Jeerj %eeveesoe evLeceeuee kee heg<he veb.

321

ISBN 978-93-80353-49-4

pewve keeJe keLeeSB

-jeefe$eere%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer
YeieJeeve MeebefleveeLe pevce, oer#ee Je efveJee&CekeueeCeke efoJeme-pes ke=. elego&Meer,
11 petve 2010 kees pecyeterhe-nefmleveehegj ceW hetpe ieefCeveereceggKe eer %eeveceleer
ceeleepeer eje Ieesef<ele eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej Je<e& kes Devleie&le ekeeefMele

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve eje mebeeefuele

Jeerj %eeveesoe evLeceeuee

Fme evLeceeuee ceW efoiecyej pewve Dee<e&ceeie& kee hees<eCe kejves Jeeues efnvoer,
mebmke=le, eeke=le, keVe[, Debespeer, iegpejeleer, ceje"er Deeefo Yee<eeDeeW
kes veee, efmeevle, DeOeelce, Yetieesue-Keieesue, JeekejCe Deeefo
efJe<eeeW hej ueIeg SJeb Je=nod ebLeeW kee cetue SJeb DevegJeeo meefnle
ekeeMeve neslee nw~ mecee-mecee hej Oeeefce&ke
ueeskeesheeesieer ueIeg hegefmlekeeSb Yeer
ekeeefMele nesleer jnleer nQ~

-: mebmLeeefhekee SJeb esjCeeeesle :-

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer

-: ceeie&oMe&ve :-

e%eeeceCeer Deeefe&kee eer evoveeceleer ceeleepeer

-: efveoxMeve :-

Oece&efoJeekej heer"eOeerMe #eguuekejlve eer ceesleermeeiej peer cenejepe

-ekeeMeke-

-: mecheeoke :-

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve

kece&eesieer ye. jJeerv kegceej pewve

pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.

heesve veb.- (01233) 280184, 292943
Website : www.jambudweep.org
E-mail : ravindrajain@jambudweep.org

eLece mebmkejCe
1100 eefleeeB

Jeerj efve. meb. 2536

Deeefeve Megkeuee 15
22 Deketyej 2010, MejohetefCe&cee

meJee&efOekeej ekeeMekeeOeerve
cetue
20/-.

kecheesefpebie - %eeveceleer vesJeke&

pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.

(3)

(4)

mecheeokeere

emleeJevee

kece&eesieer ye.jJeerv kegceej pewve

ye. keg. Fvot pewve (mebIemLe)

ceeveJe peerJeve ceW mebmkeejeW kee efJeMes<e cenJe nw~ Gece osMe, kegue SJeb peeefle
kees eehle kejkes Yeer eefo ceeveJe meoeejCe he mebmkeej kees peerJeve ceW veneR eehle
kejlee nw lees Gmekee peerJeve heMeg kes meceeve efvemmeej nes peelee nw~ kene Yeer nw%eevesve nerve: heMegefYe: meceeve:~
Fmemes mhe neslee nw efke peerJeve ceWs Des mebmkeejeW kee yeerpeejesheCe kejves kes
efueS Deewj ceeveJe peerJeve kes GlLeeve kes efueS yeeueeJemLee mes ner Oeeefce&ke SJeb vewefleke
%eeve kees enCe kejvee Deefle DeeJeMeke nw~ Fme efoMee ceW meeefnefleke ef mes osKee
peeS lees veeke kee cebeve meMee Yetefcekee efveYeelee nw~ eee: osKeves ceW Deelee nw efke
efkemeer mLeeve hej veeke Deeefo kee cebeve neslee nw lees Gme veiej keer keeheer
pevemebKee Gmes osKeves kes efueS Skeef$ele nes peeleer nw Deewj ceveesjbpeve kes meeLe-meeLe
esjCeemheo IeveeDeeW kees osKekej peerJeve efvecee&Ce nsleg menpe ner efMe#ee eehle kej
uesleer nw~ pewmes-jeceueeruee Deeefo kes Deeeespeve mes ueesie 10 efove leke jece-jeJeCe
kes peerJeve kee legueveelceke DeOeeve kej Deblele: Deveee hej veee, Demele hej
mele keer efJepee keer efMe#ee eehle kej uesles nQ~
Fme hegmleke ceW Ssmes ner Deveske Meeeese keLeeveke nQ efpevekees heecee Yee<ee
ceW jekej hejce hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer keer efMe<ee e%eeeceCeer
Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer ves ceneheg<eeW kes peerJeveJe=e mes heefjefele kejeves
kes meeLe-meeLe Des DeeoMeeX, vewefleke cetueeW SJeb Oeeefce&ke eJe=efe kees oe ceW OeejCe
kejves kee megvoj ceeOece eoeve efkeee nw~ Deiej nce Fve veekeeW ceW JeefCe&le efkevneR
Yeer ceneheg<e kes peerJeve mes kegske DeeoMeeX kees ner enCe kej ueWies lees nceejs peerJeve
kee efveefele ner GlLeeve nesiee~ Fme hegmleke ceW JeefCe&le keLeeDeeW kes ceeOece mes veekeeW
kee cebeve kejles ngS Deehe meYeer YeJeelcee peerJe keg efMe#ee enCe kej Deheves peerJeve
kees mecegVele yeveeJeW, ener Fme hegmleke Deewj jeveeke$eea kes ece keer meeLe&kelee nw~

pevemeeceeve kes heefj%eeve nsleg eJekeeJe DeLee&led Meee-hegjeCeeW kees megveves keer
Dehes#ee MekeeJe DeLee&led veeke Deeefo kee cebeve DeleefOeke Gheege neslee nw
keeeWefke MekeeJe megveves ceW keCe&efee lees neslee ner nw, meeLe ceW DeefYevee eOeeve nesves
kes keejCe eLeeLe& kes efveke hengBeves ceW Delevle meneeke neslee nw~ YeejleYetefce hej
efveJeeme kejves Jeeuee eleske ceeveJe eeeervekeeue mes ner veeke Deeefo Me keeJeeW
kes ceeOece mes vewefleke efMe#ee SJeb Deevebo kees eehle kejlee Dee jne nw~ hetJe& ceW Yeer
eneB DeefYeveehetCe& jeveeSB ner ceveesjbpeve SJeb ueeskeJeJenej keer heefjeeeke LeeR
efpevekes ceeOece mes vewefleke, Oeeefce&ke SJeb meeceeefpeke efMe#eeSB oer peeleer LeeR~ Fefleneme
ieJeen nw efke osMe keer hejleb$elee kes mecee Fve DeefYeveehetCe& jeveeDeeW SJeb eebeflekeejer,
osMeYeefe mes Yejs mebieerle ves mJeleb$elee ceW cenlJehetCe& Yetefcekee efveYeeF& nw~ Deepe Yeer
Fmekee heefjJeefle&le he er.Jeer. ewveume, efheuce Deeefo kes ceeOece mes pevelee kes
mece#e Deelee nw~ neB Flevee DeJeMe nw efke heeeele mebmke=efle mes eYeeefJele Fve ewveume
kes emeejCe ves ceeveJe kees veweflekelee SJeb mebmke=efle mes hejs {kesuekej meYelee SJeb
mebmke=efle mes keesmeeW otj kej efoee nw Deewj Ssmes mecee ceW DeeJeMeke nw efke GvnW hegve:
vees he ceW Deheves leerLekej ceneheg<eeW, osMeYee MeneroeW SJeb mebmke=efle kees ieewjJeeefvJele
kejves Jeeues ceveeref<eeeW kes peerJeve mes heefjefele kejJeekej Gvekee Peeve Fme Deesj
ye{eee peees Deewj mebmke=efle Deewj meYelee kees De#egCCe jKee peeS~
pewveOece& kee DeeKeevehejke meeefnle efJee ceW cenJehetCe& nw~ eejeW DevegeesieeW
ceW efveye eoMeebieceeer efpeveJeeCeer kes eLeceevegeesie ceW leerLekej ceneheg<eeW, eeeerve
DeeeeeeX, ceneve Deeefe&keeDeeW SJeb Deve esjCeemheo eefj$eeW kee pees JeCe&ve Deeee nw
Jen ceeveJe %eeve kes efueS meJe&Lee Gheeose nw~ Fve DeeKeeveeW Deewj IeveeDeeW kees Me
keeJeeW kes he ceW Gheefveye kej mecee-mecee hej Deveske DeeeeeeX SJeb Deeefe&kee
ceeleeDeeW ves meceepe kes mece#e %eeveJe&ve nsleg emlegle efkeee nw efpeveceW meJeexheefj veece
Deelee nw pewve meceepe keer meJeexe meeOJeer, mejmJeleer mJehee ieefCeveerecegKe eer
%eeveceleer ceeleepeer kee, efpevekes eje jefele ueieYeie 300 jeveeDeeW ceW Deeyeeueieesheeue, yeeueke, egJee, Je=, efJeeve meYeer kes %eeveJeOe&ve kes efueS Fleveer meeceeer
nw efke he{ves kes efueS mecee kece he[ peeS~ Gve jeveeDeeW ceW Deveske veeke Deeefo

N: M

(5)

(6)

Yeer nQ efpevnW mecee-mecee hej hegmleke he ceW ekeeefMele efkeee ieee nw~
uesKeve keer Gmeer e=bKeuee ceW iegYeefe kee Deveghece GoenjCe emlegle kejves
Jeeueer Gvekeer megefMe<ee e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer nQ efpevneWves
hetpe ceeleepeer keer Dee%eevegmeej DeveskeeW ke=efleeeB meeefnlepeiele kees eoeve keer nQ
Deewj DeveJejle en e=BKeuee eeuet nw~ efnvoer, Debespeer, mebmke=le Deeefo Yee<eeDeeW keer
efmenmle uesefKekee hetpe Deeefe&keeeer DeeMeg keefJeefe$eer Yeer nQ, peneB GvneWves iee ceW
Deveske ke=efleeeW keer jevee keer nw JeneR mecee keer ceebie kees osKeles ngS Deveske heehe
ke=efleeeWs keer Yeer jevee keer nw~
etBefke Jele&ceeve egie ceW meebmeeefjke GuePeveeW ceW hebmes eeCeer kes heeme mecee kee
DeYeeJe nw Deewj keg #eCe mecee efvekeeuekej Deiej Jen ceveesjbpeve kejvee Yeer eenlee
nw, mecee-mecee hej veeke Deeefo kes ceeOece mes Deheveer eefleYee efveKeejvee Yeer
eenlee nw lees GmeceW efueKes JeekeeeW kee jvee Gmes keef"ve eleerle neslee nw Deewj Jen
Deheves eeeerve Ssefleneefmeke %eeve mes Jebefele jn peelee nw Ssmes mecee ceW eeeerve MeeehegjeCeeW ceW efueefKele leerLekej ceneheg<eeW, hejce hetpe mebleeW kes peerJeve eefj$e kees
keeJecee Peebkeer ceW emlegle kej Gmes peveceeveme kes mece#e megueYeleee emlegle kejves
kee mlegle keee& hetpe Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer ves efkeee nw efpemekes efueS
meeefnlepeiele Gvekee efej$e+Ceer jnsiee~ emebieesheee efJe<ee kees #eCecee$e ceW keeJehe
ceW emlegle kejves Jeeueer hetpee ceeleepeer ves iegDee%ee mes Deveske keeJecee keLeeDeeW
kee uesKeve efkeee nw efpevekee meben emlegle hegmleke ceW efkeee nw~ Fme pewve keeJe
keLeeSB hegmleke ceW eLece leerLekej YeieJeeve $e+<eYeosJe, leerLekej heee&veeLe, leerLekej
ceneJeerj, eeefj$eeeJeleea Deeeee&eer Meebeflemeeiej cenejepe, hetpe ieefCeveerecegKe eer
%eeveceleer ceeleepeer kee peerJeveJe=e, cees#emehleceer kee cenJe, eelegcee&me mLeehevee
Deeefo keF& Ske keLeevekeeW kee JeCe&ve nw, efpemekes ceeOece mes cebeve kejves Jeeues SJeb
osKeves Jeeues eeefCeeeW kee ceveesjbpeve nesves kes meeLe-meeLe hegCeJeOe&ve SJeb %eeveJeOe&ve
Yeer nesiee Deewj peerJeve efvecee&Ce keer esjCee eehle nesieer~
Fve eeeerve SJeb DeJee&eerve mele keLeeDeeW kes ceeOece mes Deehe meYeer Deheves
peerJeve ceW esjCee eehlekej peerJeve kee GlLeeve kejW Deewj ece-ece mes Deelcee kees
hejceelcee yeveeves keer Deesj Deemej nesJeW, ener cebieue keecevee nw~

hejcehetpe ieefCeveerecegKe
eer %eeveceleer ceeleepeer kee cebieue DeeMeerJee&o

N: M

mebmkeej efJenerve nesles Deepe kes YeeweflekeJeeoer egie ceW ceeveJe kees Oece&ceeie& keer
Deesj GvcegKe kejvee Deefle DeeJeMeke nw~ heeeele mebmke=efle mes eYeeefJele Deepe keer
heer{er osJe-Meee-ieg keer Yeefe mes otj DeMueerue meeefnle, efheuceW, heeea, keueye
Deeefo mes mJeeb kee ceveesjbpeve kej Gmeer ceW Devegje osKeer peeleer nw, Ssmes mecee ceW
kewmes Deheveer mebmke=efle, Deheveer Yeejleere hejcheje kee heefj%eeve GvnW kejJeeee peeS,
en Ske pJeuevle mecemee nQ~
osKee peeS lees eeCeer kes Deboj Deepe Yeer keneR ve keneR Deheveer mebmke=efle mes
peg[ves keer YeeJevee peerefJele nw yeme keeue kes Lehes[eW mes Jen meghleeee meer nw efpemes
Deiej keesF& peeie=le kej mekelee nw, lees Jen nQ Oece&ieg~ efpeve Jew%eeefveke meeOeveeW kee
meneje ueskej Deepe keer egJee heer{er ieuele ceeie& kee Deeee ues jner nw Gmeer Jew%eeefveke
ceeOeceeW kee meneje ueskej DeMegYe mes MegYe keer Deesj GvnW eJe=e efkeee pee mekelee
nw efpemeceW Fbjves, er.Jeer., meceeeej, he$e-heef$ekeeSB, veeke, Yepeve, keneefveeeB
Deeefo cenJehetCe& Yetefcekee efveYee mekeles nQ Deewj Fme Deesj Oece&iegDeeW ves DeveskeeW
eeeme efkeS nQ efpemekes heuemJehe ueesieeW ceW Oece& keer Deesj PegkeeJe henues keer Dehes#ee
ye{e nw~ ceQves DevegYeJe efkeee nw efke keYeer ceneslmeJe Deeefo kes ceOe peye ueesieeW kes
ceveesjbpeve kes efueS meefceefle eje veekeeW kee Deeeespeve efkeee peelee nw lees meYeer
Deeieblegke Skeef$ele neskej ye[er levceelee mes Gmes osKeles nQ Deewj efMe#ee Yeer enCe
kejles nQ Dele: ceQves uesKeve eefleYee keer Oeveer Deheveer efMe<ee Deeefe&kee evoveeceleer peer
kees mecee-mecee hej Deveske veekeeW kees efueKeves keer esjCee eoeve keer nw Deewj cegPes
emeVelee nw efke GvneWves Deheveer meceeesefpele, meejieefYe&le SJeb jeseke jeveeDeeW kes
ceeOece mes Oece& kes cece& kees Deer lejn emlegle efkeee nw, efpememes ueesieeW kees Deveske
Meeeese SJeb peerJeveesheeesieer %eeve eehle ngDee nw~
Jes meowJe Fmeer ekeej Deheveer Deeieceese, meejYetle ke=efleeeW kes eje efpeveeiece
keer mesJee kejles ngS YeJe eeefCeeeW kees Oece& SJeb mebmke=efle ceW Dee{ kejleer jnW Deewj
%eeve keer iebiee kees eJeeefnle kejles ngS Ske efove mJeeb ceW hetCe&%eeve-kewJeue%eeve kees
eke kej mebmeej hejcheje kees meceehle kejves ceW meheue nesJeW, ener Gvekes eMemJeer
peerJeve kes efueS cesje cebieue DeeMeerJee&o nw~

(7)

(8)

hegmleke keer esjCeeeesle, je^ieewjJe, ieefCeveerecegKe, Deeefe&keeefMejesceefCe

leerLe& kee YeJe efvecee&Ce hetpe ceeleepeer keer esjCee SJeb memebIe meeefveOe ceW cee$e 22 ceen kes Deuhe
Devlejeue ceW ngDee nw~
2600 Je<e& hetJe& kegC[uehegj (veeueboe) keer pees Oejleer Deefnbmee kes DeJeleej YeieJeeve ceneJeerj kes
pevcekeueeCeke mes ceneve Glmeen SJeb n<e& kees eehle ngF& Leer Jen keeue kes Lehes[eW mes Yeues ner efJemce=le
pewmeer nes ieeer nes, hejvleg pewve meceepe kes eeuegDeeW kee JeneB peevee ncesMee mes peejer jne Deewj Deye
hetpe %eeveceleer ceeleepeer kes ceneve Ghekeej mJehe en pevceYetefce hegve: Fme ekeej peieceiee G"er nw efke
Deeves Jeeuee YeefJe<e meowJe Fmekeer eceke mes eYeeefJele jnsiee~
hetpe ceeleepeer keer esjCee mes pecyeterhe %eevepeesefle (1982) SJeb YeieJeeve $e+<eYeosJe meceJemejCe
eerefJenej jLe (1998) kee osMeJeeheer eJele&ve mecheVe ngDee SJeb kegC[uehegj mes eJeefle&le YeieJeeve
ceneJeerj peesefle jLe (2003) kee eJele&ve meheueleehetJe&ke mecheVe ngDee nw~ Fve jLeeW kes eje mechetCe&
Yeejle ceW Deefnbmeeceeer efmeevleeW keer Jeeheke eYeeJevee ngF&~
Mew#eefCeke #es$e ceW Deveskeeveske je^ere SJeb Debleje&^ere mebieesefeeB-mesefceveej Fleeefo hetpe
ceeleepeer keer esjCee eje mecee-mecee hej mecheVe ngS nQ~ hetpe ceeleepeer kes efJeje JeefelJe kee
DeefYevebove kejves kes efueS meceepe ves GvnW mecee-mecee hej egieeJeefle&kee, eeefj$eeefv kee, veee
eYeekej, Deeefe&keejlve, ieefCeveerecegKe, egieveeefekee, je^ieewjJe, efJeeefJeYetefle, JeeiosJeer, YeejleYet<eCe
pewmeer GheeefOeeeW mes mecceeefvele kejkes mJeeb kees ieewjJeeefvJele DevegYeJe efkeee nw~ Jele&ceeve ceW ceneje^
eevle kes ceebieerlegbieer heJe&le hej efJee keer meyemes TBeer 108 heg Gegbie YeieJeeve $e+<eYeosJe keer eeflecee kee
efvecee&Ce hetpe ceeleepeer keer esjCee mes nes jne nw~
24 Iebs ceW Ske yeej Deenej ueskej, kesMeueesbe SJeb heoefJenej pewmeer keef"ve meeOevee kejles ngS
yeeee& SJeb eeefj$e kes lespe kees meJe&$e efyeKesjves Jeeueer hetpe %eeveceleer ceeleepeer Yeejleere mebmke=efle keer
ceneve Oejesnj nQ, efpevneWves 15 Deewue 2006 kees Deheveer Deeefe&kee oer#ee kes 50 Je<eeX kees hetCe& efkeee nw~
21 efomecyej 2008 kees pecyeterhe-nefmleveehegj ceW hetpe ceeleepeer keer esjCee mes Deeeesefpele efJeeMeebefle
Deefnbmee meccesueve kee GodIeeve Yeejle keer eLece ceefnuee je^heefle eerceleer eefleYee osJeerefmebn heeerue kes
kejkeceueeW mes ngDee Deewj meved 2009 MeebefleJe<e& kes he ceW Ieesef<ele ngDee~ je^heefle peer ves pecyeterhenefmleveehegj ceW heOeejkej hetpe ceeleepeer kee DeeMeerJee&o eehle efkeee~
oerIe&keeueerve leheefmJeveer Ssmeer hetpeveeree ceeleepeer ves meved 2009 ceW Deheves peerJeve kes 75 Je<e& hetCe&
efkeS efpemes meved 2008 mes 2009 leke je^ere mlej hej nerjke peebleer ceneslmeJe Je<e& kes he ceW
ceveeee ieee~
JeemleJe ceW Deepe kes keefuekeeue ceW Yeer DeeOeeeflceke %eeve, eeefj$e, meeOevee SJeb cees#eheLe kees
meekeej kejves Jeeues iegDeeW kee efpelevee DeefYevebove efkeee peees, Glevee kece nw~ pees efyevee keg kens
Deheveer cege eje ner Meebefle, mebece, meoeeej kee GheosMe osles nQ Ssmes meeOeg Fme Yeejle JemegvOeje keer
Meeve nQ Deewj nce pewmes pees Yeer eeCeerieCe hejcemeewYeeie mes Gvekes ejCeeW ceW Deeee eehle kej uesles nQb,
Jes Yeer Deheves peerJeve kees mener DeLeeX ceW meeLe&ke kej uesles nQ~
Ssmes elegceg&Keer eeflecee keer Oeveer hetpe ceeleepeer kes eerejCeeW ceW YeeJeYeervee keesefMe: veceve nw~

eer %eeveceleer ceeleepeer kee mebef#ehle-heefjee

-e%eeeceCeer Deeefe&kee evoveeceleer
Yeejle keer JemegvOeje meowJe mes lehemee, leeie SJeb mebece keer Yetefce jner nw~ YeieJeeve $e+<eYeosJe,
jece, ceneJeerj keer en Yetefce Deepe Yeer Ssmes ceneve JeefelJeeW mes megMeesefYele nw efke pees Deheves peerJeve ceW
ner Ssefleneefmeke yeve peeles nQ~
Ssmee ner Ske ceneve JeefelJe nw-Jele&ceeve efoiecyej pewve meceepe keer meyemes eeeerve oeref#ele
meeOJeer-hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer~ meved 1934 ceW MejohetefCe&cee kes efove efpeuee
yeejeyebkeer (G.e.) kes efkewleveiej eece ceW ceelee ceesefnveer SJeb efhelee eer essueeue pewve kes oechele
peerJeve kes eLece heg<he kes he ceW keveejlve cewvee kee pevce ngDee~ eser-meer Deeeg mes ner Deheveer ceeB
keer esjCeeJeMe pewve ebLeeW kes mJeeOeee eje Fme yeeefuekee ves Deheves Jewjeie kees YeueerYeeBefle { kej
efueee Deewj 18 Je<e& keer Deuhe Deeeg ceW MejohetefCe&cee kes efove ner heefjJeej kes eyeue efJejesOe kes yeeJepeto
Yeer Deepevce yeeee&ele SJeb ie=nleeie kes keef"ve efveece OeejCe kej efuees~ meved 1953 ceW eer ceneJeerj
peer (jepe.) DeefleMee #es$e hej Deeeee&jlve eer osMeYet<eCe peer cenejepe mes Deeheves #egefuuekee oer#ee
ueskej Jeerjceleer veece eehle efkeee~ hegve: 1956 ceW yeermeJeeR meoer kes eLece Deeeee& eeefj$eeeJeleea eer
Meebeflemeeiej peer cenejepe keer Dee%eevegmeej Gvekes eLece heeOeerMe efMe<e Deeeee&eer Jeerjmeeiej peer
cenejepe mes ceeOeesjepehegje (jepe.) ceW Deeheves Deeefe&kee oer#ee ueskej %eeveceleer veece eehle efkeee~ %eeve
eeefhle nsleg DeOeeve-DeOeeheve SJeb mJeeOeee kes eefle Deehekeer efJeMes<e DeefYeefe osKekej ner iegJej ves
Deehekees en veece eoeve efkeee Lee~ oer#ee kes eejbefYeke Je<eeX ceW Deeheves meJe&eLece mebmke=le JeekejCe SJeb
pewve Deeiece kee leuemheMeea %eeve eehle efkeee leLee meeLe ner meneveece ceb$eeW keer jeveehetJe&ke Deheveer
uesKeveer kee MegYeejbYe Yeer kej efoee~
57 Je<eeX mes meeOeveejle Fve ceneve meeOJeer ves Deye leke 250 mes Yeer DeefOeke iebLeeW kee me=peve
efkeee nw~ mebmke=le, efnvoer, eeke=le, keVe[ Fleeefo Yee<eeDeeW keer ekeeC[ efJeog<eer hetpe ceeleepeer keer
keeJe eefleYee Yeer Deefleere nw~ efpevesv Yeefe kes jme mes Yejs ngS ve peeves efkelevesner hetpeve-efJeOeeveeW keer
jevee hetpe ceeleepeer ves Deheveer uesKeveer eje keer nw~ meved 1995 ceW [e@. jece ceveesnj ueesefnee DeJeOe
efJeeefJeeeuee (hewpeeyeeo) ves hetpe ceeleepeer keer efJeje %eeve meeOevee kees osKekej pewve Fefleneme ceW
eLece yeej efkemeer meeOJeer kees [er.efued. keer ceeveo GheeefOe eoeve keer~
kece&"lee, {mebkeuhe, DevegMeemeve kes meeLe-meeLe Jeelmeue keer eefleefyecye hetpe ceeleepeer keer
esjCee mes keewjJeeW-heeC[JeeW keer jepeOeeveer nefmleveehegj (cesj"-G.e.) ceW pewve Yetieesue keer Deefleere
jevee-pecyeterhe kee efvecee&Ce ngDee nw~
eLece leerLekej YeieJeeve $e+<eYeosJe keer oer#ee SJeb kesJeue%eeve keueeCeke Yetefce-eeeie (Fueeneyeeo)
ceW leerLekej $e+<eYeosJe lehemLeueer leerLe& kee YeJe efvecee&Ce Yeer hetpe ceeleepeer keer me=peveMeefe kee ner
megvoj eefleheue nw~ Fmeer ekeej YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce-kegC[uehegj (veeueboe) ceW vebeeJele& cenue

N: M

(9)

( 10 )

hegmleke keer jeefe$eer, hetpe e%eeeceCeer Deeefe&kee

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve kee heefjee

eer evoveeceleer ceeleepeer kee mebef#ehle heefjee

-heer"eOeerMe #eguueke ceesleermeeiej

-ye. keg. yeervee pewve (mebIemLe)

veece-e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer
oer#ee hetJe& veece-ye. keg. ceeOegjer Meeeer
pevceefleefLe-18-5-1958 (pes ke=<Cee DeceeJemee)
pevcemLeeve-efkewleveiej (yeejeyebkeer) G.e.
ceelee-efhelee-eerceleer ceesefnveer osJeer SJeb eer essueeue peer pewve
YeeF&-eej (kewueeMeebo, mJe. ekeeMeebo, megYee<eebo SJeb kece&eesieer ye.jJeerv pewve)
yenve-Dee" (ieefCeveer Deeefe&kee efMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer SJeb Deeefe&kee
eer DeYeeceleer ceeleepeer meefnle)
ueewefkeke efMe#ee-neF&mketue
iegmebIe ceW Deeieceve-meved 1969
DeepeerJeve yeeee&ele-meved 1971, Depecesj ceW megiebOe oMeceer kees ieefCeveer Deeefe&kee
eer %eeveceleer ceeleepeer mes
Oeeefce&ke DeOeeve-1972 ceW meesueehegj mes Meeeer keer GheeefOe, 1973 cesW
efJeeeJeeemheefle keer GheeefOe
efleere SJeb mehlece eeflecee kes ele-meved 1981 SJeb 1987 ceW ieefCeveer Deeefe&kee
eer %eeveceleer ceeleepeer mes
Deeefe&kee oer#ee-nefmleveehegj ceW 13-8-1989, eeJeCe Meg. 11 kees ieefCeveer
eer %eeveceleer ceeleepeer mes
e%eeeceCeer keer GheeefOe-1997 ceW eewyeerme keuhegce ceneceC[ue efJeOeeve kes
heeeled jepeOeeveer efouueer ceW hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer eje~
meeefnefleke eesieoeve-eeefj$eeefvkee, leerLekej pevceYetefce efJeOeeve, veJeenMeebefle
efJeOeeve, Yeeecej efJeOeeve Deeefo ueieYeie 100 hegmlekeeW kee uesKeve, Jele&ceeve ceW hetpe
ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer eje <edKeC[eiece (eeeervelece pewve met$e ebLe) SJeb
YeieJeeve $e+<eYeosJe eefjleced keer mebmke=le erkeeDeeW kee efnvoer DevegJeeo keee&, meceemeej
SJeb kegvokegvoceefCeceeuee Fleeefo ebLeeW kee heeevegJeeo~ Yepeve (300 mes DeefOeke),
hetpeve, eeueermee, mlees$e Fleeefo uesKeve keer DeodYegle #ecelee, efnvoer Yee<ee kes meeLe-meeLe
Debespeer, mebmke=le Deeefo Yee<eeDeeW keer efmenmle uesefKekee, ieefCeveer %eeveceleer ieewjJe ebLe
keer eOeeve mecheeefokee~

efpeme nefmleveehegj ceW Fme mebmLeeve eje je^ere mlej hej keee& keueehe eue jns
nQ, eLece leerLekej YeieJeeve $e+<eYeosJe keer heejCee, keewjJe-heeC[Je keer jepeOeeveer, oMe&ve
eefle%ee ceW eefme ceveesJeleer kee Fefleneme Deeefo heewjeefCeke keLeevekeeW mes peg[er Jen
nefmleveehegj veiejer Ske Ssefleneefmeke SJeb heewjeefCeke veiejer nw~ meved 1972 ceW hetpe
ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer keer esjCee mes efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve
kes veece mes efouueer ceW Fme mebmLee kee pevce ngDee~
meved 1974 mes nefmleveehegj ceW efvecee&Ce keee& eejbYe efkeee ieee Deewj Deye leke JeneB
Deveske YeJe jeveeSb, cebefoj, kecejs, heuew, keesef"eeb, Yeespeveeuee, bkeer Deeefo yeve
egkes nQ~ efvecee&Ce kes Deefleefje mebmLeeve kes eje efMe#ee SJeb Oece& eeej-emeej nsleg
efMe#eCe efMeefJej, mesefceveej, Debleje&^ere mesefceveej, meccesueve Deeefo kes Deeeespeve Yeer
nesles jnles nQ~ hetpe ceeleepeer SJeb Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer eje efueefKele eejeW
DevegeesieeW SJeb Oece&eYeeJevee kes meceeeejeW mes meefnle mecei%eeve ceeefmeke heef$ekee kee
ekeeMeve meved 1974 mes yejeyej efveyee&Oe ieefle mes eue jne nw~ mebmLeeve kes Debleie&le ner meved
1972 ceW mLeeefhele Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee mes 300 mes Yeer DeefOeke ebLe ueeKeeW keer mebKee
ceW ekeeefMele nes egkes nQ~ eneb pecyeterhe hegmlekeeuee, Ceceeskeej ceneceb$e yeQke, ieefCeveer
%eeveceleer MeesOeheer" Deeefo kes eje Oeeefce&ke Mew#eefCeke SJeb heejceeefLe&ke keee&ece eueles
jnles nQ~ meved 1975 mes eejbYe hebekeueeCekeeW ceW Deye leke Deveske hebekeueeCeke
eefleeSb SJeb eefle 5 Je<eeX ceW nesves Jeeues pecyeterhe ceneceneslmeJe ceW mes 4 ceneslmeJe nes
egkes nQ~ Fme mebmLeeve eje peneB hetpe ceeleepeer keer esjCee mes meved 1982 ceW efouueer mes
mJe. eOeeveceb$eer eerceleer Fbbefoje ieebOeer eje GodIeeefle pecyeterhe %eevepeesefle jLe kee
1045 efoveeW leke mechetCe& Yeejle ceW YeceCe SJeb nefmleveehegj ceW Gmekeer DeKeC[ mLeehevee
ngF&, meved 1998 ceW eOeeveceb$eer eer Deue efyenejer Jeepeheseer eje GodIeeefle YeieJeeve
$e+<eYeosJe meceJemejCe eerefJenej eje DeeEnmeeceeer efmeevleeW kee eeej-emeej ngDee~
JeneR YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce kegC[uehegj (veeueboe) mes ceneceefnce jepeheeue efyenej
eevle eje eJeefle&le YeieJeeve ceneJeerj peesefle jLe kes Yeejle YeceCe mes peveceeveme
YeieJeeve ceneJeerj kes efJe<ee ceW Deeiecemeccele %eeve mes heefjefele ngDee nw~ pecyeterhe mLeue
hej mecee-mecee hej YeJe oer#eeSb Yeer mecheVe ngF& nQ~ Fmeer mebmLeeve eje efouueer kes
ueeueefkeuee cewoeve ceW 4 hejJejer meved 2000 kees eOeeveceb$eer eer Jeepeheseer eje GodIeeefle
YeieJeeve $e+<eYeosJe Debleje&^ere efveJee&Ce ceneceneslmeJe mechetCe& osMe SJeb efJeosMeeW ceW
ceveeee ieee~ efpemekes Debleie&le Deveske mebieesefeeB, YeieJeeve $e+<eYeosJe keerefle&mlebYe efvecee&Ce
Deeefo keee&ece ngS~ meved 2000-2001 ceW mebmLeeve eje hetpe ceeleepeer keer esjCee mes

