Het Ik, dat uit het Woord geworden is

- Over het begin van woorden en tijden Joannes Richter

Fig. 1: Het lagenmodel van de Europese Ik-woorden

baserend op een kaart van San Jose1

1baserend op de Map of countries in Europe en de omliggende gebieden afgeleid van Europe countries map.png door
San Jose, gepubliceerd door San Jose (map) onder de licentie volgens GNU Free Documentation License, Versie 1.2 of
latere versies

Scheppingsverhalen
Het gebeurt niet vaak, dat ik iets echt nieuws vindt. Het nieuwe is niet zozeer de woordenschat der
persoonlijke voornaamwoorden zelf, die tot het oudste relict van onze taal behoren. Het nieuwe
bestaat in de mechanismen, waardoor de woorden uit een gemeenschappelijke kern zijn ontstaan.

Genesis
In het begin was het Woord, begint het evangelie van Johannes. In het begin was het Woord en
het Woord was met God. En het Woord was God. Neemt men dit proces letterlijk is de schepping
een fantasie.
Bij het maken van woorden en vormen van de taal ontstaat echter werkelijk iets nieuws, niet alleen
voor de woordenschat, maar ook in de gedachten van de toehoorders. De persoonlijke
voornaamwoorden van de eerste persoon enkelvoud zijn uit de naam voor de Hemelse God Dyaus
ontstaan. Als het waar is, dat dit principe algemeen geldig is, baseert de taal op een
gemeenschappelijke kern. Dit is niet nieuw, maar ook nog niet bewezen. Dit bewijs moet ik nu
leveren.

Brahma
Er zijn talloze scheppingslegendes en vaak vindt men merkwaardigerwijze vrijwel identieke
fundamenten, zoals Brahma's ontstaan uit het niets. Door het denken schiep hij wateren, waarin zijn
zaad werd gelegd. Het groeide uit tot een gouden ei, waaruit hij werd geboren. Zuiver in zijn
gedachten, halveerde hij het ei en maakte daaruit hemel en aarde. Daarna voelde hij zich eenzaam,
deelde zichzelf in tween en vormde daaruit man en vrouw.

Hu
In Egypte bestaat ook een soortgelijke legende, waarin het woord "Hu" als het grote
scheppingswoord wordt gedentificeerd, waarop de farao zijn macht over de waarheid en
rechtvaardigheid in de Twee Landen baseert2.

2 The Memphis Theology: over het Machtwoord Hu.

Klinkers
Godennamen, die uit klinkers bestaan
De reeks namen, die voor de naam van God (JHVH) in de loop der eeuwen zijn toegepast, bestaat
grotendeels uit klinkers3:
Yehua, Yawhanan (Yhanan), Ia-u-a (Ia-u), YHW, Yah, Jehovah, YH (Yah), Yahu
(Hebreeuws), (Iaho in Latijn), Ia & Ia (Grieks), IA, , Iaoue, IA (
in Grieks en [Iah] in Latijn), Iabe (voor Sameritanen), respectievelijk Aa voor de Joden,
IOA (), Ieue, Ieue, Yohoua, Yohouah, Ieoa, Ihehoua, Jehovah, Hiehouahi, Ihevhe, Ioua,
Iehoua ( Ioua /Ioue - Jupiter), Iohauah, Iehouah (in plaats van Ioua), Iehue,
Iaoouee, Iabe, Iouiee.

Ik-woorden, die uit klinkers bestaan4

Ook de Europese ik-woorden bestaan grotendeels uit klinkers. Daardoor lijken de Ik-woorden
en de goddelijke namen veel op elkaar, alhoewel de Ik-woorden meestal korter zijn:
dji, ieu, iau, iou, jau, eau, je, ja, jo, ju, yo, io, iu, I, ih, i, eu, eo, .
Zelfs de ik-woorden, die consonanten bevatten, lijken wat met de Scheppersnaam overeen te
komen:
dji, g, eg, ego, ih, ihh5, ich, jeg, , my, mi, ni, nik, uk.
Uit dit overzicht kan men de overvloed aan klinkers aflezen. Vooral de klinker i vormt een
dominant symbool. Met name het Waalse ik-woord dji lijkt veel op de goddelijke naam Dieu.

Hymnen door recitatie van klinkers beschreven door Demetrius

71. In Egypte reciteren de priesters bij het aanbidden van de goden zeven klinkers 6, die
in de juiste volgorde moeten worden voorgedragen. De klank van deze letters is zo
prachtig, dat men het toehoren verkiest boven het genieten van een fluitspel of de lier7.

3
4
5
6
7

Zie voor nadere uitleg: The Vowels in the Divine Name(s)

Persoonlijke voornaamwoorden van de eerste persoon enkelvoud
Wellicht een schrijffout (ihh) in plaats van ich
Kennelijk de zeven Griekse klinkers: A-E-H-I-O-U-
Bronvermelding: Demetrius On style, the Greek text of Demetrius De elocutione:

Ik-woorden8
In de volgende lijst ontbreken de pronomina uit de afgelegen bergregio's, die vaak alleen in speciale
woordenboeken worden vermeld. Toch kan men uit dit overzicht een classificatie in vier tot vijf
groepen onderscheiden:

Buiten de Europese grenzen onderscheidt men de ik-woorden adam9, aham10, man, die
wellicht op een gemeenschappelijk scheppingsverhaal duiden.

