TERJEMAHAN HADITH NABI S.A.

W KE DALAM BAHASA MELAYU: ANALISIS

TERHADAP KITAB RIYAD AL-SALIHIN TERBITAN JAKIM

Oleh:
Faisal Ahmad Shah

Abstract
This article mainly discusses about the regulations and criteria in
translating Prophetic Hadith into Malay language. The objective of this
paper is to identify the certain regulations and criteria that should be
understood and followed by translator before translating Prophetic Hadith
into Malay language. This article will also analyze the hadith translation in
Riyad al-Salihin of Malay version, published by JAKIM, specifically on its
first volume. As a result, the study found that there were some errors in the
translation, which involves the addition of the translation, reduction in the
translation, alteration of the actual meaning, the wrong interpretation and
also inaccurate literal translation.

PENDAHULUAN
Setiap orang Islam wajib mempelajari bahasa Arab kerana melalui bahasa Arab seseorang itu akan
dapat memahami agamanya, mengetahui hukum hakam dan seterusnya memperbaiki amalan
ibadatnya. Namun bukan semua orang mempunyai peluang untuk mempelajari bahasa Arab
disebabkan minat dan kecenderungan yang berbeza. Tiadanya pengetahuan dan kemahiran mengenai
bahasa Arab menghalang seseorang itu untuk memahami agamanya dengan baik. Justeru pilihan yang
wujud ialah melalui maklumat yang terdapat dalam terjemahan buku-buku agama dalam bahasa Arab
ke dalam bahasa Melayu. Salah satu ilmu dalam pengajian Islam yang perlu dipelajari oleh umat
Islam ialah ilmu hadith sesuai dengan kedudukannya sebagai sumber kedua dalam syariat Islam.
Terjemahan hadith-hadith nabi ke dalam bahasa Melayu akan dapat membantu umat Islam memahami
ajaran dan risalah yang dibawa oleh Rasulullah s.a.w. kepada umatnya.
Allah s.w.t. telah mengutuskan rasulnya kepada kaumnya dengan bahasa mereka sebagaimana
firman Allah s.w.t. dalam surah Ibrahim ayat 4.


     
      
  
 
 

 ! 
Maksudnya: Kami tiada mengutus seorang Rasul, melainkan dengan bahasa kaumnya
supaya dia menerangkan kepada mereka.
Daripada ayat al-Quran ini jelas membuktikan keperluan terjemahan hadith-hadith nabi s.a.w.
kepada bahasa Melayu supaya masyarakat Melayu dapat memahami kandungan Islam.
Kepentingan terjemahan pernah ditegaskan oleh Ibn Taymiyyah melalui kenyataannya seperti
berikut: sebagaimana dimaklumi bahawa ummah diperintahkan untuk menyampaikan Quran sama
ada secara lafaz dan maknanya sebagaimana diperintahkan kepada Rasulullah s.a.w. Tidak akan
berlaku penyampaian risalah Allah melainkan dengan cara demikian. Penyampaian kepada bangsa
Ajam memerlukan kepada penterjemahan maka hendaklah diterjemahkan kepada mereka mengikut
1

kemampuan. Apa yang tidak menjadikan sesuatu kewajipan itu sempurna melainkan dengannya maka
ia adalah wajib.1
Surah al-Hujurat ayat 13 juga menjelaskan bagaimana Allah s.w.t. telah menjadikan manusia
dengan pelbagai rupa, bentuk, bangsa dan bahasa yang tinggal di pelbagai ceruk dunia untuk mereka
berkenalan di antara satu sama lain. Firman Allah s.w.t. dalam surah al-Hujurat ayat 13.

&    (
) : & 8 9  7 +(    &5

 / 6 3 4

1/ 2  (
 / 0  -.' + ( ,    (
) *
'  %

 &
# $"
"

;<* ; 9
Maksudnya: Hai manusia sesungguhnya Kami menjadikan kamu dari lelaki dan
perempuan (bapa dan ibu), dan Kami jadikan kamu berbangsa-bangsa dan bersuku-suku
supaya kamu berkenal-kenalan. Sesungguhnya orang yang termulia di antara kamu di sisi
Allah ialah orang yang lebih bertakwa. Sesungguhnya Allah Maha Mengetahui lagi Maha
Amat Mengetahui.
Begitu juga firman Allah dalam surah al-Rum ayat 22.


A & ? *  :
">  


 C&  @&

 E 6*&
 , F    7 '&   7 6  D
  B
 A
/   @
"H G
     
Maksudnya: Dan di antara tanda-tandanya ialah kejadian langit dan bumi dan bermacammacam bahasa kamu dan warna kulitmu. Sesungguhnya tentang demikian itu menjadi
tanda bagi orang orang yang mahu tahu.
Para ulama salaf dan khalaf bersepakat mengenai kewajipan bersatu di bawah bahasa Arab.
Begitulah juga ulama terdahulu tetap menjadikan bahasa Arab sebagai bahasa pengantar ketika
membuka wilayah dan negeri pada permulaan Islam.2
DEFINISI TERJEMAHAN
Al-Tarjamah dari sudut bahasa ialah al-Tafsir iaitu memindahkan perkataan dari bahasa ke bahasa
yang lain. Ibn Manzur dalam Lisan al-Arab menjelaskan al-Tarjuman dan al-Turjuman ialah
pentafsir kepada lisan. Perkataan ini disebut dalam hadith yang menceritakan kisah Hirqal raja Rom
yang berkata kepada penterjemahnya iaitu seseorang yang menterjemahkan perkataan,
memindahkannya daripada bahasa ke dalam bahasa yang lain.3
TERJEMAH DARI SUDUT ISTILAH4
Terjemah ialah suatu ibarat dengan bahasa kedua kepada makna-makna yang dikemukakan dengan
bahasa pertama. Penterjemahan melibatkan kebolehan dan kemahiran seseorang penterjemah dalam
menterjemah. Ia dianggap sukar berbanding mengarang kerana pengarang bebas memilih lafazlafaznya, susunan ayatnya sendiri, uslub dan gaya bahasanya sendiri. Beliau malah berhak untuk
menukar makna kalimah kepada makna yang lain atau mengemukakan gaya bahasa yang lain bagi

Ahmad bin Abd al-Halim Ibn Taymiyyah (t.t), Majmu al-Fatawa, tahqiq Amir al-Jazzar, Bayrut: Dar alWafa, j.4, h. 116-117.
2
Taqiy al-Din al-Hilali, Tafsir Maani al-Quran al-Karim Muqtabas min Tafsir al-Tabari wa Ibn Kathir wa
Sahih al-Bukhari, h. 2.
3
Ibn Manzur, Lisan al-Arab, Kaherah: Dar al-Maarif, j.12, h.66, al-Fayruz Abadi, al-Qamus al-Muhit,
Muassasah al-Risalah, j.1, h. 1399.
4
Muhammad Salih al-Sini (t.t), al-Hasub fi Khidmah al-Tarjamah wa al-Tarib. www.emro.who.int, 6
September 2011.

