F

a
k
u
l
t
e
t

p
o
l
i
t
i

k
i
h

n
a
u
k
a

G
O
D
I

N
J
A
K

2
0
0
6
156 ELVIS FEJZI
ELVIS FEJZI
Nacionalno pitanje u poimanju bosansko-
hercegovakih socijaldemokrata (1909-1918)
Saetak
Prvenstvena intencija nam je bila da u tretiranom tekstu tematiziramo jedno
od supstancijalnih pitanja u Bosni i Hercegovini u periodu od 1909. do 1918.
godine, te da damo jedan od najprihvatljivijih i najracionalnijih odgovora toga
vremena na ovo pitanje. Naime, radi se o nacionalnom pitanju u Bosni i Her-
cegovini, koje je bilo zapostavljeno i nerijeeno. injenice koje su dovele do
buenja onog nacionalnog i pledoajea za njegovo rjeenje u vezi su s procesima
etnizacije u Bosni i Hercegovini (druga polovina 19. stoljea), koji su prije svega
usmjeravani i radikalizirani pod utjecajima iz Srbije i Hrvatske, ali i s okupaci-
jom zemlje od austrougarske vlasti koja je uskoro reducirala nazive Bonjak i
bosanski jezik. Pokuaji Benjamina Kalaja da uvede bosanstvo bili su uzaludni, a
nezadovoljstvo u zemlji je, s druge strane, sve vie narastalo, naroito kod bosan-
skih muslimana Bonjaka, kojima je prijetila asimilacija od Srba i Hrvata. So-
cijaldemokratsko poimanje nacionalnog pitanja bilo je daleko najprihvatljivije i
aksioloki najrelevantnije. Socijaldemokrati su teili stvaranju zajednike drave
svih jugoslavenskih naroda koji bi ivjeli u ujedinjenoj Jugoslaviji ili u samo-
stalnoj balkanskoj federaciji, na principu jednakosti i ravnopravnosti. Njihova
misao je internacionalistika i predvia stvaranje svjetske zajednice naroda. Oni
su bosanske muslimane Bonjake, smatrali jednakim i ravnopravnim Srbima
i Hrvatima, i smatrali su ih dijelom zajednikog naroda Srbo-Hrvata, te pred-
vidjeli za njih ravnopravno mjesto i u zajednikoj dravi svih Jugoslavena, to je
iskljuivalo bilo kakvu asimilaciju bosanskih muslimana.
Umjesto uvoda
Socijaldemokrati u Bosni i Hercegovini svoj rad znaajnije intenziviraju
nakon osnivanja Socijaldemokratske stranke Bosne i Hercegovine (SDS BiH)
(Hadibegovi, 1981: 18), koja se pojavljuje u vremenu iji su osnovni para-
157
F
a
k
u
l
t
e
t

