Univerzitet u Sarajevu Farmaceutski fakultet

FUNKCIJE
(seminarski rad iz Matematike)

Mentorica:

Studentica: Amina Tucak

SADRAJ:
1.FUNKCIJA.............................................................................................................................. 3 1.1.DEFINICIJA ...................................................................................................................... 3 1.2.VRSTE FUNKCIJA ........................................................................................................... 3 2.OBLAST DEFINISANOSTI FUNKCIJE .............................................................................. 4 3.NULE FUNKCIJE .................................................................................................................. 5 4.ZNAK FUNKCIJE .................................................................................................................. 5 5. OSOBINE FUNKCIJE ........................................................................................................... 7 5.1. MONOTONOST .............................................................................................................. 7 5.1.1. ISPITIVANJE FUNKCIJA POMOU DIFERENCIJALNOG RAUNA..............7 5.2. PARNOST ........................................................................................................................ 8 5.3. PERIODINOST..............................................................................................................9 6. GRANINA VRIJEDNOST FUNKCIJE..............................................................................9 6.1. GRANINE VRIJEDNOSTI TRIGONOMETRIJSKIH FUNKCIJA..............................9 7. NEPREKIDNOST FUNKCIJE.............................................................................................10 8. ASIMPTOTE........................................................................................................................11 9. Primjer: Ispitati i nacrtati grafik funkcije..............................................................................12 LITERATURA ....................................................................................................................... ..16

1. FUNKCIJE 1.1.DEFINICIJA Neka imamo dva prazna skupa E i F. Ako svakom elementu iz skupa E na neki nain pridruimo samo jedan element skupa F, kaemo da je zadana funkcija f na skupu E sa vrijednostima u skupu F. f: E Funkcija f elementu x E pridruuje element funkcije iz skupa F, pa kaemo da je f(x) vrijednost funkcije f za element x iz E. Simbol x koji oznaava proizvoljni element iz skupa E je nezavisna varijabla, a y =f(x) zavisna varijabla. Skup E predstavlja domen ili podruje definicje ,a skup F kodomen funkcije f: E Skup R(f) = * ( ) postoji bar jedan x + zovemo slika funkcije f. Dakle, y ( ) ako i samo ako takav da je f(x)=y, odnosno ako postoji njegov original u skupu E.

Definicija funkcije u sebi sadri skup E(domen), skup F(kodomen) i postupak kojim se svakom elementu x iz skupa E pridruuje jedinstveni element y=f(x) iz skupa E.

1.2.VRSTE FUNKCIJA Ako je slika funkcije f cijeli skup F, odnosno R(f)=F, kaemo da je f surjekcija ili preslikavanje na F. Znai, f je surjekcija ako i samo ako za svaki y postoji bar jedan x takav da je y=f(x). Ako je svaki y slika najvie jednog x , x1,x2 f(x1) f(x2), tj. ako se razliiti elementi skupa E preslikavaju u razliite elemente skupa F, kaemo da je funkcija f: E injekcija ili injektivno preslikavanje. i surjekcija i injekcija, kaemo da je ona i bijekcija (obostrano

Ako je funkcija f: E preslikavanje).

Slika.1. Surjekcija, injekcija i bijekcija

2. OBLAST DEFINISANOSTI FUNKCIJE (DOMEN FUNKCIJE) Prva taka u ispitivanju toka funkcije je odreivanje domen funkcije (Df). Domen realne funkcije jedne realne varijable je skup svih realnih vrijednosti x za koje je vrijednost funkcije realan broj. Domen f-je =* ( ) +
( ) ( )

1. Ako nam je data racionalna funkcija ili funkcija u kojoj imamo razlomak Q(x) 0. 2. Ako je data logaritamska funkcija, y= loga f(x), onda je f(x) > 0, 1

,onda je

Slika 2. Na slici su prikazani grafici logaritamskih funkcija kada je a>1, kada je 0<a<1 i grafik funkcije ln x. 3. Ukoliko imamo parnu korjenu funkciju, ( ), onda je P(x) 0

Slika 3. Grafici parne korjene funkcije i neparne korjene funkcije 4. U sluaju kada imamo zadatu eksponencijalnu funkciju y=ax ili y=ex, funkcija je svuda definisana. Slika 4. Grafici eksponencijalnih funkcija

5. Ukoliko imamo zadate trigonometrijske funkcije: y= arc sin f(x) i y= arc cos f(x); onda |f(x) | 1

Slika 5. Grafik funkcija y= arc sin x i y= arc cos x U domenu ne mogu biti oni realni x-evi u kojima funkcija primi vrijednost + ili kompleksnu vrijednost. Primjer: Odrediti oblast definisanosti funkcija:
) Rjeenje: x + 4 x x ( ) Rjeenje: x+1 x -1 ) ( )

ili

x+1 x-2

+ ) ( )

-1 + -

2 + + +

x (-

3. NULE FUNKCIJE Nule funkcije su mjesta gdje grafik sijee x osu, a dobijaju se kao rjeenja jednaine y=0.

4. ZNAK FUNKCIJE Odreivanje znaka funkcije predstavlja odreivanje intervala u kojem je funkcija pozitivna i intervala u kojem je funkcija negativna. Ako je y> 0, funkcija je pozitivna, a grafik iznad x ose. Ako je y< 0. Funkcija je negativna, a grafik ispod x ose.

