Sie sind auf Seite 1von 32

PROGRAMM

rles

Gymnasiums Kreuz zumheiligen


fln Dwosou
rvomit

Enlassung zuderfeiennehen Ahgeheudon den


arn20. M,r'z

zv den ffentlichen Prfungen der Klassen


rtrn21. und22. Mrz

und zu den Turnprfungen


irnr 21., 29. unrl 2:1.lf{rz

irn Namen des Lehrerkollegiums


ergebonrt oinldet

Rektor Prof. Dr. Hultsch,


Illttor dos FiltrlI. slths, Vsrdlonstonlons nrstnr l(loggo,

$#:11*":j:k,ff::l$lii:,"$,1]jlllillll"llll'o',u,,",,. ,,"*,"","",i11j,Tllil
bohnnilelt kritist''h on,,rrrhnl DesHypsihles $chriftnnphorikot;fftir:tlo;hT,H:
' ! r v e i tA eb t e i l n n g : SchulnneJrt{chten vom sktor. __----Fo Dlesden,
L o h urrl tr trs r:h e Il u c h rl r u c k er ei. 1898.

;;;1,,,,,,,u,

1888.Progr. llr. 504.

vgBt$sHs
&?AATS, H|ltL toTHgK MUSNH*N

SchriftAnaphorikos DesHypsikles
n*.tr berlieferung und.Inha1t kritisch behand.elb
von

Ih'. Khrl

llanitins.

Einleitung.
vo}'230 Jahrenkeinen t), rveltJrs ErscheiBen seit ihremersten eiuerSchr'il't Die Bearbeituug fr' IJnrstanil da dieser rviedergelu[ilenhatr beilarf t*tt *io.* W"t'tes der Begrndnug, He.riurrgeber. tler Irrhalt That der lsl.i.1-io uicht geratle o, t]ttrtti'r.rt.iot. den inne* \yer' ilerselbeu der Seaehturrg imme'bi1die eingehelde rlrttige,r ist, su ii ,iasselbe lVerkclens ein ul'serst tlieses belveiseu-rvertlel' ilasselbe bel U*uifu rvis rlie von utiruor..,u,,tttffiuift*o !'*cllgelehrtengelirutlett, Velsrich Alters iuteressauter ,laf, irr: .i 1r'.g-" seines ilttgettotttu,*u, Irlan h*t bisher a,llgeruefur lOseu' zu ulrrreA;;; io* ,rphrischerTlignuontetlib ldt v'rliege, ei' irst,r,n'nischs 1,r't,bloitr Seschlit'tignng lilng'erei' et'stitt eino s'.tcre;;;;- ;;;r"u sei' tsti dorensllirrrlnng tleuurrrr:h rvelclesich biet'ruitznr Pltlutg ff*t-fe.it- g*lit'ugt-, biu ich ztr eireur lrualere" denrGegenstatxle lteoheuurechanisches dieuendes' tit;ceu v,r,lego. Idr e'bliokei* derScl*'itt .iu ustruio!'i;;ilt; gel0s hte ift'ig'*ntut1'iu lveiso otU heiue'andele utrch Dytiltluug nr" exempel,rvcloltesxe.lbst clal's endekt, Velsehcn habeioh in drr Beeisflutugein so grobes hnteu t*leichzeitig jf-r'ozrlem rvelde.u rvio ffy:,--fftt,-.tti9fti111" '!**!ttiS--ersc]19iu' rlieselbeeiuus glol'ser llathernatikeas, geltelilel Hypsikles'zutualtler' istte"tr,isVerfirsser Oeo ber halte ich cs nicht fr herllssig, zusnist' atls Naln'icbier Scbdttstetler i;*.ftfrt:tirunnuutig:t.touottt selb$ eiu iu philologisofi"" Scbfiftdes Iuhal bei'eu dies gescheltel, utt etst, rvelclo rvir besitaen, --f"ie;Ierllt*t6ruils-Nitteiluuge' rrreumstolleu, "t*l',i;* voranszttsclti'ken' Abhtru6lu'g meiuu -f** tratosthe' Euklirl' Arohimed' \Vicrvohlbe'eits ztt ilen Epigo'e* dJ";;ilat'lernatiker Enklitl ites tlet Eleneute si-r15vniia-sil;;ltt'*zel ues rntl A'ollonius zllhlend, ertreu.tziemliclt eiuos Vieleokzalleu Detiuitiuooi ;;'t";"t"t *urt als Urheler.einer saulgeruiil'seu er umlichals Verfasserdos e). ill:ii-r.i-.iri,iri."-grr ber.liel,e.ruDg iler N,ctr ltutes bederteutten von ileu desllypsikles tlesElhliil, .ftu of* rs beidil.Boher 14. ril 15. Bu'hes de.r'Elotttsrte (o' 350 Diophaut vou ibur pti;'" AoAtl""it*-rviril l(rpern iezeit'huetzu rvettleu regoluitt'siger durchSunieluugalith' vou tl*ttilio;'-,1;fifei!tq9tt"u ,, tlhr..)r) tlio A*roltnng tles Satzes uoch die oinnraligeErrv'luung eines Ploglossiouenzugeschliebeu. I'tig*',ii;;ltitt^ rutetissher pulqTie.n,uuler v.on r) Theonhylaktus, Urz.bischof I)' )'rl,r.z.J,r.ir pttrr"'1 va,'Qt rlard'+ia in -ctor 1ot tz.6s. Hypsiclis-Arraphoricus roo*du"ii"-ixl D-[L'i0.059-6?)' tlrilece' qu l,a'tlno vut$ic'' *iu,r .ie ,ui'ensionibus. p' ?8.r zn)' otid'i-rt'i5' lti5l' Ia,ris Possinus' ;il;;d. ur'' r)'Yt/tr rii'zltl}4e; tus nei'Jtcoburn llelteliurrr. Pnliss' eI otficrlls' {ae,H''ur'l' ii"il ;',i i ffi o,,:;,'-tltvLlr ntrch zwei Prrnser ffi-i;l'"i."4.---n; t'totol:., i t' Aus' zlip 't1 gewortlene selten .rtn 7' -..... r.rril., rirl ccl. ts*chot Nezirirr,o. ilil;;ilil uo"tti*tiit.t*,zicrnlich ltpl noLri't,lr'(')l' ..tq lrrtlnern' 1v10 Druct)itehlel'll gntio i*t ebcrtso -rcitlh,'.ur, 1ty'7111't-t rn ir' t2i, lr. ls I zrciiti riii7l'1 r;1. gcwesen rot iur strtntle nie.ht' otiv 2t' -t;1
fiii rler l-Ierrrusgt'ber Ittl lto p. 1l): otrunou2tl'it'ros d'tdulch 'id;--i;,;t;;;,'. grot'. i;;-"*.i-;-;'-tiue*huen, rvie ot' z'tuii enttg.e i'rlrlzLt'or'5 riiedergiebt' (onrikron)

i,',i;iil,i;;i';;fitt iicli lu

1*

w
a) so rvercleu trYerkes ber die Eu'mouie del Sphiirel rvir uicLt t'ehlgelur, weln rvir ihn als einen , vielseitigen ud tchtigen athenitiker ,r,,ua*r pythag.oreischeu SchIe bezeicluen er gelebt, stetiteu einst Gelh. Joh,Vossins fi l6a9)t) unti Joh. - -U!el ilie Zeit' zt rvelcLer Ib'-Fabriciirs (f 1?s6)t) zrveivllig eutgegelgesetzte Ansichten *uf. Beide.'girgen i,rn seiuern augebliohen Lehrer Igiilotusaus,rvelch'in-11. uche nit g'rot'ser Ehriurctri guri*if wiia ?). Die hchst mrsiehere Zeitbesitpoo,{,-rvelche d.elselbo iu eineriArtikel a.- S"ii* t*-". 'foii',r6los, -r,tg iiLl',.yoisi irp"oot\t1oe yil'in .trrit, verantarste vossius, die Bltezeitdieses }lannes unleldi-e Regielug desgyptischen }irrscherpaa.res Ptolemaens W. ilrilurnetor (181-14b v. Lhr.) und'Ptolemaeus VIL Eelgetes If., gen. Physkou(145-11? v. Clu.), zu setzel, nelche rvirklioh 3rder rvarenuntl eine Zeit langznsalnneu rgierten, Fabliciusdic geureiusarne Regierungs;v'.iluenil 'Lucius zeit desMarcns ulelius nnd ieiuesadoirtivrudors I'erus ii6t-r?g r, hrJ arierlontet sah' Die hieraussieh ergebondeu Bestimnungen fr das Zeitalterides Hypsikles,rvelcheeinen unterschioil von800 Jah1e3 *utweisen, haheubde his il neueste Zeit ihre vertretergeftindeu.Der Datierung tles Vossinssehlossen siehtrieutel, Delanbres)unilschaubach") an;Br.etschueiclerru) 100 Jabre i'ttilr* *o, ou"triaigt abel 6en Stauilpulk letz--zlry'rden Hypsiklesnoch mintlesteus tlesVossius Fabricius. Der autoritt aesr'*rririos folgten -glgen Weidlei't tj, ff uirn*nner rr),

Zrveifellc) durchausftiln'liclrss Da,r'legtug zuil cervit'streii gernach unil den uuunstI'sligheu Bervsis gethrt,dal'snur ilas 1'l.3uch, rvelces'von-der velgleichung der in eine,r,Iei Kugel besslu.iebeuen fnf regelml'sigen Krpertraudelt,*ines treaeutenaen uattieatiliersrvtbilig sei, rvhreu1 das 15. Buch, yelchesohuejedeu.Zusanmenrt*ul rum vorhergeheuden die Lsung einiger unbe<Ioutenilen utgabeu aus tleurGebiete aut'siut'otuttiezuurGegenstanrle lat, eiuonr mehrere Jahrlun4ere u' 0hr' lebenden Schriftsteller ,*ol"'uit"o-*ri. Darnit ist- d.ern,,ri io iur.r Buche genannte Lshrer Isidorusals beseitigtzn toaur'* iuir nunmelueinzig auf dasvorrvori ilesHypsikleszunr letrlcrrtgn, 14' Buctreangerviesen sind, Iu al.ttt litiarooogseines protareh erzlt lvelkJs zureirreugervisseu . er',clars einst Basilitres vor 'ryrus ;i;;;r.iil;;;ft;r*liyir',ru, ;;;;;;"r;;;; enrpfohlon, die mgisteZttseious ,l*-"trt---lm "".1 ungango nit rliesern zugebracht, liab6, Da httou sie einesTages iles apoilouius stlt'irt ilrt'itt'sleichung -.urd, iles ir einerleiKugei besclniebeuen uoilekaeilors und Ikosaedr's durtltg'egag* da jluren iler vortlag des Apullonius,ic1 g*rrz tichtig schien, ilrre verbessorungen, vie tler vatel denrsohle mitgeteilt, uierlergeschyioben. Na,ch. ilieset Zeit sei ihm, ilert sohue-, tiou ra*r s'.rr"it'ta* .tp"irroir?-iii ai* Hndogetallerr,rvelcle ucnJise..Alfljsuns giy de* erruahJen il;;; entbielt,iler.eu unersur:hnug ihru ausuehme'iles ver. gngonbereitot habe' Das \ve}k au" iiuiio,ti,s knuejeder serbstnachsehen, 6a zu es berall habensei' DasjeuiEe aboqrvastt *rnitrl' -gesetzra,be, .r den rrreunilesei'es vaters, si-"b.ilsm Protarch'als elneur r<iruaiger-ueiuiriL"urur vtrrlegen - lliera*s geht z*ui-r,chsb zu msseru
_. .

T,.il; *ilJi.:l#'[#;T_u'i:t];;;:;_en v.. ]. ric u,., *u n,,, : :::::ifi :i; Ilartiuls) ber die !:. beiileuletatenBche.r tles-Euklidgetreter er*i.rut hat schon trlergehegte

it,,?,:.*i41q5i:ti-;-lTtri,y,i,?,it:;,ri ;"fuiimll 1,,,,fu,*,iti:::+ :rt


f,f,''f&,il,0.,,11.p. ,is,tai_ !,!, """.lFli'Jlgi.i1'

n"fAi,,WffiF+*+,,,,d;;

tlt pic. [{conretrie und. riie (leouruturvor ],lukli. (res, .ljorpzig1g7tt.p. 182, irstronomiao.. TituurL.1?.t1,rr, t. ;:l - *i*!otl* murthcseo$ I rus[olr.d, ulriver.Nire, l,iDs,1741.p.42. ') dos mathnruiiqircr. b*rl'JTzTs. 4isoire r.i,.ilrn. r'),Velsuch einer kritisch ilr-Jiii?,' iri:",il: . geb-r.L 1. Teil : Die AlgebrarlerGr.idfie;; Ii;;,li-is+2. mathes' natura e! consti. alustolocl p. ,46. t*o.'JrtT"' ti) llr_.,r,1-It)ucyr:1. s. v. llyris. d.gr.ieuh, "]) Ueschiolrto Lit NusrleL. 1rJ6?. rr.il?. " c't g,s .i1 p &t gos i,, is?,.--i]li :ilzlj.' " Gt II llytt. .Fonetr,mfagni i 1;I o r) 1,, fit; ;;, r' ;i,f; ::t #i . t uo g?,g, z.r q' rE) r* p' strcltl, t rg4,u&t ":;::,j s dildoi ,,1s r!?+. 168_^za;j' gorv,). ir'r!t,l' -t i,. triri,lii.frt-rri. 8) Histoir.e Vossiuiq, u,._0. de I'aslror Srif our_ -,--'_'rl,l)gh.on I.'lil8 s..r,sl: runo{u_vel'Bi sunt, auctori*. Pclri,rd, Les ,rtuv'en .l'I,iuclirle;.T.ItJ. Palis tr{lu.p. tf;Irl.i'_.., ,o. ," -v*"ur" lil:ros .eirleruuu orsc, o,,,irrrileoo*, llll. -hoi, '-eltaltr n[,oluurulcroesxe,"ultu ,lnirdioi"i.'

-),Achilles Tatius -(c.150.n.rj-hr), r)i,;u1,n4,i1 ris

atuehnror.ilat't" tlesHypsikles a,lsdie Vaet'stadt mit einigerSicherheit, hervor, dal'snau lexanth,ia, mill'sigen trlitteihllgelluur ,,eiuan in diesen desselbeu tr'r die Zeitbestirunrung fnclet Bletschueiel gerailezu !'olgernngeu_ziohel-lasseu, biueudo ioh nreiue, Auhal",rvlu'eud dal'ssich aus deuselber autor20)gethanhat. \Vem uiimlichdemVater tlesHySchr1e wie dies zuerstmit rnglichster berall zu ltabeulvat' desSohues psikles oine Abhandlong desApollonius,rvelchezn Lebzeiten rur' fr ilen Gegoustauil habeukaun, beriseiuenInteresse Alter besesset also uoch keiu zu hohes Abhutdvelbesserte zrveits diose ist, so urnfser gestolben seiu, elie pollouius bekanutgeblieben rva,r' Dt ilieser desApollonius lterer Zeitgenosse dals ein baruor lblgt, er Iung ver-ft"eltliehte, 'etw-& gOO seirtes tr'reuude uochlebenden isf und HypsiklesseineAlbeit eiuern v. Ohr. gesolbet Abhrudluttg seiue dafs er ulgetIr 180 v' lrr. Vtr,ter.s wiilmete, so-kann angeuomnen-i'erdeu, wifle' als eineJugeudtu'beib vou ihm zt betrchtolr schrieb,rvelcltoilemnach \Verte ist aus deuarabisohen Quellolrt) zt scltpl'el' Ei1 Beirag 1'ollpqr zrveifelhafteu Bcher die beider-lstzien elnScltilleresEuklid, Naoh ilel llitteilungeirtlesEI-Kot'tisollHypsikles, Auseilter .gefuuileu, ilesselbeu der Elerueuteuach tlcm TocleseilesLehrors unter ernNachlasss uredo tler aus vsrututlitt (Regi obtulit: habeu Aargeloien ruil deu arbeitmg nuterzogeu ,,Ki)Dige" clerselehrtoNasiredditt vtnitt .selbs Traitition). Diesen Staudpuukt ;d ;r-;;i--.*i*oa.o. '1i, Hiervonistjedent'allsuicltt aus Askalourt*,or.o l[l'str). brigeus denHypsikles et wicU.er rshr auf arabisclter ats Tyrus, ilie eutsohietieu AesUut<UA nolu zn lalten, als von Aer Sert<untt nebenden liber tiji. Ei-otti nnd uaaiur ttn vqr deu aber Hypsikles tur*roi Dafs E;d"d,*s w-ird,ist oluro heigeleg[ et istantia .*ut.riio* utagnitutline nuch eiu liber ile cor,pgr'uut anaphoricus llandsclrrit'ten en iu oft so siclt rvelche ldt der Schrift e,itstactti, Verweohslung Zweii'el ere '.4.uctrpoEt6g flnilet. rni rlem voreinig't . ., r7.-.L^-,.^.,r, siud eiuigeVorbernelkrugen Scluit' beitelteu V.t*lunaoir iler'-'Iraqoqtzd5^ Zurn leiehteren haudekdieselbo bezeir:hnet, usdt'uck ber ilcl Iuhal uonetdig. Mit dernoroaepo'turliuisuhur -, d. h' sie,beautrvorto[ die beider (asceusio ael n5finlit olfiqual Auf'steiguug ,,vn[ cle] scbiof'en gleicJr 4 Zeitminuteu zu rnirvievieliquatut'g:'ailett Zeit (urudellausgedlckt': : ,,in rvelcher !'r'qge1 aufi" Ekliptik tlel Gra jedes Z9ic.he1,-b..ietler tr. zeitig) geht lr die geogr.Sreite von Iexa,udrien lnssett,:utfs nttlu beobaclrten siclr mit Leichtigkeitanr"Hirumelsglobus rvelche Zwei Erscheiuungetr, Aut: ilal'sbei dem e$teus, fblgeuzi kmou: felt'asset's uur clerBerveisfltrung habeu, begriff'e1 .cles vourFrhling'spunut.angereebuet,imallgenreiueneiueZu' grng der 'rit1ich.;;r;"ii:"!P, vollstnili' mehr 'leit 'tu seiueru ewasZcichen t1.. h.'dalisjees tblgeude nalnnean Zeit sta.ttliudet, sill.icher ileu bei wtiluentl volhergeheutle, aot it* braucht, Holizonte -""n*rir*-,-'iit.r--un au zeit statttiDde; Abuahuro nu"t*tpunkte an rvi'ea.r eiue eutspiectrsnil "ri,,::X'"uu,,, 't]'iu Herbstzeicheu anfgeheu, Zeitsulrure derselbeu zu,etons,'ilrl'sitio srn".i,."ti6?'Xl.i,] .ti: Ilierzu ntul's i'r'hlilgveichorrf dio !/Jf' wie derselbett, iu dieWintetzeicborr Uulll;7, ,[rw){ die Daner Sutnrna il llelbszeicben trd ,1u,Su"tnter' nan \och rvissetl , tial's tlie Autgangszeiten Tages krzesteu des ieDauer in Stun*u' des lngste', ilio rler'\Vi'ter.*rurifrhti'g:szelJr.ri bez' ab0i: a$vortrussezung, t'*t*rh*o uugtift'"i;rlr'diug, -gauz lrentigeu ilarstellen. ultor der uir,ch \Yer ilieser wird sei' Gr{'se ko,stante eilre Zeict,su zn nonZelcheu der Autgangsruit Zutdrure einer fal]enEigeilsclnt'ieu nrit Hilt'e vor ilrci oD tlie Spitzetler Sclll'itl ;;ilb,'Lebrstzeu ilbeil derFest" uur es bedarf Nun I'r'0fr-i""ttt ;'; (il zii-ic* 20')'berechnet' den alitluretisctren
f rp!1 v. !'Igel,Lontlon-lti.li5--t8'l{, '0) Vot'leuungen ilor }Iuth' Leip' Iti58), helrr,usg' ber liesubichte Y',uI f2. No' 10499in der ubetr iir-lltvu,t",t,iis iJ{]!). L tr' ziq 1880. -iidsen-Eetturen --" uen u,rkal Kiti\'] sl'met{}i'' desrr.osu , iZo itr elstet Linie dlei-litLe' setzuns -iv;t'':r1of explanat' ucL' tlrtto' interpr. tle Qartz, Kiffib : 1' Yeruser at',rlri*"he. tathi*dotii*tte cler'-praetb'bo' S rbzu.p. *,. iernrut'lic6-n-*oh rr,l l,'ihlist dcs lbn Natlinr etl. tiu$t. I'lgel'.LcrP-zlg H*ltr.e'a. U.*Ua,-no* 19'l' Auf ttnrtrrsoo zu rteur B"q? Nrsileddins lnr is?i.-'-ij,t-- sio" *,tt tleurJahrc clelEeilschr' tlie Notrz z;ur'ck tr,uch rvoltl dieselbe Quellc .geht :C8? n. Chn tl*tierte Litter'*tulgeschicht0' -z' -ure p' 182: 160?'. Oxon. Hib. e ,fngliae inss. libr'. Urr,t Ae*DtcttintlttdtlinSl-l(ofti Historin uhiltrxupltortrttr tlibuuntur' Aus' i.i tl*tbtl*us, ,iui Hypsicli Ascalonitas vor'hrr'ntlon-'. ii - ri-$' rriu h'au,lschrittlicb Nicoll unrl Pusevuernelkt "ili' f*;i' ;; artbtco'trrspir'nu' llibl' Uuiri' bieteb ltihrlic.he$xerlrte "i 2?9 nichts. 'I'. hiertiborzu otl.a,rrr,b. iqJili;i;. lia,ir. l?tiu. I. llvps. Letr' u' P'10-:j4ti' !r) Gnr4p. $q. (t lilrilra Hngi ?es l,exit<ot' ', il;-l,Ii;is;;phiscire-

YI
stellttttgder uitlercuAut'gralgszeit de.r. rvobeiilasVerdlei ZeicleueiuesbeliebigclViertelkreises, h[ltttis desltrgsten zun krzesten durchSubra,kiion Trrgein tsetrachb zu ziehenistl unr eutrveder 0 aus tlieser deru$ittleren Zeichonztrkoruureuilen otler ilurch dditiol vol 3.,! auch Aut'g'angszeit die des erxteu uril dlittert Zeicheus zu liuileu.- Als zryeites rvir.dder\Yert, nur rvelchen Resulta tlie utlaugszeiteu der eiuzelrrer (irade vom l'rhliugsprurkt an tlba,uzu-, r'0il ller.bstpmrkt auf t)0 0' 13" 2v"'. (iu Zeit 5.1Terzeu20 Quarteuorler niclrt gauz {-l Sek.) berechnet. leluuen, Nachtlenilauu die utlaug'szeit tles erstel Grades des Widder.s t'estgestellt istr-luuenvernritels[ d'iosel sog,Pt'osthap[resis die Attlaugszeiteu gefuuden allor bligetrGladesuccessive rvertleu. Die Aufg*ngszeit cler fikliptikzeictren ihu'shlleelruungzn finclen,is eine Anfgabe cler spltt'iqchel Trigouoruetrie, deren Lsungbereitsd.en Ptr.rlenus c. 150 u. Cln'.nrit Hiltb veinSehneler schouin Hippa.rclr c. 130 v. CIu..oiuenVorgilngel !,t'eln, il dereuAulegrurg - lurtte, uft einer beuascheuileu Auhernugan ilie heutigeu geluugeu Rechnuugsergebuisse ist. Daher lrat nit Hiublick aut tlieseauet'keunersrverteu Resultate eiuesPtolernnus selteneiire uus elhaltene Schrift des Altertruus so bediugte Auolkeuruug ilu'es\Vertese,rtirhren, wie ilie vor.liegetde. Ilontuoltr, erklrt sie llit' eile nilor'rtrine assez ou'ieuse , certails 6gards, uraisrlni I'iut6reiseplus aujoulil'lrni I'*strollouli6.'6 D elambre uenutdie tltn'iua.lgernudte-trtethrlde ubrvoirl sientlohileujetzigeu ,,ing6euse"1 nsichteu anf selu t'ehle.r'hattenVoraussetzuugenberuhe. Scnanla0h erkeuu,,itiesfuureiclleNbernugsruethoile'r au, die freilich ohueNntzeu.e'urvesetr rvre.rvstrniler Vorthssor zw Zoit des Ptolentilu's oiler gal s|ter gelebthlitte. Iiretss-hrrider lc*un eineru ttes Georuetel vou demGerviclrto Hlasiklesiliose ,,waltlltat't kindlicheL0sulg" unruglich zutraueul.ossei unglanblich, da,lhel eiuo .\ulgabe ;,auf eiuo so stupe.r'hafte Art" geliist hrlbensollto,treuu zu delei str.euger Beai,beiturg ilie utigerr Hilfsrnittelbereitsvollageu. uffalleua gnstig beurteil tler Hypsikles L-eistuug !'riert-, loiu, jetloclt ebenfalls rter der \ioraussetzuug, dals er iticlrt lango natdi-Apollonius giebt habe, itttletuer sagt: ,,prope igitur trccessit Hypsicles acl verosnuneros.l.. nec ,luiclrluaur rprucl re,lpelies, Itotniucm uon satis peritunrprodatz{). dantor hitlt die Methotle tufilelst tlr.itigel iltr.tr,,ilicses uhettsu lur zu eiuer Zejt tr berocLiigt, zrr weloher higoncruretrisclie Berechuuugprveiser uoch uirlrt, et'ilar:ltt 'Iannery er') urit derilVorteu: Opuscnlo lvarett, Dasselbe Urteil fitllt eutltichueuordilgs' trs conrt....ot peu cotttttt, ilturI'irnlroltarce historirlie d.6passo d treatnoup h valen,intliirsr1uu. -r1u'il Le probldmeest rdsultra,\'ec grossile uueapproxinritiou t as tellc sore est iurpossiblo de sWposer qn' Hippalque aji ou tltelrluepr6curseur pour I'in'r'eutiou clo lrr 'igirrroruotlie. A-llegonautenBeuteiler itiruureuiu zrvei Punkteurui ofirauiler erein:ersteussiurl sie, ryie ssboilberuerkt, von iler }leinung eiugeuourmen, d.afs ilieses Suhrit'tchen eiu prubleu iler Astrottouie zu l'seu versucltes6); zrveiteus halteu sie, Itloutucla ausgeuonlne[, ebeniut'olgstlieserVor a'ussetzuttg, das \Vefkchentr eiu geeigretes liittet, zu bervei-seu, ilal's iler Ver{assor. ttut keileu l'all Zeiigenosso des?toleurilus seil onie, sorder:r nindosteus ebelsovielo Jaluo vor, rvie dicser gelebt, ltabeumsse.Diese Velrvertuug fr zeiitrestiuuuung desVertassers rvirtl allerLi:l 1111i"-s dings'.$eDn es trtir gelirtgt deu reiu:fsrologisuhel Inhtrlt, ites Sohrit'tchelrs tbrtuachznrysiseu, r urter verutlertom Gesichtspulkte zu eiu,gen ser.