( 11 )

( 12 )

YeieJeeve $e+<eYeosJe keer oer#ee SJeb kesJeue%eeve Yetefce eeeie-Fueeneyeeo ceW yeveejme neFJes hej
leerLekej $e+<eYeosJe oer#eeleerLe& kee veJeefvecee&Ce ngDee nw leLee 6 Deewue meved 2001 kees ner
eOeeveceb$eer Deue efyenejer Jeepeheseer eje GodIeeefle je^ere mlej hej mechetCe& YeejleJe<e& ceW
ceveeS peeves Jeeues YeieJeeve ceneJeerj 2600JeeB pevcekeueeCeke ceneslmeJe Je<e& ceW hetpe
ceeleepeer eje jefele efJeeMeebefle ceneJeerj efJeOeeve kee efJeje Deeeespeve eLece je^ere
Deeeespeve kes he ceW jepeOeeveer efouueer kes efhejespeMeen keesuee cewoeve ceW Deketyej 2001 ceW
mecheVe ngDee~ Gmeer pevcekeueeCeke ceneslmeJe kes Debleie&le meved 2003-2004 ceW mebmLeeve
eje hetpe ceeleepeer keer esjCee mes YeieJeeve ceneJeerj keer pevceYetefce kegC[uehegj kee Jekeeme
ef
keee& ogleieefle mes ngDee nw~ vebeeJele& cenue veeceke leerLe& heefjmej JeneB kee efJeMes<e oMe&veere
mLeue hee&keeW kes efueS Deeke<e&Ce kee kesv nw~
kegC[uehegj efJekeeme mebheVe nesves kes henues ner hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer
ceeleepeer ves Deeieeceer Je<e& 2005 kees YeieJeeve heee&veeLe pevcekeueeCeke le=leere meneeefyo
ceneslmeJe Je<e& kes he ceW ceveeves kee meejs osMe kees Deeeve efkeee Deewj esjCee oer~ leoghejeble
hetpe ceeleepeer memebIe ves kegC[uehegj mes 14 veJecyej 2004 kees YeieJeeve heee&veeLe keer
pevceYetefce yeveejme kes efueS efJenej efkeee Deewj hetpe ceeleepeer kes meeefveOe ceW yeveejme ceW
YeieJeeve heee&veeLe keer pevcepeebleer 6 peveJejer 2005 kees Fme heee&veeLe ceneslmeJe Je<e& kee
peesj-Meesj kes meeLe meejs osMe keer pevelee kes yeere GejeosMe kes ueeske efvecee&Ce ceb$eer-eer
efMeJeheeue efmebn eeoJe SJeb Deve DeefleefLeeeW eje GodIeeve efkeee ieee~ Fme ceneslmeJe Je<e&
kes Debleie&le meJe&eLece uecyes mecee mes eleeref#ele YeieJeeve eseebmeveeLe keer pevceYetceef efmebnhegjermeejveeLe ceW Gvekeer efJeMeeue eeflecee kee hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe YeJelee kes meeLe
mecheVe ngDee~ leoghejeble efkewleveiej ceW YeieJeeve ceneJeerj hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe
ceW heOeejs GejeosMe kes ueeskeefee cegKeceb$eer ceeveveere eer cegueeece efmebn eeoJe ves YeieJeeve
heee&veeLe keer eeflecee kes mece#e oerhe eppJeefuele kej heee&veeLe Je<e& kee MegYeejbYe efkeee
Deewj YeieJeeve heee&veeLe keer Jen eeflecee heee&veeLe efo. pewve FCj keeuespe kes heefjmej ceW
mLeeefhele keer ieF& nw~ Fmeer e=bKeuee ceW meejs osMe ceW 3 Je<e& leke YeieJeeve heee&veeLe le=leere
meneeefyo ceneslmeJe efJeefJeOe DeeeespeveeW kes meeLe ceveeee ieee, efpemekee meceeheve YeieJeeve
heee& v eeLe keer kes Jeue%eeve Yet e f c e Deef n $e leer L e& hej ef l eKeeue Jeeues yeeyee kes
cenecemlekeeefYe<eskehetJe&ke 4 peveJejer 2008 kees ngDee~
21 efomecyej 2008 kee efoJeme mebmLeeve kes efueS efJeMes<e ieewjJehetCe& SJeb Ssefleneefmeke
jne, peye ieCeleb$e Yeejle keer ceneceefnce je^heefle eerceleer eefleYee osJeerefmebn heeefue
hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kee MegYeeMeerJee&o uesves pecyeterhe-nefmleveehegj
heOeejeR Deewj efJeeMeeefle Deefnbmee meccesueve kee GodIeeve efkeee~
Fme ekeej Deehe meyekes meneesie mes mebeeefuele nes jne efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe
mebmLeeve Deheveer elegceg&Keer eespeveeDeeW mes meceepe kees meowJe ueeYeeefvJele kejlee jns ener
cebieue keecevee nw~

Jeerj %eeveesoe ievLeceeuee kes meneesieer

efoiecyej pewve ef$e}eske MeesOe mebmLeeve kes Devleie&le Jeerj %eeveesoe ievLecee}e keer mLeehevee meved 1972 ceW
ngF&~ leye mes Deye leke }eKeeW keer mebKee ceW ievLeeW kee hekeeMeve nes egkee nw Deewj efvejvlej nes jne nw~ iebLecee}e mes
hee"keeW kees ievLe kece keercele ceW heehle nes mekeW, Fme o=eq< mes ievLecee}e ceW Ske mebj#eke eespevee Deiemle meved
1990 mes heejbYe keer ieF& nw~ Fme eespevee kes Devleie&le efvecve cenevegYeeJe Deye leke mebj#eke yevekej Dehevee meneesie
heoeve kej egkes nQ~

efMejesceefCe mebj#eke
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.

eerceleer efvece&}e pewve Oe.he. mJe. eer hesceevo pewve, lelheg$e heoerhe kegceej pewve, Keejer yeeJe}er, efouueer-6~
eerceleer megceve pewve Oe.he. eer efoeqiJepee eEmen pewve, Fboewj~
eer ceneJeerj hemeeo pewve mebIeheefle, peer-19, meeTLe SkemesvMeve, veF& efouueer~
eer censv heeue njsv kegceej pewve, metjpece} efJenej, efouueer~
eerceleer ceesnveer pewve Oe.he. eer megveer} pewve, heerle efJenej, efouueer~
eer osJesvo kegceej pewve (Oeens[e Jee}s) ieg[ieeBJe (nefj.)~
eerceleer Meejoe jeveer pewve Oe.he. mJe. efjKeyeebo pewve, yeengyeueer SvkeuesJe, efouueer-92~
[e@. osJesv kegceej pewve, Yeesheeue (ce.e.)
eerceleer mebieerlee pewve Oe.he. eer mebpeerJe kegceej pewve, Mesjkees (efyepeveewj) G.e.
eer Deefveue kegceej pewve, oefjeeiebpe, efouueer
eer yeer.[er. ceoveeFke, cegcyeF&
eer Oevekegceej pewve, yeengyeueer SvkeuesJe, efouueer-92~
eer efpelesv kegceej pewve SJeb eerceleer megveerlee pewve keesef[ee, heueesefj[e, et.Sme.S.
eerceleer efJeceuee osJeer pewve Oe.he. eer DeesceekeeMe pewve, mJeeefueke veiej, nefjej (GejeKeb[)~
eer Deefcele pewve SJeb mebYeJe pewve megheg$e eerceleer Deveerlee pewve Oe.he. eer cetueebo pewve heeveer, efomehegj
(keecehe) Deemeece~
16. eerceleer Deefpele kegceejer pewve Oe.he. eer censv kegceej pewve, Deesyesoguueeiebpe (jeemesve) ce.e.~
17. eer veeefYekegceej pewve, pewve yegke ef[hees, meer-4, heer.Jeer.Deej. hueepee kes heers, kevee@ huesme, veF& efouueer~

hejce mebj#eke
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.

eer ceeBieer}e} yeeyet}e} hene[s, nwojeyeeo (DeevOe heosMe)~

[e@. hekeeMeevo pewve, 792 efJeJeskeevebohegjer, efmeefJe} }eFve, meerleehegj (G.he.)~
eer megcele hekeeMe pewve, ieppet keje, Meenoje, efouueer~
eer megveer} kegceej pewve, eje-megveer} wkemeeF&ume, mejOevee (cesj") G.he.~
eer hekeeMe ebo Decees}ke ebo pewve meje&He, meveeJeo (ce.he.)~
eer heegcve kegceej peJesjer, jeskeef[ee}sve, yeesjerJe}er (Jesm) cegbyeF&~
eerceleer Ge|ce}e osJeer Oe.he. eer keevleer hemeeo pewve, $e+<eYe efJenej, efouueer~
eerceleer G<ee pewve Oe.he. eer efJece} hemeeo pewve, $e+<eYe efJenej, efouueer~
eer Deevevo hekeeMe pewve (meewjce Jee}s) , ieebOeerveiej, efouueer~
eerceleer meefjlee pewve Oe.he. eer jepekegceej pewve, efkeoJeF& veiej, keevehegj~
mJe. eerceleer kew}eMeJeleer Oe.he. eer kew}eMe ev pewve , leesheKeevee yeepeej, cesj"~
eer Yeevesv kegceej pewve, eje-eer efJeee pewve, Yeiele eEmen ceeie&, peehegj~
eer heoerhe kegceej Meeeqvle}e} efye}e}e, Devetheveiej, Fboewj, (ce.he.)~
eer megjsMeebo heJeve kegceej pewve, yeejeyebkeer (G.e.)~

( 13 )
15.
16.
17.
18.
19.

eer veLeceue heejmeceue pewve, keuekeee-7~

eerceleer mJe. MeebleeyeeF& Oe.he. eer keceueebo pewve, meveeJeo (ce.e.)~
eer heebo pewve keeefjee, efouueer
eer DeeMeg pewve, keeuekee peer, veF& efouueer
eer efpelesv kegceej megveerlee keesef[ee, heueesefj[e (et.Sme.S.)

mebj#eke
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.

mJe. eer DevevleJeere& pewve SJeb mJe. eerceleer DeeoMe& pewve kes megheg$e eer ceveespe kegceej pewve, cesj"~
eerceleer jepetyeeF& ceelesMJejer eer efMeKej evo YeeF& osJesvo kegceej }Keceer evo pewve, meveeJeo (ce.he.)~
eer efeceve}e} egvveer}e} oesMeer, keerkee m^er, cegcyeF&~
eerceleer DeCeeyesve cevvetYeeF& keesef[ee, meer.heer. Qke jes[, cegcyeF&~
eerceleer leejeyesve evot}e} oesMeer, Hesve efyepe, cegcyeF&~
eer jefle}e} egvveer}e} oesMeer, cegcyeF&~
mJe. eerceleer ceLegjeyeeF& KegMee} evo pewve, eje-eer jleve evo KegMee} evo ieeBOeer kes megheg$e eer Oeve
kegceej, DeMeeske kegceej, efMejerMe kegceej, Oece&jepe ieeBOeer He}ve (cene.)~
eer Meebefle}e} KegMee} evo ieeBOeer, He}ve (meeleeje) cene.~
eer Devevle }e} Het}evo He[s, Deke}tpe (mees}ehegj) cene.~
eer nerje}e} ceeefCeke}e} ieeBOeer, Deke}tpe (mees}ehegj) cene.~
eer peekegceej KegMee}ebo ieeBOeer, Deke}tpe (mees}ehegj) cene.~
eerceleer yeoeceer osJeer ceelesMJejer eer heoce kegceej pewve iebieJee}, keevehegj (G.he.)~
eerceleer kece}eosJeer Oe.he. mJe. eer censvo kegceej pewve, IeCs Jee}s n}JeeF&, oefjeeiebpe, veF& efouueer~
eerceleer G<eeosJeer Oe.he. eer eJeCe kegceej pewve, eeJe[er yeepeej, efouueer~
eer cegkesMe kegceej pewve, keje MenbMeener, eeBoveer eewke, efouueer~
eer ngkeceerebo ceebieer}e} Meen, Oeeveceb[er, Goehegj (jepe.)
eer efkejCe evo pewve, keje Oetef}eeve, eeBoveer eewke, efouueer~
eerceleer efJece}eosJeer Oe.he. eer ceneJeerj hemeeo pewve Fbpeer. efJeJeske efJenej, efouueer
eerceleer G<eeosJeer Oe.he. eer DeMeeske kegceej pewve (Keske[e efveJeemeer), yenjeFe (G.he. )~
eerceleer }er}eJeleer Oe.he. eer njerMe evo pewve, Mekejhegj, efouueer~
eer og}erevo pewve, yeengye}er SvkeuesJe, efouueer~
eer jefle}e} kesJe}evo ieeBOeer keer hegCe mce=efle ceW, heeheg}j heefjJeej, metjle (iegpe.)~
eerceleer YebJejerosJeer Oe.he. eer meoemegKe pewve heeb[dee keer mece=efle ceW Fvoj evo megcesjce} pewve heeb[dee
efMe}ebie (cesIee}e)~
eerceleer meesnveerosJeer Oe.he. eer levemegKejee mes"er, Hewvmeer yeepeej, ieewneer (Deemeece)~
eerceleer OeehetyeeF& Oe.he. eer kemletj evo pewve, jeceiebpe ceC[er (jepe.)~
eer efceve}e} evYeeve pewve, keefJeveiej ieeefpeeeyeeo (G.he.)~
eerceleer Mekegvle}eosJeer Oe.he. eer megjsMeebo pewve (yele&ve Jee}s), Keg[yeg[e ceesnuuekee, osnjeotve (G.he.)~
eer osJesvo kegceej iegCeJevle kegceej eWiee, ye[veiej (ce.he.)~
eer efoiecyej pewve meceepe, lenmeer} Helesnhegj (yeejeyebkeer) G.he.~
eer cevvee}e} jece}e} pewve [tbiejJee}e, Yeevehegje (cevomeewj) ce.he.~
eer Fvoj evo kew}eMe ebo eewOejer, meveeJeo (ce.he.)~
eer hekeeMe evo Decees}ke evo pewve meje&He, meveeJeo (ce.he.)~
mJe. eer efJece} evo pewve, jKeyeevo omejLe mee, meveeJeo (ce.he.)~

( 14 )
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.

eer Deepeeo kegceej pewve Meen (meveeJeo Jee}s), Fvoewj (ce.he.)~

eerceleer meg<ecee pewve Oe.he. eer jekesMe kegceej pewve, ceJeevee (cesj") G.he.~
eerceleer kegmegce pewve Oe.he. eer jcesMeevo pewve, efkeMevehegjer, yeeiehele jes[, cesj"~
eerceleer efkejCe pewve Oe.he. eer heoce hemeeo pewve S[Jeeskes, cesj" (G.he.)~
eerceleer efJece}eosJeer Oe.he. eer efpevesvohemeeo pewve "sskesoej, es[jce} jes[, veF& efouueer~
eerceleer #eceeosJeer pewve, ceOegyeve, efouueer~
eerceleer kece}eosJeer Oe.he. eer jepesvo kegceej pewve es[jkee, "eCes (cene.)~
eer Deefpele hemeeo pewve yeyyespeer, eer jepekegceej eJeCe kegceej pewve, }KeveT~
eer heYee evo ieesOee, 45 Yeiele Jeeefkee, efmeefJe} }eFve, peehegj-6 (jepe.)~
eer ieesheerevo efJeefheve kegceej pewve, mejOevee wv neGme, iebpeceb[er, mejOevee~
eerceleer jlevemegvojer osJeer Oe.he. eer Jeerjevo pewve (efekeve Jee}s), et[erJee}er ie}er, eewke yeepeej, }KeveT~
[e@. megYee<eevo pewve, jeleevee[e keueerefveke, jeleevee[e yeepeej, peesOehegj (jepe.)~
eer heceeso kegceej pewve (cegpeHeHejveiej Jee}s) 35 Se.Jeer.jes[, vet ceekex, Lejhekevee, jebeer (efyenej)~
eer efJepesvo kegceej pewve, kes.-1/20 cee@[} eGve, efouueer~
eer kew}eMe ebo pewve, 45 Yeiele Jeeefkee, efmeefJe} }eFve, peehegj (jepe.)~
eer megYee<eebo pewve, eer efo. pewve heeMJe&veeLe ewlee}e, 405 [e@. cegKepeea veiej, efouueer~
eer megYee<e evo pewve meje&He, efkewleveiej (yeejeyebkeer) G.he.~
eer evomesve pewve, eje-megcesjevo, evomesve pewve, meypeer ceC[er, venewj (efyepeveewj)~
eer megOeerj kegceej pewve pes.F&., vevo efkeMeesj pewve, Meejoe venj KeC[, MeenpeneBhegj~
eer megkegcee}ebo pewve, ceesleer ^seE[ie kecheveer, er.Deej. Hegkeve jes[, Hewvmeer yeepeej, ieewneer~
eer Deefve} hegueefkele mes"er, yeer 1/122, hespe-2, DeMeeske efJenej, efouueer-110052~
eer evoceesnve yebme}, 11, hetmee jes[, kejes}yeeie, veF& efouueer-5~
eer efiejOej hemeeo Deeceeso hemeeo pewve, pewve Jem$ee}e, kee}er ceekex, efmeJeeve (efyenej)~
eer meleerMe evo pewve, 31 efmeefJe} }eFve, ce.veb.-10, meskej-2, eFhe-5 Peebmeer~
eer mJehe evo keeme}erJee}, veee yeepeej, Depecesj (jepe.)~
eer ng}eme evo mes"er, DeeesOee Megiej efceume, jepee kee menmehegj, efye}ejer (G.he.)~
eerceleer efkejCe osJeer pewve Oe.he. eer vejsvo kegceej pewve, efmeefJe} }eFve, meerleehegj (G.he.)~
eerceleer meblees<e pewve Oe.he. eer heJeerCe kegceej pewve, yeejeyebkeer (G.he.)~
eer metjpece} heg$e eer efJeveerle kegceej pewve, ceesnuuee iebpekeje hetjCeje hetjCepee, pewve efJe}e, cegjeoeyeeo (G.he.)~
mJe. eer efMeKej evo pewve, efcyej keceerMeve Spesv, Mebkejiebpe, neheg[ (G.he.)~
eerceleer jepesMJejer pewve ceelesMJejer eer jekesMe pewve 31, efmeefJe} }eF&ve, meerleehegj~
eer jepekegceej pewve, cewmeme& jefJeolle hesceevo pewve yeejoeves Jee}s, Meeceiebpe, yejs}er~
eer ye}Jeerj pewve, eje-peevekeer SkemeWMeve efjHeeFvejer, ieeBOeeriebpe, MeenpeneBhegj~
eer hevvee}e} mes"er, [erceehegj (veeiee}Q[)~
eer Jeerjsvo kegceej pewve, F&oieen kee}esveer, Deeieje (G.he.)~
eer heesKehee} pewve, eje-veeJesuer cessue Fbef[ee, ceeveeEmen ies, De}erie{ (G.he.)~
eerceleer jeqMce pewve Oe.he. eer efJepee kegceej pewve, oefjeeiebpe, veF& efouueer~
eerceleer efJece}e osJeer Oe.he. eer heceeso kegceej pewve Fbpeer., MeenpeneBhegj (G.he.)~
mJe. eerceleer kew}eMeJeleer pewve Oe.he. eer kew}eMe evo pewve Fbpeer., leesheKeevee yeepeej, cesj"~
eerceleer DeCe kegceej veeboskej Oe.he. YeeT meensye veeboskej, ceg}gv[ (Jesm) cegcyeF&~
eer Yeeieevo ceveer<e kegceej "esef}ee, eje-efkejve SpeWmeer, heess. yegjnevehegj, (ce.he.)~
eer kew}eMeevo jepekegceej pewve jeJebkee, hees. efyemeJeeb (meerleehegj) G.he.~

( 15 )
76. eerceleer efJeeeJeleer pewve, jepeewjer iee[&ve, veF& efouueer~
77. eer Deevevo hekeeMe pewve (meewjce Jee}s) SJeb megheg$e eer ceove kegceej, heoerhe kegceej SJeb heJeerCe kegceej pewve,
Oece&hegje, ieeBOeerveiej, efouueer~
78. eerceleer DeCee pewve, Oe.he. heJeervo kegceej pewve, heerlecehegje, efouueer~
79. eerceleer heg<heeosJeer, Oe.he. censvo kegceej pewve, heg<heebpe}er SvkeuesJe, efouueer~
80. eer yeeyet}e} leesleejece pewve, YegmeeJe} (cene.)~
81. [e@. Deveghece pewve, megoecee veiej, Fboewj (ce.he.)~
82. eer efJevee kegceej pewve, pJew}me&, ojeryeeke}eb, efouueer~
83. mJe. eer Deevevo hekeeMe pewve Meeeqvleefhee, pecyeterhe-neqmleveehegj (cesj") G.he.~
84. eerceleer jepeg}yeeF& Oe.he. eer vesceerevo pewve }esne[s, hees. keeshejieeBJe (cene.)~
85. eer Oevvee}e} ieesOee, ceunejiebpe, Fboewj (ce.he.)~
86. eer megveer} kegceej ceveespe kegceej pewve, efPe}efce} kee}esveer, efouueer~
87. eerceleer DeeMee pewve Oe.he. eer jepesMe kegceej pewve yeDee meeiej (G.he.)~
88. eer heejmece} [tbiejce} peer heeveer hees. ces[leeefmeer, veeieewj (jepemLeeve)~
89. eer Deefve} kegceej pewve (ieg[ieebJe Jee}s) efheeoMe&veer efJenej, efouueer-92~
90. eerceleer ke=<Cee yeeF& vesceerveeLe pewve, heer. Jee}s, nwojeyeeo (DeevOe heosMe)~
91. eerceleer cebpet}lee pewve Oe.he. eer heYeele evo ieesOee, veee yeepeej, Depecesj (jepe.)~
92. eer heceeso kegceej pewve, heejme efhevme&, Meenoje-efouueer~
93. eer eeboce} Deefve} kegceej mejeJeieer, efkeMeveiebpe (efyenej)~
94. kegceejer Deefoleer megheg$eer eer Dehees}es peer pewve meewieeveer, Fboewj~
95. eerceleer cebpet}lee Oe.he. heYeeevo ieesOee-veee yeepeej, Depecesj~
96. eer meges kegceej Mewuesv kegceej pewve, [euveiebpe (PeejKeb[)~
97. eerceleer peleveosJeer ue#ceerebo pewve, esVeF& (leefceuevee[g)~
98. eerceleer meKeeF& pewve Oe.he. eer peerleceue pewve, ce[evee (keese) jepe.~
99. eer ceesefnle pewve heg$e cegkesMe pewve, peieVeeLe pewve heneef[ee, helesnhegj (MesKeeJeer) jepe.~
100. eer vejsMe pewve yebmeue, ieg[ieeBJee (nefj.)~
101. eerceleer jleveyeeF& Oe.he. jepesv ekeeMe keesef"ee, keese (jepe.)~
102. eerceleer meblees<e pewve Oe.he. eer Depeerle kegceej pewve, efYeJee[er (jepe.)~
103. eerceleer esceuelee pewve Oe.he. eer megMeerue kegceej pewve, ceuee[ (cegcyeF&)~
104. eer jepesv kegceej hebeewefueee, Fboewj (ce.e.)~
105. mJe. eer ceesnveueeue nsceebo ieebOeer, meleeje (cene.)~
106. eerceleer Deejleer pewve Oe.he. eer ekeeMeebo pewve MeerMes Jeeues, Fueeneyeeo (G.e.)
107. [e@. efJeceuee pewve efJeceue Oe.he. eer ekeeMeebo pewve, efhejespeeyeeo (G.e.)

N: M

( 16 )

efJe<eeevegeceefCekee
efJe<ee

he= mebKee

1.

$e+<eYeosJe ve=le veeefkee

2.

YeieJeeve heee&veeLe oMeYeJe keer keeJe keLee

17

3.

ceelee ef$eMeuee Deewj ceneJeerj kee mebJeeo

31

4.

yeengyeefue Jewjeie

35

5.

meerlee keer Deefive hejer#ee

42

6.

Deepe kes ceeveJe ceW keefueegie kee he efoKeeF&

oslee nw : keeJe heke

47

7.

cees#emehleceer hej ve=le veeefkee

51

8.

eelegcee&me (Je<ee&eesie) kee cenlJe : ve=le veeefkee

53

9.

eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej keeJe keLeeveke

55

10. ceelee ceesefnveer Deewj heg$eer cewvee kee mebJeeo

65

11. cewvee mes %eeveceleer : keeJe keLee

67

12. ceele=Yeefe

69

13. keneveer eej DevegeesieeW keer : keeJe keLee

77

14. ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer SJeb Deeefe&kee

eer eboveeceleer ceeleepeer keer keeJe Jeelee&

79

N: M

pewve keeJe keLeeSB

G
$e+<eYeosJe ve=le veeefkee
-eeLe&vee(meecetefnke mJej ceW)
lepe&-yengle heej kejles nQ.........
$e+<eYeosJe eYeg kees nw, cesje veceve~
ejCe ceW meceefhe&le-2, nQ Yeefe megceve~~$e+<eYeosJe.~~
ceosJe ceelee kes Iej, jlve Ketye yejmes~
DeeesOeehegjer ceW efhelee, veeefYejee nj<es~~
ew$eJeoer veJeceer kees-2, ngDee eYeg pevce~~$e+<eYeosJe.~~1~~
Fme egie kes Deeefoyeee, $e+<eYeosJe mJeeceer nQ~
hegosJe leerLekej keer, heoJeer mes veeceer nQ~
DeJeOe keer epee Je Oejleer-2, ngF& OeveOeve~~$e+<eYeosJe.~~2~~
jepemegKe kees Yeesie Gmekees, leeie efoee #eCe ceW~
yeve kejkes efpeveJej jepes, meceJemejCe ceW
evovee ngS Jes Deheves, Deehe ceW ceieve~~$e+<eYeosJe.~~3~~
-MebYeg bo(met$eOeej kes eje)
en Yeejle Deepe veneR egie mes $e+ef<eeeW keer ieeLee kenlee nw~
eneB iebiee ecegvee mejmJeleer veefo kee heeJeve peue yenlee nw~~
Fme Oejleer keer ebove jpe kees cesje ceve Jevove kejlee nw~
metjpe Yeer Deheveer efkejCeeW mes Fmekee DeefYevebove kejlee nw~~1~~

(2)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Fmekeer heeJevelee kees MeyoeW keer meercee veefnb ken mekeleer nw~
meleegie mes Deepe kes keefueegie leke efoKe jner eneB lehe Meeer nw~~
eenW nes heg<e ee veejer nes, meyeves kele&Je efveYeeee nw~
Yeejleere mebmke=efle kee cenlJe meejs peie ceW yeleueeee nw~~2~~
pewmes ef$eueeske ceW efieefj megces meyemes TBee kenueelee nw~
OeceeX ceW Oece& Deefnbmee peeW eeke=efleke Oece& kenueelee nw~~
osMeeW ceW Yeejle osMe pees meesves keer efeef[ee kenueelee nw~
Jewmes ner $e+<eYeosJe eYeg kee ceenelce es megKeoelee nw~~3~~
efpeveJej ceW es Je pes eLece leerLekej $e+<eYeosJe ceeves~
Gvekees ner Deehe egieeoer kes ee hegosJe osJe peeveW~~
Deefme ceefme ke=ef<e Deeefo efeeeDeeW kes Jes DeeefoefJeOeelee kenueeS~
ke=leegie keer Deeoer ceW pevces Jes Deeefoyee Yeer kenueeS~~4~~
Gve $e+<eYeosJe kes peerJeve hej keg DeefYevee eneB efoKeevee nw~
yeerles egie keer yeeleeW kee ner mcejCe legcnW kejJeevee nw~~
ns yevOeg! cesje en ueIeg eeeme metjpe kees oerhe efoKeevee nw~
yeme YeeJe cesje eYeg mebosMeeW kees peve-peve ceW hengBeevee nw~~5~~
(osKeW Deye, le=leerekeeue kes Devle kee Me, peye Oejleer hej YeesieYetefce kee
meceeheve SJeb kece&Yetefce kee MegYeejbYe nes jne Lee)
lepe&-oeroer lesje......
yeerles egie keer yeeleW yeleeTB, $e+<eYeosJe kes iegCeeW kees ceQ ieeTB~
leerLekej keer ceefncee yeleeTB, $e+<eYeosJe kes iegCeeW kees ceQ ieeTB~~
pee pee pee, pee pee pee pee nes eYees..........~~ske.~~
Oeje hej Leer peye YeesieYetceer JeJemLee, meYeer keuheJe=#eeW mes heue ceebieles Les~
efJe<ee YeesieeW kes megKe yengle Les JeneB hej, ve Jes kece&Yetceer kes ogKe peeveles Les~~
Jener ieeLee legcekees megveeTB, $e+<eYeosJe kes iegCeeW kees ceQ ieeTB~~yeerles....~~1~~
leYeer Ske efove Ssmee Deeee efke peye, keuheJe=#eeW ves heue osvee yebo kej efoee Lee~
meYeer YeesieYetefce kes vej veeefjeeW kees, heefjefmLeefle ves efevleeceieve kej efoee Lee~~
Gvekee og:Ke Deye kewmebs yeleeTB, $e+<eYeosJe kes iegCeeW kees ceQ ieeTB~~yeerles.....~~2~~

pewve keeJe keLeeSB

(3)