Primjer: Odrediti oblast definisanosti, nule i znak funkcije

1.Domen funkcije: ( (
2

)( ) ( (

) ) )

) ( ( )

2.Nule funkcije: -4=0 3.Znak funkcije:

Znak funkcije bi na grafiku izgledao(funkcije ima tamo gdje je uto):

5. OSOBINE FUNKCIJE

5.1.Monotonost Neka je zadana funkcija y=f(x), x D(f). Za funkciju kaemo da je strogo rastua na svom domenu ako iz x1<x2 Funkcija f(x) je neopadajua ako iz x1<x2 Funkcija f(x) je opadajua ako iz x1<x2 Funkcija f(x) je nerastua ako iz x1<x2 f (x1) f (x1) f (x1) f (x2). f (x2). f (x2). f (x1) < f (x2).

5.1.2. ISPITIVANJE FUNKCIJA POMOU DIFERENCIJALNOG RAUNA Def. Za funkciju y= f(x), x D(f) kaemo da je na nekom intervalu (a,b) D(f) monotono rastua ako i samo ako je f(x) >0, ( ), a za funkciju kaemo da je monotono opadajua ako je f(x) <0, ( ). Stacionarne take i interval monotonosti funkcije odreujemo na slijedei nain: 1. Izraunamo y`=f(x) 2. y`=0 ( iz ove jednaine odredimo stacionarne take) 3. stacionarnim takama su podijeljeni intervali monotonosti 4. prema znaku derivacije y utvrujemo da li u tim intervalima funkcija opada ili raste. S (xs, ys) je taka ekstrema ukoliko je S stacionarna takka i ukoliko prvi izvod u S mijenja znak. Ako je lijevo od S prvi izvod negativan, a desno pozitivan, onda je u S lokalni minimum. Ako je lijevo od S prvi izvod pozitivan, a desno negativan, onda je S lokalni maksimum. Def. Za funkciju kaemo da je konkavna ako vrijedi f(x) > 0 u okolini take xo. Ako u okolini xo vrijedi f(x) < 0 za funkciju kaemo da je konveksna. U takama u kojim drugi izvod mijenja znak, tj. grafik funkcije prelazi iz konveksnog u konkavni ( i obrnuto), funkcija ima prevojnu taku koju raunamo iz jednaine: f(x) =0. P je taka prevoja funkcije ako je ona stacionarna taka i drugi izvod u P mijenja znak.

5.2. PARNOST Za neku funkciju x D(f) kaemo da je parna ako je f(-x)= f(x), a neparna ako je f(x)= - f(x). Grafik parne funkcije je simetrian u odnosu na x-osu, a grafik neparne funkcije simetrian u odnosu na ishodite. Ako domen funkcije nije simetrian skup, nema smisla ispitivati parnost funkcije. Funkcija y= f(x) je ograniena ako postoje brojevi m i M za koje vrijedi m ( ). ( )

Slika 6. Grafici jedne parne i jedne neparne funkcije.

Primjer: Ispitati parnost funkcije a) ( ( ) ) ( ) ( )

- parna funkcija

) ( )

( ) ( ( )

- funkcija je neparna

5.3. PERIODINOST Ako za neku funkciju y= f(x) za svako x iz domena funkcije vrijedi f(x+p)= f(x), onda za takvu funkciju kaemo da je periodina sa periodom p.

Primjer: Odrediti osnovni period funkcija a) y= sinx

y=a sin(bx +c)

b)

6. GRANINA VRIJEDNOST FUNKCIJE Prouavanje ponaanja funkcije u okolini jedne take tj. lokalnih osobina funkcije, dovodi do pojma granine vrijednosti ili limesa funkcija u nekoj taki. Ispitat emo kako se funkcija ponaa kada je vrijednost x veoma blizu take prekida. Def. Ako je A limes funkcije f(x), tada f(x) ( ) , ako x ( ( ). ), onda Ako x ( ), kaemo da je funkcija f(x) ima desni limes. Ako x funkcija f(x) ima lijevi limes. Zakljuak: funkcija y=f(x) ima graninu vijednost tj. l ( ) ( ) Ako broj A nije konaan, tj. ako vrijedi graninih vrijednosti. ( ) ( )

