T.C.

POLS AKADEMS GVENLK BLMLER ENSTTS ULUSLARARASI GVENLK ANABLM DALI

IRAK BLGESEL KRT YNETMNE KRESEL VE BLGESEL BAKI

YKSEK LSANS TEZ Onur AKAKAYA

Danman Do. Dr. Mustafa UFALI

Ankara 2009

T.C. POLS AKADEMS GVENLK BLMLER ENSTTS ULUSLARARASI GVENLK ANABLM DALI

IRAK BLGESEL KRT YNETMNE KRESEL VE BLGESEL BAKI

YKSEK LSANS TEZ Onur AKAKAYA

Danman Do. Dr. Mustafa UFALI

Ankara 2009

T.C. POLS AKADEMS GVENLK BLMLER ENSTTS ULUSLARARASI GVENLK ANABLM DALI

IRAK BLGESEL KRT YNETMNE KRESEL VE BLGESEL BAKI

YKSEK LSANS TEZ Onur AKAKAYA

Bu tez ../ ../ 20.. tarihinde aadaki jri tarafndan Oybirlii/Oyokluu ile kabul edilmitir. mza . .

Jri Bakan:

Do. Dr. Nasuh USLU

ye: Danman ye:

Do. Dr. Ertan BEE

Do. Dr. Mustafa UFALI

T.C. POLS AKADEMS BAKANLII GVENLK BLMLER ENSTTS MDRLNE Yksek lisans tezi olarak sunduum bu almay bilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek bir yol ve yardma bavurmakszn yazdm, yararlandm eserlerin kaynakada gsterilenlerden olutuunu, bunlardan her seferinde yollama yaparak yararlandm belirtir; bunu erefimle beyan ederim. Enstit veya baka herhangi bir mercii tarafndan belli bir zamana bal kalmakszn, tezimle ilgili bu beyana aykr bir durumun tespit edilmesi durumunda, ortaya kacak tm ahlaki ve hukuki sonulara katlanacam bildiririm. 13/07/2009 Onur AKAKAYA

TEEKKR
Bu tezin adnn konmasndan sonu aamasna gelmesine kadar, benden kymetli desteini esirgemeyen danman hocam Do. Dr. Mustafa UFALIya; tezimin olumasnda emekleri geen ve gerekletirdiimiz mlakat almalar ile bana deerli grlerini sunan hocalarm Prof. Dr. Mustafa AYDINa, Do. Dr. dris BALa ve Do. Dr. Levent RERe; yine zerimden manevi desteklerini hibir zaman esirgemeyen canm kardeim Duygu KOCAADAM ile deerli ei Engin KOCAADAMa; sevgili eim Burcu AKAKAYAya ve maddi ve manevi desteklerini her zaman hissettiim canm anneme ve babama teekkr bor bilirim.

ZET AKAKAYA, Onur, (2009), Irak Blgesel Krt Ynetimine Kresel ve Blgesel Bak, Yksek Lisans Tezi, Danman: Do. Dr. Mustafa UFALI, 139 sayfa. Irak tarihi, devletin kuruluundan bugne srekli olarak Krt gruplarn ayrlk faaliyetlerine ve isyanlarna sahne olmutur. Bu isyanlar, zamanla lkenin kuzey blgesinde younlam ve ayrlk bir harekete dnmtr. Krt gruplar Blgesel Krt Ynetimi ad altnda I. Krfez Savandan bu yana adeta de facto bir devlet gibi hareket etmilerdir. 2003 sonrasnda ise, Krtlerin etkinlii iyiden iyiye artmtr. nmzdeki srete, Blgesel Krt Ynetiminin otonomi ve hatta tam bamszlk kazanmak iin abalarn srdrecei ngrlmektedir. Tezimizde, kresel ve blgesel g odaklarnn Blgesel Krt Ynetimine temas noktalarn belirlemek suretiyle, nmzdeki dnemde bu uluslararas aktrlerin gelitirebilecekleri taktik ve stratejiler ve bunlara dayal olarak oluturulacak politikalar analiz edilmeye allmtr. Kresel ve blgesel aktrlerin gncel politikalar ortaya konurken, Irakl Krtlerle gemiteki ilikileri de gz nnde bulundurulmu ve gelimeler gnmzle ilikilendirilmitir. Anahtar Kelimeler: 2003 Irak Sava, Blgesel Krt Ynetimi, Kresel ve Blgesel Aktrler, Krmz izgiler, zerklik veya Bamszlk.

II

ABSTRACT AKAKAYA, Onur, (2009), A Global and Regional View to Iraq Provincial Kurdish Government, MA Dissertation, Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Mustafa UFALI, 139 pages. Ever since the foundation of its state, Iraqs history has witnesses continuous separatist activities and rebellions of Kurdish groups. These rebellions became dense in time at the northern part of the country and converted into separatist activities. The Kurdish groups acted as a de facto state since the 1st Gulf War under the title Provincial Kurdish Government. After 2003, the activities of Kurdish decreased significantly. During the process ahead of us; it is anticipated that the Provincial Kurdish Government will continue its efforts for autonomy and even for full independence. In our thesis, by means of detecting the contact points of the global and regional power groups to the Provincial Kurdish Government, it is attempted to analyze the tactics and the strategies and also the policies basing on these, which may be developed by these international actors during the term ahead of us. While setting forward the contemporary policies of the global and the regional actors, their relations with the Iraqi Kurdish are also considered and the developments are related with today. Key Words: 2003 Iraq War, Regional Kurdish Administration, Global and Regional Powers, Red Lines, Autonomy or Independence.

III

NDEKLER TEEKKRI ZET..II ABSTRACT..III NDEKLER ...IV KISALTMALAR ......VIII EKLLERX GR..1

BRNC BLM IRAKIN JEOPOLTK, JEOSTRATEJK VE DEMOGRAFK YNDEN NCELEMES

1.1. IRAKIN JEOPOLTK VE JEOSTRATEJK NCELEMES...5 1.2. IRAKTA DEMOGRAFK YAPI.9

KNC BLM GEMTEN GNMZE IRAK AYRILIKI KRT HAREKET

2.1. OSMANLI DNEMNDEN, SOUK SAVA DNEMNN BTMNE KADAR OLAN DNEM11 2.1.1. Osmanl Dnemindeki Krt syanlar11 2.1.2. Irak Dnemi..... 15 2.2. SOUK SAVAIN SONA ERMESNDEN, 2003 IRAK SAVAINA KADAR OLAN DNEM........................................................................................23 2.3. 2003 IRAK SAVAINDAN, GNMZE KADAR OLAN DNEM..27 2.4. GNCEL DURUM...30

IV

NC BLM KRESEL GLERN GENEL IRAK POLTKALARI VE BLGESEL KRT YNETMNE BAKILARI
3.1. ABD32 3.1.1. I. Krfez Savandan 2003e ABD Blgesel Krt Ynetimi likileri..33 3.1.2. Gncel Durum..35 3.1.3. Doal Kaynaklar ve Kerkk Konusunda ABDnin Yaklam38 3.1.4. ABD Irak Anlamasnn Blgesel Krt Ynetimine Etkileri40 3.2. RUSYA...43 3.2.1. Rusya Irak likilerinin Yakn Tarihi.45 3.2.2. Rusya Blgesel Krt Ynetimi likileri.48 3.3. N.53 3.3.1. in Irak likilerine Genel Bak..54 3.3.2. in, Petrol ve Blgesel Krt Ynetimi....56 3.4. AVRUPA BRL.......................61 3.4.1. ABnin Etkisiz ODGP Glgesindeki Irak ve Blgesel Krt Ynetimi Politikas....62 3.4.2. Avrupa Birliinin Irak ile Ekonomik likilerinin Boyutu ve Blgesel Krt Ynetimi ile Olas likiler.....64

DRDNC BLM BLGESEL GLERN IRAK POLTKALARI VE BLGESEL KRT YNETMNE BAKILARI
4.1. TRKYE..67 4.1.1. Trkiyenin Irak Politikasndaki Hedefleri67 4.1.2. Trkiye Asndan I. Krfez Savandan Gnmze Kuzey Irak..68 4.1.3. Gncel Durum...71 4.1.4. Trkiyenin Kuzey Irakta Yapmas Gerekenler..73

4.2. SRAL...77 4.2.1. srailin Iraktaki Ayrlk Krt Hareketi ile likilerinin Yakn Gemii.....78 4.2.2. Gncel Durum...80 4.3. RAN..85 4.3.1. Genel Anlamda ran Irak likilerinin Yaps.86 4.3.2. rann Blgesel Krt Ynetimi ile likileri...88 4.3.3. rann Irak Politikasnda Blgesel Krt Ynetiminin Yeri.92 4.4. SURYE..94 4.4.1. Suriyenin Gemiten Bugne Blgesel Krt Ynetimine Bak.95 4.4.2. Gncel Durum...97

BENC BLM ULUSAL VE ULUSLARARASI RAPORLARDA IRAK VE BLGESEL KRT YNETM

5.1. KUZEY IRAK VE RAPORLAR ......101 5.2. ULUSAL VE ULUSLARARASI IRAK RAPORLARI...102 5.2.1. Irak alma Grubu Raporu (Irak Study Group Report).102 5.2.2. Pentagon Irak Raporlar: Irakta Gvenlik ve stikrar lmek (Measuring Security and Stability in Iraq) 2007 ve 2009 Raporlar109 5.2.3. TEPAV Raporu: Riskler ve Frsatlar Kavanda Irakn Gelecei ve Trkiye (2007)..110 5.2.4. ASAMn Irak Raporu (2007)...115 5.2.5. USAK Kuzey Irak Operasyon Raporu (2007).115 5.2.6. SETA Raporu: Irakta Yeni Dnem, Ortadou ve Trkiye (2006).116 5.2.7. BLGESAMn Irak Raporu: Irakn Kuzeyindeki Muhtemel Gelimelerin Trkiyeye Etkileri...121 5.3. RAPORLARIN ORTAK TESPTLER...122

VI

SONU...125 KAYNAKA..131

VII

KISALTMALAR AB ABD a.g.e. a.g.k. a.g.m. ASAM bknz. : Avrupa Birlii : Amerika Birleik Devletleri : Ad geen eser : Ad geen kaynak : Ad geen makale : Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi : Baknz

BLGESAM : Bilge Adamlar Stratejik Aratrmalar Merkezi BKY BM BOP IKDP IKYB KDP K K KYB MGK MOSSAD SAVAK s. ss. ODGP SETA : Blgesel Krt Ynetimi : Birlemi Milletler : Byk Orta Dou Projesi : Irak Krdistan Demokrat Partisi : Irak Krdistan Yurtseverler Birlii : Krdistan Demokratik Partisi : Krfez birlii Konseyi : Krdistan Yurtseverler Birlii Partisi : Milli Gvenlik Kurulu : srail Gizli Servisi : ran stihbarat rgt : Sayfa : Sayfadan sayfaya : Ortak D ve Gvenlik Politikas : Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf

VIII

SSCB TBMM TEPAV USAK yy.

: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii : Trkiye Byk Millet Meclisi : Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf : Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu : Yzyl

IX

EKLLER Sayfa ekil 1: ekil 2: ekil 3: ekil 4: ekil 5: ekil 6: ekil 7: Irakn petrol blgelerini gsterir harita Irakn etnik ve mezhepsel yapsn gsterir harita Sava ncesi KDP ve KYB Blgeleri Muhtemel Bir Krt Devletinin Jeopolitii Kk ve Homojen Yapdaki Olas Krt Devleti kiye Blnm Irak Modeli e Blnm Irak Modeli 8 10 26 108 114 119 120

GR
Uzun yllar Osmanl hkmranlnda kalan Irak, Sykes Picot Anlamasnn bir sonucu olarak kurulmu olan bir devlettir. Bu anlama, 1916 ylnda Kahirede ngilizler ve Franszlar arasnda imzalanan ve zellikle Ortadounun bugnk haline gelmesine sebep olmas asndan nem arz eden bir anlamadr. 1 Anlama ile Ortadou blgesinde yeni ve yapay devletler kurularak, Sykes Picot Hatt denilen yapay ve geometrik snrlar yaratlmtr. Bu snrlar, o dnemin koullarnda dnyann iki byk emperyalist gc olan ngiltere ve Fransann Ortadouya bak alarn yanstmtr. yle ki; Fransz ve ngiliz subaylar blgenin etnik ve dinsel yapsn gz nnde bulundurmakszn, sadece zamann iki kresel gcnn karlar dorultusunda, harita zerinde yeni lkeler oluturup blgedeki etnik gruplar da paralamlardr. 2 1916 ylnda, Sykes Picot Anlamas sonucunda tasarlanan yapay bir devlet olarak ngiltere himayesine giren Irak, 1930 ylnda bamszlna kavumutur. 3 Bamszlk kazand 1930 ylndan, 1968 ylnda iktidara gelen Baas Partisi dnemine kadar srekli siyasal alkantlarn ve askeri darbelerin bir zincirin halkalar gibi birbirini izledii bir lke olmaktan kurtulamayan Irakn yakn tarihi, sreen bir ekilde topraklarnda yaayan ve aslnda resmiyette Irak vatandaln tayan Krtlerin ayrlk faaliyetlerine sahne olmutur. Irak Ayrlk Krt Hareketi olarak da adlandrabileceimiz bu siyasal ve silahl unsurlara dayal hareket, hemen her dnemde Irak Hkmetinin iddetini ensesinde hissetmi; ancak hibir dnemde Baas 4 Partisi dneminde olduu kadar yok edici operasyonlara maruz kalmamtr. 1968 ylndan itibaren Baas 5 Partisinin ynetimine giren Irak, yaklak 35 yl bu partinin ynetimi altnda kalm, ancak 2003 ylnda ABD liderliindeki mttefik gleri tarafndan igale maruz braklmtr. ABDnin Irak igal etmesi neticesinde Baas Partisi lideri ve Irak Devlet Bakan Saddam Hseyin devrilmi; ancak rejimin

smail Dursun, (2006), Kuzey Irak Krtleri, Ayrlk Krt Hareketinin Devletleme Sreci ve Trkiyeye Etkileri, Gebze leri Teknoloji niversitesi, Yksek Lisans Tezi, Gebze, s. 64 2 a.g.k., s. 64 3 Hakk znur, (2004), Cahlarn Sava, Ankara: Altn Kre Yaynlar, s. 24 4 Baas kelimesi Arapada yeniden dirili anlamna gelir.

devrilmesinin ardndan Irakta tesis edilmeye allan istikrar ve gven ortam bir trl salanamam; lkenin son alt senesi atma, iddet ve kaos ortam ierisinde gemitir. Uzun yllar boyunca ayrlkln nefesini ensesinde hissetmi bir lke olan Irakn toprak btnl, hibir zaman 2003 sonras dnemdeki kadar tehlikeye dmemitir. galden nce ve igal srerken Irakn kuzeyinde bulunan Blgesel Krt Ynetimi, Iraka kar ABD liderliindeki mttefik kuvvetlerin safnda yer alm ve bunun bir dl olarak yeniden yaplandrlan Irakta etkin bir nfuza sahip olmutur. almamzn konusu; Irakn geleceine dair senaryolar ortaya koymak ve bu muhtemel senaryolar ierisinde Blgesel Krt Ynetiminin hangi rol stlenebileceini tespit etmektir. Ayrca almamzda nmzdeki srete Irakta oluacak siyasal yaplanma ierisinde Blgesel Krt Ynetimine nasl bir stat kazandrlabilecei ve her trl koulda kresel ve blgesel g odaklarnn Blgesel Krt Ynetimi ile ne tr ilikiler ierisine girebilecei analiz edilmek istenmitir. almamzn genel amac ise; Irakn kuzeyinde hali hazrda de facto bir devlet grnmnde olan Blgesel Krt Ynetiminin bugnk konuma gelmesini salayan Irak Ayrlk Krt Hareketinin tarihesini incelemek ve daha gncel bir yaklamla Blgesel Krt Ynetiminin 2003 sonras kazand avantajl konumu ortaya koymaktr. Bunun yannda blgesel ve kresel g odaklarnn Irak ve Blgesel Krt Ynetimi ile olan yakn tarih ilikileri bir arada deerlendirilmek suretiyle, bu g merkezlerinin nmzdeki srete Irak ve Blgesel Krt Ynetimine dair ne tr politikalar gelitirebilecekleri tespit edilmeye allmtr. Kresel gler olan ABD, Rusya, in ve Avrupa Birliinin ve blgesel gler olan Trkiye, srail, ran ve Suriyenin bugne kadar Irak ve Blgesel Krt Ynetimi ile girdikleri ilikiler incelenmi; bu g odaklarnn gncel politikalar da almaya yanstlmtr. Ayrca, Irakn kuzeyindeki de facto Krt idaresinin nmzdeki srete uluslararas toplumca tannm de jure bir Krt devletine dnme ihtimali zerinde de durulmu, bu ihtimalin ortaya karaca kresel ve blgesel yansmalar analiz edilmeye allmtr. zellikle beinci blmde, Irakn geleceiyle ilgili alternatifler nda deerlendirmelerde bulunulmu olsa da, tezimiz Blgesel Krt Ynetiminin yeniden

yaplandrlan Irak ierisinde alaca pozisyonun tespiti ve bu pozisyona dair uluslararas g odaklarnn tesir noktalarnn saptanmas ile snrl tutulmutur. Birinci blmde; Irakn demografik yaps analiz edilmeye ve lkedeki etnik ve sekter yap ortaya konmaya allmtr. Ayrca, Irakn kresel ve blgesel gler iin neden nemli olduu sorusuna yant aranarak lkenin jeopolitik ve jeostratejik incelemesi yaplmaya allmtr. kinci blmde; Irak Ayrlk Krt Hareketi Osmanl dneminden gnmze tarihsel anlamda incelenmi ve bu hareketin Irak Devletinin kuruluundan itibaren merkez hkmete kar giritii ayrlk faaliyetler kronolojik bir ekilde ortaya konmutur. kinci blm, Ayrlk Krt Hareketi ile ilgili tarihsel incelemelere ayrldndan bu blmde gncel durum ele alnmamtr. nc blmde; kresel gler olan ABD, Rusya, in ve Avrupa Birliinin Irak ve Blgesel Krt Ynetimi ile gemiteki ilikileri incelenmi ve bu g merkezlerinin Irakn gelecei konusunda izleyebilecekleri politikalar analiz edilmeye allmtr. Ayrca bu blmde, saylan kresel glerin Blgesel Krt Ynetimi ile nmzdeki srete ne gibi ilikiler ierisine girebilecekleri, ulusal ve uluslararas raporlar, yayn organlar ve bilimsel kaynaklar nda deerlendirilmeye allmtr. Drdnc blmde; bu kez kresel olmasa da blgesel bazda birer g olan Trkiye, srail, ran ve Suriye gibi devletlerin Irak politikalarna gemiten gnmze bir gz atldktan sonra, bu lkelerin gnmzde nasl bir Irak istedikleri sorusuna yant aranmtr. Bu aktrlerin Blgesel Krt Ynetimine yaklamlar analiz edilmeye allm, Irakta ortak karlarnn ve birleebilecekleri ortak paydalarn olup olmad konular incelenmitir. Bamsz bir Krt devletinin kurulmasnn nlenmesinin bu ortak paydalar ierisinde yer alp almad da tespit edilmeye allmtr. zellikle Trkiyenin Kuzey Irak politikas balamnda, bundan sonraki srete yapmas gerekenler drdnc blmn Trkiye ksmnda detayl bir ekilde ortaya konulmutur. almann beinci blmnde; Irakta 2003teki sava sonrasnda gelinen durum ve bu durum ierisinde Blgesel Krt Ynetiminin kazand avantajl konum, ulusal ve uluslararas Irak raporlar nda incelenmitir. Bu blmde

srasyla; Irak alma Grubu Raporu (Iraq Study Group Report), Pentagonun Irakta Gvenlik ve stikrar lmek (Measuring Security and Stability in Iraq) isimli raporlar (2007 ve 2009), TEPAVn Riskler ve Frsatlar Kavanda Irakn Gelecei ve Trkiye isimli raporu, ASAMn 2007 Irak Raporu, USAKn Kuzey Irak Operasyon Raporu, SETAnn Irakta Yeni Dnem, Ortadou ve Trkiye isimli raporu ve BLGESAMn Irakn Kuzeyindeki Muhtemel Gelimelerin Trkiyeye Etkileri isimli raporu gibi ulusal ve uluslararas nitelikteki raporlar, Irak ve Blgesel Krt Ynetimiyle ilgili tespitleri erevesinde incelenmitir. Saylan bu raporlar Iraktaki gncel durumu ortaya koymalar ve kuzey Irak ile ilgili kritik tespitlerde bulunmalar bakmndan nem arz etmektedir. Sonu blmnde, almann genelinde ispat edilmeye allan hususlar zetlenmitir. almamzn genelinde Blgesel Krt Ynetiminin 2003 yl sonrasnda ABD liderliindeki glerin teviki ve destei sonucunda Irakta imtiyazl bir konuma ykseltildii, buna ramen yakn gelecekte Blgesel Krt Ynetiminin kaderinin belirlenmesinde blgesel ve kresel glerin politikalarnn yeknunun etkili olaca ispat edilmeye allmtr. Konu ile ilgili deerli almalar bulunan TOBB ET retim yesi Prof. Dr. Mustafa AYDIN, Gvenlik Bilimleri Enstits retim yesi Do. Dr. dris BAL ve stanbul niversitesi retim yesi Do. Dr. Levent RER ile mlakat almalar yaplarak, kendilerine tezimizin konusunu oluturan Blgesel Krt Ynetiminin geleceine dair sorular yneltilmi ve grleri alnmtr. Deerli hocalarmzn grleri ilgili blmlere yanstlmtr. Bu yksek lisans tezi ulusal ve uluslararas raporlarn, yine ulusal ve uluslararas yayn organlarnn, bilimsel eserlerin, konu ile ilgili yaplan mlakatlarn, web siteleri vb. kaynaklarn kullanlmasyla yaplan geni bir literatr taramas sonucunda oluturulmutur. kincil kaynaklarn kullanld tezimizde, nitel aratrma ve mlakat metotlar benimsenmitir.

BRNC BLM IRAKIN JEOPOLTK, JEOSTRATEJK VE DEMOGRAFK YNDEN NCELEMES

1.1. IRAKIN JEOPOLTK VE JEOSTRATEJK NCELEMES Irak, kuzeydoudan Arap yarmadas, kuzeyden Trkiye, doudan ran, gneydoudan Basra Krfezi ve Kuveyt, gneyden Suudi Arabistan ve batdan rdn ve Suriye ile evrili olan bir lkedir. lke toplam 438.317 kmlik bir alan kaplamakta; bunun 924 kmlik blmn i sular oluturmaktadr. lke kuzeyden gneye 1390 km, doudan batya 250 km uzunluundadr. Denize olan ky snr 60 kmye yaklaan Irakn kara snr 3500 km. civarndadr. lkenin kara snrlarnn nemli bir blmn ise 350 km ile Trkiye oluturmaktadr. 6 Irak konumu gerei jeopolitik ve jeostratejik neme sahip olan bir lkedir. Birok medeniyetin kklerinin lkenin olduu blgede olmas, insanlk tarihinin nemli bir evresinin bu topraklarda getiini gstermektedir. 20. yzyl balarnda blgede kefedilen petrol kaynaklar ve buna bal olarak ortaya kan siyasi gelimeler, lkeyi uluslararas politika iin daha da nemli bir konuma tamtr. 7 Bu nedenle, Irak yzyldan fazla bir sredir kresel glerin kontrol etmeyi planladklar bir lke olmutur. Daha gncel bir bakla, lkenin Asyann gneybatsnda yer almas ve Akdeniz blgesini Pakistan, Hindistan ve Uzakdouya balayan ksa bir yol geidi zerinde bulunmas, corafi konum bakmndan bir irtibat lkesi olmasn beraberinde getirmektedir. 8 evresindeki lkelere nazaran doal olarak ok daha geni tarm alanlarna ve zengin petrol yataklarna sahip olmas, Irakn jeopolitik nemini daha da artrmaktadr. yle ki; Irak, Suudi Arabistan ve Kanadadan sonra dnyann nc byk petrol rezervlerine (115 milyar varil civarnda) sahip lkesi

Sabriye Deliceolu, (2006), Kuzey Iraktaki Etnik ve Dini Gruplar ve Blge Politikalarndaki Etkileri, Marmara niversitesi Siyasi Tarih ve Uluslararas likiler Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, stanbul, s. 12 7 Ramazan Gzen, (2006), Kuzey Irak Sorunu, dris Bal (Der.), 21. Yzylda Trk D Politikas, Ankara: AGAM Yaynlar, s. 797 8 Deliceolu, (2006), a.g.e., s. 14

konumundadr. Petrol retiminin yeterli yatrm olmas ve ihracat altyaps ina edilmesi halinde, gnlk 2 milyon varile kadar kabilecei ne srlmektedir. 9 Irak, gerek nfus gerekse de sosyal yap bakmndan Ortadounun bir minyatr gibidir. lkedeki her bir i aktrn komu lkelerdeki etnik ve sekter gruplarla irtibat bulunmaktadr. rnein; Irakn kuzeyindeki Krtlerin Trkiye, Suriye ve randaki Krtlerle; ii Araplarn ran, Kuveyt, Bahreyn ve Suudi Arabistandaki iilerle; Snni Araplarn Suriye ve rdndeki Snni Araplarla ve nihayet Trkmenlerin Trkiye ile balar bulunmaktadr. 10 Bu mozaik yapsndan tr dier ulus devletlere nazaran dengeleriyle daha kolay oynanabilecek bir devlet olan Irak, 2003 sonras urad igal sonrasnda lke btnl adna ciddi sorunlar yaamaya balamtr. zellikle Krtler ve iiler, ykselen siyasal glerine paralel bir ekilde lkede silahl unsurlar oluturmu; bu unsurlar atma ve kaos ortamn tetiklemitir. lkede, farkl gruplar atma ve anlamazlk ortamna srkleyen birok faktrn varlndan bahsedilebilir. Bu faktrler; devlet eklinin belli olmamas, blgesel ynetimler arasndaki snr anlamazlklar, doal kaynaklar konusundaki belirsizlikler, etnik ve mezhepsel gruplarn birbirine stnlk salama abalar ve gruplarn Irak milliyetiliini benimseyememesi olarak sralanabilir. Irakn siyasal yaps belirsizliklerle dolu olduka, i aktrler arasndaki rekabet ortam srdke ve d aktrlerin karsal olarak lkeye nfuz etme abalar ve mdahaleleri sona ermedike, uzla ve atmaszlk ortamnn tesis edilmesi mmkn olmayacaktr. Irak, sadece i aktrler asndan hassas bir lke deildir. Blgesel aktrler, kresel gler ya da kresel g adaylar iin de Irak hayati neme sahip bir lke konumuna ykselmitir. Blge lkeleri Trkiye, ran ve Suriyenin Irakta ortak paydalar oluturma ynnde hesaplar bulunmaktadr. Irakn toprak btnl konusu her lke iin ortak bir payda oluturmaktadr. Blgenin 2003 sonras hassas bir yapya brnmesi, bu lkeler iin nemli bir sorun oluturmaktadr. Ayrca

Snmez Kksal, (2007), Irakn Kuzeyindeki Muhtemel Gelimelerin Trkiyeye Etkileri, stanbul: BLGESAM, s. 12 10 Mustafa Aydn v.d., (2007), Riskler ve Frsatlar Kavanda Irakn Gelecei ve Trkiye, Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf.

Trkiye ve ran gibi lkeler Irakn kendi karlar dorultusunda ekillenmesi iin aktif bir siyaset izlemektedirler. Blgesel gler gibi kresel gler de Iraka tesir etme gayretindedirler. Blgedeki petrol kaynaklarnn gvenliinin salanmas iin her art altnda, ABDnin Iraktan btnyle elini ekmesi mmkn gzkmemektedir. 11 Rusya asndan ise Irak, ABD ile global mcadelenin cephelerinden birisidir. Bunun yannda Moskovann Basra petrolleriyle alakal kayda deer bir ilgisi bulunmaktadr. Gelecek on yln en byk enerji tketicisi olmas beklenen inin ise bu ynyle Irakn enerji kaynaklar ile yakndan ilgilenecei tahmin edilmektedir. ABnin Irakta dier kresel aktrler kadar etkili olmas pek olas deildir. Ortak politikalar retemeyen ABnin blgedeki gelimeleri takip etmesi ve enerji gvenliinin salanmas asndan Iraka mdahil olmaya almas daha olasdr.

11

Kksal, (2007), a.g.e., s. 19

12

12

ekil 1: Irakn petrol blgelerini gsterir harita. Kaynak: www.lib.utexas.edu/maps/historical/iraq

1.2. IRAKTA DEMOGRAFK YAPI Irakn geleceine dair analizlerin yaplabilmesi iin, lkenin demografik yapsnn da iyi bir ekilde ortaya konmas gerekmektedir. Ancak; Irakn nfus bilgileri ile ilgili nemli bir hususun altnn izilmesi gerekmektedir. ou Batl kaynaklar tarafndan verilen rakamlar doru yorumlamak son derece hayati bir nem arz etmektedir. Bahsedilen kaynaklarn Krt merkezli d politikalar gereince, rakamlarn yanstlmasnda gerekten uzaklalm olunabilecei unutulmamaldr. Zira bu kaynaklarda bilimsellikten ziyade, kendi politikalarna hizmet etmeyi esas alan siyasi kayg ve amalar n plana kmaktadr. Konuyla alakal olarak lkemizde de yeterli bir milli veri taban mevcut deildir. 13 Irakta arlkl olarak Araplar yaamaktadr. Ancak; etnik ynden birlik oluturan Araplar mezhepsel adan iki grup halinde yaamaktadrlar. lkedeki Araplar, slam dnyasndaki en byk mezhepsel ayrm olan iilik ve Snnilik ynnden birbirlerinden ayrlmaktadr. Dinsel adan bakldnda; Irak nfusunun %60-65i ii, %32-37si Snni, %3 Hristiyan ve dier dinlere mensuptur. 14 lkede Araplardan sonra gelen bir dier nemli etnik unsur ise Krtlerdir. Irakta 1922, 1923 ve 1935 yllarnda yaplan nfus saymlarna gre, Krtlerin genel nfusa oran % 23 olarak belirlenmitir. 1975 saymna gre Irak nfusu 11 milyon olarak aklanmtr. Bu nfusun yaklak 2,5 milyonunu Krtlerin oluturduu belirtilmitir. 1991 yl tahminlerine gre ise Irakn nfusu 18 milyondur. Krt nfusunun genel nfusa oran % 23 olarak tahmin edilmitir. 15 CIA in verilerine gre 2005 ylnn Temmuz ay itibariyle Irak genel nfusu tahminen 26.074.906dr. Bu rakamn %75-80ini Araplar olutururken, genel nfus ierisinde Krt nfusu %1520 civarndadr. Trkmen, Asur ve dierleri % 5 civarnda bir oran tekil etmektedirler. 16 CIA kaynaklarndan alnan nfus rakamlarna gre, Irak nfusunun kayda deer bir blmn oluturan Krtlerin %90 Dohuk, Sleymaniye, Erbil, Diyala, Musul ve Kerkkte yaamaktadrlar. 17

13 14

Dursun, (2006), a.g.e., s. 4 Deliceolu, (2006), a.g.e., s. 19 15 a.g.e., s. 19 16 a.g.e., s. 19 17 Dursun, (2006), a.g.e., s. 7

18

18

ekil 2: Irakn etnik ve mezhepsel yapsn gsterir harita. Kaynak: www.lib.utexas.edu/maps/historical/ira

10

KNC BLM GEMTEN GNMZE IRAK AYRILIKI KRT HAREKET

2.1. OSMANLI DNEMNDEN, SOUK SAVA DNEMNN BTMNE KADAR OLAN DNEM 2.1.1. Osmanl Dnemindeki Krt syanlar Kuzey Iraktaki ayrlk Krt hareketinin temellerini Osmanl mparatorluunun son zamanlarna dayandrmak mmkndr. Irakn Osmanl Devleti hkmranlnda bulunduu yllardan bu yana, blgede Krtlerin ayaklandklar ve Osmanl Devletinin bu ayaklanmalarn bastrlmasnda zaman zaman zorland grlmektedir. Krt ayaklanmalarnn 1700l yllarn bandan bu yana sregeldii gz nnde bulundurulursa, bugn Irakn kuzeyindeki Krtlerin siyasal hareketlerinin aslnda yeni ortaya kmad, bu oluumun temellerinin yz yla yakn bir sre nce atld sylenebilir. 19. yzylda Osmanllar Krtlerin dman devletler tarafndan

kkrtlmasndan ekinmilerdir. O dnemde bahsedilen bu dman devletlerin banda ise Rusya ve ngiltere gelmekteydi. Bu yzden Osmanl mparatorluu airet seviyesinde rgtlenen Krtleri dman devletlerin etkisinden uzak tutabilmek iin, onlar merkeziyeti bir yapya entegre ederek, hkmetin denetimi altna almaya karar vermitir. 19 Bylece, Krtlerin sk bir merkeziyeti politika ile dizginlenmesi dnlmtr. Bunu yapmannsa bir kar yolu bulunmaktayd. Bu kar yol; Krt emirliklerinin ortadan kaldrlmasyla merkezi ynetimin iinin kolaylatrlmas olarak dnlmekteydi. Ancak, bu politikann uygulamaya konulmasndan sonra yerel liderler nce stanbul Hkmetine kar dmanca hisler beslemeye balamlar, daha sonra da blgesel otoritelerini snrlayan merkezi hkmete kar isyanlara kalkmlardr. 20 Tabii ki Krt topluluklarnn Osmanlya kar ayaklanmalarndaki tek neden, merkeziyeti yapya kar olular deildir. Bir dier
Ali R. Attar, (2004), Krtler: Blgesel ve Blge D Gler, ev: Alptekin Dursunolu, stanbul: Anka Yaynlar, s. 75 20 Gerard Chaliand, (1980), A People Without a Country: The Kurds and Kurdistan, London: Zed Press, s. 547
19

11

nemli neden ise, Krtlerin Osmanl ierisindeki dier etnik unsurlara gre farkllk arz etmeleri olmutur. yle ki; Osmanl Avrupada toprak kaybettike, Avrupada yaayan birok etnik topluluk Anadoluya g etmi; Osmanl kart milliyeti ayaklanmalarda kitlesel lm ve zulm gren aznlklar, kendilerini kucaklayan dost topraklarda yeni bir kimlik ierisinde erimeye ve Trklemeye kar diren gstermemilerdir. 21 Krtler ise Trklemeye kar dier etnik topluluklardan farkl bir duru sergilemilerdir. Kendi dillerini uzun sredir konumakta olan Krtler, Osmanlnn da merkez otoritesini zerlerinde hissetmeyince ayaklanmalar iin gerekli zemin hemen oluuvermitir. 22 Krt topluluklarnn Osmanlya kar isyana kalkmalarnn bir dier nemli nedeni de, Osmanlda 19. yzylda ortaya kan Tanzimat ve Islahat Fermanlar sonras, Her tebaa eit hak ve ykmllklere sahip olacaktr. ilkesinin kabul edilmesi olmutur. Bu durum imparatorluktaki ou etnisiteyi olduu gibi Krtleri de memnun etmemitir. nk bu ilke Krtlerin de bundan sonra vergi verecekleri ve askere gidecekleri anlamna geliyordu. 23 Krtler ise bu durumdan hi memnun olmamlar ve tepkilerini isyan etmek suretiyle gstermeye balamlardr. Osmanl dneminde Krtler tarafndan karlan ilk isyan Badat ynetimine kar giriilen 1716 ylndaki Sleyman Baban olu Bekir Bey isyandr. 24 Bu isyan Bekir Beyin ldrlmesiyle sonulanm ve ayaklanma ancak bu ekilde bastrlmtr. Ancak ilk Krt isyan olmas ve dier isyanlar da tetiklemesi ynnden Bekir Bey isyan Krt tarihinde nemli bir yer tutmutur. 1788 ylnda ise, bu kez Baban airetinden Abdurrahman Paa, Badat Valisine kar isyana kalkm; Abdurrahman Paann kardeinin valiyle ibirlii yapmas sonucu isyan bastrlmtr. 25 19. yzyla gelindiinde, bu kez Sorani aireti lideri Mir Muhammed Paa Osmanllara kar bir isyana kalkmtr. Mir Muhammed isyan sonucunda geici bir baar elde etmi, 1834 ylnda kanl bir atma sonrasnda Osmanllar geri ekilmek zorunda brakarak, 1836 ylna kadar blgeyi kontrolnde tutabilmitir. 26
21 22

mer Tapnar, (2007), Kimlik Sorunlarmz Yine Depreiyor, Radikal Gazetesi a.g.m. 23 Mete Tunay, (2003), ok Kltrllk Perspektifleri, Sivil Toplum ve Kltr Konferans Yazlar, No: 2, s. 5 24 Attar, (2004), a.g.e., s. 75 25 a.g.e., s. 75 26 Mehrdad R. Izady, (2004), Bir El Kitab: Krtler, stanbul: Doz Yaynlar, ss. 123124

12

Mir Muhammed isyann 1843 ylndaki Bedirhan Bey isyan izlemitir. 1827 ylnda Girit Valiliine atanan Bedirhan Bey, Tanzimat Fermanna tepki olarak isyan etmi ve hatta kendi adna hutbe okutup kitap bastracak kadar ileri gitmitir. 27 Bu isyan, nispeten ulusalc bir nitelik tamas nedeniyle ilk ulusalc hareket olarak nitelendirilmitir. Bedirhan Bey ayaklanmasnn ortaya k sebebi de, dier Krt isyanlar gibi Osmanlnn emirliklerini ortadan kaldrmaya, onlar dzenli bir hale getirmeye ve merkeze balamaya alma giriimi olmutur. 28 1855 ylnda bu kez Hakkri Emirliinden azledilen Yezadan ir, 1853 ylnda Osmanl Rus Savann balamasnn da etkisiyle isyan etmitir. Yezadan irin bu isyan kartmasnda ngiltere ve Rusyann verdii destek etkili olmutur. 29 Bir dier nemli Krt isyan ise 1880 ylnda ortaya kan ve bu kez ran hedef alan eyh Ubeydullah isyandr. eyh Ubeydullah Nakibendi Tarikatna mensup bir aileden gelmekteydi. rann eyhin hukukunu tanmamas zerine, 1880 ylnda ngiliz silahlaryla donatlm olan Ubeydullah gleri ran kuvvetlerine kar saldrya gemitir. 30 eyh 1881 ylnda Ubeydullahn tutuklanarak Mekkeye srlmesi emrini vermi, bunun zerine isyan sona ermitir. 31 I. Dnya Sava yllarna gelindiinde, ngilterenin yaylmac siyasetinin bu seferki adresinin Krtlerin younlukla yaamakta olduu kuzey Irak blgesi olduu grlmektedir. nk Osmanl mparatorluu henz I. Dnya Savana dhil olmadan, ngilterenin balca hedefleri arasnda petrol bakmndan zengin topraklara sahip olan Musul ve Kerkk ele geirmek bulunmaktayd. 32 ngiltere, blgeye ynelik emellerini gerekletirmek ve Osmanly etkisiz klmak iin, blgede kendine yanda etnik unsurlar bulmak ve bu etnik unsurlar Osmanlya kar kullanmak zorunluluu hissetmitir. Bu mevcut durum en ok Irak Krtlerinin iine yaramtr. nk blge Krtlerinin adlarn ilk kez duyurmalar, blgeye ilikin

27

Mustafa Kayar, (2003), Trk-Amerikan likilerinde Irak Sorunu, stanbul: IQ Kltr Sanat Yaynclk, s. 25 28 Attar, (2004), a.g.e., s. 76 29 a.g.e., s. 77 30 a.g.e., s. 79 31 a.g.e., s. 80 32 Mim K. ke, (1995), Musul Krdistan Sorunu, stanbul: z Yaynclk, s. 42

13

hesaplar olan ve blgede etkin olma abasnda olan ngiltere ile iliki kurmalar sonucunda gereklemitir. 33 ttihat ve Terakki Partisinin iktidarda olduu bu dnemde, Krt Teali ve Terakki Cemiyeti siyasal bir Krtlk akm olarak ortaya km; ancak yine de Ayrlk Krtlk grn topluma yanstamamtr. 34 Birinci Dnya Sava dneminde de benzer bir Krt Teali Cemiyeti kurulmutur. Krt isyanlarna geri dnecek olursak; Birinci Dnya Sava dneminde Ali Bat syan, Cemil eto syan ve Milli Aireti syan gibi kiisel bazda olan ve Krtlerin geneline mal edilemeyecek trde isyanlar kt da grlmtr. 35 Cumhuriyet dneminde ise, en byk Krtlk isyanlarndan bir tanesi olduu iddia edilen eyh Said syan patlak vermitir. Bir Nakibendi eyhi olan Saitin cumhuriyetin ilan ve hilafetin kaldrlmasn izleyen srete balatm olduu isyan, grn itibariyle geni apl bir irticai eylem olarak nitelendirilmektedir. syann ngilterenin destei ile kartld iddia edilmitir. ngilterenin Krtlere kar giritii bu koruyucu ve kollayc tavrndaki amac, Araplarla Trkler arasnda bir tampon blge grevi tekil edecek olan bir Krt devletinin kurulmasn salamaktr. Ancak, ngilizlerin Krt siyaseti btn bunlara ramen mulk kalmtr. Bu mulk durumun balca nedenleri, Araplarn Krtler konusundaki muhalefeti ve ngilizlerin Krtlere olan inan eksiklii olarak zetlenmektedir. 36 1916 ylnda imzalanan Sykes Picot Anlamasnn Krtler zerinde byk bir tedirginlik yaratm olduu grlmektedir. 37 ngiliz ve Franszlarn Osmanl topraklarnn paylalmasna ynelik olarak imzaladklar ve daha sonra Ruslarn da taraf olduu bu gizli anlama metni ile Erzurum, Van, Bitlis vilayetleri ile Gneydou Anadolunun bir ksm Rusyaya; Suriye kylar, Kilikya ve Harput Fransaya; Mezopotamyann tamam da ngiltereye braklmaktayd. 38 phesiz bu durum Krtleri hi de honut etmemekteydi. Zira, Sykes Picot Anlamasnn yrrle konmasyla birlikte, Krtlerin hkim olmay planladklar topraklarn
Erol Kuruba, (1997), Balangtan 1960a Dein Krt Sorununun Uluslararas Boyutu, Ankara: mit Yaynclk, ss. 50-55 34 Hasan C. Gzel, (2007), Kuzey Irak - Krtlk ve Ayrlk Terr, stanbul: Tima Yaynlar, s. 27 35 a.g.e., ss. 27-28 36 Dursun, (2006), a.g.e., s. 65 37 Attar, (2004), a.g.e., s. 106 38 Sykes Picot Agreement, (2009), Encyclopdia Britannica, http://www.britannica.com/EBchecked/topic/577523/Sykes-Picot-Agreement
33

