MAKNA MHENDSL

2013-2014 GZ YARIYILI

DENEYSEL METOTLAR
MEKANK DENEYLER



Yrd.Do.Dr.FATH KARAHAN







DENEY 1 : DENGESZLK

1. DENEYN AMACI
Makinalardaki dengesizliin, titreim spektrum grafiinde mil dnme hznda tepe oluturacan gstermek.

2.TEORK BLG
Makinalarda dnen elemanlar tarafndan oluturulan tm kuvvetlerin denge halinde oluuna denge (balans)
denir. Bu denge halindeki herhangi bir deime balansszl oluturur. Dengesizlik makinalarda grlen en
yaygn titreim eklidir. Teorik olarak, mkemmel dengelenmi bir makinada hi titreim olumaz. Pratikte
mkemmel olarak dengelenmi makina yoktur. Tm makinalar az seviyede de olsa dengesizdirler. Bu
dengesizlik spektrum grafiinde mil dnme hznda (1x) bir tepe oluturur.

Statik Dengesizlik

Spektrum grafiinde baskn olan 1x titreim frekansn oluturur. Yalnzca bir nokta dengesiz olduu iin,
rotorun her dnnde yalnzca bir iaret oluur. Yataklarn faz ayndr. Genellikle radyal dorultuda 1xin
genlii daha byktr.

Statik dengesizlik iin verilecek en basit rnek ekil 1.de gsterilmitir. ki tarafndan mafsallanm ve
ktlesi ihmal edilebilen bir milin tam ortasna yerletirilmi ince bir disk dnelim.













ekil 1. Statik Dengesizlik

Disk ktlesinin M (kg) olduunu ve dnme eksenine gre tam bir dnel simetriye sahip olduunu kabul
edelim. malat hatalar veya diskin ktlesinin homojen yayl olmamas gibi nedenlerle
g
C arlk merkezinin
dnme ekseninden e kadar saptn kabul edelim. e byklne eksantrisite de denir.

Arlk merkezinin dnme ekseniyle akmamas sonucu diskimiz ) / ( s rad e lik hzla dnyorsa oluacak
atalet kuvveti

2
e Me F = ) (N (1)

ile ifade edilecektir.
Bu durumda disk her dndrldnde
g
C ktle merkezi ekil 1.de grld gibi dey dorultu zerinde
ve dnme eksenin altnda duracaktr. O halde dnme ekseninden r (mm) kadar uzakla bir m (g)
eklediimizi dnelim. Eer bu yerletirdiimiz m ktlesini denklem 2.de ki gibi seersek disk dengelenmi
olacaktr.

2
e mr F = (2)

lave edilen dengeleme ktlesi diskin arlk merkezi ile dnme ekseninin akmasn temin etmitir.
Grld gibi problem esas itibariyle statik bir problemdir ve bu nedenle bu tip dengesizlik problemine statik
dengesizlik denir.
Diskte var olan dengesizlik ) (gmm u olarak tanmlanmtr. Dengeleme bykl olarak tarif edilen bu
byklk denklem 3.e eittir.

mr u = (3)

Denklem 2 ve 3 ortak zlr ise eksantrisite yani birim dengeleme bykl ortaya kar.
M
mr
e = ) / ( kg gmm (4)

Birim dengeleme bykl, birim ktledeki dengesizlii gsterir. e bykl Trk Standartlarnda zgl
balansszlk olarak gemektedir.
Dengesizlik, daha ncede belirtildii gibi ekil 2.de grld zere spektrum grafiinde mil dnme hznda
(1x) bir tepe oluturur.













ekil 2. Dengesizlik spektrum grafii

3. DENEY MALZEMESI ve TECHZATLAR

Titreim Deney Seti
vme ler ekipmanna sahip titreim test cihaz

4. DENEYN YAPILII
vme ler dikkatli bir ekilde titreim test cihazna balandktan sonra altndaki mknats yardm ile
deney setinin yatak ksmna tespit edilir.
Titreim test cihaz alr ve menden spektrum/cepstrum seenei seilir. Start a basldktan bir sre
sonra test cihaz titretii frekanslar grafiksel olarak gsterir. Spektrum grafiinde mil dnme devri ve
harmonikleri grlmesi beklenir.

5.DEERLENDIRME
Elde edilen spektrumda teorideki belirtildii gibi mil dnme devrinde ve harmoniklerinde pik grlmtr.