I. Die berlieferung des Anaphorikos,


Die Elhaltuug dieser kleiueu, unbeileutenilen Scln:ifhaben wir hchst rvalnscheinlich nur

A. Die grieehischon Hnnilschriften.

dern. umstanale zu ver'ankeu, autt aiu'dil;;; arexauilriuischeu Gelelu.ien;; il;,rt n. chr. sie iIt eirre $amtnlte matheinatisc'h.r *ia u*"oomi,seher ilorograplferr aufnaluneu, rler tiir welohe Nante d #oqg 'i't'io,61uiij filt tt,ifri,rr Bezoichnu'g, 'vslche inr qegonsaz e zrt pte1,ci?ur1,
!) tsuIL }3onmmp. 1g?8.p. Bfj cles$.-. 23)La gdouretrie paris 1gg?. gr.ecrlue, p, lbti. *, trrlye. artrologischen .. Inhalts fintlet &ntletrtung sich nur bei Tannery,l,a co"a7,e-a*iro;;.fi;.'il". arch. Janv. 1886.p. $2: a'aitrei",i-ie iri;,H;p_
sicls ert idenir1uc .I ijelui cru'inrlique trtanilius c qu'avui sonservd ln traditiun ,rtroloiicruc. !?) uch tt r por', tti'1t t rn e in cler"'be.rschrit't tles t1.t 6. Buchex rler Collectionbx uratlrem. des pnnprrs, cd. Hultsch p. 6i|{: ttrgt(2rt i inogrt, ).iot.ts itit' tt,tQ
tt [ztq unl ilt r t t t o rtp t74,

VII
o'ttrnfltg iles Ptolenritus, clie man den Sri,crg dtrgoriptog zu [en]lel] Iflegte, gerv:,i.lrlb eNeheirt. lVenn nich oiue Verweclrslnng vollieg, hat es auch einen Koumentar diesel Snnnrlnng von rleut eB), .feenfallsrvild trf diese Zusammenstelhrng Alexandriner 'Iheon gegeben der llmstand znrclczttfhren soin, tlafs die Welke ilieser Ausn'.rr,hl iu den nns elhiiltenengliechischen Hanrlschrifton meist veroinigt volgefunilen n'ertlen, Hienraclr zu seJrlie.llseu, hat ilie Sarnurlnngaus folgertden

l{clu{ttenbestanrlen :
I. At: Euclidis (c. ;300v. Chr,) T)rrt* (ilrtfurflrz). 2, tr Euclitlis Onlic iltet. :t. tt. A: Au: Bucliclis Ilueliclis Citonirita Citopirica huiunzotzti\. (zuiunzgutil. | I i I 8. Cr: Autolyci Pitnnrrei (c, ]i:}0 v. Chr'.) ile.xplurolrl liber'. aurw"mveur. huit ztyot'trilrn'oric,'r,ri+i g. irierr,lrrtt. tl', de olbu'e olbu'e occ*u occst1 tl', etoivci Airtolyci de i.lei'uuiiireunritei.nui

Pbaenornen 4. A{r Duclidis zul iatt,trllilrri Il. tiud(zrui inn,i).y fu1utt:i,*iu\, I (c.280 v, Cbr.) Ilrr'l\eodos t'ipolitaui (c. l'r, llrl'l'lreodosri'Ilipolitaui tle soli* solixot O, Ar.ishrchi Ar.islnrchi-Sauii Cbrj rle ted n. Clrr.) Chr.; Splrrue'l Splrrr.e'i10, Saurii[c.280 tO, D: 1d.130 (oqasz.r) Iibri IIl. (ntyi rt*1'.(nru) ricoruru(gqagrzir) lunaemngnitudinibus mnEnitudinibus et clistautiis I ltti'tifl.inrzrciri..).i;r'4;) libor. {i, f l!: Theodosde habitutionibus ltbil tul inoorryitr1,1y (zrgi oiziiatort) ' | liber.. v. (thr.) AiurnhoI tt, Iil, Hwsiclis Alexanilrini(c. 18r) de aliebus (nr1,irjgr(,r'1,'l ?. B:l: Thootlos et nostibns i{tus 1).lla,yogrz69. zui rcntr) Iibri lI. r entltalten gewe,se.nen Da ber'die Za.hl nu Aufeinandelfolge der iu prrz,gg clorqor,[,yrtg bleiben; PqrlVer.he eine bestimmtetlberlie,fe.rung niclrt vorliegt, s0 ulufs mancherleiz;rveifellurft pns velbleitet sich im 6. Bnche,lvelohesa$schlielslich Scluiftsn tles kleinenAstronotueugewinlet ist, nnr ber Bl. Cl. Bn. D. ?. Ar. Die Nichtsrrvil,hnnng vorr A1.r') r A:] hnt velrnntlitrit Vossius$) bestiruruqdiese beiilen\Verke auszuschliefsen, indem er ilie Sarnnlturgrru aus I Soluif' ten bestehenlitt (;81. !. A{. B!. B$. Cl. Cs. D. E). 0b ilas z en mitlsrenBclterndet Araber zhlendeWer.k des }lenelaus (e. 100 n, Chr'.), Sphnelicontu libli III, welchesvon Fnbri' eiussl) und \\remi.chrre) olure rveitetos zrur lrleiuen Astronomengerechuet wilil, scltgu Yon ileu Aloxanth'iloru rufgenonuuenlvr., h&ntt deshaib zrveifelhof erscheinen, rveil es utrs iu keiner grie' ilieses\\'et chisshen Handselrrifer.halten ist. Von Pappns rvilil im 6. Suchesl) eineBespreclirurg tlrfte. her atr indelet'Stelle in Anssiclrtgestollt, lvas ehor fr ttio Niclrtzngehrigkeit-sprechen enthalfolgenile dan1'lrcu1'ttgtz,rig trilir siud lr,us alen zugilnglichenHandscln'ifteukatirlogon Iuhal ich uur tlio lrier in Reh'*cltt klttttenile Cotlices beknnnt gelorilen, von rleren sonstig'ern utenrlen Teile etlvhne. . ,ll'iet. drrmitr'ranc. --It'0. B(iqt'z,j,tlu1atl. liber I. \\rien 1?90._p.428. Kollarii Supplenrentoru:a lsmlel lloulliau XYIL in folio voi-249 Bl, Frhel i:n BesitzdesMaheruat'ikers sr'. g). otl. churt. snec. in.ler. A[tLi St. Victor ar Palis), tler sie utch l(ollals'gcnuutungnus eineruPruiserCodexentrveit tOlS+ die llil,li('' ,t.t- ;ig*itti"ai!ut'rottiletr oarti nt *.hrifen lii,.lk, geLugte dio Eantlshdfdureh Krq! in - Le yderi. ilrek des Barou Hohercl;tf ; *it:Oi.ra; i" die H;ilritfi;ittet i A'. Prol. nil ',. A1.p.-li.XYI' snec(lrt. librj. amin:ur. 'lil o,**-*r*.-tilt" univ. Lusd. Uni, fiiO. p. i]41. :i91.- 1. No. $lL Cod.chrr'rt. ilescrdpus). in gratiam_sca,ligori ; 9. '\0. s. il; ;kil wiitit-ir Smldil rorjdjr p't* Fed.Mor;eub (l1Q89i-:.-c' ri-nst)ror c' lsaoli vosri*,tianonil.ul vou Winits-r: C'otl.clar. iri tblio ii trriJ,rJuJ - f n"ts. C*t. cohd. mes. bibl. regine..T'II.'Paris i?40. - l. No. a6B. "or sclrol. ltr iin fine ail,lilurloTma-ot*L
de lvlouto]ral (tl-6!1)' desqu fl,ndschuttensrlnm' vou'Ioulouso, Cha,r'les tnrr-rler Bil]iothek doc Drzbischofe I]rolchesder lhzbischof Yorl t{'hernN' lune (cf. Montlil,ucon,Bibl. [i[. p. 886 .0.) rr,ls ein Teil Aes Geschenlrs, ot ffg. L No. !84?. 0r1.chnrtlsase. XVI. in folio, oirrst gohrig zg d9r 15Q! mit' del

gescJuie' J.* g,.sl,}'r"H fpr{oim it'si'cl des i.''r'":'tl'i'i'?"'ul'"i'i'roTd-iriuil'e^.iii*i "o" mir Eeu' Coyeriuein !u'is mitteili).- Ith' str.r,Inut' coaui (*i. L*rrl i,eunutriult l(;ni; ; vit*i-.ir-uir
schol. Biblioihek.I*m:-Jil.o' i;iilr*i'iwiiil;'il't.Ilid. fi'# ,xrv.^i"iit,1*-itt".tzooi" diKonigl. l(nrglrenen ver'

cotl' E.*. - B. No.-9il9. .-;o'4t._er._A{ eirriEten l;l,liorhet au*ri..ilt";;1ir;,1i.;,-l'.-ini't'ii-ii'f -sue-c.-Xlv''iu liift."i-.i'".';.'iii.i'"F:i ;. i;.'{-d. n. { i:.-Ai- -. 4. No.2864.cod.c!rr,r't1 von-der.Hgn-{pt/.*..uvdhurtirrus XVI.in folio, *t"t*. ra*0. rii"r'ni.tir. tx. ci:ar. D:It.-;:N*. ill'ofi.bott. urr [ her Xnislicho' in clio ltfstlici von rlor l(othn'intr der Bibliot'lrck init i,t.grtt gesr.hriob;ri onfutlu et S.1uifi e{-!r. }18'. c'' 'ruq t1,t. p, ?74B. c9-d. Iiesita l(urdir.rt Nicolf,ffiffii"ilei-iL-i't r:tti,,i."",.bilt. ctes . ).ii,,siis),_- 6,-. i e'. it. D ('ril,. UI. Ii'oi. ntt Ar. A'. N. i: iffi;-;ffi: {.0. 24?8. .Cotl. .chru't. (f 1688) ffir tlie Colbtlrt *,i,c. fW.-i"-.ri,*tt,-irit"d*i.i.i',ra-.li'ineir aet'BltUomefvofrJoan'B*p.
!) Do nuctor. a) illrd, u. 1142.1l: t(untu tr' ("ir'rot'r' i/ r .grtoc. .versiou,^of commont'. xyt pelsicisque Lips, 1842.p. 20p. 2. iu*b. tlrruen. ,irtruoti,,nr, i,n,,utiirturt. ct'. n. 1l4B adrr. 'firy ''rn1'trt r6ii ut.zrtt,i' :r:r) ngq'gu' ztt\ {o1t\ iortf -i1t; p. 001 tl: zt ed. ion del Sclrrii')e d .Hultch 4 1*6die iuerst L'eruiochene ri t r nii J'l)'r$ald'gri' L tt l I tr).tie l,J'tir1t ur h' tl t,,ir u r 1't1;g goviil' z t i u ll t gl 4 -J'l)'rijlld'gri' tieneu dns?' )iueJr -ilortgol teu tltis &rrcl,riutos rrjzrr.', iarirr1'd1r.'tlrr. Der'l'cil rler. Pr-rppun, zrgi i,' rueist. r) Du uuiv. rnrth. urr,t. nteblrournrf,ist' Velrtlrreclinu iir'',ui*tiet"' ur diese.rtr p, l6i|. nt) ItiLl. gr', ed. Ih.r'lns. jeiloch nicht erhiltelr. l\r, p, Ili.

i ::::i:,1,,;:*;1i,'1".'iilfl :l;1,i"'l;:'ti'if

Knigl.Bibliotbek im Jahrel?92 durchKauf errvorben: Br. Cr. A'. A{.83. D. C', E. Ar e..schol.- llli. lnnd. Monbfir,ucon, Bibl. bibl. p.498 C,5ZBn f, Die {rei ,1gal.1yur1,outt,Hanclschriften enthu,lteucleu fhren in tlear von mir nn Ort nil Stelle benutzteu folgeude alerAmbrosia,rra handschriftlicben'K-atalos Sig-noulen: l. ,1. 10t. Sup. Cod.bomb.saec. Lesaren und strken XVI. in quarbo.\Yegenclereigeuaitigen bkrz,ungen olscheintuir Montfaucons Angcbe,da^ts durchaus clieEndsbrift der 14. Jiblh, aneehre, gluublichei: llnrini cornm,in At. Ar. A'r.B{Ct. At. Br, B't.D. (,r. E, - 2. (r.26:}.tnf. ocl. bomb. saeo. XVI. in folio, ein Sa,mmelbancl, clessen Scbrif" ersen folsencle von dersellren Hanclsescbriebene Bestandteil tcn',rttsmochen: D. Ii. Cl. Cl.83. B'r.- S. J.84. lnf. Cod.ornb.s.aec. XVL in folio,riit,nichtbesoncleler Sorgfalt__von eiuerHand geschrieben, tlis vielleichb scbontleru 17. Jabrh. angeh6rt: Ar. C', Ct. At. trl (im jn,A,1. Iuder: H1ps.astronomia - Yr,rre{ig. clschol. quibustlaru). A', Marini courm, Scholia"inHypsiclem. DBr von nit kollaioniere Coclex isl im Katloetler lllarci*na No. 804 6etzt X. n)-. Coa.charb. *aec.XV. in ^r1ga$gt v-emulic-b, lvie nir auf Aufrage He. Custellani,Bibliotheka.r'ir Marciaia, freundliehg!mitteitt', auf Befshl iles Ka,illinalBessarion (t 14?-z) geschrieben, vn rlessen HauclBeruoll<ungeu Coilex zunrEa,nzen hinz.ugeftigb sind: 42. ct. Br. Bx.D. cr.8. ,1 Iionr. i{ach Montfaucon, tsibl.bibl;. 9c, 9. 108, il c, Itesizt ilio Biblioheca Yaticauavier Codiees, welcheden'..tt,u,ttotz: enthalten. Nli,hier bei<annt ist. nur iler jnhalte nach besclliebene von Parhey, Mou.-Ber. tl. Berl. Ak. d. W. t-gOA. rr. 3t4 f. seiire;n. Sammelband v-onBg7BI. in tr'olioNo. lt)lr deesen ersterBestairdteil, nach Eultscb, Autol. B, XXII ein oil rnembr.srl,ec. xJY'! 12 Sehrdften umfafst:$.A{. Prol. act42. ar. }iaiini co-n, il Ai. i:t. B{b:a'. E. CL-- tls,tn. p92-- t. ld. Si (v.-I.-?J. tlesurss.-grecs de la }ibl. ile I'Escur. p.-268. P'ar{B 1848. Ii{tI. Miller, Cat'. Cotl. chnrt. ,srr,ec. XYI. nr f9'ii9 r'on 280 nL, nuJ aer ait uJttttr-ioi- gurt,rao-aefit".rao7.a-i*tri1*uoi1, *it Rondsrsholien versreben zu:-,O'.C-r.. E. D. - 9.'N0. B{B (s.-L-4,). Cod,c[n. i" tiio t'* t8? I]t"; tlatie* vnt .Trrhre, 1542, nus ilerselben llibliothek her.rnhiend, riii n*oa*ttotien zui Ar. Ar.-i.-Ai, Ar, Qr, I':. D. lJr. ll3. "errelte;

B. Die a,ra,bis(rhon llanilsohriften.


Die in 5. Ja.hrh. n. Chr. gegrndotennestolianisehenSchnleu zu Autiochia un Eessn rvaren ile'sitz einer Gelehrsaurkeit, rvercrre sich nicht *ur rnit religiiisen streitt\'agen befar\te, so.Litteratur., tlurch'-s5'r.iscr,e lern g'al bnlil anclr die_Schiitzeder: glie.chischen tlrrurr?irnnj."o ,ngiiug' liclr gernuittt in ilrren Be.r'eichzog'r'Ir. Ah die nestorianisciren Chr{sienspiltor vor ile.nfetfblgtngen del Beichskircheflticlrten uufsten, fanden sie in Perseri,eiche zlrvol,kolnrnntle ufna1me, 1v0 sie in der Folge zut' JJliite iler kadeien voir Nisibis nnd Dschundaisabu rvesentlich beitrugon nnrl na'nentJich [nter Chosrnf._.Nuschilrvan (532-li?9), der seJbstFreund der. Philosoptrioeins plato ttttrl Aristotele4 war, als griechisclen \ve.rrkein die T,anlessprnche -tjbersetzer ei' geschtztesten "die eine rege Thlttigkeit eltfalteten. \Yaren Nestoriarrei.schon von cletr persischenKiinigen in holrenEhren gelrnlten t'orilen, so nalmen ilie von :irro* lutit*rrunen ilmsischen Studien sipel 1o*lr a'fi'euliclterenAnl'schrvug, als die Araber irn Orien ilas herrschenrle Volk.lvrrtlen. Das vou AlRagdail t'urrle nicht nnr rlie politischeHarqrtrradt rles,Aba;sidenreichs, souSu{,]t:lu ]'^11]-Y.]!2 oern nrttel tlen l(alif'en*!arn1 AlrascLiil (786-809) md Ahrilurr (8f B-S3B) tlor l3r'emrpnnlit allet rvissenschaftlichen estrobungen. nes ietzteren egieruug rviril al$ ilas goldne.Z,eitaltel rler a'labischen Litteratur untl Gelehrsa.-rukeit bezeichnet. Untei' den Friedensbat",ig.r,'itrr.rrJ''* nru, -siuirto griechischen Kaiser llicLael II. denr Stannrler vnlsclntei, "--i,, *r*rut I:.^il:tlt^,^b_:legte,n griechische}lanuskripto zu liefern, wor&uf er il Rrrgtlail'eino fiilmliche llber. :'l1l,i.l:jttyg..t,,iltut sezlitDtll( grndete' urit cleren. Lgiluls. er tlen ,Iohannes ben lles[o lealuftragte. I)a nur wtuigrr (felehrte des (iriechische.n u1d Arabisclin ;lei;h kundig lvlren, s0 \r,nlilen rlie oligi1ath1,1flsshlifte1 zuniichst in das S.nischd unil rlaraus in das Arabiseheiibernlg.en,was, rvie sich ilerilren liil'st, fr Beiuhaltung rles inhnlts,..una tuxtus oirrtt gr"ae vorteilhalt war, lvie elh*ltene Iteste solohel, s5). Ubersetzungeu berveisen Unter allen timrietzern, welche aus ilem volkc der Syler.helvorgegftngen silrl , rvar rlel berhmteste llonain lr-on Ishai uusllirn--scbler rlesgena,llnten Johanues beu Mesue. Von tlieseur rvegen seiner lltstisen lvissbegierile not,l.to Ilanse gejng, rnaclrte er zrvei Jtr,lrrelang Reiseu irr tlie gtiechischenstirlte. rvo erl-nish aiu s*i.ltir.he spr*che vollkornmen a,neignete. ilber Al Bar11,, rvo er sich noeh iut Arabischen o*t'oiri*rir*te, nach Bagdail zurr:l<gekehrt,, rvurile er Lelbnrz.t cf.-'Wenrich, p. 4 1i...; Gtr[2, cleinterrrr. . . ) r Hnn. (frecc

zur fle"sch. il.'rrtrrtb. ij,r,ii;i.di: Bel, ;:"ii,ri;i.iiliffi, ' ----"'!v'!'t Lpz,


1874.p, ?tlll; 0u,ntor., I. fi0g il:

defi livres f*ins "t1 Comus, Des trrr,rlueion,s er rrri.llre. Notices et cxtll,itx rler mss. tla lrr, llil_rl. N:rt. VI. 1r. :lgl.sr1.