14

gelecei ngiltere, Fransa ve Rusya gibi byk devletlerin inisiyatiflerine girecekti.39 Bu dnemde Krtlerin ngilterenin yattrc politikas ile sakinletirildii ve tepki gstermelerinin nne geildii grlmektedir. 2.1.2. Irak Dnemi Birinci Dnya Savann balamasyla birlikte, 11 Mart 1917 tarihinden itibaren Irakn ynetimi Britanya Genelkurmaynn eline gemitir. Bu durum 1920 ylna dek srmtr. Bu sre ierisinde Irakta byk apl bir ii ayaklanmasnn kmas, ngilterenin Irak politikasnda nemli bir dnm noktas olmutur. ngilizlerin etnik unsurlara hkim olabilme dncesi; Ari Sami kavimlerinden, Krte ve Arapa dillerinden ve ii Snni mezhebinden oluan bir Irakn icat edilmesini beraberinde getirmitir. 40 Fransz Tires de Jaurdana gre; Irak, Kerkk ve Basradaki petrol yataklarn tekellerine almak iin ngilizler tarafndan oluturulmu olan yapay bir devlettir. 41 Bu yapay devlet ierisinde ngilterenin Krtlere olan zel desteinin ise tarih boyunca srd grlmektedir. 1918 ylnda Osmanl kuvvetleri ngilterenin Kerkkten ekilmesi sonucunda tekrar Kerkke hkim olmutur. 42 Ancak bu hkimiyet uzun soluklu olmam; Osmanlnn Ortadouda eski gcnden uzak olmas, blgede hkimiyet salamasn zorlatrmtr. Trklerin ayn yln sonbaharnda Sleymaniyeden de ekilmesinden sonra, eyh Saidin olu ve Berzenci airetinin lideri olan eyh Mahmud Berzenci blgede denetimi salamtr. 43 Berzenci, askeri tedbirler almann tesinde siyasi abalara da girimi; ngiliz yetkililerine gndermi olduu mektuplarda Krdistann bamszla kavuturulmas gereken halklar listesinden karlmamasn istemitir. 44 Mahmud Berzencinin bu uralar ierisine girmekteki dncesinin temelinde, Kuzey Irak topraklarnda tam bamsz bir Krt devletinin kurulmas gerektii ynndeki inancnn yatt dnlmektedir. Berzenci, bamsz bir Krt devletinin kurulmas iin blgede ak emelleri olan ngiltereye kar dostane bir politika izlemitir. Bu

39 40

Attar, (2004), a.g.e., s. 106 a.g.e., s. 106 41 a.g.e., s. 105 42 znur, (2003), a.g.e., s. 5 43 a.g.e., s. 5 44 a.g.e., s. 5

15

dostane politikann ardnda ngiliz desteinin salanmasndan baka, bir ngiliz hayranlnn da yatt bugn birok yazar tarafndan dile getirilmektedir. Mahmud Berzenci, Krt hareketine liderlik ettii dnemde ngilizlerin denetimi altnda bir Krt devleti hayalini kurmaktayd. Bu hayalin gereklemesinde ngilterenin byk rol olacan dnen Berzenci, ngilterenin blgede daha mdahil bir politika izlemesi gerektiini dnyor; bu dncesini her seferinde ngiliz yetkililerine sylyordu. Buna paralel bir gr olarak, Londrann Badattaki temsilcisi Arnold Wilson da, Trklere ve Boleviklere doudan Mezopotamyay igal etme frsat vermek yerine, Gney Krdistan elde tutup savunmann daha akllca olduunu rapor etmitir. 45 ngiltere, Wilsonun raporu ve Berzencinin youn istei zerine, Gneydou Anadolu ve Musuldaki gelimeleri takip etmek zere Binba Noeli blgeye tayin etmitir. 46 Binba Noelle blgenin nabzn tutmaya alan ngiltere, bir taraftan da Krt airetlerinin Osmanl ile ilikilerini kesme abasnda olmutur. Fakat, Kuds Yahudilere bir vatan olarak tahsis etmesi ve Ermenilerle ilgili politikalarndan tr nefret uyandrmas, bunun yannda Krt milliyetilerini tatmin edememesi ve blgedeki Trk yanls tutumu engelleyememesi gibi nedenlerden dolay ngiltere bu politikalarnda baarsz olmutur. 47 Bu baarszla ramen, ngiltere Iraktaki faaliyetlerine devam etmitir. 1920lerde ngilterenin Irakn kuzeyindeki Krt blgelerine ynelik srarc politikalarnda en nemli etken phesiz ki blge petrolleri olmutur. 1920 ylnda ngiliz petrol irketlerinden uzmanlar, Kerkkteki zengin petrol yataklarn iaret eden bir rapor yaymlamlardr. Ancak; petrol gibi nemli bir etkenin varlna ramen, 1920 mzakerelerinde Mahmud Berzencinin kurduu Gney Krdistan Hkmetinin kaderine ok fazla deinilmemitir. Bu durumun olumasnda ngilterenin Krtlerin birgn mutlaka Britanya nfuz blgesinden ayrlmak isteyecekleri dorultusundaki kanaati etkili olmutur. 48 ngilterenin Krtlere kar gelitirdii bu gvensiz tutum, Krtlerin de onlara gvensiz bakmalarna yol amtr. Berzenci, kurmu olduu hkmetin ngilizler
45 46

Attar, (2004), a.g.e., s. 107 ke, (1995), a.g.e., s. 85 47 Dursun, (2006), a.g.e., s. 65 48 Attar, (2004), a.g.e., s. 108

16

tarafndan yklacan dnerek, uluslararas destek arayna kmtr. lk olarak Sovyetlerle iliki kurmaya alan Berzenci, 20 Ocak 1923te Lenine bir mesaj gndererek ondan siyasi destek talebinde bulunmutur. Berzenci, bu mesajda Krtlerin Sovyetlere mazlum milletlerin hamisi gzyle baktklarn dahi belirtmitir. 49 Bu mesajdan bir sonu alamayan Berzenci, 10 Haziran 1923te Sovyetlere bu kez bir mektupla bavurmu ve bu mektupta ngilizleri Sovyetlere adeta ikyet etmitir. Berzenci, ngilizlerin Krtleri katlettiklerini syleyecek kadar ileri gitmi; Sovyetlerin blgeye tarafsz bir heyet gndermesi talebinde bulunmutur. 50 Bu mektupla da istediini elde edemeyen Berzenci, bu kez 27 Temmuz 1923te hemen hemen ayn ierie sahip olan ikinci mektubunu yazmtr. Ancak bu diplomatik giriimlerden netice alnamam, Krtler ngilizlerin etkisinden kurtulamamlardr. Krtler, ngilterenin bu duyarsz tavrna tepki gstermeleri gerektiinin ge de olsa farkna varmlar ve 1929 ylnn banda Irakta ngilizlere kar ayaklanmalara balamlardr. 51 Bu isyanlar kstl sayda kalmayp defalarca kez tekrarlanmtr. Bu ayaklanmalardaki ama, rejime ve rejimin hamisi ngiltereye Krtlerin baz haklarn kabullendirmekti. Ancak Krtlerin tm bu giriimlerine ramen, gelimeler Krtlerin istedii ynde gereklememitir. 1930 ylnda ngilterenin Iraka bamszlk vermesi ve yaplan bamszlk anlamasnda Krtlere yer verilmemesi, Krtlerin yeniden ayaklanmasn beraberinde getirmitir. 52 Bu ayaklanmalarn liderliini yine Berzenci yapmtr. Berzenci ayaklanmann ok kanl bir ekilde bastrlmas neticesinde tutuklanarak Irakn gneyine srlmtr. eyh Mahmud Berzencinin 1930 ayaklanmasnn bastrlmasnn ardndan yakalanarak tutuklanmas ve Irakn gneyine srgn edilmesinden sonra ayrlk Krt hareketinin bana Molla Mustafa Barzani gemitir. Bylece Krt hareketini 1979a kadar Molla Mustafa Barzani ynetmitir. 53 Barzaninin ilk icraat merkez

49 50

znur, (2003), a.g.e., s. 22 a.g.e., s. 23 51 a.g.e., s. 24 52 a.g.e., s. 24 53 a.g.e., s. 25

17

hkmete rest ekmek olmu, bunun sonucunda, merkez hkmet Krtlere birok siyasal hakk da ieren bir dizi sz vermek zorunda kalmtr. Ancak 1933te Irakn BMye ye olmasyla birlikte, merkez hkmet Krtlere vermi olduu szleri unutma yolunu semi, ngiltere ise o tarihten yaklak 15 sene nce Krtlere vermi olduu bamszlk szn zerklie evirmitir. 54 1939 ylnda, Molla Mustafa Barzani, Krtlerin bamszln hedefleyen bir partinin kurulmasnda byk rol oynamtr. Hewa (Umut) Partisi adyla anlan bu parti, Barzani liderliinde Krt dnr ve politika yazarlar tarafndan kurulan hem sa hem de sol kanatl olan geni tabanl bir siyasal parti olarak dikkatleri ekmitir. Ayn dnemde Irak Komnist Partisi de aktif hale getirilmi ve ilk Krt siyasi gazetesi Azad karlmaya balanmtr. 55 Ancak; Barzaninin de tpk Berzenci gibi 1943 ylna dek srgne gnderilmesiyle Krt hareketi yine birka yllna basz kalmtr. Krt cephesinde bu siyasal gelimeler yaanrken, birka yl sonra, 1943te Barzani gnderilmi olduu srgnden kaarak Barzan blgesine geri dnm ve Iraka kar yeni bir ayaklanma planlayarak ngilizlerin desteini aramtr. 56 Barzani ngiltere Bakonsolosluuna bir mektup gndererek ngiltere hayranln dile getirmi ve bykelinin emirlerine hazr olduunu belirtmitir. 57 ngiltere bu dnemde Barzaniyi yalnz brakmayarak istedii destei kendisine salam, neticede Irak Hkmeti zor duruma dmtr. Bu zorlu srecin sonunda Irakta Nuri Said Hkmeti devrilmi ve yerine Adnan Paac Hkmeti kurulmutur. 58 1945 ylndan itibaren Krtler zerinde Sovyetler Birliinin nfuzu gze arpmaktadr. 1946 ylnda randa Sovyetlerin destei ile Mahabad Krt Devleti kurulmutur. 59 Molla Mustafa Barzani de bu oluum ierisinde yer alm, yine Sovyetler Birliinin desteiyle bu kez Irak Krdistan Demokrat Partisi IKDPyi

Attar, (2004), a.g.e., s. 119 Deliceolu, (2006), a.g.e., s. 24 56 a.g.e., s. 24 57 Dursun, (2006), a.g.e., s. 86 58 a.g.e., s. 86 59 Ocak 1946'da Sovyetler Birliinin desteiyle kurulan ve Sovyetler Birliinin ekiliiyle ayn yl iinde yklan, Birlemi Milletler tarafndan tannmam Krt devleti.
55

54

18

kurmutur. 60 Ancak Mahabad Cumhuriyetinin yapay rzgr fazla srmemi, bu oluumun kurucular olan, Kad Muhammed, Seyfi Kad ve Sabri Kad 31 Mart 1947 sabah randaki ah Hkmeti tarafndan ran anayasasnn ihlli sulamasyla idam edilmilerdir. 61 Bylece, Krtler bamszlk yolunda byk bir hayal krklna daha uramlardr. Bunun yannda, 1941 ylna dek srgnde ar artlar altnda yaayan Berzencinin 9 Ekim 1956 ylnda lmesi, Krtler iin ikinci byk hayal krkl olmutur. 1958 ylnda Irakta General Abdlkerim Ksm, Sovyetler Birliinin de destei ile gerekletirdii darbe ile ynetimi ele geirmitir. 62 Darbe sonras yaynlanan geici anayasann; Araplar ve Krtler birlik halindedir ve onlarn lke erevesindeki ulusal haklar anayasa ile gvence altna alnacaktr. eklindeki nc maddesi, 63 Irakta bir bar rzgr estirmi; bu madde, ayrlk Krt hareketi iin bir dnm noktas niteliinde olmutur. Barzani liderliindeki Krtler, merkez hkmete yaklamaya balamlardr. 1959 ylndaki Nasrc General Erefin darbe giriimine kar Ksm destekleyen Barzani, Ksmn tavizkr tutumunu iyi deerlendirmi, kontrolndeki blgede glendike glenmitir. 64 Barzani, Ksm hkmetinden zerklik sz dahi almtr. Bu dnemin daha kritik bir gelimesi, Ruslarn Barzaniye verdikleri destei artrmalar olmutur. Barzani, Ruslarn destei ile kendine gveni artan bir lider grnm sergilemitir. Bu gven art, Barzaninin Irak hkmetinden daha fazlasn istemesini de beraberinde getirmitir. Krt lider, kazand bu avantajla ncelikli olarak Kerkk sahiplenme yoluna gitmi; kontrolndeki Krtlerin ve Komnistlerin Trkmenler zerindeki basklarn gitgide artrmtr. Neticede, sre 1959 ylndaki Kerkk Trkmen Katliamna kadar gitmitir. 65 1960 ylnda Kasm hkmetinin Krtlere verdii zerklik sz Msrdaki Abdunnsr hkmetince Arap Birliinin salanmasna bir ihanet olduu ynnde eletirilmitir. Ksm bu olumsuz intibay silebilmek iin lkede IKDPnin artan
60 61

Dursun, (2006), a.g.e., ss. 89-90 znur, (2003), a.g.e., s. 69 62 Dursun, (2006), a.g.e., s. 94 63 Attar, (2004), a.g.e., s. 135 64 Dursun, (2006), a.g.e., s. 95 65 a.g.e., s. 95

19

nfuzunu krmaya almtr. Ksm, partinin nde gelen isimleri olan brahim Ahmed ve Celal Talabaniyi takibe alm ve gazetelerini kapatmtr. 66 Ksmn bu tavr, tabii olarak IKDPnin tepkisini ekmitir. Bylelikle, Ksm hkmeti ile aras alan Krtler 1960ta zerklik isteklerini yeniden gndeme tamlardr. 1961 ylnda ise, Krtlerin Kerkkn zengin petrol yataklarnn bulunduu blgelerden tasfiyesi sonrasnda, IKDP, Irak Hkmetine zerklik anlamna gelen artlarn da yer ald bir rapor sunmutur. 67 Bu gelimeler yaanrken, Ksm 1960 ylnda Irakn ABD ve ngiltere ile sren petrol mzakerelerini kesmi, bylece en byk hatasn yapmtr. 68 Bu gelimeler sonrasnda Ksm hkmeti fazla dayanamam, nitekim 8 ubat 1963te Arif ve yandalar d destekle darbe yaparak iktidar ele geirmitir. Arif Hkmeti iktidara geldii yln Mays aynda Krtlerle grmelere balamtr. Krtler bu grmelerde otonomide srar etseler de grmelerden netice kmamtr. 69 Arif Hkmetinin ynetime gelmesi ile birlikte Irakl Krtler, ynetimden ok ciddi haklar talep etmilerdir. Bu talepler arasnda, Krt bir cumhurbakan yardmcsnn atanmas ve Krtlerin nfuslar orannda kabinede, devlette ve orduda temsil edilmesi de yer almtr. Ancak; Irak Hkmeti bu teklifi kabul edilemez olarak nitelendirmitir. Bunun neticesinde, Krtler merkez hkmetle uzlama midi olmadn anlamlardr. 70 Bu gelimeler zerine, Krtler ile Irak Hkmeti arasndaki gerginlik iyice artmtr. Ancak; Sovyetler Birliinin Krtleri koruyucu ve kollayc tutumunun bir neticesi olarak Iraka bask yapmas ile birlikte; Arif Hkmeti, Krtlerle grmelere hazr olduunu aklamak zorunda kalmtr. Sovyetlerin basks sonrasnda, 1964 ylndan itibaren Irak Hkmeti ve Barzani arasnda yaklak iki yl srecek olan bir atekes anlamas ilan edilmitir. Atekes sonucu Irak, Krt blgesi ile ilgili askeri blge ilantn kaldrm; iki taraf karlkl olarak ellerindeki esirleri serbest brakmlardr. 71 28 ubat 1964te, Cumhurbakan Arif, Msr lideri Nasrn kapatlan partisini rnek alan Sosyalist Arap Birlii Partisini kurmu ve 10 Maysta geici
66 67

Attar, (2004), a.g.e., s. 137 a.g.e., s. 138 68 Dursun, (2006), a.g.e., s. 96 69 znur, (2003), a.g.e., s. 118 70 Attar, (2004), a.g.e., ss. 143-144 71 a.g.e., s. 146

20

Irak Anayasasn ilan etmitir. Yeni anayasada Krtlere ve Trkmenlere yer verilmemi, bu durum Krtlerin youn tepkilerine neden olmutur. 72 Krtler yeni anayasada kendilerinin yok saylmasna tepki gstererek derhal ayaklanmlardr. 1965 ylnda, Irak ordusunun ayaklanan Krt asilere ynelik geni apl operasyonu ile bar sreci iyiden iyiye bozulmutur. Bunun akabinde, 3 Nisan 1965te Barzaninin pemergeleri de misilleme olarak Sleymaniyeye giren Irak ordusuna saldrmlardr. 73 Grld zere, 1958 1965 yllar arasnda Irakta darbeler birbirini izlemi; ancak gerekleen darbeler bunlarla da snrl kalmamtr. 1963te Ksm devirerek iktidara gelen Arif, 1966 ylnda bir uak kazasnda lm; yerine aabeyi General Abdrrahman Muhammed Arif devlet bakan olmutur. Daha sonra, 1968 senesinde Baas Partisince dzenlenen darbe ile Muhammed Arif devrilmi ve General Hasan El Bekr devlet bakanln ilan etmitir. El Bekrin yardmclna ise, henz 31 yanda olan Saddam Hseyin getirilmitir. 74 Darbenin hemen ncesinde El Bekr Irak Hkmetlerinin her dnemde Krtlere bulunduu vaatlerde bulunmu ve iktidar ele geirmek iin onlara zerklik sz vermitir. 1968 1975 yllar arasnda General El Bekr liderliindeki Irak Hkmeti, Ksm devirmek iin bir sre nce Krtlere vermi olduu zerklik szn unutarak onlardan gelebilecek her trl harekete kar olduklarn, Arap kart bir topluluk oluturan veya byle bir toplulua ye olan herkes Iraktan srgn edilmelidir szleri ile dile getirmitir. 75 Ancak; Baaslar kendi dnemlerinde Krtleri srgn etmek yerine, daha ar bir ekilde cezalandrmay semilerdir. zellikle Saddam Hseyinin Temmuz 1979da iktidara gelmesinden itibaren, isyanc Krtler ok kanl operasyonlarla katledilmilerdir. 1970ten itibaren Irakta Krtlerin en ok iine yarayan gelime, rann glenmesi ve blgede gvde gsterisi yapmaya balamas olmutur. nk rann glenmesi ile birlikte Baaslar birden ok cephede savaamayacaklarn anlamlar ve Krtlerle bar yapma yolunu semilerdir. 76 Tabii ki, Irakn Krtlerle bar
znur, (2003), a.g.e., s. 134 a.g.e., s. 137 74 Mustafa Aydn v.d., (2007), Riskler ve Frsatlar Kavanda Irakn Gelecei ve Trkiye, Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf, s. 17 75 Attar, (2004), a.g.e., s. 152 76 a.g.e., s. 154
73 72

21

yapma ihtiyac hissetmesinde, rann onlara verdii destein de etkisi olmutur. Sonuta, Irak Hkmeti ve Krt gruplarn liderleri tekrar masaya oturmulardr. Tarihe 1970 Otonomi Grmeleri olarak geen grmeler sonucunda, Irak tekrar Krtlere otonomi vermeyi taahht etmitir. Baas Partisinin Krtlere otonomi taahht etmesi ile iddet olaylar bir nebze yatr gibi olsa da, sadece birka yl sonra Saddam Hseyinin Krtlere verdii otonomi sznden vazgemesiyle gerilim yeniden trmanmaya balamtr. 77 Irak, 1980 sonrasnda, ranla sren savan sonucunda gsz duruma dm; lkenin
78

kuzeyinde

oluan

otorite

boluu

Krtler

tarafndan

doldurulmutur.

Krt gruplar, Krdistan Demokrat Partisi ve Krdistan

Yurtseverler Birlii, Irakn kuzeyinde bu otorite zaafnda glenmeye devam etmilerdir. Bu dnemde, PKK terr rgt de Irakn kuzeyinde glenmeye balam, Irakl Krt gruplarla ibirliine girimitir. 1983 ylnda Trkiyenin Irak ile Snr Gvenlii Anlamasn imzalamas ve snrdan ieriye 10 km girme imkn bulmas sonucunda, KDP ile PKK arasnda da Dayanma lkeleri Anlamas imzalanmtr. 79 Ayrca PKK ilerleyen srete KYB ile de ibirlii yapmak istemitir. Irak Devlet Bakan Saddam Hseyin, sekiz yl sren ve 1988de son bulan ran Irak Sava sresince rana destek veren Krt airetlerini cezalandrmay unutmam, savan hemen akabinde, KDP ve KYB ynetimindeki Krt blgelerine kar operasyona balamtr. Tarihe Halepe Katliam olarak geen katliamda, on binlerce Irakl Krt Enfal Operasyonu kapsamnda zehirli gaz kullanlmak suretiyle katledilmi, on binlercesi de Trkiye ve Suriye snrna ylmlardr. 80 Trkiye, snrnda gerekleen bu gelimelere sessiz kalamamtr. Nitekim 1988 ve 1991 yllar arasnda Saddam Hseyin ynetiminden kaan yaklak 60.000 Krt, Trkiye snrndan alnarak lkeye yerletirilmitir. 81

77 78

znur, (2003), a.g.e., ss. 161-165 Yksel Katan, (2008), II. Dnya Sava Sonras Trkiye-Irak Siyasi likileri, s. 315 79 a.g.m., s. 315 80 a.g.m., s. 315 81 a.g.m., s. 316

22

2.2. SOUK SAVAIN SONA ERMESNDEN, 2003 IRAK SAVAINA KADAR OLAN DNEM 1990 ylnda SSCBnin dalmas ve ABD ile SSCB arasndaki Souk Savan bitmesiyle birlikte, Ortadoudaki dengeler yeniden deimi ve uluslararas ilikiler yeni bir boyut kazanmtr. 82 Sovyetlerin kmesi sonucunda, ABD zellikle Ortadou blgesine nfuz etmek istemitir. Bu dnemde ABD; Amerikan hegemonyas altnda zorunlu bir ittifaka entegre olmu, kendisine baml ve adem-i merkeziyeti yapya sahip eyalet devletler oluturmak gayretine girimitir. 83 Blgede ABDnin bu tezine kar gelen lkeler ise birer birer tehdit alglamas listesine girmilerdir. 1990l yllardan itibaren Ortadou blgesinde ABDnin en byk tehdit olarak alglad lkelerden bir tanesi olan Irak, ABDnin blgedeki birincil hedefi haline gelmitir. ABDnin kara listesindeki Irak, 1990 ylnn Austos aynda tartmal blgelerden petrol karmak ve retim kotalarn ihlal etmekle sulad Kuveyti igal ederek kendi topraklarna ilhak ettiini aklamtr. Bunun zerine ABD, BM nezdinde giriimlerde bulunarak 660 sayl BM kararn kartmtr. Kararda, Badat Kuveytten hemen ve koulsuz ekilmeye ve statkoyu yeniden kurmaya arlmtr. Yalnzca Yemen oy vermeyi reddederken SSCB, in ve hatta Kba; Birleik Devletler, Fransa ve Byk Britanyaya katlmtr. 84 BMnin 660 sayl kararn izleyen srete, ABD 15 Ocak 1991e kadar Kuveytten ekilmeyen Irak, 16 Ocakta balatt hava bombardman ve 24 ubattaki l Frtnas kara operasyonlar neticesinde, 27 ubatta Kuveytten ekilmek zorunda brakmtr. 85 Saddam Hseyinin iine dt bu cizane durum, lkenin kuzey kesimindeki ayrlk Krt gruplar cesaretlendirmitir. Krtler ayaklanm; ancak bu ayaklanmalar Irak tarafndan ok kanl bir ekilde bastrlmtr. Bunun zerine 1 milyondan fazla Irakl Krt, Trkiye ve ran snrlarna ylm; neticede 36. paralelin kuzeyi ile 32. paralelin gneyinde kalan alan gvenli blge ilan edilerek, bu blgedeki gvenlii salamak zere eki G kurulmutur. 86

Kayar, a.g.e., ss. 2122 Serhat Erkmen, (2004), ABD Byk Ortadou ve Trkiye, Stratejik Analiz, 52.say, s. 20 84 Pierre Salinger ve Eric Laurent, (1991), Krfez Sava, (ev. E. Akbulut), E Yaynclk: stanbul, s. 47 85 Aydn v.d., (2007), a.g.e., s. 18 86 a.g.e., s. 18
83

82

23

eki Gten nce ise, Kuzey Irakta Trkiyenin giriimleri ile Gvenli Blge oluturulmutur. Yarm milyon mltecinin getirecei ekonomik yk, PKKnn bu mltecilerle yurda szabilecei ihtimali ve gerilimin Trkiyeye sramas endiesi sonucunda, Trkiye BMye bavurarak Kuzey Irakta gvenli blge oluturulmasn talep etmitir. Trkiyenin bu talebi, gvenli blgenin oluturulmasnda ok etkili olmutur. 87 Gvenli blgenin ardndan eki Gcn kurulmas, en ok Irakl Krt gruplarn yani KDP ve KYBnin iine yaramtr. Bu dnemde Saddam Hseyinin 36. paralel ile 32. paralel arasna adeta hapsedilmesi, Irakn kuzey kesimindeki Krtlerin rahat bir ekilde slenmesini de beraberinde getirmitir. Bu bakmdan bugnk de facto Krt ynetiminin temellerinin aslnda eki G sayesinde o dnemde atlm olduu sylenebilir. Krtlerin Iraktaki fiili kazanmlarn uluslararas arenadaki siyasal kazanmlar izlemitir. yle ki; 5 Nisan 1991 tarihinde Krt mltecilerin geri dn ve insani yardm operasyonu gibi konular kapsayan 688 numaral BM karar karlm, bu kararla Krt szc ilk kez uluslararas bir belgede yer bulmutur. 88 1992 yl siyasal kazanmlarn srd bir yl olmu, o yl Krtler eki Gten aldklar gle ilk kez zgr seimlerini yapmlardr. Bu seimler sonrasnda kendi meclislerini oluturan Krtler, yine eki G sayesinde Krt Federe Devletini kurmular ve Saddamn g zaaf sonrasnda artk federasyon istediklerini beyan eder olmulardr. 89 Bu yllarda gerek KDP gerekse KYB, ABDnin yan sra Trkiyeden de destek grmtr. PKKya kar KDP ve KYB yi destekleyen Trkiye, gerek KDP lideri Mesud Barzani ile gerekse KYB lideri Celal Talabani ile iyi ilikiler ierisine girmitir. 90 ABD ve Trkiye ile girilen iyi ilikiler, bu iki Krt grubun birbirine yaknlamasn da salamtr. Nitekim 1994 ylnda Pariste KDP lideri Mesud Barzani ile KYB lideri Celal Talabani, ortak karlarn temini konusunda bir araya

87 88

Dursun, (2006), a.g.e., ss. 125-126 a.g.e., s. 126 89 Katan, (2008), a.g.m., s. 319 90 a.g.m., s. 318

24

gelmilerdir. Toplantdan siyasal ve askeri alanlarda birlikte hareket etme karar kmtr. 91 Ancak; Paris grmelerinde alnan kararlar daha yrrle konamadan, iki grup arasnda yeniden atmalar balamtr. Aralk 1994te KYB, KDP ye kar yeniden bir sava balatarak Erbili igal etmitir. atmalar Temmuz 1995te iki taraf arasnda imzalanan atekes anlamas ile son bulmutur. Taraflar Trkiyenin de gzlemci sfatyla katld rlanda Droghedada dzenlenen grmelerde, ABD liderliinde bir araya gelmiler; ancak bu grmelerden kayda deer bir netice kmamtr. 92 ki taraf arasndaki atekes de fazla srmemi ve 1996 ylnda KDP ve KYB birbirleriyle tekrar atmaya balamtr. Austos 1996da Krtler arasndaki atma devam ederken, Barzaninin davetiyle Irak askeri gleri, kuzeydeki uua yasak blgeye girerek Talabani kontrolndeki Erbili alm; bunun sonucunda ABD uua yasak blgeyi Badatn hemen gneyine, 33. paralele kadar geniletmitir. Saddamn ordusu Talabaniden ald Erbili, Barzaninin pemergelerine devrederek geri ekilmitir. Bu durum, KDP ve KYB arasndaki dengeleri Barzani lehine bozmutur. 93 1998 ylnn Eyll aynda, KDP ve KYB yine ABD tarafndan ikna edilerek bu kez Washingtonda bir araya getirilmilerdir. Washington Grmelerinde taraflar demokrasi, oulculuk ve insan haklar gibi allm sylemlerin tesine geerek, 1999 baharna kadar geici bir meclis oluturmay ve 1 Temmuz 1999 tarihinde yeni bir seim yapmay taahht etmilerse de, bu taahhtlerinin hibirini yerine getirmemilerdir. 94 Washington Grmeleri ilk etapta baarya ulamam gibi grnse de, asl sonular birka yl sonra alnmaya balamtr. Buna ek olarak KDPli Erbil Valisi Fransua Haririnin 2001 ubatnda suikasta kurban gitmesinin ardndan, Washington sreci hzlanm ve KDP ile KYB arasndaki ibirlii yapma arzusu ivme kazanmtr. 95

91 92

Katan, (2008), a.g.m., s. 319 Deliceolu, (2006), a.g.e., s. 34 93 Aydn v.d., (2007), a.g.e. 94 Deliceolu, (2006), a.g.e., s. 35 95 a.g.e., s. 35

25

11 Eyll 2002 tarihinde gerekletirilen terr saldrlar sonucunda, ABD faturay ilk nce Afganistandaki Taliban ynetimine, sonra da Saddam Hseyine kesmi; daha sonra Irak kitle imha silahlar ve kimyasal silahlar bulundurmakla sulamtr. Bu gelimeler lkedeki sreci nce ABD Irak gerginliine, sonra da 20 Mart 2003 tarihinde balayan igale kadar gtrmtr. 96

97

Deliceolu, (2006), a.g.e., s. 35 ekil 3: Sava ncesi KDP ve KYB Blgeleri Kaynak : TEPAV Riskler ve Frsatlar Kavanda Irakn Gelecei ve Trkiye (2007)
97

96

26

2.3. 2003 IRAK SAVAINDAN, GNMZE KADAR OLAN DNEM ABDnin 29 Ocak 2002de Irak, ran ve Kuzey Kore gibi lkeleri Bakan George Bush tarafndan ilan edilen er eksenine dhil etmesiyle birlikte Irak, ABDnin hegemonyasn srdrme ve kresel bir imparatorluk olma ynndeki radikal almlarnn gerekletirilmesinde ve Byk Ortadou Projesinin tatbik edilmesinde engel tekil eden birincil hedef olarak belirmitir. 98 11 Eyllde gerekletirilen terr saldrlar neticesinde El Kaide terr rgtyle ilikilendirilmeye allan Irak, bu kuramn fazla tutmamas sonucunda daha sonraki tarihlerde kitle imha silahlarna sahip olmakla sulanmtr. 99 Bu gelimelerin ardndan, ABD daha fazla zaman kaybetmeden BM nezdinde giriimlerde bulunmu; ABDnin giriimlerinin akabinde BM Gvenlik Konseyi, Irakn elinde var olduu iddia edilen kitle imha silahlarnn ve konvansiyonel olmayan silahlarn bulunup ortaya karlmas ve imha edilmesi amacyla, 1441 sayl karar karmtr. Bunun zerine Irak Ynetimi, ABD tarafndan BM Gvenlik Konseyine sunulan, Badata sk bir yeni silah denetimi uygulanmasn, aksi takdirde askeri harekt dzenlenmesini ngren karar taslan 28 Eyll 2002de reddetmitir. Ancak; Iraka yaplan uluslararas bask etkisini gstermi, 13 Kasm 2002 tarihinde, Irak 1441 sayl karar koulsuz olarak kabul ettiini aklamtr. 100 Bu gelimenin ardndan ABD ile Irak arasnda ikili mzakereler sreci balam; ancak btn grmelere ramen ABD Irak vurmak iin almalara hz vermitir. ki lke arasnda diplomatik mzakereler devam etmekteyken 6 ubat 2003 tarihinde, TBMMde ilk tezkere iin gizli oturum karar kartlm ve yaplan kapal oturumda ABDye stlerin almasn ngren tezkere kabul edilmitir. Bu ilk tezkere ile Pentagon personelinin Trkiyede askeri harektla ilgili her trl planlamay yapmalarna; hava alanlar, limanlar ve demiryollarnn tekrardan elden geirilip ABDli askerlerin kullanmna almasna izin verilmitir. 101 lk tezkerenin kmas ile birlikte ABD rahatlam ve Trkiyeye ABD askerlerinin Iraka Trkiye topraklarndan gemesini dzenleyecek olan ikinci tezkerenin grlmesi iin siyasi basklarda bulunmaya balamtr.

98 99

Dursun, (2006), a.g.e., s. 140 a.g.e., s. 140 100 Irak-silah denetileri krizinin gemii, http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/176264.asp 101 znur, (2003), a.g.e., s. 887

27

Takvimler 1 Mart 2003 gsterdiinde, bu kez TBMMde ABDnin bekledii ikinci tezkere grlmeye balanmtr. Bu tezkere ilkinden daha geni kapsaml olarak yurtdna asker gnderilmesini ve Amerikan askerlerinin Trkiye topraklarndan Iraka geiini dzenlemesi asndan nem arz etmitir. TBMM Genel Kurul toplantsnda gizli oy karar km, yaplan oylamada tezkereye 264 kabul, 250 ret ve 19 ekimser oy kmas sonucunda tezkere reddedilmitir. 102 Tezkerenin iktidar partisi ierisindeki bir ksm oylarn muhalefet kanadna kaymas sonucu reddedilmesi, hem hkmette hem de ABDde ok etkisi yaratmtr. Ancak ABD tezkerenin reddedilmesine ramen sava hazrlklarn hz kesmeden srdrmtr. Bakan George Bush, Saddam Hseyine son bir ans vererek lkeyi terk etmesi ynnde arlarda bulunmutur. Saddam ise Busha Irak televizyonundan ok sert bir dille yant vererek lkeyi terk etmeyeceklerini ve savaacaklarn aklamtr. Ardndan ABD Saddam Hseyine 48 saatlik bir sre tanndn aklamtr. Saddam Hseyinin ABDnin isteklerini yerine getirmemesi zerine, ABD Ordusu 48 saatlik srenin dolmasnn ardndan Irak 19 Mart gecesi gerekletirdii bir hava operasyonuyla vurmutur. 103 ABD ve ngilterenin oluturduu Anglo Sakson gleri 20 Mart 2003ten itibaren Irak igal etmeye balam, bu igal 9 Nisanda Irak Hkmetinin devrilmesine kadar srmtr. 1 Mart Tezkeresi hari, mttefik kuvvetleri iin her ey yolunda gitmi; sonuta 9 Nisan 2003 gn Irakta Saddam Hseyin rejimi devrilmitir. ABDnin geleneksel anlamda mttefiki, daha da nemlisi stratejik orta olan Trkiyeden igal ncesinde bekledii yardm alamamas, Trkiyenin blgede aktif olaca ve snr tesine geip ABDnin Iraktaki zaferini bir nevi trpanlayaca ynndeki pheler ve bunun yannda Krtlerin kuzey cephesinde ABDnin baarsnda nemli bir pay sahibi olmas gibi etkenler, 104 igalin ardndan ABDnin rotasn Trkiyeden Blgesel Krt Ynetimine evirmesine neden olmutur. Krtler bu olumlu artlarn etkisiyle 2003 ylnn son gnlerinde, Irak Geici Ynetim Konseyinin ABD tarafndan atanan be Krt yesi vastasyla, gei yasas adyla teklif ettikleri tasarda; Erbil, Kerkk, Dohuk, Sleymaniye, Diyala kentlerine
102 103

znur, (2003), a.g.e., s. 890 a.g.e., s. 894 104 Timothy G. Ash, (2003), Kosovo for the Kurds: Which People Should Govern Themselves? Our Answers are as confused as ever, The Guardian.

28

bal Hanekin ve Mendali ile Musula bal ehan, engal ve Mahmur yerleim birimlerinin Krt ynetimi altnda olmasn istemilerdir. 105 Krtlerin bu derece ileri bir yasa teklifi sunmalar, ABDden grdkleri destek sonucunda gvenlerinin artmasndan ve Trkiyenin Irakta pasifize olmasndan kaynaklanmtr. Ancak; Irakta her ey Krtlerin istedii gibi gitmemi, savan bitmesinin ve Irakn igal edilmesinin ardndan Ocak 2004te, ABD Krtlerden yeniden yaplandrlan Irakta gvenlik, petrol kaynaklar ve dier konulardaki isteklerinden vazgemelerini ve Irak devletinin otoritesini kabul etmelerini istemitir. 106 Bu durum ABDnin Krtler iin tam bamszlk dnmedii ynnde deerlendirilmitir. ABDnin bu isteinin ardndan, Krt yetkililer dnemin ABD Irak idarecisi olan L. Paul Bremer aracl ile ABDnin Krtlerle ilgili olan bu politikasna kar ktklarn iletmilerdir. 107 Krtlere kar maksimalist bir yaklam sergilemenin yanl olduunu anlayan Bremer, ikinci toplantda Krtlerin tam yetki isteklerine karn daha uzlamac bir yaklam sergilemitir. 108 Bunun ardndan Bremer, dnemin Savunma Bakan Donald Rumsfeld, Dileri Bakan Colin Powell ve Ulusal Gvenlik Danman Condolezza Rice ile yapt grmede, Krtler tarafndan benimsenen etnik federalizmin u anda mevcut olmayan siyasi sorunlar yaratacan belirtmi, Krtleri geri adm atmaya zorlamann ise ABD aleyhine siyasal sonular dourabileceine ve Kuzey Iraktaki siyasi istikrar bozabileceine deinmitir. 109 2005 ylyla birlikte Irakta Krtlerin ans yeniden dnm, o yl Krtler iin ok kazanml bir yl olmutur. Zira 2005 ylnda lkede kalc anayasa taslak komitesi yelerinin seilecei parlamento seimleri yaplm, seimlerden Krtler ve iiler byk nfuz elde ederek ayrlm, bunun sonucunda seimler Snniler tarafndan boykot edilmitir. 110 Irakta Krtlerin bu denli glenmesi ve Snnilerin

Bamakale: Krt Endieleri, (2004), Al Ahram Weekly, 8 Ocak 2004, Zeri nan ve eto zel (Der.), (2006), Dnya Basnnda Irak, stanbul: Doz Yaynclk, s. 29 106 Steven R. Weisman, (2004), The Struggle for Iraq: Occupation; The Shape of a Future Iraq: U.S. Entangled in Disputes, New York Times. 107 a.g.m. 108 a.g.m. 109 a.g.m. 110 Ronen Zeidel, (2008), A Harsh Readjustment: The Sunnis and The Political Process in Contemporary Iraq, Meria.

105

29

tabiri yerindeyse k, ABD ve mttefik glerin Snni bir Irak istemedii yorumlarnn yaplmasna neden olmutur. Son dnemde ise, ABDnin Kuzey Irakn gelecei ile ilgili olarak aklad resmi politikas, bu blgenin lkenin federal bir paras olarak kalmas ynnde olmutur. 111 Bu resmi duru, hem Irakn gelecei hem de Krtlerin bamszl konular asndan en etkin resmi duru olarak tanmlanmakta ise de; ABDnin 2003 igalinden sonraki uygulamalar, anayasal hkmler ve hkmetin yaps itibariyle Krtlere g kazandrrken Trkmenleri siyasi sreten byk lde dlamas, Kerkk arlkl olarak Krtlere vermesi, demografik dengelerin Krtler lehine deimesine gz yummas ve Kerkk referandumunun gerekliliini ve tarihini sorgulamaktan kanmas, bu resmi durula ok da paralellik gstermemitir. 112 2.4. GNCEL DURUM 2003 sonrasnda Saddam Hseyin rejiminin yklmas ile birlikte ABD adeta Ortadounun kalbine yerlemi; Krfezdeki blgesel dinamikler belirsiz bir biimde deimitir. Irakta Saddam sonras dikkatlerin ou, Krtlerin gelecekteki rolne ve bamsz bir Krt devleti ihtimalinin ran, Trkiye ve Suriyedeki Krtler zerindeki yansmalarna odaklanmtr. 113 Irakn Osmanl Devleti himayesinde olduu tarihlerden bu yana isyanlar karan bir toplum olan Krtler, devletin kuruluundan gnmze dek ayrlk faaliyetlerini srdrmlerdir. 2003 yl ise Krtlerin bu ayrlk faaliyetleri asndan bir dnm noktas niteliinde olmutur. Krtlerin 2003 ylndaki Irak Operasyonu sresince ABDye kuzeyden destek vermesi neticesinde, ABD blgedeki stratejik orta Trkiyeden boalan yeri Blgesel Krt Ynetimi ile doldurmak istemitir. Sava sresince ABDye fiil destek veren Krtler, ABDnin desteinin kazanlmas, Trkiyenin kritik 1 Mart tezkeresinin reddi sonucunda Iraktaki sreten dlanmas ve koalisyon glerince pasifize edilmesi ile birlikte, Irakta on yllardr ura verip elde edemedikleri kazanmlar sadece birka yl ierisinde elde etmilerdir. Irakta iilerden sonra en nfuzlu etnik unsur zelliini
111

anl B. Ko, (2007), ABDnin Kuzey Irak Politikas ve Trkiyenin karlar zerindeki Etkileri, Stratejik Analiz, Haziran, s. 32 112 a.g.m., s. 32 113 brahim El Marashi, (2007), ii Hilali Mitini na Etmek: ran Devriminden 2003 Irak Savana, Avrasya Dosyas, Cilt: 13, Say: 3

30

kazanan Krtler, son dnemde btn ibrelerin kendilerini gsterdii ve anslarnn son derece yaver gittii bir sreci yakalamann rzgr ile bamszlk hayallerini geree dntrme frsatn yakaladklarn dnmlerdir. Irakn yeniden ina edildii; siyasal, askeri ve ekonomik olarak yeniden domaya hazrland u gnlerde, bundan sonraki gelimelerin hangi ynde olaca, Blgesel Krt Ynetiminin gelecekteki statsnn ne olaca ve Krtlerin uzun yllardr peinden kotuklar bamszlk hayallerini gerekletirip gerekletiremeyecekleri, cevab en ok aranan sorulardr. Bu sorularn yantlarnn ortaya kmasnda, sadece ABD, Irak merkez hkmeti ve Blgesel Krt Ynetimi deil; kresel ve blgesel g odaklar tarafndan gelitirilen politikalarn yeknu etkili olacaktr.