(YeesieYetefce ceW henues ceelee kes ieYe& mes heg$e-heg$eer kee egieue pevce neslee Lee
efkevleg JeneB mebece ve nesves mes cees#e keer hejcheje veneR eueleer Leer, hegve:)
Oeerj-Oeerjs YeesieYetefce ceW,
yeejn keguekej kes heeeled
lesjnJeW keguekej emesveefpele,
hewoe ngS Ske mevleeve~
yeme, JeneR mes YeesieYetefce kes,
egieefueee keer hejcheje n ieF&~
emesveefpele kes MegYe efJeJeen mes,
kece&Yetefce eejbYe nes ieF&~~
efhej Fmekes heeeled keee ngDee Lee? Deehe peevevee eenles nQ ve!
veeefYejee Yeer pevceW Dekesues,
Oejleer kes keguekej eewonJeW~
GOej ceosJeer heg$eer Yeer ceelee-efhelee keer uee[ueer Leer,
oesveeW ves peye egJeeJemLee eehle keer Leer~~
-MebYeg bomeewOece& Fv ves peevee peye, es leerLekej kees pevce oWies~
ceosJeer kes ner Deebieve ceW, eYeg $e+<eYeosJe peer KesueWies~~
leye mJeie&hegjer mes Dee Gmeves, oesveeW kee yeen jeeee Lee~
meejer veiejer kees osJeeW ves, leesjCe Deeefoke mes mepeeee Lee~~6~~
iebOeJe& megjeW kes Jeee yepes, efkeVeefjeeW ves mebieerle jee~
DehmeefjeeB ve=le kejW megvoj, mJeeiele kejW veeefYejee peer kee~~
jelee nw veiej DeeesOee peye, meewOece& Fv ceevees efhej mes~
Meeele veiejer kees vetleve kej, TBes efpeveYeJeve yevee kejkes~~7~~
meJe&leesYe veeceke Fkeeemeer Keve kee cenue yevee megvoj~
jepee jeveer kees Fv ves GmeceW yemee efoee GlmeJehetJe&ke~~
kejkes jepeeefYe<eske Gvekee megjheefle efvepe Deuekeehegjer euee~
Deye veeefYejee ceosJeer kees meebmeeefjke megKe meeceepe efceuee~~8~~

(4)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

keeueeke euelee jne,

yeerle jns peerJeve kes megKe #eCe
helee veneR keg euee efkemeer kees,
leYeer Ske efove neslee keee nw ?(Thej DeekeeMe mes jlveeW keer Oeej efiejleer ngF& efoKeeSb)
-MebYeg boceosJeer ceeB kes DeeBieve ceW, jlveeW keer Oeej yejmeleer nw~
ceeB mecePe ieF& Gmekee keejCe ,efvepe Yeeie kees Oeve mecePeleer nw~~
Deye mes n ceen yeeo ieYe& ceW leerLekej efMeMeg DeeSiee~
leye cesje SJeb peie Yej kee, meewYeeie mJeeb peie peeSiee~~9~~
Fke efove ceelee Meeve kej jner,
Dee<ee{ Jeoer ogefleee keer efleefLe Leer~
jeef$e kes efheues enj ceW,
Fke Ievee Ieleer nw-

ieYe&keueeCeke
Fke oes ee leerve veneR meesuen, megheves osKes ceosJeer ves~
ceer"er-ceer"er efvebefoee mes G" eYegOeeve efkeee ceosJeer ves~~
Dee iees jele kes mJehve eeo leye meefKeeeW mes Jen kenleer nQ~
ues euees cegPes heefleosJe heeme peneB jepeue#ceer jnleer nw~~10~~
ieF& keevle kes efveke,
Deewj yew"er efvepe Deemeve hej peekej~
hetves hej veeefYejee kes,
kenves ueieer megvees cece efeeleced!
(ieerle)
lepe&-Pegcekee efieje js.......
meheves osKes js,
ns mJeeceer! ceQves Deepe jele ceW meheves osKes js~
henues ceW SsjeJele neLeer hegve: yewue De Mesj efoKee~

pewve keeJe keLeeSB

(5)

ue#ceer osJeer nej egieue evcee leLee Fke mete& efoKee~~

Fke ceueer kee egieue keueMe oes Yejs ngS peue kes osKes~
keceueeW mes mebege mejesJej meeiej De efmebnemeve Les~~
neB meeiej De efmebnemeve Les......
meheves osKes js, ns mJeeceer ceQves Deepe jele ceW meheves osKes js~~1~~
mJeie& mes Deelee Fke efJeceeve, veeiesv YeJeve Je jlevejeMeer~
efyevee OegSb keer Deefive mJehve ceW, kenleer keee yeeleW meebeer~~
Fve mJehveeW kes yeeo veeLe Fke, yewue ves cegKe ceW eJesMe efkeee~
Fvekee heue ns eYees! Deehemes, megveves kee MegYe YeeJe ngDee~~
neB megveves kee MegYe YeeJe ngDee.......
meheves osKes js, ns mJeeceer ceQves Deepe jele ceW meheves osKes js~~2~~
Oeve nes, Oeve nes, osJeer! legce Oeve nes,
legcnejs Goj mes leerLekej kee pevce nes~
osJeer legce Oeve nes, osJeer legce Oeve nes~
mJehve kee heue megvees!
legcneR Skecee$e veneR,
meYeemeoeW! legce Yeer megvees!
-MebYeg bons ceosJeer! legce eLece mJehve heue ceW ef$eYegJeve ieg heeDeesieer~
peie Yej ceW pes, eleeheer leerLekej keer ceeB kenueeDeesieer~~
Jen Oece&leerLe&kelee&, megces heJe&le hej nes pevceeefYe<eske~
peie kees Deevevoeoeeke jefJe mece keeefvle Oeje kee mete& Ske~~11~~
meye efveefOeeeW kee mJeeceer SJeb Jen hejce megKeeW kees heeSiee~
Jen menme ue#eCeeW mes MeesefYele, kesJeue%eeveer yeve peeSiee~~
efmebnemeve kee heue ns osJeer! Jen peieodieg kenueeSiee~
DeJeleerCe& mJeie& mes nesiee DeJeefOe%eeve meefnle Jen DeeSiee~~12~~
jlveeW keer jeefMe osKeves mes mechetCe& iegCeeW kee Deekej nw~
efveOet&ce Deefive mes kece& peueeSiee Jen mJeeb eYeekej nw~~
cegKe ceW pees yewue eefJe ngDee Gmekee heue ener mecePe uees legce!~
megjheefle Jebefole Jes leerLekej yeme ieYe& ceW Deeve yemeWies legce~~13~~

(6)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

(kegyesj eje jlveJe=ef, peepeekeej-YeieJeeved $e+<eYeosJe keer pee, ceosJeer

ceelee keer pee, DeeesOee veiejer keer pee)

ieYe&keueeCeke kee meecetefnke ve=leieerle

Oejleer kee legcnW veceve nw, Decyej kee legcnW veceve nw~
evoe metjpe kejW Deejleer, gles pevece cejCe nQ~~ meew-meew yeej veceve nw.......
$e+<eYeosJe efpeveJej kees egie kee meew-meew yeej veceve nw~~ Oejleer......~~ske.~~
eYeg kee ieYe&keueeCeke GlmeJe Fv ceveeee kejles~
n ceefnves henues kegyesj jlveeW keer Je<ee& kejles~~
leerLekej ceeB kes Deebieve ceW, yejmes Ketye jleve nQ~~ meew-meew yeej.........~~1~~
efhelee GvneR jlveeW kees, pevelee ceW efJeleefjle kej osles~
jlve eehlekej meYeer ueesie, efvepe Yeeie Oeve kej uesles~~
Oejleer jlveceeer yeve peeleer, hegueefkele ngDee ieieve nw~~meew-meew yeej......~~2~~

pevcekeueeCeke
MegYe ew$eJeoer veJeceer efleefLe kee heeJeve heefJe$e efove nw Deeee~
peye leerLekej eer $e+<eYeosJe mee megle ceosJeer ves heeee~~
yepe G"s veiee[s mJeieeX ceW FveW kes Deemeve keebhe G"s~
megjkeuheJe=#e mes heg<he mJeeb efiejkej eYeg kee mecceeve kejW~~13~~
Gme #eCe keer KegefMeeeW kee JeCe&ve, veefnb mejmJeleer Yeer kej mekeleer~
leerLekej kes efheleg ceele keer ceefncee, en efpee keee ken mekeleer~~
keeser-keeser pevceeW ceW mebefele, hegCe Goe Deye Deeee nw~
FmeefueS efhelee-ceelee yeveves kee, mJeefCe&ce DeJemej heeee nw~~14~~
eer veeefYejee peer heg$e pevce kee, GlmeJe DeodYegle cevee jns~
meejer pevelee kees oeve efkeefceke, yeeB-yeeB Oeve uege jns~~
Dee ieee mJeie& mes Fv leYeer, SsjeJele neLeer hej e{kej~
pee peekeejeW mes iegbpee efoee, osJeeW ves veieefj DeeesOee leye~~15~~
kej vecemkeej efheleg veeefYejee kees,
pevceeslmeJe ceveeves keer Dee%ee ceebieer~

pewve keeJe keLeeSB

(7)

Meefe kees Yespee emetefleie=n ceW,

efpeveefMeMeg osKeves keer Fe peeieer~
kenlee nw Fv leye-MebYegbons FveCeer peeDees Devoj, legce eLece eYet kee oMe& kejes~
efvepe eerefuebie so nslet, leerLekej kee mheMe& kejes~~
peuoer ueekej os oes cegPekees, eYeg oMe&ve Fe hetCe& keB~
eYeg kees megces hej ues peekej, Gvekee pevceeslmeJe Ketye keB~~16~~
newues-newues Meeer ieF& Devoj,
ceelee kees ceeeecee efvee ceW megueekej,
Gvekes heeme mes eYeg kees G"ekej~
osKe efueee henues peer Yejkej,
efhej Jen ueskej DeeF& yeenj~
Fv kejs cevegnej,
os os eYeg kees cegPes cesjer veej~
cesjer Deekeueglee kee veneR nw Deye heej,
Deye cegPes eYeg kee pevceeslmeJe ceveeves kee
efceuee nw hetje DeefOekeej
FveCeer keer ieesoer mes ueskej
Petce G"e Fv Deheveer efJepee hej
kenves ueiee Jen veee kej-

Yepeve
veece efleneje leejveneje, keye lesje oMe&ve nesiee~
lesjer eeflecee Fleveer megvoj, letve efkelevee megvoj nesiee~~
peeves efkeleveer ceeleeDeeW ves, efkeleves megle pevceW nQ~
hej Fme JemegOee hej lesjs mece, keesF& veneR yeves nQ~~
hetJe& efoMee ceW mete&osJe mece, meoe lesje meggefcejve nesiee~
lesjer eeflecee Fleveer megvoj, let efkelevee megvoj nesiee~~

(8)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

-MebYeg boues euee Fv SsjeJele hej, leerLekej eYeg efpeveyeeueke kees~

eejeW efvekeee kes osJe osefJeeeB, GlmeJe eues ceveeJeve kees~~
efmej hej nw $e ebJej {gjles, eYeg kes JewYeJe kee heej veneR~
meewOece& Fv mece pevceeslmeJe veefnb cevee mekes mebmeej keneR~~17~~
ces keer heeb[gefMeuee Thej eYeg kees ues peekej efye"e efoee~
Thej mes veeres #eerjesoefOe leke osJehebefe kees yevee efoee~~
#eerjesoefOe kes Fke menme Dee" keueMeeW kees eYeg hej {gje efoee~
efJeefeee $e+ef mes Ske meeLe Gve meye keueMeeW kees G"e efueee~~18~~
efhej Meefe ves kej e=Bieej efMeMet kees JeeeYet<eCe henveeS~
ueekej ceeB kees meeQhee yeeueke efhej meye efceue heuevee PegueJeeSb~~
ceosJeer etces yeej-yeej Deheves ueuevee kees heuevee ceW~
keefnb vepej ve ueie peeJes ueuuee kees vepej Gleejs heuevee ceW~~19~~

heeuevee ieerle
Deeoerej Petues heeuevee, ceosJeer ueesjer ieeJeW~
ceosJeer ueesjer ieeJeW, meye osJeer GvnW PegueeJeW~~Deeoerej.~~ske.~~
keneB eYet kees pevece Yeees nw-2
keewve PegueeJes heeuevee, ceosJeer ueesjer ieeJeW~ Deeoerej.~~1~~
veieefj DeeesOee ceW pevece Yeees nw-2
Fv PegueeJes heeuevee, ceosJeer ueesjer ieeJeW~~Deeoerej.~~2~~
veieefj DeeesOee kes vej-veejer-2
meYeer PegueeJeW heeuevee, ceosJeer ueesjer ieeJeW~~Deeoerej.~~3~~
ener evovee ceQ Yeer eentB-2
heeTB eYeg mee heeuevee, ceosJeer ueesjer ieeJeW~~Deeoerej.~~4~~
osKees! eYeg Deye ye{ves ueies,
Oejleer hes Lees[e mejkeves ueies,
Lees[e IegveeW kes yeue Jes lees eueves ueies,
leesleueer yeesueer ceW yeele kejves ueies,

pewve keeJe keLeeSB

(9)

Gvekeer yeeue eer[e ueKekej,

ceeB hetueer veneR meceeleer nw~
leerLekej yeeueke kees heekej,
Jen Oeve Oeve nes peeleer nw~
-MebYegboOeerjs-Oeerjs efMeMeg $e+<eYeosJe keer otpe ev mece keebefle ye{er~
heueves mes efvekeuekej IegveeW kes yeue eueves keer eefeee ye{er~~
mJeieeX mes megjyeeueke Deekej eYeg kes mebie Kesue Kesueles Les~
Yeespeve Jes Iej kee veefnb kejles mJeieeX mes Fv Yespeles Les~~20~~
Jes mJeebyeg yeee Kego ner meye efJeeeDeeW ceW eJeerCe ngS~
yeeheve mes egJee DeJemLee heeves, leke meyeceW heefjhetCe& ngS~~
Oejleer hej leye leke keuheJe=#e kee, Devle keeue Yeer Dee hengBee~
mechetCe& epee ceW $eeefn $eeefn, peerJeve j#eemJej ietBpe G"e~~21~~
meye vej veejer efheleg veeefYejee kes heeme ceW pee Dejoeme efkeee~
leye veeefYejee ves $e+<eYeosJe kes efveke meYeer kees Yespe efoee~~
yeesues! peeDees leerLekej eYeg Deye meceeOeeve Fmekee oWies~
Oejleer hej ceeveJe kees peerJeve peerves keer keuee efmeKeeSbies~~22~~
ieF& epee eYeg kes meccegKe,
nceW efmeKeeDees Deehe ner keg,
ns eYees! efpeeW kewmes?
keee KeeSb Je jnW kewmes? j#ee kejes, j#ee kejes~
-MebYegboyeesues eYeg mecePe ieee ceQ meye keg legce meye efevleecege jnes~
ns epeepeveeW, Deye keuheJe=#e pee jns, Je=#e keer MejCe ienes~~
Oejleer legcekees meye keg osieer keg kece& legcnW kejvee nesiee~
Deye YeesieYetefce mes kece&Yetefce kee cevegpe legcnW yevevee nesiee~~23~~
KesleeW ceW DeVe GieeDees legce, Fme ieVes kee jmeheeve kejes~
iesntB, eeJeue, cesJee, heue kees, Kee peerJeve ceW keg keece kejes~~

(10)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deefme, ceefme, ke=ef<e, efJeee, efMeuhe Deewj JeeefCepe efeee yeleueelee ntB~
Fvemes peerJeve mebeeefuele kejves keer ner efJeOeer yeleelee ntB~~24~~
(pee nes YeieJeeve $e+<eYeosJe keer pee nes, hejceefhelee hejcesej keer pee nes)
meecetefnke mJej- eYees! legceves pees yeleeF& keueeSb nceW nQ!
leovegmeej peerJeve ceW nce eue he[Wies~
legcneR nes efJeOeelee epee kes nes heeueke!
legcneR kece&Yetefce kes mees megOeejke!
legcnejer megkeerefle&heleekee peiele ceW!
meoe hewueleer ner jns Fme ieieve ceW!
(pee eYees, pee eYees meye efceuekej yeesuees-pee Deeoerej, pee Je=<eYesej-2)
(yeme eneB mes kece&Yetefce kee ceeveJe Deheves heg<eeLe&hetJe&ke peerJeve kee mebeeueve
kejves ueiee~ Jeeheej kejvee, Kesleer kejvee, leueJeej eueevee, cegveerceer kejvee,
efueKevee-he{vee, Mee eueevee, efe$e yeveevee es meejer efeeeSB YeieJeeve $e+<eYeosJe ves
ner lees yeleeF& LeeR pees Deepe leke Yeer eueer Dee jner nQ~ FmeefueS FvnW nce mechetCe&
mebmke=efle kes DeeeeCeslee kenles nQ~)
-MebYeg bokeg Deewj keeue yeerlee JewJeeefnke #eCe Yeer peerJeve ceW DeeS~
meewOece& Fv efheleg veeefYejee keer Dee%ee uesves kees DeeS~~
efheleg Dee%ee mes eYeg keer mJeerke=efle efceueles ner Ieef[eeB yeoue ieF~
meekeslehegjer cesW $e+<eYeosJe keer heefjCee yesuee eie ngF&~~25~~
oes megvoj yeeuee Fmeer osMe kes jepee keer keveeSb nQ~
leerLekej mee heefle heeves kees efpevekeer Glke FeSb nQ~~
Dehevee meewYeeie mejen jneR Jes eMemJeleer Je megvevoe nQ~
Gvekee lees peerJeve Oeve ngDee ueieleer Jes metjpe eboe nQ~~26~~
eer $e+<eYeosJe ves efvepe ie=nmLe peerJeve kees Deye eejbYe efkeee~
meceief< kes eesie efJe<ee YeesieeW kee keg Deevevo efueee~~
Yejleeefo heg$e Mele Ske hegef$e kees eMemJeleer ves pevce efoee~
megle yeengyeueer Je megvojer ves, megvevoe ceeB mes pevce efueee~~27~~
eue jner keLee Gve $e+<eYeosJe keer pees leve megKe ceW [tyes nQ~
eer veeefYejee Yeer heg$e-heew$e kes mebie megKeeW ceW [tyes nQ~~

pewve keeJe keLeeSB

(11)

Fke efove efJeeej Deeee Gvekees efvepe jepecegkeg lepevee eefnS~

egJejepe $e+<eYe kees jepee kenkej jepeefleueke kejvee eefnS~~28~b
yeme MegYe cegntle& ceW Fv ves Dee jepeeefYe<eske kejJeeee nw~
Deye jepe mebYeeuees jepekegbJej legcemes ve efheer keg ceeee nw~~
meye osMe-osMe kes jepeeieCe efvepe YeW e{eves Deeles nQ~
eYeg kes ejCeeW ceW MeerMe Pegkee efheleg keer Yeer eMebmee ieeles nQ~~29~~
efmebnemeve hej cenejepe efJejepes,
veeefYejee kes heg$e efJejepes~
peneB kee nes jepee leerLekej,
Fv peneB nes Gvekee efkebkej~
JeneB keceer keee nes mekeleer nw ?
meYeer epee ceW esce hejmhej~

meecetefnke ieerle
lepe&-efueee eYeg DeJeleej.........
ueiee eYet ojyeej, peepeekeej peepeekeej peepeekeej~
DeJeOe kes $e+<eYekegceej, peepeekeej, peepeekeej peepeekeej~~
Deepe KegMeer nw Deepe KegMeer nw, nceW KegMeer nw legcnW KegMeer nw~
KegefMeeeB Dehejcheej, peepeekeej peepeekeej peepeekeej~~1~~
heg<he Deewj jlveeW keer Je<ee&, megjheefle kejles n<ee&-n<ee&~
yepes ogvogYeer meej, peepeekeej peepeekeej peepeekeej~~2~~
DeeJees nce meye eYeg iegCe ieeSb, mele Deefnbmee OJepe henjeSb~
meye peie cebieuekeej, peepeekeej peepeekeej peepeekeej~~3~~
-MebYeg boeYeg Dee%ee mes megjheefle ves Dee meye veiej eece Yeer yevee efoS~
eYeg ves Deveske jepeeDeeW kees efhej he=Leked-he=Leked Les jepe efoS~~
Gve meyekees os GheosMe Oece&cee jepeveerefle yeleueeF& nw~
Kego veeeveerefle mebeeefuele kej jepee keer eLee efveYeeF& nw~~30~~

(12)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

oer#eekeueeCeke
-oesneyengle mecee leke jepe ceW, yeerlee eYeg kee keeue~
Ske efoJeme leye Fv kees, Deeee Gvekee Keeue~~31~~
-MebYeg bomeesee Gmeves eYeg kes meccegKe, Ssmee efveefcee emlegle kej otB~
nes peeJeW JewYeJe mes Jes efJecegKe, Ssmee megke=le ceQ Deye kej otB~~
peye jepemeYee ceW DeeefoveeLe, efmebnemeve hej Les MeesYe jns~
Deheveer pevelee keer KegefMeeeW kees megve, megKemeeiej ceW [esue jns~~32~~
megjheefle ves ve=lensleg Deuheeet veerueebpevee kees Yespe efoee~
Gmekes cejles ner lel#eCe otpeer, osJeebievee kee eJesMe ngDee~~
veefnb peeve mekee keesF& uesefkeve, Je=<eYesej ves heneeve efueee~
yeme Gmeer mecee Gvekees Fme ebeue, JewYeJe mes Jewjeie ngDee~~33~~

(Yepeve)
lepe&-efoue kes DejceeB..........
eYeg peer efmeerkeeblee Jejves eue efoS,
mebie ceW eej npeej jepee eue efoS~~ske.~~
meejer Oejleer hej eYet kee jepe Lee, efkevleg eYeg kees nes ieee Jewjeie Lee~
lepe kes meye mebmeej Jes lees eue efoS,
mebie ceW eej npeej jepee eue efoS~~
Jeve ceW peekej veive oer#ee Oeej ueer, DeJeOe keer pevelee Yeer ogKeer Deheej Leer~
hebeceg<er kesMeuegbeve kej efueS,
mebie ceW eej npeej jepee eue efoS~~
-MebYeg boJen efleefLe Leer ew$e Jeoer veJeceer, peye oer#ee eYeg ves enCe efkeee~
<edceeme eesie ceW ueerve ngS, veiejer eeeie kees Oeve efkeee~~
Gvekes mebie eej npeej Deewj, jepee Yeer oeref#ele ngS leYeer~
hej YetKe heeme keer yeeOee ves, meyekees efJeeefuele kej efoee keYeer~~34~~

pewve keeJe keLeeSB

(13)

<edceeme eesie heeeled eYees cegefveeee& yeleueeves efvekeues~

uesefkeve keesF& veefnb peeve mekes keeeW veeLe YeceCe kejves efvekeues~~
keesF& kenles eYeg cesjer kevee enCe kejes Yeespeve kej uees~
keesF& osles JeeeYet<eCe keg kenles eYees! Jeeve yeesuees~~35~~
hej leerLekej lees oer#ee kes heeeled ceewve ner jnles nQ~
kesJeue%eeveer yevekej ner Jes keej efoJeOJeefve kenles nQ~~
Gvekees ve eeefnS Lee JewYeJe, JeeeYet<eCe Jes keee kejles~
pees Fe Leer Jen keg ve efceuee, n ceeme YeceCe kejles-kejles~~36~~
mebeesie osefKeS Ske efoJeme nefmleveehegjer Jes hengBe ieS~
meesceeYe ve=he eseebme Gmeer #eCe Fblepeej ceW Ke[s ngS~~
keg hetJe&YeJeeW keer mce=efleJeMe eseebme legjle ner yeesue he[s~
ns mJeeceer! De$e efle Deeefoke Gvekes mJej Pejves het he[s~~37~~
Lee Fvlepeej Fme #eCe kee ner DeeoerMe cegveer nes ieS Ke[s~
veJeOeeYeeer keer Meeer mes eYeg ejCe meesce kes cenue he[s~~
Gme eLece heejCee ceW jepee ves F#etjme Deenej efoee~
hebeeeeeX keer Je=ef ngF&, peie Yej ceW peepeekeej ngDee~~38~~
JewMeeKe megoer le=efleee De#eele=efleee meb%ee mes eefme ngF&~
Deenejoeve keer efJeOeer Oeje hej henueer yeej eefme ngF&~~
YejlesMe ves Gve jepee esebeme kee, yengle ye[e mecceeve efkeee~
legce oeveleerLe& kes eJele&ke nes, en kenkej peie ceW veece efoee~~39~~
Deenej efJeOeer peye %eele ngF& leye mes cegefveOece& euee peie ceW~
Jen Deye leke Yeer eue jne egieeW leke euee kejsiee ece-ece mes~~
nefmleveehegjer keer en Ievee meleegie mes keefueegie nw Deeee~
hej Fme Oejleer kes F#etjme ves De#eelee kees nw heeee~~40~~

kesJeue%eeve keueeCeke
Deye Deeies ceQ ues euetB eYet keer leheMeeer yeleeves kees~
lehe kejles kejles yeerle ieS Fke menme Je<e& leerLekej kees~~
Jes Ske efoJeme Les hegefjceleeuehegj kes Geeve ceW Ke[s ngS~
leye MegkeueOeeve keer Deiveer mes Gve Ieeefle kece& meye ve ngS~~41~~

(14)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

lel#eCe kewJeuejcee ves Dee Gvekees Jejceeuee henveeF&~

Oeveheefle ves meceJemejCe jevee kej efoJe efJeYetleer eieeF&~~
Devlej yeenj oesveeW ue#ceer efpeveJej kes ejCe heKeej jneR~
eYeg peer keer efoJeOJeefve megveves kees pevelee GvnW efvenej jner~~42~~
DeekeeMeiepe&vee mece efoJeOJeefve keejcee eie ngF&~
heMeg-he#eer, osJe-cevegpe meyeves efvepe-efvepe Yee<ee ceW enCe kejer~~
Gme efpeveJej JeeCeer kees ner Deye meejs peie ceW hengBeevee nw~
Fme meceJemejCe kes ceeOece mes eeke=efleke Oece& hewueevee nw~~43~~
cesjs heejs YeeFeeW, yenveeW!
Deepe ve meee meceJemejCe nw~
Deewj ve leerLekej oMe&ve nw,
efhej Yeer efpeveeeflecee ceW DeefleMee
meceJemejCe jevee ceW DeefleMee
Fmekeer ner Yeefe kejes
heue heeDeesies Deewj
Fke efove Decej yeve peeDeesies,
lees ieeDees meye efceue kejkes-

Yepeve
lepe&-hetueeW mee esnje lesje......
efpeveJej keer JeeCeer Decej, peie kees megveevee nw,
Deehe mJeeb Yeer efpeDees, otmejeW kees peerves oes, meyekees yeleevee nw~~ske.~~
keefueegie ceW efpeveJej nesles veneR hej,
cegefveJej keer heoJeer ogue&Ye veneR nw~
efpeveJej kes ueIegvevove cegefveJejeW keer,
JeeCeer meYeer kees megueYe nes jner nw~~
%eeve efheheemet kees, Deelceefpe%eemet kees, Yeeleer nw eYeg keer Decej Yeejleer~
ceeB JeeCeer kees ceve ceW Oej, peerJeve yeveevee nw~
Deehe mJeeb Yeer efpeDees, otmejeW kees peerves oes.......~~1~~

pewve keeJe keLeeSB

(15)

(16)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

$e+<eYeosJe keer efoJemeYee ceW,

ieCeOej cegefveJej ner eOeeve Les~
pees Yeer Deelee Jen "iee JewYeJe kees osKekej~
Jen efleefLe Oeve ngF&,
-MebYeg boheeuiegve ke=<Cee ieejme efleefLe Leer peye eYeg kees kesJeue%eeve ngDee~
eYeg meceJemejCe kes eerefJenej mes peve-peve kee keueeCe ngDee~~
jlveeW keer Je=ef< kejs kegyesj peve-peve kees Yeer efJeleefjle kejlee~
meewOece& Fv efkebkej yevekej eYeg meccegKe meoe Ke[e jnlee~~44~~
peye meceJemejCe efJeIeefle neslee efpevejepe DeOej ner eueles nQ~
Gve ejCe keceue leue mJeCe& keceue mJeecesJe Fv leye jeles nQ~~
keceueeW mes Thej DeOej eej Debiegue Gvekes heie he[les nQ~
JewYeJe ceW jnkej Jeerlejeielee kee Deevebo Jes eKeles nQ~~45~~
ogefveeeB ceW meyemes Gece SJeb efnlekeejer nw meceJemejCe~
FmeefueS %eeveceleer ieefCeveer ceeleepeer kee nw en mele keLeve~~
eYeg $e+<eYeosJe kes meceJemejCe kee eerefJenej ngDee Yeejle ceW~
efnbmee kee leeb[Je vetve ngDee keCee kee eesle yene peie ceW~~46~~
peneB Mesj ieee Yeer Jewj YeeJe lepe Ske Iee peue heerles nQ~
peneB mehe& vesJeuee etj heMet Yeer meeLe-meeLe ner peerles nQ~~
Gme meceJemejCe kee keg eYeeJe ceeveJe ceve hej efveefele nesiee~
pees oMe&ve Fmekee kej uesiee, Gmekes heeheeW kee #ee nesiee~~47~~

Deelcee ves efmeefMeuee hej peekej efmeOeece kees eehle efkeee~

De#ee Devevle megKe ceW efveceive, veefnb hegveYe&JeeW kee meeLe efoee~~49~~
Jes cees#e iees leye Yeer FveW ves oerheeJeueer ceveeF& Leer~
efveJee&CekeueeCeke keer hetpeekej peie ceW Oetce ceeeF& Leer~~
efhej Gvekes ieCeOej Je=<eYemesve ves Yejlejepe kees mecyeesOee~
Dehemeesme kejes cele ns jepeved! legceves lees yengle %eeve meerKee~~50~~
Gvekes megle Yejle eLece eeer efpevemes en osMe eefme ngDee~
Les keeceosJe eYeg yeengyeueer efpevekee lehe leeie eefme ngDee~~
megle Je=<eYemesve eYeg meceJemejCe ceW ieCeOej eLece keneS nQ~
DevevleJeere& megle Fme egie ceW ner eLece cees#eheo heeS nQ~~51~~
heg$eer yeeeer ieefCeveer henueer Deeee&DeeW ceW DeeCeer ngF~
megvojer Yeer oer#ee OeejCe kej mebece heLe keer Fke ceCeer ngF~~
en ieeLee leerLekej kegue keer meye heg$eeW ves efMeJeOeece efueee~
YeJe YeJe kes mebmkeejeW ves Fme YeJe ceW Deekej efJeeece efueee~~52~~
eYeg $e+<eYeosJe lees cees#e ieS meyekees Yeer Jen heLe efoKee ieS~
eewon ueKe jepee Gmeer e=BKeuee ceW ece-ece mes cees#e ieS~~
ns veeLe! cegPes Yeer hejcheje mes cegefeOeece efoueJee oerpes~
evoveeceleer Gmemes henues legce Yeeer keer Meeer oerpes~~53~~
-oesne$e+<eYeosJe eYeg kee eefjle, en mebef#ehle megpeeve~
le=efleekeeue kes Devle kee, nw en keLeve ceneve~~54~~

cees#ekeueeCeke

N: M

es eerefJenej keer eee&Sb efpeleveer Yeer megvees Gleveer kece nQ~

uesefkeve efveJee&CekeueeCeke Yeer osKees Deye legcnW mecee kece nw~~
meyekees efMeJeheLe yeleueeves ceW eerefpeveJej keYeer ve Lekeles nQ~
efvepe Deeegkece& kees efveke peeve kewueeMeefiejer pee yemeles nQ~~48~~
leerveeW eesieeW keer efeee jeske Skeee Oeeve ceW jceles nQ~
eewon efove kes heeeled $e+<eYe eYeg efMeJeue#ceer kees Jejles nQ~~

pewve keeJe keLeeSB

(18)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efee hee"keeW! pewveOece& kes 23JeW leerLekej YeieJeeve heee&veeLe kes mebIe<e&Meerue
peerJeve mes Deehe meYeer kees heefjefele kejeves nsleg eneB hej Gvekes oMe YeJeeW kee keLeeveke
keeJe ceW emlegle efkeee pee jne nw~ ceYetefle keer heee&e mes GvneWves efkeme ekeej Deheves
YeeF& kece" kes eje efkees iees GhemeieeX kees menve kej-kejkes mJeeb kees leerLekej
heee&veeLe yeveeee, en yeele Fme keeJeveeefkee kes eje oMee&eer ieeer nw~ heee&veeLe
kes pevcekeueeCeke, cees#ekeueeCeke Deeefo DeJemejeW hej Fme veeefkee kee cebeve
kejeves mes Fmekee eYeeJe mee#eeledhe ceW meeceves DeeSiee~ oMe hee$eeW kes eje Ske-Ske
YeJeeW keer ceesvees Ssefkebie Yeer emlegle kejeF& pee mekeleer nw~

nes ogKeer kece" Fke leeheme, kes Deeece ceW pee hengBee~
evoveeceleer leye Gmekees, ceYetefle ceveeves hengBee~~
eesOe Gme hej efoKeueeles nQ,
helLej efMeuee mes ceYetefle kees Jes ceej efiejeles nQ~~megvees.~~5~~
Ske lehemJeer kes eje eEnmee kee en kegke=le osKekej JeneB kes leeheefmeeeW ves
kece" kees Deeece mes efvekeeue efoee~ leye Jen peekej Ske pebieue ceW YeerueeW kes meeLe
efceuekej eesjer, [kewleer kejves ueiee efhej lees kece" kee peerJeve hetCe&he mes Jemeve
meceefvJele nes ieee~
hegve: Deieues YeJe ceW oesveeW YeeF& keneB-keneB pevce uesles nQ, mees osKeW-DeLee&led
ceYetefle cejkej neLeer ngDee Deewj kece" kee peerJe kegkekeg mehe& nes ieee~