p
o
l
i
t
i

k
i
h

n
a
u
k
a

G
O
D
I

N
J
A
K

2
0
0
6
NACIONALNO PITANJE U POIMANJU...
metri siromatvo veine u odnosu na bogatu manjinu, bezobzirnost i eksplo-
atatorstvo okupatorske vlasti, podijeljenost stanovnitava na etnikoj osnovi,
nerijeeno agrarno pitanje, obespravljeno i eksploatirano radnitvo, neregu-
lirano nacionalno pitanje i jo mnogi drugi problemi koji su ionako teku
situaciju jo samo dodatno uslonjavali. Dakle, ovo su samo neki od egzem-
plara koji ekspliciraju okolnosti u kojima se pojavljuje SDS BiH, kao snaga
koja je nagovjetavala sistemsku borbu za osnovna prava ovjeka i pravedniji
svijet ureen na socijalistikoj osnovi. SDS BiH je vodio borbu putem do-
zvoljenih politikih sredstava, unaprijed rehabilitiranu od radikalnih i nasil-
nih metoda, a njeni supstancijalni parametri bili su evolucija i reformizam.
Prvenstveno nam je cilj da prezentiramo i ekspliciramo pogled so-
cijaldemokrata na nerijeeno nacionalno pitanje u BiH koja je tada ve
bila okupirana od Austro-Ugarske, ali takoer ne smijemo zanemariti ni,
slobodno mogu da kaem, unikatni pogled socijaldemokrata na socijalno
i politiko pitanje u ondanjoj Bosni i Hercegovini, koja mi ovdje, ipak,
neemo detaljnije razmatrati, ali to nikako ne znai da su socijalno i po-
litiko pitanje sekundarni u odnosu na nacionalno pitanje u poimanju
bosanskohercegovakih socijaldemokrata. Ni nacionalno, ni socijalno, ali
ni politiko pitanje u ondanjoj Bosni i Hercegovini nije bilo rijeeno po
mjeri njenih graana, to je direktno vodilo sunovratnoj stagnaciji i margi-
nalizaciji Bosne i Hercegovine. O ovim pitanjima imao je SDS BiH daleko
najutilitarnija i najracionalnija rjeenja, nasuprot egoistinim i koristolju-
bivim prijedlozima graanskih stranaka (Hadibegovi, 1981), ili, bolje
reeno, narodnih organizacija i narodnih pokreta.
Socijaldemokrati u Bosni i Hercegovini, sada i stranaki ujedinjeni i or-
ganizirani, vodili su neprocjenjivu borbu za rjeavanje supstancijalnih pita-
nja u zemlji, ije rjeavanje je trebalo dovesti do ozdravljenja oskrnavljenih
odnosa na relacijama izmeu bosanskih etnikuma. Nacionalno pitanje bilo
je jedno od krucijalnih pitanja koje je trailo to skoriji epilog, naroito je
bonjako-muslimanski narod bio u neizglednoj poziciji i totalno dezorijen-
tiran i desetkovan jo od samog poetka i instalacije austrougarske vlasti u
Bosni i Hercegovini.
Milje egzistiranja
SDS BiH, kao internacionalna socijalistika stranka, odmah nakon osni-
vanja zapoinje angaman na zatiti obespravljenog naroda u Bosni i Her-
cegovini, kojeg u to vrijeme ima jako mnogo i neorganiziran je, dok s
druge strane predstavlja radikalnu opoziciju austrougarskoj vlasti u zemlji,
F
a
k
u
l
t
e
t

