XHAFER DURMISHI

SKENA
N janar t vitit 2010 pr her t par, fal kujdesit t madh t Faridin Tafallarit u botuan t gjitha letrat e Jusuf Grvalls drguar Sabri Novosells dhe disa t tjerve. Prjashtim bn Raporti i korrikut 1981 i Jusufit pr Degn e LNKVSHJ "Hasan Prishtina" n Turqi, t cilin pr her t par m'u dha rasti ta lexoj m 30 maj 2011. Duke i pasur faktet n dor dhe njohurit e mia t detajuara se me far force do t'i prdorja ato, ia fillova puns me prgatitjen e SKENS, duke u munduar s pari, q gjat vitit 2010 ta bj nj reprizim t vitit 1980, me rastin e 30 vjetorit t daljes s Jusuf Grvalls n skenn djalris atdhetare shqiptare dhe n ball t lufts s popullit pr liri dhe bashkim kombtar. T gjitha punimet e mposhtme dhe disa t tjera q nuk jan prfshir n kt prmbledhje, me pjesn kryesore t komenteve i prgatita pr faqen www.pashtriku.org N. N. "Prshndetje Xhafer, Si t kam thn: n saje t kujdesit dhe t prkushtimit tnd, gjat ktij viti, Jusufi ishte i pranishm mes nesh aq i ri, aq aktual dhe aq madhshtor sa n kohn e tij, ndoshta edhe m shum. Ashtu si dikur, pena e Jusufit po godet edhe sot si shpat e Sknderbeut. Shndet dhe prpara!" (5 gusht 2010)

1. JUSUF GRVALLA ODISEU DHE BEKIMI I NNS 2. REVISTA "NIN" E BEOGRADIT FSHEH T VRTETN MBI GJENDJEN E POPULLSIS SHQIPTARE N JUGOSLLAVI 3. LOKOMOTIVA E LVIZJES 4. Letr e hapur satrapit J. B. Tito 5. LUFTA JON SHT E DREJT 6. FAQJA POETIKE N REVISTAT E JUSUF GRVALLS 7. PROCESI 8. ''BASHKIMI'' BN FUQIN 9. "BASHKJETESA" E XHELATIT ME VIKTIMN 10. TRADHTART E VJETR DHE TRADHTART E RINJ 11. Kadare Jusuf Grvalla dhe romani i tij Rrotull 12. SI U DENUAN SHABAN KLAIQI E ISLAM RAFUNA PR ZRIN E KOSOVS 13. Balad pr vdekjen e Jusuf Grvalls 14. UDBa E PRANON SE I KA VRA: JUSUF E BARDHOSH GRVALLN 15. VLLA I DHEMBJES KRENARE- S. Novosella 16. E DASHURA NAN SHQIPTARE FERIZ KUNUSHEFCI 17.Vrasja e poetit Ndoc Papleka 18. Enver Hadri JA VDEKJE, JA LIRI!

1. JUSUF GRVALLA ODISEU DHE BEKIMI I NNS N Prishtin sot mbledhje komemorative n nderim t Bekim Fehmiut
Prishtin, 21 qershor 2010 - Me rastin e vdekjes se aktorit t madh shqiptar Bekim Fehmiu, sot n kineman ABC n Prishtin do t mbahet nj mbledhje komemorative n nderim t aktorit t madh dhe veprs s tij. Ndrkaq dje n Prizren n prani t familjarve t aktorit t ndjer, bashkshortes, dy djemve dhe vllezrve, n diskrecion t plot, sht hedhur hiri n lumin Lumbardh (Bistric) q kalon nprmes t Prizrenit. Bekim Fehmiu, 74 vjear, vdiq tragjikisht (bri vetvrasje) m 15 qershor n Beograd. (wwww.kosova.com)

Odiseu
sht i thjesht do fillim duket se bie si yll n malin tuaj duket se fryn edhe bn furtun as sqota pulbardhat i tremb sht nj zjarr tjetr si uji q rrjedh 2. nn tok dhe tekdo q ta krkosh e gjen s'ka n dor as shpat as lule, udi bredh e bredh kudo e thot "e vogl sht kjo bot". 2

Bekimi i NNS
le t piqen pemt kur t kesh ardhur srish bari i zverdhur fare le t jet nn atit e kulls le t pikoj shi le t vr trash cipa e tmblit n kusi le t'i marr lumi urat e trert le t thyhen n cung le t ket nj shtpi pr dru lulet e vers le t'i ket prer me bar kostari le t ftohet ka stin kur ve parzma e nns do t ngrohet. Marr nga libri i par me poezi Fluturojn e bien i Jusuf Grvalls, i botuar m 1975. (www.pashtriku.org, 22 qershor 2010)

2. REVISTA "NIN" E BEOGRADIT FSHEH T VRTETN MBI GJENDJEN E POPULLSIS SHQIPTARE N JUGOSLLAVI
www.pashtriku.org, 6 mars 2010 N prill t vitit 1979, Revista Ylli botoi artikullin me titullin Revista NIN e Beogradit fsheh t vrtetn mbi gjendjen e popullsis shqiptare n Jugosllavi. Ishte ky nj artikull q bri jehon shum t madhe n Kosov e n t gjitha viset shqiptare n Jugosllavi. Ky shkrim, n at koh, artikulon kulmin e lufts verbale-mediale n mes Qendrs shoviniste serbe, (UDB-s, NIN-it e Tanjugut) dhe ideatorve t politiks dhe diplomacis shqiptare t Tirans. Revistn Ylli nga Biblioteka Kombtare e nxjerr Kadri Rexha pr tia dhn Jusufit. N nj ndej n banesn e vet Kadriu e lexon kt artikull n prani t Jusufit dhe t dhjet shokve t tyre m t ngusht, me rast artikulli analizohet dhe komentohet hollsisht. Me popullarizimin dhe prhapjen e ideve t ktij artikulli, nga gjiri i forcave t organizuara n Kosov, mirret m s shumti Jusufi. Antart e Lvizjes konkrete me emrin "Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe Viseve Shqiptare n Jugosllavi", me fjal tjera Lvizjes s Jusuf Grvalls, m 10 korrik 1979, npr shum qytete t Kosovs shkruajn parulln "NINi rren - Ylli nuk rren". T arrestuarit e ksaj Lvizje, n dhjetorin e vitit 1979, Shefqet Jashari, Ramadan Pllana, Avdi Kelmendi, Avdyl Lahu, Skender Jashari, Isa Demaj, Sylejman Qyqalla dhe Hysen Grvalla, pas disa muajsh dnohen me nj burg total prej 38 vitesh. Njra ndr pikat rnduese t UDB-s mbi antart e Lvizjes sht edhe propagandimi i artikullit t Yllit, t cilin pr lexuesit po e sjellim n vijim. Faqja Pashtriku.org sht e vetmja faqe q, pr her t par dhe n mnyr t plot, pas 30 vjetsh e riboton kt artikull shum e shum her t cituar. Asokohe ky artikull ngriti lart frymn e qndress s shqiptarve nn Jugosllavi dhe n t njjtn koh propagandimi i hapur i tij mund t konsiderohet si akti paralajmrues i daljes s Jusuf Grvalls n skenn djalris atdhetare shqiptare dhe n ball t lufts s popullit pr liri dhe bashkim kombtar.

Sknder Osumi N shkrimet q ka botuar koht e fundit pr Kosovn revista e prjavshme "NIN" prpiqet t minimizoj prapambetjen ekonomike t ksaj krahine dhe n mnyr t veant t kombsis shqiptare dhe t fsheh shkaqet e vrteta t ksaj gjendjeje. Me qllim q t sqarohet e vrteta mbi prapambetjen e Kosovs, po botojm ktu disa t dhna t marra nga shtypi dhe statistikat zyrtare jugosllave q zbulojn burimet dhe shkaqet e ksaj prapambetjeje, t cilat revista e Beogradit i l n heshtje. 1 Dihet se Kosova sht nj zon e begatshme me pasuri natyrore q ka minerale t shumta, toka pjellore shum t prshtatshme pr bujqsi si dhe nj popullsi aktive pundashse. Megjithat Kosova si edhe viset me popullsi shqiptare n Maqedoni dhe n Mal t Zi jan krahinat m t prapambetura t Jugosllavis. Kjo prapambetje sht rrjedhim i politiks diskriminuese q ndiqet ndaj ktyre krahinave. Kosova sht nj vend i pasur me minerale. Rezervat e saj t qymyrit, t zbuluara deri tani, arrijn n rreth 12 miliard ton dhe prbjn 64 pr qind t t gjitha rezervave t ktij lloji t Jugosllavis. N kt krahin gjenden gjithashtu 30 pr qind t rezervave energjetike t t gjith Jugosllavis, 24 pr qind t rezervave t nikelit dhe t hekurit, 67 prqind t rezervave t plumbit dhe t zinkut, 28 prqind t rezervave t magnezit etj. Megjithse disponon kaq pasuri t mdha minerale dhe energjetike dhe si pasoj kushte shum t favorshme pr zhvillimin mbi kt baz t industris prpunuese, n Kosov nj gj e till nuk sht br. Vendin kryesor n ekonomin e saj e zn bujqsia, industria nxjerrse dhe ajo e prpunimit fillestar t lndve t para. Industria e lndve t para minerale dhe ajo bazike japin 2/3 e prodhimit industrial. Po t shtojm ktu peshn e madhe t industris tekstile q z 18 pr qind t prodhimit industrial t Krahins, ather formojm nj ide t plot pr zhvillimin e njanshm t ekonomis s Kosovs, pr strukturn e saj t gjymtuar. Kosova prdoret si nj burim q furnizon me lnd t para e minerale t paprpunuara, me energji elektrike dhe me prodhime bujqsore republikat e tjera t Jugosllavis. N t njejtn koh ajo sht kthyer n nj treg pr shitjen e mallrave t gatshme t ktyre republikave. Objektet m t mdha t industris nxjerrse t Kosovs jan Kombinati "Trepa" me qendr n Mitrovic, me minierat e plumbit dhe t zingut, me uzinn e shkrirjes dhe rafinerin e plumbit etj. si edhe Kombinati "Kosova" me qendr n Obiliq. Kombinati "Trepa" sht prodhuesi m i madh i plumbit dhe i zingut n Jugosllavi dhe nj ndr t part n Evrop dhe n bot. Minierat e tij po shfrytzohen n mnyr tepr intensive. N vitin 1978 u nxorrn rreth 700 mij ton mineral plumbzingu nga i cili nj pjes shkrihet n uzinn e Mitrovics ndrsa pjesa tjetr shkon si mineral n uzinat e republikave t Jugosllavis. Kombinati "Kosova" q prfshin minierat e qymyrgurit, termocentralet e Obiliqit etj. jep 30 pr qind t prodhimit industrial t Kosovs. N kto miniera n vitin 1978 u prodhuan 8 milion ton qymyr. Ndrsa termocentralet e Kosovs me nj fuqi t instaluar prej 800 mij kilovatsh prodhuan gjat vitit 1978, 3 miliard e 485 milion kilovator energji elektrike. Kto burime minerale dhe energjetike nuk prdoren pr zhvillimin e ekonomis s Kosovs, por shfrytzohen kryesisht pr t plotsuar nevojat e industris dhe t ekonomis t republikave tjera, t Serbis, Kroacis, Sllovenis dhe Maqedonis. Kosova sht e detyruar t furnizoj kto republika me energji elektrike n kohn kur 4

ajo ka vet nevoj t madhe pr kt energji. Nga sasia e prgjithshme e energjis elektrike q prodhon Kosova m shum se 2/3 shfrytzohet nga republikat e Jugosllavis. Ndonse Kosova sht prodhuese e madhe e energjis elektrike, sasia q konsumon ktu nj familje sht me e pakt se ajo q konsumojn familjet n republikat dhe se mesatarja e Jugosllavis. Mungesn e madhe t energjis elektrike e ndjen sidomos fshati kosovar, i cili ende nuk sht elektrifikuar plotsisht. Nga 22 komuna t Kosovs elektrifikimi sht prfunduar vetm n 9 komuna. Nga rreth 1300 fshatra 250 jan fare t paelektrifikuara. Qindra t tjer jan t elektrifikuar vetm pjesrisht. Fshatra t paelektrifikuara ka edhe n komunat e Prishtins dhe t Mitrovics q jan qendrat kryesore t Kosovs. Edhe qymyri dhe gazi i prodhuar n Kosov shkon n nj mas t konsiderueshme n republikat e tjera. Nga 200 milion m3 gaz q parashikohej t prodhohej n Kosov n fund t vitit 1978, 148 milion m3 ishte caktuar pr Uzinn metalurgjike t Shkupit n Maqedoni. Minierat e "Treps" si dhe minierat e tjera q jan kue t ekonomis s Kosovs mbahen rigorozisht nn kontrollin e Beogradit, n institucionet e t cilit jan prqendruar t gjitha studimet dhe analizat q kan t bjn me ngritjen dhe shfrytzimin e tyre. Kosova si nj krahin kryesisht me karakter bujqsor dhe blegtoral ka gjithka t nevojshme pr zhvillimin e industris s leht ushqimore e prpunuese. Megjithat kjo e industris nuk ka gjetur zhvillim t mjaftueshm pr shkak se produktet e saj bujqsore e blegtorale shkojn si lnd e par n fabrikat e republikave t Jugosllavis. N shtypin kosovar, n tetor 1978 shkruhej kshtu: "Kosova nuk e ka industrin e prpunimit t grurit. Prodhon vetm buk. Republikat e tjera vijn e marrin miellin me 4-5 dinar 1 kg dhe na e shesin neve n Kosov dhjet her m shum si biskota, fidhe, makarona etj." Kjo lloj ndarje apo si e quajn n Jugosllavi "specializim i puns" brenda shtetit jugosllav e ka vn Kosovn dhe popullsin e saj n pozit diskriminuese t nj shkmbimi ekonomik t pabarabart, joekuivalent. Prapambetja dhe struktura e pavolitshme e Kosovs kushtzohet jo vetm nga gjendja e trashguar, sikurse pohojn n Beograd. Kryesorja sht politika e interesave t ngushta t kapitalit t madh q ndodhet kryesisht n republikat e zhvilluara t Veriut, t cilat investojn kredit n sektort q nuk i leverdisin ekonomis kosovare. Sikurse pohon shtypi kosovar, "Krahina, n thelb m tepr i sht prgjigjur nevojave t industris s zhvilluar n vend (n Jugosllavi), sesa zgjidhjes s problemeve kye t zhvillimit t vet, si inkuadrimi i popullsis s aft pr pun dhe zgjerimi i akumulimit." Kjo sht nj politik e prhershme e ndjekur n Jugosllavi dhe q synon t shfrytzoj rezervat minerale dhe energjetike t Kosovs duke e maskuar kt me thnie t tilla se gjoja sht i "pavlefshm mendimi q n Kosov krahas industris nxjerrse t zhvillohet edhe industria prpunuese". 2 Pasojat e ksaj politike shfrytzuese dhe diskriminuese duken sidomos n t ardhurat pr frym t popullsis q n Kosov jan nga m t ultat e Jugosllavis. M 1957 arrinin n 49 pr qind t mesatares s vendit, ndrsa pas 20 vjetve ran n 33 pr qind t mesatares s Jugosllavis. T ardhurat kombtare pr frym n Kosov jan 6 her m t pakta se n Slloveni. Sikurse rezulton nga t dhnat statistikore jugosllave gjat viteve 1976-1978 prodhimi shoqror i krahins s Kosovs ishte parashikuar t rritej me nj ritm vjetor 60 pr qind m t lart se mesatarja e Jugosllavis. N fakt ky ritm ka qen 50 pr qind m i ult se kjo mesatare. Pra prirja e zhvillimit t ekonomis 5

kosovare shkon n t kundrtn e parashikimeve t bra. Kjo ka uar n at q t thellohen edhe m shum dallimet e prapambetja e saj n krahasim me ekonomin e republikave t tjera. Ja dhe nj fakt tjetr q dshmon pr kt. Gjat vitit 1978 ritmi i rritjes s prodhimit industrial n Kosov ka qen 4-5 her m i vogl se ai i Serbis. Shfrytzimi i Kosovs duket edhe n politikn e investimeve. N Kosov, si n gjith Jugosllavin, po prhapet gjithnj e n shkall m t gjer sistemi kapitalist i dhnies s kredis nga ana e bankave n vend t financimit buxhetor t investimeve pr zhvillimin e forcave prodhuese dhe t aktiviteteve t tjera. Shtypi kosovar v n dukje se "ekonomia e Kosovs sht mbshtetur dhe po mbshtetet kryesisht n shfrytzimin e kredive t fondit federativ dhe t kredive ndrkombtare." Ky sistem ka br q mbi 90 pr qind e mjeteve financiare q jan prdorur n ekonomin e Kosovs gjat vitit 1978 t'u prkasin bankave jugosllave dhe atyre t huaja dhe vetm 7,7 pr qind t vijn nga t ardhurat e Kosovs. Mirpo bankat, qofshin ato jugosllave apo t huaja bjn investime kryesisht n objekte me karakter tregtar, turistik ose n objekte tjera q jan shum rentabile dhe sigurojn fitime t mdha. Kredit jepen me kamat t lart dhe afate t shkurtra. Kjo mnyr kreditimi e kufizon shum mundsin e investimeve dhe pengon zhvillimin ekonomik t Kosovs. Shtypi kosovar shkruan se aftsia riprodhuese e akumuluese e Krahins po zvoglohet nga viti n vit ndrsa borxhet e saj po shtohen shum. M 1978 kredit e papaguara u shtuan dhe arritn shumn 2,4 miliard dinar. Vetm si kamat pr kredit m 1978 Kosova pagoi 1 miliard dinar. Po t shtojm ktu edhe humbjet n industri q m 1978 arritn n 1 miliard e 630 milion dinar, ather bhet e qart se prse vetm 7,7 pr qind e investimeve financohen nga burimet e vet Kosovs. Edhe ato pak fonde q ishin destinuar pr investime jan realizuar vetm 40 pr qind. E ndodhur prball ksaj gjendjeje Kosovs iu desh t marr kredi t reja. Kshtu m 1978 pr do 100 dinar t investuar ajo kishte 140 dinar borxhe. Kosova dhe popullsia e saj shfrytzohet jo vetm nga borgjezia jugosllave, por edhe nga ajo e shteteve imperialiste e socialimperialiste nprmjet kapitaleve q investojn ktu, kryesisht n formn e huave. M 1978 Banka ndrkombtare pr rindrtim dhe zhvillim i akordoi Jugosllavis nj kredi tjetr prej 100 milion dollarsh nga e cila 40 milion dollar iu dhan Kosovs. Deri n fund t vitit 1978 sipas marrveshjeve ajo duhej t merrte nga SHBA nj kredi prej 140 milion dollarsh. N Kosov ka filluar t futet kapitali i socialimperializmit sovjetik i cili u angazhua, sipas marrveshjes s 1978 t'i jap firms "Feronikelit" n Gllogovc nj kredi prej 34 milion dollarsh. Krert e Kosovs q kan deklaruar se "Kosova sht e hapur pr botn e jashtme", i kan ofruar firmave kapitaliste t Francs, RF Gjermane, Austris, Italis si dhe vendeve t Evrops Lindore q t bjn investime kreditive pr shfrytzimin e minierave e sidomos t qymyrit t saj. Prapa ktyre kredive fshihet synimi i kapitalit t huaj pr t shfrytzuar pasurit natyrore t Kosovs. Prapambetja ekonomike reflektohet edhe n prapambetjen teknike-shkencore t Kosovs. Pr kt dshmon edhe fakti se 95 pr qind e projekteve t atyre pak objekteve q ndrtohen n kt Krahin i bjn ndrmarrjet e projektimit q ndodhen jasht saj, n republikat e tjera. Po kshtu 45 pr qind e ktyre objekteve ndrtohen nga firmat jugosllave. Politika e "grshrs" s mimeve q vendosen nga qendra sht mjeti m i preferuar q zbaton borgjezia jugosllave pr t nxjerr fitime sa m t mdha. Prodhime t tilla si drithi, energjia elektrike, qymyrguri etj. i mirren Kosovs me mime m t ulta dhe t pandryshueshme. Shtypi kosovar duke br fjal pr humbjet e industris nxjerrse t "Treps" e minierave t tjera shkruan se "kjo industri sht vn n regjimin e kontrollit rigoroz t mimeve t ulta". 6

Ndrsa mimet e prodhimeve industriale q vijn n Kosov nga republikat ngrihen vazhdimisht. Kosova sht e privuar nga kjo e drejt dhe nuk mund t ngrej mimet e prodhimeve kryesore t saj q u shet republikave duke u vn kshtu n pozita krejt diskriminuese. Gjat vitit 1978 vazhdoi grindja midis Kosovs dhe Maqedonis pr shkak se Maqedonia ia merrte energjin elektrike me mim shum t ult, nn nivelin e atij jugosllav. Nj politik e till n caktimin e mimeve i sjell humbje t mdha ekonomis s Kosovs dhe ka ulur shum shkalln e akumulimit t saj. Gjat vitit 1977 n Kosov doln me humbje 132 ndrmarrje me nj shum t prgjithshme prej 1 miliard e 250 milion dinarsh. Ndrsa n vitin 1978 numri i ndrmarrjeve me humbje u rrit n 161 dhe shuma e humbjes n 1 miliard e 638 milion dinar q sht 35 pr qind m e madhe se ajo e vitit 1977. Politika e mimeve q ndjek Federata dhe republikat ndaj Kosovs dhe q i ka shkaktuar humbje ndrmarrjeve kosovare bn q n fakt nj pjes e madhe e t ardhurave kombtare t krijuar me mundin dhe djersn e puntorve kosovar t rishprndahet dhe t shkoj n favor t republikave. Po t shikohet buxheti federativ dhe ai i republikave del se gjoja jan kto q kompensojn buxhetin e Kosovs. N realitet sht ekonomia e Kosovs ajo q u jep t ardhura republikave t tjera dhe buxhetit federativ. Tregu kosovar n nj mas t konsiderueshme sht n duart e 200 firmave tregtare t republikave t Jugosllavis q kan n Kosov prfaqsit e tyre dhe rreth 600 njsi tregtare nga t cilat 200 n Prishtin. Shtypi kosovar shkruan se "qllimi i tyre sht t vjelin sa m shum para dhe pa pritur muzgun t'i drgojn n republikat jasht Kosove". Krahina nuk ka t drejt t'u vr tatime firmave jokosovare q sigurojn n Kosov qindra milion dinar fitime. Tregtia e jashtme e Kosovs sikurse ajo e tr Jugosllavis ka defiite t mdha. Sipas t dhnave t Entit t Statistikave t Beogradit, Jugosllavia ka nj defiit t madh tregtar q arrin n 79 miliard dinar. M 1977 bilanci negativ i tregtis s jashtme t Jugosllavis arriti 4 miliard dollar, ndrsa rezervat n deviz ishin vetm 2,8 miliard dollar. Nga ana e vet tregtia e jashtme e Kosovs m 1978 pati nj defiit prej 1 miliard e 184 milion dinarsh. Nj nga tiparet e jets ekonomike t Kosovs sht edhe zgjerimi i zejtaris private. Shtimi i dyqaneve dhe punishteve private inkurajohet me an t ligjit. M 1977 n Kosov kishte 5086 punishte artizanale private ku shfrytzohen mijra puntor... N mjaft raste pronar t ndrmarrjeve t tilla kapitaliste, sidomos t atyre hoteliere jan "biznisment ilegal" q punojn n sektorin e ashtuquajtur shoqror ("vetadministrues"). 3 Ekonomia bujqsore, q sht sektori m i prapambetur i ekonomis s Kosovs, ndodhet n nj kriz t rnd q sht pasoj e varfrimit t familjeve fshatare dhe e thellimit t polarizimit klasor n fshat. Prodhimi bujqsor ka ardhur gjithnj duke rn. Megjithse me t merret gjysma e popullsis, ajo jep sot vetm 20,9 t prodhimit shoqror. N bujqsin kosovare, si n gjith ekonomin jugosllave, zotron prona private. Ka nj copzim shum t madh t pronave, numri i parcelave individuale arrin n 1840 000. Sektori privat n bujqsi ka n duart e veta 88 pr qind t tokave t punueshme t Kosovs, rreth 310 mij ha tok, 95 pr qind t fondit t bagtis dhe 5/6 e mekaniks bujqsore. Nga 10 000 traktor q u prdorn m 1978 e q prgjithsisht kan fuqi t vogl, m shum se 8000 jan pron e fshatarve t pasur. Pr t inkurajuar sektorin 7

privat, bankat jugosllave japin kredi pr ngritjen e "minifermave" bujqsore dhe blegtorale, pr t bler tok, bagti. Deri m sot Banka e Kosovs ka akorduar kredi pr ngritjen e 580 fermave t fshatarve t pasur. Vendin kryesor n bujqsin e Kosovs e z kultura e misrit, rreth 62 pr qind e tokave t mbjella. Shtypi kosovar shkruan se bujqsia kosovare ka rendimentin m t ult n Jugosllavi. Edhe blegtoria q jep 33 pr qind t prodhimit t prgjithshm bujqsor ka nj rendiment shum t ult. Bagtit e sidomos lopt jan t racave t dobta. Bujqsia vazhdon t ket humbje t mdha. M 1978 humbjet n prodhimet bujqsore ishin gati tre her m t mdha se m 1977. Kulturat pranverore m 1978 patn nj humbje prej 40-70 pr qind. U vol vetm 35 pr qind e prodhimit t parashikuar t lulediellit. T korrat e misrit ishin 70 pr qind m t pakta se parashikimi. N Kosov nuk tregohet interesim pr bujqsin. Mungon sistemi ujits, mekanika bujqsore etj. Edhe ato mjete mekanike q ekzistojn nuk shfrytzohen si duhet. Kosova ka m pak kuadro bujqsore nga t gjitha viset e Jugosllavis: ndrsa Jugosllavia ka 1 specialist bujqsor pr do 270 ha tok, n Kosov ka 1 specialist pr 700 ha tok. Mungesa e interesimit t qarqeve drejtuese jugosllave pr ekonomin bujqsore ka uar n braktisjen e bujqsis. Sipas t dhnave t shtypit kosovar, gjat viteve 19681978 gjysma e popullsis s fshatrave ishte nn ndikimin e emigracioneve t jashtme, t prhershme ose t prkohshme. Edhe pse Kosova sht nj krahin me toka shum pjellore, me nj bujqsi me tradita t mira, me bujq pundashs, si rezultat i krizs s thell bujqsore q e ka mbrthyer, ajo u detyrua q n vitin 1978 t blej jasht mijra ton misr pr nevojat e popullsis. 4 Akoma m t prapambetura jan viset me popullsi shqiptare n Maqedoni dhe Mal t Zi. N prapambetje t theksuar ndodhen komunat e Tetovs, Dibrs, Gostivarit, Kumanovs etj. pr ka shkruan vet shtypi maqedonas. Investimet e parashikuara pr vitet 1976-1980 pr komunn e Tetovs nuk po realizohen. Nga 2,5 miliard dinar q duhej t realizoheshin n 2 vjet e gjysm, u realizuan vetm 764 milion ose 30 pr qind e shums s parashikuar. Shtypi maqedonas e shpjegon kt gjoja me "aftsit e pakta akumuluese t ksaj komune". Investimet q jan br n komunn e Dibrs kan pr qllim t shfrytzojn burimet energjetike dhe lndt e saj t para bujqsore e blegtorale. Energjia elektrike e prodhuar n hidrocentralin "Spile" t Dibrs prbn 1/3 e energjis elektrike t t gjith Maqedonis, megjithat n kt komun si edhe n komunat tjera me popullsi shqiptare ka ende shum fshatra t paelektrifikuara. Edhe n fushn e ekonomis ndiqet nj politik e theksuar diskriminuese ndaj kombsis shqiptare. Puntort dhe personeli inxhiniero-teknik i atyre objekteve industriale q jan ndrtuar n komunat e Tetovs, Dibrs, Gostivarit etj. jan kryesisht t kombsis maqedonase. Dibra, Tetova, Gostivari etj. kan kushte t mira pr bujqsi e blegtori megjithat kto deg kan mbetur t pazhvilluara dhe me rendimente shum t ulta. sht paksuar sidomos numri i krerve t bagtis. N viset me popullsi shqiptare t Malit t Zi, n Ulqin, Tivar, Tuz, Kraj, Guci etj. nuk ka asnj fabrik apo objekt t rndsishm industrial. Ishte parashikuar t ndrtohej nj fabrik pr punime t drurit n Ulqin por edhe kjo nuk u realizua. Tokat e Ulqinit n Mal t Zi prmbyten nga Buna, ndrsa siprfaqe t tjera t mdha nuk punohen. Edhe fusha e Ulqinit me 4 mij ha tok pothuajse lihet e papunuar n kohn kur mijra ulqinak braktisin vatrat e tyre. Qindra familje fshatare t viseve me popullsi 8

shqiptare t Malit t Zi nuk kan drit elektrike. Shtypi kosovar shkruan se vetm n Triesh e Tuz ka 800 shtpi t paelektrifikuara. 5 Papunsia dhe emigracioni ekonomik jan plag t rnda pr Kosovn dhe viset me popullsi shqiptare t Maqedonis dhe t Malit t Zi. Sipas statistikave kosovare popullsia e aft pr pun n Kosov prbn 52 pr qind t popullsis s prgjithshme, d.m.th. rreth 800 000 frym. Nga kjo popullsi deri n fund t 1978 ishin n marrdhnie pune n sektorin e ashtuquajtur "vetadministrues", vetm 156 mij vet nga t cilt 30 mij jan gra. Rreth 117 mij jan t zn me pun n sfern ekonomike, ndrsa pjesa tjetr n administratn shtetrore, organizatat shoqrore, n arsim-kultur etj. Shkalla e znies me pun e popullsis s Kosovs sht shum e ult, m e ulta n tr Jugosllavin. M 1978 n Slloveni ishin n marrdhnie pune 40,3 pr qind e popullsis, kurse n Kosov vetm 10 pr qind. Si del nga shtypi kosovar edhe struktura kombtare e njerzve t zn n pun sht diskriminuese pr shqiptart. N Kosov i takon q t jet n marrdhnie pune 1 n do 4-6 malazez e serb dhe 1 n do 18 shqiptar. Papunsia dhe emigracioni ekonomik n Kosov kan marr prmasa t mdha. N fund t vitit 1978 ishin regjistruar pr t krkuar pun rreth 65 mij vet. Shtypi kosovar shkruan se numri i tyre sht shum m i madh sepse ka shum t papun t tjer q nuk regjistrohen n zyrat e puns. Shumica e t papunve, rreth 70 pr qind jan t rinj, nn 30 vje. Nj pjes e mir e tyre, 30 pr qind jan puntor t kualifikuar, t rinj me shkoll t mesme e t lart. Me mijra jan ata q kan 3 vjet e lart q jan regjistruar dhe presin t gjejn pun. Midis t papunve ka edhe gra, megjithse grat n shumicn e tyre, 90 pr qind merren me pun shtpiake dhe nuk regjistrohen pr t krkuar pun. Komuna e Tetovs n Maqedoni dallohet pr nga numri i shqiptarve t papun q arrin n 4500 vet, n kohn kur sillen e vendosen n pun puntor maqedonas nga vise t largta. Po kshtu n Gostivar m 1978 ishin t regjistruar 2000 t papun. Papunsia shtohet m shum duke futur sistemin e puns jasht orarit. Gjat vitit 1978 n Kosov punuan me orar t zgjatur 51 865 punonjs. Papunsia ka detyruar popullsin e Kosovs, t viseve me popullsi shqiptare t Maqedonis dhe t Malit t Zi, t shkojn pr pun jasht shtetit, n vendet e Evrops e sidomos n Gjermanin Perndimore, n Belgjik, Austri etj. Sipas t dhnave jo t plota, numri i shqiptarve q kan emigruar nga Kosova jasht trojeve amtare arrin n 100 mij vet nga t cilt 40 mij n Jugosllavi dhe 60 mij n Evrop. Mijra t tjer kan emigruar nga viset me popullsi shqiptare t Maqedonis dhe t Malit t Zi. Vetm nga komunat e Tetovs, Gostivarit, Strugs, Kumanovs kan emigruar rreth 16 mij shqiptar, ndrsa nga Ulqini 4000. Sikurse thekson shtypi kosovar numri i shqiptarve q kan shkuar me pun t prkohshme jasht Jugosllavis sht edhe m i madh, por nj pjes e tyre nuk shkon me an t zyrave t posame q jan ngritur n Jugosllavi, por n mnyr individuale. Faktet e msiprme vrtetojn plotsisht se prapambetja e madhe e Kosovs dhe e viseve t tjera me popullsi shqiptare t Maqedonis dhe t Malit t Zi sht pasoj e politiks diskriminuese dhe kolonizuese q ndiqet ndaj popullsis shqiptare. Marr nga YLLI, Revist politiko-shoqrore dhe letraro-artistike 4 (222) Prill 1979 (www.pashtriku.org, 6 mars 2010)

3. LOKOMOTIVA E LVIZJES
Jusuf Grvalla: "Pardje dy jav, m 14 dhjetor, natn von e braktisa Prishtinn dhe Kosovn. (...) Shoku i Lvizjes, Bashkim Prishtina (Sabri Novosella - shn i Xh. D.), qe i mendimit se sht shum m mir t arratisem, se sa t bie n burg: edhe dnimi do t kish qen i rnd, edhe do t rrezikohej eventualisht organizata. (...) Bardhi s'kishte sjell me vete ndonj dokument t vyer pr mua, mirpo, me ardhjen e tij, un u lirova shum. Para dreke bm ca plane, m n fund vendosm q pr Austri t ikja m kmb, npr tunelin q shpie nga Hrushica (4-5 km larg Jesenice) deri n Rosenbah t Austris. N orn 17,30 u ndalm me vetur n rrugn automobilistike t Hrushics, 30-40 km nga tuneli. U nisa. Bardhin e porosita q po s'iu ktheva pr 10 minuta, t nisej edhe ai me vetur pr n Austri, npr kalesn kufitare n Podkoren t Kranjska Gors. Afr hyrjes n tunel, pasi prgjova mir e s'diktova njeri ndr oborret e ndr shtpit pran, m'u ndrsye nj qen. Ia lshova dritn e bateris s dors dhe hyra me vrap n tunel. Tunelin, 8100 m, e kalova, s paku 70% t gjatsis, me vrap. Ishte aksioni im i par n jet n t cilin kisha hyr me rrezik 100% q ose t shptoj, ose t bie n burg, ose, madje, edhe t vritem." (Jusuf Grvalla, Vepra -vllimi 4, Prishtin 2010, f.245-247)

Jusuf Grvalla, lokomotiva e qndress shqiptare, ka kaluar npr kt tunel t trenit - pr n Austri TUNELI I KARAVANKEVE N ditarin e tij - Jusuf Grvalla thot se ka kaluar npr tunelin e Karavankeve, q lidh Sllovenin me Austrin. Tuneli i Karavankeve (gjermanisht: Karawankentunnel, sllovenisht: Predor Karavanke) sht tuneli i katrt pr nga gjatsia 10

i Austris dhe m i gjati i Sllovenis me nj gjatsi prej 7976 m. Rruga hekurudhore kalon n mes Rosenbachut n Austrin jugore dhe Jesenics n Sllovenin veriore. Tuneli sht pjes e rndsishme e Hekurudhs t Karavankeve, e cila s bashku me Hekurudhn e Bohinjit sht ndrtuar q t lidh portin e Trieshts me Klagenfurtin, kryeqytetin federal t Carinthia n Austri. N mes viteve 1867-1918, Trieshta ka qen pjes e Perandoris AustroHungareze. Ajo (Trieshta) ka qen porti kryesor pr tregti tej oqeanike i mbretris s dyfisht, por i mungonte lidhja adekuate e komunikacionit me Austrin e brendshme. Pr t'i dhn nj shtytje tregtis s Trieshts dhe Austris n prgjithsi, m 1901 vendoset t ndrtohet Hekurudha e Karavankeve e cila do t lidhte Trieshtn me Klagenfurtin. Hekurudha ndrtohet prmes Alpeve Karavanke, m e gjata hekurudh malore n Evrop (120 km) n kufirin e sotshm t Austris dhe Sllovenis. Tuneli i Karavankeve sht inauguruar n 1 tetor 1906, nga Kryeprinci Franc Ferdinand, pra m 1 tetor, n ditn e cila n kalendarin shqiptar njihet si dita, kur Jusuf Grvalla n 1 tetorin e vitit 1945 lindi n fshatin Dubovik t komuns s Deanit. Tuneli edhe sot ka rndsi n qarkullimin e trenave ndrkombtar. Npr te kalojn m shum se 80 trena n dit. Tuneli hekurudhor i Karavankeve nga bota do t vazhdoj t quhet Tuneli i Karavankeve, por pr popullin shqiptar ky Tunel ka nj simbolik m t fuqishme se sa ajo q ka t bj me tregtin. Ky Tunel ia zgjati jetn Jusuf Grvalls pr 25 muaj rresht, deri n vrasjen e tij m 17 janar 1982, dhe gjat ksaj kohe Jusufi me bashkveprimtart e tij veproi pa u lodhur n mobilizimin e shqiptarve n shtetet perndimore pr lirimin e Kosovs s robruar si dhe shkroi Programin kombtar, dhe at program e nisi pr Kosov prmes shokve t tij, t cilt kaluan shum her pikrisht npr kt tunel t shptimit. http://www.youtube.com/watch?v=Aj6J4WXQGSo&feature=related N videolinkun e msiprm i cili sht 9,59 minuta, nga minuta 3,14-3,50 sht tuneli i Karavankeve, ashtu edhe si gjith rruga, e par nga perspektiva e drejtuesit t lokomotivs, npr t cilin ka kaluar Jusuf Grvalla, LOKOMOTIVA E QNDRESS SHQIPTARE m 1980 dhe 1981. (Ky tekst n nj form m t zgjeruar qndroi n faqen www.pashtiku.org, nga 8 dhjetori 2009 deri m 3 tetor 2010)