(1)

(2)

YeieJeeve heee&veeLe oMeYeJe keer keeJekeLee

lepe&-eeBo cesjs Dee pee js..........

megvees Fke keLee megveeles nQ-2,
heejme eYet kes ome-ome YeJeeW keer ieeLee ieeles nQ~~megvees.~~
ceYetefle-kece" oes YeeF&, Fke jepee kes ceb$eer Les~
efove Deewj jele kes meMe, oesveeW ner efYeVe celeer Les~~
hegCe Deewj heehe keceeles nQ,
oesveeW ner Deheves-Deheves kejce kes heue kees heeles nQ~~megvees.~~1~~
ceYetefle kes mebie Fke efove, jepee eues jCeYetefce ceW~
leye ceb$eer kece" kees meeQhee, Lee jepeYeej meye ve=he ves~~
ceewpe leye kece" G[eles nQ,
DejefJebo jepee kes jepe ceW Deveee eueeles nQ~~megvees.~~2~~
Fke efove peye kece" ves osKee, ceYetefle keer megvoj Yeeee&~
Deeflekeecegke nes leye Gmeves, <e[deb$e mes heeme yegueeee~~
heej mes ieues ueieeles nQ,
Deheves ogjeeejeW mes meleer kees Ye yeveeles nQ~~megvees.~~3~~
jepee peye Deees Jeeheme, en yeele he[er keeveeW ceW~
leye kece" kee efmej cegb[Jeekej, cegBn keeuee efkeee GvneWves~~
heehe kee heue Jes heeles nQ,
heeheer kece" kees jepee jepe mes yeenj Yeieeles nQ~~megvees.~~4~~

lepe&-Pegcekee efieje js.........

neLeer Deeee js,
pebieue ceW ne nekeej ceeelee neLeer Deeee js~~ske.~~
meuueefke Jeve ceW Ske yeej, DejefJebo cegefve kee mebIe Deeee~
JeeIees<e neLeer ves JeneB, efnbmee kee leeC[Je efoKeueeee~~
keg ceve ceW Deeee js,
Jen neLeer efhej Deeeee& kes meccegKe Meevleer heeee js~~1~~
eer DejefJebo metefj ves Deheves, DeJeefOe%eeve mes peeve efueee~
ceYetefle ceb$eer ner neLeer he ceW nw heneeve efueee~~
Gmekees mecePeeee js,
cegefve ves Gmekees mecePeekej DeCegele enCe kejeee js~~2~~
veoer ceW heeveer heerles Fke efove, neLeer hebme ieee keere[ ceW~
neLeer kees [me efueee JeneB, Fke kegkekeg mehe& kece"ej ves~~
mJeie& kees heeee js,
leye neLeer cejkej mJeie& ceW osJe keer eesefve heeee js~~3~~
Fme ekeej Meeble Deewj Jewjeieceeer heefjCeeceeW mes neLeer ves cegefvejepe kes GheosMe
kees megvee Deewj Gmes Deheves hetJe& pevce kee peeeflemcejCe nes ieee~ Jen meeseves ueiee efke
Dejs! ceQ lees Deheves YeeF& kece" mes #ecee ceebiekej Gmes Jeeheme yegueeves ieee Lee Deewj

pewve keeJe keLeeSB

(19)

Gme YeeF& ves ner cesjer nlee kej oer~ ceQ Gmekes ceesn ceW cejkej Fme heMeg eesefve ceW Dee
ieee~ Deesn! Deye cegPes Fme heee&e mes tvee nw~ cegefve ves Gmemes kene-Dejs
iepejepe! efheues pevce ceW legce cesjs Delevle efee ceb$eer Les, legcnejs efJeeesie ceW yengle
efove leke ceQ og:Keer jne, efhej Ske efove ceQ cenue keer le hej yew"e DeekeeMe keer Deesj
osKe jne Lee efke GmeceW cegPes yeeoueeW mes yevee Ske megvoj mee cebefoj efoKee~ ceQves Gmeer
lejn kee cebefoj yeveJeeves keer YeeJevee mes peeW ner keeiepe-keuece G"eee efke Fmekee
efe$e yevee uetB, legjble Jen cebefoj kee Me ve nes ieee~ Ssmeer yeeoueeW keer #eefCeke
efmLeefle osKekej ceQves efJeeej efkeee efke Fmeer ekeej en cesje peerJeve Yeer #eCe Yebiegj
nw, ve peeves keye ve nes peeJes, Dele: ceQves oer#ee OeejCe kej ueer~
en megvekej neLeer ves DeCegele OeejCe kej mecelee YeeJe mes cejCe kej yeejnJeW
mJeie& ceW osJe heo eehle kej efueee Deewj kegkekeg mehe& efnbmeke heefjCeeceeW mes cejkej
vejke ceW euee ieee~ Jen osJe mJeie& ceW kewmes peerJeve Jeleerle kejlee nw hegve: keneB
peekej pevce OeejCe kejlee nw, en peevevee nw-

(3)
lepe&- keYeer let.............
keYeer cebefoj ceW peeles nQ, keYeer hetpee jeeles nQ,
keYeer osJeeW kes mebie ceW mJeieeX ceW Deevevo ceveeles nQ~
pee pee efpeveJej mJeeceer, pee nes Devleee&ceer-2~~ske.~~
ces megoMe&ve kes meesuen, ewleeuee kee Jebove kejles~
vevoerej ceW pee yeeJeve, ewleeuee kee Dee&ve kejles~~ewleeuee kee......
eYeg hebekeueeCeke ceW, pee Yeefe YeeJe kejles~
eejCe $e+efOeejer cegefve kee, GheosMe eJeCe kejles~~keYeer.~~1~~
MeefMeeYe osJe mJeie& kes vevove, Jeve ceW eer[e kejles nQ~
Deheveer megvoefjeeW kes mebie, JewYeJe ceW jceles nQ~~JewYeJe ceW jceles nQ......
meye osJe JeneB Gmekee, Deeoj Yeer kejles nQ~
Gmekes mecekelJe leLee lehe kee, Devegceesove kejles nQ~~keYeer.~~2~~
hegCe-heehe keer ceefncee osKees, osJe eneB megKe Yeesie jne~
meeBhe yeseeje heehe kes keejCe, vejke ceW pee ogKe Yeesie jne~~vejke ceW......
oes YeeF& kee efkemmee, kewmee jesceebeke nw~
heejme eYeg kes YeJe-YeJe kee, en mele keLeeveke nw~~keYeer.~~3~~

(20)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Fme ekeej mJeie& ceW meesuen meeiej keer Deeeg Yeesiekej Jen MeefMeeYe osJe Deheves
hegCe eYeeJe mes pecyeterhe kes efJeosn #es$e ceW efmLele efJepeeeOe& heJe&le hej ueeskeesece
veeceke veiej kes efJeeeOej jepee keer jeveer kes ieYe& ceW Dee ieee~ JeneB pevce ueskej
Jen DeefiveJesie veece kee efJeeeOej jepee ngDee~ jepe mecheoe kees Yeesieles ngS menmee
Yejer peJeeveer ceW ner Ske efove meceeefOeieghle cegefvejepe kes heeme Jen oMe&ve kejves ieee~
Oece& kee GheosMe megvekej DeefiveJesie efJeeeOej keee kejlee nw en osKeWFOej kece"ej veejkeer vejke mes efvekeuekej efnceefieefj heJe&le keer ieghee ceW
Depeiej mehe& nes ieee efhej Deeies keee neslee nw? osKeW-

(4)
meye es[ keggcye heefjJeej, jepe ojyeej, yeves cegefvejepee,
pees[e efMeJeheLe mes veelee~~
cegefve kee GheosMe eJeCe kejkes~
Jewjeie YeeJe OeejCe kejkes~~
ieg mes ceebieer oer#ee YeJepeueefOe efpenepee,
pees[e efMeJeheLe mes veelee~~1~~
ueewefkeke efJeee meye es[ efoee~
efMeJeheLe mes veelee pees[ efueee~~
DeeOeeeflceke efJeee heekej ngS cenejepee,
pees[e efMeJeheLe mes veelee~~2~~
IeesjeefleIeesj lehe kejvee nw~
Ghemeie& hejer<en menvee nw~~
efnceefieefj heJe&le keer ieghee ceW Oeeve ueiee Lee,
pees[e efMeJeheLe mes veelee~~3~~
JeneB Depeiej mehe& ves Deekej kes~
cegefveJej kees efveieue efueee Gmeves~~
efhej Yeer cegefvejepe kes lehe ceW ngF& ve yeeOee,
pees[e efMeJeheLe mes veelee~~4~~
cegefveJej ves cejCe meceeefOe efkeee~
mJeieeX kee JewYeJe eehle efkeee~~
ceve ceW Depeiej eefle Me$egYeeJe veefnb Deelee,
pees[e efMeJeheLe mes veelee~~5~~

pewve keeJe keLeeSB

(21)

meceleeYeeJe mes meuuesKeveehetJe&ke cejCe kejkes cegefvejepe lees meesuenJeW mJeie& ceW
osJe nes iees Deewj Depeiej kegefue YeeJeeW mes cej kej "s vejke ceW GlheVe ngDee~ megKe
Deewj og:Ke kee en Kesue Deveeefokeeue mes eleske eeCeer Kesue jne nw~ osKees! Deye
cegefvejepe mJeie& kes osJelee yevekej JeneB kewmes peerJeve efyeleeles nQ leLee yeseeje Depeiej
mehe& kee peerJe vejke ceW kewmee og:Ke Yeesie jne nw~
mJeie& kes meYeer osJelee Gme vees osJe kees osKekej emeVeleehetJe&ke yeesueles nQ-

(5)
lepe&- ceeF& js ceeF&.............
osKees Fke cegefvejepe cejCekej, mJeie& nceejs Deees~
euees FvnW nce vees-vees, cebefoj kes oMe& kejeeW~~
pee nes efmeeYet keer pee, pee nes efmeeYet keer pee.~~
hetJe& pevce ceW ke FvneWves, yengle mens nQ YeeF&~
uesefkeve Fvekes Oewe& kes Deeies, Meefe ve keg efke heeF&~~
ceYetefle mes ueskej Deye leke, Fvekes YeJe yeleueeSb~
euees FvnW nce vees-vees, ceefvoj kes oMe& kejeeW~~
pee nes efmeeYet keer pee, pee nes efmeeYet keer pee.~~1~~
ns hegCeelceved osJejepe! legce, YeeJeer leerLekej nes~
legce pevceesies ceOeueeske ceW, egie kes #escebkej nes~~
Deepe mJeie& ceW Yeer legcemes, keg efMe#ee uesves Deees~
euees FvnW nce vees-vees, cebefoj kes oMe& kejeeW~~
pee nes efmeeYet keer pee, pee nes efmeeYet keer pee.~~2~~
Deegle mJeie& keer Demeerce efJeYetefle ceW megKehetJe&ke efveJeeme kejles ngS yeeF&me
meeiej keer Deeeg kewmes yeerle ieF& Gme osJe kees helee ner veneR euee, hegve: JeneB mes
efvekeuekej ceveg<e ieefle ceW eeJeleea kee JewYeJehetCe& heo eehle kej efueee-

(6)
Fme ceOeueeske ceW pecyeterhe kes Devoj #es$e efJeosn kene~
JeneB JeeJeere& jepee keer hejeveer efJepeee kee cenue yevee~~
Fke efove je$eer ceW heebe megKeo meheveeW kees jeveer ves osKee~
ces heJe&le, jefJe, MeefMe kes mebie veYe ceW Fke osJe YeJeve osKee~~1~~

(22)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

peue mes heefjhetCe& mejesJej ueKe, jeveer keer efvee Yebie ngF&~
Fve mJehveeW kee heue keee nesiee, FmeceW ner Jen efejceive ngF&~~
efhej meesee Fve meheveeW kee heue, ceQ Deheves heefle mes hettBieer~
heue Gvekee MegYe nesJes ee DeMegYe, Deeies Gvekes eefle meesetBieer~~2~~

jepee keer jepemeYee ceW pee, DeOee&meve hej Jen yew" ieF&~
Deheves meheveeW kees yeleueekej, Gej megveves kees yew" ieF&~~
jepee ves DeefleMee KegMe neskej, yeleueeee legce megle pevceesieer~
n KeC[ Oeje heefle eeJeefle& keer ceeB, yevekej legce ecekeesieer~~3~~
veJe ceen eleer#ee kes vevlej Fke jepeheg$e kee pevce ngDee~
Gmekes hegCeesoe kes yeue hej Jen heeosMe Yeer Oeve ngDee~~
efMeMeg JeeveeefYe mJeieeX kee JewYeJe es[ Oeje hej Deeee nw~
ceevees Jen JewYeJe ner efhej mes Gmekes ejCeeW cesb Deeee nw~~4~~
MewMeJe mes yeeueeJemLee ceW Jen JeeveeefYe peye hengBe ieee~
Deheveer Deeke<e&ke eer[eDeeW mes meyekes ceve kees ceesn efueee~~
Jen otpe evcee kes meceeve Je=efbiele ngDee iegCeeW ceW Yeer~
leye eejlve GlheVe ngDee Gvekeer DeeegOeMeeuee ceW ner~~5~~
ve=he JeeveeefYe ves eer efpevesv keer hetpeve kej emLeeve efkeee~
keg mecee ceW ner n KeC[ Oeje kees peerle hetCe& mecceeve efueee~~
Fme Delegueveere JewYeJe ceW Yeer ve=he eeJeefle& veefnb hetue ieee~
veMJej kebeve De keerefle& keeefceveer ceW Yeer Oece& ve Yetue ieee~~6~~
megKehetJe&ke jepee JeeveeefYe efvepe jepemegKeeW kees Yeesie jns~
Oecee&Le& keece heg<eeLeeX kees eceMe: peerJeve mes pees[ jns~~
Jes osJeMeeeieg keer mesJee kej pevelee hej Meemeve kejles~
efvepe kele&JeeW kee heeueve kej JemegOee kee mebeeueve kejles~~7~~
Fke yeej jepe GheJeve ceW ner, efveeb&vLe cegveer kee mebIe Deeee~
heefjpeve hegjpeve kes mebie jepee, Gvekes oMe&ve kees Kego Deeee~~
jepee kes vece efveJesove hej, ieg ves GheosMe megveeee nw~
GheosMe eJeCe kej JeeveeefYe kes, ceve Jewjeie meceeee nw~~8~~

pewve keeJe keLeeSB

(23)

Jes efevleve kejles nQ ceQves YeesieeW kee DevegYeJe yengle efkeee~

hej le=efhle ve ceve keer ngF& Dele: ceQves Fvemes cegKe cees[ efueee~~
DeefJeveej megKe keer eeefhle nsleg heg<eeLe& cegPes Deye kejvee nw~
veej Oeve JewYeJe cenue Deeefo kee leeie cegPes Deye kejvee nw~~9~~
en meese eeJeleea ve=he ves n Keb[ jepe kees leeie efoee~
#eCe Yej efJejeie keer mebieefle mes Jewjeieer heo mJeerkeej efueee~~
jepee yeve iees efoiecyej cegefve lees Gvekeer pee peekeej ngF&~
ieg JeeveeefYe kes Devoj meeer lehe Meeer meekeej ngF&~~10~~
Jes Me$eg-efce$e megKe-ogKe, mlegefle-efveboe ceW mecelee jKeles nQ~
Deelece megKe keer eehleer nsleg Jes Ieesj lehemee kejles nQ~~
Jes e$e-le$e kej heoefJenej hegvejefhe Jeve ceW OeevemLe ngS~
Deeleeheve eesieeW kes eje keceeX kes yebOeve OJemle efkeS~~11~~
Les Oeeveueerve Fke efove cegefveJej veefnb yeee efJekeuhe GvnW keg Lee~
leye Jener kece" kee peerJe Yeerue yevekej nes ieee GheefmLele Lee~~
cegefve kees ueKekej Gme etj Yeerue ves Deewj etjlee efoKeueeF&~
nes kegefhele leer#Ce yeeCeeW mes Gmeves cegefve kees heer[e hengBeeF&~~12~~
Lee Demenveere Ghemeie& efkevleg Jes JeeveeefYe cegefve Oeeveceieve~
men efueee osn mes efvemhe=n nes yeejnYeeJeve kee kej efevleve~~
Gheeesie ceW efmLejlee ueekej esleve Deelcee ceW jceCe efkeee~
efhej Oece&Oeeve ceW Ske leeve nes veej leve mes ieceve efkeee~~13~~

(7)
ceeveJe kes leve mes efvekeue cegveer keer Deelcee ewJeseke hengBeer~
Denefcev yevee ceOece ewJeseke ceW pevcee nes ieee megKeer~~
meeeFme meeiej keer Deeet leke efoJe megKeeW kees Yeesie efueee~
efhej ceOeueeske ceW Deekej jepee yevekej megKe GheYeesie efkeee~~14~~
osKees! Fke Deesj megKeece=le nw pees ceYetefle kees eehle ngDee~
Fke Deesj ogKeeW kee meeiej nw pees Yeele kece" kees eehle ngDee~~

(24)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

meceleehetJe&ke ogKe menves mes Deeies megKe ner megKe efceuelee nw~
efve<keejCe ogKe osves JeeueeW kees Gmekee heue ogKe efceuelee nw~~15~~

Jen Yeeruejepe Yeer jewOeeve mes cejkej mehlece vejke ieee~

ueeKeeW efyet kes [bke meMe Yeejer keeW ceW le[he ieee~~
Delevle ogKeer nes nee-nee kenkej efJeueehe Jen kejlee nw~
efhej %eeve efJeYebieeJeefOe eje hetjye YeJe megefcejve kejlee nw~~16~~
heeeeeheeW keer Deiveer ceW Jen Pegueme jne De%eeveer nw~
kewmes og:KeeW kees menve keB jes jes kenlee Jen eeCeer nw~~
Gme vejke #es$e ceW #eCeYej Yeer veefnb Meebefle Gmes efceueves heeleer~
keeser efpee efceuekej Gme ogKe kee JeCe&ve Yeer veefnb kej heeleer~~17~~
hetjyeke=le heehekece& kees Jen, mce=le kej og:Ke kees heelee nw~
Fe nw peie Yej DeVe efceues, uesefkeve keCe Ske ve heelee nw~~
meeiej Yej heeveer heer peeTB, Ssmeer ueieleer nw heeme JeneB~
uesefkeve Fke yetBo ve peue efceuelee, Ssmee vejkeeW kee og:Ke cene~~18~~
Ssmes Yeer<eCe og:KeeW kees Gmeves, hetjer Deeet menve efkeee~
meeeFme meeiej keer Deeet, jesles-jesles ner efyelee efoee~~
meeiej keer heefjYee<ee megvekej, jesceebe oe ceW neslee nw~
kewmes yeerlee nesiee en keeue, pees Devevlekeeue mece neslee nw~~19~~
Fme ekeej Jen heeheer kece" kee peerJe mehlece vejke keer meeeFme meeiej eceeCe
ceOece Deeeg kees Yeesie jne nw, JeneB Deve veejkeer peerJe hetJe& Jewj kes keejCe Gmekes
Mejerj kes efleue-efleue KeC[ kej osles nQ hejvleg JeneB Demecee ceW ce=leg veneR nesves mes
Jen Mejerj hegve: heejs kes meceeve Skeceske nes peelee nw~ vejkeeW kes Ssmes Demee og:KeeW
kees peeveves kes yeeo ceveg<e kees ncesMee Des-Des keee& kejvee eeefnS leeefke Gmes
vejke pewmeer ogie&efle ceW ve peevee he[s~
neB! es lees ngF& kece" kes peerJe keer yeele, Deye Deehekees peevevee nw efke
ceYetefle kee peerJe ceOece ewJeseke keer meeeFme meeiej eceeCe Deeeg kees hetCe& kejkes
keneB ieee-

pewve keeJe keLeeSB

(25)

(8)
-MesjboDeye Deeies megvees legce keLee meekeslehegjer keer~
jepee Les Jeeyeeng jeveer eYeekejer Leer~~
ceYetefle kee Jen peerJe Fvekee heg$e nes ieee~
Deevevo kegceej veece mes eefme nes ieee~~1~~
yeerlee mecee Jen heg$e cenejepee yeve ieee~
iegCeege ceneceC[ueerke jepee yeve ieee~~
Fke yeej veboerej hejye ceW Dee" efoveeW leke~
jepee ves efkeee hee" vevoerej kee Yeefeegle~~2~~
DeieefCele peveeW ves hee" osKe kece&#ee efkeee~
cegefvejepe efJehegueceleer ves Yeer oMe& Lee efkeee~~
jepee ves cegveerjepe ejCe ceW veceve efkeee~
Gvekes cegKeejefJevo mes eJeeve eJeCe efkeee~~3~~
hete cegveer mes jepee ves pees Gvekees Mebkee Leer~
eefleceeSB Deesleve nQ kewmes hegCe heue osleeR?
cegefve yeesues-Fvekeer Jeerlejeielee ceW nw Meeer~
Deew<eefOe nw Deesleve hejvleg jesie kees njleer~~4~~
efhej cegefve ves ve=he kees mete& keer ceefncee Yeer yeleeF&~
Gmekes efJeceeve keer kener uecyeeF&-eew[eF&~~
Gme mete& kes efJeceeve ceW efpeveYeJeve yeves nQ~
Jes YeJeve ecej, $e, YeeceC[ue mes mepes nQ~~5~~
nQ Fke meew Dee" cetefle&eeB GveceW efJejepeleeR~
Deew e#e-eef#eeeW keer cetefle&eeB Yeer jepeleeR~~
pees YeJepeerJe cetefle&eeW keer Jebovee kejW~
Jes ece mes megKe kees Yeesie cegefekevee JeMe kejW~~6~~
cegefvejepe kee GheosMe megve kes jepee KegMe ngS~
Jes mete&efyecye kes eleer eeJevele ngS~~
ve=he ves megJeCe& mete& kee efJeceeve yeveJeeee~
Gmekees jleve keer cetefle&eeW mes Ketye mepeeee~~7~~

(26)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

ee Je Yeefe mes Jes mete& efyecye hetpeles~

efpemekes emeeo mes Jes kece& otj kej uesles~~
Deeeee& kenles nQ peiele ceW Gmeer mecee mes~
metjpe kees hetpeves keer eLee Meg ngF& nw~~8~~
Fke efove meYee ceW yew"s Les ohe&Ce ceW cegKe efoKee~
Deheves ner efmej ceW Ske OeJeue kesMe ueKe efueee~~
lelkeeue Jes YeJe-Yeesie mes efJeje nes ieS~
mebmeej keer Demeejlee kees Jes mecePe ieS~~9~~
efvepe heg$e kees meeceepe meeQhe cegefve efveke ieS~
pewvesejer oer#ee enCe kej Jes Yeer cegefve YeS~~
DeeF&me cetueiegCe kees Deye Jes heeueves ueies~
lehe-leeie mes Jes keceeX kees e#eeueves ueies~~10~~
ieg kes efveke ceW yew" kes egle DeOeeve efkeee~
efhej meesuen YeeJeveeDeeW kee Yeer efebleJeve efkeee~~
efpevekes efveefcee GvnW efceueer leerLekej eke=leer~
efhej Deewj Yeer Deveske $e+efeeB GveceW ekeeR~~11~~
Fke yeej Jes cegefvejepe Oeeveueerve Ke[s Les~
eeflecee kee eesie ueskes Deeue Meevle Ke[s Les~~
Deeee leYeer Fke efmebn JeneB iepe&vee kejlee~
heeheer kece" kee peerJe Jen vejkeeW mes Deeee Lee~~12~~
Gmeves cegveer kees osKee eesOe mes Ye[ke G"e~
gke[s efkeS Mejerj kes efhej Keeves ueie ieee~~
Ghemeie& mecePe Jes cegveer meye menve kej jns~
leve mes ve jeie Me$eg efmebn mes ve yewj nw~~13~~
Jes Oeerj-Jeerj leheesOeveer %eevehege nQ~
keCee-#ecee keer cetefle& kees ceQ keB veceve nw~~
nw eeLe&vee cegPes Yeer Ssmeer Meefe eehle nes~
Ssmeer #ecee keB efke meye efJeIveeW kee veeMe nes~~14~~
JeemleJe ceW #eceeYeeJe keer efkeleveer ceefncee nw! en #ecee efpemekes oe ceW
mLeeefhele nes peeleer nw GmeceW ve peeves efkeleveer menveMeefe Dee peeleer nw efke Jen Deheves

pewve keeJe keLeeSB

(27)

Thej efkeS pee jns DekeejefCeke Ghemeie& kees Yeer Deemeeveer mes menve kej ueslee nw~
ceYetefle kes Gme #eceeMeerue peerJe ves cegefve keer heee&e ceW kece" kes peerJe efmebn
eje efkeS ieS Ieesj Ghemeie& kees menve kejles ngS MegYe heefjCeeceeW mes cejCekej efoJe
Jewefeefeke osn OeejCe kej efueee DeLee&led Deevele veeceke lesjnJeW mJeie& kes eeCele
veeceke efJeceeve ceW Fv nes ieS~ Deye Deeies keer keLee Fme ekeej nw-

(9)
lepe&-DeeDees yeeeW legcnW efoKeeSB.............
DeeDees YeeeW! legcnW megveeSB, keLee Ske Fvmeeve keer~
#ecee-Oewe& kes eje yeveves, Jeeues eYet ceneve keer~~
pee pee efpeveJejb-4~~
Deevevo cegefveJej ceOeueeske mes, TOJe&ueeske ceW hengBe ieS~
Deevele veeceke mJeie& ceW peekej, Jes lees yengle emeVe ngS~~
JeneB keer Oejleer jlve Deewj ceefCeeeW mes peeseflecee&ve Leer~
#ecee-Oewe& kes eje yeveves, Jeeues eYet ceneve keer~~
pee pee efpeveJejb-4~~1~~
mJeie&hegjer ceW Gvekees megvoj, veJeeewJeve leve eehle ngDee~
efoJe DeJeefOe e#et kes eje, meye yeeleeW kee %eeve ngDee~~
henBges cebefoj meyemes henues, hetpee keer YeieJeeve keer~
#ecee-Oewe& kes eje yeveves, Jeeues eYet ceneve keer~~
pee pee efpeveJejb-4~~2~~
keYeer ces heJe&le hej peekej oMe&ve-Jebove kejles nQ~
erhe vevoerej ceW peeles De meceJemejCe ceW peeles nQ~~
efoJeOJeveer megve efkeee GvneWves, peerJeve kee GlLeeve Yeer~
#ecee-Oewe& kes eje yeveves Jeeues, eYet ceneve keer~~
pee pee efpeveJejb-4~~3~~
keYeer osJe-osJeer kes mebie ceW, ceveesefJeveeso efkeee kejles~
JewYeJe Delegue Yeesieles efhej Yeer, GmeceW jcee veneR kejles~~
YeeJeer leerLekej nQ Jes lees, kejles mecejme heeve ner~
#ecee-Oewe& kes eje yeveves, Jeeues eYett ceneve keer~~
pee pee efpeveJejb-4~~4~~

(28)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

es lees Deehe mecePe ner ieS nQ efke Gme hegCeMeeueer peerJe ves mJeie& ceW efkeme-efkeme
ekeej kes efoJemegKeeW kee GheYeesie efkeee, Deye Deehe Gvekes oMeJeW YeJe DeLee&led
YeieJeeve heee&veeLe kes peerJeve kes yeejs ceW peeveWies-

(10)
JeejeCeefme veiejer hegCeYetefce, peneB Deemesve cenejepee Les~
Gvekeer jeveer Jeecee osJeer, meye ieeles Gvekeer ieeLee Les~~
Gvekes DeeBieve ceW Oevekegyesj, jlveeW keer Je<ee& kejles Les~
leerLekej pevceWies eneB hej, Jes Ssmee metefele kejles Les~~1~~
Fke je$eer ceW Jeecee osJeer ves, megvoj mJehves osKes Les~
veefnb Ske veneR oes veneR GvneWves, meesuen meheves osKes Les~~
eele: jeveer Jeecee osJeer, Deheves heefle osJe kes efveke ieF~
heefle keer Dee%ee hee kejkes Jen, DeOee&meve hej LeeR yew" ieF&~~2~~
mJehveeW kee JeCe&ve jeveer kes efhej ece-ece mes yeleueeee Lee~
megvekej kess jepee Deemesve kee, jesce-jesce nj<eeee Lee~~
legce leerLekej peveveer neWieer, mJehveeW kee en heue yeleueeee~
megvekej Jeecee osJeer ves meesee, meheue ngF& cesjer keeee~~3~~
veJe ceefnves yeerle ieS megKe mes, ceelee kees veefnb mebkeuesMe ngDee~
DeeF& peye heew<e Jeoer ieejme, jefJe meMe heg$e GlheVe ngDee~~
ceeB-efhelee meefnle leerveeW ueeskeeW keer, pevelee DeefleMee hegueefkele Leer~
meewOece& Fv DeeS men heefjkej, DeeF& Meefe FveCeer Yeer~~4~~
meewOece& Fv yeeueke kees ueskej, ieS megces heJe&le hej~
JeneB heeC[gkeefMeuee yeveer megvoj, DeefYe<eske efkeee meyeves efceuekej~~
pevceeefYe<eske kes yeeo Fv ves, eYeg kee heee& veece jkeKee~
oMe DeefleMee meefnle heee& eYeg kes, ejCeeW ceW cemleke nw Pegkelee~~5~~
heejme kegceej nes ieS egJee, Gvekee Mejerj DeefleMee megvoj~
efheleg Deemesve yeesues-Deye peuoer yeen kejes ns jepekegBJej!
hej heee&kegbJej ves efheleg kes Fme, emleeJe kees veefnb mJeerkeej efkeee~
DeefmeOeeje ele pees cenehetpe, Gmekees ner Debieerkeej efkeee~~6~~

pewve keeJe keLeeSB

(29)