31

NC BLM KRESEL GLERN GENEL IRAK POLTKALARI VE BLGESEL KRT YNETMNE BAKILARI
3.1. ABD ABDnin gncel kresel politikas; Avrupa, Asya ve Ortadouda ortaya kabilecek sorunlarn ve uluslararas arenada kendisinden baka bir hegemonik gcn ortaya kmasnn nne gemek olarak tanmlanmaktadr. 114 Souk Sava dnemi sonrasnda tek kresel hkim konumuna ykselen ABD, bu konumunu kaybetmemek gayesiyle hareket etmekte; ekonomik ve siyasal adan srekli gelien ve alternatif sper g olma yolunda nemli aamalar kat eden in ve Rusya gibi lkelerin ve Avrupa Birliinin Ortadouya nfuz etme gayretlerinin nn almak istemektedir. Irakn igali sonrasnda, in ve Rusyann gerek Irak hkmetiyle gerekse Blgesel Krt Ynetimi ile daha yakn temaslarda bulunmaya balamas, zellikle inin Kuzey Irakta bulunan petrol kaynaklaryla yakndan ilgilenmesi ve lkenin kuzeyindeki Blgesel Krt Ynetimi ile yakn dirsek temasnda bulunmaya balamas, ABDnin kayglarnn daha da artmasna neden olmutur. Ortadounun genelinde olduu gibi, Irakta da tek hkim g olarak kalamamaktan kayglanan ABD, blgede yeni kaleler kazanma aray ierisine girmi ve bunun bir sonucu olarak Krt gruplarla ilgilenmeye balamtr. ABDnin Irakl Krtlere olan ilgisi 2003 ylndaki sava ncesindeki dnemde balam ve gerek sava dneminde gerekse sava sonras srete bu ilgi artarak devam etmitir. ABDnin Blgesel Krt Ynetimine olan bu ilgisinin ekillenmesinde, Trkiyenin son dnem politikalarnn da etkili olduu grlmtr. Sava ncesinde kritik 1 Mart 2003 tezkeresinin TBMMde reddedilmesi, ABD tarafndan byk bir hayal krklyla karlanm; Trkiyenin sava d kalmas ile sper g blgede yeni mttefikler arama ihtiyac hissetmitir. Irak topraklarnn kuzeyinde adeta yar zerk bir devlet grnmnde bulunan Blgesel
114

Zbigniev Brzezinski, (1997), Byk Satran Tahtas: Amerikann ncelii ve Bunun Jeostratejik Gerekleri, ev. E. Dikba, stanbul: Sabah Kitaplar, s. 24

32

Krt Ynetiminin kapsn alan ABD liderliindeki Anglo Amerikan Koalisyonu, Krt kuvvetlere daha fazla baml duruma gelmitir. 115 htiya duyulan destein Irakl Krt gruplardan karlanmas sonucunda, ABD Krtlere vefaya dayal olarak otonomi ve doal kaynaklarn kullanm gibi kazanmlar da ieren bir takm szler vermek durumunda kalmtr. Bu durum, ABDnin blgede bamsz bir Krt devletine eskiye nazaran daha scak bakt yorumlarnn yaplmasna neden olmutur. 2003 ylnda Irakn ABD liderliindeki mttefik gler tarafndan dzenlenen hava ve kara harektlar sunucunda igal edilmesi ve Saddam Hseyin rejiminin yklmasnn ardndan, lkenin bundan sonraki geleceinin nasl ekillenecei, toprak btnlnn korunup korunmayaca, blgede Irakn mirasyedisi olacak yeni devletlerin kurulup kurulmayaca ve daha nemlisi kuzeyde bamsz bir Krt devletinin kurulmasna izin verilip verilmeyecei gibi sorular n plana kmtr. zellikle 11 Eyll Terr saldrlar sonrasnda, ABD ve srail tarafndan tasarlanan ve uygulama aamasna geirilen Byk Ortadou Projesinin 116 blgeye ne ekilde tatbik edilecei, olas bir Krt devletinin bu projenin bir aya olup olmayaca gibi hususlar, cevap aranan en can alc sorular olmutur. Bu noktada ABDnin Irakn kuzey kesiminde kurulabilecek olas bir Krt devleti ile ilgili yaklamnn Trkiye asndan ne gibi sonular douraca da yine zerinde dnlen bir soru iareti olarak belirmitir. Bu sorular yantlamak zere ABD Blgesel Krt Ynetimi ilikilerinin bugnn incelemeden nce, ABDnin Irak ierisinde I. Krfez Savandan bu yana adeta bir de facto eyalet devlet grnts izen Blgesel Krt Ynetimi ile olan ilikilerine genel olarak baklmas gerekmektedir. 3.1.1. I. Krfez Savandan 2003e ABD Blgesel Krt Ynetimi likileri Ayrlk Krt Hareketinin bamszlk abalar Irakn kuruluundan bu yana sregelmi; ancak 1970 ylndan itibaren art gstermitir. Irakl Krtlerin ayrlk faaliyetlerindeki bu artta ABDnin nemli bir rol oynad grlmektedir. Artan bu hareketliliin daha sonraki dnemlerde ABD ve rann verdii destekle Baas
115 116

Ash, (2003), a.g.m. Altu Gnal, Byk Ortadou Projesi ve Trkiye, s. 157.

33

Ynetimine

kar

srekli

olarak

ortaya

kan

ayaklanmalara

dnt

grlmektedir. Bu ayaklanmalarn genel anlamda Krtlerin merkez hkmete otonomi ynndeki isteklerini kabul ettirmek iin kardklar ayaklanmalar olduu grlmektedir. 1970 ylndan itibaren art gsteren Krt ayaklanmalarndan bunalan Baas Ynetimi, bu dnemde ranla yaanan sorunlarla bouurken Krtlerden bir sreliine de olsa kurtulmak istemi; bu sebeple Krtlere otonomi sz vermek zorunda kalmtr. 117 1970 ylndaki Otonomi grmelerinde yine ABDnin nemli bir rol olduu sylenebilir. Ancak bu grmeler Saddam Hseyin faktr nedeniyle hibir zaman amacna ulaamamtr. Bu grmelerden sonra da Krtlerin otonomi isteklerinin ABD tarafndan sklkla desteklendii grlmektedir. rnein 1980 ylnda ABDnin basklaryla kt zerinde de olsa bir Krt Otonom Blgesi yaratlmtr. Ancak Saddam Hseyinin Araplatrma politikas nedeniyle bu giriim de baarszlkla sonulanmtr. 118 Hseyin ynetiminin Krtler zerindeki bu baskc tavr, uluslararas toplumun devre dnda olduu 1970li yllardan 1991 ylndaki Birinci Krfez Savana dek srmtr. 1991 ylndaki Krfez Sava, Irakl Krt gruplar iin ABDnin yaratm olduu en nemli frsatlardan bir tanesini tekil etmitir. nk I. Krfez Sava sonucunda, Irak resmi olmasa da fiili olarak e blnm; Saddam Hseyin kuzeyde 36. paralel ile gneyde 32. paralel arasna skp kalmtr. 119 Irakn 1991de fiili olarak e blnmesi, lkede gnmzdeki durumun olumasnda bir temel tekil etmitir. 1990larn bandan itibaren ABD ve ngilterenin oluturduu koalisyon gleri, Irakl Krtleri destekleyerek bugnlere getirmilerdir. Ancak ABD Krtlere destek veriyormu gibi gzkse de, aslnda onlara ikiyzl bir politika ile yaklamtr. nk 1991 ylnda Krtler bir taraftan dnemin ABD Bakan George

Rick Francona, (2003), Bir Kez Daha Krt Kart, MSNBC, nan ve zel (Der.), (2006), Dnya Basnnda Irak, stanbul: Doz Yaynlar, s. 22 118 a.g.e., s. 22 119 dris Bal, (2006), Trkiye-ABD likileri ve 2003 Irak Savann nemi, dris Bal (Der.), 21. Yzylda Trk D Politikas, Ankara: Agam Yaynlar, s. 163

117

34

Bush tarafndan Saddam Hseyin Ynetimine kar ayaklanmaya tevik edilirken, dier taraftan Saddamn ayaklanan Krtleri katletmesine sessiz kalnmtr. Krtlerin Saddam tarafndan hava saldrlaryla yok edilmesine seyirci kalan ABD, bu duruma tezat oluturacak bir biimde son on sekiz yldr Amerikan zel Kuvvetleri marifetiyle Iraktaki uua yasak blgede Krtlerle birlikte almtr.120 Amerikan jetlerinin Saddam Hseyinin askeri birliklerini blgenin dnda tuttuu bu sre zarfnda, Krt blgesinde gzle grlr ekilde artan bir zgrlk ve dzen ortam tesis edilmitir. 121 Sonu olarak; 1990l yllarn bandan 2003 Irak Savana kadar, ABD Ynetiminin blgedeki Krt gruplara hayati bir yardm yapm olduu sylenebilir. 3.1.2. Gncel Durum Irakta 2003 ylnda kan sava blgede nemli gelimelere neden olmutur. Sava, bir taraftan kresel gler arasnda gr ayrlna neden olurken bir taraftan da Trkiye ABD likilerinde ciddi sorunlara yol amtr. 122 2003 sonras dnemde Trk Amerikan ilikilerinde bu denli kritik bir dneme girilmesinin temelinde, ABDnin 4. Piyade Birliinin Trkiyeden geiini ve kuzey cephesinin almasn ngren 123 tezkerenin TBMMde reddedilmesi bulunmaktadr. Neticede, ABD alternatif operasyon planlarn devreye sokmak zorunda kalmtr. Sonraki dnemde Trkiyeyi adeta cezalandran ABD, stratejik ortan Irakta etkisiz brakmtr. Blgesel Krt Ynetimi ise ABDye sava sresince verdii destein karln almtr. 2003teki savan gndemi oluturulurken, ABD nderliindeki mttefik gler uluslararas toplumda igale meru bir zemin hazrlamak iin mdahaleyi bir insani mdahale olarak kamuoyuna sunmulardr. Mttefik gler Iraktaki anti demokratik Saddam rejimini de bu insani mdahalenin bir gerekesi olarak gstermilerdir. 124 Bunun yannda Irak nce 11 Eyll vakasyla ilikilendirilmi, daha sonra da kitle imha silahlar bulundurmakla sulanmtr. Ancak asl amacn BOPun Ortadouda tesisi iin uygun zemin hazrlamak olduu ve bu maksatla
120 121

Bal, (2006), a.g.m. s.163 Bartle B. Bull, (2004), Will the Kurds Go Home?, The New York Times. 122 Bal, (2006), a.g.e., s. 163 123 Francona, (2003), a.g.m., nan ve zel (Der.), (2006), a.g.e., s. 22 124 Ash, (2003), a.g.m.

35

yrrle konulan plann bir ayann da totaliter Saddam Hseyin rejimine son vermek olduu iddia edilmitir. Sonuta; Irak igal edilerek Saddam Hseyin rejimi devrilmitir. ABDnin igal ncesindeki geleneksel mttefiki, daha da nemlisi stratejik orta Trkiyeden bekledii yardm alamamas, bunun yannda Trkiyenin aktif olarak snr tesine geip ABDnin zaferini bir nevi trpanlayaca ynndeki beklentiler ve Krtlerin kuzey cephesinde ABDnin baarsnda nemli bir pay sahibi olmas gibi etkenler, 125 lkenin igal ediliinin ardndan, ABDnin rotasn Trklerden Krtlere evirmesine neden olmutur. Bylece Krtler asndan ok kazanml olacak bir sre balamtr. ABDnin Krtlere tand ilk imtiyaz 2003 ylnn son gnlerine rastlamtr. Irak Geici Ynetim Konseyine ABD tarafndan be Krt ye atanmtr. Bu yeler ilk icraat olarak gei yasas adnda bir yasa tasars hazrlamlardr. Bu yasa tasarsnda Erbil, Kerkk, Dohuk, Sleymaniye kentleri ile Diyala kentinin Hanekin ve Mendali blgelerinin ve Musula bal ehan, engal ve Mahmur gibi yerleim yerlerinin Blgesel Krt Ynetimine braklmas istenmitir. 126 Bylece Krtler zerklik konusunda ok kritik bir adm atmlardr. 2004 ylnn Ocak aynda, Washington Krtleri bu kez hayal krklna uratarak onlardan gvenlik, doal kaynaklar ve dier konulardaki isteklerinden vazgemelerini ve Irak devletinin otoritesini kabul etmelerini istemitir. 127 Bu istek, Blgesel Krt Ynetimi yetkililerinde byk bir hayal krkl yaratm ve kabul edilemez olarak nitelenmitir. 2005 yl ise Krtler ve iiler asndan olduka kazanml bir yl olmutur. O yl itibariyle Irakta parlamento seimleri yaplm, seimlerden Krtler ve iiler byk stnlkle ayrlmtr. 128 Bu seimlerde kalc anayasa taslak komitesi yelerinin seilmesi Krtler ve iiler iin ok kritik bir kazanm olmutur. Seimlerde Snniler ise tabir yerindeyse kmtr. Bu durum, ABDnin artk Snni bir Irak istemedii yorumlarnn yaplmasna neden olmutur.

125 126

Ash, (2003), a.g.m. Bamakale: Krt Endieleri , (2004), nan ve zel (Der.), (2006), a.g.e., s. 29 127 Weisman, (2004), a.g.m. 128 Ronen, (2008), a.g.m.

36

ABDnin Kuzey Irak ile ilgili olarak aklad son resmi politikas, blgenin lkenin federal bir paras olarak kalmas ynnde olmutur. 129 Bu politika, hem Irakn gelecei hem de Krtlerin bamszl gibi konularda en etkin resmi duru olarak tanmlanmakta ise de, ABDnin 2003 ylndan sonraki uygulamalar, bu resmi durula ok paralellik gstermemitir. 130 Bundan sonra ABDnin Iraktaki Krt blgesi ile ilgili politikasnn iki farkl trde ekillenme olasl bulunmaktadr. Birinci olaslk, Krtlerin bamszlk sorununu zme kavuturmak; ikinci olaslk ise zmszlk en iyi zmdr tezinden hareketle, Iraktaki Krt sorununu mulk brakmak ve bu yolla Krt kartn blgesel bir kart olarak oynamaya devam etmek olacaktr. Baz yazarlara gre, Irakn birka paraya ayrlmas ve kuzeyde bir Krt devletinin oluturulmas seenei, ABD iin avantajlardan te dezavantajlar getirecektir. Koa gre; Irakn blnmesi zmden te zmszlk getirecek, lkede etnik temizlik yaanmas, komu lkelerin mdahalelerinin nlenmesinin zorlamas, petroln paylalamamas, refah ortamnn salanamamas, blgesel anlamda etnik sekter sorunlar kmas gibi dezavantajlar yaratacaktr. Ko, Krtlerin ayrld ancak iilerin ayrlmad bir Irakta lkedeki ii hkimiyetinin pekiebileceini, bylece lkenin ran etkisine girebileceini belirtmektedir. 131 Bu, doal olarak ABD asndan istenmeyen bir durumdur. Krtlerin memnun edilememesi ise ABDye kar olumsuz bir intiba gelitirmelerine yol aacaktr. Bu durumun farknda olan ABD, Krtlerin olumsuz bir dnce tarz gelitirmesinin nne gemeyi amalamaktadr. Bu sebeple ABDnin yeni Irak oluturma srecinde bir tam bamszlk olmasa da, Saddam sonras Krt politikasnn ayrlmaz bir paras olan otonomi seeneini onlara sunmas beklenmektedir. Bununla birlikte, ABD bu otonom yapnn, Trkiyenin on yllar boyunca mcadele ettii Krt ayrmcl temal terrizm sorunu balamnda, Trkiyedeki Krtlerin ierisindeki milliyetilik ateini krklemesinden de ekinmektedir. 132

129 130

Ko, (2007), a.g.m., s. 32 a.g.m., s. 32 131 a.g.m., s. 32 132 Francona, (2003), a.g.m., nan ve zel (Der.), (2006), a.g.e., s. 20

37

Bu sorundan kurtulma gereksinimi duyan ABD ynetiminin ikinci bir zm yolu olarak 1991 ylndan bu yana tevik ettii Blgesel Krt Ynetimine verdii otonomi szn unutarak Irakn etnik deil de, corafyaya dayal vilayetlere blnmesi tezini savunmaya balayabilecei de iddialar arasnda yer almtr. 133 nk, ABD Ynetimi Krtlerin Iraktan ayrlmas durumunda, iilerin yeni yapda bir hayli yetkin bir pozisyona geeceklerini dnmekte, bu durumun ise ran blgede glendireceinden tedirginlik duymaktadr. 134 Bunun yannda, Kerkkte byk bir nfusa sahip olan Trkmenlerin haklarnn Trkiye asndan ulusal bir ykmllk olarak grlmesi, Iraktaki durumu ABD iin bir nebze daha karmak hle sokmaktadr. 135 ABDnin ikinci plan ise; Krt sorununu zmeden ortada brakmak olacaktr. Bu durum Krtlerin blgedeki sabrn zorlayacak, bunun yannda blge istikrarnn tesisinin salanmas da gleecektir. Blgenin kararsz ve zmsz braklmas, sorunlarn telenmesini beraberinde getirirken, ABD zmszl en iyi ekilde kullanmak isteyebilecektir. Bylelikle Trkiye, ran ve Suriye gibi lkelerle, Iraktaki etnik ve sekter gruplara, zellikle de Krtlere kar etkin konum srdrlecektir. Bylece ABD ksa dnemde ne mttefiki olan Trkiyeye ne de uzun sredir desteini ald Irak Krtlerine srt dnm olacak, stne stlk rann Irak kontrol altna almasn da engelleyecektir. Irak sorununu mulk brakan ABD, blgedeki siyasi varln byk lde devam ettirebilecek, blgesel kartlarn oynamay srdrebilecektir. 3.1.3. Doal Kaynaklar ve Kerkk Konusunda ABDnin Yaklam Irakn yeniden ekillendirilmeye alld son dnemde, zerinde en fazla anlamazln yaand konulardan bir tanesi de lkenin doal kaynaklarnn paylam konusudur. Bu konuda Krtlerin ve iilerin epeyce rahatsz bir yapda olduklar grlmektedir. Krtlerin ve iilerin byk bir ksm, federalizmle sonulanabilecek bir Irakta doal kaynaklarn federe blgelere braklmasn isterlerken, Snniler ve ABD bu fikre kar kmaktadr. ABDnin bu tutumu, petrol kaynaklarnn Irak bir arada tutacak tek unsur olarak grlmesinden

133 134

Weisman, (2004), a.g.m. a.g.m. 135 Francona, (2003), a.g.m.

38

kaynaklanmaktadr. 136 Gerekten de petroln blgesel olarak etnik ve sekter gruplara paylatrlmas durumunda, ortak paydasz kalacak olan Irak bir arada tutacak bir g unsuru kalmayacaktr. Etnik ve sekter unsurlar arasndaki anlamazlklar, sren iddet ve atma ortam ve uzla kltrnn yerletirilememesi gibi faktrler de dikkate alnacak olursa, doal kaynaklarn paylatrlmasyla ortak bir uurun yaratlmasnn iyice gleecei sylenebilir. Krtlerin ABDden talepte bulunduklar bir dier nemli husus ise Kerkkn statsdr. Kerkk konusunda ok hassas olan Blgesel Krt Ynetimi, kentin Krt kontroll blgeye dhil edilmesi gerektiini savunmakta, Trkiye ve Trkmenler bu gre kar kmaktadr. Krtler, Kerkkn pozisyonuyla ilgili bir referandum yaplmas gerektiini, igalin bandan bu yana savunmaktadrlar. ABD ise Kerkk konusunda bugne dek Krtlerden yana bir tutum gelitirmitir. Krtlerin srarc olduu Kerkk referandumu konusunda onlara en byk destek Washington ynetiminden gelmitir. Bush ynetiminin hazrlatt yeni Irak anayasasna Kerkk referandumunu da yerletirmi olmas, ABDnin Kerkk konusunda Krtlerin tarafnda olduunu ispatlar niteliktedir. Ancak yeni Irak Anayasasna gre, 2007 yl sonunda yaplmas gereken Kerkk Referandumu, Blgesel Krt Ynetimi Bakan Neirvan Barzaninin Necefte ii din adam Ayetullah Ali El Sistani ile olan grmesinin ardndan teknik nedenlerden dolay alt ay sre ile ertelenmitir. 137 Ancak referandumun ertelenmesine ramen, Krtlerin Kerkk konusunda harekete gemek iin uygun zaman bekledikleri dnlmektedir. Uygun koullarn olumamas durumunda ise Krtlerin Kerkkte kontrol ele geirmek iin harekete geerek direnen gruplara, zellikle de blgedeki Trkmenlere kar etnik temizlik uygulamalar olasl yksek grlmektedir. 138 Aydn, Kerkk referandumunun Irak anayasas ile dzenlendiini, ancak iilerin bu dzenlemenin hukuki alt yapsnn u an itibari ile ortadan kalktn savunduklarn belirtmektedir. Mevcut durumda alt aylk sreler zarfnda Kerkk referandumunun ertelendiini belirten Aydn, konunun Birlemi Milletler nezdinde tartlmas ve referandumun tarihinin daha da ertelenmesi gibi bir olasln bulunduunun da altn izmektedir. Aydna gre; Kerkkte bundan sonra
136 137

Aydn v.d., (2007), a.g.e., s. 80 Kerkk Referandumu Ertelendi, Yeniafak. 138 Aydn v.d., (2007), a.g.e., s. 93

39

referandum olmayacaktr. nk muhtemel bir referandumun sonucu bellidir. Referandum sonucunda Kerkkn Krt blgesine balanmasndan baka bir sonu ortaya kmayacaktr. Ayrca ABD Irakta askeri varln sonlandracana gre, lkede nmzdeki dnemde referandumu dayatacak g kalmayacaktr. 139 kinci bir gr olan Kerkkn bamsz bir vilayet olarak Badata bal kalmas gr, Trkiye ve blgedeki Trkmenler, Yezidiler ve Snni Araplar tarafndan savunulmaktadr. Ancak, ABDnin hazrlatt Irak Anayasas deimedii takdirde bu ihtimalin gereklemesinin zor olduu dnlmektedir. 140 3.1.4. ABD Irak Anlamasnn Blgesel Krt Ynetimine Etkileri ABDnin Iraktaki asker varl, bu durumu tehdit olarak alglayan ran ve Suriye gibi blge lkelerini ve blgede kar hesaplar yapan in ve Rusya gibi kresel g adaylarn rahatsz etmektedir. Bu kresel ve blgesel aktrlerin nmzdeki dnemde ABDnin Iraktaki asker varlnn sona erdirilmesi ynnde uzlamalar beklenmektedir. Blge devletlerinde bu beklentiye ek olarak, ABDnin askeri varln devam ettirmesinin blge istikrarn olumsuz etkileyecei ynnde yaygn bir kanaat vardr. Bu askeri varln ne zaman son bulaca konusunda 2008 sonuna dek resmi bir gelime yaanmamtr. Ancak 2008 yl sonlarna doru, Irak Dileri Bakan Hoyar Zebari ve ABD Bykelisi Ryan Crocker tarafndan imzalanan anlama metnine gre, ABD 2011 yl sonlarna kadar Iraktan ekilmeyi taahht etmi bulunmaktadr. 141 Anlama, Irak Meclisi ve Amerikan Kongresi tarafndan onaylandktan sonra yrrle girecektir. Irak Meclisinde anlamann onaylanmas iin en byk engel olarak anlamaya kar olan ii lider Mukteda El Sadr grnmektedir. 142 Ancak ABD ile Irak arasndaki bu anlama, genel anlamda Irak nfusunun byk ksmnda ve Amerikan halknda memnuniyetle karlanmtr. ABD ve merkez Irak arasnda imzalanan bu anlamann bir dier nemli zellii de, Irak topraklarnn blnmez btnl prensibini pekitirecek pek ok madde iermekte olmasdr. Anlamada merkezi ynetimin geni yetkilerle
139

25.05.2009 Pazartesi gn saat 15.30da TOBB ETde Prof. Dr. Mustafa Aydn ile yaplan mlakat. 140 Aydn v.d., (2007), a.g.e., ss. 79-80-91 141 Sedat Lainer, (2008), ABD Irak Anlamas ve Olas Etkileri 142 a.g.m.

40

mcehhez hale getirilmesine ve Irak Silahl Kuvvetlerinin lkenin btnnde grevlendirilmesine yaplan vurgu zellikle dikkat ekmektedir. Bu anlama ile her trl silah ve tehizata kavuturulan ve genellikle Arap subaylarn komuta ettii ortak ordunun baka lkelere saldr anlamn tayan eylemler iin kullanlmamas da garanti altna alnmaktadr. 143 Bu maddeler, ABDnin Irakta merkez ynetimin glendirilmesi ve lkenin toprak btnlnn korunmas gibi konularda srarc olduu ynnde yorumlanmaktadr. Ancak merkez hkmetin glendirilmesi, Irakn blnmez btnlnn korunmas ve Irak Silahl Kuvvetlerinin lkenin genelinde grevlendirilmesi gibi birok madde, Blgesel Krt Ynetimini bir hayli tedirgin etmektedir. nk, anlama ABD ile Blgesel Krt Ynetimi arasnda savatan nce kurulmu ve igalin hemen arkasndan pekitirilmi olan ittifak geersiz klan bir yapya sahiptir. Krtlerin ABDnin askerlerini Iraktan ekerken byk bir ss kuzeyde brakaca ynndeki beklentisi de boa kmtr. nk anlamaya gre, son Amerikan askeri lkeyi terk ederken kuzeyde byk bir s olmayaca karara balanmtr. Washington, imzalanan bu anlamayla lkenin birlik ve btnln koruma ve kollama grevi Irak ordusuna aittir. ilkesini de muhataplara kabul ettirmitir. 144 ABDnin bu ekilde sorumluluu lkedeki glere ve yetkililere brakarak Irak terk etmesi, Blgesel Krt Ynetiminin hamisiz kalmas sonucunu douracaktr. Bylece ABD Iraktan askeri varln eker ekmez Blgesel Krt Ynetimi byk bir yalnzla dm olacaktr. Bu sebeple, Blgesel Krt Ynetimi nmzdeki srete Trkiye ve dier blge devletleri ile daha dostane ilikiler kurmay isteyebilir. BLGESAM uzmanlarna gre, bu anlamann Blgesel Krt Ynetimini Trkiye ile ibirliine zorlad apak ortadadr. Ancak, Trkiyenin byle bir araya olumlu cevap vermesinin ve ibirliine yanamasnn n artlarndan birinin PKKnn Irakn kuzeyinde barnamaz hale getirilmesi olaca dnlmektedir. 145 Anlamann nmzdeki dnemde Trkiye Blgesel Krt Ynetimi ilikilerine olumlu yansyaca ngrlmektedir.

143 144

Krt Sorunu, (2009), Bilgesam. a.g.m. 145 a.g.m.

41

Sonu olarak; ABDnin Irak politikasnn nmzdeki srete birok politik ajann etkisinde ok faktrl olarak geliecei, Blgesel Krt Ynetiminin statsnn ise bu politikann nemli bir sacayan oluturaca ngrlmektedir. ABDnin Irak politikasnn ajanlar; ABDnin lkede iinde bulunduu kmazdan duyduu endie, blgesel glerin ortak kayglar, ABDnin Iraka dair endieleri ve kendini Krtlere kar sorumlu hissetmesi, kresel glerin blgedeki amalar ve ABDdeki iktidar deiiklii sonrasnda yaanabilecek belirsizlikler olarak sralanabilir. Bu gibi faktrlerin glgesinde ekillenecek olan Irak politikasnn ise nmzdeki dnemde daha da karmak bir yapya brnmesinin srpriz olmayaca dnlmektedir. Krtlerin 2003 Irak Savanda ABDye verdikleri destein karln alabilmek adna, doal kaynaklardan Kerkkn idaresine kadar birok konuda ABDye kar srarc olmaya devam edecekleri tahmin edilmektedir. ABDnin ise zellikle doal kaynaklar konusunda Krtlerin isteklerine scak bakmayaca, merkez hkmetin bu kaynaklar kontrol etmesinden yana bir tavr gelitirecei dnlmektedir. Ancak Krtlerin yeniden yaplanan Irakta ABDden baz kazanmlar alabilecei ngrlmektedir. ABDnin Blgesel Krt Ynetiminin gelecekteki statsn ise iki alternatif dhilinde belirleme olasl bulunmaktadr. Birinci alternatif, Blgesel Krt Ynetiminin statsn belirlemek; ikinci alternatif ise Krtlerin stat meselelerini zmeden nadasa brakmak olacaktr. 146 Birinci alternatifin gereklemesi durumunda, bu stat tam bamszlk ya da zerklik olabilir. ABDnin ikinci alternatif olan mevcut durumu yani belirsizlii devam ettirmeye ynelik bir tutum ierisine girmeyi avantajl grebilecei de dnlmektedir. ABD zmszlk en iyi zmdr tezinden hareketle, Irakn topyekn meseleleriyle birlikte Blgesel Krt Ynetiminin stats konusunu da zmsz braklabilir. ABD Ynetiminin bu ekilde davranarak Krt devleti endiesi olan blge devletlerinin tepkilerinin nn almak isteyebilecei dnlmektedir. nk blgede kurulabilecek bir Krt devletine kar Trkiye, ran ve Suriyenin Irakn toprak btnlnden yana gelitirdikleri ortak tavr, ABD iin hesaba katlmas gereken bir faktrdr. Ksa vadede bu ortak duruun ABD ve Blgesel Krt Ynetimi tarafndan ortadan
146

Ko, (2007), a.g.m., s. 40

42

kaldrlmas pek mmkn grnmese de, uzun vadede Trkiye, ran ve Suriyenin kararl siyasetlerinin ypranmasyla bu ortak duruun ortadan kalkabilecei dnlmektedir. Bu nedenle, ABDnin Blgesel Krt Ynetimine ynelik yaklamnn blgesel glerin ortak direnlerine bal olarak ekillenebilecei de sylenebilir. ABDnin Krt devleti ihtimalinin olumlu ve olumsuz yanlarn btnyle analiz etmek isteyecei ngrlmektedir. Blgede ilan edilebilecek bir Krt devleti, ABD iin avantaj yaratabilecei gibi, dezavantajlar da beraberinde getirebilir. Irakn paralanmas ve kuzeyde bamsz bir Krt devletinin kurulmas durumunda, ABD blgede bir kale kuracaktr. Ancak, Krtlerin kopmasyla iilerin nfuzu altna girecek olan Irakn ran kontrolne girmesi de muhtemel bir gelime olacaktr. phesiz Irakta giderek g kazanan bir ran, ABDnin en son isteyecei gelimelerden bir tanesidir. Bunun yan sra, Irakn paralanmas ile birlikte ortaya kabilecek bamsz bir Krt devleti, yllar yl ABDnin stratejik ortakln yapm ve blgesel bir lider olma yolunda salam admlarla ilerleyen Trkiyeyi de fazlasyla zecektir. Dier blge devletleri olan ran ve Suriyenin de ABDden ekinmelerinden tr Trkiyenin safnda yer almalaryla, blgede ABD kart bir blok oluabilecektir. ABD, blgesel konularda Trkiye, ran ve Suriyenin ittifak kurmalarn istememektedir. Btn ihtimaller deerlendirildiinde; bamsz Krt devletinin ABD tarafndan tercih edilmeyecek bir alternatif olaca, en doru zmn federatif bir Irak ierisinde zerk bir Krt blgesi yaratmak olaca dnlmektedir. Aydnn belirttii gibi, bu toplu durum ABDnin ahlak bir tercihi deil tamamen karsal bir tercihidir. 147 3.2. RUSYA Rusya iin Ortadou blgesi, birok stratejik amacn gerekletirilebilmesinde kilit rol tamaktadr. Rusyann Ortadoudaki gncel stratejik amalar; kendi nfuzunu giderek artrmak, blgedeki ABD etkisini krmak, blge lkelerine satt asker teknolojiden gelir elde etmek, dnya enerji piyasalarna hkim olmak ve bu nedenle doal kaynaklara erimek ve nihayet Rusyann dnyada tekrar sz sahibi

147

Aydn ile yaplan mlakat.

43

olduunu gstermek eklinde zetlenebilir. 148

Irak bu stratejik amalarn

gereklemesi iin, gncelliini korumas bakmndan nem arz etmektedir. Irak bir yana, nmzdeki dnemde Blgesel Krt Ynetimi ile giriilecek ilikilerin bile Rusya iin bir hayli kymetli olaca tahmin edilmektedir. Rusya iin yukarda saylan stratejik amalardan, zellikle blgedeki ABD etkisini krmak, dnya enerji piyasalarna hkim olabilmek ve silah satabilmek gibi amalarn gereklemesinde Blgesel Krt Ynetimi ile girilecek ilikilerin byk nemi bulunmaktadr. Rusya, bu yolla hem ABDnin blgedeki etkinliini krabileceini dnmekte hem de Krtlerin Irakn yeniden inas srecinde sahip olabilecei zengin petrol kaynaklarna erimeyi planlamaktadr. Aslnda Rusyann gerek Sovyetler dneminde gerekse Sovyetler sonrasnda, Iraktaki Krt gruplar ile dirsek temasnda bulunduu grlmektedir. Yakn tarihte kuzey Iraktaki ayrlk Krt hareketi ile siyasal dzeyde ilikilere giren Sovyetlerin, Rus bilim adamlar vastasyla da Krtlerle ilgili kayda deer akademik almalar yaptrd grlmektedir. Rusyada Krdoloji ile ilgili bilimsel eserler ortaya koyan birok bilim adamnn ortaya km olmas, bu durumun gstergesidir. rnein; Rus bilim adamlarndan B. Nikitin, nl bir Krdolog olarak tannmtr. Yine nl bir Rus bilim adam olan Minorsky, bugn Krdolojinin kurucu isimlerinden birisi olarak gsterilmektedir. 149 Rusya, ardl olduu SSCB dneminden bu yana, Iraktaki ayrlk Krt hareketi ile yakndan ilgilenmi bir kresel g olarak grlmekle beraber, Moskovann Irak Krtlerine olan yaknl, baz d faktrlerin etkisiyle inili kl bir seyir izlemitir. Buna ramen, ilikilerin genel anlamda iyi seviyede sregeldii, ABDyle Ortadoudaki rekabetin de etkisiyle Irakl Krtlerin ou dnemde ihmal edilmedii grlmektedir. 150 Rusyann Irak Krtleri ile olan ilikilerini incelerken Rusya Irak ilikilerini hesaba katmakszn deerlendirmelerde bulunmak, doru sonular vermeyecektir. nk, yakn tarihte Rusyann Iraktaki Krtlerle olan ilikilerinin Rusya Irak ilikilerinden srekli etkilendii grlmtr. Bu nedenle, Rusyann Krt gruplara bak asnn doru bir ekilde analiz edilebilmesi, Rusyann Iraktaki merkez
148 149

lyas Kamalov, (2007), Rusyann Ortadou Politikas, Stratejik Analiz, Mays, s. 94 Ali T. nder, (2007), Trkiyenin Etnik Yaps, Ankara: Fark Yaynlar, s. 203 150 Sinan Oan, (2007), Rusyann Krtlerle likisi, Trksam.

44

ynetim ile olan yakn tarih ilikilerinin de hesaba katlmasyla mmkn olacaktr. Bu ilikilerin SSCB Irak ilikileri ve SSCBnin dalmas sonras onun mirass olarak beliren Rusya Irak ilikileri olarak ikili bir ayrma tabi tutulmas doru olacaksa da, devletleraras ilikilerin devamll prensibinden hareketle, ikili ilikiler SSCB dneminden balamak zere gnmze dein tek balk altnda incelenecektir. Ayrca, Irakta 2003 ylndaki sava ve ardndaki igal sonrasndaki gelimelere bir kresel g aday olan Rusyann bak as byk nem arz ettiinden, bu blmde Rusyann gncel Irak politikas da deerlendirilecektir. 3.2.1. Rusya Irak likilerinin Yakn Tarihi Souk sava dneminde, SSCBnin Ortadou politikasnda en nemli rol oynayan lkelerden bir tanesinin Irak olduu grlmektedir. Bu durumun tane ana nedeni bulunmaktadr. Birinci neden, Irakn sahip olduu zengin petrol rezervleri; ikinci neden, Hint Okyanusu ile Atlantik arasndaki suyolunun en nemli boaznn bu blgede olmas; nc neden ise ABDnin blgedeki nfuzunu krma amac olarak sralanabilir. 151 Ancak, bu dnemde SSCBnin ABD etkisini krmay baarmas, dier amalarn da kendiliinden gereklemesi anlamna gelmekteydi. Bu nedenle Souk Sava dneminde, SSCB cephesinde en byk amacn ABDnin etkisini ortadan kaldrmak olduu sylenebilir. Irakn da Souk Sava dneminde ABD kart bir politika izlemesi ve blge politikalarn anti Amerikanc olarak kurmas ile birlikte, SSCB ile Irak arasnda sren dostluk iyiden iyiye pekimeye balamtr. Bu dostluk bir sre sonra ittifaka dnm, ikili ittifak Irakn ABDye kar elini glendirirken SSCBnin de Ortadouda ABDye kar koyabilme kabiliyetini gelitirmitir. SSCBnin Souk Sava dneminde Ortadouda etkili olabilmesi, ABDnin blgede artan faaliyetlerinin nn alabilmek adna nem arz etmekteydi. Irak ise ABD gibi bir sper gce kar, iki kutuplu dnya dzeninin dier sper gcyle birlikte hareket etmek ve manevra kabiliyeti kazanmak istiyordu. SSCB Irak ilikileri, ite bu mutualist boyutta uzun sre devam etmitir. 1958den 1990 ylna kadar geen bu srete, SSCB Irak ilikilerinde doal olarak SSCB baskn bir grnt izmitir. Bu durumun asli nedeni, SSCBnin bir sper g olmas; tali
151

Serhat Erkmen, (2002), SSCBnin Yklmas Ertesinde Moskova Badat likileri, Stratejik Analiz, Cilt 3, Temmuz, s. 63

45

nedeni ise, Moskovann Badata salad askeri ve teknolojik yardmlar olmutur. 152 SSCBye askeri ve teknolojik adan baml olan Irak, Moskovann Ortadou politikalarna paralel olarak bu lkenin talimatlar dorultusunda hareket etmek durumunda kalmtr. Ancak, Irakn SSCBnin direktifleri dnda hareket etmeye ve emperyalist ve saldrgan bir politika izlemeye balamas ile birlikte, iyi seviyede sregelen ilikilerin seyri de deitirmitir. yle ki; Irakn ran igal etme giriimi sonrasnda kan ve sekiz yl sren ran Irak Sava sonrasnda, Moskova Badata verdii siyasi destei azaltma yolunu semitir. Irakn 2 Austos 1990 tarihinde bu kez Kuveyti igal etmesi ve akabinde bu lkeyi kendi topraklarna ilhak etme giriiminde bulunmasnn ardndan, iki lke ilikileri iyiden iyiye bozulmutur. 153 nk, SSCB zellikle ran Irak Sava sresince, Irak yznden ABD ile ilikilerinde krlganlklar, hatta byk apta siyasi krizler yaamak zorunda kalm, bu nedenle sava srecinde Iraka srekli olarak gelitirdii saldrgan tavr terk etmesi ynnde telkinlerde bulunmutur. Ancak, Moskovann btn uyarlarna ramen Badat ynetimi tutumunu deitirme yoluna gitmemitir. Bylece, SSCB Irakla olan ilikilerinde daha mesafeli bir duru sergilemeye balamtr. Moskovann desteini byk oranda ekmesiyle birlikte, Irak ABDye kar daha korumasz kalm; bu sre Birinci Krfez Savann balamasn ve ABDnin mdahalesinde Badatn yalnz kalmasn dourmutur. Yine de Moskova olaan bir ekilde bu mdahaleye kar koymak istemi; ancak baarl olamam, bunun sonucunda da Rusyann Irak zerindeki gvenilirlii azalm, neticede Ortadoudaki varl da nemli lde zayflamtr. SSCB Irakla olan ilikilerinde, Krfez Sava srerken, 2 Austos 1990 tarihinden 17 Ocak 1991 tarihine kadar minimax stratejisi denilen bir strateji izlemitir. Bu stratejinin ana unsurlarn ABD ile ilikileri korumak, Krfez birlii Konseyi (KK) ile ilikileri gelitirmek ve bunun yannda Irak ile ilikileri artrmak gibi unsurlar oluturmutur. 154 I. Krfez Sava sonrasnda ise ilikilerin iki lkenin ortak karlar dorultusunda mecburi bir iyileme srecine girdii grlmektedir.

152 153

Erkmen, (2002), a.g.m., s. 63 Kamalov, (2007), a.g.m., s. 96 154 Erkmen, (2002), a.g.m., s. 64

46

1991de SSCB dalm ve yerine ardl olarak Rusya Federasyonu kurulmutur. Bu yl itibariyle Rusya Irak ilikilerinde Boris Yeltsin faktr etkili olmutur. Yeltsin Iraka mesafeli bir duru sergilemi, bu nedenle Rusya Irak ilikilerinde kayda deer bir gelime olmamtr. 155 Ancak sava sonrasnda Iraka uygulanan yaptrmlarn bir sonucu olarak Badatn kendini ar bir kriz ortamnn iinde bulmas, Rusyann desteini beraberinde getirmi; bu destek bir nebze de olsa Irak rahatlatmtr. Bu dnemde Rusyann Iraka yardmda bulunmas iin iki nemli sebepten sz edilebilir. Bunlardan ilki; ABDnin blgesel politikasna bir anti politika oluturmak, Iraka kar uygulad ambargoyu bir nebze krarak Ortadouda Rusyann da var olduunu gstermektir. kinci sebep ise; Irakn Rusyaya olan yedi milyar dolarlk borcudur. Rusyann bu alacan tahsil edebilmesi iin Irakta faaliyet gsteren enerji irketlerinin faaliyetlerine devam etmesi gerekmekteydi. 156 Ksacas, bu iki menfaati adna sava sonras dnemde Iraka uygulanan ekonomik yaptrmlarn ortadan kaldrlmas iin en ok ura sarf eden lkelerin banda Rusya gelmitir. Sonraki yllarda Rusyann Iraka bak asnn evresel artlara gre ekillendii grlmektedir. Bu durumun en gzel gstergesi, Rusyann 1992 ve 1993 yllarnda Irak politikasndaki ani krlganldr. 1992 ylnda Rusya, Dileri Bakan Andrey Kozirevin liderliinde Iraka kar ABD yanls bir tutum izlenmi, 1993n balarndan itibarense ABDnin Iraka ynelik saldrs eletirilmi ve ancak ABD Rusya uyumu devam etmitir. 157 Genel bir bak asyla 1992 1995 yllar arasnda Rusyann Iraka kar mesafeli durduu grlmektedir. Moskovann Badata kar byle mesafeli bir tutum ierisine girmesi, en ok kuzeydeki Krt gruplarn iine yaram, bu dnemde Rusyann Krtlere verdii destein art gsterdii grlmtr. Daha nce belirtildii gibi, Rusyann Irak ile olan ilikilerinin seyri, Krtlerle olan ilikilerini de etkilemitir. Rusya, Iraka yaklat dnemlerde lkedeki Krtlere kar mesafeli dururken, ABDnin blgedeki nfuzunun nn alabilmenin bir yolunun da Krtleri kazanmaktan getiini anlam; bu nedenle onlar btnyle ihmal etmekten kanmtr.
155 156

Kamalov, (2007), a.g.m., s. 96 a.g.m., s. 96 157 Erkmen, (2002), a.g.m., s. 65

47

zellikle 1996 ylndan sonra Yeltsinin g kaybetmesi ve Yevgeni Primakovun ibana gelmesi ile birlikte, Ortadou ile dolaysyla da Irak ile ilikiler belirgin bir iyileme srecine girmitir. 158 1997 ylna gelindiinde, Birlemi Milletlerin Irakn petrol ihracat yapmasna msaade etmesi en ok Rusyann iine yaramtr. nk, Irakn Rusyaya olan milyarlarca dolarlk borcunu demesi, BMnin Irakn petrol ihracatna izin vermesiyle mmkn olabiliyordu. Ancak, kinci Krfez Savann balamas Rusyann hesaplarn ikinci kez bozmutur. 159 Rusya, kinci Krfez Sava henz balamadan, ABDnin Iraka mdahalesine kar olduunu her frsatta dile getirmi olsa da, bu mdahaleye dur demeye g yetirememitir. 2003 sonras dnemde ise Saddam Hseyin rejiminin yklmas ile birlikte Rusyann Irak zerindeki etkisi tamamen ortadan kalkmtr. 160 Gnmzde Rusyann Irakla ilgili politikasnn samimiyetten uzak olduu izlenmektedir. Iraktaki parlamento seimlerine pheyle yaklaan ve Iraktaki gibi bir demokrasi istemiyoruz. aklamalar yapan Rus yetkililer, son dnemdeki gvensiz ilikilerin temellerini adeta kendileri atmlardr. 161 Rusya, 2003 Irak Sava sonras resmi sylemlerinde Irakta dzenin salanmas ve lkenin toprak btnlnn korunmasndan yana olduunu beyan etmekte ve bu aklamalaryla barl ve dostane bir grnm sunuyor gibi gzkmekte ise de, bu aklamalarn samimiyetten uzak olduu dnlmektedir. Rusyann resmi aklamalarna ramen, Irakta uzun sreli bir atma ortamn karlarna daha uygun grecei ngrlmektedir. 162 3.2.2. Rusya Blgesel Krt Ynetimi likileri Rusyann Krtlerle olan ilikilerinin, Sovyetler dneminden 2003 ylndaki ABD igaline kadar inili kl bir grafik sergilemekle birlikte, genel anlamda iyi seviyede sregeldii gzlenmektedir. Ancak, uzun yllar iyi dzeyde seyreden ilikilerin, Irakn 2003 ylnda ABD liderliindeki mttefik kuvvetlerce igal

158 159

Erkmen, (2002), a.g.m., s. 64 Kamalov, (2007), a.g.m., s. 97 160 a.g.m., s. 97 161 a.g.m., s. 97 162 Aydn v.d., (2007), a.g.e., s. 56

48

edilmesinden olumsuz bir ekilde etkilendii grlmtr. 163 Yllar boyu Sovyetler Birlii ve onun ardl Rusya ile yakn ilikiler ierisinde olan Irakl Krt gruplar, 2003 ylndaki igalden sonra ABDnin lkede kontrol btnyle ele almasyla birlikte, Rusyadan uzaklaarak ABD safna gemilerdir. Buna karlk Rusyann Krtlere gveni sarslm, neticede Krtler Rusyann desteini nemli lde yitirmilerdir. 2003teki igal sonras Krtlerin Rusyadan uzaklamasnn yegne nedenini, ABDnin Krtlerle ilgili koruyucu ve kollayc tavrnn bir sonucu olarak onlarn Amerikallarn gdmne girmeleri eklinde izah etmek doru bir yaklam olmayacaktr. Bu duruma ek olarak, Rusyann blgedeki enerji aratrmalarnn Blgesel Krt Ynetimi yetkililerince olumsuz ynde eletirilmesi ve bu enerji aratrmalarndan tr Rusyann ABDye adeta ikyet edilmesi de, Moskovann Irakl Krtlere olan bak asnn kt ynde deimesine sebep olmutur. 164 Rusyann Krtlere kar taknd bu olumsuz tavr blge devletlerince olumlu karlanmakla birlikte, bu tutuma en byk destek Trkiyeden gelmitir. Ancak, btn bu olumsuz Rusya Blgesel Krt Ynetimi ilikilerine ramen, ileriye ynelik olarak Rusyann Krtlerle olan ban tamamen kopartmay gze alamayaca, hatta ilikileri iyiletirmek adna aba sarf etmeye balayaca ngrlmektedir. Rusyann Krtlerle olan ilikilerinin bugnne baklrsa, ilikilerin Moskovann gemite Baas Ynetimine destek vermesinin glgesi altnda ve gvenden uzak bir yapda olduu gzkmektedir. Bugn Talabani ve birok Irakl lider Rusyaya kar, gemiteki kt intiba nedeniyle nyargl bir tutum sergilemektedirler. Gerek Irakl yetkililer gerekse de Irakl Krt yneticiler, Rusyann lkede yeniden var olmasnn ok zor olduu dncesinde birlemektedirler. Bir Krt lider olan ve hali hazrda Irak Devlet Bakan sfatn tayan Talabaniye gre; Rusyann Irak ekonomisinde yeniden var olabilmesi iin dostane bir politika izlemesi gerekmektedir.. Ancak Talabani, Rusyann u anki yaklamnn dostane olmaktan uzak olduunu sylemektedir. 165

163 164

Oan, (2007), a.g.m. a.g.m. 165 Kamalov, (2007), a.g.m., s. 97

49

Gerekten de Rusyann resmi sylemlerinde bir taraftan Irakn toprak btnln istediini ve lkede dzenin salanmasndan yana olduunu beyan etmesi, dier taraftan da uzun sreli atma ortamndan nemalanma eiliminde olmas, samimiyetten uzak politikasnn srdn gstermektedir. 166 te bu sebeplerle, Irak petrollerinin retimi ynnde hesaplar yapan Rusyann ncelikle Irakllardaki bu olumsuz intibay ortadan kaldrmas gerekmektedir. lke petrollerinin nemli bir ksmnn Blgesel Krt Ynetiminin kontrolnde bulunan topraklarda bulunduu dikkate alnrsa, Rusyann bundan sonraki dnemde Krtlerle yaknlamak isteyeceini ve bu olumsuz dnceleri kafalardan silmek iin kyasya aba sarf edeceini sylemek ok da zor olmayacaktr. Rusyann bu olumsuz intibay silmesiyle birlikte, dnyada lider petrol reticisi devletlerden birisi olarak, Irak petrolleriyle yakndan ilgilenecei tahmin edilmektedir. Irak petrollerinin neredeyse %50sinin Blgesel Krt Ynetiminin kontrol altndaki topraklarda bulunmas ve bu rezervlerin kontrolnn Krtlere braklmas olaslnn srmesi, Krtlerin Rusya iin neminin giderek artacann kant olarak gsterilmektedir. Bu sebeple nmzdeki srete ABDnin Irak terk etmesinin ardndan, Rusya Krtlerle daha youn ilikiler ierisine girmek isteyebilecektir. 167 Blgesel Krt Ynetimine ynelik artacak olan ilgiden en ok Trkiyenin rahatsz olacan ngren Rusya, Trkiyeyi de rahatsz etmeyecek bir strateji izleme abas ierisine girmek durumunda kalabilir. Hatta Rusya, imdiden Trkiyenin Kuzey Iraka ilikin kayglarndan yola karak, hkmet ve kamuoyu nezdinde politik pozisyonunu glendirmeye almaktadr. 168 nmzdeki dnemde, Blgesel Krt Ynetimi ile ilikilerini gelitirme abasnda olmak, bunu yaparken de Trkiyeye kar sorumluluklarn yerine getirmek mecburiyetinde kalmak, Rusyay akas zor bir ikilemde brakabilir. 169

166 167

Aydn v.d., (2007), a.g.e., s. 56 Oan, (2007), a.g.m. 168 Aydn v.d., (2007), a.g.e., s. 56 169 Oan, (2007), a.g.m.