menggambarkan kecenderungannya kepada sesuatu pendapat. Berbeza dengan penterjemah yang

sudah pasti terikat dengan maksud dan kehendak pengarang asal.
JENIS-JENIS TERJEMAHAN
Terjemahan terbahagi kepada dua iaitu terjemahan Harfiyyah dan terjemahan Manawiyah
Terjemahan Harfiyah ialah terjemahan berdasarkan lafaz yang terdapat dalam nas. Manakala
terjemahan Manawiyah iaitu terjemahan berdasarkan maksud dan makna nas tanpa menggunakan
lafaz yang sama.
Kedua-dua kaedah ini memang dikenali di sisi bangsa Arab ketika bermulanya kerancakan
penterjemahan daripada bahasa Yunani ke dalam bahasa Arab. Baha al-Din al-Amili (1031H) telah
menukilkan daripada Salah al-Din al-Safadi (m.764H) dengan katanya: Bangsa Arab mempunyai dua
kaedah dalam penterjemahan.
Pertama: Penterjemah akan melihat kepada setiap perkataan Yunani dan makna-makna yang
bersesuaian daripadanya kemudian penterjemah akan mendatangkan perkataan Arab yang bersesuaian
dengan perkataan Yunani tersebut kemudian menyusunnya mengikut yang dikehendaki.
Kedua: Penterjemah akan cuba memahami makna dan maksud daripada potongan teks dalam bahasa
Yunani kemudian mendatangkannya dalam bahasa Arab mengikut kesesuaian dengan makna
tersebut.5
FAKTOR-FAKTOR YANG MENDORONG KEPADA TERJEMAHAN HARFIAH
Antara faktor yang mendorong kepada terjemahan harfiah ialah lemahnya kemampuan penterjemah
dalam bahasa Arab dan bahasa yang digunakan oleh pengarang. Ini kebiasaannya berlaku terutamanya
bagi penterjemah yang tidak membiasakan diri dengan penulisan dan terjemahan. Faktor mudahnya
terjemahan harfiah tanpa perlu memikirkan mengenai struktur ayat juga menjadikan terjemahan
sebegini digunakan oleh penterjemah.6
HUKUM TERJEMAHAN
Para ulama telah sepakat mengenai keharusan menghuraikan pengajaran agama Islam kepada orang
Ajam dengan bahasa mereka. Setengah ulama berpendapat pengajaran agama dalam bahasa selain
bahasa Arab khusus kepada para sahabat sahaja. Pendapat ini dikemukakan oleh Ibn al-Arabi dalam
Ahkam al-Quran. Ini adalah kerana menurut beliau jika kita mengharuskan bagi setiap orang untuk
menghuraikan agama dalam bahasa selain bahasa Arab maka belum tentu kita boleh mempercayai
maklumat tersebut. Para sahabat adalah golongan yang paling layak kerana kemampuan mereka
dalam bahasa Arab dari sudut al-Fasahah, balaghah selain penyaksian mereka terhadap pendapat
dan perbuatan nabi yang membantu mereka memahami makna dan maksud hadith secara
keseluruhan.7 Namun Ibn Hajar pernah menukilkan kesepakatan para ulama untuk mengharuskan
penghuraian syariah kepada orang Ajam dengan bahasa mereka.8 Khatib al-Baghdadi juga turut
menukilkan kesepakatan ummah mengenai keharusan menterjemah hadith-hadith nabi, perintah dan
larangannya.

5
6

Abd al-Nafi Zalal Abd al-Hay, Muawwiqat Tarjamah al-Sunnah wa al-Sirah al-Nabawiyyah wa Subul alTaghallub alayha fi Lughatay al-Farisiyyah wa al-Bistu, h.13.
7
Jalal al-Din Abd al-Rahman Abu Bakr al-Suyuti, Tadrib al-Rawi fi Sharh Taqrib al-Nawawi, Bayrut: Dar alKutub al-Ilmiyyah, j.2, h.101.
8
Ahmad bin Ali bin Hajar al-Asqalani (1427), Nuzhah al-Nazar Sharh Nukhbah al-Fikar, tahqiq Ali bin
Hasan, Dar Ibn al-Jawzi, h.129.

Terjemahan hadith ke dalam bahasa lain mempunyai kaitannya dengan riwayat hadith dengan makna.
Terdapat riwayat yang menjelaskan mengenai hukum meriwayatkan hadith dengan makna.
DALIL-DALIL KEHARUSAN RIWAYAT DENGAN MAKNA
Terdapat beberapa riwayat yang membuktikan mengenai keharusan meriwayatkan hadith dengan
makna. Antaranya perkataan Abu Said al-Khudri seperti yang berikut:

U +X' V+W9 7'  -9 U   9 N& -T S& R PQ
( : 9 N& LM
K
8J& 8/ I 
8b& `/a&  <_ '
"]^" 
\&

A5 U Z"8[& YA'

Abu Said al-Khudri berkata: Kami pernah duduk berhadapan nabi dalam sepuluh orang,
mendengar hadith , tiadalah dua orang daripada kalangan kami yang menyampaikan
hadith tersebut melainkan maknanya sama.
Begitu juga Ibn Awn menceritakan:

g
/a& -9 Z"8[
 :f" S/W& [& L/e& d&+& 
(

10

Maksudnya: Bahawa Ibrahim al-Nakhai, al-Hasan dan al-Shabi mendatangkan hadith

dengan makna.
Ulama hadith menegaskan bahawa jika seorang perawi tidak mengetahui lafaz dan petunjuk
hadith dengan maksud tidak mengetahui makna yang tersirat dan perbezaannya, maka tidak harus
baginya meriwayatkan apa yang dia dengar secara makna. Pendapat ini dipegang oleh semua ulama.
Bahkan perawi yang meriwayatkan dengan makna perlu memastikan lafaz yang didengari. Jika
perawi tersebut mengetahui lafaznya maka menurut ulama hadith, fiqh dan usul tidak harus
meriwayatkannya melainkan dengan lafaznya. Pendapat ini merupakan pendapat Ibn Sirin, Thalab,
Abu Bakr al-Razi daripada al-Hanafiyyah. Setengah ulama mengharuskannya bagi selain daripada
hadith Nabi s.a.w. Majoriti ulama salaf dan khalaf mengharuskan meriwayatkan hadith dengan makna
kerana ini diamalkan oleh para sahabat. Buktinya mereka meriwayatkan satu kisah dengan lafaz yang
pelbagai.11
DALIL-DALIL KEPERLUAN TERJEMAHAN HADITH
Berikut di bawah ini adalah dalil-dalil yang membuktikan keperluan dan kepentingan penterjemahan
hadith-hadith nabi s.a.w ke dalam bahasa lain. Antaranya:
1- Perintah nabi s.a.w kepada Zayd bin Thabit untuk mempelajari bahasa Siryaniyah. Nabi s.a.w
memerintahkan demikian kepada Zayd kerana baginda tidak yakin dengan orang Yahudi
untuk menulisnya sebagaimana hadith yang diriwayatkan oleh Imam al-Tirmidhi.

Ahmad bin Ali bin Thabit Abu Bakr Al-Khatib al-Baghdadi (t.t), al-Kifayah fi Ilmi al-Riwayah, Bab zikr
man kana yazhabu ila ijazat al-Riwayat ala al-mana min al-salaf wa siyaq bad, tahqiq: Abu Abd Allah alSuraqi, Madinah: al-Maktabah al-Ilmiyyah j.1, h. 205.
10
Muhammad bin Isa bin Thawrah al-Tirmidhi, Jami al-Tirmidhi, Kitab al-Ilal, j.13, h. 7.
11
Jalal al-Din Abd al-Rahman Abu Bakr al-Suyuti, Tadrib al-Rawi fi Sharh Taqrib al-Nawawi, Bayrut: Dar alKutub al-Ilmiyyah, j. 2, h.98-99. Lihat juga Asghar Ali Imam Mahdi al-Salafi (t.t ), Masuliyyat al-Mutarjim
al-Shariyyah wa al-Khuluqiyyah, h. 36.

 A (  /:      9 & -T  & 

 
\   8 "j   9
6 (  @

l

 
 g + C
  k
 



  
   