Fke yeej heee&eYeg efce$eeW mebie, Jeveeer[e kejves efvekeues Les~

JeneB osKee Ske leehemeer kees, pees hebeeiveer lehe kejles Les~~
Jes lehemeer Deewj veneR keesF&, eYeg heee&veeLe kes veevee Les~
Gvekees veefnb %eeve jbe Yeer Lee, Jes kejles lehe ceveceevee Les~~7~~
Jes heee&eYet efvepe efce$eeW mebie, lehemeer kes efveke Les hengBe ieS~
ceQ ntB Fmekee veevee veefnb Fmeves, vecemkeej nw efkeee cegPes~~
en meese leehemeer ves iegmmes ceW, ueke[er hej Lee Jeej efkeee~
heejme eYeg mecePeeles ner jns, Gmeves ueke[er kees hee[ efoee~~8~~
Gme ueke[er ceW Lee veeieegieue, Gmekes oes gke[s ngS leYeer~
eYeg yeesues lehemeer mes legce Dehevee, ieJe& leeie kej oes Deye ner~~
lehemeer yeesues ceQ veevee ntB, letves veefnb cegPekees veceve efkeee~
ceQ Ieesj lehemee kejlee ntB, letves veefnb cesjer efJevee efkeee~~9~~
eYegJej yeesues-efpeme lehe ceW efnbmee, Jen lehe veneR keglehe ner nw~
legce meceked lehe OeejCe kej uees, keueeCe legcneje efveefele nw~~
GheosMe eJeCe kej veeieegieue ves, efvepe Mejerj kee leeie efkeee~
OejCesv Deewj heeeJeleer yevekej, peerJeve kee keueeCe efkeee~~10~~
Jen lehemeer peerJe kece" kee Lee, en eeo meYeer kees jKevee nw~
efkemmee he{kej en legcnW efkemeer mes, yewj keYeer veefnb kejvee nw~~
Deye Deeies megvees heee&eYeg efvepe ojyeej ceW Fke efove yew"s Les~
meekeslehegjer mes Ske otle, Deeee keg efoJe JemlegSB ues~~11~~
jepee ves keg #eCe yeeo otle mes, hete neue DeeesOee kee~
Gme kegMeue otle ves megvoj JeCe&ve, kejvee Meg efkeee JeneB kee~~
JeCe&ve megveles-megveles heejmeeYeg, kes ceve ceW Jewjeie ngDee~
lel#eCe ueewkeeefvleke megj DeeS, pee-pee kee mJej Yeer ietBpe G"e~~12~~
heeueefke ceW yew" heee&eYeg hengBes, Deeveece kes GheJeve ceW~
Leer heew<e Jeoer ieejme MegYeefleefLe, efpeme efove oer#ee ueer eYegJej ves~~
Les ieguceKeshegj kes jepee, Lee yeeoe efpeve veece Yeuee~
Deenej eLece eYeg kees osves kee, Gvekees ner meewYeeie efceuee~~13~~

(30)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Fke yeej heee&eYeg ves Deheveer, Deelcee kees Oeeve ceW ueerve efkeee~
Mebyej peesefle<e kes he ceW kece"emegj ves yeng Ghemeie& efkeee~~
keYeer helLej yejmeeS keYeer Deiveer, DeeBOeer keYeer eueeF& Leer~
uesefkeve eYeg ces meMe DeefJeeue, veefnb Gvekees keg keef"veeF& Leer~~14~~

Ghemeie& mecee menmee OejCesv, osJe kee Deemeve keeBhe G"e~

efvepe Yeeee& mebie eYeg kes cemleke hej, $e GvneWves leeve efoee~~
OejCesv egieue kees osKee peeW ner, leeW ner Jen heeheer Yeeiee~
eYeg ves esCeer DeejesnCe kej, kewJeue hejce heo kees heeee~~15~~
Fve%ee mes Oeveheefle ves DeodYegle, meceJemejCe jevee kej oer~
efpeme mLeue hej Ghemeie& ngDee, Jen Deefn$e nes ieee leYeer~~
Mebyej veeceke Jen peesefleef<e Yeer, hee keeueueefyOe keg Meeble ngDee~
eYeg ejCeeW ceW kej vecemkeej meceioMe&ve kees eehle efkeee~~16~~
en osKe meele meew lehemeer Yeer, meceier yeve ieS Denes!
legce Yeer Deheves peerJeve ceW keYeer, efceLeelJe kees vee Deeee osJees~~
keg kece meej Je<eeX leke eYegJej, meceJemejCe ceW jepe jns~
peye Ske ceen keer Deeeg yeeer, meccesoeeue hej hengBe ieS~~17~~
JeneB efeme cegefveeeW meefnle eYet ves eefleceeeesie ueieeee Lee~
efhej eeJeCe Megkeuee mehleefce kes efove, cees#eOeece kees heeee Lee~~
eYeg heee& kes yeeo veneR keesF&, leerLekej cees#e ieS eneB mes~
DeleSJe Fmes heejmeefnue veece mes, peevee peelee nw leye mes~~18~~
heejme mece cesje Yeer peerJeve, yeve peeJes ener eeLe&vee nw~
ceQ #ecee, Oewe& iegCe kees OeeB, yeme kesJeue ener keecevee nw~~
Dehekeej kejs keesF& efkelevee, ogYee&Je veneR ceve ceW DeeJes~
peye leke veefnb cees#e efceues leye leke, evoveeceleer leJe iegCe ieeJes~~19~~
Fme ekeej YeieJeeve heee&veeLe kes efJemle=le peerJeve eefj$e kees mebef#ehlehe mes
Fme keeJekeLee kes ceeOece mes emlegle efkeee nw Deehe meYeer YeeieCe Fmekees he{kej
YeieJeeve heee&veeLe kes peerJeve mes heefjefele nesJeW leLee Gvekes peerJeve mes keg ve keg
esjCee DeJeMe eehle kejW, ener cebieue YeeJevee nw~

pewve keeJe keLeeSB

ceelee ef$eMeuee Deewj ceneJeerj kee mebJeeo

(31)

(32)
ef$eMeuee-

en kewmeer Devenesveer yeeleW, kejlee let ceneJeerje~

Deheveer Yeesueer ceelee mes, keeeW ue kejlee nw Jeerje~~
men veefnb heeTBieer ceQ yese, Demecee ceW es cepeeke~
DeeBKeeW kee leeje cesje, kegC[uehegjer kee egJejepe~~3~~

(ceneJeerj Deewj ef$eMeuee kee mebJeeo)

lepe&-yeej-yeej leesns keee mecePeeTB...........
ceelee ef$eMeueeceneJeerj Dees Jeerj uee[uee, Deepee cesjs heeme~
DeeBKeeW kee leeje cesje, kegC[uehegjer kee egJejepe~~
DeeBKeeW kee .........~~
yese cesjs cenueeW ceW Deye, MeerIe yent ues Dee let~
cesjer DeeMeeDeeW kee megvoj cenue mepeeSiee let~
legPe pewmeer megle keer peveveer yeve, Oeve ngF& ceQ Deepe~
DeeBKeeW kee leeje cesje, kegC[uehegjer kee egJejepe~~1~~
ceneJeerjYeesueer Yeeueer ceelee cesjer, megve ues efoue keer yeele~
Deheveer hemebo keer ogunve, ueeTBiee keg efove yeeo~~
Deheveer..........~~
henues lesjer ieesoer ceW, ghe ghekej legPes cevee uetB~
efhej peerJeve mebefieveer kees uesves, otj keneR ceQ peeTB~~
KegMeer-KegMeer let Dee%ee os os, leYeer yevesieer yeele~
Deheveer hemebo keer ogunve, ueeTBiee keg efove yeeo~~1~~
ef$eMeueeyese let efpemeceW KegMe nw, yeme Jener KegMeer cesjer nw~
cesjs ceve keer yeele Deepe, ceevees letves ken oer nw~~
uee[ ue[e ues eens efpelevee, hej Deye e{s yeejele~
DeeBKeeW kee leeje cesje, kegC[uehegjer kee egJejepe~~2~~
ceneJeerjDeye efceue ieee Jeeve lees megve ceeB, Jen ogunve kewmeer nw~
veece nw Gmekee efmeefefeee, Jen efmecenue jnleer nw~~
Gmekees Jejves peeTBiee, ceQ ues oer#ee yeejele~
Deheveer hemebo keer ogunve, ueeTBiee keg efove yeeo~~2~~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

ceneJeerjefpemes let kenleer nw Devenesveer, nesvee Jener nw ceelee~

ceQ vee yeen jeeTB otpee, mee kenlee ntB ceelee~
efmeefefeee mes esce nw cegPekees, megve ues efoue keer yeele~
Deheveer hemebo keer ogunve, ueeTBiee keg efove yeeo~~3~~
ef$eMeueeFve cenueeW ceW keee keefceeeB, efoKeleer nQ yese legPekees~
keeeW meesee Jeve ceW peeves keer, keeeW let meleelee cegPekees~~
veneR keceer nQ megvoefjeeW keer, Jeerj ceeve ues yeele~
DeeBKeeW kee leeje cesje, kegC[uehegjer kee egJejepe~~4~~
ceneJeerjcenue kee megKe veej nw ceelee, DeelecemegKe DeefJeveej~
let DeOeerj keeeW nesleer nw ceeB, ceesnee ceW heBmekej~~
cesjer Deer ceelee cegPekees, os os DeeefMeJee&o~
Deheveer hebmeo keer ogunve, ueeTBiee keg efove yeeo~~4~~
ef$eMeueecesje en megkegceej heg$e, kewmes pebieue ceW jnsiee~
YetKe heeme meoea ieceea, let kewmes menve kejsiee~
ceQ jes jeskej ogKe heeTBieer, kewmes keB yeoe&Mle~
DeeBKeeW kee leeje cesje, kegC[uehegjer kee egJejepe~~5~~
ceneJeerjJeerj keer ceelee ef$eMeuee kee efoue, ceneJeerj yeueMeeueer~
efhej let ceelee Ssmes keetb, Dehevee ceve kejleer Keeueer~~
lesje heg$e Devevle yeueer nw, Yetue ieF keee ceele~
Deheveer hebmeo keer ogunve, ueeTBiee keg efove yeeo~~5~~

pewve keeJe keLeeSB

ef$eMeuee-

(33)

(34)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

ef$eMeueeyese nj ceeB kees Dehevee, Iej-DeeBieve efee ueielee nw~

yent keer ce ce heg$e heew$e kes, mebie ner ceve jcelee nw~~
ceelee kes meheveeW kee let veefnb, mecePe mekesiee jepe~
DeeBKeeW kee leeje cesje, kegC[uehegjer kee egJejepe~~6~~

ceneJeerj-

heg$e lesje en { efveee, ueielee Deye veeEn yeouesiee~

lesjs mebie Deye cesje Yeer, peerJeve GheJeve cenkesiee~~
lesjs DeefmeOeeje ele mes, nesiee peie kee Gej~
DeeBKeeW kee leeje cesje, kegC[uehegjer kee egJejepe~~9~~
ceneJeerj-

nj ceelee keer lejn let Deheveer, ieCevee cele kej ceelee~

lesjs heie ceW lees nj ceeB, jKeleer nw Dehevee ceeLee~
legPe mece meesuen mJehve efkemeer ves, osKes nQ keee ceele~
Deheveer hemebo keer ogunve, ueeTBiee keg efove yeeo~~6~~
ef$eMeueeye[er-ye[er yeeleW kejkes let, cegPekees mecePeelee nw~
cesjs efoue keer Oe[keve let keeeW, mecePe veneR heelee nw~~
Deheves efheleg kee Ske meneje, let ner lees nw ueeue~
DeeBKeeW kee leeje cesje, kegC[uehegjer kee egJejepe~~7~~
ceneJeerjpeeves efkeleves ceele efhelee, YeJe YeJe ceW heeS nceves~
efceLee Yeeefvle lepees ceelee Deye, osKees Meeele meheves~~
Ske mete& kee ner neslee nw, hetCe& Oeje hej jepe~
Deheveer hemebo keer ogunve, ueeTBiee keg efove yeeo~~7~~
ef$eMeueelegPemes henues Jeerje lesFme, leerLekej pevceW nQ~
GveceW mes GefVeme leerLekej, ves lees yeen efkees nQ~~
FmeerefueS legPemes Yeer yese, kenleer lesjer ceele~
DeeBKeeW kee leeje cesje, kegC[uehegjer kee egJejepe~~8~~
ceneJeerjyeen yegje veefnb nw uesefkeve, DeefJeJeen nw Gmemes Dee~
yeeee& ceW megKe nw Meeele, YeesieeW ceW veefnb meee~
Jeemeghetpe ceefue vesefce heee& ves, leYeer efkeee meye leeie~
Deheveer hemebo keer ogunve, ueeTBiee keg efove yeeo~~8~~

Deye letves ceeB kee Demeueer, kele&Je efveYeeee nw~

efmeejLe& keer jeveer kee, ieewjJe letves heeee nw~~
kejs evovee Yeer Gme ceeB kees, Deheves ceve ceW eeo~
Deheveer hebmeo keer ogunve, uesves euee ceQ ceelee Deepe~~9~~
Deheveer...........~~

N: M

pewve keeJe keLeeSB

yeengyeefue Jewjeie
egie keer Deeoer ceW veeefYejepe ves pevce efueee Fme he=LJeer hej~
jeveer ceosJeer meefnle jepe kejles Les DeeesOee veiejer hej~~
eer $e+<eYeosJe leerLekej peye ceosJeer ieYe& heOeejs Les~
<edceeme hetJe& mes jlveJe=ef kej jns osJeieCe meejs Les~~1~~
Jen Lee heefJe$e efove Ie[er Oeve DeeoerMe eYet ves pevce efueee~
meewOece& Fv-FveCeer men oMe&ve kej peerJeve Oeve efkeee~~
pevceeefYe<eske leerLekej kee megjefieefj hej kejles osJe meYeer~
JeeeYet<eCe men efoJe he ueKe cegefole ngF ceosJeer Yeer~~2~~
osJeeW kes mebie ceW Kesue Kesue kej $e+<eYeosJe keg ye[s ngS~
Gvekeer Deveghece DeeYee Deeeflece efJe veeefYejepe Yeer osKe jns~~
eewJeve keer osnueer hej efMeMeg kes heie jKeles ner ceelee yeesueeR~
nes otpe ev mece evyeove kej yeen Yejes cesjer Peesueer~~3~~
keg efoJeme yeeo eerveeefYejepe kes cenueeW ceW KegefMeeeB eF~
Je=<eYesMe kegbJej kee yeen ngDee oes he eewJevee Leer DeeF~~
henueer jeveer LeeR eMemJeleer megjueueveeDeeW mes Yeer megvoj~
Leer efeee megveboe Deevebefole leerLekej pewmee heefle heekej~~4~~
yeme Ske$e Meemeve peie ceW Deeoerej kee ner hewuee Lee~
F#JeekegJebMe kee Ske mete& keeser meteeX mece efohelee Lee~~
Lee mecee yeerlelee peelee eYeg peerJeve keer ceOegefjce Ieef[eeW ceW~
leye Yejlejepe Deewj yeengyeefue ves pevce efueee Lee cenueeW ceW~~5~~
ceeB eMemJeleer ves Yejle Deeefo efveveeveJes heg$e Ske heg$eer~
yeeeer kees pevce efoee leye mes ner Oeve nes ieF& en Oejleer~~
megvoefj kevee Deewj yeengyeueer pevces Les ceele megvevoe mes~
eeerMe eLece Deewj keeceosJe Yeer eLece Oeje hej DeeS Les~~6~~
eYeg jepemeYee ceW Ske efoJeme Fke megjueuevee ves ve=le efkeee~
keg ner #eCe ceW nes ieF& efJeueerve eYeg kees leye DeJeefOe%eeve ngDee~~

(36)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

en peie Demeej veej JewYeJe #eCeYebiegj peerJeve mehevee nw~
kesJeue nw efme MejCe Deheveer yeekeer veefnb keg Yeer Dehevee nw~~7~~
YejleeefOehe kee jepeeefYe<eske kej jepee Gvekees yevee efoee~
meekesleheleer yeve ieS Yejle meye jepeveerefle Yeer mecePe efueee~~
egJejepe yeengyeefue kees heesovehegj jepe efoee Je=<eYesej ves~
meye heg$eeW kees Yeer Yespe efoee efvepe-efvepe meee kes Meemeve ceW~~8~~
Deeefoyeee eer $e+<eYeosJe kewueeMe efiejer hej peeles nQ~
yeme vece: efme kee GeejCe kej Jen oeref#ele nes peeles nQ~~
Je=<eYesej lehe kejles-kejles kesJeue%eeveer yeve peeles nQ~
YejleeefOehe kees $ee meceeeej egieheled ner otle megveeles nQ~~9~~
eYeg DeeefoveeLe kees kesJeuejefJe efkejCeeW mes eieefle %eeve ngDee~
heg$eeslheefe Deew eejlve Glheefe ngF& en %eele ngDee~~
YejleeefOehe keg efevleve kejkes henues eYeg meceJemejCe hengBes~
Deeee&eefkele nes ieS JeneB keer efoJeefJeYetleer kees ueKekes~~10~~
pevceeslmeJe heg$e cevee kejkes efJeefOeJeled <edKeb[ kees peerle efueee~
veiejer meekesle yeveer ogunve hej eejlve ve eJesMe efkeee~~
Yejlesej ves MeerIeeefleMeerIe meye peesefleefJe&o kees yeguee efueee~
yeesues peesefle<eer leYeer jepeved! DevegpeeW kees legceves JeMe ve efkeee~~11~~
peesefleefJe&o kes Fme Gej mes YejlesMe nleeMe ngS ceve ceW~
efhej kej efJeeej eeeefOehe ves mebosMe YeeFeeW kees Yespes~~
meye YeeF& en Ievee megvekej Je=<eYesMe efveke kees pee kejkes~
oer#ee pewveseefj enCe efkeee JewYeJe kees es[ efoee meyeves~~12~~
Dehemeesme ngDee Yejlesej kees meye YeeF& cegPemes " iees~
cesjs ner keejCe peie mebheefle JewYeJe mes veelee lees[ iees~~
yeme Ske yeengyeefue Mes<e yees kewmes Gvekees JeMe ceW kejvee~
YeeF&-YeeF& kee esce jns hetje nes eeJeefle& mehevee~~13~~
Fke jepeotle kees Yespe efoee peeDees Yegpeyeefue mes ken osvee~
<edKeb[eefOehe eesej ves mcejCe efkeee YeeF& Dehevee~~

pewve keeJe keLeeSB

otle-

(37)

ns cebef$eved! mesvee hengBeeJees legce heesovehegj kes eeebieCe ceW~

DeefYeceeve yeengyeefue kees Gmekee efoKeueeTBiee egmLeue ceW~~

cesje eCeece mJeerkeej kejes ns yeengyeueer ceefnceeMeeueer~

meJe&$e eeBoveer hewue jner efpevekes eMe keer ieewjJeMeeueer~~
ns jepeved! eerYejlesMe Oeje nKeb[ efJepee kej DeeS nQ~
efvepe Devegpe yeengyeefue mcejCe efkeee Jes eeJeefle& kenueeS nQ~~15~~

(oesveeW Deesj keer mesveeSb Dee peeleer nQ eg Yesjer yepeleer nw)

peeJees jepeved mes ken osvee egmLeue ceW efveCe&e nesiee~

nes ieJe& eoer eqvepe JewYeJe kee lees eg GvnW kejvee nesiee~~
Ssmee Yeer keee n" nw jepeved DeeefKej lees Jes eeeefOehe nQ~
mJeerkeej kejes Dee%ee Gvekeer veefnb Ie mekelee leJe ieewjJe nw~~17~~
meye osMe-osMe kes jepeeieCe Gvekes ef{ie MeerMe Pegkeeles nQ~
lepe ieJe& YeeF& mes ieues efceuees nce ener legcnW mecePeeles nQ~~
yeengyeueer- js otle! lesje en og:meenme let cegPes meerKe osves Deeee~
cesjer meee Deewj ieewjJe mes let Kesue Kesueves nw Deeee~~18~~
pee MeerIe Yejle mes ken osvee Yegpeyeefue kees veneR yeguee mekeles~
eefo ceesn Devegpe mes nw lees keee Jes veneR eneB leke Dee mekeles~~
(otle peekej Yejle kees yeengyeueer kee mebosMe oslee nw)
otle-

ns <edKeb[eefOehe eesej! cesje eCeece mJeerkeej kejes~

Yegpeyeefue veefnb JeMe ceW nes mekeles en efveefMele Debieerkeej kejes~~19~~
Gme keeceosJe kee ieewjJe Yeer veefnb eeJeefle& mes vetve keneR~
ns veeLe! Deehe veefnb hee mekeles Gme yeengyeueer kee jepe keYeer~~

Yejle-

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

yeme ener efveceb$eCe yeengyeueer kee mJeeefYeceeve yeleueelee nw~

Gvekee ner Deye mebJeeo megvees pees peie ceW ieeee peelee nw~~14~~

yeengyeueer- nQ efhelee meMe eerYejlesej YeeF& Gvekees ken mekelee ntB~

YeeF& kes veeles mes YeeF& kees ceQ eCeece kej mekelee ntB~~
uesefkeve jepeeefOejepe kees ceQ veefnb Dehevee MeerMe Pegkee mekelee~
cesje ieewjJe cesjs ceW nw veefnb vecemkeej ceQ kej mekelee~~16~~

otle-

(38)

en ee DeeesOee veiejer ceW kewmes eJesMe kej mekelee nw~

eefo cesjer meee hej Yegpeyeefue kee MeerMe veneR Pegke mekelee nw~~20~~

oesveeW he#eeW kes ceb$eerieCe Deeheme ceW Deejpeege kenW~

kewmes yeve mekeleer nej peerle mece Jeere& hejeeceegle nQ es~~21~~
(ceb$eer peekej Yejle mes efveJesove kejles nQ)
ceb$eer-

ns osJe! megvees cesjer efJeveleer leerLekej megle oesveeW Yeelee~

en eEnmeekeeb[ JeLe& kejves mes jes osieer Oejleer ceelee~~
nw Gefele veee en legce oesveeW YeeF& Deeheme ceW eg kejes~
nQ efeg peue ceuueeg FveceW efJepeeer yeve jepe kejes~~22~~

Yejle-

cebef$eved! leye es egefe cegPekees Yee ieF& ener nce kejles nQ~
veefnb nesves oWies efnbmee nce $ee Oece&eg kej mekeles nQ~~
ns yeengyeueer! legce Yeer yeesuees es leerve eg mJeerkeej legcnW~
ceQ mecePe ieee efvepe meee kee efkelevee nw mJeeYeerceeve legcnW~~23~~

yeengyeueer- yeme DeefOeke veneR kenvee cegPekees en eg legcnW efveCe&e osiee~

Je=<eYesej hetpe efheleeke=le nw ieewjJe cesje yeleueeSiee~~
legce eeJeefle& <edKeb[heleer cegPekees veefnb uesvee leJe MejCee~
cesjer heejer ogefveee heesovehegj cegPekees GmeceW ner jnvee~~24~~
(oesveeW YeeF& Deeceves-meeceves Ke[s neskej Deefveefce<e ef mes Ske otmejs kees osKeles nQ)
oes meMe yeueMeeueer Yeelee nQ Deeefoeeheefle Deeefoceove~
Deeheme ceW Deefveefce<e er mes ueKe le=hle veneR neslee nw ceve~~
meye osMe-osMe kes jepee Deew mJeieeX mes osJe Gce[ DeeS~
oesveeW ceW efJepeeer keewve yevesiee en efveCe&e veefnb kej heeS~~25~~
YejleeefOehe kes GVele Mejerj keer hebeMeleke Oeveg TBeeF&~
Gvemes keg TBes yeengyeueer Gvekeer er veefnb Pegke heeF&~~
oesveeW kes efveefve&ces<e veeveeW ceW eLece Yejle keg PeWhe ieS~
nes ieF& Iees<eCee efeg ceW yeengyeueer peer peerle ieS~~26~~

pewve keeJe keLeeSB

(39)

Fke YeJe mejesJej ceW Glejs oesveeW yebOet peueeg kejW~

Deepe veefnb peerle mekes FmeceW Yeer yeengyeueer efJepeeer "njs~~
meye pevelee peepeekeej kejs pee yeengyeueer pee yeengyeueer~
Deye Debeflece efveCe&e Mes<e jne nw ceuueeg pees keeeyeueer~~27~~
oes efyeg[s YeeF& Deeheme cesW Deeefuebieve ceevees kejles nQ~
oes ejceMejerjer yebOeg jepe kes efueS eg en kejles nQ~~
yeme efveefce<ecee$e ceW yeengyeueer ves Yejlesej kees G"e efueee~
Deepe eeerMe ceeve jKeves kees efvepe kebOes hej efye"e efueee~~28~~
leerveeW egeW keer hetCe& efJepeeeer yeengyeueer kees eehle ngF&~
pevelee keer peepeekeej OJeveer mes ceele megveboe Oeve ngF&~~
ueefppele neskej eesej ves efvepe ieewjJe kees Yeer Yeguee efoee~
eesefOele nes kejkes yeengyeueer hej eejlve Yeer euee efoee~~29~~
efOekekeej jner ogefveee meejer Yejlesej en keee kejles nes~
Deheves ner JebMepe kes Thej keee ee euee legce mekeles nes~~
Deveee legcneje en he=LJeer Yeer menve veneR kej mekeleer nw~
keee JewYeJe kee ceo Ssmee ner neslee en kewmeer Meeer nw~~30~~
Jen ee yeve ieee yeengyeueer kee keerefle&ee ceefnceeMeeueer~
yeve ieee efMe<e mece yeengyeueer keer $ee eoef#eCee kej [eueer~~
en Me osKe Yejlesej kees Yeer Deelceiueeefve nesves ueieleer~
Deesnes! ceQves en kej [eueer kewmeer Devenesveer meer ieueleer~~31~~
(yeengyeueer kees Jewjeie nes peelee nw Deewj Jen Yejle mes oer#ee keer Dee%ee ceebieles nQ)
yeengyeefue- veefnb cegPes eeefnS en JewYeJe, JewYeJe lees eeer kee ner nw~
DehejeOe ceehe kej oes cesje, ns yebOeg ken jne YeeF& nw~~
ceQ lees kesJeue eesieer yevekej, kewueeMeefiejer hej peeTBiee~
ns Yeele! cegPes oes Dee%ee ceQ, Je=<eYesej mece yeve peeTBiee~~32~~
(Yejle Deleble ogefKele neskej yeengyeefue kees Jeve peeves mes jeskeles nQ)

(40)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

lepe&-Oejce kes efueS eeCe Deheves iebJeeDees...........~

Yejlemegvees yeengyeefue legce DeYeer Jeve ve peeDees~
kejes jepe keg efove cesjs mebie DeeDees~~
efkeee ceQves Deveee efkememes efhee nw~
es JewYeJe legcneje legcnejer epee nw~~
meYeer jes jns yeengyeefue legce ve peeDees~
kejes jepe keg efove cesjs mebie DeeDees~~
pees nesveer Leer mees nes ieF& en legcnejer~
vener Gce oer#ee keer nw en legcnejer~~
euees ceeB megveboe kees Oeerjpe yebOeeDees~
kejes jepe keg efove cesjs mebie DeeDees~~
yeengyeefue- veneR Yeele! Ssmee ve og:Ke legce ceveeDees~
oes DeeMeer<e cegPekees cesjs yebOeg DeeDees~~
veneR jepe ue#ceer Deeue jn mekeer nw~
ve mebmeej ceW keesF& efoKelee megKeer nw~~
veneR ceesn kee Jee YeeF& yeleeDees~
oes DeeMeer<e cegPekees cesjs yebOeg DeeDees~~
(yeengyeueer Jeve keer Deesj eues peeles nQ cegefve oer#ee ueskej 1 Je<e& kee eesie ues uesles nQ)
ceeB jesleer LeeR JeefveleeSb Yeer jesleeR kenleeR cele Jeve peeDees~
meye hegjJeemeer jes jns Ke[s Yegpeyeefue legce Jeeheme Dee peeDees~~
uesefkeve Jewjeieer kees meejs peie keer cecelee veefnb jeske mekeer~
Jes eues ceesn lepe cegefve yeveves Devlej keer DeeMee yeesue G"er~~~33~~
yeve iees efJejeieer yeengyeueer efvepe DeeMee hetjer kejves kees~
Fke Je<e& eesie ues Ke[s ngS veefnb Mes<e jne keg kejves kees~~
"b[er ieceea Je<ee& yemeble $e+legSB Dee Deekej eueer ieF~
eYeg efveeue Oeevee{ Ke[s yesueW Yeer e{leer eueer ieF~~34~~
efkeVeefjeeB DehmeefjeeB Deekej yesueeW kees otj ne peeleeR~
hej DeefOeke esce mes ner ceeveeW efhej efhej eYeg leve hej e{ peeleeR~~

pewve keeJe keLeeSB

(41)

$e+efeeB eYet kes ejCeeW ceW mJeecesJe MejCe uesves DeeF~

en osKe yeengyeefue mJeeceer keer cegeerue#ceer Yeer MejceeF&~~35~~
Yejlesej yeengyeueer oMe&ve kees efvepe heefjkej men peeles nQ~
Jes DeJe kee Leeue mepee hetpeve kee Leeue mepeeles nQ~~
en keee Deeee& ngDee Yejlesej ves peeW ner peekeej efkeee~
eYeg yeengyeueer kees lel#eCe ner De#ee Deveble efJe%eeve ngDee~~36~~
osJeeW ves iebOekeger jevee kej yeengyeueer keer hetpee keer~
Yejlesej kee veefnb n<e&heej jlveeW mes eYeg keer hetpee keer~~
eYeg yeengyeueer keer efoJe OJeveer peie kees mebosMe megveeleer nw~
mebece peerJeve ceW DeheveeDeess megKeMeebefle leYeer efceue heeleer nw~~37~~
kevee&ke ceW eereJeCeyesueiegue leerLe& yevee ceefnceeMeeueer~
eecegb[jee kee ceele=Yeefe Fefleneme ngDee ieewjJeMeeueer~~
Debeflece eglekesJeefue Yeyeeng ves eneR meceeOeer enCe kejer~
iegYeeer evieghle cegefve keer nes ieF& osJecee en veiejer~~38~~
veew meew Fkeeemeer FmeJeer meved keer Ievee ener megveer peeleer~
eer vesefceeb ieg kes efMe<eeW ceW ieescce keer ieCevee Deeleer~~
ieescce ves Deheveer ceele=Yeefe mes efJebOeefiejer heJe&le Thej~
efvecee&efhele keer eer yeengyeueer keer cetefle& efJee ceW ngF& Decej~~39~~
ieg vesefceeb ves yeengyeueer kee veece ieesccesej jkeKee~
Yeeer efJeYeesj nes mlegefle kej ejCeeW ceW efvepe cemleke jkeKee~~
eecegb[jee keer ceelee Yeer oMe&ve kej le=hle ve nesleer LeeR~
nes ieee meheue vejYeJe cesje veefnb Fe jner DeOetjer Leer~~40~~
egie egie mes efveefce&le yeengyeueer keer cetefle& peiele ceW hetpe ngF&~
evoveeceleer eYeg ejCeeW ceW pees Deeee Fe hetCe& ngF&~~
peye leke jefJe MeefMe leejs peie ceW Dehevee ekeeMe hewueeSbies~
eYeg yeengyeueer kes ieewjJe keer peesleer nce efvele peueeSbies~~41~~