IX
tles'Kalifn Motwakldl (84?-861) uud. Yorsi[zeniler eines I(ollegiums von syrischouGelelu'teq welche rnit der Anfertigulg arnbischer borsetzungenbeaut'tragrvaren. Da letztoie imruer loclr anf'tlur mwege iler lfbertragnng aus tlem Syriselen entstandeu, so fiel i]rur als spraoNrurriligern Beutoileq ilie Aufgabe zu, dieselbonzu reviclierenuncl zu velbesseln. Daher ist die Zahl dsr ihm ztqesclu'iebonenVer:sioneneine so grofse, ilal's er eine schier bermenschlichorbeitslaaf besessen haben rnfste, sollten sie alls neben 30 vol ihm verfafston selbst?Indigen Wer.ken wirklich yon seiner Eanil hsnhren. Vom Sisohof Theoilosi\s rvegen ReligiouslsterungB7B aus iler Geneindo gestofien, sta,r'!. or, wie vennutet rvirtl, au Gift. Ach seiu Sohu Ishai{ en I{onain (t 910) ist besontlorsflls ,bersetzer rnathematischor lVerke sehr geschtzt. Da iler Vator aber bor'hmterwa,r', als tler Sohn,'so ulude nicht nur rtes letzteren *llgemein be'wunderte Euklidversiol, sonilern ftnch noch manches andero l{er*, oft irn lViderspruch mi der ausdrcklichenngabe iler Handschriften, ilem Yater zugeschrieben.'lVeil'absr beitlen bei aller philologischon GewaudtheitundBeherrschung iler grieohischen nnil arabischen Splache die Fac,hkenntnirsJin Nattrematih und Astlonorde abgingen, so'beihrftsu ilre'bersetzungeneiuer sachverst,ndigen Revision. Dieseliefs ihnen Thabet Deu Korrah angeiloihon,welcher 836 in Eartnl gebolen, erst iu seiner Yaterstailt Gsiilwechsler wa,r, tlann aber in Bagtlail siclr so beileutgniloKenntnisseals Asrononunil Mathomatiker erwarb, dafs ihu derlfulif Al Mustarliil(892-902) seinesnilchsteu Stellnug llmgaugsrvriligfe. In dissorbevor'4ngteu als Gnstling d.esl{alifen bohauptete'er sich bis zu seinemToile im Jahre 901. Dr er nour Jahre vor fshak ben Honain starb, so ist ztr vermuten, dafs er ilie Verbgsse]mrger der {ibeuetzuugerr tlessglben mit essenZustimmung oder. in dessenAtrag'e vorgeroDrmou hat. Auch Thabet ben mit' Kon'ah bebertschte ilio g'riechiscbe Sprache volllromurel, sodafseine nochmalige'Yetgleichung ilen gtiechischen Textsn bei dieser it ilor llauptslche jeeufalls sachkuuiligou S,evisioa nish aus. geschlossen encheiut. - Ein fleil'sigortiborsotzer nar fe.ruerKqstnbor Lnha, erehristlicherArzi und Philosoph urs Heliopolis in Syr.ien (zrvischen864 und 923), 'rvelchervon lleisen. in den griechischeu $tilten eine ltlenge Belrer uach Hause zrue,kbrachte, mit clorenlibersetztug er sioh eif:' rig beschf'tigte. Seine selbstilndige.n IMerke, die sieh auf die Gebiete der Arititrnetik, Geornett:io, Astronornie, Ilusili tud itloilicin 0xstr.ecl(9n, tvertletrtvegou ilu'es kuappen Stiles ger'hmt. CtleieJrtler zeitignitihrule.btedergrl'stoGelehreseinelZeitrJ ba ek no tr bs h a k A l k i u i l i , , , t l e r P h i l o s o p h Alaber" genaturt,Jucle vou Llebrut uutl Religiou. Seine grndliclreulierulisse auf alen Gebieten tles lVissens, namontlich il Mahe.matik, Astlonomie unil Astrologie, sicherten ihrn .lur Hol'e iler I(nlifon eine hoohgeaclrtete Stnlllng, vereinigten Schlifeulvulrlen vou tleu raben unr ilrsi Solrlit: Die irn plzgg ouqor,ipog -Spliaerioa rlie CaoptlicaEncliils tles Menelausvermeltrb, tv.hroucl ten tles Atclrimed unA 'ais elscheiuen,lo.oh ber'lnupt iu eiuor arabischeutlbersetznngnacb rveder iu iliesem Zusatrmenhaue gervieseu siuil. Diese Samrnlnng, u'elcher nufseralom ie eine oiler rlie anih'o klassischeSclrritt ftihlte tleu Narnol iler nmittleren Bohers (libri interrneii)' m'a}isehel Volfnssereiuvelleibt rvui.ile, rveil .sie,beiur. tibergaug vom Stniliun tler Eleureuto iles Euklid 4u flery des Ahuagest gervisser' inttqopog il en-alf['eziilrlte.tr bildetelr"t). \Vie iler grz,g5' urafsen cin poiwenai"ges'Iittelglied eiue so enthiil-t-anclr Gauze berliefert_erscheint, griechischetr Halilsclrr.Iftenals eiu zusrnumetlgelrijliges l(orpns vereinigt' In del tblgen' iliesemittleren Bcherzt eiuem kleiue Anzahl nrabisohe.r Haudschr.ifteu votl einer }e' aubelaugtr was die Reihenlblge habo lch ntich,. rle A1t'znhlungile.r,eilzelnen Besta.uelteile bei' Bozoichlnn-gen tlie eingeftihrtel Urn lassen. leiien sontlerenRcksichan1 tlie tlbellioformrg nicht be[alsn zu knneq labo ich die Scluiften iles ]deinon Astronotleu vorangestollt untl von tletr uerl au tlen lriuzutsbsnilon Alto1en, nnr ilis eihe tler gtiechischenirugetrom zu lasson, tlie _arabischert trls nus sie hinzu' rrur insorveit ich tgo bersetzer Sohlu{'synvioson. Di Naueu iler ar.abischen des del llmstelluug Nantens irt ich rvobei wertleu, beknnnt den lier herangezggener Hanilsclu.iften Ilonaiu ben Ishruk der Autolititt von Pnsoys?) folgo. r) Zur foleentlenDrr,retelluns rr. Phys. X. l8:i. 1r' 456-4$8, Luuutz.t S0ff fr Mah. ist dsr reichen bietene ulhitz Steinschneidr'B , Die nitt'leren rvorclen, sz;.nru. zu rl. I(a. yon llli p, 598. llchor dsr rtor unel ihre Benlbeiter, Ztschr,

(#zLor'3dr94deiliurensione circuli v. huhben Eonaiu, emend. v. tt ,r-I 12.x's:tuchi+Salie l' *l: t b-ors. rrs), bere. v. Thabet beuKor:'rub. I t*t tr" r<6i*"rr. :t;i i 13'Fs:A'chimeitisrtXt* ()'iluyaro'),tibers' v' Th' *. nr, iiter. v. Kosti, ben Luria, enrend. v. rnab* ----'l I
q. ', j-tlit'et"' (+ ?RBi. I to. t, nti"boiilafa,r Mohammecr benMusrr, :'x^"1.^., " 9. D: iibers.v. Kostaben benLuka" Luku tle ber sphaer* in describendi'rti. ,l'*1 $,be".v.l(osta | Dlono 10.-tj: bsls. .'). I tZ. v. Kosto ben Lukc,e'l'end. v.Alkinili - : 'thilrit -;;;r;i;]ir:iltrr. -" c len konat ;;;G-{iution. ,-aels"i* 11.Fr: r'chimerlis svraclsoui (zso-ztz chtt d'; I " rvs,oytctqaszuiz,'el Tusi, libri VII tte figuruequao ry.i,P:^1l9i.-.I{*o-..9("ogi | ll. ct: Nastudddintr"ttQ-ou) - I secans dicitur !Dr'l ll'-llbells. {01. .-' proprieaibus ctemousira.v. Ishak ben Eonaiu u ThabotbenKouah. lioritrr;i. -*-'- /' I Im Gegensatz zur ba'Ueferung doskleinen Astrouomen besitzen rvir ber.ilie Reihenfolge tnd A,nzall rler mittlerenptlchg eiuige ileren roodlndr br"rirti*ri,o*--ir r.r* 4,ngaten't3), w-aluscheinliahes Ergebnisfolgentles hinstetierilfst: Den rnittleren-Biichernlieg[ die Sarnlnlurrg es zt Grrutle, allein iru Lnnfe tler Zeit rvurile noch ilie eine mirl tm; |ieine-n -Aslronouenru'sprnglich dere $shlift in tlen Studienplan aufgenornnren. 1' Der Cod.lat, Par'. 9335 bietet anf 81.28 v. tlie ltitteilnng: 0rilo qui espost librnur quocl invenitu in seliptruis Jo[anni:As. Br. Cr.."A.r.Bt, t p;.'n. U. I)a }lgUAil se-curtlum steiusclureier in dem NameuJohannitiirs aur rr.i*ut.rl-i**io'rr.r, rshak verrnrtet,so lvrrle tliesesYerzeichnis ilen VorTang tles alters haben. Bemelkensrver.t ist, dal! es ie mittlerenBcher. anf ilen von Vossitsfestgestellten urufangdeskleinen Astronomdn rreJou',t*if *; ;il;';i;i.irtirtt, mit Ansschlul's ilel Sphaerica Menelai. 2' Der Cod'amb' Boill.-279,auf Bl. 212 ilatiert Gomnili I. 68rr H. (il. i. I0,T)ez.l2g7 -19' Jarr' 1238), enthl anf }tl.2l.l.folgentleListe: Series lilr.oium,qui legcnilisntantoAlmagestnrn,qui vocantru' iltennedii: A1. Br. , cr. ,c.r. At. B,e.t;1,'n-''n.n. ,. 0;gleieJr a1e:rilings aus iler Beschreibrne iler lra[tlschift liclrt zn erseheu is, rvelcherzeit diesey Zusata rngelI,t, rlo scheilt er iloc]r ein-o stnfe ats iltnt*tst',lorrnsturren, rveldretls tlen ldrsenyerzeidulis$e yrn, ausgehenil zr beh'aclrten isb. 3..H*st Klialt'anenntin rleraufzithlung iler welke ilesberiihurten Astr0nouren Ntr,sileilali n 1rs.r19-('i'-7274) in Ansclnfs au ilesse;r ensgabe tlesEukliclunil tles rllmagest It, p. ?ll! lblgeneSehriftenr Ar. Bt..T:.9^\ A:..At.Bt:-Si U. n.-fr. *l-r,."'i;t. Hr. yergleiclrr nan lierzn ilie Notiz v' p' 3?1 No' 1'1:J!i8t nEinigeNuituu haben (zu uri-,nitit*r.n r!chenr)rlie [,ep1rrtn,
3j2Naebclen..ual,lluntlscbdften iibersetzte . l(osbru b. L. }is zur5,Iig. des:1. Buctres, r:dR;r; l,ri, ;;_ cher wohl zugich uls lsybsggs.cr rlel. llberx. des Ko-sa_ anz.ueehr ist, cf. pu*ey ,r,.-tr.. . _'i1i;gn;"_ galt r{eses ]Ver.kden.o.rabern"a},-rl l,l.t" rifiu leren Bchor. cf, CosiriL n. itzt6 3l) Dlne berg. tlests[a! t. lI., rvelclre Thrrlct emencli-erte, rveigtSeinsclneioer p. z1,i".il';h, arab,Par. suppl.952 nach. 5l9: Do_geolrrltri* libol triuur fi'ot,r'unr; zu ltnuig,Coil. 93:i5:_Verfuu {iliorum Moysi, Iilii f.skir, iri tist'I\{rr,u. mrrti,..Hrrureti, Hoson,f. cf lSteinschnoi,lori r,. 4U6 tl. oz)I)ie+ret inr l(rrt. von Uri iuluytno'Work, rvol. ches_ d_erAutor. nnch luney p, tr9g"nolbxb ,i*i ,iu.r* l)r:rxischen ins Arabinche uuriltzte, ist,f,""-|,wolt"f rtp..m NiLquccldln zuzusprochel, dul nrrchtlem rlusdr.ilck. trcheuZougnisdes llugi Iu,lI.* V. rr. ?19 cirre All. htrndlng-in5 llilchern irLor rlel S6.ktor per_ zurlrs srrlctr geschrie_b_en,thurninn Arsr,bisr:he illrrlrsetz irnt. gtiurmt llbligens rnit tlor An$lbo von ule r_uohet'zohl 'n* lh'i rtberoin,-.whrenrteury f nirioi-li,ilitl B-cntyl[. rnrr dio veu[utung nahe -t,iiai,.lo zu liece[, -heii.r,u dttl]sder dgn Schlufe-des Co Modl zu6 I(ornurentn-rNa"siretldinsr.n lu"' ri;;'bii;",, nichsonderecsei, ols etreoai*j'ilrr"ioiJ-r,0, tlio fgnla seca,ns (nl-Katt). . . )_W:_r _von der Mittilung aus rlern Cotl. Huu. beri 2.37(Cbil. 90Strei Uri) ,u Trntte",ri. tini oto. (l&sfnfte rlernritUetnn ryqrilpnaeru..l,ls lJilcher segottertha,,)c, uurli*ich d*hiugu*ellt xuirrlassen(Nirrll p. 2Ii0 norr, c.),

v,Kosra ben !uka. i: :ilber.e. n Thabet benKon'r'h'


?'g:: Lha,.o - ri'ncla ka- r.-r.-

. *" .b.o Konahs).

(c. 100n. chr.)Sphaeri. u. a, rrlenerai-eii"arlri


corum libri Iil. bers. nich[ sma,inl.-

*,,fft#*Tt#,J1ru'Lriffi"iii u*.* | ,u.

auctoribus f,liig trftfa.. 5, y;;i. #ff H;i*'": i 'J_' .,e,: #l:"Tji' -'lri.r r,L.J qti glt r De sphaeme'cliurensione iii;* l_ dEu Titel tler bersetz.ung ff;ffI_ Floichema_n. ;;; uremono:Iiber ta{u'r l'rarruur 1rir-,'irli, Ii.

Nffm"Hfr'{.{}i'ffi;il

harrcleltrcs sieh auch -hier -', uassetno Werk olschein im Cloder 96b rul{ fi. !08).uier ilem Titel : Musaiclum, cluisuntfrl*-

rf l Jf*lt'i#{fu jf,t'}*H "^o J,,:Hr,?tr

XI
des Arohineal binzugelgt", so scheirt }Iagi Khalfa hr bervnfsou Gegetsatzezn der ehellerwilhtsn ltelen Tratlitiou den Nasiredilin selbst beroits zu den Neuerel zu rechnerL ' 4. Ganz abweichenflstellt sich die Beihenfolge in tlen ms erha]torer Handsohrtfte]I, ]velcho laut ansdliicklioherAngabe dis rnittlercuIlcher nach ilsrReceusion des Nasireililin el Ttsi eut" halten. Nnl' zwei, ein }leilicens untl ein Boilleialns, shrmeniu iesel Hiusicht wonigstom nutorL einandsr bereil, nachdeureinigeh'rtrner.desBibliothekars Assemanibolichtigt lvordonsintlaa), Die nach,iliesouBericl*igungel beiileugeneinsame 0rdlug is diosorBl. C1.41. X'1.F2. A3.82. C9. 4. Brj. D. E, Fs. a, G, nf iliese fnfzohuteSclu.ift folgi irn Soilleianusd, ht Meicsttsb und e,iu sogleieh n?ilrer zr bezeielnender Kommentar Nasireildins. Dio mir bekarurt gervorcleneu Handsclu'iften, .welclreilie rnittleron 3cher odor wouigstons dun.l4ruqoqtz6genthalteu, siutl folgeuile: ssonnnts , Sispb.Iuodiue BibI. Mealiceae Floronz. laun et Palot. coclil. mss.orienLCrr,talogue. - 1. No. 280. Cocl. rec. clig. et ill, Ant. Fnna Gorio curaa0. bmb,ia-folio von 342Bl. eut' Flor. 1?42. die zehnorsten hlb in- der ebenrnitseteilte.nRsihenfolseclie mittJereu Bchsrin zrvoiTei]o getrennt,sodale geteiltet; B.cher Schrifenden erstenrloil ausmachen.l)en Schlufsdes Gaazen iu sechg bililet Nnsiled-dine Sohriften, vom Autor an' mit 16 sauber gezeichneten tr'iqureuvorgohener Kornmenta,r zu tlen vorstehentlen n. Chr'.)' Da dieso 700 (1300 ceblich vollendel am 25, Tase-tles }fonnts Ruma.clan im Jahlo der Heclsobm dds auf dio Vollendung Zahl rnit clernToclesiahr Nasiieclclius sie aich voruulioh unvereinbrr ist) so bezieh - 9. Ito.9?1. Cotl.chnii. il frilio von 478Bl.ieteinooufBefehlIerclinanclsll. Coclox durchclenScireiber. jeclooh nach clerBer{chtigung von lfedici, Grofsherzose vol Toskrn* (1620-1660). sehr elesaute, seferiee. (p.-461Anm. 1?) nnvollstitnitid von Steinschneider iL'schft: iles Coil.-286. Die beiilen erstenSeitenalet a,ls lolialtsverzeichnii in tlessenbelschrif tlie Sauuulunguuedrcklioh Sanclschr{ttfl eiri urrr,bisches desNmireddin el Tusi bezeioh' Inronclation lritleren Reconsion uncl ceometrischon Sohr.iften" nooh tler "tlie rfircl. TeiI et disseHandsclu'iftnur'-ilon els^teu Arn Schlusseiles Inhaltsverzeicbnisses rvirtl berusrk,elot's iler Srnlmluns, rveloherruii clJr nu"te" Sc[i,itt eoOet. enthaltc. [s fehlt nillrlich gonzuncl gar [r, sotlafs -'8. No.320. Cocl. Bl.'.vor mo' chart,in folio von 9.S zu No. l5 beirierk viril: ndaruit entletduslJuchn. D. [. X']. a' G. - luf oinem dernerEand.ceschdebsu, Teils der senunnenRecensionl ntht vom zweiten bei Beschreibqgdieqgrdi'oi h'rtum, a" iti i"Jitet unten aufzuklren versuche, brrttt ., wenn Assemani Hemetis I\ismegisti ilisci llanilqctrrit'ten len''/ror,tooaic rui tlenWortenuultiibr: AsciepseuAesculap, cum tlualus 6gur{s. DieseNa,mensver' uonffr:fenclo uuti. iiber de ascendentibirs u,tivitrtissive ile horoscopo ni dem illcS"["itt nicht fr'"idenisch f,"[,ir":r'ni -.,i.i".-iir unil lYenlic]r {n. 210) ;;ffit-;-;ti;r" -i Oitorl. Pa':.s I. Oxon'178?. ,toortrc?nlta,ltctr. Bibl$dl. corld.nrss.orient. Catal. a Joh.Uri conf'. -'CiutiotJoi u,irUu rsrios,e Vol. lJ, Conf. ter. tgicol. naiUonem obsolvi et CirL llanum aliquotiens o*end. ful-nl Forey.- b*or, 1821-35. - 1. No. 8?5 (Uri p, 188). Cod. bomb. t"- fo-liovon 260PI''-im yatrrilaer neaictrrrtZts ii$ig cliemittlelen Bticher von Ao.adi" at ).tldtitt) feschrieben, _qlg:lli ""-riJ am Schlul's'^- !.-no.. Qf plip' in iter Iieihenfoisedes Ci*t-.-ite,i. Sd'bi, uof die-*natt"ti Abwhung beitlenIglzte' Cr unclA!,-rvelcho Suhdltenoul'ser:Bl, it)+j,-Cill-"*6liriti-v" iii m eottlatt tlieselben stchen,nicht findsnkonnt.e'rv\en$ v.onljr fusey'l0ro ren schonUri, obEleich sie ill Indsx verzsichnot 2... (tn,-l1Jrysr:le'e miten in G entd'eshte,D.a lstzteret rlen Coilexbelheuptin andererOrdnung-lttud' dch clielrspllglichezu lgrn: ar.r$"' a'' I'"' Reihenfolge hilter. D, so schein auch rlie von Uri ruitgetoilto (ob.nach D. tr'r. G. d. tr". u. tsr. $. F': - S.-;80 P; p:-t8j, oa. tro'lr. i",1oolt vor ?8 Bl. euh,lt ,ler necs"sion aeJNnsileaaiit' iei Jidt-ilsEeo)-"t:lbigencle Scbiftu: ct' Pt' F::-D'-ar' o' b (unter Lo11ilon' tettuidl ao fig'r'orym=+jmensioueliber').-,len Titeli Muroiilo*, qrii'iuil*.4,-e1?,i' l8??....p'^-216' ir tne ti[*pry'of thilntliu, office. f,onclon i,;th,-;-;f*so;;i t dti;-;;nil;ip[r

Urivereiti{ zu Levden (+ 166?). nus item Orient nritgebraclrte Coclsx vielloiclt-cten lfbersetzung tles Ishn ben Honain en-t!*Ite'-bederf noch dor unlerucourtg! Thabe bcn Koua ver'sssrte (tes rsh&E F3. D: - puris. Cocl,suppl.952 ist biijezt ilie einzigo Hrunilschrift, welche dio uborsotzung gewordotr)' bekannt Steiuschnoitlor (m'nur:iurs bei Naebweis bcn Honain euthlt deur

zotr), (8'la.:4rlt' oriqnTiJ"rtlitti"6.;;"1triu'"-s&"a, in Ohtrr,v wo. lri ;nd t,tl. z.,uei faO und *"'s"l're*. Da'siedberasd'tieklich ii-.-s'';o'-i;2.-],r1"'n. idi Bf e"tr'uina,*[.;c;t';"";; 13. ist, sodrftowohlclas r"iiftu"l-*riJne' irz* g_euo''pen $f[;r-;['aur'ne*ot-Tii.rd," b-ibl.univ:..LuS&,p' Jahrh.ceneintsein, r,,-i.i.-el.lt.';. U. r', il:;bi {B':-D. - l,oyf ou. Crr,t. qer rua,nem0fir&.an S3139l1e.upd clernrabiscJren Professor Golius, vonJ.ao. 454.-"No. 102. Ob dieser ttej -fiu(f'og'ns,tu' de} von

'

ilos 0orhlr:il von'cronlou'l' c' Die bersstzung

Werke ins Lateiuisoheuiuult eitro horvorrageutle Uuter ilou ilbei,setzornarabischer sohr gsch,tzte rud Arzt von Friottrichl' Balbarossaj $ellungtlor a,ls l[athenatiker, Asrnlog
wor' gesiempel a{) Pneevr.r.5{1 r Steinschneiiler zu oineur bersetzor Ziueclilin Abba,n) u. 468 f.' dri lVie -dixerShreibei p. 461 nn" 16. Stoinse.hnoider OnLr. Bibl, sr. ed,Hor. ilen, er'l<lii,r' er volsinearabica les. lV. p. 1?l Auolycisphara,
q.x

XIl
uutlvielfachuutersttztsGerhardusCremoneusis AlseriuErfalrein(g'eb.1114zuCrernona)a). rnng brachte, dafs die Alaber viele gr{ecbisehe besitfsen, in arabischen bersetzungen Selu'iftsteller tlie mau i:u Italieri bis dahin gar nicht kaune,begaber sich uach Toledo,lernte dort rabisch nnd rvitlnete ilann sein ganzes IVerke ins Lagrieehiseher lebeu ilen bersetzen urtl arabischer teinische. Erst im vorgerticktenAlter nach Cbemona znlckgekehrt, starb er ilaselbst'78 Jahre el 1187'De er ans Bescheidenheit uur seltenseinenNamet bei' seiuen zall,eichen hersetzungen geftigtha,so ist von grfstenlnteresse \Yot'ke, rvelches tler ein Yerzeicluris von ihm bersetztel sich im nschlulsan eine knlze Nachicht vou seinemLeber in mehlereuHanilschliften tlegKonr' uotatiszu ilsr Tegni (6i2r,ll) Galeni von Ali ben uilhwan findet. Zuerst wurtle dieses 71 Titel eut'haliendo Stsk aus einern vatikanischen von Bonearnpagui vollstniligbekanntgemaoht' Codex Neuerilings lrat Wsteufeld itel Text der Yita nachB, ilioTitelnachs-6Hantlschrilteufestge'. stellt Vergleiolrt uau_ iliese Tttel ni den bersclu'iften der z. T. anouymen iles flbersetznngen Cotl.la. Paris.9335nt), *, gelangtman zr ilem Ergebnis,ilafs man rnit einigerlVab,r.scheiniitrb keit alle uit jenemVerzeishnis bereinstinmenden Gerholils lVerke iles Coalex frbersetzungen '9 'Iiteln, zn denensich mit Ausnahme lglten ilarf'rs). Den hier in Betrachtkonmeuilen von und 16 in d.sr geuannteu Handschlift die lateinischen bersotzungen fintlon, fgo ich, sotveit ein Ab-. ,. woicLuug stattflilet, tlie berschr:i{ten es Coilexbei. ,
III. {.}ilr." {nep$osii.agsper{s({el) ractatus | 16, Lit-'erDatorun EuclidistractatueI. 6. Liber rchimed.ig tr.a,ctatus'I. nua (liber arsamnnrs r' (roer Arsamithfu cle i .,. ttb*llh-rqlgl ot r:L^-. ml^^.r^_::r_ t"r.P tt, cireuri) ' _.-me4qqrq I ,u. Th. do loois, ir ltltl*lPl-^tr:l-\ in quibus morantul hominee.), s. tib; tiff, "[tir ttr. (trac.Drimustibd Miki __-_-I do asccneio' ra,c. I. (tiberEeoulei _ td. i Mepeladde ffguris eperisis.) | 27,Liber Esculeg nibus.) ?. !it. tlebit- d.offgulrialchat traci. L l 10.Iibertriumfratruritract. I. (V.qt*toi"r.I{oysi ' | -" Libsr '-- ---''Autolici 80, -- -- cle -- speramota tract. L gstr., filii gskir., ffl;i icl est id est lr(aumsti, lt(aumsti,Hai"eti;Ea,tHa,neti,Easenj I i

