Prirucnik Tehnologija Municije

SADRAJ
Paragraf
Strana
PREDGOVOR ....................................................................................................... ii
POPIS ILUSTRACIJA ............................................................................................ xiii
POPIS TABELA ..................................................................................................... xvi
POPIS SKRAENICA I AKRONIMA ..................................................................... xvii
1-1
1-2
1-3
1-4
POGLAVLJE 1
UVOD
SVRHA ....................................................................................................
HISTORIJAT ............................................................................................
NAMJENA ................................................................................................
PREGLED ................................................................................................
1-1
1-1
1-3
1-4
POGLAVLJE 2
TIPOVI PROJEKTILA
2-1
UVOD ......................................................................................................
2-2
TIP ORUJA ............................................................................................
2-2.1
ARTILJERIJA ..........................................................................
2-2.2
GLAVNO NAORUANJE TENKOVA ......................................
2-2.3
MINOBACAI ..........................................................................
2-3
TIPOVI PROJEKTILA PREMA UINCIMA NA CILJU .............................
2-3.1
PROTIVPJEADIJSKI ............................................................
2-3.2
PROTIV MATERIJALNI ...........................................................
2-3.2.1
Tvrdi ciljevi .................................................................
2-3.2.2
Mekani ciljevi .............................................................
2-3.3
OSVJETLJENJE BOJITA ......................................................
2-3.4
PRIKRIVANJE I OZNAAVANJE NA BOJITU .....................
2-3.5
MUNICIJA ZA OBUKU ............................................................
REFERENCE.........................................................................................................
2-1
2-1
2-1
2-4
2-5
2-8
2-9
2-9
2-9
2-10
2-10
2-10
2-13
2-13
POGLAVLJE 3
MATERIJALI
UVOD ......................................................................................................
TRENDOVI U KONSTRUKCIJI ...............................................................
ELJEZNI MATERIJALI ..........................................................................
3-3.1
UGLJINI ELICI ....................................................................
3-3.1.1 Definicija ...........................................................................
3-3.1.2 Niskougljenini elici .........................................................
3-3.1.3 Srednje i visokougljni elici .............................................
3-3.2
LEGIRANI ELICI ...................................................................
3-3.2.1 Definicija ...........................................................................
3-3.2.2 Legirajui elementi ............................................................
3-3.2.3 Osobine ............................................................................
3-3.3
ELICI VISOKE FRAGMENTACIJE .......................................
3-3.3.1 Definicije ...........................................................................
3-3.3.2 Tipovi elika visoke fragmentacije ....................................
3-3.3.3 Osobine ............................................................................
3-1
3-1
3-1
3-1
3-1
3-3
3-5
3-8
3-8
3-8
3-9
3-10
3-10
3-10
3-10
3-1
3-2
3-3
MIL-HDBK-756 (AR)
3-3.4
LIVENO ELJEZO ...................................................................
3-3.4.1 Perlitno eljezo za kovanje i izvlaenje ............................
3-3.4.2 eljezo za izvlaenje ili nodularno eljezo ........................
3-4
NEELJEZNI METALI .............................................................
3-4.1
DEFINICIJA .............................................................................
3-4.2
LEGURE LAKIH METALA .......................................................
3-4.2.1 Postupak proizvodnje .......................................................
3-4.2.1.1
Aluminijum .................................................................
3-4.2.1.2
Magnezijum ...............................................................
3-4.2.2 Osobine ............................................................................
3-4.2.2.1
Aluminijum .................................................................
3-4.2.2.2
Magnezijum ...............................................................
3-4.2.3 Primjena i ogranienja ......................................................
3-4.2.3.1
Aluminijum .................................................................
3-4.2.3.2
Magnezijum ...............................................................
3-4.3
LEGURE TEKIH METALA.....................................................
3-4.3.1 Postupci proizvodnje i oprema .........................................
3-4.3.1.1
Legure volframa .........................................................
3-4.3.1.2
Osiromaeni uranijum ................................................
3-4.4
LEGURE BAKRA .....................................................................
3-4.4.1 Postupak proizvodnje .......................................................
3-4.4.2 Osobine ............................................................................
3-5
NEMETALNI MATERIJALI.......................................................................
REFERENCE.........................................................................................................
BIBLIOGRAFIJA ....................................................................................................
4-1
4-2
POGLAVLJE 4
METODI PROIZVODNJE
UVOD ......................................................................................................
4-1.1
ISTORIJAT ..............................................................................
4-1.2
POSTROJENJA ZA PROIZVODNJU ......................................
4-1.3
STANDARDIZACIJA ...............................................................
4-1.4
AKTUALNI KORITENI POSTUPCI .......................................
PROCESI OBLIKOVANJA METALA .......................................................
4-2.1
KOVANJE U TOPLOM STANJU - TERMIKA
OBRADA (HF-HT) I MAINSKA OBRADA..............................
4-2.1.1 Parametri sirovina .............................................................
4-2.1.2 Odvajanje iz gredice .........................................................
4-2.1.3 Zagrijavanje gredice .........................................................
4-2.1.4 Kovanje .............................................................................
4-2.1.5 Struganje konture i odsjecanje .........................................
4-2.1.6 Suavanje .........................................................................
4-2.1.7 Termika obrada ...............................................................
4-2.1.8 Operacije mainske i zavrne obrade ..............................
4-2.1.8.1
Buenje, poravnavanje ela i obaranje ivica..............
4-2.1.8.2
Zavrno struganje ......................................................
4-2.1.8.3
Obrada dna i narezivanje navoja ...............................
4-2.1.8.4
Montaa bazne ploice ..............................................
