Paticipants: George Omondi: Sp1: Other speaker: Sp2, Sp3. Sp1: Juu we umetumia high cost kuiproduce, si we utauza expee, aa!u sa "uu wasee wa in"e wanatumia high technoog# sugar #ao inakuwa cheap "uu wanamaximise sana, sasa ikicome huku wakiete una"ua #aani ni cheap aread# #aani atakama wanaipa matax si"ui zinakaa a"e, sasa hi#o shida uwanga hapo. Swa: Juu wewe umetumia pesa mingi kuitegeneza, sasa wewe utauza $ei #a "uu, aa!u hawa watu wa nichi zingine wanatumia %high techonoog#& sukari #ao inakuwa #a $ei rahisi sasa wakieta huku $ado ni rahisi hata wakiipa kordi. 'ng: (ecause #ou produce at a high cost so #our sugar wi $e expensi)e $ut other countries are using high technoog# their sugar wi $e cheap $ecause the# are maximizing a ot. So when the# $ring it here e)en a!ter pa#ing tax it&s sti cheap. Sp2: (# the wa# mumesikia *en#a oi inaweza ninii, "uu una"ua kutoka Saudi oi ni kama inadri hi)i chini "uu sisi tuko na ow attitude, inakuwanga tukichim$a tukichim$a Saudi oi ta$e #ao itateremuka, #etu ipande. Swa: kwanza umesikia *en#a ma!uta inaweza nini, sa$a$u kutoka Saudia ma!uta inateremka hi)i chini, tukichim$a Saudia meza #a ma!uta itateremka aa!u #etu ipande. 'ng: (# the wa# #ou ha)e heard *en#a oi can $e dried. Oi dried in Saudia comes down this wa# $ecause we are at a ow atitude so i! we dri, the Saudi oi ta$e wi go down and ours wi raise. Sp3: +i nasikia ,itanium, ,itanium ita coz war. Swa: +imi nasikia titanium ita!an#a kuwe na )ita. 'ng: - heard that ,itanium wi cause war. Sp1: .ah aiam$iwa tu!an#e hi)i Steto ikam ituweke ma machini aa!u itume !or !i)e #ears aa!u a!ter !i)e #ears ituwachie. Swa: /apana aiam$iwa na .merica iku"e ituweke machini haa!u itumie kwa muda #a miaka tano haa!u ituwachie. 'ng: 0o, he was tod ike this. .merica to come and put the machines and use them !or !i)e #ears then a!ter !i)e #ears the# ea)e them !or us. Sp3: 1aikuwa wanataka ku2own 345 $# the wa# hi#o ,itanium Power. Swa: 1aikuwa wanataka kuwa na 345 #a hi#o %,itanium Power&. 'ng: ,he# wanted to own 345 o! the ,itanium Power. Sp1: 1aisema wakianza !or the !irst !i)e #ears kie tutatoa ni #etu, a!ter !i)e #ears tuwachie aa!u una"ua !i)e #ears ndio ma nini unaza kudepete mamineras sasa en#ewe 0#a#o akaona hapo hakuna kitu inasaidia *en#a akakataa. 1 Swa: 1aisema wakianza miaka #a kwanza tano watatoa #ao $aada #a miaka tano watuwachie, haa!u una"ua $aada #a miaka tano ndio hi#o madini huanza kuhari$ika, sasa %0#a#o& akaona hapo hakuna kitu itasaidia *en#a akakataa. 'ng: ,he# said i! the# start !or the !irst !i)e #ears the# wi remo)e theirs. ,hen a!ter !i)e #ears the# wi ea)e it !or us, and #ou know a!ter !i)e #ears the mineras start to depete so %0#a#o& saw that there was nothing to hep *en#a so he re!used. Sp3: 0a $# the wa# tutakuwa tunacontroiwa na hi#o kitu. Swa: 0a kwanza tutakuwa tunawategemea na hi#o kitu. 'ng: .nd $# the wa# we wi $e controed with that thing. Sp1: .a!u una"ua na hi#o !i)e #ears watakuwa wamechukuwa mo$ a"e, hao na technoog# wameichim$ua miaka tano ikiisha wamemaiza. Swa: /aa!u una"ua kwa hi#o miaka tano watakuwa wamechukuwa mingi a"e, machine zao zakuchim$ua kwa miaka tano watakuwa wamemaiza. 