1. In de Schotse taal onderscheidt men het ik-woord A naast de oude Keltische oerversie mi,
die men ook kan terugvinden in het Aromanisch mine, mini, bij de Basken als ni, nik, in
Cornwall my, in Estland mina, ma, in het Etruskisch mi, in het Fins: min, in het Oudierse
m, in Romani me, in het Schotse Goidelisch mi.
2. De daaronder liggende laag woorden wordt door langere, nieuwere ik-woorden gevormd:
het Waalse dji, het Provenaalse ieu, het Mirandese you, het Aromanische (Macedonisch
romaanse) iou, het Oudfranse jou, het Reto-Romaanse jau, het Minigir11 iau, Oudduitse ih,
het Duitse ich, het Gotische ik, Hetittisch uk, Ladino yho, Umbrisch eho, Grieks , Latijn
ego, Bokml Noors jeg, Faerer jeg, Zweeds jag, Macedonisch (jas), Sloveens jaz.
3. Jongere lagen zijn door slijtage uit de oudere, bovenlagen overgebleven: het Galicische eu,
het Portugese eu, het Roemeense eu, in het Sardisch eo, het Siciliaanse i, i, iu, het
Spaanse yo, Italiaanse io, Aragonees yo, Asturische yo, Catalaanse jo, Franse je,
Tsjechische j, Poolse ja, Russische (ja), Dalmatische ju, Nynorske eg, IJslandse g, eg,
Nederlandse en Nederduitse ik.
4. De jongste lagen bestaan vaak uit slechts n klinker: in het Middel-engels i, in het
Napolitaans i, en in het Schots I.
Etruskisch: mi
Faerer: eg, jeg
Arabisch (Egypte): Fins: min,
(ana)
Oudfrans: jo, jou, je
Arabisch (Tunesi): Galicisch: eu
Oudhoogduits: ih, ihh
(masc.)
Duits: ich
Grieks: (eg)
Aragonees: yo
Aromaans: io, iou, mine, Gotisch: ### (ik)
Hebreeuws:
mini
Asturisch: yo
Hettitisch: uk
Baskisch: ni, nik
IJslands: g, eg
Belarussisch: (ja)
(archasch, potisch)
Catalaans: jo
Oudiers: m
Cornisch: my
Italiaans: io
Tsjechisch: j
Ladino: yho
Dalmatisch: ju
Latijn: ego
Ests: mina, ma
Arabisch: ( na)

8
9
10
11

Oudlitouws : a; e
Nederlands: ik
Macedonisch: (jas)
Middel-engels: i, ich
Minigir: iau
Mirandese: you
Napolitaans: i
Bokml Norsk: jeg
Nynorsk: eg
Occitaans: ieu, jo
Oudengels: ic
Oudnoors: ek
Oudpruisisch: as
Oudsaksisch: ik
Perzisch: ( /mn/)
Oudperzisch: # (adam)
Pools: ja

Portugees: eu
Romani: me
Roemeens: eu
Reto-Romaans: jau
Russisch: (ja)
Sanskriet: (aham)
Sardisch: eo
Schots: A, I emphatic
Schots Gaelic: mi
Siciliaans: i, i, iu
Slowaaks: ja
Sloveens: jaz
Sorbisch: ja
Spaans: yo
Zweeds: jag
Umbrisch: eho
Waals: dji

Bron: I (Translingual)
adam als ik-woord; nominatief enkelvoud <adam> 'Ik' (bron: Old Iranian Online: Lesson 9: Old Persian)
Sanskriet: (aham)- uit het Proto-Indo-Europees *h.
Minigir onduidelijke definitie in de bron: I (Translingual)

De woordslijtage der ik-woorden

Tot de meest frequente woorden behoorden tot 1923: and, to, in, I (#6), that, was, he12.
Voor zover de ik-woorden als losse woorden en niet als aanhangsel voor een werkwoord
werden toegepast, hebben zij altijd al tot de meest frequente woorden behoord, zodat de
woordslijtage in de dichtst bewoonde en vaak door buitenlanders benvloedde omgevingen het
hoogst is opgelopen. Deze slijtage is daar immers veel hoger dan in de afgelegen bergregio's, waar
de ik-woorden nog het meest met de originele woordversies overeenkomen.
Bij de godennamen is de slijtage geringer. Daar, waar de godennamen het meest op de ikwoorden lijken bevindt zich de taal nog in de oorspronkelijkste toestand. Dat effect kunnen wij
waarnemen in het Savoyse bergdal, in de Aroemeense en Provenaalse landstreken, in het Engadin
en in het Waalse gedeelte van Belgi.

12 I (Translingual): ##Most common English words before 1923: and, to, in, I (#6), that, was, he

Roemeense ik-woorden en godennamen13

In een oud woordenboek Roemeens Engels uit 1905 vind ik het ik-woord ie (analoog aan het
Provenaals) en voeg aan de overgeschreven regels ook de gedigitaliseerde originele tekst toe,
omdat niet alle accenten in de tekstverwerker afgebeeld kunnen worden. In het Roemeens is
duidelijk, dat het ik-woord ie net als het Provenaalse ieu met de Franse godennaam Dieu
correleren.

Het Roemeense ik-woord (ie)

Fig. 2 Het Ik-woord (ie) in het woordenboek Roemeens Engels uit 1905
Omdat de afkortingen het lezen bemoeilijken voeg ik de ontbrekende informatie toe uit de lijst met
de afkortingsdefinities op pagina 253. Nu wordt ook duidelijk, dat de afkorting eng. niet Engels
maar Engadins betekent:
771. ie pronomen [aromunisch e, o, o, megleoitisch istrorumnisch o] ich" <
E[G]O: Albanees u(ne), vegliotisch. ju, italinisch io, sardisch eo, engadinisch iau,
franzsisch, je, provenzalisch ieu, spanisch yo, portugiesisch eu.
In Albanees reduceert het ik-woord zich tot u.