4-2.1.8.5
Mainska obrada leita prstena ...............................
ii
3-11
3-11
3-12
3-12
3-12
3-12
3-12
3-12
3-12
3-13
3-13
3-13
3-13
3-13
3-15
3-15
3-15
3-15
3-16
3-17
3-17
3-17
3-17
3-18
3-18
3-20
3-21
4-1
4-1
4-2
4-3
4-3
4-3
4-3
4-6
4-7
4-8
4-9
4-11
4-12
4-13
4-14
4-15
4-15
4-16
4-17
4-18
MIL-HDBK-756 (AR)
4-2.1.8.6
Bruenje centrirajueg prstena .................................. 4-18
4-2.1.8.7
Dobijanje rotirajueg prstena ..................................... 4-19
4-2.1.8.8
Mainska obrada rotirajueg prstena ........................ 4-20
4-2.1.8.9
Oznaavanje projektila .............................................. 4-21
4-2.1.8.10 Priprema povrine...................................................... 4-21
4-2.1.8.11 Bojenje ....................................................................... 4-22
4-2.2
AICA U VRUEM STANJU - HLADNO IZVLAENJE ....... 4-22
4-2.2.1 Parametri sirovine ............................................................. 4-23
4-2.2.2 Odvajanje iz gredice ......................................................... 4-23
4-2.2.3 Oblikovanje aicu u vruem stanju ................................. 4-23
4-2.2.4 Koncentrino struganje i odsjecanje ................................. 4-23
4-2.2.5 Priprema povrine ............................................................ 4-23
4-2.2.6 Hladno oblikovanje ........................................................... 4-23
4-2.2.7 Termike obrade ............................................................... 4-24
4-2.2.8 Dotjerivanje ela i oblikovanje konture otvorenoga kraja.. 4-24
4-2.2.9 Oblikovanje oivala ........................................................... 4-24
4-2.2.10 Mainska obrada .............................................................. 4-24
4-2.3
ISTISKIVANJE U HLADNOM STANJU ................................... 4-25
4-2.4
MAINSKA OBRADA IZ KOVANOG OBRATKA .................... 4-26
4-2.5
DUBOKO IZVLAENJE .......................................................... 4-27
REFERENCE......................................................................................................... 4-27
BIBLIOGRAFIJA .................................................................................................... 4-27
POGLAVLJE 5
PROIZVODNJA KONVENCIONALNIH TRENUTNO FUGASNIH (HE) I OSTALIH
PROJEKTILA SA DUBOKOM GRAVUROM
5-1
UVOD ...................................................................................................... 5-1
5-1.1
PARAMETRI KONSTRUKCIJE ............................................... 5-1
5-1.2
FIZIKALNI OPIS ...................................................................... 5-2
5-1.2.1
Projektil 155 mm M549A1 HERA............................... 5-2
5-1.2.2
Projektil 155 mm M107 HE ........................................ 5-2
5-2
PROIZVODNJA TRENUTNO FUGASNOG PROJEKTILA
(TIP M549A1) .......................................................................................... 5-3
5-2.1
PROIZVODNJA TIJELA BOJEVE GLAVE .............................. 5-3
5-2.1.1 Konstrikcija ....................................................................... 5-3
5-2.1.2 Izbor postupka proizvodnje ............................................... 5-4
5-2.1.3 Parametri materijala ......................................................... 5-4
5-2.1.4 Tipian redoslijed operacija .............................................. 5-4
5-2.1.4.1
Operacije oblikovanja ................................................ 5-4
5-2.1.4.2
Termika obrada ........................................................ 5-6
5-2.1.4.3
Operacije zavrne obrade.......................................... 5-6
5-2.2
PROIZVODNJA TIJELA RAKETNOG MOTORA .................... . 5-8
5-2.2.2 Tipini redoslijed operacija ............................................... 5-8
5-2.2.2.1
Operacije oblikovanja ................................................ 5-9
5-2.2.2.2
Primjena rotirajueg prstena ..................................... 5-9
5-2.2.2.3
Termika obrada ........................................................ 5-9
5-2.2.2.4
Operacije zavrne obrade.......................................... 5-9
5-3
PROIZVODNJA TRENUTNO FUGASNIH PROJEKTILA (TIP M107) ..... 5-10
REFERENCE......................................................................................................... 5-11
iii
MIL-HDBK-756 (AR)
6-1
6-2
6-3
POGLAVLJE 6
PROIZVODNJA PROJEKTILA NOSAA
UVOD ......................................................................................................
6-1.1
PARAMETRI DIZAJNA ............................................................
6-1.2
FIZIKI OPIS ...........................................................................
6-1.2.1 Projektili nosai (155 mm M483A1, tip sa submunicijom)
6-1.2.2 Projektil nosa (155 mm M825, tip dimni).........................
6-1.2.3 Projektil nosa (155 mm M485AA2, tip osvjetljavajui) ....
PROIZVODNJA PROJEKTILA 155 mm M483A1 ....................................
6-2.1
PROIZVODNJA KOULJICE PROJEKTILA ...........................
6-2.1.1 Dizajn ................................................................................
6-2.1.2 Odabiranje proizvodnog procesa ......................................
6-2.1.3 Parametri materijala .........................................................
6-2.1.4 Tipini redoslijed operacija ...............................................
6-2.1.4.1
Odvajanje iz gredice, skidanje oksidacije ..................
6-2.1.4.2
Ubadanje i probadanje ..............................................
6-2.1.4.3
Izvlaenje i probadanje nosa, sporo hlaenje,
i samarenje unutarnjeg promjera .............................
