TEORIJA BETONSKIH KONSTRUKCIJA

53

DIMENZIONISANJE PRESEKA NEPRAVILNOG OBLIKA PRITISNUTE ZONE BETONA

PRIMENA BLOK DIJAGRAMA NAPONA PRITISKA U BETONU Vae i Pravilnik propisuje vezu sbeb u obliku parabola+pravougaonik: sb = fB (4 - e b ) e b 4 sb = fB pri 0 # eb # 2

pri 2 # eb # 3.5

dok se sila pritiska u betonu za proizvoljan presek sa jednom osom simetrije odre$uje iz izraza:
y =x

D bu =

y =0

( y ) b( y) dy

U slu%aju da je pritisnuta zona preseka nepravilnog oblika (trougaoni, trapezni, petougaoni, kruni, prstenasti i sl.), komplikuje se prora%un sile Dbu i njenog poloaja. Stoga Pravilnik u odre$enim slu%ajevima doputa primenu upro enog dijagrama napona pritiska u betonu (konstantan napon sb na visini od 80% visine pritisnute zone betona). Time se prora%un sile Dbu svodi na geometrijski: potrebno je sra%unati povrinu Abp i odrediti poloaj njenog teita Gb.
b(y) eb dy sb = af B sb(y) xT a1 zb

xT

Gb

Mu
d h

Abp

0.8 x x

Dbu

NEUTRALNA LINIJA

Aa1 Zau
ea1 a1 b1 a1

Sila pritiska u betonu Dbu se u ovom slu%aju moe odrediti iz izraza: Dbu = sbAbp = afBAbp i deluje u teitu povrine Abp, na rastojanju xT mereno od krajnje pritisnute ivice preseka. Ograni%enje koje uvodi PBAB 87 u %lanu 82, vezano za primenu blok dijagrama napona pritiska u betonu, glasi:
Kod popre nih preseka gde je pritisnuta zona krunog ili trougaonog oblika, kod preseka nepravilnih oblika, kao i kod pravougaonih preseka napregnutih na koso savijanje sa normalnom silom ili bez nje, sa poloajem neutralne linije unutar popre nog preseka, moe se pri prora unu preseka po grani noj nosivosti lomu umesto ra unskog dijagrama parabola+prava koristiti upro#eni dijagram u obliku pravougaonika, sa grani nom vrsto#om fB, i visine 0.8x, ukoliko je 3.5 # eb > 3 .

PRIMERI ZA VEBE

h-x

TEORIJA BETONSKIH KONSTRUKCIJA

54

Pojedini propisi uvode korekcioni koeficijent a, kojim se mnoi ra%unska %vrsto a fB u cilju bolje aproksimacije stvarnog naponskog dijagrama konstantnim naponom sb = afB. Tako se prema preporukama nema%kih propisa DIN 1045 usvaja a = 0.95 u svim slu%ajevima. Modelpropisima CEB FIP predvi$ena je redukcija ra%unske %vrsto e samo u slu%ajevima kada se pritisnuta zona preseka iri od krajnje pritisnute ivice ka neutralnoj liniji (npr. kruni presek) i to za cca. 6%. Ovakva redukcija ra%unske %vrsto e Pravilnikom BAB 87 nije eksplicitno predvi$ena. Tako$e, da bi se primena blokdijagrama mogla proiriti i na slu%ajeve kada je eb # 3 (naro%ito zna%ajno za prora%un preseka napregnutih na koso savijanje), konstruisan je dijagram koeficijenta a u funkciji dilatacije eb, za slu%aj da se presek iri, odnosno suava od pritisnute ivice ka neutralnoj liniji (dijagram 84/13, str. 214, PBAB1). Maksimalne vrednosti ovog koeficijenta su:
fB sb = a f B

a 1 2
1.0 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1

0.8 x

0.5

1.5

2.5

3.5

eb []

a = 1.0, ukoliko se presek suava od pritisnute ivice ka neutralnoj liniji (linija 1) a = 0.95, ukoliko se presek iri od pritisnute ivice ka neutralnoj liniji (linija 2) Izloeni postupak treba primenjivati isklju%ivo u slu%ajevima kada se neutralna linija nalazi u preseku (veliki ekscentricitet, x < d). Principijelno, dimenzionisanje se sprovodi kao za slu%aj proizvoljnog oblika popre%nog preseka i ra%unske veze sbeb i svodi na odre$ivanje poloaja neutralne linije iz uslova ravnotee momenata savijanja u odnosu na teite zategnute armature (iterativan postupak). Kada je poloaj neutralne linije odre$en, iz uslova ravnotee normalnih sila se sra%unava potrebna povrina armature. Slu%aj slobodnog dimenzionisanja (nepoznata dimenzija preseka) ne e biti razmatran. Postupak dimenzionisanja je ilustrovan na primeru trapeznog popre%nog preseka, optere enog na %isto savijanje. Na donjoj skici su prikazane sve potrebne geometrijske veli%ine, dijagrami dilatacija i napona, spoljanje i unutranje sile i njihovi poloaji.
b2 eb 0.8 x xT sb = af B