Dieser Cod.la.9885, frhorSnppl.49, eine Per.gameuthaudschrif des 14. Jalrh, v.on l6t B]. iu Folio (362'"':235''"), vormalJ-im Besitz iles Mathernaikers IsmaelBoulliau4sl,'ist aufsertlem nocJrfr viele audelotrYelkeGelharrlseire reiche Funilg.rube. So ilarf ran vielleicht arch die ilarin euthaiteneiJbersetzung der Optik Euklids, Liber o aspectibrrs Eucliilis, rvele}e sic'h im TitelvorzeichnisseinerWerke" nicht finaet, den von ihm bersetztenmittloren Bcheni lfnzufgen. Duloh freundliche Vsruielnng esHrrn Prof. Legis in Par.is,deu ich nosh an.ilieser Selleureineu Danh anssplecho, habe ich uislrt nur eiDeausfil'lichsBesclueibuug dieserIlandscln'ift; t:odu} y9h eingsorgfilltige .welehe Absclu'ift desliberEsculei ile asceusiorribusr'halteu, icJi ds iles'zhag'oqn'g zw Vergleiclmng gegenberstelle. Da ilie Nanrsnsfolm Esculeus un; T:* IYurKurrrcn a.nd'ollas.klepius eliunert, den Assenaniin ileu lr'loreritiner gelhndon Hauttsclu.it'ten *4, so scheintes angezeig, hier'uochmals auf ilelsellren,iu'nckzr*omrnen.ltrs igiunzweiit1?q t'elhaft das-riclrtige,iil beidenNamenoinetrYierlergabe des sri.rlrtrJi;i N;t;il uytrilim oo."'Wenn keuleu uan tlen arabisehen Namen des Hypsiklesuclstblich iu lateiDische Sclu.if]tmr,n1,m"[li,,,g sez_t,'so elhlt man rvorin rm,n tien Genitiv t,at. {i1{oln.'bskl_vs, Inilen Spiritus lenis untl "ri-erlUcf,uu Dehuuugszeiohen jeeu beliebigon Vohal zrilassen, !'ormelr ilio urgubrr sich Ibsklens-, Ebskleus uld bskleus. " la tach iler Mitteiluug vori cirtz (p. 4) tlas b bisveilen t'ehlt, so enstoltt der laeiuische NaureEscrrleus so nitr,lich+vio. nur mglich. Dal's aber ausAbskleus eiu Asklspius rv'tl, gehr sichernioht zn ilen sohlimursten Verrtmmo-

l*ugen, g*iechische Namen rri,,rotl.rt?nu-a"-a-r-L;ffi;;r,i';i"ti"i.r"iri,tiunor* lYglcho haben e}leitlen


-. ^]) Ba_kl.Boucampugli, Delltr, vil,tr, e tlollc ouero

.tj}i:j:-abe

mssn..-De1-ztsatz ,,g*".; Trisnegisti discipulns" ist weiter uichs als eirre iles Bibliohokals ,tsietoalri;-lnelcher ilnreh den sehr lichrig gegebenen asr.rotogia7)Intltrx 'bci Libri, Hirst. des gciences ruah.I.

cr.emoneie.rioy., r{qi.-_ t}i;i.rT.t, p . 2 9 7 f . { _GhqLaa'do abh. d. Kn.Ges. d.w. zugjiCnirt..pnii.r,-ilih. {8; Stei:uchneider, D.Morqenl,Ztschr.XVIil,p. l6?. p.57-??: .D: u Del*ezungen Bd.. 1877. {c) Delisle, 0a}.rine 'we.rke rr'ra}ischer rle la Bibl. dex"manus*itr Trateinisdhel"B, in as. Nat IL p. 342 f.

XIII tla ja ia rvruito, nru bostr'kt schen Titel ,,do horoscopo Asklepius conliclourlo" in denrangeblicheu ist. bekannt Nauen uuteriliesem elerThat ein Schiiler Trismegistos Astrologen Eer.nes dos ber'lmton Das Ergebnisaus dem ,rnitgeteilten.Matetial is inIr'ze.folgeniles; Von dou sp,tereu aufgonolnme, yrut {fr Alexanillineru c. 300 n. Cln'. in $isanruluug iles y4g &orqordprog '-:tauyoqtu6g lJuka rvievonKosta_ben gegen Enile des g. .Ihrh. von Ishak ben lionain iorvohl, 'bersetzt lstzdos tlis Kori'ali, bon Thabet Desersteren in dsrabische llbersetzung arenilierte ssiner von Cremonq ei 1150 terenJakob AIkinili. 'Weleho tibersetzungeg.Gerharil vonbeidou ilieser laoinischel bertr.agung ins Lateiuischezu Grunalelegte, kann nq dnrch.Velgloiohuug ilafs Nasireddiu el Tusi fr Sicherist, nerssttn mit denarabisebon Textonfestg;$eilirvelilon. tles ilbersstzuug c. 1250 veranstaltete,.iler die Reesnslon, wolche er yon iten rnittlerenBehern aus ilem zn Rm 1594' gedruckten Kosta bol Luka den Vorzug gab. Weuu ein cksehlufs ehor werilendarf59), so ist auch in, diessl Recension ar.abisohen Eukli iliesesGeluien gemaelrt ztt bersotzulggll iler vorhanenon fl.eie trererbituug eins ilen nathematisohen Stanilpunkt itonendg iler Texte. Whrsnil kritische Behandlung Alatbie voraussetzenile, suchou, als oite philologischo ilie ilrei 2l,ltosten-noch vorlieg, Receusion unsdiese von ilen arabisehen Handschriiteri, in rvole,hen ilie ziemlich.zahlreichen bggituon angelrreq {ern.Eniloilep 18,, bbz, ilem Anfalge tlos 14. Jahr.h. 14.gehry.nviel$.ttla,runtet'nru Dern griechischen Hanrtschrifel sr:stmit iliesemJahihundert. rlroi rhrenaBr ilem i5,,, di. $bligen4eunauq fgnr 16. unil.1?. Jaluh' her' iU ltoatuoteorlgx, ' : ': ,: ,

' II. Inhalt, Zvteck und Verfasserdqs AnaphoriKos.


1. Frsie 'I{i'eilergrbo rles lilhnlts' : . .

{en Sumue1der beiilenlllfen gleieh itetn Ploilukt iler allgeureinelDifre" ilio Differ.enz zwisahen
lenz mit ilenr Quaibat ddr lalben Glieilerzahl.

r. E
.,tt

il",r,

'

-B Hvpothosisr

'riisis: (4+B'l-c)-(o*'E+3) = eF

B-C

C-D

q D'--:E -

E-F

,,

.lJerveis:A-B=D-E.folgt.,4_.D:B^-P|aIsorr,uclrA-jD:-0:F folglB ' -E : C;;{l B-C =',8-F

c--L=-s{

: ?!A-D) (Af Bf C)-(D*p+rl Durch Arldibioril .. rveilA:D+3!' ,l-d:3ii Gliederzahl vou uug-orailer Progtession a,rtthnstigehon !. Lehrsatz: fn eiuer t'allentlen tler G]ieerzahl' rrit' G[eiles mitleren tles ist ilie ,$unruotler Gtieerglri.U auo, Proilukt A-B : ts-O : C-D : D-Itr HYttotltosis:

(a+ ts + c)- (t)f r-{9:=-;;.

I'itisis: 'B ervois:-c: + 2C; c:u t'old.a+E B+D :,29 folgl. B - = C- - .- D


:C

+ts+0+D+u : 5C

A $ts+ +D+II'='5 Ailtliion: Durch

ro1f,tarnr.obr MorgenLGel 1881.p. 270-326. Eukliil. Ztse1*,11. ber tlon a*rbisohen

xw
, 3. Lohrsatz: Iu eiuet falleudeu aritlmetischen Progression ist von ger.ailer Gliederzahl die 'Sumnre iler [iliettergleichdem]roihikt iler Srnme von jJzwei pa"tweirezusammengehr.igen Glieile,rnmi tler halben(ilieilerzahl. (IJnter,,paarweise zuamn.ugrhtit'ign sintl je zweivon A:rt'alg ulil Enils iler Beihegleichweit enfuutetJli.du*'zu verstehen.i llypbilresis: A-B - B-C : C-D = D-E : E-F : F i

:
,

Ilewry''i=t : c*D aucrr a+r' = fi:il il',l = it)aku i+i CgD - C{D
uurotr adrrtiou: +r+c+ulsiil ilni;i : B(B+r): s(c+D)
... A, Yon tlenr, ,4ufgangie der )leichbh.

Thesis: a*Bt-+D+E+r'

: 3(a+F)- S(ts*p): 3(C+D)

.u".

Oio tlliptik sei iu 860 gleicheTeile get6il, unrl jeiler Teil heifse eir ll,aungrarl. Teilt mau nur:hdie Zei,'iu rvelcl;r die Ikliptii von einom ieliebigen puukte bis zu ilemselbeu in gleiche il60 Teile, so bezeichne rian ilieselben als zeitgrarle TltYk.t-T^1U_'Iilrohnng .vollgndgtr (o' s' aquatol'gTade zr 4 Zeitnriunten). trtit ZugrnuilIegung ilieser Gr'l'se lst sish uuter Anrven, dung vorstehenilerLelurtze fr eileu besthnnten Ort, fr rvelcherilas Verhltuis iles lugstel Tages zunr krzdsteu beJt.amt ist, berechuerr, wie viel ziitglaile jra.r po*;;;"dupk u sei rem Atfgauge brausht(d. h. ul*i Eqo"l9.r,glaile gleichzeitig mit demselben 'ar aufgehen). .rvie x'r dje Breitevou dlexanilrieu iu Ag*ypter reiugstr "g 6on la St) ia I o sot rt.ht zum krzesten(vo} 10 St) in ileurVerhelnil von z:.5 (Velhltuisder Mitagsschattenlngen au ilen beiilpl solstiialtaeeu)Tag is die Zoit zu verstehen, welchetler HaIb-u1te1 au*_ialogstun kreis iler s'mmeF u'..ltertstzeierr;;-@:;r,i J"i'eufgange bragchr,uurer tlem {ilt:; krzesten Trrge die Zeit, irr welcherYer ftalokreis 'Zeften d'er,\yirter;' und x,rtihlingszeichen (.1-'l J) aufgeht. Diese -, .I to;, a&"Ii ri,"rl *ru ,, u verhIrou. lVenn arso ""r, *::: ttl-5) zu'uiu*'.torg*il;'z;i*dff;;*;il,'ro"r.ffi'r""r"'h

F:i:

150 Zeitgraile. - " I)ie vollenilenih'en Aut'gang in je der halbenihre]r HabrceiseubeidenHitlt'euilieserHalbkr.eise ,oiuo,rrnaun Zei, rveil sie boiilerseits vom guaor gloichrvei entl'erntlieren (13. i.;;-i;r,"uou,oro*.ilesEncli). -aur geht also beispielsweiso der viertellTeis iler sonrmrzeilhe\ FI:I i" iorl vieltelkrois derFrhlingszeishen -{ J,in ?50 aufl Die DifferenzaieserAurga,ltr*iir triraa'0r.

ltl--'g;*/*(i:1.,?.--1, :) alsox:

360:x,*t*o :

-) 210,-tar"-n,,rir-,,eis-.t-.4,t (12:5:860;x,

I'assenwir nun iliesebeiden uebeu eiuautler lie,geuilen viertelkleise mit iliasou verschiodenen ufgaugszeitetr at sinp'mHatbkr;is ;;;;;;t;;, so sinit rlie aufgaugszeiteu der ilarin enthalte[eu secl$ zeicben die Glieile' uiu* Jau.o,''tiirr"r"r.rheo erng'dsi;;, da die aufgangszeitenvom He'bspn'kte au (ilies gih ail tl-itiar iunaluue) nm eiue konstautsGrl,se abnohnsn. z*r Serechnuug'ilieser koustau-teu GriJI'se aient-Lelrsatz r, die Diftbrenzzwisoheuilen summeniler beftle'Hil'lttel (30u)isb gleichat* paolt^er'gesuchtenGrfse (i) ui itemQua6rat iler halben llliederzahl (9)' Bo : ;;. _: Bo:9 _ g.l.

xv
Die Difierenziler Aufgangszeien dor.eiuzelneu Zeichen betrltgb ilernnacli S{.0 (d. h. joilos folgentteZeiclrenbranolrtztt seinem Anfgange8..{. Aqnatorgrade rvenige}ok ilir,svor.trerg'ehonAe;. Nun sinil weitor ilie Aufgangszoiien d.erSonnorzeicheu itio Gliedsr siner fallenilen nr.ith. mstischen Prngression von ungeraduGliederzahl.Fotglicli is nachLehn'satz ilieser 2 tlie Surnme (t 05I gleiclrilemProdnk C*lietlor: ileszubgsirnnenden (x) ,niiter Glierlerzahl (8). nittlerenGliedes : 1 0 5: & x , x : 85. (il. h. das mitlereZoichen wira gleichzeitig nit g5 quatorgratlen aufgohen.) Q Attf ilieseibe Weiseffnilet manilie Aufgangszei tlesmitleronn'rNingszeichcns 250. !: Weil also rlie Difercnz iler;Aufgrngszgiten,d,er 3".0 betlilg, und rveil Zeiciren einzelnen ilis glgic,hwgit votn qnatorentfern ticgenaen Zeichen Zeion'aufletren,'so'ergoben in tlel gleichon . sich fiir dte 12 Zeichen der Hiptik folgenrle lVerte:

25-3{.

:'

&

' 25+ 3t : 280 20'i. Z.1r' 53'' 20'. -' 310 40'i, Z.2l 6"' 40". @ 35-=31{..
A5 -F 8* 950 i. ,1. 2t' 20'". S8o 20' i, 'l; 2h 83n' g0'.

210 40' i. 7,.1h 26'u 40'. 260 i. Z.' 11' 40''.

1n
7(\ n\

g8bzo' L 2,.z\ a8'nzo-. B5o i, 7'.?'*2o''. '. tf


B1 40' i. 7r. zti 6D iod. 280 20" i z. 1l 58' 20'. i. z. 1r' 40"',. 250 210 40' i,'z'. lt' 26' 40'.

Auch ilio Untergangszoiten einesjerien Zeichens sinil hiernritbekannt,dn ilii Anfgnrig'szeit rine$ Zeichns gl{*"i-* (11'..T;ehrxnta der llnalgarigszeit iles iliarnetml teglenrtlerste]renon der Phaenonena tles Errklid).
. I i i .

B, Yon,rleat. tlufgnngc cler (]rade ehtcs'Zeiclryns, ;, : ,' t Aus der'I)iftbronzilor Anfgangszeiten f,ieDillh. rlor einzelnen Zeichen,rl's manzun',lcltst retu rle.tAufgangszeitorl iler eiuelneu C{rn,1lejeiles Zeichens wir z,u iosent berechneu. tr'a.ssen ZlwFckzrvei ,iLufeinfl,ndr' -y' ll frrlgonile Zeiehel,.4.!t tnd. /l J', von ilenenrlaszuerstnnfgehenilo lltrrgereZeit zuur Anfgange :znsoDluret\ bnurcLen soll. a,lsdm nnchfolgcnile ./i d nls cin Gnnzes dis l)iffersnz ihrer Anfgangszeiten dcl' behilgt, wie bekannt,8l 0 - so sinil die.Aufgangszeiten einzelnen Progtession,Folg' Gladg iliegerzrvoiZeichen die'Gliader: einer: thllerdenn'ithuetischon lich ist nnch Lelirdntz1 ilie Difforenz der beirlsnlllllften (8',lo) gleichileru zlvischen ilen Suururon (30 ' ll0). Gtieilerzohl Prorlultt del kousbrtcn Ditfereruder Boihe(x) rni dem Qniltlmttlsr lriulbett 30?0,otler200':900x.x:2,:9:120,,:.9=:000'1B,:2o,','.' 'einze.lnen Grnilebetlligt nlso000' 1'!;'.20"' rler Die gesuclro Differenz iler"Aufgang.ezeiton. (t. %. 0t'0u'0. 54'20'r oilei c. .h! Sek.).(30 20) und iler rie;t'Zeichen Au,s ilen boiilenssfunuen liifi'erenzen deriAufgangszeiten {irn rvele.ho eiuzelnen werdgrr, tlniilo (00 die Zeit berrrclurct 0'18" 20"')'kannnuu ieder ejnzelne 'selnenr ' ' elncsZeioherts zu bransh. , 4ufgrr,nge init rleiu' rvir nlg g"iiui a* fiirfr.n rlesWiitrlers(uau kann {rucb Nehmen ieales _rrnile,r'e iler srste Gihtl, -4'1.Sei betritg, irolben i0' dessen 210 lrierzn verwsnile;), Aufgangveit Erlblg 'Ietz.to. dio (ilietle.reiner ftr.l. / /J der der riinzelnel(h'aileeinesZeishens tln $ie utb'or'rgszeiten S ihle suurru J,elrrsaz Ieriilerior.itJrrnei,isclen tilieilerzahlsitrtl,so ist nach it.,gt'urriri-vorr ge.r'ailer (ilierleln(Antrlrrgls' (210 40)- giri.t, .t*tn pr.or*t fierSuniueyou je 2 panrweiso zusmtureng't'ltr'i['en gllerl x nnrl Dnilglieily) utit rler halben(iliederzahl (15). l''"' ' ' '\:-'':1026'10'. x*v: z t o 4 0' 1'r(x*y). ' 00 0' 1i" 20"' B0 Grnileum ie Grfse tlcr eiuzeltreu ist, ilo dio Aufgmrgszsiten Anrh'olseis konstnnt a}nelrmen: x : y + 29.000' 18"20"' oilel x-X : 0i 6' 26" 40"', iler Reihe: untl ilegEntlgliedos diolverte esnthngsGleichnngon Diessbeiilen bestiruuen

xvr
:tfy:
X-'f

lo96'40"

x = y*0'o 6'26".40"' y : Ott 40' 6" 40"' :

tt;-lr20-rs'To-y : 0040' 6" 40"'

x :

20"', 0o46'83"

f$'so dio Aufgangszoittles ersten Grades (x) bokannt. so lassen sioh auoh die We$o fih' dle folgenilen Graile durch fortgesetztesAbziehen tler Gr.iifse00 0' 13" 20"' ber.echnen.

2. Einrpsltl.r

in iler Beweisfhrug.

lVer sich ber ilon ufgang der Zeichenrnit ltrilfe eines }linrnelsglobnsnul einigernalsen unten'ichtethat, kmn einen gp'oben ent' Irrtum, iten dio irn Vorstehentlen nitgeteilte Darleg-ung hlilt, kaurnbersehen. Stellt man nnrlichilen Globus 300 ein, fr rvelehetlds nuf ilie Breite v,on rngetronmeno VethItrisvon 210:150 gilt, so erhill. pusgeilroktb in Aqnatolgr.ailen man folgono Aufgangszoiten iler einzelnen Zeicheu:

T 2 1 0 .V 2 4 0 , . [a r o, il g5 0. X :Jo o@B . 0Qs5 . A g0 o.s2 40 .Xz tr ,'. o. W g uom , B so1

Vet'lasserwir uns vollnffg einnal anf nnserngut gear$eiteten (*lobns,so belehr'nns oln Blick auf ilieseZahlen,ilafs die z,uGr.nnd,e gelegte PdoTheorie-von rler fallentlen'arithnetischen gressiolthatschlich anf ein erkusteles echenexenrpel hinausl',tuf, tlessen nit iler Be' Sesultate obachtnng ilnrth*ttsiu lTlerspluchsteheu,hrdesson angenommen, Hypsikleshabernit seinei Vot a,Issetaung reclt, so kaln von einerfallelilen. Progression jeilenfalls,nur.bei ilen sdliehen Zsiie Reile sein, rvie ja, auchim allgerneincn glen.q-X rictrtig. bemerktrvild, ilafs ilie Alrnahno iler A-nfgangszeiel vom Herbstplnktean eins feststehenae'Annhme sei. Dagegen kanl ie aualogeZahlerueihe -W ml alseineseigende Prigression der nrdliohen Zeichen betrachtet, "f wet'ilen,tla iloch ilie Richitng iler.Zeichen, a. ij'inre Reiheufolge im Anfgauge, sein nafsgebenil unl's. lVollte^also Hypsikles seineAufgabe nit l{ilfe ilerTheorie-von ter ftien,len:Progression l"sen, B0 nl'steer unboilingt tlen Halbkreii g-X iler speziellen Arsflunngzu Grnntlelegen, ober nicht ilie Viertelkr'ise itel nrf,lichen Zeicftn f-'np. zt; Diesetntonseqnenz hat in&essen nlteltstnochkeinafalschcn Rcsnltate z;uTtrgegefriler, da dio \Verteiler beiden iilentisch'sinil. Reihen Schlimnervirrl {lie'Sacheiu ilei ntersnchung bel. aie Joret,runGrnile oinesZeishens. Wenn er ilor zrveiauf einaniler folgende Zeic'rren, von dnen dasznels aufEeherlile lltnsereZeir zum An{banry soll, als ttasnachfolgende (rigiJi d1ginurpog&c ibro-ri; i ,,i,1itlirq, *t.A n _blaucfrcn nnd.lJf'bezoiehne, so meint el ilamib-ofrenlar'Widder'rindsiieri ;on tlenengerari'o rhj'Ertgegeugsetzte gilt (T21'3 0. V259, r'ichtetjeilochmit iliesen Intum imner ooch-tuin*n S.i,aao-*n. am BeispieldesWidalels (.4 tl) dieAufgangszeiten I{en-net aber rqeiter;hin ilos arstenurril lo[zteu Gfaileslerechnetruril ausdrcklicir )remelkt, dafs es gaiz.gleich"soi] ttur.rt**-]ui;ir;-,nnn iri**ui zn Grunilslege,s ist ilies rntum, rler eiiga,n verkerirt'ur urii-il*;jirri*i. 9in^grobgr I)enn nan siglrtleiclrt oin,. tlafs-in ilern Vierieikr.is t'tr,-ln *.r.rr"n ilie Aufgangs"nitin,oi Zeichenznnehmen, auch ie Worto fr elio'einzetnen cr.iae-von einen kleinstenbeginnentl imrner gitfser rvenlenmssen. atlein rl'er in soiner a*'-r*iiuoaun pr.ogression einsuiiig'll*. t19.iy'"ri d*_ullteu

nls e!.ganz geilankenloses }lnehrverk teteictrneri ntiri;, r"ili.fir --rroli.i."rurtru ri*i.u quidqnaur leperies, t1uod, homineu nonsatisi;r,ilr* ,1-t --;.f're rlatret' -kRurn 1ec bei ilieser n,,*tou Relenchtnng rlesInlnlls aufrerfi un,nftun **io. "n

itenlerzon der ;rli;;;ron, 3Jg,-::.1,l"i$1gt x-retneren vtrert! *l' Dieser Fehler ist so star*, tlafs man rlisse Ar.beir i1 der Thai mindestenn

Giatlies Wiirers ,rr"

fr.

xuI
8. Zwecli iles Anaphorihos. Da uus tler Yerfasser ber den eigentlichen Zweckseher Sclu.il't vtlig in Dunkelnlilfst, intlom er dori abbricht,w0 man venigstensAntlertungonervartet in wolcher Weiso sr die glcklich gewonnenen, soheinbar pru,htisch geilenkt, so ist es ganz s0 genausn Resultate zu verwerton dem Snnesseu iles lssers berlassen, sich hierbereine Ansieht zu bililen. Da von dernVerlrIt' ttisss iles lilngstenzn krzesen Tage ausgegangen'lvur.cle, naho,dafs ilie so liegt clis Yennuung zu lsenileAufgabedarin bestehe, auclr fr die dazwise'henliegeuilon H*lbkreise ttruch ildiion der berochneten Asceusioual$'erte zu finileu. Dahermeiut von jo 6 Zeichendio Tagobogon er Sonue Schaubach, ilie Sebrifthanillo ,,oigonlich( (?)Tage.bogen iler Sonne vou dorAufgalo,ilen halbeu zu findeu,wasmit Sretschneiders Auffassung dieAufgangsbereinkomm, Ssbift vorsttche, ,,tlie zeiten der, krzer gesprochen, die Tagebogen der eiuelnen .Puulrte der Ekliptik annherrilzu bestimtnon". X'rieillein golang mit tlen Sumruen druchYergleichuug der dnrch Adilitiongewonnenen geverbesssrten WerenilesPtolernus zu ttsrnErgebnis,dafsHypsikles denriclrtigenZahlonsehr.naho kommensoi unil uur ilarin geil.rt habe,dio Zunahme vorauszusotzeu derTage als einegleiolurr,fsige Urn zu boweisen, rvie rvei Hypsiklesrui seron S,esultatet hintor iler Wilkliahkei zur[ck' bleibt, ist es uotwenilig, uochauf dier'igouometlisch ilie von Friedleiu angebahno Vorgleiebung 'welche Diese berecbueten entspiechon. Zahlenauszuiloluou, derWissenschaf demheutigen Stande verdanke ioh der Gemeines hochvoreluten FreunilesDr'. Amthor, welchelrnir ilie Reclnnng is iloru' fr' dio zu 3l0 30' angenommete Anfgabo hat. Unsere ausgefillu Breits vonAlsxandrien nach eine doppolte: 1. Vergleichuug Zeicheu del Ascensional'werto dor oinzelnen
'Naoh Eypsikles Dif. Nach heu. BerechnulC Difi.