6-2.1.4.4 Grubo tokarenje spoljnjega promjera .............................
6-2.1.4.5 Izvlaenje u hladnom stanju, oputanje naprezanja.......
6-2.1.4.6 Odsjecanje, zavrno tokarenje dosjeda prstena,
buenje UP na nosu i zaravnavanje ...............................
6-2.1.4.7 Zavarivanje vodeega prstena, oputanje naprezanja,
grubo tokarenje prstena .................................................
6-2.1.4.8 Termika obrada, kaljenje, temperiranje i hlaenje ........
6-2.1.4.9 Zavrno tokarenje spoljnjega promjera ..........................
6-2.1.4.10 Zavrno buenje UP, ispiranje i kontrola
namagnetiziranih estica ...........................................
6-2.1.4.11 Buenje, poravnavanje ela i lijebljenje ...................
6-2.1.4.12 Otvor za klin i skidanje otrih rubova .........................
6-2.1.4.13 Bruenje prednjeg i stranjeg centrirajueg prstena .
6-2.1.4.14 Ispiranje i fosfatiranje .................................................
6-2.1.4.15 Omatanje fiberglasom i tretiranje ...............................
6-2.1.4.16 Zavrno struganje fiberglasa .....................................
6-2.1.4.17 Zavrno struganje prstena .........................................
6-2.1.5 Razlike u proizvodnji kouljice za M825 i M485A2 ...........
6-2.2
PROIZVODNJA OIVALA I DNA ............................................
6-2.2.2 Materijal ............................................................................
6-2.2.4 Razlike u proizvodnji oivala i dna za M825 i M485A2 .....
6-2.2.4.1
Oivali ........................................................................
6-2.2.4.2
Dna ............................................................................
SKLAPANJE KOULJICE I OIVALA .....................................................
6-3.1
NANIJETI HERMETIK NAVOJA, NAVRNUTI I
DJELOVATI OBRTNIM MOMENTOM .....................................
6-3.2
ISPITIVANJE ZRAKOM SPOJA KOULJICE I OIVALA .......
6-3.3
ODMASTITI POMOU PARE, NANIJETI TEMELJNU
BOJU, STAVITI TITNIKE PRILIKOM BOJENJA, ZATITITI
PRSTEN I OBOJITI .................................................................
iv
6-1
6-1
6-1
6-2
6-2
6-2
6-2
6-3
6-3
6-3
6-3
6-3
6-4
6-4
6-4
6-5
6-5
6-6
6-6
6-6
6-7
6-7
6-7
6-7
6-7
6-8
6-8
6-8
6-8
6-9
6-9
6-9
6-9
6-9
6-9
6-9
6-10
6-10
6-10
6-10
6-11
MIL-HDBK-756 (AR)
6-3.4
SKLOPITI ZAPTIVNI PRSTEN I GUMENI ZATITNI PRSTEN 6-11
REFERENCE......................................................................................................... 6-11
POGLAVLJE 7
PROIZVODNJA KUMULATIVNIH PROJEKTILA
7-1
UVOD ......................................................................................................
7-1.1
7-1.2
FIZIKI OPIS ...........................................................................
7-1.2.1 105 mm M456A2 HEAT-T-MP ..........................................
7-1.2.2 120 mm M830 HEAT-T-MP ..............................................
7-2
PROIZVODNJA KUMULATIVNOG PROJEKTILA M456A2 ....................
7-2.1
PROIZVODNJA KOULJICE ..................................................
7-2.1.1 Dizajn ................................................................................
7-2.1.5 Razlike u proizvodnji kouljice za 120 mm M830 .............
7-2.2
PROIZVODNJA ODSTOJNIKA ...............................................
7-2.2.1 Dizajn ................................................................................
7-2.2.4.1
Ekstrudiranje u hladnom stanju .................................
7-2.2.4.2
Kovanje u toplom stanju-termika obrada .................
7-2.2.5 Razlike u proizvodnji odstojnika za 120 mm M830 ...........
7-2.3
PROIZVODNJA KUMULATIVNOG LIJEVKA ..........................
7-2.3.1 Dizajn ................................................................................
7-2.3.5 Razlike u proizvodnji kumulativnog lijevka za
120 mm M830 ...................................................................
7-2.4
PROIZVODNJA ZAPTIVNOG PRSTENA ...............................
7-2.4.1 Parametri materijala (M456A2) .........................................
7-2.4.3 Razlike u proizvodnji zaptivnog prstena za 120 mm M830
7-2.5
PROIZVODNJA KRILACA .......................................................
7-2.5.1 Parametri materijala (M456A2) .........................................
7-2.5.3 Razlike u proizvodnji krilaca za 120 mm M830 ................
7-2.6
PROIZVODNJA TIJELA STABILIZATORA .............................
7-2.6.3 Razlike u proizvodnji tijela stabilizatora za 120 mm M830
7-3
SKLAPANJE METALNIH DIJELOVA.......................................................
7-3.1
PROJEKTIL, KUMULATIVNI, M456A2....................................
7-3.2
PROJEKTIL, KUMULATIVNI, M830 ........................................
REFERENCE.........................................................................................................