50

Irakta elini abuk tutma gayretinde olan Rusya, yabanc yeralt kaynaklar ile ilgili bir kaynak milliletirme abas ieririne girmitir. 170 Bu kaynak milliletirme politikasnn nemli sacayaklarndan bir tanesinin de Blgesel Krt Ynetiminin kontrol altndaki blgede yer alan petroller olaca tahmin edilmektedir. Blgesel Krt Ynetimi cephesinde ise enerji kaynaklaryla ilgili kati bir siyaset gzlenmekte, kaynaklarn pazarlanmasna ynelik almalara imdiden baland grlmektedir. Hatta Blgesel Krt Ynetiminin imdiden enerji kaynaklar ile ilgili retim paylam anlamalar imzalamaya balad bile iddia edilmektedir. 171 Tabii ki, enerji kaynaklarnn retimine ilikin sre sadece Rusya ve Blgesel Krt Ynetiminin inisiyatifinde gereklemeyecektir. nk Irakta ncelikli olarak ABD gibi bir sper gcn varl bulunmaktadr. ABDnin Irak terk etmesi, Irakla 2008 sonlarnda yaplan anlamaya ramen en azndan nmzdeki bir ka yl ierisinde mmkn gzkmemektedir. Ayrca ABDnin Irak petrollerinin Rusyann kontrolne gemesine msaade etmeyecei de ngrlmektedir. Bunun yannda, inin de bu petrol kaynaklar zerinde emellerinin olduu dnlrse, Rusyann Irakta iinin hi de kolay olmad ortaya kmaktadr. nk Pekin Ynetimi de Moskova gibi, Irakn petrol kaynaklaryla yakndan ilgilenmekte ve bu kaynaklarn en az yarsnn Krtlerin elinde olduunu bilmektedir. Bu sebeple, son dnemde Blgesel Krt Ynetimi ile yakn ilikiler ierisine girme ihtiyac hissetmektedir. 172 Krtlerin Rusya ile zellikle enerji ve petrol konusunda iyi ilikiler ierisine girmesi, phesiz Rusya Trkiye ilikilerini de yakndan ilgilendirecek bir husustur. nk; Rusya Trkiyenin birincil seviyede enerji satn ald bir lke konumundadr. 173 Rusyann kendisinden doalgaz satn alan ve bu bakmdan kendisine baml olan lkelere doalgaz fiyatlarn artrarak ya da doalgaz keserek ok etkili bask yapabilme yetisine sahip olduu dnldnde, bu durumun ileride Rusya ile enerji ibirliine girecek olan Krtlerin elini Trkiyeye kar glendirebilecei sylenebilir. 174

170 171

Roula Khalaf ve Steve Negus, (2008), Forbidden Fields, The Financial Times. a.g.m. 172 Suna Lee, (2007), Irak Petrol, Tek in-Tek Irak Denklemini Zorluyor, Stratejik Analiz, Austos, s. 9 173 Graham E. Fuller, (2007), Our Frying Alliance With Turkey, Los Angeles Times. 174 mit zda, (2007), Kerkk, Irak ve Ortadou, stanbul: Bilge Ouz Yaynlar, s. 29

51

Ancak, Rusya iin Trkiyenin kstrlp btnyle ABDye itilmesi de istenmeyen bir durumdur. Rusya ve ran gibi lkeler, blgede ABD ile Trkiyenin yaknlamasn deil, bu iki devletin kar karya gelmesini istemektedirler. 175 nk; ABD ile Trkiyenin kar karya gelmesi durumunda, Trkiye Moskovann blgesel politikalarna yaknlaacak ve iki lke arasndaki ibirlii daha kolay hale gelecektir. Bu sebeple Rusyann nmzdeki dnemde, bir bakma Trkiyeyi de kaybetmemek adna, Blgesel Krt Ynetimi ile ilgili keskin bir diplomasi yrtmesinin mmkn olmayaca da dnlmektedir. Rusya, gnmzde de eskiden olduu gibi ABDnin Ortadou blgesindeki etkinliini krma ura ierisinde olmaya devam etmektedir. ABDnin Iraktaki fiili varl Rusyay rahatsz etmekte, bu durum Moskovann blgeyle ilikilerini kstlayan bir faktr olarak n plana kmaktadr. Bu nedenle, Moskovann Ortadoudaki birincil amacnn ABDyi ncelikle Iraktan karmak olduu dnlmektedir. ABDnin Iraktaki varlnn sona ermesiyle, Rusyann Blgesel Krt Ynetimi ile doal kaynaklarn kullanmna ynelik ilikiler kurmas ve hatta petrol retim anlamalar imzalama giriiminde bulunmas beklenmektedir. Bu nedenle, nmzdeki dnemde Rusyann Blgesel Krt Ynetimi ile ilikilerinin petrol retimi erevesinde ekillenecei umulmaktadr. Petrol retiminden baka, Rusyann Blgesel Krt Ynetimine silah sat konusunda da giriimlerde bulunabilecei tahmin edilmektedir. Ancak, nmzdeki dnemde Rusyann Blgesel Krt Ynetimi ile ilikilerinin olumasnda etkili olacak olan tek unsur petrol olmayacak, ilikilerin ekillenmesinde petrol kaynaklarndan baka dier oklu faktrler de rol oynayacaktr. Bu faktrlerden birka tanesi; ABDnin Iraktaki varl, Irakn toprak btnlnn gelecekteki durumu, ABDnin Irakl Krtlere bak as ve nihayet blge devletlerinin Krtler konusundaki hassasiyetleri olarak sralanabilir. Ayrca, Blgesel Krt Ynetiminin yeni Iraktaki konumu ve bamsz bir devlet stats kazanp kazanmayaca da Rusyann tepkisiz kalamayaca konular arasnda yer alacaktr.

175

Oan, (2007), a.g.m.

52

Rusyann muhtemel bir Krt devletini tanma olasl bulunduu sylenebilir. Petrol retimine ve silah satna dayal olarak girilebilecek ekonomik ilikilerin bir bedeli olarak yeni Krt devletinin Moskovaca tannmas ihtimali mevcut olmakla birlikte, aslnda bamsz bir Krt devletinin Rusyann blgesel karlaryla pek uyumad dnlmektedir. nk; Irakta bamsz bir Krt devletinin kurulmasyla birlikte, ABD ve ran blgede glenecek; in blgeye girmek iin Krtlerle yakn temasa geebilecek; Trkiye ise tepkili bir pozisyona brnebilecektir. Bu saylan faktrlerin hibiri Rusyann blge politikalar ile badamayacandan, Moskovann nmzdeki srete Irakn toprak btnlne daha scak bakmas olasl yksek grnmektedir. nmzdeki srete Rus Hkmetinin Irak hkmeti ve Blgesel Krt Ynetimi ile mevcut olan gvensiz ilikilerin onarlmas iin youn ilikiler ierisine girmesi kuvvetli bir ihtimal olarak grlmektedir. Ancak, gerek merkez Irakla gerekse Blgesel Krt Ynetimi ile scak ilikilerin kurulmas, ABDnin Irak terk etmesinden sonra gerekleebilecektir. Rusyann Krtlerle petrol retimi ve silah sat gibi konular kapsayacak ekonomik ilikiler kurmas, bunu yaparken de ABDye kaptrmak istenmedii Trkiyeye kar sorumluluklarn yerine getirmek zorunda olmas, Moskovay nmzdeki dnemde derin bir paradoksun ierisine itebilir. Bu sebeple, zellikle Blgesel Krt Ynetimi ile girilecek siyasal ve ekonomik ilikilerin Trkiyeyi kaybetme ihtimalini iermesinden kaynaklanan bir ekilde, Rusya daha yumuak geilerin olduu politikalar oluturma gayreti ierisine girmek zorunda kalabilir. 3.3. N Irak nmzdeki srete phesiz sadece ABDnin manevra alannda kalmayacak, dnyann dier hegemonik g adaylarnn da ilgi oda haline gelmeye balayacaktr. Bu hegemonik g adaylarnn en nemlilerinden birisi de indir. in, bu gne dein Ortadou ile ne tarihsel anlamda gl ilikileri ne de blge ile ilgili uzun sreli stratejik amalar olmu bir devlettir. 176 Ancak, Ortadouda gl

176

Barry Rubin, (1999), Chinas Middle East Strategy, Meria.

53

olamamann kendisine fayda salamayacann ge de olsa farkna varan in, gnmzde blge ile ilikilerini artrma eilimi ierisinde grnmektedir. 177 inin gncel Ortadou politikas, stratejik gereksinimlerine dayal olarak srekli byyen bir vcuta benzetilmektedir. 178 Bu srekli byyen vcut iinde ise Irak politikas hayati bir organ olarak tasvir edilebilir. Bu sebeple, inin Iraka dair politikalarn Ortadouda gelimekte olan politikasndan ayr dnmek, phesiz ok byk bir yanlg olacaktr. Iraktaki merkez hkmet bir yana, inin Blgesel Krt Ynetimi ile nmzdeki srete daha yakn ilikiler ierisine girebilecei dnlmektedir. Iraktaki petrol rezervlerinin nemli bir ksmnn Blgesel Krt Ynetiminin kontrolnde olmas ve yeniden ekillenen Irak ierisinde Krtlerin kendi blgelerindeki doal kaynaklar kullanma hakkna sahip olmas ihtimalinin giderek glenmesi gibi faktrler, petrol devi olma planlar yapan ini Krtlerle ilgilenmek zorunda brakabilir. Hatta in petrol irketlerinin imdiden Blgesel Krt Ynetimi ile petrol retimi konusunda masaya oturduklar bile iddia edilmektedir. Bu balamda ilenecek olan in Blgesel Krt Ynetimi ilikileri, yakn dnemdeki in Irak ilikilerinden bamsz deerlendirilemeyeceinden, bu ilikilere genel anlamda gz atmakta yarar grlmtr. Bu nedenle nce yakn dnem in Irak ilikilerine giri yaplacak, daha sonra Pekinin gncel olarak artan Basra ilgisinin nedenleri tespit edilmeye allacaktr. inin Blgesel Krt Ynetiminin kontrolndeki blgede bulunan petrol rezervlerinden dolay Krtlere ynelik ne tr almlara girebilecei ve bu almlarn blgeye etkileri de ayr balklar altnda incelenecektir. 3.3.1. in Irak likilerine Genel Bak in Irak ilikilerinin 1958 ylndan bu yana ekillendii ve genel anlamda przlerden uzak bir ekilde devam ettii; ancak ilikilerde ara sra ufak apl krizlerin yaand grlmektedir. 1958 yl itibariyle balayan in Irak ilikilerinin 179 1980li yllara kadar az younluklu olarak devam ettii, bu yllarda

177

Richard L. Russell, (2005), Chinas WMD Foot in the Greater Middle Easts Door, Meria, Volume 9, No.3, Article 6. 178 a.g.m. 179 Lee, (2007), a.g.m., s. 8

54

ran Irak Savann balamas ile birlikte ivme kazand grlmtr. 180 in, ran ile Irak arasndaki sava sresince, rana asker donanm malzemeleri ve silah satmtr. Bu teknik ve askeri ihracat, 1981 ylndan balayarak sekiz yllk sava periyodu sresince devam etmitir. 181 Silah satnn tank, sava ua ve kk sava gemileri gibi ar harp aralarn da iermesi, Irakn ine bak asnn olumsuzlamasna neden olmutur. Silah sat kapsamnda, inin rana uluslararas ihtilaf oluturacak ekilde HY2 Silkworm deniz fzelerini satmas, Irakn byk tepkisini ekmitir. Bu olay, Reagan Ynetiminin Pekine teknoloji satna ynelik serbestsini durdurmasn da beraberinde getirmitir. Bu gelimelerin ardndan Mart 1988de, in ABDye taahhtte bulunarak rana Silkworm fzelerini satmay durdurduunu aklamtr. 182 Bu durum ABDde olduu kadar Irakta da memnuniyetle karlanmtr. Krt gruplar ise Irak ile mcadele halinde olmalar nedeniyle bu durumdan memnun olmamlardr. in ve Irak arasnda daha iyi ilikilerin kurulmas, I. Krfez Savandan nce, Pekin Ynetiminin nde gelen birka Avrupal devletle birlikte Saddam Hseyin ynetimine destek olmaya balamasyla gereklemitir. Bu destek uzun sre devam etmi, Saddam Hseyine kar olan uluslararas tepkiyi azaltmak iin, 1990lar boyunca in, Fransa ve Rusya ile birlikte ABDye kar bir duru gelitirmitir. 183 Bu destein yan sra, Krfez Sava yllarnda Irak, ini en nemli silah salayclarndan birisi olarak grm; bu durum karlkl iyi ilikilerin gelitirilmesinde olumlu etki yaratmtr. 184 inin Irak ynetimine kar giritii bu koruyucu tutum, Saddam Hseyinle uzun yllardan bu yana mcadele eden Blgesel Krt Ynetiminin tepkisini ekmitir. Benzer bir durum 2003 ylnda da gereklemitir. in igalden nce Fransa, Rusya ve Almanya ile birlikte ABDnin mdahalesini nlemek iin youn aba sarf etmi ve ancak Irakn ABD tarafndan igal edilmesinin nne geememitir. 2003 ylnda baarszlkla sonulanan bu Saddam Hseyini kurtarma operasyonu, yine en fazla Saddamn baskc ynetiminden rahatsz durumdaki Krtleri kzdrmtr.

180 181

Lee, (2007), a.g.m., s. 8 Russell, (2005), a.g.m. 182 a.g.m. 183 a.g.m. 184 Lee, (2007), a.g.m., s. 8

55

3.3.2. in, Petrol ve Blgesel Krt Ynetimi Son yllarn belli bal ngrlerinden birisi, nmzdeki on yl iinde inin kazanaca gle kresel bir hegemonik g olacadr. 185 inin egemen bir ikinci g olabilmesinde ise Ortadou blgesinin kilit rol oynayaca tahmin edilmektedir. Ancak, halen tek sper g konumundaki ABDnin Ortadou blgesindeki hkimiyeti gz nnde bulundurulursa, inin blge politikalarn ABDnin blgedeki nfuzunu azaltma hedefine dayandrmas gerektii sylenebilir. inin bu nfuzun azaltlmasnda ABDnin alan daraltma stratejisinden kaynaklanan nemli bir dezavantaj olduu gibi, ok kritik bir avantaj da bulunmaktadr. yle ki; in son yllarda ABDye kar Ortadouda bir ksm lkeler tarafndan desteklenmekte ve bu lkeler tarafndan dengeleyici ve alternatif bir gvenlik kayna olarak grlmektedir. ine bu destei veren lkelerin banda Suudi Arabistan, ran ve Pakistan gelmektedir. 186 Bu lkelere gre; inin Ortadouda ABDye kar dengeleyici bir g olarak ortaya kmas, ABDnin blgede imdiki kadar rahat olamamas sonucunu douracaktr. Bylelikle blge istikrarnn salanmas da kolaylaacaktr. Irakta bugn ABD dier kresel glere oranla baskn konumda bulunsa da, Ortadou ile yakndan ilgilenen yegne g deildir. Rusya ve zellikle inin de blgeye hkmetme hesaplar vardr. 2003 sonras, ABDnin Irakta Krtlerin de destei ile kazanm olduu tekcil siyasal otorite, dnya apnda byk enerji reticileri olarak dikkat eken Rusya ve in gibi devletlerin Ortadouda var olma planlarn trpanlamaktadr. Bu iki enerji otoritesi devlet, ABDnin Iraktaki etkinliini krmann hesaplarn yapar olmulardr. Rusyann son dnemde Irakta etkisiz kalmas, dier bir petrol reticisi inin ansn daha da artrmaktadr. in, yarsndan fazlas Krt kontroll blgede bulunan Irak petrolleri konusunda srarc bir tutum izlemektedir. inli yetkililerle Blgesel Krt Ynetimi yetkililerinin 2005 ylndan bu yana mzakerelerde bulunmakta olmalar, bu durumu kantlar niteliktedir. Bu srarc tutum, bundan sonraki srete inin Ortadou ile olan ilikilerinin olgunlamasnda nemli bir rol oynamaya adaydr. inin petrol ilgisi, uzun bir sredir ekonomisinin byk bir hzla bymesinden 187 ve ekonomik
185 186

Rubin, (1999), a.g.m. Russell, (2005), a.g.m. 187 a.g.m.

56

bymesinde petrol retiminin barol oynamasndan kaynaklanmaktadr. in Hkmeti, petroln zellikle kresel g dengesindeki kritik neminin farkndadr. inin petrol gelirleri sayesinde ekonomik kalknmasn tamamlamas, politik ve askeri gcnn gelimesinde lokomotif etkisi yaratacaktr. 188 2010 ylnda inin dnyann en byk petrol tketicisi haline gelmesi beklenmektedir. 189 Bu sebeple Pekin ynetiminin artan bir ekilde, dnyann en byk petrol rezervlerinden birine sahip olan Basra Krfezi ile ilgilenmek zorunda kalaca dnlmektedir. 190 in Hkmetinin bugn Irak petrollerinin denizden sevkyatn bile kapsayacak kadar derin hesaplar ierisine girdii iddia edilmektedir. Ancak in Hkmeti, denizden petrol sevkiyatn hesaplarna dhil etmi olsa da, deniz sevkyatnn gvenliini salamak iin gerekli olan donanma gcne sahip olmadnn farkndadr. 191 Bu sebeple inin Iraka nfuz etmesi nem arz etmektedir. in nmzdeki dnemde bu ihtiyacn byk oranda Blgesel Krt Ynetimine yaknlaarak giderebilir. Irak petrollerinin nmzdeki dnemde merkez hkmet tarafndan m kontrol edilecei, yoksa blgesel ynetimlerin kontrolne mi braklaca, lkede cevab en ok aranan sorulardan bir tanesidir. Merkez hkmet yetkilileri, petrollerin Irak halknn ortak mal olduunu ve merkez hkmete kontrol edilmesi gerektiini savunmaktadr. Blgesel Krt Ynetimi ise, kendi kontrolndeki topraklarda bulunan petrol rezervlerinin Krtlerin mal olduunu iddia etmektedir. Bu ynde ABDyi ikna etmeye alan Blgesel Krt Ynetimi, bu petrolleri iletme hakkna sahip olduunda phesiz kayda deer bir gelir kayna elde etmi olacaktr. Bu durumu ngren inin nmzdeki dnemde Irak Krtleri ile girecei ilikilerin petrol retimine dayal olmas beklenmektedir. inin nmzdeki srete Blgesel Krt Ynetimi ile girecei ilikilerdeki birincil faktrn petrol rezervleri olaca dnlse de, bu durumu destekleyen yardmc faktrlerin varlndan sz etmek de mmkndr. rnein; resmiyette Irak Devlet Bakan unvann tayan Celal Talabaninin, inde Maocu bir Krt lider
188 189

Russell, (2005), a.g.m. Philip A. Speed, Xuanli Liao ve Roland Dannreuther, (2002), The Strategic Implications of Chinas Energy Needs, Adelphi Paper 346, London: Oxford University Press for International Institute for Strategic Studies, s. 11 190 Russell, (2005), a.g.m. 191 a.g.m.

57

olarak tannm olmas dikkat eken bir unsurdur. 192 Bunun yannda, Baln da belirttii gibi; Krtlerin ABDnin bir ekilde kendilerinden desteini ekmesi olaslna kar, nmzdeki dnemde ini dengeleyici bir yardmc kresel g olarak yanlarnda grmeyi isteyebilecekleri dnlmektedir. 193 Bu unsurlarn etkisiyle in Blgesel Krt Ynetimi ilikilerinin bundan sonra iyi seviyede gelimesi beklenmektedir. Aslnda in ile Krtler arasnda kurulacak iyi ilikilerin sinyali, 2005 ylnda KDP lideri Mesud Barzaninin in gezisiyle verilmitir. Bu gezi sonrasnda Barzani, inin Krt blgelerinin yeniden yaplandrlmas srecinde nemli bir rol oynayacan aklamtr. 194 Bu aklamalar Irakn inas srecinde zellikle Krt blgesinde, in irketlerinin nemli bir rol oynayabilecei yorumlarnn yaplmasna neden olmutur. Irakl Krt liderlerin in ziyaretleri bununla bitmemi, Barzaninin bu ziyaretini Talabaninin 2007 ylnn Haziran ayndaki ziyareti izlemitir. 195 Bu ziyaret esnasnda Talabani, in irketlerinin ve inli iadamlarnn Krt blgesinde nemli ve pozitif bir rol oynadklarn, telekom, otoyol, inaat ve petrolle ilgili sektrlerde ok sayda projeyi uygulamaya soktuklarn belirtmitir. Talabani szlerine devam ederek, in iadamlarna inaat ve petrolle ilgili sektrlerde yatrmlarn tm Irakta geniletme arsnda bulunmutur. 196 Barzaniden sonra Talabaninin de ini ziyaret etmesi, Krtlerin kurulacak ilikileri epey nemsediklerinin bir gstergesi olarak aklanabilir. Bu nemli ziyaretlerin 2003 ylndan sonra gereklemesi ise Blgesel Krt Ynetiminin inle petrol retimi konusunda grmeler yapt iddiasnn ortaya atlmasna neden olmutur. in Blgesel Krt Ynetimi ilikilerinde, ABD faktrnn de belirleyici bir kstas olaca ngrlmektedir. Bu bakmdan ABDnin Krtler zerindeki nfuzu, inin Krtlerle girecei ilikilerde nemli bir kstas olacaktr. Gelien ikili ilikiler neticesi bakmndan hem inin hem de Blgesel Krt Ynetiminin ABD ile ilikileri asndan iki farkl sonu dourabilir.

192 193

Lee, (2007), a.g.m., s. 9 Bal ile yaplan mlakat. 194 Lee, (2007), a.g.m., s. 9 195 a.g.m., s. 8 196 Xinhuanet, (2007), Interview: Talabani Sees Bright Future for Iraq China Co op

58

Birinci olarak; inin Krtlere artan ilgisinin nmzdeki srete ABD ile ilikilerine pek de olumlu yansmayaca ngrlmektedir. Bu durumun iki kresel aktr arasnda stratejik bir incinebilirlik yaratabilecei iddia edilmektedir. 197 Bu stratejik incinebilirlik; inin Krt Blgesindeki petroller zerindeki tasarruflarnn ABD tarafndan engellenmesiyle iki lke arasnda askeri olmasa da politik krizler yaanmas olarak tarif edilebilir. kinci olarak; Blgesel Krt Ynetiminin inle petrol retim anlamalar imzalamas, ABDnin Krtlere sert bir ekilde tepki gstermesi sonucunu da beraberine getirebilir. nk Krtlerin in ile giritii ekonomik ilikiler, Pekinin blgede glenmesini de beraberinde getirecektir. ABD ise inin Ortadouda ve kendi hkimiyeti altndaki blgelerde glenmesini hibir suretle istememektedir. inin Blgesel Krt Ynetimi ile yaknlamas, ABDnin Krtlere 2003 sonras taknd olumlu tavrn deimesine yol aabilir. Neticede Krtler politik ilikilerinin iyi olduu ABD ile ekonomik ilikilere girebilecekleri in arasnda kalabilirler. inin Blgesel Krt Ynetimi ile yaknlamas, phesiz konu ile ilgili hassasiyetleri olan blgesel bir g konumundaki Trkiye ile ilikileri asndan da dolayl ya da dolaysz sonular ortaya karabilecektir. Dolayl bir sonu olarak; Krtlerin in ile enerji politikalar eksenli bir iliki ierisine girmesinden en ok rahatszlk duyacak taraf ABD olacaktr. Krtlerin gittike glenen ve nmzdeki on yl ierisinde sper g olmaya aday olan inle enerji alannda ibirliine girmesi, ABDnin 2003 sonrasnda onlara verdii otonomi sz konusunda bir kez daha dnmesi sonucunu ortaya karabilecektir. Bunun yannda, Krtlerin doal kaynaklarla ilgili haklarn merkez hkmet yerine etnik ve sekter blgelere braklmas ve Kerkk gibi konulardaki istekleri, ABD tarafndan geri evrilebilir. Bu durumlar, haliyle Trkiye lehine sonular douracaktr. in Blgesel Krt Ynetimi yaknlamasnn ikinci ve Trkiyeyi dorudan etkileyebilecek sonucu ise; Trkiye ile in arasndaki iyi ilikilerin bozulmas ihtimalini dourmasdr. in; Tayvan, Tibet, Sincan ve Moolistan kaynakl sorunlardan kaynaklanan bir ekilde Tek in politikasna sk skya sarlm; hem

197

Russell, (2005), a.g.m.

59

kendi snrlar iinde hem de d dnyada, ayrlk siyasal hareketlere kar mesafeli davranmay bir politika haline getirmitir. Ankara da Tek in politikasna destek vermekte ve bu durum iki lke ilikilerine olumlu yansmaktadr. 198 Dier taraftan, in de blc terre kar Trkiyeyi destekleyen bir tutum sergilemektedir. inin Krtlerle yaknlamas, Trkiye ile arasndaki bu mutualist ilikiyi bozabilecek bir gelime olabilir. Trkiye bu yaknlamadan tehdit alglayarak Tek in politikasna verdii destei ekebilecek, uluslararas ilikilerdeki karlkllk ilkesinin bir yansmas olarak Pekin Ynetimi de PKK terr konusundaki eski hassasiyetini kaybedebilecektir. inin Irakl Krtlerle yaknlamas, sadece Trkiye ile olan przsz saylabilecek ilikilerini bozmakla kalmayacak; ABD ile de karlkl gerginliklere sebebiyet verebilecektir. Bu durum, ABD kamuoyunda yank bulmu ve 2001 ylnn Eyll aynda yaymlanan Quadrennial Defense Review Report isimli bir raporda, 199 in ABD iin tehdit olarak gsterilmitir. 200 ABD ynetimi, Iraktaki asker varln eker ekmez inin Irak Hkmeti ve Blgesel Krt Ynetimi ile youn temaslara geeceinden tedirginlik duymaktadr. Bu bakmdan, ABD ile ilikilerin gerilebileceini ngren in, blge devletleri ile stratejik ilikiler kurma teebbsnde bulunabilecektir. 201 Bu noktada inin zellikle ran ve Suriye ile dirsek temasna geebilecei dnlmektedir. Ancak, gerek rann gerekse Suriyenin blgede bir Krt devleti istemedikleri ynndeki resm aklamalar, durumu daha karmak hale getirebilecektir. Sonu olarak; inin ABDnin Iraktan ekilmesini izleyen srete, Krtler ile petrol retimine dayal ilikiler ierisine girebilme olasl yksektir. Bunun yannda in, Krt blgelerinin ekonomik kalknmasnda da nemli bir rol oynamaya adaydr. Ayrca Krtlerin silahlanma konusunda da inle masaya oturmalar olasdr. Petrol, silah sat ve ekonomik kalknma konular, ilikilerin gelimesinde etkili olabilecek faktrler olarak gze arpmaktadr. Ancak, Blgesel Krt Ynetimi ile olan ilikilerinin bundan sonraki dnemde bu faktrlerden baka, eitli parametrelerden de etkilenme eiliminde olaca tahmin edilmektedir. Bu
Lee, (2007), a.g.k., s. 9 Quadrennial Defense Review Report, 2001 ylnda yaymlanm olan ve ABDnin savunma politikalarnn anlatld ulusal nitelikteki bir rapordur. 200 zda, (2007), a.g.e., s. 26 201 Russell, (2005), a.g.m.
199 198

60

parametreler; blge petrollerinin gelecekteki stats, ABDnin Iraktaki varlnn srmesi ya da sona ermesi, ABD in ilikilerinin boyutu, inin Trkiye ile ilikilerinin bundan sonraki yaps ve dier blgesel ve kresel glerin inle ilikilerinin yaps olarak sralanabilir. in Blgesel Krt Ynetimi ibirlii, inin bata ABD olmak zere Trkiye, ran ve Suriye ile olan ilikilerini de derinden etkileyebilecektir. Bu ibirliinin ABD ve Trkiye gibi lkeler tarafndan tedirginlikle karlanma olasl yksek iken; ran ve Suriye gibi ABDye kar alternatif g aray ierisinde olan lkeler tarafndan iki ekilde karlanma olasl vardr. Birinci olarak; ran ve Suriye, in Blgesel Krt Ynetimi yaknlamasndan, Irak hassasiyetleri adna tehdit alglayabilirler. kinci olarak ise; ran ve Suriye, Krtlerin in safna gemesi ile birlikte ABDnin yalnz kalmasn memnuniyetle karlayabilirler. Ksacas; inin Iraktaki srece dhil olmasyla hesaplar bir hayli karacaktr. Bu durumdan hangi taraflarn krl kacan imdiden kestirmek zordur. Ancak inin krl kabilmesi iin talarn yerine oturmas, Irakn istikrarszlktan ve kargaadan kurtulmas gerekmektedir. Blgesel Krt Ynetimi ile olan ilikiler de bu belirsizlik ve kargaa durumu ierisinde salkl bir ekilde geliemeyecektir. Bu bakmdan, inin yakn dnemde Blgesel Krt Ynetiminin statsnden ok, Iraktaki durumun netlemesine nem verecei ngrlmektedir. 3.4. AVRUPA BRL Iraktaki srece mdahil olabilecei umulan kresel g adaylarndan bir tanesi de Avrupa Birliidir. Bugn ekonomik alanda kresel bir g olduunu ispat etmi bir uluslar st birlik olan Avrupa Birlii, bu baary siyasal ve askeri alanda gstermekten uzak kalmtr. Bu sebeple AB uzun sredir ekonomik dev, siyasal cce tabiriyle anlmaktadr. Avrupa Birliinin Irak ve Blgesel Krt Ynetimine ilikin, ortak d politika olarak benimsedii bir politikasnn olup olmad, Birliin henz ciddi bir aama kat edemedii Ortak D ve Gvenlik Politikas balamnda deerlendirilmesi gereken bir husus olduundan, ncelikle ABnin bu alanda bugn geldii yere bir gz atmak gerekmektedir.

61

Souk Sava sonras dnemde tek kresel g haline gelen ABDnin militarist ve baskc politikalarna kar dengeleyici bir g merkezi olmas umulan Avrupa Birlii, uluslararas siyasetini oluturacak bir kurumsal yap olarak tasarlanan ODGP (Ortak D ve Gvenlik Politikas)nin etkin olmamas nedeniyle, en azndan imdilik bu ansn yitirmi grnmektedir. 202 Ortak D ve Gvenlik Politikas, Avrupa Birlii ierisinde henz gen ve yeni bir politika olarak varln srdrmektedir. 203 Bu yeni politikann ilerlik kazanamamasnn en nemli sebebi, ABnin onlarca lkenin bir araya getirdii ve halen genilemekte olan supronasyonel bir birlik olmasndan kaynaklanan bir ekilde, ok saydaki ye lkenin ortak karlarnn bulunmasnn zor olmasdr. Ortak kar yaratmann zorluunun yan sra, birlik yesi devletlerin uluslararas alanda ortak siyasi iradenin oluturulmas ynndeki isteksizlikleri de ODGPye ilerlik kazandrlmasnn nne gemektedir. 3.4.1. ABnin Etkisiz ODGP Glgesindeki Irak ve Blgesel Krt Ynetimi Politikas Irak krizinin ortaya kt 1990lardan bu yana, bu konuda Avrupada ortak bir d ve gvenlik politikas yaratma uralarnda ikilemler ve paradokslar ortaya kmtr. 204 Bu ikilemler, 2003 Irak Savann balamas ile birlikte yeniden gndeme gelmitir. Birlik lkelerinin Iraka bak alarndaki farkllklar bu durumu aka ortaya koymaktadr. yle ki; Irak Sava daha balamadan Fransa ve Almanyann ban ektii bir grup AB lkeleri, ABDnin Iraka dzenlemeyi planlad askeri harekta iddetle kar kmlardr. Bu lkeler, Avrupa Birlii ierisinde igale kar kan ve bu sebeple igalin bandan bu yana Iraka mesafeli duran, Spyern ifadesiyle geleneki ve tarafsz bir kamp oluturmulardr. Buna karn Fransa ve Almanyann liderliini yapt bu kampn alternatifi olarak baka bir kamp daha ortaya kmtr. Bugn de devam eden ngiltere ve merkez Avrupal birka devletten oluan bu alternatif kampn 205 Irak politikalarnn Avrupa Birliinden farkl olduu ve ABDye yakn olduu grlmektedir. Bu lkeler Avrupann Irakta daha etkin bir rol izlemesi gerektiini savunmaktadrlar. rnein;
202 203

Mehmet zcan, (2004), AB Ortak ve D Gvenlik Politikas, Turkishweekly. Elvira Borombaeva, (2001), Maastricht Antlamas, Ortak D ve Gvenlik Politikas ve AGSK AB'nin Gvenlik Konseptinin Geliim Sreci, 2023 Aylk Dergi, ubat. 204 Jonathan Spyer, (2007), Europe and Iraq: Test Case for the Common Foreign and Security Policy, Meria, Volume 11, Article7/8. 205 a.g.m.

62

Irak konusunda kaleme alnan bir makalede; gvenlik reformu, asilerle arabuluculuk ve siyasi partilere yardm gibi konularda, Avrupann Irakta daha yapc bir ekilde rol almasn salayacak olan frsatlar vurgulanmtr. 206 Irak konusundaki uzlamazlklarn Blgesel Krt Ynetimi ile ilgili konularda da olutuu grlmektedir. Alternatif kampn banda bulunan ngiltere, Irakta halen ABD ile birlikte hareket etmektedir. Bu sebeple, ngilterenin Birliin Irakl Krtlere ynelik d politikalarnn ABDye yakn oluturulmasndan yana bir tutum gelitirebilecei dnlmektedir. Ancak batan beri igale iddetle kar kan Fransa ve Almanya ittifaknn Blgesel Krt Ynetimi ile ilgili ngiltere ile ayn ynde hareket etmeyecekleri ngrlmektedir. Bu gr ayrl durumunun Irakn btnyle ilgili meselelerde de ortaya kabilecei dnlmektedir. Grld zere Birlik ierisinde Irak politikalar balamnda tam bir ikilik durumu vardr. Bu durum ngiltere kampnda bulunan spanya ve talya gibi nemli birlik lkelerinin de Fransa ve Almanya kampna gemesi ile birlikte daha karmak bir hale gelmitir. 207 Bu durum bile, imdilik Avrupa Birliinin gerek Irak ile gerekse de Blgesel Krt Ynetimi ile ilgili ortak bir resmi duru gelitiremediini ortaya koyar niteliktedir. Ancak, bu etkisiz yapya ramen ABnin Irakla gemite girdii ticari ilikileri nmzdeki srete de srdrmek isteyecei dnlmektedir. Bundan sonraki srete girilebilecek ilikiler nceki ilikilerin ardl olacandan, birliin Irakla girdii ticari ilikilere gz atmakta fayda vardr. 1990lardan gnmze, Irakn bir paras olan Blgesel Krt Ynetimi ile AB dorudan ticari ilikilere girmemitir. Ancak, bamsz bir Krt devleti ya da otonom bir Krt blgesi kurulmas durumunda, ABnin Irakla girecei ekonomik ve siyasal ilikiler blnebilecek ve bu ilikilerin bir blm yeni Krt oluumu ile gerekleebilecektir. Bu nedenle bu blmde arlkl olarak ABnin Irakla giritii ekonomik ilikilere ve bundan sonra Blgesel Krt Ynetimi ile girebilecei ekonomik ilikilere yer verilecektir.

206

Richard Youngs, (2004), Europe and Iraq: From stand-off to engagement?, Foreign Policy Centre, s. 6. 207 John C. Hulsman ve Nile Gardiner, (2006), US German relations in the Merkel era, Backgrounder # 1907, Heritage Foundation Policy research and analysis.

63

3.4.2. Avrupa Birliinin Irak ile Ekonomik likilerinin Boyutu ve Blgesel Krt Ynetimi ile Olas likiler ABnin Irakla olan ekonomik ilikilerine gemeden nce, birliin 2003 sonras Irakn yeniden inasna ne denli destek olduu konusuna deinmekte fayda vardr. nk Irakn yeniden ina edildii u dnemde ABnin Iraka ne kadar destek verdii, birliin bundan sonraki ekonomik giriimlerinin derecesi hakknda bilgi verebilecektir. Avrupa Birliinin Irakn yeniden inasna ynelik abalarnn ok mtevaz bir dzeyde olduu grlmektedir. 2003 ylnda spanyann bakenti Madridde dzenlenen Uluslararas Yardm Konferansnda, ABnin Irak iin ayrd fonlar incelendiinde bu durum aka ortaya kmaktadr. yle ki; Madrid Konferansnda 33 milyar Dolarlk bir kaynak Irakn yeniden inasna ayrlrken bu kaynan 20 milyar Dolarlk ksm ABD, 5 milyar Dolarlk ksm Japonya ve 1 milyar Dolarlk ksm da ngiltere tarafndan oluturulmutur. Fransa bata bulunmazken, dier Avrupal devletler tarafndan ancak 1,5 milyar dolar ayrlmtr. Avrupa Komisyonu ise sadece 518,5 milyon Euroluk bir ba yapmtr. 208 Sadece bu rakamlar incelendiinde bile, ABnin dev bir ekonomik birlik olarak Irakn yeniden yaplandrlmasna Japonya kadar bile mali destek vermedii grlmektedir. Ayrca AB ierisinde en byk fonun ngiltere tarafndan ayrlmas, buna karn Fransann hi yardmda bulunmamas, ABnin Iraka bakndaki ikiliin srdn kantlamaktadr. Irakn yeniden yaplanmasna mtevaz bir fon ayran AB, aslnda yakn tarihte bu lkeyle azmsanmayacak ekonomik ilikiler ierisinde olmutur. Irakn en byk ticari orta pastann % 40,7sine hkmeden ABD iken, ikinci srada % 20,7 ile AB gelmektedir. Bunun yannda, AB Irakn en byk ihracats konumundadr. 209 Bu ihracatn byk ksmn ise tahmin edilecei zere petrol ihracat oluturmaktadr. nemli bir petrol reticisi olan Irak, buna balantl olarak Avrupaya enerji ihracatn da artrmtr. Gnmzde Avrupaya enerji ihra eden lkeler arasnda onuncu srada bulunan Irak, Avrupann toplam enerji almnn yzde 1,4n oluturmaktadr. 210

208 209

Esther Pan, (2003), Madrid Donor Conference, Council of Foreign Relations. Bilateral Trade Relations, European Commission Website for further details on Europe's past and current economic relationship with Iraq. 210 a.g.k.