Mu
h d

Gb

Abp

Dbu
NEUTRALNA LINIJA

Aa1 Zau
a1 a1 b1
PRIMERI ZA VEBE

h-x

ea1

a1

zb

b(0.8x)

TEORIJA BETONSKIH KONSTRUKCIJA

55

Poznato je da se potrebna povrina armature jednostruko armiranog preseka1 odre$uje iz uslova ravnotee normalnih sila: SN = 0: Dbu Zau = Nu A a1 = D bu - N u sv (1)

Me$utim, nepoznata je vrednost sile pritiska u betonu i njen ta%an poloaj. Veli%ina sile Dbu se moe odrediti iz uslova ravnotee momenata savijanja u odnosu na teite zategnute armature: SMa1 = 0: Dbuzb = Mau = Mu + Nu(yb1 a1) pri %emu je sila Dbu odre$ena izrazom: Dbu = sbAbp = afBAbp a njen poloaj u odnosu na krajnju pritisnutu ivicu preseka, prema skici, udaljenjem teita povrine Abp (veli%ina xT). Sledi da je krak unutranjih sila zb odre$en kao: zb = h xT Veli%ine sa leve strane izraza (2) jednozna%no su odre$ene poloajem neutralne linije, pa se problem dimenzionisanja svodi na odre$ivanje bezdimenzionog koeficijenta poloaja neutralne linije s iz uslova ravnotee momenata savijanja (2). Pritom se koriste i slede e relacije: a. dilatacije betona i zategnute armature Iz uslova da bar jedna od dilatacija mora dosti i grani%nu vrednost, sledi: s= s= x s 0.259 = 7/27 ea1 = 10 ; e b = ea1 h 1- s x 1- s 0.259 = 7/27 eb = 3.5 ; ea1 = eb h s (2)

b. koeficijent a Koeficijent korekcije ra%unske %vrsto e betona se ne mora uzeti u obzir, pri %emu mora biti zadovoljen uslov 3 < eb # 3.5. Dre i se preporuka Priru%nika za primenu Pravilnika BAB 87, predlae se kori enje dijagrama 84/13 iz PBAB1, pa se usvaja amax = 0.95, odnosno amax = 1, zavisno od oblika pritisnute zone popre%nog preseka. Dakle, postupak dimenzionisanja se sastoji u pretpostavljanju poloaja neutralne linije, nakon %ega se odrede sve ostale veli%ine: dilatacije eb i ea1, koeficijent a, povrina Abp, poloaj njenog teita xT i krak unutranjih sila zb. Me$utim, kako je poloaj neutralne linije nasumice pretpostavljen, uslov ravnotee (2a) ne mora biti zadovoljen. Mogu nastupiti tri slu%aja: SMa1 = 0: Dbuzb Mau = 0 a. uslov ravnotee (2a) je zadovoljen potpuno neverovatno u prvom koraku; (2a)

Za slu aj ea1 < 3 potrebno je, kao i u slu aju dimenzionisanja npr. pravougaonog popre nog preseka, pristupiti DVOSTRUKOM ARMIRANJU. Potrebno je odrediti moment nosivosti jednostrko armiranog preseka Mabu koji odgovara dilatacijama eb/ea1* = 3.5/3 (ili ve#oj usvojenoj dilataciji ea1*, o emu je ve# bilo re i kod pravougaonih preseka), zatim moment DMau = Mau - Mabu, iz koga se sra unavaju armature DAa1 i Aa2.
PRIMERI ZA VEBE