7-1
7-1
7-1
7-1
7-2
7-2
7-2
7-2
7-3
7-4
7-4
7-4
7-5
7-5
7-5
7-6
7-6
7-6
7-7
7-8
7-8
7-8
7-8
7-9
7-9
7-9
7-10
7-10
7-11
7-11
7-11
7-11
7-12
7-12
7-12
7-12
7-12
7-13
7-13
7-13
7-14
7-14
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE 8
PROIZVODNJA PROJEKTILA KOJI DJELUJU KINETIKOM ENERGIJOM
8-1
UVOD ...................................................................................................... 8-1
8-1.1
PARAMETRI DIZAJNA ............................................................ 8-1
8-1.2
FIZIKI OPIS ........................................................................... 8-1
8-2
PROIZVODNJA PROJEKTILA 105 mm M883 ........................................ 8-3
8-2.1
PROIZVODNJA PENETRATORA ........................................... 8-3
8-2.1.1 Dizajn ................................................................................ 8-3
8-2.1.2 Odabiranje proizvodnog procesa ...................................... 8-3
8-2.1.4 Tipini redoslijed operacija ............................................... 8-3
8-2.2
PROIZVODNJA SABOTA ....................................................... 8-4
8-2.2.1 Dizajn i parametri materijala ............................................. 8-4
8-2.2.2 Odabiranje proizvodnog procesa i redoslijed operacija .... 8-4
8-2.3
PROIZVODNJA BALISTIKE KAPE I CENTRIRAJUEG
PRSTENA ................................................................................ 8-4
8-2.3.1 Balistika kapa .................................................................. 8-4
8-2.3.2 Vodei prsten .................................................................... 8-5
8-2.4
PROIZVODNJA ZAPTIVNOG PRSTENA, ZAPTIVNE
TRAKE I STRANJE ZAPTIVKE ............................................. 8-5
8-2.5
PROIZVODNJA KRILACA ...................................................... 8-6
REFERENCE......................................................................................................... 8-6
9-1
9-2
POGLAVLJE 9
MINOBACAKA MUNICIJA
UVOD ......................................................................................................
9-1.1
PARAMETRI KONSTRUKCIJE ...............................................
9-1.2
FIZIKI OPIS ...........................................................................
9-1.2.1 Trenutno fugasna mina .....................................................
9-1.2.2 Dimna mina ......................................................................
9-1.2.3 Osvjetljavajua mina .........................................................
PROIZVODNJA TRENUTNO FUGASNIH PROJEKTILA (tip M374) .......
9-2.1
PROIZVODNJA TIJELA PROJEKTILA ...................................
9-2.1.1 Konstrukcija ......................................................................
9-2.1.2 Izbor postupka proizvodnje ...............................................
9-2.1.3 Parametri sirovine .............................................................
9-2.1.4 Tipian redoslijed operacija ..............................................
9-2.1.4.1
Operacije oblikovanja ................................................
9-2.1.4.1.1 HF-HT postupak ........................................................
9-2.1.4.1.2 HC-CD postupak........................................................
9-2.1.4.2
Mainska obrada .......................................................
9-2.1.4.2.1 HF-HT postupak ........................................................
9-2.1.4.2.2 HC-CD postupak........................................................
9-2.1.4.3
Termike obrade ........................................................
9-2.1.4.3.1 HF-HT ........................................................................
9-2.1.4.3.2 HC-CD postupak........................................................
9-2.1.4.4
Priprema povrine i bojenje .......................................
9-2.1.5 Tijelo dimnog projektila .....................................................
9-2.1.6 Osvjetljavajui projektili ....................................................
vi
9-1
9-1
9-2
9-2
9-3
9-4
9-4
9-5
9-5
9-6
9-6
9-6
9-7
9-7
9-7
9-8
9-8
9-8
9-8
9-8
9-8
9-8
9-9
9-9
MIL-HDBK-756 (AR)
9-2.2
KRILCE I KUITE OSNOVNOG PUNJENJA .......................
9-2.2.2 Operacije oblikovanja .......................................................
9-2.2.2.1 Kuite osnovnog punjenja ...............................................
9-2.2.2.2 Krilca .................................................................................
9-2.2.3 Termika obrada ...............................................................
9-2.2.4 Operacije mainske obrade ..............................................
9-2.2.4.1 Kuite osnovnog punjenja ...............................................
9-2.2.4.2 Krilca .................................................................................
9-2.2.5 Operacije zavrne obrade ................................................
9-2.3
KONUS STRANJEG DIJELA ................................................
REFERENCE.........................................................................................................
BIBLIOGRAFIJA ....................................................................................................
9-10
9-10
9-10
9-10
9-10
9-10
9-11
9-11
9-11
9-11
9-11
9-11
9-11
POGLAVLJE 10
PROIZVODNJA ELINIH AHURA ZA METAK
UVOD ......................................................................................................
10-1.1
10-1.2
FIZIKI OPIS ...........................................................................
10-1.2.1 Duboko vuena ahura .....................................................
10-1.2.2 Viedjelna, spiralno motana ahura .................................
10-1.2.3 Kovana ahura .................................................................
10-1.3
IZBOR PROIZVODNOG PROCESA .......................................
POSTUPAK DUBOKOG IZVLAENJA ...................................................
10-2.1 MATERIJAL ..................................................................................
10-2.1.1 Priprema oblika rondele za preradu .................................
10-2.1.2 Nesferoidizirani rondele ili ploe .......................................
10-2.2
PRIPREMA ZA IZVLAENJE ANETA ...............................
10-2.3
PREDIZVLAENJE I IZVLAENJE ANETA ......................
10-2.4
TERMIKI PROCES ...............................................................
10-2.5
IZVLAENJE ...........................................................................
10-2.6
OBREZIVANJE (OPSJECANJE) .............................................
10-2.7
PREDOBLIKOVANJE I OBIKOVANJE DNA ...........................
10-2.8
IZRADA OTVORA ZA KAPSLU...............................................
10-2.9
TERMIKI TRETMAN .............................................................
10-2.10 ARENJE POVRINE DNA ....................................................