A 5 

   6A / : o b + # 2 m
  I
6 ( -9 ]
  ]
 n
 # "  >
 & g  

 # "
 ' I +
A 5 

12




 # " R  p
 +   &6( &,   #   k
 6( ]
 # 
6(  @
 6( &, 
( 6A / :
Maksudnya: daripada Zayd bin Thabit berkata: Rasulullah telah
memerintahkanku untuk aku belajar untuknya tulisan Yahudi. Rasulullah
s.a.w bersabda: Sesungguhnya Demi Allah aku tidak percaya orang Yahudi
untuk menulis. Kemudian Zayd berkata: selepas setengah bulan berlalu aku
dapat mempelajarinya untuk Rasulullah. Zayd menceritakan: Ketika mana
aku telah mempelajarinya apabila Rasulullah menulis kepada Yahudi aku
akan menulis kepada mereka. Manakala jika orang Yahudi menulis kepada
Rasulullah aku baca tulisan mereka. Abu Isa berkata: hadith ini hasan
sahih.
Namun timbul persoalan kerana nabi dilaporkan sentiasa berinteraksi dengan orang
bukan Arab dalam bahasa dan tulisan Arab sebagaimana surat baginda kepada pemerintah
Rom dan Parsi.13
Dalam hal ini apa yang dapat difahami ialah tulisan Rasulullah kepada orang Yahudi
adalah dalam bahasa mereka berbeza dengan tulisan Rasulullah kepada bangsa lain yang
ditulis dalam bahasa Arab. Ini kerana nabi tidak percaya kepada orang Yahudi kerana jika
ditulis kepada mereka dalam bahasa Arab kemungkinan mereka tidak akan menterjemahkan
kesemuanya, menyelewengkan maksudnya, menambahi atau mengurangi daripada
sepatutnya.
Dalil di atas jelas membuktikan keharusan dan keperluan terjemahan hadith. Terdapat riwayat
yang menjelaskan bahawa Zayd bin Thabit merupakan penterjemah Rasulullah dalam bahasa
Parsi, Rom, Qibti, dan Habsyah.
2- Surat-surat Rasulullah s.a.w kepada pemimpin Negara seperti Kisra, al-Najashi dan alMuqawqis.
Surat-surat Rasulullah (s.a.w) kepada pemimpin-pemimpin asing Rom, Parsi dan Habsyah
ditulis dalam bahasa Arab walaupun Rasulullah mengetahui bahawa mereka berbahasa selain
daripada bahasa Arab. Ini adalah disebabkan Rasulullah meyakini bahawa mereka
mempunyai penterjemah-penterjemah yang mampu menterjemahkannya dengan amanah ke
dalam bahasa mereka. Begitu juga utusan-utusan Rasulullah kepada bangsa-bangsa selain
bangsa Arab. Ini dijelaskan dalam riwayat al-Tabrani yang terdapat di dalamnya perawi yang
bernama Ismail bin Ayyash yang daif. Dalam riwayat tersebut dinyatakan bahawa antara
sahabat-sahabat baginda yang diutuskan ialah Abd Allah bin Hudhafah kepada Kisra, Salit
bin Amrin ke Yamamah, al-Ala bin al-Hadrami ke Hajar, Amru bin al-As ke Oman,
Dihyah al-Kalbi ke Qaysar, Shuja bin Wahb ke Ghassan dan Amr bin Umayyah al-Damri ke
Najashi.14

12

Muhammad bin Isa bin Thawrah ( t.t ) Jami al-Tirmidhi, tahqiq Ibrahim Atwah Iwad, Kitab al-Istizan wa
al-Adab an Rasulillah Bab ma jaa fi Talim al-Siryaniyyah, no. hadith 2639.
13
Muhammad bin Sad bin Mani, al-Tabaqat al-Kubra, Bayrut: Dar al-Sadir j.2, h. 358-359, Lihat juga alBukhari (2010), al-Tarikh al-Kabir, Mesir: Dar al-Faruq al-Hadithah. j.3, h. 380-381.
14
Al-Tabrani (1983), Mujam al-Tabrani, tahqiq Hamdi Abd al-Majid al-Salafi, Maktabah al-Zahra, j.8, h. 20.

3- Perakuan nabi mengenai apa yang telah diterjemahkan pada masa hayatnya.15
Nabi tidak pernah menghalang penterjemahan yang berlaku pada zamannya malah memberi
perakuan antaranya sebagaimana yang dinyatakan dalam riwayat Jafar bin Abu Talib.Dalam
riwayat tersebut diceritakan bagaimana Jafar menceritakan kepada Najashi tentang
keindahan Islam dan sudah pasti beliau menceritakan kepada beliau dalam bahasa Arab.
Walaupun tidak dinyatakan dalam riwayat tersebut tetapi sudah tentu Najashi memahami
perkataan Jafar melalui penterjemahnya.
Begitu juga ketika mana Hirqal meminta bantuan penterjemahnya untuk menterjemahkan
surat Rasulullah s.a.w kepada beliau. Riwayat al-Bukhari melalui Ibn Abbas

6 7 
9 ] s '
r +:
9 ] 3+d   l

 +b  
X  g +*
  t+) 5     9 & -T
 9  & 

 
 & l

 S

          %

  
 
16
6 7& 3d 
" } 3+d R   
  & 8 9 8 A v  b +&  u +&  &
{  7 
 y&   x A ( R  &
/ : l

 

   
Maksudnya: Daripada Ibn Abbas r.a berkata: Abu Sufyan telah menceritakan kepadaku
bahawa Hirqal telah memanggil penterjemahnya kemudian meminta didatangkan kepadanya
surat nabi s.a.w lalu penterjemahnya membacakannya bismillahirrahman nirrahim daripada
Muhammad Abdullah dan rasulnya kepada Hirqal dan ahli kitab marilah bersama-sama di
bawah satu kalimah yang sama antara kami dan kamu.
Begitu juga perakuan nabi terhadap penterjemahan Taurat ke dalam bahasa Arab
sebagaimana riwayat berikut:

6 7& 3d  
7 
 9 & LM

V+"+d I  9
 3 d C x  +/ 

# '+ X " x  '&+ /
 V &
 6&  y+) " l



 ) 5 | E  }&






  
17
67 & 3d  &8 n:     9 & -T  & 
{
   '
  

> }&  d
 

 ~ 7 :  l



 

Maksudnya: Daripada Abu Hurairah r.a berkata: ahli kitab membaca Taurat dengan Ibrani
dan mentafsirkannya kepada orang Islam dalam bahasa Arab. Rasulullah s.a.w. bersabda
jangan membenarkan ahli kitab dan jangan mendustakannya tetapi ucapkanlah Kami
beriman dengan Allah dan apa yang diturunkan kepada kami.
Hadith ini jelas membuktikan perakuan Rasulullah kepada penterjemahan dari bahasa
Ibrani kepada bahasa Arab.
PERHATIAN PARA ULAMA TERHADAP PENTERJEMAHAN
1. Pengajaran bukan dalam bahasa Arab
Terdapat di kalangan ulama yang menyampaikan pengajarannya dalam bahasa selain bahasa Arab.
Antaranya sebagaimana yang diriwayatkan oleh Abu Nuaym, Ibn Asakir daripada Tamim bin
Atiyyah al-Anasi berkata: Banyak kali aku mendengar Makhul ketika ditanya lalu beliau menjawab:
Nadanam, dalam bahasa Parsi yang bermaksud aku tidak tahu. Makhul adalah seorang berbangsa

15

Lutfi b. Muhammad al-Zaghir, Tarjamah al-Sunnah al-Nabawiyyah Dirasat Tasiliyah. Kertas kerja yang
dibentangkan di Seminar Tarjamah al-Sunnah wa al-Sirah al-Nabawiyyah di Riyad, Arab Saudi pada 2325/2/1429, h. 12.
16
Muhammad bin Ismail al-Bukhari, Sahih al-Bukhari, Kitab al-Tauhid, Bab Ma Yajuz min Tafsir al-Taurat
wa ghayriha min kutub Allah bi al-Arabiyyah wa ghayriha li Qaulihi Allah Taala.
17
Muhammad bin Ismail al-Bukhari, Sahih al-Bukhari, Kitab Tafsir al-Quran, Bab

Parsi. Ini jelas membuktikan bahawa beliau mengajar masyarakatnya dan memahamkan mereka
mengenai agama Islam dalam bahasa Parsi.18
2. Penulisan karya dalam bahasa selain Arab
Penterjemahan telah bermula pada zaman Rasulullah s.a.w lagi. Malah Imam al-Bukhari telah
meletakkan bab dalam kitab sahihnya Bab Tarjamah al-Hukkam.
Syeikh Abd al-Aziz bin Baz pernah menjelaskan bahawa para sahabat ketika memerangi Parsi dan
Rom akan memulakan terlebih dahulu dengan dakwah kepada Islam melalui penterjemah mereka.19
SYARAT DAN KRITERIA PENTERJEMAH
1. Ikhlas dan amanah dalam melakukan penterjemahan. Seorang penterjemah yang berwibawa
tidak seharusnya mempunyai kepentingan lain atau sifat taasub kepada pendapat atau
kumpulan tertentu.
2. Mengambil sikap berhati-hati dan teliti ketika melakukan penterjemahan. Sikap berhati-hati
dan teliti ini penting bagi memastikan tidak berlaku kesilapan dalam terjemahan yang boleh
membawa kepada salah faham terhadap kefahaman teks tersebut.
3. Mengenal pasti istilah-istilah syarak dan petunjuk-petunjuknya. Perkara ini penting diketahui
oleh penterjemah kerana kemungkinan tidak terdapat istilah khusus bagi istilah syarak dalam
bahasa yang diterjemahkan. Ataupun kemungkinan istilahnya wujud namun tidak mencapai
maksud sebenar istilah syarak tersebut walaupun betul dari sudut bahasanya. Hadith riwayat
al-Bara bin Azib jelas membuktikan keperluan menjaga dan memelihara istilah syarak.
Hadithnya seperti berikut:

 j
9   y& +& 9
-9 Y M
  65 G
 ) 
 l
    yM
 & s VE n
  k
 / 
  fM
$ & 

 : &,      9 & -T
 S
 
 f   G
  G
  5 G
   1xd
 1x_
 G
   K+ #  @
   K+   k
   L# 0  k
 )2
 f
M
 A  
   # & 3  s   C& G
   k' K~ & G 
67  k>  #& G    G