4. Letr e hapur satrapit J. B. Tito

30 vjet nga dalja n sken e Jusuf Grvalls Jusuf Grvalla, pas largimit nga Kosova (14 dhjetor 1979), u vendos n Ludwgsburg t Gjermanis, dhe qysh n ditt e para, me ndihmn e vllaut t tijBardhoshit, kontakton dhe e njofton organizatn Amnesty international lidhur me situatn politike n Kosov, pas burgosjeve masovike t shqiptarve n fundvitin 1979. Lajmet e fundit nga Kosova, prmes njerzve q po vijn s andejmi, thon q burgosjet po vazhdojn ende dhe se numri i t burgosurve ka arritur deri n 2000 vet.kshtu shkruante Jusuf Grvalla n ditarin e tij. Pr kt situat t rnd (q po mbretronte n Kosov) Jusufi ka shkruar edhe nj material prej 13 faqesh, pr revistn e njohur Der Spiegel. N kt drejtim Jusufi nuk ndalet pr asnj ast. Ai, duke qen i preokupuar n do moment, me at far po ndodhte n Kosov dhe viset tjera shqiptare nn regjimin e Jugosllavis titiste, n janar t vitit 1980 i ka shkruar edhe nj letr t 11

hapur satrapit J.B.Tito. Faqja www.pashtriku.org, n vazhdn e publikimit t materialeve arkivore, n 30 vjetorin e daljes n sken (publikisht) t Jusuf Grvalls, pr her t par i sjell opinionit shqiptar kt letr, e cila pa diskutim ka vler t madhe historike. (Moderatori i pashtriku.org, 18. 07. 2010)

Letr e hapur satrapit J. B. Tito

Njeriu ka nj t met: ai di t mendoj! (dordolect dhe udbasht) Nga Jusuf Grvalla N t kaluarn ton historike, para do vizite t sulltanve n Shqipri, thon se nga Kryeqendra e Perandoris onin dofar dordolecsh q e neverisnin dhe e shqetsonin popullin me t panjohurn q sillnin me vete. Pas tyre, bashk me sulltant, vinin edhe poet kopuk, q kishin pr detyr ta madhronin me kng lavdin e perandorve. N fund arrinte lartmadhria e tij, sulltani, fuqia e allahut n tok, i cili, duke pasur mall t madh pr shqiptart, se bnte as gjumin gjum. Nga ata q dilnin pr ta pritur disa pruleshin sa m posht, se atje, n uljen dhe poshtrimin sa m t madh, gjendej thesari q u duhej atyre n kt bot; t tjer, si t shplar trush, bnin sehir duke u hamendur n sht ati I sulltanit kal apo pel; t trett, duke pasur pun shum m t urta n rrethanat e jets skterr n robri, mezi prisnin t kryhej formaliteti i pritjes dhe pa e vrar fare mendjen pse ishte kshtu kjo e ashtu ajo pun, ktheheshin tek fmijt, tek grat e veta, tek plangjet e veta, te puna e vet e krahut. Ishte ndrmjet tyre nj pal njerz kokturjel, t cilve, thon, hija e sulltanit mbi tokat e tyre ua shmtonte ditn, se ia dinin gjith marifetet atij, sulltanit, hijes s pejgamerit n tok dhe kopukve t tij q e prisnin me lepe-peqe, ia dinin t gjitha, edhe avazin kngs s poetve kopuk. Prandaj, sa her q vinte sulltani n trojet e tyre, ata se bluanin plane t turbullta, sikundr ishin msuar t mendonin edhe kur sulltani gjendej n selin e vet t shenjt, se ndryshe nuk dinin t mendonin kurr. Kish ila sulltani edhe pr kta: litarin, burgun ose arratin. Se ishin rebel dhe rebelt i kishte rnd toka e Perandoris. N t sotmen e pjess s robruar t Shqipris, n Kosov, vizitave t sulltanit Tito u prijn agjentt dhe xhandart e UDB-s, dukja e t cilve sht dika m konkrete se ajo e dordolecve, si n koh kolendrash apo n koh bajrami. Xhandart hyjn me rrmbim shtpi m shtpi t shqiptarit, tym pr tym marrin nga nj mashkull (mundsisht m t mirt) dhe i bjn tok krye pr krye n burgjet e Kosovs; e kur n kto burgje nuk mbetet vend, ather i mbyllin edhe npr bodrume t prshtatshme, duke ua ln rojen prmbi kok. Por, nqoftse as kjo nuk ka br pun pr shuarjen e rebelimit t shqiptarve, ather Titoja, si munxadhnsit e dikurshm t perandoris turke, nga Beogradi (selia e shenjt e perandoris jugosllave) kthehet me fytyr nga Kosova, i drejton andej duart dhe ua prcjell shqiptarve munxn: frik sa m shum pr shqiptart, mallkim t tmerrshm pr ta, o Zot! (O Karter! O Brezhnjev!) Ather, sa el e mshel syt, burgjet jugosllave mbushen me vajza e djem t popullit, t cilt se kan fort pr lale ti shtrohen robris pa e qitur s paku at fuqi q kan. Ky rit mistik, ky maskemball i pashembullt u prsrit edhe n nntorin e vitit t kaluar n Kosov. Pa paralajmrimet e zakonshme pas t cilave Kosova prgatitet gjat e gjat, duke br mure drrasash q ta fshehin realitetin pr festn e pritjes s sulltanit Tito, ky bajloz i zi ksaj rradhe doli papritmas nga errsira dhe u sul mbi kt pjes t robruar 12

t Shqipris q revizionizmi jugosllav e ka drmuar tej mase n planin ekonomik, social, kulturor... Kumbuan daullet, q bien n Beograd e t shurdhojn n Kosov. N faqet e "Rilindjes", Radio Prishtins dhe t Televizionit t Prishtins, ato sillnin breshr: "Rrofsh sa malet shoku Tito - e kaluara, e tashmja dhe e ardhmja jon"! Dhe nuk na lshoi toka nga kjo hata. (E kaluara jon sikur filloka n vitet dyzet t ktij shekulli, e jo m se para tremij vjetsh!) sht br imune Kosova ndaj ksaj fatkeqsie, q po trbohet me dekada si nj rrebesh i flliqur, por s'po na shfaros dot. U turrn dordolect e UDB-s shtpi pr shtpi dhe morn me vete (s paku) nga nj mashkull, pr t'ua kthyer sigurin dhe rehatin rrugve nga duhej t parakalonte sulltani. Populli shqiptar i Kosovs: fmij t rritur (brrr, t ngjethet lkura), nxns, student, npuns, puntor, fshatar, me nj inercion e neveri t paprshkrueshme, lejuan ksaj radhe t'i organizojn me dhun pr pritjen q u desh t'i bhet satrapit Tito. E atje, n rrug, n "festn e pritjes", n "pritjen madhshtore", 't shohsh: Ndrmjet rreshtave t pafundm t njerzis s nxjerr me dhun n rrug, ku pr do njeri UDB-ja kishte siguruar nga nj polic, kolona e automobilave t zez korb kaloi me nj shpejtsi afro 80 km n or. Sulltani i turpshm i kishte lshuar perdet n veturn e tij t zez me gjasht dyer! (njeriu i vdekur dhe jonjeriu) E para "Rilindja", Radioja dhe Televizioni u ran me t madhe kambanave se ksaj radhe, ti, i dashuri i pejgamberit dhe fuqia e allahut n tok, sulltani Tito, kishte ardhur jo vetm "t malleshe me shqiptart e tu t dashur", po edhe t ndrmerrje dika konkretisht pr zbatimin rigoroz "t ndihmave" t Federats pr "zhvillimin e shpejtuar" t Kosovs. Megjith robrin, sikur kto qllime t kishin qen t vrteta, jan pun q nuk mund t quhen apriori t kqija, t dnueshme. Prandaj, 't friksoi te kosovart? Ata nuk ia duan t keqen vetes dhe din ta dallojn mikun nga anmiku. Prandaj, s'ka si t mendohet se ata nuk duan zhvillimin e vet dhe se nuk din kish sht ai q ua do t mirn dhe q i ndihmon! Pastaj, edhe nse qllimin e keq n ty e keni ditur vetm ti dhe klika jote dhe kshtu jeni friksuar nga ndrgjegja e juaj e ligur tej mase, ju pr kt s'kishit nevoj se njerzit e "kqij", "rebelt", "rrugaqt" ishin "t siguruar" npr burgje e npr bodrume! 'kishte q friksoheshe aq shum, "baba mbret"?! Pse t shqetsoj aq shum UDB-ja? Rrugn ta shtruan me dafine, me lule nntori; rrugn ta ngjeshn me valle, me zrat e brisht t fmijve t posadal nga mndelat (brrr, sa ftoht bnte at nntor!), dhe poett kopuk ia than n gazeta e revista, n Radio e n Televizion, me himnizimet e tyre emfatiko-euforike-muziko-kopuke, duke madhruar lavdin tnde. Renegatt q i ke krijuar ti vet, e jo njerzit nga gjiri i popullit ton, t'i shtruan rreth sofre dhe ata t raportuan me prunjsin m t madhe (sado q nuk dinin t lexonin as si fmijt e brisht n rrug) edhe pr t "mbrrimet e mdha", edhe pr "lojalitetin e pashembullt" t kosovarve edhe pr disa "irredentist, nacionalist, njerz t krisur, bukprmbyss", t cilt po krkojn dika m shum, "pa ditur as vet 'sht ajo q krkojn, dhe po e sakatojn mirqenien n bashksin socialiste" t jets n nj "paqe e harmoni t bekuar"! 13

As kshtu s'ta dshmuam dot "dashurin ton t madhe"?! Prve hijes sate, s't ndiqte kush, Tito, ty as renegatt shqiptar, q kan hyr n shrbim t prjetshm tek ti, as policin q kish mugulluar si bari i keq. Apo, mos ishte kjo, hija e ndrgjegjes, q nuk ju lente t qet, megjith t mirat q kishit prpara? 'ju dftehet, vall, n ndrr, ty dhe kliks sate? Mos sht fytyra jote, fytyra e dhuns, e kolonizimit t viseve shqiptare, fytyra e shfarossit t shqiptarve, q tani t del nga thellsit e paqensis dhe t vjen prball, duke t tmerruar edhe ty? Ishe ti, Tito, me klikn tnde, q tradhtove idealet e shqiptarve; ishe ti q ua shkele flamurin shqiptarve, pasi ua ripushtove me tradhti nj pjes t tokave, se kshtu t ndihmoi momenti i poshtr historik; ishte ti vet q m 1947 ua rrmbeve shqiptarve t Kosovs edhe kokrrn e fundit t drithit dhe i le ata t ushqehen me barishte pr m se nj vit; ishte ti q patriott shqiptar, t cilt e kuptuan tradhtin tnde, i hodhe n burgje, n kampet e tua t prqndrimit, kurse me iden e tyre t shenjt luajte kapu npr kmb, duke i quajtur ata "informbyroist", "tradhtar t socializmit", "rruga t thjesht"; ishe ti, e jo vetm Rankoviqi - si t plqen ty t mendoj bota - q poshtrove deri n shkalln m t ult dinjitetin e shqiptarit, duke e zbruhur dru n t ashtuquajturin aksion t armve, m 1956 dhe me nj t goditur vrave dy lepuj: edhe drmove shqiptarin edhe hoqe qafe rivalin e fronit tnd, Rankoviqin; ishe ti q qindra mijra shqiptarve ua dhe rrugn e mjer t arratis e t mrgimit n Turqi; ti, Tito studentt e Beogradit me demagogji, i prkdhele si "gjenerat vigjilente" pr ardhmrin e vendit tnd, kur ata qen ngritur n demonstrata, kurse ata t Prishtins t cilt krkonin t drejtat elementare njerzore e kombtare, i quajte "disa qindra rruga, q egrsohen rrugve, pr mod, si n vendet e perndimit"! M n fund, ti me klikn tnde jeni ata q milni begatin e pashtershme t Kosovs, kurse shqiptarit q jeton n vend t vet e nn robrin tnde, ia ke vn kmbn n fyt dhe i krcnohesh se do t'ia zesh frymn. "Dhe kush nga ne pati uri, ai n betej ra. Dhe kush na vdiq ndr duar, ai nga dor e tyre u vra. Ai q e morn me polic, urin (lexo: robrin) nuk e pat pranuar. Ai q ia thyen nofullat, ve buk pat krkuar. Atij q buk i premtuan, tani i hidhen mu n gryk. Ai q e rrasin brenda, t vrtetn e thosh pa frik. Dhe ai q u besoi se qenkan miq me ne, ai pasksh pritur kot q shiu nga toka t derdhej n re." 'pate lum "dashamiri", q u drodhe me kaq frik n Kosov ksaj radhe? 'hetove ashtu, n ajri, q mund ta rrezikoj shndetin tnd, shndetin e "vetadministrimit" tnd specifik, t cilin e ke mbrthyer aq fort me demagogji, me fuqin e mungess s argumentit; "unitetin" e mbretris sate t shtrenjt dyzetvjeare? Q nga viti 1947 e ktej, si t ka treguar para tri vjetsh (n "Rilindje") bashkkombsi yt sllav, Milija Kovaeviqi, pr do dinar t investuar n Kosov, ke marr prej Kosove dy dinar e gjysm. Prandaj, s paku njher pr njher, s'ka frik se kosovart do t forcoheshin ekonomikisht deri n ndonj shkall q do ta rrezikonin ty vendin. Duke menduar se mund t paguash me kok nj hap t vetm naiv, ti Krahinn e "shkarkove" nga prgjegjsia e saj si qendr ushtarake, dhe at prgjegjsi ia "ngarkove" Nishit, ku rekrutohen tash shqiptart; dhe s't erdhi turp, as s't ngau kush t arsyetoje kt hap. Kurseve Kosovn nga brengat e teprta! Prandaj, s'ke frik se 14

shqiptart e robruar mund t bjn ndonj dit edhe "komplot" ushtarak. Ti krerve kosovar, sikur tu kishe dhn t pin hashash, ua mbushe gushn, dhe po i trhek pr hunde e po i sjell pr krpeshi si gjn e gjall n mazgjah, pasi ua ke topitur mir ndjesit me forcn e metodave t hartuara e t studiuara n Institutin pr Shfarosjen e Shqiptarve, n Beograd, dhe tash ske si t friksohesh se t dalin dore vasalt. Ti e "kurseve" qiellin kosovar nga tymi i industris: pr nnshtetasit e tu shqiptar ti ke dashuri t posame - nuk do q ata t smuren nga tymi i fabrikave e as t lodhen duke punuar n ndonj fabrik; m mir e kan t shtisin rrugve t lir, me duar n xhepa, t thithin n lirin e pafundme ajrin prmbi kok, e n dain, kur t mos ken buk, le t "han" ajr! Edhe pr historianin shqiptar do t kish qen ngarkes e madhe sikur ai t zbriste m thell kah rrnjt e historis s vet. Edhe ktu ke br lehtsime: historiani apo nxnsi, apo studenti, prgjithsisht shqiptari, le ta msoj historin e Nemanjiqve, ose s paku at t LN t Jugosllavis, mjafton. Lidhur me LN-n le t zgjedhin tema disertacionesh dhe ty le t thurin ditirambe. do ngritje e vetdijes kombtare, q lindet nga prtrirja e kujtess kombtare me t msuar t historis s vrtet, do t shkaktonte kokarje - do t'i bnte shqiptart t krkonin t dalin m vete, t bashkohen me shqiptart tjer, q i kan vllezr gjaku. do bje ti pastaj pa shqiptart "e tu t dashur", alias, pa pasurin q ka atdheu i tyre dhe q ty po ta ndrton sot Serbin, Malin e Zi etj.? "Gjeneral, njeriu sht shum i dobishm. Ai mund t fluturoj dhe t vras njerz. Por e ka nj t met: Ai di edhe t mendoj." Dhe, kur merr t mendoj shqiptari, kado q ti thuash ti, ai e di se po i thua kshtu: Ti je shqiptar, pasardhs i popullit m t vjetr n Ballkan, me nj civilizim t lasht. Kot ke luftuar kundr Romakut, bizantit dhe turkut, q deshn t ta japin emrin e vet dhe t ta shkelin tokn. Historia jote aq e gjall dhe qndresa jote e paepur ndaj prpjekjeve t vazhdueshme t t huajit q ta zhduk nga faqja e dheut emrin, gjuhn, kulturn dhe qensin tnde fizike kombtare shqiptare duhet t ndalen, t hyn n nj faz ngurosjeje, e cila sht e domosdoshme - jo pse sht i till asti yt historik e kombtar, po pse kshtu e do logjika ime pushtuese. Ti duhet t mburresh q po ta jap emrin tim - jugosllav (sllav i jugut), hymnin tim gjithsllav "Ej slaveni"; duhet t jesh i knaqur nse mson t marrsh frym si sllav, si pjestar i nj race m t lart, ta ndrrosh bioritmin tnd kombtar, duke shkelur vetveten, historin dhe atdheun tnd. Kt erdhe t'ia thuash edhe njher shqiptarit t Kosovs? A s'e dite se s'ia duron midja?! Gojt e kqija po flasin sikur t paska rn dika n vesh, atje, n selin tnde t shtrenjt, n Beograd. T than kushedi se ka lugetrit hegjemonist, t etshm pr t mbajtur ende nn thundr kolonin parajsore, Kosovn, dhe ti, n astet e fundme t jets prej matufi, n ankthin e halucinacioneve, q jan pasoj e poshtrsis sate historike e cila tash t del para sysh me prmasa t shumfishuara e me lvizje t rrmbyeshme, si lugati, si lubi, ke br dallash hesap: Shkova t'ua ndreq edhe njher samarin "shqiptarve t mi" t pabindur! Pr t arsyetuar para bots gjestin tnd, ti gjete pretekstin: Kosova ka ngecur shum prapa, ajo ka nevoj pr zhvillim t shpejtuar, prandaj po shkoj... po u hedh atje posht, n koloni, pak hi syve, le t mendojn se nuk kam tjetr pun pos halleve t shqiptarve. thon pastaj gojkqinjt? Aha, po! Po flitet se ke ardhur tua shtrngosh edhe njher frerin vasalve t tu, Fadilit (Hoxhs), Xhavitit (Nimani) me kompani, pse disa shqiptar po marrin guxim t 15

mendojn ndryshe e jo si jugosllav. t bjn edhe ata t shkrett, Fadili e Xhaviti! Ata e kan punn edhe m ngusht: ti krkon prej tyre t t binden vet dhe ti detyrojn edhe t tjert t t binden ty. Kurse shqiptarve spo u bhet von tu shtrohen as Firms Fadil & Co e as ty q t kan xhan, por ja q spo mbrrijn, nga telashet e veta. Spo duan q spo duan shqiptart t mendojn si ju; kan marr nj avaz t ri, po duan t dalin m vete, t bashkohen me vendin e tyre am, me Nnn Shqipri, si e quajn me afsh atdheun e tyre, e kjo bn ta flakin robrin jugosllave. Kjo gj t habit. Pos t tjerash, pos q me ekonomi n tokat shqiptare ke lejuar lojn Laje, lyeje, kape maco, shkrryeje!, ti ke marr masa edhe pr prarjen e tyre: le t vriten sa m shum vllau me vlla! Kt fjal e kt ide i ka prfillur besnikrisht gjith aparati yt i flliqur shtetror. Dhe shqiptart kan zn qmoti dhe po vazhdojn edhe sot t vriten, t gjakosen si armiqt m t mdhenj ndrmjet veti. Ky fenomen, me t cilin krenohesh pse ka mbir brenda kufijve t shtetit tnd, ngrtheu me vete dy momente t rndsishme. I pari: M mir ia lan shteti tatimin kriminelit q e lind vet, sesa populli q i lan tatimin shtetit. Duke u nisur nga shkalla e kriminalitetit t madh n Jugosllavi del se sistemi yt revizionist sht nga m t tmerrshmet xheheneme t ksaj bote. Dhe e dyta: kur t ket marr vllau t vritet me vlla n kolonit e bots, - po thot nj njeri i menur, - vllau e vret t vllan duke dashur ta vras n t gjith poshtrimin e prbashkt t t kolonizuarit. Dhe si ka dashur historia, si po dshmon kudo epoka e dekolonizimit n bot, nuk shkon gjat dhe n vend t vllait i kolonizuari do ta kthej pushkn kah armiku i vrtet, kolonizatori. Ky proces sht ngjizur moti te shqiptart, a st duket edhe ty? Fol drejt, a t ka shkuar ndonjher mendja se vjen edhe dita q shqiptari, I detyruar me dhun pr ta pritur si miku gjaksorin e vet m t madh, t dal n shesh sikur pran varreve t shkjeve, pa dashuri, pa ndjenj egrsimi, pa gaz n buz, po edhe pa pezmatim. A st duket se kjo sht nj ftohje e rrezikshme gjaku? Mendoje se dashuria pushon n themele t gnjeshtrs, t dhuns?! Apo saje kok si do t vente puna me shqiptart. Metodat e tua t shfarosjes, t ka shkuar mendja, do t arrinin shpejt e shpejt efektin q se arritn dot me shekuj metodat romake, bizante, turke: asimilimin apo shfarosjen e shqiptarve. (Kush kan qen romaku, bizanti, turku n krahasim me fuqin tnde!). Ti klithje q nga Beogradi: Barazi pr t gjith kombet dhe kombsit!, se kjo t lypsej pr demagogjin tnde. Kurse n mbrmje kokn e fusje, sa ishe m i ri e m i fort, nn cepin e jastkut me hingirizje, duke u gzuar q ja, me rrena po kalon edhe nj dit n lumturi! Dhe pati q t besuan dhe asish q mbetn duke br sehir, pa u przier kurr. Pr t part do t vij dita t`ua kndojm kngn: Turpin e madh si e durove Dhe me `ila zemrn e mpive, Kur me kasapt u pajtove Dhe pr ata n llum u shtrive Mjer ata q duart i kan ndyr Me krime q as gurt nuk t`i falin T dytt e din se prej atyre q rrin e bjn sehir presim q, t paktn t`u vij turp A e do edhe nj nga lajtmotivet e tua m t preferuara, i cili po zvarritet q m se tridhjet vjet prmbi Kosovn, si zallahi q t shpon vesht? n vitet e ardhshme, duhet t kemi parasysh q Krahinn tuaj (kuptohet Kosovn) ta ndrtojm deri n 16

maksimumin e mundsive tona! A e di kur i ke thn kto fjal? Me 18 mars 1951! Ku? N Rilindje. Po e vrteta, ku qndron ajo? Gjasht vjet m von, m 1957, t ardhurat pr krye t nj banori n Kosov arritn n 49 pr qind t mesatares n Jugosllavi. Ani mir. Nga ky vit e tutje, puna ka ecur m tej. Por s prapthi. Si gaforrja: me 1977, t ardhurat pr krye t nj banori n Kosov ran n shkalln 33 pr qind t mesatares jugosllave! Sa do q nuk duam t t shqetsojm (pasi edhe ather kur ti je n shtrat dhe asnj fuqi fizike nuk ke, don t jesh mbret!), dhe ta bjm me dije se s`ke pasur as do t kesh lojalitet te shqiptart q buks i thon buk, duhet t ta themi se kopallat e tua s`do t`ia hedhsh m askujt. Se, n shtpin tnde vetm gnjeshtra irret fortprreth t lavdrojn shtypsit, kurse t shtypurit t fajsojn. N mos m besofsh mua, pyete B. Brehtin. Ose cilin do njeri q ka nj lug tru n kok. Ja `thot me nj rast nj dijetar, ta zm, duke folur pr t kolonizuarit n bot (e `vlen pr kta, vlen edhe pr shqiptart, t pushtuar nga Jugosllavia, apo jo?). Lufttari i liris ka par tek ia heqin zvarr, tek ia vrasin t jatin n mnyr brutale,dhe ka mbajtur mend. Dalngadal sht rritur, sht martuar dhe sht br bab. Historia sht prsritur: at e kan marr nga shtrati I gruas, e kan rrahur ndr sy t saj e t fmijve, dhe pastaj e kan rrasur n burg. Familja ka mbetur e tmerruar, pa buk. Ai vet ka shkalluar. Kur t dal n liri, historia mund t prsritet prap edhe m, edhe mPrandaj as q i shkon mendja se urtia, dashuria, lumturia e ksaj bote mund t krkohet kndej guximit, kndej vdekjes, kndej robris: dhe ai i bije shkelm gjith t mirave t ksaj bote kndej dhe takimin me do gj t mir e cakton prtej kufirit t guximit, matan vdekjes. Rrug tjetr nuk ka. N qoft se merr guxim dhe s`ia ndan lufts kundr armikut t trbuar, nj dit do t vritet, do t bhet njeri i vdekur. N qoft se dorzohet, shtrngohet t prulet deri n balt, dhe nuk do t jet m njeri fare. Ti i di kto. Nuk je armik pr t`u prbuzur. Demagogjia jote me dekada po pi uj edhe n Jugosllavi edhe gjetk. Se mos nuk e ditka bota q gjith filozofia jote s`sht tjetr vese nj demagogji, mbi t ciln pushon nj rend i kalbur shoqror? Merita jote: dite ta shfrytzosh situatn q ha kopalla si t tuat! Prandaj s`je i pa menur. Duke qen i till, ti e di domosdo nj gj. Kur njeriu pajtohet me nj fat, pra me luftn dhe me vdekjen, s`ka m vend pr shqetsim, pr nervozizm. Kt din shqiptart n Kosov dhe n tokat tjera t tyre t pushtuara nga Jugosllavia. Sikur t mos e dinin ata do dshproheshin dhe do t humbnin toruan pr shkak t burgosjeve masive politike, q bre ti n Kosov dhe prgjithsisht ndr shqiptart brenda shtetit jugosllav. Prkundrazi, pr revolucionart shqiptar, kto burgime t papara jan shenj e qart se nervoza e gjan gremine dhe q po afron dita e lufts s hapur dhmb pr dhmb e shqiptarve t kolonizuar kundr armikut t tyre shekullor- Jugosllavis. Mjer ti dhe klika jote kur t shprthej ithati yn, i cili nuk e do t shtrydhet pak nga pak, se e ka kohn t shrohet prfundimisht. Duke marr parasysh se fardo q t na thot, ne qeveris (sate) kurr s`do t`i besojm, kemi vendosur q, nn drejtimin ton e me besim t plot, nj jet m t mir pr vete t ndrtojm. Duke marr parasysh se ju me siguri prve gjuhs s topave tjetr nuk kuptoni, kemi vendosur q grykat e tyre tani nga ju t`i drejtojm q ti shijoni! (Bertolt Brehti) 17

N past qen kjo frika jote gjat vizits s fundit ndr shqiptar, ather je njmend njeri i arsyeshm: friksohu edhe m shum! Janar, 1980 Marr nga numri i par i "Bashkimit" t drejtuar nga Jusuf Grvalla (www.pashtriku.org, 18 korrik 2010)

5. LUFTA JON SHT E DREJT

N 30 vjetorin e gjykimit t antarve t LNKVSHJ dhe t daljes n sken t udhheqsit t saj Jusuf Grvalla Sulmi i UDBs dhe kundrsulmi i Jusuf Grvalls n shtypin e kohs Dihet mirfilli, se n nntor - dhjetor t vitit 1979 n Kosov dhe n viset tjera Shqiptare n ishJugosllavi, regjimi titist prmes UDBs famkeqe ndrmori nj fushat t egr kundr Lvizjes son Kombtare, me rast burgosi dhjetra veprimtar t ksaj Lvizjeje. N kto zhvillime t rnda pr popullin shqiptar, ishte zbuluar edhe aktiviteti i Jusuf Grvalls. M 14 dhjetor 1979, Jusuf Grvalla, pr t'i shptuar burgosjes nga UDB'a jugosllave, (pas konsultimit me shokt e Lvizjes) - largohet nga Kosova dhe emigron n Gjermani. Jusufi largimin e tij nga Kosova pr n Gjermani e prshkruan detalisht n ditarin e tij. Jusuf Grvalla, me t arritur n Gjermani, n janar 1980 nis aktivitetin e tij, pr ta njohur opinionin e huaj lidhur me situatn e rnd q po kalon populli shqiptar n Kosov dhe n viset tjera etnike n ishJugosllavi. Jusufi me ndihmn e Bardhit (vllaut t tij), fillimisht i shkruajti nj letr organizats Amnesty Intenacional ku e njoftoi pr burgosjet masive t shqiptarve n Kosov dhe pastaj me porosin e revists gjermane Der Spiegel prgatiti nj material prej 13 faqesh, n t cilin shprfaqi historin e popullit shqiptar dhe hodhi n drit burgosjet e fundvitit 1979 q kishin ndodhur n Kosov. Ato dit janari, Jusuf Grvalla (pasi ishte njohur edhe me disa veprimtar q vepronin n Gjermani), shkruan disa artikuj q do t botohen n muajin shkurt n gazetn "Bashkimi", dhe n numrin vijues n prill 1980. Ai do t shkruaj edhe pr gazetn "LIRIA" q e nxirrte Kadri Zeka n Zvicr. Si vihet n pah, Jusuf Grvalla ia fillon puns duke i ndihmuar t tjert n aktivitete t shumta q i kishin nisur prej kohsh, i bindur se ajo pun ishte me interes kombtar. N kt koh, UDBja kishte shtuar aktivitetin e saj n Evrop dhe i survejonte veprimtart shqiptar n ato prmasa si i ndiqte veprimtart n Kosov dhe n viset tjera etnike shqiptare. N pranver t ktij viti, n kohn kur lufta shantazhuese kundr Jusufit n Shtutgart intensifikohet prmes provokatorve t UDBs, t cilt kurdisnin edhe atentate e krcnime t ndryshme, duke shpresuar se Jusufi do t izolohet, m 4 qershor 1980, Gjykata e Qarkut n Prishtin (n baz t aktakuzs PP.nr.180/79 dat 9 maj 1980) n emr t popullit i dnoi tet antar t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve tjera shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ). Pikrisht n kt dit, (m 4 qershor 1980) Jusuf Grvalla kishte nisur prgatitjet pr botimin e Lajmtarit t liris, nj revist Kombtare q solli, shpres, guxim e vetbesim tek shqiptart n mrgim dhe n gjith etnikumin kombtar n ishJugosllavi.