p
o
l
i
t
i

k
i
h

n
a
u
k
a

G
O
D
I

N
J
A
K

2
0
0
6
158 ELVIS FEJZI
naroito u ...socijalnom smislu (Babi, 1974: 84). Ideja vodilja socijal-
demokrata i prvenstveni cilj ...bio je, neosporno ostvarivanje socijalizma
ostvarivanjem punih politikih sloboda, ravnopravnosti naroda, ostvare-
njem ekonomskog blagostanja radnika, preuzimanjem vlasti parlamentar-
nom borbom, rjeenje agrarnog pitanja u potpunu korist seljaka... (Babi,
1974: 130) Period od 1909. do 1914. godine u Bosni i Hercegovini bio je
prepun turbulentnih deavanja, koja poinju aneksionom krizom, a raz-
buktava ih zavoenje Ustava i sizifovska uloga i rad Sabora, te ratovi 1911,
1912. i 1913. godine, da bi sve to zavrilo Sarajevskim atentatom (juni
1914. godine) i otpoinjanjem Prvog svjetskog rata. Politika stranke u ovom
periodu uglavnom se svodi na zatitu radnitva i seljatva od eksploatacije,
antimilitarizam i antiratnu propagandu. No, uprkos svemu, socijaldemokrati
nisu prestajali insistirati na rjeavanju, izmeu ostalog, nacionalnog pitanja,
koje je izazivalo ozbiljna trvenja i nezadovoljstvo, kako u Bosni i Hercego-
vini tako i u drugim balkanskim zemljama.
U vrtlogu ovih dogaaja, SDS BiH, koji je u meuvremenu postao la-
nicom Druge internacionale, zauzeo je antiratno stanovite, a u sluaju Bal-
kanskih ratova, zajedno sa Socijaldemokratskom partijom Srbije, zastupao
je demokratsku revoluciju kao sredstvo osloboenja balkanskih naroda, koja bi
na kraju dovela i do stvaranja federacije balkanskih naroda, drave jednakih i
ravnopravnih balkanskih naroda. U meuvremenu, nakon Bazelskog kon-
gresa Druge internacionale, zaivjela je deviza Balkan balkanskim narodima,
a socijaldemokrati kao V. Adler i K. Kaucki podrali su ovu parolu. Inae,
SDS BiH je bio veliki pristalica uenja K. Kauckog, K. Liebknechta, R. Luk-
semburg, K. Cetkin i V. Adlera. Na Jugoslovenskoj socijalistikoj konferenciji u
Ljubljani (21. i 22. novembra 1909. godine), koja je nastala kao reakcija na
...aneksiju Bosne i Hercegovine i aneksionu krizu, (Babi, 1974: 105), a
gdje je uestvovao i SDS BiH, prvi put je u jednom politikom programu
istaknuta ideja ujedinjenja svih Junih Slavena u jednu dravu, bez obzira
na njihovu vjeru i jezik. Dravu su bili zamislili kao demokratsku federaciju
nacija, dodue, u okviru Austro-Ugarske. Ve na Prvoj balkanskoj socijalistikoj
konferenciji (od 7. do 9. januara 1910. godine) u Beogradu, socijaldemokrati
iz Srbije iznose ideju o potpunoj ekonomskoj i politikoj samostalnosti jugoslo-
venskog naroda u balkanskoj federaciji (Babi, 1974: 106).
Socijaldemokrati su u to vrijeme beskompromisni opozicionari, borili
su se s puno htijenja protiv politike vlade i graanskih stranaka, i ustraja-
vali na putu internacionalnog socijalizma, koji je, po svemu sudei, jedini i
imao odgovor na sav bosanski haos i halucinantne nacionalne odnose unu-
tar bosanskih etniciteta. Teko je bilo i zamisliti tada BiH koja bi bila po
159
F
a
k
u
l
t
e
t

