Teorije i metodologije antropolokih istraivanja

Moderna antropologija se poela oblikovati prije sredine XIX stoljea.Na njeno oblikovanje uticale su serije inovacija u zapadnom svijetu.Antropologija kao srazmjerno mlada nauka, u nastojanju da objasni pojave iz ivota i kulture razliitih populacija primjenjivalja je i danas primjenjuje razliite metode.Polazni problem od kojeg se poelo je debata o porijeklu ljudskog drutva i kulture.U vezi s tim izdvajaju se dva glavna tumaenja:monogenetsko prema kojem se jedan kulturni elemenat,jednom stvoren na nekom mjestu irenjem moe prenositi na razne strane svijeta i poligenetsko po kojem su odredjena kulturna dobra stvarana na vie mjesta u razna vremena.O tome dakle postoji vie teorija.

Evolucionizam
Sredinom XIX stoljea u biologiji je poelo osvajati Darvinovo uenje o evolutivnom razvitku ivog svijeta.Godine 1853 Charles Darwin je objavio svoje proslavljeno djelo Origins of Species(Porijeklo vrsta).U to vrijeme, a shodno Darvinovom ucenju,poinje se primjenjivati evolucionistiki metod u antropolokoj nauci.U filozofskim i drutvenim naukama osvjeavaju se shvatanja o tome kako su svi ljudi na svijetu u svojoj biti isti.Stoga oni slicno ili jednako reaguju na odredjene pojave u prirodi zato sto imaju iste psihofizike dispozicije,odnosno elemantarne ideje kako ih je nazivao Adolf Bastijan,tvorac evoluionistikog metoda u antropologiji. U drugoj polovini XIX stoljeca objavljena su neka klasicna djela socijalnih nauka.Tako je Bachofen napisao O matrijarhatu(Das Muterrecht),a Lewis Henry Morgan Sistem srodstva i tazbinstva u ljudskoj porodici(Afinity of the Human Family).Neto kasnije Morgan je napisao djelo Drevno drutvo(Ancient Society,1877) u kojem najvise govori o rodovskim institucijama Irokeza.Analizirajui rodovske institucije Irokeza a na osnovi razvoja i stanja drutvenih oblika kod svog plemena,Morgan dolazi do opih zakljuaka o razvoju ljudskog drutva i njegovim etapama u drutveno ekonomskim formacijama.Za razliku od Bastijana Morgan je tvrdio da se kultura obavezno krece u jednom pravcu.Kultura se razvija od jednostavnih ka sloenim cjelinama kao sto je razvoj orudja za rad. Osim toga medjusobni dodiri i proimanja razlicitih grupa,znatno utiu na tok njihove kulture.Postoje ljudske grupe kod kojih je bilo drasticnih skokova u razvoju(npr.australijski urodjenici su,moglo bi se reci iz kamenog presli u atomsko doba).Ovaj i drugi primjeri pokazuju kritiko gledanje na evoluciju,ali se pri tome dre i osnovne ideje o evolutivnom razvoju.Ovaj metodoloki pravac se u antrpologiji naziva kritiki evolucionizam,a jedan od njegovih osnovnih istaknutih predstavnika bio je poljski etnolog Kazimir Moinski.

Teorija kulturnih krugova

Po slije evolucionizma javio se kulturno-historijski metod,teorija odnosno uenje o kulturnim krugovima.Ovaj metod zapoeo je radom njemakog antrpopogeografa Fridriha Racela koji je nastojao dokazati da jedno kluturno dobro stvoreno nekad na jednom mjestu vremenom se odatle raznosilo i preuzimalo u drugim dijelovima svijeta.ovim uenjem Racel se usprotivio Bastijanovim tvrdnjama da ljudi svuda imaju jednake pronalazake i stvaralake ideje.Ovo Racelovo gledite kasnije su razvili neki njemaki etnolozi kao to su Leo Frobenius i Fric Grebner a nastavili Wilhem Schmidt i Kopper profesori na Bekom univerzitetu.Prema njihovom miljenu glavni cilj etnologije odnosno antropologije je pronalaenje osnovne poletne kulture,prakulture koja se dalje irila po sistemu koncentrinih krugova.Ovaj smjer se nije irio izvan granica Njemake i Austrije.Kritiari teorije kulturnih krugova istiu da su elementi kulture mijenjaju unutar pojedine kulture,kao i prilikom difuzije tako a sklopovi kulture odnosno kulturni krugovi ostaju netaknuti.