TEORIJA BETONSKIH KONSTRUKCIJA

56

b. uslov ravnotee (2a) umesto nule daje pozitivan rezultat (za oblik u kome je napisan) moment rezultante unutranjih sila je ve i od momenta spoljanjih sila treba pomeriti neutralnu liniju ka pritisnutoj ivici preseka, odnosno smanjiti s; c. uslov ravnotee (2a) umesto nule daje negativan rezultat (za oblik u kome je napisan) moment rezultante unutranjih sila je manji od momenta spoljanjih sila treba pomeriti neutralnu liniju ka zategnutoj ivici preseka, odnosno pove ati s. Postupak se u potpunosti ponavlja dok se ne zadovolji uslov ravnotee (2a), odnosno do postizanja eljene ta%nosti, npr. max. 1% od vrednosti Mau. 10 b2=30 10 Primer: Dimenzionisati presek trapeznog oblika, optere en grani%nim ra%unskim momentom savijanja Mu. Podaci za prora%un: Mu = 600 kNm b1 = 50 cm d = 60 cm b2 = 30 cm
h=54 d=60

Mu

MB 40 fB = 25.5 MPa RA 400/500 sv = 400 MPa pretp. a1 = 6 cm h = 60 6 = 54 cm 1. korak: s = 0.259 eb/ea1 = 3.5/10 a = 0.95 (presek se iri ka neutralnoj liniji, tj. b1>b2) sb = 0.95fB 0.8x = 0.80.25954 = 11.2 cm b0.8x = b 2 + (b1 - b 2 ) Abp = 0.8x 11.2 = 30 + (50 - 30 ) = 33.73 cm d 60

Aa1
b1=50 6

b0.8 x + b 2 33.73 + 30 0.8x = 11.2 = 356.9 cm2 2 2

Dbu = afBAbp = 0.952.55356.9 = 864.6 kN Poloaj teita povrine Abp u odnosu na gornju ivicu preseka odre$en je kao: xT = 2 b0.8 x + b 2 2 33.73 + 30 0.8x = 11.2 = 5.71 cm 3 (b 0.8 x + b 2 ) 3 (33.73 + 30 )

pa je krak unutranjih sila zb: zb = h xT = 54 5.71 = 48.29 cm Kona%no, moment unutranjih sila u odnosu na teite zategnute armature je: Dbuzb = 864.648.29 = 41750 kNcm = 417.5 kNm to je manje od spoljanjeg momenta Mau = Mu = 600 kNm, pa sledi s > 0.259. Postupak se ponavlja sa korigovanim s do postizanja eljene ta%nosti. Rezultati prora%una su prikazani tabelarno.
PRIMERI ZA VEBE

TEORIJA BETONSKIH KONSTRUKCIJA

57

s
()

eb
()

ea1
()

0.8x
(cm)

b0.8x
(cm)

Abp
(cm2)

a
()

Dbu
(kN)

xT
(cm)

zb
(cm)

SMa1
(kNm)

0.500 0.400 0.380 0.385

3.5 3.5 3.5 3.5

3.5 5.25 5.711 5.593

21.60 17.28 16.42 16.63

37.20 35.76 35.47 35.54

725.8 568.2 537.4 544.9

0.95 0.95 0.95 0.95

1758.2 1376.4 1301.8 1320.1

11.19 8.89 8.44 8.55

42.81 45.11 45.56 45.45

152.7 20.9 6.8 0.0

SMa1 = 1320.145.45102 = 600 kNm = Mu s = 0.385 Iz uslova ravnotee normalnih sila sledi: SN = 0: A a1 = D bu - N u 1320.1 - 0 = = 33.01 cm2 40 sv usvojeno: 7R25 (34.36 cm2) a1 = 5 4.5 + 2 10 = 6.07 cm hstv. = 60 6.07 = 53.93 cm ' hra%. = 54 cm 7

Usvojeni raspored armature prikazan je na donjoj skici.

2R25

UR8/30 2R12

2R25

5R25

PRIMERI ZA VEBE

TEORIJA BETONSKIH KONSTRUKCIJA

58

ODRE IVANJE MOMENTA LOMA KRUNOG PRESEKA

PRIMENA BLOK DIJAGRAMA NAPONA PRITISKA U BETONU Pravilnik doputa primenu upro enog dijagrama napona pritiska u betonu (konstantan napon sb na visini od 80% visine pritisnute zone betona). Time se prora%un sile Dbu svodi na geometrijski: potrebno je sra%unati povrinu Abp i odrediti poloaj njenog teita.
Aap
a 0.8x eb sb = af B sq

a1

Da=2ra

D=2r

NEUTRALNA LINIJA SISTEMNA LINIJA

ra

Aaz

ea,max.