God (z)

Fig. 3 God als afleiding uit Zeus (z) in het woordenboek Roemeens Engels uit 1905
1929. z substantivum masculinum Gott" < DUS, -UM: italienisch Iddio, sardisch
galluresisch (Nordsardisch) deu, engadinisch provenzalisch franzsisch dieu, catalanisch
deu, (spanisch dios, portugisisch deus). Wie alt-trientinisch mad, alt-italinenisch mado,
made, bergamaskisch (italienisch) maid < MAGIS DUS, dient auch rumnisch z !
Interjekt (?) zur Verstrkung der Antwort.

13 Etymologisches Wrterbuch der rumnischen Sprache (1905)(Sammlung Romanischer Elementarbcher)

Franse ik-woorden en godennamen14

Het Savoyse Dialect
Het Savoyse dialect, dat in het Savoyse hertogdom gesproken werd, behoort tot de Franse
taalvarianten15. Savoye behoorde rond 1720 toe aan Sicili en van 1720 tot 1792 aan het koninkrijk
Sardini. Wellicht hebben deze perioden op de dialectvorming ingewerkt. Tot Frankrijk behoort
Savoye pas sinds 1805.
In de individuele Savoyse streekdialecten lijken de ik-woorden zoals De vaak op de lokaal
toegepaste streeknamen voor God, meestal geschreven als Dyu, d.w.z. Dieu of Dyaus, maar
dan in verschillende schrijfvarianten, zoals dye, dzeu, of dzou.
De dag van Dius

De Savoyse Kalender wordt als volgt gedefinieerd16:

d'lion: lundi (maandag)

d'mre: mardi (dinsdag)
d'mcre: mercredi (woensdag)
de diu: jeudi (donderdag)
d'vindre: vendredi (vrijdag)
d'sonde: samedi (zaterdag)
d'minge: dimanche (zondag)

Deze naamgeving is nogal ongebruikelijk en volgt een onduidelijk patroon. De hoofddag lijkt de
donderdag te zijn, die aan de godheid Diu is gewijd.
De goddelijke naam (Dyu)

Het Franse woordenboek met de Savoyse dialecten17 verraadt enige details, die tot de ontwikkeling
van de ikwoorden hebben bijgedragen. De hoofdtitel voor God (in het Frans DIEU) is DYU en de
locale varianten luiden:
djeu, dj, dj, djou, dju, djyu, d, dyeu, dye18, dyo, dyou, DYU, dz, dze, dzeu19, dzhyu,
dzou, dzu, gue.
Adieu

Adieu (adjeu, adjyu, adyeu, adye, ady, adyou, ADYU) zegt men in het Savoyse dialect,
genaamd Patois Savoyard, overigens als welkom vergelijkbaar met de Duitse groet Gr
Gott en niet alleen, zoals in het Frans, als afscheidsgroet20.

14
15
16
17
18
19
20

Die Ego-Pronomina und Gtternamen im Savoyardischem Dialekt (2012)

Karte francoprovenal und francoprovenal pdf
Parler savoyard
Franais Savoyard (The Dialects Savoyard Arpitania.Eu) Roger Viret
Le Patois de La Bridoire
Le Patois de Meyrieux-Trouet
ADIEU : Terme de salutation, bonjour. Se dit en rencontrant quelqu'un, et non pas, comme en franais, au moment
de prendre cong. Petit Lexique de Patois Savoyard

Het Savoyse Ik-woord (De)

De varianten voor het Savoyse Ik-woord (in het Frans JE) worden in het woordenboek als volgt
gespecificeerd:
DE of deu, D, d of d, dji of dje, do, dye of dyeu, dze of dzeu, dz , dzou, n', zd, ze of
zeu, z, zhe of zheu, zh, zh, zhou, zou, zouhn, D', d(e), de of deu , d of d, zd, zh', zhe
of zheu, zh, ze, zou, z' , dye of dyeu, dz(eu), dzeu, dze of dzeu, dzou.
In tegenstelling tot het officile Franse ik-woord je en zelfs het Provenaalse ieu worden
bijna alle Savoyse ik-woorden met een D of Z geschreven, die als beginletter uit de naam
voor de Indo-Europese hemelse god Dyaus (respectievelijk de daaruit afgeleide Dieu of Zeus)
is overgenomen. Dit soort ik-woorden is dus duidelijk niet uit YHWH of Jupiter afgeleid.