V+X & -9 k
   5 k
 6   k
   
     
  
 'f5 G
  
  K~& G


6 7  k>  #& k 
A 5    9 & -T S & -9
#:]]+5 



k
      
         7 6:
 +*>  #  / 0&
 ' K~& G
 
 
   
20

 '  

k
    G
  
 k
  
  K~& G
  
Daripada al-Bara bin Azib berkata: Rasulullah s.a.w bersabda jika engkau telah sampai ke
tempat tidur maka ambillah wuduk sebagaimana wuduk untuk solat kemudian baringlah di
atas lambung kanan kemudian berdoalah Ya Allah aku serahkan wajahku kepadaMu dan aku
serahkan urusanku kepadaMu dan aku serahkan belakangku kepadaMu sama ada secara suka
atau takut. Tidak ada tempat kembali atau tempat selamat daripada engkau melainkan kepada
engkau. Ya Allah ya tuhanku aku beriman dengan kitab engkau yang engkau turunkan dan
nabi engkau yang engkau utuskan. Nabi bersabda: jika engkau mati malam ini maka engkau
akan mati dalam keadaan fitrah dan jadikanlah doa ini akhir ucapan engkau. Al-Bara berkata
aku mengulanginya di hadapan nabi ketika mana aku sampai kepada lafaz: Ya Allah aku
18

Ahmad bin Abd Allah al-Asbahani Abu Nuaym (1405H), Hilyah al-Awliya wa Tabaqat al-Asfiya, Bayrut:
Dar al-Kitab al-Arabi, j.5, h. 179. Lihat juga Ibn al-Asakir (1995), Tarikh Madinah Dimashq, tahqiq Muhib alDin Abu Said Umar bin Gharamah al-Ghumari, Bayrut: Dar al-Fikr, j.60, h. 218.
19
Abdullah bin Baz & Muhammad bin Salih al-Uthaymin (t.t), Fatawa li al-Musafirin wa al-Mughtaribin,
Dammam: Wizarat Ilam, h. 86-87.
20
Muhammad bin Ismail al-Bukhari, Sahih al-Bukhari, Kitab al-Wudu, Bab Fadl Man Bata ala al-Wudu, no.
hadith 239.

beriman dengan kitab engkau yang engkau turunkan kemudian aku kata dan Rasul engkau
lalu nabi menegur ku dengan katanya tidak dan nabi engkau yang engkau utuskan.
4. Berpegang dengan akidah yang sahih dan jauh dari segala bidaah dan khurafat. Penterjemah
juga seharusnya mempunyai maklumat mengenai akidah-akidah golongan yang sesat dan
bagaimana para ulama salaf menolak pandangan dan hujah mereka.21
5. Mengetahui kaedah-kaedah fiqh jika teks yang diterjemahkan mengandungi banyak
permasalahan fiqh
6. Menguasai ilmu bahasa Arab, mengetahui kaedah-kaedah nahw dan saraf, balaghah dan ilmuilmu yang berkaitan dengannya. Ini adalah kerana terdapat hadith-hadith nabi yang
mengandungi makna majaz (kiasan) atau dikemukakan dalam bentuk al-amthal
(perumpamaan). Selain itu terdapat banyak taqdir (makna tersirat) dalam ayat-ayat bahasa
Arab.22 Penterjemah akan melakukan kesilapan jika tidak melihat kepada makna-makna
tersirat dalam teks-teks Arab yang bersifat penyempurna. Sebagai contoh hadith:
23

 
 7 &    ( y
 ]  7  |+b 8  &  5 

Jika penterjemah menterjemahkan dima dan amwal secara harfiah seperti terjemahan nabi
mengharamkan darah-darah dan harta-harta maka akan berlakulah kesalahan dalam
terjemahan. Apa yang dimaksudkan ialah haram untuk menumpahkan darah dan memakan
harta umat Islam secara haram.
7. Iltizam dengan gaya dan uslub penulis asal. Penterjemah seharusnya cuba mengikuti gaya dan
uslub penulis asal bagi mengekalkan kehendak dan maksud penulis.
8. Mengenal pasti perbezaan lafaz-lafaz yang sama dari sudut ejaannya tetapi berbeza dari sudut
maknanya. Maksud lafaz-lafaz ini dapat ditentukan melalui siyaq dan struktur ayat seperti alwaliy, al-Ayat, al-jamaah, al-sunnah dan seumpamanya.
9. Mengetahui banyaknya mufradat (lafaz-lafaz) dalam bahasa Arab bagi satu makna tidak
sebagaimana bahasa Melayu. Namun terdapat di kalangan ulama yang berpendapat lafaz-lafaz
yang banyak itu lebih kepada sifat.
FAKTOR-FAKTOR BERLAKUNYA KESALAHAN DALAM TERJEMAHAN
1. Pergantungan kepada makna dari sudut bahasa dengan merujuk kepada mujam bahasa tanpa
merujuk kepada tafsiran para ulama atau kitab-kitab syarah hadith.
2. Pergantungan sepenuhnya kepada buku-buku terjemahan tanpa merujuk kepada kitab-kitab
asal.
3. Tidak memastikan apa yang diterjemahkan itu betul atau tidak sebagaimana yang terdapat
dalam kitab asal.
4. Terjemahan secara harfiah. Terdapat dalam hadith-hadith nabi lafaz-lafaz yang sukar
difahami dan istilah-istilah yang khusus seperti hadith mengenai al-wukuf bi arafah. Jika
21

Muhammad bin Abu Bakr Ibn Qayyim (1978) Shifa al-Alil fi Masail al-Qada wa al-Qadar wa al-Hikmah
wa al-Talil, Bayrut: Dar al-Fikr, j.1, h. 273.
22
Abd al-Nafi Zalal Abd al-Hay, Muawwiqat Tarjamah al-Sunnah wa al-Sirah al-Nabawiyyah wa Subul alTaghallub alayha fi Lughatay al-Farisiah wa al-Bistu, h.12. Lihat juga Ahmad bin Abd al-Halim bin
Taymiyah (t.t), Iqtida al-Sirat al-Mustaqim li Mukhalafah Ashab al-Jahim, tahqiq Dr. Nasir al-Aql, Arab
Saudi: Wizarah al-Shuun al-Islamiyyah wa al-Awqaf, j.1, h. 52.
23
Ahmad bin Hanbal, Musnad Ahmad bin Hanbal, j.38, no. hadith 23489.