Difuzionizam
Glavni predstavnik difuzionizma-specijalne varijante historijsko pravca antrpololokog istraivanja bio je ameriki profesor antrpologije Franc Boas.Difuzionisti su u metodologiji svoga istraivanja teite stavljali na rasprenost,zatim irenje i preuzimanje razliitih kulturnih elemenata.Proces difuzije kulturnih elemenata nariito se pratio u Americi kod indijanskih plemena.Npr,moglo se pratiti kako su pjesme,religiozni obredi,alati,kulturne biljke i drugo prelazili od jednog plemena do drugog.Takodje,studij indijanskih jezia i dijalekata dao je poticaja ovim istraivanjima.Dakle difuzionisti su nastojali da pronadju izvor pojedinih kulturnih elemanata a zatim kako su se ti elementi irili.S obzirom da se irenje kulturnih elemanata odvijalo seobama,trgovinom,ratovima itd,ovaj pravac u antrpologiji se naziva i migracionom teorijom.U poetku ti prvi migranti primjenjivali su znanja koja su donijeli iz postojbine,a to su prije svega najjednostavnija oruja,zatim znanja kako naloiti vatru,kako preplaiti,privuci i ubiti ivotinju.Vremenom,stvorene su nove privredne grane kao sto su poljoprivreda i metalurgija.Sve do velikih geografskih otkrica Stari Svijet nije uticao na stvaranje i razvoj poljoprivrede,metalurgiju i arhitekturu i uope ma njihov znaaj i kulturu.Kukuruz.krompir,kao i neke druge biljke su kulture kojima je zavicaj Amerika.

Istorijsko-materijalistiki pristup
Ovaj pristup polazi od toga da se sve pojave moraju posmatrati svestrano,a ne izolovano i to u okviru vecih cjelina u kojima su se i razvile i javile.Stoga se i kulturni elemanti moraju posmatrati u njihovoj uzajamnoj povezanosti,zatim njihovoj uslovljenosti,zatim uslovljenosti sredinom i drutveno-ekonomskim okolnostima kao i odredjenim duhovnim komponentama.Dakle nastoji se iznai razvitak u uslovima materijalnih prilika jer istorijski materijalizam u objanjavanju svih pojava i medjuljudskih odnosa stavlja u prvi plan ekonomiju i proizvodnju.Ovaj metod je primijenjen u nekim Englesovim radovima bliskim etnologiji,u kojima se govori o ulozi rada i razvoju sredstava za proizvodnju.Raspravljajuci i piui o dravi Engels i Lenjin su dokazivali kako je na materijalnoj osnovi dolo do grupisanja ljudi.Bogati su gornja klasa koji su ujedno i vlasnici sredstava za proizvodnju.Izmedju dva svjetska rata u SS historijsko-materijalistiki pristup u etnologiji bio je osnovni metod i jedina teorija etnolokog istraivanja,a nakon Drugog svjetskog rata proirio se i na druge zemlje socijalistikog ustrojstva.

Funkcionalizam
Funkcionalizam je novi pravac u objasnjavanju kulture uopte i kulturnih tekovina.Pojavio se 20-ih godina 20-og stoljeca a njegovi nosioci su Branislav Malinovski i Redinald Redklif Braun.Malinovski,iako doktor fizike i matematike,antrpologijom se poep baviti nakon upoznavanja sa Dejms Dord Frejzerovim djelom Zlatna grana,nakon ega je doslo do preokreta u njegovoj karijeri.Svoje prvo djelo Porodica australijskih domorodaca koje je razultat etnografskih istraivanja na terenu,objavio je 1913 godine.Svoj funkcionalistiki metod razvio je na osnovu bogate injenine gradje koju je prezentirao u mnogim studijama od kojih su najvaznije: Agronauti zapadnog Pacifika 1922,Matrijarhalna porodica i Edipuskompleks 1924,Zloin i obiaj u primitivnom drutvu 1926.