Het Waalse Ik-woord Dji

In het Waals wordt de goddelijke naam Dieu vergezeld van een ik-woord Dji, dat zich analoog
aan de Savoyse naam van Dyaus (en dus niet van JHVH of Jupiter) laat afleiden.
Voorbeelden: dji tchante, dj' eploye, ki dj' tchante21

De Uerdinger scheidingslijn tussen ik en ich

Limburgs
Limburgs
midden/zuiden zuid/oost
Uerdinger linie (ik > ich) ik ich of iech
iech of iesj
NL

Keuls

Luxemburg Vaals

iech of iesj ech

ich

Tab. 1: Uit de tabel met de taalgrenzen22

Het Ik-woord iu in Villar-St-Pancrace

Als persoonlijke voornaamwoorden zijn in het dialect van Villar-St-Pancrace in gebruik
(geweest?)23:
Sg.
1p a (l) iu m, m iu
2p t, t t, t t
3p M u(l), al ei(l) s lu ei F eilo la eilo N o, ul, la - lu Pl.
1p n* n*
2p * v* v*
3p M (z) s l* i F eil (eilaz) l* eil 24

21
22
23
24

Les pronos do walon

Luxemburgs
Cas sujet Cas rgime atone tonique direct indirect
bronvermelding: Patois of Villar-St-Pancrace (deze website is in de loop der jaren verloren gegaan)

Het Ik-woord Yiou in Nmes

Normaal gesproken vormt men in de Franse, Italiaanse dialecten en algemeen in de mediterrane
talen de goddelijke naam door een letter D, DE of Z als voorvoegsel voor het ik-woord in
te voegen. Dit principe werkt bijvoorbeeld voor het Provenaalse dialect te Nmes, waarin men het
woord Dou (God) uit een samenvoeging van D met het ik-woord Yiou vormt25.
De uitgang iou vormt etymologisch gezien een Italisch Romeinse enclave in het Occitaanse
territorium en lijkt mij uit de tijd van de Romeinse overheersing te stammen.

25 Yiou & Dou im Dialekt der Umgebung von Nimes

Ik-woorden en godennamen in het Sardisch

Er zijn zelfs dialecten, waarin de ik-woorden nagenoeg identiek overeenkomen met de
bijbehorende godennaam. In het Sardisch dialect Campidanesisch is het ik-woord du nagenoeg
gelijk aan de godennaam Du ( nm: Deus)26. In feite verschillen beide woorden alleen in het
accent boven de letter e.
Het ikwoord du hangt ook samen met het alternatief dgo:
dgo, prn: deo, du perula chi si narat a su postu de su numen de una prima pessone:
s'impreat prus che teru (ma no semper cun bisonzu) pro inditare chie faghet s'assione
de su vrb. / cun deo, cun du = cun megus; che deo = che a mie ceo, ego, eju deo no
isco proite tue faghes gai! deo, no tue, apo fatu custu triballu! 2. parit chi is cosas
siant morendi cun du restat cun deo s'antiga tristura ca no torro pis a su chi fia si
che deo faghen totugantos isse no est coment'e (in Sardisch) deo, (Italienisch) io,
(Franzsisch) je, moi, (Englisch) I, (Deutsch) ich.

Het Sardijnse Woordenboek27

Uit de in dit woordenboek gedefinieerde legend L = Logudorese (midden, westen); N = Nuorese
(midden, oosten); C = Campidanese (de zuidelijke helft); S = Sassarese (het noordwesten); G =
Gallurese (het noordoosten) kan men aflezen, dat de schrijfwijze van de woorden voor God en voor
het ik-woord aanzienlijk variren.

Abb. 4: Eintrag Dio (Gott) im Sardischen Universalwrterbuch

Dio sm. [God, Dieu, Dios, Gott] Deu, Deus (lat. DEUS),
Babbu mannu (LNC), Mere Mannu (LN), Deu, Diu (S),
Deu, Diu (Lm), Babbu mannu, Omu Deu (G) // oddeu, odd
(LN), poddeu (C) o Dio!; Deus ardet! (LN), Deu ldia (G)
Dio ci protegga!; Dio ci guardi!; Deu tschia a ghia! (G)
Dio ti guidi!; Babbu mannu si non pacat oje pacat crasa
(prov.-N) Dio se non paga oggi paga domani; Prima Deu
daboi so li Santi (prov.-S) Prima di tutti Dio, poi i Santi
Mannus wordt in dit citaat althans nmalig (in Mere Mannu) met een hoofdletter geschreven, zodat
men mag aannemen, dat Mannus in dat geval als eigennaam mag worden beschouwd.

26 Ditzionariu Online
27 Dizionario universale della lingua di Sardegna, vol. 1 door Antoninu Rubattu (2006)

Babbu Mannu

In het Internet wordt Babbu Mannu ook wel in verbinding gebracht met de Heilige Geest, die in de
omstreken van Bitti door festiviteiten vereerd wordt:
Auf dem Land um Bitti befinden sich mehrere Kirchen (Santo Stefano und Babbu
Mannu, d.h der Heilige Geist), wo zu den jhrlichen Gedenktagen Feste gefeiert
werden28.
Het altaar van Babbu Mannu (in Bitti) wordt bijvoorbeeld op een foto29 afgebeeld.
Men kan ook het tweeslachtige beeld van de Hermes van Roquepertuse, dat in de nabijgelegen
omgeving van Marseille gevonden werd, als een androgyne afbeelding van Mannus of Tuisco
interpreteren. Uiteindelijk is Sardini vanuit Marseille door een bootreis te bereiken.
Augustinus

Opvallend is het Sardijnse Woordenboek het archasche woordgebruik in de vertaling van Deu,
Diu, Deu, Diu, waarin God ook nog vader n moeder tegelijkertijd is:

Babbu mannu30 (Grote vader) in Logudorese, Nuorese, Campidanese en Gallurese.

Mere Mannu (Grote moeder) alleen in de dialecten Logudorese en Nuorese.