10-2.11 ISPITIVANJE PORASTA VISOKIH NAPONA .........................
10-2.12 SUAVANJE, OBLIKOVANJE GRLA, KALIBRIRANJE ..........
10-2.13 MAINSKA OBRADA DNA I UKUPNE DUINE .....................
10-2.14 ARENJE USTA ......................................................................
10-2.15 KALIBRIRANJE USTA ............................................................
10-2.16 ZATITNA PREVLAKA ...........................................................
SPIRALNO MOTANE AHURE ..............................................................
10-3.1
KOMPONENTE MATERIJALA ................................................
10-3.2
METODI PROIZVODNJE ........................................................
10-3.2.1 Dno ...................................................................................
10-3.2.1.1 Zagrijavanje, sjeenje i kovanje ipke .......................
10-3.2.1.2 Mainska obrada prve strane (spolja)........................
10-3.2.1.3 Mainska obrada druge strane (unutra).....................
10-3.2.1.4 Provoenje i izrada otvora kapsle..............................
10-3.2.1.5 ienje i priprema povrine .....................................
10-1
10-1
10-1
10-1
10-1
10-2
10-2
10-3
10-3
10-3
10-3
10-3
10-3
10-4
10-4
10-4
10-4
10-5
10-5
10-5
10-5
10-5
10-5
10-5
10-6
10-6
10-6
10-6
10-6
10-6
10-6
10-7
10-7
10-7
10-7
10-1
10-2
10-3
vii
MIL-HDBK-756 (AR)
10-3.2.1.6 Lakiranje i peenje .....................................................
10-3.2.2 Prsten ...............................................................................
10-3.2.2.1 Otpresak ....................................................................
10-3.2.2.2 arenje ......................................................................
10-3.2.2.3 ienje, podmazivanje i hladno oblikovanje ............
10-3.2.2.4 Pranje, arenje, skidanje ljuskavosti ..........................
10-3.2.2.5 ienje i priprema povrine .....................................
10-3.2.3 Tijelo .................................................................................
10-3.2.3.1 Odmotavanje, ravnavanje i otpresivanje....................
10-3.2.3.2 Valjanje i izrada prirubnice tijela ................................
10-3.3
KALIBRIRANJE TIJELA I SKLAPANJE KOMPONENATA ......
10-3.4
SPIRALNO MOTANA AHURA METKA M115 .......................
10-4
KOVANO DNO ZA POTROIVU AHURU METKA (Ref. 5) ..................
10-4.1
MATERIJAL .............................................................................
10-4.2
PRIPREMA PRIPREMKA ........................................................
10-4.3
KOVANJE I NORMALIZIRANJE..............................................
10-4.4
GRUBA MAINSKA OBRADA ................................................
10-4.5
TERMIKA OBRADA ..............................................................
10-4.6
ZAVRNA MAINSKA OBRADA ............................................
REFERENCE.........................................................................................................
BIBLIOGRAFIJA ....................................................................................................
10-7
10-7
10-7
10-8
10-8
10-8
10-9
10-9
10-9
10-9
10-9
10-10
10-10
10-10
10-10
10-10
10-11
10-11
10-11
10-12
10-12
POGLAVLJE 11
OSIGURANJE PROIZVODA
11-1
UVOD ......................................................................................................
11-2
SISTEM KONTROLE I ZAHTJEVI PROGRAMA KVALITETA.................
11-2.1
ZAHTJEVI SISTEMA KONTROLE ..........................................
11-2.2
ZAHTJEVI PROGRAMA KVALITETA .....................................
11-3
ISPITIVANJE OSIGURANJA KVALITETA...............................................
11-3.1
ISPITIVANJE PRVOG PROIZVODA .......................................
11-3.2
ISPITIVANJA USAGLAENOSTI ............................................
REFERENCE.........................................................................................................
BIBLIOGRAFIJA ....................................................................................................
11-1
11-1
11-1
11-1
11-2
11-2
11-2
11-2
11-2
POGLAVLJE 12
OCJENJIVANJE OSOBINA
UVOD ......................................................................................................
12-1.1
PODLOGA ...............................................................................
12-1.2
SPECIFIKACIJE ......................................................................
12-1.3
STANDARDI ............................................................................
ISPITIVANJE NA ZATEZANJE ................................................................
12-2.1
SVRHA ISPITIVANJA ..............................................................
12-2.2
OPREMA KOJA SE KORISTI..................................................
12-2.3
EPRUVETE KOJE SE KORISTE ............................................
12-2.4
ISPITNI REZULTATI ...............................................................
ISPITIVANJE UDARNE ILAVOSTI ........................................................
12-3.1
12-3.2
ISPITIVANJE TVRDOE .........................................................................
12-4.1
12-4.2
12-1
12-1
12-1
12-1
12-2
12-2
12-2
12-2
12-3
12-4
12-4
12-4
12-4
12-4
12-5
12-1
12-2
12-3
12-4
viii
MIL-HDBK-756 (AR)
12-4.3
SPECIFIKACIJA ZAHTJEVA ...................................................
12-4.4
EPRUVETE KOJE SE KORISTE ............................................
12-4.5
REZULTATI ISPITIVANJA ......................................................
12-5
HEMIJSKE ANALIZE ...............................................................................
12-5.1
12-5.2
12-5.3
12-5.4
PRIPREMANJE UZORKA .......................................................
12-5.5
12-6
SLANI SPREJ ..........................................................................................
12-6.1
12-6.2
OPIS OPREME KOJA SE KORISTI ........................................
12-6.3
12-6.4
PRIPREMANJE UZORKA .......................................................