Strukturalizam
Strukturalizam pretpostavlja da su kulturni obrazci zasnovani na ljudskom umu. Cilj strukturalizma je da otkrije univerzalne principe u unutranjosti ljudskog uma za svaki kulturnu crtu i obiaj. Ova teoriiska kola je gotovo samostalno odreena i afirmisana od strane Klod Levi-Strosa. Teorijska osnova strukturalizma dola je iz lingvistike. Svi mi znamo kako da koristimo na jezik ak iako nismo upoznati sa gramatikim i fonetskim pravilima. Zadatak lingviste je da otkrije te nesvjesne principe jezika. Na isti nain, strukturalizam pokuava da osmisli sistematian metod za otkrivanje ovi skrivenih struktura kulture. Strukturalizam je bio uticajan, pogotovo kod analize sistema srodstva i braka, kao i mita i simbola. Takoe je pomogao da se stvori savremena teoriiska kola, kao to je Simbolika antropologija., Kognitivna antropologija i Postmodernizam. Ipak, strukturalizam, nije bio primenjen na druga polja u antropologiji. Da bi se prisvojio strukturalizam u konstituisanju opte grane nauke za komunikaciju i socijalno ponaanje, bilo bi neophodno da se ovaj pristup primjeni i na druga polja, kao to je ekonomija ili politika antropologija. Strukturalizam je znanstveni pristup koji se temelji na prouavanju organiziranih nizova jedinica s relativno stabilnim odnosima, odnosno razliitih struktura. One ne postoje u stvarnosti, ve su misaone koncepcije i forme kojima se koristi kako bi se shvatio izuavani fenomen. Porijeklo strukturalizma moe se traiti u lingvistici odnosno u radu vicarskog lingvista De Saussurea no interes za pojam strukture se s vremenom proirio izvan granica prouavanja jezika na mnoga druga podruja znanstvenog rada, poput antropologije, filozofije, biologije i sl. Strukturalizam, dakle, nije jedna teorija, ve orijentacija primijenjena u razliitim znanostima, na razliite naine. Ipak, sve strukturalistike perspektive imaju odreene zajednike karakteristike; vicarski psiholog i filozof Jean Piaget navodi sljedea svojstva: svojstvo totaliteta - elementi su podreeni zakonima koji odreuju sistem kao takav, to se odnosi na iroko prihvaenu ideju da je cjelina vie od skupa svojih dijelova transformacije struktura je zatvoren sistem transformacija, te moe

biti vanvremenska (ako odnos slijedi izravno, bez intervala trajanja - npr. 2+2=4) ili vremenska (kad je odreena vremenskim intervalom - npr. vjenanje) autoregulacija - pri emu se misli na to da se strukture ureuju same, a moe biti unutarnja (odnosi se na dovrenu strukturu) ili se ticati stvaranja novih struktura

na nain da se ve postojee obuhvaaju i, na primjer, umjeu kao podstrukture u ire sisteme. Takoe strukturna antropologija smatra da postoje tri bitne vrste odnosa meu ljudima i to razmjena rijei (lingvistika), razmjena robe (ekonomija), razmjena ena (etnologija).