N: M

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

meerlee keer Deefive hejer#ee

jeceeeCe megvekej ns yebOet! keee Ssmee legcnW ve ueielee nw~
ceee&oe heg<eesece kee heo, keee legcekees Yeefcele ve kejlee nw~~
Gme jece veece mes yeveer ngF&, jeceeeCe ieeF& peeleer nw~
mee hetes GmeceW meerlee keer ner, menveMeeruelee Deeleer nw~~1~~
keefueegie keer veejer lees meerOes, veeeeuee kee heLe Deheveeleer~
Deheves DehejeOeer heefle kees, keejeJeeme kes Devoj hengBeeleer~~
veejer hej Deleeeej kes Jeeheke, meceeeej heves ueieles~
heefle kes efJe eewheeueeW ceW, eee& yengleske heg<e kejles~~2~~
efpelevee meerlee ves menve efkeee, Gleves ner kece& enej ngS~
Jeve ceW Yeer Jen heefle mebie jner, cenueeW kes megKe meye leeie efoS~~
keee ener hejer#ee Gmes meleer, yeleueeves ceW heee&hle ve Leer ?
eerjece kes eje OeesKes keer, yeeleW Gme eefle Deveee ner LeeR~~3~~
men efueee peneB leke mene ieee, Gmeves heefle kes DeveeeeW kees~
efhej DeeefKej Gmeves "gkejeee, Gvekeer Yeer ceveesJeLeeDeeW kees~~
yeesueer ns jece! cegPes legceves, keeeW Pet" yeesue Jeve efYepeJeeee~
cegPe ieYe&Jeleer veejer kes eefle, kee&Je legcneje en Lee keee?~~4~~
meewneo& efoKeeles eefo efkeefeled, lees $e+ef<e Deeece ceW efYepeJeeles~
ee efkemeer Deeefe&kee ceelee keer, yemeleer ceW cegPekees g[Jeeles~~
cesjer j#ee Yeer nes peeleer, keg mecyeesOeve Yeer efceue peelee~
keee helee leYeer cesje peerJeve Yeer, meeOJeer pewmee yeve peelee~~5~~
legce yeesuees ceewve Yeuee keeeW nes, eefo Mesj cegPes Dee Kee peelee~
leye leerve eeefCeeeW keer efnbmee ceW, legcekees keee Deevevo Deelee~~
keceeX keer eyeue hejer#ee ceW, pewmes-lewmes GeerCe& ngF&~
Deye legcnW legcnejs yeeeW kees, osves nslet DeJeleerCe& ngF&~~6~~
Fvekees pewmes Yeer yevee efhelee, ceelee oesveeW kee heej efoee~
efvepe ogKe mes ogKeer ngF& peye Yeer, FveceW legce he efvenej efueee~~

pewve keeJe keLeeSB

(43)

es hegC[jerkehegj kes GheJeve ceW, Kesue-Kesuekej ye[s ngS~

iegcegKe mes efJeeeOeeve efkeee, legce meccegKe osKees Ke[s ngS~~7~~
Deye FvnW mebYeeuees ns jepeved! Fvekes mebie Ssmee cele kejvee~
Fleves efove ceeB kes mebie jns, Deye Deheves mebie Fvekees jKevee~~
ns ceee&oe heg<eesece! Fvekees, Deye ceee&oe efmeKeueevee~
Deveee kejW veefnb Deyeuee hej, en mebMeesOeve Yeer kejJeevee~~8~~
mevlees<e cegPes heefleosJe Deepe, es jepeheg$e efvepe Iej ceW nQ~
ceQ cege ngF& Fvekeer efpeccesoejer mes es jIegkegue ceW nQ~~
Deye Ske hejer#ee Debeflece cesjer, ues uees pees Yeer Fe nes~
Deiveer ceW he[B ee efJe<e Kee uetB, yeesuees pees ueielee Dee nes~~9~~
pevelee kees KegMe kejves nslet, yeme jece ves efveCe&e kej [euee~
oes Deefivehejer#ee ns meerles! en OeOeke jner Yeer<eCe pJeeuee~~
veiejer kes yees-yees ves, Fme efveCe&e kees efOekekeeje Lee~
efhej Yeer meerlee ves Meevlecevee, neskej Gmekees mJeerkeeje Lee~~10~~
ue#ceCe, ueJe-kegMe, nvegceeve meYeer, mecePee-mecePeekej nej ieS~
mevleeW ves Deheves lehe keer Yeer, meewievOe mes Les efJeeeme efoS~~
hej jece ve ceeves Les efkeefeled, Jes Deheveer n" hej Ke[s ngS~
Deheveer megkegceejer helveer kes eefle, efvegj yevekej Ke[s jns~~11~~
meerlee kes cegKe hej lespemJeer, DeeYee Gme mecee uekeleer Leer~
kej veneR lees [j kewmee Gmekeer, keeee mes eeefvle Peuekeleer Leer~~
ceve ceW F&ej kees veceve efkeee, heefle kees eCeece kej keto ieF&~
nes ieS jece cetef&le lel#eCe, meerlee keer eeoW [tye ieF~~12~~
ueesieeW ves mecePee meerlee kee, Fefleneme eneR nes ieee Kelce~
uesefkeve keg #eCe ceW peepeekeejeW, kes mJej mes ietBpee Lee ieieve~~
osJeeW ves Oejleer keer meefleeeW kee, meoe-meoe mecceeve efkeee~
meerlee kes Fme Ghemeie& ceW Yeer, Deekej ele#e eceeCe efoee~~13~~
Deefive keer OeOekeleer pJeeuee kees, peue kes mejJej ceW yeoue efoee~
mejJej kes ceOe efmebnemeve hej, meefle kees ieewjJe mes efye"e efoee~~

(44)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Jen pevekevebefoveer Oeeveueerve, yew"er nw mJeCe&efmebnemeve hej~
heg<heeW jlveeW keer Je<ee& nes jner, MeerueefMejesceefCe kes Thej~~14~~

ns meerles! legce lees Oeve Oeve, n<ee&et meyekes efvekeue he[s~

meekeslehegjer kes keCe-keCe mes, Deye efceueve kes Deebmet heke he[s~~
Fme meceeeej kees heeles ner, eerjece Yeer Deye oew[s DeeS~
DehejeOe #ecee kej oes osJeer! nce legcnW efueJeeves nQ DeeS~~15~~
legce efyevee cenue Yeer metvee nw, ns jeveer! euees mebYeeuees legce~
Deye cesjs Thej Yeer Dehevee, hetje DeefOekeej eueeDees legce~~
ns Jewosner! Deye lesjs efyeve, Fke heue ceQ veefnb jn mekelee ntB~
Fleves efove kewmes kes cesjs, en kewmes ceQ ken mekelee ntB ?~~6~~
cele osj kejes cesjer meerlee, osKees en jLe leweej Ke[e~
cesjs meheveeW keer jeveer lesjs, meccegKe lesje jece Ke[e~~
pees oC[ cegPes osvee eenes, mJeerkeej cegPes meye kejvee nw~
cele Fblepeej Deye kejJeeDees, meejs ogKe menpe efyemejvee nw~~17~~
cegPekees lees Lee efJeeeme leYeer, peye uebkee mes Jeeheme ueeee~
cegefveeeW kes ceve mece nw efJeMeg, cesjer meerlee peer keer keeee~~
hej veiej DeeesOee keer pevelee, ves Deveeeer cegPekees ceevee~
yeme FmeerefueS pebieue ceW legcekees, he[e cegPes Lee efYepeJeevee~~18~~
en efveefele ner Deveee Yeje, kee&Je jece yeve kej [euee~
uesefkeve cesjs ceve ceW leye mes ner, OeOeke jner Leer efJejn pJeeuee~~
legcekees yeleueekej kenes Yeuee, kewmes legcekees lepe mekelee Lee ?
jIegkegue keer Fppele ns meerles! efhej kewmes ceQ kej mekelee Lee ?~~19~~
yeerleer kees Yetuees eeCeefees! Deye megKe kes efove efhej DeeS nQ~
legce pewmeer MeerueefMejesceefCe kees, heekej nce Oeve keneS nQ~~
ceeB euees G"es ueJe kegMe yeesues, Deye og:Keer efhelee kees Meeble kejes~
YeeYeer kes ejCeeW ceW ue#ceCe, he[ ieS veceve mJeerkeej kejes~~20~~
meyekess YeeJeeW keer YeeJegkelee, ueKe Yeer meerlee { yeveer jner~
yeesueer FmeceW veefnb oes<e efkemeer kee, keceeX keer nw ieleer ener~~

pewve keeJe keLeeSB

(45)

ceQves ner hetJe& YeJeeW ceW keesF&, DeMegYe kece& yeeBOes neWies~
Gvekee ner heue Deye efceuee cegPes, mebefele keg Deewj DeYeer neWies~~21~~
ns veeLe! #ecee kejvee cegPekees, en Dee%ee heue veefnb heeSieer~
Deye Deehekeer megkegceejer meerlee, Deheves ceve mes Jeve peeSieer~~
oer#ee ueskej Deeefe&kee ceele yeve, eerefuebie veMeeSieer~
efvepe Deelecejece kees heeves kees, meerlee ceneele DeheveeSieer~~22~~
neskej DeOeerj eerjeceev, meerlee kes meccegKe efyeueKe he[s~
Fleveer ke"esj cele yevees efees, es heg$e jes jns Ke[s-Ke[s~~
meerlee ceevees Deye {lee keer, osJeer yevekej ner DeeF& Leer~
FmeefueS efkemeer kes ceesn keer Gme hej, veneR he[er hejeF Leer~~23~~
Deye keLeve yebo kejkes Gmeves, efvepe kesMeueeWe eejbYe efkeee~
keg kesMe jece kees os meerlee ves, v peeue kees yebo efkeee~~
yesnesMe nes ieS jeceev, meerlee kee leeie ve men heees~
meye heefjpeve hegjpeve Yeer jesS, hej efJeeefuele Gmes ve kej heeS~~24~~
Jen lees eue oer Gme GheJeve ceW, peneB he=LJeerceleer efJejepeer LeeR~
oMejLe keer ceeB meerlee keer oeoer, meeme yeveer ceeleepeer LeeR~~
Gvekes ejCeeW ceW pee meerlee, nes ieF& meceefhe&le Yeeer mes~
ns ceeB! cegPekees os oes oer#ee, Iej leeie efoee Deye egeer mes~~25~~
meeOJeer oer#ee ueskej meerlee, Gvekes ner mebIe ceW yew"er Leer~
nesskej meesle Dee ieS jece, osKee lees JeneR meerlee Yeer Leer~~
meye ceeleeDeeW kees vecemkeej kej, meerlee kees Yeer veceve efkeee~
ns ceele:! kenkej hetjyeke=le, oes<eeW kees jece ves Meceve efkeee~~26~~
en pewveOece& keer jeceeeCe ceW, mele keLeeveke Deeee nw~
meerlee ves he=LJeerceefle ceelee kees, Dehevee ieg yeveeee nw~~
en efkebJeoefvle eue ieF& leYeer, meerlee he=LJeer ceW mecee ieF&~
mecePees Jen YeeJe mecehe&Ce Lee, veefnb Oejleer ceW Jen mecee ieF&~~27~~
Oejleer ceW meceeves Jeeueer lees, heeheer DeelceeSB nesleer nQ~
meerlee pewmeer meefleeeB TjOeieeceer DeelceeSB nesleer nQ~~

(46)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Gmeves lees lehekej cejCemeceeOeer, mes peerJeve kee Devle efkeee~
efhej Deegle mJeie& ceW pee eleerv, heo heekej peerJeve Oeve efkeee~~28~~

mJeieeX kes megKe kees Yeesie hegve:, Jen Fv Oeje hej DeeSiee~
ceeveg<eeesveer ceW efhej lehekej, DeefJeveej megKe kees heeSiee~~
nw cees#ecenue Fke Deefle megvoj, Gmekee jepee yeve peeSiee~
efhej efmeefefeee mes kej efJeJeen, eneB keYeer ve Jeeheme DeeSiee~~29~~
mee hetes meerlee kes keejCe, jeceeeCe efueKeer nw keefJeeeW ves~
meerlee kes eefle Deeke<e&Ce nw, Yeejle keer meejer ieefueeeW ceW~~
veejer ves Deheves mebie meoe, vej kees Yeer hetpe yeveeee nw~
nj ke kees menves ceW veejer ves, keerleeaceeve yeveeee nw~~30~~
nQ Jele&ceeve ceW Yeer efkeleveer, meefleeeB Yeejle keer efveefOeeeB nQ~
evoveeceleer es osMe-Oece& kes, eefle yeefueoeveer ke=efleeeB nQ~~
veejer nw Keeve vejeW keer Yeer, pees JeerjeW kees heveheeleer nw~
ceeB-helveer-yenve Deeefo yevekej, Dehevee kee&Je efveYeeleer nw~~31~~
peye-peye jeceeeCe he{er megveer, Fke efevleve ceve ceW Deeee nw~
Yeejle keer meefleeeW kees peeves, keeeW heg<eJeie& ves meleeee nw~~
meesees lees me=efJeJemLee ceW, eer Je heg<e nQ menYeeieer~
heg<eeW keer DeOeeefieveer meoe, veejer nw heefle keer Devegjeieer~~32~~
oesveeW kee ner mecceeve Gefele, Deheceeve efkemeer kee veefnb nesJes~
YeeJeeW ceW nw Dejceeve ener, Fme osMe kee ieewjJe veefnb KeesJes~~
Yeejle keer mebmke=efle efkeer Deepe Yeer, veejer kes heefleele hej nw~
meejs osMeeW ceW FmeerefueS, Yeejle kee ieewjJe Thej nw~~33~~

N: M

pewve keeJe keLeeSB

(47)

Deepe kes ceeveJe ceW keefueegie kee he

efoKeeF& oslee nw : keeJe heke
lepe&-Ske Leer jepegue....................
Deepe kes ceeveJe ceW keefueegie kee, he efoKeeF& oslee nw~
jece keer Oejleer hej jeJeCe kee, he efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~
kenles nQ ceeB keer cecelee, yees hej meoe yejmeleer nw~
keesF& ken veneR mekes efke Jen, yees keer nlee kejleer nw~~
uesefkeve Deepe keer ceeB ceW veeefieve, he efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~1~~
megvee nw efkelevee ner Oeve os oes, efkevleg ve eeCe keesF& os osiee~
keeeWefke eeCe kes yeoues ceeveJe, ogefveee ceW keee megKe osKesiee~~
uesefkeve ceeveJe yece ceW efJe<e kee, he efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~2~~
osKees ieew ceelee yeme le=Ce Kee, ceer"e otOe efheueeleer nw~
efhej Yeer keleueKeeves ceW Gve hej, gjer eueeF& peeleer nw~~
ceeveJe ceW ner nleejeW kee, he efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~3~~
Kesle ceW Kesleer kej efkemeeve, cesJee heue DeVe Gieelee nw~
keefueegie ceW vej DeC[e ceueer, kees ke=ef<e kenkej Keelee nw~~
efpeJne ueesueghelee ceW GvnW, megKe ewve efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~4~~
lehe mebece DeOeelece kee, efveee&le peneB mes ngDee meoe~
Deepe ceeBme efveee&le JeneB mes, kejlee ceeveJe keefueegie kee~~
Fme Yeewefleke mebheefle ceW efnbmeke, he efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~5~~
Deheves Meerue mes meerlee ves peneB, veerj yeveeee Deiveer kees~
Deepe keer veejer efheuceeW ceW, kej jner eoefMe&le DebieeW kees~~
Deye meerlee ceW metheveKee kee, he efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~6~~
ceele efhelee keer efJevee peneB hej, pevceIetbef mes efceueleer nw~
Deepe JeneB Yeer Gvekees DeheveeW, keer elee[vee efceueleer nw~~
Fme keefueegie kes efjMleeW ceW, Deheceeve efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~7~~

(48)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

keefueegie ceW Yeer meleegie kee oMe&ve eenes nes mekelee nw~
Ske keneveer mes osKees, egieheefjJele&ve nes mekelee nw~~
Fvmeeveer YeeJeeW ceW eYeg kee, he efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~8~~
osKees Fke jepee ves megvoj, ye[e mejesJej yeveJeeee~
Gmekees otOe mes Yejves nslet, Gmeves ef{b{esje efheJeeee~~
meYeer otOe [eueW GmeceW, DeeosMe megveeF& oslee nw~~Deepe kes.~~9~~
jepee%ee heekej pevelee ves, Deheves n<e& kees ojMeeee~
meyekes meheveeW ceW Deye ceevees, #eerj kee meeiej uenjeee~~
uesefkeve Ske Jeefe kes ceve ceW, Kees efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~10~~
meesee Gmeves meYeer otOe, [eueW ceQ lees peue [euetBiee~
helee efkemeer kees veneR ueiesiee, elegjeF& eefo kej uetBiee~~
je$eer ceW peue [eue kes Jen, mebleg efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~11~~
keefueegie kee DeefYeMeehe es osKees, meyekes ceve ceW Yeer Deeee~
heeveer [eue kes otOe mejesJej, kee osKevee meyeves eene~~
FmeerefueS hetje mejJej, peue Yeje efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~12~~
euee osKeves jepee KegMe nes, otOe Yeje mejJej Dehevee~
Deheveer heejer epee kees ueskej, meesee hetCe& ngDee mehevee~~
cee$e keuhevee kejkes Jen, mebleg efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~13~~
jepee hengBee efveke mejesJej, nkekee yekekee ngDee leYeer~
ueeue DeeBKe kejkes ceb$eer mes, yeesuee Dee%ee keeeW ve heueer~~
yeseejs ceb$eer ceW [j kee, Yetle efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~14~~
MeerMe Pegkee ceb$eer yeesuee, jepeved! Deye keefueegie Dee ner ieee~
kej ve mekeWies Deehe Je ceQ keg, ceevees meleegie euee ieee~~
efevleeegle jepee-ceb$eer ceW, eesOe efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~15~~
efevleve kej jepee ves epee hej, escehetCe& ef [eueer~
Fme keefueegie kees Ske yeej, meleegie ceW yeoue osves Jeeueer~~
ceevees Deye pevelee ceW hegve:, efJeeeme efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~16~~

pewve keeJe keLeeSB

(49)

yeesue he[s meye Ske meeLe, jepeved! Fke efove kee DeJemej oes~
mejJej keee nce otOe kee meeiej, Yej oWies efevlee ve kejes~~
efhej meyekes cegKe hej DeodYegle, meblees<e efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~17~~
Deye osKees Gme jepe ceW otOe kee, Yeje mecevoj uenjeee~
ye[s-ye[s keueMeeW ceW otOe ues, meeje ieeBJe Gce[ Deeee~~
jepee osKe mejesJej kees, mebleg efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~18~~
{esue {ceekes yepes yengle, jepee ves kene en meleegie nw~
Deheveer kejveer mes kej mekeles, nce keefueegie ceW meleegie nQ~~
Fmeer Oeje hej Deepe Yeer jece kee, jepe efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~19~~
ogefveee JeeueeW osKees! ceeveJe, mJeeb ner he yeouelee nw~
Kego kees elegj ceeve kejkes, keefueegie kees oes<eer kenlee nw~~
FmeceW lees F&ceeve kee kesJeue, oes<e efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~20~~

yebOegDeeW! Deye Deehe keefueegie ceW Yeer keneR-keneR efoKeves

Jeeues meleegie keer yeele megveWiesDeepe kes keefueegie ceW Yeer meleegie he efoKeeF& oslee nw~
efpeveJej keer eeflecee ceW eYeg kee he efoKeeF& oslee nw~~ske.~~
Yeejle Yetceer meeOeg-meeefOJeeeW, kes efJeejCe mes Oeve meoe~
efpeveJej kes ueIegvebove cegefveJej MeebefleefmebOeg kee pevce ngDee~~
Deepe kes mevleeW ceW Yeer Jewmee, he efoKeeF& oslee nw~~ Deepe kes.~~21~~
meble e=bKeuee ceW Fke ieefCeveer, %eeveceleer ceeleepeer nQ~
efpeveves Fme keefueegie ceW Yeer, veejer Meeer yeleuee oer nw~~
leYeer Deepe GveceW yeeeer kee, he efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~22~~
efouueer ceW eewefyeme keuhegce, ceC[ue Ske yeej jeJeeee~
Yeeer keer iebiee ceW YeeeW, kees DeJeieenve kejJeeee~~
FvneR DevegeveeW mes megKe, mevlees<e efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~23~~
Devleje&^er $e+<eYeosJe, efveJee&Ce ceneslmeJe kejJeeee~
eOeeveceb$eer kes eje, Gmekee GodIeeve kejJeeee~~
Fme GlmeJe ceW Jemevecegefe, GodIees<e efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~24~~

(50)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

leerLe& nefmleveehegjer DeeesOee, kegC[uehegj Gej efkeee~
leerLekej keer pevceYetefceeeW, kee peie Yej ceW eeej efkeee~~
FmeerefueS leerLeeX hej vetleve, he efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~25~~

er.Jeer. kes ceeOece mes meye, Iej-Iej ceW megveles iegJeeCeer~

efvepe peerJeve efvecee&Ce nsleg, peve-peve kes efueS pees keueeCeer~~
ieg Yeeer kee Deye pevelee ceW, peesMe efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~26~~
%eeveceleer ceeleepeer ves efhej, Meebefle Je<e& GodIees<e efkeee~
je^heefle eefleYee peer ves, Gme peesefle kees Geesle efkeee~~
leYeer eboveeceleer Oejce kee, Meesj efoKeeF& oslee nw~~Deepe kes.~~27~~

N: M

pewve keeJe keLeeSB

(52)

cees#emehleceer hej ve=le veeefkee

eMve

-efkeme veiejer ceW pevces Jes, keee veece efhelee ceelee kes~
keneB oer#ee ueer Leer peee, keeeW Oetce ceeer cebefoj ceW~~kewmee.~~

Gej

-keeMeer ceW pevce efueee Lee, efheleg Deemesve ceeB Jeecee~

Jeve Dee ceW lehe efkeee peee, Jener GlmeJe nw cebefoj ceW~~megve.~~

eMve

-Fke eMve menpe G"lee nw, eeflecee hej heCe jnlee nw~
Gme heCe kee keee nw jepe, keeeW Oetce ceeer cebefoj ceW~~kewmee.~~

Gej

-kece"emegj ves heejme hej, Ghemeie& efkeee peekej peye~

Deees veeieegieue yeve osJe, Jener GlmeJe nw cebefoj ceW~~megve.~~
Fke ves heCe hej yew"eee, Fke ves heCe $e ueieeee~
Jener yeveer heee& heneeve, Jener GlmeJe nw cebefoj ceW~~megve.~~

lepe&- DeeS ceneJeerj YeieJeeve....................

eMve -kewmee GlmeJe Deeee Deepe, keeeW Oetce ceeer cebefoj ceW~
yeleuee oes cesjs Yeele, keeeW Otece ceeer ceefvoj ceW~~
Gej

-megve ues cesjer yenvee Deepe, keeeW Oetce ceeer cebefoj ceW~
nw eYeg heee&veeLe efveJee&Ce, kee GlmeJe Fme cebeof j ceW~~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eMve

-efveJee&Ce keneB mes heeee, keneB eYeg ves Oeeve ueieeee~

keee yeele nw GveceW Keeme, keeeW Oetce ceeer cebefoj ceW~~kewmee.~~

Gej

-meccesoefMeKej hej pee eYeg, heejme ves Oeeve ueieeee~

JeneR mes eehle efkeee efMeJeOeece, Jener GlmeJe nw cebefoj ceW~~megve.~~

eMve

-Yewee ceQ hettB legcemes, efveJee&Ce efkemes kenles nQ?

Fmemes neslee nw keee ueeYe, keeeW Oetce ceeer cebefoj ceW~~~~megve.~~

-meccesoefMeKej mes efkeleves, leerLekej cees#e ieS nQ~

keeeW leerLe& DeefOeke Jen Keele, keeeW Oetce ceeer cebefoj ceW~~kewmee.~~

Gej

-Dee"eW keceeX mes Deelcee, peye t yeves hejceelcee~

kenles Gmekees ner efveJee&Ce, Jener GlmeJe nw cebefoj ces~~megve.~~
heo efme kee leye efceue peelee, $ewueeskeeheleer yeve peelee~
neslee Meeele megKe kee ueeYe, Jener GlmeJe nw cebefoj ceW~~megve.~~

-eYeg Jeemeghettpe Deeoerej, vesceer Je Jeerj kees lepekej~

efpeveJej yeerme ieS efveJee&Ce, Jener GlmeJe nw cebefoj ceW~~megve.~~
JeneB meyemes TBee cebefoj, nQ heee& ejCe peneB megvoj~
Gmemes leerLe& ngDee efJeKeele, Jener GlmeJe nw cebefoj ceW~~megve.~~

oesveeW efceuekej-

eMve
Gej

eMve

-Fke yeele Deewj yeleueeDees, uee[t jnme mecePeeDees~

keeeW Fmes e{eles Deepe, keeeW Oetce ceeer cebefoj ceW~~kewmee.~~

Gej

-uee[t meJeexece ceevee, hekeJeeveeW ceW hekeJeevee~

en nw meye KegefMeeeW kee jepe, Jener GlmeJe nw cebefoj ceW~~megve.~~
eYeg kes efveJee&Ce efoJeme hej, uee[t ner e{eles nQ meye~
legce Yeer uee[t e{e uees Deepe, Jener GlmeJe nw cebefoj ceW~~megve.~~

eMve

-Fke eMve G"e nw ceve ceW, Yewee hettB legcemes ceQ~

keeeW nw heee& DeefOeke efJeKeele, keeeW Oetce ceeer cebefoj ceW~~kewmee.~~

Gej

-Ghemeie& mens heejme ves, FmeefueS peeve efueee meyeves~

#ecee iegCe mes ngS efJeKeele, Jener GlmeJe nw cebefoj ceW~~megve.~~

efleefLe cees#emehleceer DeeF&, hetpeve FmeefueS jeeF&~

mecePees legce meye Yeer en yeele, keeeW Oetce ceeer cebefoj ceW~~kewmee.~~
efveJee&Ce ceneslmeJe kejkes, meccesoefMeKej kees vece kes~
e{eSb uee[t eYeg kes heeme, ener GlmeJe nw cebefoj ceW~~kewmee.~~
nce ener YeeJevee YeeSb, heejme eYeg kes iegCe ieeSb~
Gve mece #ecee eke nes Deepe, ener GlmeJe nw cebefoj ceW~~kewmee.~~

N: M

pewve keeJe keLeeSB

(54)

eelegcee&me (Je<ee&eesie) kee cenlJe : ve=le veeefkee

Gej

-ener meej ceeveJe peerJeve kee, Fmes mecePe meye mecePe ieF&~
yeekeer meye efvemmeej peiele ceW, ieg mebiele peye eehle ngF&~~
kejes FmeerefueS Yeefe efove jele, eewceemee meeOeg kejles nQ~~ceQves.~~

eMve

-keF& efoveeW mes megvee Lee ceQves, %eeveceleer ceeB DeeSbieer~

Deheves ieefCeveer mebIe meefnle, eewceemee eneB jeeSbieer~~
FmeerefueS ceQves heter keg yeele, eewceemee efkemes kenles nQ~~megvees.~~
-ieefCeveer %eeveceleer ceelee ceW, %eeve kee nw YeC[ej Yeje~
Fvemes ueeYe G"eves ceW, veefnb kejvee nw Deye osj peieje~~
yevesiee en Ssefleneefmeke eelegcee&me, meYeer mes ener megveles nQ~~ceQves.~~

lepe&-ceQves lesjs ner Yejesmes...........

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eMve

-megvees megvees js meKeer jer cesjer yeele, eewceemee efkemes kenles nQ?
yeleuee oes cegPes Deepe en yeele, eewceemee efkemes kenles nQ?