p
o
l
i
t
i

k
i
h

n
a
u
k
a

G
O
D
I

N
J
A
K

2
0
0
6
NACIONALNO PITANJE U POIMANJU...
mjeri svih njenih etnikuma, jer, simplifcirano reeno, bilo je nemogue
izbrisati tako brzo iz glava mnogih, prije svega muslimana Bonjaka, sjea-
nja koja su vezana za osmansko prisustvo u Bosni i sve ono osmansko to
je bilo u koincidenciji s tim prisustvom. Bonjaki etnikum se s pravom
osjeao ugroeno, defektno, jer mu je za manje od tri decenije reducirano
pravo na dvije krucijalne stvari, to jest na njegovo ime i na njegov jezik.
Uprkos tome, muslimani su i dalje koristili za sebe termine Bonjaci i bo-
sanski jezik, ako nita vie onda bar u internoj komunikaciji, to je ovim
terminima dalo novu mogunost da i dalje traju i doive kasniju ponovnu
aktualizaciju i legalnost, ega smo uveliko svjedoci. Upravo zbog ovih i-
njenica i samim bosanskim muslimanima bilo je najblie rjeenje nacional-
nog pitanja koje su zagovarali socijaldemokrati.
Utjecaj Februarske i Oktobarske revolucije na SDS BiH bio je veliki, tako
da je stranka 26. decembra 1917. godine pristupila Cimervaldskoj konfe-
renciji, a diktatura proletarijata uzeta je kao oblik vlasti. Tako dolazi do re-
volucionarnog preobraaja stranke, a stranka prihvata sve ...revolucionarne
perspektive koje je otvorila oktobarska revolucija... (Babi, 1974:191).
Narodna vlada, formirana od graanskih politikih stranaka iz Bosne i Her-
cegovine, preuzela je vlast od poglavara zemlje, generala Sarkotia, 1. novem-
bra 1918. godine, pa tako prestaje 40-godinja vladavina Austro-Ugarske
nad Bosnom i Hercegovinom (Babi, 1974: 174). Sav splet okolnosti i svi
nemili dogaaji koji su se desili, pa ak ni idejna previranja u okviru same
stranke, nisu promijenili znaajnije stav naih socijaldemokrata kada se
govori o nacionalnom pitanju.
Stav socijaldemokrata prema nacionalnom pitanju
Socijaldemokrati su nacionalno pitanje uglavnom shvaali kao jugosla-
vensko, a znaajnije buenje ove ideje desilo se tek nakon aneksije BiH
od strane Austro-Ugarske i svojevrsne krize koja je nakon toga nastupila.
Neposredno nakon spomenutih nemilih deavanja u Bosni i Hercegovini
osnovan je i SDS BiH, koji ulazi u bitku za prava radnitva na socijalnom,
politikom i nacionalnom planu, a ekonomske probleme radnitva zastu-
pao je i prije toga, a i poslije toga Glavni radniki savez. Ove dvije organi-
zacije bile su ustvari samostalne, ali su tijesno saraivale i esto su borbu
vodile simbiotski.
Socijaldemokrati u Bosni i Hercegovini tvrdili su od poetka da su svi
jugoslavenski narodi ustvari, jedan narod, pa tako zamjeraju ...onim bur-
oaskim propagandistima koji su tvrdili da Srbi, Hrvati i Slovenci nisu
F
a
k
u
l
t
e
t

p
o
l
i
t
i

k
i
h

n
a
u
k
a

G
O
D
I

N
J
A
K

2
0
0
6
160 ELVIS FEJZI
jedan, ve tri posebna naroda (Strugar, 1963: 156). Oni su kategorini
u tvrdnjama da su od samog postanka partije ...propagirali potpuno je-
dinstvo Jugoslavena i radili da se ono ostvari; uvijek smo govorili da je
na narod srpskog i hrvatskog imena jedan narod i da su nai muslimani
Srbo-Hrvati (Strugar, 1963: 155). Za Muslimane u Bosni i Hercegovini
veoma je znaajan ovaj angaman socijaldemokrata na njihovom nacional-
nom osvjeivanju. Njima je slubeno ukinuto, s dolaskom Austro-Ugarske
na ove prostore, i koritenje njihovog historijskog imena Bonjaci, ali i
njihovog jedinog jezika bosanskog jezika. U percepciji socijaldemokrata
muslimani su Srbo-Hrvati, to im pridaje odreenu vrstu etnike zasebnosti,
i u onoj mjeri koliko to u njihovom poimanju imaju Srbi i Hrvati u BiH,
a u zajednici s ostalim jugoslavenskim narodima ine jedan i jedinstveni
narod, to jest Jugoslavene. Srbo-Hrvati su, u njihovoj imaginaciji, jedan
narod sa dva imena, kojem pripadaju i Muslimani, a njihov zajedniki jezik
je srpsko-hrvatski.
Meutim, kada stvari sagledamo objektivno i rehabilitirano od nezdra-
vih, halucinantnih i tetnih projekcija, bosanskim muslimanima, u on-
danjem odnosu snaga, socijaldemokratsko rjeenje nacionalnog pitanja
je bilo najprihvatljivije. Ako imamo u vidu da su u to vrijeme bosanski
muslimani bili napadani i svojatani sa svih strana, a naroito od njihovih
istonih i zapadnih susjeda, koji su eljeli da je supsumiraju i lociraju pod
svoje svodove, obitavanje u ujedinjenoj Jugoslaviji koje zagovaraju socijal-
demokrati bilo je jako obeavajue za muslimane, jer su i u takvoj sloenoj
dravi ipak mogli sauvati svoju posebnost.
Socijaldemokrati vrsto stoje na stanovitu prava svih naroda na samo-
opredjeljenje, istiui kako je to uvjet za mir i razvitak svakog naroda. Na-
stavljaju oni dalje, kako proletarijat ...priznaje svakoj naciji pravo na rav-
nopravnost i nacionalnu dravu, ali na prvo mjesto stavlja savez proletera
sviju nacija. Proleterijat ne smije podravati nijednu privilegiju svoje bur-
oazije... (Strugar, 1963: 155). Mislili su oni ...da ujedinjenje Jugoslove-
na u zajedniku dravu predstavlja epoholan dogaaj u njihovom istorij-
skom razvitku i da jugoslovenskoj dravi centralistiki sistem sa lokalnom
administrativnim samoupravama prua i osigurava neophodnu vrstinu i
jedinstvo. (Redi, 1983: 42). Ni u kome sluaju nisu oni bili protiv stva-
ranja jedne nacionalne drave na jugoslavenskim prostorima, naprotiv, oni
su pledirali jednu takvu dravu, u kojoj e ivjeti svi njeni narodi ujedinjeni
i ravnopravni.
Stav socijaldemokrata, do Prvog svjetskog rata, prema nacionalnom pita-
nju zasnivao se na ...nacionalnom programu austrijske socijaldemokratije
161
F
a
k
u
l
t
e
t