Dit komt overeen met de uitspraak van Augustinus, dat Jupiter Vader en Moeder van alle dingen is.
In Bijbel der natuur31 vindt men een passend citaat uit 1789, dat de in het Sardisch nog steeds
vastgehouden tweeslachtigheid van God met de naam Metropator bevestigt:
Ook bij de Heidenen wierd den hoogsten God de Vader- en Moeder-naam
toegeschreven, en beiden in den eenen naam Metropator begrepen, gelijk Orpheus dien,
bij Clem. Alexandr. Strom. L. V. gebruikte, over welken naam deeze Kerk-leeraar heeft
aangemerkt, dat daardoor de leer der H. Schriften word opgehelderd: zoo als, wanneer
God bij Jesaja zegt: Ik maak den donder, Ik schep den wind, mijne handen hebben het
heir des hemels voortgebragt: Of bij Moses. Ziet nu, dat Ik het ben, en 'er buiten mij
geen God is. Dus heeft ook Augustinus uit Valerius Soranus aangetekend, dat Jupiter
een vader en moeder van de overige Goden, ja van alle dingen, dewijl Hij derzelver
oorzaak is, genaamd word.
Mannus

In datzelfde Sardijnse Woordenboek wordt overigens in Babbu mannu en Mere Mannu wellicht
dezelfde Mannus vermeldt, die als eerste mensenkind en zoon van Tuisco in Tacitus' Germania
wordt genoemd. Het volgende citaat illustreert de betreffende passage in de Duitse vertaling:
Sie preisen in alten Liedern, der einzigen bei ihnen vorkommenden Art der
berlieferung und von Geschichtsquellen, den erdentsprossenen Gott Tuisto und seinen
Sohn Mannus als Stammvter und Grnder ihres Volkes. Dem Mannus schreiben sie
drei Shne zu, nach denen die zunchst am Weltmeer wohnenden Ingvonen, die in der
Mitte Herminonen, die brigen Istvonen heien sollen32.

28
29
30
31

Bitti | Sardegna Turismo

Altare di Babbu Mannu (foto Giovanni Carru)
Volgens de Dizionario wordt Mannu van het Latijns woord Magnus = groot afgeleid
Bronvermelding: Band 7 - pagina 341 von Johann Jacob Scheuchzer, Anton Friedrich Bsching, Laurentius Meijer,
Samuel Gottlob Donatus en M. de Bruyn, uitgegeven 1789
32 Germania, lateinisch und deutsch mit weiterfhrenden Angaben

Tuisco
Een godheid, die tegelijkertijd vader en moeder kan zijn, is tweeslachtig. En de vader/moeder
(Metropator) Tuisco van Mannus was immers ook een tweeslachtig wezen33:
Tusto zou zo duiden op een 'tweevoudig wezen' of een 'tweeling'. Uitgaande van deze
interpretatie heeft men Tuisto wel vergeleken met het Vedische godenpaar Yama en
Yami: de tweeling (broer en zus) die aan het begin van de Vedische kosmogonie staan.
Een andere opvatting is dat Tusto niet zozeer een tweevoudig wezen is, maar een
enkelvoudig wezen met de kenmerken van een hermafrodiet of androgyn (hybride
wordt ook wel gezegd). Dan wordt hij wel met de Romeinse god Janus vergeleken.
Deze god was tweevoudig van natuur (hij had twee gezichten) en stond volgens de
oudste godenlijsten aan de oorsprong van alle andere goden. Zijn bijnaam luidde dan
ook divom deus, de god der goden.
De door Tacitus gebruikte naam van de bron en oorsprong van alle Germaanse volken
"Mannus" vergelijkt men met Nederlands man, Engels man en Duits Mann. De
oorspronkelijk betekenis zal mens geweest zijn of hier: oermens of eerste mens.
De tweeslachtigheid was alle Indo-Europese goddelijke scheppers aangeboren. Dit duale karakter
moet een universeel idee geweest zijn. Ook het trema in de naam Tusto duidt op een symbolische
betekenis van de gesoleerde vocalen: U (vrouwelijk) en I (mannelijk)34.
Uit het Sardijnse Woordenboek kan men dus aflezen, dat de Sardijnse God althans plaatselijk als
vader en moeder van een (mythische ?), menselijke gestalte Mannus wordt beschouwd. Dit thema
brengt ook de gestalte van Mannus in Tacitus' Germania tot nieuw leven.

33 Bronvermelding: Tusto
34 Het Proto-Project en de Nederlandse taal

Het Sardische ik-woord

Voor het Sardische ik-woord zijn talloze varianten in gebruik. Ook de overgang van Deo naar
Dego is daaruit afleesbaar. De correlatie met de godennaam Deus is duidelijk afleesbaar:

io pr. pers.[I, je, yo, ich] eo, deo, geo (lat. EGO) (L), ceo, deo, dego, ego, eo , geo, gieo,
ieo, jeo, zeo (N), deu, eu (C), iu, eu (S), eu, ghj (G)
In het overzicht kan men de woorden per dialect sorteren (De woorden met een D of Z worden
benadrukt):

eo, deo, geo35(L = Logudorese (midden, westen)),

ceo, deo, dego, ego, eo, geo, gieo, ieo, jeo, zeo (N = Nuorese (midden, oosten)),
deu, eu (C = Campidanese (zuidelijke helft)),
iu, eu (S = Sassarese (noordwesten)),
eu, ghj (G = Gallurese (noordoosten))

De Varianten illustreren hoe het Latijns woord Ego werd omgevormd:

van Ego naar Geo,

van Ego naar Ceo, via Eo, Ieo, Jeo of Gieo zelfs naar Zeo
van Deu(s) naar Deo, Dego, Eu en iu
van Ego via Gieo zelfs naar Ghj