Gej

-ceQves megveer nw meKeer jer Ssmeer yeele, eewceemee meeOeg kejles nQ~
Je<ee&$e+leg ceW nesleer nw yejmeele, efnbmee mes meeOeg yeeles nQ~~

Gej

eMve

-keewve-keewve mes ceeme nQ Fmekes, cegPekees meKeer yeleeDees~

yeesuees keee-keee ueeYe nQ Fmekes, ener cegPes mecePeeDees~~
leeefke heeTB ceQ Yeer Gmekee ueeYe, eewceemee efkemes kenles nQ~~megvees.~~

oesveeW efceuekej-

Gej

-ceeme De<ee{ pegueeF& mes, oerJeeueer leke eewceemee nw~

meesuenkeejCe oMeue#eCe, heJeeX kee Fmemes veelee nw~~
eeJeke uesles nQ iegDeeW mes Oece&ueeYe, eewceemee meeLe&ke kejles nQ~~ceQves.~~

meYeer yenve YeeF& efceue kejkes, pewveOece& keer pee yeesuees~

ceeleepeer kes eelegcee&me ceW meye efceue %eeveece=le ues uees~~
kejW eefleefove cebieueeeej, eewceemee Fmes kenles nQ~~megvees.~~

eMve

-meeOeg Deewj meeOJeer keer keee, heneeve menpe ceW yeleueeDees~

mebIe elegefJe&Oe efkemes kene, peelee nw meyekees mecePeeDees~~
efkevekes oMe&ve mes efceuelee nw hegCeueeYe, eewceemee efkemes kenles nQ~~megvees.~~

nj meceepe kes meye vej veejer, ceelee legcemes efJevee kejW~

hetCe&ueeYe oes ceele nceW, evoveeceleer legce ejCe veceW~~
mesJee kejWies legcnejer efove jele, eewceemee meheue kejves kees~~megvees.~~

Gej

-ceesjhebKe keer efheeregle, pees cegveer Deeefe&kee kenueeles~

#eguueke Deewj #egefuuekee Yeer, meeOet keer esCeer ceW Deeles~~
es eejeW ner kejles nQ eelegcee&me, Fvekes ner mebIe ceW jnles nQ~~ceQves.~~

eMve

-Fve iegDeeW kes oMe&ve keer, kewmeer efJeefOe Deeiece ceW DeeF&~
keee ken Fvekees veceve kejW, en yeele peeveves ceW DeeF&~~
efpememes nesJes cesjs ceve kee meceeOeeve, eewceemee efkemes kenles nQ~~megvees.~~

$e+<eYe Jeerj kes ceneceneslmeJe, kee pees efyeiegue yepeeee nw~

Gmekee ese meYeer kees efceueves, kee en DeJemej Deeee nw~~
neWies mJehve meYeer meekeej, Ssmeer nce DeeMee kejles nQ~
yeesuees %eeveceleer ceeB keer pee peepeekeej, ejCeeW ceW eerheue Oejles nQ~~megvees.~~

Gej

-leerve hegbpe eeJeue kes e{ekej, veceve kejes Deefle ee mes~

cegefveeeW kees yeesuees veceesmleg, Jeboeefce kenes ceeleepeer mes~~
#eguueke #egefuuekee kees kejes Feefce, es meYeer meeOeke nesles nQ~~ceQves.~~

eMve

-%eeve nggDee keg yenve cegPes Deye, ener efJeOeer DeheveeTBieer~

Deheves iegDeeW kes ejCeeW ceW, peekej MeerMe veceeTBieer~~
veJeOee Yeeer mes ceQ otBieer Deenej, efpeveeiece ener kenles nQ~~megvees.~~

N: M

pewve keeJe keLeeSB

eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej keeJe keLeeveke

(Deeefvnkee, ieghetefCe&cee ee oMeue#eCe Deeefo heJe& kes DeJemej hej Fve keeJeeW kes
ceeOece mes Deeeee&eer kes peerJeve kee cebeve Yeer kej mekeles nQ)

(1)
pevce, yeeue efJeJeen SJeb yeeeejer peerJeve
YeJeelceeDeeW! mebmeej kes jbiecebe hej Devevle eeCeer Dehevee-Dehevee peerJeve
Jeleerle kejkes eues peeles nQ Deewj hegve:-hegve: eejeW ieefle ceW heefjYeceCe kejles ngS
eewjemeer ueeKe eesefveeeW ceW og:Ke Yeesieles jnles nQ~
keYeer keesF& efJejues hegCeelcee peerJe nesles nQ pees ceeveJe peerJeve cesb pewvesejer oer#ee
OeejCe kej Deheves pevce kees meeLe&ke kej uesles nQ~ Ssmes hegCeelcee peerJeeW ceW Ske LesyeermeJeeR meoer kes eLeceeeee& eeefj$eeeJeleea eer Meebeflemeeiej peer cegefve cenejepe~
efpevneWves efoiecyej pewve cegefveeeW keer efveoex<e eee& kee heeueve kejkes cegefve hejcheje kee
hegveej efkeee~
emlegle nw GvneR iegCeebieg kee mebef#ehle peerJeveJe=emegvees nce keLee megveeles nQ-2,
eLeceeeee& Meebeflemeeiej keer, ieeLee ieeles nQ~~ megvees...~~ske.~~
oef#eCe Yeejle kes esUiegU, ceW YeerceieeQ[ heeefue Les~
Jes meleJeleer helveer kes, mebie megKe ogKe ceW Meeefceue Les~~
GvneR kee hegCe yeleeles nQ,
Fme heg$e kees os pevce ye[e Jes n<e& ceveeles nQ~~megvees..~~1~~
meved Deejn meew yenej, Dee<ee{ ke=<Ce <eer Leer~
lespemJeer yeeueke kees hee, ceeB meleJeleer n<eea LeeR~
oeve leye efhelee uegeles nQ,
veece meeleieeQ[e jKe heg$e kee, GlmeJe ceveeles nQ~~megvees..~~2~~
MewMeJe mes yeeue DeJemLee, heeF& yeeueke ves pewmes~
Fke kevee kes mebie Gmekee, je efoee yeen yeme meyeves~~
ogKeo Fke yeele yeleeles nQ,
helveer keer ce=let n ceeme kes ner yeeo efoKeeles nQ~~megvees..~~3~~

(56)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Fme yeeue efJeJeen mes Gvekee, mebyebOe ve keesF& jne Lee~

yeeeejer jnkej Gveves, otpee ve efJeJeen efkeee Lee~~
meeleieeQ[e yeleueeles nQ,
efpeveOece& keer j#ee kes efueS Jes Deeies Deeles nQ~~megvees..~~4~~
efheleg ceele kes ceesn kes keejCe, Iej leeie veneR kej heeS~
uesefkeve mJeeOeeeeefoke kej, efvele ceve Jewjeie ye{eS~~
Oece& kee heLe Deheveeles nQ,
Jes eboveeceefle ceelee-efhelee kee ceve ve ogKeeles nQ~~megvees..~~5~~

(2)
ie=nmLe peerJeve SJeb hejeshekeej YeeJevee
yebbOegDeeW! Deeheves yeermeJeeR meoer kes eLece efoiecyej pewveeeee& eeefj$eeeJeleea eer
Meebeflemeeiej peer cenejepe kes efJe<ee ceW eejbefYeke peevekeejer eehle keer nw efke oef#eCe
Yeejle ceW Gvekee pevce ngDee Lee~ hegve: 9 Je<e& keer Deuhe Deeeg ceW ner Gvekee efJeJeen
Ske 6 Je<e& keer kevee mes kej efoee ieee Deewj Jen Yeer 6 ceen kes yeeo ce=leg kee
eeme yeve ieF& DeLee&led Gme egie ceW yeeueefJeJeen keer hejcheje Yeejle keer Oeje hej hevehe jner
Leer, efpeme hej Deeies euekej mejkeejer mlej hej efJejesOe keevetve Yeer ueeiet ngDee nw~
meeleieeQ[e veece kes yeeueke ves Gmekes yeeo mecePeoej nesves hej Yeer otmeje efJeJeen
veneR efkeee Dele: Gvekee hetje peerJeve yeeueyeeeejer kes he ceW ner Jeleerle ngDee~
GvneWves 40 Je<e& leke Iej ceW ner ceelee-efhelee kes heeme jnkej Dehevee peerJeve
efkeme ekeej kele&Jeheeueve ceW Jeleerle efkeee, en Deehe megveW Fme keeJe ceWlepe&-DeeDees yeeeW.....
DeeJees yevOet! legcnW yeleeSB, heefjee eLeceeeee& kee~
eer eeefj$eeeJeleea, Meebleermeeiej Deeeee& kee~~
Jevos iegJejb, Jevos cegefveJejb-Jebos iegJejb, Jebos cegefveJejced~~ske.~~
osJe-Meee-ieg Yee egJeke Les, eer meeleieeQ[e heeefue~
ceele-efhelee keer mesJee kejkes, peerle efueee Lee Gvekee efoue~~
kenles nQ Gvekes peerJeve ceW, Oewe& Je Meewe& Deheej Lee~
eer eeefj$eeeJeleea, Meebleermeeiej Deeeee& kee~~
Jevos iegJejb, Jevos cegefveJejb-Jebos iegJejb, Jebos cegefveJejced~~1~~

pewve keeJe keLeeSB

(57)

ieeBJe kes eeJeke efove Yej Kesle ceW, Kesleer kejves peeles Les~
uesefkeve meeleieeQ[ heeefue, oes Iebs Kesle hes peeles Les~~
efhej Yeer Gvekees hemeue mes Deheveer, efceuelee Ketye Deveepe Lee~
eer eeefj$eeeJeleea, Meebleermeeiej Deeeee& kee~~
Jevos iegJejb, Jevos cegefveJejb-Jebos iegJejb, Jebos cegefveJejced~~2~~
Kesle ceW he#eer oevee egieles, Gvekees veneR Yeieeles Les~
heeveer Yeer Gvekees oskej, heef#eeeW keer heeme yegPeeles Les~~
Fmeer oee kes keejCe Gvekee, Yeje meoe YeC[ej Lee~
eer eeefj$eeeJeleea, Meebleermeeiej Deeeee& kee~~
Jevos iegJejb, Jevos cegefveJejb-Jebos iegJejb, Jebos cegefveJejced~~3~~
Gvekee hegCehegjeCe evoveeceleer peiele ceW ietBpe jne~
eew{-egJeeJemLee ceW Gvekees, %eeve ueeYe Yeer Ketye jne~~
Gvekes ceve ceW lees oer#ee, uesves kee hegCe efJeeej Lee~
eer eeefj$eeeJeleea, Meebleermeeiej Deeeee& kee~~
Jevos iegJejb, Jevos cegefveJejb-Jebos iegJejb, Jebos cegefveJejced~~4~~

(3)
#eguueke SJeb cegefve oer#ee
heejs YeeF&eeW SJeb yenveeW! hejeshekeej keer Glke YeeJevee mes Deesleeesle meeleieeQ[e
heeefue kee hegCe eYeeJe Deeheves megvee Deewj peevee nw efke Jes heMeg-heef#eeeW leke kes eefle
Yeer efkeleveer keCee eoefMe&le kejles Les~
Deeies peekej meved 1912 leke Gvekes ceelee-efhelee kee mJeie&Jeeme nes ieee, Gvekes
oesveeW ye[s YeeFeeW kee efJeJeen nes ieee~ efhej Jes mJeleb$e neskej cees#eceeie& keer Deesj
Deemej nes iees DeLee&led Deye GvneWves pewvesejer oer#ee kes efueS keoce ye{eS, Gmeer kee
eefleheue jne efke nce meyeves heeee Meebeflemeeiej veeceke Ske efpeveMeemeve mete&lepe&-Dejs js cesjer......
megvees Fke meble keneveer, kentB efveie&vLe keneveer, eer Meebeflemeeiej cegefvejepe keer~~
Meebeflemeeiej Meebeflemeeiej yeesuees yeejcyeej, yeesuees meYeer efceuekes Gvekeer peepeekeej~
cegefveeee& Fvemes ner ngF& nw meekeej, Gve iegCeeb ieg kees nw vecemkeej~~megvees.~~ske.~~

(58)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

F&meJeer meved GefVeme meew yeejn leke ceW, Gvekes ceelee-efhelee iees mJeie&ueeske ceW~
oes oes ye[s YeeFeeW kee yeen nes ieee, meeleieeQ[e kees Deye Iej mes ceesn ve jne~~megvees.1~~
~~
meve GefVeme meew eewon pes Megkeuee lesjme Leer, Getj ceW Deees osJesvkeerefle& cegefve eer~
Gvemes efJeveehetJe&ke #eguueke oer#ee ues efueee, Deheveer ceveeskeecevee kees hetCe& kej
ueee~~meg
ef vees.~~2~~
efhej lees keF& veiejeW kee Gej nes ieee, #eguueke meeleieeQ[e kee eeej nes ieee~
meved GefVeme meew yeerme ceW ejveeue Dee iees, JeneB Deheves ieg peer kees efhej mes hee iees
~~megvees.~~3~~
iegJej mes oer#ee kee efveJesove efkeee Lee, Deheves leeie YeeJe kee eoMe&ve efkeee Lee~
heeuiegve Megkeuee eewome cegefveoer#ee nes ieF&, Meebeflemeeiej veece mes eefmeer nes ieF&~~me
gvees.~~4~~
hegve: cetueeeej Deeefo ebLe he{ efueee, Deheves ieg kees Yeer Gmeer he kej efueee~
en Leer cegefve Meebeflemeeiej keer efJeMes<elee, evoveeceleer es jlve$ee kee lespe Lee~~m
egvees.~~5~~

(4)
mehe& Ghemeie&, oes efMe<eeW kee meceeiece SJeb Deeeee&heo
pee yeesuees eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej cenejepe keer pee~
cegefveeeW keer meeer eee& kee heeueve efkeee Lee cegefve eer Meebeflemeeiej peer ves,
Gvekeer mee#eeled eee& kees Deheveer DeeBKeeW mes osKeves Jeeues ueesie Deepe Yeer osMe ceW
efJeeceeve nQ~ nce meYeer elegLe&keeue kes cegefveeeW keer yeele lees megveles Deewj he{les nQ efke
Deefive Ghemeie&, heMeg Deeefo kes GhemeieeX kees cegefveieCe menve kejles Les efkevleg hebecekeeue
kes Fme egie ceW Yeer mehe&, ceveg<e Deewj eerefeeW kee Ghemeie& menves Jeeues Deeeee&
Meebeflemeeiej cenejepe meecege ner efpevekeuheer cegefveeeW keer eefleke=efle Les~
lepe&-leerjLe kejves eueer meleer.....
oer#ee ueskej yeves Meebeflemeeiej efvepekece& peueeves kees~
kewmes nesles nQ cegefveJej, en yeleuee efoee peceeves kees~~oer#ee..~~ske.~~
Ske yeej keesVetj ieghee ceW, MeebefleefmebOeg OeevemLe ngS~
veeiejepe Deekej cegefveJej kes, heeJeve leve hej YeceCe kejs~~
ceevees Jes hee<eeCe yeve iees, efvepe Deelece efveefOe heeves kees
efvepe Deelece efveefOe heeves kees......~~oer#ee...~~1~~
oes yeeeejer Ske yeej, cegefveJej kes meccegKe hengBe iees~
yeesues keefueegie ceW veefnb $e+ef, Dele: Deehe cegefveJej veefnb nQ~~

pewve keeJe keLeeSB

(59)

ieg ves DeeceJe=#e kee GoenjCe, efoee GvnW mecePeeves kees,

efoee GvnW mecePeeves kees~~oer#ee...~~2~~
Jes ner Deeies yeves Jeerjmeeiej Je evmeeiej cegefveJej~
MeebefleefmebOeg pewmee ieg heekej, efkeee GvneWves pevce meheue~~
yeves leYeer Deeeee& eLece Jes, eGefJeOe mebIe eueeves kees,
eGefJeOe mebIe eueeves kees~~oer#ee...~~3~~
mebIe meefnle kejkes efJenej, iegJej kegbLeueefieefj hengBe iees~
JeneB osMeYet<eCe kegueYet<eCe, cegefve ejCeeW kes oMe& efkees~~
Gvekeer eeflecee yeveJeeF&, Gvekee Fefleneme yeleeves kees,
Gvekee Fefleneme yeleeves kees~~oer#ee...~~4~~
efpeveMeemeve kee Yeeie efKeue ieee, Ssmes lehemeer ieg heekej~
mens yengle Ghemeie& hejer<en, iegJej ves cegefve heo heekej~~
yeves evoveeceleer Deewj Yeer, cegefve cegeerheo heeves kees,
cegveer cegefeheo heeves kees~~oer#ee...~~5~~

(5)
mes" hetveceebo Ieemeerueeue eje DeCegele enCe SJeb
mebIe Yee yevekej cegefvemebIe kees meccesoefMeKej ee$ee kejevee
YeJeelceeDeeW! efpeveMeemeve kes Fme mete& kee ekeeMe hetjer Oejleer hej hewuee Deewj
keF& YeJeelceeDeeW ves cegefveoer#ee OeejCekej Deeeee& Meebeflemeeiej cenejepe kees Dehevee
ieg yeveeee~
Deeeee&eer kes meeefVeOe kees heekej keF& eeJekeeW ves DeCegele Yeer OeejCe efkees,
GveceW mes yecyeF& kes Ske mes" hetveceebo Ieemeerueeue kee veece yengle eefmeef kees eehle
ngDee nw~
meved 1927 ceW Deeeee&eer ves mehle$e+ef<e cegefveeeW kes meeLe mebIe meefnle oef#eCe
mes Gej Yeejle keer Deesj efJenej efkeee Lee Gmekee mebef#ehle keLeeveke Fme keeJe
keLee kes ceeOece mes emlegle nwlepe&-euees meccesoefMeKej eeuees........
megvees Fke hegCekeLee megve uees, hebeDeCegele keer keLee megve uees,
DeCegele kee DeefleMee ueKe legce DeCegele OeejCe kej uees~~megvees...~~ske.~~

(60)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Fke eeJeke ves ieg mes hebeDeCegele enCe efkeee~

mele DeeEnmee De Deeewe&, yeeee& kee efveece efueee~~
heefjen kee eceeCe megve uees,
heeBe heehe mLetue leeie kee, ecelkeej megve uees~~megvees..~~1~~
heefjen meercee ye{er lees eeJeke, cegefvemebIe ceW DeeS~
Jes hetveceebo Ieemeerueeue peer, eser kenueeS~~
iegYeeer keer keLee megve uees,
eer meccesoefMeKej ee$ee kee, YeeJe yevee megve uees~~megvees..~~2~~
eer Deeeee& Meebeflemeeiej kee, mebIe euee Deeies~
mebIeYee Jes eeJeke Yeer eues, ee$ee kejJeeves~~
ener Fefleneme meYeer megve uees,
Gej Yeejle ceW cegefvemebIe efJenej keLee megve uees~~megvees..~~3~~
en meccesoefMeKej keer ee$ee, yeveer ecelkeejer~
eLece hebekeueeCe ceneslmeJe, ngDee JeneB Yeejer~~
ieg Ghekeej keLee megve uees,
hejleb$e kes egie ceW mJeleb$e cegefve mebIe keLee megve uees~~megvees..~~4~~
jepeeKes[e ceW eeCeebleke, nceuee ngDee mebIe hej~
efhej Yeer DeYeeoeve os meyekees, #ecee Oejer Gve hej~~
ieg keer ceefncee legce megve uees,
mebke De Ghemeie& menve keer, Meefe eie kej uees~~megvees..~~5~~
mebIeheleer peewnefj eer ceesleerueeue ves oer#ee ueer~
efpevecebefoj yeveJee ieWoveceue, ves Yeer oer#ee ueer~~
ener mebmkeej keLee megve uees,
Ssmes ieg kes ejCe evoveeceleer meoe vece uees~~megvees..~~6~~

(6)
yeengyeueer eeflecee efvecee&Ce SJeb <edKeC[eiece kees leecehe hej
GlkeerCe& kejves keer esjCee
kenles nQ efke ieg keer ceefncee JejCeer ve peee, ieg veece pehees ceve Jeeve
keee DeLee&led Ske ieg kes efveefcee mes ve peeves efkeleves eeefCeeeW kee oe heefjJele&ve

pewve keeJe keLeeSB

(61)

nes peelee nw Deewj Jes nwJeeve mes Fbmeeve ner keee YeieJeeved leke Yeer yeve peeles nQ~
Fmeer ekeej Deeeee& eer Meebeflemeeiej cenejepe ves peneB Deveske ie=nmLe ceveg<eeW
kees meoeeejer yeveeee, Deveske eeJeke-eeefJekeeDeeW kees eleer, #eguueke, cegefve, Deeefe&kee
yeveeee, JeneR GvneWves kegcYeespe ceW YeieJeeve yeengyeueer keer eeflecee efvecee&Ce nsleg esjCee
oer, <edKeC[eiece ebLe kees leecehe hej GlkeerCe& kejekej Gmes egie-egie kes efueS
mLeeefelJe eoeve efkeee~ FvneR meye yeeleeW kee JeCe&ve nw Fme keeJe keLeeveke ceWlepe&-Ske Lee yegue Deewj Ske Leer yegueyegue.....
eLeceeeee& Meebeflemeeiej keer, iegCeieeLee meye efceue ieeDees~
ns YeJeelceved! Gvekeer ieewjJe-ieeLee meyekees yeleueeDees~~eLeceeeee&.....~~ske.~~
eer kegcYeespe ceW yeengyeueer, eeflecee efvecee&Ce esjCee oer~
eer mecevleYe cegefveJej kees, leerLe& efJekeeme esjCee oer~~
kene GvneWves keuheJe=#e mece eeflecee leerLe& hes heOejeDees~~eLeceeeee&....~~1~~
meved GefVeme meew eJJeeefueme ceW, iegJej kees en %eele ngDee~
lee[he$e hej efueefKele OeJeue, ebLeeW kee yengleefn Ieele ngDee~~
yeesues egle keer j#ee nslet efJeeveeW kees yegueJeeDees~~eLeceeeee&....~~2~~
mebIeheleer ves Keespe kejekej, Gve ebLeeW kees cebieJeeee~
leecehe hej GlkeerjCe kej, GvnW megjef#ele kejJeeee~~
ieg ves kene Deye efnvoer ceW DevegJeeo meYeer kee kejJeeDees~~eLeceeeee&....~~3~~
eglej#ee kes eefle ieg kee, Ghekeej meoe mcejCe kejes~
heuCe De yecyeF& ceW efJejeefpele, Gve ebLeeW kees veceve kejes~~
Deheves cebefoj ceW Yeer efnvoer meefnle ebLe kees heOejeDees~~eLeceeeee&....~~4~~
nerjke pevce ceneslmeJe ieg kee, heuve veiejer ceW Deeee~
neLeer hej OeJeuee ebLeeW kee, cenepeguetme efvekeueJeeee~~
Deepe Yeer legce evoveeceleer ieg GhekeejeW kees ojMeeDees~~eLeceeeee&....~~5~~

(7)
Deeeee& Meebeflemeeiej peer kee Debeflece eJeeve
cenevegYeeJeeW! Deeeee&eer Meebeflemeeiej cenejepe ves #eguueke Deewj Ssueke DeJemLee
ceW 6 Je<e& efyeleeS Deewj cegefve DeJemLee ceW 35 Je<e& 6 ceen leke keef"ve lehemee keer~
DeLee&led 41 Je<e& 6 ceen kee Gvekee peerJeve efheer-keceC[ueg meefnle Jeleerle ngDee

(62)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

leLee ueieYeie Flevee ner mecee Gvekee Iej ceW Yeer Jewjeie YeeJe kes meeLe yeerlee Lee~
celeueye en nw efke ueieYeie 82 Je<e& keer Deeeg leke Deeeee&eer ceveg<e heee&e ceW jns
Deewj Debeflece meceeefOe mes 10 efove hetJe& 26JeW GheJeeme ceW GvneWves Dehevee Debeflece mebosMe
mechetCe& pewve meceepe kes efueS emlegle efkeee Lee, pees shejskee[&j ceW jskee[& ngDee Deewj
Deepe Yeer kewmes-meer.[er. Deeefo kes ceeOece mes megvee peelee nwlepe&-ceeF& js ceeF&........
eLeceeeee& Meebeflemeeiej kee, Deefvlece eJeeve megve uees~
nes peeSiee pevce meheue, iegJeeCeer ceve ceW Oej uees~~
yeesuees iegJeeCeer keer pee, yeesuees efpeveJeeCeer keer pee~~ske.~~
efpeveJej kes ueIeg vevove cegefveJej, cegefveele heeueve kejles~
Ge-Ge lehe kejves nslet, efkees DeveskeeW ele Les~~
ome npeej GheJeeme keer mebKee, megvekej efebleve kej uees~
nes peeSiee pevce meheue, iegJeeCeer ceve ceW Oej uees~~
yeesuees iegJeeCeer keer pee, yeesuees efpeveJeeCeer keer pee~~1~~
yeejn Je<eeae meuuesKevee, OeejCe keer Leer iegJej ves~
Devle meceeefOe mes ome efove henues, eJeeve efkeee Lee Gveves~~
Jener Decej mebosMe Lee Debeflece, Oeeve mes Gmekees megve uees~
nes peeSiee pevce meheue, iegJeeCeer ceve ceW Oej uees~~
yeesuees iegJeeCeer keer pee, yeesuees efpeveJeeCeer keer pee~~2~~
peerJe Je hegodieue efYeVe efYeVe nQ, meej ener eJeeve kee~
hegodieue ceW ve jcees legce peevees, %eeve nw iegCe esleve kee~~
kece& efvepe&je kejves nslet, Deelece efevleve kej uees~
nes peeSiee pevce meheue, iegJeeCeer ceve ceW Oej uees~~
yeesuees iegJeeCeer keer pee, yeesuees efpeveJeeCeer keer pee~~3~~
efyeve mebece mecekelJe kes peerJeve, ceW mebYeJe ve meceeOeer~
mebece OeejCe kejes-[jes cele, efcesieer leye YeJe JeeOeer~~
kene Oece& kee cetue oee, evoveeceleer meye megve uees~
nes peeSiee pevce meheue, iegJeeCeer ceve ceW Oej uees~~
yeesuees iegJeeCeer keer pee, yeesuees efpeveJeeCeer keer pee~~4~~

pewve keeJe keLeeSB

(63)

(8)
Deeeee& eer keer meceeefOe SJeb %eeveceleer ceeleepeer kees iegosJe kee oMe&ve ueeYe
yebOegJej! en mebef#ehle peerJeve heefjee Deewj Deeeee&eer kee ke=eflelJe keg
keeJeeW kes ceeOece mes eoefMe&le efkeee ieee nw~
meved 1955 ceW eeefj$eeeJeleea Deeeee&eer Meebeflemeeiej peer cenejepe ves kegbLeueefieefj
efme#es$e hej ecemeuuesKevee ueer Leer~ Deepe Gvekeer Deewoeefjke keeee mebmeej ceW nceejs
mece#e veneR nw efkevleg Gvekeer Decej eMe:keeee meowJe peerJevle jnsieer Dele: Gvekes
GheosMeeW kees Deceue ceW ueekej meowJe iegYeefe kejles ngS Deheves peerJeve kees meheue
yeveeves nsleg iegJej keer Debeflece meceeefOe kee efe$eCe Fme keeJe keLeeveke kes ceeOece
mes eJeCe keerefpeSlepe&-Oeerjs Oeerjs yeesue.........
MeebefleefmevOeg metefjJej keer Jebovee keB,
Jebovee keB-iegJevovee keB~
Jes eLeceeeee& ceneve Les, Fme egie kes efueS Jejoeve Les~~MeebefleefmebOeg...~~ske.~~
meved GefVeme meew heeheve ceW kegbLeueefieefj,
heJe&le hej Deefvlece meceeefOe Ieesef<ele kejer~
peve meeiej Gce[e kegbLeueefieefj leerLe& hej,
ueeKeeW pevelee Oeve ngF& ieg oMe& kej~~
Jevove keB, megefcejve keB, Jes eLeceeeee& ceneve Les, Fme egie kes efueS Jejoeve Les~~
MeebefleefmebOeg...~~1~~
%eeveceleer ceeleepeer LeeR leye #egefuuekee,
ieg meceeefOe oMe&ve nslet hengBeer JeneB~
mebie ceW Ske efJeMeeueceleer LeeR #egefuuekee,
Deewj ve peeves efkeleves eeJeke eeefJekee~~
Jebove keB, megefcejve keB, Jes eLeceeeee& ceneve Les, Fme egie kes efueS Jejoeve Les~~
MeebefleefmebOeg...~~2~~
efeme efove keer ece meuuesKevee hetCe& keer,
YeeoeW Megkeuee ogefleee keer efleefLe Dee ieF&~

(64)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

kene efmeee vece: yeme eue efoes,

veej leve kees es[ mJeie& ceW yeme iees~~
Jebove keB, megefcejve keB, Jes eLeceeeee& ceneve Les, Fme egie kes efueS Jejoeve Les~~
MeebefleefmebOeg...~~3~~
Oece&mete& nes ieee Demle ceevees eneB,
efkevleg jefMceeeW kees Deheveer efyeKeje ieee~
FmeerefueS cegefve hejcheje peerJevle nw,
leYeer evoveeceleer Oeje hej mevle nQ~~
Jebove keB, megefcejve keB, Jes eLeceeeee& ceneve Les, Fme egie kes efueS Jejoeve Les~~
MeebefleefmebOeg...~~4~~
Meebeflemeeiejeeee& Je<e& en eue jne,
iegJej kee Ghekeej mcejCe kej jne~
%eeveceleer ceeleepeer keer mecesjCee,
nw en meyekes ceve ceW peeies eslevee~~
Jebove keB, megefcejve keB, Jes eLeceeeee& ceneve Les, Fme egie kes efueS Jejoeve Les~~
MeebefleefmebOeg...~~5~~

N: M

pewve keeJe keLeeSB

(66)

ceelee ceesefnveer Deewj heg$eer cewvee kee mebJeeo

cewvee

lepe&-yeej-yeej leesns keee mecePeeTB.......

ceelee ceesefnveer - yeej-yeej mecePeeTB yeser, ceeve ues cesjer yeele~
lesjs pewmeer megkegceejer keer, oer#ee kee egie nw ve Deepe~~
cewvee

- Yeesueer Yeeueer ceelee cesjer, megve lees cesjer yeele~

nce Deewj legce efceuekej ner, egie kees yeoue mekeles Deepe~~

ceelee ceesefnveer - letves lees yeser Deye leke, mebmeej ve keg osKee nw~
efhej Yeer ceeve efueee keeeW Fmekees, en meye keg OeesKee nw~~
Keeves Deewj Kesueves kes efove, keeeW kejleer yeyee&o~
lesjs pewmeer megkegceejer keer, oer#ee kee egie nw ve Deepe~~1~~
cewvee

- heejer ceeB! Fme veej peie ceW, keg Yeer veee veneR nw~
pees keg Yeesiee YeJe YeJe ceW, yeme efoKeleer keLee Jener nw~~
evLeeW mes heeee ceQves, ns ceelee %eeve kee mJeeo~
nce Deewj legce efceuekej ner, egie kees yeoue mekeles Deepe~~1~~

ceelee ceesefnveer - es megvoj ienves cewvee, ceQ legPekees henveeTBieer~

Deheveer iegef[ee meer heg$eer keer, Meeoer jeJeeTBieer~~
mepeOepe kej peye yevesieer oguenve, MejceeSiee eeBo~
lesjs pewmeer megkegceejer keer, oer#ee kee egie nw ve Deepe~~2~~
cewvee

- lesjer heejer yeeleeW ceW ceeB, ceQvee veefnb Deeesieer~

meesves eeBoer kes ienveeW kees, Jen ve henve heeSieer~~
jlve$ee kee Deuebkeej yeme, cegPes henvevee ceele~
nce Deewj legce efceuekej ner, egie kees yeoue mekeles Deepe~~2~~

ceelee ceesefnveer - cesjs yeme keer yeele veneR, lesjs YeeF&-yenve mecePeevee~
meye jeskej yeesues nQ peerpeer, kees ueskej ner Deevee~~
let ner cesjs Iej keer jewveke, let cesjer meewieele~
lesjs pewmeer megkegceejer keer, oer#ee kee egie nw ve Deepe~~3~~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

- ceeB ceQves Deheves ceve ceW, { efveee ener efkeee nw~
ie=n efhebpe[s mes G[ves kee, ceQves mebkeuhe efueee nw~~
let heejer ceeB osieer Dee%ee, cegPes nw en efJeeeme~
nce Deewj legce efceuekej ner, egie kees yeoue mekeles Deepe~~3~~

ceelee ceesefnveer - Deepe nw heg$eer MejohetefCe&cee, lesje peveceefove Deeee~

Deepe kes efove letves Dehevee, en efveCe&e cegPes megveeee~~
helLej efoue kejkes yeser ceQ, osleer Dee%ee Deepe~
megKeer jns cewvee cesjer, en ner nw DeeMeerJee&o~~4~~
cewvee

- Deepe ner meee pevece ngDee nw, cesje ceQves ceevee~

MejohetefCe&cee kee cenJe Deye, "erke mes ceQves peevee~~
yeeee& mehlece eeflecee ues, ceQves efkeee ie=n leeie~
oer#ee enCe kej cegPekees, Demeueer efceuesiee meeceepe~~4~~

ceelee ceesefnveer - pevece mes efpevekes Oeve ngF& nw, MejohetefCe&cee jele~
mebece kes eje Gmeer, hetvees kee meeLe&ke eYeele~~
peie JeeueeW osKees Jener kevee, %eeveceleer kenueeF&~
Deepe GvneR keer heeJeve pevcepeebleer yesuee DeeF&~~
meoer yeermeJeeR keer es ieefCeveer, ecegKe ngF efJeKeele~
nce meye ceveeSB Fvekeer, pevece peebleer Deepe~~5~~

