste dhe prkrahin deri n fund krkesat e rinis heroike t Kosovs pr republik (q nnkupton edhe prfshirjen e tokave dhe t popullsis shqiptare n Maqedoni, Mal t Zi e n Serbi)." (Letr pr Sabri Novoselln, 14 prill 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, f. 260) 35. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "FRONTI I KUQ POPULLOR thrret t gjith shqiptart e robruar n luft pr LIRI e PAVARESI, pr shpartallimin e armikut shekullor, borgjezis dhe pasardhsve e idhtarve t saj, revizionistve jugosllav, n krye me klikn titiste." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ekzistojn shum grupe e organizata, q t gjitha me nj qllim t vetm, madje me nj ide t vetme edhe pr mnyrn e sendrtimit t ktij qllimi (jo zogist, ballist po vetm komunist, marksist-leninist q pranojn vetm pikpamjet e nj vendi t vrtet socialist, si sht Shqipria), por gjith kto grupe e organizata e patn vshtir ti shplohen shoqjashoqes dhe ti bashkojn armt, sepse armiku pat infiltruar n radht e tyre nj armat agjentsh." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 2) 36. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Strategjia e puns dhe e lufts s FRONTIT TE KUQ POPULLOR do t jet strategjia e PPSH, e cila e ka demaskuar dhe demaskon me ngulm revizionizmin dhe politikn e egr jugosllave t gjenocidit mbi shqiptart n Kosov, Maqedoni, Mal t Zi dhe Serbi. Lufta e shokut Enver Hoxha kundr revizionizmit, strategjia e holl dhe trimria e pashembullt e Tij n mbrojtjen e interesave jetike t popullit dhe t Shtetit Shqiptar, do t jen msimet baz pr t gjith antart e FRONTIT TE KUQ POPULLOR dhe do t studiohen me kujdes n mnyr kreative, duke iu prshtatur kushteve konkrete." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj 25

kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Pr qeverin dhe popullin shqiptar, t mbledhur grusht rreth Partis s Puns t Shqipris (PPSH), ky rrezik i popujve fqinj u b kushtrim i hapur pr t'i ardhur n ndihm proletariatit t Jugosllavis dhe pr t treguar edhe nj her, si vazhdimisht brenda ktyre 35 vjet jete n socializm t mirfillt, konsekuencn e pashembullt ndaj idealeve t larta proletare, marksisteleniniste." (Bashkimi, prill 1980, f. 1) 37. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Meq ky shovinizm duhet t jet i huaj edhe pr popujt sllav, sidomos pr ata t Ballkanit, q jan gjithashtu t shtypur nga krert e Mosks dhe t Beogradit, ne i ftojm edhe kta popuj ti bashkohen lufts son kundr revizionizmit dhe shovinizmit t egr." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Duke fituar pr vete (n saje t kultivimit t marksizm- leninizmit t kulluar dhe t lufts s pakompromis kundr imperializmit, kapitalizmit, kolonializmit, neokolonializmit dhe revizionizmit modern) atributin e zrit m t fuqishm n Evrop, Partia e Puns e Shqipris ndoqi me interes jetsor dhe me indinjat t thell edhe politikn diskriminuese jugosllave t gjenocidit mbi popullin shqiptar; e luftoi me ngulm kt politik, duke e denoncuar para forcave prparimtare t gjith bots." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) 38. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Lufta jon sht e vshtir por e drejt. Kt e kan kuptua edhe armiqt tan, revizionistt e Beogradit." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Prandaj n koh paqeje, FRONTI I KUQ POPULLOR ka pr detyr q me propagand t shndosh patriotike dhe marksiste-leniniste, ti jerr maskn prgjithsisht kliks s egr t Beogradit dhe t thrras n luft kundr saj edhe forcat prparimtare t popujve tjer t Jugosllavis." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) 39. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Propaganda duhet t kryhet n do vend dhe n do rast e koh; ajo duhet t jet propagand e shndosh, q demanton dhe demaskon plotsisht realitetin revizionist jugosllav dhe sidomos politikn antishqiptare t Jugosllavis." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) 26

Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Nprmjet Organit t FRONTI I KUQ POPULLOR, gazets BASHKIMI, si dhe nprmjet literaturs marksisteleniniste dhe literaturs tjetr revolucionare, q botohet me bollk n RPS t Shqipris e q ne do ta shprndajm n mnyr ilegale dhe ta popullarizojm n radht e popullit ton (dhe t tjerve, po q se ata shfaqin interesim), ne do ta shpiem prpara iden e lirimit social e nacional nga Jugosllavia dhe kshtu do ta shtrojm terrenin pr revolucion." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) 40. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Renegatt shqiptar, q jan lidhur pas qerres s revizionizmit jugosllav, konsiderohen tradhtar dhe luftohen njsoj si vet titistt." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "FRONTI I KUQ POPULLOR e di se npr kt rrug t pagabueshme mund t na udhheq vetm ideologjia e shndosh marksiste-leniniste, prandaj shembulli i Partis s Puns dhe i rezultateve t mdha t ndrtimit socialist n Shqipri, do t jen pr ne busulla e vetme." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) 41. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Punonjsit dhe mbar populli shqiptar n tokat tona t pushtuara jeton n skamje dhe mjerim dhe i ekspozohen jo vetm shtypjes e grabitjes, por edhe nj demagogjie e propagande t fuqishme revizioniste, e cila ka pr qllim ta prjetsoj pushtetin e huaj mbi popullin ton." (Bashkimi, janar 1981, f. 1) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Po deshm q lufta jon, nga nj rezistenc spontane, t kaloj n luft t organizuar pr lirimin kombtar dhe klasor, ather para nesh shtrohet si domosdoshmri studimi dhe prvetsimi i historis kombtare dhe i literaturs revolucionare marksiste-leniniste." (Bashkimi, janar 1981, f. 1) 42. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Pr pjesn e vetdijshme t popullsis son sht e qart njher e prgjithmon se te ne kurr nuk do t pin uj gnjeshtrat dhe demagogjit q kan pr qllim t'ia zgjatin jetn robris son. Prandaj, 27

n kso kushtesh, leja pr shprndarje t lir t nj numri t gazets son, do t kish qen vetvrasje pr qeverin revizioniste t Beogradit." (Bashkimi, janar 1981, f. 1) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Nga literatura e till, q duhet t prvetsohet n mnyr t domosdoshme dhe t ngutshme, sidomos nga pararoja jon revolucionare, don veuar kto pikmbshtetje kryesore: veprat e Marksit, Engelsit, Leninit, Stalinit e ato t marksist-leninistit dhe prijsit t madh shqiptar, shokut Enver Hoxha; historia kombtare shqiptare, ajo e PPSH-s dhe dokumentat e PPSH-s; shtypi shqiptar, sidomos publikimet shkencore nga lmi i historis dhe ai i ndrtimit teorik dhe praktik t socializmit n Atdheun ton." (Bashkimi, janar 1981, f. 1) 43. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Pas lufte ishte e natyrshme q popull yn, pr gjakun e derdhur n Srem e Slloveni, t gzonte nj simpati sado t vogl s paku nga ana e popujve fqinj sllav, at q nuk e gzonin nga qeveria revizioniste." (Bashkimi, janar 1981, f. 1) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Me kt rast duhet t vm n dukje se ne ende nuk kemi qen n gjendje ta formojm partin ton komuniste marksiste-leniniste, pa t ciln gati do t jet e pamundshme hyrja konkrete n luftn e ardhshme nacionallirimtare dhe n revolucionin ton. Kjo na nxjerr te nj shtje tjetr q krkon sqarim. Ishte Partia Komuniste Shqiptare (sot Partia e Puns e Shqipris) ajo q e pat themeluar Frontin Nacional lirimtar (sot Fronti Demokratik). Dhe kjo ishte rruga e drejt. Te ne ka ngjar e kundrta. Fronti i Kuq Popullor, i themeluar prej forcash patriotike, pret themelimin e partis son komuniste marksiste-leniniste e cila do t vihet n ball t lufts dhe t revolucionit." (Bashkimi, janar 1981, f. 2) 44. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Gjasat e armikut ton, revizionistve jugosllav dhe renegatve shqiptar, pr shtrirjen e ndikimit n rinin ton po bhen prdit m t vogla." (Bashkimi, janar 1981, f. 2) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Sipas vlersimeve t Frontit, arsyeja pr kt inverzion qndron n kushtet konkrete, t cilat kan ndikuar q forcat patriotike t masave t gjra t ecin nj hap prpara organizimit t komunistve tan. N ksi konteksti e shohim aktivitetin e Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe t Viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi - nj organizat e hershme, q ka mbledhur dhe 28

mban rreth vetes njerz me eksperienc patriotike e revolucionare dhe me t ciln jemi duke br prpjekje pr njohje reciproke dhe pr bashkim." (Bashkimi, janar 1981, f. 2) 45. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Pr t mbrojtur pozitat e veta: sundimin mbi popujt e shtypur, mbi pasurit e veta e t huaja, mbi rezultatet e puns s punonjsve n bot, kapitalizmi, socialshovinizmi dhe revizionizmi kan siguruar edhe mekanizma prkatse n shkall shtetrore e ndrshtetrore. Kryeroj e "trashgimis" imperialiste e revizioniste jan ushtrit dhe policit e tyre antipopullore, q ruajn shtypjen dhe shfrytzimin e prligjur me dhunn ndrkombtare. Po nj nga armt m dinake t gjakpirsve t popujve e t punonjsve n bot, sht prpjekja q te masa t krijohet e t forcohet ideja dhe ndjenja e prjetsis s ksaj gjendjeje, dhe t avullohet do iniciativ pr ndryshimin e saj. Nj nga mjetet kryesore, q i shrbejn n shkall ndrkombtare ktij qllimi, sht edhe popullarizimi me do kusht i ides imperialisto-revizioniste pr mbajtjen e t ashtuquajturs statuskuo, qoft kur sht fjala pr "pandryshueshmrin" e kufijve t tashm shtetror n bot, qoft pr raportin n mes klasave t ndryshme, e n kurriz t klass puntore dhe t fshatarsis." (Bashkimi, janar 1981, f. 2) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "N ksi konteksti jemi duke prcjell gjithashtu edhe aktivitetin e Marksist-leninistve t Kosovs, q po shfaqen kto koht e fundit me organin e tyre "Liria". Duke u nisur nga kryeartikulli n numrin e par t ktij organi, si dhe nga prmbajtja e tij prgjithsisht e nga trajtimi marksistleninist i problemeve nga ana e krijuesve t "Liris", ne e vlersojm shum t drejt punn e Marksist-leninistve kosovar. Kjo na jep shpres q s shpejti, ndoshta pikrisht nga radht e tyre, do t realizohet edhe krkesa e domosdoshme pr themelimin e vet partis komuniste marksiste-leniniste." (Bashkimi, janar 1981, f. 2) 46. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "E mira sht se n t gjitha poret e aparatit shtetror revizionist, si e ka treguar praktika e deritashme, ka shum intelektual popullor dhe prgjithsisht forca t atilla pozitive, q jan t gatshm t vn gjith ka kan n shrbim t lufts son t drejt pr lirim kombtar e klasor." (Bashkimi, janar 1981, f. 3) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Kt ua dim pr nder patriotve e revolucionarve tan, q ditn ta prqafojn e ta prhapin n masa literaturn revolucionare marksiste-leniniste, sidomos at q po botohet n Tiran dhe sht br fener ndriues edhe pr forcat revolucionare n t gjith botn." (Bashkimi, janar 1981, f. 2) 29

47. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "N Kosov, si dhe n viset e tjera shqiptare t robruara nga revizionistt jugosllav, intelektuali sht ngritur me thonj t duarve dhe me djersn e ballit." (Bashkimi, janar 1981, f. 3) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ne jemi krenar q, n nj an, populli yn vlla n RPS t Shqipris, nn udhheqjen e ndritur t Partis s Puns n krye me shokun Enver, po arrin rezultate t shklqyeshme n kultivimin e socializmit t kulluar dhe n avancimin e ides s madhe marksiste-leniniste, kurse n ann tjetr, Kosovs gjithnj m shum po i shtohen forcat pr ti thn nj her vendosmrisht armikut t trbuar shovinist: Jo!" (Lajmtari i liris, gusht 1980, f. 2) 48. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Bni edhe nj rishqyrtim t problemeve dhe shikojini ato n kuadr t robris dhe t diskriminimit t popullit ton nga ana armikut jugosllav. Pastaj, si intelektual q jeni, nse e zotroni sado pak shkrimin, do t dini t'i lidhni faktet ashtu si e implikon logjika e objektivitetit dhe jo demagogjia revizioniste." (Bashkimi, janar 1981, f. 3) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): N mos Evropn, me vete do ta kemi pjesn e saj m prparimtare, marksist-leninistt e rinj, q i kan drejtuar syt nga atdheu yn i dashur, Shqipria, t ciln e konsiderojn atdhe t proletariatit." (Lajmtari i liris, gusht 1980, f. 10) 49. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Edhe kralt e mom jugosllav, edhe kta t sotmit; revizionistt e Beogradit, kan hapur shum institucione "shkencore" si Ozna, UDB-ja etj., q kan pr qllim t mbledhin informata lidhur me shqiptart, pr t gjetur pikat m t dobta n qndresn e tyre ndaj asimilimit dhe gjenocidit." (Bashkimi, janar 1981, f. 5) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Marrveshjet paqsore dhe krushqit e dikurshme t Venedikut e t Serbis me vezir e sulltan, n nj koh q Shqipria martire po e lante n gjak do pllmb t toks s vet n luft kundr fuqis m t madhe t epoks, nuk ndryshojn aq shum nga tradhtia jugosllave, sovjetike, kineze q tradhtuan komunizmin, duke mos qen t gatshme ti bjn ball 30

frymzimit t lart marksist-leninist dhe duke paraplqyer rrugn e rezistencs s ult ndaj armikut t epoks- imperializmit dhe kapitalizmit." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3) 50. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Shqiptart, kudo q t jen, e din mir n t kujt shrbim ishte tradhtari Koi Xoxe. E din se, pr parat dhe postin e premtuar nga revizionistt jugosllav, ky tradhtar tradhtarsh desh ta shiste Shqiprin, pr t'ia futur n grusht Jugosllavis, si republik t saj t shtat." (Bashkimi, janar 1981, f. 5) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Mburrja e entuziasmi yn skan kufi kur kujtojm q Shqipria, nga nj vend i varfr dhe i prapambetur feudo-borgjez, tash sht kthyer n nj vend t prparuar e t zhvilluar, pa analfabetizm e papunsi, ku kultivohet socializmi i mirfillt, n nj vend, q jo vetm po ia del ta ruaj t paprekur kshtjelln e marksizm-leninizmit, po edhe t ndez shkndija revolucionare te pjesa m e madhe e popujve t bots." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3) 51. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Por, pr t'iu treguar renegatve dhe tradhtarve t mdhenj e t vegjl shqiptar t t gjitha ngjyrave, q interesat jetike dhe aspiratat shekullore t popullit t vet i kan shitur pr nj kock t hedhur apo pr nj pozit t mjer n administratn revizioniste jugosllave, ktu posht po nxjerrim disa t dhna nga premisat e jets ekonomike, politike e shoqrore, q jan rrjedhim i ksaj "bashkjetese", e cila s'sht gj tjetr pos bashkjetes e xhelatit me viktimn." (Bashkimi, janar 1981, f. 9) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ksisoji u sprapsn edhe forcat e djeshme komuniste, t cilat n vallen e madhe t komunizmit patn hyr prpara Shqipris s vogl." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3) 52. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Pr t par se sa sht e arsyeshme, e leverdishme dhe e domosdoshme bashkjetesa e shqiptarve me popujt tjer t mbrthyer brenda kufijve administrativo-politik t Jugosllavis revizioniste, po e bjm nj krahasim t ndarjes s t ardhurave personale t puntorve n Republikn e Sllovenis dhe n Kosov." (Bashkimi, janar 1981, f. 9) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." 31

Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ne, shqiptart e shkputur me dhun nga trungu i Atdheut ton t shenjt, q dhuna na mbrtheu brenda kufijve politik t Jugosllavis, ndjekin krenar do hap t Shqipris nn n formimin dhe prparimin e Atdheut dhe t shtjes s madhe komuniste." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3) 53. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Revizionistt jugosllav, kta telall absurd t "socializmit specifik", "mosangazhimit", "vllazrim-bashkimit", "barazis" s kombeve e kombsive, i shtrembrojn n mnyr drastike disa fakte vitale karshi opinionit t vendit dhe atij botror. Ndr t tjera, atyre ua do puna t mos flasin kurrsesi me t dhna reale kur sht fjala pr papunsin n disa vise t caktuara, sidomos n Kosov. Sipas kritereve, me t cilat vlersohet problemi i papunsis n shkall jugosllave, del se numri m i madh i t papunve sht n Maqedoni, po edhe atje vetm 5,7 pr qind. Vendin e dyt e z Serbia me 4,7 pr qind t papun, ndrkoh q n Kosov, sipas ktyre kritereve, as qe ekziston problemi i papunsis! N Krahinn ton, gjithnj sipas ktyre kritereve, q as "Rilindja" revizioniste nuk durohet pa i quajtur "sa mashtruese, aq edhe joreale", t papun qenkan vetm 3,7 pr qind." ((Bashkimi, janar 1981, f. 9) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ideja e madhe komuniste mori krah n Gjermani, me Marksin n ball." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 4) 54. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "3,7 prqindshi q paraqitka sipas revizionistve titist, shkalln e papunsis n Kosov, duke "zvendsuar" si me shkop magjik 30 prqindshin, sht nxjerr nga 61000 t papunt q krkojn pun nprmjet enteve t inkuadrimit. Dhe pr kt numr kapen, si i mbyturi pr kasht, revizionistt, kur duan t na e hedhin syve, neve dhe bots. Mkot do t ngul kmb edhe nj pjes e shtypit revizionist sesi "nj numr i madh i kosovarve t papun, pr shkaqe subjektive e dobsi t ndryshme (ne do t themi pr shkak t pritjes s gjat e t pa shpres "Bashkimi"), nuk paraqiten fare n BVI-t gjegjse". (Bashkimi, janar 1981, f. 9) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "N kto aste na kujtohet edhe gulimi i rinis hitleriane pr ta shtruar e pr ta drrmuar Shqiprin. Por, ktij kujtimi i del prball me gjallri nj pamje e kndshme: sot, komunistt marksist-leninist gjerman, Atdheun ton, Shqiprin socialiste, e konsiderojn pishtar t komunizmit dhe atdhe t t gjith proletarve n bot." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 4) 32

55. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Kt shtrembrim faktesh, revizionistt e realizojn me mjeshtri edhe n saje t prvojs m t hershme jugosllave n kt drejtim." (Bashkimi, janar 1981, f. 9) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "S'ka revolucion pa popullin dhe s'ka popull jorevolucionar. Gjithka varet nga kushtet objektive, n t cilat do t shprthej ose jo revolucioni. Kurse qielli yn - si e tregon realiteti objektiv dhe si e thon analizat e thella shkencore marksiste-leniniste t Partis s Puns t Shqipris dhe t udhheqsit t madh shqiptar Enver Hoxha - sht i strngarkuar me elektrizim t fuqishm revolucionar." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 6) 56. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Natyrisht, sht e teprt dhe gati banale t'u thuhet revizionistve gjakpirs jugosllav se kto shpresa t tyre nuk jan gj tjetr pos qep me uj." (Bashkimi, janar 1981, f. 9) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "- Posht titizmi, armiku i prbetuar i popullit shqiptar! Lavdi marksizm-leninizmit! Posht klika tradhtare kosovare. Rroft populli shqiptar, i lir e i bashkuar!" (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 1) 57. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Duke u nisur nga lufta jon e drejt, sepse ndryshe ska si cilsohet lufta pr mbrojtjen e tokave t tua dhe t interesave jetike t popullit tnd; si dhe nga pjesmarrja aktive e prhershme e shqiptarve t Kosovs n vlimet e prgjithshme t historis s Shqipris pr ruajtjen e tokave dhe t popullit nga coptimet e ndryshme barbare; pastaj, me vetdije t lart se qeveria titiste e Beogradit, mash e imperializmit dhe e revizionizmit botror meriton tek e fundit edhe urrejtjen e popujve jugosllav, q lngojn si mos m keq nn kmbn e shovinizmit serb, sht e natyrshme q ne, revolucionart kosovar t ndahemi diametralisht me mendime nga kjo qeveri dhe nga ky shtet. ka quan Jugosllavia mik, pr ne do t jet ( dhe ka qen) armik." (Lajmtari i liris, gusht 1980, f. 2) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav."