35 Overgenomen (?) uit het Latijn: EGO

Italiaanse Dialecten
Volgens de Swadesh list worden de ikwoorden als volgt geclassificeerd:

als Italiaanse varianten: a, je, eje, mi, iu, io36

als Napolitaanse varianten: io, i' 37

als Siciliaanse varianten: iu, jo, ju, joni 38

als Calabrische varianten: j, ji, jini, ija, jia, jee, eu, jiu, iu , ia j j eu, iu, ju, ju 39

Uit dit overzicht wordt duidelijk, dat de Italiaanse ik-woorden op reeksen vocalen berusten, die
alle klinkers omvatten. Analoog aan de Franse taal zijn er in enkele gevallen in het randbereik (bij
Sardinie) ook D of Z-woorden aanwijsbaar zoals deo, dego, deu, zeo. In de randzones vindt
men in grotere aantallen langere ik-woorden zoals eje, ghj, gieo, ju, ju, iu.
De ik-woorden werken als woordbrokken, die uit een exploderende kern van de godennamen
zoals Dyaus- of de reeks klinkers IAEHIOU is ontstaan...
Merkwaardigerwijze wijken vele varianten van de ik-woorden niet alleen sterk van het Romeinse
ego, maar ook van het standaard ik-woord io in Itali af. Bovendien heeft zich in Napels een
bijzonder korte woordvorm i als ik-woord ontwikkeld.

Fig. 5: Landkaart met de lagenmodellen voor io of i en je

36
37
38
39

Italian languages Lombard, Napolitaans, Venetiaans, Siciliaans, Maceratese, Macerata, Latijn

pronouns
Swadesh List fr Sizilianisch
Swadesh list for Calabro-Sicilian - OmegaWiki

Classificaties voor Italiaanse ik-woorden

Volgens de Swadesh-lijst zijn de Italiaanse ik-woorden als volgt over de dialecten verdeeld40:

Ticinese Lombards Ticines (lmo) a

Neapolitan je
Irpinian "Vallatese" Napolitaans eje
Venetiaans (vec) mi
Siciliaans (scn) iu
Maceratese Macerata (Marche) (mac) io

Classificaties voor Zuid-Italiaanse ik-woorden

In Calabri zijn de Italiaanse ik-woorden als volgt ingedeeld41:

Het oosten van Sicili: j

Midden westen (Agrigento, Sicili) ji, jini, ija, jia, jee, eu, jiu, iu
Metafonetico (centraal) ia
Metafonetico (zuidoosten) Non Metafonetico (oosten) (Catania) j
Messinese j
Calabrese Meridionale eu, iu
Salentino (in de omgeving van Brindisi) ju, ju

Turkse ik-woorden
Turkse ik-woorden baseren alle op Men ( Mannus)42:

, , , , , , , , , , men, men

De basis voor de Indo-Europese ik-woorden

De op D-initialen baserende ikwoorden in het Savoyse (DE), in het Waalse (Dji) en in het
Campidanesische, respectievelijk Sardische (du) dialect laat zich kennelijk niet uit een Bijbelse of
christelijke basis, noch uit de Romeinse religie afleiden. De woordvorming baseert daarentegen
eerder op de Indo-Europese hemelse god Dyaus, respectievelijk de daaruit afgeleidde Deus, die
beide met een D-letter beginnen.

40 Italian languages Lombard, Neapolitan, Venetian, Sicilian, Maceratese, Macerata, Latin

41 Swadesh list for Calabro-Sicilian - OmegaWiki
42 Turkic languages

Grafische overzicht van de ik-woorden

Ter illustratie van de these, dat de ik-woorden afstammen van de godennamen Dyaus, Dieu,
Zeus, enzovoorts, worden enkele overzichtsschetsen met de verdeling van de ik-woorden als
landkaarten afgebeeld, met name voor de Franse taal en voor Europa in het algemeen.

Overzicht voor de Franse ik-woorden

In het centrum van deze kaart bevindt zich het Franse ik-woord je, dat door slijtage uit de naam
voor de Indo-Europese hemelse god Dyaus is ontstaan en oorspronkelijk wellicht met de goddelijke
naam Dieu samenviel. Door slijtage zijn de letters D en U uit Dieu weggevallen.
In het naburige Provenaalse bereik is het U in het ik-woord IEU nog steeds afleesbaar, zodat
alleen de D nog ontbreekt.
Om het Provenaalse bereik heen bevinden zich in het randbereik der Franse taal nog ik-woorden
met een D. In het noorden nemen wij in de Waalse taal het ik-woord Dji en in het oostelijke
Savoyse taalbereik het ik-woord DE waar, die als Dji uit Dyaus, Dieu , respectievelijk
De uit Deus of ook wel Ze uit Zeus zijn afgeleid.
Het Savoyse territorium bevindt zich in de omgeving van Marseille, waar zich rond 600 BCE
Griekse kolonisten als handelaren hadden bevestigd, die de import van Zeus hebben kunnen
organiseren.
Ver van de kustlijn bevindt zich het eiland Sardini met de varianten van het ik-woord DU, dat
als DU ook de goddelijke naam symboliseert.
In het buitenste randbereik bevindt zich in Cornwall bijvoorbeeld een omgeving, waarin de
bevolking als ik-woord My, respectievelijk in het Baskenland met de ik-woorden Ni, resp.
Nik, die kennelijk uit de archasche tijd stammen en alle op Dyaus gebaseerde taalvarianten
overleefd hebben.