64

AB ile Irak arasndaki ekonomik ilikilerin I. Krfez Savann patlak verdii yl olan 1991 yl ncesi daha canl olduu bilinmektedir. Ancak gnmzde ekonomik ilikilerin 1991 ncesindeki rakamlardan epey uzakta olduu grlmektedir. 1991 yl, Krfez Sava sonrasnda blgenin istikrarszlamas ve uygulanan ambargolar nedeniyle, Avrupa Birlii ile Irak arasndaki ticaretin keskin bir ekilde d gsterdii bir yl olmutur. Ekonomik ilikiler 1997deki yiyecek yerine petrol program sonrasndaki ykseliten sonra, 2001de tekrar dmeye balamtr. 211 2001 ylndaki dten nceki rakamlara gz atlacak olursa; ABnin Irakn btn ticaretinin % 33.3n, toplam ithalatnn ise % 55ini oluturduu grlmektedir. 212 Gnmzde ise Irakn gelecei ile ilgili belirsizlikler, Irakn toprak btnl ile ilgili kayglar, kuzeyde kurulabilecek bamsz bir Krt devletinin Irakla olan ilikileri hangi boyutta etkileyeceinin bilinmemesi gibi hususlar, birliin Irakla ciddi ekonomik ilikiler ierisine girmesini snrlayan balca faktrler olarak gze arpmaktadr. Ancak tm bu olumsuz koullara ramen, nmzdeki srete sahip olduu zengin petrol rezervlerinden dolay, Avrupa Birliinin Irakla petrole dayal ticari ilikilere girecei tahmin edilmektedir. Bu noktada, Irakn petrol rezervlerinin byk ksmnn Blgesel Krt Ynetiminin kontrolnde bulunuyor olmas nem arz etmektedir. nk bu de facto idarenin uluslararas toplumca tannm bamsz bir devlet haline dnmesi durumunda, Avrupa Birliinin bu oluumla sk ilikiler ierisine girebilecei ngrlmektedir. Belki de Blgesel Krt Ynetiminin birincil petrol mterisi AB olabilecektir. Krtlerin ABye petrol sat durumunda Trkiyenin de nemli bir konumda yer alaca iddia edilmektedir. The News and Observer gazetesinin haberine gre; Blgesel Krt Ynetimi Tabii Kaynaklar Bakan Hawrami, ham petrol ihracatnn Dohuk'taki Tawki ve Erbil'in gneyindeki Tak Tak petrol sahalarndan yaplacan ve ham petroln bu sahalardan Ceyhan Limanna boru hattyla sevk edileceini sylemitir. 213 Bu aklamalar, petrol konusunda Trkiye ile Blgesel Krt Ynetimi arasnda bir takm anlamalarn yapld iddialarn da gndeme getirmitir.

211 212

Bilateral Trade Relations a.g.k. 213 Krtler Petrol hracatna Balyor, Zaman Gazetesi.

65

Avrupa irketlerinin; petrol konusu dnda Krt blgesinin ekonomik kalknmasnda rol oynamas da olaslk dhilindedir. Ayrca son zamanlarda, ABnin Iraktaki etnik ve sekter gruplar arasnda arabuluculuk konusunda daha etkin bir yapda hareket etmesi gerektii ynnde yaygn bir kanaat bulunmaktadr. Btn bu ticari ilikilerden baka, rerin de belirttii gibi; ABnin Krtlere scak bakmasndan kaynakl olmak zere, Blgesel Krt Ynetimi ile nmzdeki dnemde parlamenterler seviyesinde ilikilere girebilecei de ngrlmektedir. 214 Artk blgesel bir sorun olmaktan kp kresel bir sorun kimliine brnen Irak sorununa ve lkenin yeniden ina edilme srecinde yaad arl srece, Avrupa Birliinin 2003 igali sonrasndaki gibi btnyle seyirci kalmas beklenmemektedir. nk sava ncesinde Avrupal devletlerin igale kar durular dahi Irakta yanl alglanm, lke halk zerinde olumsuz etki yaratarak hayal krklna neden olmutur. Avrupann gali nleyemiyorsak, Irakla da ilgilenmeyiz. eklindeki yaklam, bundan sonra birlie yarar yerine zarar getirecektir. Bu nedenle ABnin nmzdeki dnemde Irak konusuna daha duyarl yaklaaca umulmaktadr. Ancak tm bu iyimser beklentilere karn, Avrupa Birliinin ksa dnemde Irakta etkin politikalara imza atmas pek de mmkn grnmemektedir. Bu durum byk lde birliin henz siyasal dzeyde bir g olamamasndan kaynaklansa da, tek nedenin siyasal g olamamak olduunu sylemek doru olmayacaktr. Bunun yannda, Irakta bir kaos ortamnn olmas, atmaszln nlenememesi ve lkenin geleceinin belirsizliklerle dolu olmas da, Avrupal devletlerin gnllln snrlayan ilave faktrler olarak gze arpmaktadr. 215 Bu olumsuz faktrlere ramen, Avrupann enerji ihtiyac her geen gn gibi bymekte, bu ihtiyacn byk ksmn ise petrol ihtiyac oluturmaktadr. ABnin Irakla nmzdeki dnemde petrol alm satmna dayal ilikiler ierisine girme ihtimali yksektir. Bu ilikilerin byk bir ksm ise Irakn yeniden yaplanmas sonrasnda sahip olabilecei petrol kaynaklarndan tr Blgesel Krt Ynetimi ile kurulabilir.
214

14.05.2009 Perembe gn saat 13.00te stanbul niversitesi ktisat Fakltesinde Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blm retim yesi Do. Dr. Levent RER ile yaplan mlakat. 215 Spyer, (2007), a.g.m.

66

DRDNC BLM BLGESEL GLERN IRAK POLTKALARI VE BLGESEL KRT YNETMNE BAKILARI
4.1. TRKYE Trkiye, Irakn kuzeyinde kurulabilecek muhtemel bir Krt devletine olan kar duruunu uzun yllardr srdrm ve bunu bir devlet politikas haline getirmi olan bir lkedir. Iraka kara snr olan bir komu blgesel g olarak Trkiye, lkenin kuzeyinde 1990l yllardan gnmze, de facto bir ynetim eklinde bulunan Blgesel Krt Ynetiminin Iraktan ayrlarak bamsz ve uluslararas toplumca tannm (de jure) bir devlete dnmesinden tedirginlik duymakta ve bu durumu tehdit olarak alglamaktadr. ABDnin Irak igali sonrasndaki dnemde, Krtlerin Irak siyasal yaps ierisinde stlenmi olduklar etkin rol, Trkiyeyi kayglandrmaya devam etmektedir. gal sonras Trkiyenin Blgesel Krt Ynetimine kar duru politikasnn devam ettii; ancak bu kar duruun 2003 yl sonras Trkiyenin Irakta pasifize edilmesinden kaynaklanan bir ekilde, gerektii kadar etkili olamad da gzlenmektedir. Bu politika, Dileri Bakanlnca aklanan Trkiyenin Irak Politikasndaki Hedeflerinde de aka ortaya konmaktadr. Bu nedenle ncelikli olarak Trkiyenin Irak politikasndaki hedeflerine bir gz atmak faydal olacaktr. 4.1.1. Trkiyenin Irak Politikasndaki Hedefleri Dileri Bakanlnn aklamalarna gre Trkiyenin Irak konusunda temel hedefi bulunmaktadr. Birincisi; Irakn toprak btnlnn korunmas ve bu suretle lkenin kuzeyinde bir Krt devletinin kurulmasnn engellenmesi; ikincisi, Trkiyenin meru gvenlik endiesinin gzetilmesi bu suretle Iraktan gelecek PKK saldrlarnn engellenmesi; ncs ise; Trkmenlerin ezilmesinin nlenmesi olarak tespit edilmitir. 216 Ancak, bugn gelinen durumun Trkiyenin bu prensiplerinden ok farkl bir noktada olduu grlmektedir. Blgesel Krt Ynetiminin Irak ierisinde geldii nfuzlu konum, Trkmenlerin etkisiz durumu ,
216

Kayar, (2003), a.g.e., s. 308

67

PKKnn srekli olarak Irakn kuzey kesiminden saldrlar dzenlemesi ve blc rgtn burada adeta yerlemesi, Trkiyenin yukarda tanmlanan stratejik amalarn byk lde gerekletiremediini gstermektedir. 4.1.2. Trkiye Asndan I. Krfez Savandan Gnmze Kuzey Irak Trkiyenin Kuzey Irak politikasndaki dnm noktalarndan bir tanesi, Birinci Krfez Savann balad yl olan 1991 yldr. Bu yl itibari ile Kuzey Irakla ilgili hassasiyetin kayda deer bir ekilde artt gzlenmektedir. 1991 ylndan sonra Trkiyenin Kuzey Iraktaki gelimelerden bu derece rahatsz ve tedirgin olmasnn temelinde, blgedeki Krtlerin ayrlk faaliyetlerindeki artn etkisi bulunmaktadr. Bu dnemde Trkiye, Irak ve Blgesel Krt Ynetimi ilikileri l bir yap gstermekte olduundan, ilikileri bu l yap ierisinde deerlendirmekte fayda grlmtr. 1991 ylndan gnmze, Trkiyenin Irak politikas inili kl bir grafik izlemitir. Bununla beraber, bu lke ile olan ilikilerde Trkiye genel anlamda Batl gleri destekleyen bir grnm izmitir. 1991 ylnda Saddam Hseyinin Kuveyti igal etmesinin ardndan Trkiye, Musul ve Kerkkle ilgili iddiasn yeniden gndeme getirmi; bu durum batllarca Irakn blnmesine yol aaca ynnde eletirilmitir. 217 Ayn yln 28 ubatnda Krfez Sava sonucunda ilan edilen atekes ile Irakn ABD liderliindeki mttefik glere yenilmesinin ardndan, Dohuk, Erbil ve Kerkkte ayaklanan Krt airetlerine kar, Musul ve Kerkk konusundaki gelimeler Trkiye tarafndan dikkatle izlenmitir. Hatta bu blgelerin isyanclarn eline gemesi hlinde, Trk Silahl Kuvvetlerinin bu iki vilayeti igal edecei iddialar dahi ortaya atlmtr. 218 Bu dnemde Trkiye, ABDnin Kuzey Irakta bir zerk blge oluturaca ynndeki iddialardan olduka kayg duymutur. Trkiyenin kayglarnda haksz olmad, 6 Mays 1991de ABDnin Ortadou uzmanlarndan Alfred Prados tarafndan hazrlanan raporda bu konuya dikkat ekilmesi ile ortaya kmtr. Prados Raporunda; ABD asndan en nemli gelimenin Kuzey Irakta bir zerk Krt

Attar, (2004), a.g.e., s. 201 mit zda, (2008), Trk Ordusunun Kuzey Irak Operasyonlar, Ankara: Pegasus Yaynlar, s. 77
218

217

68

blgesi yaratmak olduundan bahsedilmitir. 219 Bu rapor, Trkiyenin kayglarn iyiden iyiye artrmtr. Sonuta; Trkiye, Kuzey Irakta istihbar almalarn ierisine girilmesi gerektiinin farkna varm; KDP ve KYB ile askeri ve istihbarat komisyonu kurulurken Erbil, Dohuk, Zaho ve Selahattin kentlerinde Trk istihbaratnn deiik birimleri rgtlenmitir. 220 Bu dnemde, Irakl Krtlerin faaliyetlerinden tedirginlik duyan Trkiyenin buna ramen onlarn lehine hareket etmekten de geri kalmad grlmektedir. 1991 ylnn Ekim aynda, Saddam Hseyinin Krdistan Cepheye kar giritii ambargo giriimi Trkiye tarafndan desteklenmemi; hatta Irakn uygulad ambargodan kaynaklanan ak neredeyse Trkiye tarafndan kapatlmtr. 221 Trkiyenin bu tavr ile blgedeki Krtler, adeta nefes alma imkn bulmulardr. 1992 yl, Irakta Krtlerin yapt seimle gndeme gelmi; Trkiye bu durumdan tehdit alglamasna ramen, uluslararas toplumun basks nedeniyle seimlere tepki gsterememitir. 222 Ancak, seimlere tepkisiz kalan Trkiye, seimler sonrasnda kurulan hkmeti tanmadn belirtmi ve bu seimleri Irakn toprak btnl iin tehlikeli grdn dile getirmitir. 223 Krt blgesindeki seimlerle ilgili tereddtleri olan ve tedirginlii hat safhaya ulaan Trkiye, 1993 ylndan itibaren Badatla olan ilikilerini gelitirme gayretinde olmutur. 224 Ancak bu dnemde ABD liderliindeki mttefik glerin Trkiyedeki ncirlik Hava ssnde konulanm olmas ve bu glerin Kuzey Irakta keif uular yapmas, ayrca ABDnin KYB ve KDP arasndaki barn salanmas iin gayret sarf etmesi, Trkmenlere geni destek vermesi ve Trkiyenin snr tesi operasyonlar yapmas gibi faktrler, Irak Hkmetinde endielere yol amtr. 225 1994 ylnn sonbahar aylarnda atan KDP ve KYB atekes ilan etmelerine ramen, baz airetlerin tahrikiyle atmalar yeniden balam; Trkiye bu
zda, (2008), a.g.e., s. 83 a.g.e., s. 92 221 a.g.e., s. 93 222 Attar, (2004), a.g.e., s. 218 223 Tayyar Ar, (2006) Trkiye, Irak ve ABD: Souk Sava Sonras Dnemde Basra Krfezinde Yeni Parametreler, dris Bal (Der.), 21. Yzylda Trk D Politikas, Ankara: Agam Yaynlar, s. 734 224 Attar, (2004), a.g.e., s. 276 225 a.g.e., s. 277
220 219

69

atmalarda KDP yi desteklemitir. Bu durum Trkiye ile ABD arasnda gr ayrlklarnn kmasna yol amtr. Talabaninin yardmcs Nirevan Mustafa aka zikretmese de, Trkiyeyi Kuzey Iraktaki atmalarn balamasndan sorumlu tutmutur. 226 1994 ylnda Trkiyeyi tedirgin eden baka bir gelime ise, Krt liderler Mesud Barzani ile Celal Talabaninin Pariste siyasi ve askeri alanlarda birleme karar almalar olmu; neticede Trkiye derhal snrlarla ilgili giri ve klara snrlamalar getirme karar almtr. Trkiye, snrlarda vuku bulacak bir olayn veya kurulacak bir devletin Trkiyeyi de yakndan ilgilendireceini dnerek byle bir siyas karar almtr. 227 1995 Kasmnda Trk ve Amerikal yetkililerin de katlmyla KDP ve KYB arasndaki atmalara zm aranm, bu arabuluculuk abalar Irak Hkmetinin tepkisini de beraberinde getirmitir. 228 Ancak, 1995 grmelerinin ok fazla etkili olmad fazla gemeden kendini gstermitir. nk, KDP ve KYB arasndaki atmalar srmekle birlikte, 1996 yl Barzani Talabani ihtilafnn zirveye kt bir yl olmutur. Bu nedenle, Barzani bu dnemde askeri ve siyasi destek almak amacyla Trkiyeye yaklamak gayretinde olmutur. 229 Trkiye, bu dnemde Barzani ile yaknlamaya balamann yan sra, Irak ile de ekonomi ve gvenlik alanlarnda ilikilerini gelitirmitir. Ancak ekonomik alandaki bu lml havaya ramen, diplomatik alanda iki lke arasnda zaman zaman sert klar yaanmtr. Dnemin Babakan Tansu iller, PKK tehdidi nedeniyle Saddam Hseyinin snrlarna dnmesi gerektiini syleyecek kadar ileri gitmitir. 230 1997 yl, Trkiye Irak ilikilerinde gzle grlr bir canlanmann yaand bir yl olmutur. 17 Mart 1997 tarihinde Trk ve Irak heyetleri blgesel konular grmek iin Ankarada ikili ilikilerde bulunmu, 25 Martta da heyetler bu kez Badatta ekonomik konular grmek zere bulumulardr. 9 Mays 1997 tarihinde ise Trkiye ile Irak arasnda petrol boru hatt ile ilgili bir anlama imzalamtr. 231 Trkiye Irak ilikilerindeki bu canlanma, doal olarak Irakl Krt
226 227

Attar, (2004), a.g.e., s. 229 Katan, (2008), a.g.m., s. 319 228 Ar, (2006), a.g.e., s. 734 229 Attar, (2004), a.g.e., s. 232 230 a.g.e., s. 236 231 zda, (2008), a.g.e., s. 214

70

gruplarda rahatszlk yaratm; bu yaknlama Krtler tarafndan ABDye adeta ikyet edilmitir. Belki de bu yaknlamadan kaynaklanan bir ekilde, 1998 ylnn Eyll aynda ABD bu kez Trkiyeyi dlayarak Talabani ve Barzaniyi Washingtonda bir araya getirmi; iki lidere otoritelerini Saddama kar kullanmalar ynnde telkinlerde bulunmutur. Bu grmeler 1999 ve 2002 yllar arasnda da devam etmitir. 232 Trkiyenin 1990l yllardan, 2003 ylna kadar olan Kuzey Irak politikas genel olarak analiz edildiinde, Trkiyenin kendi iindeki Krt sorunu nedeniyle Irakl Krtlere kar mesafeli olduu, blgede muhtemel bir Krt devletinden yksek derecede tehdit alglad ve siyasal duruunu bu tedirginlik zerine odaklad, Irak Krtlerini fazlaca ihmal ettii ve Trkmenleri Irakn politik ve sosyal yapsndan ayran bir tutum izledii grlmtr. 233 Bu yllarda Trkmenlerin desteklenmesi, Irakl Krtlere kar durmak izlenimi yaratmtr. Bu durumun gnmzde tersine dnd grlmekte; Trkiyenin Irakl Krtlerle son dnemde mzakerelerde bulunma isteinde olmas, bu kez Trkmenlerce olumsuz karlanmaktadr. 234 4.1.3. Gncel Durum Trkiyenin Kuzey Irak politikasnda I. Krfez Savandan sonra ikinci bir krlma noktas ise 2003 yl itibariyle yaanmtr. 1 Mart 2003 tarihinde genel itibariyle Amerikan askerlerinin Trk topraklarnda konulanmasn ve Iraka yaplacak mdahale sresince Trk topraklarn kullanmasn ve Trk askerinin yurt dnda grevlendirilmesini ngren tezkere, TBMMce reddedilmitir. Trkiye sadece mttefik glerinin Trk hava sahasn kullanmasna izin vermitir. 235 Bu durum Trk Amerikan ilikilerinde onarlmas g hasarlar oluturmasna karn, Irak ynetiminde byk bir memnuniyet uyandrmtr. Neticede ABD, Trkiye ile olan stratejik ortakln parametrelerini bir kez daha gzden geirmek durumunda kalrken, Iraktaki de facto Krt Ynetimi ile de blgesel ittifak aray balamnda daha yakn ilikiler kurma gayretine girimitir.
Ar, (2006), a.g.e., s. 735 brahim Kaln, (2009), Crossing the Border Between Turkey and Iraqi Kurdistan, Todays Zaman. 234 a.g.m. 235 Kayar, (2003), a.g.e., s. 340
233 232

71

Kritik 1 Mart Tezkeresinin TBMMde reddedilmesiyle gndem dnda kalan Trkiye, Irakta 1990l yllardan bu yana sregelen ksm etkinliini kaybetmitir. 236 Erkmene gre; Trkiyenin bu nfuz kayb nemli sonucu beraberinde getirmitir: Birinci olarak Trkiye Irakn siyasal ve ekonomik yeniden ina srecinden dlanmtr. kinci olarak ABDnin Iraka yd askerler nedeniyle Trkiyeye olan askeri bamll azalmtr. nc ve son olarak Trkiyenin etkinliinin azaldn hisseden Krt gruplarn Trkiyeye yaklam deimitir. 237 Ortaya kan bu olumsuz tablo, Trkiyenin Kuzey Iraktaki gelimeler konusunda etkisiz kalaca bir srece girmesine neden olmutur. Erkmen gibi ou yazar, Trkiyenin Irak politikalarnn zellikle 2003 yl sonrasnda yetersiz kaldn belirtmilerdir. Erkmen, Trkiyenin bu yetersiz ve etkisiz politikasnn nemli sonu dourduunun altn izmektedir. Bu sonular u ekilde sralanabilir: Birinci olarak; Irakta btn gruplar kapsayan bir politika gelitirilememitir. kinci olarak; Irak sorunu Ortadoudaki genel deiime yerletirilememi, bunun sonucunda sorun yetersiz dnemsel giriimlerle geitirilmitir. nc ve son olarak ise; blge lkeleri ile ortak bir Irak politikas gelitirilememitir. 238 Btn bu olumsuz sonularn bir yansmas olarak ise Irakl Krtler yeniden yaplanan Irak ierisinde etkin bir konuma ykselmilerdir. 2003 igalinden sonra, Blgesel Krt Ynetimi ABDnin kendisine verdii destekle kazand avantajl konumu her geen gn artrma gayretine girimitir. ABD, bu durumdan rahatszlk duyan Trkiyeyi srekli olarak Irakn toprak btnl konusunda rahatlatmaya almtr. Ancak, ABDnin Krtlere zerklik sz verdii tm dnya basnnda yer almtr. Bu zerkliin ileride Irakn alaca ekle gre, Krtlerin btnyle kopmasyla oluabilecek bamsz bir Krt devletine dnmesi ihtimali, Trkiyeyi olduka tedirgin etmitir. nk Krt devletinin ortaya k blgenin istikrarn olumsuz ynde etkileyecek, blge devletlerinin

236

Serhat Erkmen, (2007), Trkiyenin Kuzey Irak Perspektifi ve Harekt Alan, Stratejik Analiz, Haziran, s. 21 237 a.g.m. s. 22 238 a.g.m., ss. 22-23

72

snrlarnda deiikliklere neden olabilecek ve Trkiyenin toprak btnl zerinde de bir domino etkisi yaratabilecektir. 239 Ancak, ABDnin Irakl Krtlere ilk etapta bamszlk vermesinin epey uzak bir ihtimal olduu ngrlmektedir. Byle bir davrann blgede ran, Suriye ve zellikle Trkiyenin byk tepkisine yol aacan bilen ABD ynetimi, blgesel gerginlik olumasn engellemek amacyla, Krtlere zerklik vermekle yetinecektir. Bu zerklik Irakta federasyon seeneinin devreye sokulmas ile federe blge olarak salanabilir. 4.1.4. Trkiyenin Kuzey Irakta Yapmas Gerekenler nmzdeki srete Trkiyenin Irakn toprak btnlnn korunmas, kuzeyde bir Krt devletinin kurulmasnn engellenmesi, Kerkkn statsnn merkeze bal kalmasnn salanmas, Trkmenlerin haklarnn garanti altna alnmas ve PKKnn Irakn kuzeyinden karlmas gibi konularda, yllardr sren resmi duruunu devam ettirecei dnlmektedir. Mevcut gelimeler nda, Irakn niter yapdan tmyle syrlp federatif bir yapya doru gittii grlmekte, Trkiyenin ise federatif bir zme uluslararas konjonktr gerei onay verebilecei dnlmektedir. nk Trkiye asndan Blgesel Krt Ynetiminin federatif ama btncl bir Irakta federe blgelerden biri olmas, konjonktrde en uygun seenek olarak grlmektedir. Ancak, Irakn 2003 ylndan bu yana yaad arl srecin federatif bir birliktelik durumu ile noktalanmas kesin olmad gibi, lkenin etnik ve mezhepsel unsurlara ya da corafi unsurlara gre paralanma ihtimali az da olsa bulunmaktadr. Trkiyenin Irakta ok ynl bir politika izlemesi ve aada saylan hususlara dikkat etmesi gerekmektedir: Trkiyenin Irakta izlemesi gereken ana strateji, ABDnin Iraktaki askeri varln ekmesi zerine kurulmaldr. Bu durum, Blgesel Krt Ynetimini blgede hem komu devletlere hem de Iraktaki etnik unsurlara kar yalnzlk hissiyatna

239

Mahmut Bali Aykan, (1996), Turkish Perspectives on Turkish-US Relations Concerning Persian Gulf Security in the Post-Cold War Era : 1989-1995, s. 353 .dan aktaran: Nasuh Uslu, (2006), Trk D Politikas Yol Ayrmnda, stanbul: Anka Yaynlar, s. 241.

73

sokacak,

bylece

ABDnin
240

korumasnn

kalkmasyla

Krtler

Trkiyeye

yaklaabileceklerdir.

Trkiye, Irakl Krtleri kendi iindeki Krt sorunu ile kartrmadan deerlendirmelidir. Bu durum Irakl Krtlere kar nyargl yaklamlar beraberinde getireceinden, dourabilecektir. Trkiye Irakn toprak btnlnn korunmas konusunda srarc olmal, bu konuda tavizkr bir tavr sergilemekten kanmaldr. Ancak, Irakta sava ncesi dnemdeki gibi niter bir yapya dn ok zor grndnden, Trkiye tarafndan federasyon seenei desteklenebilir. Blgede ortak kayg olan Irakn toprak btnl konusunda, Trkiye ile ortak blgesel karlara sahip ran ve Suriye gibi blgenin nde gelen devletleri ile ortak bir Irak politikas gelitirilmesi ynnde almalar yaplmal, gerekirse Trkiye, ran ve Suriyeyi iine alan bir Blgesel Gvenlik Pakt oluturulmaldr. Krt meselesi ile ilgili olarak ortak hassasiyetleri olan ran ve Suriye gibi devletlerin bu hassasiyetleri iyi deerlendirilmelidir. Aslnda bu iki devlet, olas bir Krt devleti konusunda Trkiye kadar byk bir tehlike durumu grmeseler de, kendi snrlar ierisinde yaayan Krtler nedeniyle hassas bir yapdadrlar. Bunun yannda gerek Suriyenin gerekse de rann rejimlerine ynelik ortak bir tehdit olarak algladklar bir ABD ekinceleri vardr. Bu ekince, ABDnin blgede asker veya siyas varlnn devam etmesi ve bu durumun ileride gerek Suriyeye gerekse de rana ynelik askeri operasyonlara dnmesi ynndeki endie olarak tarif edilebilir. Bu ekince nedeniyle her iki lke ABD tehdidine kar Trkiyeyi yanlarnda grmeyi istemektedirler. ran ve Suriyenin bu yumuak karnnn Blgesel Krt Ynetimine kar ortak siyaset gelitirme ynnde destee dntrlmesi, blgede Trkiyenin elini glendirebilir. Koun da syledii gibi; Trkiye, olas bir Krt devletinin denize k olmayan, izole durumda olmann getirdii bir ekilde, doal kaynaklarn blgesi dna karamayan bir devlet olacan ve bu nedenle ABDye askeri, siyasi ve ekonomik anlamda uzun yllar srebilecek ar bir yk oluturabileceini srekli dile
240

Trkiyenin

blgesel

karlar

asndan

olumsuz

sonular

Ko, (2007), a.g.m., s. 35

74

getirmelidir. 241 Ayrca, Krtlerden tamamyla syrlm bir Irakta iilerin etkisinin iyice artaca, bu durumda lkenin kontrolnn rana geebilecei, ABDye srekli olarak hatrlatlmaldr. Son dnemde ABD, Trkiye, srail ve Blgesel Krt Ynetimi arasnda bamsz bir Krt devleti pazarlnn yapld ileri srlmtr. ran istihbarat kaynakl iddialara gre; bu durumun ilan edilmesi iin en uygun zaman beklenmektedir. 242 Ancak bu iddia resmi belge ve bilgilere dayanmamas nedeniyle itibar edilmemesi gereken bir iddiadr. Ayrca Trkiyenin Krt devleti konusunda ABD, srail ve Blgesel Krt Ynetimi ile uzla ierisinde olmas, phesiz kendi aleyhine bir durum yaratacaktr. nk Trkiyenin izlemesi gereken politika, bamsz bir Krt devletine olan muhalefeti konusunda ikna edilebilecei havasnn olumasna izin vermemek olmaldr. Koun da belirttii gibi, bu noktada izlenmesi gereken yol diplomatik caydrclk olmaldr. Trkiye bamsz bir Krt devletine muhalefetini devam ettirmekle birlikte, artk Kuzey Irakta de facto bir devlet yaps gsteren Blgesel Krt Ynetimi ile olan ilikilerini dzeltmeli ve Irakta artk dnlmesi ok zor bir yola girildiini kabullenmelidir. Irakn sava nsesindeki gibi niter bir yapya geri dndrlmesi, zor bir ihtimal olarak grnmektedir. Trkiye iin konjonktrde Irakn siyasal yaps iin en uygun seenein federasyon seenei olduu dnlmektedir. Ayrca Trkiye, Irak petrollerinin Baker Hamilton Raporunda da tavsiye edildii gibi merkez hkmet tarafndan kontrol edilmesi ynnde bir duru ortaya koymaldr. Trkiye Irakl Krtlerle tarihsel balarn unutmadn ve onlarn kendisi iin deerli olduunu hissettirmelidir. Ancak Trkiye, Irakta sadece Krtlere dnk bir politika izlemekten kanmal ve Baln da syledii gibi lkedeki tm gruplar kucaklamaldr. 243 Irakl Krtler ile iyi ilikiler gelitiren Trkiye, sadece onlar kazanmakla kalmayacak, kendi ierisindeki Krt sorununun zmnde de yol alm olacaktr. Bununla birlikte Blgesel Krt Ynetimine, Trkiyenin milli karlar konusunda

Ko, (2007), a.g.m., s. 37 brahim Karagl, (2005), ABD srail Trkiye Krt Devleti Pazarl. 243 12.05.2009 Perembe gn saat 13.30da Gvenlik Bilimleri Enstitsnde Do. Dr. dris BAL ile yaplan mlakat.
242

241

75

ok hassas olduu ve bu uurda gerektiinde ABDyi dahi karsna alarak kendilerini cezalandrma yoluna gidebilecei hissettirilmelidir. Trkiye sembolik ama politik olarak nemli bir adm atarak Erbilde konsolosluk aabilir. Bu durum Trk ve Krt iadamlarnn ve sivil toplum rgtlerinin ilerini kolaylatrmakla kalmayacak, Irakl Krtlere de olumlu bir mesaj verecektir. 244 Blgesel Krt Ynetimi ile ekonomik olarak yeniden ina srecinde ticari ilikiler ierisine girilmelidir. Bu durum Krtleri Trkiyeye baml hale getirecektir. Irakl Krtlerin u anda ticaret, tketim mallar, d dnya ile iletiim, elektrik ve petrol
245

gibi

birok

konuda

Trkiyeye

ihtiya

duyduklar

unutulmamaldr.

BLGESAM uzmanlarna gre; Kuzey Irak yatrmlar

Gneydouyu atlayarak deil, eklemleyerek yaplmal; bu ekilde karlkl bamllk yapsal hale getirilmeli; bu amala snr kaplar arttrlmal ve giriklar kolaylatrlmal; ve salanan hizmet en st dzeye karlmaldr. Ayrca Kuzey Iraka blgeden ihracat yapacak firmalar iin gerekli tevik ve vergi muafiyetleri salanmaldr. 246 BLGESAM uzmanlarnn belirttii gibi, zellikle Kuzey Iraktan blgeye gelecekler iin yabanc dilde eitim yapacak bir blge niversitesinin kurulmas, keza blge halknn salk ihtiyalarna cevap verecek bir veya birka uzman hastanenin altyaplarnn bnyesinde bir an dnlmektedir. 247 Trkiye asndan Iraktaki hayati konulardan bir tanesi de phesiz Irak Trkmenlerinin gelecei ve Kerkkn stats konusudur. Blgesel Krt Ynetimi, 1990l yllardan beri Kerkk kentini kendi snrlarna dhil etmeye almaktadr.248 galden bu yana, Blgesel Krt Ynetimi bir Kerkk referandumu dzenlenmesi ve bu referandumun sonucuna gre kentin statsnn belirlenmesi gerektiini savunmakta, Trkmenler ise bu duruma iddetle kar kmaktadr. Kerkkn
244 245

oluturulmas ynnde YK ve Salk Bakanl nce almalarn balatlmasnn yararl olaca

Kaln, (2009), a.g.m. Ko, (2007) a.g.m., s. 36 246 Krt Sorunu, Bilgesam 247 a.g.m. 248 Hasan Ylmaz, (2007), Kerkkn Gelecei, Stratejik Analiz, ubat, s. 58

76

Blgesel Krt Ynetimine gemesi, blgedeki haritalarn deimesinin fiili balangc olarak deerlendirildiinden, 249 bu konu Trkiye asndan hayati bir nem tamaktadr. zellikle ABDnin ekilmesinin ardndan Trkiyenin Iraktaki srece daha fazla dhil olmas gerekmektedir. Aydnn belirttii gibi; ABD Irakta askeri varln sonlandrdnda, lkede referandumu dayatacak g kalmayacak, bylelikle Trkiyenin ii daha da kolaylaacaktr. 250 4.2. SRAL srail, Ortadou blgesindeki slam rejimlerden yksek derecede tehdit alglayan bir devlet olarak kresel ve blgesel politikalarn olutururken ulusal gvenliini birinci planda tutan bir lkedir. Gvenlik alannda bir ulusal gvenlik konsepti oluturan srailin gerek Irak politikas gerekse daha geni bir bak asyla Ortadou politikalar, srail Ulusal Gvenlik Konseptine uyumluluk gstermek zorundadr. Bu nedenle srailin nasl bir Irak istedii sorusunu yantlamadan nce, srail Ulusal Gvenlik Konseptini ksaca tanmlamak gerekmektedir. srailin Ulusal Gvenlik Konsepti; sreklilik gsteren blgesel politikasnn bir yansmas olarak, uluslararas hukuka uygun olsun ya da olmasn, blgesinde kar gelinmeyecek bir askeri ve teknolojik g oluturmak olarak tarif edilmektedir. 251 Bu tarif, gerek srail topraklarnda gerekse tm dnyada geerli olduu gibi, Ortadou blgesi iin de geerli olan bir tariftir. Bu noktada srailin Irak politikasnn da ulusal gvenlik konseptinin snrlar dna kamayaca dnlmektedir. srailin Ulusal Gvenlik Konsepti ierisinde phesiz Irak meselesi ve Irak meselesi ierisinde bal bana bir sorunsal olarak duran Blgesel Krt Ynetiminin gelecekteki stats, azmsanmayacak bir yer tutmaktadr.Irakl Krtler srail iin bugn olduu gibi gemite de nem arz etmilerdir. Yakn tarihe bir gz atldnda, srailin hemen hemen hibir dnemde Irak Krtleri ile ilikisini kesmedii grlmektedir. srailin Blgesel Krt Ynetimiyle gncel ilikilerini incelemeden nce, srailin Krtlerle yakn tarihteki ilikilerine bir gz atmak, gemiteki ilikilerin ardl olan gnmzdeki ilikilerin daha doru bir ekilde analiz edilmesi
249 250

Ylmaz, (2007), a.g.m., s. 58 Aydn ile yaplan mlakat. 251 Jonathan Spyer, (2005), The Impact of the Iraq War on Israels National Security Conception, Meria, Volume 9, Article: 3.

77

asndan doru olacaktr. Bu sebeple nce srailin Irakl Krt gruplarla gemiten gnmze ilikileri incelenecek; sonraki blmlerde ise ilikilerin gncel durumu deerlendirilecektir. 4.2.1. srailin Iraktaki Ayrlk Krt Hareketi le likilerinin Yakn Gemii srailin kuzey Iraktaki faal stratejilerini 1950li yllara kadar gtrmek mmkndr. Bu stratejilerin nemli bir ksmn asker stratejilerin oluturduu grlmektedir. Ritter ve Baram gibi birok yazara gre, 1950li yllarda Irakl Krtlerin askeri alanda en byk eitmenleri srailli subaylar olmutur. yle ki; srail 1958 ylnda Irak hkmetine kar mcadele veren Krtleri askeri alanda eitmeye balamtr. Bu dnemde Irak, Badat Paktndan ayrlarak Sovyetler Birlii ile yaknlamtr. Irakn Sovyetler ile yaknlamas, srail ran ittifakn da beraberinde getirmitir. 252 srail, bylece ranla birlikte Krtleri desteklemeye balamtr. srail, 1960larda da ranla birlikte Irakl Krt gruplara destek vermeyi srdrmtr. 1963 yl, srailin Irakl Krt gruplara kar ilgisinin iyiden iyiye artt bir yl olarak dikkatleri ekmektedir. Bu yl ierisinde Mossad Bakan General Meir Amitin Savak Bakan ile grp Krtlere yardm iin izin istemesi, nemli bir temas olarak deerlendirilmitir. 253 srail bu yl itibariyle Irakl Krtlere yardm politikasn daha da gelitirmi ve onlara silah yardm da yapmaya balamtr. Takip eden yllarda ise Mossad ajanlar, Krt pemerge komutanlarn askeri olarak eitmeyi srdrmlerdir. Btn bu srail Krt ilikilerinin gelimesinde, Mesud Barzaninin babas Molla Mustafa Barzaninin sraille yakn ilikiler ierisinde olmasnn da etkisi bulunmaktadr. 254 Bunun yannda, Barzanilerin Yahudi soyundan geldikleri ve Krtleen Yahudilerden olduklar iddiasnn srailin Irakl Krtlere olan ilgisini artran bir ba arac olduu iddia edilmitir. Hatta bu Krtlerin byk bir blmnn 1950lerde Ezra ve Nehemya isimli operasyonlarla sraile getirildikleri ileri srlmtr. 255 Ancak, Barzanilerin Yahudi soyundan geldiklerini destekleyen kuvvetli kantlar bulunmamaktadr. Bunun yannda, srailin Irakl Krtlere artan

252 253

Metin Mnir, (2007), Gizli Tarih: srail Krt likileri, Milliyet. zda, (2008), a.g.e., s. 224 254 Mnir, (2007), a.g.m. 255 zda, (2008), a.g.e., s. 224

78

ilgisini sadece Barzanilerin Yahudi soyundan geldikleri iddias ile aklamak, ok s bir aklama olacaktr. Bunun bakaca sebepleri de bulunmaktadr. rnein; Mart 1963te Suriyede de Baas Partisinin iktidara gelmesiyle birlikte srail, Arap birliinin salanmasndan endie edip Iraka kar mcadele veren Krtlere desteini artrmtr. Bu gelimelerin ardndan, 1965 ylnda sraile getirilen Krt pemergeler, bu lkede askeri eitim grmeye balamlardr. 256 Ayn yl itibari ile Mossadn st dzey yetkilileri, Kuzey Irakta KDP ile grmeler yapmlardr. Bu grmelerde, srailli yetkililerin KDPye Iraka kar verecekleri mcadele konusunda direktiflerde bulunduklar iddia edilmitir. 1966 ylnda Kuzey Irakta faaliyetlerde bulunan Aryeh Eliav isimli Mossad ajan, srailin KDP ye olan askeri desteinin artmasna katkda bulunmu; bunun zerine ayn yl Barzani Irak ordusuna kar byk bir saldr dzenlemitir. 257 srail, 1967 ylnda Krtlere verdii teknik destein yan sra 500.000 dolarlk bir mali yardm karlnda, Irak hedeflerine kar sabotaj talebini de gndeme tamtr. Ayn yln Eyll aynda Barzaninin sraili ziyareti sonrasnda, srail 1967 savanda Araplardan ele geirdii Sovyet yapm silahlar KDP ye vermitir. 258 Bu tarihten 1970li yllarn sonlarna dek, srailin Krtlerle ilikilerinde kayda deer gelimelere rastlanmamaktadr. 1970li yllarn sonlarna doru, srailin blgede dt yalnzlktan kurtulmak amacyla Trkiyeye yaklatn; ancak bu yaknlamaya ramen Irakl Krtlerle mesafeli de olsa ilikilerin bir ekilde yrtldn grmekteyiz. 1979 ylna gelindiinde, zellikle slam devriminin gereklemesinin ardndan, srailin en fazla tehdit alglad lke ran olurken, bunu Irak ve Suriye gibi lkelerin izledii grlmektedir. srail, gelien bu tehdit alglamas durumunun ardndan Trkiyeye yakn bir politika izlemeye balam; bylece hem bu saylan lkelere gzda vermi hem de blgede iine dt yalnzlktan bir nebze de olsa kurtulmaya almtr. 259 Trkiyenin bu dnemde ABD ile de yakn ibirlii halinde olmas, srailin gveninin kazanlmasnda iyi bir referans olmutur. Ancak,
zda, (2008), a.g.e., s. 224 mit zda, (2007), Kerkk, Irak ve Ortadou, stanbul: Bilge Ouz Yaynlar, s. 49 258 a.g.e., s. 49 259 Kamer Kasm, (2006), Trkiye srail likileri: ki Blgesel Gcn Stratejik Ortakl, dris Bal (Der.), 21. Yzylda Trk D Politikas, Ankara: Agam Yaynlar, s. 836
257 256

79

Trkiye ile giriilen iyi ilikiler bile srailin Irakl Krt gruplarla olan ilikilerini koparmaya yetmemi; Krtler srail tarafndan bu dnemde de Iraka kar desteklenmilerdir. srailin bu tutumu, Trkiyeyi epeyce rahatsz etmitir. Bu nedenle, 1980li yllarn banda Trkiye ile srail arasnda souk rzgrlarn estii grlmektedir. yle ki; 1983 ylnda Trkiyenin Kuzey Iraktaki PKK kamplarna ynelik snr aan operasyonu, dnemin srail Babakan Yardmcs ve Dileri Bakan olan zak amir tarafndan igal benzetmesiyle deerlendirilmitir. Ayn amir, 1985 ylnda Babakan Turgut zalla yapm olduu grmede, PKKya kar ibirlii ierisinde mcadele etmeyi teklif etmitir. 260 Bu durum, srailin blgesel karlarn korumak adna gerekirse Irakl Krtleri yalnz bana brakabilecei yorumlarnn yaplmasna neden olmutur. 1991 ylnda dnemin srail Dileri Bakan David Levy, ABDyi Saddama kar Krtlere silah yardm yapmas konusunda uyarmtr. sraildeki Krt Yahudileri Ulusal rgt Bakan Haviv imoni ise srail Dileri nezdinde giriimlerde bulunarak ABDnin Krtlere kar olumlu bir politika gelitirmeye tevik edilmesini istemitir. 261 srailin Irak Krtlerine olan bu ilgisinin yannda, Krt ayrmcln savunan ve Trkiyede uzun yllar kanl eylemler dzenleyen, PKK terr rgtnn baz fraksiyonlar ile balantl olduu iddialar da bir dneme damgasn vurmutur. yle ki; 1998 Austosunda Mossadn, Irakn Selahhaddin kentinde PKKdan ayrlan Vejin isimli bir grubun militanlarn rgtleme abasnda olduu iddia edilmi; ancak bu durumu kantlar herhangi bir iz ve delile rastlanlmamtr. 262 4.2.2. Gncel Durum Gnmzde srailin Irakta olas bir Krt devletine kar ok fazla muhalefet etmeyecei iddia edilmekle birlikte, blgesel bir stratejik ortak konumunda bulunduu Trkiye ile ilikilerini bozacak bir tavr ierisinde olmaktan mmkn olduunca kanaca da ngrlmektedir. Bundan bamsz olarak, srailin uluslararas politikalarn olutururken zerinde hassasiyetle durduu husus, bu politikalarn ulusal bir sorun halindeki Filistin sorunuyla elimesinin nlenmesidir.
260 261

zda, (2007), a.g.e., s. 225 zda, (2008), a.g.e., s. 50 262 a.g.e., s. 53

80

Irakl Krtlerin ise Filistinlilerle kavmi adan kuvvetli bir bann olmamas, sraili daha da rahatlatmaktadr. Buna ilave olarak, srailin Krtlerle ibirlii ierisine girmesinin tasavvur edilmesi g bir durum olmayaca dnlmektedir. 263 nk, srailin Krtlerle ibirlii ierisine girmesinin dini, ideolojik ve siyasal nedenleri bulunduu iddia edilmektedir. Bu nedenler u ekilde aklanabilir: Birinci olarak; Kuzey Irakta kurulacak olas bir Krt devletinin Yahudilerin inan ekseni ile balantl tarihi emelleriyle badat ynnde yaygn bir kan bulunmaktadr. Yahudi dinine mensup radikal birok inanann, bir gn dnya krall haline gelecek ve Mezopotamya blgesinde kurulacak olan byk bir Yahudi devletinin zlemini ekmekte olduu, bugn dnya kamuoyunca bilinmektedir. Bu byk ve grkemli devletten, Museviliin kutsal kitab olan Tevratn baz mezmurlarnda da bahsedilmektedir. Tevratn ahrit blmnde; Bunu Yaakov iin kanunlatrd ve sraille sonsuza dek srecek bir anlama yapt. Bu anlamada Tanr bize, size den miras olarak Kenaan Topraklarn vereceim dedi, az sayda, ok az sayda ve bu topraklarda yabanc gibiyken. 264 eklindeki bir anlatmla dnya krall idealinden bahsedilmektedir. ahrit blm 150. mezmurda ise, Sen Avraam setin ve onun kalbinin sana bal olduunu grdn. Ve sen onunla anlama yaptn, onun soyundan gelenlere Kenaan Topraklarn, Hitilerin, Amorilerin, Perizilerin, Yebuzilerin ve Gigailerin topraklarn vereceine dair sz verdin. 265 denmektedir. Yine ayn konu Tesniye blmnde Ayak tabannzn bast her yer sizin olacak. Snrnz lden Lbnandan rmaktan, Frat rmandan Garp Denizine kadar olacaktr. nnzde kimse duramayacak, Allahnz Rab size syledii gibi dehetinizi ve korkunuzu ayak basacanz btn diyar zerine koyacaktr. 266 eklinde anlatlmaktadr. Tevratta Kenaan Topraklar olarak bahsedilen yer Frat Nehrinden, Nil Nehrine kadar uzanan blmdr. Blge gnmzde srail, Filistin ve Lbnan topraklar ile rdn, Msr ve Suriyenin ky kesimlerini kapsamaktadr. Ancak Tevratta ayrntl olarak Kenaan blgesinin snrnn izilmemi olmas ve blgeden Frat Nehrinden Nil Nehrine kadar olan topraklar olarak bahsedilmesi, Siyonizm
263 264

Attar, (2004), a.g.e., s. 363 Sidur Kol Yaakov, (2006), Tevrat, eviren: Liliane Zerbib (Kazes), stanbul: Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A., ahrit Ksm, s. 68 265 Tevrat, ahrit, 150. mezmur, s. 94 266 Tevrat, Tensiye, Bab 11, 24 ve 25. mezmurlar

81

yanllar tarafndan bu snrlarn Iraka ve Dou Anadoluya kadar dayandrlmasn da beraberinde getirmitir. Tevrattaki bu ksmlar inceleyen Sylemeze gre, srailin Krt devleti ideali, dinsel emellerine dayanmaktadr. Kenaan blgesinin yaratc tarafndan kendilerine verilen bir sz olduunu dnen srailoullar, bu sebeple blgeye mdahale etmek istemilerdir. 267 Bu dinsel inan zamanla siyasallaarak bir hareket haline dnmtr. Nitekim, 29 Austos 1897 tarihinde, Baselde Theodor Herzl liderliinde dzenlenen 1. Siyonizm Kongresinde Herzl, Yahudi lkesinin snrlarn Tevrata gre izmitir. 268 Herzle gre; Yahudi devletinin kuzey snrlar Kapadokyaya, gney snrlar Svey Kanalna kadar dayanmaktadr. 269 Theodor Herzl daha da ileri giderek Basel Kongresinden elli sene sonra, srail devletinin kurulacan dahi iddia etmitir. 270 Herzlin iddia ettii gibi, Basel Kongresinden yaklak elli yl sonra srailin kurulmu olmas, 271 Siyonistlerin emellerini gerekletirebilmek iin idealist bir ekilde altklarna kant olarak gsterilebilir. Bu balamda, dini orijinli politikalarna samimiyetle bal bir devlet olarak srailin kuzey Irak da iinde bulunduran Mezopotamya blgesinde tarihsel emellerini gerekletirmek istedii iddia edilmektedir. Bundan dolaydr ki; srail Irakn kuzeyinde kendisine diren gsterebilecek gl ve merkez karakterli bir Arap devleti yerine, her trl ekilde ynlendirebilecei ve zaman geldiinde topraklarna kolayca katabilecei, slam rejime sahip olmayan, nispeten gsz, kukla bir Krt devletini daha akllca bir alternatif olarak deerlendirebilir. Musevlikten ilham alan ve Theodor Herzl tarafndan siyasal bir doktrin haline dntrlen bu dini orijinli sreen siyasetin srailin gnmzdeki ve gelecekteki Kuzey Irak politikasnda ok etkili olaca tahmin edilmektedir. kinci olarak; srailin blgede bir Krt devletinin kurulmasn blgesel sreen politikas asndan istemekte olduu iddia edilmektedir. yle ki; Byk Ortadou Projesine gre, Ortadouda byk ve dirayetli devletler yerine daha kk ve gsz devletikler oluturularak blgeye dair politikalarn bu kk devletiklere dayatlmas kolaylaacak ve bylece srail blgede glenecektir. Bu
267 268

Haim Sylemez, (2003), Barzani Harita Verdi, srail Bombalad, Aksiyon Dergisi, say 432 http://www.zionism-israel.com/bio/biography_herzl.htm 269 Theodor Herzl, The Complete Diaries of Theodor Herzl, cilt 2, s. 711 270 a.g.e., s. 581 271 Ortadou Sorunu, 1948 srailin Kuruluu, BBC

82

sebeple srail blgesel politikasn nce blmek sonra ynetmek eklinde kurgulamtr. Bu balamda, Irakta yeni ve gl bir merkeziyeti ynetimin ortaya kmasndansa, blk prk devletiklerin vcut bulmas srail iin daha yedir. Bu kk ve zayf devletlerin birbiri ile blgesel sorunlar baznda rekabete sokulmas onlar ypratacak, bu ekilde srailin blgedeki mutlak hkimiyetinin salanmas kolaylatracaktr. Bylece, srail blgede gl bir devletle uramak yerine, karlar urunda uzlamazla dm, srekli huzursuzluk ortam iinde kvranan, kk ve gsz devletiklerle mcadele etmek durumunda kalacaktr. Bu durum deerlendirdiinde, bamsz bir Krt devletinin blgesel politikalar balamnda srailin lehine olduu sonucuna varlmaktadr. Ancak, Baram ve Bengio gibi bir ksm yazarlar; srailin Krtlerin bamszlna ve Irakn blnmesine temelde kar olduunu sylemektedirler. Barama gre; srail Irakta Krtlerin bamszl yerine onlarn zerkliine deer vermektedir. nk,
272

srail

Krtler
273

konusunda ise;

Trkiyeyi

de
274

zmek tehlikeli

istememektedir.