12-6.5
12-7
OSTALA ISPITIVANJA ............................................................................
12-7.1
HEMIJSKO NAGRIZANJE.......................................................
12-7.2
ISPITIVANJE NA PRITISAK ....................................................
12-7.3
ISPITIVANJE NA SAVIJANJE .................................................
12-7.4
ISPITIVANJE JAINE NA UDAR ............................................
REFERENCE.........................................................................................................
BIBLIOGRAFIJA ....................................................................................................
12-5
12-5
12-6
12-6
12-6
12-6
12-6
12-7
12-7
12-7
12-7
12-7
12-7
12-7
12-7
12-8
12-8
12-8
12-9
12-9
12-10
12-11
POGLAVLJE 13
DIMENZIONALNO KONTROLISANJE
13-1
UVOD ......................................................................................................
13-2
PREZENTACIJA RUNE OPREME KOJA SE KORISTI ........................
13-3
SADANJA AUTOMATIZACIJA ..............................................................
13-3.1
OPREMA ZA AUTOMATSKO KONTROLISANJE ..................
13-3.2
UNUTAR-PROCESNO KONTROLISANJE .............................
13-4
BUDUNOST KOMPJUTERIZOVANE PROIZVODNJE .........................
13-4.1
KOMPJUTEROM PODRANA PROIZVODNJA (CAM) ..........
13-4.2
BUDUA PRIJEMNA KONTROLNA PROCESNA OPREMA .
REFERENCE.........................................................................................................
BIBLIOGRAFIJA ....................................................................................................
13-1
13-1
13-4
13-4
13-4
13-4
13-4
13-5
13-5
13-5
POGLAVLJE 14
ISPITIVANJE BEZ RAZARANJA
14-1
UVOD ......................................................................................................
14-1.1
KRITERIJUM ISPITIVANJA BEZ RAZARANJA ......................
14-1.2
NDT METODI KOJI SE PRIMJENJUJU NA METALNE
DIJELOVE PROJEKTILA ........................................................
14-2
ISPITIVANJE PROPUTANJA (LT) ........................................
14-3
KONTROLISANJE MAGNETNIM PRAHOM (MPI) .................
14-4
HIDROSTATIKO ISPITIVANJE (HIDROISPITIVANJE) ........
14-5
ISPITIVANJE VRTLONOM STRUJOM .................................
14-6
ULTRAZVUNO ISPITIVANJE ...............................................
REFERENCE.........................................................................................................
BIBLIOGRAFIJA ....................................................................................................
RJENIK ...............................................................................................................
INDEKS .................................................................................................................
ix
14-1
14-1
14-1
14-2
14-2
14-4
14-5
14-7
14-8
14-9
G-1
I-1
MIL-HDBK-756 (AR)
POPIS ILUSTRACIJA
Slika br.
Naslov
Strana
2-1
Tipina 105 mm polusjedinjena municija ........................................................2-2
2-2
Tipina municija za odvojeno punjenje ...........................................................2-2
2-3
Projektil 155 mm .............................................................................................2-3
2-4
105 mm M392 pancirno-probojni sa odbacivim sabotom ............................... 2-4
2-5
105 mm M456 HEAT metak............................................................................2-6
2-6
81 mm M374A3 HE mina ................................................................................2-6
2-7
81 mm M375 dimna mina (sa centralnim rasprskavanjem) ............................ 2-6
2-8
81 mm M819 dimna mina (sa izbacivanjem na dnu) ...................................... 2-7
2-9
81 mm M853 osvjetljavajua mina ..................................................................2-7
2-10
4,2 HE mina M329A2 ....................................................................................2-7
2-11
4,2 dimna mina WP M328A1 .........................................................................2-8
2-12
4,2 osvjetljavajua mina M335A2 ..................................................................2-8
2-13
155 mm protivpjeadijski projektili ..................................................................2-11
2-14
155 mm M485A2 osvjetljavajui projektil ........................................................2-12
2-15
Tipovi WP projektila ........................................................................................2-12
3-1
Uticaj mangana i ugljika na zateznu vrstou toplo valjanih ugljinih elika... 3-2
3-2
Uticaj hladne obrade na osobine istezanja elika ........................................... 3-5
3-3
Minimalne mehanike osobine toplo valjanih ipki od ugljinog elika ........... 3-6
3-4
Uporedna mikrostruktura aluminijumskog oivala .......................................... 3-15
3-5
Uticaj hladne prerade na bakar i leguru bakar cink ........................................ 3-18
4-1
Postupak kovanje u vruem stanju-termike i mainske obrade .................... 4-4
4-2
Postupak hladnog izvlaenja- aica u toplom stanju .................................... 4-5
4-3
Postupak hladnog istiskivanja.........................................................................4-5
4-4
Metode odvajanja dijelova iz gredice ..............................................................4-8
4-5
Odsjecanje pripremka u vruem stanju nakon zagrijavanja gredice ............... 4-9
4-6
Operacije u toplom stanju na kovakoj presi ..................................................4-10
4-7
Operacija centralnog buenja .........................................................................4-11
4-8
Operacija struganja konture ............................................................................4-12
4-9
Operacije suavanja u toplom i vruem stanju ...............................................4-13
4-10
Operacija samarenja unutranjosti ...............................................................4-14
4-11
Operacija samarenja vanjske povrine .........................................................4-15
MIL-HDBK-756 (AR)
4-12
Operacija buenja otvora, poravnavanja ela i obaranja ivica ........................ 4-16
4-13
Zavrno struganje vanjskih povrina ..............................................................4-16
4-14
Obrada ela dna i urezivanje navoja ..............................................................4-17
4-15