33

Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Q ather, ndrsa n Shqipri filloi lufta heroike pr ndrtimin e socializmit, e cila sot e mban lart flamurin e revolucionit e t socializmit dhe Atdheun ton e bn flamurtar t marksizm-leninizmit e shembull pr t gjitha forcat prparimtare e revolucionare n bot, ne, shqiptart e Kosovs, u shtrnguam t ballafaqohemi me shfrytzimin m t egr t pasurive dhe t popullit ton nga ana e revizionistve titist, q po prpiqen ta ojn prpara me mjete gjithnj m perfide gjenocidin mbi shqiptart." (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 3) 58. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "T lakuriquar e sheh sot shqiptari prparimtar edhe shpirtin dhe luftn imperialisto-revizioniste t Evrops, t Sllovenis, t puntoris dhe t fshatarsis s shfrytzuar." (Lajmtari i liris, gusht 1980, f. 3) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Lavdi marksizm-leninizmit, ides dhe realitetit t pamposhtur t pararojs s njerzimit!" (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 3) 59. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "REKUIEM PR NJ MONARK Me rastin e vdekjes s monstrumit revizionist, J.B.Tito, ktij armiku t prbetuar t popullit shqiptar" (Lajmtari i liris, gusht 1980, f. 6) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Populli yn, q nga Revolucioni i madh i Tetorit i udhhequr nga Lenini e Stalini, ka par se nuk ka rrug e mik m t mir se marksizm-leninizmi dhe nuk beson n t tjera ideologji, q i shquan dogma e demagogjia. Edhe Plaku i Maleve, Bajram Curri, pat thn se Shqipria e Kosova do t lirohen vetm kur t ket ngadhnjyer ideja e Leninit." (Lajmtari i liris, janar 1981, f.4) 60. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Por ai nuk mjaftoi dot pr tu mbajtur n krye t nj partie dhe n nj luft. Por ai nuk mjaftoi dot pr tu mbajtur n krye t nj partie dhe t nj shteti revizionit si doli puna pastaj. Pr kt duhej nj emr i dyt, prkdhels, sugjestionues: Tito." (Lajmtari i liris, gusht 1980, f. 6) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Milici Bajram Gashi, sipas t gjitha gjasave, sht vetm nj nga deti i tr i njerzve tan t ndershm, q, edhe pse kan 34

qen n pun te okupatori, mendjen dhe zemrn i kan pasur n rregull, do t thot n ann e drejtsis e t njerzis. Ai, me gjas, nuk mundi t'i duroj m pa kundrshtim prapsit e armikut kombtar dhe klasor. E cekim edhe klasor, sepse ai ishte lexues i zellshm e i flakt i literaturs marksiste-leniniste dhe rezononte me ndershmrin e me mprehtsin me t ciln e kishte pajisur ajo literatur dhe ideja e pastr komuniste." (Lajmtari i liris, janar 1981, Shtojca-faqja 2) 61. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Nse Titua, me prkrahjen e zshme t aparatit shtetror revizionist t Jugosllavis, pr shtetin e vet 22-milionsh ka marr hua te imperializmi dhe te kapitalizmi botror 36 bilion e 400 miliard dinar, ather ai do banor t Jugosllavis, madje edhe Bali Katravelln tim krthi, e ka ngarkuar me nga 1 654 550 dinar borxh." (Lajmtari i liris, gusht 1980, f. 7) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Nj dit, m 24 t nntorit q shkoi, "marksistt" titist, q kan alergji t madhe ndaj marksizm-leninizmit t vrtet dhe ndaj shqiptarizmit, vendosn ta arrestojn edhe Bajramin dhe ta hedhin n edhe at n qelit e akullta ku i hedhin "armiqt e popullit"." (Lajmtari i liris, janar 1981, Shtojca-faqja 2) 62. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): ""Rilindja" q e pat botuar kt lajm senzacional, nuk e tha dot se 1000 000 dinar t vjetr, q Gjilasi detyrohej t paguante gjob, ishte caz m i vogl se pensioni i rangut t par, q merr ky ish funksionar i lart. Pa llogaritur ktu t ardhurat e tjera t ktij ultrarevizionisti, t cilat ai i vjel nga honoraret pr intervista, shkresurina e libra, t gjitha thellsisht antijugosllave, q kan dal dhe vazhdojn t dalin nga pena dhe nga goja e tij n botn e jashtme." (Lajmtari i liris, tetor 1980, faqe 2) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Si dikur Mic Sokoli, Selam Labi e Vojo Kushi, djalria patriotike e revolucionare, e mbrujtur edhe me idealet e larta marksiste-leniniste, doli sypatrembur para tankut t ushtris s revizionistve jugosllav." (Liria, maj 1981, f. 15) 63. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Kjo Shqipri e vogl, n njrndsin e saj t madhe n luft pr zhvillimin dhe pavarsin e plot t vendit si dhe pr avancimin dhe mbrojtjen e shtjes s madhe komuniste, revizionistve ua mori gjith merakun n kushte t lufts me nj intensitet q ato se kishin par e se kishin menduar." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3)

35

Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "S kndejmi, del se ato forca revolucionare, q paraplqejn mjekimin e prkohshm, t shpejt e pa mundime, pa u organizuar me themel dhe pa program t hollsishm q t ket bazn n nj teori t shndosh marksiste-leniniste, zgjedhn e huaj dhe kalbzimin e rendit shoqror nuk e marrin si plag t vetn." (Zri i Kosovs, mars 1982, f. 12) 64. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Ne ndjekim me indinjat t thell bllokadn e lig ndaj Shqipris, t nisur nga imperializmi e kapitalizmi dhe t vazhduar egrsisht nga revizionizmi modern." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Historia e luftrave lirimtare dhe e revolucioneve ka treguar se lidhur me kt shtje, n periudha t ndryshme, kan dal divergjenca n lvizjet revolucionare, q kan uar edhe n prarje t plot dhe n tradhtin e teoris marksiste-leniniste, si teoria m e prsosur e revolucionit, nga ana e revolucionarve, q kan qen t prirur t ndjekin rrugn e rezistencs m t vogl, duke u prpjekur q pjeszat e trsis t'i imponojn si trsi dhe qllime t fundit." (Luft t dshpruarish, apo lvizje t ndrgjegjshme, dorshkrim) 65. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "N saj t ekzistimit t ksaj Shqiprie t mbar, t fort e vigjilente dhe n saj t shpirtit t paepur luftarak t popullit ton n prgjithsi, edhe ne shqiptart e Kosovs dhe t viseve t tjera shqiptare brenda kufijve politik t Jugosllavis ndonse jemi dmtuar n nj far mase nga shtrngimi i darve t social-shovinizmit serbo-malazezo-maqedonas, kemi qndruar dhe ia kemi dal t ruhemi nga ujrat e zeza ideologjike t revizionizmit titistrankoviist." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f.3) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Dhe, mund t shkojn edhe m larg, duke br pyetjen, e me k, pra, mendokeni ju t'i realizoni aspiratat shekullore t popullit ton dhe ta bni njherazi edhe lirimin e tij klasor? Me gurt e suks?! Apo pikrisht me kt popull dhe me kta punonjs? Dhe kjo sht pyetja m me vend q kan br ndonjher. Dhe neve na takon t prgjigjemi: Pikrisht dhe vetm me kt popull dhe me kta punonjs! Por, u rekomandojm t konsultojn pakz edhe shkencn marksiste-leniniste." (Luft t dshpruarish, apo lvizje t ndrgjegjshme, dorshkrim)

36

66. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Ne shqiptart e Kosovs dhe t viseve tona t tjera brenda Jugosllavis, kt nntor po e shnojm n nj skamje e mjerim t madh, ku jemi katandisur n saje t politiks kolonialiste t pushtuesve revizionist jugosllav, me lot ndr sy qajm vuajtjet e motrave dhe t vllezrve tan, q lngojn n burgjet e armikut gjaksor, por dhembja jon sht dhembje krenare, sepse ata nuk e kursyen rinin e tyre, por u hodhn n luft t guximshme pr realizimin e aspiratave tona shekullore pr bashkimin e tokave shqiptare dhe pr shembjen e rendit antipopullor t Jugosllavis revizioniste." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Lvizja revolucionare marksisteleniniste synon dhe realizon krijimin e forcave t rregullta revolucionare, teorikisht t prgatitura dhe t lidhura n trajt ingranazhi, q mund t sigurojn vazhdimsin e veprimtaris revolucionare, ta prcaktojn orientimin dhe ta koncentrojn forcn goditse t masave popullore e punonjse dhe, duke mos u zbrapsur e hutuar as n kohn e vlimeve t mass e as n kohn e trheqjes s saj para brutalitetit t armikut t'ia bjn armikut varrin e vrtet." (Luft t dshpruarish, apo lvizje t ndrgjegjshme, dorshkrim) 67. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Tragjika e Alija Toskiqit n krahasim me fatin e shum qytetarve t tjer q e kan psuar njsoj ose edhe m keq se ai, ka megjithat nj satisfaksion t vockl. Krimi i policve mbi kt jet t njom u shqyrtua n forume t larta dhe bri njfar buje edhe n shtypin revizionist jugosllav." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 11) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Shkenca dhe historia e prgjithshme njerzore, pr shumka e kan thn fjaln e tyre t fundit. Sidomos dija marksiste-leniniste." (Luft t dshpruarish, apo lvizje t ndrgjegjshme, dorshkrim) 68. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Me nj tentim shtazarak, q i kalon edhe kufijt e terrorit t aksionit famkeq t armve t vitit 1956, revizionistt jugosllav po orvaten t zhbijn do filiz t rezistencs shqiptare ndaj shtypjes dhe shfrytzimit t egr kapitalist e kolonialist nga ana e shovinistve t Beogradit." (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 1) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." 37

Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Demonstrata e par, shum e suksesshme, sht br para ambasads jugosllave n Bern t Zvicrs, m 11 prill, n t ciln kan marr pjes edhe shqiptar nga RFGJ. Demonstrata e dyt do t mbahet po n Zvicr, n qytetin Cyrih, m 18 prill, kurse t tretn e kemi parashikuar n Shtutgart, aty nga 26 prilli. Parullat e demonstratave kan nj prmbajtje thellsisht marksisteleniniste dhe prkrahin deri n fund krkesat e rinis heroike t Kosovs pr republik (q nnkupton edhe prfshirjen e tokave dhe t popullsis shqiptare n Maqedoni, Mal t Zi e n Serbi)." (Letr pr Sabri Novoselln, 14 prill 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, f. 260) 69. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Ne, shqiptart e Kosovs, u shtrnguam t ballafaqohemi me shfrytzimin m t egr t pasurive dhe t popullit ton nga ana e revizionistve titist, q po prpiqen ta ojn prpara me mjete gjithnj m perfide gjenocidin mbi shqiptart." (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 3) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ekzistojn shum grupe e organizata, q t gjitha me nj qllim t vetm, madje me nj ide t vetme edhe pr mnyrn e sendrtimit t ktij qllimi (jo zogist, ballist po vetm komunist, marksist-leninist q pranojn vetm pikpamjet e nj vendi t vrtet socialist, si sht Shqipria), por gjith kto grupe e organizata e patn vshtir ti shplohen shoqjashoqes dhe ti bashkojn armt, sepse armiku pat infiltruar n radht e tyre nj armat agjentsh." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 2) 70. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Aktualisht, n burgjet jugosllave dergjen me mijra patriot e revolucionar shqiptar, e mes tyre nj numr i madh femra. Me idealin e lart t lirimit kombtar e klasor nga revizionizmi jugosllav dhe t bashkimit t shenjt me vendin am..." (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 3) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Pr qeverin dhe popullin shqiptar, t mbledhur grusht rreth Partis s Puns t Shqipris (PPSH), ky rrezik i popujve fqinj u b kushtrim i hapur pr t'i ardhur n ndihm proletariatit t Jugosllavis dhe pr t treguar edhe nj her, si vazhdimisht brenda ktyre 35 vjet jete n socializm t mirfillt, konsekuencn e pashembullt ndaj idealeve t larta proletare, marksisteleniniste." (Bashkimi, prill 1980, f.1) 71. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Prkundrazi, jo vetm ideologjia revizioniste jugosllave, po mbi t gjitha shtypja e saj e egr mbi popullsin shqiptare, te 38