18

Qysh n numrin e par t Lajmtarit t liris (gusht 1980), Jusuf Grvalla u vu n mbrojtje t bashkveprimtarve t tij t burgosur nga UDBja famkeqe, duke siprfaqsuar njkohsisht, gjithanshm edhe kauzn ton kombtare. Me kt rast pr pashtriku.org po shkpusim kt fragment: "Duke u nisur nga lufta jon e drejt, sepse ndryshe ska si cilsohet lufta pr mbrojtjen e tokave t tua dhe t interesave jetike t popullit tnd; si dhe nga pjesmarrja aktive e prhershme e shqiptarve t Kosovs n vlimet e prgjithshme t historis s Shqipris pr ruajtjen e tokave dhe t popullit nga coptimet e ndryshme barbare; pastaj, me vetdije t lart se qeveria titiste e Beogradit, mash e imperializmit dhe e revizionizmit botror meriton tek e fundit edhe urrejtjen e popujve jugosllav, q lngojn si mos m keq nn kmbn e shovinizmit serb, sht e natyrshme q ne, revolucionart kosovar t ndahemi diametralisht me mendime nga kjo qeveri dhe nga ky shtet. ka quan Jugosllavia mik, pr ne do t jet (dhe ka qen) armik. Dhe anasjelltas, kur ajo quan armiq djalrin m prparimtare shqiptare, q si ka ln vend harress kombtare dhe q se ka hequr mendjeje rrezikun nga zhdukja prej dors jugosllave as dashurin dhe respektin ndaj detyrave dhe nderit historik e kombtar, ather ne at djalri do ta quajm djalri e vrtet shqiptare. N t till kontekst e shohim edhe aktivitetin revolucionar t t pesdhjet organizatave tona patriotike e revolucionare, q UDB-ja jugosllave i ka terrorizuar dhe i ka masakruar q nga Lufta II Botrore e deri m sot. N t till kontekst do ta shohim patjetr edhe aktivitetin e patriotve shqiptar, q para disa muajsh i mbushn ding t gjitha burgjet dhe bodrumet e policis jugosllave n Kosov. Nse gjyqi, shtypi, radioja dhe televizioni jugosllav e shohin t arsyeshme ti dnojn Pr vepr penale t propagands dhe t bashkimit me qllim t veprimtaris armiqsore kundr popullit dhe shtetit patriott dhe revolucionart Shefqet Jashari, Ramadan Pllana, Avdi Kelmendi, Abdyl Lahu, Isa Demaj, Sylejman Quqalla, Sknder Jashari, Hysen Grvalla, Ibrahim Shala, Asllan Loshi, Ruzhdi Saramati dhe gjith kusurin q tepron nga dy mij e m shum t burgosur politik shqiptar brenda disa muajsh (q mund t supozojm pse nuk shpallen botrisht emrat e tyre), na mbetet neve tjetr pos ti nderojm kta revolucionar dhe t mburremi si mburret do popull me bijt e vet m t mir." Me rastin e 30 vjetorit t procesit t par gjyqsor kundr antarve t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve tjera shqiptare n Jugosllavi, t mbajtur m 4 qershor 1980, www.pashtriku.org, boton pr her t par Aktgjykimin e Gjykats s Qarkut n Prishtin, t shpallur n emr t popullit kundr tet veprimtarve t ksaj Lvizjeje Kombtare. AKTGJYKIMI I GJYKATS S QARKUT N PRISHTIN P - nr. 137/80, dat 4 qershor 1980 N E M R T P O P U LL I T Gjykata e Qarkut n Prishtin, n Kolegjin e prbr nga gjyqtari Isak Nishevci. kryetar, gjyqtari Metush Sadiku dhe gjyqtart porot Azem Emini, Maksimoviq Dojqin dhe Qazim Goxhufi, antar, me pjesmarrjen e procesmbajtses Bedrije Kasumi puntore e ksaj gjykate, n shtjen penale t akuzuarve: 19

Shefqet Jashari nga fshati Strofc, t cilin e mbron sipas detyrs zyrtare Jusuf Hakaj av. nga Prishtina, pr veprn penale bashkimi pr veprimtari armiqsore nga neni 136 al. 1, lidhur me nenin 114 t LPJ, Ramadan Pllana nga fshati Shtitaric, t cilin e mbron Zeqir Arni av. nga Prishtina, sipas detyrs zyrtare, pr vepr penale bashkimi pr veprimtari armiqsore nga neni 136 al. 1 lidhur me nenin 114 t LPJ, Avdi Kelmendi nga Lipjani, t cilin e mbron Hasan Kryeziu av. nga Prishtina, pr veprn penale propagand armiqsore nga neni 133 al. 1 t LPJ, Avdyl Lahu, nga fshati Gllamnik t cilin e mbron sipas detyrs zyrtare Zeqir Arni av. nga Prishtina, pr veprn penale propagand armiqsore nga neni 133 al. 1 t LPJ, Skender Jashari, t cilin e mbron Latif Krasniqi av. nga Prishtina pr veprn penale propagand armiqsore nga neni 133 al. 1 t LPJ, Isa Demaj nga fshati Shkrel, t cilin e mbron dr. Millutin Gjuriqiq av. nga Peja, pr veprn penale propagand armiqsore nga neni 133 al. 1 t LPJ, Sylejman Qyqalla nga fshati Bellaqefci i Madh, t cilin e mbron sipas detyrs zyrtare Hasan Kryeziu av. nga Prishtina, pr veprn penale propagand armiqsore nga neni 133 al. 1 t LPJ dhe Hysen Grvalla nga fshati Dubovik, t cilin e mbron Gavrillo Vuleviq av. nga Peja, pr veprn penale propagand armiqsore nga neni 133 al. 1 t LPJ, t akuzuar me aktakuzn e Prokuroris publike t qarkut n Prishtin PP. nr. 180/79 dt. 9 maj 1980, n pranin e t akuzuarve, mbrojtsve t tyre dhe prfaqsuesit t akuzs publike, zvends prokurorit publik t qarkut, Ruzhdi Kozmaqi, m 4 qershor 1980 mori dhe publikisht shpalli kt A K T GJ Y K I M T akuzuart: Shefqet Jashari, i lindur m 15 maj 1944 n fshatin Strofc, KK Vushtrri, ku edhe jeton, ka kryer shkolln e lart pedagogjike. Ramadan Pllana, i lindur m 6 korrik 1947 n fshatin Shtitaric, KK Vushtrri, ku edhe jeton, ka kryer vitin e tret t Fakultetit filozofik - dega e gjuhs Frenge. Avdi Kelmendi, i lindur m 21 dhjetor 1951 n fshatin Ribari i Vogl KK Lipjan, tani jeton n Lipjan, drejtor i repartit t Fabriks Mineks n Ferizaj, Avdyl Lahu, ka kryer fakultetin filozofik grupi i gjuhs dhe letrsis shqipe. Skender Jashari, i lindur m 11 korrik 1954 n Prishtin ku edhe jeton, puntor n ndrmarrjen Ramiz Sadiku n Prishtin. Isa Demaj, i lindur m 12 janar 1946 n fshatin Shkrel KK Pej, tani jeton n fshatin Pavlan, ka kryer Fakultetin filozofik - grupi i gjuhs dhe letrsis shqipe. Sylejman Qyqalla, i lindur m 29 qershor 1954 n fshatin Bellaqefci i Madh KK Prishtin ku edhe jeton, puntor n Fabrikn e amortizatorve n Prishtin, ka kryer shkolln e nxnsve n ekonomi. Hysen Grvalla, i lindur m 11 dhjetor 1941 n fshatin Dubovik KK Dean ku edhe jeton, ka kryer katr klas t shkolls fillore. JAN FAJTOR Dhe at: I akuzuari Shefqet Jashari Sepse pr t kryer vepra penale kundr bazs s rregullimit shoqror socialist vetqeveriss, t siguris s RSFJ, e veanrisht t cenimit kundr revolucionar t rregullimit shtetror, t drejtuar n rrzimin e pushtetit t klass puntore e njerzve 20

punues, shkatrrimin e bashkim-vllaznimit e t barazis s kombeve e kombsive si dhe t ndrrimit antikushtetutar t rregullimit shtetror federativ, gjat vitit 1977 n Prishtin, si nj ndr organizatort, n kontaktet e takimet e shpeshta me Sabri Novoselln dhe t akuzuarin Avdyl Lahu, me qllim t masovizimit t grupit ilegal armiqsor t Kosovs dhe viset tjera t RSFJ ku jetojn shqiptart, merren vesh pr formimin e organizats Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs t ciln edhe e formojn n vitin 1978 dhe vendosin q t njejtn ta udhheq Komiteti Qendror e q njri prej antarve t tij t bhet i akuzuari Shefqet Jashari, njherit e aktualizojn shtjen e prfitimit t antarve t rinj, dhe t shkruarjes s afisheve e parullave me prmbajtje armiqsore, n tremujorshin e par t vitit 1979 n Prishtin, pas shum kontakteve dhe bisedave t mparshme gjat viteve 1977 dhe 1978 q i pati me t akuzuarin Ramadan Pllann e udhzoi q grupin armiqsor ilegal Shkndija e Kuqe t cilin e kishte formuar gjat vitit 1978, ta pagzoi me emrin e ri Organizata e Lvizjes s Rinis nacionallirimtare Kosovare. Me kt rast i akuzuari Shefqet Jashari e njohton t akuzuarin Ramadan Pllana se sht pranuar pr antar t Komitetit Qendror, e pastaj prve udhzimeve pr veprime konspirative dhe formimin e grupeve t Treshit, ia jep letrn prshndetse, Betimin, Vendimin mbi formimin e grupit ilegal armiqsor me emrtim t ri dhe Vendimin se antart ripajtohen ti bashkangjiten Lvizjes, t cilin grup edhe e formoi i akuzuari Ramadan Pllana m 12 mars 1979 n Prishtin, gjat muajit prill 1979 t akuzuarit Ramadan Pllana i jep Statutin e Lvizjes prej pesmbdhjet pikave, Parathnien dhe Udhzimin e qndrimit t antarve t Lvizjes, materialet: Nj komb shqiptar, nj shtet shqiptar n 9 faqe, Rritja dhe kalitja ideopolitike e antarve detyr primare dhe permanente dhe Fjala e nj renegati shqiptar e me qllim q tua shprndaj antarve t Lvizjes, n fillim t muajit korrik 1979 n Prishtin, afr stacionit t autobusave, i akuzuari Shefqet Jashari, pas nj takimi i jep detyr t akuzuarit Ramadan Pllana q n emr t Lvizjes NK nprmes t antarve t grupit t tij t ndrrmerr akcionin e shkruarjes s parulls NIN-i rren Ylli nuk rren, t cilat parulla edhe jan shkruar m 10 korrik 1979, n gjysmn e dyt t muajit korrik t vitit 1979, n emr t Komitetit Qendror t akuzuarin Ramadan Pllana e udhzon q t shkoi n Franc pr t kontaktuar me udhheqsit e fraksionit Marksist-Leninist t Partis Komuniste Franceze, n mnyr q ata t njoftohen pr ekzistimin e Lvizjes dhe qllimet e saja, gj q ky udhton dhe qndron n Franc prej 20 korrik gjer m 5 gusht 1979. N fillim t muajit tetor 1979 n Prishtin, n takimin me t akuzuarin Ramadan Pllana, ktij i jep detyr t caktuar q n emr t Lvizjes t shkoi n Stamboll dhe t kontaktoi me udhheqsit e organizats ilegale armiqsore q vepron n Turqi, me qllim t bashkpunimit, pr ka i akuzuari Ramadan Pllana shkoi n Stamboll dhe qndroi prej 5 deri m 8 tetor 1979 dhe kontaktoi me udhheqsit e organizats ilegale armiqsore e pastaj kur kthehet i raporton t akuzuarit Shefqet Jashari pr t gjitha kto. N fillim t muajit tetor 1979 i drejtohet Abdullah Hotit, e njohton pr ekzistimin e organizats Lvizja NK dhe qllimet e saja e pastaj nga ai krkon q t bhet antar, por ky kt ofert e refuzon. M 15 nntor 1979 gjat bastisjes s shtpis s tij, jan gjetur poezit Mngjesi i s nesrmes, Kosovs dhe materialet tjera me prmbajtje armiqsore, me ka ka kryer veprn penale bashkimi pr veprimtari armiqsore nga neni 136 al. 1 lidhur me nenin 114 t LPJ. I akuzuari Ramadan Pllana Gjat vitit 1978 n Konviktin e studentve n Prishtin, organizoi dhe formoi grupin ilegal armiqsor Shkndija e Kuqe, me prbrje prej pes antarsh, t akuzuarit Ramadan Pllana si kryesor dhe antarve Abdullah Hoxha, Musa Neziri, Dem Jashari 21

e Latif Pllana, e pastaj t njejtve u jep pr lexim dhe prpunim literatur e material propagandues duke i prfituar n kt mnyr q t punojn armiqsisht ndaj sistemit t RSFJ, n fillim t vitit 1979 pas shum kontakteve e bisedave t mparshme gjat viteve 1977 e 1978 q i pati me t akuzuarin Shefqet Jashari, nga ky sht njohtuar se u pranua pr antar t Komitetit Qendror dhe ka marr instrukcione q grupin armiqsor Shkndija e Kuqe ta pagzoi me emrin e ri Organizata e Rinis s Lvizjes Nacionallirimtare Kosovare me rast ai prve udhzimeve pr pun konspirative dhe formimit t grupeve t Treshit, mori Letrn prshndetse, Betimin, Vendimin e pajtimit pr bashkangjitje Lvizjes, Vendimin mbi formimin e grupit n emr t ri, pastaj m 12 mars 1979 n Tok bashqe n Prishtin me antart e grupit t vet e mban mbledhjen ku e japin betimin dhe marrin prsipr detyrn e formimit t grupeve t reja t Treshit. Gjat muajit prill 1979 nga i akuzuari Shefqet Jashari mori materiale propaganduese e udhzime tjera pr veprimtari armiqsore, e n t njejtn koh i jep atij n shiqim punimin e vet Rini shqiptare-Rini revolucionare. N fillim t muajit korrik 1979 pas marrjes s udhzimeve dhe detyrs nga i akuzuari Shefqet Jashari se duhet t shkruhet parulla NIN-i rren Ylli nuk rren i organizaon antart e grupit t vet Abdullah Hoxhn, Musa Nezirin e Hilmi Llugn, t cilt kt parull e shkruajn natn e 10 korrikut 1979 n disa vende n Prishtin. Prej dats 20 korrik deri m 5 gusht 1979 pas instrukcioneve q i merr nga i akuzuari Shefqet Jashari n emr t Komitetit Qendror udhton n Franc, me rast udhheqsit e frakcionit Marksist-Leninist t Partis Komuniste Franceze i njohton pr ekzistimin e Lvizjes NK, qllimet e saja dhe njherit nga ata krkon ndihm. Prej dats 5 deri m 8 tetor 1979 pas udhzimeve q i merr nga i akuzuari Shefqet Jashari, udhton n Stamboll me qllim t kontaktimit me udhheqsit e organizats ilegale armiqsore q vepron n Turqi, e pas kthimit t njejtin e njohton pr bisedimet q ka patur atje. Gjat vitit 1979 n Lipjan njohtohet me t akuzuarin Avdi Kelmendi dhe n bisedat e kontaktet e mtutjeshme kt e njohton pr ekzistimin e Lvizjes NK dhe i propozon q t formoj grupet e Treshit, ndrsa i akuzuari Avdi Kelmendi i pranon detyrat dhe n kt koh e fillon veprimtarin armiqsore intensive duke e formuar Komitetin Qarkor n Lipjan prej pes antarsh. Gjat viteve 1978 dhe 1979 shumher kontakton me t akuzuarin Sylejman Qyqalla, shkmben me te literatur me prmbajtje armiqsore, me biseda t shpeshta shprehen negativisht ndaj sistemit t RSFJ dhe t njejtin e udhzon pr veprimtari armiqsore. Gjat bastisjes s baness s tij m 12 dhjetor 1979 dhe m von jan gjetur: Statuti i LNK, vendimet nga mbledhjet e mbajtura, Letra prshndetse, Udhzimi n tet vargje, Parathnia, Fjala e nj renegati shqiptar, Rrita dhe kalitja ideopolitike e antarve detyr primare dhe permanente dhe shum materiale tjera me prmbajtje armiqsore, -me ka ka kryer veprn penale bashkimi pr veprimtari armiqsore nga neni 136 al. 1 lidhur me nenin 114 t LPJ. I akuzuari Avdi Kelmendi Sepse me shkrim dhe gojarisht nxiti ndrrimin antikushtetutar t rregullimit shoqror socialist e vetqeveriss dhe shkatrrimin e bashkim vllazrimit dhe barabarsis s kombeve dhe kombsive t RSFJ, kshtu q gjat viteve 1975 deri 1978 si profesor i Shkolls s mesme n Lipjan, i frymzuar nga i akuzuari Isa Demaj lexoi dhe kmbej libra me prmbajtje armiqsore, ndr t tjera edhe Mngjeset e bardha, thurje dhe degjenerim, Shota dhe Azem Galica, kurse gojarisht sht shpreh negativisht pr gjendjen politike, ekonomike dhe shoqrore n RSFJ dhe ka cekur moszhvillimin e barabart socialoekonomik e politik t kombsis shqiptare n KSA t Kosovs. Prej gjysms s vitit 1978 deri m 20 tetor 1979 sht takuar disa her me Sabri Novoselln, 22

prndryshe nj ndr antart e Komitetit Qendror t Lvizjes NK dhe n bisedat q i ka patur n Prishtin kan diskutuar pr paknaqsin e shqiptarve me sistemin ekzistues t RSFJ, se Revolucionart po bien npr burgje dhe se ka ardh koha q t kalohet n pun ilegale e revolucionare, se n Kosov ekziston nj Lvizje e madhe dhe e fort, etj. Gjat vitit 1979 pas kontakteve t shumta e bisedave me karakter armiqsor me t akuzuarin Ramadan Pllana, nga ky sht njohtuar se ekziston dhe vepron Lvizja NK e Komiteti Qendror, ka marr udhzime pr ta formuar Komitetin Qarkor n Lipjan dhe n kt drejtim i angazhon disa persona si jan Ismajl Gashi, Beqir Leci, Qemajl Aliu, Banush Bytyqi, Muhamet Ademi dhe Ali Zejnullahu. Pastaj t njejtit i furnizon me materiale e literatur propaganduese, i njohton pr ekzistimin e Lvizjes dhe qllimin e Komitetit Qarkor t porsaformuar n Lipjan. Gjithashtu nn udhheqjen e t akuzuarit Avdi Kelmendi kan qen t prgatitur q pr festat e nntorit t vitit 1979 t shprndajn pamflete e shkruajn parulla me prmbajtje armiqsore, mirpo akcioni mbetet n tentativ pasi q n ndrkoh jan paraburgosur, -me ka ka kryer veprn penale propagand armiqsore nga neni 133 al. 1 t LPJ. I akuzuari Avdyl Lahu, Sepse me shkrim dhe gojarisht nxiti ndrrimin antikushtetutar t rregullimit shoqror socialist e vetqeveriss dhe shkatrrimin e bashkim vllazrimit dhe barazis s kombeve dhe kombsive t RSFJ, e poashtu me qllim t keq dhe rrejshm i paraqiti rrethanat rrethanat politiko-shoqrore n RSFJ, kshtuq gjat viteve 1977 e 1978, n Prishtin n kontaktet e takime me t akuzuarin Shefqet Jashari dhe Sabri Novosella e me qllim t forcimit e masovizimit t grupit ilegal armiqsor t Kosovs dhe viseve tjera t RSFJ ku jetojn shqiptart merren vesh pr formimin e organizats Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs e njherit pajtohen q njri prej antarve t Komitetit Qendror t bhet i akuzuari Shefqet Jashari, me rast e aktualizojn shtjen e prfitimit t antarve t rinj dhe shkruarjen e afisheve dhe parullave me prmbajtje armiqsore. Poashtu gjat vitit 1978 n Prishtin e n vendet tjera, me kontakte t shpeshta me t akuzuarin Skender Jashari e persona tjer e ka kritikuar sistemin e ndarjes s t ardhurave personale n Jugosllavi, ka cek se Kosova sht n pozit t vshtir dhe se fajin pr kt e ka RS e Serbis, se kombsia shqiptare n Kosov me paraqitjen e rastit t volitshm duhet t ngritet n revolucion, duhet krkuar e afruar persona me mendime identike n mnyr q t njejtit t aktivizohen n grupe armiqsore, se shpejt sistemi n RSFJ do t prahet e do republik do t formohet si e pavarur dhe gjat muajit maj 1979 t akuzuarit Skender Jashari n shtpin e tij ia ka drguar materialin armiqsor t shkruar n makin me titull Informat pr situatn politike e ekonomike t krahinave shqiptare t bashkangjitura vullnetarisht n RSFJ i cili tekst fillon me fjalin se iu sht dedikuar Organizatave politiko-shoqrore shqiptare n Jugosllavi - si atyre legale ashtu edhe atyre n ilegalitet - popullit dhe klass puntore t Kosovs dhe prfundon me fjalin Pa pavarsi territoriale, politike e ekonomike smund t ket barazi nacionale, se pas ktyre elementeve mshehet eksploatimi kolonialist, se gjat bastisjes s shtpis s tij jan gjetur shum traka megnetofonike t inizuara me kng nacionaliste e armiqsore, -me ka ka kryer veprn penale propagand armiqsore nga neni 133 al. 1 t LPJ. I akuzuari Skender Jashari Sepse me shkrim dhe gojarisht nxiti ndrrimin antikushtetutar t rregullimit shoqror socialist vetqeveriss dhe shkatrrimin e bashkim-vllazrimit dhe barazis s kombeve e kombsive t RSFJ, e poashtu me qllim t keq dhe rrejshm i paraqiti 23

rrethanat politiko-shoqrore n RSFJ, gjat vitit 1978 n Prishtin e vendet tjera n kontakte t vazhdueshme me t akuzuarin Avdyl Lahu ka cekur se KSA e Kosovs ka ngecur n zhvillimin ekonomik, se kombsia shqiptare duhet t organizohet pr ngritje n revolucion ngase nuk kan kurrfar t drejtash dhe sht e robruar, se n Kosov njerzve t aft e t arsimuar nuk iu mundsohet punsimi, se n rast nevoje pas ndonj krize politike n Jugosllavi ai i ka t tubuar rreth vetes disa persona q do ti kryejn detyrat konkrete e q parashtrohen para tyre, poashtu se duhet gjetur ithtar me qllim q t bhen antar t grupit Lvizja NK dhe t paguajn antarsin pr blerjen e materialit propagandues. Gjat vitit 1978 dshmitarve Vesel Veseli, Rexhep Maqedonci, Gafurr Ajvazi etj., u ka folur pr grupin e organizats LNK dhe u ka propozuar q edhe ata t bhen antar t ksaj organizate armiqsore e t paguajn antarsin. Gjat muajit maj 1979 nga i akuzuari Avdyl Lahu n shtpin e vet e ka marr materialin t shkruar n makin me titull Informat pr situatn politike e ekonomike t krahinave shqiptare t bashkangjitura vullnetarisht n RSFJ i cili tekst fillon me fjalin se iu sht dedikuar Organizatave politiko-shoqrore shqiptare n Jugosllavi si atyre legale ashtu edhe atyre n ilegalitet - popullit dhe klass puntore t Kosovs dhe prfundon me fjalin Pa pavarsi territoriale, politike e ekonomike smund t ket barazi nacionale, se pas ktyre elementeve mshehet eksploatimi kolonialist. S fundit gjat bastisjes n shtpin e tij m 15 nntor 1979 sht gjetur Informata e prmendur, nj afishe Lexoje, shprndaje, armikut mos ia dorzo dhe materiale tjera propaganduese e armiqsore, - me ka ka kryer veprn penale propagand armiqsore nga neni 133 al. 1 t LPJ. I akuzuari Isa Demaj Sepse me shkrim dhe gojarisht nxiti ndrrimin antikushtetutar t rregullimit shoqror-socialist e vetqeveriss dhe shkatrrimin e bashkim vllazrimit e barazis s kombeve e kombsive t RSFJ, e po ashtu me qllim t keq dhe rrejshm i paraqiti rrethanat politiko-shoqrore n RSFJ, kshtu q gjat viteve 1975 deri n 1979 n Lipjan dhe vendet tjera gjat bisedave me t akuzuarin Avdi Kelmendi, e pastaj me Ismajl Gashin, Beqir Lecin, Ekrem Llugiqin dhe persona tjer ka deklaruar se n Jugosllavi nuk ekziston socializmi i vrtet po vetm politika revizioniste, se shoku Tito sht antikomunist dhe se politika e tij t ciln e udhheq shkon n favor t kapitalizmit, se Beogradi udhheq politik shfrytzuese ndaj Kosovs, se RSFJ i shfrytzon pasurit natyrore t KSA t Kosovs. Poashtu ka kritikuar sistemin socialist vetqeveriss dhe ka deklaruar se duhet punuar me rinin shqiptare n mnyr q e njejta t ngritet ideologjikisht pr veprimtari armiqsore ndaj RSFJ, e pastaj n banesn e Ismajl Gashit n Lipjan ka deklaruar se situata politike e Kosovs nuk ka ndryshuar pas Plenumit t Katrt, kurse para nxnsve t QAMO n Lipjan, ku ka qen i inkuadruar n veti t profesorit t gjuhs shqipe ka recituar vargje nga Lahuta e Malsis dhe shum her sht shprehur armiqsisht ndaj sistemit socialist n RSFJ, dhe gjat bastisjes n shtpin e tij m 27 dhjetor 1979 jan gjetur shtat ekzemplar t revists Ylli, vjersha Kosovs e materiale tjera me prmbajtje armiqsore, - me ka ka kryer veprn penale propagand armiqsore nga neni 133 al. 1 t LPJ. I akuzuari Sylejman Qyqalla Sepse me shkrim dhe gojarisht nxiti ndrrimin antikushtetutar t rregullimit shoqror-socialist e vetqeveriss dhe shkatrrimin e bashkim vllazrimit e barazis s kombeve e kombsive t RSFJ, e po ashtu me qllim t keq dhe rrejshm i paraqiti 24

rrethanat politiko-shoqrore n RSFJ, kshtu q nga viti 1978 e m tutje n fshatrat Bellaqevc e Shtitaric dhe Prishtin ka kontaktuar me t akuzuarin Ramadan Pllana, i sht lavdruar se n bibliotekn e tij ka libra me prmbajtje armiqsore dhe njherit kan br shkmbimin e librave dhe materialeve propaganduese. N bised me t ka theksuar se zhvillimi ekonomiko social e kulturor n RSFJ nuk sht i drejt, se n mnyr sistematike duhet t organizohet e t frymzohet kombsia shqiptare pr shkputjen nga RSFJ. Pastaj gjat shrbimit ushtarak prej muajit qershor 1978 deri m 6 shtator 1979 e ka prpiluar ditarin me prmbajtje armiqsore t drejtuar kundr sistemit politiko-shoqror n Jugosllavi, me prmbajtje nacionaliste e irredentiste dhe plot fyerje e prbuzje t drejtuara kombeve e kombsive q jetojn n RSFJ. Pas kthyerjes nga shrbimi ushtarak n fillim t muajit shtator t vitit 1979 vazhdon bisedat dhe kontaktet me Ramadan Pllann e pastaj rreth vetit tubojn disa nxns t QAMO Milladin Popovi n Prishtin, t cilt i organizoi pr veprime propagandistike, iu dha t lexojn literatur me prmbajtje armiqsore, para dshmitarve Nexhmedin Melenica e Rrahim Rama dhe t tjerve ka kritikuar sistemin shoqror vetqeveriss t RSFJ, duke cekur se n Jugosllavi ekziston papunsia e madhe, se Kosova ka ngec mbrapa n zhvillimin ekonomik mu pr shkak se ndodhet n kuadr t RSFJ, dhe gjat bastisjes s shtpis s tij m 10 nndor 1979 jan gjetur 260 ekzemplar t gazets Zri i Popullit, revista Dielli, Drita, Shqipria e Re, Zri i Rinis, shtat kopje t Ditarit e shum e shum libra, revista, gazeta dhe materiale tjera me prmbajtje armiqsore, - me ka ka kryer veprn penale propagand armiqsore nga neni 133 al. 1 t LPJ. I akuzuari Hysen Grvalla Sepse me shkrim dhe gojarisht nxiti ndrrimin antikushtetutar t rregullimit shoqror - socialist e vetqeveriss dhe shkatrrimin e bashkim - vllazrimit e barazis s kombeve e kombsive t RSFJ, e po ashtu me qllim t keq dhe rrejshm i paraqiti rrethanat politiko-shoqrore n RSFJ, kshtu q gjat vitit 1979 n fshatin Dubovik, KK Dean, nga Isuf Grvalla, prndryshe vllau i tij sht njohtuar se ekziston dhe vepron organizata ilegale Lvizja NK pr ka edhe ka shprehur dshirn q edhe ai t bhet antar, pr ka edhe e ka marr Statutin e organizats LNK e libra e materiale propagandistike me prmbajtje si jan: Lidhja Kosovare, Kongresi i par, Vetadministrimi Jugosllav teori dhe praktik kapitaliste, Lidhja Shqiptare e Prizrenit. T njejtat i ka lexuar e pastaj ua ka dhn Muharrem Blakajt, Mal Morins e Ahmet Haxhiajt pr lexim dhe ngritjen e tyre ideologjike si dhe pr pun armiqsore. Gjat muajit korrik 1979, pasi q m par ka marr instrukcione prej vllaut t tij Isuf Grvalls, Muharrem Blakajn e Mal Morinn i ka pregaditur e udhzuar q n disa vende n Pej e Istog t shkruajn parulln NIN-i rren Ylli nuk rren, t cilat parulla kta nn ndikimin e tij edhe i shkruan m 10 korrik 1979, pr ka n ditn e nesrme e informojn se detyrn e dhn e kan kryer dhe gjat bastisjes s shtpis s tij m 14 dhjetor 1979 jan gjetur shum libra e materiale propagandistike, ndr t cilat edhe kto: Rini shqiptare rini revolucionare, Parathnia, Nj komb shqiptar nj shtet shqiptar, Bashkpuntort e okupatorit nuk jan prfaqsues t popullit shqiptar, Statuti i LNK, Rrita dhe kalitja ideopolitike e antarve detyr primare dhe permanente, Udhzime dhe Fjala e nj renegati shqiptar, - me ka ka kryer veprn penale propagand armiqsore nga neni 133 al. 1 t LPJ. 25

Prandaj gjykata n baz t neneve t lartcituara si dhe neneve 5, 33, 38, 41 dhe 50 t LPJ si dhe nenit 351 t LPP i GJ Y K O N T akuzuarin Shefqet Jasharin me dnim me burg n kohzgjatje prej 8 (tet) vjetsh. T akuzuarin Ramadan Pllann me dnim me burg n kohzgjatje prej 7 (shtat) vjetsh. T akuzuarin Avdi Kelmendin me dnim me burg n kohzgjatje prej 5 (pes) vjetsh. T akuzuarin Avdyl Lahun me dnim me burg n kohzgjatje prej 4 (katr) vjetsh. T akuzuarin Skender Jasharin me dnim me burg n kohzgjatje prej 3 (tri) vjetsh. T akuzuarin Isa Demaj me dnim me burg n kohzgjatje prej 4 (katr) vjetsh. T akuzuarin Sylejman Qyqalln me dnim me burg n kohzgjatje prej 4 (katr) vjetsh. T akuzuarin Hysen Grvalln me dnim me burg n kohzgjatje prej 3 (tri) vjetsh. M 10 nntor 1980 Gjykata Supreme e Kosovs, n kolegjin e prbr nga kryetari i gjykats Riza Fazlija dhe gjyqtart: Aqif Tuhina, Nik Lumezi, Ramo Vodopiq e Shefqet Bytyqi, antar, me bashkpuntoren profesionale, Sadije Dedinca procesmbajtse, n pranin e zvendsprokurorit publik krahinor Sahit Meraku, mbrojtsve Zeq Arrni, Hasan Kryeziu dhe dr. Millutin Gjuriqiqi, shqyrtoi Aktgjykimin e Gjykats s Qarkut n Prishtin, P - nr. 137/80 dat 4 qershor 1980, dhe me kt rast me Aktgjykimin (Ap - nr. 248/80 dt.10 nntor 1980) prve uljes s dnimit t Ramadan Pllans nga shtat (7) n gjasht (6) vjet dhe t Avdi Kelmendit nga pes (5) n katr( 4)vjet, t gjith t tjerve ua vrtetoi denimin e dhn nga Gjykata e Qarkut n Prishtin. (www.pashtriku.org, 2 qershor 2010)

6. FAQJA POETIKE N REVISTAT E JUSUF GRVALLS

30 vjet nga dalja n sken e Jusuf Grvalls Jusuf Grvalla sht nj figur monumentale e Kombit ton. Prvese atdhetar dhe drejtues i organizats LNKVSHJ, Jusufi ishte edhe krijues i prsosur. Ai i takon brezit t tret t krijuesve t poezis s sotme shqipe. N kt brez Jusuf Grvalla, sikur edhe pak krijues t artit poetik, do t hyj jo thjesht si krijues i artit letrar, por edhe si individualitet me prirje t shumanshme kulturore e intelektuale. Prandaj, n rrethet kulturore n prgjithsi dhe n ato letrare n veanti, Jusuf Grvalla sht krijues i pranuar n shum fusha: publicist, interpretues, prkthyes, prozator e poet. N Kosov Jusufi ka botuar tri prmbledhje me poezi: Fluturojn e bien (1975), Kanjush e verdh (1978) dhe Shenjat e Shenjta (1979). Edhe pas arratisjes nga Kosova Jusufi vazhdon t shkruaj poezi, por n gazetat e tij apo n ato gazeta t redaktuara nga ai nuk e boton asnj poezi t vetn. E vetmja poezi e Jusuf Grvalls q sht botuar n revistat e kohs sht poezia "SHQIPJA BN EDHE PA GJM, I MJAFTON LAVDIA" e botuar n revistn "Liria", nr. 4-5, gusht 1981, faqe 23. Revistn "Liria" Jusufi e ka ndihmuar me t gjitha mnyrat por, nuk ka qen redaktor i saj. Kjo poezi sht zgjedhur pr botim nga bashkveprimtari i tij Kadri Zeka. 26

Jusuf Grvalla n rubrikn Kndi poetik t revistave t tij, ka botuar poezi t autorve: Abdyl Latif Arnauti (Siri), Tahsin Sarai (Turqi), Ulmar Qvicku (Suedi), Petraq Risto, ajupit, Hydajet Hysenit, Ismail Syls, Ismail Kadares etj. N gazetn Bashkimi ka disa poet tjer q nuk prmenden ktu. Nga t gjith poett shqiptar, Jusuf Grvalla, hapsir m t madhe n revistn Lajmtari i liris i ka dhn poetit Ndoc Gjetja. Poeti Ndoc Gjetja sht ndar nga jeta m 7 qershor 2010, n moshn 66vjeare. Vdekja e parakohshme e poetit erdhi pr shkak t nj smundjeje t rnd. Ai u lind m 1944 n fshatin Brdic t Shkodrs, por n Lezh u vendos me familjen q kur ishte 7 vje. Shtegtoi drejt Tirans n kohn kur krijimtaria e tij u b e njohur n vitin 1971. Kishte botuar vllimin e par poetik "Rrezatim", pastaj erdhn gjasht t tjer: "Shqiponja rreh kraht" (1975), "Qndresa" (1977), "E prditshme" (1982), "aste" (1984), "Poezi" (1987), "Kthimet" (1991) dhe "Dhjata ime" (1998). Poeti Gjetja dikur do t thoshte: "Edhe pse kam botuar shtat vllime me poezi, un e konsideroj veten autor i nj libri t vetm, q do t hartohej duke przgjedhur poezit m t mira q kam arritur t krijoj." Studiuesit e kan cilsuar Gjetjn si poet q di me do varg t'i bjer bukur tastiers s humanizmit dhe prandaj jo pa qllim e kan quajtur poet humanist. Kjo prmas n poezin e tij rri pa zhurm dhe me dinjitet n rendin e poezis bashkkohore shqipe. Pr m tepr Ndoc Gjetja konsiderohet si nj nga poett m origjinal shqiptar. N shenj nderimi pr Ndoc Gjetjen, faqja www.pashtriku.org i ka shkputur katr poezi nga revista Lajmtari i liris, pr tiu br jehon fjalve t ktij poeti t madh, n t njejtn prmas, si ka br Jusuf Grvalla para 30 vitesh. (Pashtriku.org - 26 qershor 2010) M KISHIN ARDHUR NJERZIT Para ca vitesh isha smur i kisha humbur ndjenjat fare dhe tek krevati m'u duk sikur m erdhi ajo, armikja e t gjallve. N dhomn me heshtje t rnd lvizte me apa t pandjer sikur m tha: - Ngreu n kmb! Po t fal dhe ksaj her. Ajo priste q t'i thosha por s'i thash: - Falemnderit! Un u ngrita se te koka m kishin ardhur njerzit. UN SHTPIN E KAM T FALA SHOK M kan ardhur kaq telegrame "Lajmro shndetin" nga shok t largt pas trmetit. Me kta vargje desha t'u prgjigjem: 27

"Ju paa t gjithve, falemnderit!" Shtpia u rrzua, shum gjra u prishn por nga kjo s'e pata vshtir se un prej kohsh e kisha hyrjen te zemra juaj, njerz t mir. Sa njerz m erdhn tek adra sot! Prit e prcjell m kaloi gjith dita, un shtpin e kam te fjala "Shok", me themele n zemra e me ati prej drite. Ja, rri e mendoj me vete sonte: me shum gjra n jet jam ngopur por asnj her dashuria e shokve t m teproj s'm ka ndodhur. Se gjithka n bot ka nj madhsi, mbushet me dika dhe nuk nx m tepr por njeriu kur s'u mbushka me njeri dhe universin mund ta nxr n zemr. Gjyshit tim Gjith jetn e kaloi me nj martin hedhur krahut duke luftuar mal m mal kundr zaptuesve. Ka qen 93 vje kur e rrmbyen armiqt natn n kull dhe s'u kthye m. Nuk dihet se ku e kan vrar dhe as kufomn nuk ia gjet njeri. NGA NJ GOJDHAN Jeta e gjyshit - nj gojdhan nj gojdhan me tridhjet fjal se fjalt e tjera i kan rn rrokje-rrokje nga nj kng, se s'sht leht njqind vjet t trokassh npr zemra, t hysh n to dhe t bhesh fjal q digjet npr breza. Vall ku mbin gjith ato fjal q i pat fol kur ishte gjall se fjalt e gjyshave jan si farat q ajn plisin n pranver, npr zemra lshojn rrnj, ato mbijn e nuk ln jetn kur t mbetet djerr. N ato fjal si thelbi n far sht prkdhelja edhe puthja, sht martina edhe lahuta, sht Shqipria me gjith hallet 28

dhe ajo e bardhja bjeshk kokrra e misrit, Besa e Dhn m t shenjt se zoti vet. More gjysh, Ulisi i Bjeshkve! Askrkund s'ta gjeta varrin, gjithkah brodha vrri e m vrri, pyeta hnn e s'mu prgjegj, pyeta prrenjt e nuk u ndaln, pyeta diellin e tha: Nuk di! M n fund thash me vete: Bjeshka e Namun me shtat male ngrihet sot mbi eshtra t gjyshit Bjeshka e Namun me shtat maja q tallin e sfidojn piramidat e Egjyptit. Si t'i shtyj shtresat e toks, si t'i shtyj shtresat e kohs si t'i ngrej malet e Bjeshks t ta gjej thelbin e zemrs se ty mali t ka marr t t hedh nj tuf me fjal t t hedh nj degz ahu, t t hedh nj hingllim kali, t t hedh ca hala pishe, t t sjell nj djep fmije t shohsh jetn si lviz npr rrembat e Shqipris... Qkur vdiqe more gjysh njqind vjet kan kaluar e ti s'mundesh q ta dish se sa shum q ka ndryshuar faqja e jets dhe faqja e bots po t ngjallesh tre dekika tre dekika ta shikosh nuk besoj se do ta njohsh. Ngreu e shih fillin e lmshit q sht lidhur nyje-nyje n tavolin t supershtetit, n politikn e t gjith krajlive, jan br nj rrahja e puthja, jan br nj paqja e lufta, jan br nj tregu e miqsia, jan br nj burgu e liria, jan br nj gjoksi e shpina... 29