p
o
l
i
t
i

k
i
h

n
a
u
k
a

G
O
D
I

N
J
A
K

2
0
0
6
NACIONALNO PITANJE U POIMANJU...
(Brnski program), ali se u praksi rado sluila idejom Balkan balkanskim
narodima, unutar koje bi bio ostvaren princip samoopredjeljenja naroda.
U sutini, ona je nacionalno pitanje podreivala klasnoj borbi i proleter-
skom internacionalizmu koje i u toku rata smatra primarnim zadacima
radnike klase (Hadibegovi,1981: 18). Stranka do Prvog svjetskog rata
nacionalno pitanje posmatra dvojako: ...kao jugoslovensko i kao balkan-
sko pitanje (Hadibegovi, 1981: 21). Svakako da su na ovakav pristup
stranke nacionalnom pitanju utjecale Prva jugoslovenska socijalistika kon-
ferencija (Ljubljanska) 21-22. novembra 1909. godine i Prva balkanska
socijalistika konferencija (Beogradska) 7-9. januara 1910. godine, koje su
polazile s razliitog polazita. Stranka je zvanino prihvaala prvu opciju,
to jest nacionalnu autonomiju Jugoslovena u okviru Austro-Ugarske, koju je
zastupala Ljubljanska konferencija, ali bila je pristalica druge opcije bal-
kanske federacije (Babi, 1974). SDS BiH je na svom II kongresu donio
posebnu rezoluciju i prihvatio odredbe i jedne i druge konferencije. Ipak,
bosanskohercegovaki socijaldemokrati pribliili su se, za vrijeme balkan-
skih ratova, koncepcijama koje predlae Socijaldemokratska partija Srbije
i zastupaju ...ideju Balkan balkanskim narodima i balkansku federativnu
republiku (Hadibegovi, 1981:27). Internacionalistiko stanovite SDS-a
BiH bilo je ujedno i najveim razlogom za isticanje pledoajea Balkan bal-
kanski narodima, te njegovo favoriziranje u odnosu na nacionalnu auto-
nomiju Jugoslavena pod okriljem Austro-Ugarske. Meutim, zbog samih
okolnosti i injenice da je Bosna i Hercegovina bila okupirana, te da je
zemljom upravljao neko Drugi ko je istovremeno imao apsolutnu vlast,
intencije i elje bosanskohercegovakih socijaldemokrata bile su vjeto mi-
mikrirane, to je bio sluaj i s balkanskom federacijom.
Grupa oko lista Zvono ...izdvojila se pod parolom kroz nacionalno
osloboenje do osloboenja socijalnog (Hadibegovi, 1981: 29), a u
svom radu pribliila se umnogome i nacionalno-revolucionarnoj organi-
zaciji Mlada Bosna, koja prisvaja individualni teror kao metodu rjeavanja
nacionalnog pitanja. Ova Grupa e poslije podravati V. Koraa, hrvatskog
socijaldemokrata, u njegovoj intenciji da sarauje s graanskim strankama,
to e otro osuditi SDS BiH, koji je, inae, veliki protivnik socijalpatrio-
tizma i minsterijalizma. Stranka jo uvijek nije bila shvatila ...da je u doba
imperijalizma borba nacionalnooslobodilakih pokreta postala jedna od
bitnih komponenti borbe protiv kapitalizma uopte i da je zato radniki
pokret duan ne samo da o toj borbi vodi rauna ve da u njoj uzme ak-
tivnog uea i sprijei buroaziju da se nacionalnim pokretima koristi za
ostvarenje svojih klasnih ciljeva (Babi, 1974: 161). Navoenje prethod-
F
a
k
u
l
t
e
t