diterjemahkan secara harfiah ialah tinggal di Arafah. Maksud yang lebih tepat ialah tinggal di
Arafah untuk berdoa, berzikir dan memohon keampunan kepada Allah s.w.t.24
Syarat-Syarat Dalam Penterjemahan Hadith-Hadith Nabi s.a.w
1- Mengetahui dan menguasai ilmu hadith. Ini adalah kerana luasnya skop perbahasan ilmu
hadith yang merangkumi ilmu hadith riwayah dan ilmu hadith dirayah.
2- Mengenal pasti istilah-istilah yang digunakan dalam bidang hadith beserta maksudnya dengan
merujuk kepada karya-karya hadith muktabar. Sebagai contoh istilah la asla lahu dan laysa
lahu asl. Para ulama memberikan maksud istilah ini kepada tiga iaitu:
a) Tidak ada isnad bagi hadith tersebut. Pendapat ini dinukilkan oleh Imam al-Suyuti
daripada Ibn Taymiyyah dan dipegang oleh ramai di kalangan ulama mutaakhirin.25
b) Tidak ada asal sahih bagi hadith. Dalam erti kata yang lain sama lah ia dengan palsu.
c) Tidak ada asal bagi hadith melalui jalan ini bukan dari semua jalan (tariq).26
Bagitu juga istilah munkar27 dan maqtu28 yang digunakan dalam pemakaian yang
pelbagai.
3- Mengambil sikap berhati-hati dan teliti ketika menterjemahkan teks hadith. Sikap berhati-hati
sentiasa diamalkan oleh para sahabat apabila ramai di kalangan mereka apabila selesai
meriwayatkan hadith akan mengakhirinya dengan nahwu haza, syubhahu atau qariban minhu.
Malah Anas bin Malik sendiri ketika meriwayatkan hadith akan mengakhirinya dengan
sebutan aw kama qala.29
4 Merujuk kepada kitab-kitab syarah hadith dan kitab-kitab yang membahaskan mengenai
yang terdapat dalam hadith
lafaz-lafaz gharib hadith. Sebagai contoh perkataan
riwayat Thawban seperti yang berikut:




o b  ! ~ *    d+$
 -9 "
 "  ? [&
 & 
   )
 
 \  9
 + d
    ;xX 4
 & :      9 & -T
30
G~ (  d  & +   f"
Maksudnya: Daripada Thawban berkata: Rasulullah s.a.w bersabda: sentiasalah ada satu
golongan daripada umatku yang menzahirkan kebenaran, tidak memberi mudarat kepada
mereka orang yang menyalahi mereka sehinggalah datang hari kiamat sedangkan mereka
tetap dalam keadaan tersebut.

24

Abd al-Nafi Zalal Abd al-Hay, Muawwiqat Tarjamah al-Sunnah wa al-Sirah al-Nabawiyyah wa Subul alTaghallub alayha fi Lughatay al-Farisiah wa al-Bistu, h.12
25
Jalal al-Din al-Suyuti, Tadrib al-Rawi, j.1, h. 501.
26
Ibn Abi Hatim (1985), Ilal al-Ahadith, Bayrut: Dar al-Marifah, j.1, h. 131.
27
Ibn Rajab (1398), Sharh Ilal al-Tirmidhi, tahqiq Nur al-Din Itr, Dar al-Malah, j.2, h. 582, al-Dhahabi,
(1413), al-Muqizah fi ilm Mustalah al-Hadith, inayah Abd al-Fattah Abu Ghuddah, Halb: Maktab alMatbuah al-Islamiyyah h. 77 -88
28
Al-Shaza al-Fayah, j.1, h. 141. Lihat juga Ahmad bin Ali bin Hajar (1404H) Al-Nukat ala Muqaddimah Ibn
al-Salah , tahqiq Dr Rabi al-Madkhali , Madinah: al-Jamiah al-Islamiyyah, j.2, h. 514, Jalal al-Din al-Suyuti,
Tadrib al-Rawi, j.1, h. 135. Lihat juga Tahir al-Jazairi al-Dimashqi, Tawjih al-Nazar ila Usul al-Athar, h. 177
29
Al-Khatib al-Baghdadi (1403), al-Jami li Akhlaq al-Rawi wa Adab al-Sami, tahqiq Dr Mahmud al-Tahhan,
Riyad: Maktabah al-Maarif j.2, h. 35. Lihat juga Sharh Ilal al-Tirmidhi, j.1, h. 53.
30
Muslim bin al-Hajjaj al-Naysaburi , Sahih Muslim, Kitab al-Imarah, Bab Qawluhu Sallallahu Alayhi
Wasallam La Tazalu Taifatun Min Ummati Zahirin, no hadith. 3544.

Perkataan

 & +   f" o b

diterjemahkan dengan sehingga datangnya hari kiamat sedangkan

ada di kalangan penterjemah yang menterjemahkannya secara harfiah iaitu dengan

datangnya hukum Allah.
5- Mengetahui istilah khusus yang digunakan oleh ulama tertentu supaya tidak diterjemahkan
bukan menurut kehendaknya yang sebenar.
Sebagai contoh maksud istilah munkar hadith di sisi Imam al-Bukhari. Ibn Qattan telah
menukilkan daripda Imam al-Bukhari dengan katanya: Setiap perawi yang aku hukumkan
sebagai munkar al-hadith maka tidak halal mengambil riwayat daripadanya.31 Begitu juga
istilah la basa bihi di sisi Ibn Main yang kadangkala membawa maksud al-Tawthiq.
Abu Zurah berkata: aku berkata kepada Abd al-Rahman bin Ibrahim apa pandangan kamu
terhadap Ali bin Hawshab al-Fazari? Lalu beliau menjawab la basa bihi, Abu Zurah
berkata kenapa engkau tidak meghukumkan sebagai thiqah, kami tidak mengetahui melainkan
kebaikan baginya. Abd al-Rahman menjawab sesungguhnya aku telah mengucapkan kepada
engkau bahawa beliau adalah thiqah.32
6- Mengenal pasti maksud al-Kayl dan al-Wazn yang banyak terdapat dalam hadith nabi seperti
al-Sa dan al-Mud dengan istilah masa kini. Antara buku yang boleh membantu penterjemah
ialah buku yang berjudul al-Kharaj fi al-Dawlah al-Islamiyyah oleh Dr Diya al-Din al-Ris,
al-Nuzum al-Islamiyyah oleh Dr Subhi Salih, al-Idah wa al-Tibyan fi Marifah al-Mikyal wa
al-Mizan oleh Ibn Rifah al-Ansari, Fiqh al-Islami wa Adillatuhu oleh Dr Wahbah al-Zuhayli
dan kitab al-Amwal fi Dawlah al-Khilafah oleh Abd al-Qadim33
7- Mengenal pasti namanama tempat dan negeri yang disebutkan di dalam hadith dengan
dibandingkan kedudukannya dari sudut geografi pada masa kini seperti Rawha, Bahrain,
Busra, Thaniyyah al-Wada, Abtah, al-Thaniyyah al-Ulya, al-Thaniyyah al-Sufla. Begitu
juga rujukan yang terdapat dalam Maajim al-Buldan selain mengambil kira pembahagian
negari pada masa dahulu seperti Yaman, Sham, Bahrain dan Palestin.34
8- Mengenal pasti nama-nama buah yang dinyatakan dalam hadith seperti uttrujjah, hanzalah
dan seumpamanya.
9- Mengenal pasti maksud istilah-istilah yang digunakan bagi menggambarkan jarak seperti alFarsakh, al-Farid, al-Mayl sebagaimana yang terdapat dalam hadith-hadith nabi.
10- Mengenal pasti tingkat-tingkat (maratib)al-Jarh wa al-Tadil dan petunjuknya di sisi ulama.
Antara rujukan yang boleh dimanfaatkan oleh penterjemah ialah Muqaddimah Kitab al-Jarh
wa al-Tadil oleh Ibn Abi Hatim, Muqadimah kitab Mizan al-Itidal oleh al-Dhahabi, Sharh
al-Alfiyyah oleh al-Iraqi dan Muqaddimah Taqrib al-Tahdhib oleh Ibn Hajar.35
31

Al-Dhahabi (1382), Mizan al-Itidal fi Naqd al-Rijal, tahqiq Ali Muhammad al-Bajawi, Bayrut: Dar alMarifah j.1 h. 6
32
Burhan al-Din al-Abnasi, al-Shaza al-Fayah min Ulum Ibn al-Salah, tahqiq Salah Fathi Halal, Riyad:
Maktabah al-Rushd, j.1, h. 269.
33
Asim bin Abd Allah al-Khalili al-Qaryuti, Dawabit Tarjamah Mustalahat Ulum al-Sunnah wa al-Sirah alNabawiyyah Maa Namazij Lima Warada Minha fi Kitab Mujam Lughah al-Fuqaha, h. 13.
34
Ibid, h.14.
35
Ibn Abi Hatim al-Razi (1371H), al-Jarh wa al-Tadil, Haydrabad: Matbaah Majlis Dairah al-Maarif alUthmaniyyah j.2 h. 37, Ibn al-Salah (1409) Ulum al-Hadith dicetak bersama al-Taqyid wa al-Idah, Bayrut:
Dar al-Hadith, h. 133-137. Lihat juga Al-Dhahabi (1382), Mizan al-Itidal fi Naqd al-Rijal, tahqiq Ali
Muhammad al-Bajawi, Bayrut: Dar al-Marifah, j.1, h. 4. Lihat juga al-Sakhawi (1403H), Fath al-Mughith
Sharh Alfiyyah al-Hadith li al-Iraqi, Bayrut: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah j.1, h. 361-376.