sv

Sila pritiska u betonu Dbu se u ovom slu%aju moe odrediti iz izraza: Dbu = sbAbp = afBAbp i deluje u teitu povrine Abp (ukrtena rafura), na rastojanju a1 mereno od centra kruga G. Pri tome se za korekcioni koeficijent usvaja a = 0.95 jer se presek iri ka neutralnoj liniji. Ako uslov 3 < eb # 3.5 nije zadovoljen, predlae se kori enje dijagrama 84/13 iz PBAB1. Ukupna armatura u preseku predstavljena je "razmazano" na duni metar, i sastoji se od pritisnutog dela Aap (isprekidana linija iznad neutralne linije) i Aaz (puna linija ispod neutralne linije). Usvojeno je za celokupnu pritisnutu armaturu sa = sq, a za celokupnu zategnutu armaturu sa = sv. Geometrijske veli%ine koje se javljaju u izrazima za unutranje sile u betonu i armaturi su, na osnovu oznaka prikazanih na gornjoj skici: sin 2 j b povrina krunog odse%ka polupre%nika r=D/2, visine 0.8x A bp = r 2 j b 2 j b = arccos r - 0.8x r (rad) ; ja = arccos Da 2 r -x ra (rad)

h = D a ; D a = D - 2a ; ra = aa =

Aa povrina ukupne armature u preseku po jedinici duine kruga pre%nika Da p Da

Odre$ivanje momenta loma se principijelno sprovodi kao kod pravougaonog popre%nog preseka i svodi na odre$ivanje poloaja neutralne linije iz uslova ravnotee normalnih sila (iterativan postupak). Kada je poloaj neutralne linije odre$en, iz uslova ravnotee momenata savijanja se
PRIMERI ZA VEBE

h-x

a3

Nu

Zau

a2

Mu

Abp ja j

0.8x

Dbu
x

Dau

TEORIJA BETONSKIH KONSTRUKCIJA

59

sra%unava traeni moment nosivosti preseka za odgovaraju u aksijalnu silu Nu. U ovom slu%aju uputnije je uslov ravnotee momenata savijanja ispisivati u odnosu na centar kruga. Na osnovu usvojenih geometrijskih veli%ina i naponskih dijagrama za beton i armaturu, sledi: sin 2 j b j D bu = 0.95 f B r 2 b 2 D au = A ap sq = a a j a D a sq Zau = A az s v = a a (p - ja ) Da sq Postupak odre$ivanja momenta loma po%inje pretpostavljanjem poloaja neutralne linije. Iz uslova da bar jedna od dilatacija mora dosti i grani%nu vrednost, sledi: s= s= x s 0.259 = 7/27 ea = 10 ; e b = ea h 1- s x 1- s 0.259 = 7/27 eb = 3.5 ; ea = eb h s

Nakon odre$ivanja dilatacija eb i ea, odre$uju se sve ostale veli%ine: koeficijent a, vrednosti uglova j i ja (u radijanima), povrina Abp i vrednosti sila Dbu, Dau i Zau. Me$utim, kako je poloaj neutralne linije nasumice pretpostavljen, uslov ravnotee normalnih sila: SN = 0: Dbu + Dau Zau Nu = 0 (1)

ne mora biti zadovoljen. Mogu nastupiti tri slu%aja: a. uslov ravnotee (1) je zadovoljen potpuno neverovatno u prvom koraku; b. uslov ravnotee (1) umesto nule daje pozitivan rezultat (za oblik u kome je napisan) unutranja sila pritiska premauje silu zatezanja treba pomeriti neutralnu liniju ka pritisnutoj ivici preseka, odnosno smanjiti s; c. uslov ravnotee (1) umesto nule daje negativan rezultat (za oblik u kome je napisan) unutranja sila pritiska je manja od unutranje sile zatezanja treba pomeriti neutralnu liniju ka zategnutoj ivici preseka, odnosno pove ati s. Postupak se u potpunosti ponavlja dok se ne zadovolji uslov ravnotee (1), odnosno do postizanja eljene ta%nosti, npr. max. 1% od vrednosti sile Dbu. Poloaji unutranjih sila Dbu, Dau i Zau u odnosu na centar kruga odre$eni su izrazima: a1 = 2 sin 3 j b r 3 j - sin 2j b b 2 sin ja ra ja ; a3 = sin( p - j a ) ra p - ja

a2 =

Traeni moment loma se odre$uje iz sume momenata savijanja u odnosu na centar kruga: SM = 0:
PRIMERI ZA VEBE

Dbua1 + Daua2 + Zaua3 = Mu

(2)

TEORIJA BETONSKIH KONSTRUKCIJA

4.5

60

Primer:

Odrediti moment nosivosti krunog preseka, koji je pored momenta savijanja optere en i grani%nom ra%unskom silom pritiska Nu. Podaci za prora%un: Nu = 1000 kN D = 50 cm Aa = 34.02 cm2 (12R19)
50

UR8/20

12R19

RA 400/500 sv = 400 MPa 1. korak: s = 0.259 ea = 10 ; e b = 0.259 10 = 3.5 1 - 0.259

a = 0.95 (presek se iri ka neutralnoj liniji) sb = 0.95fB r = D/2 = 50/2 = 25 cm h = 50 4.5 = 45.5 cm x = 0.25945.5 = 11.8 cm 0.8x = 0.811.8 = 9.44 cm j b = arccos
2

25 - 9.44 = 51.5 = 0.899 rad 25

sin 2 0.899 = 257.3 cm2 A bp = 25 0.899 2 Dbu = afBAbp = 0.952.3257.3 = 562.2 kN Da = 50 24.5 = 41.0 cm a a = Aa 34.02 = = 26.41 cm2/m p Da p 0.41 25 - 11.8 = 49.9 = 0.871 rad 20.5

ra = Da/2 = 41/2 = 20.5 cm ja = arccos

Aap = aajaDa = 26.410.87141.0 = 9.43 cm2 Dau = Aapsq = 9.4340 = 377.3 kN Aaz = aa(p-ja)Da = 26.41(p-0.871)41.0 = 24.59 cm2 Zau = Aazsv = 24.5940 = 983.6 kN SN = 0: SN = 0: Dbu + Dau Zau Nu = 0 562.2 + 377.3 983.6 1000 = 1044.2 kN < 0 s > 0.259.

Uslov ravnotee normalnih sila nije zadovoljen. Postupak se ponavlja sa korigovanim s do postizanja eljene ta%nosti. Rezultati prora%una su prikazani tabelarno.
PRIMERI ZA VEBE

4.5

MB 35 fB = 23 MPa

41

TEORIJA BETONSKIH KONSTRUKCIJA

61

eb

ea

x
cm

0.8x
cm

jb
rad

ja
rad

Abp
cm
2

Dbu
kN

Dau
kN

Zau
kN

SNu
kN

3.50 3.50 3.50 3.50

3.50 5.25 4.28 4.37

0.500 0.400 0.450 0.445

22.75 18.20 20.48 20.24

18.20 14.56 16.38 16.19

1.295 1.140 1.219 1.211

1.461 1.233 1.348 1.336

646.0 475.3 559.4 550.6

1411.5 1038.6 1222.4 1203.1

632.8 534.0 584.1 578.9

728.1 826.9 776.9 782.0

316.2 254.3 29.6 0.0

Poloaji unutranjih sila Dbu, Dau i Zau u odnosu na centar kruga odre$eni su izrazima: a1 = 2 sin 3 1.211 2 sin 3 j b 25.0 = 15.51 cm r = 3 1.211 - sin 2 1.211 3 j - sin 2j b b 2 2 sin j a sin 1.336 ra = 20.5 = 14.92 cm 1.336 ja sin( p - j a ) sin( p - 1.336) ra = 20.5 = 11.05 cm p - ja p - 1.336

a2 = a3 =

Traeni moment loma se odre$uje iz sume momenata savijanja u odnosu na centar kruga: Mu = Dbua1 + Daua2 + Zaua3 = 1203.115.51 + 578.914.92 + 782.011.05 Mu = 35930 kNcm = 359.3 kNm Kontrola pomo$u dijagrama interakcije2: R = 50 cm d = R/2 = 25 cm a/R = 4.5/50 = 0.09 ' 0.1 m= 34.02 400 = 0.301 p 252 23 1000 = 0.221 p 252 2.3

nu =

sa dijagrama na str. 66: mu = 0.154 Mu = 0.154p252502.3 Mu = 34770 kNcm Mu = 347.7 kNm

2

Dijagram interakcije je konstruisan za vezu sb-eb u obliku parabola+pravougaonik. Tako$e, veza sa-ea za %elik je bilinaerna, kako je i odre$eno vae im Pravilnikom - odvojene su zone u kojima je armatura ula u prag te%enja od onih u kojima je u elasti%noj oblasti. Stoga rezultati dobijeni primenom dijagrama interakcije ne mogu biti isti kao rezultati dobijeni priblinim postupkom. Oni prestavljaju ta%no reenje, naravno u meri u kojoj smo ta%no izvrili o%itavanje.

PRIMERI ZA VEBE

TEORIJA BETONSKIH KONSTRUKCIJA

62

PRIMERI ZA VEBE