6. RAPORDA BULUNMASI GEREKEN BLGLER
Deney sonras hazrlanacak raporda, genel aklamalarn dnda u bilgiler bulunmaldr :
FFT analizi hakknda genel bilgi
Test cihaz hakknda genel bilgi
vmemetreler hakknda bilgi
Elde edilen spektrum hakknda yorumlar

7.DENEYLE LGL YARARLANILABLECEK KAYNAKLAR
Pro-Plan, Titreim lmne Dayal Makina Bakm , Eitim Semineri Notlar , stanbul, 2004


















DENEY 2: DNAMK TTREM YUTUCUSU
1. DENEYN AMACI
Rezonans frekansnda titreen bir sistemin titreimlerini yine o sisteme bal bir ktle-yay sistemine aktarmak
ve bylece ana ktlenin titreimini nlemek.

2.TEORK BLG
Bu deney, ularnda birer ktle olan iki ince sa levhadan oluan parann kiriin orta ksmna balanmasyla
gerekletirilmektedir. Zorlanm titreimlerin tahrik frekans ile ucuna ktle bal ankastre kiri olarak
modellenebilen ince sa levhalarn doal frekans aktnda kiriin titremeyip sa levhalarn titretii
gzlemlenecektir.
in teorisini anlamak iin ekil 1 deki basit ktle-yay sistemini ele alalm. Bu sistem iki serbestlik derecelidir.










ekil 1

Sistemin hareket denklemi karlrsa diferansiyel denklemlerden birinin homojen olmad grlecektir.
Bu durumda matris formunda aadaki zm nerilebilir:

zel
2
1
ojen hom
2
1
2
1
x
x
x
x
x
x
(

+
(

=
(

(1)
Sistemde ufak bir snm olduunda homojen ksma ait zm zamanla yok olacandan zel zm bizim
iin daha kritiktir. Bu durumda deplasmanlar iin aadaki zmler nerilebilir:

) t ( Sin X ) t ( x
1 1
O = (2)
) t ( Sin X ) t ( x
2 2
O = (3)

Burada X
1
ve X
2
sabitlerinin bulunmas gereklidir. Bunun iin zmler hareket denklemlerinde yerine
konursa aadaki iki bilinmeyenli iki denklem elde edilir:

(

=
(

O
O +
0
F
X
X
m k k
k m k k
2
1
2
2 2 2
2
2
1 2 1
(4)

Bu sistem kramer kural veya bilinen matris kaideleri ile zlebilir. Sonu:
2
2 2 2
2
2
1 2 1
2
2 2
2
1
m k k
k m k k
m k 0
k F
X
O
O +
O

= (5)
2
2 2 2
2
2
1 2 1
2
2
1 2 1
2
m k k
k m k k
0 k
F m k k
X
O
O +

O +
= (6)

Titreimleri yutmak iin gerek ve yeter art, ana ktlenin deplasmannn sfr olmasdr. O halde bu ktleye ait
genlik sfra eitlenmelidir: Bu durumda aadaki ifadeler elde edilir.;

( ) 0 m k F X
2
2 2 1
= O = (7)
2
2 2
m
k
= O (8)
Deney setindeki yaprak yay olarak dnlebilecek sa levhann rijitlik katsaysn hesaplamak gereklidir. Bu
sa levha, ankastre-serbest snr artlarna sahip bir kiritir. Byle bir kiriin yay sabiti:

3
2
L
I E 3
k =
Burada, E: yay malzemesinin elastisite modl, I : yayn (levhann) alan atalet momenti, L= kuvvetin
uyguland noktann ankastre mesnete uzakl, m
2
: yayn (levhann) ucundaki konsantre ktle
O zorlama frekans deney setinde kirii titretirmek amacyla kullanlan miline kak ktle balanm elektrik
motorunun rad/san. cinsinden devridir. Titreimleri yutmak iin (8) eitliinin salanmas yeterlidir.