'ng: ,hen #ou know in those !i)e #ears how much the# wi ha)e taken. 1ith their technoog# in !i)e #ears the# wi ha)e !inished the ,itanium. Sp3: 6aani design n#i muna$aki hapo munashindwa mutachim$a wapi next. Swa: 6aani n#in#i muna$aki hapo munashindwa mutachim$a wapi sasa. 'ng: 6ou wi $e e!t wondering where #ou wi mine next. Sp1: /uko *ii!i coast nini inachim$wa sahi7 Swa: /uko *ii!i pwani, nini inachim$wa kwa saa hii7 'ng: ,here in *ii!i2coast what are the# digging7 Sp2: ,itanium, 8odium kia kitu. Swa: ,itanium, 8odium kia kitu. 'ng: ,itanium, 8odium e)er# thing. Sp1: *una nini 9uani inapita pita huko akini zie materms wamepatiwa ati hao wasee watoewa kwa hizo maand wareocatiwe, a!ter kumaiza works #ao, wanaduu !or the next ten #ears a!ter kuimaiza de)eopment #a hi#o pace in!rastructure, nini hao ndio watamake mpaka kurudishanisha pace ikae poa, #aani haitaka ati kunakitu iichim$wa. Swa: *una nini !uani inapita huko akini zie wa"i$u wamepatiwa ati hao watu wana toewa kwa hizo sham$a wawe wameenda mahai pengine $aada #a kumaiza kazi #ao. 1ata!an#a kazi kwa miaka kumi haa!u wakimaiza nini hao ndio wata tegeneza $ara$ara na kutengeneza hi#o mahai ikae )izuri. #aani hapata onekana kama kuna kitu kiichim$wa. 'ng: ,here is a certain compan# there, $ut - hear the terms the# were gi)en were to reocate the nati)es a!ter !inishing their work a!ter ten #ears the# reha$iitate the and and $uid in!rastructure. Sp2: /uu msee anaweza in)est #aani tu aa!u hi#o doo inacome kwetu, siati inaenda in"e, "uu saahi#o kama #a oi. 2 Swa: /u#u mtu anaweza kuweka aki$a haa!u hi#o pesa iku"e kwetu, si#o kwenda in"e kama #a ma!uta. 'ng: Someone can in)est as ong as the mone# comes to us, $ut not a$road ike !or oi Sp1: :azima waanzishe, aa!u una"ua ma2in)ester wanataka kuin)est kwa hizi kampu aread# zimegrow. Swa: :azima waanzishe, aa!u una"ua waekeza"i wanataka kuweka mai #ao kwa hizi kampuni zimekuwa. 'ng: ,he# ha)e to start $ut the in)estors want to in)est in companies which ha)e aread# grown. Sp2: 0ahizo haikusaidi kwa sa$a$u aread# ishasimama. Swa: 0a hizo hazikusaidi kwa sa$a$u ta#ari zimesimama. 'ng: .nd the# won&t hep #ou $ecause the# are aread# standing. Sp3: *ama hizo maken#a airwa#s, sa!com, )itu kama hizo kitu haiwezi eta maosses. Swa: *ama *en#a .irwa#s, Sa!aricom, kama hizo, haziwezi eta hasara. 'ng: :ike *en#a .ir#wa#s, Sa!aricom, ike those, the# can&t $ring osses. Sp1: 1e una"ua hapo ni constant pro!it. Swa: 1ewe una"ua hapo ni !aida #a kudumu. 'ng: 6ou know that is constant pro!it. Sp2: /ao umakingi mapro!it zingine minakwam$ia. unacheki hii mwaka pre2tax pro!it #ao iikuwa ;.<1 $ion aa!u a!ter tax , ni =.3< $ion hi#o ni mwaka mo"a, annua. Swa: /aotegeneza !aida zingine mimi nakwam$ia. unaona hii mwaka !aida ka$a kodi #ao iikuwa $iioni ;.<1 $aada #a kodi, iikuwa $iioni =.3< hi#o ni mwaka mo"a. 'ng: ,he# make such pro!its - am teing #ou. 6ou see this #ear their pre2tax pro!it was ;.<1 $iion then a!ter tax =.3< $iion and that is on# one #ear. Sp1: *ampu zingine kama 'conet, >odaphone kama m$ii tatu itaonachange. Swa: *ampuni zingine kama 'conet, >odaphone kama m$ii, tatu utaona ita$adiika. 