10

11- Mengenal pasti lafaz-lafaz yang jarang digunakan (nadir) dalam al-Jarh wa al-Tadil dan
maknanya di sisi ulama. Dalam hal ini pengkaji boleh merujuk kepada kitab Mizan al-Itidal
oleh al-Dahhabi, Hady al-Sari oleh Ibn Hajar, al-Tankil bima fi Tanib al-Kawthari min alAbatil oleh al-Muallimi dan Sharh Alfaz al-Tajrih al-Nadirah aw Qalilah al-Istimal oleh Dr
Sadi al-Hashimi.36
12- Mengenal pasti maksud simbol-simbol (rumuz)yang terdapat dalam kitab-kitab hadith
13- Mengenal pasti maksud setiap sighah al-Tahammul wa al-Adayang digunakan dalam kitabkitab hadith seperti haddathana, akhbarana, anbaana, samitu dan seumpamanya.
14- Tidak menjadikan terjemahan sebagai ganti daripada lafaz-lafaz sunnah dan sirah
terutamanya lafaz-lafaz yang dituntut oleh syarak untuk kita membacanya atau menjadi ibadat
seperti doa-doa dan zikir-zikir.
15- Mengelakkan daripada penambahan dalam terjemahan tanpa meletakkan tambahan tersebut
dalam kurungan.
PERKARA YANG PERLU DIBERI PERHATIAN DALAM TERJEMAHAN BAHASA ARAB
KE DALAM BAHASA MELAYU
Perbezaan uslub antara dua bahasa dari sudut susunan teks sama ada di dahulukan atau di akhirkan.
Teks dalam bahasa Arab kebanyakannya dimulakan dengan fiil kemudian fail berbeza dengan teks
dalam bahasa Melayu yang dimulakan dengan fail kemudian fiil. Begitu juga banyaknya
penggunaan sifat dalam bahasa Arab sebagaimana sabda nabi


 V+"+d I  9
 
1  `1 _  
1  &+1) 5    + 6: 3 d
/1   
A 9 C
  &
 ]
 

       9 & -T
 & 
    
37
&1#
1:    &8
1 X 
1+d   &81  X 
M
1 +
Maksudnya: Daripada Abu Hurairah sesungguhnya Rasulullah s.a.w bersabda: bersegeralah
dengan tujuh amalan: Adakah kamu menunggu melainkan kefakiran yang menjadikan kamu
lupa ketaatan kepada Allah atau kekayaan yang melampau sehingga melalaikan kamu dari
urusan agama atau kesakitan yang merosakkan tubuh badan atau ketuaan yang melemahkan
tubuh badan sehingga tidak mampu bergerak atau kematian yang membinasakan.
PENGENALAN KITAB TERJEMAHAN RIYAD AL-SALIHIN JAKIM
Karya Terjemahan Riyad al-Salihin disusun oleh Unit Analisis Tapisan, Bahagian Penyelidikan Islam.
JAKIM. Karya ini merupakan terjemahan dan huraian sebuah kitab hadith karya Imam al-Nawawi38
yang berjudul Riyad al-Salihin39. Kitab yang telah diterbitkan dalam 8 jilid ini disunting oleh Prof
Madya Dr Abdul Wahab bin Mohd Saleh dan disemak oleh Sahib al-Samahah Dato Hj Ismail Yusuf,
Bekas Mufti Kerajaan Kelantan.

36

Asim bin Abd Allah al-Khalili al-Qaryuti, Dawabit Tarjamah Mustalahat Ulum al-Sunnah wa al-Sirah alNabawiyyah Maa Namazij Lima Warada Minha fi Kitab Mujam Lughah al-Fuqaha, ibid 14.
37
Muhammad bin Isa bin Sawrah, Jami al-Tirmidhi, Kitab al-Zuhd an Rasulillah, Bab Ma Jaa fi alMubadarah bi al-Amal, no. hadith 2228.
38
Nama sebenar Imam al-Nawawi adalah Muhy al-Din Abu Zakariyya Yahya bin Sharf bin Marr bin Hasan Ibn
Husayn bin Hazm bin Muhammad bin Jumaah al-Nawawi al-Shafii. Dilahirkan padsa tahun 631H Hijrah di
Nawa, Syria. Meninggal pada tahun 676 H dan dikebumikan di Nawa.
39
Riyad al-Salihin merupakan salah satu karya Imam al-Nawawi yang terkenal.

11

Matlamat asal penerbitan kitab ialah bagi membanyakkan bahan-bahan bacaan khususnya
kitab-kitab tersohor tulisan ulama silam yang terkenal untuk dijadikan rujukan kepada masyarakat
Islam. Terjemahan kitab ini daripada bahasa arab ke bahasa melayu bertujuan memudahkan
masyarakat Islam yang tidak menguasai bahasa arab agar sama-sama berkongsi manfaat dan kebaikan
daripada kitab ini. Selain menterjemahkan himpunan hadith dalam kitab ini, beberapa pengajaran dan
teladan juga turut dimuatkan agar maksud sebenar dalam konteks pengertian hadith dapat difahami
oleh pembaca dengan lebih mudah dan tepat.
Di samping itu, ia dapat mengelakkan sebarang penyelewengan atau salah faham yang
mungkin berlaku jika hanya bergantung kepada matan hadith yang bersifat umum. Tambahan pula
maksud dan mesej yang terkandung dalam suatu hadith Rasulullah s.a.w. tidak akan difahami
sepenuhnya tanpa mengetahui sebab musabab atau susur galur peristiwa yang berlaku disebalik
periwayatan hadith berkenaan. Justeru melalui pengajaran dan teladan, perkara ini dapat dikemukakan
bagi memahami maksud sesuatu hadith secara menyeluruh. Walaupun bahagian pengajaran dan
teladan ini tiada dalam kitab asal namun ia dianggap penting dengan mengambil kira keperluan
masyarakat tempatan dan tuntutan semasa.
Metode Penulisan Kitab
Susunan terjemahan kitab ini adalah mengikut susunan kitab asalnya iaitu Kitab Riyad al-Salihin.
Seperti dalam kitab asalnya, pengarang akan menterjemah berdasarkan bab iaitu dimulakan dengan
huraian ringkas daripada Imam al-Nawawi sendiri, ayat-ayat al-Quran yang berkaitan dan hadith di
dalam bab tersebut. Kemudian barulah pengarang akan memberikan ulasan dan huraian secara ringkas
berdasarkan setiap hadith yang terdapat di dalam bab tersebut. Dari sudut huraiannya pula, pengarang
hanya menguraikannya secara ringkas sahaja sekadar untuk memberikan kefahaman umum kepada
masyarakat. Penekanan berkenaan dengan ilmu hadith dirayah hanya dapat dilihat ketika terjemahan
dilakukan sahaja namun tidak pada huraian hadith.
Begitu juga perbincangan mengenai hukum fiqh, ianya tidak melibatkan perbincangan di
kalangan mazhab empat. Pengarang juga tidak memetik pendapat dan kata-kata ulama lain dalam
huraian hadith.
Melalui pembacaan penulis terhadap Kitab Riyad al-Salihin terbitan JAKIM, penulis menemui
beberapa kesilapan dan kesalahan yang boleh dikategorikan seperti berikut:
a) Terjemahan salah
b) Terjemahan harfiah yang tidak tepat
c) Mentakwilkan makna lafaz yang tidak dinyatakan dalam hadith
a)

Terjemahan Salah

Antara contoh-contoh terjemahan yang salah ialah seperti berikut:

Contoh 1


" : k) 5 :  

 N& 0    L6: 1EA 9 3A/
  I
 T
 m
 '  : 

    G
 * U N& 

 8/
 
 65 m

]j&
   # & .  +*> G
I
 TC
  +
  Y X6" o b m
 / U 1x/5
 " |&;   G
    G
 


 1x0
 ]  @]


x *   8/
  P
 4
& 7 U 
) 9 -9  d ]+:   # :+ d
Aku bertanya lagi wahai Rasulullah adakah aku terasing daripada sahabat-sahabatku di
sini kerana tidak berhijrah? Jawab baginda engkau tidak tertinggal. Buatlah kebaikan
12

yang engkau niatkan kerana Allah pasti menambah darjat kemuliaan engkau mudahmudahan ketinggalan engkau (tidak ikut berhijrah) orang ramai akan dapat manfaat
daripadamu sekalipun ada orang yang merasa rugi40.
Hadith ini menceritakan mengenai Saad bin Abi Waqqas yang sakit ketika di Mekah lalu
beliau bertanyakan kepada Rasulullah adakah beliau akan mati di Mekah dan ditinggalkan oleh
sahabat-sahabatnya.? Ini adalah kerana Rasulullah melarang sahabat-sahabatnya yang telah berhijrah
dari Mekah ke Madinah untuk tinggal di Mekah. Rasulullah memberitahu kepada Saad bin Abi
Waqqas bahawa umurnya masih panjang sehingga umat Islam akan mendapat manfaat daripadanya.
Justeru terjemahan hadith di atas jelas menyeleweng dari maksudnya yang sebenar dan tidak boleh
diterima.
Contoh 2

_ & G
  9 N& -T S& 8  9 G
 ' 5 G
 :T
   
  
Malangnya engkau rendahkan suaramu41.
Perkataan malangnya sebagaimana terjemahan hadith di atas adalah tidak tepat kerana
waihaka membawa maksud celaka atau digunakan bagi menggambarkan kemarahan.
Contoh 3

  p/( k/  : 

9 m
F   9 N& -T N& 

 
 8 9 N& LM
G

  b
 ."8 
   

 : V _
Daripada Abdullah bin Kaab bin Malik adalah di antara anaknya yang memimpin
radiyallah anhu ketika buta katanya: bahawa aku mendengar bapaku Kaab bin Malik r.a
menceritakan kisahnya ketika dia turut serta bersama Rasulullah s.a.w dalam peperangan
Tabuk.42
Perkataan takhallafa dalam hadith di atas membawa maksud tidak menyertai bukan turut
serta dalam peperangan Tabuk sebagaimana terjemahan hadithnya. Terjemahan sebegini boleh
mengelirukan pembaca kerana Kaab sebenarnya tidak menyertai peperangan Tabuk.
Contoh 4

  K~ & LA #  G
    g  : k)5

Aku memiliki bahagianku yang diperolehi dalam peperangan Khaibar43.
Perkataan umsiku lebih tepat diterjemahkan dengan menyimpan berbanding memiliki.
Terdapat perbezaan yang jelas antara perkataan memiliki dan menyimpan.
Contoh 5

/  kA   1x: k
: 8 ) 
N
# X  @
 ]
 0     3 5
 @
 8 0  3 d U  # 6/  x"8a& 3 d   
          
.  t&
30 9
40

Ibid, h. 8.
Ibid, h. 23.
42
Ibid, h. 27.
43
Ibid, h. 39.
41

13

Taubatnya itu jika dibandingkan adalah sama beratnya dengan taubat tujuh puluh orang
munafik di Madinah. Pernahkah engkau menemui orang yang menyerahkan dirinya untuk
Allah azza wa jalla44.
Terjemahan yang paling tepat bagi qusimat dalam hadith di atas ialah dibahagikan
manakala lawasiathum lebih sesuai diterjemahkan sebagai mencukupi bagi mereka berbanding jika
diterjemahkan dengan sama beratnya. Dalam hadith ini juga tidak menyebut golongan munafik.
Justeru timbul persoalan dari manakah datangnya perkataan munafik dalam hadith ini?
Contoh 6

!l&
 
 :
#9 N& LM
 xA
5 k
 
  5]
A 5
 +$6&   9 N& -T N&  
 -9 &.    7  X ' k
. K

e& t&

Apabila Rasulullah s.a.w telah dimakamkan Fatimah r.a berkata, Wahai Anas bertuahlah
kamu semua dapat mengebumikan Rasulullah s.a.w45.
Perkataan Atabat anfusukum an tahthu ala Rasulillah sesuai diterjemahkan sebagai adakah
sampai hati kamu semua untuk mengebumikan Rasulullah dengan tanah
Contoh 7

' 5 K T& 
" : |E&
! 

! ? [& -9 G
  9

 ) 65 U
! ST
   
  ) 5 U
#5
 Y ) :   k

# /  ;V+& @y
0 o b
.  t&

Tatkala anaknya dipisahkan untuk dilemparkan ke dalam api (bara) anaknya berkata46
Dalam hadith ini tidak dinyatakan bahawa bayi tersebut akan dipisahkan daripada ibunya. Malah
hadith ini menceritakan bagaimana si bayi menenangkan ibunya supaya tidak takut kerana ibunya
berada di atas kebenaran. Bayi dalam hadith ini merupakan antara tiga kisah bayi yang diberikan
kekuasaan oleh Allah s.w.t. untuk berkata-kata selain daripada kisah nabi Isa a.s. ketika bayi dan
kisah bayi yang mendedahkan lelaki yang berzina dengan perempuan yang melahirkannya. Justeru
terjemahan yang tepat ialah bayi dan bukan anak.
Contoh 8

W& j
 N&   8 n

.  t&
 2& + 5 -9 @

   
 / : N& f
       V]
 #
    U y&8 #$

 W& R

Sesiapa yang mohon kepada Allah mati syahid dengan bersungguh-sungguh nescaya
Allah akan samakan tarafnya dengan orang yang mati syahid walaupun ia mati di tempat
tidur47.
Perkataan yang lebih tepat bagi ballaghahu ialah Allah akan sampaikannya dengan
kedudukan orang yang mati syahid. Terdapat perbezaan yang ketara antara perkataan samakan dan
sampaikan.
Contoh 9

44

Ibid, h. 43.
Ibid, h. 51.
46
Ibid, h. 59.
47
Ibid, h. 86.
45

14

 &]   P
  U   9 N& -T S
 7 & : 

& 9 U 9 N& LM
%  ]&82 -/" I 9
/& U @

a& 8/
Z"8b : 

  U K~& t&
N& -9 ` 
d& d  X ' Y :   0


A  3 A 9  U  X '


b
Orang yang bijak itu ialah mereka yang mengambil berat tentang dirinya dan beramal
untuk mati. Orang lemah itu ialah mereka yang menurutkan hawa nafsunya sedangkan
dia bercita-cita untuk menjadi hamba Allah yang diredai.48
Terjemahan wa amila lima bada al-Mawt lebih tepat diterjemah dengan beramal untuk
faedah selepas mati berbanding terjemahan beramal untuk mati. Manakala perkataan wa tamanna
ala Allah lebih tepat diterjemah sebagai berharap bahawa dia akan bertaubat selepas ini kerana
Allah Maha Pengampun dan Penyayang
Contoh 10


 t&
` & U D

  # & : )" 
(   9 N& -T S
 X /&
 f  g
  U -) $6& U 8!& G
& 
Daripada Ibn Masud r.a. bahawasanya nabi s.a.w pernah berdoa ya Allah aku memohon
kepadamu petunjuk ketakwaan menjauhkan diri dari kejahatan dan kekayaan jiwa.49
Terjemahan wa al-Ghina dengan kekayaan jiwa merupakan terjemahan yang salah kerana alGhina di sini bermaksud cukup dan tidak mengharapkan pertolongan orang lain melainkan Allah
s.w.t.
Contoh 11

 7 
 x0 &* 8 :  ( y&+  &/
Taatlah kepada pemimpin-pemimpin kamu (yang beriman).50
Perkataan yang beriman tidak dinyatakan dalam hadith di atas. Justeru penambahan
perkataan beriman tidak tepat melainkan terdapat dalil yang membuktikannya
Contoh 12