Nach P o le m i l , u e

! I ; | zso2o': th b8n'zo" 6 iv lSIo 40' : 2r' 6'40- :2rzo'o llllaro i-

tr

T V

TE;=T'F6;F-;'iF -1- s'4s" ^o ero : lL do,o

' ?oa 44' : ltr 22'o56^ + 86" 2 0 0 5 9+ 240 8' : 1136^ 12' + 86" 24a72': 5'440 2 9 0 4 6 ' : 1 1 ' 5 9 " ' 4 ' + s6' 2 9 05 5 ' | )x 940 37' 11u'44', 3 4 03 6 ' : 2 t ' 1 8 *2 4 " 44' 8 5 0 3 6 ' 8 ' 8 " Bltoil, == 2.28'o S* 1 6 " - 1trr8N 3 4 0 4 ? ' : 350 4, = 2r'20'n

t h2 8 ' 3 2 " 1o36-48"


th 59'n

9r'18"'28' 2\22"',24* 2 h1 9 " ' 8 '

mit lIilfe ruser Elstaunenzu sohen,n'ie naho schonPtolornus Eier orreg es zuuitchs -ilen X'alle seiner Sohnentafol wahren \4rereugehonmenis, indem iler Unterschieiliur hchsten googr. desvon ihm zu Glundegelegerr'Weries-der1'" 8" botrgt, w0y0nein TeiI auf Rechuung nochnichmit seheudenllitoh Breito (800-2*') zu setzel ists rvolcheer mit rlenihm zu Gsbote die Zahlsu d.or heritigenTages erteichbai.en Genauigkeitbestimueukounte. Wenn demge,genber Wer ttes Hypstiles Dlferenzenbis zu 13^ 4; atfweisen,s0 kann mauber clonashonotuisohen soiu. in Zweifol solqherResultate nicht lngor Tagobogen tlor Sonne. zusanurengesetzteu 2. Velgleic[uugder ausjo 6 Asconsionahverteu
Naoh Hypsikles
Difr,
-3Dt86N

'heut. Nae,h Berechaung

Di:

Nach Pt olemil,us

@-7
(-/o

2100 :14h' 206040'- 13h46

w-|,.s t.,J_X
lt. T
,V-V

6'4 196040':13r' 1800 :121 163020':10t'58'2 -9''20 020':10r'13"'2 -2\t248 5S 500 :10r' +3*36"

+To-

- 3 u 3 6 r 100 :14r' z-24- 6o 4':13'44"'1 -strr 4' 05018':13"41'ol - 1u'44" 198054':12t'55 94090': 12r'5?u'20"1 1800 : t!r' 800 :l!r' | 4': 1005 14t' I 660 6':11h 4-24 :10r'18^48 54042'

1500 :10"

X\TII
Zw r:ichtigelBeuteilnng dieser ilush Recluung gefirudouen bedalf es einer Tagebogen Beuerkung. frstens ist hierbei rlie Refraktionunbeachtef gelassen, ziveiionsist dieSome nielrt als lenchtende Slliche in echmnggebracht,soniler.n als te es ist der trtittelpunktiler Sonnenscheibe besimureuil argeuommon, driteusis von ile.r tglichenBewegungder f.uf- uad. Untelgaugszeit Sonnein ernic,htuug der Zeicheuabgeiehen, allesUmst,ude, welctredie Dauer ilesTages in Wirklicl*eit verlngem. trIgeniliese Zahlea also auchnur einenproblornatiscten Wert haben, so sinil sie {r unsernZveck lelureich genug. Denn wenu sich bei PtolemtiuseiueDifrerenzyon hchstons 8j' Zeitninute oiler nicht ganz eilem Gradendet, so ist ilieser Febley bsi der sehonerwithnten abweichenden Bestimmung der geoglaphischen Breite uicht zu hoch anzuschlagon Dagegenkann ein UnterscNoil von t'ast 10 Zeituinuten oder 5 Yollnonilbreitenselbst mit dn mangelhafton Beobachtulgsuritteln des Alterurns nicirt entschuldigt rverilon. lVollte man nun auch tlas eigentliche iler Sndr.esnltat des Hypsihles,die Ascensionalwerte einzelnen Graile,auf diesem'Wege praktischvenverten,so hiefse dies nit Eilfe dorselben fr. jedes Zeio|9n_!0rit. h. fr eineuJahreilanf der Sonne rvelche Bdo Tagebogen von je 1800 aufstellen, -Grailes um e Differenzf,erAufg'angswelte des 'rvegfallenilen g.Iserod.ei. kleinsr unfl daz-uko:nmenden wrden. Da manhierbeivon der falschenVoi'anssetzuag in iler Richtung awgehen rvrtle,ilafs die Soune so kann ber diel{utzl-osigkeit kein einr solchenllagebogontafel ler lgichor ttiglich 1ozurcklegt, *9T. Kutz, man siehtl dassauf astronomisehsm Gebiete gonueoResuldie scheinbario ?Ytfgl 'r4va!,oqmbg t3te.{es nicht pra,ktisch zn verweudelsintl. Es bleibt also nur br.igiachzuforschen, ob sich ilieselben fr'ilie Zweckeder strologie irgenrvie nutzbarmachen lassen. 'rvirklich von Eypsikles her, ngenomme_n, ilie Schi'ift rhre so lvr'deschonilur.ch den aa . , umstatrd' ilafs. er ilie Aufzhlung,der Zcichen des Tier.krises mit dem \Vidder beginnt und den seiu, dafs es sich hier um einen Gegen4ot$*.I *yir* ulVag# braucltl), aaraut'tringewiesen stauil. altltg;ptischer Traitionhantlelt \Vlu'euil nitmlicb bei denlteret Astronomen iler.Gr.iechen, Hippareh, der Tierkreis mit dem Klobs beginntuil aussehliefsltcttTqfr""i )1"",1-t_"11Eltloxus, desSkttrpions) fr ilas Sernbild der'Wagevolkonmt, habe-n erst die jnger.en, rvi''Gs9:1t:lt achilles Tatius, Poleuaeu!, ilenAnfang rit d** Wid.der rrnaaie Bozeichnung tl.llil votr' detr lgyptem-.qtl.+ot T)a nun gypten bekauutlieha1salieWiege or Astrologio gilt-, 5ulo5' so muIS uns bei einer Schrift aus tletn Zeitaiter der ltoren griechischon AitrouomenderJzusamruenhaug uit iliesemLanile sofort ilie Vermutungastrotogischen Iuhalts nahe legeu. Djt iles strologeu \y&r, tleuscentleus oder dasHoroskop iu engern Siune, ,r ,t-1'lt1 $uf-babe o' i L r^den in 'ler Gebnrtssuutle eiuesMenscheu aufgehend.en Puntider Ekllpik 6rj, cgoir.ortoioau poigcyr) zu besimneu. Dieserpunm aerisronienlatru srschien von garu besonderer rveil Bedentuug, mit ihm tler in iler Geburtssbunale aufgelende ilaneten- oarr zoairigott get'nnen rvslchem lvnrde, man tlie hauptschlichste trIachtber f,as$chicksai prrnkto tlesNeugoboreuen -dier-i";o*ri Zuschdel. Vou diesem ans mufste alles brise berechnettuurrr" Io ar" ,q.offaong "irrrrr**, Gonauigkeit zu erreichn, mufstedemnactr vonlener eine helorragonilo aufgabe iler astrologischen Techuik sein' Das elst Edorilernis *"t rri.t.i die Rcksiclrtnar.ine *ur tlie geographische Breito tles Beobachtunssoltes. noiar air lr*orrotrErdo (160 z7'-4gos2') in siebenKlirataoin,Daher geeilt62), welcite v')u ueroe.aosnr.rt--ir iler Zuahme d.es l,ngsen Tagosum je-]-stunile norilw?i,rts bis zur tr[niluugaesnorystt eoes 63). Innerhalb einesje{len Klirnas (oojrlr) forschriten na'hmen ilie ltesten Astroguouio."i"irh"i#t;a 6:;;d ailme in der aui.gaugs zeit ilerzei-

ffi-ffiffi*?lffi
sius, cle annisclimacterici*. i". li*iu"

f,f ",?,,g\r;t*;*{['#T -[3i1!t1hd].P,fi 'lf-sr.",.""f 1"#.?h

nur je 16. (:40) h:r,atlr,edestengsln'T;r:;

,,.f,,hf,i;t;ll,*.f#r,,*

schieden von tler Breite Alexrr,ndriens aussehen. kount Vqi.uq Valcns rus Antiochia (c. ;jB0 n.'thr.): Libri ptir]!]i -'lvilrtLorrrriil, traEmentum. nt Jo. Laurentii Lydi ile tr{ensibus. DdI Hase et Cheuzer. n. 8B6-89. 2. Cap,nqi i,.uut1,ogg ry (qtiont, Dalb in cler hier Regel fr rlioKIin s,eint eilurr e einFeh. 3,ufge*ellten af *. O. p. l.u1.rugmllsse,lremelkt schonSalmasiue 6$4. pery ftir {as 2. Iilima ist, da.midie }roshaplLresis 4.hrxauskoryne, entec[ieienaet;tA"sriufug"-irn 2160anstatt 2140auzusezen, #ie iejh Pqgen.nit tolgenden gethanhabe.

XIX chen qr' Gegen diese Lehre eifertezrvar Ptolemus 5a),*rit riu sich durehseine trigonornebi. schenRechnungen als ilurthausfalsch orvvies,weshalber sie in sefireu astr.ologisehen felke, dor 'Ietrabiblos, auch nicht mehrzur nrvenilnng brachte;abersie mufsta.otzd,em fr air pra.ktischen in ausgeilehntemtrIafse in Gebraue,h gebliebeu sein. Denn}fanilius6] nu ?*!&u tler-stroiogie Yettius Yalens berlisfern zr Bestimm{ng der sog.Froshaphr.esis, d, i. des1ileltes,um welchenilie rnitlore Aufgangszeit entleclervernehrtoderrermindert.lvei'den mul's,folgen&o eiufacheRegel: Teilt ruaud-en in Zeitgrnden (Tgdlor iorlptEu'oi,tempora aequa) ausgefuiickJn Iingsten 'ertru,tt - I, in d.en betr. ftirua iuctr O, to Tagebogen;@ man ie iuig'ans-szeit ilor niitieren Zeichen (Q und 1[) sein*r beitlen Hitlfien, Da sich diesomit der uffangszeit der dianrer.al gegeuberliegentlen (aw und V) zu 600 ergnzt,so ist auchtettelegefundea; Zeie.hen dieselbe uotlt elhllteu, indou man ruit 6-in (-X) ilie Grade des irzesten Tagebogens clividie.rt. !l .z_u 'Werte Dieso beideu zielrt nalr vou siuaud.er ab und tsil donRest-ilnrch8.' bas's elhalteue Resultaist dio Prosthaph.rosis des betreft'enilerl untl Klinas. Fr' die Klimata von Alexanfuiien Babylou,rvelchs nachVeius Valons als dis beidenerstengelten,gestaltet RechensichilieseS exempel folgendennafsen I : 210:6 s5 (Q oderJ][) 216:6:B6l nnu | ^n6 "" 160:6 : 2b (r*r oder$) 1 4 , i ; 6- 24 | "" J 10: 3 : g.l. 12:3:4.
Wir elhalten also eiuerseitsilon von Hypsikles bereehneten Wert, aus rvelchemsich die von ihm- aufgestellte Zahlenreiho ergielt, rlie nach d.omZeugnisse rtes Porphyrius (233-305 n. CIu')5) nnd iles Paulns Alexanilrints (c. B?5 n. Clr)6?) tlen Astroiogeu er altenSchule eigen ist; rnilrerseitsergebeusich nit der Prostlraphiiresis 4 ilie von Vettius Valens und IIanilius 58) fr tlas zweite Klima mitgeteiltenZrrlen. tles Die Ascensionalwerto der Zeichen 'wultletr in Velbiniluug mit der gerlaretrBestirnrnung 5rt). Man Asceutlonsvon gtofsa' lViclrtigkeit ir ilie Berechnungder Lebensalauer tlesNeugeboreueu botrachtete nitrnlich als nai'sgebendfi' dieselbedon ilon sceuileusirn Atfgange folgond.en Yiertel' kreis , dessen 90, Glail iru Angenblicko de.r Gebur.tunter iler Erde krrlmiuie,ri'r0). Die Zeitglade, Bruch' welche deuAscensionalwert einesZeicheusausch'chen,wnrilenkrrz$'egals Jahre bezeichnet, toile orselben rechuete urau in Itlonate nm. Nau sagte also, tler Widiler gele in 21 Jahren 8 Mouaten, der Stier in ?5 Jahren, die Z'ivillinge in 28 Jalueu 4 Mouaten auf, Die Sunme ilieter sconein uter clenr th'ei Zeichen, 75 Jaluo, ergisbt rleuruach beispielsweise das Lebensalter,'welohes 'l dens f 1 geboruer Mensch e,rreichsn kanu, we,un er, ilie gefil.hrlichenSiufeujalu'o (anni eliuacte' lici), 'welchojedes Zeichen enthIt, glcklich ber"windet" Die Berechnunges Lelensaltexswar sohl schuell ausge,thrt,ryenn aler Ascendensrnit dern ersten Graile eines Zeichenszusammenflel; lag er jedoch im fnnern eiuossolchen, iuBetraehtztziehenrvaten, somufste so dafs vier Zeiclren man rvisseu, rvieviel l,Iouato auf d.eueinzelneu Grad in denbeiderrnichtvollonZeichenkamen. gehei4nisvolle Regel: int'to(200)folgenilo Hiertr'giebiVettins Volens amBeispie\e des'Wiitders

u,,,r,iili d,,nrpnqi,,-i'rltoro,' (oi.ilrid; ' ; ,riurj-ii),tiru' i.r,i rii'ru l[dxtg 7it'ovru,r1i'-'f7 ilis JahreinLIo' Mauvelrvanflle yoipu'pfitesi7'.' Dm heil's ansgeilrckt: so eint'&,ctr ais ruglich
nlol.oltttLl t'fltpo){ts Tkn'u|t..[(,|

io'rr. r i1c .4 ! t I us, I q t n r tiot ug ( r'11 g 4i zi ut ti 1itzq r' i1'1,i'c 6r) Asrouonicon l. IIL v. llflS-416. nllout,oi ; rir inrnd,toturtzitt' rui, lhoJ,rBasei tblg. n. tA f, I oi'trt'tttt,tit'ttosl rli r'r' .rrrrlu,,.' 7).as l,tirus iTLil).otr^. nriitts, titl.',oi ylr gxufr,uto,t. I:n;l.i.,t'ro.ttrit'tt; )'ri( tTttlir ir ttl ii ' ritr' tiyrz,!,oois tt).torr . /i.trtr,n6'Ottut il,l1ttut zui rtit ii'yutru zttpdt'otrt r ^f mqt4toilur i).r1'ttrzti l. rb di U ir u, s. 1v. ilie bekannten Zahlen, i7) I t u1,to yi1ri9 n)r' rizor.rl.tng rarzrir. Yieb. 15S8, 'izutirot tofroti rtit iq,Ilu' ztn' -'tl: lt'tctl,igtttn i

tnt.rt\ 1tQ.t)tltwtr& \

il.iyurt, i', ton $i 1'l)*$rzldqttirzs, Basel155B..p. .;{) Tetr. ed. I{eluncirtJron, $+t ,i i T,tntiut'i ir ttit ryirtp si,'T zai oi il tt,gqiz! i',4qh.Vnp', 6 ti ervt'r ,figr.r ,,r', 7,lit'.'A u. s, w. diebok Zahlen. ff 21ai ' ;'8) Astlo[. 1.IIL v. 27$*296: nf 200. U 240' tr 280. gestalten sich die autler'g $320.'{1360. rtr400. I|twa^q p. 312 in Zsit eil. Svssenhru'il von Ma,r'cianus'Cape}la umrech' ruiteoteilten Znhldn, wenn nian sie in Grr.n<]e l'. Q 350.lrP400. ret; nf 200.u 250.Il 29045'.@310 r'$)Ponch. n. 195 f. uoi Pariius ller. &: '/ di ,J' ai ouozinor z.t' Ltir ttt,'t,n i1'ttot- zul nryulo t'qrir4pc, pdilrrol zfirgot' 2R, rlr' rotl i,fl..9/or,, a\g.tit\r| rrlr,.roi, ynql'lS ..Iltz(&t, n..rr& oarpctrotntgurfo[|lrtztl TG lttt& ;l&t'.|Tav

g*

XX
uate unalYolteiloletzteregleichliitlsig auf die 30 Graile ilesZoicheus. In demalexanrh'inischen KJinra stellt sichbeispielsweise fr densiie.r 2.6,25:30:396.39:10 tlieRechnung.n'iefolgr il. h. 1il lfonato aufilenGratl. Diese gleichnfsigo Ver4eilungist aber ofenbar ebenso mechanisclr rvie ungenaul ileun geratlervie ilie lVerte der Zeichen mfstenauchdie lVer.teiler einzelnen Graile von Anfangiler ZoicLre.n gegenclasEutlehin alluhlich ab- oiler.z,uneluon, in arf einrveil sons anderfolgeuilen Zeicheu, tleren Ascensionahverte vorsclieden sind. r'om letztent*raile des einenzunr erstenGraile iles aclnten ein aut'allender Sprungstattfindenrvrile. So rvrileuz. B. an iler Grenze voulViiltler und StierTYertevon 8.?Iionat mi solchen neben von 10 Nonaten unvennittel einauiler liegen. Es scheint, als ob gerailedieseUngenanigheit rnit demEndlssultatedes ):lruq,o'worden gtzg beseitigt sollte. Die plaktische geradezu Verweriung ilisselbenorscbeiut als geboien, weno es sich dalnm hanclelt', die Snnuue von g0 beliebigenanf einaniler folgen-ilen Gradrvertn rasch zu emitteln. Nichts ist einfacher, \yennman ilen erstenmil letzten GrnrirvJr als Anfangsun&Enitglieil einer arithrnetischen Progression botrachten tiarf. Unter. iler Voraussetzung, dafsor Zeitgrail einem Jahrs gleich sei, lindet urau ilen entsprecherrd.en Wer.t der auf 00 0' 1" 20"' berechneten asceusionaldi'erenz mit Hilfe der nach Lelusata1 aufgestollten Gleichung B.l0 - BO:y. 3 J a . 4 I I o . : 9 0 0x . : 1l.Tag. x:- 1200:900 Zlr Berechnung desklelusien Werteseines Ektiptikgradaufgangs benutaen rvir,um denFehler clesHypsikleszu vermeIen, ilas Zeicheuiler tr'ische, in rr.elchem die Aufgangsreiten aer Grailo 6ie Gliedereinerfalleniteu arithmetischeuProgressiou bilileu, also in urngekehi'te"Reihenf<rlge ilenen tler Gradedss Wiiklers ensprechen. Nach tehrsatz 3 er.giebtsich folgende(ileichung: 15(af z) : 27 Ja, 8 }to. oer260 Mo, a{z:17"1.M0. a{z : 1?.}Mo. a-z 1 llo. 8.1. T*. ,i. i. Zg. 1.1 TS. rr-:.2 - 1 uL!..i_Jg: t4 - 18 Mo. 18f,_ Tg. 2z : 16 1Io. 1{r TS. a: 9 Uo. 9_1" TS. z, : 8 Mo. .3-TS, Yon diesemkleiuten Werte z, welchertleu elsen Grade des Wiilers zukommt, ausilurch fortgesetate aaition vou 1;lTd ir di; erzetneu Grade iler Ekliptik tl}*: n0.11'^:* i lt. 8 Mo. .re"Tg. B0o. 10. 9 1Io.10..1.Tg. 900.
10. l0lto.

T,

: :iX

20',]. Tg. 300.

300. 9 Uo. 91|.Tg. l o.l

xi
,J(Jo. 10u0. 19l.Tg. 10.
j 8 0 0 ,f t Uo. ZS.1.tg. f o.