Fig. 6: Landkaart met de lagenmodellen voor het Franse ik-woord je

De slijtagecurven van de Franse ik-woorden

Een grafische afbeelding van de Franse slijtagecurven concentreert het middelpunt in centraal
Frankrijk rondom het bereik, waarin met het ik-woord je wordt toegepast.
Ten noorden van dit bereik bevindt zich het Waalse bereik met het ik-woord Dji, dat sterk met
de godennaam Dieu correleert.
Achter het Waalse territorium ligt het gebied der Nederlanden en het oud-Engelse taalbereik met het
ik-woord ic. In het oosten bevindt zich het Duitse taalbereik met het ik-woord ich. In het
Engels is het ik-woord tot I gereduceerd.
Westelijk van Engeland bevindt zich de Cornische taal met het ik-woord my.
Ten oosten en ten zuiden van het centrale bereik met het je-pronomen bevinden zich de
Provenaalse en Occitaanse taalbreiken, die het ik-woord ieu, respectievelijk gedeeltelijk ook
iou43 toepassen.
In het bergachtige grensbereik der Pyreneen grenst het Franse territorium aan het Baskenland met
de ik-woorden Ni en Nik. Aan de andere zijde der Pyreneen begint het taalbereik met het
ik-woord yo, dat in het westen door het Portugese territorium met het ik-woord eu wordt
afgesloten.

Fig. 7: De slijtagecurven van de Franseikwoorden

43 In bijvoorbeeld Nimes en in Villar-St-Pancrace

Scandinavische ik-woorden en godennamen

In Scandinavische dialecten behoort niet alleen tot de ik-woorden, maar symboliseert ook nog
de wet, de tradities en bijvoorbeeld het echtelijke huwelijksverdrag, wat men aan het Nederlandse
woord echt (Duits: Ehe) kan aflezen: , , , en Ehe, echt44.
Tot de Scandinavische varianten van de ik-woorden behoren: I, J, j, jei, E, , i, Ej.
In de kaart kan de verdeling der Scandinavische ik-woorden als volgt afgebeeld worden (waarbij
de afsluitende consonant g overigens niet altijd wordt uitgesproken)45:

Oostelijk Noorwegen: Ja(g), J(i), Je(i), Ji, Jeg, Ja(o)

West-Noorwegen: E(g), Ei(g), (g), I,
IJslands: g
Jutlands: A, 46
Daelican47: I(g)

De Scandinavische ik-woorden worden op de kaart van Europa niet al te gedetailleerd ingetekend.

De anomalie in de omgeving van de stad Chur

Een merkwaardige anomalie der ik-woorden ieu, jau, iou, eau en ih (en de bijbehorende
godennamen) kan in de omgeving van de aan de Rijnsplitsing gelegen Zwitserse stad Chur worden
waargenomen.
1. Ten westen van Chur ontwikkelen zich de ikwoorden eerst tot IEU en verbreiden zich tot
in de Provence als IEU, respectievelijk in richting Parijs tot JE, of in Engeland tot I.
2. Ten noorden van Chur ontwikkelen zich de ik-woorden tot IH(H), Ich en dan tot Ic.
3. Ten zuiden van Chur ontwikkelen zich de ik-woorden eerst tot IOU en wisselen in het
centrale bereik tot io,respectievelijk verder in het zuiden bij Napels tot I en in Sicili tot
IU.
4. Ten oosten van Chur ontwikkelen zich de ik-woorden eerst tot JAU en veranderen in het
centrale bereik geleidelijk in het Slavische ik-woord JA, respectievelijk verder in het
zuiden in Macedoni in JAC ( JAS).
De anomalie in de omgeving van Chur wordt niet al te gedetailleerd afgebeeld, maar omwille van
de overzichtelijkheid slechts in een Europese context geschetst. Het is een toeval, dat de eerste
bisschopszetel ten noorden van de Alpen zich als centrale viersprong in de woordvorming der ikwoorden (de Franse ieu/je-tak, de Slavische iau/ja-tak, de Italiaanse iou/io-tak, en de Duitse
ihh/ih-tak presenteert48.

44 for ternity
45 Landkarte mit der Verteilung der skandinavischen Ego-Pronomina
46 In many western, northern, and southwestern Norwegian dialects, and in the western Danish dialects of Thy and
Southern Jutland, has a significant meaning: the first person singular pronoun I,
47 Volgens de landkaart (Landkarte mit der Verteilung der skandinavischen Ego-Pronomina) bevindt zich Daelican op
de grens tussen Zweden en Noorwegen. The personal pronoun "I" in Scandinavian dialects
48 Etymologische Feldlinien

Het lagenmodel der ik-woorden

De archasche laag der ik-woorden
Omdat de oudste ik-woorden naar de woordenstam man verwijzen, bij voorbeeld in het
Perzisch ( /mn/), en Turks men en met name in het oud-Perzisch # (adam), kan men
aannemen, dat de oorspronkelijk symbolische relatie mens, in dit speciale geval de eerste mens
Adam geweest moet zijn.
De uitdrukking ik heb honger werd in zo'n geval als de mens heeft honger ofwel Adam heeft
honger begrepen. Deze woordvorming vormt de fundamentele ontwikkeling van de basis der ikwoorden, die ook nu nog naar Tuisco's kind Mannus blijven verwijzen.