Shqipria gjetn denoncuesin e vetm e m t fort t barbarizmave dhe t gjenocidit." (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 3) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Prandaj n koh paqeje, FRONTI I KUQ POPULLOR ka pr detyr q me propagand t shndosh patriotike dhe marksiste-leniniste, ti jerr maskn prgjithsisht kliks s egr t Beogradit dhe t thrras n luft kundr saj edhe forcat prparimtare t popujve tjer t Jugosllavis." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) 72. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Pararoja e rinis kosovare ju fton n luft pr lirimin e tokave tona t shtrenjta nga kthetrat e kralve t rinj revizionist jugosllav." (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 4) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Nprmjet Organit t FRONTI I KUQ POPULLOR, gazets BASHKIMI, si dhe nprmjet literaturs marksisteleniniste dhe literaturs tjetr revolucionare, q botohet me bollk n RPS t Shqipris e q ne do ta shprndajm n mnyr ilegale dhe ta popullarizojm n radht e popullit ton (dhe t tjerve, po q se ata shfaqin interesim), ne do ta shpiem prpara iden e lirimit social e nacional nga Jugosllavia dhe kshtu do ta shtrojm terrenin pr revolucion." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980)

73. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Ekonomikisht, Jugosllavia ka interes t madh pr viset e pushtuara shqiptare n Kosov, Dukagjin, Maqedoni, Mal t Zi e n Serbi. Pasurit natyrore n kto vise jan procentualisht nga m t mdhat n gjith territorin administrativo-politik t Jugosllavis. Ato sigurojn nj pjes t madhe lndsh t para dhe rezerva t begatshme natyrore, q ndikojn dukshm n potencialin e prgjithshm t pasurive t ktij vendi revizionist." (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 8) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "FRONTI I KUQ POPULLOR e di se npr kt rrug t pagabueshme mund t na udhheq vetm ideologjia e shndosh marksiste-leniniste, prandaj shembulli i Partis s Puns dhe i rezultateve t mdha t ndrtimit socialist n Shqipri, do t jen pr ne busulla e vetme." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) 39

74. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Kshtu, vjeshtn e shkuar u vendos t pagzoheshin rrugt e qytezs q kish zn t rritej, ndonse me nj rrit t fmijs defekt. Me kt rast edhe pse popullsia shqiptare n kt komun paraqet 94,2 % t popullsis s prgjithshme (sipas regjistrimit t vitit 1971), s'u respektua as tradita as historia shqiptare, po rrugt u pagzuan me emra krersh revizionist sllav, si Eduard Kardel e C, dhe me emra etniksh sllav, si Petar Prla & C." (Lajmtari i liris, janar 1981, Shtojca, faqja 2) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Po deshm q lufta jon, nga nj rezistenc spontane, t kaloj n luft t organizuar pr lirimin kombtar dhe klasor, ather para nesh shtrohet si domosdoshmri studimi dhe prvetsimi i historis kombtare dhe i literaturs revolucionare marksiste-leniniste." (Bashkimi, janar 1981, f.1) 75. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Lidhur me regjistrimin aktual t popullsis, revizionistt jugosllav kan zhvilluar me koh nj fushat sa t ethshme aq edhe perfide t propagands dhe t agjitacionit n dm t disa popullsive. Pas qerres s revizionistve, me nj paturpsi q shkon deri te tradhtia e hapt kombtare, jan lidhur me zell t madh edhe renegatt shqiptar n pushtet." (Liria, maj 1981, f. 14) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Nga literatura e till, q duhet t prvetsohet n mnyr t domosdoshme dhe t ngutshme, sidomos nga pararoja jon revolucionare, don veuar kto pikmbshtetje kryesore: veprat e Marksit, Engelsit, Leninit, Stalinit e ato t marksist-leninistit dhe prijsit t madh shqiptar, shokut Enver Hoxha; historia kombtare shqiptare, ajo e PPSH-s dhe dokumentat e PPSH-s; shtypi shqiptar, sidomos publikimet shkencore nga lmi i historis dhe ai i ndrtimit teorik dhe praktik t socializmit n Atdheun ton." (Bashkimi, janar 1981, f.1) 76. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Prsri renegatt shqiptar bn gjumin e tyre t mbl t tradhtis dhe t moskokarjes pr kado q nuk e rrezikon pozitn e tyre t mjer n aparatin revizionist jugosllav. Doli dhe reagoi, vrtet pes para dymbdhjetve por n mnyr t thukt shkencore, akademiku Dr. Ali Hadri." (Liria, maj 1981, f. 14) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." 40

Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Me kt rast duhet t vm n dukje se ne ende nuk kemi qen n gjendje ta formojm partin ton komuniste marksiste-leniniste, pa t ciln gati do t jet e pamundshme hyrja konkrete n luftn e ardhshme nacionallirimtare dhe n revolucionin ton. Kjo na nxjerr te nj shtje tjetr q krkon sqarim. Ishte Partia Komuniste Shqiptare (sot Partia e Puns e Shqipris) ajo q e pat themeluar Frontin Nacional lirimtar (sot Fronti Demokratik). Dhe kjo ishte rruga e drejt. Te ne ka ngjar e kundrta. Fronti i Kuq Popullor, i themeluar prej forcash patriotike, pret themelimin e partis son komuniste marksiste-leniniste e cila do t vihet n ball t lufts dhe t revolucionit." (Bashkimi, janar 1981, f. 2) 77. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Sikur t mos u mjaftonte kjo, plangprishsit shqiptar, kta tradhtar t regjur, morn flamurin e turpit n dor dhe u byritn para mikrofonave e kamerave, n faqet e shtypit revizionist, duke iu krcnuar n nj mij mnyra popullit shqiptar dhe djalris s tij prparimtare, me aq pasion t egr, sa t ta mbushin mendjen se i ke hyr deri n fyt borxh djallit po more guxim qoft edhe t marrsh frym shqip." (Liria, maj 1981, f.14) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Sipas vlersimeve t Frontit, arsyeja pr kt inverzion qndron n kushtet konkrete, t cilat kan ndikuar q forcat patriotike t masave t gjra t ecin nj hap prpara organizimit t komunistve tan. N ksi konteksti e shohim aktivitetin e Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe t Viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi - nj organizat e hershme, q ka mbledhur dhe mban rreth vetes njerz me eksperienc patriotike e revolucionare dhe me t ciln jemi duke br prpjekje pr njohje reciproke dhe pr bashkim." (Bashkimi, janar 1981, f. 2) 78. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Q efekti t jet sa m i madh, revizionistt dhe sahanlpirsit shqiptar, pasi bn punn e tyre djallzore, iu dhan edhe m me pasion krcnimeve pr ata shqiptar, q do t guxonin t bnin agjitacion lidhur me deklarimin e kombsis." (Liria, maj 1981, f. 14) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "N ksi konteksti jemi duke prcjell gjithashtu edhe aktivitetin e Marksist-leninistve t Kosovs, q po shfaqen kto koht e fundit me organin e tyre "Liria". Duke u nisur nga kryeartikulli n numrin e par t ktij organi, si dhe nga prmbajtja e tij prgjithsisht e nga trajtimi marksistleninist i problemeve nga ana e krijuesve t "Liris", ne e vlersojm shum t drejt punn e Marksist-leninistve kosovar. Kjo na jep shpres q s shpejti, ndoshta pikrisht nga radht e tyre, do t realizohet edhe krkesa e domosdoshme pr themelimin e vet partis komuniste marksiste-leniniste." (Bashkimi, janar 1981, f.2) 41

79. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Askujt ska mundur ti shkoj as mendja se regjistrimi i popullsis n Kosov do t vazhdonte edhe n kushtet e tmerrshme q u krijuan pas demonstratave t fundit. N nj koh kur rrugt, sheshet dhe vatrat tona binin er gjaku, zhurm tankesh e aeroplansh dhe shklqim barbar t bajonets s ngopur me gjakun e rinis son ; n nj shtrngim t till hekuri, si sht rrethimi i plot i qyteteve dhe fshatrave tona, ora policore e ndalimi i do grumbullimi t njerzve; mbyllja e Universitetit dhe e t gjitha shkollave, mbyllja e ndrmarrjeve, fabrikave dhe uzinave n nj koh t till, pra, nj shtje si sht regjistrimi i popullsis skishte gj tjetr pr qllim, pos sadizmin e pamat t shovinistve revizionist t Beogradit, q deshn ta provonin n praktik se a rrzohet deveja e strngarkuar pr nj lkur lepuri m shum." (Liria, maj 1981, f. 14) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Kt ua dim pr nder patriotve e revolucionarve tan, q ditn ta prqafojn e ta prhapin n masa literaturn revolucionare marksiste-leniniste, sidomos at q po botohet n Tiran dhe sht br fener ndriues edhe pr forcat revolucionare n t gjith botn." (Bashkimi, janar 1981, f.2) 80. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Shtypi, radioja e televizioni revizionist zun t krekoseshin si mburravect e fundit t ksaj bote sesi, megjith situatn e krijuar n Kosov, ata gjoja se kan humbur pushtetin dhe regjistrimin e parashikuar t popullsis po e vazhdonin n kushtet dhe n mnyrn m normale. Si vazhdimisht q 69 vjet e ktej, forcat e errta borgjeze jugosllave deshn edhe ksaj radhe t prfitonin nga mjegulla dhe t mjegullonin statistikat e tyre t mjegullta dhe t zvoglonin numrin e shqiptarve q jetojn brenda kufijve administrativo-politik t Jugosllavis." (Liria, maj 1981, f. 14) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ne jemi krenar q, n nj an, populli yn vlla n RPS t Shqipris, nn udhheqjen e ndritur t Partis s Puns n krye me shokun Enver, po arrin rezultate t shklqyeshme n kultivimin e socializmit t kulluar dhe n avancimin e ides s madhe marksiste-leniniste, kurse n ann tjetr, Kosovs gjithnj m shum po i shtohen forcat pr ti thn nj her vendosmrisht armikut t trbuar shovinist: Jo!" (Lajmtari i liris, gusht 1980, f. 2) 81. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Sa i dnueshm sht ky akt kaq barbar i atyre forcave t errta jugosllave n pushtet, t cilave u ka krijuar klim shum t favorshme pr manifestimin e fsheht dhe t hapt t shovinizmit pikrisht revizionizmi n pushtet, do t shihet me kalimin e kohs ather kur do t shihet edhe 42