'll'^lruo.ruru.2elrg. B00.1Blfo. e-l-rg. 1'.i ll laor14Ir0. 1e.frg. t,,.i 10.

ttlY l':ij"trys::{1_
Unter der Voraussetzuug dieseraril

.i.rs.s0'.1 10. r2u0.. il I r'.ian,.lr.i.r* tallnl

lallal

I 10.14u0.ztt.i.t'g. Boo.

fJ:JrTTir"f-

So betrgt sie z. B. in V-iut.ttreisu-Arr"ring.szeichen: 45 (8Uo'{Tg.f 1t}I0.29{,-Tg.).oder 45.20M0.: 90iJ Mo. otlor?5 Ja. Da auf dieseweise ilas Enilresuliat des )-12,uqaqu:ig g*, uiou ontsprechenile verrver'ung lindet' nachrvelcher rvir.auf eeliete vergebrich suchten, sohalteich ilen Beweis "st"oo;itnen!

i'a"'r;u'1li"f,ul'*#:"l,ll:T}5,';ffi,TiJili F''T", "."


uns in ilemselilil-s;t,,'tchen erhauen"ist, iveicrres rein asrrorogis ohen

xxI
4. I)er Tsrfassor des naphorikos.
Selrr tloffendweist Tanuerycl) ilarauf wilsoineLeistuugon unsHypsikles,'lvenn hin, dal's belblicken, durchaus eiuschlgt' neueBahuen nicht als eil sclrpferisches rvelches Geniserscheint, sonilernirn Gegonteil als ein Gelehrter,rvelsher die er berhrt,sich luf die auf allen Gebieten, Sshulternseiner dor regeLuil,fsigen Yorgngerstizt. l\rie seine.r ber dis Vergleichung Abhandlung Krler eineSebriftdesApollouirs berrlcnselbeu liegt, so kam a{ch zn Gruude Gegensand ilos Eulclid seineTheorie von den Vieleskzahlen Beher als einet'ortsetzuug der aritlrmetischen bei zahl' betlachtetwertlen;ebenso derSphren ber elioEnrmouie rvird.er auohin seinern trYer.ke Begrngeschafren reicheuVorgilngern nichts Originelles haben. 'Sorvrsdennauchainon,bere Thittig' rtulg der uraltenLehre von den Asceusionen und ausfhrenilen seiuerwiecleriaufnehurenden Tchtig' keit ilurshaw entsprcchen.Aber soll man glauben, er bei seitrorsoustanorkarten drr,t's Vor' astronouisehea koit zur Behaudlung&iesereinfachelufgabeniclrt eilmal tlie notrftigsen ausiler kahlen, kenutnisse mitgebracbt habe? DieseSchuach itr'fen rvir ihm nicht anthun. Sshon ber' ni keineu Worte begtntleteu Volausiellung nitsamilen hier gigentlich tler drei Lehrsfltze desHypsidemgog flssigen 0rnnrtlage 3eweisen Hfit sictrvenulrten, afsdisselben als gegebene gogebenen Eilfo (Tgcoperog kles jedonfalls wrtlich entnoumen aber der mit dieser si:rd. Verfnsser ist .C'eoqfipaot) Aufgabe roig rqoT,ei'Etptltitotg angesrebton Lsurg einer an sich recht ebfachen 'si:r ein nrit se,hielhafter Unsichei'heit nrbeiteniler Anfngor,iler sich bei dioser Gologeuhei hchst so unzweifel' fatalesVersehen zu Schulden korumen lilfst. Dals aber dieseLeistung,die vounge an der Stim trng, von iler Nach' haft Hypsikleischer Lelusittaeilon Nameudes Hypsiklesgerarlezn znmalda zugosohoben'lvurilo, rvelt iu-ilu'em ga$zerUufa.nge ilem bekaunteu i'heter ieserS,ze gervifs elklrch. leicht ist genaunte 0ur{te, werden d&sda.r.in augeseheu Alexandliaals seinsYaterstad Verfaluenweiseanf dioZeit vor: Erfindung Obgleich tler Einwatd, dashier eingeschlagene ist' indem fnhalt der Schr{fthinfitllig gorvorilen d.erTr{gouehie hin, bei ilem rein astrologlsohen iloch den ioh mchto s0 braut',hbare ]\'at', dasselbe auch noch spter fr diesen Zrveckdns einzig vieluehr ihu ans zwei Grtindoufr anoymotr Verfasser ilet 'leit nach nieht zn tief horabiet'zor, dal! die siohbierznvon tles Hipparch h:r,Iteu.Erstens ist es rvahrscheinlich, eiuouZeitgenossen Veranlarsu!9'Ztm Anfstelhng ihrol uach bald desHgrsihleesehr Lehrsil,tao selbsi empfehlenilen iler Grarlis dieBerchrlinkung zrveiteus alten astrolog'iichen Lehro rvuro+.; rveiteren iusb*u tlieser. so nahelag, ein teifooso,,f tie nfriiptih, wo die f.tei.boTeilungdos Aquators anz,tuehuen wira aurcti dia poiqat Tqormctl(bei densp,toron ziemlichen Aiters der Schrift. Nirgends Zeicherr auf tlon Ar}rat'or eiqe clilekteBozieltung lol genannt)im'.4r,ar1,oqttrdr' Asb'ologenypiuot io4peq sind,als auf nichtsa,ualeres Uipparctrs0e) offenbar rvi6r'eilddie 24 Stuurleukreise ause.e6r:c1rt)), je 150. ge,re.hneie Rekt&scensionsabschnitte..von i.i"'qo*trr ?fr.^ur*o., von Iirebs aus .Hippila sie ohne ist ohre tiradteilulgdosAquators, den Antlang der deiohen" alchs'Schit'tri "tiber vomasttonomischon ilenGegenstancl (dr' dglflprrilt) der-Tr.ilonoruerie nit Anrvendung Zweit'elschon dessen^Schriften zu llippa_r9h,gal:nicht diesnVerhiiltuis aurtlar. IIid behanilelte, Standpunhto des dafs der Verfasser ich meiueVormutung, begrndo aie gi.*ai.ifoog d.r A,lutor*rrornnssetzenr golebt habe. Chr., 1S0 v. owa d.h. )lturyroqmbg lnisstensuicht lach der Zeit desselbon,

UI. Text und bersetzung des Anaphorik'os'


Da ilie Editio pr.iucepstyegon zahllossr Fehler aller Alt zul Verg'leiqlln_g uit,Eautlscluifon weuig geeigpot urr.i.n, so lrale ieh uir zunchstvotr dem Co.graec. LXIII dsr Wiener Hofbibliothek iignhitndig ein gonaue bsclu'if gefertigt. Unter Zugxunilolegung derselben habo
0t) La g6om. gr, p, 15?: il notts tqlpurait moins {ttoo8$*'zi;u (rt tt' igtlf iT' l,lttitrrn, z tir li',rtrilo' tt uo,o1t comrue un esur{ orisinal quo comureun geomeblo oun,i]rtLiu ri icl. Victorius,Flor. isOt.'p. lr. questiots djii connues' dd e dcloirciss;nt reprenrtut ' rtil'p"op'ug etl. Hultsch p. 600: "IniupT"cts0i tt' : la,tlivision ctu "l Tannerv. Rev. a.rch.l88ti. n. Bl fvaulttoits ott'ttiotizt'rrt zocliaohe corresiiondcelle du nvchibruroetr360goi4r+ Tl fq-l tj,t' ?,' rl' s"4r/r'rr' d (ae{,,utrDr, oTL 2nA. I'ri' de clivision'do pnll6 est nullernoul mois il Tqouiui,

xxtr
ich alsdann sowohldie Lesarteriler in Jahre 1882 inMailaad und.Vonoilig yon mir vorglicherien Hautlse,hrifteu als auch diejenigel princeps Abrveichungen iler Editio bercksichtigt, rvolche .notiert, Lesarten zu bieten scheinen.fet inemzrveiten Aufentralt in Mailanrtin August t 8S? revidierte iah noshualsureineKollation tler beiden jngerenHanilschrifen untl fgedieierukritischen appaIat. ilie Yolgleichung d.es il,ltestea Codex .1. 10i. hioro. Nicht nnr. ,w,gen seines Alters, sondro ituclt wegen eigentrulichselbstntliger Lesar.tenhabe ich letzteren sdhtietsticL r,t* er*af"ge es neuen'Iextesgeuachtuutl den Lesarteniler j.ugeren Handschrifen nur ausnahnrswoige deuVo"rog -dennach gogeben.Der von urir festgestellte Toxt hernlrt auf folsenilen Eilfsnitteln; : '9p; t'oori.saec. xlvlfi s,ri't;: r-v^-u.. tsi:char. saee. xv. in cruarro. * = *Tl'*. *' l0^1. tnt. bomh' saec. XVL in fol. i w : Yindob. LXIIL chart,saee. XVII. ii fol. fl +mPros' Y' lri.. v: rrmDros. J. 4.rtrr.bomtr. par{slgi?.4. saec. XyI. in fol. i E : Ed.. pr{nc, Von mir als uotwenilig erkannteT;usii,tze stehensolrvohl im grieohischen Text als in d.en Stholienin-gebrochener Klarnmr'<:--, auszuseheid.ende lVor"te in urigu, fl, rvithrend tlie runde Klanrner O inr Text ghn-e nitt r"iur,, in dsn Scholirnro*.bilptiikd;;An;"oosuo lezug angerventle wirtl' Die ufziihlungYonLesarteu habeich nglichst besclu'nl<t: Accenttlifferenzon, I'elche Sshreibfehlern hnlich juhult \4reglassungen iles r sub-scl., rvelchein C unzhlig sintl, Abweieltungen in ilen Zahlen, auf rvelcie to"figar kein Verlafsist, habeich niclrt angegeben.Nur tlas eine scheintber ilie Zahlen bener*ensicert, tlals clie Minutenin BC\\r msisals Brncliteile von Gratleu,z' ' za yi]', 'rrl angegeben rverden,.wilhrenilsie in AE in g,anzen 2" Zahlen ausgefuckt sintl: m y', n1 z'. Scholien trietet-Cin doppelter Gestalt: eirr:nal and.scholien(C"),rvelche vonzneiterHand au der betreftbnden StelledesRauaes hiuzugefg sild., sodann fol. l?0v.*1?1v. eine von,e1 schreiber ilds coilex gescbliebene sctrotiens'uuitoog (c";, a*"rtgestand.teile mit tlenRanilsc,holien nichiruner iilentischsind'.nntlauch aer alweictrnden yerschieilenen Lesarten auf Ur.sprung -veuutige schliefsen lassen' a bietet aur Rantle ooii.in lngeres Saholion unil elne Citierungder phaonomenaEuklids' Die Lesarteniler Ra,ndscholien iles iarisinus gt*uoo* 458 char.saec. Xy. in folio sind nach einer von fienn coyecque in ia*ir gefer'igten absclu.ift (p) mitgeteilt. uit iler Erupfelry Ausschoiilungon bjl icfr iei aro Sofi.o rj,, untl n, nic}rtznrckhaltenil lyq gewesen, da hier zwei Rocensionen iu oinaudor geflossen ,o ,.io saheinen, Die ilsm Parisinushtfnus stai-*;lrr. saec. XIV. iu folio euttrommene lateinische bersetznggobe ich eenan ontsprechend der sorgftiltigen absetrift des Herrn Coyecguo.Die hauilschriftliche berlieferung-ilieselsw"tkrh;;iii eiue anfallend korrekte,sod.afs sish nur &n'wenigen stellen ein iu runtler klammer ;.}il; Iilurongroorschlag oder ein in gebrochenor Klanmer hitzugefgtel zusatz ntig - gegac!1nat'ioeiruoa..einigo geringfgige ansselreiilungen auch lier in eckiger Klammer stelten' yt tuu*r.'ti.is.ia." "aie naeitrn miurrT wieilergabe v6r 6 dulch e, assresao

3liri]rlli,"r'l:"feJi0;:

'aoppri'* t, ooa;fr,**Joiri"s Lesar"ton.

vonc in r in, aequinoctii,

::,:;t##,BcYw'-

10, ;;llpylrt.Av._ ll,.zrfprtttttfehlD._ 73. fiytoory i .-i.nL. ilwE,. i,l,rrurii rri,';r;.'A;. fiyott i rci il..AII. _ L6.rorrt$ro,altsHdgchr., roiiy' iorrl regeln. E. - 1?. zroJ),aziiuotott, i,r.l BCyWn. _ Zl.i,rrjfehlt C._Ziel,rittil py 71g inqoXil io4 iott ri1 ,:, wd intso7.i, nht zrr. ri ri, , ;,:i:i;;;;,;;,, g.tu i,nqtyi1, iralr. ,8.._.22, zrt. B. tl a)-25' irdr'itg -

A . Z u mk t a E o q m | g . t'nq{Zu c. - 5. '.n . 1' B' 4' fi i'ntgo7i1 prytoio, bvwry. n yryrotc,n,a, -- 1, g. &nrci fi1cot'snli1lroug C. -. 8. ivtcu+t&,auBWfr.ot,zttytyai.,.|._g.

i'' zt'i''iq"zitienin'-ar.,ii,a,lroi'sr6t'ti.J'sz,,,i,, rttt rtrr.,t1

B' 2' ?' 4' zar.t,v r'fg, - t.rrirnt. fehlAv.-3. ictti rr,i,ilyioors rtti tt),,nfu upf.1,yrN,-4.5. izr roi nr. ui' i-ut,eny. zourr'or,,;"i;i,:,^;:;;.;:..:;!;':,;;,';,,':i:;on 1r n)..,1tpi)y,r, rorr(art.z.r.rtrs. t' io tor' 'o tJ" rtiv iii'2.'sov. w, -';. ,i1 g.^- 8. ini tt..yiototBcywE.-!Q, izJzttpt{,ttt, w' - il; !2' oi 'itttil' 1gr1 i-'"r$i,tt - u, ror$;ile rtikel hinter r4*ri,,,t..'=-LJ..!:!,i i, i,ottry, 11 ita76*r,ot fehlt .A. El t,nCo" 1's.t;;;, Bcw. _ 20.rt, .ttj t,,:fl rt, ui| : !6, t!!y,,c. - 23. roi' ftl feblbA,.llno2.).un),on i!7i7,.c. _ zz,inrl BCyWE. 9 r'ori CV. nolJ,un]"uoir,n, iott,W. _ 27, 16r BOVW.

XXtrI
5 . . t , t r f i p w uC . i h " A . - 2 , t z J z t r y t t u t , W . - 8 . i t r l l t t r t o t , f e h l il C . ,'tll)rcuyipC,-9, lro -. grw,) qtodwra C. il feblt I. - ll, noltatil.uiioy C. ll rb fiyoi C. t-' 1." A., r fipnut fr, wo x),l1a.ovs ohne A$ikel folg. - 19. i fohlt B. ll [,nqo7]l fehlt E. ll io'r1 fehlt B. - 15. iois lou, B. lotslara W. -L9,rQ":tI'Il,qB.tt 17.looslftlC,'iotttsfori:'W. i'oogdor} roloittot owirytgordgtS S,zoooi'ro fehl4. W - 19. 2A,oi@fiWfit-t (ohneeg A..rqoobirtott'B. CV:- 20. 6oottc't CX,fehltY.oovohneiorl tonoizovtor; W'. - 21. row{atc Eoott ioti A, row{otrv o6ttlmt, B. - 23. ?a, rbvfipwu C, f {' l, - t+ -24 is in'W'tl.adurch, clafsoin Nachtrag wird, in Yorwin'ung am Randean falgchsrStelle oi:rgoschoben g.3!g, 6ylpE6ygoc i:tgft6 .4p6 lo(s lott,outtuycpoctgtp z.j;/d'. irttttw gatj ut1,oooro.on'3pEtgou of.up(qtvpy$ylIq pf{-t. Bo:,itsi}t i *ut owrcooi,tottilorb r7. nl,, Der Nachtraga,mRauiler "4 yarllg ctyqi,r4ot Wt to 6wu,,uEor{g9 zwigohel owupE3tqt1 gehr :richt hiater das Zeiohen, sonclem . ' ,. tQ fre. - l$. Qptatl ohne , gubsor. unil $ hier unctuberall. \ rqwznoktst$fiuore in allen Ed.schr, BVWI. tqcatnotous 69fi2. C. - 26, laa C.llqg4phtotB.-29. nag&yt1'Er&0BC[W',-B0,qurzoototryi,'i!z. CVWA.\ ,qg4p{uot, C. tqgqpt,,oug }. - 32. 83. seaqilguor,u BS. - 33. oisfehtt C. - 33. 34,ywtooz.B0W. ywoaz,fr, - 34. itzgotitr4TV. - 35.fpeur febiC. 7 . 3 . 4 . r l i n g' s Y . r i s z g s ' b . - 5 . p u r r , r r r y W . l l l i y o u z o B C ' W S . - 6 . l , t ( n q ' b | - j ..i i - 7, yttoptaars CT[. 8, tqoorzrricyea.6z.utis lehli C. - 11. 12. tyf re.ft,,4{l. Vml. ,goo:rruis > ,Tp'. nCfW. zut r ap; yt, t(, rt{},2.;tr, p, t. . - ti,nn fehlt Y. - t't. v '6 t' zrgisi BOVW$.ll yeytorl C..- 18. zttqzirot BVW. zrrgrTrol W, e+l2,6zwqxrt,llrcwiott'I$ftBqfWS. C. - 21. ,rryirrrog'J, 28. nlr ra tis ro'A.,ris fehlt BYWE. zic zofebli.l )adl td, C. ei.\. - 24'.ir ii rls ? C. a CE. - 26. zaL 6).oci' 4qtos BYTV,letzterer ztloga, ,, z&l 87os zizlog C. - 2?. dl fehlt C. - 28. tt St'ok gaqf tu fehli B. g. 1. r fr" C, ro\ atV. itt a. 8,.T4r.- 8. r,,i'-+zt)ro\!L V. 11 r?ragtgtrca30V[VE naohrnagtr11togft1 febl . ff ?oorBCVW. - 5. 6, 7, e{ - Tgovrzaie tetrtt e,- in B nach ge': z dt fr,. ttl.rgrrlyi'qtw&Yvf4,Ii; oe.-t'uzno4fiiB C, ilgottuxritE' r of Tu ,oiqi\ygrov &yutzttoeul lt poigutsy"qottt'zaig letrrl.t, 1tylgttts 'le0 g, nr /4 t$a C' v,pa fr' ra r, C, T d,l rifr e,. 8. 9. ro BVWE. d SVIV. Tgriroe usuols V, - 13. i,nit'ots BCW.ll Clt'ylro, C. - L4,peyt' fr SyW. m A. - li, izeil izl B. - 12,AtuEoguis q 7CV-WE. rqs 4B.--- 15. rqttl' 6rou ro rrz,yon mir verbesser" aus pr,.ro ttl,A., stt1,. roi ngg ptrrtvopt&towJ V. - 15. 16,i1 inqayfi,'fi intg{2ttlfiinqt7u[negoxil J. _ il. ,itqpy'taouW' &tutptgolttrors C. - 22. 28' itt to pe\'lotou Ll-20. itplgopiaor- nlilttot'gfehl C. - 20. ,ulz fehlC. - 22, irgy"|pews i e 1 ] B C VTVE 2 4 , i ' A n l f e U f t C .l l r o t n ) . i ] l o t ' g .-ZB,"tdrgrzon.,B._.. 2 5 : t-b t b a e r o t r a i t CD. 29. 1(le reqt' Eom A. nqo,fi io:*2w, - 28. tna'0)1 rgittatro E.-z'Ol d trpt W, - 27. incgoyia - 8! ef ril ,.d feblC. tpcgia E. - 35. rgfn BCVW,D, A, -- 82. ,ud(ou mi - 4, fu Af'tv teUt BCVW. -.5. zugzirtog ABYW-z.cgz.iro ?,,r,t+EogtzttisY. ll, Z, ai,{,ogalf - 10' tv iotp niT.otouo zal st. laor'(ioou E) tlt Iz f-S, . Woglassung von 7gitlt1t.&aacp{qotrttt..B9\y}. 't o tilnou aBC. iros oi tfinoreW, t ut cYw. - 14.{r,s oi t oi rlut a. tz fehtt s, - Ig. tt' y|l -!6. -lS, i4ioEogut yiaoozolttunsC, C.-:1?. zar,]d,JoiQ*wattftew fwo,udr4c.S.-19-fpC.llcil fehlt C. BCVWS.- 24. {$oisB' ut &aaEogat ,)wzolzi S, - 0. 21,ry t1is ?.Itilolc zup&,at yuao$fioonat, 28,aaqog{foeds Y. - Bl. ilJ$Iar,,ll|lqX2p{rf, C, - 32. ro fe}tt Y.ll ltl'eh]C. 35.? rqC'- 42.lzztly'(tt'tt C. *tg, rt zezi , 41. ris t$'7, l, SCVim 38, ia BCYWE. 3?. foh1i, 36, ",is "Cs --.,, fr, fehl ABYW. - 48, yotgaos r'W'-2.3. &tauractaY' lo:,ltt !8,7,^gwtzuis E. - 2. dortTB. lorb, o&vC. tortr ohneZusatz oit, .L, oi t)finoa o}uBC. oid@oecoiz Itr' oi |4rotoittt or6tt Eotly Q, tyytrnoarcntiytotot,E. - 8. oiqnore C' - 16' odr' C. - 11. alezwrlyogtont ywoozoltittls E. 11 t/ &is A, &c ars BCYW. - 9, ywtttozoptu4tW. 'vi' - zt' nqtuoafii' o,ttzutqyoqtoi rcloew c. - 18. ?ttTqottzcris l.rotgetsA. 19. irio*n",7piqto''BC" - 2e. rv trau.ptuat gutt ABCY$. - zz. , ei r;.,e . ; ,iA ,s..- 2? u. 80. tnit'yt w BqVyD. dih"a: tDe Y. 6dtriu/ousw.-32. yberwBW. fehlBVW _ 3A,oty*tprlos fehli,ABolm. 1sl. BCVW. fehlE. 83. Apd VW. - 86.rqtoot41"oglc,rz za't fi rqtEQent W, - 6. itttowut' Tf. - 6. ?. tgre 16. t. 2. pt:,iotrtt, 'S.C.'-- a. ,ic J4 tis urs D. pT i,tuatpQttttt')-&t'u'foqui lli?4or' rilv W. lt4 f. d [7, Q. - i, t*i,1r,lAr ll"i, to/9.t1: -19'.i' teyt/,tosaeT.s ui' i"; i1 I ay ;o 1t# gts1t;i ll_d,J , o p 5 ts. fehlt BCV!y. - I0. li. fi ptv gu tecl [taaEoqt',lurroropCrrlc CW.- 13,ty rais fellt Y. ll zegapegtfcq.B,0fT.! L, 11 C, - IZ. roia rli C,ll ttg4p-tttutt o;Olz o '/ i'Bfi'i.arw oib' o of ;' L'6 &od't' zris C. - 18. t4. reiint fehl30VIV3.-14.6lotw -u-o,/' i' \, - , rv; or.,, aBCYWT. 6 ,4i i' CW, 6 lodttt

XXIV E0 y: .'l N-4@0 Pili 0 :. LIBER ESIIUI,EI DE ASOENSIONIBUS. ":1 -,1. " t' on' totqnorcit,i'rgat.il, i,rr? L Si fuolint quotlibet qnantitatos, quamm i n eq oy.i1, i f tlglrlri pt t rnt.,'d qn i t, o t iy nrmeratiosit pari <st fuelint> continuae,efuei,ott,rci. aliarumsuperalias aequale, fuoritirog,.<qy,6ycyot drcrcD peyiorot,> i1 )ceq- rit augruentum que prima mrior meilietaearum eis, corupositio 'il oxil, rcegiy.ct, 6 ouiueiyttos iz roi'i1trtlo,,tg tis earumpliuae aililet snporcompositionem ne- E 6rn\ m\",ii{}ary c|n wi prtyitror,l rlietatis sarum secun{lae lq7o4ilt,n, aerlualitaten secundum t6t l,ourtitr,,ufisia rcis icd,on, neQttl:is.no],t a- multiplicationisuredietatissmrrae numelationis nJ.uetlcoy Sorirar rb rcrq&i,oyoy,ry in se et postea ln nuam additionun. cltc ro earnur ,ccir Er"r.apit,tor, ro nh,fi$otg fipiooug pcot. YVt IK '

trl
,i i I 6 d' ,Pn '0uius "Errrerrt y fiootclqnorot,,iqot ri -4I| llr qnotlibet quanexernplurn es, ut ponam to I-J .l Eh:ZZH, it' 'io11 quae grl titates, sin qltr&r.um ircqo7.i11, ab bg d,e ea zl4 nume-10 Eqg Ail",ii,tol -du mtio est pa,l',e augmeltumaliarurn super alias r,efya'ot, ltqnot .d ntui/$og," qT.ipevot sit aequale, e ipsaeslnt continuae, et sit'prima yeyiorou rci -4.8, <6 ou|,2si1iercg ir roi> oarum, qae ost quodcomab, maior; dico igitur, ,riprio'oug rofi z.,lvritoug ibts 6 ,4.,! I luitro rt positio meilietatisearum primae, quaeest ad,, ad,tot di superaggregationem 6 otyniptercg'iu" fi bneqogi1, fi rteqi;1et rneilietatiseartrm sectrn15 ts y lmug ro- rlri1{}otg.util X,atittir,,,cour!.6tn,ilae, rluae esttlh, secuntlum aequalitatenr rnnltiplisunulre numerationisearum b.y'J to.,-ttt, ,r"7g fi 8.neqo7,i.,, f1 [rrieglT.et ?.u cationismedietatis in se et posea in unamadditiouum. (,4aois n&$u, fxreqoy.Fp nolul,arul.irog io rt i"ur Quod sic probatnr. Quia enim augmontunr rr utq7u0t,67, 6)1, slly) xofri1p ioouS t-oit rlu{hng. ab superbg est aeguale atgmentode tuper ea,ZQ ,iiri ,i rtiy ,! IIT rrugoTii ergo cum penuutabimus, fiet augruentun ab snper .'Iiyti !g r)40ori'ri1 rr, /llEz.b.neqo7i;, lr,"n.g"q" rle aequaleaugmentoZrg super eai et propter r.cit'-,iIlJ nEoy1iloq bg super eeaequale augmeno o.rittj rdi IJj.EZ hoc erit angrueutum gcZsuper ,el; ergo augmerum lr6y a snper de et ttneqoTi; r\,u, dnei ni'l-.J neqoy1 a,ugtlrentum 'fyy io'ri ri1,rv Dg super ea e augmentum grl stpet ZA EZZL! fureqoy.i1, iyc,t"ld'ii; ,a/t,cumaggregabuutur, scilicetaugmeutum arl su,,,o,,f rl rr f z ineqoy;i1 i.' ri; tu T.J per tlh, est aeqnaleaugmento ab superrla rnultizsZH <*i trn,i1 r fj ZH tne;q_ plicatoiu urrmelationsn abbggd, qnae estresi _nepoy.il, ,7 ergo augmetrtum cs,'e c super rla et augruentum t) llrir.4. Dg JUoiqoxilroi 1on1yt1it; grZ super ah, cluaoiam g0 I rria BTEZ$raegoy.fizaifi t f,t zA'my slryer ea ot augmentum sunl esse aequalia, sunttriplum augrnenti o/.f4rguriorn f7uitaZtt ..:lH.|xeqopfi, .rfigr, ostensa a, srper r/e; augmentm vero rr0 srlper de esf, (r')/{tt /JE neqoy"fit noJ,l,arcX,aolrre zard, r aerlualoaugruento aZrsuporg multiplicato in nnllnlui1$ogrdty.-4I|TTJ. ibu zai ,,r6y meratiouem ab bg gd rnultiplieatam etiam in se g &rFbi

dI:lD^r':Eo7j) r.fig rt, _4Br tuons @\::"1!"::!:::iaytaa rr?,fi$osr6y zn ni rtt.