p
o
l
i
t
i

k
i
h

n
a
u
k
a

G
O
D
I

N
J
A
K

2
0
0
6
162 ELVIS FEJZI
nih primjera dostojno eksplicira injenicu da su socijaldemokrati osuivali
nacionalno-konfesionalnu politiku nacionalnih stranaka pokreta, jer su
isti nainili od Bosne i Hercegovine istinsko bure baruta svojom nepromi-
ljenom i antagonistiki optereenom politikom.
U toku Prvog svjetskog rata i nakon pristupanja naih socijaldemokrata
Cimervaldskoj konferenciji, jugoslovensko pitanje postalo je jo aktuelnije, ali
oni ostaju na stanovitu da ne podre nijedan prijedlog buroazije (Majska
deklaracija, Krfska deklaracija, prijedlog pravaa...) za rjeenje jugosloven-
skog pitanja (Babi, 1974: 181). Otro kritikuju i grupu oko erifa Arnau-
tovia koja trai autonomiju Bosne i Hercegovine. Meutim, za vrijeme Prvog
svjetskog rata, prvu ideju ...za integralno jugoslovensko nacionalno ujedi-
njenje... dali su Franjo Marki i Mijo Radoevi u ljeto 1917. godine, jo
dok su trajale pripreme za tokholmsku konferenciju. Na sastanku jugoslo-
venskih socijaldemokratskih stranaka u Zagrebu 6. oktobra 1918. godine,
socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slovenije odluile su da sarauju s
graanskim partijama oko stvaranja nove jugoslavenske drave, pa SDS
BiH ostaje sa socijaldemokratima Srbije usamljen u svojim intencijama.
Nakon ovog SDS BiH donosi rezoluciju ...u kojoj proklamuje naelo
proleterskog internacionalizma i suprotstavljanje buroaskoj dravi pu-
tem internacionalne klasne borbe (Babi, 1974: 181). Socijaldemokrati
u Bosni i Hercegovini nisu mogli prihvatiti retoriku i projekte nacionalnih
stranaka ni onda kada je dolo do ozbiljne konfuzije i cijepanja jugoslaven-
skog socijaldemokratskog pokreta na idejnom planu. Oni su i dalje ostali
dosljedni sebi, svojim uvjerenjima, svom programu i balkanskoj federaciji,
jer su vrsto vjerovali u ispravnost svojih principa i njihovu etiko-pragma-
tinu dimenziju, to se nekoliko decenija poslije pokazalo istinitim.
Stranka, na kraju, ipak pozitivno ocjenjuje stvaranje Centralnog narodnog
vijea u Zagrebu i stvaranje Drave Srba, Hrvata i Slovenaca. General Sarkoti
predao je 1. novembra 1918. godine vlast Nardonom vijeu Bosne i Hercegovi-
ne, ali SDS BiH nije htio poslati svoga lana u Vijee i tako ostaje dosljedan
svom programu. Ubrzo nakon ovih dogaanja stranka otpoinje rad na uje-
dinjenju jugoslovenskog proleterijata zajedno sa Socijaldemokratskom parti-
jom Srbije. Na VI (Zakljunom) kongresu SDS-a BiH, odranom zajedno sa
Zavrnim kongresom Glavnog radnikog saveza, 17. aprila 1919. godine u
Sarajevu, odlueno je da stranka i sindikat pristupe ujedinjenom jugoslaven-
skom radnikom pokretu (Karabegovi, 1973: 110). Na ovom kongresu voe-
ne su une rasprave o tome da li e stranka prisvojiti diktaturu proletarijata
ili e i dalje ostati privrena parlamentarizmu. Kongres ujedinjenja odran je
23. aprila 1919. godine u Beogradu (Karabegovi, 1973: 112).
163
F
a
k
u
l
t
e
t