N: M

pewve keeJe keLeeSB

cewvee mes %eeveceleer : keeJe keLee

Fke jele kees Fke ceelee heg$eer kee Deeheme ceW mebJeeo euee~
legce jeie efJejeie keLeeSb megvekej yeesuees efkemekee mJeeo Yeuee~~
ceeb ceesefnveer Leer yeser cewvee oesveeW cecelee keer cetjle LeeR~
cecekeej veneR Lee oesveeW ceW kesJeue cekeej keer metjle LeeR~~
cewvee meb%ee meeLe&ke kejves nslet cewvee kee mJej yeouee~~legce.~~1~~
ceelee keer cecelee efheIeue efheIeue kej DeeBmet yevekej efvekeue jner~
yeser kee { efveee megvekej ceesefnveer Deewj Yeer efJekeue ngF&~~
ceeb yeesueer keeer keueer cesjer let keee peeves heefjCeece Yeuee~~legce.~~2~~
heg$eer yeesueer keeer keefueeeW ves Yeer en leeie efveYeeee nw~
osKees evoveyeeuee yeeeer ceeb ves Fefleneme efoKeeee nw~~
ceQ Yeer Jen heLe DeheveeTbieer oes Dee%ee ceeB! Fke yeej Yeuee~~legce.~~3~~
pewmes pecyetmJeeceer ves Deheveer eej heeflveeeW kes mebie ceW~
Jewjeie keLee peejer jkeKeer veefnb jceW jeefveeeW kes jbie ceW~~
efhej eele: cenue lepee Gmeves oer#ee ueskej peerJeve yeouee~~legce.~~4~~
Jewmes ner cewvee ves Deheveer ceelee kees keLee megveeF& Leer~
eer heodceveefvo Deeeee& jefele ogue&Ye hebefeeeb megveeF& LeeR~~
ceeb keyemes nce meyekee eejeW ieefleeeW ceW heefjJele&ve ve uee~~legce.~~5~~
keYeer Fv kee heo heeee ceQves keYeer vejke efveieesoeW ceW Yekee~
efleee cevegpe heee&eeW ceW yeme etB ner he[e jne Dekee~~
yeng hegCeeesie mes eeJeke kegue ceW mees %eeve kee oerhe peuee~~legce.~~6~~
ceeb yeesueer es meye MeeeeW keer yeeleW legceves Dehevee ueer nQ~
hej meoer yeermeJeeR ceW yeesuees efkeme kevee ves oer#ee ueer nw~~
legce pewmeer megkegceejer kevee kes yeme keer veneR efJejeie keuee~~legce.~~7~~
efhej Ske egveewleer heej Yejer os cewvee ceeb mes yeesue he[er~

(68)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eefo legce cesjer meeer ceeb nes lees os oes mJeerke=efle Fmeer Ie[er~~
ns ceeb! Deye leke lees cecelee oer Deye mecelee keer veJe peesefle peuee~~legce.~~8~~
efJeeeme ceele kees Lee cesjer yeser { efveece efveYeeSieer~~
hej meese jner cesjer yeeer kewmes en meye men heeSieer~
Fefleneme Deiej en je osieer lees yeeueeDeeW kee ceeie& Keguee~~legce.~~9~~
meeer ceeb kee kele&Je meese ceelee ves mJeerke=efle os [eueer~
DeJe keb" mes yeesue he[eR yeser ceQ ye[er YeeieMeeueer~~
nes ieF& efJepee Jewjeie he#e keer jeie ceesn leye nej euee~~legce.~~10~~
Jewjeie kes es Debkegj cewvee ves yeeheve mes ner GieeS Les~
Gvekees hegef<hele kejves ceevees Fke cegefveJej DeJeOe ceW DeeS Les~~
yeejeyebkeer ceW osMeYet<eCeeeee& ieg kee mebie efceuee~~legce.~~11~~
meved yeeJeve keer Deeefeve Megkeuee eewoMe je$eer keer en Ievee~
leye MejohetefCe&cee kees eele: cewvee ves hetCe& efkeee mehevee~~
efvepe pevceefoJeme ner yeeee&ele hee ceevees efMeJeej Keguee~~legce.~~12~~
ceeb yeser keer es eee&Sb peie kees DeeoMe& efmeKeeleer nQ~
kej mekees ve eefo legce leeie lees hej kees cele jeskees mecePeeleer nQ~~
evovee hegve: Gme ceelee ves Deheves peerJeve kees Yeer yeouee~~legce.~~13~~

N: M

pewve keeJe keLeeSB

ceele=Yeefe
jeefe$eer-yeeue ye.keg. ceeOegjer Meeeer1
en Yeejle Deepe veneR egie mes, veejer mes jne ve Keeueer nw~
veejer kes ner keejCe Fmekeer, ieewjJe ieefjcee yeueMeeueer nw~~
peneB yeeeer Deewj megvojer keer, ceelee eMemJeleer-megvevoe nQ~
JeneB ceesefnveer ceelee ves heeee, cewvee mee hetvece evoe nw~~1~~
mebleeve ceele keer ieesoer ceW, heuekej MewMeJe kees eehle kejs~
efJeefOe kee efJeOeeve osKees en Yeer, ceelee Kego GvnW eCeece kejs~~
Fve Depeye efvejeueer yeeleeW kee, mee#eele oMe& kejJeeleer ntB~
ceeB jlveceleer peer kee efkebefeled, ceQ peerJeve eefjle megveeleer ntB~~2~~
leerLekej DeefYe<eJe mes heefJe$e, meekeslehegjer Fke veiejer nw~
keCe-keCe heefJe$e Fme mLeue kee, veefnb Fme mece otpeer veiejer nw~~
eer Yejlejepe kee Ske$e, Meemeve hewuee peye mes peie ceW~
Fme JemegvOeje kee Yeejle Yet, en veece he[e leye mes mee ceW~~3~~
<edKeb[ JemegOee kees peerle eYet ves, eeJeefle& heo eehle efkeee~
hegvejefhe Yegpeyeefue eer yeengyeueer hej, eejlve kees euee efoee~~
meye jepe efJeYeJe kees leeie yeengyeefue, efieefj kewueeMe heOeejs Les~
leye Yejle DeeesOeeheefle yevekej, kegefC"le ceve jepe mebYeejs Les~~4~~
Fme veieefj DeeesOee kes ceefOe ceW, meerleehegj efpeuee efvejeuee nw~
cencetoeyeeo eece peneB hej, veYe mes te Fke leeje nw~~
YeeeW keer Yeer[ ueieer jnleer, cebefoj cesues jLeee$ee hej~
Iebs yeepeeW keer OJeefve eYeg kee, mebosMe megveeleer nw Iej-Iej~~5~~
cebefoj kes ner efvekemLe YeJeve, eser megKeheeue jne kejles~
oechele megKeeW mes hetCe& leLee, eeJeke <edkece& meoe kejles~~
e heg$e hegef$ee kes mebie ceW, heefjJeeefjke Deevebo yeeBe Lee~
efvepe kes Oeeefce&ke mebmkeejeW kees, meye mevleeveeW ceW [euee Lee~~6~~
1. Jele&ceeve ceW Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer (hetJe& veece keg. ceeOegjer eje meved 1980 ceW jefele)

(70)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

jepeogueejer ceesefnveer Fve oes, kevee jlveeW kees heekej kes~

efheleg ceele kes n<e& keer Je=ef ngF&, Fvekee ueeueve-heeueve kejkes~~
ceefnheeueoeme YeieJeeveoeme, Fke cenue kes oes mlebYe yeves~
Fvemes MeesefYele megKeheeueoeme, nesles ceve ceW mebleg Ieves~~7~~
jepeogueejer yeeue DeJemLee, leCeeJemLee eehle efkeee~
JeJeneefjke jerefleefjJeepeeW ves, ceelee mes Gmekees he=Leked efkeee~~
Jen meeme-memegj kes Iej hengBeer, leye veJepeerJeve eejbYe efkeee~
JewJeeefnke eLee hegjeveer nw, Gmekees Fveves DeejbYe efkeee~~8~~
ceesefnveer meYeer kees ceesn jner, oesveeW YeeF& mebie Kesue jner~
meye uee[ heej cesb heueer ceesefnveer, ceeB kes ceve kees ceesn jner~~
hej keesF& heg$eer ceelee kes mebie, efkeleves efove jn mekeleer nw~
heg$eer hej kee Oeve nw efveefele, Jen lees hej keer ner Meefe nw~~9~~
ceesefnveer efkeMeesje kees ueKe kej, ceeB-yeehe meeseles nQ ceve ceW~
Fme eesie iegCeeW Jeeuee Jej nes, efpememes pees[er Jejoeve yeves~~
Jej keer leueeMe lees otj jner, Jej he#e lejhe mes ceeBie ngF&~
megvoj megeesie Jej kees ueKekej, ceve keer meye hetjer DeeMe ngF&~~10~~
yeejeyebkeer nw efpeuee peneB, Fke eece efkewleveiej MeesYes~
efpevecebefoj kes ner efveke YeJeve ceW, Oevekegceej eser jnles~~
meye heg$e-hegef$eeeW kes mebie ceW, Deevevoceive nes jceCe kejW~
Fve meyeceW essueeue heg$e kes, mebie ceesefnefve mebyebOe kejW~~11~~
en yeele peeer meyekes efoue ceW, yeme MeerIe keee& eejbYe ngDee~
Jej-JeOet keer jeefMe efceuee kejkes, MegYe ueive ceW en mebyebOe ngDee~~
ceesefnefve Gme Iej kees es[ eueer, efpemekees efvepe ceeve jner Deye leke~
yeser peye leke DeefJeJeeefnle nw, Iej mes mebyebOe jns leye leke~~12~~
efhej lees heefle kes ner ejCeeW ceW, Gmekee peerJeve veeweJej nw~
heefle kes ner Iej kees Dehevee kej, GmeceW efvepe hej kee Yeeve kejs~~
en nw efjMlee veelee peie kee, keye mes euelee ner Deeee nw~
Fme efyeve mebmeej Deewj cegefe kee, ceeie& veneR yeve heeee nw~~13~~

pewve keeJe keLeeSB

(71)

oes Je<e& Deveblej ceesefnefve ves, Fke kevee jlve eoeve efkeee~
pees cewvee mes yeve %eeveceleer, meejs peie kee keueeCe efkeee~~
peve-peve kees %eeveoeve oskej, efvepe mecei%eeve eeej kejW~
efpevekeer JeeCeer jme Dece=le mes, vej efvePe&j Dece=le eehle kejW~~14~~
cewvee kes oeref#ele peerJeve mes, Fvekes ceve ceW Jewjeie ngDee~
meeceeve mebeefcele peerJeve kej, oes eeflecee kes ele enCe efkeee~~
efvepe ele kees heeueve kejkes Yeer, heefle Dee%ee ceW DeeCeer jneR~
kele&JehejeeCe nes kejkes, meye heg$e hegef$e kees heeue jneR~~15~~
keg keeue Deveblej ner Fvekes, Iej ceW Fke Ieveeee Iee~
Fke heg$eer ceveesJeleer ves Yeer, cewvee kes heLe hej keoce jKee~~
meye YeeF&-yebOeg Deewj ceele efhelee, mecePee-mecePee kej nej ieS~
Gme Deef[ie eefle%ee kes mece#e, meyeves ner cemleke Pegkee efoS~~16~~
ceelee ceesefnefve kes Thej en, keee JeeeIeele enej ngDee~
Jes mecePe veneR hee jneR efke en, efkeme keeueee kee Jeej ngDee~~
keg #eCe efJeeej kejleeR Jes Yeer, mebmeej hebke mes efvekeuetB ceQ~
hej hegve: veeefjpeerJeve kes kele&JeeW, kee Oeeve kejW ceve ceW~~17~~
Jen ceveesJeleer yeve DeYeeceleer, peie DeYeeoeve kee hee$e yevee~
ieg %eeveceleer mes %eeve enCe kej, peerJeve kee keueeCe efkeee~~
ceesefnveer ie=nmLe ceW jnkej kes, <edkeceeX kee heeueve kejleeR~
efvele Oece&veerefle mes eej heg$e, veJe heg$eer kee ueeueve kejleeR~~18~~
peesb mecee yeerlelee peelee nw, efheleg ceele meYeer Ieye[eles nQ~
keesF& heg$e ee heg$eer ve peeS euee, yeme ener YeeJevee Yeeles nQ~~
hej keee keesF& vej nw peie ceW, efJeefOe kee efJeOeeve pees eue mekes~
Devenesveer Yeer neskes jnleer, veefnb nesvenej keesF& eue mekes~~19~~
pewmes lewmes kej menve efkeee, leye efhelee ves Fve DeeIeeleeW kees~
heeerme efomebyej meved Gvenej, eues mJeie& lepe eeCeeW kees~~
meye vejveejer kes yeere meceeOeer-cejCe ngDee yengMeebleer mes~
efpevecegefve kee DeeMeerJee&o efceuee, veJekeej ceb$e he{les-he{les~~20~~

(72)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Gme efove mes ceeB kes peerJeve ceW, ceeOegjer Dee ieee heefjJele&ve~
Fme peie ceW Dehevee keewve yeee, efpemeceW kejleer ceQ Deheveeheve~~
hej heg$eeW keer efJeef#ehle oMee kees, osKe oe keg efJele ngDee~
keg efove ie=n Deeece ceW jn, keeefceveer hegef$e kee yeen efkeee~~21~~
ceeOegjer Deewj ef$eMeuee Fve oes, heg$eer kee Deewj meneje Lee~
DeefJeJeeefnle yese Lee jefJev, pees Skecee$e ie=nleeje Lee~~
YeeoeW oMeue#eCe ceneheJe&, pees Ske Je<e& ceW Deelee nw~
Depecesj ceneveiejer ceW vej-veejer kee ueie jne leeblee nw~~22~~
Deeeee& Oece&meeiej peer kee, eGefJeOe mebIe JeneB efJejepe jne~
eer %eeveceleer ceeleepeer kes, GheosMeece=le kee "e" JeneB~~
kewueeMe heg$e efvepe heefjkej men, ceeB kees mebie ueskej efvekeue he[s~
cegefvemebIe oMe& kes Fgke nes, Deenejoeve kes YeeJe efuees~~23~~
oMe efoJeme JeneB hej jn kejkes, eGefJeOe oeveeW kee ueeYe efueee~
mebIe meeOet keer heefjeee& kej, GheosMeece=le kee heeve efkeee~~
Fke efove kewueeMeev yeesues, ceeB Deye Iej kees euevee eefnS~
ie=nkeepe Deewj Jeeheej meYeer keer, osKeYeeue kejvee eefnS~~24~~
ceeB yeesueeR legce meye Iej peeDees, Lees[s efove cegPekees jnves oes~
Fve meyekeer leeie-lehemee mes, cegPekees Yeer efMe#ee uesves oes~~
Ieye[eDees cele yese ceQ lees, keg ner efove ceW Iej DeeTBieer~
cesje Meejerefjke mJeemLe keneB, pees oer#ee ceQ ues heeTBieer~~25~~
ceQ lees kesJeue Fme yeeuee keer, eefleYeeMeeer kees osKetBieer~
Fme Deuhe Deeeg ceW kesMeueeWe, kewmes kejleer en osKetBieer~~
ceeB keer Fve yeeleeW kees megvekej, yess kees keg lees Oewe& yebOee~
yeesues, ceeB ceQ keg ner efove ceW, ess YeeF& kees YespetBiee~~26~~
oesveeW eser yenveeW kees ues, kewueeMe eue efoS Les Iej kees~
uesefkeve Fke mebMee yeej-yeej, neslee jnlee Gvekes ceve kees~~
ceeB keYeer ve meeses en ceve ceW, cesje Fme peie ceW keewve jne~
ceQ Yeer ceeleepeer yeve peeTB, en meebmeeefjke mebyebOe jne~~27~~

pewve keeJe keLeeSB

(73)

keg efoJeme yeerleles ner osKees, en kewmee ngDee Oeceekee Lee~

ceeB ceesefnefve Yeer oer#ee ueWieer, en Deeee Iej mebosMee Lee~~
Fme meceeeej kees megve kejkes, ceevees meyekees cete& DeeF&~
en Devenesveer kewmes nesieer, en kewmeer DeMegYe Ie[er DeeF&~~28~~
kewueeMe-ekeeMe-megYee<e meYeer, lel#eCe ner Iej mes efvekeue he[s~
ceeB keer oer#ee keJeeves kees, Deeeee&eer kes ejCe he[s~~
keee Ssmeer Yeer oer#ee nesleer, efpemeceW ve efkemeer keer mecceefle nes~
efkemekeer nmleer nw pees cesjer, ceeB kees oer#ee os mekeleer nes~~29~~
Deeeee&eer he[ ieS Oece&mebke ceW meese kejW ceve ceW~
Fke Deesj ceesefnveer Ke[er meg{, neLeeW ceW eerheue ues kejkes~~
elegjenejeW kee leeie efkeee, peye leke oer#ee veefnb heeTBieer~
meebmeeefjke mebyebOe heg$e-yent, ceQ Jeeheme Iej veefnb peeTBieer~~30~~
meye heg$e-hegef$eeeB efyeueKe jneR, ceeB legceves keee meesee ceve ceW~
efheleg kee meeee lees G" ner ieee, ceeB Yeer efvece&ce nes ieF& ncemes~~
keg efove lees euees jnes Iej ceW, nce meyekees Oewe& yebOeeDees legce~
ceeB-yeehe efyevee Demenee yeeuekeeW, kees keg lees mecePeeDees legce~~31~~
yesefeeB meYeer jesleeR kenleeR, ceeB heernj kewmes peeSbies~
ceeB efyeve keee Iej Dee ueielee, Dejceeve meYeer Kees peeSbies~~
oeceeo meYeer jes jns Ke[s, ceeB Ssmee DeYeer ve meesees legce~
ess YeeF& YeieJeeveoeme, jes jns yenve keg yeesuees legce~~32~~
meye keggbefyeeeW kee ove osKe, Depecesj Yeer efJeue nes G"lee~
peve-peve keer DeeBKeeW ceW Deet, en Me hejce keeefCeke jne~~
Fke yeej meYeer kes nes"eW mes, en Meyo DeJeMe efvekeue peelee~
Ssmeer oer#ee cele nesves oes, Fvekees os oes Fvekeer ceelee~~33~~
uessefkeve ceesefnveer eefle%ee kee, heeueve kejkes efoKeueeSieer~
ceesefnveer Deepe efveceexefnefve yeve, ie=nefhebpe[s mes G[ peeSieer~~
ceeB kees osKee peye efvejenej, lees meyekee ner efoue keebhe ieee~
ueeKeeW eelve kejkes nejs, leye ceeB kes ejCe eCeece efkeee~~34~~

(74)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

ceeB pewmeer cejpeer nes kej uees, Deenej euees legce enCe kejes~
nce efvejenej veefnb osKe mekeW, legce keeeW Mejerj kecepeesj kejes~~
osKees megYee<e yesnesMe he[e, Fme hej lees Lees[e lejme kejes~
meye heg$e-hegef$eeeW kees Kego ner, keeeW ogKe meeiej ceW ceive kejes~~35~~
uesefkeve ceeB pewmes helLej keer, veefnb Ske Deeg nw DeeBKeeW ceW~
Jewjeefieve yeve oer#ee uesTB, Fke ener DeeMe nw yeme ceve ceW~~
ceieefMej Jeefo leerpe leYeer DeeF&, en DeeMee hetjer kejves kees~
ceesefnveer yeve ieF jlveceleer, leye cees#eue#ceer Jejves kees~~36~~
kej jneR %eeveceleer kesMeueeWe, Deheves mece GvnW yeveeves kees~
ueeKeeW peve mecegoeeeW kes ceefOe, pewveer eee& mecePeeves kees~~
heefjpeve-hegjpeve meye Ke[s ngS, DeeBKeeW mes Deet yene jns~
veefnb yeesue mekes uesefkeve keg Yeer, yeme ceewve mecceleer efouee jns~~37~~
Deeeee&eer ves meese-mecePekej, Ske yeej hete efhej mes~
ceesefnveer legcnW lees ceesn veneR, efkemeer heg$e-efce$e mebyebOeer mes~~
leye G"eR ceesefnveer efnccele mes, eGmebIe keer mee#eer ues kejkes~
meye peerJeeW mes kej #eceeYeeJe, ceve ceW mecelee OeejCe kejkes~~38~~
efhej efveeue neskej yew" ieF, iegJej cegPekees oer#ee oerpes~
eerJeerlejeie kes ejCeeW ceW, nes ceefle Ssmeer efMe#ee oerpes~~
Deeefe&kee eleeW kees OeejCe kej, eerefuebie mes cegeer heeTB~
yevekej efveeLe leheeee& kej, efvepe ceW ner ceQ jce peeTB~~39~~
cegefvemebIe ves Yeer efJeceMe& kejkes, leye jlveceleer en veece efoee~
jlveeW keer Keeve keneleer nQ, en jlveemetlee ceele cene~~
eue efoS keggbyeer meYeer ogefKele, ceve ceeB kee DeeMeerJee&o efueS~
Deye ceele yeve ieF& peieleceele, en ken meye ie=n emLeeve efkeS~~40~~
ceeOegjer en efoue ceW meese jner, ceQ ner Deye keeeW Iej ceW peeTB~
DeepeerJeve yeeee& ueskej, ceeB keer eee ceW jn peeTB~~
veefnb jesske mekes keesF& yebOet, Gmekeer Yeer Deue eefle%ee kees~
meye ceeve jns Fmekees keesF&, YeJe-YeJe ceW kejer lehemee nes~~41~~

pewve keeJe keLeeSB

(75)

en Me osKe kejkes jJeerv Yeer, meeses leJeJeJemLee kees~

eerheg$eeefo veneR keesF&, mebie peeles peerJe Dekesuee nes~~
keg efove Iej peekej YeeF& kes, mebie jn meyekees mebleg efkeee~
oes Je<eeX kes heeeled Oece&meeiejeeee& kee oMe& efkeee~~42~~
eerheue ues kejkes neLeeW ceW, pee iegJej ejCe eCeece efkeee~
YeJeyebOeve mes cegeer nslet, MegYe yeeee& ele eehle efkeee~~
Fme meceeeej kes efceueves hej, Iej ceW Yeer nenekeej ngDee~
YeeF&-YeeYeer meye jesles Les, ceevees keee JeeeIeele ngDee~~43~~
en owJe ye[e efveo&eer yeueer, kewmee en jbie efoKeelee nw~
ess-ess YeeF& yenveeW kees, nce meyemes g[Jeelee nw~~
Fme lejn meeseles meye YeeF&, meebmeeefjke Yeesie ve eles nQ~
efhej Yeer ie=nmLe ceW jn kejkes, hetpeeoeveeefoke kejles nQ~~44~~
eer %eeveceleer ceelee meMe ner, jlveceleer Deeefe&kee yeveeR~
ceelee heg$eer mebyebOe veneR, jn ieee Oece&veerleer mecePeeR~~
keg efove Deeeee& mebIe jn kejkes, Oece&meeOevee kejleer LeeR~
ieg kee DeeMeerJee&o hee kejkes, efvepe kees Oeve mecePeleer LeeR~~45~~
Deeefe&keemebIe cebieue efJenej, efouueer keer Deesj keje peye ner~
ceeB jlveceleer Yeer Fme ner mebIe ceW, %eeveceleer kes mebie jneR~~
efouueer ceneveiejer FvemLe, kenueeleer nw Fme Yetleue hej~
heeerme meewJeW efveJee&CeeslmeJe keer, Oetce cee jner Fme Leue hej~~46~~
efouueerJeemeer kes Yeeie peies, ceeB %eeveceleer oMe&ve kejkes~
efveJee&CeeslmeJe kes DeJemej hej, Ssmeer efJeog<eer kees hee kejkes~~
efhej keee Lee Fme megvoj megJeCe&, DeJemej hej eej eeBo ueieles~
Yeejle kes keesves-keesves mes, efkeleves ner meble leYeer ecekes~~47~~
eer Oece&meeiejeeee& osMeYet<eCe Deeeee& heOeejs Les~
cegefve efJeeevebo ceeB %eeveceleer, es meeOetpeiele efmeleejs Les~~
Fve iegDeeW kes oMe&ve kej kejkes, jlveceleer hegueefkele nesleeR~
keg efoJeme yeeo ceeB %eeveceleer mebie, nefmleveeiehegj eue osleeR~~48~~

(76)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

peneB pecyeterhe efJeMeeue leerLe&, nes jne peiele ceW veeje nw~
Fmekes ceefOe ces megoMe&ve efieefj, efpeveJej DeefYe<eJe mes heeje nw~~
ces kes efme efpeveeuee kes, oMe&ve-Jebove kejleer jnleeR~
Meeefeke heewjeefCeke yeeleeW kee, mee#eeled oMe& kejleer jnleeR~~49~~
es jlveceleer ceeleepeer kes, peerJeve keer meye mce=efleeeB nQ~
ceeB %eeveceleer Deewj DeYeeceleer, meye Fvekeer ner lees ke=efleeeB nQ~~
iej yeeBme veneR nesles lees veefnb, yepe mekeleer Leer yeebmegjer keYeer~
peie G$e+Ce veneR nes mekelee nw, GhekeejeW mes ceeOegjer keYeer~~50~~
Fme peie ceW metjpe Deewj eboe kee, Jeeme ekeeMe jns peye leke~
ceelee keer efoieefoievleJeeheer, engB Deesj keerefle& hewues leye leke~~
ceeB jlveceleer kes ejCeeW ceW, megceveebpeefue Deefhe&le kejleer ntB~
cesje eeeme en Deewj heues, meJe&mJe mecehe&Ce kejleer ntB~~51~~

N: M

pewve keeJe keLeeSB

keneveer eej DevegeesieeW keer

keeJe keLee
Ske yeej keer yeele megvees YeeF&, Fke yeee ceeB kes mebie euee~
heLe ceW eueles-eueles ceeB ves, efmeKeueeF& kewmeer %eeve keuee~~ ske.~~
neslee keee nw keg otj hengBekej, yeee "eskej Keelee nw~
ceeB keer Debiegueer kees es[ JeneR, cegVee jesves ueie peelee nw~~
ceeB yeesueer keue lesjs Yewee kees ees ueieer, Jen veeEn jesee~
let Yeer lees Gmekee YeeF& nw eue Kesue efKeueewvee Yeer Keesee~~
eLeceevegeesie Ssmes DeeoMeeX, kees yeleueelee meoe euee~
heLe ceW eueles eueles ceeB ves, efmeKeueeF& kewmeer %eeve keuee~~1~~
yees kee jesvee veneR kee, ceeB kes Fme mecyeesOeve hej Yeer~
leye ceeB Yeer Deewj lejerkes mes, mecePeeves ueieer me[ke hej ner~~
keue letves Deheves Yewee kees nbme-nbmekej Deewj efe{eee Lee~
Gmekes heue ceW ner efieje Deepe let Fmeer ceeie& hej Deeee Lee~~
kejCeevegeesie MegYe-DeMegYe kece& kes megKe-og:Ke heue kees jne euee~
heLe ceW eueles eueles ceeB ves, efmeKeueeF& kewmeer %eeve keuee~~2~~
Flevee kenles ner Deewj efe{ ieee cegVee jeskej kenlee nw~
Yewee hej ceQves nbmee keYeer, Jen Yeer lees cegPe hej nbmelee nw~~
ceeB Yeer keg iegmmes ceW yeesueer, legceves veeres keeeW veeEn osKee~
heLe osKe kes eueves Jeeuee ceeveJe, veeEn efiejlee nceves osKee~~
ejCeevegeesie heLe osKe-osKe eueves keer efmeKeueelee nw keuee~
heLe ceW eueles eueles ceeB ves, efmeKeueeF& kewmeer %eeve keuee~~3~~

(78)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

lees Yeer Jen yeeueke eghe ve ngDee, DeeBmet kee Pejvee het he[e~
jesvee efmemekeer ceW yeoue ieee, ceeB kes Deebeue hej keto he[e~~
ceeB lees cecelee keer cetjle nw, Gmeves cegVes kees G"e efueee~
let cesje jepee yese nw, veeEn ees legPes ueieleer YeFee~~
Jeevegeesie Deelcee kees jepee yese ken pe[ mes yeouee~
heLe ceW eueles eueles ceeB ves, efmeKeueeF& kewmeer %eeve keuee~~4~~
Ssmes ner mejmJeleer ceelee, peie kees en keuee efmeKeeleer nw~
eejeW DevegeesieeW ceW efveye, efpeveJeeCeer jen efoKeeleer nw~~
eLeceevegeesie, kejCeevegeesie, ejCeevegeesie mJeeOeee kejes~
ece-ece mes efhej Jeevegeesie ceW, Deelcee kee DeOeee he{es~~
eboveeceleer peie Fmeer lejn mes, meerKesiee DeOeelce keuee~
heLe ceW eueles-eueles ceeB ves, efmeKeueeF& kewmeer %eeve keuee~~5~~

N: M

pewve keeJe keLeeSB

ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer SJeb

Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer keer keeJe Jeelee&
lepe&-meeJeve kee cenervee..........
evoveeceleer
- let hetvees kee evoe, Deewj ceQ ceeJeme keer jele~
yeesuees ceelee cesje lesje, nes ieee kewmes meeLe~~1~~
eer %eeveceleer ceeleepeer - ceQves legPes eKeeee, %eeveece=le kee pees mJeeo~
FmeerefueS lees cesjer lesjer, peuoer yeve ieF& yeele~~2~~
evoveeceleer

- peerJeve kes Fve mJeCe& #eCeeW kees, veefnb meesee Lee yeeheve ceW~
osKee henueer yeej legPes peye, efJemcee neslee Lee ceve ceW~~
ceQ keee peevetB lesjer, heoJeer nw peie ceW Keele~
yeesuees ceelee cesje lesje, nes ieee kewmes meeLe~~3~~

eer %eeveceleer ceeleepeer - ieejn yejme Gcej ceW let, cesjs oMe&ve kees Deeeer Leer~
Gme #eCe ner ceQves legPekees keg, %eeve keer yeele efmeKeeF& Leer~~
Jener %eeve keer efMe#ee, nes DeeF& legPekees eeo~
FmeerefueS lees cesjer lesjer, peuoer yeve ieF& yeele~~4~~
evoveeceleer

- yeeue Gcej ceW cegPekees ceelee, legceves pees mebmkeej efoes~

Gmekee ner heue ceQves legcemes, leerve jlve mJeerkeej efkees~~
let nw %eeve keer iebiee, heeJevelee lesjer Keele~
yeesuees ceelee cesje lesje, nes ieee kewmes meeLe~~5~~

eer %eeveceleer ceeleepeer - cesjs %eeve keer meefjlee mes legce, eens efkelevee %eeve Yejes~
jlve$ee keer Je=er kejkes, efvepe hej kee keueeCe kejes~~
ieg Dee%ee ceW efyeleeS, legceves Deheves efove jele~
FmeerefueS lees cesjer lesjer, peuoer yeve ieF& yeele~~6~~
evoveeceleer

- efpeme peveveer ves pevce efoee, ceQ Gmekees keYeer ve YetuetBieer~

lesjs JeeveeW kes ceesleer ceQ, Deheves efoue ceW Yej uetBieer~~
egie egie leke let cegPekees, os Dehevee DeeefMeJee&o~
yeesuees ceelee cesje lesje, nes ieee kewmes meeLe~~7~~

(80)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eer %eeveceleer ceeleepeer - ceneJeerj keer hejcheje ceW, kegvokegvo Deeeee& ngS~
Fme ece ceW eer MeebefleefmebOeg Fme meefo kes eLeceeeee& ngS~~
Gvekes oMe&ve kejkes, heeee ceQves mevceeie&~
FmeerefueS lees cesjer lesjer, peuoer yeve ieF& yeele~~8~~
evoveeceleer

- MeebefleefmebOeg kes heefMe<e, eer JeerjefmebOeg keer efMe<ee legce~

{lee Deew mebkeuhe keer cetjle, njleeR peie kee efceLeelece~~
kens evovee pevece pevece ceW, eentB lesje meeLe~
yeesuees ceelee cesje lesje, nes ieee kewmes meeLe~~9~~

N: M