[||[}-[}| }, ]

1. UVOD
Vestacko susenje bukovine u
konvencionalnim susarama kod
kojih je medijum susenja vlazan
vazduh obavlja se u instalacijama
razlicitih konstrukcija i razlicitih
proizvodaca. U vecini slucajeva u
domacim firmama zastupljeni su
italijanski, a rede nemacki proizvo-
daci ove vrste opreme. Svi oni uz
svoju opremu za vodenje procesa
susenja isporucju uredaje za auto-
matsko vodenje procesa susenja
(procesni racunari) sa ugradenom
tehnologijom susenja. U dosta slu-
cajeva, prema nasem iskustvu, po-
kazalo se da ponudene tehnologije
susenja (rezimi) nisu adekvatni, sto
cesto dovodi do nepotrebnog pro-
duzavanja susenja s jedne strane, a
time i smanjenja kapaciteta insta-
lacija i povecanje troskova susenja
i do pojave raznih vrsta gresaka
susenja, sto dovodi do snizavanja
kvaliteta piljene grade posle
susenja. Ovo je, po pravilu, slucaj
kada se suse liscarske vrste drveca,
odnosno bukovina koja je u nasoj
zemlji najzastupljenija kao vrsta
drveta koja se industrijski preraduje.
2. CILJ RADA
Vecina proizvodaca opreme sa
manje ili vise uspeha nudi susare za
piljenu gradu kod koji je vodenje
procesa susenja predvideno uz po-
moc racunara. Osnovni problem
ovakvog nacina vodenja proces
susenja je preciznost odredivanja
vlaznosti u piljenoj gradi. Naime, za
tu svrhu uvek se koristi princip
merenja vlaznosti sa daljinskim vla-
gomerima na bazi elektricnog
otpora, a poznata je cinjenica da ovi
vlagomeri mogu pouzdano da mere
vlaznost drveta samo u relativno
uskom opsegu i to u higroskopnom
podrucju vlaznosti (od oko 4% do
28%). Medutim, najdelikatniji tre-
nutak, kada se pojavljuje najveci
broj gresaka susenja je kada je drvo
u sirovom stanju vlaznosti, a tada je
ovakav vid merenja vlaznosti prak-
ticno neupotrebljiv.
Zbog svega navedenog, u ovom
radu je izvrsena komparacija
izmedu vodenja procesa vestackog
susenja bukovine sa unapred prede-
finisanim rezimima stranog proiz-
vodaca sa kompjuterskim vodenjem
i nase tehnologije sa poluautomat-
skim vodenjem.
||pQ]Q_|
]pQvg]
PIMI 88NJA PAPN 8KOv PILJN GPA
- NKA I8K8vA*
Brahko Kolih
Izvod.: U radu su prikazani rezultati industrijskih istrazivanja rezima za vestacko susenje parene
bukove piljene grade debljine 50 mm. Susenje je obavljeno po originalnim rezimima, a umesto
automatskog uvedeno je poluautomatsko vodenje procesa koriscenjem gravimetrijske
metode.
Dobijeni rezultati trajanja susenja i kvaliteta koji su uporedeni sa istim parametrima koji
su prethnodno dobijani koriscenjem tehnologije proizvodaca opreme, ukazuju na nesumnjivu
prednost poluautomatskog vodenja usled skracivanja trajanja procesa za oko 2 puta uz povecan-
je kvaliteta osusene grade.
Kljucne reci: vestacko susenje, bukovina, rezimi susenja.
KILN DRYING SCHEDULES FOR STEAMED BEECHWOOD TIMBER
- SOME EXPERIENCES
Abstract: In the paper the results are presented of industrial research into the schedules for
artificial drying of steamed beechwood timber of 50 mm thickness. The drying has been per-
formed according to original schedules, and instead of the automatic, a semiautomatic con-
trol has been introduced of the process by utilization of the gravimetric method.