T dhmb syri dhe zemra kur sheh bankat "Nna e bija" mbush me letra q vlersohen shum m tepr se burrria, shum m tepr se atdheu shum m tepr se fytyra, kur sheh urat q montohen me gjymtyr e kafka kombesh ku kalojn tanket e jankit edhe trenat e Moskovit. Pr ta gjetur t vrtetn duhet sot t'i kthesh prmbys shtatmij male ngrit me letra ngritur shkronjn prmbi shkronj dhe do fjal ta thyesh si arrn mos ka brenda varrin ton. Larg nga detet dhe kontinentet nga sarajet e krajlive vijn ca zra si prkdhelje, vijn ca zra si gjmime 'jan sirenat e Uliksit more gjysh prpara tyre? Si gra t lshueme propagandat npr udh t bots ecin n buzqeshje fshehin prangat, fshehin thikn brenda fjals. Disa thon: - aj prmes! Disa thon: - Bjeri ans! Na u dashka t'i thuash vetes ndizu flak e digje trupin, me kurriz s'fiton asgj, rn n gjunj t ha poshtrimi t kafshon me dhmb prej qeni, m mir lufts jepja gjoksin n llogore ta haj plumbi. Krejt si njerzit edhe kombet! Nga kurrizi u vjen vdekja rn n gjunj humbin veten u zbret qyqja n thelb t zemrs mbi shpinkrrusjen vjen mandata, m mir flak ta ndezin shtatin dhe n dor t'u shkrihet shpata. Po shekullit tim e rrugs sime n mos i shkofsha pr midis 30

n mos vdeksha pr kto vrrie mos arritsha t bhem gjysh! Gjakun tim te udha e jets pika-pika e pift dheu gjithsaher t'i thahet buza gjithsaher ta marr etja e iu bft shndet e gzim u bft lule, gjesh e bar u bft rrita e Shqipris, z fmije ndr pelena! Kto poezi jan marr nga "Lajmtari i liris", nr.1, gusht 1980 TE GRYKA E HONIT KU PREHEN ESHTRAT E AZEMIT Iu afrova gryks s honit, ia ngula syt heshtjes, territ dhe s'di pse zemrs brenda gjoksit iu dha t'i thrras Azemit. - A po m ndien, o Azem Galica? thirra ndoshta njqind her. Nj shqiponj doli nga gryka, me trsllim u ngrit n qiell. I thash vetes: Mos thirr m! Se Azem Galica doli. Marr nga "Lajmtari i liris", Nr. 1, janar - shkurt 1981 (26 qershor 2010)

7. PROCESI
PERSONAZHET SAMI BREGU NAIM BALA (Sabri Novosella) TOM NDREU GJYQTARI PROKURORI VELI NEZA E BURGOSURA ROJA HETUESI I HESTUESI II IMITATORI NNA PREJ PUBLIKU ZRI NGA TELEFONI 31

Polic, burra, gra (prindr), n gjykatore Ngjarja ndodh n Prishtin

PAMJA E PAR NAIMI (N shirit t magnetofonit) "Kjo q rrugn time, prej nj njeriu t thjesht e t prvuajtur, po e lidhni me rrugn e ndershme t patriotit ton t madh, m bn nder. Por, e vrteta sht se kurr nuk kam plakur asnj or me t. HETUESI I (N shirit t magnetofonit) Natyrisht ju kan mjaftuar nga disa minuta. E dim si kan shkuar takimet tuaja: "shpejt, shkurt, konciz!" NAIMI (N shirit... ) Un them se nuk kam pasur kurrfar takimesh me t, as me njeri tjetr nga ata q krkoni ju! HETUESI II (Hyn bashk me imitatorin) S'bn t mashtrohemi me kto imitime t shkrimit t tyre nga grafologu yn. 'shkarravitje! IMITATORI Ata jan t regjur dhe do t'i bien n fije. HETUESI I Pun e madhe. Kush an kokn pr ata, nse e pranon materialin prokurori! HETUESI II S'e pranon. Mund t na dalin telashe m von n gjyq. Ai rrobaqepsi ka nj kok q s'bhet, kushedi se do t bj n gjykim. Mund t nxitet publiku. IMITATORI M duket se publik nuk do t ket. Por edhe nj imitim si ky nuk na shpie gjkundi. HETUESI I Po ather, e ta drgojm te grafologu n Beograd! HETUESI II Jemi pr ngut. T provojm njher me imitimin e zrit nga magnetofoni. sht material m binds pr publikun dhe demoralizues pr t burgosurit! HETUESI I Ta provojm, ta provojm... HETUESI II 32

Un shkova. Kan sjell t arrestuar t rinj. IMITATORI Pse s'thua pun t re, na doli shpirti dit e nat! HETUESI I Ndasht, kshtu do t kpusim n rrnj kopukt! HETUESI II Ka mundsi t gabojm. N krizn e sotme, mund t'u bjm edhe shrbim rebelve. HETUESI I Si po mendon? HETUESI II Mund t ket dika t vrtet n at mendimin e tyre. HETUESI I Pr far mendimi e ke fjaln? HETUESI II "Nj nga shenjat m t mira pr suksesin e lufts son dhe pr afrimin e fitores, jan burgjet e mbushura prplot revolucionar e patriot", thuhet kshtu n ato shkresurinat e tyre? HETUESI I Vetm le t mendojn kshtu. Me rndsi sht q krbai yn kurr s'ka ngrn kaq mish rebelsh. Dhe kur ka qen m i qet se tash populli? IMITATORI Pas do qetsie ka rrezik pr shtrngat. HETUESI II Mua kjo nuk m plqen fort. Kam frik mos bluhet n heshtje ndonj gj ndaj ktyre kokshkretve? HETUESI I M n fund, pr kto le t ajn kokn atje lart nga na kan urdhruar (kah imitatori). Ather pra na mbetet t'ia imitojm zrin ktij... Urdhrin e kemi q t sigurojm patjetr s paku nj deklarat t vyeshme prej tyre... IMITATORI Prpiqemi. (del Hetuesi II) NAIMI (N shirit) "Un nuk them se nuk kam pasur kurrfar takimesh me t dhe as q njoh njeri tjetr nga ata q krkoni ju! Mund t m mbytni po desht, por, ja ku jua them sheshit: edhe po t kisha ndenjur me t un kurr..." 33

HETUESI II (N shirit) Do t flassh, bir i bushtrs! HETUESI I Ti po e di 'rndsi ka pr ne nj deklarat. E ke pr detyr t bsh mos. (del Hetuesi I) IMITATORI (Inizohet n shirit) Nj koh jemi takuar n shtpin e Sami Bregut. Pastaj kur na u duk se shtpia po prgjohej, takoheshim n natyr... (Perdja) PAMJA E DYT (N gjyq) PROKURORI ... N nj koh t konsolidimit t madh t forcave tona socialiste, ATA jan bashkuar pr agjitacion e propagand armiqsore kundr integritetit t vendit ton, me qllim q t prmbysin t mbrrimet e vetqeverisjes socialiste dhe t popullit ton punonjs... Prandaj n cilsin e prokurorit publik t Qarkut t Prishtins, nga ky gjyq i ndershm krkoj dnimin e merituar pr t akuzuarit: Sami Bregu, i lindur n Ferizaj m 1939, profesor n Fakultetin Filozofik n Prishtin, Naim Bala, rrobaqeps nga Prishtina, Tom Ndreu, bujk nga fshati Bishtazhin, para arrestimit me pun t prkohshme n botn e jashtme. GJYQTARI Si e kemi par nga materialet e shqyrtuara n seancat e deritashme, ne kemi prpara nj grup njerzish q jan deklaruar n mnyr t rrezikshme kundr sistemit dhe realitetit ton t vetqeverisjes socialiste dhe kundr integritetit territorial t Jugosllavis. ATA, ndonse u prkasin strukturave t ndryshme shoqrore, prfaqsojn mendime t afrta, gati identike. Kjo do t thot se t akuzuarit, pa prjashtim, jan zhytur thell n rrugn e tyre armiqsore. Ne bm prpjekje t mdha q ATA t ndjekin rrugn si i ka hije rregulli i ktij gjyqi. Ashtu do t kish pasur mundsi t gjejm edhe ndonj rrethan lehtsuese pr ta. Por prpjekjet tona shkuan huq. Megjithat, t vetdijshm se n mesin e tyre ka njerz q kan rn viktim e veprimtaris s disa personave q jan prgjigjur edhe m hert pr vepra armiqsore kundr popullit dhe shtetit, ne do t'ua japim t akuzuarve edhe nj shans. Le t kujdesen, nga ky ast, pr pozitn e tyre... Si thoni ju i akuzuari, Sami Bregu, a sht detyr e intelektualit dhe e njeriut t ndershm t'i shrbej atdheut apo t luftoj pr shembjen e tij? SAMIU T'i shrbej atdheut, me prpjekje mbinjerzore dhe pa u lodhur kurr. GJYQTARI

34

M vjen mir q po e dgjoj nga goja juaj! Si bn ather q ju, me gjith kt mendim t drejt, ju vet keni vepruar pr shembjen e atdheut ton, madje keni shtyr edhe njerz t tjer n rrugn tuaj t gabuar e t rrezikshme? Samiu Kta shok ktu, un as nuk i njoh, n qoft se kan punuar si un, nuk sht faji im. Kurr nuk mund t jemi t sigurt kush do t bhej me ne dhe kush do t na prbuz. Varet nga morali dhe drejtsia e njeriut e sidomos nga kushtet e prgjithshme jetsore... GJYQTARI Nuk di sa e lehtson kjo pozitn tuaj edhe sikur t besonim se nuk keni kontaktuar me ta, autoriteti juaj prej intelektuali t njohur dhe puna juaj rrnuese kundr atdheut i ka shtyr ata, drejtprdrejt apo trthorazi, t vihen n shrbim t armikut t brendshm e t jashtm. SAMIU Nuk di k quani ju atdhe? Sa pr Atdheun tim, n qoft se kta vllezr kan punuar ashtu si i ngarkon aktakuza, ather e moj lart punn e tyre dhe besoj se atdheu do t'i shprblej herdokur! PROKURORI Ne nj atdhe kemi - Republikn Socialiste Federative t Jugosllavis. Dhe kush ohet kundr saj ka br tradhti t rnd. NAIMI Atdheun tuaj mbajeni pr vete... Dihet cili sht Atdheu i vasalit! GJYQTARI Qetsi! SAMIU uditem, q kur ju kshtu prokuror?! PROKURORI Si - q kur! SAMIU Ka disa shok t cilve nganjher, u plqen t'i kujtojn ditt e maturs n gjimnaz. Ata s'ia qllojn dot, 'doli kshtu q ju shtyri t merrni prsipr nj detyr si kjo dhe t'i shkelni t gjitha bindjet dhe pikpamjet tuaja t prparshme! NAIMI 'na shtyri? Nj sorr me shum emra: oportunist, renegat, tradhtar!... PROKURORI Mbylle gojn! A lejohet kshtu, shoku gjyqtar, t fyhet kaq rnd njeriu n cilsin time dhe i tr gjyqi?! SAMIU 35

More, fshehu ti n da prapa zanatit tnd, n da prapa ktij gjyqi t okupatorit, tradhtia mbetet tradhti dhe ajo paguhet shtrenjt. GJYQTARI I akuzuari Naim Bala ju i keni mohuar kontaktet tuaja me irredentistin e rrezikshm Adem Demai para se ai t binte n burg pr her t tret, m 1975? NAIMI Po. GJYQTARI Ne ju kuptojm, por kemi n dor nj material q e dshmon n mnyr t pakundrshtueshme t kundrtn e asaj q thoni ju. NAIMI T shohim far orbe na keni zier tash. GJYQTARI N interesin tuaj sht q t thoni t vrtetn, e cila mund t'ju ndihmoj. NAIMI T vrtetn, gjithmon vetm t vrtetn! IMITATORI (N shirit) "Pos meje, me Adem Demn jan takuar edhe Sami Bregu, Besnik Mema, Arben Gega..." HETUESI II (N shirit) Ku i mbanit takimet? IMITATORI (N shirit) "Nj koh jemi takuar n shtpin e Sami Bregut. Pastaj kur na u duk se shtpia po prgjohej, takoheshim n natyr..." NAIMI ' mjeshtri! Po pranoj se metodat i keni t prsosura. Po kjo nuk dshmon gj tjetr pos nj mjerim t aparatit tuaj t flliqur! PROKURORI Kjo e bn edhe m t rnd situatn tuaj. N vend q t'i prmbaheni rregullit dhe t thoni haptas para ktyre njerzve at q keni thn pas shpins s tyre, ju, ktheheni dhe sulmoni gjyqin e Jugosllavis vetqeverisse! SAMIU ... I cili sht gjyq i dhuns e i gnjeshtrs me bisht dhe t cilit ne nuk jemi t marr t'i bindemi si ju shkon mendja juve! GJYQTARI Qetsohuni, shoku prokuror! I akuzuari Sami Bregu t keni kujdes si shpreheni. M n fund, ky sht gjyqi i vetm, para t cilit ju duhet t prgjigjeni dhe si revolucionar q 36

thoni vetes duhet ta dini se "disiplina sht nj virtyt q shpreh n cilsi t lart njerzore dhe revolucionare". Kshtu thuhej n materialet tuaja, q supozojm t'i keni lexuar edhe ju? NAIMI Pr shkelje t nderit dhe t disiplins mund t'ju akuzoj un juve. Pun m t pandershme s'keni mundur t bni se sa duke imituar zrin tim n magnetofonin tuaj t flliqur. Por un nuk zemrohem as ligem. Kjo tregon qart sa nevoj t ngutshme keni ju pr nj deklarat, t ciln, m n fund ua krkon edhe Beogradi. E paskeni imituar mir zrin tim. Ju lumt! E dyta, ky nuk sht gjyq i vetm, ky sht gjyqi juaj. Po nderin tim, disiplinn dhe prgjegjsin time i kam pr gjyqin e vrtet, at t popullit. Ja atje, n dritaret tuaja, me shami n dor, populli qan hallin e bijve t vet, sot, nesr, pa shami, do t kujdeset si t'jua bj varrin juve! GJYQTARI I akuzuar, jua marr fjaln? Gjyqi nuk lejohet t bhet tribun pikpamjesh anarkiste, informbyroiste, irredentiste me t cilat ju kan helmuar "prijsit" tuaj... Le t vij dshmitari Veli Neza! (E sjellin dshmitarin) PROKURORI I akuzuari Naim Bala a e njihni kt njeri? NAIMI Po e njoh. PROKURORI (Dshmitarit) Na e thuani ju lutem ka dini pr kontaktet e Naim Bals me irredentistin Adem Demai dhe me t akuzuarin Sami Bregu? VELI NEZA Ademi ka qen disa her n dyqanin e Naimit. PROKURORI Si e dini? VELI NEZA Me Naim Baln jemi fqinj t par n dyqanet. PROKURORI Pos n dyqan, a i keni par t takohen edhe gjetiu? VELI NEZA Kam dgjuar se Naimit i kan shkuar edhe n shtpia ata. GJYQTARI Nuk na intereson ktu ka keni dgjuar, por 'keni par dhe 'dini me siguri? VELI NEZA E pra, jo. 37

GJYQTARI ka jo? VELI NEZA Tjetrkund s'i kam par. PROKURORI Kurse n dyqan po? VELI NEZA Si urdhroni! NAIMI Kur? ... Ather ... GJYQTARI I akuzuar mos flisni pa leje! NAIMI M falni por un jam avokat edhe i vetvetes. Desha t pyes fqinjin tim kur m ka par? M mir, kur ka pas nevoj pr t'ia dredhur un dorn? PROKURORI 'po drdllisni kshtu? NAIMI Pyetni at! GJYQTARI S'ka nevoj. NAIMI Jo pra, se prndryshe do t'ju tregonte 'e ka shtyr t flas pr mua ka sht e s'sht. Do t'ju tregonte se 'kishte ndrmend t bnte, me dhun, n terrin, mes dy dyqaneve tona, me at vajzn e re, s cils ia kishte mbyllur gojn sa t mos mund t krkonte ndihm. PROKURORI Ah, profkat tuaja! NAIMI Po, pra. Ky sht nj delikuent i rndit t posam. Dhe, t tillt ju i ruani si syt e ballit. Sepse, i keni har pr t'i br mash q t gjurmoni me ndihmn e tyre njerzit e ndershm. Kjo sht praktika e gjyqeve tuaja t flliqura, q i jep dor shumimit t delikuencs, t cilin do ta rreshtoni n radht e spiunve... GJYQTARI Shqyrtimin e vazhdojm n seancn e pasdits. (Perdja) 38

PAMJA E TRET (Korridori i baness s gjyqtarit) GJYQTARI Nuk jua di aspak pr nder pr punn q me keni ngarkuar. Ju dija pr mi, e ju po ma merrni shpirtin. ZRI NGA TELEFONI 'sht ky shqetsim?! GJYQTARI sht dashur nj prokurori, sidomos hetuesit t mbledhin material m t mir, Ka rrezik t psojm keq... ZRI NGA TELEFONI Si do q t bhet gjykimi nj prfundim duhet t ket. Ju kt e dini. N ju dalshin vshtirsi t reja, nxjerreni fare jasht publikun, t'i lini vetm familjet e t akuzuarve! Mos lejoni asesi t'ju marrin npr kmb. Jeni gjyq, pastaj i keni edhe organet tuaja. GJYQTARI Si urdhroni, por jua them si mikut, do t kemi vshtirsi... ZRI NGA TELEFONI Veproni n prputhje me urdhrat q keni marr nga lart. GJYQTARI Si urdhroni! (Perdja) PAMJA E KATRT (Qeli burgu) ROJA Erdhi koha t shkojm, bij. E BURGOSURA Vet e sata do t jem? ROJA Vet e pesta. E BURGOSURA Kaq pak? Po t tjerat, kur do t'i nxjerrin n gjyq? ROJA Pak nga pak. Nuk kan guxim t'ju gjykojn me shumic. Gjith punn e mbajn n fshehtsi t madhe... 39

E BURGOSURA A di gj sa jan krejt? ROJA Kshtu si ti? Ktu nja shtatdhjet. N Mitrovic ka gjithashtu vajza. Thon se atje e kan burgosur nj klas t tr bashk me profesorin e tyre. E BURGOSURA Po djem, a ka shum? ROJA Shum, bij, shum! Por mos m pyet m gjat. E BURGOSURA Bukur! Shum, thua? ROJA Shum... Sa nna kan mbetur me duar n gji? E BURGOSURA Ti mos u mrzit baba i ndershm. Kjo sht fjalia m e mir q ke mundur t ma thuash. Burgjet plot - liria n der! Kshtu m kan thn shokt dhe kshtu duhet t jet. ROJA Ja edhe nj fjal, nj letr! E BURGOSURA Gzohu, baba i ndershm! (Lexon nga pusulla): - Mbahu motr! Jemi m t fort se asnjher. Armiku yn i egr po bie n provim. Rroft populli shqiptar i lir e i bashkuar!" ROJA T shkojm tash, bij. T prift... Ju prift e mbara! E BURGOSURA Oh, baba i ndershm, ky sht gjerdeku im m madhshtor! (Perdja) PAMJA E PEST (N gjyq) PROKURORI Si n traktet e afishet q kan shprndar, ashtu edhe n materialet e tjera t shkruara e n deklaratat e tyre verbale, qndron nj armiqsi e madhe ndaj gjith asaj q ka krijuar ky popull, duke e prqafuar me vullnetin e vet t mir rrugn e socializmit vetqeveriss dhe t realitetit ton. Lidhur me t akuzuarit dhe me t gjith ata q kan sulmuar sistemin ton, populli e tha fjaln e vet dhe pr t gjith krkoj dnime t rnda. Sikur t udhhiqeshim nga krkesat kmbngulse t mass, t akuzuarit q i kemi prpara do t'i 40

dnonim sipas procedurs s shkurtr. Por, kjo prjashtohet vetvetiu. Ne kemi gjyqet tona dhe s'kemi nevoj t dalim jasht suazave t kushtetuts e t gjyqit. Mirpo nga t akuzuarit kemi pengesa t dukshme, n shqyrtimin e shtjes kontestuese. Ata, me ndrhyrjet dhe prgjigjet e tyre t pakontrolluara na detyrojn q ktij procesi t'i biem m shkurt, do t thot, duke br thjeshtsimin e elementeve t vetkuptueshme... SAMIU Po t kishim mbrojtje ajo do t thoshte se ju po hyni n kompetencat e gjyqit. Dihet se prokurori sht juridikisht vetm nj pal sikur edhe ne. Dhe nuk uditem aspak pse nuk ju ndrhyn gjyqtari. Nga prvoja e disave, ky gjykim, si t gjith gjykimet politike t shqiptarve deri m sot, sht fare formal. Sepse, teshat na jan prer n Beograd, n t ashtuquajturn udhheqje kolektive. GJYQTARI I akuzuari Sami Bregu, jua marr fjaln. Mos ndrhyni pa leje. Mbrojtjen do t'ua siguronte vet gjyqi, por e keni refuzuar. SAMIU Natyrisht, s'm duhet mbrojtje pr nj vepr q s'e kam br, sidomos nj mbrojtje q do t m siguroni ju, pr t m gremisur edhe m leht. Nse m jepni leje t vazhdoj, do t pyesja prokurorin: A e kishte ndrmend fare, kur foli pr krkesat e popullit, at baban q paska krkuar t'ia dnojn sa m rnd t birin sipas gazets "Politika" t Beogradit. PROKURORI At edhe shum t tjer. SAMIU Si ata artikujt e "Rilindjes", ku thuhet se vet populli e dnoi me vdekje Selim Talin pse vrau nj "pjestar t kombsis tjetr"? Si ata artikuj! Ku populli e dnon veprimtarin e Adem Dems? Kto profka nuk jan as pr loj fmijsh. Pyetni gjyqin e popullit atje posht, t shohin 'po thuhet?... NJ NN NGA PUBLIKU E dim kt mir, 'po thot populli! GJYQTARI Qytetar, qetsi, se do t zbrazim salln! NNA NGA PUBLIKU Pse pak t zbrazur e keni? Doni t'ua hani kokn pa dshmitar bijve tan m t mir q mezi i ngritm me mundin, djersn dhe gjakun ton... SAMIU N at gazet thuhej qart se gjykimi do t bhej n kushte t jashtzakonshme, sepse ka rrezik q t dalin e t na vrasin baballart tan!... NNA NGA PUBLIKU Kta m'i vraft ... reja! 'na e nxin jetn bigari hak!... (Me vrazhdsi nj polic don ta nxjerr jasht salle). 41

Shporru pjell e keqe! Vij vet, dhe nuk ndahem n kt mosh nga bijt e mi. (Ju drejtohet gjyqtarit dhe prokurorit). far nne paska qen ajo q ju rriti pr t'ia ngrn kokn vllait pr hatr t hasmit! SAMIU Kshtu na gjykon ne populli. GJYQTARI Qetsi! NAIMI Mjer ju bastard, kur t'i ndrrojm rolet. Kur t'iu nxjerrim ne para gjyqit t vrtet t popullit! GJYQTARI Ne ktu i kemi edhe organet. PROKURORI I akuzuari Tom Ndreu! Ju n tubimin e puntorve tan me pun t prkohshme n botn e jashtme m 24 maj 1978 n Munih keni deklaruar haptazi sa vijon: "Deri kur do t vazhdojn mbi ne shantazhet e organeve t Sigurimit? Lre q na keni shitur si krah pune te kapitalistt dhe i mbushni arkat me deviza q i sjellim ne ktij vendi duke uar jet qeni n dhe t huaj, larg familjes e vendlindjes, por edhe kur shkojm n shtpi pr t'u lodhur sadopak dhe pr t hequr pr disa dit ndryshkun e jets kurbetare, na thirrni n polici: Jo a e ke par filanin, jo 'bn fisteku, jo fol m mir se nuk ta japim pasaportn..." A sht e vrtet? TOMA E vrtet? PROKURORI Pastaj: "Ku e merrni t drejtn t na futni n evidencat e t znve n pun. Ne jemi t zn n pun te gjermani, jo n shtpi! N shtpin ton merret me pun i huaji. Keni br prej nesh nj ushtri dyqindmijshe nizamsh t prjetshm, kndej na quani puntor t prkohshm, vetm e vetm q t'i zbrazni trojet tona dhe t shkretoni npr to si t'ua doj qejfi, m zi se etnikt e Drazhs e t krajlit...!" A po e pohoni kt! TOMA N trsi. Kush paska qen ai pehlivan q ka shnuar aq shpejt e aq sakt?! NAIMI Mikrofoni n jakn e konsullit jugosllav! GJYQTARI I akuzuar, mos folni pa leje! PROKURORI I akuzuari Tom Ndreu, a e dini se deklarata juaj e msiprme sht sulm i drejtprdrejt mbi realitetin ton socialist dhe mbi punn e organeve tona t sigurimit? 42

TOMA E di. PROKURORI A qndroni prap n pozita t njejta? TOMA Jo. PROKURORI A do t thot kjo se keni pr t shtuar, apo eventualisht pr t ndrruar gj n deklaratn tuaj t deritashme. TOMA Si urdhroni! PROKURORI Urdhroni pr ciln deklarat e keni fjaln? TOMA Pr t gjitha gati... PROKURORI Ku ishit m hert? Gjyqtari bri disa her apel, i vetdijshm se jo t gjith t akuzuarit kan hyr me vetdije t plot n kt loj t rrezikshme e naive. TOMA Ende m mbante inati nga dajaku q hngra gjat hetimeve... GJYQTARI I akuzuar lidhur me ndshkimet fizike ju keni folur edhe m par dhe ne kemi pasur pr detyr ta vrtetojm deklaratn tuaj. Komisioni i mjekve ngul kmb se juve, posarisht as q ju kan prekur me dor. NAIMI Rroft krbai - hekur e rrip! GJYQTARI I akuzuar, mos flisni pa leje! TOMA Komisioni sht komision. S'do mend q e di punn m mir se un... PROKURORI Urdhroni pra! Flisni! TOMA Un ather mendoja se duhet ta zbraz sidokudo at pak vrer, q t lidhet n gjoks nga jeta e vshtir larg familjes e atdheut. Njeriu ndien nevoj ta shkarkoj koh pas kohe 43

barrn e rnd t jets. Un si njeri i thjesht, m heret nj bujk i paditur dhe pastaj nj argat i vetmuar n dhe t huaj, nuk dija as se si dhe ku mund t shkarkohej ajo barr. Mallkoja dhe s'dija k po mallkoj, fatin tim? Por, kt fat e ndanin me mua edhe shum t tjer si un, prandaj i lash mallkimet. Qyqja q kur u kurdis dynjaja, at pun bn - vajton rremb m rremb, po bota e shurdhr s'ia veshin. Pastaj rruga e madhe e jets m prpoqi me hallexhinj t tjer. Vajtonin edhe ata, por, si naiv q isha, m dukej se vaji i tyre nuk ishte i pashpres si imi. Njerzit marrin nga njri-tjetri dhe un domosdo merrja dika prej tyre, dhe nj dit pash se nuk po mallkoja fatin tim, por villja kundr dikujt q m dukej se na e kishte zn diellin. Ky ishte mashtrimi im dhe pr kt pendohem thell dhe e lus kt gjyq t ket parasysh pendesn time. GJYQTARI (I drejtohet daktilografistit triumfalisht) Shnojeni!... Natyrisht q gjyqi do t ket parasysh kt gjest fisnik. PROKURORI A kam leje shoku gjyqtar? (Merr nga gjyqtari shenjn e aprovimit) A keni gjsend pr t shtuar i akuzuari Tom Ndreu? TOMA Po. Ju lutem ta futni n procesverbal... Un isha nj kokshkret. Mendoja se loja ku po m "futni" ende nuk ishte aq e "rrezikshme". Tani po e shoh se kam qen nj egrsi, i lig, q krkon shesh pr t ruajtur shndetin e vet me britma e t vjellja kundr nj armiku... (Ndalet. I shikon t akuzuarit me radh me nj domethnie t thell dhe me njfar akuze t fsheht. Gjyqtari nxiton pr t'i dhn zemr q t vazhdoj) GJYQTARI Vazhdoni, vazhdoni ... TOMA Dhe lufta kundr ktij armiku, mendoja un i shkreti, bhet duke zhburrruar veten me fjal. Dhe flisja. Kam folur 'mos. Aq sa thuhet e s'thuhet n letrat q i ka ky "gjyq i nderuar", tani po e shoh q shokt e mi paskan ditur ta ruajn veten (un nuk i zbulova nga inati q m lindi kundr dajakut... M falni gjat hetimeve) prej ksaj koks sime t mjer. Prandaj, pendohem thellsisht... Kt ast e tutje, un nuk do t sillem n mnyr egoiste pr t'i zbrazur n mes t rrugs, vajtimet qyqare, t cilave s'ua v veshin bota... Kurr m nuk do t shikoj se si t'ia lehtsoj vetes barrn. Ja edhe kt do t'ia di pr nder sa t m rrah zemra n krahror q m solli n vete. PROKURORI I prmendt shokt q "paskan ditur ta ruajn veten", mos keni ndrmend t ndrroni qndrimin, e t kallzoni konkretisht? GJYQTARI Nuk sht nevoja ktu, shoku prokuror. Ka koh... TOMA Jo, shoku gjyqtar, pasi nisa dua ta mbaroj. N m lejoft "gjyqi i nderuar" dua t'i kallzoj t gjith shokt, por jan shum dhe druaj s'do t mund t'i prmend t gjith me emra. Shokt e mi jan t gjith ata q luftn pr liri nuk e kuptojn si mundsi pr ta 44

zbrazur helmin dhe pezmin e vet n ajr, me aq fuqi sa ka nj pickim mize n shpatulln e buallit, dhe dashurin e atdheut e kan t atill q t bn ta harrosh vetveten... PROKURORI Me gjith vullnetin e mir, ju kuptojm si duhet dhe do ta kemi ndrmend gjestin tuaj t mir, por kto fjal nuk kan si t hyn n procesverbal dhe nuk na ndihmojn pr t dal konkretisht te shtja kontestuese. Na e thuaj s paku nj emr. GJYQTARI Ju thash se nuk sht nevoja, shoku prokuror. Mos insistoni! TOMA Jan shum. Emrat ua di nj pakice. Por t gjith mund t prmblidhen me nj emr t vetm. Shoku im sht gjith ai shqiptar-puntor, fshatar, zejtar, intelektual popullor, i cili sht ngritur deri n at shkall t ndershme revolucionare sa shtjen e lirimit kombtar e klasor nga nacional-shovinizmi jugosllav, shtjen e bashkimit t shenjt me Nnn Shqipri, nuk e merr si pun, q mund t bhet apo q mund t pres pr m von, por si luft q duhet t marr zjarr me dhembje, me ngut, me alarm... (Perdja) N vjeshtn e vitit 1980, veprimtart Remzi Ademaj, Hysen Gega dhe Faridin Tafallari, me rastin e 28 Nntorit - Dits s Flamurit, i krkojn Jusuf Grvalls ta shkruaj nj dram, e cila do t shfaqet n mbrmjen festive. Jusufi e shkruan dramn Procesi, por, pr shkaqe t ndryshme, drama nuk u prgatit pr tu shfaqur at vit. Ishin aktivistt e Brukselit n krye me Enver Hadrin, t cilt pr her t par kt dram e prgatitn dhe e vun n sken. (Moderatori i pashtriku.org, 1 tetor 2010)

8. ''BASHKIMI'' BN FUQIN
"Fronti Nacional lirimtar ishte Fronti unik i t gjith popullit kundr armikut t jashtm, q na kishte pushtuar vendin. Vija e Partis n Front ishte pr bashkim pa dallim klase, bindjeje politike, feje dhe krahine e t gjith shqiptarve t vrtet, e t gjitha forcave patriotike e demokratike t vendit, e t gjith atyre q ishin gati t luftonin kundr pushtuesve fashist e tradhtarve pr nj Shqipri t lir, t pavarur, demokratike e t popullit." Enver Hoxha Liria nuk fitohet me vota. Dhe kurr nuk ka ndodhur q pushtuesi t bhet aq zemrgjer sa t'ia kthej nj populli lirin t ciln ia ka rrmbyer njher. Vetm lufta e vendosur dhe pa kursim e popullit t robruar e heq qafe zgjedhn e huaj dhe botn e detyron t'ia njoh atij lirin. N luft kundr pushtuesit jugosllav dhe tradhtarve shqiptar, vasal t qeveris s Beogradit, ne nuk duhet t ushqejm iluzione dhe t'i lejojm vetes asi komoditeti q t ngelim jasht rryms s drejtprdrejt t stuhis, qoft n kuptimin e frazs reaksionare: '' Ha prshesh, se ka kush i kqyr punt e fisit'', qoft n kuptimin e shmangies ton pr nj koh m t gjat a m t shkurtr nga lufta, duke ndjekur vijn e rezistencs s ult. Dhe lufta jon prball nj armiku t rrezikshm, i cili gzon edhe prkrahjen e forcave t shumta me afinitet t ngjashm, do t jet gjithsesi nj luft e vshtir. 45

Faktori teknik, n kuadr t jets nn nj shfrytzim t egr kolonial, sht i pakt e edhe ai q sht, sht momentalisht n duart e armikut. Punonjsit dhe mbar populli shqiptar n tokat tona t pushtuara jeton n skamje dhe mjerim dhe i ekspozohen jo vetm shtypjes e grabitjes, por edhe nj demagogjie e propagande t fuqishme revizioniste, e cila ka pr qllim ta prjetsoj pushtetin e huaj mbi popullin ton. Mirpo, ne, po vepruam me prkushtim dhe energji patriotike e revolucionare, do t kemi n dor nj faktor tjetr vendimtar: faktorin POPULL. Kur t ket hyr i vendosur e i bashkuar n shrbim t lufts s drejt lirimtare, populli prbn nj fuqi t jashtzakonshme, e cila thyen do potencial teknik dhe numerik t armikut pushtues. Kt e dshmojn luftrat lirimtare dhe revolucionare n historin e njerzimit. "Bashkimi" - gazet e popullit Organizata jon masive, FRONTI I KUQ POPULLOR, dhe organi i saj "Bashkimi" kan marr prsipr detyrn e vshtir po t ndershme e t domosdoshme: grumbullimin dhe prgatitjen e forcave tona patriotike e revolucionare pr luftn nacionallirimtare dhe bashkimin e tokave dhe t popullit shqiptar t viseve t robruara me Atdheun e prbashkt, Shqiprin socialiste. Nuk ka kurrfar leverdie dhe nuk sht revolucionare t fryhen n mnyr joobjektive rezultatet e arritura nga puna jon. Do pranuar se kto rezultate, n kushte t vshtira t ilegalitetit, kur pr nj fjal goje dergjesh n burg, jan rezultate modeste. Mirpo, nuk mund t mohohet as ndikimi i organizats dhe gazets son dhe deprtimi yn gjithnj m i madh n radht e punonjsve dhe t masave popullore. Dhe, 'sht poashtu me rndsi, trbimi i armikut, si rrjedhim i puns son. Le t guxoj klika titiste ta lejoj shprndarjen e lir vetm t nj numri t "Bashkimit"! Le t dal ai vetm njher botrisht n fshatra e qytete, shkolla e fabrika - n trojet tona t robruara! Natyrisht, ndrra t tilla nuk shohim. Por, duke marr me mend eventualitetin e till (absurd), do t shohim njherazi efektin e fuqishm t puns son, frikn e armikut pr ekzistencn e vet dhe trbimin e tij kundr s vrtets, q ka pr detyr t sheshoj dhe q po e sheshon "Bashkimi". Kjo frik nuk do t ekzistonte, trbim nuk do t kishte, nuk do t burgoseshin njerzit vetm e vetm pse i sht gjetur "Bashkimi" sikur armiku t'i kishte sendrtuar ndrrat e veta t liga pr degjenerimin dhe asimilimin e popullit shqiptar n Kosov, Maqedoni, Mal t Zi e n Serbi. Prandaj, n qoft se ndonjher do t ligemi, t dshprohemi apo t bhemi skeptik, sht nj metod e sigurt pr t'i njohur mundsit dhe efektet tona: duke shikuar pasqyrimin e puns son n sy t armikut. Natyrisht, kjo u rekomandohet atyre individve t vakt, q vullnetin nuk ua cilson elikosja dhe rezultatet nuk ua jep puna sistematike dhe me gjith qenien. Pr pjesn e vetdijshme t popullsis son sht e qart njher e prgjithmon se te ne kurr nuk do t pin uj gnjeshtrat dhe demagogjit q kan pr qllim t'ia zgjatin jetn robris son. Prandaj, n kso kushtesh, leja pr shprndarje t lir t nj numri t gazets son, do t kish qen vetvrasje pr qeverin revizioniste t Beogradit. "Bashkimi" po fiton prdit e m shum autoritetin e nj gazete t popullit pr popullin. Ne nuk do t gjunjzohemi para torturave dhe terrorit q po ushtron armiku barbar mbi forcat tona patriotiko-revolucionare. Le t na burgosin, le t na torturojn. Kjo sht puna e tyre. Puna e mizorit q i ka t numruara ditt. Puna jon sht t qndrojm balllart e t paepur, ashtu si do t'ia shtiem edhe m shum tmerrin pushtuesit. Dhe puns nuk do tia ndajm deri n fitoren e plot. Prandaj edhe ju mblidhni forcat, mos u bni "amin" burgosjeve, ndjekjeve, friksimeve e shantazheve. Kjo le t jet prgjigja e popullit pr terrorin e armikut. Ne, po na e dhat t drejtn dhe mundsin, jemi t gatshm t vdesim n ball t radhve tuaja. 46