,oitzg,l4nouti,rt lxz.ult.taa, roit ,rB frgbs Ur ff rtfi rlt'otii 35U.Iqsofu4tino:,r rjl trl.;ir. C*'p. (n) 1*,rl rc y&ig intgoylg

1)

nt A

, i;ilty" tt, rtit ngotltt, Cup. V). lt " t0 :ir,r! to tgu.twlot. loru yg inzeortto. trt,t_ ra$(petao-o3t tgui.not elct,ri6 rir, ".4Il,l inqoyis. C,^ P.

{)'AnL roi rgtnluoftnr i6ur j,iQ in6*o,rnt, utBS ruit IB|JT zttl :aoiylJT/i.l zui y ftl ,llt intqo;4tlf) zui.oL,r'rtetiottt, ul rg':ig,rovrddru, tt ili rlll nego2, a\s liig .ttigot, ti1* yti+s a]roir,, oiot,rls -,ilJ ngbs ItIl rEzl.uo(r,n, ioth,, "Ettti 7'q frl rc ,4)7 intgeec ptQ intgoyil; i (tqo, t ro ,,tE intq- 4A 1Bf rci tuI yaig, (yo |uolt'. &]J.i trct 3 ...t rofr t puig. 3 g<t,4It roi, zlE i'ntgt7at, x.tnetiruls, ijoot loil.it ,rtnflr-s r6t, .,:ltt lrl f,l fitrrl rofi rE.t.uiir,tt]. A C* p.

xxv
lH StrEoytl rfi7rt, ,48 Bf ipsam. fan igitur ostensun st, qu'rdaugmentuu 4*t 4 uiy -4.21 neqoyfie muliplicationi medietaro],l"anhaolcot' iori nv rb rcvp&- nd superdh, est aequale quantitatum postea unam adtlitiotis in se e in yuuovra &n r nfui$oug r6t, ABBf id, num, Et illud est, quotl deuousrare voluimus. rowiort y"wd ty wtqd,yutoa y &n rdt qua.5 II. Cum fuerint quolibetquanitates, ,co ,ctit'rarpiaut, 6pcor,. nfui1$oug bfipdooug rum numerntio sit impar, efuerint continmq e 'Edr' ow \oorlncnotvqot teu'ioy pr{ma eatumfuerit maior eis, e fuerit augmonB. aggregatio suutaoqualo, ,r tum aliarnm supora,lias neqoyfi, t|fis dl,tip"toa xelpwot, rceEoooi eri aoqualis ei, quoil lit ex ruultiplinae earum nX,fi.$og, dqy|petot &nropeyiorou, 6 iz ndy- cationomediasearumin numslaionom oarum. 10 . Tuy ovyteipevog m6 pioounol,l"an]"uoton io,ri quanguotlibe es, ut exemplum Cuius tr)ona,m 'qut. quarum to'tar r *t[,$og rt' "u,.e4daut, quaesint abbggd'deee, numera' titaes, .' ,,p
ioda

t,

ti

'qot "Ilo6cooan, fioodtlrvoroia oi .! T

ru / 2, iu hy neqo/.i1, !i1s dl,lrl"ul zaipa'04 &qy6pts'ot dru geyi.orou wfr -4.8, nUq$og airciy ircgrcoa lo'r@' X.ii,s,) bt 6 &, 6 .l.z.xofr pboa ro Ttl tbrd,wov ouyzcipeaog rcol,J"anX"aoitov io'ci xar'r nl,q,ogair6y. 'Ercei ir''ioYi 1'dqoi annf f:l1EEZ tai lorw l'oot, x nX,i1{)'og eioit, negoy,;i1, ra (t)-{.BBTfi vQ n\,i1$et,t6u T:l:JEEZ, torct 'ioou i7 rb' -1B T,l nqoyr\1i'or1'ri1 k) loga i gu 3 'an rtitv T:t EZ Steeqoyfi' oL^vepq'tireQog EZ ro.Tz! to'rat triluaoto't,greourupq|rcioti qog 6 '!B EZ toi T:l no]rt,aruluaoicov ti r& u'v rv '78 EZ. u nard, r tu?,i'$og .ln no],haroi T-l,t 6 nf z1it"ai luys4rp|reqog ctiv I'JE. ort nar n?,q$o,s rutr"dotig 6 .!.2 w xai {orn, rtt'ioog Eawtit. isce ru nay r iom n?ri1$og no?,l,anJdotg 1g1fl:l *{.8 T T7 JEEZ. 'Edv qut iv io'11 tiou 6oot1norcDv Ito f. neqoNflt {i1g dtl,ii,cou ze/pcrtot.,{uot 'r ,<dqy,6pwot dn m pqiorov,> 3r n?,,fi$og, ndwtw ouyneipcaog&$o rtit' zar ouSrTtm'
rit t'u rq) zp croi" C".P' (t) zl ).i1Stpu ttr) io4 in|zwttt' (s) ?ze l yg fi nit .48 Bt ntgo7i1 r u', iva)')'l tfi tr lJ tl0 intgo2fi, tl ).i1pt'pu i1 xt .'tls H t'nqrt7i1 ln4 lotirt ri1 rdr' .Ilt-|fr 4ntqo7i1. zul 7u)r III'JE nqo4i/' io4 lori ri1tt f:l EZ incgoTfi 0t lvulJ.En&Lw' tit$t zal fi :ldtt -tli C'P, lorl iotitrrotu L'l EZ intgo1li1' 40 f:l neqa4i1

aliarum snper alias, io dst impal, e augmentum si aequale, et sint couiuuae,osit plima earum eis maior, quae es aD; dioo igiur, quof,compo-I5 quaee9o,9r est sitio, quae es ex summaear.rrm, aequalis ei, tluod est ox uruliplications meiliao, qnae est grl, in nunerationem abbg gd'de e4 quao est quiuque. Quod sic probatur. Quia enim quantit'atum2g abbg gd' de es alias super alias aequaliier atldunt, tegualisnumeratio<ni> st numeraioabbg gd' os proportionemaequalitatiserit gA,daez, secuutlum ugmentum clr super gtl aequale au$trento 9d eruntaequa'25 cumaggregabuntur'r supercE;ergoa4.0 4r,a' iu numeratiouem les grl, cunr multiplicabiur cw quaest duo. St propter hoeeruut eti antbg d,e, coniungentru',aequalosgd, cutn multiplicabitur in nuuerationeurbgde, qrae est d.uo. frrgo-ahe't gd, culr 39 et bg tle cum algregantur', sunt aequalos multiplicatul itr numeraionomeolum, quao es quattuor. Cum e.rgo multiplicaioni in numerationem eoruu addeuruuus, ilonec multiplicatio sit fasta iu numeratiotremsumln&eoorun, erit quoil congregabiul ex ea, aoquale lagregationi] gl oti agglegationi ap. Iam igitur ostonsum est, quod mu}iplicatio mecliaeiu uumerationomquan' titatum es aequalis aggregationi surnmaeealum. quotl ilernonstr'r'e voluirnus. Et illuit es," III. Curu fuerint quotlibet guantibntes'que 40 runr numoraio sit par, et augmentum aliarunt et fuorint continuae,et super alias fuerit aequa,le, prima earnm fueli maior eis, compositiosummae ei, quod elit ex nult'iplica:*Ip :lilSequalis I y' gt'llys {5 (i1 'forctott'ntrtun].udiott' lctr'i 7'g riz toi $ gipvo* tz tis otthiloero9 i, 1+r,1rtros ns,tutil,unlottiori roi' y'. Ct"P.

ruo1"?uan1"&,ot6g iort tar rt fipmu,roit nlri.t- tioue iluarun compariumearum itr medietatem Jlor,'g rcir i"lzetph,c,t, $unmaonumerationisearuln, seilicet ex tluabus gtoa. ex illis duabus, extremis,postea compar{bus ea,r'um ):rri17eictt dhl\Lw Sqous 2u1,6 $o ros quae sequuntur tluas extremasin utramclueiluazqougrai ndlun, mg rorou iy,opboug$o rtm partium, qnaesequnileinde ex lis duabus, 5 ; zai. dei cldorou\sf$4g pi7.qr rtiv pteoarc&rcoa. perveniatur tur illas, clonec ail iluas metlias.

4l

zF'lt

par, et ipsae sin continuae,et pr.ina10 nnt1{}oE ari,r' qtw iorto. 'Liyut ,he }a nnmeratio earumsit uraior eis, quae est aD; diao igitur., l|ndwcoy ouyzeipa'os, 6 Ztt .6or6y zayd ot_ quod compositio summae ea,ru,quaeest al4 est, lryiayiau no1,Larc1"ot69 ou zard rr ijtrtmm,roi: aequalis ei, qnod est ex muliiplicatione duar.uu rlrfl{.1-o ug rcit, ittrtl'lp comparium oarumin neietatem ir c,tt,'qon,. unmer.ationis sum15 yra ;l uir Ab Br Ltrcqo7i 'itn1 mae earum. . .:i augmentum ab Qnodsic probatur. Quoniam t!ori ri, r in EZ Z H nEoyS,o,*oyE6, igis qa 6 superQg est aequale auguento easuperah, ergo L6.4.BZI:I Toog o owaptryofiqcy r(t BTEZ. tota abah ast aequalis toti bgea. Et propter ard dr) ,ni orrot,frgo[ , Br Ez lroc etiamerit tota bgea aequalis Xatigilde. lt !:d ": tool, e6t. ovttapgorEy u,i T:J /8. <zai loyn, tota igitru a.ft.ex multipoibusaUr ala {t, bg la et ZO ow,apqtdraqog numerationi abbgg$ seilr6 ta llJ [oog i]r("i.> tyerco, gdd,e axtstitaequale aequalo numer.ationi quantitaturn. mediotatis .cet u,i.:1II @)&,qa roooinot o.waptrpircqoi oi BZII Iam igiur ostensum est, quod cornpoiitioala ex zIBTEZ T;JIE, 6oot, ori,: otqsog dty ZB omnibusquanitatibus est aequalisei, quod es f fJ, yowdony Eoov iori r qpro, roi nhfi_ ex nultiplicationo omniun ilua,r.umcomparium 25 '}'oug. xrfrr'itrctptitttou 3grrr,,,iJgru"6 ea,rnu iu meilietatemnumeratiouisearnm. Et ./I:I o uiy 'tani ou(uyiay yoluimus. no1,]uanhdot6,g lon, nw ry illuil est, quorldemonstrare ilpttotw toi nX,fi{}ug u}u izre4t{tor, gqcot. 1. Ctm circulus signorumiu trecentos et zb vtiu epkor yinhou eig,r{ ,ruegr soxagintaaequales arcusalivisns fuerit, tunc unus:. ?8 gefiag'toag qtqrlpilou, n&on1 ,c6a neEEe_ quisquehorum arouumnominabiturpars localis.B0 Et etian oumcirculus signorumasceiderit totus, qeuiupoiqa zal"eio{}co. b4oiug Oi -ron;z! -kgwzg scilicetab aliquopunctosuporipsun posito, do'roa IQovoa,i7 t,u. &.qr, oEiruy,e".t oq_ treo illuil putrctun redeat ail ascensionem suam, yetou'ini c,r oqyeiot,oiqoyiyrrrir, ,is iu b'ecentige sexagintatempor.ibus aeqralibus, zou{ yqiuous'ioous q1qq1pier,*, lirig ,:ri,r'yq_ tuuc nominabimus unumquotlgue illorumternporum B6 paxtem uut pcga y.qouufi postquamdutem hoc ita ilitemporalem. zahcio.Oto. ,o{.,ru, irro_ ximus, ergo ostentlam,qod, zet p 6a u a. rr9 p u ot r tii g r qoy ay qa1ipt b,otg $ eco_ trguras,quaopmecessenrnti cum fecorimushas et noveriuus propot. Qn\uo: eigopeu, tbg Eur o.&iarL t&mtt ytntyu_ tionem longioris diei ait breviorem in tena uota, orolino! roi; 1,6you, r,.lyec fi porqor&rr1';ttrigo ^.

'lJorco6ar' \oorporctr Sprtr oi .,i Br quotlibetquantiCuius exemplum est,ut pouam Tl.!EEZ,.ZH, f io-p quae tates, gd, sint bg et sit augmenob d,e ea ah, rzegoyfi, i{is &t?,iil,ua tum aliarum super alias aequale, u-eiperct, et sit earum dq76pwo, di yeyiiro,,'lfr.l.Ii, ,

85oq:r4v fieaxwdrrry pig.ij tnioro,iril qi,,_ oi -48 ZII -*6;;roi


rqm).aotttta. toao yg &n6zewtur, 1ut2

roit Bf EZ yul oi f EZ loot, tois fd {E,AA Blltt ti1 of rqeig owapEhttgot yu ts owa,ptl,or{gou rqm).u,aloukelow' of dl rpeig tiongtyot orrriui,irr_ ,r, nt r Q.tuit4igfis itrnrr.f"."fi r. got, los tor|,r, as. iE:* itos -)n /::! ar otlr'|oi tqtis to rd)r'rro V) of owapq,|tag 1cot,tloly Zzu_ ou{uylurt no)JtcnJ"uolay tcr.l z.ur r ,i!pwt, toi il.i1_ otog otnupg&rtQosty,irorq, ' ou,apqtot(qg, rcworu iooc *oag t6t &r.xapfuaa lqwtt. Cu p. 4f)

kor yrao.9li1oerat, iu oary yqoamaig ptoiqatg possibile partibustempolobis erit scire,in quo unumquotlqne ralibusascenclat duoilecim sig:uonuu 'Ynoxelo$o in terra illa nota. dr) r ia )_!1"e[auqefg ai1 notaAlexanihia Sit ig'itruten:anobis egypti, yQs .-4'iyunror r.iipa, i, por.qiwi"n suiru uaiolis dioi ploportio ea] ad dinoreur E [iu a tyieg nqg lu pqapt&rrp, fipiqaalypt tr6yor;, ipsiuses quensicutproportio septoru ad qnilque, r nmbraueri1lv ( zgs c'. ht. yq oihug'{yw, ideigaprcr admodunhoc ian est ostengnru yEitpa,or, r aig drv uiu yt co duortur p6t ott,ytyvopt iv utg cliei, cnm sol fuerit in iluabusp&libs solstitialiuur. g u,atd r d r oi f1?ui our qon g peo\ pt flqn uig ozrcig. 'Ew,elo{}co in quopro-l0 Pouan onteucircnlunsignorum, 6 r6y }piua -r,,i;z/,,og, ia rft dusam tliei,quae sit a./l.'Et dianstmn aequinoct (ni1 rlioqpequofi peqos f1 aU. r.ai lry1qi,o{}o diviuu aileulu:n in dnoilecin partes aequales, a[&X"oseig r gitru ncn r .l.nirr.:t pnneta supra aDgda za quaesuntsignadnodociur, 'r elt,thltnn, sitquepunctuur alietis, a principium Z ZH HO @KI{,,1 ,LMMN N/4. itai Xorco et punctnurb prineipiurntauli, et pmcftm g|15 plincipinnr geninolmu, et relieltapunota sint supra 0 reliqua principia,signorun. Et quia proportio prodiei maioris ail tliem minot'euest aequalis longior{s portioniseptem ad.quinque,et tempus medietas citsuli20 in quo ascendit iliei est tempus, gancrirof ipsa pr{ncipium qnaoseqnitur signorum, brevioris diei est aries (1.arcus)d'lt'\, et tempus circuli sig' in quo ascenditmeilieas est tempus, quaeseqtitur principiurneancri (1. capri' lror'ur, corni) et ipsa est [capricorni,rluae os] arcu$z5 meascensionun temporis lad, et quia proporio ue. ascensionum dietatiszoiliacicl,hl,ad empns proporioni I'ad' esaequalis sopdieatie zodiaci tem ad quinquo,e totts circulussignortmelepaxtestenporalesiu trecenis3g vatnr seeunilnm est, quotlme' partibts, ergoruanifestum sexaginta et ilecem tlietaszoiacirl /r.tr ascenilitin ducenis zadiaai dal' et medieas partibnstemporalibus, partilous tem' et quinquaginta in eentum pt' orlpei,oy qyfi llq{n,zd d A dqyitrc ascendit ruqoa, rri dd t' &qytj Epav, tai zd *frq 'It'yg (t) guzgoiltrl ilpguiotb r'igairrd, { 0} /94- 95 lgor1peia rril fr1g -&ttkovvoeiogco, nai itvei tigti't'i ' r di fryro, rolrot .{ zg9i rri dt pdg4 2nr4 i1 peyioml fipiqu nqs vil pqaTurrqt, fipiqat iots ftr.rs no),)'unkotots ta nirt' iTct' )'6yot'. CF P' '{yet, (rp1l"6yot, 8r ( rrqg{, tai ian pcytor4s (u) Ji'o wy{rgovc zge g#r 1'cqetuzul il' fu $ pey ra naqul.vol lzorrp *rugrryyoglrp <ti'o togs tlultout. Q" P. piq"c y.g6vog, 40 (rP)?c ir rrti zq ci'roi:. C'P' z1pw.n\,tou rowion tlt:Ltl, tra&aacpqevat, 'Eneuti nqbE d -'Id,rl i, (t1,1 fiy.ui'iltot "'ltt-'t t0 yiortls dri {pdgag yq6r,as,it, {t r pe rv yror, i)t' i1 { nqbs rir e', i'ozad'} tLor htuzir.l*or, ).61,o1' diydneqrofiptu;tu\'rct duuEiqera4 rawiort' r i' z[z].os rrd, lold.tl.a qyb tv rojt r{ t' gu 1r]ri '7.A,f , 3 qa rfig rctt y'Ft'( 'fptunl,iou dw- drr/xia ris rtr oc'vtu )'1'67'7fif i/ ngg d' zal 7'e:'i1( ! cL'tt{t'$,rt' iorut. tp' zq}g ddd. tnu0}1oit 45 zrggrb p ro i.'{J fipruu'- 6trttt, o'hats' goq&syqvos rrgt'r '11)t ilpu{zJnt', l6yosrot.1II-4 tt ipuur.lbt, {. nX,iot, yqitor Lyoaiyet, 3a( rcqg vo,cpogg r' i n Os5' , . . . ovl'lltt'tc gu ro ziz.l'ou tor agits vatpiqcrcu?.r Tgou'ncfig eaSlos dd 6 vlntr"os rb -.1,!rl ilptzizJrcr 1,61'o;iorit:, v 4{ ngis i' iott' poiqatgr,{' r yt,ilga,/H.1 tTpmtnl,nv&'vcr- <ll zcrri tit il.4llts 6lo9 r"rr'1 dci q totiout, s cp' qdqeru it poiqatg Tqouxaigot', r -1"4i1 zgrgr', uftrory r{ ngbs il)'ln rt,' norcisttr: o&! oitrws'i0 it qrt ' uai nolkcnlaot(ogrl rlr rlc' ini ri t', ytgi{oyet neg Qgfigrnhtot, ir {siqalg yqounaig /*
ayd(PeqeTu.

xxI|Itr
'ioq Tqbcp r.pr lH

10

roit.ioqpesno"f;. r pir,qaJHxerce"'f {)iv.yt | ;#1.iff-'ilfir.ffi;,ilsoib;ffi:

reraqvripoqitp &t'urpdqem1 itlzrsruqtq- I $i, * ttlpol*l:. a9rya]flus !u*p?41ott,i119'looy quae est hl'i exquarta $srir'r,i;')l noiqrrlpioqi,p' |ae'dn- | ln.S*l^ttsraseenilit', quae quae ascenilit temporibus, est 4, in circuli, t^,o. -^i, l^-..-^,.,^:. -l ..r. 1^-. ,ttr_-__- -,. I

mraqyrlltiEw r$ -EIzl; poralibus. Et qnalta circuli, quaeestd, ascen-

tpEav dtraey,g{oeuu it' polqary Tqour.aiggd,i *r;;rr."art,'-rniam earum alinea elongatio r tJa rwaqtqp\gutudrevey.g'i1o,erat b poi- | aequinctii diei estequatis. Manife$uestitaqne,

;,

.4rn / -^-^^-*..^^!,. , nai :1rB-4 -r-.-.--r y.sh,ot,l I rt quarta circnli signorum,quae esta{ ascenditl0 toi. rvasr.rlpoqtot tuEosu,s il ffifu,"ff',il::ffi,il:iiirru*Est r0.rroiqarg y.qoatnaig'1..

quarta circulisigrontm, rlnae estdla,ascen' garyTqovtnai_s, oi, |neqiypt ilqa 6 .,-riErrou I g.oa. partibus dit in contum et qninqne temporalibus, t'Izwlreraqvrlpoqiorri,poqigr.g6yosioiefi" I o