p
o
l
i
t
i

k
i
h

n
a
u
k
a

G
O
D
I

N
J
A
K

2
0
0
6
NACIONALNO PITANJE U POIMANJU...
Kritiki osvrt
Bosanskohercegovaki socijaldemokrati su ipak posmatrali nacionalno
pitanje uglavnom kao jugoslavensko, a Bosnu i Hercegovinu gledaju kao
dio ujedinjene Jugoslavije i balkanske federativne republike. Internaciona-
lizam stranke utjecao je na njeno ovakvo vienje nacionalnog pitanja,
stoga su joj bili strani svi nacionalistiki prijedlozi rjeenja ovog pitanja.
Nemjerljiva zasluga pripada socijaldemokratima zato to su radili na na-
cionalnom buenju Muslimana i njihovom pozicioniranju u zajednicu
ravnopravnih jugoslavenskih naroda. Smatrali su da su Srbi i Hrvati jedan
narod sa dva razliita imena, koji govori srpsko-hrvatskim jezikom, a otro
kritikuju sve one koji govore obrnuto. Moramo uoiti da je bilo poelj-
nije za muslimanski etnikum, prije svega, preferirati i ovu simbiotsku
varijantu Srbo-Hrvati i srpsko-hrvatski jezik u jednoj dravi, negoli bi-
rati izmeu Srbije i srpskog jezika i Hrvatske i hrvatskog jezika, gdje bi
Bonjaci muslimani, vremenom, izgubili svaku individualnost i stopili se
s domaim elementom.
Voeni internacionalizmom, vidjeli su oni ujedinjenu Jugoslaviju i
Bosnu i Hercegovinu kao dio nje, samo kao jednu dionicu puta koju tre-
baju prei. Naime, teili su oni stvaranju balkanske federacije slobodnih na-
roda, a nakon toga i stvaranju svjetske zajednice slobodnih naroda. Interna-
cionalizam socijaldemokrata u Bosni i Hercegovini zaista nije imao jasno
omeenih granica, oni su s toliko kosmopolitizma i univerzalnosti sanjali
o svjetskoj zajednici slobodnih naroda kao da su mogli nagovijestiti ta e
se desiti u univerzumu skoro jedno stoljee kasnije. Sam njihov nepoprav-
ljivi pledoaje za sloenu, federalnu dravu, u kojoj prava malih naroda tek
dobijaju na izraajnosti i kapacitetu, vjerujem, obradovao bi i sve evropske
federaliste koji upravo u federalnom ureenju vide izlaz, prava i slobode
za male narode koji su po nekom nepisanom pravilu uvijek ugnjetavani i
ikanirani od vee brae.
Socijaldemokrati u Bosni i Hercegovini, iako je njihova stranka u
meuvremenu prisvojila revolucionarne metode, umjesto ranijih refor-
mistikih, i dalje stoje na internacionalnim pozicijama i sanjaju o bal-
kanskoj federativnoj republici i svjetskoj zajednici slobodnih naroda.
Veina bosanskih socijaldemokrata nikad nije prihvatila revolucionarne
metode, te u dui ostaju nepopravljivi reformisti, a s takvim uvjerenjem
naputaju i KPJ decembra 1920. godine, da bi godinu dana poslije toga
pristupili reformistikom SPJ i tako se ponovo vratili svojim najranijim
uvjerenjima.
F
a
k
u
l
t
e
t