dmi q i sht shkaktuar n kt mnyr evidentimit statistikor t popullsis shqiptare n Jugosllavi." (Liria, maj 1981, f. 14) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): N mos Evropn, me vete do ta kemi pjesn e saj m prparimtare, marksist-leninistt e rinj, q i kan drejtuar syt nga atdheu yn i dashur, Shqipria, t ciln e konsiderojn atdhe t proletariatit." (Lajmtari i liris, gusht 1980, faqe 10) 82. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Populli shqiptar i Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare t robruara nga Jugosllavia nuk u rebeluan brenda nats . Rebelimi i tij u prgatit pr afro dyzet vjet t vshtira jete n kuadr t Jugosllavis revizioniste titiste, e cila pr popullsin shqiptare, prball propagands lidhur me mirqenien, barazin ekonomike, politike e shoqrore me kombet dhe kombsit e tjera, lidhur me gjoja vllazrim bashkimin, spati gj tjetr pos shtypjes kombtare e shoqrore, pas diskriminimit social e kulturor, pos shfrytzimit t egr t pasurive t tyre natyrore dhe zbatimit t mjeteve t gjenocidit." (Liria, maj 1981, f. 15) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Marrveshjet paqsore dhe krushqit e dikurshme t Venedikut e t Serbis me vezir e sulltan, n nj koh q Shqipria martire po e lante n gjak do pllmb t toks s vet n luft kundr fuqis m t madhe t epoks, nuk ndryshojn aq shum nga tradhtia jugosllave, sovjetike, kineze q tradhtuan komunizmin, duke mos qen t gatshme ti bjn ball frymzimit t lart marksist-leninist dhe duke paraplqyer rrugn e rezistencs s ult ndaj armikut t epoks- imperializmit dhe kapitalizmit." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3) 83. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "N nj situat t till, trbimi i armikut e shtyri edhe nj her shqiptarin ta vesh xhamadanin e trimris. Si dikur Mic Sokoli, Selam Labi e Vojo Kushi, djalria patriotike e revolucionare, e mbrujtur edhe me idealet e larta marksiste-leniniste, doli sypatrembur para tankut t ushtris s revizionistve jugosllav." (Liria, maj 1981, f. 15) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Mburrja e entuziasmi yn skan kufi kur kujtojm q Shqipria, nga nj vend i varfr dhe i prapambetur feudo-borgjez, tash sht kthyer n nj vend t prparuar e t zhvilluar, pa analfabetizm e papunsi, 43

ku kultivohet socializmi i mirfillt, n nj vend, q jo vetm po ia del ta ruaj t paprekur kshtjelln e marksizm-leninizmit, po edhe t ndez shkndija revolucionare te pjesa m e madhe e popujve t bots." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3) 84. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Prfaqsues tipik t indigjenve t rekrutuar n aparatin shtetror t pushtuesve jugosllav ishin dikur Dragajt e Mitrovics, Begollt e Pejs, Kryezit e Gjakovs etj., dhe m pastaj, n aparatin revizionist titist- Fadilj Hodzt, Dzavid Nimant, Mahmud Bakalt etj." (Liria, gusht 1981, f. 12) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ksisoji u sprapsn edhe forcat e djeshme komuniste, t cilat n vallen e madhe t komunizmit patn hyr prpara Shqipris s vogl." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3) 85. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "N vend q t realizonte t drejtat e barabarta ekonomike, shoqrore e kombtare, t premtuara n astet e Lufts Antifashiste Nacionallirimtare, n vend q t prgatitej pr ndrtimin e rendit t ri socialist, klika titiste hyri n shrbim besnik te kapitalizmi dhe revizionizmi modern, u b shrbtore e aspiratave shoviniste serbe pr hegjemoni e dominim mbi popujt e tjer t prfshir brenda kufijve jugosllav dhe jasht tyre." (Zri i Kosovs, nntor 1981, f. 11) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ne, shqiptart e shkputur me dhun nga trungu i Atdheut ton t shenjt, q dhuna na mbrtheu brenda kufijve politik t Jugosllavis, ndjekin krenar do hap t Shqipris nn n formimin dhe prparimin e Atdheut dhe t shtjes s madhe komuniste." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f.3) 86. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Prpara ngjarjeve t Kosovs pr udhheqjen shoviniste serbomadhe ende bnte mot i bukur. Si n planin e brendshm, ashtu edhe n politikn e saj t jashtme ajo ende mund ta trumbetonte vetadministrimin si nj parajs t ksaj bote, revizionizmin si rrug specifike dhe fytyr humane t socializmit." (Zri i Kosovs, mars 1982, f. 4) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav.

44

Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Ideja e madhe komuniste mori krah n Gjermani, me Marksin n ball." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 4) 87. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin polak): "Nj shembull tipik t lufts s till sindikaliste kemi sot te "Solidarnoshci" polak. Grevat e punonjsve polak t disa profesioneve, t lidhura fort pas organizats s tyre, arritn shkalln e nj organizmi aq t lart, sa ta lkundin edhe kryesin partiake revizioniste t Polonis edhe vet shtetin revizionist polak ta detyrojn t bj lshime t mdha, duke prekur madje edhe vet kushtetutn. N fillim n vende t ndryshme t bots ku ekzistojn situata revolucionare, u nxen gjakrat dhe sikur u ndez nj shkndij shprese q edhe n zemr t Evrops po merr hov revolucioni i vrtet proletar. Mirpo, kur puns i doli boja, u pa se prapa grevave t punonjsve polak nuk qndronte ndonj organizat a parti e vrtet revolucionare, po ato bheshin me krkesa pr reforma lidhur me pagat dhe kushtet e puns, u b fare e qart se nga revolucioni polak "Solidanrnoshci" as q merr er. Prkundrazi ai on uj n mullirin e nj kundrrevolucioni t dyt n Poloni, n mullirin e Vatikanit..." (Zri i Kosovs, mars 1982, f. 13) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "N kto aste na kujtohet edhe gulimi i rinis hitleriane pr ta shtruar e pr ta drrmuar Shqiprin. Por, ktij kujtimi i del prball me gjallri nj pamje e kndshme: sot, komunistt marksist-leninist gjerman, Atdheun ton, Shqiprin socialiste , e konsiderojn pishtar t komunizmit dhe atdhe t t gjith proletarve n bot." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 4)

88. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin sovjetik): "Shkenca dhe historia e prgjithshme njerzore, pr shumka e kan thn fjaln e tyre t fundit. Sidomos dija marksiste-leniniste. Ndonse kjo dije u shkel brutalisht nga revizionizmi modern hrushoviano-titist dhe nga eurokomunizmi, ajo, duke gjetur nj kshtjell t fort te Atdheu i shqiptarve dhe te Partia e Puns e Shqipris, prdit po e hedh shkndijn e luftrave lirimtare dhe revolucioneve anemban bots, kudo ku ka shtypje e shfrytzim." (Luft t dshpruarish, apo lvizje t ndrgjegjshme, dorshkrim) Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "S'ka revolucion pa popullin dhe s'ka popull jorevolucionar. Gjithka varet nga kushtet objektive, n t cilat do t shprthej ose jo revolucioni. Kurse qielli yn - si e tregon realiteti objektiv dhe si e thon analizat e thella shkencore marksiste-leniniste t Partis s Puns t Shqipris dhe t udhheqsit t madh shqiptar Enver Hoxha - sht i strngarkuar me elektrizim t fuqishm revolucionar." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 6) 45

89. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin): "Duke ruajtur dhe duke kultivuar cilsin fisnike t lvizjes, ne do ta ruajm dhe do ta kultivojm n shkall t lart prirjen elementare t shoqris njerzore ecjen prpara, t cils i bhen prag me qllime shtypse e shfrytzuese forcat e errta t planetit, kapitalizmi, imperializmi dhe revizionizmi. Dhe kt natyr fisnike t'ua lm trashgim brezave t ardhshm! LAVDI MARKSIZM LENINIZMIT! RROFT PPSH ME SHOKUN ENVER HOXHA N KRYE! RROFT POPULLI SHQIPTAR I LIR E I BASHKUAR!" (Luft t dshpruarish, apo lvizje t ndrgjegjshme, dorshkrim) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "- Posht titizmi, armiku i prbetuar i popullit shqiptar! Lavdi marksizm-leninizmit! Posht klika tradhtare kosovare. Rroft populli shqiptar, i lir e i bashkuar!" (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 1) 90. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin): "Ne ndjekim me indinjat bllokadn e egr ndaj Republiks Popullore Socialiste t Shqipris, q nisi imperializmi, pr ta vazhduar revizionistt tradhtar." (Letr pr Enver Hoxhn, 19 gusht 1980; Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran 1998, f. 95) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Q ather, ndrsa n Shqipri filloi lufta heroike pr ndrtimin e socializmit, e cila sot e mban lart flamurin e revolucionit e t socializmit dhe Atdheun ton e bn flamurtar t marksizm-leninizmit e shembull pr t gjitha forcat prparimtare e revolucionare n bot, ne, shqiptart e Kosovs, u shtrnguam t ballafaqohemi me shfrytzimin m t egr t pasurive dhe t popullit ton nga ana e revizionistve titist, q po prpiqen ta ojn prpara me mjete gjithnj m perfide gjenocidin mbi shqiptart." (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 3) 91. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "N saj t ekzistimit t ksaj Shqiprie t mbar, t fort e vigjilente dhe n saj t traditave revolucionare t popullit ton, prgjithsisht edhe ne shqiptart e Kosovs dhe t viseve t tjera shqiptare t prfshira n dhunn e n padrejtsin e pashembullt historike brenda kufijve t Jugosllavis, ndonse jemi dmtuar n mas t madhe nga shtrngimi i vazhdueshm i darave t shovinizmit serbo-malazezo-maqedonas, ia kemi dal t ruhemi bukur mir nga ujrat e zeza ideologjike t revizionizmit titist rankoviist." (Letr pr Enver Hoxhn, 19 gusht 1980; Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran 1998, f. 95)