,,oui*^,, *^i. nz rr7, /-^:_- ydq s I ,,iri*ii ,:;;,| ftoito.,\ i*:,,y,, :T "oE nr dragogv nqayptareuoptfuc,q), i1 itneqoy,il,l

quae :l I' fB ..1negupeqat' estcd, trigin_ ta partes temporalos. uuqogui ney I taezotliaci, , iu ilop El.T:.:.illtoaeed'(ggbba ssxcon'16 swt, oxit, ilf,! t*,+1tri ,eip,nor,'qy"(,{,uiot drr,}| .,-.-. tinui, -lrT'H***"#1.* e eolnm nnmeril,tioes pa,r, et eorum in, -'

temporuur ascensionum I ergo angmenum $rartae Kai ircti i!-,1 qor tioir ctit6v I1IZZEEI i zoiaci,qiraeestfu/.,snprtemporaascensionumqu

b oryrptog'?,,',iiioors # I ;il-;;;i" fi itrcEi,y.a

ffi;,

nd*<ascensi0nu.m>aliorum snper arcus compositi exprima

i$;l,t""ll,,H ,T

(.r:esr>hocseeuntrumquorrp

rkfi$oug f&qy,opitcov per tlootrinarascensionum), ergo2o &n ycyiororl ru l,or- | erunt operantes

supor ascensiolres arcus iltnr ln_| .,*-) *)^, _.*^!-,..,-...-. _-\-. ,l_,r ,,_ | illedieatehorm a,Teuum oitoviori zs,r rt, rerq&vcoto, rvcin -i | ;:"$il#"ffi"ffi.|..}l$;ffi:''lrl: zaflpioou3 rot nhfillovg. roi i'or* i1yt,regoy",)

r6u, zf1s ir .toisn&,on, Sneqoyfis nohttarut""| 1"^Tj,11liAT*]:1*t

3:dt.tatem ,_":r(1,,::! ;,,lio,,[,or, oWo,{ .o: ll*#.rffi.'ill*0il:_311l"ffi"]i, 4T.,,,, i ll]lil; z,r.'ti s ,ao k,) '::::_r.vlqvo r ,t;;-(;';;;;;";;,:;,;;;';:;)." L. ,tl rgvvL.'uo provenient alivhione fi"[ffff.T:fffT17 ex 7, ,:^.--_ tres partes etvi-30 tl ,?lff:fll :" I novem, qqd ruv tu'roigHZZEE4,!f gini minuta, qnae |BBA
temforales. Srit | 'r-cttrlpoq.iotg 'Srreqoy;i1 ergosuperuum d,uctrpog6t, ascensionn signoruh.aaeed,d,g ?ou I r!. I Ikllay ?ne) qot ftooiiaooroty ci6n, ai I flbbu,Slesparteset viginti miauta. Et etiam quia arcushe: aeecl, suntcontinui, ceiy HZZIJE.4 *c),rn*no,,,,;,,-,"),^*t-"i^,.r.. Hzzl!l I .a?,?,"i? rlc'rdesunt partes

yi,troul 161 1"om64 yoiqac'r*oytr,si y, i ti | |t_l}*i.::Ti

nnmerarionis in se et I ;f;fffiJ"il.di.tnti, ftit aag,ogitu, yer025 ^tugmentun fi ilrEiTeL oulaetp*oi'il"i pr*tr,i" """r "aiionum. 11'4pliottu3 aseensionun ro| n?r\$oag meilieatis hontm arcutm supe-r | primae cin peldqy.ogtiutov
esttriginta,, ot mnl-

'soiworfi,

4*!:nf *rT,::,.,oy'::::," , iqiro, I :ffiff":_TX,iliT.n*ffi,.:flffi':1 ?'Enfi#og r6v r:IzzEE..t y', i-t ;igl'#lli#J H*ffi":r'lilil I ;;"" ",r,, e'! L|. ri liqa 'z org,Eiguo,i!.rq io ti-,t*,'*, quod. provenier ;;;-
ex trivisione, I '1s, y|*rrlilssrar iv prilq"rgr.gwri,oig'td. .ot'uoi.* aiviserinnr centum et rgrindtdI ruediirn; p?..lilll rri zai fi r daanylfoccat,ijrtg iori tlivisiono quintriginta a6 ,evd ,i f1::l*l",:T """ i llll t!iqr.e, xaqou, ascengiones g:-1t'._.1p!1tt atcus ia'polqaqy"qor,roi[' guod. me,.{. I
p.r0pl9r [0c er.Itnt asceugionesawns ltg, qui est signi tarui, in vigbti quinquopartibuste;poralibus. ro

n\{}os, <dqv.6va,oi dn xrfr p,cyiori,,,>;"o c, | ;il';J"-;;ir;;;tun, er eorum numeratio esr rcdwcott ouyaipuogco6 ploot; lnohl,arvl"dos agcensionum sornnr estaequRI iryt*, ergosumma lis multiplicationi multiplicationi ou ou zwr), aseensionum ascensionum zeu) r nJ"frg.oc rnodii eorunr rnodii eorumin nlufiI'ogaii6y. airu- "t.n). ,,ti, I ncti?6,, 1ort o.nfr ,oE ,rio I

"'eoupeqet;t,'drurp,qai, r:Jr3il H:hlioff;iirffj"Llr-#tli**, I secundum )ttilrooy " assensiones esraeq*ale, et incoptio eoi;ts,,in4l,L1i,rrttt*r,i I

.r'dc q'i,,

*,iir,!:'rr;:t'b,:;i,lr, ""#i iiri'"!:'":,!,""f!';[f "T:rf i iirTlTllll*-:H:1llLTHril'


zqos I .!.lb,,ry rttia q.utttlt{t,rttt.a.. (rq) 'r'(t I iweil.ilgriir::::,ir!::lr..t"r,Jor.!s.l rt'E) t aou -zul rtt fzzapfuotv. Eorrro $ r6rt )! tn,24,girr'i;. I ' ,.:.:yr,:::g,: r.],om ].iot,t1fr-6issa.. izaoroy, iTorrrt qn , /,o1ttr r ll ai:ruiz, i, lort 2i, , p,

11

xxTx

72

Kai ineqiyot;on, Ml,oa ai rtiv Efig Et erit snperfuumsignorun, qa,e sequmlteqtEeptt daaqoqaipoi.qatg tur signa], tres parteset viginti niy [haead.uo T.qounaig i. orgo arietis sunt in paribus pu pu zgLg ?owex.gi1oerut h, poiqwg y.po- nua. Ascensiones minutis,et tauri iu una' za p{, 6 i raqog?,t,G, dir}opor d vig{ati et una et quafuaginta paribns, viginti quinque etgeminoruri in yigintioco 5 aiv xq t, zag't"itogdd rlr l,a pf, luicot, ir paribus et vigiuti minutis, st cancriin partibus 1..c,naq${aag dri rir fi z!, ;,ai i.t, i'org yqirxp triginta e una.oquadragina minutis, elsonis 1 pit, 7-I{ rij @H, it EZ rfi OK. 6"i O; in triginta qni:rqueparibus,e virginis in hilloor dniTor*ocu,ry ioqpeqntda o4peitot,i.u ginaoetopartibus et viginti minutis. Sunt au'iorp tem ascensioaes arctrs/ra aequales ascensionibus 10 yg6Np &aagQowaQ dt'wey$fioerit qa (aarcus/r, et ascsnsiones arcusue sunt aequales t0 ys trrc), i i.r F1 i, onognios t) r G, ro- asoensiotribus arcus, quortm arcusflc, quoniam tlrr$ d 3; f-_ri, aiyinegcost it' nr1 rJ, elongationes ab aeqninoctio rliei sunaequales, asconduat in tomporibus aoqualibns. Ascensioues qor6o-c u ra, iTficgdd iv ia p(. partibus octo et vi- 15 igitur suut in triginta librao tltarcqai rci aI ty Qp/i,.ou nara ginti ninutis, et scorpionisin triginta guinque (rs)trele {oourut, inai1negfug oi1norc et ltgiou partibus,et sagittar in partibustrigina,una 'ioq ts daarpoqd iori rfi roi ,or idpeqoi grg- qnadraginta minutis, et capricorniin viginti octo pa,rtibus et viginti minutis, et aquarin vigitrti f.ourarc}oeL quinquo partibus, in partibus'viginti2O et pisciurn p. 'tis negoyilg f.fyu6y,optiary,fi oeg- ma et quadraginta ninutis. {Iowty dX}"i1t'oa a'i ry f-t{g drodezcnlpoqicol ssiuntur vero, quotl, postquam Manifesum roT Qprunoi dtargogai,rai uiy it, tcg co- temporaascensionum etiam noscuntur signorum', 20uarrlpoq[oq rqranoou1pogitou lanrsignonrm. Tempora rcit, i{fig dL tomporetlescengionum sunt aequalia2s signornm rlne cuitsque ascensionnm hl&ua ne4rituy ui rilaqrtqai7,tcoo$rjoowet, ia sui oppositi. deseensiouis tenporibus etow uneqoy;il. il 'Errclo$at n(nhou oewfi ,ry -trpiuv quoil, postquam 2. Nunc vero tlemonstrabo, nerrlpbEa E{\s &1"17,0q ui -48 BT, nai 3t, angmentun susoninuorum siguorum ascensionum ZSnhelou 7,gfuq .!B ro T dvageqkt-f]to, per se ad invicemnotnmfnorit, tunoetiamalg-30 r qttao sunt cuiusque dgri rfis drcrpoqig i7 mentmtr triginta part'ium {onr r,4. ot1aeiou' notnmerit ail iuvicom s0 eorum, super r'fisvol tqa m -48 coezcttrprcqlor duaEoq,) siguiferi' conti' ex signis iluo itaque Ponam pr B T o ev,at;q poqiot h' erp olgargl oqg neqiyet, nmque sint aLDg,sitquo principiumascensionum dr) rr rv i.v roig zlB pnnctumn. Est orgo augmentntn T,qwnaig 7'r!' X'iYto ascensionum 8 :10 rcir .5{ig signi nlr super signnmbg tuespartes et viginti IJI- rlrodoz arrpoqioq rQ.(&ooxtttogicur ascensiohX,il,oretphtcor,ldqTop$,ul drt trteylowa minuta- Dico igitru', quod snperduum oontinuorum, b9 ob tluorum signorum partinm nuu ai dtarpoQai, yue,to{}floolrat ro nqg xQ.41 qtrorum(L quarum)pri:tcipium est naior earum, einyayiortls quflo ir f7 eioo i:neqoyfi<, riqy6pa,at" 40 est illq quaeest acl ct, esnotum. , ri nqgvq '4>. ascensionum probat. sic Quia [est] Quod iJ5 nei, yq & roig .4.BIlf coeu'alra1pusuabhg atgmentum parinmrluorum signorurn fu i'oy1 per se ail inviconrest aeqnale, it aqoqai et earum incoptio rot' qioq ai rrir'rQuur'rtorqpogi sequitun, estea, guab 6ioit' neqqi1, tiqripevat' dn peyiotqs riit est a uaiori earum,quae priuae earum super.45 uediet*tis ergo arrgmeuum 'i1 6 oayneitrqsr -!., inrcgoyfi,fi i'nepiyet aequale nultipliest seenndarn earum medietatem 'roi nlfi$'ougrtiv l.ou petog ,l.n ro fipt'.oaug e&turt iu seplius numerationis sationi medietatis 4Qnciv, noA,lrunX,ctoirov itrt;i rig rll roig ruon' et postert vero in unam addiionum.Augmenum earum rceqoyr'1s za'rd tr, mtqd,yotuolrv dru,'oo rnediotatisearun primae snpor secuntlarn 1cot'. ilt i,tort rofi r'fufisousrt' nnetyit'a1t' (rg) .,ftri r wi rdt q,anmp{tut. P. poiqat nai {t'rn' i7 pit, vit, /tIl Bf i:neqo24ti

13

xxx

L4

6 dn rol tipi- medietatsm est tles partes et viginti minnta. Et LQor'lxcti , t!, f, rcrqdyotog (tllts roi nl,filloug meilietatiseaflrmin se iori ft'. r di wiv y r! ir,- nnltiplicatio Drmerationis tres partes t,ct'r,ooroor(tt, iorn, -u0' ri/' 7!t'. i1 ge elrou- est Dongenta. Cum ergo iliviser{mus per provenient ex di' minuta nongetrta, et vigintl .roig uezupirrl &taryoqruri b.aegoyrj ttiy i-t, et viginti tertia' Erit 5 visione treilecim secundtu I r4yoqiory rq ur.o$6\ltoQi rot' rttl igi cil,tlii,wg ergo snperfun flscensionum partium duotlecim zetyi.ttot, *'cril o o' ti/' y,"'. secuntla et viginti tertia, fam signorumh'edeeim 'I'ot partinm.serr lgluv zzl,our\utu.auyoqiot, igitnr scimusangmeltumascensionum . ctrnilaflunsper se ad invicen:,quaesnnt tniuso[$'rlnoroiuytcogtiopito"-, il, ocrr$ T.gatu.uigcniusque signornm. Et illuil est, quo10 duoilecirn poiga4 rl,wu1igeru4 yrlrys67sp1iy,4s de1 z"air{g clemonstrare voluimus. tofuarloqt',r.F1S nego1i4s, airv y fi rueqiy.rtmo quoil,postquau autem, notaefneOstenam roig tgtc;TLoot1ltogitov tt v ilfig rint ascensiones .rloezanlpagiorg qualeduodecim alicuius signorum, iLi1|'azuph,or, ?a,ur1,oqai, r"ai i!-r.aorov tp crnqe fuerit signum, scilicet in quot part'ibns FEur,a$.r\lnQl@7, yt'tuo,i+loetat, it oqt yqbtg temporalibus ascenilat, et notae fnerint ailditiones15 ctt'ttt[!E88Tat. triginta pariun super se ail invioen, qnae sunt 'Ew"eio\o tluodecim signomm, tunciam noftm erit, li r roi: zqlrii uraawptiqrct, cuiusquo quaequotriginta in quot partibns temporalibus y .tB (ai;dr i rcLoet, zai $.yui toopartium, qnae sunt cuiusqne dnod,ecin signorum, .{ttiye$u). r,rin ga oawr4griqtot ,rrE- assendat 20 qec.at-.?r, poiqa,g4Qoymcds tct 1t', ei i1eqeit, Ponamigitnr signum arieis, arcumaZr;non ',wi llzasrw rrit, ?v .rtit .,1. oezarqpopkg enim difrert, utrum ponamus signum a,rietis an z$rEazoorqyoqlor,h nlto? 7q6wpia,arpigerar. aliird. praeter ipsum ex siglis. Manifestumes igitur, qroil amts ab aseendi in partibusviginti f una of quatlraginta minutis, Volo autemscire,Z5 J r ' ' . - - -"_-----------.\t/ I, in quot partibus ascendatunaquaeque triginta d-\;. & partitm. "F.oru rrgtirot, p, rgwnoor,4pttpw r Ponam ergo arcmag, elstt principiumpar.{f, i'oXntot,i r ":J. ;r.ai inei'6qi, 6oor tiunr triginta fabf, et arcusd sit postromaea. 4.ironlu eion, ui r.6v iy r(t -CB wenurar1_ rua. Et rluia <aecensiones parium>in ar.cu o 30 ,--quotlibet>clnantitates po.qkg rqcultortrtpoQtuy ot earurn trfu f${g &},},,fil,oq [aoquales], rcF sunt ri ph,c,ta drar1ogai, it, i'oy tneqoyil, iiqrro, oi., numeratioest par, et earuminceptioest a maiori sunt continuaeet riluiftog, dqxitpa,ot &n yeyioroi roi _,1T, tt earum,et fearum asoensiones] (t. earun) angurenta ascenlionm snper se arl intiz n&ryut' rct it,ee4tr,coa ouynei.peuog r3o r6t, vicem gunt aoqualiafot priucipium earumest ma,:J,5 iort terd y ior earnm, scilicet ascensionum, quee sunt /-in 7;urti ou;uyiuu nol"X"azelr&og .toi nlu\{}oq .tt' r,z,e4tiutot,qw. snmaeoarum es' Iltto.Lty nui signo>a], ergo compositio :)$ pb z r&tryary rtity iyaeqtiytot,ouirteipwig aequalismultiplicationi tluarumcompalium earum oarnm. Coupositio iorw )"epi, 3 cll1prcugro nl,$$ois ,C. , in medietatemnumerationis vero srutrmae ealum ss partesviginti una et40 Qgi d,u6r,ri tt' yiywtut i r{ p,,. i*opg, quadraginta ninuta, of mediotas numsrationis ea. reQog uQa i ,:If /JB u,eve6{tfloerat }.u poiqury rum esquinilecim, Cnm ergotliviselimuspartes viginti uuam et quailragina Igowar,is'i r.i tr". minuta per quinile'.15 .IILv irci c r6y u r{t -48 oetexry eim, provenieat ex divisionepals trua et viginti sox ninuta et quailragintasecunila, Erun erao4i poq! tqtar"oorqpoEai,ou ne[qrcgetbu&rug,o_ ascensiones tluorum arcrm a,g hil, secnndo*pyptvfie tes tomporales p' ).omiz,Z. in parto una st vigini sex minu_ , -!|.il:!yr* zui tzitz-ts 'r.tl rrctuu c1t<iue htrtc ds,ngrro, iiri ^Qdoins-'i" rZ"t''iini tis e qnadraginta secnntlis. nsoite. [mr i tl.,it. zet'ti,"" :;fi "ol' i;:i;n-;.i. ,r 40 tum tyzts,,z:_.',1 titizr.s' o!. r fi &zcc oy, (gt, 1j.- 6or eiam guia triginta partium, quao sunt w Ez( yr". Csl, in sigaoa, ascensionum snprfluo snntaequalia, rr0
l t -

t5

XXXI

16

quaoostar' pdncipiumest maior earunt, qui itt'iog cioir|oeqoxfr, &qydpwut l:r pu gua,rum .<rrg, posilema lid, e est arcus> eaTtrm et cus \'iot,qs rfis -4T (xai "iort,nqciarlp' rl Zf, tertia, et viginti tredecim secuntla est superfluum oy"*rt i /B), negtypt. 4 zr rfis itB ergo ang'mentum clg super il' &r'cus ascensionnm raig &t'd E o't/' r,!". qL { scensiones Udr,g zla.'gepig ail-6 viginti noveru a,r'cus db esaequale |xooarat nEoygi ui v o o' t1/'i" oune- &itionum partium. Augnentum vero ascensionnm est tre' partiurn,sicut ostensunesr (o*)Seioar. yty'otnat. 6 i d' y'", ge nui fi rrlS ascensionnm igitur horum tertia' Fx vigini et desin secunala r\u lB odt' Af fuagoqfus neqoyiz,qs sex novemproveniunt in viginti rnultiplicationo o i *i' d", lr,ai owuptEhegog fi -dTlB et quadraginta 19 minuta ot viginti sex secunala 'fi i rt g'. pit' teria. Est ergo augnentunassensibnum ygwntdis &aagigeuut. iv poiqa a,rctts u 6 pi ?,f' v:", d sex urinutaet viginti sex secunila et quailraQ) nqa AT &uwcy,$fiowat duo fuit' quod ostelsum ginta tertia. fam autem . lB ?:u o 1i 1' F"'. in partounaevigintisex asceutlunt arcus agrlD 'totuv e$qqphoa uei yuytuolt'opbqs osi1.1 minutis et qtafuaginta sectnig.trfanifesun ncq- igiw, quodaxousog ascendit rfig lu r'c,is, neqtgeqeiary dvaEoqtrQs SEis sex in elladlaginta oxqs,8 iortv 6 d tyi' i", nai ai lotnai ytto- minutis et fuiginta tribus secniliret viginti ter minutis ts, et arcusd asconilitin quadlagiuta daagiqovrat. 16 h, oq y,gfutg o|"fyoowar, 'Y4un['doug tertiis. qtaih'aginta et et sex secuntlis )4aagogttoi. wfi Thog et29 es
Q'r1\'Ooafii1norl. yg wut \qw ta lonintgo4i,,, 6 p Qwrog r o it r v ),o u fr, t o i, t o u (L ropozqoia ou) ,oorr{nuog4ineqo2':tu-g}ineq$,tc, 6oov twl r nlilgog 20ttiu Sqov zcgri rc, Ch P. Qs) stroorr; xal lwzq o o' ,,!' ;" ,ot ,l' ,E 7i6g":. (1, ll,l' 4,n"' +'i s'zi'p"'). VP. *=-ta 'aq'ryi1o*a ic'ttuy11 i,:n roi cu'ultrro:'.dqov.ris lintqo1ils) 7q6tos,rou,tropitgTphtov ir1gict'rcrl,oqitg 2lttotct z roia d p" t' t i tcE"p"" Iomb p{yq vu n i ,y'' ,;"' roiroa rptoytv ipe. folf'r"ot tztl Ttig &Eei)'ott intaEoqt'' tit, E).noan eiptohopev ' t),, inrgoxill oior, s tnl ti iA zllt tittttitv tilt' n) 'lJ7a, totts ttpa i1u, &qatq* rs JT .'tB ti,he/las Iomt ilO.leforis d tnepq(is ni,zr,lr dattpuopettr zt.zr/clomu 17.a zel q,ah,irnt' llmot' rfu { yg l6aa arat,

autsm hoc iam manifesum 3osguarn part'iuru t'ri' ascensiorum scitur',quodsuperuum 8e super sigirornm' ginta, quaesnnt utriuscninsquo e viginti ter' ad invicern est trsileoin socuutla cuiusque tia, ergo patemest, qnodasceusiotros notae socmdnn sun 25 siglorum uodecin> <partismotlnu,quo operatifnimus. Explicitusesliber Dsculoiile ascensionibttp

iori) zui 7'lrrr.u d,l'rirrrol iyu ri\; t'nqoli1s 4torrt' ntqt't11titi; t u' !' u"', oitits ioru tirs di.tirroros ;FB0 ng6o:ttg ot't' 76[np ,At irt'itittpopits Zq6t'os' inqo7fu, 1v a ! *i' p"' zul noilcctsrip ptftottu i,roio,ri, tic r.L r,i o ,ri hi' ,!" ' lout'upq'&5q6v o ri |i', i^tpoxioi ,!' y"', ).omtii ti''i"'toi'u ttyu ttpt' o y' i' C"'' o pi I'lt'z'"''1C' P'

Losol'ton' B' Zu ilen Scholien' oiust4norcivP'fehlt P. - 84' tytuy' P' '_ 84' 35' i it'al2'r)$ C. roi, p. rd'rlr 11intqopils 1. 88. a fehlC*P'2' fehli P' 8b' tim 88' P' r91feh1 C{'ll Io\))g l,oror* e?.8S.ai,rl rgr'" ' f,rirnrrni i,"r.lo$e,u{rtont 'pt; rgtis CUP' ot'trrcfltioar -z-rri ' zui rqrti5' ;i c^p' 37 :;:,;; -Fil,";rl ,E t it tz rtitr,2To, 9'. zttt.ui tdtv iT &isfehltA' A' 38' & rlztgoTils ll gAcp-zrc] fetrlt '-p, ll t:ntqop)l it:ro!)riottc0,. ll ct "O, upDi"f.-- AZI - 49' iutti irr' ACr' -A" zut &)J' yfi 4l' C"' 'lBliot'totn' -eS. 39. roi' Ilrfelit C'. O-iS" e" il nqls - 4' 45' zai 7r)gfeblt oxii. ,r, o[d,ro, P. - 36, S?.z izal]'ri$i1zoi' P' iehlt p. 3. il. lrrli ot't'uptl'ireqot'dartt c"-88'39' lehlt 6,cis rri B?' a{,'jo-*(li'n6xou' P' P. -;' c'. - 46. qxi,ltttos rijszt c^"- 8' 42' toe'rs * 6 Gp,,t' l"os il:qu 43' rotg c'' ('p tz' or ih' "' @ i,'ooroo;;;t;'tfu'q'-' 0'" 6' 40' v &tJ'tir" - 4{. t}r,eliJtr-v C,P, beide a' E. ior'rs .44' 4i' I6yov p, - 48, fehlP. tttieulpi'" roi, P. P'dow ivvtc'.il.at 9. c". 44, fehl r dai rt P. 48. iJrrtt'p.'-' +g. dzer^til i{oi." ri", -l ri' $z)ri "r* tror fehlt P. - 3s' zqr'}za p. ilzarrz fehif P. ; 88. tl,' 1,': ;{",ei ;;:t;:;;/;i" ;r lror 6 -c" 16. 18. p. zu.r y.P. torr G c.. 6.i. n.;. .dotv 40. 41. y zur r,re' tort,I r u s".-ifr.'i-prlrur"i ;' il' ";i,, - 23.itEogflo'o u.-2t, P. xatt_ie1'{}l ",paii c,, c".1 w c,3.; l9.roouinu.s.ineg6. oioa tis-tit; C,' - 29. iuchoo.lI./3 u:rd'ui+ofus'[iya tis i'ous c t],in"ovu d lzul,, -h, 26, tXrcl p1'f roov U' rriz C'. U.wrav gatqercr' ttXrc [l P; 31. r&, p p, - 80. zU rll.tuoytu _ti, t urlrJ.mo, - 83' 84' roiro ptut' pt' P' ro. z'e,; 'ittrav P. - d. ,t' ,;7 h'llouuupEhqu' Cr'

'

u. s..,u.. ... erstens, r, naeh: 2g zusatz:p. y zeile -r, *ffi"r,a*Breiten" sek' gtrnz'iu .r-2il-6 nicht oder 20 rlrzeu 6$ Qur*ten ati.;iltri[ ild-.'xYZ.ir. fi;;i;t;f"";.

Das könnte Ihnen auch gefallen