'ng: 1hen other companies ike 'conet, >odaphone, two or three #ou wi see change. Sp2: :akini Sa!com itakuwa ishaingiza doo $ana, athough ?ete uwanga richer kuiko sa!com. .taka$a ?ete iku"e kununa *ence, *ence iikuwa kampu inadoo kuiko sa!com. Swa: :akini Sa!arcom itakuwa ishategeneza pesa, ata kama ?ete huwa na pesa kuiko Sa!aricom. /ata ka$a ?ete iku"e kununua *ence, *ence iikuwa kampuni inapesa kuiko Sa!aricom. 'ng: (ut Sa!aricom has aread# made mone#. .though ?ete is richer than Sa!aricom. ')en $e!ore ?ete $ought *ence, *ence was sti richer than Sa!aricom. Sp1: /ao design waikuwa wanain)est doo ku"imarket na hawapati kitu kwa hi#o ken#e wanain)est. 3 Swa: /ao waikuwa wanaweka pesa ku"itangaza na hawakupata kitu kwa hi#o waiweka. 'ng: ,he# were in)esting mone# to market them $ut did not get an#thing !rom their in)estment. Sp2: 1aikuwa wanacards za soo tatu pekee #ake. Swa: 1aikuwa na kardi za mia tatu pekee #ake. 'ng: ,he# used to ha)e cards !or three hundred on#. Sp1: 0ao uzuri #a hi#o network ni hakuna congestion hakuna nini aa!u iko amost nationwide, saa hii ndio sa!com ndio wana!ika kisii, saa hii u"ue cete iko pace kama ,@, a!u hi#o stori #a kun#esha n#esha ati no networkA Swa: 0a uzuri #a hi#o %network& hakuna msongamano tena iko nchi #ote. saa hizi ndio Sa!aricom wana!ika *isii. Saa hii u"ue ?ete iko mahai kama ,anzania haa!u hi#o shida #a kun#esha n#esha ati hakuna mawasiiano.... 'ng: ,he good thing a$out them is that their network there has no con"estion and it is countr#wide. Sa!aricom ha)e "ust reached *isii now ?ete is in ,anzania and then when it rains things ike no networkA. Sp2: +paka $# the wa# ukingia huko underground kwa $uiding manetwork haziku"i. Swa: /adi )ie ukingia kwa n#um$a za chini mawasiiano hakuna. 'ng: -! #ou go underground in a $uiding #ou ha)e no network. Sp1: 'eh "uu nini network iko distri$uted kwa watu wengi, $# the wa# )ie uikuwa unapiga 9rida# una"ua kutoka six haungepiga simu unapiga si"ui nini kuna con"estion, kuna congestion, siku hizi ni ngumu upate. Swa: 0dio kwa sa$a$u %network& #ao iko na watu wengi. iikuwa unapiga -"umaa kutoka saa kumi na m$ii haungepiga simu unapiga si"ui nini hakuna mawasiiano kuna msongamano siku hizi ni ngumu. 'ng: 6es $ecause the network is distri$uted to man# peope. (# the wa# on 9rida#s !rom six #ou coud not make a ca $ecause o! congestion these da#s it is hard. Sp2: 1aiongeza hizo mamast. Swa: 1aiongeza hizo %mast&. 'ng: ,he# added the masts. Sp1: 0a pia watu wamehama hama wakaenda *ence, ?ete Swa: 0a pia watu wamehama wakaenda *ence, ?ete 'ng: .nd aso peope migrated to *ence, ?ete Sp2: 0akum$uka hizo siku #a no network, unaweka autoredai, ikicomme una$onga una$onga akini ikirudi hi)i tu network aread# unakatwa hi#o doo. Swa: 0akum$uka hizo siku za %no network& unaweka %redai& ikiku"a unaongea unaongea akini ikirudi hi)i network unakatwa hi#o pesa. 'ng: - remem$er da#s o! %no network&, we used to put redia #ou tak and tak $ut when the network comes $ack #our credit is cut. < Sp1: Sa!com waikuwa wame#oroshwa, ka$a waku"e kupata hizo technoog# na nini, mtu una$onga na mtisko 3 hours na hakuna kitu unakatwa kwa credo, eeh siku hizi e$u kunacon"esto tu kidogo upige, doo inaenda mpaka unashangaa. Swa: Sa!aricom waikuwa wame#oroshwa ka$a waku"e kupata hizo technoogia na nini, mtu una$onga na mtisko 3 hours na hakuna kitu unakatwa kwa credo, eeh siku hizi e$u kuna msongamano tu kidogo upige, pesa inakatwa mpaka unashangaa. 