Bengioa

gre

Irakn

blnmesi

olabileceinden srail iin en iyi zm Krtlere zerklik salanmasdr..

nc olarak; blgede hegemonik birer g haline gelmeye alan in ve Rusya gibi devletler, srailin Irakl Krtlerle ilgili politikasn ekillendirmektedir. in ve Rusya dnyann nde gelen petrol irketlerine sahip olduundan, bu lkelerin Irak petrollerinin nemli bir yzdesini kontrol etme planlar yapan Krtlerle nmzdeki srete daha yakn ilikiler kurma gayretine girecekleri tahmin edilmektedir. Bu durum, hem Rusyann hem de inin iine gelecektir. Rusya, Krtlerle kurulan iyi ilikiler araclyla Ortadou politikalarn gerekletirmek iin nemli bir adm atm olacak, in ise Krtler aracl ile blgeye girecek ve ABDye kar blge devletleri tarafndan da desteklenen, dengeleyici bir askeri ve siyasi g olma yolunda ilk admlarn atm olacaktr. Buna karn, srail blgesel politikalarnn en nemli garantr olan ABD ile birlikte Rusya ve inin Ortadouya nfuz etme giriimlerini, Krtleri rakiplere kaptrmamak stratejisiyle ksaca Krt panzehiri ile krmaya alacaktr.

272 273

zda, (2007), a.g.e., s. 227 srail Telaviv niversitesi, Moshe Dayan Stratejik Aratrmalar Merkezi yesi 274 zda, (2007), a.g.e., s. 227

83

Drdnc ve son olarak; srail, blgesel bazdaki tehdit alglamasnn deimemesinden kaynaklanan bir ekilde, 275 blgede Arap devletleri tarafndan kuatlmlna bir are bulabilmek amacyla, Arap olmayan lkelerle youn ilikiler ierisine girmeyi yllar yl bir devlet politikas haline getirmitir. Trkiye, ran ve Etiyopya gibi bu devletler, srail zerindeki Arap basksn krmada kullanlmak istenmitir. zdaa gre; bu blgede Trkler, Farslar ve Yahudilerden baka drdnc bir etnisite yaratma istei, srailin Krt devleti stratejisinin kaynan oluturmaktadr. 276 srail blgede yaratlacak bir Krt devleti ile hem yakn tarihte Irakta Araplarla srekli atmalar yaam olan Krtlerin bu zel durumunu lehine kullanm olacak hem de blge politikalarn uygulamada bir s gibi kullanabilecei yeni bir uydu devletik yaratm olacaktr. te bu saylan nedenler, srailin Iraka ve Blgesel Krt Ynetimine dair politikalarnn ekillenmesini salayacaktr. Saylan drt nedenin hemen hepsi srailin blgede bir Krt devletini isteyebileceini ortaya koyar niteliktedir. ABD 2003 igalinin ardndan, Irakta kart dmanl igalin ilk yllarna nispeten bir nebze azaltm; buna ramen nihai sonucu henz alamamtr. Blge politikalarnda ABD ile birlikte hareket eden srail iin, Irakn da iinde olduu blgede istikrarn tam olarak tesis edilmesi istenmeyen bir gelimedir. nk, istikrarn salanmas durumunda blge devletleri daha da glenecek, bylece ABD ve srail kaynakl politikalarn blgeye tatbiki gleecektir. Bu nedenle, srailin Ortadouda bar ve istikrar ortamnn tesis edilmesi iin gayret gstermesi mmkn gzkmemektedir. Irakta da durum byledir. nk nmzdeki dnemde, srail ve ABDnin istikrarsz bir Irakta, etnik unsurlar ile oynanabilme ihtimali yksek olacaktr. Saddam Hseyin rejiminin ortadan kaldrlmas, blgedeki stratejik resmi deitirmesine ramen, srailin blgesel politikasnn doasnda derin pragmatik deiiklikler meydana getirmemitir. 277 Bu nedenle, srail iin nceden olduu gibi bundan sonra da, Blgesel Krt Ynetimi ile giriilecek ilikiler nemli bir yer tutmaya adaydr. Blgesel Krt Ynetimi ile bundan sonraki ilikilerde etkili olabilecek faktrlerden yukarda sz edilmitir. Bu faktrler; Tevrat kaynakl ve dini
275 276

Spyer, (2005), a.g.m. mit zda, (2003), srail Krt Balants 1 277 Spyer, (2005), a.g.m.

84

motifli dnya krall idealinin gerekletirilmek istenmesi, BOPun tesis edilmeye allmas, Araplara kar blgede giriilen mcadele ve Yahudilerin tarihsel anlamda Krtlere yakn durmalar olarak tekrar sralanabilir. Ancak, srailin Blgesel Krt Ynetimi ile girecei ilikilerde, Byk Ortadou Projesinin daha nemli bir yer tutaca ngrlmektedir. srailin ABD ile birlikte blgede ortaya koymay planlad Byk Ortadou Projesi, Ortadouda snrlarn deitirilmesi; yeni uydu devletler oluturularak ABD hkimiyetinin glendirmesi; petrol ve doalgaz kaynaklarna hkmedilmesi ve in, Rusya, Japonya ve ABnin blgeden uzak tutulmasnn salanmas gibi amalar iermektedir. BOPa gre oluturulmak istenen uydu devletlerden bir tanesinin de Irakta kurulacak olan bamsz Krt devleti olabilecei tahmin edilmektedir. Byle bir Krt devleti, ABD ve srailin blgedeki askeri ve siyasi ss olabilecektir. Bal da bu duruma iaret etmektedir. Bala gre; srail Irakta blnme isteyebilir. nk dmanlarla evrili bir corafyada bulunmaktadr. Blgede blk prk, birbiri ile kavgal, zayf devletler, srailin daha fazla iine gelebilir. 278 Bu nedenle, Blgesel Krt Ynetiminin bamszln ilan etmesi srailin iine gelebilir. Zaten srail olas bir Krt devletine scak baktnn sinyallerini uzun sredir vermektedir. Ancak, kkl ilikiler ierisinde olduu ve blgede iinde bulunduu yalnzlktan kaynaklanan bir ekilde srekli yannda grmek istedii Trkiyeye kar da sorumluluklarnn olmas, sraili bir ikilem ierisine sokabilecektir. 4.3. RAN ran, Ortadou blgesini ilgilendiren konularda sz syleyebilme kabiliyetine sahip olan gl bir blge lkesidir. Iraktaki mevcut durumu yakndan izleyen ve lkede Blgesel Krt Ynetiminin geldii konumdan rahatszlk duyan rann bamsz bir Krt devletine kar kaytsz kalmayaca ngrlmektedir. phesiz, ran ilgilendiren tek konu Blgesel Krt Ynetiminin yeni Iraktaki stats deildir. 11 Eyll sonras, ABDnin Afganistanda Taliban, Irakta da Saddam Hseyini devirmesi, ran bu iki byk tehdit unsurundan kurtarmtr. Ancak, ran bu kez kendisi iin daha byk bir tehdit olan ABD ile komu olmak zorunda kalmtr. 279 Bu nedenle, rann Irak politikas, tmyle olmasa bile byk
278 279

Bal ile yaplan mlakat. Aydn v.d., (2007), a.g.k., s. 46

85

lde ABDnin glgesi altnda yeertilmeye allmaktadr. Buna paralel olarak Tahrann Blgesel Krt Ynetimine bak asnn da bu durumdan nasibini alaca ngrlmektedir. ran, son dnemde ABD ile stratejik ortakla yakn ilikilere giren Blgesel Krt Ynetimine, eskiye nazaran daha pheli gzlerle bakmaktadr. rann kayglar; Irakn blnmesi sonrasnda kurulabilecek olas bir Krt devletinin kendi snrlar iinde yaayan Krtlerin milliyetilik ateini krklemesi, lkede yeniden ekillenen siyasal yapda iilerin etkisiz kalmas ve Irakn geleceinin karlar dorultusunda ekillenmemesi olarak sralanabilir. Krtlerin kuzeyde bamsz bir devlet kurarak ayrlmas, rann Iraktaki dier hesaplarn da dorudan ilgilendirmektedir. Bu nedenle, rann Blgesel Krt Ynetimine bak as incelenirken bu saylan hususlarn hepsinin bir arada hesaba katlmas gerekmektedir. rann Irakl Krtlerle ilikilerinin yakn tarihte ran Irak ilikilerine gre ekillendii grlmektedir. ran, zellikle Irakla savat 1980li yllarn bandan 2003 ylndaki igale kadar geen srete, Krtleri bir ayrtrc dinamik olarak Badata kar kullanma eiliminde olmutur. ran, Irakla asker ve siyas sorunlar yaad bu dnemlerde, Krtleri merkez hkmete kar kkrtmtr. Sekiz yl sren ran Irak Sava sresince, Tahrann Krtlere salad siyasal ve lojistik destek, zirve noktasna kmtr. Bu sebeple rann Blgesel Krt Ynetimine yaklamn iyi analiz edebilmek iin, ran Irak ilikilerinin de hesaba katlmas gerekmektedir. Bu bakmdan bu ilikilere genel olarak bir gz atmakta fayda grlmtr. 4.3.1. Genel Anlamda ran Irak likilerinin Yaps ran, 1980li yllardan bu yana Irakla byk apta siyasi ve askeri sorunlar yaamtr. Bu iki nemli blge lkesi, byk siyasi ve askeri sorunlar yaamakla kalmam; 1980 1988 yllar arasnda her ikisi iin de ok ypratc olan bir savata kar karya gelmilerdir. Bu nedenle ran ile Irak arasnda gemiten gnmze srekli bir husumet yaanmtr. Irakla tarihindeki en byk sorunlar Saddam Hseyin dneminde yaayan ran, lkedeki Krtleri Saddam Hseyin rejimine kar kullanm, onlar rejim aleyhinde kkrtmtr. ran, Krtlerin Iraktaki Baas rejimine kar ayaklanmalar karmalarn salam, bu ayaklanmalar srasnda onlara siyasi ve lojistik destek salamtr. Bu destek 2000li yllarn bana kadar srmtr. 86

Ancak, ABDnin igalinden sonra, rann bu tavrnda kkl deiikliklerin meydana geldii grlmtr. Irakn igalinin ardndan, Saddam Hseyin liderliindeki Baas Ynetiminin devrilmesi ve lkenin siyasi yapsnn yeniden ekillenmeye balamas, rann kaytsz kalamayaca bir gelime olarak n plana kmtr. lkedeki iilerin yeni Irakta etkin bir kimlie brnmesini isteyen ve bu ynde lkedeki srece dhil olmaya alan ran, lkedeki Krtlerin son dnemde ABDnin hamilii ile son derece aktif bir rol oynamaya balamalarndan rahatszlk duymutur. Bu bakmdan rann Blgesel Krt Ynetimine kar 2003 ylndan sonraki duruunun Trkiyenin duruu ile rtmekte olduu grlmtr. Ancak, Trkiyenin pozisyonuna sempati ile bakan rann Blgesel Krt Ynetimi ile mzakerelerde bulunmaktan da geri durmad gzlenmitir. 280 ran, Krt liderlerle mzakerelerde bulunduu gibi, Irak hkmetiyle de grmeler yapmtr. 2007 ylnda Irak Babakan Nuri Kemal Al Maliki ve ran Dileri Bakan Manouchehr Muttaki bir araya gelmi, bu grmede Al Maliki; rann mevcut gelimeler nda Irakn yannda yer almasn istediklerini belirtmitir. 281 Irakn randan st dzey bir yneticisi aracl ile byle bir istekte bulunmasndaki balca nedenin Trkiyeden alglad tehdit olduu dnlmektedir. Irakl yetkililer, Krt sorununu bir i sorun olarak yaayan ve Blgesel Krt Ynetimine tedirginlikle bakan Trkiyenin, fevri davranlar sergileyerek Irakn kuzeyine ynelik uzun soluklu bir operasyona girimesinden ve bu operasyon sonrasnda ABDyi ikna edip blgede ele geirdii topraklarda uzun sre kalc olmasndan endie duymaktadrlar. Trk Ordusunun olas bir askeri operasyonun akabinde, lkelerinin bir blmn igal edebileceinden ekinen Irak Dileri, ranl yetkililere Trkiyenin lkelerine ynelik bir operasyon dzenlemesinin ihtimal dhilinde bulunduunu belirtmilerdir. 2007 ylnda Irak Dileri Bakan Hoyar Zebari, ran Dileri Bakan Muttaki ile yapm olduu grmede; Trkiyenin Irak igalinin ciddi sonular douracan ifade etmitir. Zebari; bu durumun btn blge iin olumsuz sonulara yol aacan da szlerine eklemitir. 282 Zebarinin aklamalarna Blgesel Krt Ynetimi lideri Mesud Barzani ve Irak Devlet Bakan Celal Talabaniden de destek gelmitir.
280 281

Alissa J. Rubin, (2007), Iraq Asks for rans Help in Calming Kurdish Crisis, New York Times. a.g.m. 282 a.g.m.

87

Grld gibi, gerek merkez hkmet yetkilileri gerekse Irakl Krt liderler, Trkiyenin Kuzey Irakta giriecei olas snr tesi harektlardan tedirgin olmaktadrlar. Her iki ynetimin yetkilileri, bu snr aan operasyonlarn Irakn eitli vilayetlerinde yaamakta olan Krtlere olduu gibi, Irak halkna da ciddi zararlar verecei grnde birlemektedirler. Ayrca Krt liderler Trkiyenin ilk etapta PKKya ynelik olarak balatabilecei bir snr tesi operasyonun ilerleyen srete Blgesel Krt Ynetimini de kapsamasndan tedirginlik duymaktadrlar. Bu ekincelerden tr, Irak hkmet yetkilileri ve Krt liderler son dnemde rana yaklaan bir politika izlemeye balamlardr. ran ise Irak Hkmeti ve Blgesel Krt Ynetiminin bu tedirginliklerine kar duyarl bir tavr sergilemektedir. ranl yetkililer, Trkiyenin Irakta Krtlerle uzun sreli bir atmaya girimesi durumunda, sorununun Trkiyenin sorunu olmaktan kacan ve ran, Suriye ve dier Arap lkelerini de iine alarak genileyeceini dnmektedirler. 283 rann bu kayglar neticesinde Irak konusunda taknaca tavr, lkenin geleceinde etkin bir rol oynayacaktr. 4.3.2. rann Blgesel Krt Ynetimi le likileri ran, Irak Krtleriyle giritii ilikilerin temellerini 1919 ylndan, 1923 ylna kadar sren Mahmut Berzenci liderliindeki Krt ayaklanmasn byk lde destekleyerek atmtr. 284 rann Krt ayaklanmasn desteklemesinin temelinde, Irakl Krtlerin merkez ynetime kar ypratc bir unsur olarak kullanlmas dncesi bulunmaktadr. kinci Dnya Savandan sonra; uluslararas bloklamann bir rn olarak rann Irakl Krtlere olan ilgisinin artt grlmektedir. G dengesi balamnda, Irakn SSCB ile yaknlamas, rann da ABD safnda yer almasn beraberinde getirmitir. rann ABD safnda yer almasyla Irakl Krtler de ABD safna gemilerdir. 285 Krtlerin Iraka kar ABD ve rann tarafnda yer almas, bu lkelerle ilikilerine ivme kazandrmtr. ran Irak ilikileri, Irakn kurulduu yllardan bu yana srekli olarak karlkl tehdit alglamas eklinde srm; bu durum rann Krtlere kar ilgisinin
brahim Kaln, (2007), Comment: Kurdish Crisis Offers a Chance for Lasting Peace, Financial Times. 284 Arif Keskin, (2007), rann Kuzey Irak Politikas, Stratejik Analiz, Haziran, s. 42 285 Keskin, (2007), a.g.m., s. 42
283

88

gelimesinde en nemli etken olarak gze arpmtr. Ancak ran ve Irak 1937 ylnda Sadabat Paktna birlikte ye olmu, neticede karlkl gvenlik ihtiyacnn karlanmas adna kt olan ilikiler, 1958 ylna kadar bir nebze iyileme eilimi gstermitir. 286 yileme periyodundaki ilikilere paralel olarak rann Irakl Krtlerle ilikilerinde gzle grlr bir azalma olduu gzlenmitir. Ancak Krtlerle azalan ilikiler, 1950lerin sonlarna doru tekrar artma eilimine girmitir. Bu artn en nemli nedeni, Irakn o dnemdeki emperyalist politikalardr. yle ki; 1958 ylna gelindiinde, monarinin yklp yerine cumhuriyetin kurulmasyla Irak yeniden SSCBye yaklamtr. lkede cumhuriyetin kurulmasyla bir gven rzgr yakalayan Irak, bunun neticesinde randan toprak talebinde bulunacak kadar ileri gitmitir. 287 ran ise, bu talebi kstaha bularak Iraka sert bir diplomatik karlk vermitir. ran bir anti politika olarak bu sert diplomatik karla ilaveten, Irakn ierisinde bulunan ayrlk dinamikleri harekete geirme politikasn kald yerden devam ettirmitir. ran, bu srete en elverili etnik unsur olarak grd Irakl Krtleri merkez hkmete kar kkrtmtr. rann bu kkrtmalar sonucunda; 1961, 1963 ve 1965 yllarnda Irakta byk lekli Krt ayaklanmalar km; bu ayaklanmalar ah tarafndan bizzat desteklenmitir. Irak Merkez Hkmeti, ayaklanmalar byk apl olduundan bu ayaklanmalar bastramamtr. 288 Ayaklanmalarn bastrlamamas, rann ayrtrc dinamik politikasnn ne denli baarl olduunu gstermitir. 1970li yllara gelindiinde, ABD ve rann desteini arkasna alan Irak Krtlerinin merkez ynetime kar iyiden iyiye bakaldrmaya baladklar grlmektedir. 289 Bu dnemde Krt lider Molla Mustafa Barzaniye en byk destek yine beklenildii zere randan gelmitir. Irak Hkmeti, srailin de Krtlere destek vermesi sonucunda, deyim yerinde ise keye skm ve Krtlerle masaya oturmak zorunda kalmtr. 290 Krtlerle Baas Partisi arasnda yaplan Otonomi Anlamasnn ardndan, ran Irak ilikileri iyice bozulmutur. Irak Krtlerle yapt anlamadan

286 287

Keskin, (2007), a.g.m., s. 42 a.g.m., s. 42 288 a.g.m., s. 42 289 Francona, (2003), a.g.m., s. 22 290 Bayram Bozyel, (2001), Irakn Krt Gerei, Radikal Gazetesi.

89

yararlanarak ran snrndaki hareketlilii artrrken, ran da Baas Partisinin Barzanilere zulm yaptn bahane ederek Krtleri desteklemeyi srdrmtr. 291 Baas Partisi, 1971 ylnda Kasr- irin snrndaki ran glerine saldrm; Barzanilere ise Iraka ballklarn ispat etmeleri iin, bu saldrya katlmalar arsnda bulunmutur. Ancak bu istek Molla Mustafa tarafndan 11 Mart Anlamasnn btnyle uygulanmamas bahanesine bal olarak reddedilmitir. 292 1972 ylna gelindiinde, Irak ynetimi petrol blgesi Hanekinde yaayan 40.000i akn Krt vatandan, ran asll olduklar gerekesiyle yerleim yerlerinden kartmtr. Bu blgelere Krtlerin yerine Araplar yerletirilmeye balanm, Krtler etnik ounluktan drlmeye allmtr. Irak Ynetimi bu ekilde Krtlerin Kerkk iddialarn yok etmek istemitir. 293 Bu gelimelerin ardndan, 1972 ylnda Molla Mustafa Barzani, Irakn ran snrn kapatma talimatna uymamaya balam; Irak ise petrol milliletirmek suretiyle Krtlerin Kerkkteki iddialarn boa karmak istemitir. 294 Gelimelerden honut olan ran, Molla Mustafann iyiliini karlksz brakmam ve onu Iraka kar desteklemeye ve glendirmeye devam etmitir. Irak, rann Krtlere olan desteini krmak zorunda olduunu ge de olsa anlam ve ranla ikili grmeler srecini balatmtr. 6 Mart 1975 tarihinde, ran ile Irak arasnda snr anlamazlklar ve dier konular da kapsayan Cezayir Anlamasnn imzalanmas ile iki lke ilikileri bir nebze dzelmitir. 295 Bunun akabinde Irak, 1975 ylnda rann toprak btnln tandn ilan etmi; ran ise buna karlk Krtlere verdii destei nemli oranda kesmitir. Bununla kalmayan ran, bu dnemde Krtlerin Irak tarafndan aleni bir ekilde yok edilmesine bile ses karmamtr. 296 ranla anlaan Iraktaki merkez ynetim birok Krt kkenli vatanda katletmitir. 1975 1980 yllar arasnda iki lke ilikileri iyi saylabilecek bir seviyede srm, bu dnemde Irakl Krtler randan umduklarn bulamamlardr.

291 292

Attar, (2004), a.g.e., s. 156 a.g.e., s. 156 293 a.g.e., s. 157 294 a.g.e., s. 157 295 Cezayir Anlamas 6 Mart 1975te ran ile Irak arasnda imzalanmtr. Daha detayl bilgi iin bkz: http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Cezayir_Anla%C5%9Fmas%C4%B1 296 Keskin, (2007), a.g.m., s. 44

90

Ancak, 1980 ylnda ran Irak Savann kmasyla rann Krtlere verdii destek doruk noktasna kmtr. Bu ynden sava ortamnn en ok Krtlerin iine yarad sylenebilir. Savan sona ermesiyle, 1990l yllar ran Irak ilikilerinin az younluklu olarak seyrettii yllar olmutur. Bu dnemde, rann Krtlerle ilikileri srmtr. Buna karn, I. Krfez Sava sonrasnda ABDnin blgede Iraka kar Krtleri glendirmek istemesi ve onlar desteklemeye balamas ile birlikte, Krtlerin zerindeki ran hkimiyeti bir nebze de olsa azalmtr. 297 ABDnin ran rejimine olan muhalif tutumu ve zellikle srail ve Trkiye gibi blgesel glerle ibirlii halinde olmas, Tahran tarafndan bir tehlike olarak alglanm; bu nedenle ABD ile ibirlii yapan Irakl Krtlere verilen destek srmekle birlikte, nemli lde azaltlmtr. 298 Azalan destee ramen, ran Krtlerle olan ban tam manasyla koparmamtr. Bu sre Irakta savan balad 2003 ylna dek srm; o yldan itibaren lkedeki Krtlerin ABD ile sk ibirlii ierisine girmeleri ve dier etnik gruplara nazaran glenmeleri, rann Blgesel Krt Ynetimine bak asnn daha da ktlemesine neden olmutur. Blgesel Krt Ynetiminin Irakta dier etnik ve mezhepsel unsurlara gre g kazanmas, son dnemde PJAK (zgr Yaam Partisi) isimli ayrlk terr rgtnn saldrlaryla sarslan ran tarafndan tedirginlikle karlanmaya balanmtr. Grld gibi ran, Irakl Krtleri 1975 1980 dnemi dnda srekli destekleme eiliminde olmu; onlar Irakla olan ilikilerinde bir pazarlk kart olarak kullanmtr. Aslnda ran, Krt kartn sadece Iraka kar deil Trkiyeye kar da oynama giriiminde bulunmutur. KDP lideri Barzaninin Trkiyeden yardm talebi zerine, 4 Aralk 1997de Trk Silahl Kuvvetleri unsurlar tarafndan Irakn kuzeyine balatlan ve Barzaninin de destek verdii eki Operasyonu neticesinde byk bir darbe yiyen PKKl militanlar, randa bulunan Mako, Givik ve Glali kamplarnn da arasnda bulunduu on alt kampa kamlar; ran bu duruma sessiz kalmtr. 299

297 298

Keskin, (2007), a.g.m., s. 46 a.g.m., s. 46 299 Rait Ksack, (2007), Kuzey Iraka Son Operasyon, stanbul: Truva Yaynlar, s. 180

91

4.3.3. rann Irak Politikasnda Blgesel Krt Ynetiminin Yeri rann gncel Irak politikas, byk endie erevesinde olumaktadr. ran, ilk olarak Iraktaki iilerin yeni yaplanma iinde etkisiz kalmasndan; ikinci olarak, topraklarnda yaayan Krtlerin Iraktaki soydalarndan etkilenmesinden endie duymaktadr. rann nc byk endiesi ise, Iraktan kamayan ve adeta lkeye saplanp kalan ABDnin varldr. ran nfus kaynaklarnn verileri incelendiinde, ilk iki endienin hi de yersiz olmad ortaya kmaktadr. 2006 yl genel nfus saym sonularyla ilgili bilgi veren ran statistik Merkezi Bakan Muhammed Madad, lke nfusunun 70 milyon olduunu belirtmitir. 300 Bu nfusun % 89unu iiler olutururken, % 9unu Snni Mslmanlar oluturmaktadr. 301 Bunun yannda, ran nfusunun yaklak olarak % 7sini ise Krtler oluturmaktadr. Bu rakamlar gz nnde bulundurulursa, Blgesel Krt Ynetiminin gelecei, ran iin nem arz etmektedir. Blgesel Krt Ynetiminin gelecekteki stats ran iki farkl ekilde etkileyebilecektir: Birinci olarak; Krtlerin bamszlk kazanmas durumunda Irak rann kontrolne girebilir. yle ki; randa bilindii zere iilik yaygn mezheptir. Bu sebeple ran, kendisini Iraktaki iilerin hamisi olarak grmektedir. 2007 yl verilerine gre, Irak nfusunun yaklak olarak % 60nn iilerden olutuu anlalmaktadr. 302 Irakl iilerin nfusa dayal potansiyel gleri ile lkenin geleceini belirleyecek en nemli unsur olma ihtimali yksektir. Ancak iilerin kazanaca konumun, Blgesel Krt Ynetiminin statsnden etkilenme olasl da yksektir. Krtlerin bamsz bir devlet kurmalar durumunda, Irakta iilerin birincil dzeyde rol oynayaca bir ortam tesis olunacaktr. Irak, bu durumda ii arlkl bir devlet olabilecek, bylece lkenin ran tarafndan kontrol edilmesi daha da kolaylaacaktr. ran bu durumdan en karl kan lke olacak, buna karn ABD ve Suudi Arabistan gibi lkelerse, devlet ynetiminde ok aktif olabilecek olan iilerin lkeyi rana yaklatrmasndan fazlaca zarar grebileceklerdir. 303

300 301

rann Nfusu 70 Milyona Ulat, NTVMSNBC. Irakn Etnik ve Dini Yaps, NTVMSNBC. 302 Gkhan etinsaya, (2006), Irakta Yeni Dnem, Ortadou ve Trkiye, Ankara: SETA, s. 8 303 Weisman, (2004), a.g.m.

92

kinci olarak; ran, topraklarnda azmsanmayacak sayda Krt kkenli vatanda barndran bir devlettir. Kendi topraklarnda yaayan Krtlerin Iraktaki soydalarnn bamszlk rzgrndan etkilenerek lke btnln tehdit eden terrist organizasyonlara ynelebileceinden kayg duymakta olan ran, bu kayg nedeniyle Irakn toprak btnln savunduunu her seferinde dile getirmektedir. randa faaliyet gsteren ve PJAK adyla bilinen, zgr Yaam Partisi isimli terr rgtnn ran Ordusunu 2004 ylndan bu yana hedef almaya balamas ve bu terrist organizasyonun sylemlerinin lkedeki Krtler arasnda giderek yaygnlamas, rann kayglarnn yersiz olmadn kantlar niteliktedir. 304 PJAKa ye yzlerce militann, Iraktaki Kandil dalarnda aylarca sren bir askeri eitim aldklar iddia edilmi, bu terr rgtnn lideri olan Piryar Gabari, 2005 ylnda ran Ordusu ile atmaya girildiini aklamtr. 305 Grnen odur ki; ran iin Irak meselesinde en aklc zm niter olmasa da, federal ama btncl bir Irakn olumas ve bu yap ierisinde iilerin aktif bir rol stlenmesi olacaktr. ran, bylece ABDnin ekilmesinin ardndan hem Iraka nfuz edebilecek hem de kendi snrlarndaki Krtlerden kaynaklanabilecek ayrlk tehditlerden korunabilecektir. TEPAV raporunda da belirtildii gibi, rann ilk hedefi; ABDnin baarsz bir ekilde Irak terk etmesinin salanmasdr. nk ran, Irak ABD ile mcadelesinin n cephesi olarak grmektedir. Irakta baarsz olan bir ABD, hem blge halklarnn hem de Amerikan halknn gznde puan kaybetmek durumunda kalabilecektir. Bylece ABD Iraktaki hezimetten sonra, rana saldrmak iin gerekli kamuoyu desteini ve uluslararas oluru salayamayacak; neticede hem rana operasyon dzenlemeyi gze alamayacak, hem de blgesel anlamda itibar sarslacaktr. Bu nedenle, rann ABDnin baarsz olmas iin Iraktaki kargaa ortamnn bir mddet daha srmesini isteyebilecei de dnlmektedir. 306 Blgesel Krt Ynetiminin bamsz bir devlete dnmesi ihtimaline ynelik olarak giriilecek politikalarda ise, ran iin faydalar ve zararlar paradoksu devreye girecektir. yle ki; Krtlerin Iraktan kopmas, lkede iileri glendirirken randaki Krtlerin bamszlk rzgrna kaplmasna da sebebiyet verebilecektir.
304 305

Deliceolu, (2006), a.g.e., s. 112 ranl Krtler Irakta Eitiliyor, (2005), Radikal. 306 Aydn v.d., (2007), a.g.k., s. 48

93

ran nmzdeki dnemde bu paradoksu zp faydalarn m yoksa zararlarn m ar basacan deerlendirecek ve Blgesel Krt Ynetimine ynelik politikasn buna gre ekillendirecektir. Bal; rann yine de Irakn dalmasndan ya da dalmamasndan yana keskin bir siyaset izlemeyeceini belirtmektedir. Bu noktada, ran iin yeni Irakn demokratik yapda olup olmayaca nem arz etmektedir. Demokratik bir yapnn olumas durumunda, ran Irakn dalmasn istemeyecektir. nk demokratik bir yapda, byk bir blm ii olan Irakta srekli iiler ibana geleceklerdir. Buna karn Irakta baka bir grubun, mesela Krtlerin baskc bir rejiminin olumas durumunda ise ran dalmay destekleyebilir. 307 rann Blgesel Krt Ynetimine ynelik yaklam, ABD Trkiye ilikilerinin seyrinden de etkilenebilecektir. Nkleer silahlara olmasa da, nkleer donanmlara sahip olan rann ABD tarafndan srekli sert bir eklide uyarlmas, ABDden yksek derecede tehdit alglamasn beraberinde getirmektedir. Bu bakmdan ran, nmzdeki dnemde ABD ile stratejik ortakl devam eden ve blgesel lider konumunda bulunan Trkiyeye yakn durmak zorunda kalabilir. Bu duruma ilaveten, rann blge lideri konumunda bulunan Trkiyeden ekinmekte olmas da Trkiye asndan deerlendirebilecek bir durum yaratabilir. Neticede, Trkiye, ABD kartn oynayarak blge politikalarnda rann desteini almak isteyebilecek; bu suretle en azndan rann da kendisine Krt kart oynamasnn nne geilebilecektir. Krtlerin bamszlk kazanmas durumunda ise, ran Krtlere hamilik roln stlenmek isteyebilir. Yeni bir Krt devletinin kalknmaya ve altyapya muhta bir yapda doacak olmas nedeniyle, rann da bu devletle dier blgesel ve kresel gler gibi ekonomik ve siyasi ilikilere girmek isteyebilecei ngrlmektedir. 4.4. SURYE Suriye, Iraktaki ayrlk Krt hareketini uzun sreden beri Trkiye ve ran gibi yakndan takip etmi olan bir blge lkesidir. nk, Suriye kendi snrlar dhilinde yaayan Krtlerden ulusal birlii ve toprak btnl adna tehdit alglamaktadr. Suriyede yaayan Krtlerin toplam nfusun % 8 ila 10unu oluturduu iddia
307

Bal ile yaplan mlakat.

94

edilmektedir. 308 2007 ylnda lkede yaplan nfus saymna gre; Suriye nfusunun 19 milyon 172 bin kii olduu belirtilmektedir. 309 Bu rakamlar gz nnde bulundurularak bir oranlama yaplrsa, Suriye snrlar iinde 1,5 milyondan fazla Krt kkenli Suriyelinin yaad sylenebilir. te bu nedenle, Suriye kendi topraklarnda yaayan Krtlerin dier lkelerdeki soydalar ile balant kurmasnn nne gemek istemektedir. Bu durum gemite de ayn ekilde cereyan etmi, Suriye her dnemde kendi snrlar iindeki Krtlerin komu lkelerde yaayan soydalar ile ban koparma gayretinde olmu; ancak btn uralara ramen bunu tam olarak baaramamtr. Iraktaki ayrlk Krt hareketinden milli birlii ve toprak btnl adna tehdit alglayan Suriye, buna ramen gemite zaman zaman lkedeki Krt gruplara destek vermekten de kendini alamamtr. 4.4.1. Suriyenin Gemiten Bugne Blgesel Krt Ynetimine Bak Suriyenin gemiten gnmze Irak Krtlerinin ayrlk faaliyetlerinden kayg duyduu ve buna paralel olarak blge devletleri ile zm araylar ierisine girdii grlmektedir. Irakn toprak btnlnn bozulmasyla, blgesel istikrarszln daha da artmasndan tedirginlik duyan Suriye, Krt gruplarn Iraktaki merkez ynetime kar giritikleri ayrlk faaliyetlere kar, blge devletleri ile birlikte hareket etmitir. Suriye, Trkiye ve ran Dileri yetkilileri arasnda gemite belli aralklarla ortak blgesel kayg olan olas Krt devleti meselesinin mzakere edildii eitli blgesel toplantlarn yapld grlmektedir. 1990 ncesinde yaplan bu toplantlar, Irakn kuzeyindeki gelimelere paralel olarak 1990 sonras art gstermitir. Blgesel bir sorun mahiyetindeki Krt sorununun ve Irakn toprak btnl gibi konularn ilendii bu toplantlardan biri, 1992 ylnda dzenlenen stanbul Toplantsdr. Bu toplantda Suriye, Trkiye, ran ve Suudi Arabistan gibi blgenin nemli drt lkesi, Kuzey Iraktaki durumu ve Irakn toprak btnln deerlendirmek gelmilerdir. 310
308

zere, stanbul

slam

Konferans

kapsamnda Sava

ilk

kez

bir

araya

Toplants,

Souk

dneminin

ardndan

Oytun Orhan, (2007), Kuruyunca Sula, Uzaynca Buda: Suriyenin Kuzey Irak ve Krt Politikas, Stratejik Analiz, Haziran, s. 54 309 Suriyenin Nfusu 19 Milyonu Geti: Suriye Devlet statistik Enstits, lkenin nfusunu 19 milyon 172 bin kii olarak aklad. Suriye'de yaklak 2 ay nce yaplan nfus saymnn sonularna gre lkede kadn ve erkek saysnn nerdeyse eit olduu ortaya kt., www.haberler.com. 310 Attar, (2004), a.g.e., s. 279

95

gerekletirilen ve ortak blgesel kayg olarak zikredilen Krt sorununun nemli bir gndem maddesi olarak ilendii kritik bir toplant olarak tarihe gemitir. 1992 stanbul Toplantsndan sonra, yine ayn yln Kasm aynda bu kez Ankarada Suriye, ran ve Trkiye Dileri Bakanlar ayn konuyu grmek zere tekrar bir araya gelmilerdir. Ankara Toplantsnda, Suriye Dileri Bakan Faruk E ara; Bizim hedefimiz Kuzey Irakta de facto bir Krt devletinin kurulmasn nlemektir. diyerek lkesinin konuyla ilgili resmi duruunu aka ortaya koymutur. 311 Dier katlmc lkelerin de bu prensibi benimsediklerini ilan etmeleri ile toplant olumlu bir havada sonulanmtr. Suriyenin ran ve Trkiye ile birlikte katld bu blgesel toplantlarda ne kan konu balklar; Irakta bir atma ortamnn nlenmesi, lkenin toprak btnlnn korunmas ve yabanc glerin blgedeki varlklarnn nlenmesi olarak sralanabilir. Ayrca bu toplantlarda, Kuzey Irakta olas bir Krt devletinin kurulmasndan duyulan kayg, btn katlmc lkeler tarafndan dile getirilmitir. Mzakere edilen konu balklar her lkenin de ortak blgesel kayglarn yanstmtr. Ancak ne ilgintir ki; Trkiye ile birlikte olas bir Krt devletinin engellenmesini konu alan ortak toplantlara katlan Suriye, Krt meselesi ile ilgili en byk politik krizleri de Trkiye ile yaamtr. Blgesel bir mesele niteliindeki Krt meselesi ile ilgili elikileri bununla da kalmayan Suriye, bir yandan Trkiye ve ranla Irakl Krtler konusunda mzakerelerde bulunurken bir yandan da Krtlerle temasa geme ihtiyac duymutur. Suriyenin Irakl Krtlerle olan bu ilikilerinin Irakla olan ilikileriyle ters orantl olarak gelitii gzlenmitir. yle ki; 1980 ylndaki ran Irak Sava srasnda, Suriye rann yannda yer alm; Suriye Irak ilikileri gerginlemitir. Neticede Suriye Irak ierisindeki Krtlere salam olduu destei iyiden iyiye artrma yoluna bavurmutur. ran Irak Sava sresince, Hafz Esad rejimi ranla birlikte Krtleri de Iraka kar savatrmtr. 312 Ancak 1990larn sonuna doru, Suriye ile Irak arasnda cereyan eden olumsuz hava, yerini mecburi scak ilikilere brakmtr. 1997 ylndan sonra gelien srail Trkiye ilikilerine paralel olarak bu durumdan tehdit alglayan Suriye ve
311 312

Attar, (2004), a.g.e., s. 279 Aydn v.d., (2007), a.g.k., s. 49

96

Irakn ilikileri dzelmeye balamtr. Irakla daha iyi ilikiler ierisine giren Suriye, dnemin artlar gerei, Krtlere kar daha mesafeli bir duru sergilemeye balamtr. 313 Irakl Krt gruplara kar mesafeli bir tutum izleyen Hafz Esad Hkmeti, bu kez de iyileen Trkiye srail ilikilerinden dolay, PKKy Trkiyeye kar desteklemekten geri durmamtr. PKK, Hafz Esad dnemi boyunca Suriyenin desteini nemli lde hissetmi ve hatta blc rgt lideri Abdullah calan, uzun yllar boyunca amda ikamet edebilmitir. Suriyenin PKKyla girdii bu dirsek temas, blc rgtn blgede glenmesini de beraberinde getirmitir. 4.4.2. Gncel Durum ABDnin 2003 ylnda Irak igal etmesinin ardndan, lkedeki Blgesel Krt Ynetiminin gnden gne g kazanmas, dier blge lkelerini olduu gibi Suriyeyi de epeyce rahatsz etmitir. Suriye, topraklarnda yaayan 1,5 milyonu akn Krtn, Iraktaki soydalarnn yaratt rzgra kaplmasndan ve ayrlk hareketlere girimesinden tedirginlik duymaya balamtr. nk Krtlerin ayrlk faaliyetlere girmesi iin gerekli olan olumsuz artlarn neredeyse tm Suriyede mevcuttur. Gnmzde, lkedeki Krtlerin 300.000den fazlasnn statsz olarak yaamakta olmalar, bunlarn ecnebi statsnde deerlendirilmeleri ve dier vatandalara tannan insani, demokratik ve ekonomik haklardan yoksun bir ekilde hayat srmeleri, bu olumsuz artlar ortaya koymaktadr. 314 Krtlerin bu statsz durumunun, Kuzey Iraktaki gelimeler nda Suriyenin menfaatine olmayacan ve bu durumun milli birlii tehlikeye dreceini ngren yetkililer, soruna zm araylar ierisine girmilerdir. Suriye Devlet Bakan Bear Esadn, Krtlerin statye kavuturulmas ve vatandalk haklarnn verilmesi konularn kapsayan bir yasa tasla iin hazrlklar yaplmas ynnde talimat verdii ileri srlmektedir. 315 Ayrca 2002 ylnda Bear Esadn yardmcs Abdlhalim Haddam, Krt gruplardan birini kabul etmitir. Krt gruplarn dzenledii toplantlara aydnlarn da katlmaya balamas ve bu toplantlara hkmetin mdahale etmemesi, Suriyenin Krtlere bak asnn yava yava deimeye baladn gstermektedir. 316
313 314

Orhan, (2007), a.g.k., s. 52 Suriyede Krtlere Vatandalk Yok, (2008), Yeni afak. 315 a.g.k. 316 Suriyeli Krtler de Atakta (2002), Radikal.