Moderne, op de godennamen baserende ik-woorden

Vervolgens heeft men kennelijk het evenbeeld tussen Schepper en Adam als denkbeeld
waargenomen en het modernere ik-pronomen aan de naam van God aangepast.
Het lagenmodel van de Europese ik-woorden baseert op de voorwaarden, dat:

de oudste Europese ik-woorden op Mannus baseren.

moderne ik-woorden oorspronkelijk op de naam van God gebaseerd werden, waarbij door
woordenslijtage bestanddelen verloren zijn gegaan. In het Frans werd het ik-woord in
eerste instantie uit Dieu afgeleid en vervolgens in bijvoorbeeld Dji (Waals) of in
Savoyse dialecten De veranderd, elders vanuit Dieu in het Provenaalse ieu,
respectievelijk in Nmes aus Diou in iou ingekort. Verdere inkortingen leidden
vervolgens in Noord-Frankrijk tot je, in Engeland tot I en in oostelijke richting in io
en in Napels in i.

de Italiaanse en Spaanse ik-woorden (iou, io, iu,...) baseren op de bijbehorende

godennamen Dio(s). Het Portugese ik-woord eu baseert op Deu. Zowel Dios als Deu
zijn afleidingen van Dyaus.

de Slavische ik-woorden ja, jau, jac (jas) baseren op Dyaus, waarin de consonanten D
en s zijn weggevallen.

de Scandinavische ik-woorden , je, Ja(g), J(i), Je(i), Ji, Jeg, Ja(o), enzovoorts baseren
op Dyus, waarin de consonanten D en s verloren zijn gegaan.

Samenvatting
Uit de bestudering van de ikwoorden kan men aflezen, dat de oudste laag ik-woorden van de
eerste mens Adam (Turks: men, respectievelijk mn Mannus ofwel oudPerzisch adam) afgeleid zijn. De namen Adam en Mannus als ik-woorden en Mannu in
de Sardische naam Babbu Mannu voor God signaleren een intense samenhang tussen de ikwoorden, de godennamen en de scheppingslegende(n).
Modernere ik-woorden zoals bijvoorbeeld het Sardische DU stammen daarentegen (afgezien
van het accent) direct af van de naam van de Schepper DU. Nagenoeg alle ik-woorden bestaan
uit reeksen klinkers of brokstukken van de naam Dyaus, respectievelijk Deus of Zeus.
Uit de ikwoorden der randgebieden kan men de karakteristieke D- respectievelijk Zafleidingen aflezen, zoals bijvoorbeeld het Waalse dji, het Savoyse de, d', zheu, en de
Sardische ik-varianten dego, ego, zeu, en du.
De ik-woorden behoren tot de meestgebruikte woorden en neigen daarom met name in locale
dialecten voor zeevarende handelsnaties (zoals Engeland, Noorwegen, Veneti en Napels) tot
woordslijtage tot in het 1-letterige bereik. In Napels, West-Noorwegen, Schotland en Engeland
reduceert daarbij de woordlengte van het ik-woord af tot een minimale lengte van n letter: i,
in Veneti en Schotland tot a, in IJsland tot e en in Jutland, in Albani tot u, respectievelijk in
West-Noorwegen tot .

Inhoud
Scheppingsverhalen..............................................................................................................................2
Genesis.............................................................................................................................................2
Brahma.............................................................................................................................................2
Hu.....................................................................................................................................................2
Klinkers................................................................................................................................................3
Godennamen, die uit klinkers bestaan.............................................................................................3
Ik-woorden, die uit klinkers bestaan............................................................................................3
Hymnen door recitatie van klinkers beschreven door Demetrius.................................................3
Ik-woorden........................................................................................................................................4
De woordslijtage der ik-woorden.................................................................................................5
Roemeense ik-woorden en godennamen .....................................................................................6
Het Roemeense ik-woord (ie)............................................................................................6
God (z).................................................................................................................................6
Franse ik-woorden en godennamen..............................................................................................7
Het Savoyse Dialect....................................................................................................................7
De dag van Dius.....................................................................................................................7
De goddelijke naam (Dyu)..................................................................................................7
Adieu......................................................................................................................................7
Het Savoyse Ik-woord (De).............................................................................................8
Het Waalse Ik-woord Dji.....................................................................................................8
De Uerdinger scheidingslijn tussen ik en ich.......................................................................8
Het Ik-woord iu in Villar-St-Pancrace...............................................................................8
Het Ik-woord Yiou in Nmes................................................................................................9
Ik-woorden en godennamen in het Sardisch..............................................................................10
Het Sardijnse Woordenboek......................................................................................................10
Babbu Mannu.......................................................................................................................11
Augustinus............................................................................................................................11
Mannus.................................................................................................................................11
Tuisco........................................................................................................................................12
Het Sardische ik-woord.........................................................................................................13
Italiaanse Dialecten........................................................................................................................14
Classificaties voor Italiaanse ik-woorden..............................................................................15
Classificaties voor Zuid-Italiaanse ik-woorden.....................................................................15
Turkse ik-woorden.....................................................................................................................15
De basis voor de Indo-Europese ik-woorden.............................................................................15
Grafische overzicht van de ik-woorden..........................................................................................16
Overzicht voor de Franse ik-woorden .......................................................................................16
De slijtagecurven van de Franse ik-woorden........................................................................18
Scandinavische ik-woorden en godennamen.............................................................................19
De anomalie in de omgeving van de stad Chur.............................................................................19
Het lagenmodel der ik-woorden......................................................................................................20
De archasche laag der ik-woorden............................................................................................20
Moderne, op de godennamen baserende ik-woorden.................................................................20
Samenvatting......................................................................................................................................21