Neomarksizam
Neomarksizam je kola marksizma koja je zapoela u 20. stoljeu i bazirala se na ranim djelima Marksa, prije utjecaja Engelsa, koja su usredotoavala na dijalektiki idealizam umjesto na dijalektiki materijalizam. Stoga je odbila ekonomski determinizam i bila vie libertarijanska. Neomarksizam dodaje ire razumijevanje drutvene nejednakosti, statusa i moi Maksa Vebera ortodoksnoj marksistikoj misli. Pojmom neomarksizam esto se oznaava onaj nain miljenja koji sreemo kod predstavnika Frankfurtske kole; to znaenje je preusko da obuhvati sve one teoretiare koji su u XX stoljeu osnovne podsticaje miljenja nalazili u filozofiji Karla Marksa a koji su na razne naine bili daleko van uskog kruga mislilaca okupljenih oko Maksa Horkhajmera. U neomarksiste treba, pre svih, ubrojati era Lukaa, Karla Kora, Ernsta Bloha, Antonija Gramija, Luja Altisea, Gaju Petrovia, kao i niz drugih filozofa koji, oslanjajui se na najvie vrednosti tradicionalnog marksizma, svoje stanovite odreuju kao poziciju radikalnog humanizma. Neomarksistima je svojstveno odbacivanje pozitivistike kritike klasinog marksizma i nastojanje da se Marksovo uenje aktualizuje u susretu sa fenomenologijom, neohegelovstvom, frojdizmom, egzistencijalizmom, strukturalizmom i drugim savremenim filozofskim orijentacijama. Neomarksistima je zajedniko postuliranje radikalnog humanizma; naglasak se stavlja na drutveno-historijsku praksu, na prevladavanje otuenja i samootuenja oveka (pojam otuenja ovde se javlja kao analogni pojam "formalne racionalnosti" kod M. Vebera ili "racionalizacije" kod S. Frojda), i pri tom se smatra da je prevladavanje otuenja mogue stavljanjem naglaska na autentine ovjekove potrebe. Konano, neomarksisti ponavljaju Marksov zahtjev da je slobodni razvoj svakog pojedinca uslov slobode za sve. Dok je za marksiste iz vremena Prve internacionale bilo karakteristino oslanjanje na pozitivizam i darvinizam, a za marksiste Druge internacionale na neokantovce, marksisti nakon I svjetskog rata poinju da se vraaju Hegelu i to se najvie osjea u filozofiji Lukaa, Kora i Bloha. er Luka (1885-1971) je roen u Budimpeti gde je zavrio gimnaziju i univerzitetske studije (1906); filozofiju je studirao u Berlinu kod Zimela (1906; 1909-1910) a od 1913. u Hajdel-bergu kod Rikerta; tu je upoznao Maksa Vebera, tefana Georgea, Emila Laska i Ernsta Bloha; po povratku u Budimpetu Luka je inspirator intelektualnog kruoka a zatim i slobodne javne kole u kojoj su se okupljali mnogi mladi ljudi koji su potom stekli ime u oblasti filozofije i umetnosti (Karl Manhajm, Zoltan Kodalji, Arnold Hauzer, Bela Bartok, Miel Polanji); krajem 1918. stupio je u Komunistiku partiju i njen lan ostao do kraja ivota, uveren da je marksizam konano reenje zagonetke historije.

Neoevolucionizam
Teorija neoevolucionizma objanjava kako se kultura razvija dajui opte principe evolutivnog procesa. Teorija kulturne evolucije prvobitno je afirmisana u 19. vjeku. Ipak, ovaj 19-to vjekovni evolucionizam je odbaen od strane historijskog partikularizma kao nenauan na poetku 20.vjeka. Prema tome, predmet kulturnog evolucionizma bio je izbjegnut od strane mnogih antropologa sve do neoevolucionizma koji se pojavio 1930-te. Sa druge strane, to je mieljnje neoevolucionista koji su vratili evoluciono miljenje i razvili je da bude prihvaeno od strane savremene antropologije. Glavna razlika izmeu neoevolucionista i evolucionista je da li su zanovani na empririjskom iskustvu ili ne. U isto vrjeme, 19-to vjekovni evolucionizam uzima vrjednosni sud i pretpostavke za interpretiranje podataka, dok se neoevolucionizam bazira na odgovarajuim informacijama za analiziranje kulturne evolucije. Neoevolucionistiko razmiljanje takoe je dalo neka dobra zajednika utemeljenja za meukulturnu analizu. Uglavno kroz njihove napore, evoluciona teorija je ponovo opte prihvaena meu antropolozima u kasnim 60-tim 20.vjeka.

Kulturna psihologija
U periodu izmedju sva svjetska rata,a kasnije i od sredine XX stoljeca, u kulturnoj antropologiji poelo se govoriti o njenoj novoj poddisciplini,kulturnoj psihologiji ili etnopsihologiji koja je imala oslonac u psihologiji/psihoanalizi.Ova antropoloka subdisciplina odnosno pravac kultura i linost kako su ga neki antropolozi nazivali,daje prednost bazinoj linosti,obrascu,,odnosno tipu u stvaranju kulturnih dobara.Ovaj pravac se od prethodnih teorija ne razlikuje samo po svom ishoditu nego i po definisanju predmeta,po emu predstavlja prvi korak ka modernoj antropologiji .Predstavnici ovog pravca odnosno kole kultura i linost su R.Benedikt,M.Mid,R.Linton,A.Kardiner,B.Sapir i drugi.Antropolozi,predstavnici psiholoke orijentacije,prouavajui drutva i kulture kao realnosti nastoje konstituirati tipove kulturnih sistema prema kojima ce nainiti tipologije linosti.Samim tim antropologija poinje prouavati teorijeske konstrukcije tipova izvedene iz same realnosti i pomocu njih objasnjava veze izmedju drustveno-kulturne sredine i dominantne karakterne strukture linosti.