Prvetsimi i literaturs revolucionare "Po deshm q lufta jon, nga nj rezistenc spontane, t kaloj n luft t organizuar pr lirimin kombtar dhe klasor, ather para nesh shtrohet si domosdoshmri studimi dhe prvetsimi i historis kombtare dhe i literaturs revolucionare marksiste-leniniste. Zotrimi i ksaj literature nga avangarda jon dhe popullarizimi i saj n masa ka qen dhe mbetet detyr primare pr zgjimin e vetdijes kombtare e klasore t masave popullore dhe t punonjsve. Nn kujdesin e Partis s Puns t Shqipris, sot n Atdheun ton socialist lulzon nj literatur e begatshme revolucionare. Nga literatura e till, q duhet t prvetsohet n mnyr t domosdoshme dhe t ngutshme, sidomos nga pararoja jon revolucionare, don veuar kto pikmbshtetje kryesore: veprat e Marksit, Engelsit, Leninit, Stalinit e ato t marksist-leninistit dhe prijsit t madh shqiptar, shokut Enver Hoxha; historia kombtare shqiptare, ajo e PPSH-s dhe dokumentet e PPSH-s; shtypi shqiptar, sidomos publikimet shkencore nga lmi i historis dhe ai i ndrtimit teorik dhe praktik t socializmit n Atdheun ton. Vetm pasi t kemi prvetsuar kt literatur ne do t jemi t pajisur me nj vetdije t lart kombtare e klasore, e cila do ta bj m t sigurt hapin ton dhe deprtimin ton n gji t popullit; me kt vetdije, forca jon goditse mbi armikun ton shekullor, do t shumfishohet. Pr nj Shqipri socialiste t t gjith shqiptarve Lvizja jon, lufta jon nacionallirimtare, revolucioni yn, na shpien pikrisht te qllimi yn kryesor: te nj Shqipri socialiste e t gjith shqiptarve. Kjo aspirat sht vn edhe n ball t organit ton "Bashkimi" n trajt parulle. Nse lufta jon nacionallirimtare synon lirimin kombtar t t gjitha trojeve tona t pushtuara nga Jugosllavia, ather jemi duke luftuar pr nj Shqipri. Nse pos lirimit kombtar synojm edhe lirimin klasor, ather jemi duke luftuar pr nj Shqipri socialiste, e cila pas bashkimit t tokave q iu shkputn padrejtsisht trungut shqiptar, do t jet Shqipria socialiste e t gjith shqiptarve. Ai q bn zhurm duke na e mohuar nj t drejt t till, n thelb sht reaksionar, sepse pikpamjet e tilla jan kryekput pikpamje imperialiste, kolonialiste e revizioniste. Ti mohosh popullit ton t drejtn e lufts nacionallirimtare, do t thot t pajtohesh me robrimin e popujve, dhe kjo sht antimarksiste e antileniniste. Bashkpunimi internacionalist i forcave tona lirimtare Sa i prket bashkpunimit internacionalist me forcat prparimtare n bot, Fronti i ka vn vetes detyr t prhershme afirmimin e lufts son t drejt dhe ndihmn reciproke ndrmjet elementeve revolucionare. M n fund, konsiderojm se ngadhnjimi i lufts dhe i revolucionit ton do t jet njherazi kontribut pr fitoren e revolucionit socialist n bot. N kt drejtim rezultatet tash pr tash jan modeste, por ato inkurajojn pr suksese t mira n t ardhmen. Po kur sht fjala pr bashkpunim me fqinjt e par, shtje q parimisht duhet t ket edhe vendin e par, n kt drejtim dalin pengesa t shumta. N gjith t kaluarn ton fqinjsore, si tregon prvoja shekullore, ''Bashkimi i armve(shqiptare) me fqinjt e Ballkanit ka qen( pr ne) vetvrasje''. Edhe m keq ka dal puna n luftn e fundit. N emr t internacionalizmit proletar dhe t frontit t prbashkt antifashist e 47

nacionallirimtar shqiptari i pati bashkuar armt me serbin, malazezin dhe maqedonasin. Mirpo udhheqja e PKJ-s, pa mbaruar mir lufta, e hodhi maskn dhe e tregoi qllimin e vrtet; ajo kishte br me shqiptarin marrveshjen q mund t bj xhelati me viktimn me urdhrin e saj n Kosov erdhn brigada e divizione partizane, q likuiduan mbi 40 000 shqiptar t pafajshm n emr t lvizjes balliste. Pas lufte ishte e natyrshme q popull yn, pr gjakun e derdhur n Srem e Slloveni, t gzonte nj simpati sado t vogl s paku nga ana e popujve fqinj sllav, at q nuk e gzonin nga qeveria revizioniste. Po gjith argumentet q mund t mblidhen nga frkimet e popullsis son me serbt, malazezt e maqedonasit bien m shum er shovinizmi t paprmirsueshm nga ana e tyre, sado q ata kan hyr n borxh te ne e jo ne te ata. Kshtu shtja e bashkpunimit n baza t internacionalizmit proletar me serbt, malazezt dhe maqedonasit pr ne sht gj shum e vshtir, ndoshta edhe e pamundshme. Megjithate, kur te kto popuj t kemi hetuar disponim t mir pr bashkpunim mbi bazat e prmendura, ne nuk do ta refuzojm. Kolont serb, malazez e maqedonas, q jan sjell nga kralt e hershm dhe t sotm me qllim q t popullzojn tokat e pushtuara shqiptare dhe t'ua ndrrojn atyre fizionomin etnike, me pretendim q t fitojn t drejta "historike" mbi tokat tona, duhet t vendosin me koh pr qndrimin q do t mbajn karshi lufts son nacionallirimtare. Ata duhet t jen t vetdijshm se, duke qen t ngulitur ktu nga kralt, apo duke ardhur pas lufte n tokat shqiptare, ndrkoh q pjesa m vitale e shqiptarve sht e detyruar t emigroj - pr shkak t politiks diskriminuese t pushtetit beogradas ndaj shqiptarve, jan duke u br vegl e verbr n dorn e aspiratave shoviniste beogradase. Ne, shqiptart, s'kemi si ta kuptojm politikn e maqedonasve me diasporn e tyre t Egjeut, t ciln po e vendosin me favore t shumta n viset shqiptare, dhe t ashtuquajturit "egejci" po i bjn pyk pr shtyrjen e shqiptarve nga vatrat e veta. Detyra t ngutshme Jugosllavia sht duke prjetuar krizn m t madhe n historin e saj. Si bish e plagosur pr vdekje, ajo po e kompenson agonin e vet me diktatur e terror mbi popujt q ka mbrthyer ne kthetrat e veta t prgjakshme. Si gjithmon, egrsia e saj po shprehet m s shumti mbi popullin e robruar shqiptar. Kohve t fundit po dalin gjithnj m haptazi edhe aksione etnike, t nxitura e t prgatitura nga pushteti. Kto, se dhe tejmbushja e kups s quajtur robri, na detyrojn t marrim qndrim prkats e t prer pr t'iu ndajvn sa m me sukses veprimeve t armikut dhe pr t'i shrbyer sa m mir shtjes son t shenjt: lirimit dhe bashkimit t trojeve dhe t popullit shqiptar n nj shtet kombtar me pushtet popullor. "Detyrat e njerzve revolucionar, prparimtar, patriot n vendet me zhvillim t ult ekonomiko-shoqror dhe t varura prej fuqive imperialiste e socialimperialiste, sht t'i bjn t ndrgjegjshm popujt pr kt shtypje e shfrytzim, t'i edukojn, t'i mobilizojn, t'i organizojn, t'i hedhin n luft lirimtare, duke mbajtur parasysh kurdoher se revolucionin e bjn masat e gjra, popujt." (Enver Hoxha, Imperializmi dhe revolucioni). Dhe paknaqsia ekzistuese e popullit si dhe situata e prgjithshme na bjn optimist kur e do puna t hym n radht e popullit pr t'i uar n vend detyrat tona. Klika n pushtet nuk sht m n gjendje t'i shtyp popujt si m par, me mashtrime e demagogji, dhe mbase as me diktatur. Prdit po bhet m e qart se mbarsia a prapsia e Jugosllavis nuk varet nga mbarsia a prapsia e ndonj individi (a grupi) n krye t saj. Puna sht te rendi i kalbzuar antipopullor, i cili s'ka shrim. Sa m shpejt 48

q t filloj prfundimtare, aq m shpejt do t'u kthehet liria dhe lumturia e grabitur popujve t ksaj pjese t Ballkanit. Mirpo kjo paknaqsi, q vetvetiu prbn nj nga forcat kryesore t lufts s ardhme, implikon para s gjithash edhe nevojn e prdorimit t saj me koh e me vend. Sepse, si forc goditse, ajo ka nj cilsi t atill, q nuk i shfaqet kujtdo. Ajo do t'i shfaqet vetm atij q sht i denj pr luftn e vendosur dhe serioze, deri n fitore, pa marr parasysh vshtirsit dhe sakrificat. Prandaj, si bij revolucionar t popullit ton, ne, n radh t par, duhet ta kemi parasysh paknaqsin e madhe t popullit dhe t hyjm n esencn e saj e t'i prgatisim asaj terren t vrtet pr grushtin e saj t fuqishm. Sknderbeu sbri gj tjetr, vese e mblodhi at, rebelimin e shprndar dhe e sistemoi." (Ismail Kadare, Ura me tri harqe). Nj nga detyrat e ngutshme t patriotve dhe t revolucionarve shqiptar n kushtet aktuale, sht q tu bashkangjiten radhve tona t organizuara, Frontit t Kuq Popullor dhe organizatave e grupeve t tjera revolucionare. Ne nuk e nnmojm as legale e gjysmlegale t disa njerzve t ndershm. Por s'ka asnj dyshim se revolucionari, sado i prgatitur dhe i gatshm q t jet deri sa t mos u bashkohet radhve t organizuara, do t jet nj ishull i vetmuar dhe i brisht. Ndrkaq pr organizatat dhe grupet revolucionare, sot m shum se kurr shtrohet nevoja e njohjes reciproke dhe e bashkimit t shpejt. Si mund ta dim, n viset shqiptare nn Jugosllavi ekzistojn nj numr i konsiderueshm grupesh e organizatash patriotiko-revolucionare, me karakter regjional e mbiregjional. Kjo sht e natyrshme pr nj periudh t caktuar n prgatitjen e lufts lirimtare dhe revolucionit, sepse e kushtzojn rrethanat e vshtira t puns n ilegalitet t thell - pr shkak t presioneve t mdha t armikut pr shuarjen e do shkndijze revolucionare. Por duke u nisur nga kushtet konkrete, nga kriza q po pson sidomos kohve t fundit armiku yn, nga zhvillimi i ktill i ngjarjeve q flet pr procesin e shembjes gjithnj m t shpejtuar t tij, si dhe nga qllimet, strategjia e taktika e njejt e grupeve dhe organizatave tona revolucionare, sot ekzistojn shum mundsi pr bashkimin e tyre n nj organizat t vetme e t fort. Dikur, kur ngjarjet t ken marr prmasa t tjera, do t mund t bhet von pr bashkim t suksesshm. Sepse si thoshte Lenini, n "astet e shprthimeve e plasjeve, sht von pr krijimin e organizats; ajo duhet t jet e gatshme q t mund t zhvilloj menjher veprimtarin e vet." shtje organizative - strategjia dhe taktika Vetdija pr procesin e shthurjes dhe t shembjes s shpejt t socialshovinizmit jugosllav n krye me hegjemonizmin serb, nuk na jep t drejt t nnmojm forcn armike. Prkundrazi, Jugosllavia, duke qen e mbshtetur fort n forcat e errta reaksionare dhe antipopullore nga brenda dhe jasht, prkundr plags s rnd q ka marr nga kriza ku sht katandisur me t katr kmbt, mund t zvarritet edhe pr nj koh t gjat, po s'ia dhan t shtyrn forcat prparimtare nga gjiri i popullit ton dhe i popujve t tjer q vuajn nn klikn e Beogradit. Prandaj, sht e qart se pr t'ia arritur qllimit, duhet nj organizim i fuqishm e serioz, q do t jet n gjendje ta godas at pr vdekje. Para nesh tani shtrohet nj shtje e rndsishme, ajo e raportit dhe programit revolucionar dhe veprimit revolucionar. "do gj q bn lvizja e vrtet, - shkruante Marksi, - ka m tepr rndsi se nj duzin programesh." Kurse Lenini shton se "pa teori revolucionare nuk ka revolucion." Prandaj, pasi ne nuk kemi pse t friksohemi pr "teorizime", do t thoshim se na duhet nj program i denj pr nj lvizje t denj. Me kt rast duhet t vm n dukje se ne ende nuk kemi qen n gjendje ta formojm 49

partin ton komuniste marksiste-leniniste, pa t ciln gati do t jet e pamundshme hyrja konkrete n luftn e ardhshme nacionallirimtare dhe n revolucionin ton. Kjo na nxjerr te nj shtje tjetr q krkon sqarim. Ishte Partia Komuniste Shqiptare (sot Partia e Puns e Shqipris) ajo q e pat themeluar Frontin Nacional lirimtar (sot Fronti Demokratik). Dhe kjo ishte rruga e drejt. Te ne ka ngjar e kundrta. Fronti i Kuq Popullor, i themeluar prej forcash patriotike, pret themelimin e partis son komuniste marksiste-leniniste e cila do t vihet n ball t lufts dhe t revolucionit. Sipas vlersimeve t Frontit, arsyeja pr kt inverzion qndron n kushtet konkrete, t cilat kan ndikuar q forcat patriotike t masave t gjra t ecin nj hap prpara organizimit t komunistve tan. N ksi konteksti e shohim aktivitetin e Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe t Viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi - nj organizat e hershme, q ka mbledhur dhe mban rreth vetes njerz me eksperienc patriotike e revolucionare dhe me t ciln jemi duke br prpjekje pr njohje reciproke dhe pr bashkim. N ksi konteksti jemi duke prcjell gjithashtu edhe aktivitetin e Marksist-leninistve t Kosovs, q po shfaqen kto koht e fundit me organin e tyre "Liria". Duke u nisur nga kryeartikulli n numrin e par t ktij organi, si dhe nga prmbajtja e tij prgjithsisht e nga trajtimi marksist-leninist i problemeve nga ana e krijuesve t "Liris", ne e vlersojm shum t drejt punn e Marksist-leninistve kosovar. Kjo na jep shpres q s shpejti, ndoshta pikrisht nga radht e tyre, do t realizohet edhe krkesa e domosdoshme pr themelimin e vet partis komuniste marksiste-leniniste. Pr sa i prket strategjis s ndjekur gjer m tash n luft kundr socialshovinizmit jugosllav, ne kemi vlersuar se pjesa m e madhe e grupeve dhe organizatave patriotiko-revolucionare shqiptare jan puqur n nj pik: n etapn e deritashme t lufts e t revolucionit ton, ato i kan dhn armikut nj grusht nga aspekti politik, duke br me veprimtarin e tyre t ngritet vetdija kombtare e masave tona popullore. Vitet e fundit bashk me vetdijen kombtare jan arritur rezultate t shnueshme edhe n ngritjen e vetdijes klasore, q sht nj hap i madh cilsor drejt revolucionit. Kt ua dim pr nder patriotve e revolucionarve tan, q ditn ta prqafojn e ta prhapin n masa literaturn revolucionare marksiste-leniniste, sidomos at q po botohet n Tiran dhe sht br fener ndriues edhe pr forcat revolucionare n t gjith botn. Mirpo, vlersojm ne gjithashtu, tani ka ardhur koha q t kalohet n nj etap tjetr t lufts: n aksione t sinkronizuara pr dmtimin e armikut edhe n pikpamje ekonomike e luftarake. Kshtu sikurse strategjia, edhe taktika e deritashme, n rast t till, duhet tia lshoj vendin taktiks s re. N kso kushtesh bhet edhe m i nevojshm bashkimi i shpejt i organizatave tona patriotiko-revolucionare, t cilat, deri m tash, megjith strategjin e njejt apo t ngjashme, kan aplikuar taktika t ndryshme." Qndrimi ndaj burgosjeve politike "Do t ket gjithmon koka q ngrihen, sepse, sdo t ishte as fjala kryengritje, q, n fund t fundit sdo t thot gj tjetr, vese "kokngritje". Pra do t ket gjithmon koka q do t ngrihen e pastaj, si rrjedhim, do t priten, dhe ata q do ti shikojn ato do t thon me vete: jo, un sdo ta bj kurr nj gj t till. Kshtu do t thon, mirpo sikur ti ket shtyr djalli, fill pas ksaj sdo mendojn vese t bjn pikrisht at q sduhet t bjn." Shtimi gjithnj m i madh, dhe jo zvoglimi i aktivitetit t organeve ndjekse jugosllave ndaj forcave patriotike, e dshmon n mnyr t gjall kt mendim t 50

Kadares. Klika titiste, me bajraktar hegjemonizmin serbomadh dhe prcjells t par shovinizmin maqedonas dhe malazez, "me forcn brutale po prpiqen t skllavrojn racn ton e t prjetsojn qeverimin tiranik t tyre". Po bhen katr dekada (vetm nga Lufta e ktej) q ata nuk po zgjedhin mjete pr ushtrimin e gjenocidit mbi popullin shqiptar. Nj nga kto mjete, shum e preferuar ishte dhe mbeti burgosja e do filize shqiptare, posa ta ket dhn shenjn e par se nuk do ta pranoj verbrisht robrin. Populli yn sht n dijeni pr bijt e tij t zgjedhur, q dergjen n burgjet e Jugosllavis. Ai po i prcjell e dhembje edhe burgosjet e paradokohshme, q edhe sot po rrmbejn val-val shum patriot shqiptar. E di mir populli pse Klika titiste nuk po ka guxim t na denjsoj as me t drejtn ton elementare: q t informohemi publikisht se kush jan t burgosurit, sa u dnuan dhe pse. Prandaj, m shum se kurr po e jerr marimangn e harress, me t ciln ka qllim ta mbuloj e ta hedh n harres UDB-ja fashiste. Karshi ktyre akteve t egra, ne duhet t kemi qndrimin ton prkats. Edhe ky qndrim, vlerson Fronti i Kuq, duhet t ndrroj nga i deritashmi. Mendojm se duhet t'i kthehemi pak historis. Xhandart e Stojadinoviqit, ta zm, e vran komunistin Zef Lush Marku, n fillim t ktij shekulli; por ata s'patn si t'i prballojn krkess s opinionit q krkonte informim t hollsishm pr vrasjen e tij mizore. Ata nuk ia doln ta ndalin as shoqrin e ngusht dhe familjen e tij q kufomn e komunistit e nxorri nga varri dhe e varrosi atje ku prkiste. N Jugosllavin e sotme, UDB-ja e PKJ-ja e vrasin mizorisht Fazli Grajqevcin n burg (m 1964) dhe djaloshin Murat Mehmeti (n demonstratat e vitit 1968); dhe as na informojn pse e si i vran dhe nuk na lejojn t'ua bjm gjmn si ka hija as t'i varrosim ku duhet e si duhet! Prandaj, n qoft se terrori i sotm ia kalon terrorit t kralve t vjetr jugosllav, t cilit Kamer Loshi, Shot e Azem Galica iu prgjigjn me zjarr, pse ather ne t mos i lejojm vetes t'ia kthejm njher e mir dhe me t njejtn mas armikut ton t trbuar. Lidhur me at q do t duhej t ndryshonte te ne n kt qndrim, ne propozojm sa vijon: 1. Ata po na burgosin pa t drejt. Dhe ne, me t drejt, t mos u dorzohemi. Kur ta rrethojn shtpin, nga e cila s'ke ku shkon m tej, nse je i prgatitur shtjer mbi ta dhe ua mbush barkun barot! "Udbashi" sht nj terrorist, q e on n vend terrorin e planifikuar shtetror jugosllav. Po s'pate kushte pr mbrojtje me arm, ruaje gjakftohtsin, mblidhe urrejtjen, n qndrimin tnd t palkundshm, jepi grusht armikut gjat hetimeve dhe n burg. Mos jeto n iluzione pr dobin nga qndrimi m i but. Ti je dnuar n Beograd, dnimin tnd e prtyp gjyqtari n Prishtin si shiriti i magnetofonit fjalt e inizuara kushedi se kur. 2. Ta kan arrestuar djalin, vajzn, vllaun, motrn, burrin, baban apo shokun. M s miri do t'ia nxjerrsh hakun nse menjher i krkon radht e organizuara dhe hidhesh n luft t organizuar revolucionare. 3. Ta kan arrestuar kushririn, fqinjin apo mikun e shtpis, bashkqytetarin a bashkfshatarin. Ata do t bjn mbi ty presione t ndryshme q t mos mbash kontakte me familjen e t burgosurit. A do ta dgjosh armikun dhe t'ia kthesh shpinn njeriut tnd n astet m t nevojshme?! "Miku i mir n dit t vshtir!" Sa her e ke prdorur vet kt fraz?! Zbatoje, pra, n jet! Kshtu, edhe s'ia on armikut amanetin n vend edhe solidarizohesh me tndin dhe i jep krah atij. Sepse, mos harro, qysh nesr mund t t burgosin edhe ty, apo t t burgosin djalin e dshirit, vajzn, vllaun. 'do t ngjaj ather me familjen tnde, nse rrethi e izolon fare?! 4. Burgosjet masive q po i bn armiku n viset shqiptare, kurrsesi, nuk duhet t na ligin. Mos u dshpro dhe, mbi t gjitha, mos u frikso. Ti je duke prcjell n burg nj pjes t djalris shqiptare, por nesr do ta shoqrosh, n luftn lirimtare, t 51

ciln po e prgatisin bashklufttart. A s'ke dgjuar kurr se burgosjet, kur bhen kaq masive, jan shenj e dobsimit t armikut dhe prparimit t shpejt t lvizjes lirimtare. Kshtu burgoseshin para disa vjetsh edhe revolucionart e Nikaraguas, por, e fituan lirin. Dhe, liria ska mim. Ngritja e forcave organizative q do t zvendsojn organizatort e arrestuar Me burgosjet masive, q bri me val gjithnj m t mdha pr m se nj vit e gjysm, UDB-ja nuk e realizoi dot qllimin e vet. Ajo kishte ndier pranin e fuqishme t nj dore t organizuar patriotiko-revolucionare, q ushtronte ndikim thuaja n t gjitha viset shqiptare t pushtuara nga Jugosllavia. Por, megjith rrjetin e fort t spiunve dhe provokatorve t regjur, ajo nuk ia doli t siguroj kurrfar t dhnash konkrete pr bazn e aktiviteteve revolucionare. Dhe, meqense aktiviteti po shtohej dita m dit, duke shtrir nj ndikim gjithnj m efektiv n masat popullore dhe n punonjsit shqiptar, UDB-ja u detyrua t ndrmerrte m n fund dika konkrete pr t penguar zhvillimin e hovshm t lufts dhe t revolucionit ton. E vetmja mundsi, q i kish mbetur asaj n kt drejtim, ishte asgj tjetr prve se nj gjah npr mjegull. Kshtu, n kulmin e dshprimit, t mosprfilljes s ligjeve kushtetuese e ndrkombtare, dhe n kulmin e paprgjegjsis ndaj popullit dhe masave punonjse, UDB-ja burgosi n mnyr energjike disa qindra e mijra djelmosha e vajza shqiptare, pa siguruar as argumentet m elementare kundr tyre (pos nse merret si argument nj libr, vetm pse sht botuar n Tiran, nj shkrim me prmbajtje revolucionare, eventualisht nj gazet ilegale, si sht ta zm "Bashkimi"). Nga ky numr jashtzakonisht i madh t arrestuarish, UDB-ja shpresonte se do t'i bjer n fije lmshit: qoft duke gjetur n mesin e t arrestuarve pahiri ndonj revolucionar t organizuar, qoft duke nxjerr me terror prej tyre ndonj emr t rndsishm organizatorsh. U arrestuan, u torturuan njerzit tan npr burgje, disa edhe doln para gjyqit, t tjer u lshuan t shkonin n shtpi, por nn prcjelljen e kujdesshme t agjentve t flliqur. U ua nj pluhur i madh n shtyp, Mahmut Bakalli iu krcnua edhe nj her popullit t vet, e pr hir t armikut shekullor, dhe mbi t gjitha u kujdes t fshihte sa m me kujdes prmasat e aktivitetit policor t sforcuar deri n shkall fashiste n tokat shqiptare t robruara. Por grupet dhe organizatat tona revolucionare mbetn thuaja t paprekura. UDB-ja nuk ia doli t shtjer n dor asnj organ udhheqs t ktyre grupeve dhe organizatave. Dhe gjith ky proces i tmerrshm u prsrit disa her dhe po vazhdon edhe sot. M n fund, edhe nse pohimi yn sht i gabueshm, d.m.th. edhe nse UDB-ja e ka zn pikrisht zemrn e forcave tona t organizuara, kjo s'i bn asaj kurrfar dobie. Prkundrazi, pozita e saj bhet edhe m e pashpres. Sepse, sht fakt se q nga fillimi i arrestimeve t nntorit 1979, aktiviteti revolucionar n trojet shqiptare jo vetm q nuk u rrudh as u shua, por vazhdoi me ritm m t shpejt dhe me prmasa m t mdha. Pra, edhe nse gjendja faktike flet pr znien e forcave tona t organizuara, ajo flet njherazi edhe pr lindjen dhe aktivitetin e sforcuar t forcave t reja, q vazhduan aty ku e kan ln t tjert. Me kt kapitull pr UDB-n dhe revolucionart tan, ksaj radhe patm pr qllim t dalim te nj krkes e rndsishme q shtrohet para luftn dhe revolucionit ton: te ngritja e forcave organizative, t cilat do t zvendsojn n mnyr sa m t plot e m energjike radht e organizatorve t dmtuar nga armiku. N situatn konkrete, ne vlersojm se sht br nj pun e shndosh, pr aq sa sht fryt i puns s forcave t organizuara aktivizimi i forcave t reja pr dmtimin e radhve t armikut. Por, n qoft se e vrteta qndron ndryshe, ather, kjo gj duhet t bhet preokupim 52

pr punn revolucionare n t ardhmen. Sepse, pa rezervat e revolucionit, vihet n dyshim edhe vet ngadhnjimi i revolucionit. Nj nga mnyrat e prshtatshme n prgatitjen e forcave t reja organizative, thot Lenini, sht ndarja e drejt e puns revolucionare, e cila nuk guxon t koncentrohet n duar individsh apo grupesh t kufizuara. Gjith puna revolucionare, sidomos ana e saj organizative, duhet t prvetsohet n shkall sa m t gjer dhe n t gjitha punktet ku ushtron ndikim grupi apo organizata e caktuar revolucionare. Po s'u veprua kshtu, do t krijohen patjetr marrdhnie personale e lokaliste brenda organizatave. Do t lihen pas dore antart "periferik" t tyre. Ata nuk do t mund t ushtrohen dhe prvetsojn aftsin e organizimit, sidomos n kushte t ndryshuara objektive; ata nuk do ta prvetsojn e lre m ta prsosin, as teknikn e konspiracionit, e do t mbesin t mangt edhe n zotrimin e literaturs revolucionare, duke e prhapur at, e jo edhe duke e studiuar pr vete. E keqja m e vogl q mund t dal nga nj qndrim i till, sht paaftsia e antarve "periferik" pr propagand e agjitacion t shndosh n mesin ku veprojn ata. Kur puns revolucionare t'ia marrsh edhe momentin e propagands dhe t agjitacionit t vrtet, ather ia ke marr edhe dimensionin e saj primar dhe e ke shndrruar n pun antirevolucionare. M n fund, marrdhniet demokratike revolucionare, q jan synim i par dhe i prhershm i revolucionit ton, patjetr shprehen qysh n hapat e par t organizimit t forcave revolucionare. Rinia prparimtare - rezerv e pashtershme 22-vjeari i sotm ende nuk ka qen i lindur, kur UDB-ja e pat burgosur hern e par pr veprimtari patriotike shokun Adem Demai, n vitin 1958. Sot kt 22-vjear e kemi burr t rritur e t pajisur me vetdije t lart kombtare e klasore dhe me nj gatishmri e guxim t pashoq pr t'u futur si e krkon nevoja n zjarrin e lufts e t revolucionit. N qoft se ai sht aftsuar edhe n pikpamje organizative, ather, pr kauzn ton kan ardhur koh t mbara. Si ka mundur ai t aftsohet n pikpamje organizative, pasi me mosh sht shum i ri dhe sht rritur n kushte t atilla, n t cilat njeriu e ka vshtir t shtjer n dor literatur prkatse; pastaj kushtet e ilegalitetit dhe t rrezikut t madh nga agjentt e regjur, kan qen n fuqi edhe pr t, madje veanrisht pr t, si njeri i ri dhe pa prvoj. As historin e mirfillt kombtare, as teorin marksiste-leniniste t mirfillt, ai nuk ka pasur mundsi t'i msoj n shkoll dhe as n kushte t hapta publike. Cilat paskan qen, pra, burimet e frymzimit t tij dhe si u strvit ai n pun organizative? Natyrisht, momentet q ndikojn n edukimin e prgjithshm t njeriut dhe n formimin e plot t personalitetit t tij, pra edhe t personalitetit t tij revolucionar jan t shumta dhe t pallogaritshme. Kshtu ka ngjar edhe me 22-vjearin ton n shqyrtim. Por, ktu e do puna q, pa hyr n ndonj analiz tjetr, ta veojm ndikimin q ka mundur ta ushtroj ndonj grup apo organizat revolucionare e llojit t atill q kan vepruar ndr ne, duke u hapur edhe ndaj t rinjve, q do t thot, duke analizuar edhe kt premis t propagands s shndosh revolucionare. Po e ndoqm edhe m tutje kt fill, do t dalim te nj dimension i domosdoshm i revolucionit - te shtja e vazhdimsis s tij. Rinia sht rezerv e pashtershme e revolucionit. Konkretisht, rinia jon, si pr shkalln e arsimit, t vetdijes kombtare e klasore, ashtu edhe pr vitalitetin e saj, paraqet nj krcim t madh prpara, n pikpamje t sasis dhe t cilsis. Gjasat e armikut ton, revizionistve jugosllav dhe renegatve shqiptar, pr shtrirjen e 53

ndikimit n rinin ton po bhen prdit m t vogla. Rinia jon i shmanget si lis s zez ktij armiku t egr. Kshtu, heshturazi dhe haptazi, ajo po tregohet e gatshme t pranoj nj ndikim tjetr - ndikimin e forcave tona prparimtare patriotike e revolucionare. Prandaj, n kto kushte, edhe ne e kemi detyr t'i kushtojm vmendjen e duhur puns organizative me rinin ton prparimtare, shkollore e studenteske, fshatare e puntore etj., duke e aftsuar at pr propagandimin e ides revolucionare n mesin e vet e n popull, por edhe pr t'u organizuar n shkalln m t lart. Kt detyr duhet ta kuptojm aq m seriozisht, sa m seriozisht t kemi kuptuar se revolucioni nuk sht problem q zgjidhet pr nj dit, por nj proces i gjat e i mundimshm, me sakrifica t mdha. Dy fjal pr konspiracionin Shtrohet shtja: si mund t zhvillohet aktiviteti i hapur organizativ n kushtet e sotme, kur armiku ka strvitur agjent t regjur, t ngarkuar pr zbulimin e radhve tona dhe pr shkatrrimin definitiv t ides e t aksionit luftarak e revolucionar? Pastaj: 'qenka, pra, gjith ai theksim i domosdoshmris pr zotrimin e tekniks s konspiracionit m t thell?! Konspiracioni, ose teknika e ruajtjes rigoroze t fshehtsis, sht nj nga faktort kryesor t veprimtaris revolucionare t organizuar. Konspiracioni i jep revolucionarit mundsi pr pun sa m t fuqishme ilegale, kurse armikut t popullit dhe t klass aspak mundsi pr ta zbuluar at pun revolucionare t organizuar. Proporcionalisht, do dobsim i konspiracionit, aq sa merr nga mbarsia e puns revolucionare, aq i shton gjast pr prapsin e puns s armikut n zbulimin e veprimtaris revolucionare, e kshtu edhe n dmtimin e revolucionit prgjithsisht. N nj shkall t caktuar t organizimit revolucionar, ka ngjar edhe t keqkuptohet e t simulohet konspiracioni: si rrudhje e teprt, mendimi i till ekziston n radh t par tek ato forca, q n fakt jan pozitive dhe t pastra, por jo edhe t strvitura pr luft t gjat, te ato forca q jan t orientuara kah efektet e rrmbyeshme t lufts, pa durim pr t pritur aksionet me ndikim afatgjat. Konspiracioni, si v n dukje Lenini, udhheqsi i madh i revolucionit socialist, sht i domosdoshm pr punn revolucionare, pasi ajo zhvillohet n kushte t vshtira t ilegalitetit m t thell. Bile, pa prsosjen e konspiracionit, shton Lenini, nuk ka as aktivitet t mirfillt revolucionar. Ksaj radhe, sa pr udhzimet praktike se ka duhet ruajtur sekret e ka duhet shpallur me daulle, po ndalemi n pika t shkurta. Konspiracioni m i thell, q nuk guxon t cnohet n asnj mnyr, prbhet nga ruajtje e fshehtsis lidhur me dokumentet interne t organizats revolucionare. Ktu bjn pjes statuti i organizats, bazat e organeve udhheqse, shtypshkronja, depoja e armve. Po kshtu, kurr nuk duhet t prmendet asnj emr konkret i cilitdo person t inkuadruar n radht e organizats revolucionare. Kto gjra e kan peshn e sekreteve ushtarake dhe zbulimi i tyre, te organizatat me prvoj, konsiderohet tradhti e dors s par dhe dnohet rnd. Nuk duhet t ruhet n fshehtsi, po, prkundrazi, t shpallen, masivisht pikpamjet e organizats lidhur me situatn n bot e n vend sidomos pr strategjin dhe taktikn e armikut dhe mjetet me t cilat ka mundsi t dmtohen ajo strategji e ajo taktik. Me kt rast, gjithmon duket t kesh parasysh se nuk t lejohet n asnj mnyr t tregosh se di dika pr ekzistimin e ndonj organizate patriotikorevolucionare. 54

Statuskuoja, ngrirje e t drejtave t popujve e t punonjsve Pr t mbrojtur pozitat e veta: sundimin mbi popujt e shtypur, mbi pasurit e veta e t huaja, mbi rezultatet e puns s punonjsve n bot, kapitalizmi, socialshovinizmi dhe revizionizmi kan siguruar edhe mekanizma prkatse n shkall shtetrore e ndrshtetrore. Kryeroj e "trashgimis" imperialiste e revizioniste jan ushtrit dhe policit e tyre antipopullore, q ruajn shtypjen dhe shfrytzimin e prligjur me dhunn ndrkombtare. Po nj nga armt m dinake t gjakpirsve t popujve e t punonjsve n bot, sht prpjekja q te masa t krijohet e t forcohet ideja dhe ndjenja e prjetsis s ksaj gjendjeje, dhe t avullohet do iniciativ pr ndryshimin e saj. Nj nga mjetet kryesore, q i shrbejn n shkall ndrkombtare ktij qllimi, sht edhe popullarizimi me do kusht i ides imperialisto-revizioniste pr mbajtjen e t ashtuquajturs statuskuo, qoft kur sht fjala pr "pandryshueshmrin" e kufijve t tashm shtetror n bot, qoft pr raportin n mes klasave ekzistuese n vendet e ndryshme, e n kurriz t klass puntore dhe t fshatarsis. Viktim e dors s par t statuskuos kemi qen dhe kemi mbetur kurdoher, ne shqiptart. Pr t knaqur apetitet pansllave dhe apetite t tjera ekspansioniste, fuqit e mdha i kan shkputur trungut t prbashkt shqiptar m se gjysmn e tokave dhe gati gjysmn e popullsis, duke i ln ato n mshirn e shteteve t huaja me regjime t egra antipopullore, hegjemoniste e shoviniste. Kshtu ngjau para dhe pas Lufts I Botrore, kshtu edhe pas Lufts II. Me daljen n drit t prpjekjeve tona t mundimshme pr luft nacionallirimtare, pr vetvendosje dhe shkputje nga Jugosllavia, e bashkim me vendin am, RPS t Shqipris, sht e natyrshme q dalin forca t errta - te ne dhe n bot - t cilat prpiqen t na friksojn e t bjn presione t ndryshme, pikrisht duke pasur parasysh statukuon e prmendur. Dhe kjo gj ne sna habit aspak, sepse propaganda dhe agjitacioni imperialisto-revizionist nuk mund t kalojn pa br ndonj efekt. Mirpo na habit qndrimi i pacip i disa forcave, t cilat ndjekin rrugn revolucionare, si jan ta zm disa parti marksiste-leniniste. Pa informata t sakta mbi historin e popullit shqiptar dhe mbi gjendjen e mjeruar t shqiptarve me banim n Jugosllavi, ato sikur duan t na e mohojn gjithashtu t drejtn pr luft nacionallirimtare. Duke prdorur disa klishe prej arrivistsh t revolucionit, ata pshprisin: Ju duhet t veproni vetm pr ngadhnjimin e revolucionit proletar n Jugosllavi, jo ju duhet patjetr t zhvilloni nj bashkpunim internacionalist me serbt e malazezt, jo duhet t hiqni dor nga vetvendosja gjer n shkputje dhe bashkimi me vendin am, sepse vendi am nuk e potencon kshtu si ju shtjen tuaj, ju nuk keni t drejt, e t tjera, e t tjera. Nga ana tjetr, kudo q u shfaqet rasti, ata nuk ln pa propaganduar prkrahjen e tyre ndaj luftrave nacionallirimtare dhe revolucioneve. Dhe ne, duke pasur megjithat konsiderata pr punn e tyre prgjithsisht revolucionare, n vend q t'u hidhrohemi atyre, kemi paraplqyer q t'i njoftojm me shtjen ton ashtu si sht ajo n t vrtet. Sa pr zdhnsit e imperializmit e t revizionizmit, q n emr t statuskuos s tyre "shptimtare" na e mohojn t drejtn elementare t ekzistencs kombtare dhe t lufts klasore, ne, si ua kemi vn grushtin prpjekjeve t armikut jugosllav pr t na shfarosur ose pr t na mbajtur nn thundrn e egr, do t'ua vm edhe atyre. Sepse, sikur me statuskuon t pajtoheshim n cilndo shkall, ather as q do t flitnim pr luft e revolucion. N instancn e fundit, revolucion do t thot m s shumti mospajtim me gjendjen ekzistuese dhe luft pr ndrrimin e saj cilsor. (''BASHKIMI Nr.1, Janar 1981, faqe 1-2. Kt artikull ia drgova faqes pashtriku.org m 25 tetor 2010, por nuk u botua aty. N bashkpunim me Faridin 55

Tafallarin u ribotua pr her t par n www.albaniapress.com, 30 shtator 2011 s bashku me punimin e F. Tafallarit, Kur Jusuf Grvalla shkruante).