The results in duration of drying and the quality achieved, compared with the same para-
meters achieved previously by utilising the equipment manufacturer's technology indicate un-
dubtful atvantages of semi-automayic control due to the reduction of process duration time by
factor of about 2, along with increasing quality of the dried timber.
Key words: kiln drying, beech wood, drying schedules.
|[| }*_7
|g_(p] ]gg
Dr Branko Kolin, redovni projesor
Sumarskog jakulteta Univer:iteta u
Beogradu.
*
Rad je finansiran u okviru projekta
Ministarstva za nauku, tehnologiju i
razvoj republike Srbije br. BTR. 5.06.
0511.B
3. METOD RADA
Kao materijal za istrazivanje
uzeta je parena bukovina debljine
50 mm i to neokrajcena, poluokraj-
cena i okrajcena piljena grada sa
pocetnom vlaznoscu koje odgovara
stanju sirovog drveta (iznad 40%).
Jedna od osam komora susara
preradena je u smislu sto je, umesto
kompjutera stranog proizvodaca,
ugradena domaca poluautomatika
koja je regulisala potrebnu tempera-
turu i relativnu vlaznost vazduha.
Sva tehnoloska merenja vrsena
su na osam kontrolnih dasaka, od
kojih su po cetiri postavljene na obe
strane komore u smeru cirkulacije
vazduha, jer je komora imala mogu-
cnost reverzibilne cirkulacije. Kon-
trolne daske izradene su po standar-
dnoj proceduri za gravimetrijsko
vodenje procesa susenja iz slucajno
odabrane grade na stovaristu. Nji-
hova duzina iznosila je 80 cm.
Pocetna vlaznost odredena je iz-
radom malih proba (po dve za
svaku kontrolnu dasku sa oba cela)
gravimetrijskom metodom. Za
merenje mase proba koriscena je
elektronska vaga preciznosti 0,1 g.
Posle odredivanja srednje poce-
tne vlaznosti svake kontrolne daske,
njima je izmerena pocetna masa na
tehnickoj elektronskoj vagi sa opse-
gom od 015 kg, sa preciznoscu
merenja od 1 g, a cela kontrolnih
dasaka pre pocetka susenja su pre-
mazana PVA lepkom, radi spreca-
vanja susenja istih kroz cela.
Kontrolne daske obelezene su i
postavljene u prostore izmedu prve
dve palete od poda na letvicama, a
merenja mase i time i vlaznosti
vrsena su jednom u toku dana.
Dobijeni podaci upisivani su u za-
pisnik, tj. dnevnik susenja.
4. REZULTATI ISTRAZIVANJA
Obavljeno je susenje dve sarze
parene bukove piljene grade deb-
ljine 50 mm u komori koja je okvi-
rno imala u svakom turnusu oko
80 m
3
neto grade.
Za prvi ciklus susenja pred-
videna je tehnologija, odnosno
rezim koji je prikazan u tabeli 1. U
tabeli 2 prikazani su rezimi susenja
za drugu sarzu.
$ ]24-4),) ,48-6)^ *H
Rezim zagrevanja
Heating schedule
Temperatura suvog
termometra
Psihrometarska razlika Temperatura vlaznog
termometra
Vremenski intervali
(h)
C
0-3 16 2 14
3-6 24 2 22
6-9 32 2 30
9-12 40 2 38
Rezim aktivne faze
Schedule jor active drying period
Temperatura suvog
termometra
Psihrometarska
razlika
Temperatura vlaznog
termometra
Relativna vlaznost
vazduha
Ur
Vlaznost
drveta
(%)
C % %
Up-35 40 3 37 82 15,8
35-30 45 5 40 73 12,5
30-25 45 8 37 60 9,8
25-20 50 11,5 38,5 48 7,8
20-15 60 15 45 40 6,3
15-10 65 22 43 30 4,4
Rezim kondicioniranja
Schedule jor conditioning
Temperatura suvog
termometra
Psihrometar.
razlika
Temperatura vlaznog
termometra
Relativna
vlaznost vazduha
C %
Kondicioniranje 45 h 65 4 61 82