'ng: (e!ore Sa!aricom got the technoog# someone used to tak with their gir!riend e)en !or 3 hours without using #our credit, these da#s "ust tr# when there is congestion, the# wi deduct !rom #our mone#.
Sp2: (ado una#o7 BehC /u#u msee #uko na !ai ingine hoo!er. Swa: (ado ukona#o7 /u#u "amaa anauza )ipaza sauti. 'ng: 6ou sti ha)e them7 ,his gu# is seing speakers. Sp1: /aukuwangi umeunganisha. Swa: /aukuwa umeunganisha. 'ng: 6ou ha)e not connected them. Sp2: /izi si kama, siunakum$uka hizi uwekwa kwa maniso hizi, kwa maniso hapa m$ee. Swa: /izi ni kama, una"ua hizi uwekwa kwa 0issan hapo m$ee. 'ng: ,hese ones are ike the ones put at the !ront o! the 0issans. Sp1: Dnazi kinda mapinga7 Swa: Dnauza ngapi7 'ng: /ow much are #ou seing7 Sp2: .ah ni "amo tu, ni mo"a. Swa: 0i mo"a tu. 'ng: -t&s "ust one. Sp1: Dnai kinda mapinga7 Swa: Dnauza ngapi7 'ng: /ow much are #ou seing7 Sp3: /apa akini, unakum$uka ga)a ikikuchocha, *enn# !unga de$e. Swa: /apa akini, unakum$uka poisi waikuchokesha !unga hi#o mziki. 'ng: 0ow $ut, do #ou remem$er how the poice $othered me a$out the music.
Sp2: 9i!teen. Swa: *umi na tano. 'ng: 9i!teen. = Sp1: 9i!teen hundred, eheheheh, ka$a kutr# kudinda nge! nitakuwa nimesota $e#ond recongnition. Swa: '!u mo"a na mia tano. *a$a si"auza radio nitakuwa maskini sana. 'ng: 9i!teen hundred. (e!ore - tr# and se the radio - wi ha)e $ecome poor. Sp2: .a!u uta$aki na matwitor. Swa: /aa!u uta$aki na %twitor&. 'ng: ,hen on# the tweeters remain. Sp3: Sasa una"ua a"e atataka kuiuza a$u# ingine7 Swa: Sasa una"ua a"e anataka kuuza anunue ingine7 'ng: /ow do #ou know he wants to se and $u# another one7 Sp2: +imi sitaki masound aah zii, nikisha kinda hi#o nge!, nita$u# tu radio si soo kitu mid. Swa: +imi sitaki hizo mziki, nikiuza hi#o radio nitanunua radio tu ndogo. 'ng: - don&t want oud music. 1hen - se that radio - wi $u# a sma one. Sp1: Siweuchekingi hizo #a comp hizi, #aani kitu simpe haina stori mo$, hizo $# the wa# una"ua ni !u setA Swa: Sii wewe umeona hizo komputa, kitu haina mam$o mingi. 0a ni seti mzimaA 'ng: 6ou see those computers something simpe $# the wa# the# come in !u setA Sp3: /izo ndio poa na msee kama hu#u atakangi keee mo$, eeh, siwae watu hapa wa duuuuuu. Swa: /izo ndio mzuri, mtu kama hu#u hapendi keee mingi, si#o wae watu wa duuuuuu. 'ng: ,hat is good !or someone ike him who doesn&t ike noise, unike the ones who ike oud music. Sp2: *wanza nataka ku$u# ma$ati zingine, hizo ma$ati za akina Eia!ram, ie sound inatoka hapoA Swa: *wanza nataka kununa ma$ati zingine hizo ma$ati za akina Eia!ram ie sauti inatoka hapoA 'ng: 9irst - want to $u# those stees !rom Eia!ram, the sound that comes outA Sp1: Pia kuna mat !uani unakum$uka, #aani ten"e ina"izima, puguza $ass kwanza ndio tuwache. Swa: Pia kuna matatu ingine unakum$uka, muziki una"izima, punguza %$ass& ndio uwakishe. 