9. "BASHKJETESA" E XHELATIT ME VIKTIMN

30 vjet nga dalja n sken e Jusuf Grvalls N rrjedhn e botimit t shkrimeve t Jusuf Grvalls (me rastin e 30 vjetorit t daljes s tij n sken), faqja www.pashtriku.org n vijim boton artikullin: Bashkjetesa e Xhelatit me viktimn, botuar n nr.4 t gazets Bashkimi (janar 1981). N kt artikull Jusuf Grvalla, duke ju kundrvn revists NIN t Beogradit, e cila shtron shtjen e bashkjetess s popujve t Jugosllavis n federatn jugosllave, ka theksuar se, pr popullin shqiptar Kjo "bashkjetes" sht e dhunshme dhe e paligjshme, sepse viset shqiptare n Kosov, Dukagjin, Maqedoni, Mal t Zi e n Serbi jan vise shqiptare, q trungut t prbashkt shqiptar iu shkputn n mnyr t paligjshme, n kushte t errta historike dhe kundr vullnetit t popullsis vendse shqiptare. Kto viset t etnikumit shqiptar edhe sot, pas 30 vjetsh jan kshtu t ndar e t copzuar brenda vetes, madje nuk dallon shum as gjuha politike e prdorur para 30 vjetsh nga gjuha e sotme politike q prdorin politikant tan. * * * Jusuf Grvalla, duke u nisur nga disa premisa t jets s rnd ekonomike, politike e shoqror t popullit shqiptar n Kosov n raport me popujt tjer (n shkrim merr shembullin e mirqenjes n raport me Sllovenin) konkludon se kjo "bashkjetes", s'sht gj tjetr pos bashkjetes e xhelatit me viktimn. (Moderatori i pashtriku.org, 26 korrik 2010 ) "BASHKJETESA" E XHELATIT ME VIKTIMN Nga Jusuf Grvalla Revista "NIN" e Beogradit, nprmjet intervistash me funksionar t lart shtetror, nga numri n numr po e shtron shtjen e bashkjetess s popujve t Jugosllavis n federatn jugosllave. Natyrisht, ndonse ky paraqet nj hap t uditshm t ksaj reviste, pas t cilit mund t supozohet se qndron kryekput qeveria dhe i cili sigurisht fsheh ndonj qllim tinzar, s'ka kurrfar "rreziku" se mund t pyeten popujt e Jugosllavis sa e duan dhe a e duan fare ata "bashkjetesn". Sa pr popullin shqiptar, e sidomos pr pararojn e tij patriotike dhe revolucionare, nuk shtrohet fare shtja e bashkjetess me popujt e tjer n kuadr t kufijve administrativ t Jugosllavis. Kjo "bashkjetes" sht e dhunshme dhe e paligjshme, sepse viset shqiptare n Kosov, Dukagjin, Maqedoni, Mal t Zi e n Serbi jan vise shqiptare, q trungut t prbashkt shqiptar iu shkputn n mnyr t paligjshme, n kushte t errta historike dhe kundr vullnetit t popullsis vendse shqiptare. Q nga fillimi i ktij akti barbar, t kryer n fillim t shekullit ton dhe t prsritur edhe njher pas Lufts II botrore nga fuqit e mdha e nga forcat m t errta jugosllave, mbi popullsin ton u ushtrua politika e asimilimit dhe e gjenocidit. Dhe q ather, politiks s till barbare, populli yn iu 56

prgjegj me nj rezistenc t pandrprer. Aktualisht, rezistenca e fuqishme po spontane e popullit ton, prdit e m shum po merr prmasa t nj lvizjeje t organizuar, e cila nesr do t na oj n luftn e prgjithshme lirimtare - kombtare e klasore dhe n bashkimin me vendin am t shqiptarve, Republikn Popullore Socialiste t Shqipris. Por, pr t'iu treguar renegatve dhe tradhtarve t mdhenj e t vegjl shqiptar t t gjitha ngjyrave, q interesat jetike dhe aspiratat shekullore t popullit t vet i kan shitur pr nj kock t hedhur apo pr nj pozit t mjer n administratn revizioniste jugosllave, ktu posht po nxjerrim disa t dhna nga premisat e jets ekonomike, politike e shoqrore, q jan rrjedhim i ksaj "bashkjetese", e cila s'sht gj tjetr pos bashkjetes e xhelatit me viktimn. KALIFORNIA E VOGL BANGLADESH I MADH Po t nisemi nga rezervat natyrore t Kosovs, nga toka e saj cilsore dhe kushtet e favorshme klimatike e gjeografike, Kosova, me nj trajtim t barabart ekonomik, do t kish qen ndr viset m t zhvilluara n gjith territorin administrativopolitik t Jugosllavis. Kosova plotson 64 % t t gjitha rezervave jugosllave t thngjill-linjitit, 57 % t rezervave t plumbit dhe zinkut, 24% t rezervave t hekurnikelit, 30% t t gjith energjis elektrike etj. N Kosov gjenden gati t gjitha rezervat "jugosllave" t argjendit e t kromit dhe pjesa m e madhe e rezervave t arit. Pr konfiguracionin e saj, raportin shum t favorshm t siprfaqeve t punueshme t toks ndaj atyre t papunueshme, me nj bimsi t dendur etj., Kosova sht br q moti me nj emr t dyt t popullarizuar - Kalifornia e Ballkanit. Edhe popullsia e Krahins son sht jo thjesht nj popullsi pundashse, po njherit nj popullsi, q si i thon fjals, e ka pasur mall punn n plang e shtpi t vet. Sot vullnetit t madh t ksaj popullsie i sht shtuar edhe nj potencial i madh i krahut t puns, me nj struktur gjithnj m t volitshme arsimore, madje me ekspert gati pr t gjith lmenjt e jets. Po gjendja e tashme e saj, megjithat sht jashtzakonisht e mjerueshme. N saje t politiks diskriminuese e kolonialiste t Jugosllavis, Krahina jon ka mbetur regjioni m i pazhvilluar jo vetm n Jugosllavi, po edhe ndr m t pazhvilluarit n bot. Rezervat natyrore t saj grabiten nga federata jugosllave n trajt lndsh t para dhe, pasi t jen prpunuar n republikat industrialisht m t zhvilluara jugosllave, i shiten Kosovs me mime t shumfishuara. Prve ksaj nj rol minues pr ekonomin kosovare luan politika diskriminuese e mimeve. Lndt e para t Kosovs, n tregun e brendshm jugosllav shiten me mime shum m t ulta se ato n tregun botror. Vet Kosova, prodhimet finale, t prpunuara n republikat e zhvilluara, i blen me mime deri 124% m t larta se mimet e tregut botror. N saje t ksaj politike diskriminuese bujqsia e Kosovs, me t ciln sht e zn pjesa m e madhe e popullsis son aktive, ka mbetur n nivelin e nj bujqsie ekstensive e me produktivitet jashtzakonisht t ult. Toka e punueshme, pr shkak t masave t hershme e t vona administrativo-politike q ka marr Jugosllavia pr t br presion mbi popullsin vendse, sht e coptuar n ngastra shum t vogla. N qoft se n nj t kaluar bujqsia siguronte pr popullsin kosovare pundashse nj ekzistenc solide, ajo sot nuk ka si ta siguroj as kafshatn e gojs pr pronart e saj t imt. Ndrkaq, puna n t ashtuquajturin sektor shoqror, paraqitet edhe m ligsht pr shqiptarin e Kosovs. Ky sektor ka nj aftsi fare t vogl absorbuese t fuqis puntore, gjithsej 6400 puntor t inkuadruar n vit (kto 3-4 vitet e fundit). Prball ritmit t shpejt n shtimin e krahut t ri t puns, shkalla e punsimit te ne kufizohet me papunsin totale. 57

Gjith kjo ka pasur pr pasoj nj lvizje t atill t popullsis s aft pr pun, e cila nuk mbahet mend pr asnj periudh tjetr historike t Kosovs, madje emigrimet e popullsis son thuaja se nuk kan qen m masive as n periudhat e shprnguljeve t mdha e t dhunshme pr n Turqi. A IA BJM KINSE PO BASHKJETOJM Pr t par se sa sht e arsyeshme, e leverdishme dhe e domosdoshme bashkjetesa e shqiptarve me popujt tjer t mbrthyer brenda kufijve administrativopolitik t Jugosllavis revizioniste, po e bjm nj krahasim t ndarjes s t ardhurave personale t puntorve n Republikn e Sllovenis dhe n Kosov. Tabela q po e botojm ktu, sht br sipas t dhnave t Entit Federativ Statistikor dhe paraqet gjendjen n muajin mars 1979. N kohn n shqyrtim, Sllovenia kishte 1 milion e 826 mij banor, Kosova po aq, 1 milion e 600 mij. Por, n kt koh, numri i t inkuadruarve n Slloveni, 780 mij, ishte gati 5 her m i madh se ai n Kosov (167 mij - fjala sht pr sektorin shoqror). Puntort e Sllovenis realizonin s bashku 5 miliard e 38 milion e 878 mij dinar t rinj kurse ata t Kosovs vetm 909 milion e 649 mij dinar, ose m se 6 her m pak. Puntort sipas lartsis s t ardhurave personale* SLLOVENIA T ardhurat personale PUNTOR Deri n 3 000 dinar 2 340 ose 0,3% 3 001 - 4 500 111 540 ose 14,3% 4 501 - 6 000 244 140 ose 31,3% 6 001 - 8 000 241 020 ose 30,9% 8 001 - 10 000 104 520 ose 13,45 Mbi 10 000 dinar 76 440 ose 9,8 % *mars 1979 KOSOVA PUNTOR 25 217 ose 15,1% 72 144 ose 43,2% 39 579 ose 23,7% 18 704 ose 11,2% 7 014 ose 4,2% 4 342 ose 2,6%

sht jashtzakonisht t shohim se n prqindjeje paraqiten prkatsisht puntort e Sllovenis dhe ata t Kosovs n ndarjen e t ardhurave t ulta dhe rrogave t larta. Si shihet edhe nga tabela, sa m e ult t jet shkalla e t ardhurave aq m e lart sht prqindja e puntorve kosovar q marrin pjes n ndarjen e tyre; dhe anasjelltas, sa m shum t ngjitet shkalla e t ardhurave, aq m i vogl bhet numri i puntorve q marrin pjes n ndarjen e tyre (n Kosov) dhe aq m i madh numri i puntorve t Sllovenis, q i gzojn ato t ardhura t larta. Konkretisht, paga me lartsi deri n 3000 dinar marrin vetm 2340 puntor slloven, ose 0,3% e t t gjith t inkuadruarve t ksaj republike, dhe 25217 puntor kosovar, ose 15,1% e t t gjith t inkuadruarve t Krahins son. Nga 3000-4500 dinar marrin 14,3% puntor slloven dhe 43,2% puntor kosovar; nga 4500-6000 dinar marrin 31,3% puntor slloven dhe 23,7% kosovar; nga 6001-8000 dinar marrin 30,9% slloven dhe 11,2% kosovar; nga 8001-10000 dinar 13,4% slloven dhe 4,2% kosovar, dhe, mbi 10000 dinar 9,8% slloven dhe vetm 2,5% kosovar. Kur ksaj t'ia shtojm edhe faktin se papunsia n Kosov sht 20 her m e madhe se n Slloveni dhe absolutisht m e madhja n gjith Jugosllavin, ather bhet e qart se bashkjetesa 68-vjeare me popujt e Jugosllavis ka qen pr ne, shqiptart me banim n Jugosllavi, nj nga periudhat tona m t vshtira e m t rrezikshme pr shfarosje t plot. 58

TELALLI THOT: BESOM EDHE N GNJEFSHA Revizionistt jugosllav, kta telall absurd t "socializmit specifik", "mosangazhimit", "vllazrim-bashkimit", "barazis" s kombeve e kombsive, i shtrembrojn n mnyr drastike disa fakte vitale karshi opinionit t vendit dhe atij botror. Ndr t tjera, atyre ua do puna t mos flasin kurrsesi me t dhna reale kur sht fjala pr papunsin n disa vise t caktuara, sidomos n Kosov. Sipas kritereve, me t cilat vlersohet problemi i papunsis n shkall jugosllave, del se numri m i madh i t papunve sht n Maqedoni, po edhe atje vetm 5,7 pr qind. Vendin e dyt e z Serbia me 4,7 pr qind t papun, ndrkoh q n Kosov, sipas ktyre kritereve, as qe ekziston problemi i papunsis! N Krahinn ton, gjithnj sipas ktyre kritereve, q as "Rilindja" revizioniste nuk durohet pa i quajtur "sa mashtruese, aq edhe joreale", t papun qenkan vetm 3,7 pr qind. Ku sht nxjerr vall ky 3,7 prqindsh famoz?! Ose, edhe prqindja e t papunve n regjione tjera! Pasi, si e pranon edhe vet Enti Federativ i Statistikave, Jugosllavia z nj nga vendet e para n bot prnga shkalla e papunsis. Kto "fakte" i kundrshton edhe vet "Rilindja", duke u mbshtetur, si thot, "n disa mjete tjera t informimit n Jugosllavi". "Po t vlersohet papunsia me kritere reale, shkruan ajo, sipas nj analize, del se papunsia n vend sht 12 pr qind, ndrsa n Kosov 27 pr qind; n Bosnj e Hercegovin 13,5 pr qind, n Maqedoni 21,3 pr qind, n Serbi 11,9 pr qind, e t tjera. Papunsia n Slloveni, 1,4 pr qind, sht njzet her m e vogl se ajo n Kosov". "Rilindjes" do t'ia dinim pr nder sikur pas botimit t ksaj informate t qndronte edhe m n t njejtn pozit, atleti i mir q nuk bien nn rekordin q e ka hedhur nj her. Mirpo, sado q t dshirojm ne, kshtu nuk ngjan. Madje, artikulli n fjal na duket m shum t'iu ket prvjedh redaktorve, sesa t jet botuar esll. Megjithat, autori i informats n fjal, e meriton nj prkrahje prej nesh, sado q edhe ai ha ngapak n peshoj. Ja, pra, disa nga t dhnat pr vitin 1978 q na ofron Enti Federativ i Statistikave dhe q na ndihmojn t'i dalim krah gazetarit t "Rilindjes" dhe t vrtetn q e ka sheshuar ai. M 1978, Kosova kishte prafrsisht 1 milion e 525 mij banor. 799 mij, ose 52,4 pr qind e popullsis s prgjithshme ishin banor t aft pr pun. 167 mij veta, ose 11 pr qind e popullsis s prgjithshme ishin t inkuadruar n sektorin e ashtuquajtur shoqror, kurse aktiv n t gjith sektort gjith krahina kishte vetm 387 mij vet, ose 25,4% t popullsis s prgjithshme. Po t'u besohet ktyre shifrave (m von do t shohim kundrthniet e shumta q dalin prej tyre) ather del se m 1978 412 mij banor t aft pr pun kan mbetur t paprfshir n asnj sektor t veprimtaris. Dhe numri 412000 paraqet 27 pr qind t popullsis son t prgjithshme (1 milion e 525 mij), e jo 3,7 pr qind! Prve ksaj, si v n dukje edhe vet "Rilindja", te ne afro "140 000 vet pr do vjet bhen krah i ri pune". Kurse ekonomia, me aftsin e mjer absorbuese t fuqis puntore, mund t el vende pune vetm pr 6400 vet n vit (q nga viti 1977 e ktej). Del q, prej katr vjetsh e ktej, ushtris s t papunve n Kosov i jan shtuar deri m tash edhe nja katr njsite t mdha me nga 133 600 banor, q, bashk me t papunt e vitit 1978, bjn jo m pak se 946 400 veta. Pra n vitin 1981, ne kosovart po hyjm me afro 1 milion t papun! N qoft shtuar m 1980 popullsia e Kosovs sipas parashikimeve t Entit Federativ (se me far saktsie i bn si parashikimet, mund t shihet edhe nga ky fakt. 59

N t njejtin publikim, "Kalendari Statistikor i RSFJ 1980", numri real i popullsis s Sllovenis figuron 1 626 000 banor n vitin 1979, kurse i parashikuar i popullsis s ksaj republike pr vitin 1980, n vend q t jet m i madh, figuron pr 1000 banor m i vogl, do t thot - 1 625 000!), pra, n qoft pr t'u besuar ktyre "parashikimeve", ather fillimi i 81-shit e z Kosovn me afro 1 592 000 banor dhe vetm me 179 000 t zn n pun n t ashtuquajturin sektor shoqror, ose me 11,3% e popullsis. Nj kosovar i zn me pun n kt sektor, do t ket n kurriz mesatarisht 9 banor (slloveni vetm 1,7)! 3,7 prqindshi q paraqitka sipas revizionistve titist, shkalln e papunsis n Kosov, duke "zvendsuar" si me shkop magjik 30 prqindshin, sht nxjerr nga 61000 t papunt q krkojn pun nprmjet enteve t inkuadrimit. Dhe pr kt numr kapen, si i mbytyri pr kasht, revizionistt, kur duan t na e hedhin syve, neve dhe bots. Mkot do t ngul kmb edhe nj pjes e shtypit revizionist sesi "nj numr i madh i kosovarve t papun, pr shkaqe subjektive e dobsi t ndryshme (ne do t themi pr shkak t pritjes s gjat e t pa shpres - "Bashkimi"), nuk paraqiten fare n BVI-t gjegjse". Kjo pr ata nuk ka asnj domethnie. Ata duan q ky numr t prmendet, numrin e sakt e din m mir se ne vet dhe knaqen. Por, po vjen dita q kjo knaqsi t'u mbetet n fyt dhe t'ua zr frymn. SHPRBLIMI I T KOLONIZUARIT PR KOLONIZATORIN Kosovs i krcnohet rreziku nga nj lvizje e atill e popullsis, q pjesa e saj e aft pr pun - strukturalisht m e reja dhe biologjikisht m e shndosha - t braktis vendlindjen dhe t marr masivisht rrugn e hidhur t kurbetit pr n republikat e zhvilluara jugosllave, n Evrop e m larg. N pozit m t vshtir n kt pikpamje jan vetm edhe viset shqiptare n Maqedoni, Mal t Zi dhe n Serbi, pr shkak t kompaktsis m t vogl etnike t shqiptarve n strukturn e prgjithshme t popullsive t ktyre republikave si dhe pr shkak t masave edhe m t vshtira administrativo-politike, t cilave u ekspozohen vlerat e prmendura shqiptare. Po t'u drejtohesh statistikave jugosllave lidhur me emigrimet e popullsis son n cilndo periudh brenda ktyre 68 vjetve robri ato i fshehin faktet si gjarpri kmbt. 'sht e vrteta, numri 12000 kosovar t inkuadruar n republikat e Jugosllavis e n botn e jashtme, nuk ka mundur t fshehet n asnj mnyr. Dhe ky numr, edhe po t jet vetm kaq, paraqet nj shkall shum t lart e t rrezikshme t emigrimit karshi numrit t prgjithshm t popullsis s Kosovs, afro 10 pr qind t popullsis s aft pr pun. Por kjo shifr as q i afrohet numrit t vrtet t kurbetinjve "modern" shqiptar. "Bashksia krahinore pr inkuadrim prmes enteve t saj t inkuadrimit e mban njfar evidence pr kta puntor, por vetm pr ata q m par jan paraqitur n kto ente... Mirpo nj numr i madh i fuqis puntore punsohet n territoret e tjera t vendit prmes kanaleve t tjera, e sidomos me vetiniciativn e tyre. Prandaj, ky numr i puntorve t till gjithnj sht m i madh nga ai q evidentohet n entet prkatse." (Dr. Hivzi Islami, "Popullsia e Kosovs", Prishtin 1980, f. 123) Nj shembull simptomatik lidhur me "objektivitetin" e t dhnave statistikore t ktyre enteve, na e ka dhn po Dr. H. Islami n veprn e prmendur: "Derisa n vitin 1966 n tr Sllovenin, sipas evidencs s shrbimeve krahinore t punsimit, ishin 217 puntor nga Kosova, vetm n Lublan n at vit ishin t inkuadruar 676 puntor nga kjo Krahin." Nj shtrembrim i till i fakteve, me skandalozitetin q prmban n vete, nuk flet pr lshime t rastit, q nganjher mund t ndodhin edhe n statistikat m pedante. 60

Prkundrazi, ai na shpie te nj mjet sa perfid, aq edhe i preferuar i administrats jugosllave n drejtim t fshehjes s numrit t prgjithshm t shqiptarve me banim n Jugosllavi dhe t gjitha t dhnave q e tregojn n mnyr reale gjendjen e mjeruar t popullsis son t prfshir me dhun brenda kufijve administrativo-politik t ktij armiku t prbetuar t fars son. Kt shtrembrim faktesh, revizionistt e realizojn me mjeshtri edhe n saje t prvojs m t hershme jugosllave n kt drejtim. Edhe qllimi kryesor mbetet po ai q ishte para 68 vjetsh; me plane t ngritura n shkall shtetrore, viseve shqiptare nn pushtetin, viseve shqiptare nn pushtetin administrativo-politik t Jugosllavis t'u ndrrohet n rrnj struktura kombtare. Pr kt qllim u ndoqn mes dy luftrave botrore dhe pas Lufts II botrore m se 600 mij shqiptar dhe n vend t tyre u solln n kto vise shum e shum kolon t kombsive serbe e malazeze, e tani s fundi po sillen edhe maqedon nga Greqia. Dhe pikrisht pr kt qllim po u jepet edhe sot rruga e mrgimit "ekonomik" shqiptarve t robruar. Ata i mban shpresa se edhe me trojet tjera shqiptare do t ngjaj ashtu si ka ngjar me Prespn dhe Ulqinin, banort e t cilve, pr shkak t presionit ekonomik dhe politik, i kan braktisur gati prgjithmon vatrat e veta dhe kan marr n sy Amerikn e Australin. Natyrisht, sht e teprt dhe gati banale t'u thuhet revizionistve gjakpirs jugosllav se kto shpresa t tyre nuk jan gj tjetr pos qep me uj. Mbi t gjitha, ndrsa sht arritur q ata t pranojn cilsimin e shprnguljeve t mdha pr n Turqi si migrime politike, prkatsisht t terrorit dhe t dhuns, ata i propagandojn migrimet e sotme t shqiptarve thjesht si nj dukuri t rndomt ekonomike, t parrezikshme, madje edhe t dobishme, duke i lidhur kto migrime me gjoja inkuadrimin e Jugosllavis n "ndarjen ndrkombtare t puns". Po dokrrat e tilla nuk pin uj te populli yn i shumvuajtur. Pararoja patriotiko-revolucionare e Kosovs dhe e viseve t tjera shqiptare e di mir se ne, pr aq sa sht shtje politike - bile e nj politike diskriminuese q kufizohet me fashizmin e racizmin - niveli jashtzakonisht i ult i zhvillimit ekonomik t viseve shqiptare, aq sht politike edhe shtja e emigrimeve t sotme, q jan pasoj e drejtprdrejt dhe e domosdoshme e diskriminimit t till. Dhe, e gjith kjo s'sht gj tjetr prve aplikim i mjeteve t reja "bashkkohore" pr sendrtimin e qllimeve t vjetra kolonialiste e asimiluese. Dhe ne, ja ku u premtojm se do t'i shprblejm pikrisht ashtu si i ka hije t kolonizuarit ta shprblej kolonizatorin: me zjarrin e fuqishm t dekolonizimit dhe t lirimit kombtar. Dhe le ta shqyrtojn ata vetmevete jerm shtjen se 't mira mund t dalin nga "bashkjetesa" q na e ofrojn n kmbim t liris s rrmbyer. Marr nga numri i fundit i gazets "Bashkimi" ( www.pashtriku.org, 26 korrik 2010 )

10. TRADHTART E VJETR DHE TRADHTART E RINJ

30 vjet nga dalja n sken e Jusuf Grvalls N janar 1980, (30 vjet m par), n Shtutgart, del n skenn e Teatrit t Drams s viseve Shqiptare, pr t mos u larguar kurr, Jusuf Grvalla. Faqja pashtriku.org, koh pas kohe do t sjell materiale lidhur me kt ngjarje. N fund t korrikut 1981, n adresn e paharruar e t prjetshme, Habichthhe 40 n Untergruppenbach, Jusufi prgatit pr shtyp numrin 4-5 t revists Liria. Ky numr i revists "Liria" shtypet n Shtutgart, dhe nga Habichthhe nis fluturimin drejt Kosovs. 61

Organizimi i drgimit n Kosov bhet nga Jusufi, i cili me kt detyr e ngarkon Haxhi Berishn nga Prapaqani. Prve Haxhi Berishs n kt detyr, angazhohet edhe nj person tjetr nga atdhetari Kadri Zeka. Nga ky numr i Liris, zgjodhm pr botim artikullin: TRADHTART E VJETR DHE TRADHTART E RINJ Nga Jusuf Grvalla do pushtues, pr t br zap popullsin e pushtuar, rekruton n organet e pushtetit t vet nj numr vendsish, t cilt bhen prues t politiks, t ideologjis dhe t urdhrave t atij pushteti. Nga viti 1912, kur tokat shqiptare n Kosov e Rrafsh t Dukagjinit, n Maqedoni, Mal t Zi si dhe ato n Serbin e sotme t ngusht iu shkputn padrejtsisht trungut shqiptar dhe hyn nn zgjedhn e egr serbomalazeze, n shrbim t pushtetit t huaj hyn edhe njerz nga radht e popullsis vendse shqiptare, q nga poverenikt m t thjesht e deri te deputett n parlament. Prfaqsues tipik t indigjenve t rekrutuar n aparatin shtetror t pushtuesve jugosllav ishin dikur Dragajt e Mitrovics, Begollt e Pejs, Kryezit e Gjakovs etj., dhe m pastaj, n aparatin revizionist titist- Fadilj Hodzt, Dzavid Nimant, Mahmud Bakalt etj. N kohn e Jugosllavis s vjetr kishte ndodhur q populli shqiptar, duke u nisur nga t drejtat formale q garantonte kushtetuta e athershme, bnte edhe prpjekje pr t zgjedhur prfaqsuesit e vet n organet e pushtetit ( rasti i Zef Lush Markut, Lufta e Baranit e 1937-s) dhe, pr ta realizuar kt t drejt, ishte prgjakur sa e sa her me pushtetin shovinist. Ndrkaq, n Jugosllavin e Titos, pushteti e ka kursyer popullin; ai sht kujdesur vet pr njerzit q do t zgjidhen n organet shtetrore. Poverenikt dhe deputett shqiptar n parlamentin titist i gjejm n nj pozit m t mir se ata n Jugosllavin mbretrore; kta skan nevoj as t luajn veshin pr t br ka don pr popullin n mnyr q t fitoj simpatin e tij. Mjafton q tu prgjigjen krkesave t pushtuesit dhe e kan t siguruar kolltukun e but. Vullneti i popullit prjashtohet fare, sepse, n vendet udhheqse ( qoft edhe pr nj drejtor t thjesht) funksionart nuk zgjidhen , por emrohen nga forumet e larta lokale dhe qendrore. Pasi ti ket zgjedhur pr qejfi, pushteti i quan kta njerz prfaqsues t popullit. Po edhe populli, logjikisht, ata i quan tradhtar t popullit. Sepse, sipas praktiks s deritanishme, sht dashur t japsh provime t shumta t gatishmris pr t br politik antishqiptare, ani pastaj t t emroj pushteti n ndonj organ lokal apo qendror. Ska tjetr emr pr kta sahanlpirs q i shrbyen me besnikrin e qenit, jo popullit, nga gjiri i t cilit kan dal, po regjimit t egr antipopullor e antishqiptar, te i cili jan shitur badihava. Ata u bn thjesht nj vegl e verbr n realizimin e politiks shoviniste dhe t gjenocidit mbi shqiptart. Me pajtimin e plot t ktyre tradhtarve u masakrua, m 1945, popullsia shqiptare n Drenic e Gjilan, n Tetov e gjetk. Me heshtjen e tyre aprovuese u likuiduan dhjetra mijra partizan shqiptar n Tivar, n Srem e Slloveni, ku kishin vajtur pr tu dal n ndihm popujve fqinj jugosllav n dbimin e izmes fashiste. Poverenikt dhe funksionart titist ishin kok e kmb t pranishm kur u shkel me t dy kmbt vullneti i popullit shqiptar n Kosov dhe n viset e tjera shqiptare, i shprehur n Rezolutn e Konferencs s Bujanit, m 1943, e cila shqiptarve u garantonte t drejtn pr vetvendosje deri n shkputje dhe bashkimin me vendin am, Shqiprin, e q ishte aspirat e natyrshme shekullore e popullit ton t martirizuar. N 62

vend q t viheshin me guxim n ball t popullit ton t shkret e t drmuar luftrash, masakrimesh e skamjeje, ti prinin atij n rrugn e mtejshme t lirimit kombtar dhe klasor ( kur Jugosllavia shkeli t drejtat e premtuara, pr t cilat populli yn pat derdhur pa kursim gjakun e bijve t vet t shtrenjt), tradhtart Fadilj Hodza e Dzavid Nimani me shok, paraplqyen qyqarin dhe pajtimin n heshtje me t gjitha t zezat q kishte prgatitur pr shqiptart klika titiste. Ata ishin ktu edhe kur zbriti dhe u shkel pr m se 20 vjet flamuri shqiptar. ( t verbrit: Pse edhe ata nuk krkuan t ndaloheshin flamujt e kombeve t tjera n Jugosllavi n emr t internacionalizmit proletar si bn jugosllavt me shkabn ton dykrenare?!) Ata nuk paraqitn kundrshtimin m t vogl as m 1947, ku u zbrazn drithnikt e Kosovs dhe populli yn i uritur u detyrua t ushqehej me barishte, se kopallat e demagogjit revizioniste nuk jepnin buk. Pr m tepr, tradhtari Xhevdet Hamza u ndodh n krye t detyrs pr realizimin e aksionit famkeq t armve, m 1956, kur populli shqiptar u masakrua, kur dinjiteti i popullit ton u krcnua t ulej deri n balt nga zullumet e gjakpirsve titist-rankoviist. Qyqarin e tyre nuk e preku as vajtimi i djepeve shqiptare, loti i nnave as malli i burrave shqiptar, q u dbuan nga vatrat strgjyshore dhe morn n sy shkrettirat e Anadollit. Tradhtart ishin gjithnj ktu, t pranishm kudo, si biberi n tav dhe bnin jetn e tyre t rehatshme n kushtet e vllazrim-bashkimit t xhelatit me viktimn. Dhe pr kt merrnin shprblim racionin e turpshm prej sahanlpirsish; s pari n triska t majme pr ushqim e veshmbathje, pastaj n shtpi t mdha e apartamente, e m pastaj n vila e vetura. Kur krimet individuale e masive t ushtruara nga klika titiste mbi popullin ton, se prekn dot at lkur bualli-mamuth t renegatve shqiptar, marrzia m e madhe sht t pritsh prej tyre q t preken nga pabarazit ekonomike, shoqrore e kulturore nn regjimin titist. N qoft se t ardhurat kombtare n Kosov jan gjasht her m t vogla se ato n Slloveni, kurse zhvillimi i Kosovs bhet me nj ritm 106 pr qind n zotimet e jugosllavve, n qoft se papunsia te ne sht njzet her m e madhe se ajo n Slloveni dhe krahu i lir i puns derdhet var-dar nga Kosova npr republikat e Jugosllavis dhe n shtetet Perndimore. N qoft se n Kosov punohet n zhvillimin e nj industrie nxjerrse, q e pasuron Beogradin dhe jo t nj industrie prpunuese q do t pasuronte Kosovn, nse fshatarsia kosovare sht varfruar deri n kufirin e zis s buks dhe rnkon n kushtet e nj jete asociale, n qoft se gruaja shqiptare ka mbetur edhe n fund t shekullit XX n errsirn mesjetare, e diskriminuar nga aspekti shoqror dhe familjar, n qoft se, m n fund, ky mjerim prjetohet n prmasa t shumfishuara n viset shqiptare n Maqedoni, Serbi e Mal t Zi, kan t bjn t gjitha kto me renegatt shqiptar!!! Ata e kan kolltukun e tyre, kan pallatet dhe veturat, kan rrogat e tyre t majme, si gjith funksionart dhe borgjezia jugosllave. Dhe, mbi t gjitha nse popullit i ka ardhur shpirti n fyt dhe ngre zrin e tij t fuqishm pr t krkuar buk, t drejta e liri, kushte t njjta a t prafrta me popujt e tjer t mozaikut jugosllav, me t cilt e lidhin vllazrimi e bashkimi tradhtart e kan n dor milicin dhe ushtrin. Natyrisht, jo pr t pr t prkrahur interesat e krkesat e popullit, po pr ti shtypur n gjak ato. Dhe, kur t mos u mjaftojn milicia e ushtria e stacionuar n tokat shqiptare t robruara, ata mund ta thrrasin edhe milicin dhe ushtrin e Beogradit. E din se, pr t br zap shqiptart, Beogradi nuk kursen ushtri as milici. Tanke as avion. Helikopter as municion. Kjo gj, sht e vrteta, dihej mirfilli. Ishte par n ngjarjet e 1945-s e n ato t 1968-s. U pa edhe n tragjedin m t re t Kosovs, n mars e prill. Por, nuk dihej nj gj tjetr. Megjith besnikrin e tyre t pashoqe ndaj Beogradit, tradhtart shqiptar si Dzavid e Mahmudi, a e meritonin ata q Beogradi ti nxirrte n rrugn e madhe? Dyzet vjet luft antishqiptare t shkurtabiqit-bullafiq Dzavid 63