46

Donika Grvalla: "Ai merr pjes n lvizjen ilegale, e cila ngjashm me vendet e tjera t Evrops Lindore q vuanin nga regjimet e tyre diktatoriale prpiqej t mbronte dhe t realizonte t drejtat e popullats ndaj shtypjes totalitare t regjimeve prkatse." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Lavdi marksizm-leninizmit, ides dhe realitetit t pamposhtur t pararojs s njerzimit!" (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 3) 92. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Dhe kushtet ekonomikoshoqrore pr nj shprthim t till ekzistojn qmoti n kt vend revizionist, sidomos sot, n kohn e krizs m t madhe n t ciln sht katandisur ky vend." (Letr pr Enver Hoxhn, 19 gusht 1980; Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran 1998, f. 96) Donika Gervalla-Schwarz: "Dr. Rugova dhe babai im Jusuf Grvalla i prkisnin nj gjenerate dhe pr mendimin tim jan mjaft tipik pr intelektualin kosovar t asaj kohe... T dy kishin prjetuar q n fmijri pasojat e prndjekjes s regjimit komunist jugosllav." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Populli yn, q nga Revolucioni i madh i Tetorit i udhhequr nga Lenini e Stalini, ka par se nuk ka rrug e mik m t mir se marksizm-leninizmi dhe nuk beson n t tjera ideologji, q i shquan dogma e demagogjia. Edhe Plaku i Maleve, Bajram Curri, pat thn se Shqipria e Kosova do t lirohen vetm kur t ket ngadhnjyer ideja e Leninit." (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 4) 93. Jusuf Grvalla (pr revizionizmin jugosllav): "Ndrsa rezervat e mdha ekonomike t viseve tona merren npr kmb dhe me to ushqehet makineria e egr e sistemit revizionist jugosllav dhe ngrihen qendrat e etnikve dhe administratorve serbo-malazezo-maqedonas. Kshtu, paknaqsia e popullit shqiptar, q gjithmon ka qen i paknaqur nga regjimet jugosllave, po rritet dita me dit. Pr djalrin patriotike e revolucionare shqiptare, paknaqsia e popullit ton ka qen fort e qart, pr t cilin ata jan kapur rregullisht pr ta thn replikn e tyre luftarake. Paknaqsia n rritje e popullit ton, njherazi, sht edhe pasqyr e lufts politike ndrmjet titizmit dhe popullit shqiptar. Dhe kjo paknaqsi sot ka arritur n at shkall, sa mund t thuhet q lufta jon politike kundr ktij pushtuesi t egr revizionist sht fituar gati n mnyr prfundimtare. Ky sht nj faktor i fuqishm shtyts i revolucionit ton." (Letr pr Enver Hoxhn, 19 gusht 1980; Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran 1998, f. 97) Donika Grvalla: "Shtypja e vazhdueshme e popullats n Kosov nga ana e regjimit komunist jugosllav, nga artisti dhe gazetari Jusuf Grvalla, bri edhe veprimtarin politik Jusuf Grvalla." Jusuf Grvalla (pr marksizm-leninizmin): "Milici Bajram Gashi, sipas t gjitha gjasave, sht vetm nj nga deti i tr i njerzve tan t ndershm, q, edhe pse kan qen n pun te okupatori, mendjen dhe zemrn i kan pasur n rregull, do t thot n ann e drejtsis e t njerzis. Ai, me gjas, nuk mundi t'i duroj m pa kundrshtim prapsit e armikut kombtar dhe klasor. E cekim edhe klasor, sepse ai ishte lexues i zellshm e i flakt i literaturs marksiste-leniniste dhe rezononte me ndershmrin e me 47

mprehtsin me t ciln e kishte pajisur ajo literatur dhe ideja e pastr komuniste." (Lajmtari i liris, janar 1981, Shtojca-faqja 2)

IV DIKTATORI BRUTAL - ENVER HOXHA Citatet nga Donika Gervalla-Schwarz, n kt kapitull jan marr nga shkrimi "Vdekja e Presidentit", 21 janar 2010 (http://gervallablog.com). Lajmi nga Presidenti i Republiks Bujar Nishani, u shtua n shkurt 2013. 1. Donika Gervalla-Schwarz: "Un vet kisha dal n mbrmjen para vizits s dr. Rugovs nga greva e uris s qindra studentve t universitetit t Tirans, n t ciln krkohej q Universiteti t mos e mbante m emrin e diktatorit Enver Hoxha." Jusuf Grvalla: "M kot Shoku Enver Hoxha (ditn kur u dha n prdorim lagjja "Bashallk" e Shkodrs, me shtpi t ndrtuara n afat jashtzakonisht t shkurtr, me mjetet e Shtetit Shqiptar dhe pa asnj ndihm nga miqt as nga armiqt, me shtpi q t dmtuarve iu dhan n pron personale falas, pa taksa dhe pa qira e pra trmeti te vllezrit tan n Shqipri po ai q na goditi ne ktej) i porositi ulqinakt t bjn mos e t mos e marrin rrugn e kurbetit. Me fatosat shqiptar, sikur t kishte lejen e Qeveris Jugosllave, ai do t ngritte n kmb pr nj muaj, jo vetm nj Ulqin." (Bashkimi, shkurt 1980, f. 2) 2. Donika Gervalla-Schwarz: "Ndrkoh q greva e studentve vazhdonte, n Sheshin Sknderbeu n qendr t Tirans rrzohet shtatorja e Enver Hoxhs dhe sillet me kamion tek grevistt n qytetin Studenti. Me kt u b e qart q n Shqipri m n fund liria kishte fituar mbi hijen e diktatorit brutal Enver Hoxha." Jusuf Grvalla: "Koh m par, prijsi i madh i popullit shqiptar, Shoku ENVER HOXHA ftonte jo vetm popujt tjer, por edhe vet proletariatin sovjetik: "...ta shkatrroni regjimin diktatorial fashist, q fshihet me sllogane mashtruese." (Bashkimi, prill 1980, f. 1) 3. Donika Gervalla-Schwarz: "Nj njohs i letrsis, historis dhe politiks shqiptare i kalibrit t dr. Rugovs nuk e kishte t vshtir t kuptonte se ishte dshmitar i ndryshimeve dramatike dhe rrzimit prfundimtar t diktaturs n Shqipri." Jusuf Grvalla: "Partia Puns e Shqipris, kurr nuk sht kursyer me kritikat e veta ndaj regjimit antipopullor dhe antishqiptar t kliks titiste-rankoviqiste. Pr klikn e Beogradit, thot vet shoku Enver Hoxha, Kosova sht nj pik shum e dobt, prandaj ajo ushtron n Kosov nj terror t madhElementi shqiptar goditet posarisht n Jugosllavin titiste, sepse udhheqsit e tanishm jugosllav i njohin mir

48

tiparet revolucionare t popullsis shqiptare t atjeshme, e din mir se kt popullsi problemi nacional gjithmon ka qen dhe mbetet n plag e hapt q krkon shrim. (Bashkimi, prill 1980, f. 1) 4. "Presidenti i Republiks, Bujar Nishani i akordoi zonjs Donika GrvallaSchwarz Medaljen e Mirnjohjes me motivacionin: Pr vetmohimin e treguar n pjesmarrjen n grevn heroike t uris n Qytetin Studenti n shkurt 1991, vendimtare n prmbysjen e sistemit diktatorial komunist." (Presidenti Nishani dekoron zonjn Donika Grvalla-Schwarz me Medaljen e Mirnjohjes, http://president.al, 20 shkurt 2013) Jusuf Grvalla: "Kur u pa se shqiptart e Kosovs dhe t viseve tjera shqiptare n Jugosllavi nuk e hanin dot kt pem helmuese, sepse vetdija e ngritur kombtare dhe klasore ata i bn t zgjedhin t vetmen rrug t mbar, at t bashkimit me vendin am Shqiprin dhe t prkrahjes parezerv t rrugs s Partis s Puns me Enver Hoxhn n krye, revizionizmi jugosllav e hoqi maskn dhe i zbuloi kmbt e veta." (Bashkimi, prill 1980, f. 1) 5. Donika Gervalla-Schwarz: "Ndrkoh q greva e studentve vazhdonte, n Sheshin Sknderbeu n qendr t Tirans rrzohet shtatorja e Enver Hoxhs dhe sillet me kamion tek grevistt n qytetin Studenti. Me kt u b e qart q n Shqipri m n fund liria kishte fituar mbi hijen e diktatorit brutal Enver Hoxha." Jusuf Grvalla: "Bazuar n domosdoshmrin e Lufts Nacional lirimtare, si t vetmen pr sigurimin e pavarsis s plot kombtare, ... vigjilencn e PPSH dhe t Qeveris Shqiptare, n krye me shokun Enver Hoxha, puntort, fshatart, mrgimtart, t papunt, intelektualt revolucionar e patriot, e sidomos femra shqiptare, me nj fjal, t gjith shqiptart (e tokave t robruara dhe n mrgim) e vetdijshm, q jan pr lirimin dhe bashkimin e t gjitha trojeve shqiptare t pushtuara, t cilt nuk dyshojn n prkrahjen e motrave dhe vllezrve t Shqipris..." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) 6. Donika Gervalla-Schwarz: "Nj njohs i letrsis, historis dhe politiks shqiptare i kalibrit t dr. Rugovs nuk e kishte t vshtir t kuptonte se ishte dshmitar i ndryshimeve dramatike dhe rrzimit prfundimtar t diktaturs n Shqipri." Jusuf Grvalla: "Lufta e shokut Enver Hoxha kundr revizionizmit, strategjia e holl dhe trimria e pashembullt e Tij n mbrojtjen e interesave jetike t popullit dhe t Shtetit Shqiptar, do t jen msimet baz pr t gjith antart e FRONTIT TE KUQ POPULLOR dhe do t studiohen me kujdes n mnyr kreative, duke iu prshtatur kushteve konkrete." (Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, maj 1980) 7. Donika Gervalla-Schwarz: "Un vet kisha dal n mbrmjen para vizits s dr. Rugovs nga greva e uris s qindra studentve t universitetit t Tirans, n t ciln krkohej q Universiteti t mos e mbante m emrin e diktatorit Enver Hoxha."