Zavarivanje pokrivke dna ................................................................................4-17
4-16
Mainska obrada leita prstena ....................................................................4-18
4-17
Bruenje bez centriranja .................................................................................4-19
4-18
Metod dobijanja prstena konusnom matricom ................................................4-19
4-19
Postupak zavarivanja obloge ..........................................................................4-20
4-20
Operacija oznaavanja i tampanja ................................................................4-21
4-21
Metod pripremanja povrine prskanjem sprejom ............................................ 4-21
4-22
Vrste istiskivanja u hladnom stanju.................................................................4-26
4-23
ema alata za istiskivanje u hladnom stanju ..................................................4-26
5-1
155 mm HERA projektil ..................................................................................5-1
5-2
155 mm M107 HE projektil .............................................................................5-2
5-3
155 mm M549A1 HERA raketni motor i bojeva glava..................................... 5-3
5-4
Redoslijed operacija oblikovanja, M549A1, tijelo bojeve glave ...................... 5-5
5-5
Redoslijed oblika, tijelo raketnog motora M549A1 .......................................... 5-8
6-1
Komponente za 155 mm M483A1 ..................................................................6-3
6-2
Komponente za 155 mm M485A2 ..................................................................6-8
6-3
Baza, 155 mm M825 .......................................................................................6-10
7-1
Dijelovi projektila za 105 mm M456A2 ............................................................7-3
7-2
Dijelovi projektila za 120 mm M830 ................................................................7-3
7-3
Redoslijed oblikovanja za kouljicu, 105 mm M456A2 i 120 mm M830 ......... 7-5
7-4
Tipini redoslijed oblikovanja, ekstrudiranje u hladnom stanju,

odstojnik za 105 mm M456A2 .......................................................................7-6
7-5
Tipini redoslijed oblikovanja, kovanje u toplom stanju (formiranje),

odstojnik za 105 mm M456A2 .......................................................................7-7
7-6
Tipini redoslijed oblikovanja, kovanje u toplom stanju (izvaenje),

odstojnik za 105 mm M456A2 ........................................................................7-7
7-7
Proces protusmj. istiskivanja kumulativnog lijevka za 105 mm M456A2 ........ 7-10
7-8
Protusmjerno istiskivanje na presi kumulativnog lijevka za M830 .................. 7-10
7-9
Detalj krilca za 105 mm M456A2 ....................................................................7-11
7-10
Detalj krilca za 120 mm M830 ........................................................................7-11
7-11
105 mm M456A2 Sklopljen projektil ...............................................................7-13
8-1
Tipovi projektila koji djeluju kinetikom energijom .......................................... 8-2
xi
MIL-HDBK-756 (AR)
8-2
Projektil 105 mm M833 pancirno-probojni stabiliziran krilcima sa

odbacivim sabotom (APFSDS) .......................................................................8-2
8-3
Sklop sabota prije zavrne mainske obrade .................................................8-5
9-1
Trenutno fugasna mina sa stabilizirajuim krilcem ......................................... 9-2
9-2
Trenutno fugasna mina sa iro- stabiliziranjem ..............................................9-3
9-3
Dimna mina sa stabilizirjuim krilcem .............................................................9-3
9-4
Osvjetljavajua mina stabilizirana krilcima, metalni dijelovi ............................ 9-4
9-5
Osvjetljavajua mina stabilizirana obrtanjem, metalni dijelovi ........................ 9-4
9-6
Popreni presjek pjeanog kalupa za livenje tijela projektila ........................ 9-5
9-7
Tipine operacije oblikovanja za trenutno fugasne minobacake projektile ... 9-7
10-1
Izvlaenje, oblikovanje i mainska obrada ......................................................10-2
10-2
Komponente spiralne motane ahure .............................................................10-2
10-3
Koraci operacija pri izradi tijela .......................................................................10-7
10-4
Koraci operacija izrade prstena ......................................................................10-8
10-5
Oblik prstena...................................................................................................10-8
10-6
Koraci operacija izrade tijela ...........................................................................10-9
10-7
Detalj zavrnog sklopa ....................................................................................10-10
10-8
Koraci kovanja osnovice .................................................................................10-11
10-9
Dno .................................................................................................................10-12
12-1
Ispitivanje na zatezanje materijala ..................................................................12-2
12-2
Ispitivanje granice razvlaenja pri istezanju prema metodu odsjeka ............ 12-3
12-3
Stega sa epruvetom za ispitivanje savijanjem ................................................12-5
12-4
Leini blok sferinog sjedita koji se koristi u ispitivanju na pritisak ............. 12-9
12-5
Poluvoeno ispitivanje savijanjem, jedan kraj uvren. ................................ 12-9
12-6
arpi (jednostruko-traverzno) ispitivanje jaine na udar ................................. 12-10
13-1
Deset osnovnih mjerila ...................................................................................13-3
14-1
Popreni presjek tipinog ureaja za mjerenje promjene pritiska ................... 14-3
14-2
Maina za ispitivanje magnetnim prahom .......................................................14-3
14-3
Poreenje naprezanja pojasa istezanja bojeve glave 155 mm M549 RAP .... 14-6
14-4
Pojednostavljeno kolo mosta ..........................................................................14-6
14-5
ema ultrazvunog ispitivanja poprenog presjeka ........................................ 14-7
xii
MIL-HDBK-756 (AR)
POPIS TABELA
Tabela br.