Nimani nuk i siguruan atij as nj pensionim t rehatshm nga gospodari! Si qen i zgjebosur e i shogur i stanit, t cilit i jan rralluar t lehurat dhe i sht dobsuar nuhatja, ai u detyrua t lr stanin e kaorren, t lr koritn dhe qullin e prbashkt me qent e tjer t gospodarit. mund t bnte pr Beogradin m shum se ka br, i shkreti Dzavid! Stazhi m se 10 vjear i shrbimit t Mahmudit qe vrtet m i shkurtr, po ky ishte nj qen me dresur dhe shrbimi i tij shum m intensiv e efektiv. Megjithat, edhe Mahmudin e hodhi n shport Beogradi si lvoren e limonit t shtrydhur. Po pse? Edhe budalla e di se ajo q krkon aktualisht prej tyre Beogradi, nuk sht m fare n mundsin e tyre. Populli i robruar shqiptar kishte nevoj t madhe tia qanin hallet e tia mjekonin plagt e mdha, q ishin pezmatuar sa sbn m. Kurse Beogradi krkon q renegatt shqiptar ti flasin ktij populli ashtu si i kan folur qe 40 vjet, me demagogji, friksime e shantazhe, Krkon q ata t injektojn edhe m n popullin shqiptar po ato mendime q kan Beogradi, Mahmudi e Fadilji. Por, kjo sht e kot. Aq e kot , sa do t kish qen e kot sikur shqiptart t krkonin nga Beogradi q ky tua jap falas ato t drejta e liri, t cilat sfitohen vese me luft kmbngulse e me gjak. Duhet t jesh i verbr fare nse nuk sheh se sqitet m n krye me shqiptarin. Ka ndodhur dika e re me t. Ai gjithmon e ka urryer regjimin antipopullor jugosllav, i cili mban nn thundrn e vet t prgjakshme edhe popujt e tjer t ktij mozaiku artificial, por dmton veanrisht shqiptarin. Po sot kjo urrejtje ka dal haptazi dhe sht br mur i pakaprcyeshm pr pushtuesin dhe tradhtart e vendit. N ngjarjet e marsit e t prillit, populli yn tha njher dhe prfundimisht: Jo! Kjo i kushtoi gjak. Ndrmjet nesh dhe qeveris s Beogradit tani ka hyr gjaku i bijve t shtrenjt t popullit ton. Dhe ky gjak sht ai q i fshin t gjitha perspektivat e kthimit n gjendjen e mparshme. Beogradi krcnohet haptazi me gjakderdhje t re. Por si bn dobi. Zemra jon ka gjak sa gurra. Dhe mbi gjakun e derdhur forcohen edhe m shum themelet e vetdijes kombtare e klasore t shqiptarit t robruar. Ndjenja e fuqishme e liris e ka bashkuar popullin ton trim si nj trup t vetm. Me tanket e aeroplant, me helikoptert e mitralozt, me ushtrin e milicin speciale, Beogradi sbri gj tjetr pos q dogji etapat e lufts son t pashmangshme dhe na ndihmoi shum n afrimin sa m t shpejt kah dita e fitores s sigurt. E di mir Beogradi se nuk gjendet dot ila pr ta shruar te populli yn kujtimin e vrasjeve e t plagosjeve, as akullin e burgjeve t ksaj pranvere. Por, kt sikur nuk po e din ca tradhtar t rinj q pushteti i ka futur n loj si kartn e fundit. Kryesia e Serbis e pat thn q n fillim t prillit se disa udhheqs vasal kosovar si Fadilji, Dzavidi e Mahmudi jan t pjekur pr tu larguar nga skena politike. Kjo i gjeti tashm Dzavidin e Mahmudin, pritet t gjej edhe Fadiljin. Nga ana tjetr, kur populli shqiptar shtroi shtjen e republiks s federuar t Kosovs, ishte e vetkuptueshme q, kur t shpallej republika, nga postet e tyre duhej t binin dhe t merrnin nga populli dnimin e merituar t gjith ata udhheqs e kriminel kosovar e jugosllav, q aprovuan apo urdhruan gjakderdhjen n Kosov. ( Si mund t jetoj shqiptari nn shkopin dirigjues t atij q i vrau, i plagosi e i burgosi bijt m t shtrenjt?) Tani plaga po pezmatohet gjithnj e m shum, sepse Beogradi, i vetdijshm pr krimet e deritanishme dhe pr rrugn e krimeve m t mdha q ka ndr mend, emroi n vende kye t pushtetit krahinor renegat t rinj shqiptar me kondicion edhe m t madh pr tradhti t reja. Garnitura e vjetr e tradhtarve t urryer u zvendsua kmbadoras me nj garnitur findo t re tradhtarsh q irren si t flamosur, duke pandehur se do ta friksojn e ta prulin nj popull q kurr ssht 64

prulur, e prulet aq m pak sot q ka vendosur t luftoj pa u zmbrapsur pr t drejtat dhe lirit e veta. Tash q ska buk, dhe shteti ka hartuar plane pr nj otkup t ri, kta renegat t rinj thrresin: Mirqenia, Begatia! Kur populli krkon me t drejt, republikn q e kan t gjith popujt e tjer t Jugosllavis, ata thrresin: E kemi republikn Serbin. Kur begatit tona plakiten pa mshir dhe marrin rrugn e Beogradit, ata thrresin: Vllazrim-bashkim!. Kur ushtria e milicia fashiste mbulojn n gjak Kosovn, duke shkelur mbi popullsin e pambrojtur, ata irren: T distancohemi nga nacionalistt, shovinistt, reaksionart e kundrrevolucionart shqiptar, q duan t rrezikojn revolucionin dhe integritetin territorial t Jugosllavis! Me nj fjal, ata thrresin si qyqart m t mdhenj t ksaj bote pr nj nnshtrim akoma m t madh t popullit ton, pr tu pajtuar me humbjen edhe atyre pak t drejtave formale q kishin deri m tash n Serbin. Ata e thrresin kshtu popullin shqiptar q ky, me sy n ball, tia hap vetvetes me duart e veta varrin e sigurt. Ku e shohin vall perspektivn kta renegat t rinj? Ata se kan as prvojn e paraardhsve t tyre, e kushtet kur u ngjitn n sken jan pakrahasueshm m t ndrlikuara se ato kur mbretronin renegatt e vjetr. . Pr pushtuesit jugosllav, shrbime m t mdha se Fadilji, Dzavidi e Mahmudi nuk mund q nuk mund t bjn. Kurse populli shqiptar jo vetm nuk po friksohet nga shantazhet e tyre, po prdit po i konsolidon m shum radht e veta, po e forcon frontin e lufts e t hakmarrjes s madhe popullore. U mbetet nj mundsi e vetme tradhtarve t irren e t prpliten si peshku n zall, e kur ti shtrydh deri n fund pushtuesi e ti hedh n rrug, atje ti pres dora hakmarrse e popullit. T mjert tradhtar, po u prgatit populli! "Liria" nr.4-5 gusht 1981, faqe 12 dhe 17 (www.pashtriku.org, 2 prill 2010)

11. JUSUF GRVALLA DHE ROMANI I TIJ RROTULL

(Me rastin e 63 vjetorit t lindjes s Jusuf Grvalls, n pashtriku.org) N mbarim t vitit 1981 n panairin ndrkombtar t librit n Frankfurt t Gjermanis Perndimore, pata rastin t takoj pr her t par e t fundit shkrimtarin, gazetarin dhe personalitetin e shquar t Kosovs, Jusuf Grvalln. Erdhi te stenda e librit shqiptar s bashku me t vllan nj dit shiu, pa rn fare n sy, midis dhjetra vizitorve. Trupmesatar, gjysmbiond ai kishte n tr qenien e tij at lloj thjeshtsie dhe paraqitjeje t zakonshme, pas t cils ndihet menjher thellsia dhe e pazakonshmja. Biseduam gjat at dit midis rrmujs s panairit dhe pastaj m gjat n mbrmje n nj kafe t qytetit. Poet, prozator, publicist militant, Jusuf Grvalla kishte t gjitha cilsit dhe dimensionet q e bjn t shquar nj personalitet t letrave e t kulturs. Pr fat t keq mundsit e tij mbetn t pashprehura plotsisht. Pak koh m von, n natn e errt t 17 janarit 1982, ai bashk me t vllan u vran n Untergrupenbah n afrsi t Shtutgartit t Gjermanis Perndimore nga plumbat e armiqve t kombit shqiptar, duke shtuar kshtu numrin e martirve t ktij kombi. Vrasja e Jusuf Grvalls ndrpreu, ve t tjerash, nj nga krijimtarit m origjinale e me kolorit t letrave shqipe. Romani Rrotull q lexuesi yn e merr n dor sot, sht prpjekja e par e Jusuf Grvalls n prozn e gjat. I shkruar n traditn e rrfimit popullor dhe duke 65

shfrytzuar arketipat e letrsis orale shqiptare, ky roman sht nisja e nj rruge q mbeti, n fillimet e saj. Duke prshkruar mjedise t fshatit kosovar, tipa dhe ngjarje t ndryshme, autori ka prekur plag t ndjeshme t atij realiteti, si jan varfria, kurbeti, mentalitetet prapanike etj. Krijimtaria letrare e Jusuf Grvalls, poezit e tij, si dhe proza artistike e publicistika prbjn nj kontribut t rndsishm n rrugn e zhvillimit t artit e t mendimit shqiptar. Ismail Kadare Ky shkrim sht si parathnie e romanit Rrotull q pr her t par u botua n Tiran m 1983 nga Shtpia Botuese Naim Frashri. Kt botim e ilustroi me njmbdhjet punime Piktori i Popullit - Abdurrahman Buza. (www.pashtriku.org, 12 shtator 2008)

12. SI U DENUAN SHABAN KLAIQI E ISLAM RAFUNA PR ZRIN E KOSOVS

Ekskluzivisht pr pashtriku.org Shaban Klaiqi e Islam Rafuna - bartsit e par t Stafets s Flaks s Janarit N nntor t vitit 1981 Jusuf Grvalla boton numrin e par t "Zrit t Kosovs" si organ i "Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve tjera shqiptare n Jugosllavi". N diskutimet se si t drgohet ky numr n Kosov, Shaban Klaiqi nga fshati Polik i Komuns s Dardans dhe Islam Rafuna nga e njejta komun, e marrin pr detyr nga Jusuf Grvalla q gazetn e tij ta fusin n Slloveni deri n nj vend t caktuar. Gjat kryerjes s ksaj detyre arrestohen nga policia jugosllave dhe m 3 korrik 1982, dnohen me nga 3 vjet burg, nga Gjykata e Qarkut t Gjilanit. T njejtin dnim ua shqipton Gjykata Supreme e Kosovs, m 17 janar 1983, pikrisht n njvjetorin e vrasjes s Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe Kadri Zeks. N kt mnyr Shaban Klaiqi dhe Islam Rafuna bhen bartsit e par t Stafets s Flaks s Janarit, e janareve q do t vinin m pas. Pr Shaban Klaiqin e Islam Rafunn, pr kta dy puntor t guximshm t rrethit t Shtutgartit, q kan br e sakrifikuar shum pr Jusuf Grvalln, pr tokn e pr qiellin e Kosovs, sht folur pak apo gati aspak. Pr burgosjen e veprimtarve Shaban Klaiqi dhe Islam Rafuna, Jusuf Grvalla prmes nj letre ka informuar edhe bashkveprimtarin e organizats LNKVSHJ z.Sabri Novosella, i cili asokohe ishte strehuar n Turqi. Jusufi kt letr e ka shkruar m 14 janar 1982, vetm tri dit para vrasjes n Untergrupenbach t Gjermanis (m 17 janar1982). N letrn drguar S. Novosells, Jusufi ka shkruar: "Si e di, ne kemi pas br kndej njfar transporti t shtypit. E kemi futur at n Atdhe, por atje si kemi pasur njerzit q do ta shprndanin si duhet. Tani, n drejtimin e transportit, kemi psuar m n fund edhe nj disfat. Me numrin 1 t Z.K. drguam pr n Atdhe dy puntor. Rruga e futjes s materialit ishte po ajo q kishim ndjekur n tri raste t suksesshme t transportit. Por ksaj radhe puna dshtoi dhe ata dy puntort ndodhen n duart e UDBs. Pas ksaj e kemi shum vshtir t ndjekim 66

t njejtn rrug. Tani a ta qajm materialin q nuk ra n duart e lexuesit, apo t qajm njerzit q na u dmtuan. Aktualisht spo i bjm ball dot tu japim rrug. sht disfata e par ksodore qe dy vjet e ktej dhe na ka demoralizuar shum. Sa patm zn t knaqemi e t marrim krah nga materialet q po na arrinin pr revistn, tash u desh t na dilte ky problem." (Jusuf Grvalla, 14 janr 1982 ) Me rastin e 28 vjetorit t vrasjes s Jusufit, Bardhoshit e Kadriut, n faqen www.pashtriku.org, pr her t par publikojm aktgjykimin e Gjykats Supreme t Kosovs - dat 17 janar 1983, ku shprfaqet veprimtaria e Shaban Klaiqit dhe Islam Rafuns. Le t jet ky nj satisfaksion sado i vogl pr z.Klaiqi dhe z.Rafuna. Veprimtari Shaban Klaiqi burgoset edhe n vitin 1989. Ai arrestohet me vendim t Sekretariatit Krahinor pr Pun t Brendshme nr.330/1, dat 28. 03. 1989, t nnshkruar nga kryeudbashi i Kosovs Jusuf Karakushi, dhe pr dy muaj rresht (deri m 25. 05. 1989) prjeton masn e izolimit npr kazamatet serbe. ( Pashtriku.org, 10. 01. 2010 ) * * * Ap - Kzh. nr. 372/82 N E M R T P O P U LL I T Gjykata Supreme e Kosovs - kolegji i prbr nga kryetari i gjykats Riza Fazlija dhe gjyqtart: Tadej Rodiqi, Aqif Tuhina, Durmish Koqinaj dhe Halil Halilaj, antar, me bashkpuntoren profesionale Milica Smajli, procesmbajtse, n shtjen penale t t akuzuarve Shaban Klaiqi dhe Islam Rafuna, pr veprn penale t pjesmarrjes n veprimtari armiqsore, t parashikuar nga neni 131 t LP t RSFJ, t kryer si bashkekzekutor, duke vendosur prkitazi me ankesn e prokurorit publik t qarkut dhe ankesn e mbrojtsit t t akuzuarve Zhivana Bersavleviq, paraqitur kundr aktgjykimit P-nr. 34/82 dat 3 korrik 1982 t Gjykats s Qarkut t Gjilanit, n seancn jopublike t mbajtur m 17 janar 1983, zvendsprokurori publik krahinor Ndue Selmani, mori kt A K T GJ Y K I M N rastin e ankess s prokurorit publik dhe ankess s mbrojtses s t akuzuarve, e sipas detyrs zyrtare, aktgjykimi P-nr. 34/82 dat 3 korrik 1982 i Gjykats s Qarkut t Gjilanit ndryshohet sa i prket zbatimit t ligjit penal, kshtu q Gjykata Supreme konstaton se n veprimet e t akuzuarve Shaban Klaiqi dhe Islam Rafuna qndrojn elementet e veprs penale t propagands armiqsore, t parashikuar nga neni 133 par. 3 t LP t RSFJ. Arsyetimi Me aktgjykimin P - nr. 34/82 dat 3 korrik 1982, Gjykata e Qarkut t Gjilanit i ka shpallur fajtor t akuzuarit Shaban Klaiqi dhe Islam Rafuna pr veprn penale t propagands armiqsore, t parashikuar nga neni 133 par. 1 t LP t RSFJ dhe i ka dnuar me nga tri vjet burgim, duke i detyruar edhe ti paguajn shpenzimet e procedurs penale pr paushallin gjyqsor prej 1000 dinarsh. Kundr ktij aktgjykimi ankesa brenda afatit kan br: 67

- prokurori publik, pr shkak t shkeljes s ligjit penal dhe vendimit pr dnimin, duke propozuar q aktgjykimi t ndryshohet dhe t akuzuarit t shpallen fajtor pr veprn penale t pjesmarrjes n veprimtari armiqsore, t parashikuar nga neni 131 t LP t RSFJ dhe t dnohen m ashpr; - mbrojtsja, pr shkak t vrtetimit t gabuar dhe t mangt t gjendjes faktike dhe pr shkak t vendimit pr dnimin, duke propozuar q aktgjykimi i shkalls s par t ndryshohet dhe t akuzuarit ti jepet nj dnim m i leht. Ajo njkohsisht iu prgjegj edhe ankess s prokurorit publik dhe propozoj q kjo t refuzohet si e pabazuar. Zvendsprokurori publik krahinor Ndue Selmani deklaroi se qndron prapa propozimit me shkrim q t akuzuarit t shpallen fajtor pr veprn penale t parashikuar nga neni 131 t LP t RSFJ, pr t ciln tu jepen dnime t merituara, ndrsa ankesa e mbrojtsit t refuzohet si e pabazuar. Gjykata Supreme shqyrtoi shkresat e lnds, ekzaminoi aktgjykimin sipas nenit 376 par. 1 t LPP, vlersoi pretendimet ankimore dhe konstatoi se ankesat jan t pabazuara. Gjykata e shkalls s par e ka vrtetuar drejt gjendjen faktike, duke konstatuar se t akuzuarit, gjat vitit 1981 gjat kohs q ndodheshin me pun n RF t Gjermanis, m sakt n firmn Daimler Benz n Sindelfingen, u morn me veprimtari armiqsore kundr vendit ton, ashtu q u inkuadruan n demonstratat armiqsore t mbajtura n Zurich, n Gjenev, n Shtutgart dhe n Munih, kurse i akuzuari Islam Rafuna e voziti Nuhi Sylejmanin me veturn e vet pr t shprndar thirrje pr demonstratat; q t dy kta, n nntor t po atij viti, s bashku me t tjert hodhn parulln Kosova-Republik kurse me an t fishkllimave ndrpren koncertin e RTPs, q ishte organizuar pr nder t Dits s Republiks, kurse m 13 dhjetor 1981 nga Nuhi Sylejmani morn n dorzim 1000 ekzemplar t Zrit t Kosovs, botim i organizats armiqsore n emigrim Fronti i Kuq dhe u prpoqn q ata ti sjellin n RSFJ, por m 14 dhjetor 1981 u zun nga milict e postkomands s milicis s hekurudhs t Lublans. Kt gjendje faktike gjykata e shkalls s par e ka vrtetuar n radh t par n mbshtetje t deponimeve t t akuzuarve. Ata gjat hetimeve pranuan se morn pjes n demonstratat armiqsore, duke mohuar i akuzuari Shaban Klaiqi pjesmarrjen n demonstratat e Gjenevs, kurse i akuzuari Islam Rafuna, pjesmarrjen n demonstratat e Munihut. Me at rast q t dy kta deklaruan se nuk kishin pasur dijeni q demonstratat t ken qen t organizuara nga organizata armiqsore n emigrim Fronti i Kuq, porse shkuan pr t marr pjes mbasi ishin ftuar me thirrje q i kishin marr, i pari tek porta e baness s vet, kurse i dyti nga Nuhi Sylejmani. Pr pjesmarrjen e t akuzuarit Shaban Klaiqi n demonstratat e zhvilluara n Shtutgart dhe n Munih n shkresa ndodhen edhe fotografit e tij. Pr kto arsye dalin t pabazuara pretendimet ankimore t mbrojtses se i akuzuari Shaban Klaiqi kishte shkuar t interesohej t gjente pun pr t vllan e se i akuzuari Islam Rafuna, ndonse shoqrohej me Nuhi Sylejmanin, nuk mori pjes n asnjrn nga demonstratat e zhvilluara. I akuzuari Islam Rafuna deklaroi n seancn kryesore se para demonstratave t zhvilluara n Shtutgart e kishte vozitur Nuhi Sylejmanin deri n Grubingen dhe ai kishte nj ant me vete, por ky nuk e dinte se kishte brenda. Mirpo, nisur nga deklarata e t akuzuarit se ky edhe m par i ishte prgjegjur disa her krkess s Nuhi Sylejmanit, t cilit i kishte dhn veturn dhe e kishte vozitur vet tri her, duke supozuar 68

se kto udhtime kishin lidhje me demonstrata, mund t prfundohet se ai kishte dijeni se n ant ndodheshin thirrjet pr t marr pjes n demonstrata, t cilat i shprndau Nuhiu. Lidhur me kt gjykata e shkalls s par prmban arsye bindse, t cilat i pranon edhe kjo Gjykat. Gjykata e shkalls s par ka vrtetuar se koncerti i RTPs, me rastin e Dits s Republiks, qe ndrprer n fillim t tij, pr shkak se spektatort, ndr t cilt edhe i akuzuari, filluan t hedhin parulln armiqsore Kosova-Republik!, dhe duke fishklluar, gj q oi n intervenimin e policis Gjermane. I akuzuari Shaban Klaiqi u mbrojt gjat gjith procedurs se nuk kishte marr pjes n futjen ilegale t revists Zri i Kosovs n RSFJ dhe se t akuzuarin Islam Rafuna e njohu pr her t par n Postkomandn e Milicis s Lubjans. Mirpo, sipas deklarats s t akuzuarit Islam Rafuna, kta t dy, duke mbartur valixhen dhe antn ku ndodhej materiali q e kishin marr prej Nuhi Sylejmanit, ishin nisur s bashku nga RF e Gjermanis, duke i respektuar udhzimet e pranuara. N baz t ktyre rrethanave e duke pasur parasysh faktin se i akuzuari Islam pikrisht nn ndikimin e Nuhi Sylejmanit filloi t merret me veprimtari armiqsore kundr vendit ton, mund t prfundohet se t akuzuarit e kishin t ditur se pr far materiali ishte fjala. Kt konkluzion e prforcon edhe fakti se t akuzuarit, gjat udhtimit, ndrronin trenat, kurse pr t hyr n vendin ton zgjodhn trenin q shkonte pr n Kardelev, q kontrollohet m pak, n krahasim me trenat q shkojn drejt Kosovs. Pr kto arsye mund t konstatohet se mbrojtsja e t akuzuarve e kundrshton aktgjykimin pa baza pr shkak t vrtetimit t gabuar e t mangt t gjendjes faktike. Nisur nga gjendja faktike e vrtetuar, Gjykata Supreme vlersoi se gjykata e shkalls s par mbi kt gjendje ka zbatuar gabimisht ligjin penal, duke i shpallur fajtor t akuzuarit pr veprn penale t propagands armiqsore t parashikuar nga neni 133 par. 1 t LP t RSFJ. Qndron fakti se t akuzuarit, me veprimtarin e tyre, sulmuan ato vlera shoqrore q jan nn mbrojtjen e dispozits s nenit 133 par 1 t LP t RSFJ. Mirpo n kt rast nuk sht kontestues as fakti se t akuzuarit tentuan t futin revistn n fjal n RSFJ nga nj vend i huaj, nga RF e Gjermanis, n t ciln, si u tha edhe m sipr, morn pjes n demonstratat armiqsore dhe n pengimin e koncertit t RTP-s, kurse i akuzuari Islam Rafuna edhe n vozitjen e Nuhi Sylejmanit pr t shprndar thirrjet pr demonstratat e zhvilluara n Shtutgard. Revista Zri i Kosovs i organizats armiqsore emigrante Fronti i Kuq dhe ajo prmban shkrime me karakter propagandues armiqsor kundr bazave t shoqris vetqeverisse socialiste dhe rendit e siguris s RSFJ. Prandaj, n veprimet e t akuzuarve, sipas konstatimit t ksaj gjykate, qndrojn elementet e veprs penale t propagands armiqsore, t parashikuar nga neni 133 par. 3 t LP t RSFJ. Pr kt arsye del i pabazuar pretendimi i prokurorit publik se me veprimet e siprme t akuzuarit kan kryer veprn penale t parashikuar nga neni 131 t LP t RSFJ. Kjo vepr penale i ka dy forma kryesore: hyrjen n lidhje me nj shtet t huaj ose emigrante ose me nj grup njerzish, dhe ofrimi i ndihms pr kryerjen e veprim- taris armiqsore. N rastin konkret nuk sht provuar q t akuzuarit kan qen antar t organizats armiqsore Fronti i Kuq, q t ken pasur dijeni q kjo organizat ti ket organizuar demonstratat dhe q njri nga udhheqsit e saj t jet i prmenduri Nuhi Sylejmani, si dhe q t ken njohur vllezrit Grvalla. 69

Mbasi nuk sht provuar q t akuzuarit t ken hyr n lidhje me organizatn armiqsore t prmendur dhe me udhheqsit e saj dhe, si u tha edhe m tepr, mbasi kta kryen veprimet e prshkruara n paragrafin 3 t nenit 133 t LP t RSFJ, nuk mund t pranohet pretendimi i prokurorit se n veprimet e tyre qndrojn elementet e veprs penale t parashikuar nga neni 131 t LP t RSFJ. Vendimin pr dnimin e kundrshtojn si t pa baza si prokurori publik, ashtu edhe mbrojtsja e t akuzuarve. Duke u dhn t akuzuarve dnimin me nga tri vjet burgim, gjykata e shkalls s par u njohu atyre si rrethana lehtsuese: pagjykueshmrin e mparshme, qndrimin e mir para gjykats dhe gjendjen familjare. Dnimi i dhn sipas vlersimit t ksaj Gjykate, i prgjigjet peshs s veprs dhe shkalls s prgjegjsis penale t t akuzuarve dhe si i till ai sht i domosdoshm q t arrihet qllimi i dnimit, i parashikuar nga dispozita e nenit 33 t LP t RSFJ. Nga sa u parashtrua dhe n mbshtetje t nenit 387 par. 1 t LPP u vendos si n dispozitiv t ktij aktgjykimi. GJYKATA SUPREME E KOSOVS N PRSIHTIN Ap - Kzh. nr. 372/82 M 17 janar 1983 Procesmbajtse Milica Smajli Kryetar i kolegjit Riza Fazlija

(www.pashtriku.org, 10 janar 2010)

13. BALAD PR VDEKJEN E JUSUF GRVALLS

Ismail Kadare I Spitali i ri i qytetit t vogl Untergrupenbah (ai n t cilin dhjet muaj m von, pikrisht n nj dit t ngjashme do t vdiste J.G.) u prurua n mbarim t dimrit. Ishte ftoht dhe kishte ende dbor t pashkrir n kopshtin dhe rrethojn prej kangjellash t hekurta. Bardhsin e saj, sidomos n ato vende ku ajo kontrastonte me tokn e zez, kronisti i TV e shfrytzoi me mjeshtri n marrjet e tij duke e grshetuar me kontrastin q krijonin prparset e bardha t personelit shndetsor me kostumet e zeza t zyrtarve e t t ftuarve t tjer n ceremoni. Ishte pa dyshim nj rastsi, por n sfond t asaj pamje, tingllonin vrtet fjalt e drejtorit t spitalit, i cili pasi falenderoi qeverin e Landit t Baden Vyrtembergut pr kujdesin e saj dhe pasi i siguroi qytetart e Untergrupenbahut se ai bashk me gjith personelin tjetr do t bnin mos q t prligjnin kt kujdes, e prfundoi fjaln e tij me nj mbyllje disi patetike, q bri shum njerz t prloteshin. T jeni t bindur tha ai, se n kt spital jeta do t luftoj kundr vdekjes, drita kundr errsirs, e mira kundr t keqes. Do t luftojm dhe do t fitojm. II Ministris s punve t Brendshme t Landit t Baden Vyrtembergut, Drejtoris s Emigrantve. 70

Un i nnshkruari J.G. ish-qytetar jugosllav me kombsi shqiptare, me profesion gazetar, i arratisur nga RF e Jugosllavis pr arsye politike, duke falenderuar edhe nj her qeverin e RF Gjermane pr dhnien e strehimit politik, shfaq dshirn time q pr arsye sigurimi t vendosem n Untergrupenbah. Si kam deklaruar edhe n krkesn time pr strehim politik, krahas puns sime si gazetar do t merrem njkohsisht, ashtu si edhe m par me letrsi dhe me muzik. Me respekt, etj. etj. III Drejtoris s spitalit t Untergrupenbahut. N baz t shkress Nr. 311 dt 3. V. 1980 t Ministris s Shndetsis s Landit t Baden Vyrtembergut, bazuar n protokollin e bashkpunimit kulturor midis RF Gjermane dhe Jugosllavis, nnshkruar nga qeverit e dy vendeve (pika 14 C e aneksit mbi kmbimin e prvojs profesionale) mjeku jugosllav G. Vidi, kirurg, drgohet n spitalin tuaj pr nj afat njvjear. IV Nga hetimet private pr G. Vidiqin Vidiq? Ishte nj burr i gjat afr t pesdhjetave, apo ndoshta dukej aq pr shkak t tmthave t thinjur. Ishte profesionist i mir, madje un disa her kisha br me veten time pyetjen: vrtet prfiton ndonj gj t madhe n spitalin ton? Fliste mir gjermanishten, ishte i rregullt dhe kishte fituar simpatin e nj pjese t mjekve pr gatishmrin q tregonte pr ti zvendsuar n rojn e nats. N fillim ne ia krkonim me drojtje nj gj t till, kishim prher frik se mos abuzonim me gatishmrin e tij, por pastaj e kuptuam se e bnte kt gj me dshir. Ska pse t druhemi, tha nj dit kolegu yn. Ai sht i huaj ktu dhe, n at mnyr jetese t mbyllur q bn pr kalimin e mbrmjes, roja e nats sht padyshim formula m e prshtatshme, pr t prdorur nj shprehje tepr t kohs. Tjetr? far t them un tjetr? Ishte prgjithmon nj tip i qet. Ve e kapte nj lloj trazimi, ndoshta kjo ssht fjal e sakt, nj lloj ankthi do t thosha, ndonse edhe kjo ssht e sakt. Sdi si tua shpjegoj, do ta quaja trazim ndoshta edhe ankth sikur t mos kishte nj si pik t ngrir n vshtrim. Afrohej te xhamllku i madh i dhoms s pritjes, ja atje, dhe ashtu prhumbshm vshtronte rrugn automobilistike. Nganjher t dukej se priste dika, apo ndoshta e jepte kt prshtypje ngaq ishte i huaj dhe dihet q pr t huaj rruga do t thot dika m shum se pr vendsin, andej vijn letrat pr t, ndonj pako pr Vitin e Ri, lajmet pr t vett. Ah, me q ra fjala pr postn, desha t them se ishte veanrisht i ndjeshm ndaj ziles s telefonit. Madje disa her, po ta vreje me kujdes t jepte prshtypjen se ishte n prgjim t paprer t tij. Po kjo ishte gjithashtu e kuptueshme pr nj t huaj, megjithse duhet thn se nuk mbaj mend ti ken telefonuar ndonj her t vett, me prjashtim t ndonj rasti, n mos gabohem n kujtesn time. Dhe ky prgjim i telefonit mos u shpeshtua koht e fundit? Nuk mund ta them nj gj t till m kuptoni, ishte nj gj t them e rndomt, q edhe po t ndodhte vshtir se do t binte n sy. Nj gj me t vrtet mund t ishte pakz e habitshme, madje q t jem i sakt dua tua pohoj se tani q po e sjell ndrmend po m duket pr her t par e till. Por... para se t vij te kjo, desha t them se ajo turbullira pr t ciln fola pak m par, domethn xhamllku, ngrirja e vshtrimit, rruga automobilistike, etj. ndodhte sidomos sa her q dgjohej sirena e makins s ndihms s shpejt, e asaj q sillte t aksidentuarin. Ishte ndonj kujtim personal, 71

tronditja para operimit t ngutshm, apo dika tjetr, vshtir t prcaktosh. Ai nuk ishte mjek i ri, dorn e kishte t sigurt dhe ve ksaj, dihet q operacioni i ngutshm i nj t aksidentuari t mbytyr n gjak, ka gjithmon m pak ankth se operimi i t smurit pr t cilin ke dit q prgatitesh. Kshtu q... ah, po e kisha fjaln te gjja e habitshme, q e prmenda pak m par. Pra, t gjitha kto ishin t shpjegueshme njfar soj. E vetmja gj q mund t dukej e habitshme ishte fakti q kurreshtja e tij pr telefonin (nuk e di nse fjala kurreshtje sht e prshtatshme pr kt rast), pra kurreshtja e tij pr telefonin n vend q t zbehej, me afrimin e makins s urgjencs theksohej m tepr. Kshtu pr shembull e mbaj mend fare mir rastin kur pasi kishte vn dorzat e operacionit dhe maskn, pr habin ton t madhe e hoqi n ast kt t fundit pr t pyetur: Mos po m krkojn n telefon? N t vrtet zilja e telefonit po binte n sallon, dhe ai nuk e vuri maskn vetm pasi e mori vesh se krkonin dik tjetr. Po n ditn e shtatmbdhjet janarit a foli n telefon me dik? Me sa di un, jo. V Nga dshmit pr natn e shtatmbdhjet janarit. Zigrid D., gjerman, banor i Untergupenbahut fqinj i viktims. Ora kishte kaluar dhjetn. Megjithse nata ishte e ftoht kisha dal n ballkon pr t marr ajr t pastr. Rruga prpara shtpis sime ishte e shkret, kshtu q e dgjova fare qart grvimn shkaktuar prej hapjes s garazhit t J.G. prej nga ai bashk me dy t tjer po nxirrnin makinn. Nj cop her u morn me t ngaq si dukej rruga kishte zn akull dhe rrotat rrshqisnin. M n fund u futn t tre n makin, por nuk arritn t nisen. Dikush u afrua nga e djathta dhe e qlloi me breshri makinn. Pastaj njeriu u largua me vrap. Dy-tri sekonda m pas, ndoshta nga qoshja prej nga kishte behur ai, ndoshta nga ndonj tjetr drejtim q se vura re, nj tjetr njeri iu afrua makins, nuk ishte i pari, sepse ndryshonte nga shtati, ve ksaj n vend t arms automatike mbante n dor dika t vogl, me siguri revolver ose bomb. Sa mbrriti te makina hapi dern e prasme dhe n ast u trhoq pas, sepse njri nga viktimat u rrzua n kmbt e tij. E kaprceu me kmb trupin e tij dhe npr dern e hapur vshtroi nj grim brenda makins, pastaj u largua me vrap, njlloj si i pari. Rruga vazhdonte t ishte e boshatisur dhe un hyra brenda pr ti telefonuar policis. Nga dshmia e Peter S., polic. Kur mbrritm ne (ora po afrohej njmbdhjets, n mos gaboj), njri prej viktimave gjendej ende i rrzuar prdhe, me fytyr nga toka. Tjetri, ai q ishte n timon, dukej menjher q kishte ngrir n vend ashtu si e kishte zn asti i vdekjes. Nj grua, e shoqja me sa dukej qante me kokn rrzuar n timonin e makins. I treti, J.G, si e morm vesh m pas vazhdonte t rrinte gjysm i prkulur te dera e prapme, si njeriu q bhet gati t zbres. E shoqja i frkonte ballin si dhe njrin krah. Flisnin t dy n nj gjuh t panjohur (shqip, si e morm vesh m pas). Sipas dshmis s Karl K, ndihms mjek i spitalit t Untergrupenbahut. Makina e ndihms s shpejt mbrriti nj minut pas asaj t policis. Dy nga viktimat kishin vdekur, madje ishin ftohur. I treti J.G. ishte gjall. N kohn q po e ngrinim pr ta vendosur n makin ai tha: Dua t bj nj deklarat gj q tregonte se ishte krejtsisht n gjendje t ndrgjegjshme. M von thash un. Do t keni koh m von. Ndihej menjher q kishte shum plumba n trup. Gjat rrugs prsriti edhe njher dshirn pr t br deklaratn. Si duket nj ide e till e lehtsonte. 72