, ako i samo ako

, kaemo da funkcija f(x) nema

6.1. GRANINE VRIJEDNOSTI TRIGONOMETRIJSKIH FUNKCIJA Za ispitivanje graninih vrijednosti trigonometrijskih funkcija koristimo injenicu da je za dovoljno mali ugao njemu vrlo bliska vrijednost , tj. To znai, kada x 0, vrijednosti x i sin x su skoro jednake pa vrijedi:

7. NEPREKIDNOST FUNKCIJE Vrijednost zadane funkcije f(x) u taki x=0 treba razlikovati od vrijednosti ne moraju postojati, a ako postoje, ne moraju biti jednake. Def. Neka taka a ( ( )) ( ) ( )= f(x) R, f(x): D R. Za funkciju f(x) kaemo da je neprekidna u taki a, ako su ispunjeni uslovi: 1. 2. 3. ( ). Ove dvije

Ako je funkcija neprekidna u svakoj taki intervala (a,b), onda kaemo da je je neprekidna na intervalu (a,b). Ako funkcija nije neprekidna u taki a, onda kaemo da u toj taki ima prekid. Take prekida se klasificiraju na slijedei nain: 1. Ako postoji lijeva i desna granina vrijednost f(x) i ako su te vrijednosti razliite ( ) ( ) (taka a, taka prekida prve vrste) i 2. Ako u taki a lijeva ili desna granina vrijednost ne postoji ili je beskonana, onda za a kaemo da je taka prekida druge vrste. ( ) 3. Ako u a vrijedi prividan ili uklonjiv oblik. ( ) ( ), onda kaemo da funkcija ima

Primjer: Odrediti parametar a tako da funkcija bude neprekidna za svako x. ( f(x)= ( ( ) ( ) ) )

10

8. ASIMPTOTE Def. Asimptote funkcije f(x) je prava sa osobinom da udaljenost take t nuli kada taka po krivoj tei u beskonanost. Horizontalna asimptota je prava kada y= ( ) desna asimptota. Vertikalna asimptota postoji ako vrijedi funkcija nije definisana. Kosa asimptota ima oblik y=kx + n; k raunamo kao k=
( )

( ) od te prave tei ( ) lijeva, a

( ) pri emu je ( )=

pri emu je x=c taka u kojoj

, a n=

( ( )

Napomena: Sve funkcije koje u zadane u obliku polinoma nemaju asiptote.

11

9. PRIMJER: Ispitati i nacrtati grafik funkcije

1. Domene funkcije ( ( ) ( 2. Nule funkcije y=0 za

)( ) ( (

) ) )( )

Grafik sijee x osu u dvije take (-2,0) i (2,0)

3. Znak funkcije ( ( )( )( ) )

Na osnovu tablice moemo odrediti gdje na grafiku imamo funkciju:

12

4. Parnost i neparnost funkcije

) (

( )

Funkcija je parna, to znai da e grafik biti simetrian u odnosu na y osu. 5. Ekstremene vrijednosti i monotonost

( ((

)( ( ) ( ( ( ) ) (

( ) )(

)( )

) )

Kad zamijenimo x=0 u poetnu funkciju, dobijamo

M(0,-4)

Dobijena taka M(0,-4) je taka minimuma. 6. Prevojne take, konveksnost i konkavnost ( ( ( ) ) (( ) ( ) ) ( ( ) (( ) )( ) )( )( ) )

13

( ( ),

) ( ( (

( ) ) )

) -

( ( ( ( ) )

) , a ovaj izraz nema racionalnih rjeenja, to znai da funkcija

( ) nema prevojnih taaka.

Konkavnost i konveksnost ispitujemo iz znaka drugog izvoda, a 1+3x2>0 ne utjee na njegov znak. Stoga imamo:

7. Asimptote funkcije Vertikalna asimptota

( )( ) ( ( ))( ) ( ) ( )

)(

))( ( ) ))(

)(

))

)(

( (

) )

))

)(

14

Horizontalna asimptota

pa je y=-1 horizontalna asimptota S obzriom da imamo horizontalnu asimptotu, nemamo kosu. Konaan grafik izgleda:

Slika 7. Grafik funkcije

15

LITERATURA: 1. Bogoslavov, Vene, Zbirka reenih zadataka iz matematike 4, Zavod za udbenike i nastavna sredstva Beograd, 2003 2. http://ef.sve-mo.ba/ljetna_skola/materijali/matematika/FUNKCIJE_Mostar.pdf 3. http://hr.wikipedia.org/wiki/Funkcija_(matematika) 4. http://www.fer.unizg.hr/_download/repository/C3Funkcije.pdf 5. http://www.matematiranje.in.rs/index.php/studentska-matematika

16