p
o
l
i
t
i

k
i
h

n
a
u
k
a

G
O
D
I

N
J
A
K

2
0
0
6
164 ELVIS FEJZI
Literatura
Arhiv komunistike partije Bosne i Hercegovine Tom II (1951), Socijalistiki pokret
u Bosni i Hercegovini (1905-1919), Veselin Maslea, Sarajevo.
Babi, Nikola (1974), Rat, revolucija i jugoslovensko pitanje u politici Socijaldemokrat-
ske stranke Bosne i Hercegovine, Veselin Maslea, Sarajevo.
Glas slobode (1919), Organ Socijaldemokratske stranke Bosne i Hercegovine, br. 90,
Sarajevo.
Glumac, Duan (1918), Republika ili monarhija, Izdanje Glasa slobode, Sarajevo.
Hadibegovi, Ilijas (1981), Radniki socijalistiki pokret u Bosni i Hercegovini do kraja
prvog svjetskog rata i stvaranje zajednike drave 1918. godine, Prilozi: Institut za
istoriju (18), Sarajevo.
Jaki, Jovo (1918), Socijalistika internacionala i svjetski rat, Izdanje Glasa slobode,
Sarajevo.
Karabegovi, Ibrahim (1973), Radniki pokret Bosne i Hercegovine izmeu revolucio-
narne i reformistike orijentacije (1909-1929), Svjetlost, Sarajevo.
Redi, Enver (1983), Jugoslavenski radniki pokret i nacionalno pitanje u Bosni i Her-
cegovini (1918-1941), Svjetlost, Sarajevo.
Strugar, Vlado (1963), Jugoslovenske socijaldemokratske stranke (1914-1918), Izdavaki
zavod jugoslavenske akademije, Zagreb.
Zgodi, Esad (2003), Bosanska politika misao: austrougarsko doba, Des, Sarajevo.
Abstract
In the given text, the frst intention was to discuss one of the essential questions in
Bosnia and Herzegovina, from 1909 to 1918, and to ofer one of the most acceptable
and most rational answers, to this question, from this particular period. In fact, this
is a national issue in Bosnia and Herzegovina, which was neglected and unresolved.
Historical facts that led to the awakening of national and promoting of the solutions,
relating to the processes of ethnic renewal in Bosnia and Herzegovina (the second half
of the 19th century) that were guided and radicalized under the infuences of Serbia
and Croatia, but, also, with the occupation of the country from the Austro-Hungar-
ian power, which soon reduced the nominations Bosniak and the Bosnian language.
Te eforts of Benjamin Kalaj, to introduce the so called Bosnian identity, were un-
successful, and the growing dissatisfaction in the country was starting to become vis-
ible especially in the Bosnian Muslim population the Bosniaks were threatened from
the assimilation from Serbs and Croats. Te social democratic understanding of the
national question was the most relevant. Te social democrats attempted to create a
joint country of all the people of Yugoslavia, who would live in the United Yugoslavia
or in Independent Balkan Federation, solely on the principle of equality and equal
rights. Te idea is international and it predicts the creation of World peoples com-
munity. Tey considered the Bosnian Muslims (Bosniaks), to be equal and to enjoy
equal rights, and thought of them as a part of the peoples unity of Serbs-Croats, and
they assured an equal status for them in the unifed country of all Yugoslavians, which
excluded any assimilation of the Bosnian Muslims.