VI Nga dshmia e S.G, bashkshorte e J.G. Sapo u dgjuan krismat kunata thirri e para: I vran! Isha e veshur dhe u sula jasht pa e pritur. Makina ishte disa metra larg hyrjes s garazhit me faret ende t ndezur. Po un nuk i hiqja do syt nga nj gj e zez n ann e djatht t saj. Kur u afrova dhe pak dallova q ishte nj trup njeriu i rn prmbys. Rrshqita, gati u rrzova mbi t. Ishte K.Z. i vdekur. Nuk e mbaj mend si u ngrita. Mbaj mend vetm se u gjeta te xhami i hapur nga ana e timonit. Ishte kunati i ngujuar n ndenjse. Duart i kishte hequr nga timoni dhe i mbante mbi gjunj. Syt i kishte t mbyllur. Tepr i zbeht. I futa duart pas zverkut pr ti krkuar plagt. Skishte. Pa pritur i pash brimat e plumbave n faqe. Edhe ai kishte vdekur. Brenda n makin ishte gjysm terr dhe n krye sdallova kurgj, gjersa ndjeva zrin e J. q tha: - ik, qe ku jam. Kshtu m thrriste zakonisht, ik. Zrin e kishte t qet t kthjellt. Apo ndoshta mu duk ashtu prej fjalve q shqiptoi. Kurse mnyra si qe mbledhur kruspull me nj dor t mbshtetur te shkallina e makins, jepte n kundrshtim me zrin, nj mundim t madh. - Oh, - ia bri kur e preka n shpatulla, - Aty i kam. Kshtu m tha, me siguri pr plumbat. Pastaj: - Kjo dor mu mpi. Ma liro pak. - J. m ndjen? - e pyeta - N bark kam t tjera, - foli ai. - Sdija si tja lehtsoj dhimbjet. - K. e shoh q ka vdekur, - tha me vshtrimin e ngulur nga kufoma n rrug. Shife B. te timoni. U mata ti thosha se vllai ishte gjall, po n at ast u ndie kuja e kunats, q porsa kishte mbrritur. - Ka vdekur, - tha ai. - Ndoshta jo. Q nga larg u ndie nj siren makine. Duhej t ishte policia ose ndihma e shpejt. VII Rruga gjer n spital ishte vende-vende e mbuluar nga bora. Ashtu pjes-pjes e mbuluar, me mpirje riprodhohej ajo m von n kujtesn e S.G. Meqense nuk e lejuan t hipte n makinn e ndihms s shpejt ajo e ndoqi at me taksi. Dritat e prapme t makins s spitalit regtinin si t ngulura me tyrjel n trupin e saj. Ishte e vetme. Kunata kishte mbetur me fmijt q kishin arritur t dilnin gjithashtu nga shtpia pr t par kishte ndodhur. Prpiqej t kujtonte faktet e ditve t fundit, gjra q mund t kishin zgjuar dyshime, fjal t J., pr ndonj rrezik t mundshm, por nuk i kujtohej asgj. Nuk i kujtoheshin as numrat e telefonave t miqve, t njerzve t afrt. Qysh te shifra e tret binte mjegulla. Pastaj te e katrta, te e pesta... Shifrat e fundit kputeshin n humner. I kujtoheshin vetm ca parandjenja t kqija. Por edhe pr to nuk ishte e sigurt nse i kishte dgjuar diku apo i kishte menduar ajo vet. Ishte thn dika pr natn e 17 janarit. Pr 17 janarin e vitit 1467. Madje ishte prmendur vdekja: Ah, po, nj or m par e kishte prmendur J. Sot sht dita e vdekjes s Skenderbeut. Kshtu kishte thn duke kthyer kokn nga kalendari ku ishte nj piktur e Degas, nj balerin aq e paprshtatshme pr ditn e mbarimit t kryezotit mesjetar... E megjithat, tani dukej se 73

pikrisht ajo balerin i sulej nga grumbujt e bors ndan rrugs, drejt xhamit t veshur t taksis si pr ti kumtuar dika q ngjante her si shpres e dhimshme, her si nj hare misterioze. VIII N orn 23.20 J.G. gjendej i shtrir n tryezn e operacionit. N kohn q narkozdhnsi po i afrohej ai i bri nj gjest me dor si pr ta ndalur dhe pr her t tret tha se donte t bnte nj deklarat n prani t mjekve dhe t nj prfaqsuesi t ligjit. E futn policin Peter S. pasi i veshn me shpejtsi bluzn e bardh dhe n prani t tij e mjekve tha me nj z q pr her t par jepte shenjn e lodhjes: Deklaroj se mua J.G., vllan tim B.G. dhe shokun i vrau policia e fsheht jugosllave... pr t vetmen arsye se ne luftojm pr t drejtat e shqiptarve t Kosovs... dhe q Kosova t jet Republik... Kaq kisha. Dy mjekt dhe infermiert me maskat, q gjat deklarats kishin qndruar si t ngrir, lvizn pas fjalve t tij Kaq kisha. N t vrtet prpara se t vihej re lvizja vet, at e dhan rrezatimet e bisturive n duart e tyre. N valn e par t turbullirs q i dha narkoza, i plagosuri i pa fytyrat e mjekve si t ngjitura me njri tjetrin dhe emri Vidiq q mjeku i par, q u prkul mbi t kishte shkruar te jaka, atij duhet ti jet dukur si Vilhelm ose Vili, prndryshe ishte ende n gjendje t bnte s paku nj shenj pr t shmangur mjekun me emrin e rrezikshm. N t vrtet ia nguli syt nj grim pr her t dyt jaks s Vidiit(??? ose q gjithkund), tha m von infermierja Marta H. por nuk pati n vshtrimin e tij kurrfar shenje paknaqsie, pa le pastaj frike ose ankthi. Pati vetm nj lloj habie, por edhe ajo e leht. Q spati kurrfar shqetsimi e pohoi edhe polici Peter S. q ende skishte dal nga salla dhe q, pr shkak t deklarats s porsabr hetonte me kujdes fytyrn e viktims. Mungesa e shqetsimit vrtetonte se i plagosuri nuk e kishte lexuar sakt emrin e Vidiit. Habija, pr t ciln foli infermierja dhe q nuk u kundrshtua prej policit mund t jet shkaktuar prej trheqjes s vmendjes nga dika e atypratyshme, pr shembull prse emri Vilhelm, ose Vili ishte shkruar me nj V dhe jo me W. N qoft se kishte qen kshtu, ather kishte mundsi q n astet e agonis n prag t humbjes s ndrgjegjes V-ja ose V-t s bashku t jen vendosur e zhvendosur shum her mbi njra-tjetrn, n prfytyrimin e tij me shpejtsi t ethshme si ndodh n gjendjet delirante. Dhe gjithmon si ndodh n gjendje t tilla objektet e prfytyruara, jo vetm lvizin me shpejtsi t mendur, por me t njejtn shpejtsi marrin forma e kuptime simbolike nga m t larmishmet. Ka mundsi q kto V, t ken marr dhjetra e qindra pamje e kuptime t ndryshme aty pr aty, gjithmon po t ndjekim kt pandehm, aher mund t ket ndodhur q midis qindra pamjeve ato V ti ken ngjar viktims, qoft edhe pr nj grim, me dhogat q vendosin dikur pjerrtasi n varre, n vendlindjen e tij t largt, prpara se i vdekuri t mbulohej me dhe. IX Nga hetimet krejtsisht private pr Vidiin. Si qlloi q Vidiqi kishte roje at nat? Kishte radhn e tij apo si zakonisht zvendsonte dik? Nuk m kujtohet sakt. Zvendsimet q bnte ishin aq t shpeshta saq sbinin n sy si t tilla. M kuptoni dua t them, zvendsimet e tij prej kohsh na dukeshin t gjithve si nj gj normale. 74

Ju kuptova. Tju pyes pr dika tjetr. At mbrmje, kur mori rojen, a ishte n po at gjendje si mbrmjet tjera? Desha t them na erdhi si zakonisht apo me ndonj far nguti, shqetsimi, apo me at ndjenj ankthi pr t ciln folm para ca ditsh? Si t them, nuk vura re nj gj t till. M kuptoni, kur nuk e ke mendjen n dika t till. Ju kuptoj. Po m pas, n kohn kur u dgjua sirena e makins s ndihms s shpejt dhe sidomos kur u pa se viktima q ajo solli nuk ishte thjesht nj i aksidentuar, por nj viktim e br shosh nga plumba a pati ndonj trazim t veant? Si t them. Kur u dgjua sirena nuk e pash. Sdi ku ishte, ndoshta pinte cigare n sallon. Kurse m pas, kur e zbritn t plagosurin ne ishim aq t tronditur t gjith, sa q vshtir se tronditja e dikujt mund t binte n sy. Qyteti yn sht i vogl dhe t masakruar t till nuk t bie rasti t shikosh shpesh. E mori vesh Vidii ishte i plagosuri? Pa dyshim. Ai e bri deklaratn n syt e t gjithve midis nj heshtje varri. N se ju kujtohet, n kohn kur viktima bnte deklaratn shprehje n fytyr kishte Vidii! S mund t them asgj. Ne i kishim syt t gjith te fytyra e t plagosurit. Ishte aq tronditse gjithka sa q edhe tani ngjethem ku e kujtoj. Operacioni i par u b prej Vidiit dhe Weberit, asistentit t tij apo jo? Pas ktij operacioni J.G. ishte gjall, dhe prgjithsisht n gjendje t mir. N qoft se Vidii do t donte t... O, ju lutem zotni mos m bni pyetje t tilla. Un po ju bj nj pyetje q sht lehtsuese pr Vidiin... Pra nqoftse Vidii do t donte ti bnte at... ai kishte mundsi qysh n operacionin e par, apo jo? Natyrisht. Ather ndodhi pas operacionit? Si ishte gjendja e tij shpirtrore? A ndihej mdyshja, lufta e motiveve, lehtsi apo zymtsia? O, ju bni pyetje tepr t vshtira, zotni. Ju m premtuat se do t m bni disa pyetje t thjeshta. M falni zonjushe, q nuk e mbajta dot fjaln. sht fjala jo vetm pr nj jet njeriu, sht fjala pr shum, shum m tepr, besoni! Ju besoj zotni. A e krkoi ndokush Vidiin n telefon pas operacionit t par? Jo. Po ai vet a telefonoi? Kaldajisti thot se ai mori n telefon dik nga telefoni i bodrumit. Ka mundsi t ket marr andej, un nuk di gj. Dhe ka folur n gjuhn e vet. Un sdi gj. Se kam dgjuar kurr t flas n at gjuh. Si ishte gjendja e tij pas telefonimit? Desha t them gjendja e tij shpirtrore, aty rreth ors nj pas mesnate? Si t them... e zymt. X Na pohimi i rastsishm i kaldajistit Johan T. Vidii foli nga telefoni i bodrumit n orn nj pas mesnate. Duhet t ishte fill pas operacionit t par, sepse n mngt e prparses kishte ende njolla gjaku. Zrin e kishte t lodhur, t munduar. Ai sa vinte i dobsohej, kurse n fund t biseds, vuri dorzen e telefonit, mbshteti ballin mbi aparat dhe ndenji mjaft koh ashtu. Kishte ndjenjn e 75

njeriut krejtsisht t drmuar, sa q n ast mu duk se po qante dhe u bra gati ta pyesja: keni kshtu zotni? Por e mbajta veten ngaq ai nuk m kishte vn re dhe mendova se ndoshta do ti vinte zor q po e shihja n nj gjendje t till. XI N orn 1.10 pas mesnate n kujtesn e S.G. erdhi numri i par i telefonit. Pas tij u liruan t tjert. Njri pas tjetrit vinin nga sferat e panjohura ku ishin trhequr. Kur ajo formoi numrin e par ndjeu duart ti dridheshin dhe vetm ather e kuptoi se sa fort i kishte coptuar gishtat gjat gjith kohs q kishte vazhduar operacioni. Alo, jam S. Tim kunat e vran para dy orsh. K.Z. gjithashtu. J. porsa doli nga salla e operacionit. sht plagosur rnd. Narkoza ende si ka dal. N orn 2 ende skishte mbrritur asnj nga miqt. Ishin larg n qytete tjera dhe koha qe krejt e paprshtatshme pr t nxituar n rrugt e akulluara. Norn 2.30 pritej dalja e narkozs. Norn 2.40 asaj i dhan prsri nj qetsues. Norn 2.46 u ndie nj gjallrim prpara salls s reanimacionit. sht? mendoi ajo. Pastaj e bri pyetjen me z. Nj ndihms mjeku i tha q t mos shqetsohej. I plagosuri kishte nj keqsim t leht dhe po i bnin nj gjilpr. Jan gjra t zakonshme pas nj operacioni t till, i tha ndihmsmjekja. Norn 2.52 trazimi nuk po qetsohej n reanimacion. Norn 3 ora ngjante si e mbetur n vend. Norn 3.10 truri i saj i lodhur kapi fjaln operacion. Iu desh disa sekonda sa ta dallonte nse e kishte dgjuar vrtet apo ishte brenda mendimit t saj. Norn 3.11 e kuptoi t vrtetn dhe pyeti me dnes: Prsri operacion? A sht e mundur? A sht e nevojshme? Asnj nga miqt nuk kishte mbrritur ende. Ejani n sallon zonj. Ky sht nj operacion i thjesht. Shum m i thjesht se i pari. Ka mundsi t ket ngelur ndonj plumb i fundit. Mos u shqetsoni. Norn 3.15 ajo ndodhej prsri n kanapen e salls s pritjes. Duart i kishte t akullta dhe n mendje iu krijuan prap zona boshe. Iu duk se q jasht u dgjua frenimi i nj makine, por e harroi sakaq. Nj infermiere, ajo q i dha qetsuesin e fundit u ul pran saj n kanape. -Nga jeni? e pyeti me dhimbshuri. Nga e folura dihet q jeni e huaj. - Jam shqiptare nga Jugosllavia tha ajo. Nga Kosova. - Nga Jugosllavia? tha infermierja. Sa mir paska qlluar, mjeku q po e operon burrin tuaj sht jugosllav. -Si??? (Nuk kisha par ndonjher vshtrim q mund t shkatrrohej n ast si n filmat me tmerre, kishte thn infermierja). E mendur, gruaja kishte renditur prjashta npr korridor, tamam n kohn q mjeku Vidi sapo kishte dal nga salla e operacionit dhe po i thoshte dika nj t panjohuri. Ajo nuk i dgjoi fjalt e mjekut n fillim, as e njohu t porsaardhurin, njeriun q e kishte krkuar t parin n telefon, n kohn kur u b e aft pr nj gj t till... ajo dalloi vetm tre gishtat e mjekut t ngritura prpara fytyrs s panjohurit, si bhet n rastet kur tjetri nuk e kupton mir gjuhn. -far? pyeste me egrsi i panjohuri dhe mjeku vazhdonte t mbante prpara tij, skeptr t mnxyrshm, cfurk tredhmbsh t Posejdonit, tre gishtat e tij. - T thash nj her, kan vdekur t tre. 76

- po thua rrezikzi, - thirri i panjohuri. Po mua m than se njri sht gjall. N at ast ai ndjeu pranin e gruas dhe iu kthye asaj, pr ta prqafuar, pr ta ngushlluar, pr ta pyetur se ka po fliste ky i mendur, kurse e vrteta si ia kishte thn ajo n telefon duhej t ishte krejt ndryshe. Por gruaja nuk shihte kurrgj. Syt e saj vshtronin vetm nj pik te jaka e mjekut, atje ku n nj pllak t vogl plastike blu ishte shkruar emri Vidi. Ajo e afroi kokn edhe m shum mbi at pllakn, pastaj e kapu mjekun nga prparsja e bardh si t donte ta rrzonte at. - Ti e vrave? klithi me z t jerr. I ti si ga ubio. I bardh n fytyr si glqere mjeku u mbajt me nj dor nga muri, ndrsa gruaja vazhdonte t klithte n gjuhn serbe. Gjat gjith kohs q vazhdoi kjo sken e rnd ai nuk iu prgjigj asaj asnjher n srbisht, pohuan dshmitart. Ishte tejet i tronditur, dukej do ast se do t rrzohej, gjersa ndrhyn dhe i larguan gruan. XII J.G. emigrant politik shqiptar i arratisur nga Jugosllavia, me nnshtetsi gjermane, gazetar, poet dhe muzikant vdiq m 17 janar 1982, n orn 3.15, pas mesnate, gjat operacionit. Ky ishte shnimi pr mbarimin e tij n librin e spitalit t Untergrupenbah-ut. Policia nuk arriti asnjher t zbulonte vrassin. Akuzat e bashkshortes s tij kundr mjekut Vidi, megjithse t formuluara nga nj avokat i dgjuar, nuk u morn parasysh pr munges provash. Mjeku Vidi u largua nga Untergrupenbahu qysh t nesrmen, n ditn e ftoht t ngjashme me at dit n t ciln kishte ardhur. Vese n ndryshim me ardhjen, largimi i tij nuk figuronte n asnj shkres, protokoll, ose shtojc protokolli. Pr t u fol nj far kohe n rrethe t ndryshme, por ato q fliteshin ishin n prgjithsi gojdhna. Delire t ndryshme t smursh n spitale psiqiatrike, pendesa, vrasje ndrgegjesh.etj. u dhan disa her si t tijt, por asnjher nuk u saktsua kjo gj. J.G. u varros n varrezn e Shtutgartit. Ndrsa krkonin nj tekst sa m domethns pr ta gdhendur mbi varrin e tij, njerzit e familjes dhe dashamirsit e tij dgjuan me radh disqet me kng e balada q ai kishte shkruar, kompozuar dhe knduar vet, pjesn m t madhe t shoqruara me kitar. Duke i dgjuar n heshtje, ata erdhn n nj mendje se shumica e ktyre teksteve ishin t prshtatshme pr tu gdhendur n mermerin e varrit. Kjo binte n sy kaq qart, sa q nj dit, n nj nga ato dit kur e qeshura dhe humori, rifituan m n fund t drejtn t pranoheshin n bisedat pr kujtimin e t ikurit, si pr ta br edhe m brilante dhembjen, njri nga miqt e tij tha se kishin t drejt t akuzonin J. se kishte prgatitur ai vet vrasjen e vet. Teksti i mbishkrimit u zgjodh m n fund prej njrs prej baladave t tij, por drejtoria e varrezs nguli kmb q t bhej nj ndryshim n t. Ishte prerja, ose pr t prdorur nj fjal m t kohs, censurimi i fundit q iu b J.G. n jetn e t cilit kishte patur disa her ndrhyrje t tilla, duke prfshir ktu edhe vdekjen e tij, e cila n fund t fundit sishte vese nj prerje. Fund (www.pashtriku.org, 15 janar 2009)

77

14. UDBa E PRANON SE I KA VRA: JUSUF E BARDHOSH GRVALLN

N procesin gjyqsor kundr kryekriminelit Milloshevi n Hag, ka dshmuar edhe nj shqiptar (ishudbash) i mbrojtur me Kodin K-6. N seancn gjyqsore t dats 10 qershor 2002 dshmitari K-6 ka pranuar se vllezrit Jusuf e Bardhosh Grvalla i ka vrar Sigurimi Sekret serb. Pr t argumentuar kt fakt, po i referohemi dokumenteve zyrtare nga procesi gjyqsor kundr Sllobodan Millosheviit. *** Dshmitari i mbrojtur K-6 i prokuroris n gjykimin e Sllobodan Millosheviqit n Tribunalin e Hags I AKUZUARI I KA DITUR T GJITHA RRETH UK-s Hag, 10 qershor 2002 / FoNet: Dshmitari i mbrojtur K-6, nj puntor i Shrbimit t Sigurimit Shtetror (Slu!ba dr!avne bezbednosti - SDB), i cili ka punuar n fund t viteve nntdhjet n Kosov, n gjykimin kundr Millosheviit n Gjyqin e Hags, deklaroi se "i akuzuari ka qen i informuar deri n detaje m t hollsishme mbi terrorizmin n Kosov." do informat e lidhur me Kosovn apo rreth Kosovs i ka shkuar Shefit t Shrbimit t Sigurimit shtetror Jovica Stanishiit, dhe mund t ju bindi se i akuzuari (S. Milloshevi) ka qen i njoftuar mbi t gjitha, edhe pr detajet m t hollsishme, dhe at prmes Stanishiit" ka thn ky dshmitar. Stanishii, tregon m tej dshmitari K-6, i ka marr informatat nga njeriu i par i Shrbimit pr Kosovn David Gajiq dhe kryesuesi i Sigurimit Shtetror pr Prishtinn Milan Lakoviq Mishko, kshilltar i t cilit ka qen Lutfi Ajazi. Dshmitari K-6 flet shqip, nn masn mbrojtse distorzion (kamuflim) t figurs. Seanca disa her sht mbyllur pr publikun, kur jan shqyrtuar shtje, q kishin t bnin me identitetin e tij. Gjykatsi Richard Mej ka trhequr vrejtjen n fillim t seancs, se prmendja n fardo mnyre e emrit t dshmitarit do t trajtohet si mosrespektim i gjykats. *** Fragment i shkputur nga transkripti 10. 06. 2002 Milloshevii dhe Haga PROKURORI NAJS: Sektori n t cilt sht ndar Shrbimi i Sigurimit Shtetror, a jan kta sektor nn numrin tet apo vet Shrbimi i ka tet sektore, nuk jam i sigurt. N cilin numr keni qen ju? N cilin sektor keni punuar ju? DSHMITARI K-6: N t tetin. *** I AKUZUARI MILOSHEVI: Kur jeni duke folur pr bazat e forta n botn e jashtme, a sht e vrtet se UKja ka pasur baza t forta n Gjermani, Zvicr dhe Belgjik? A sht e vrtet kjo apo jo? 78

DSHMITARI K-6: Ashtu sht. I AKUZUARI MILOSHEVI: Sipas njohurive tuaja, themeluesit e UKs qysh n vitin e largt 1975, n mes tjersh kan qen vllezrit Grvalla, a sht kjo e vrtet? DSHMITARI K-6: Kjo nuk sht e vrtet. I AKUZUARI MILOSHEVI: Nuk sht e vrtet a? DSHMITARI K-6: Jo. I AKUZUARI MILOSHEVI: Mir. Ju thoni, vetm nj moment, shum e gjat sht kjo deklarat, ja n faqen 19: "Themeluesit kan qen vllezrit Grvalla, Jusuf e Bardhosh, t cilt e kan themeluar n Gjermani. Ata kan jetuar n Ludwigsburg." Dhe a sht e vrtet kjo q thoni se njerzit t cilt i kan vra kta t dy kan qen Lutfi Ajazi (prmendje n vazhdim), Selim Broshi dhe Jusuf Karakushi, gjithashtu t gjith shqiptar. A sht e vrtet kjo? E vrtet apo e pavrtet? DSHMITARI K-6: sht e vrtet se ata njerz i ka vra policia, sigurimi sekret. I AKUZUARI MILOSHEVI: Ju thoni n deklaratn tuaj se kt e kan br Lutfi Ajazi, Selim Broshi e Jusuf Karakushi, a sht e vrtet kjo apo nuk sht? DSHMITARI K-6: sht e vrtet. Ata kan qen t punsuar n sigurim. (www.pashtriku.org, 25 janar 2010)

15. VLLA I DHEMBJES KRENARE

Shkruan: Sabri Maxhuni - Novosella ( Kushtuar Heroit Jusuf Grvalla ) Syt i mbylle ashtu si i ka hije trimit Ne mbetm me dy dshira n gji Mbi kullat tona t mos valoj flamur i huaj Dhe ta japim frymn e fundit ashtu si e dhe Ti. Kto dy dshira Ti gjithnj i pate Pa arrir n t parn, n kandil u shndrrove Q ne sot rrugn na e ndrion, Kt rrug q s bashku e rrahm, Ksaj rruge q s'do t'i ndahemi, Ksaj rruge t ndriuar si Ti dhe nga ata si Ti. Kjo rrug do t na qoj n nj dit Ku do t'i hudhemi njri-tjetrit n prqafim E lott e gzimit do t'i thithim n at kremtim Edhe se pranvera do varre do t'i gjelbroj. Kshtu ka qen dhe sht jeta jon, Kshtu sht pasuruar trualli yn Me vllezr t dhembjes krenare Q themelet kullave tona ua forcuan, Q ngjyrn flamurit ton ia kuqzuan, Q shqiponjs dykrenare krah i dhan T valoj mbi kullat tona anemban... ( Shkruar n Adapazar - Turqi, 1982) (www.pashtriku.org, janar 2010) 79

16. Letr ngushlluese nga Feriz Kunushefci

Pas vrasjes s Jusuf Grvalls, Kadri Zeks dhe Bardhosh Grvalls (m 17 janar 1982) n adres t Familjes Grvalla dhe t Kadri Zeks kan ardhur shum letra ngushlluese, nga an t ndryshme t bots, si nga Sydnei i Australis, nga Nju Jorku i Ameriks etj. N mesin e ktyre letrave www.pashtriku.org me kt rast ka przgjedhur pr botim letrn e Feriz Kunushefcit, i cili ato dit ishte prapa grilave - n burgun e Heilbronit. Ferizi n letrn e tij shkruan: E DASHURA NAN SHQIPTARE E dashura Nan Shqiptare. Ket leter poe shkruej edhe deshiroj ngushllime te thella per djemt e juej si e dhan jeten per vendlindje edhe per popullin Shqiptar. Mos u merzit hiq se djemt e juej jeten e kan dhan edhe nuk jan ma ne mesin e familjes se vet. Trupi i tyre ka vdek, por vepra e tyne edhe puna e tyne per popullin shqiptar kurr nuk ka me vdek. Banu e fort edhe thuej: Djemt e mij nuk jan dek por kan lind, se jan dek per Atdhe per popullin shqiptar. Anmiku popullin shqiptar nuk mund mei tut me pushk. Djemt e juej jan Heroja ata nuk jan dek ne krevet por tue punue edhe tue u mundue dit e nat per neve te gjithve shqiptarve. Djemt e tu i ka njoft bota edhe i njef. Djemt e juej nuk vdesin kurr sikur Skender Beu edhe Bajram Curri ata nuk vdesin por jan met neper zemrat e qdo njenit shqiptar. Mos qaj e mos u merzit se qdo Nan nuk munet me marue asi djemsh! Une Adresin e juej nuk e di por familjen e juej e njef bota tash se e kan dhan jeten vllaznit per popull shqiptar. Une kit leter pi shkruej se me ardh meu pa per kit vdekje nuk muj se une jam ne burg ne Heilbronn. Vetem zemra po me qan per ata dy trima tu edhe per at shokun apo mikun e djemve tu. Banu e fort edhe zemer guri se djemt tu nuk jan vdek po jan lind se e kan dhan jeten per popull te vet e jo per veti. Vllaznit: Isufin dhe Bardhin i kemi humb por ata na e kan lan ni veper edhe ni pun edhe jan vdek me ftyr edhe per popull edhe kan mbet ne zemrat tona gjithmon oj nan. Tash po i dha fund edhe mos u mrzit ti as familja e juej hiq se per kto pun nuk mun des gjithkush oj nan shqiptare. Feriz Kunushefci Nga burgu i Heilbronnit (www.pashtriku.org, janar 2011)

17. VRASJA E POETIT

Shkruan: Ndoc Papleka * ( Kushtuar Jusuf Grvalls ) T vran, he i qlloft moti ata njerz m t zinj se nata! Kur t mori plumbi par u dogj nj pish n maje t Sharit. Kur t mori plumbi i dyt doli nga varra nj tuf pllumba dhe u nis fluturim pr Pej. Kur t mori plumbi i tret gjaku yt pikloi mbi bot - mbrm vran Jusuf Grvalln! Kur t dalin gjethet e reja 80

do t ulet qyqja n deg t blirit por s'do t thot: "kuku Jusuf!" ti nuk je baba i pa djal as nuk je vlla i pa vlla. Sot je vlla me ata q s'vdesin, je vlla me brezat q vijn, se gjakun tnd ia fale diellit! T vran natn, he i qlloft moti, pa i puthur edhe njher fmijt, pa e mbaruar vjershn e re, pa i mbushur dhe njher syt me re e zogj q vijn nga Jugu pa kafshuar edhe nj moll Peje... Agimi q shkrepi mbi dbor kishte kuqlimin e gjakut tnd. *** KUSH SHT NDOC PAPLEKA? Ndoc Papleka, u lind m 1945 n Lekbibaj (Tropoj). Ka kryer studimet e larta pr gjuh e letrsi dhe ka punuar si msues, redaktor, skenarist etj. Ka nisur t shkruaj poezi shum hert. Libri i tij i par me poezi sht: "Zri Im". Me pas vijn vllimet me poezi "Ecim"; Njatjeta, diell! - Sht pia Botuese "Naim Frash ri" 1976; Aleksandr Moisiu Djepi i klithmave - Rilindja 1982; Rrath t e Lisit - "Naim Frash ri" 1984; Gjaku i tok s - Sht pia Botuese "Naim Frash ri" 1985; Gjethnaja n trup Sht pia Botuese "Naim Frash ri" 1990; I miri prej monunit - "Naim Frash ri" 1993; Kulte, rite, magji n tradit n orale - Botimet Toena, 1999 etj. (www.pashtriku.org, janar 2010)

18. JA VDEKJE, JA LIRI!

(www.pashtriku.org, janar 2011) Enver Hadri (1941- 25 shkurt 1990) ishte veprimtar pr t drejtat e njeriut dhe pr shtjen kombtare. N fillim t vitit 1972 ai u vendos n Bruksel, ku vazhdoi veprimtarin politike nprmjet Organizats Rezistenca Kombtare e Shqiptarve t Kosovs. Organ i ksaj organizate ishte revista Zri i Kosovs n gjuhn shqipe dhe frnge, prmes t cils bhej thirrje pr bashkimin e trojeve shqiptare n prgjithsi, sidomos punohej q shtja e Kosovs t futej n agjendat e diplomacis ndrkombtare, si Unioni Evropian, NATO, etj,. N Bruksel ai formoi dhe drejtoi Komitetin Shqiptar pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut. M 25 shkurt, 1990, n moshn 49 vjeare, Enver Hadri u plagos dhe m von vdiq n spital nga nj atentat n Sent Zhil (origj. Saint Gilles), Bruksel, i porositur nga Shrbimi Sekret Serb (UDBA). Atentatort, Veselin Vukoti (Veshko), Andria Lakoni dhe Darko Ashanin, e qlluan me dy plumba n kok deri sa kishte ndaluar makinn n nj semafor. Hadri kishte me vete listn e 23 shqiptarve t vrar n Kosov nga Serbia, t ciln mendonte t'ia dorzonte t nesrmen Komisionit t t Drejtave t Njeriut t Parlamentin Evropian. Pas vrasjes s Jusuf Grvalls, Kadri Zeks dhe Bardhosh Grvalls, m 17 janar 1982, 81

Enver Hadri n numrin vijues t revists Zri i Kosovs q doli m 20 janar 1982 n Bruksel, botoi shkrimin JA VDEKJE JA LIRI! kushtuar dshmorve, dhe me rastin e 29 vjetorit t vrasjes s tyre, botohet n pashtriku.org. Nga Enver Hadri Vrasja e tre patriotve liridashs e prparimtar n Gjermanin Perndimore m 17 gjegjsisht 18. 01. 1982 n krye me Jusuf Grvalln duhet t ngjallin mnin m t madhe kundr armikut. Kto vrasje duhet t'i bashkojn t gjitha forcat prparimtare kosovare n luft t vendosur drejt pavarsis dhe socializmit t vrtet. Kosova jon e dashur q nga 11 marsi 1981 u b aren e ngjarjeve t prgjakshme. U b prova dhe qndrueshmria e shqiptarizmit. Kosovart i vran dhe i burgosn. Por Kosova nuk u qetsua. Kosova nuk hesht! Politika diskriminuese e qeveris fashiste jugosllave bri q Kosova sot t ket shkalln m t ult t zhvillimit ekonomik, q papunsia t arrij kulminacionin, q pasuria e Kosovs t shfrytzohet n maksimum prej firmave t huaja. Politika hegjemoniste e serbomdhenjve t Beogradit iu mohoi ende t gjitha t drejtat politike e njerzore shqiptarve t Kosovs dhe viseve tjera shqiptare n Maqedoni, Mal t Zi dhe Serbi. Qeveria fashiste dhe revizioniste e Beogradit drgon ushtri dhe polici speciale pr t vrar rinin ton liridashse, revolucionare dhe prparimtare (progresiste). Drgon tanke pr t shkelur fmijt tan shqiptar n Kosov. M se tre mij t vrar nga policia dhe ushtria jugosllave e me mijra t tjer t plagosur e t humbur. Dyqind e tetdhjet e gjasht vet t dnuar me burg n kohzgjatje prej tre deri n pesmbdhjet vjet. M s njmij t tjer presin pr t'u gjykuar n gjyqet e UDBs jugosllave. Dhe ku do t ndalet ky numr... Bijt dhe bijat m t mira t Kosovs krkuan t drejtat legjitime t Kosovs dhe t viseve t tjera shqiptare t okupuara nga Jugosllavia. Kemi par ku on politika jo e drejt e nj pseudosocializmi, si sht politika fashiste e qeveris jugosllave. Shqiptart vdiqn n Kosov - pr Kosovn, shqiptart vdesin n botn e lir - po pr Kosovn! Vdesin djemt m t mir t kombit. Por edhe sikur t na vrasin t gjithve ktu n mrgim, Lvizja Nacional lirimtare pr t Drejtat e Shqiptarve nuk do t shuhet sepse do njeri nga ne e din se t vdessh pr atdhe sht nj privilegj. Vrasja e tre atdhetarve kosovar, me n krye atdhetarin dhe prparimtarin e muar Jusuf Grvalla, nga agjentura fashiste e Beogradit, duhet t ngjall mnin m t madhe kundr armikut, duhet t'i bashkoj t gjitha forcat prparimtare kosovare n luft t vendosur drejt pavarsis dhe socializmit t vrtet. Rezistenca Kombtare e Shqiptarve t Kosovs shpreh indinjatn e vet dhe proteston energjikisht kundr masave fashiste q merr qeveria e Beogradit pr t'i likuiduar atdhetart kosovar, qoft n Kosov apo n botn e jashtme. Kto akte kuptohen si shpallje lufte mrgats shqiptare. Ne t gjith jemi bijt e Kosovs. Ne t gjith jemi vllezr. E sot ne jemi m t bashkuar se kurr, m vigjilent dhe m t vendosur q t vazhdojm rrugn e liris s Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare drejt nj t ardhmeje m t lumtur. Aventuriert, nostalgjikt dhe shrbtort e UDB-s nuk kan vend n mesin ton. Para armikut dhe n mes t turbullirave, q ka sot n bot, asgj nuk sht e lejueshme prpos se t bashkojm idet tona, njerzit tan dhe territoret tona. Kt detyr t rnd ne do ta zbatojm pr lirin e Kosovs dhe krahinave t saja, me nj ndrgjegje q t'i shrbejm mir dhe me vendosmri deri n fitoren e plot! 82

Kosova me ne! Ja vdekje - ja liri! Enver Hadri, d.v. (Enver Hadri: Zri i Kosovs", Bruksel, 20 janar 1982. Marr nga libri Halit Elshani: "eta e Brukselit", kapitulli 34, faqe 154, Prishtin 2007) QERSHOR 2013 ___________________________________________________________________ Libra nga Xhafer Durmishi Skenderi i Shtutgartit, pr Rilindasit e Shtutgartit 1. Protesta e Aspirata 2. Lvizja e Jusuf Grvalls 3. Zri i popullit dhe Zri i Jusuf Grvalls 4. T fala s'po na ojn asnjher 5. Nuk pyesin pr mimin e liris 6. Pa taktizime 7. N rrethin e Shtutgartit 8. Fakte pr Lvizjen e Jusuf Grvalls 9. Luga dhe Lugina 10. Filharmonia e Jusuf Grvalls 11. Shokt dhe Jusuf Grvalla 12. Fjalori i Lvizjes s Jusuf Grvalls 13. Operacioni Barbarossa 14. Pa trazime 15. Skena 16. Jusuf Grvalla dhe Liria 17. Emr q u b tradit 18. Shok rinie 19. Ora ime e ndalur 20. Testamenti 21. Ilustrime 22. Vepra e Jusuf Grvalls Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit dhe timen n Komitetin Qendror." ____________________________________________________________________

XHAFER DURMISHI

QERSHOR 2013

83