49

Jusuf Grvalla: "Kshtu do ta ruajm edhe n t ardhmen njri-tjetrin: Shqipria e PPSH dhe e shokut Enver ne nga rreziku i kombtarizimit dhe i shfarosjes, dhe ne at nga apetitet pansllave t Jugosllavis; deri sa t vij edhe Nntori i tret ai i bashkimit t plot kombtar dhe i jets n liri e socializm." (Bashkimi, janar 1981, faqe 3) 8. Donika Gervalla-Schwarz: "Ndrkoh q greva e studentve vazhdonte, n Sheshin Sknderbeu n qendr t Tirans rrzohet shtatorja e Enver Hoxhs dhe sillet me kamion tek grevistt n qytetin Studenti. Me kt u b e qart q n Shqipri m n fund liria kishte fituar mbi hijen e diktatorit brutal Enver Hoxha." Jusuf Grvalla: "Po partia syshqiponj me prijsin e madh Enver Hoxha n krye, i zbuloi nj pr nj dredhit e komplotet dhe agjenturs jugosllave ia ktheu prapa klysht tradhtar, vllezrit e Fadilve, Xhavitve, Mahmutve, Sinan-hasanve, Shaban-kajtazve etj. (me numr afro 4500 t till vetm nga lufta e ktej)." (Bashkimi, janar 1981, f. 5) 9. Donika Gervalla-Schwarz: "Nj njohs i letrsis, historis dhe politiks shqiptare i kalibrit t dr. Rugovs nuk e kishte t vshtir t kuptonte se ishte dshmitar i ndryshimeve dramatike dhe rrzimit prfundimtar t diktaturs n Shqipri." Jusuf Grvalla: "Ne jemi krenar q, n nj an, populli yn vlla n RPS t Shqipris, nn udhheqjen e ndritur t Partis s Puns n krye me shokun Enver, po arrin rezultate t shklqyeshme n kultivimin e socializmit t kulluar dhe n avancimin e ides s madhe marksiste-leniniste, kurse n ann tjetr, Kosovs gjithnj m shum po i shtohen forcat pr ti thn nj her vendosmrisht armikut t trbuar shovinist: Jo!" (Lajmtari i liris, gusht 1980, f. 2) 10. "Presidenti i Republiks, Bujar Nishani i akordoi zonjs Donika GrvallaSchwarz Medaljen e Mirnjohjes me motivacionin: Pr vetmohimin e treguar n pjesmarrjen n grevn heroike t uris n Qytetin Studenti n shkurt 1991, vendimtare n prmbysjen e sistemit diktatorial komunist." (Presidenti Nishani dekoron zonjn Donika Grvalla-Schwarz me Medaljen e Mirnjohjes, http://president.al, 20 shkurt 2013) Jusuf Grvalla: "N qoft se epoka e lavdishme e Sknderbeut nxori n pah nj prmas t rndsishme t shpirtit t popullit ton; gatishmrin pr flijim n shkalln m t lart dhe frymzimin e paprsritshm pr mbrojtjen e atdheut, mund t thuhet se epoka e sotme shqiptare e Partis s Puns dhe e Enver Hoxhs jo vetm q konfirmoi t parn, por sheshoi edhe nj prmas tjetr, t ndryr deri n tash n ndrdije nga shekujt e robris dhe historia njerk, etjen e madhe t shqiptarit pr pun dhe pr ndriimin e plot t mendjes." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3) 11. Donika Gervalla-Schwarz: "Ndrkoh q greva e studentve vazhdonte, n Sheshin Sknderbeu n qendr t Tirans rrzohet shtatorja e Enver Hoxhs dhe sillet me kamion tek grevistt n qytetin Studenti. Me kt u b e qart q n Shqipri m n fund liria kishte fituar mbi hijen e diktatorit brutal Enver Hoxha." 50

Jusuf Grvalla: "Na bn t fort fakti se PPSH me shokun Enver n krye, jo vetm q kan ndjekur n hap t gjitha konjugacionet e gjenocidit sllavofil t ushtruar mbi ne, por kan qen edhe t vetmit denoncues t ktij gjenocidi n sy t bots." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 3) 12. Donika Gervalla-Schwarz: "Nj njohs i letrsis, historis dhe politiks shqiptare i kalibrit t dr. Rugovs nuk e kishte t vshtir t kuptonte se ishte dshmitar i ndryshimeve dramatike dhe rrzimit prfundimtar t diktaturs n Shqipri." Jusuf Grvalla: "Kurse qielli yn - si e tregon realiteti objektiv dhe si e thon analizat e thella shkencore marksiste-leniniste t Partis s Puns t Shqipris dhe t udhheqsit t madh shqiptar Enver Hoxha - sht i strngarkuar me elektrizim t fuqishm revolucionar." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f.6)

13. Donika Gervalla-Schwarz: "Un vet kisha dal n mbrmjen para vizits s dr. Rugovs nga greva e uris s qindra studentve t universitetit t Tirans, n t ciln krkohej q universiteti t mos e mbante m emrin e diktatorit Enver Hoxha." Jusuf Grvalla: "Ata q kan dyshuar n fjalt e marksist-leninistit t madh t ditve tona dhe prijsit t lavdishm shqiptar, shokut Enver Hoxha, kur thoshte se sduhet zemruar shqiptarin, sepse, kur zemrohet shqiptari, merr flak e zjarr edhe stralli, e patn rastin t binden gjat demonstratave t fundit n Kosov..." (Liria, maj 1981, f. 15) 14. Donika Gervalla-Schwarz: "Ndrkoh q greva e studentve vazhdonte, n Sheshin Sknderbeu n qendr t Tirans rrzohet shtatorja e Enver Hoxhs dhe sillet me kamion tek grevistt n qytetin Studenti. Me kt u b e qart q n Shqipri m n fund liria kishte fituar mbi hijen e diktatorit brutal Enver Hoxha." Jusuf Grvalla: "Prandaj, shoku Enver, mora kurajon t Ju drejtohem Ju personalisht. Kam njoftime pr marrveshjen shqiptaro-jugosllave lidhur me ekstradimin reciprok t personave t vn jasht ligjit n t dy vendet. Por, sipas Nenit 65 t Kushtetuts s Republiks Socialiste t Shqipris, ku thuhet: N Republikn Popullore Socialiste t Shqipris u jepet e drejta e strehimit shtetasve t huaj q ndiqen pr shkak t veprimtaris s tyre n dobi t revolucionit e t socializmit, t demokracis e t lirimit kombtar si edhe t prparimit t shkencs e t kulturs, konsideroj se mua m takon kjo e drejt." (Letr Enver Hoxhs, prill 1980; U botua pr her t n www.albaniapress.com, 2 tetor 2011 si shtojc e punimit t Faridin Tafallarit, Kur shkruante Jusuf Grvalla) 15. Donika Gervalla-Schwarz: "Nj njohs i letrsis, historis dhe politiks shqiptare i kalibrit t dr. Rugovs nuk e kishte t vshtir t kuptonte se ishte dshmitar i ndryshimeve dramatike dhe rrzimit prfundimtar t diktaturs n Shqipri." 51

Jusuf Grvalla: "Dhe hyri me t drejt n histori si epok e Prometheut kundr t gjith perndive, epokn e sotme shqiptare me Partin e Puns dhe me Ty n krye shoku Enver. Skena e drams s sotme shqiptare sht po ajo e Prometheut t pesqind vjetve." (Letr pr Enver Hoxhn, 19 gusht 1980; Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran 1998, f. 94) 16. "Presidenti i Republiks, Bujar Nishani i akordoi zonjs Donika GrvallaSchwarz Medaljen e Mirnjohjes me motivacionin: Pr vetmohimin e treguar n pjesmarrjen n grevn heroike t uris n Qytetin Studenti n shkurt 1991, vendimtare n prmbysjen e sistemit diktatorial komunist." (Presidenti Nishani dekoron zonjn Donika Grvalla-Schwarz me Medaljen e Mirnjohjes, http://president.al, 20 shkurt 2013) Jusuf Grvalla: "Na bn t lumtur fakti se Partia e Puns e Shqipris dhe Ti, shoku Enver, jo vetm q keni ndjekur n hap t gjitha konjugacionet e gjenocidit sllavomadh t ushtruar mbi ne, por keni qen edhe t vetmit denoncues t denj t ktij gjenocidi n sy t bots." (Letr pr Enver Hoxhn, 19 gusht 1980; Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran 1998, f. 95) 17. Donika Gervalla-Schwarz: "Nj njohs i letrsis, historis dhe politiks shqiptare i kalibrit t dr. Rugovs nuk e kishte t vshtir t kuptonte se ishte dshmitar i ndryshimeve dramatike dhe rrzimit prfundimtar t diktaturs n Shqipri." Jusuf Grvalla: "Ndonse t zbuluara e t ndshkuara, n luftn ton t prgjithshme kan kontribuar shum grupet dhe organizatat patriotike e revolucionare t shqiptarve n Jugosllavi q nga Lufta e Dyt Botrore e ktej. sht mbarsi e posame q pjesa e tyre drmuese ka pasur platform t shndosh ideopolitike. Ato mund t mburren, se kan ndjekur rrugn e lufts nacionallirimtare dhe revolucionit socialist, duke synuar n mnyr permanente bashkimin e tokave dhe t popullit e me vullnetin e popullit, me vendin am, Shqiprin socialiste t Partis s Puns dhe t shokut Enver." (Letr pr Enver Hoxhn, 19 gusht 1980; Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran 1998, f. 97-98)

18. Donika Gervalla-Schwarz: "Un vet kisha dal n mbrmjen para vizits s dr. Rugovs nga greva e uris s qindra studentve t universitetit t Tirans, n t ciln krkohej q Universiteti t mos e mbante m emrin e diktatorit Enver Hoxha." Jusuf Grvalla: "Po afron koha, shoku Enver, q Ti, kshtu i prtrir, n kushtrimin e revolucionarve t Kosovs, q presin fjaln tnde, ta hedhsh edhe nj her firmn rrufenxitse t maleve shqiptare: Shpat Gjirokastra!" (Lajmtari i liris, gusht 1980, f. 11)