 / 
9 ?; X 6 . P
     G
 
 0  
/"  1
\E\ N& : k
Siapakah yang dapat mempertahankan engkau daripada seranganku ini? jawabku: Allah
sebanyak tiga kali. Nabi pun duduk setelah orang Badwi itu tidak melakukan sesuatu
kepada baginda.51
Hadith di atas menceritakan bagaimana seorang lelaki mengugut nabi s.a.w. dengan ancaman
pedang kemudian nabi menjawab bahawa yang akan menyelamatnya ialah Allah s.w.t. Setelah itu
pedang lelaki tersebut jatuh dan nabi mengambilnya lalu bertanya kepada lelaki tersebut soalan yang
sama siapakah yang akan menyelamatkannya? Dalam hadith digambarkan bahawa nabi s.a.w. tidak
menghukumnya dan lelaki tersebut duduk.
Contoh 13
48

Ibid, h. 102.
Ibid, h. 108.
50
Ibid, h. 109.
51
Ibid, h. 118.
49

15

 

 
pd
 
.& 

 + 0 f6 &
  # 69  y&+0
  # & : Z
@

 ,   K~& +: 8b& 30
 <_
  d+0
Kata orang yang ketiga pula Ya Allah dahulu aku pernah mengupah pekerja dan aku
bayar upah mereka, seorang pekerja telah pergi menghilang diri tetapi tanpa mengambil
upahnya itu.52
Dalam terjemahan di atas, penterjemah tidak menterjemahkan perkataan ghayra yang
bermaksud melainkan. Justeru terjemahan di atas menjadi cacat dan tidak sempurna sehingga
menjadikan maksud hadith tersebut tergantung.
Contoh 14

p
  , 5
 b
9 30 9 N& x 6  %

 -T
 
 d ~ 5 + X & VET
 &   9 N& -T N& 

'+W" %

 &
Setelah selesai sembahyang Subuh, Rasulullah s.a.w. mengumumkan kepada orang ramai
bahawa Allah taala telah menerima taubat kami. Orang ramai pun datang bergembira
bersama kami.53
Terjemahan yang lebih tepat bagi hadith di atas ialah orang ramai mengucapkan tahniah
kepada kami
Contoh 15


    U p
n

# (
W " x(W& o b U _  U
 
 '     a& pn
 
1 ,   U b  U d  UpT
 "
 : 


t
"
*  
 N& +X( 
Daripada Abu Said dan Abu Hurairah r.a katanya , sabda Rasulullah s.a.w tiada seorang
Muslim pun yang tidak mengalami penderitaan, kesiksaan, kebimbangan, dukacita,
kemelaratan dan kesedihan sehingga cucukan duri yang mengenainya melainkan
dihapuskan oleh Allah sebahagian daripada kesalahannya54.
Terjemahan hadith di atas gagal membezakan antara perkataan nasab, wasab, hammim,
aza, dan ghammim sedangkan setiap perkataan tersebut mempunyai maksudnya yang tersendiri.
Justeru terjemahan yang lebih tepat bagi hadith ini ialah Tidak menimpa seorang Muslim daripada
kepenatan dan kesakitan yang disebabkan kecederaan tubuh badan dan tidak juga kesakitan yang
berpanjangan dan tidak juga kesedihan terhadap apa yang akan berlaku dan tidak juga kesedihan di
sebabkan kehilangan yang dikasihi dan tidak juga kesakitan disebabkan perbuatan orang dan tidak
juga kesedihan hati disebabkan apa yang berlaku melainkan dihapuskan oleh Allah daripada
kesalahannya
Contoh 16

n
  s
 5 &~ d   +.( f K
  N&  b +" : 

 , 8  - 
Semoga Allah tetap menghormati Musa sesungguhnya ia telah diganggu lebih banyak
daripada ini tetapi ia sabar55.
52

Ibid, h. 15.
Ibid, h. 37.
54
Ibid, h. 65.
55
Ibid, h. 69.
53

16

Perkataan yarhamu Allah sesuai diterjemahkan dengan Allah merahmati bukan

menghormati.Manakala perkataan uziya sesuai diterjemahkan sebagai disakiti
Contoh 17


  U   9 N& -T N&  
  : 9 N& LM
]/ & 9
;   ;V+\ K8/   76 
# ' : 

?; X 6  7  K~ & N&  f: U  7 9 K~ & ? [&
  ]$^ : : 

 
'+ f:
A 5 U N&  

" : &
 !

 +7 :
.  9
Mintalah kepada Allah untuk mendapatkan hak kamu (daripada hak yang ada di
Baitulmal).56
Terjemahan perkataan yang bergaris dalam hadith di atas dianggap salah dan tidak boleh
diterima kerana hadith ini tiada kaitannya dengan hak yang terdapat di Baitulmal. Terjemahan yang
tepat ialah Mintalah kepada Allah hak-hak kamu
b) Terjemahan Harfiah
Contoh

C& x  8 n
 & 8  9 +n
 &

Sesungguhnya kesabaran itu hanyalah dikira di peringkat mula-mula di pertembungan.57
Terjemahan di atas merupakan salah satu contoh terjemahan harfiah yang sukar difahami dan
mengelirukan. Terjemahan yang lebih tepat ialah sesungguhnya sabar yang benar-benar ialah pada
waktu pertama kali ditimpa

b)

Mentakwilkan Makna Lafaz Yang Tidak Dinyatakan Dalam Hadith

Contoh

 9 x&] -9 -: ,  G

%

 , -9  d
A5
   
 & k b 8  xA
Pada suatu hari ketika ia berulang alik (daripada rumah tukang sihir dan rumahnya) ia
terserempak dengan seekor binatang yang besar (singa) yang menghalang orang ramai
berjalan58.
Timbul persoalan daripada terjemahan hadith di atas, bagaimana penterjemah menterjemahkan
dabbah azimah sebagai singa sedangkan ia tidak dinyatakan dalam hadith ataupun kitab-kitab
syarah hadith.
Berdasarkan contoh-contoh di atas, jelas menunjukkan beberapa kesalahan dan kesilapan
penterjemah dalam terjemahan hadith yang membawa kesan besar terhadap kefahaman hadith.
Antaranya merubah maksud hadith yang sebenar, menambah lafaz dan maksud yang tidak dinyatakan
dalam hadith, meninggalkan perkataan yang sepatutnya diterjemah, mentakwilkan perkataan yang
sepatutnya tidak ditakwil, terjemahan yang tidak tepat dengan maksud sebenar hadith dan
seumpamanya. Justeru dalam hal ini pihak berwajib perlu memainkan peranan dalam memastikan
56

Ibid, h. 80.
Ibid, h. 60.
58
Ibid, h. 54.
57

17

hadith-hadith nabi diterjemah dengan sebaiknya supaya tidak menimbulkan salah faham dan
kekeliruan di kalangan masyarakat.
PENUTUP
Penulisan ini berjaya mengetengahkan kepentingan menterjemah hadith-hadith nabi ke dalam bahasa
Melayu. Melalui terjemahan hadith-hadith nabi ke dalam bahasa Melayu, masyarakat akan dapat
didedahkan dengan kandungan hadith-hadith nabi dan pengajaran yang boleh dikeluarkan
daripadanya. Terjemahan hadith-hadith nabi perlu dilakukan dengan teliti dan berhati-hati bagi
mengelakkan berlaku kesilapan dan kesalahan. Beberapa syarat dan kriteria perlu dipatuhi oleh
penterjemah sebelum menterjemah hadith-hadith nabi s.a.w. kajian terhadap buku terjemahan hadith
Riyad al-Salihin terbitan JAKIM mendapati terdapat beberapa kesalahan mudah yang dilakukan oleh
penterjemah dalam menterjemahkan hadith-hadith tersebut. Antara kesalahan-kesalahan yang
dilakukan ialah merubah maksud hadith dengan menambah maksud yang bukan dikehendaki daripada
hadith, mengurangi maksud hadith yang sebenar, mentakwil lafaz hadith tanpa mendatangkan bukti
dan menterjemahkan hadith secara harfiah dengan terjemahan yang tidak tepat.

18