97

kinci olarak; ABDnin igalin balad yl olan 2003ten beri Iraktaki asker mevcudiyetini bir trl sona erdirmemesi de, Suriyenin Irak hassasiyetlerinden bir dierini oluturmutur. ran gibi Suriyenin de, ABDnin blgedeki mevcudiyetinden tehdit alglayarak Trkiye ile yaknlamaya devam edecei ngrlmektedir. Bu bakmdan, Suriyenin nmzdeki dnemde Irak ve Blgesel Krt Ynetimine dair politikalar, Trkiye ile ilikilerinden etkilenme eiliminde olabilir. Irakta 2003 ylndan bu yana sren atma ortamndan en ok etkilenen lkelerin banda Suriyenin geldii grlmektedir. ABDnin Iraka mdahalesi sonrasnda, Suriye rejim deiiklii, blnme ve askeri mdahale gibi kt senaryolarla kar karya kalmtr. 317 ABDnin 2003 igalinden sonra Iraktan kamamas ve adeta lkeye yerlemesi, Suriyeyi fazlasyla rahatsz etmi grnmektedir. Suriye bu rahatszlndan dolay, son zamanlarda Trkiyeye yaknlama politikas izlemitir. 318 Trkiyenin en byk kaygsnn Irakn paralanmas sonucunda kuzeyde kurulabilecek bamsz bir Krt devleti olduunu bilen Suriyeli yetkililer, Blgesel Krt Ynetimi ve PKK gibi konularda Trkiyeye tam destek vermektedir. Suriye, son dnemde Kuzey Iraktaki gelimelerin kendisi iin de kabul edilemez olduunu srekli olarak ifade etmektedir. 319 Suriyenin Blgesel Krt Ynetimine bak as, 2003ten sonra lkenin en st dzey yetkililerinin azndan ortaya konmutur. Nitekim Suriye Babakan Muhammed Naci Itri, Kuzey Irakta muhtemel bir Krt devletini Suriyenin nasl karlayaca ynndeki bir soruyla ilgili olarak NTVye 2004 ylnda verdii bir demete, blgede kurulabilecek bir Krt devleti ile ilgili nihai bir gelime olmadn, bu tr gelimelerin blgesel istikrar bozan ve ortam geren gelimeler olacan sylemitir. Babakan Itri; Irakta muhtemel bir Krt devleti ile ilgili Trkiye Cumhurbakan Abdullah Gln krmz izgilerin ihlali yorumuna katldklarn ve Krt devletinin Suriye iin de krmz izgilerin ihlali anlamna geleceini de szlerine eklemitir. 320 Suriye Babakan Itrinin szlerinin Bear Esadn 2003 ylndaki Trkiye gezisinde sarf ettii ifadelerle benzemesi,

317 318

Orhan, (2007), a.g.m., s. 51 a.g.m., s. 51 319 a.g.m., s. 51 320 Nevin Sungur, (2004), Suriye: Krt devleti krmz izginin ihlalidir. NTVMSNBC.

98

Suriyenin bu ynde kararl bir politika izledii yorumlarnn yaplmasna neden olmutur. nk Bear Esad da Babakan Itri gibi 2003 ylndaki ziyaretinde, Kuzey Irakta bir Krt yaplanmasnn krmz izgileri olduunu belirtmitir. Suriyenin son dnemde Trkiye ile yaknlama gayretine girimesi, Trkiyenin Kuzey Iraktaki topyekn karlarnn salanmasnda, amn nemli bir ortak olabileceini gstermektedir. Blgesel Krt Ynetiminin stats, Trkmenlerin gelecei, Kerkkn stats ve PKKnn Kuzey Irakta slenmesi gibi konularda Trkiyenin hassasiyetlerini bilen Suriye, ABDye kar yalnz kalmamak adna, Trkiyenin politikalarna yakn politikalar gelitirme eilimine girebilir. Suriye, ran ve Trkiye arasnda oluabilecek ihtilaflarn okluu, blgede Krt meselesinin bekasna hizmet eden bir etken olacandan ve bu ekilde blge konularnda tam anlamyla ortak stratejiler gelitirilemeyeceinden, 321 nmzdeki dnemde, Suriye Trkiye ran ittifaknn ortaya kabilecei beklenmektedir. Suriyenin iine dt gvenlik endiesinden dolay bu l ittifakn oluumuna fazla direnmeyecei ngrlmektedir. Suriye, her ne kadar Irakn toprak btnlne destek verse de, amn asl ilgilendii nokta ABDnin blgede kalc olmasdr. ABDnin zellikle 11 Eyll sonrasnda, blgedeki otoriter totaliter rejimlere kar giritii demokratikletirme abalar ve dini radikalizme kar giritii mcadele, Suriye asndan ulusal bir tehdit alglamas olarak deerlendirilmektedir. 322 Bu sebeple, Suriyenin 2003 yl sonrasndaki politikas; ABDnin blgede baarsz olmas ve igale kar direniin desteklenmesi olarak belirmitir. 323 Bu bakmdan, ABDnin destekledii Blgesel Krt Ynetiminin Suriye tarafndan nmzdeki dnemde desteklenmeyecei ngrlmektedir. Suriyenin Irakn toprak btnl gibi konularn zerinde ise daha hassasiyetle duraca dnlmektedir. Bunun yannda, Suriye snrlar ierisinde yaayan Krtlerin dier blge lkelerine nazaran daha kt artlarda bulunmas ve ounun vatanda statsnde dahi olmamas, Suriyeyi epeyce endielendirmektedir. Suriye; insani, demokratik ve ekonomik birok haktan yoksun olan Suriyeli Krtlerin Iraktaki soydalarndan
321 322

Attar, (2004), a.g.e., ss. 278-279 Orhan, (2007), a.g.m., s. 52 323 a.g.m., s. 53

99

etkilenerek ayaklanmalarndan ekinmektedir. Bu nedenle Baln da belirttii gibi; Suriyenin nmzdeki dnemde Irakn toprak btnlnde srarc olaca ve blgede kurulacak bamsz bir Krt devletine scak bakmayaca dnlmektedir. 324 Ayrca, Suriye ABDden alglad tehdit nedeniyle, Trkiyeyi daha ok yannda grmek istemektedir. Trkiyenin stratejik ortaklnn devam ettii ABD zerinde yaptrm gc olduunun farknda olan Suriye, nmzdeki srete Trkiyeye kar daha dostane bir yaklam sergileyebilecek, bu mecburi durumdan kaynaklanan bir ekilde, am Ynetimi Ankarann Irak ve Blgesel Krt Ynetimi ile ilgili politikalarna yakn durma durumunda kalabilecektir. Suriye, bunlarn yannda Blgesel Krt Ynetimi konusunda Trkiyenin kendi bana hareket etmesinin btn blge lkelerini de sorunun iine ekebilecek bir durum oluturabileceini ngrmektedir. Gerekten de Trkiyenin Iraktaki Krtlerle uzun sreli bir atmaya girimesi durumunda, sorun Trkiyenin sorunu olmaktan kacak ve ran, Suriye ve dier Arap lkelerini de iine alarak genileyecektir. 325

324 325

Bal ile yaplan mlakat. Kaln, (2007), a.g.m.

100

BENC BLM ULUSAL VE ULUSLARARASI RAPORLARDA IRAK VE BLGESEL KRT YNETM

5.1. KUZEY IRAK VE RAPORLAR Kuzey Iraktaki Blgesel Krt Ynetiminin 2003 ylndaki Irak Sava sonras iyiden iyiye de facto bir devlet grnts izmeye balamas ve bu siyasal oluumun giderek uluslararas toplumda hukukilik kazanma yolunda olmas, ulusal ve uluslararas aratrma kurumlarnca 2003 ylndan bu yana yaynlanan Irak raporlarnda konu edilmitir. Bu raporlarda sadece Blgesel Krt Ynetimi ile ilgili deil, Irakn genel durumu ile ilgili tespitler de yaplmtr. almamzn birinci blmnde, Iraktaki ayrlk Krt hareketi tarihsel anlamda ele alnm; ikinci ve nc blmlerde, ayrlk Krt hareketinin meyvesi konumundaki Blgesel Krt Ynetimine kresel ve blgesel glerin bak alar analiz edilmeye allmtr. Bu blmde ise, Iraktaki gncel durum tespit edilmeye ve Blgesel Krt Ynetimi olarak bilinen ve u an lkenin kuzeyinde de facto bir devlet grnmnde olan oluumun ulusal ve uluslararas nitelikteki raporlara ne ekilde yansd incelenmeye allacaktr. Bu blmde Irak ve Blgesel Krt Ynetimi ile ilgili tespitleri asndan srasyla; Irak alma Grubu Raporu (Iraq Study Group Report), ABD Savunma Bakanl Pentagonun Irakta Gvenlik ve stikrar lmek (Measuring Security and Stability in Iraq) isimli raporlar (2007 ve 2009), TEPAVn Riskler ve Frsatlar Kavanda Irakn Gelecei ve Trkiye isimli raporu, ASAMn 2007 Irak Raporu, USAKn Kuzey Irak Operasyon Raporu, SETAnn Irakta Yeni Dnem, Ortadou ve Trkiye isimli raporu ve BLGESAMn Irakn Kuzeyindeki Muhtemel Gelimelerin Trkiyeye Etkileri isimli raporu gibi raporlar incelenmeye allacaktr. Blmn sonundaki sonu ksmnda ise incelenen ulusal ve uluslararas Irak raporlarnn Blgesel Krt Ynetimi ile ilgili olarak dikkat ektii hususlar bir arada deerlendirilmeye allacaktr.

101

5.2. ULUSAL VE ULUSLARARASI IRAK RAPORLARI 5.2.1. Irak alma Grubu Raporu (Irak Study Group Report 2006) 2006 yl sonlarna doru, ABDli uzmanlar James A. Baker ve Lee H. Hamilton tarafndan yaymlanan ve uluslararas kamuoyunda Baker Hamilton Raporu olarak da bilinen Irak alma Grubu Raporu (Iraq Study Group Report), ABDnin Iraktan k yollarn tespit etmek amacyla hazrlanm olan bir rapor niteliindedir. Bu raporu birok ulusal ve uluslararas nitelikte rapor izlemesine ramen, Irakta igal sonrasndaki mevcut durumu tespit etmeye ynelik ilk durum tespit raporu olmas bakmndan Irak alma Grubu Raporu dierlerinden ayrlmaktadr. Uluslararas aratrma kurulular tarafndan yaynlanan raporlar ierisinde Irak alma Grubu Raporu ABDnin Iraktan k stratejisine k tutmas bakmndan, gerek ABD ve Bat dnyasnda gerek konunun birincil muhatab Irakta gerekse de Irakta karlar bulunan blge devletlerinde yaynland gnden itibaren youn bir ilgiyle karlanmtr. Sekiz aylk bir alma sresi sonunda, 6 Aralk 2006 tarihinde yaynlanm olan raporda, ABDnin Irakta kar karya olduu kriz durumundan kma yollarn tespit etmek ve bu balamda ABD ynetimine yol gstermek amalanmtr. 326 Rapor Trkiyede de youn bir ilgi ile karlanmtr. Raporda deerlendirilen Irakn siyasal yapsnn etnik ve mezhepsel ayrtrc unsurlar erevesinde gelecekte nasl ekillenecei, lkenin toprak btnlnn korunup korunmayaca, niter olarak m kalaca yoksa federatif bir yapya m brnecei, lkedeki Krtlerin yllardr sren bamszlk hayallerinin gerekleip gereklemeyecei, Kerkkn statsnn ne olaca, Trkmenlerin yeni oluum ierisinde kendilerine yer bulup bulmayaca ve Trkiyeye ynelik blc terr rgtnn Irakn kuzeyinde slenmesinin nne geilip geilmeyecei gibi birok husus, Trkiyeyi milli gvenlii ve ulusal karlar balamnda birincil seviyede ilgilendirdiinden, rapor lkemizdeki uluslararas ilikiler uzmanlar, akademisyenler ve aratrma kurumlar tarafndan ilgi grmtr. Rapor, zellikle Trkiyenin Iraktaki resmi durularyla ve politikasyla paralellikler gsterdii iin Trk kamuoyundan olumlu not almtr. Bilhassa Irakn toprak btnlnn korunmas gerektii hususuna

326

Serhat Erkmen, (2006), Baker Hamilton Raporunun Kuzey Iraka Etkileri, ASAM.

102

raporda vurgu yaplm olmas, Trkiyenin blgedeki en nemli hassasiyetini yanstmas asndan destek grmtr. 327 Raporun maddelerinde Irakn toprak btnlnn savunulmas Trkiyede olumlu karlanrken, bu maddelere en byk tepki tahmin edilecei zere Irakl Krt gruplarn liderlerinden gelmitir. Krdistan Demokrat Partisi (KDP) ve ayn zamanda Blgesel Krt Ynetimi lideri olan Mesud Barzani, rapora kesinlikle kar ktklarn belirtmi, Krdistan Yurtseverler Birlii (KYB) partisi lideri ve hali hazrda resmen Irak Devlet Bakan statsnde olan Celal Talabani ise Barzaniden daha da ileri giderek raporu kesinlikle tanmadklarn aklamtr. 328 Irakl Krt liderlerin rapora bu denli youn bir tepki gstermelerinin en byk nedeni olarak Krtlerin isteklerinin bu belgeye pek yansmam olmas gsterilmektedir. Sz konusu raporda Irakn toprak btnlne vurgu yaplmas ve lkenin paralanmasnn blge istikrar iin iyi sonular dourmayacann altnn ska izilmesi, Krtlerin nce otonomi sonra tam bamszlk eklindeki iki aamal sloganik politikalar ile rtmemektedir. Bu sebeple Krtler, ABD tarafndan yazlm olan bir durum tespit raporunda Irakn btnlnn korunmas ynnde ifadeler kullanlmasndan epeyce rahatsz olmu gzkmektedirler. Krtleri asl rahatsz eden maddelerden bir tanesi 2. maddedir. Bu maddede Kerkk konusuna vurgu yaplmakta ve Kerkk konusunda karlkl kabul edilebilir bir uzlamann salanmas gerektiinin alt izilmektedir. Irakl Krtler ise Kerkk tek balarna kontrol etmek istemekte ve hatta kenti Krt blgesinin bakenti yapmay dahi planlamaktadrlar. Kerkkn stats konusunda Krtlerin istediklerinin aksine karlkl bir uzlann tavsiye edilmi olmas, Blgesel Krt Ynetimini epeyce rahatsz etmitir. 329 zellikle son dnemde, Trkmenler zerinde baskc ve sindirici bir tutum izleyen Blgesel Krt Ynetimi, Trkiyenin 2003 sonras aktif bir siyaset izleyememesinin de etkisiyle bu tutumunu giderek artrmak abasndadr. Buna paralel olarak Irak Trkmen Cephesi (ITC) yetkilileri ise, Trkiyenin Krtlere kar etkin bir politika izleyememesinden dolay duyduklar rahatszl srekli dile getirmektedirler.

327 328

Neslihan Kaptanolu, (2006), Baker Hamilton Raporu Ne Diyor?, TEPAV. Erkmen, (2006), a.g.m. 329 a.g.m.

103

Irak alma Grubu Raporunda ortaya konulan ve Krtleri endieye dren bir dier madde ise 28. maddedir. Bu madde, Irak petrollerinin kullanlmasn dzenlemeyi amalayan ve tavsiye niteliinde olan bir maddedir. Yaptrm gc olmamasna ve sadece bir tavsiye kararn ortaya koymasna ramen, Blgesel Krt Ynetimi bu maddeye iddetle kar kmaktadr. 330 nk 28. maddede Irak petrollerinin merkez hkmet tarafndan kontrol edilmesi gerektii sylenmektedir. 331 Merkez hkmetin Irak petrollerini kontrol etmesi, bu petrollerin byk bir blm zerinde hak iddia eden Blgesel Krt Ynetiminin ciddi bir ekonomik zenginlikten yoksun kalmas ve dolaysyla bu durumun Krt blgesinin kalknmasnda nemli bir engel tekil etmesi anlamna gelecektir. Blgesel Krt Ynetimi ise kendi blgesindeki petrol rezervlerinin Krtlerin mal olduunu vurgulamakta ve bu maddeye iddetle kar kmaktadr. 28. madde ilk bakta Krtlerin aleyhine gibi gzkse de, farkl bir bak asyla, 2003 sonras merkez Irak ynetimindeki etkin durumlarndan dolay, aslnda onlarn lehine bir durum oluturabilir. Raporun Irak zerine politikalar ksmnda ise Krtlerden Irakl Krtler diye bahsedilmektedir. 332 Raporda Krtlerin siyasal rgtlenmeleri ile ilgili yle denmektedir: Irakl Krtler iki byk politik blok halinde rgtlenmektedirler. Bu siyasal gruplar, Krdistan Demokratik Partisi (KDP) ve Krdistan Yurtseverler Birlii (KYB)dir. Bu siyasal oluumlardan daha ileri bir ekilde Krtler, Irak topraklarnn kuzey kesiminde otonom bir blge oluturmulardr. 333 Irak alma Grubu Raporunda sz edilen hususlardan bir tanesi de Iraktaki ulusal hkmet ierisinde Krtlerin stlenmi olduklar nemli roldr. Raporda Mesut Barzani Blgesel Krt Ynetiminin liderliini yaparken, dier bir nemli Krt lider olan Celal Talabani Irakn resmi cumhurbakandr. denmektedir. 334 Ancak Krtlerin kazanm olduklar bu avantajl konum, sadece Krt liderlerin Irak devlet yaps ierisinde nemli mevkilerde bulunmalarna bal deildir. zellikle ABDnin I. Krfez Savandan bu yana Irakl Krtlere kar taknd koruyucu ve

330 331

Sedat Lainer, (2006), Baker Hamilton Irak Raporu, USAK. James A. Baker ve Lee H. Hamilton, (2006), Iraq Study Group Report, s. 34 332 Lainer, (2006), a.g.m. 333 Baker ve Hamilton, (2006), a.g.k., s. 45 334 Lainer, (2006), a.g.m.

104

kollayc tutum, onlarn bugnk avantajl konuma ulamalarnda temel tekil etmitir. Raporda, Krtlerin tercihlerini bamszlktan yana m, yoksa Iraka bal kalmaktan yana m kullanacaklar sorusuna da yant aranmaya allmtr. Krt liderlerin imdilik demokratik ve federal yapl bir Irak devletini tercih ettiklerini srekli olarak dile getirdiklerinin alt izilmitir. Krt liderlerin bamsz bir Krt devletinin Trkiye, ran ve Suriye gibi dman lkelerle evrili olacan ve bu nedenle de tehlikede olacan dndkleri de belirtilmektedir. 335 Rapor, Kuzey Irakta bugn gelinen noktaya bakldnda baz gelimelerin Blgesel Krt Ynetimini cesaretlendirdiinin altn izmektedir. Krtler, Irakn kuzeyinde kendi gvenlik glerini kurabilecek kadar cretkr bir tavr ortaya koymaktadrlar. Pemerge olarak adlandrlan bu silahl gcn says 100.000lere kadar ulamtr. Krt pemergeler kendilerine o kadar gvenmektedirler ki, Irakn btnlnn yahut blnmesinin kendi ellerinde olduunu dnmektedirler. 336 Btn bunlardan daha nemlisi, sz sahibi olduklar Kuzey Irakn baz kentlerinde Irak devletinin bayran indirip, kendi bayraklarn ekebilecek kadar kendilerine gvenmektedirler. 337 Bu gelimeler, Blgesel Krt Ynetiminin bamsz bir devlet olma ynndeki abalarn ak bir ekilde ortaya koymaktadr. Krt liderler, Irak Hkmeti ierisinde u an sahip olduklar imtiyazl durumu iyi deerlendirmek istemektedirler. Rapora gre; nce zerklik, sonra tam bamszlk ortak slogan ile uzun yllar boyunca ikili olarak hareket eden Celal Talabani ve Mesud Barzani, bugn sk bir ibirlii ierisine girmi bulunmaktadrlar. 338 Celal Talabani, Krt kontroll blge iin otonom bir yap istemekte ve bunu sk sk dile getirmektedir. Mesud Barzani ise daha da ileri giderek, Irakn kuzeyinde hkim olduu vilayetlerde Irak bayraklarnn indirilmesi ve yerine Krt bayraklarnn ekilmesi emrini verebilecek kadar cesur bir tutum sergilemektedir. 339

335 336

Baker ve Hamilton, (2006), a.g.k., s. 18 a.g.k., s. 18 337 a.g.k., s. 18 338 a.g.k., s. 18 339 a.g.k., s. 26

105

Btn bu saylanlarn yan sra ABDnin stratejik ortak olarak nitelendirdii Trkiyeyi bu konumdan indirmemekle birlikte, Trkiyeye bak asnn eskisi gibi olmad da rapora yansmtr. Blge lkelerinin sraland blmde, Trkiyeye, ran, Suriye ve Suudi Arabistan gibi lkelerin ardndan ancak drdnc srada yer verilmitir. 340 Bu durum, ABDnin Irakn yeniden ekillendirilmesinde Trkiyeye verdii nemin azaldna kant olarak gsterilmektedir. Raporun Trkiye ile ilgili blmnde, Trkiyenin Kuzey Irak politikasnn Krt milliyetiliini nlemeye odakland ve bu durumun aslnda Trkiyenin gvenlii asndan tehlike arz ettii vurgulanmaktadr. 341 Raporda Irak Trkmenlerinden de bahsedilmekte, Trkiyenin zellikle Kerkkte yaayan Trkmenlerin nfuzunu kullanarak kentin Krt kontroll blgeye balanmasnn nne gemeyi planladna vurgu yaplmaktadr. 342 Rapora gre, Kuzey Iraktaki Krt blgesi iin, kalknma ncelikli neme sahiptir. Kalknmay salamak iin i kaynaklar bulunmadndan, blgenin kalknmas imdilik d sermaye ile mmkn olabilecektir. Rapora gre; bu durumun farknda olan Trk irketleri, Krt otonom blgesiyle yakndan ilgilenmektedirler. Bu konuda Trk ve Krt liderlerin siyasal, ekonomik ve gvenlik alanlarnda ibirlii anlamasna vardklar belirtilmektedir. 343 Ancak ekonomik ve siyasal alanlar ile gvenlik alannda saland iddia edilen bu mutabakatn blge politikalarna yansmam olduu sylenmektedir. Raporda bu durum, Trkiyenin zellikle PKK terr rgt ile ilgili ok hassas olduu ve bu konuda gerek ABD ynetiminden gerekse de Irak hkmetinden beklentileri bulunduu; ancak bu beklentilerine yant bulma konusunda umutsuz olduu eklinde ifade edilmektedir. 344 Son dnemde PKK terr rgtnn Kuzey Irakta etkin bir ekilde rgtlenme faaliyetleri ierisinde olmas ve Trkiyeye bu blgeden saldrmas sonucunda Ankara, Washington ve Badattan konu ile ilgili somut admlar atmalarn istemitir. Ancak gerek ABD ynetimi gerekse de Irak hkmeti somut admlar atmak yerine, Trkiyenin PKK terr ile ilgili hassasiyetinin farknda
340 341

Lainer, (2006), a.g.m. Baker ve Hamilton, (2006), a.g.k., s. 36 342 a.g.k., s. 36 343 a.g.k., s. 26 344 a.g.k., s. 26

106

olduklar ynnde aklamalar yapmakla yetinmilerdir. ABD, PKKnn bir terrist organizasyon olduunu en yetkili azlardan beyan etmekle birlikte, Trkiyenin terrle mcadelesine destek verdiini aklamakla kalrken, Irakl yetkililer ise PKKnn faaliyetlerini doru bulmadklarn ve terr rgtn desteklemediklerini bildirmilerdir. Ancak, Irak Krtlerine kar Trkiye tarafndan giriilecek herhangi bir snr aan harekta tahamml etmeyeceklerini de szlerine eklemilerdir. 345 Krt yetkililer ise Trk Ordusunun blgeye yaplacak operasyonlarla sivil Krtlere zarar vereceini iddia etmektedirler. Bunun yan sra Krtler yaplacak askeri operasyonlarn yabanc yatrmclar vazgeireceini de dnmektedirler. 346 Ayrca, muhtemel bir snr aan operasyonun gereklemesi durumunda, Irakl Krt pemergeler ile Trk Ordusu arasnda atmalar olabilecei ynnde endieler olduu da iddia edilmektedir. 347 Konuya paralel olarak Blgesel Krt Ynetimi lideri Mesud Barzani yapt aklamada, Trk Ordusunun giriecei bir askeri operasyona asla seyirci kalmayacaklarn syleyecek kadar ileri gitmitir. Trkiyede ise snr tesi askeri operasyonlarn gerekli olduu ve muhakkak yaplmas gerektii ynnde yaygn bir kanaat bulunmaktadr.

345 346

Steve Negus, (2008), Turkish offensive upsets Kurdish political balance, Financial Times. a.g.m. 347 a.g.m.

107

348

348

ekil 4: Muhtemel Bir Krt Devletinin Jeopolitii Kaynak: TEPAV Riskler ve Frsatlar Kavanda Irakn Gelecei ve Trkiye

108

5.2.2. Pentagon Irak Raporlar: Irakta Gvenlik ve stikrar lmek (Measuring Security and Stability in Iraq) 2007 ve 2009 Raporlar Pentagon, 2007 ylnda Iraktaki Amerikan varl ve mevcut durumu tespit etmek amacyla, Irakta Gvenlik ve stikrar lmek isimli bir rapor yaynlamtr. Pentagon Raporunda, Iraktaki uzlamann yerine getirilmemi bir ama olarak bir kede bekledii hatrlatlmaktadr. Irakta kart gruplar arasnda uzlamann salanmas iin artan bir aba olduu sylense de, gerekte lkedeki etnik ve sekter gruplar arasndaki gr ayrlklarnn giderek artmakta olduu vurgulanmaktadr. Irakta bir blnme yaanmas durumunda, etnik ve sekter gruplar arasndaki bu gr ayrlklarnn iyiden iyiye artabilecei Bir ve hatta kanl atmalara Irakn dnebilecei vurgulanmaktadr. 349 Pentagon Raporunda

blnmemesine ynelik yaplan bu vurgu, ABDnin nmzdeki dnemde resmi politikasnn lkenin toprak btnlnn korunmasndan yana olabileceinin sinyallerini vermektedir. Pentagon tarafndan 2007 ylnda yaynlanan rapor, 2009 ylnn Mart aynda yenilenmitir. Bu yeni rapora gre, ABD, kararl, bamsz ve kendine gvenen bir Irak istemektedir. Bunun yannda, ABD, global ekonomiye entegre olmu, blgesel bar ve gvenliin salanmas iin uzun vadeli ortaklk yapabilecek bir Irak hkmeti yaratmak istemektedir. Raporda, ABDnin Iraktaki politik amalarnn yan sra, ekonomi, gvenlik, diplomasi ve hukukun stnlnn salanmas gibi konularda da srarc olduu vurgulanmaktadr. 350 ABD ile Irak arasnda imzalanan Stratejik ereve Anlamasnn ortak hedefler ve karlar erevesinde ekonomik, diplomatik, kltrel ve gvenlikle ilgili ikili ilikileri normalletirmeyi amaladndan bahsedilmektedir. 351 Raporda, ABDnin Iraktan ekilme planna da vurgu yaplmaktadr. ABD Bakannn 27 ubat 2009 tarihinde yapt bir aklamada, muharebe tugaynn 31 Austos 2010 tarihine kadar Iraktan aamal olarak ekileceini belirtmesinden de bahsedilmektedir. Bu sre zarfnda, ABD kuvvetlerinin yerini Irak Ordusuna brakacandan ve kuvvetlerin sadece Irak kuvvetlerinin eitimine snrl bir ekilde yardmda bulunmakla yetineceinden sz

349 350

Pentagondan Iraktaki Yeni Stratejiye likin Rapor, NTVMSNBC. Measuring Stability and Security in Iraq, (2009), s. 5 351 a.g.k., s. 5

109

edilmektedir. 352 Irakllarn iddet yerine siyasal sreci semelerinin zaman gerektirdii ve gereken zamann u an ilemekte olduu rapora yansmtr. Bu olumlu gelimelere ramen, Irakta ulusal uzlamann gcn dalm ve kaynak paylam gibi konular erevesinde etnik ve mezhepsel unsurlar tarafndan engellendiinin alt izilmektedir. 353 Bu durumun ise partizan ulusal liderler arasndaki gvensizlikten kaynakland sylenmektedir. Raporda, gcn merkeziletirilmesi ya da yerelletirilmesi, tartmal i snrlar, mlkiyet haklarnn iadesi, Blgesel Krt Ynetiminin pemergeleri, Kerkkn stats ve hidrokarbon politikas gibi konularda Araplarla Krtler arasnda gerginliin trmanmaya devam ettiinden sz edilmektedir. 354 Trkiye ve ABD arasnda Kuzey Irakn gvenliinin salanmas ynnde olumlu admlar atldndan da bahsedilmektedir. 355 5.2.3. TEPAV Raporu: Riskler ve Frsatlar Kavanda Irakn Gelecei ve Trkiye (2007) Irak ve Blgesel Krt Ynetimi ile ilgili tespitlerde bulunan lkedeki mevcut durumu ortaya koymay amalayan bir dier rapor ise TEPAVn Prof. Dr. Mustafa AYDIN, Dr. Nihat Ali zcan ve Neslihan Kaptanolu gibi uzmanlara hazrlatm olduu Riskler ve Frsatlar Kavanda Irakn Gelecei ve Trkiye raporudur. 2007 ylnda yaymlanan bu raporun Irak alma Grubu Raporundan fark, ulusal nitelikte olmasdr. Ulusal bir rapor olmas nedeniyle TEPAV Raporunda daha ok Trkiyenin Irak politikasna ynelik tespitlerde bulunulmutur. . TEPAVn raporuna gre Irak politikalar oluturulurken Trkiyenin konuya odaklanmas gerekmektedir: Birinci olarak Iraktaki gruplardan herhangi biri isteklerini dierlerine kolaylkla kabul ettirirse, Trkiyenin blgeye mdahale ans da azalm olacaktr. 356 nk etnik ve mezhepsel gruplarn gr ayrlnda olduklar konu balklarnda anlaarak uzla salamalar durumunda, Trkiyenin mdahalesi Irakllarca ve uluslararas toplumca destek grmeyecektir. Bu bakmdan raporda

352 353

Measuring Stability and Security in Iraq, (2009), s. 5 a.g.k., s. 6 354 a.g.k., s. 6 355 a.g.k., s. 9 356 Aydn v.d., (2007), a.g.e. s. 135

110

Trkiyenin Irakta herhangi bir grubun glenmesinin nne gemesi gerektii sylenmektedir. kinci olarak TEPAV uzmanlarna gre; Irakta de facto bir Krt ynetiminin u an bile bulunduu gze alnarak bu oluumun uluslararas bakmndan hukuki bir yapya kavumas durumunda, ortaya kabilecek yeni devletin Trkiyenin karlarna hizmet etmesinin nasl salanaca imdiden dnlmelidir. 357 Blgede Krtlere kar izlenecek hasmane politikann Trkiyeye bir yarar olmayaca anlalmal, bu konuda daha aklc ve pragmatik bir yaklamla hareket edilmeli, gerekirse bir Krt devleti alm oluturulmaldr. Raporda nc ve son olarak; Krt egemenliinin snrlanmasnn Trkmenlerin blgedeki yaam haklarnn teminat asndan byk nem arz ettii belirtilmekte ve Krtlerin egemenliklerinin snrlanmamas durumunda zellikle Trkmenlerin bu durumdan hayli olumsuz ekilde etkileneceinin unutulmamas gerektii tlenmektedir. 358 Bu sebeple Trkmenler konusunda Trkiyenin daha srarc bir tutum sergilemesi gerekmektedir. Raporda Trkiyenin nasl bir Irak istediini iyi belirlemesi ve stratejilerini buna gre kurmas gerektii de vurgulanmaktadr. Bu balamda, Irak Stratejik Plannn hazrlanmas ve bu plann kararllk ierisinde uygulanmas salanmaldr. Bu plan; sorun alanlarn, hedefleri, stratejileri ve taktikleri ieren btncl bir plan olmaldr. 359 TEPAV raporunda, bugn Trkiyenin Kuzey Irakla ilgili niyetleri konusunda bir belirsizlik durumu bulunduu ve bu durumun ABD ve Krtlerce analiz edilemedii iddia edilmektedir. Bu durumun Trkiyenin yararna olduu sylenmektedir. 360 Ancak Trkiyenin niyetlerinin belirsiz olmas, bu niyetlerin uluslararas toplum tarafndan tam manasyla anlalamamas sonucunu dourmakta, bylece Trkiyenin Iraktaki resmi duruu uluslararas platformda ok iyi anlatlamamaktadr. Bu bakmdan TEPAV uzmanlarnn dncelerinin aksine, Trkiyenin Iraktaki karlarnn temin edilmesi iin kati ve belirgin snrlar olan bir politika izlenmesi olumlu sonular verebilecektir.
357 358

Aydn v.d., (2007), a.g.e., s. 135 a.g.e., s. 128 359 a.g.e., s. 128 360 a.g.e., s. 128

111

TEPAV raporunda, Trkiyenin zellikle Krt devleti, Kerkkn stats ve Trkmenlerin gelecei gibi konulara kar hassas bir yapda bulunduu ve bu konularla ilgili sorun yaratma kapasitesinin olduunun hissettirilmesi gerektiinden sz edilmektedir. Trkmenlerin zel statye kavuturulmas iin aba sarf edilmelidir. denen raporda, 361 Trkiyenin Irakta ayrtrma politikas izlemesi gerektii u ekilde tavsiye edilmektedir: Krt gruplar arasndaki gr ayrlklar zerinden politika yrtlmeli, Barzani zerinde izolasyon uygulanmal, buna karn Talabani ile ilikiler gelitirilmelidir. Ayrca Krtlere kar dier mezhepsel gruplar olan Snni ve iiler desteklenmelidir. 362 Bylece dier gruplar Krtlere kar glendirilirken, Krtlerin etkinlii de bir nebze krlm olacaktr. Btn bunlardan baka, Krtlere PKK ile ibirlii yapmalar durumunda ok sert bir biimde tepki verilmeli, ran ve Suriye gibi devletlerle ortak ibirlii alanlar tespit edilmelidir. denmektedir. 363 Blge devletleri ile birlikte hareket etmek kadar, ABD ile ilikilerin daha iyi bir dzeye ekilmesi de nem arz etmektedir. zellikle 2003 yl sonrasnda ktleen ilikiler dzeltilmeli ve bu ekilde ABDnin blgede Krtlere olan ihtiyac azaltlmaldr. Raporda ABD, AB ve srailin ortak tehdit alglamalar olan radikal dini terrizmle ilgili tavsiyelere de yer verilmitir. Blgedeki radikal dinci terrizm konusunda hassas olan ABD, AB ve srailin dikkatleri ekilmeli, bu glere Trkiyenin st dzey karlar olduu zaman dnsz olduu ve kendi aleyhtar tutumlar karlksz brakmayaca hissettirilmelidir. 364 Trkiye, Mslman bir topluma sahip olmas nedeniyle radikal terrizmle mcadelede Bat dnyas iin kilit bir lkedir. Radikal dinci terr rgtleri ise Ortadou blgesinde, yani Mslmanlarn younlukla yaad topraklarda faaliyetlerini srdrmektedirler. Bu sebeple ABD, AB ve srailin radikal terrizmle ilgili olarak slam dnyasnda lider rol oynayabilecek olan Trkiyeden beklentileri bulunmaktadr. Bu beklentilerin iyi deerlendirilmesi gerekmekte, Bat dnyasnn radikal dini terrizmden alglad tehdide benzer bir ekilde, Trkiyenin de blc

361 362

Aydn v.d., (2007), a.g.e., ss. 125132 a.g.e., s. 128 363 a.g.e., s. 12 364 a.g.e., s. 130

112

terrden tehdit alglad onlara iyi anlatlmaldr. Gerekirse destee destek prensibinden hareket edilecei vurgulanmaldr. Btn bu saylanlardan baka, TEPAVn raporunda, Irak konusunda devlet kurumlarnn tam bir ahenk ierisinde almas ve kurumlar arasnda eliki olmamas gerektii vurgulanmaktadr. Bunun yannda, Bir Krt devletinin kurulmasnn nne geilememesi durumunda, oluacak olan devletin demokratik yapda ve insan haklarna saygl olmasna gayret edilmelidir. denmektedir. 365 Yeni kurulabilecek olas bir Krt devletinin nemli jeopolitik

dezavantajlarnn bulunabilecei dncesi, TEPAVn raporuna da yansmtr. TEPAV aratrmaclarndan olan zcana gre; Blgede kurulabilecek bir Krt devletinin nemli jeopolitik amazlar olacaktr. Muhtemel bir Krt devleti, corafi derinliklerden yoksun, askeri mdahalelere kar hassas, siyasi snrlar srekli kriz ortam yaratabilecek bir devlet olacaktr. 366 Raporda ek olarak, muhtemel bir Krt devletinde airet yapsnn etkin ve baskn, buna karn kresellemenin etkisinin hzl ve ykc olabileceine; kontrolsz sosyal ve kltrel gelimelerin ise toplumu ayrtrabileceine vurgu yaplmtr. 367 TEPAV uzmanlarna gre; blgede yaanan sorunlarn kkten zmnn salanmas iin askeri tedbirlerden te tedbirler gerekmektedir. Kltrel, sosyal ve ekonomik unsurlarn bir btnlk ierisinde politikalara yanstlmas sonucunda terr sorununun stesinden gelmek mmkn olabilecektir.368

365 366

Aydn v.d., (2007), a.g.e., s. 12 a.g.e. 367 a.g.e. 368 a.g.e.