3. DENEY MALZEMESI ve TECHZATLAR
Titreim Deney Seti
Kumpas, alyan, anahtar

4. DENEYN YAPILII
Deney setindeki sa levhann boyutlar kumpas yardm ile llr. Elektrik motoru kiriin stnde
herhangi bir noktada konumlandrlr. Elektrik motorunun titreim yaratabilmesi iin ucuna kak ktleye
sahip bir disk tespit edilmitir.
Daha sonra motor altrlr. Deney setindeki ayar dmesi yardm ile motorun devri yava yava
arttrlr. Kiri titreim hareketi yapmaya balar. Genliklerin byd blge gzlemle tespit edilir.
Motor, devir ayar ile oynanmadan stop butonuna baslarak durdurulur. Deney setindeki ktle miktar
deitirilemedii iin (8) eitliinin salanmas amacyla gerekli L uzakl hesaplanr. Kumpas bu
uzakla ayarlanarak ktleler uygun ekilde konumlandrlr. Start butonuna baslarak motorun yeniden
ayn devre gelmesi salanr. Bylece deney setindeki kiriin titremeyip sadece sa levhalarn titretii
gzlenir.

5.DEERLENDIRME
Teoride bilinenleri uygulayarak ana ktlenin (deney setindeki kiri) hibir ekilde hareket etmeyip sadece
yutucu ktlenin titretiinin gzlemlenmesi bylece teorinin doru olduunun ispat.

6. RAPORDA BULUNMASI GEREKEN BLGLER
Deney sonras hazrlanacak raporda, genel aklamalarn dnda u bilgiler bulunmaldr :

Deneyde kullanlan tehizatlar hakknda ksa tantc bilgi
Deneyde bulunan sonular
ekil 1 de gsterilen iki serbestlik dereceli ktle-yay sisteminin hareket denklemi

7.DENEYLE LGL YARARLANILABLECEK KAYNAKLAR
http://www.kettering.edu/~drussell/Demos/absorber/DynamicAbsorber.html





















DENEY 3: NCE NARN KR TTREMLER

1. DENEYN AMACI
nce narin kiri titreimlerinde 1. mod frekansnn (temel doal frekans) deneysel olarak llmesi ve
sonucun yaklak metot kullanlarak hesaplanan teorik deerle karlatrlmas

2.TEORK BLG
nce narin ubuklar titretirici ile zorlandrlmtr. Titreimi etkilemek iin Lazer Vibrometre ve pulse analiz
sistemi ile dzlem ii titreimler temas edilmeden llerek sistemin frekans tepki grafikleri elde edilmitir.


ekil 1. Deney Dzenei

Ankastre-serbest snr arlarna sahip kiri iin doal frekans denklemini elde ettik;

2
4
( )
n n
EI
l
Ml
e | =
2
( )
n
l | =3,5160 ifadesi ile ilikilidir.

Buradaki ifadesi z deerdir.


E, Elastiklik Modl (Pa)

I, alan atalet momenti (m
4
)
M, Birim uzunlua den ktle (
kg
m
)
l, ubuun boyunu (m) temsil eder.

Sistemin dzgn rejim genliklerinin bulunabilmesi iin ekil 1de gsterilen deney dzenei hazrlanmtr.
ubuun elastiklik modln bulabilmek iin ekme testi yaplm, gerilme-ekil deitirme grafiinden
elastiklik modl yaklak olarak hesaplanmtr.

3. DENEY MALZEMESI ve TECHZATLAR

Lazer Vibrometre
Titretirici (sarsc ve genlik ler)
Pulse Analizr
Parlak Bant

4. DENEYN YAPILII
Deney setine ebatlar kumpasla llm olan kiri monte edilir.
Kiri zerine lazer vibrometrenin netliini salamak amal parlak bant yaptrlr.
Titretirici zerinden genlik ve frekans ayarlar yaplarak kiri titretirilir ve rezonans durumundaki
deplasman bulunur.

5.DEERLENDIRME
Test cihaz ile llen deerle teorik olarak bulunan deer arasndaki fark hesaplanr. Yaklak metodun
doruluu tespit edilir.

6. RAPORDA BULUNMASI GEREKEN BLGLER
Deney sonras hazrlanacak raporda, genel aklamalarn dnda u bilgiler bulunmaldr :
Kiriin enine titreimlerini modelleyen denklemin zm
Test edilen malzemenin alan atalet momenti ve doal frekans
Deneyde kullanlan tehizatlar hakknda ksa tantc bilgi
Elde edilen spektrum grafiinin yorumlanmas
llen deerlerle teorik deerler arasndaki sapma, sonu hakknda yorum

7.DENEYLE LGL YARARLANILABLECEK KAYNAKLAR
Analitik Metotlarla Titreimlerin Etd Do. Dr. Metin Grgze stanbul Teknik