Tabela 1: Rezim zagrevanja, aktivne faze i kondicioniranja za parenu
bukovinu debljine 50 mm (prva sarza)
Table 1: Schedules jor heating, active period and conditioning jor steamed
beechwood, thickness 50 mm jirst run
Rezim zagrevanja
Heating schedule
Temperatura suvog
termometra
Psihrometarska razlika Temperatura vlaznog
termometra
Vremenski intervali
(h)
C
0-3 16 2 14
3-6 24 2 22
6-9 32 2 30
9-12 40 2 38
Rezim aktivne faze
Schedule jor active drying period
Temperatura suvog
termometra
Psihrometarska
razlika
Temperatura vlaznog
termometra
Relativna vlaznost
vazduha
Ur
Vlaznost
drveta
(%)
C % %
Up-30 40 3 37 84 16,6
30-15 40 3,5 36,5 78 14,5
15-12 55 14 41 45 6,9
12-9 60 16,5 43,5 40 6
Rezim kondicioniranja
Schedule jor conditioning
Temperatura suvog
termometra
Psihrometar.
razlika
Temperatura vlaznog
termometra
Relativna
vlaznost vazduha
C %
Kondicioniranje 45 h 65 4 61 82

Tabela 2: Rezim zagrevanja, aktivne faze i kondicioniranja za parenu
bukovinu debljine 50 mm (druga sarza)
Table 2: Schedules jor heating, active period and conditioning jor steamed
beechwood, thickness 50 mm - second run
[||[}-[}| }, ]7
Kao sto se iz dijagrama 1 i 2 vidi
(krive kinetike susenja), trajanje
susenja kod prvog ciklusa iznosilo
je 22 dana, od prosecne pocetne
vlaznosti 46% do konacne vlaznos-
ti od 10%. U drugom ciklusu
prosecna pocetna vlaznost iznosila
je 43%, konacna vlaznost 9% i tra-
janje susenja je iznosilo 18 dana.
U toku susenja vrsena su ispiti-
vanja u cilju ustanovljavanja
kvaliteta susenja, a pre svega gradi-
jenta vlaznosti. Ovo je uradeno u
sredini aktivne faze susenja i dobi-
jeni rezultati prikazani su na slici 3.
Kao sto se sa dijagrama uocava,
raspored vlaznosti kod svih 8 kon-
trolnih dasaka bio je jednolican i
prosecno je iznosio manje od 2% po
1 cm debljine dasaka. Bez obzira na
to na kraju procesa susenja u oba
ciklusa vrseno je dodatno kondi-
cioniranje sa ciljem da se i ovi, bla-
gi, gradijenti jos vise smanje, tj da
se dobije osusena grada bez ikakvih
zaostalih naprezanja kao posledica
susenja.
Ispitivanja kvaliteta susenja u
smislu razlika vlaznosti izmedu po-
jedinih kontrolnih dasaka posle
aktivne faze susenja su ukazala da
je posle aktivne faze susenja
nepotrebno vrsiti izjednacavanje
vlaznost, pa je u oba ciklusa ova
faza izostavljena, tj. odmah posle
aktivne faze vrseno je kondici-
oniranje.
Kada smo vrsili poredenja traja-
nja susenja po ovoj tehnologiji sa
vremenima koje je proizvodac do-
bijao za istu gradu (parena bukovina
debljine 50 mm), a po rezimima
proizvodaca susare, ustanovljeno je
da su nasa vremena u proseku za 1,8
do 2,5 puta kraca. Pri tome ukupni
kvalitet susenja bio je bolji, odnos-
no nikakve vidljive greske susenja
uz minimalni gradijent vlaznosti.
5. ZAKLJUCAK
Rezultati susenja bukove parene
piljene grade debljine 50 mm u pro-
cesu koje je voden poluautomatski
koriscenjem klasicne gravimetrijske
metode ukazuju na znacajna
0
10
20
30
40
50
60
13579
1
1
1
3
1
5
1
7
1
9
2
1
2
3
(dun|
v
|
u
z
n
o
s
t

(

)
KD1
KD2
KD3
KD4
KD5
KD6
KD7
KD8
PROSEK
Slika 1: Kinetika susenja prve sarze
Figure 1: Drying kinetics jor jirst run
0
10
20
30
40
50
60
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
(dun|
v
|
u
z
n
o
s
t

(

)
KD1
KD2
KD3
KD4
KD5
KD6
KD7
KD8
PROSEK
Slika 2: Kinetika susenja druge sarze
Figure 2: Drying kinetics jor the second run
0
5
10
15
20
25
30
35
40
L1 L2 L3 L4 L5
| umo| u
v
|
u
z
n
o
s
t

(

)
KD1
KD2
KD3
KD4
KD5
KD6
KD7
KD8
Slika 3: Gradijent vlaznosti u kontrolnim daskama (prva sarza)
Figure 3: Drying gradient in control samples jirst cycle
& ]24-4),) ,48-6)^ *H
poboljsanja u odnosu na do tada ko-
riscenu tehnologiju. Ovakav za-
kljucak proistice iz skracivanja
trajanja procesa za oko 2 puta, uz
bolji kvalitet osusene piljene grade
u odnosu na tehnologiju automatskog
vodenja procesa susenja po rezim-
ima koje daje proizvodac susara.
Jedini nedostatak ove metode je
potreba permanentne manipulacije
sa kontrolnim daskama od pocetka
do kraja procesa sto predstavlja
znatan napor za susionicare.
Medutim, bas ta stalna kontrola,
onemogucava nastajanje bilo
kakvih gresaka na piljenoj gradi.
S obzirom na sve navedeno uka-
zuje se potreba za konstruisanjem
takve vrste automatika koje bi ko-
ristile sve prednosti gravimetrijskog
vodenja procesa susenja, odnosno
da se vlaznost drveta u tom slucaju
vise ne meri daljinskim elektro-
vlagomerima, vec elektronskim
vagama na kojima bi kontrolne
daske bile postavljene u susari.
LITERATURA
Ko l i n, B. 2000. Hidrotermicka obrada
drveta, Jugoslavijapublik, Beograd,
s. 214
S i d n e y, B.R. 1988. Dry Kiln Sched-
ules (Temperate and Tropical),
Forest products laboratory, Gener-
al technical report FPL-GTR-57, p.
158.