'ng: ,here was aso another matatu #ou remem$er, the music switches itse! o!!. 8educe the $ass !irst so that #ou can turn it on. Sp2: Siku hizi hata madae hazi"a!ungwa de$e them da#s, wooooh, woooh, siunaona upande huko man#u, waah. F Swa: Siku hizi hata magari hazi"awekwa muziki, siku za zamani, usione pande #a n#uma. 'ng: ,hese da#s& matatus don&t ha)e music s#stems, them da#s, i! #ou ook at the $ack. Sp1: *wanza iikuwa inatumia nini7 Swa: *wanza iikuwa inatumia nini7 'ng: 1hat was it using7 Sp2: @iikuwa inne. Swa: @iikuwa inne. 'ng: ,he# were !our. Sp1: 'eh hizo hoo!er, iikuwa na $ooster ingine wazimu, hi#o mathree ni krome hata conda hawezi okota doo, eeeh. Swa: /izo %hoo!er& iikuwa na %$ooster& zingine wazimu, hi#o matatu ina"aa hata kondacta hawezi okota pesa. 'ng: ,hose %hoo!ers& it had a $ooster ike craz# that %matatu& used to $e !u e)en the conductor was una$e to coect mone#. Sp2: :akini siku hizi tume!ika ma"uu $ana hakuna kusimama. Swa: :akini siku hizi tume!ika ngam$o $wana hakuna kusimama. 'ng: (ut these da#s we are ike States, no standing. Sp1: Siku hizi watu wanasimama wewe, Saem hi#o mat niikuwa aa!u tuipita kari$u na karao, wasee wana"ichromisha kwa hi#o door una"ua hapo uwanga na tint, hehehe. Swa: Siku hizi watu wanasimama wewe, Jerusaem, hi#o matatu niikuwa, haa!u tuipita kari$u na poisi watu wai"aa pae kwa mango una"ua hapo kuna giza. 'ng: ,hese da#s& peope are standing, in Jerusaem. ,he matatu - was in, as we passed $# the poice peope stood at the door $ecause there is a tint. Sp1: 0a hapo m$ee kiasi. Swa: 0a hapo m$ee kiasi. 'ng: .nd there in !ront . Sp2: 1atu usimama $ado, akini inadepend pia ni time gani. Swa: 1atu usimama $ado, akini inaingana pia na masaa. 'ng: Peope are sti standing $ut it aso depends on the time. Sp1: *ama nam$a tisa, nam$a tisa ni kusimama ni 2< 3 una!ika kwa masanse eeh %tusGuatini rrrrr, kimat kinapita, !unga madirisha, ikipita hi)i sawa wasee wanan#onga hewa, ndio wasisimamishwe. Swa: *ama nam$ari tisa ni kusimama kia mara, waki!ikia poisi, % inameni&, matatu inapita, !unga dirisha, ikipita hi)i wanazima muziki, ndio wasisimamishwe. 3 'ng: :ike num$er nine standing is 2< 3. 1hen the# see the poicemen peope sGuat the matatu passes the# cose the windows and reduce the )oume o! the music so that the# won&t $e stopped. Sp2: 'eh *en#a $ado A Swa: 0dio *en#a $adoA 'ng: 6es in *en#a not #etA Sp1: Dna"ua hi#o iikuwa cuture #a wasee kwanza kwa ma mat. kusimama nini, kitu kama ngoma, eeh iichange kia kitu kwei. Swa: Dna"ua hi#o iikuwa kawaida #a watu kwa matatu. *usimama, muziki, mam$o ii$adiika kwei. 'ng: 6ou know that was the cuture o! matatu. Standing, music, a has changed rea#. Sp2: 'eh weunasikia saa hii ukipatikana u"a!unga seat$et si"ui ni thao ama punch. Swa: 'eh wewe unasikia saa hizi ukipatikana hu"a!unga mshipi si"ui ni e!u ama mia tano. 'ng: - hear nowada#s i! #ou are !ound not wearing a seat$et it&s one thousand or !i)e hundred. Sp1: Dna"ua kumetokea n"aro gani7 mpaka kuna masanse wamedunga tu kwa dinga BpainC mmh, eeh. Swa: Dna"ua kumetokea mam$o ingine7 hadi poisi wanakaa katika gari. 'ng: 6ou know there is a new trick7 ,he poice are sitting in the )ehice in pain cothes. ;