52

V PSIKOLOGJIA FASHISTE DHE YLLI PROLETAR Citatet nga drama "Misioni" e Sabri Hamitit (S. H.), gjenden n faqet 91 dhe 92. SH: "GJERGJI- Ndarja shihet n gurt e varreve. Stema dhe ylli, ah ylli. Shihi fjalt e gdhendura n gur. I bashkon vdekja e prnjhershme dhe trolli i huaj ku pushon trupi i tyre." Jusuf Grvalla: "Psikologjia fashiste sht e dukshme edhe ather kur mbi kapeln e bartsve t saj nuk qndron kryqi i thyer nazifashist po ylli i tradhtuar e i prdhosur proletar." (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 12) S.H: "DONA, afrohet, npr lot. Yjet pescepshe i ke t paprishura." Jusuf Grvalla: "Psikologjia fashiste sht e dukshme edhe ather kur mbi kapeln e bartsve t saj nuk qndron kryqi i thyer nazifashist po ylli i tradhtuar e i prdhosur proletar." S.H: "ZANA- Nj jav u grindm pr gurt e yjet. Na shptuan gjermant... " Jusuf Grvalla: "Psikologjia fashiste sht e dukshme edhe ather kur mbi kapeln e bartsve t saj nuk qndron kryqi i thyer nazifashist po ylli i tradhtuar e i prdhosur proletar." S.H: "GJERGJI: far kan ktu gjermant?" S.H: "ZANA -Un krkoja stemn. Keqa e Lula ngulnin kmb n yjet." Jusuf Grvalla: "Psikologjia fashiste sht e dukshme edhe ather kur mbi kapeln e bartsve t saj nuk qndron kryqi i thyer nazifashist po ylli i tradhtuar e i prdhosur proletar." S.H: "ZANA - Stemat, yjet, stemat, yjet! Keqa e Lula donin q yjet t gdhendeshin n form t madhe. Gjermant than se kjo nuk lejohet me ligj. Kjo sht tok gjermane dhe ndryshe nuk bn." Jusuf Grvalla: "Psikologjia fashiste sht e dukshme edhe ather kur mbi kapeln e bartsve t saj nuk qndron kryqi i thyer nazifashist po ylli i tradhtuar e i prdhosur proletar." S.H: "ZANA- U gjet kompromisi, t gdhenden stemat e yjet n gur njra nn tjetrn." Jusuf Grvalla: "Psikologjia fashiste sht e dukshme edhe ather kur mbi kapeln e bartsve t saj nuk qndron kryqi i thyer nazifashist po ylli i tradhtuar e i prdhosur proletar." (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 12) S.H: "DONA, afrohet, npr lot. Yjet pescepshe i ke t paprishura." Jusuf Grvalla: "Tani m thuaj Kosov, cili flamur sht fituar e mbrojtur pa gjak? Vetm i bardhi fitohet me prunjsi e bindje, me kurrizin t krrusur. Por, flamuri i bardh sht qefini i atdheut dhe i popullit. Vetm turpi, ligshtia e vdekja bjn streh nn paln e tij t urryer. Kursena prej tij, Kosov! Flamuri yn ka qen dhe mbetet i kuq, i prgjakur, njri dhe tjetri: ai me shkabn dykrenare dhe ai me drapr e ekan! (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 1-2) S.H: "DONA, afrohet, npr lot. Yjet pescepshe i ke t paprishura." Jusuf Grvalla: "Aktualisht, n burgjet jugosllave dergjen me mijra patriot e revolucionar shqiptar, e mes tyre nj numr i madh femra. Me idealin e lart t lirimit kombtar e klasor nga revizionizmi jugosllav dhe t bashkimit t shenjt me vendin am, Shqiprin socialiste, ata, duke pasur edhe yllin komunist n zemr, jan 53

bashkuar n frontin e lufts lirimtare dhe t revolucionit, i cili do t ngadhnjej patjetr..." (Lajmtari i liris, janar 1981, faqe 3)

VI KNGA PR TROJN "Kndo hyjnesh mrin e Akil Pelidit, q shum hidhrime e kobe akejve u solli, dhe para kohe n skterr gremisi me mijra shpirtra burrror fatosash, kurmet e tyre gjell ua bri qenve dhe shpezve grabitqar kshtu u plotsua dshira e Zeusit qysh nga asti i par q u hyri grindja e prarja Atridit, mbretit t'kreshnikve, dhe Akil Hyjnorit, gjat bregut t atij deti shungullues. Po cili zot kt armiqsi u ngjalli?" Citatet e ktij kapitulli, nga drama Misioni e Sabri Hamitit (S. H.) gjenden n faqe 108-109 dhe 123. S.H: "DONA, sht shurdhuar flauta ime n Prishtin." S. H: "Shqipria sht n zjarr." S.H: "DONA-N Prishtin vdiq muzika prgjithmon." S.H: "DONA, sht shurdhuar flauta ime n Prishtin. S. H: "U dogj Kora, ..." S.H: "DONA-N Prishtin vdiq muzika prgjithmon." S. H: "DONA, sht shurdhuar flauta ime n Prishtin. S. H: "...ra Berati,.." S.H: "DONA-N Prishtin vdiq muzika prgjithmon." S. H: "DONA, sht shurdhuar flauta ime n Prishtin. S. H: "...u b shkrum Lushnja,..." S.H: "DONA-N Prishtin vdiq muzika prgjithmon." S. H: "DONA, sht shurdhuar flauta ime n Prishtin. S. H: "Vlora ka zjarrmi t mbrendshme,.." S.H: "DONA-N Prishtin vdiq muzika prgjithmon." S. H: "DONA, sht shurdhuar flauta ime n Prishtin. S. H: "Shkodrs po i del tymi, kurse ..." S.H: "DONA-N Prishtin vdiq muzika prgjithmon." S. H: "DONA, sht shurdhuar flauta ime n Prishtin. S. H: "...Tirana jeton n ethe." 54

S.H: "DONA-N Prishtin vdiq muzika prgjithmon." S. H: "DONA, sht shurdhuar flauta ime n Prishtin. S. H: "Pritet t bjer Pallati Presidencial." S.H: "DONA-N Prishtin vdiq muzika prgjithmon." S. H: "DONA, sht shurdhuar flauta ime n Prishtin. S. H: "Jan prishur kufijt e shtetit e jan krijuar kufijt e krahinave e t lagjeve." S.H: "DONA-N Prishtin vdiq muzika prgjithmon." S. H: "DONA, sht shurdhuar flauta ime n Prishtin. S. H: "Ditt jan pa njerz e nett me flak e frik." S.H: "DONA-N Prishtin vdiq muzika prgjithmon." S. H: "DONA, sht shurdhuar flauta ime n Prishtin." S. H: "Nuk punojn lidhjet, jan prer t gjitha lidhjet." S.H: "DONA-N Prishtin vdiq muzika prgjithmon." S. H: "Shqipria sht n zjarr." S.H: "DONA-N Prishtin vdiq muzika prgjithmon."

"Si kryen murann, me nxitim u kthyen fill nga qyteti, dhe t gjith u mblodhn n'saraj t Priamit, dashamir i Zeusit, pr t marr pjes n'vercallin e madhrishm. Kshtu morn fund gjith salikimet pr nder t madhit Hektor kuajshaluesit."

VII TRASHGIMIA E TESHAVE DHE AJO E TRURIT S. H: "DONA- Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." (Misioni, f.88-89) Jusuf Grvalla: "Mbi idet dhe lvizjet prparimtare asnj popull nuk mund t vr dor prgjithmon, ashtu si e v njeriu ksuln n kokn e vet t patjetrsueshme. Ku zn fill, nga shtegtojn dhe ku ngrehin erdhe lejlekt e ans s ndriuar t vetdijes s Planetit, sht pun q nuk mund t hetohet jasht ligjshmris dialektike; Dhe, kjo ligjshmri, pr t paditurin, shfaqet prplot pusi." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 4) S. H: "DONA- Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." (Misioni, f.88-89)

55

Jusuf Grvalla: "Ky burr i shtrenjt i dijes shqiptare tr jetn ia kushtoi shkencs dhe kulturs kombtare dhe na la trashgim nj vepr monumentale me karakter enciklopedik. Prve shkrimeve me interes pr kritikn letrare, pr historin e letrsis, folklorin, etnografin, historin etj. Erem Qabej trajtoi e zgjidhi shtje nga m t rndsishmet n t gjitha fushat e gjuhsis; ortografi e fonetik, filologji e gramatik, dialektologji e fjalformim, leksikografi e leksikologji, onomastik e etimologji, sidomos n historin e gjuhs." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 7) S. H: "DONA- Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." Jusuf Grvalla: "Por, prjet do t prulemi me nderime e dashuri para trashgimis kolosale kulturore q na la ky (Erem Qabej shn. i Xh. D.) vigan i dijes dhe para kujtimit t personalitetit t tij t ndritur." (Lajmtari, tetor 1980, faqe 8) S. H: "DONA- Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." Jusuf Grvalla: "Ndonse Lidhja Shqiptare e Prizrenit u shua me gjak- pr lavdin e shqiptarve sypatrembur e t lidhur ngusht si nj trup dhe pr turpin e fqinjve ballkanik dhe t shteteve evropiane, q kaluan n ann e pushtuesit shekullor turk dhe t interesave shoviniste t Rusis s largt ajo la trashgim nj program serioz revolucionar, vetdijen e zgjuar kombtare dhe shpirtin e paepur luftarak t popullit shqiptar." (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 3) S. H: "DONA- Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." Jusuf Grvalla: "Duke ruajtur dhe duke kultivuar cilsin fisnike t lvizjes, ne do ta ruajm dhe do ta kultivojm n shkall t lart prirjen elementare t shoqris njerzore ecjen prpara, t cils i bhen prag me qllime shtypse e shfrytzuese forcat e errta t planetit, kapitalizmi, imperializmi dhe revizionizmi. Dhe kt natyr fisnike t'ua lm trashgim brezave t ardhshm! LAVDI MARKSIZM LENINIZMIT!" (Luft t dshpruarish, apo lvizje t ndrgjegjshme?, dorshkrim) S. H: "DONA- Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." (Misioni, f.88-89) Jusuf Grvalla: "Mbi idet dhe lvizjet prparimtare asnj popull nuk mund t vr dor prgjithmon, ashtu si e v njeriu ksuln n kokn e vet t patjetrsueshme. Ku zn fill, nga shtegtojn dhe ku ngrehin erdhe lejlekt e ans s ndriuar t vetdijes s Planetit, sht pun q nuk mund t hetohet jasht ligjshmris dialektike; Dhe, kjo ligjshmri, pr t paditurin, shfaqet prplot pusi." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 4) * * * Dhet, nand, tet, shtat, gjasht, pes, katr, tre, dy, nji Udh e mbar, Shqiponj e dashtun, plot me shend Na trego, n planete tjera a kish vend Pr ca qenje t`padjallzueme si jemi ne? 56

___________________________________________________________________ Libra nga Xhafer Durmishi Skenderi i Shtutgartit, pr Rilindasit e Shtutgartit 1. Protesta e Aspirata 2. Lvizja e Jusuf Grvalls 3. Zri i popullit dhe Zri i Jusuf Grvalls 4. T fala s'po na ojn asnjher 5. Nuk pyesin pr mimin e liris 6. Pa taktizime 7. N rrethin e Shtutgartit 8. Fakte pr Lvizjen e Jusuf Grvalls 9. Luga dhe Lugina 10. Filharmonia e Jusuf Grvalls 11. Shokt dhe Jusuf Grvalla 12. Fjalori i Lvizjes s Jusuf Grvalls 13. Operacioni Barbarossa 14. Pa trazime 15. Skena 16. Jusuf Grvalla dhe Liria 17. Emr q u b tradit 18. Shok rinie 19. Ora ime e ndalur 20. Testamenti 21. Ilustrime 22. Vepra e Jusuf Grvalls Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit dhe timen n Komitetin Qendror." ____________________________________________________________________

XHAFER DURMISHI

MARS 2012

57