113

369

369

ekil 5: Kk ve Homojen Yapdaki Olas Krt Devleti Kaynak: TEPAV Riskler ve Frsatlar Kavanda Irakn Gelecei ve Trkiye (2007)

114

5.2.4. ASAMn Irak Raporu (2007) ASAMn 2007 ylnda yaymlad Irak raporu, yine ulusal nitelikte bir rapor olduundan Trkiyenin Irak menfaatleri erevesinde younlamtr. ASAM raporunda, Pentagon raporuna paralel bir ekilde; gerekli giriimlerin yaplmamas durumunda, iddet ve gerilimin artmasna paralel olarak Irakta oluacak istikrarsz ortamn en ok blge lkelerini rahatsz edecei, bylece lkeye d mdahalelerin artaca belirtilmektedir. 370 Nitekim, 2003 sonrasnda ABD Ordusunun Iraka yerlemesine ramen iddet olaylar bir trl son bulmamtr. ABDnin Iraktaki stratejisi baarsz olmu ve lkedeki milis gler birbiriyle savamaya balamtr. 371 Bu durum phesiz lkedeki istikrarszl daha da arttrmtr. ASAM raporunda Blgesel Krt Ynetiminin Trkiye aleyhinde olan giriim ve faaliyetlerine kar sessiz kalnmamas ve bu tr faaliyetlerin Irakl Krtlere fayda deil zarar getireceinin hissettirilmesi gerektii belirtilmektedir. ASAM uzmanlarna gre, zellikle PKK terr rgtnn Kuzey Iraktaki yaplanmasna verilecek destein cezasz kalmayaca ve Trkiyenin bu konuda gerekirse ABDyi bile karsna alabilecei, Blgesel Krt Ynetimine hissettirilmelidir. ABDye Trkiyenin PKK konusundaki srarl durumunun iyi anlatlmas gerektiinin belirtildii ASAM raporunda, Trkiyenin hassasiyetinin kararl bir ekilde ortaya konmas durumunda, ABDnin PKKya kar giriilecek snrlar nceden belirlenmi snr tesi harektlara raz edilebileceine de dikkat ekilmektedir. 372 5.2.5. USAK Kuzey Irak Operasyon Raporu (2007) USAKn 2007 ylnda yaymlad Kuzey Irak Operasyon Raporunda da konu ile ilgili arpc tespitlerde bulunulmaktadr. Bu rapor, Trkiyenin PKKya kar snr tesi operasyon dzenleme olasl zerinde younlam olmas sebebiyle dier raporlardan ayrlmaktadr. Ancak, raporun ierii dolayl olarak Blgesel Krt Ynetimiyle ilgili tespitleri de iermektedir. Raporda, Kuzey Iraka yaplacak snr tesi harektlara olumlu baklmad belirtilmektedir. Yaplacak mdahalenin sadece belli bir miktarda terristin
370 371

Asam Irak Raporu, (2007), Polis Haber. Brain Katulis, (2007), How We Turned the Corner in Iraq, The Washington Post. 372 Asam Irak Raporu, (2007)

115

ldrlmesi ile sonulanacann, ancak bu yolla yeni terristler yaratmann nne geilemeyeceinin alt izilmektedir. 373 Ayrca, asker operasyonlarn snrlarnn almas, Irak hkmeti, Blgesel Krt Ynetimi ve uluslararas toplumun tepkisini ekebilecektir. Bu sebeple USAK Raporunda muhtemel bir operasyonun snrlarnn izilmesinde ok hassas davranlmas gerektiine deinilerek, snrlar aan bir operasyonun blgede Krtln daha da glenmesine yol aabileceine vurgu yaplmaktadr. 374 5.2.6. SETA Raporu: Irakta Yeni Dnem, Ortadou ve Trkiye (2006) Konu ile ilgili bir dier ulusal rapor da, SETA tarafndan 2006 ylnda Prof. Dr. Gkhan etinsayaya hazrlatlan Irakta Yeni Dnem, Ortadou ve Trkiye isimli rapordur. Raporda, Krtlerin bamsz bir devlet kurmalar durumunda hali hazrda % 6065 olan ii nfusunun %80-85lere ykseleceinden, bylece Irakn tmyle ii bir yapya brneceinden bahsedilmektedir. etinsayaya gre, bu durumun farknda olan ABD, Krtleri federasyon forml ierisinde merkeze ekmek istemektedir. 375 Ayrca bamsz bir Krt devleti, Krt nfus barndran Trkiye, ran ve Suriye iin de istikrarszla yol aacak ve blgedeki etnik sekter siyaseti glendirecektir. 376 Krt bamszl, Trkiyenin iine gelmeyecei gibi; iilerin Irakta glenmesi de sakncal bir durum yaratabilir. Rapora gre, Trkiye Irakta ykselen ii Arap gcne kar yeni bir politika oluturmal, blgedeki ii kuana ynelik kuatc ve esnek stratejiler gelitirmelidir. 377 Raporda Irakn bugnk durumu deerlendirilirken, karlalan en nemli sorunun gvenlik zafiyeti ve iddet sarmal olarak adlandrlan olgu olduuna dikkat ekilmektedir. Irakn az sayda kuvvetle igal edilmesi, sava sonras iin planlama olmamas, geici koalisyon ynetiminin yapt hatalar, eski rejime bal gruplarn silahl gcn korumas, sivillere ynelik uygulamalar gibi faktrler, lkedeki iddet sarmaln beslemektedir. 378 Etnik sekter gruplarn Irakta istikrarszl ve iddet sarmaln krklediinin alt izilmektedir. 379

373 374

Kuzey Irak Operasyon Raporu, (2007), USAK. a.g.k. 375 Gkhan etinsaya, (2006), Irakta Yeni Dnem, Ortadou ve Trkiye, Ankara: SETA, s. 8 376 a.g.k., s. 8 377 a.g.k., s. 11 378 a.g.k., ss. 1213 379 a.g.k., s. 16

116

Raporda, 2005 ylnda yaplan Irak seimlerine de deinilerek, btn olumsuzluklara ramen, lkede iki seim ve bir referandumun yaplm olmas olumlu olarak deerlendirilmektedir. Yaplan seimlerde etnik sekter yapdaki partiler byk oranlarda oy alrken, dier partiler dk oranlarda oy almtr. zellikle Krt ve ii partileri yksek oranda oy alrlarken dier partiler dk oy oranlarnda kalmtr. 380 Bu bakmdan Irakta istikrarszl artran ve gelecee dnk olumsuz senaryolar gndeme getiren en nemli faktrn etnik sekter yap olduuna vurgu yaplmtr. 381 Raporda dikkat ekilen bir dier husus ise yeni Irak Anayasasdr. 144 maddelik anayasann Irak Cumhuriyetini bamsz ve egemen bir devlet, devletin ynetim eklini ise demokratik, federal ve temsili parlamenter bir cumhuriyet olarak tanmlad belirtilmektedir. 382 Irak Anayasasnn hazrlanmasnda acele edilmi olduundan bahsedilmekte ve bu durumun iki farkl sonucu dourduunun alt izilmektedir. Birinci sonu, anayasann btn gruplar arasnda tam bir uzlama salanamadan tamamlanmas; ikinci sonu ise anayasa metninin eksik kalmasdr. Ayrca, anayasann geni bir dem- merkeziyete dayal gevek bir federasyon modelini benimsedii belirtilmektedir. 383 Geici dari Yasada yer alan Kerkkn herhangi bir blgeye braklamayaca hkm, anayasada yer almam; bu durum Iraktaki Snni ve ii ayrm olmakszn tm Araplarda hayal krkl yaratmtr. Bu durum Kerkk hassasiyeti olan Trkiye, Trkmenler ve Araplar zerinde endie yaratmtr. Raporda yeni anayasa etnik sekter ayrmcl krkler nitelikte bir metin olarak tanmlanmaktadr. 384 Rapora gre, Irakta etnik sekter yap ksa vadede zlmeyecek, siyasi bir g olarak slamclk etkili olacaktr. Etnik ve sekter her grup, silahland ve bana buyruk silahl glere dnt iin Irakta gvenlik sorununu amak kolay olmayacaktr. Geni dem-i merkeziyeti ve gevek federasyon tipi, ok ciddi ksr dngleri olan Irakta istikrar bakmndan olumsuz sonular yaratacaktr. Bu

380 381

etinsaya, (2006), a.g.k., ss. 2223 a.g.k., s. 25 382 a.g.k., s. 27 383 a.g.k., s. 28 384 a.g.k., s. 31

117

sorunlar, ancak etnik sekter gruplar arasnda g paylam ve uzla ile zmlenebilir. 385 etinsayaya gre; Irakn geleceinin belirlenmesinde; ran, Suudi Arabistan, rdn, Suriye, Trkiye gibi lkelerin politikalar etkili olacaktr. 386 Raporda, Kerkk konusunda anayasal srecin takip edileceinden

bahsedilmi; ancak sre ilememi ve referandum alt aylk periodlarla srekli olarak ertelenmitir. Doal kaynaklar konusunda ise anayasadaki maddeler ile uygulamalar arasnda paralellik olmad belirtilmektedir. Anayasada petrol kaynaklarnn Iraka ait olduu vurgulanrken, gerek uygulamaya dnk maddeler gerekse mevcut kaynaklar hakkndaki mulk ifadeler ciddi soru iaretlerine neden olmaktadr. 387

385 386

etinsaya, (2007), a.g.k., s. 37 a.g.k., s. 46 387 a.g.k., s. 46

118

388

388

ekil 6: kiye Blnm Irak Modeli Kaynak: TEPAV Riskler ve Frsatlar Kavanda Irakn Gelecei ve Trkiye

119

389

ekil 7: e Blnm Irak Modeli Kaynak: TEPAV Riskler ve Frsatlar Kavanda Irakn Gelecei ve Trkiye

389

120

5.2.7.

BLGESAMn

Irak

Raporu:

Irakn

Kuzeyindeki

Muhtemel

Gelimelerin Trkiyeye Etkileri BLGESAM uzman Snmez Kksal tarafndan hazrlanan rapor, nemli tespitler iermektedir. Kksala gre; 1 Mart tezkeresinin TBMM tarafndan reddedilmesi ile Trkiye, tarihi sre bakmndan nemli bir ans karmtr. Bu nedenle bugnk gereklerden hareketle oluturulabilecek yeni politikalar ve yaklamlar zerinde durulmaldr. 390 Bu yaklamlarn ilk admnn ortaya kan yeni Irak gereini kabul etmekle atlabileceini savunan Kksala gre; Trkiyenin en geni anlamda gvenliini (ulusal birlik, kamu gvenlii ve ekonomik/enerji gvenlii) salamak, ayn zamanda blgesindeki nfuzunu daha da pekitirmek iin bugne kadarki kalplarn dnda, uygulanabilir yeni stratejiler gelitirmesi gerekmektedir. 391 Kksal, Irakn yeni yapsnn niter olmayacan ve federatif yapya doru bir gidiin olduunu da belirtmektedir. Iraktaki sorunlar sralayan Kksala gre; u an federal devlet modeli erevesinde lke blgesel ynetime ayrlmtr. Bu blgeler Krt, ii ve Snni blgeleridir. Merkez otorite ile blgesel ynetimlerin yetki snrlar bir trl izilememi, bakanlklar etnik ve mezhepsel ayrma gre paylatrlmtr. Her biri kendi bana buyruk olan bakanlklar ve yerel ynetimler zerinde otoritesini tesiste byk glk eken bir merkez hkmet sz konusudur. 392 Kksal, Irakta enerji kaynaklarnn paylam konusuna u ekilde deinmektedir: Bteden blgelerin belli kstaslara gre pay almasn salayacak petrol yasasnn kabul edilememesi nedeniyle, petrol sektrne yaplacak yabanc yatrmlar srekli ertelenmektedir.393 Iraktaki gvenlik sorununa da dikkat eken Kksala gre; Derin ayrm nedeniyle her etnik ve mezhepsel grup hem kendi iinde, hem de birbiriyle, nemli elikiler yaayan ve zaman zaman iddetli ekilde atan ok sayda silahl milis yapsna dnmtr. zellikle Blgesel Krt Ynetiminin pemergeleri ok nemli bir tehdit unsurudur. Bu durum, ok ciddi gvenlik sorunlarn dourmaktadr. Mevcut yapsyla yasal gvenlik kuvvetlerinin lkenin tmnde gvenlii salamas ise uzak bir ihtimaldir. Ulusal barn tesisi,
Snmez Kksal, (2007), Irakn Kuzeyindeki Muhtemel Gelimelerin Trkiyeye Etkileri, stanbul: BLGESAM, ss. 910 391 a.g.k., s. 10 392 a.g.k., s. 11 393 a.g.k., s. 12
390

121

byk lde milislerin silahszlandrlmasna, sivilletirilmesine ve topluma tekrar entegre edilmesine baldr. 394 Raporda belirtilen bir dier nemli sorun ise Kerkkn statsdr. Kerkk konusunda bir uzlann salanmas ok uzak bir ihtimal olarak grlmektedir. 395 nk, Krtler Kerkk konusunda hayli srarc ve tavizsiz bir tutum izlemektedirler. Kksal, Irakta sreci sadece ABD ve ngilterenin deil; ierisinde Rusya, in, Hindistan, ran, srail, Suriye, Trkiye, Krfez lkeleri ve hatta ABnin de bulunduu kresel aktrlerin topyekn politikalarnn belirleyeceini belirtmektedir. 5.3. RAPORLARIN ORTAK TESPTLER ncelenen ulusal ya da uluslararas nitelikteki Irak raporlarndan Blgesel Krt Ynetimi ile ilgili u sonular karlmtr: TEPAV Irak Raporunda sylendii gibi, Irakn kuzey topraklarnda kurulacak muhtemel bir Krt devleti kendisine dman lkelerle evrili olaca gibi, kalknmaya da muhta olacaktr. Bu nedenle uzun vadede srekli da baml bir yapda bulunacaktr. Ayrca Blgesel Krt Ynetiminin hkim olduu topraklarn denize kys olmamas nedeniyle, muhtemel bir Krt devletinin denizlerden elde edilebilecek gelirlerden de yoksun kalaca sylenebilir. Blgenin en nemli su kaynaklar olan Frat ve Dicle nehirlerinin Trkiye snrlar ierisinde domas, su kaynaklar bakmdan Krtleri Trkiyeye baml klacaktr. laveten Irakn birka paraya taksim edilmesi sonucunda oluabilecek kk devletikler arasnda, lke petrollerinin paylamnda belirsizlikler, etnik ve mezhepsel atmalar ve snrlarla ilgili anlamazlklar gibi sorunlarn ortaya kmas kuvvetli bir ihtimal olarak grlmektedir. Olas bir Krt devleti, blgesel birer g olan lkelerle ayr ayr sorunlar yaamaktan ziyade, Irakn e taksim edilmesi sonucunda ortaya kabilecek ii ve Snni devletleri ile de ciddi siyasi, ekonomik ve askeri kmazlara girebilecektir. Daha nce saylan olumsuz faktrlere karn, Irak petrollerinden Blgesel Krt Ynetiminin ciddi paylar almas durumunda, Krtler nemli bir ekonomik gelir

394 395

Kksal, (2007), a.g.k., s. 13 a.g.k., s. 13

122

kayna elde edebileceklerdir. Ancak, tek bana petrol satarak gl olunamayaca gerei Arap devletleri tarafndan ispat edilmitir. Irak alma Grubu Raporunda Kerkk iin kabul edilebilir bir uzlann salanmas gerektiinin sylenmesi, Trkiye ve blge Trkmenlerinin isteklerine uygundur. Ayn raporda belirtilen Irak petrollerinin merkez hkmet tarafndan ynetilmesi ve Kerkk petrollerinin Irakllarn mal saylmas hususu da Trkiyenin menfaatine olacak bir gelimedir. Iraktan btnyle kopmu bir Krt devleti, bu amazlardan tr yaratcs ABDye ve Batl devletlere byk ykler getirebilecektir. zellikle Krtlerin ayrlmasndan sonra, youn ii nfusu nedeniyle Irakn ran etkisine girecei tezi ABD, srail ve ABye kar bir tehdit unsuru oluturabilir. Uluslararas platformda, Trkiyenin Irak politikasnn Krt ayrmclyla snrl olmad; terrizm, Irakn toprak btnl ve Trkmenlerin gelecei gibi konularn da hayati nem arz ettii savunulmaldr. Gerekirse Trkiyenin Irak Trkmenlerini harekete geirebilecei ve bu suretle lkedeki nfuzunu kullanabilecei hissettirilmelidir. Blgedeki PKK terrne kar Trkiyenin hassasiyetini ABD, AB ve sraile vurgulamak iin, blc terr zellikle ABD ve srailin tehdit alglad radikal dini terrle ilikilendirilmelidir. TEPAV raporunda her ne kadar Trkiyenin Kuzey Irakla ilgili belirsiz tavrnn ABD ve Krtlerce anlalamad ve bu belirsizliin Trkiyenin lehine olduu belirtilmi olsa da, Kuzey Irakla ilgili tm konularda politikalarn net ve anlalr olmas gerektii dnlmektedir. TEPAV raporunda da tavsiye edildii gibi, Trkiye Irakta btn gruplar arasnda dengenin salanmasn amalamal ve bir etnik unsurun n plana kmasnn nne gemeye almaldr. Krt gruplara kar ar mesafeli durmak ve onlar srekli itmek, Trkiyeye yllardr bir ey kazandrmad gibi; bundan sonra da kazandrmayacaktr. Bu sebeple Blgesel Krt Ynetimi ile ilikiler gelitirilmelidir. Irakta ncelikle federalizm ve lkenin toprak btnl salanmaya allmal, Blgesel Krt Ynetiminin u an iin de facto olan yapsnn uluslararas adan hukuki bir yapya dnmesinin nne geilmeye gayret edilmelidir.

123

Trkiye, ran ve Suriye gibi blge lkelerinin ortak tehdit alglamas olan Krt ayrlkl balamnda, bu lke arasnda mzakereler yaplmal ve ortak ibirlii alanlar tespit edilerek oluturulacak blge politikalar senkronize bir ekilde tatbik edilmelidir. ABDnin blgede kalmas Trkiye ve dier blge lkeleri iin olumlu sonular yaratmayacandan, Bakan Obamann greve geliinden sonra oluturulan Iraktan ekilme Plan blge lkeleri tarafndan desteklenmelidir. ran ve Suriye gibi lkeler, ABDnin blgedeki fiili varlndan youn tedirginlik duyduklarndan, bu lkelerin tedirginlikleri Trkiyenin blgesel istekleri dorultusunda kullanlmaldr. Irakta salanabilir bir uzla ortam desteklenmeli, ilk etapta lkenin toprak btnlne ynelik olarak almalar yaplmaldr. Irakta tm gruplara eit muamele yaplmal, bunun yannda Trkmenler de unutulmamaldr. Ancak, gelimelerin Krt bamszlna gitmesi ve bu durumun nnn alnamamas durumunda, Trkiye, olas Krt devletine hasmane politikalarla yaklamamal; etnik, kltrel ve tarihi yaknlk faktrlerini kullanarak ibirliini pekitirmelidir.

124

SONU
2003 ylndaki igalin ardndan lkede ok sancl bir dnem balamtr. ABD liderliindeki koalisyon gleri, 2009 ylnn ilk yarsna kadar, Irakta kesin bir uzla ve atmaszlk ortamn tesis etmede baar salayamamlardr. Aksine lkedeki etnik ve sekter gruplar arasndaki rekabet ve atma ortam daha da artmtr. Iraktaki etnik ve mezhepsel gruplar olan iiler, Snniler ve Krtler arasndaki mcadelenin daha uzun bir sre devam edecei ngrlmektedir. Irakta henz gl bir merkez siyasal otoritenin tesis edilememi olmas da, lkenin iinde bulunduu sancl sreci olumsuz ynde etkilemeye devam etmektedir. lkenin gelecei ile ilgili faktrler gz nnde tutulduunda, nmzdeki dnemde Irakla ilgili iki farkl senaryodan bahsedilebilir. Birinci olarak; Irak btncl yapsn koruyabilecektir. Bu alternatifte Irak federal bir yapya brnebilir. Byle bir senaryoda, lkede uzun yllar atma ve i sava ortam srebilir. kinci olarak ise; Irak etnik ve mezhepsel unsurlar erevesinde e blnebilir. Bu alternatifler ierisinde, etnik ve mezhepsel unsurlar erevesinde blmlere ayrlm federatif Irak seeneinin son zamanlarda g kazand grlmektedir. Irakn niter bir yapya kavumas ise zor bir ihtimal olarak grlmektedir. Bununla birlikte, federatif zmn ileride Irak ierisindeki ayrtrc dinamikleri tetiklemesi ve lkeyi btnyle paralanmann eiine getirmesi de muhtemeldir. nk federatif modelli bir Irakta, gncel problemler zlmeden kalabilecek ve bu sorunlar telenecektir. Petrol kaynaklarnn paylalmas, Kerkkn statsnn ve federalizmin esaslarnn belirlenmesi, federal blgelerin snrlarnn izilmesi gibi sorunlar gncelliklerini koruyabilecek; bu durum lkedeki etnik ve mezhepsel unsurlar atmaya ve ayrmaya sevk edebilecektir. Irak nmzdeki dnemde nasl ekillenirse ekillensin, Blgesel Krt Ynetiminin mevcut gelimeler nda, Irak siyasal yaps ierisinde nfuzlu bir kimlie brnme olasl yksektir. Doal kaynaklarn kullanm ve Kerkkn stats gibi konularda istediklerini elde eden bir Blgesel Krt Ynetimi, konumunu daha da glendirecek; uluslararas ilgiyi daha fazla zerine ekebilecektir. Krtler iin en kazanml alternatif Irakn paralanmas ile bamszlklarn ilan etmeleri olacak iken; en kt alternatif ise, lkede niter yapya geri dnlmesi olacaktr. 125

Ancak gerek Irakn ilk etapta paralanmas gerekse de niter bir yapya geri dnmesi, gereklemesi zor ihtimaller olarak deerlendirilmektedir. Krtler, zerinde hassasiyetle durduklar iki konuda istediklerini elde etmek emelindedirler. Bu konulardan birincisi; Kerkkn stats konusudur. Blgesel Krt Ynetimi, Kerkkn Krt blgesine braklmasnda srarc bir tutum izlemektedir. galin bandan beri, kentte bir referandum yaplmasndan yana bir tavr sergileyen Blgesel Krt Ynetimi, bu konuda en ok ABDnin desteine ihtiya duymaktadr. Bugn, Kerkk konusunda deiik zm nerileri bulunmaktadr. Irakta beklenen bir ekilde federatif modelin ilan edilmesi ile birlikte, Kerkk iki farkl statye brnebilir. Birinci ihtimal, Kerkkn bamsz bir vilayet olarak Badata bal kalmas; ikinci ihtimal ise, kentin btnyle Krt blgesine braklmasdr. Bu iki ihtimal de gncelliini korurken, Kerkkn btnyle bir Krt vilayeti olmas, blgede en ok Trkiyenin ve Trkmenlerin aleyhine olacak bir alternatif olarak n plana kmaktadr. Krtler ise Kerkkte sonucu nceden belli olan bir referandum dzenlenmesi iin youn aba sarf etmektedirler. ABD, referandum konusunda Krtlere igalin bandan bu yana destek vermektedir. ABDnin desteine ramen, dzenlenmesi dnlen referandum bugne dek her seferinde alt aylk srelerle ertelenmitir. Ayrca, ABDnin blgeden askerlerini ekmesiyle Krtlerin en byk destek unsuru ortadan kalkm olacaktr. Bu olumlu faktrler nedeniyle Trkiyenin bu noktadan sonra Kerkk konusunda daha bastrc bir politika izlemesi beklenebilir. Doal kaynaklar konusu ise Irak Krtleri iin ikinci nem arz eden konudur. Blgesel Krt Ynetimi, kontrol altndaki doal kaynaklarn idaresinin kendisine braklmas gerektiini ve bu kaynaklarn Krtlerin hakk olduunu savunmakta; Irak Merkez Hkmeti bu gre kar kmaktadr. nmzdeki dnemde doal kaynaklar konusunda, Irak Merkez Hkmeti ile Blgesel Krt Ynetimi arasnda bir anlamaya varlmas gl bir olaslktr. Bu anlama ile kaynaklarn kontrol iki ynetim arasnda belli oranlar dhilinde paylatrlabilir. Ancak, doal kaynaklarn statsnn belirlenmesinde ABDnin tutumu da nem arz etmektedir. Washington ynetimi, doal kaynaklarn Irakta bir ortak payda oluturduunu ve bu kaynaklarn lkeyi bir arada tutmak iin en nemli bir ba arac olduunu dnmektedir. Bu

126

nedenle ABDnin nmzdeki dnemde doal kaynaklarn merkez hkmete braklmas ynnde bir tavr taknabilecei dnlmektedir. Kresel gler, nmzdeki dnemde Irak ve Blgesel Krt Ynetimi ile ilgili konularda daha mdahil bir tavr taknacaklar ve politikalarn ahlak temelleri zerine deil, kar temelleri zerine oturtacaklardr. Tabii ki nmzdeki dnemde kresel aktrler ierisinde, Irakta en yetkin pozisyonda bulunaca dnlen lke ABDdir. ABDnin dier kresel aktrleri Iraktan uzak tutma stratejisine devam edecei, in ve Rusyann ise bu stratejiye kar stratejiler gelitirerek blgeye mdahil olmaya alacaklar ngrlmektedir. ABD nmzdeki dnemde btncl bir Irak ulusal karlar dorultusunda daha iyi bir seenek olarak deerlendirebilir. nk paralanm bir Irak, rann kontrolne girebilecek ve bu durum ABD tarafndan tehdit olarak alglanabilecektir. Bu nedenle nmzdeki dnemde, Amerikan ulusal karlar iin en mantkl zmn federatif bir Irak ve federatif yapya bal zerk bir Krt blgesi olmas beklenmektedir. in ve Rusyann ise gerek Irakla gerekse de Blgesel Krt Ynetimi ile nmzdeki dnemde ilikilerini gelitirecekleri dnlmektedir. Bu ilikilerde ABDnin tmyle engelleyici olmamakla birlikte, frenleyici bir unsur olmas beklenmektedir. 396 Bu frenleyici etkiye ramen, zellikle inin gelien ekonomisinin nemli bir gereksinimi olan petrole ynelik olarak Basraya olan ilgisinin artaca dnlmektedir. in petrol irketlerinin nmzdeki dnemde, gerek Irak Merkez Ynetimi ile gerekse Blgesel Krt Ynetimi ile petrol retim anlamalar imzalama olasl yksektir. Ayrca Krtler nmzdeki dnemde ini ABDye alternatif bir kresel g olarak yanlarnda grmeyi isteyebileceklerdir. Rusya ise Ortadouda yeniden etkin olabilmek ve petrol kaynaklarna erimek iin, Irak ve Blgesel Krt Ynetimi ile iyi ilikiler kurmak isteyebilecektir. Ancak gerek inin gerekse Rusyann Iraka girebilmeleri iin ncelikle ABD engelini amalar gerekmektedir. Bu bakmdan her iki kresel g adaynn ABDnin Iraktan karlmas ynnde politikalar gelitirecekleri dnlmektedir. ABnin ise nmzdeki dnemde gerek Irakla gerekse de Blgesel Krt Ynetimi ile giriilecek ilikilerde, incelediimiz kresel aktrler ierisinde en zayf halka roln stlenecei dnlmektedir. Ortak d politika yaratma konusunda
396

Aydn ile yaplan mlakat.

127

sknt eken Avrupa Birliinin Irakla veya Blgesel Krt Ynetimi ile ilgili ortak paydalar oluturmas ve bu paydalar neticesinde ortak bir irade retmesi zor grnmektedir. Bu bakmdan, ABnin nmzdeki dnemde blgede etkisiz kalmaya devam edecei dnlmektedir. Ayrca Birliin Iraka ve Blgesel Krt Ynetimine ynelik politikalarnda, gemi dnemde olduu gibi bir ikilik durumunun olumas beklenmektedir. ngiltere liderliindeki Avrupal devletler ABD politikalarna yakn politikalar gelitirirken, Almanya ve Fransa kampna dhil olan lkeler bu kampa muhalefet oluturabilirler. Blgesel glere gelinecek olursa; ncelikle blgesel lider konumundaki Trkiye, yllardan bu yana Irakn toprak btnlnden yana gelitirdii politikasn tavizsiz devam ettirme ynnde hareket etmektedir. Trkiyenin blgesel bir lider olarak stlendii rol gz nnde bulundurarak Irakta sadece bir etnik ya da sekter unsura deil, tm gruplara kar kucaklayc bir tutum izlemesi gerekmektedir. Iraktaki gruplara ynelik farkl standartlarda tavrlar taknmas, Trkiyenin lehine deil aleyhine olacaktr. Trkmenlere, iilere ve Snnilere yakn durulurken Krtlere hasmane politikalar ile yaklalmas, blgesel lider olarak kalma amacn trpanlayacaktr. Bu durum, Irakl Krtleri Trkiyeden uzaklatrrken ABDye ve sraile itebilecektir. Hatta bu durumda, Irakl Krtler Trkiyeden boalan yeri Trkiyenin blgedeki en nemli rakibi ran ile de doldurabilirler. Bu nedenle Trkiyenin nmzdeki dnemde Iraktaki tm etnik ve mezhepsel gruplara kar daha ibirliki, samimi ve dengeli bir politika izlemesi gerekmektedir. srail, btncl bir Iraktan ziyade, paralanm bir Irak isteyebilir. nk srail, dman devletlerle evrili bir corafyada bulunmasndan kaynaklanan bir ekilde, kendisini bir kuatlmlk ierisinde hissetmektedir. Bu bakmdan, Irakta Krtlerin ayrlarak yeni bir devlet kurmasn, blgede yeni bir kale kazanmak eklinde deerlendirebilir. Krt devleti, srailin blnm, gsz ve kavgal devletler oluturma politikasnn bir etab olarak deerlendirilebilir. Bu nedenle srailin Irakta Krtleri dier gruplardan soyutlayan ve onlar kayran bir politika izlemesi beklenmektedir. Neticede, blgesel aktrler ierisinde bamsz bir Krt devletine en scak bakacak olan lke, srail olacaktr. srail, Irak devletiyle ise gemite olduu kadar kavgal ve hasmane ilikiler ierisine girmek istememektedir.

128

rann Irakn toprak btnl konusunda faydalarn ve yararlarn i ie getii bir paradoksu zmek zorunda kalaca dnlmektedir. yle ki, Irakn paralanmas ve Krtlerin bamszln kazanmas durumundan topraklarnda yaayan Krtler adna tehdit alglayabilecek olan ran, yine bu paralanma ile kurulabilecek ii devletini de kendisi iin avantajl olarak grebilir. Yani ran iin Irakta zlmesi gereken bir Krt tehdidi mi, ii avantaj m? paradoksu bulunmaktadr. Son zamanlarda kendi snrlar ierisinde artan Krtlk faaliyetleri de ran epeyce huzursuz etmektedir. Buna karn Krtlerin ayrlmasyla Irakta ii poplasyonunun artacak olmas, avantajl bir durum oluturabilir. Ancak, rann Iraktaki birincil tehdit alglamas, ABDnin varldr. Bu bakmdan Blgesel Krt Ynetimini ABDnin blgedeki bir kalesi gibi gren ran, Krtlerin bamszlk kazanmasyla bu kalenin daha da salamlaacan ngrebilir. Genel anlamda, rann Irakn toprak btnln isteyecei, muhtemel bir dalmann gereklemesi durumunda ise mevcut durumun kendi karlar dorultusunda ekillenmesi iin gayret gsterecei umulmaktadr. Suriye, kendi topraklarnda yaayan ve dier vatandalarnn sahip olduu siyasal, ekonomik ve sosyal haklara sahip olmayan ve hatta vatandal bile bulunmayan, statsz Krtler asndan tedirginlik duymaktadr. Suriye, bamsz bir Krt devletinin kurulmasyla lkedeki Krtlerin harekete gemesinden tehdit alglamaktadr. Bu bakmdan, Suriye asndan Irakn toprak btnl nem arz etmekte; am ynetimi bamsz bir Krt devletini tpk Trkiye gibi, krmz izgilerinin ihlali olarak deerlendirmektedir. Bear Esadn devlet bakan olmasyla blgede daha barl ve lml politikalara imza atan Suriye, nmzdeki yllarda Irakn toprak btnln desteklemeye devam edecektir. Ayrca, Suriye de ran gibi ABDnin blge politikalarna kar durmak ve ABDye kar lke gvenliini salamak amacyla hareket edecektir. Irakn yakn gelecekte niter olmayan federatif bir yapya brnecei; bu federatif yapnn esnek bir merkez ynetim mekanizmasna sahip zerk blgelerden oluaca; biri ii Arap, biri Snni Arap ve biri de Krt blgesi olmak zere lkede farkl zerk statl blge yaratlabilecei; ancak Trkmenlerin bir zerk blge yaratma potansiyelinin olmayaca; doal kaynaklarn tek balarna zerk ynetimlere braklmayaca ve bu konuda merkez ynetimle zerk ynetimlerin

129

uzlatrlmaya allaca sonucuna varlmaktadr. Kerkk konusunda ise beklenen referandumun en azndan ksa srede dzenlenemeyecei, ABDnin blgeyi terk etmesinin ardndan referandum konusunun rafa kaldrlabilecei kansna varlmaktadr.

130

KAYNAKA Al Ahram Weekly, (2004), Bamakale: Krt Endieleri, nan, Zeri ve zel, eto, (2006), Dnya Basnnda Irak (20032005) Krtler ii ve Snni Araplar, stanbul: Doz Yaynlar (Eriim Tarihi: 08. 01. 2004). Ar, Tayyar, (2006) Trkiye, Irak ve ABD: Souk Sava Sonras Dnemde Basra Krfezinde Yeni Parametreler, dris Bal (Der.), 21. Yzylda Trk D Politikas, Ankara: Agam Yaynlar. ASAM Irak Raporu, (2007). Ash, Timothy Garton (2003), Kosovo for the Kurds: Which People Should Govern Themselves? Our Answers are as confused as ever, The Guardian, (Eriim Tarihi: 11. 02. 2003). Attar, Ali R., (2004), Krtler: Blgesel ve Blge D Gler, ev: Alptekin Dursunolu, stanbul: Anka Yaynlar. Aydn, Mustafa v.d., (2007), Riskler ve Frsatlar Kavanda Irakn Gelecei ve Trkiye, Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf. Aydn, Mustafa, Prof. Dr., Mlakat, (25 Mays 2009), Ankara. Baker, James A. ve Hamilton, Lee H., (2006), Iraq Study Group Report, http://www.usip.org-Iraq Study Group:United States nstitute of Peace, (Eriim Tarihi: 01. 03. 2006). Bal, dris, (2006), Trkiye ABD likileri ve 2003 Irak Savann nemi, dris Bal (Der.) 21. Yzylda Trk D Politikas, Ankara: Agam Yaynlar. Bal, dris, Do. Dr., Mlakat, (12 Mays 2009), Ankara.

131

Balbay, Mustafa, (2003), Suriye ile likiler, Cumhuriyet Gazetesi (evrimii), (Eriim Tarihi: 31. 07. 2003). Bilateral Trade Relations, European Commission website, for further details on Europe's past and current economic relationship with Iraq, http://ec.europa.eu/trade/issues/bilateral/countries/iraq/index_en.htm, (Eriim Tarihi: 13. 07. 2005). Bilgin, M. Sra, (1992), Barzani, stanbul: Frat Yaynlar. Borombaeva, Elvira, (2001), Maastricht Antlamas, Ortak D ve Gvenlik Politikas ve AGSK AB'nin Gvenlik Konseptinin Geliim Sreci, 2023 Aylk Dergi, ubat says. Bozyel, Bayram, (2001), Irakn Krt Gerei, Radikal Gazetesi,

http://www.radikal.com.tr-Radikal-evrimii/Yorum/Irakn Krt Gerei , (Eriim Tarihi: 09. 03. 2001). Brzezinski, Zbigniev, (1997), Byk Satran Tahtas: Amerikann ncelii ve Bunun Jeostratejik Gerekleri, (ev. E. Dikba), stanbul: Sabah Kitaplar. Bull, Bartle B., (2004), Will the Kurds Go Home?, The New York Times, http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9902E1DD1630F93AA35755C0A9 629C8B63&scp=1&sq=bartle+breese+bull+about+kurdish&st=nyt, (Eriim Tarihi: 09.06.2004). Chaliand, Gerard, (1980), A People Without a Country: The Kurds and Kurdistan, London: Zed Press. ay, Abdhaluk M., (1993), Her Ynyle Krt Dosyas, Ankara. etinsaya, Gkhan, (2006), Irakta Yeni Dnem, Ortadou ve Trkiye, Ankara: SETA.

132

ufal, Mustafa, (2006), 21. Yzylda Trkiyenin Blgesel Sorunlar ve neriler, dris Bal (Der.), 21. Yzylda Trk D Politikas, Ankara: Agam Yaynlar. Deliceolu, Sabriye, (2006), Kuzey Iraktaki Etnik ve Dini Gruplar ve Blge Politikalarndaki Etkileri, Marmara niversitesi Siyasi Tarih ve Uluslararas likiler Anabilim Dal Yksek Lisans Tezi, stanbul. Dursun, smail, (2006), Kuzey Irak Krtleri, Ayrlk Krt Hareketinin Devletleme Sreci ve Trkiyeye Etkileri, Gebze Yksek Teknoloji Enstits Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi, Gebze. Erkmen, Serhat, (2004), ABD Byk Ortadou ve Trkiye, Stratejik Analiz, say: 52. Erkmen, Serhat, (2006), Baker Hamilton Raporunun Kuzey Iraka Etkileri, www.asam.org.tr, (Eriim Tarihi: 19.12.2006). Erkmen, Serhat, (2002), SSCBnin Yklmas Ertesinde Moskova Badat likileri, Stratejik Analiz, Cilt 3, Temmuz. Erkmen, Serhat, (2007), Trkiyenin Kuzey Irak Perspektifi ve Harekt Alan, Stratejik Analiz, Haziran. Gzel, Hasan C., (2007), Kuzey Irak - Krtlk ve Ayrlk Terr, stanbul: Tima Yaynlar. Francona, Rick, (2003), Bir Kez Daha Krt Kart, derleme ve eviri: nan, Zeri ve zel, eto, (2006), Dnya Basnnda Irak (20032005) Krtler ii ve Snni Araplar, stanbul: Doz Yaynlar. Fuller, Graham E., (2007), Our Frying Alliance With Turkey, Los Angeles Times, http://www.latimes.com/news/opinion/sunday/commentary/la-oefuller19oct19,0,3678468.story, (Eriim Tarihi: 19. 10. 2007).

133

Gzen, Ramazan, (2006), Kuzey Irak Sorunu, dris Bal (Der.), 21. Yzylda Trk D Politikas, Ankara: AGAM Yaynlar. Gnal, Altu, Byk Ortadou Projesi ve Trkiye, http://eab.ege.edu.tr/pdf/4/C4S1-2-%20M15.pdf, (Eriim Tarihi: 11.05.2007). Hemgin, Ethem, (2004), Krdistan Tarihi, stanbul: Doz Yaynlar. Hulsman, John C. ve Gardiner, Nile, (2006), US German relations in the Merkel era Backgrounder # 1907, Heritage Foundation Policy research and analysis, http://www.heritage.org "German-Iraqi business conference highlights opportunities. (Eriim Tarihi: 11.01.2006). Izady, Mehrdad R., (2004), Bir El Kitab: Krtler, stanbul: Doz Yaynlar. nan, Zeri ve zel, eto, (2006), Dnya Basnnda Irak (20032005) Krtler, ii ve Snni Araplar, stanbul: Doz Yaynlar. Kaln, brahim, (2007), Comment: Kurdish Crisis Offers a Chance for Lasting Peace, Financial Times. Kaln, brahim, (2009), Crossing the Border Between Turkey and Iraqi Kurdistan, Todays Zaman, http://www.setav.org, (Eriim Tarihi: 19.02.2009). Kamalov, lyas, (2007), Rusyann Ortadou Politikas, Stratejik Analiz, Mays. Kaptanolu, Neslihan, (2006), Baker Hamilton Raporu Ne Diyor?, www.tepav.org.tr, (Eriim Tarihi: 18.12.2006). Karagl, brahim, (2005), ABD srail Trkiye Krt Devleti Pazarl, http://www.turksam.org/tr/a660.html, (Eriim Tarihi: 08.12.2005).

134

Kasm, Kamer, (2006), Trkiye srail likileri: ki Blgesel Gcn Stratejik Ortakl, dris Bal (Der.), 21. Yzylda Trk D Politikas, Ankara: Agam Yaynlar. Katan, Yksel, (2008), II. Dnya Sava Sonras Trkiye Irak Siyasi likileri, http://www.board.gen.tr/yakin-tarihimiz-t-c/9390-ikinci-dunya-savasi-sonrasiturkiye-irak-iliskileri.html., (Eriim Tarihi: 04.05.2008). Katulis, Brain, (2007), How We Turned the Corner in Iraq, The Washington Post, (Eriim Tarihi: 12.10. 2007). Kayar, Mustafa, (2003), Trk Amerikan likilerinde Irak Sorunu, stanbul: IQ Kltr Sanat Yaynclk. Keskin, Arif, (2007) rann Kuzey Irak Politikas, Stratejik Analiz, Haziran. Khalaf, Roula ve Negus, Steve, (2008), Forbidden Fields, Financial Times, http://www.ft.com/cms/s/0/ef2af03e-f61e-11dc-8d3d-000077b07658.html, (Eriim Tarihi: 20.03. 2008). Ksack, Rait, (2007), Kuzey Iraka Son Operasyon, stanbul: Truva Yaynlar. Ko, anl B., (2007), ABDnin Kuzey Irak Politikas ve Trkiyenin karlar zerindeki Etkileri , Stratejik Analiz, Haziran. Kksal, Snmez, (2007), Irakn Kuzeyindeki Muhtemel Gelimelerin Trkiyeye Etkileri, stanbul: BLGESAM. Kuruba, Erol, (1997), Balangtan 1960a Dein Krt Sorununun Uluslararas Boyutu, Ankara: mit Yaynclk. Krt Sorunu, (2009), www.bilgesam.org, (Eriim Tarihi: 15.01.2009).

135

Lainer, Sedat, (2008), ABD Irak Anlamas ve Olas Etkileri, http://www.usak.org.tr/makale.asp?id=765, (Eriim Tarihi: 18.11.2008). Lainer, Sedat, (2006), Baker Hamilton Irak Raporu, Usak Stratejik Gndem, www.usakgndem.com.tr, (Eriim Tarihi: 10.12.2006). Lee, Suna, (2007), Irak Petrol, Tek in Tek Irak Denklemini Zorluyor, Stratejik Analiz, Austos. Mc Dowell, David, (2001), A Modern History of the Kurds, London: I. B. Tauris. Mnir, Metin, (2007), Gizli Tarih: srail Krt likileri, Milliyet Gazetesi, http://www.milliyet.com/2007/03/14/yazar/munir.html, (Eriim Tarihi: 14.03.2007). Negus, Steve, (2008), Turkish Offensive Upsets Kurdish Political Balance, Financial Times, www.ft.com, (Eriim Tarihi: 11.03.2008). Oan, Sinan, (2007), Rusyann Krtlerle likisi, http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat1=2&yazi=1351, (Eriim Tarihi: 04.03.2007). Orhan, Oytun, (2007), Kuruyunca Sula, Uzaynca Buda: Suriyenin Kuzey Irak ve Krt Politikas, Stratejik Analiz, Haziran. ke, Mim K., (1995), Musul Krdistan Sorunu, stanbul: z Yaynclk. nder, Ali T., (2007), Trkiyenin Etnik Yaps, Ankara: Fark Yaynlar. zcan, Mehmet, (2004), AB Ortak ve D Gvenlik Politikas, Turkish Weekly, http://www.turkishweekly.net/turkce/info@turkishweekly.net., (Eriim Tarihi: 04.02.2004).

136

zda, mit, (2003), srail Krt Balants 1, http://www.umitozdag.com/detay_makale.asp?id=162, (Eriim Tarihi: 06.04.2003). zda, mit, (2007), Kerkk, Irak ve Ortadou, stanbul: Bilge Ouz Yaynlar. zda, mit, (2008), Trk Ordusunun Kuzey Irak Operasyonlar (1984ten Bugne), Ankara: Pegasus Yaynlar. znur, Hakk, (2004), Cahlarn Sava, Ankara: Altnkre Yaynlar. Pan, Esther, (2003), Madrid Donor Conference, Council of Foreign Relations, http://www.cfr.org, (Eriim Tarihi: 30. 09. 2003). Pentagon Raporlar: Irakta Gvenlik ve stikrar lmek (Measuring Stability and Security in Iraq), (2007 ve 2009). Rubin, Alissa J., (2007), Iraq Asks for rans Help in Calming Kurdish Crisis, New York Times, www.nytimes.com/2007, (Eriim Tarihi: 01. 11. 2007). Rubin, Barry, (1999), Chinas Middle East Strategy, Meria, http://meria.idc.ac.il/journal/1999/issue1/jv3n1a4.html, (Eriim Tarihi: 03.01.1999). Russell, Richard L., (2005), Chinas WMD Foot in the Greater Middle Easts Door, Meria, Volume 9, No.3, Article 6. Salinger, Pierre ve Laurent, Eric, (1991), Krfez Sava, (ev. Erden Akbulut), stanbul: E Yaynclk. SETA Raporu: Irak Ekonomi Politii Dosyas, (2006). Speed, Philip A., Liao, Xuanli ve Dannreuther, Roland, (2002), The Strategic Implications of Chinas Energy Needs, Adelphi Paper 346, London: Oxford University Press for International Institute for Strategic Studies.

137

Spyer, Jonathan, (2007), Europe and Iraq: Test Case for the Common Foreign and Security Policy, Meria, Volume 11, Article7/8. Spyer, Jonathan, (2005), The Impact of the Iraq War on Israels National Security Conception, Meria, Volume 9, Article 3. Tapnar, mer, (2007), Kimlik Sorunlarmz Yine Depreiyor, Radikal Gazetesi, http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=221205&tarih=14/05/2007 (Eriim Tarihi:14.05.2007). Tunay, Mete, (2003), ok Kltrllk Perspektifleri, Sivil Toplum ve Kltr Konferans Yazlar, No: 2, http://stk.bilgi.edu.tr/docs/tuncay_std_2.pdf, (Eriim Tarihi: 13.11.2003). USAK Irak Operasyon Raporu. Uslu, Nasuh, (2006), Trk D Politikas Yol Ayrmnda, stanbul: Anka Yaynlar. rer, Levent, Do. Dr., Mlakat, (14 Mays 2009), stanbul. Weisman, Steven R., (2004), The Struggle for Iraq: Occupation; The Shape of a Future Iraq: U.S. Entangled in Disputes, New York Times, http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9D0DE6DD1F31F93AA35752C0A 9629C8B63&scp=1&sq=steven+r.+weisman+january+9%2C2004&st=nyt, (Eriim Tarihi: 09.01. 2004). Yaakov, Sidur K., (2006), Tevrat, eviren: Liliane Zerbib (Kazes), stanbul: Gzlem Gazetecilik Basn ve Yayn A.. Ylmaz, Hasan, (2007), Kerkkn Gelecei, Stratejik Analiz, ubat.

138

Youngs, Richard, (2004), Europe and Iraq: From stand-off to engagement, Foreign Policy Centre. Zaman, (2008), Esada da kalmad, (Eriim Tarihi: 14.06.2000). Zaman, (2008), Krtler Petrol hracatna Balyor, http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=764800&title=kuzey-irak-petrol ihracina-basliyor (Eriim Tarihi: 27.11.2008). Zeidel, Ronen, (2008), A Harsh Readjustment: The Sunnis and The Political Process in Contemporary Iraq, Meria , Volume 12, No.1.

139