Naslov
Strana
2-1
Tipovi artiljerijskih projektila ............................................................................2-4
3-1
Oznaavanje ugljinih elika...........................................................................3-3
3-2
Osobine odabranih niskougljinih elika, toplo valjanih,

minimalne vrijednosti ......................................................................................3-4
3-3
Praktini podaci za nisko-ugljine elike.........................................................3-6
3-4
Praktini podaci za srednje- i visokougljenine elike .................................... 3-7
3-5
Oznaavanje legura elike ..............................................................................3-9
3-6
Praktini podaci za legirane elike..................................................................3-10
3-7
Sastav visokorasprskavajuih elika ..............................................................3-11
3-8
Oznaavanje temper aluminijuma ..................................................................3-13
3-9
Mehanike osobine tipskih legura aluminijuma

koritenih u metalnim dijelovima projektila .....................................................3-14
3-10
Reprezentativne mehanike osobine bakra i legura bakra ............................. 3-19
4-1
Postrojenja za proizvodnju dijelova za municiju ............................................. 4-4
xiii
MIL-HDBK-756 (AR)
POPIS AKRONIMA I SKRAENICA
AAP
=
AI
=
AIS
=
AISI
=
AP
=
APC
=
APDS
=
APFSDS =
APT
=
AQL
=
ASTM
=
BHN
=
CAD
=
CAIS
=
CAM
=
CE
=
CLGP
=
CMM
=
CNC
=
COCO
=
DU
=
ECM
=
EFP
=
GFM
=
GOCO
=
GOGO
=
HC-CC
=
HC-CD
=
HE
=
HE
=
HEAT-T-MP=
HERA
=
HF
=
HF-HT
=
HT
=
ICM
=
ID
=
JRTV
=
KE
=
LT
=
MPI
=
NC
=
NDT
=
OD
=
RAP
=
R&D
=
RP
=
SAE
=
TDP
=
TNT
=
Postrojenje za municiju KoV

automatizirana kontrola
automatizirani sistemi za kontrolu
Ameriki institut za eljezo i elik
pancirno-probojni
oklopni transporter pjeadije
pancirno-probojni sa odbacivim sabotom
pancirno-probojni, stabiliziran krilcima, sa odbacivim sabotom
amonij paravolframat
prihvatljivi nivo kvaliteta
Ameriko drutvo za ispitivanje i materijale
iznos tvrdoe po Brinellu
dizajn uz pomo raunara
sistemi za kontrolu uz pomo raunara
proizvodnja uz pomo raunara
ekstrudiranje u hladnom stanju
navoeni projektil lansiran iz topa
maine sa mjerenjem koordinata
numerika kontrola raunarom
u svojini ugovaraa - pod upravom ugovaraa
osiromaeni uran
elektrohemijska mainska obrada
eksplozivno formirani penetrator
materijal koji je isporuila Vlada
u svojini Vlade - pod upravom ugovaraa
u svojini Vlade - pod upravom Vlade
topla aica - hladni otkivak
topla aica - izvlaenje u hladnom stanju
trenutno fugasni
kumulativni
kumulativni - sa traserom - vienamjenski
trenutno fugasni aktivno-reaktivni
visoko fragmentacijski
kovanje u toplom stanju - obrada u toplom stanju
hidrostatiko ispitivanje
poboljana konvencionalna municija
unutranji prenik
vulkaniziranje pri zajednikoj temperaturi prostorije
kinetika energija
ispitivanje isticanja
kontrola namagnetiziranih estica
numerika kontrola
ispitivanje bez razaranja
vanjski prenik
aktivno-reaktivni projektil
istraivanje i razvoj
crveni fosfor
Udruenje inenjera automobilske industrije
paket tehnikih podataka
trinitrotoluen, trotil
xiv
MIL-HDBK-756 (AR)
UNS
UUT
W
WC-CD
WP
=
=
=
=
=
Unificirani standard za brojano oznaavanje

ureaj koji se ispituje
legura volframa
mlaka aica-hladno izvlaenje
bijeli fosfor
xv
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE 1
UVOD
Ovo poglavlje opisuje svrhu, historijat i namjenu ovog prirunika i daje saetak
sadraja po poglavljima, koji obuhvata procese ukljuene u proizvodnju projektila,
komponenti projektila i ahura za artiljeriju, glavno tenkovsko naoruanje i minobacae.
1-1
SVRHA
Ova revizija Prirunika za inenjerijski dizajn, AMCP 706-249, Serije municije, sekcija
6, Proizvodnja metalnih komponenti artiljerijske municije, aurira i proiruje ono to obuhvata
izdanje od jula 1964. I naziv i sadraj su izmjenjeni kako bi se ukljuile metalne i nemetalne
komponente za glavno tenkovsko naouruanje, minobacae i artiljerijsku municiju.
Tokom posljednje dvije dekade, razvijene su nove vrste municije kako bi se suoilo sa
raznovrsnim prijetnjama. Uveane sposobnosti ukljuuju dejstvo po novim i zahtijevnijim
ciljevima pomou poveanog dometa i poboljane preciznosti isto kao i poboljavanjem
ubojne efikasnosti, tj., poveanjem penetracije oklopa i poboljanim fragmentiranjem. Nastali
su novi taktiki koncepti koji ukljuuju zahtjeve za metke-nosae radi dejstva zadimljavanjem,
submunicijom i pirotehnikim materijama. Kao posljedica, dizajni municije i komponenti su
postali sofisticiraniji i rano tokom ivotnog ciklusa je uveden naglasak na cijenu, efikasnost i
lakou proizvodnje.
Stoga je uvoenje novih materijala, proizvodnih metoda i tehnologija kontrole dralo
korak sa ovim novim napretkom, to kao rezultat ima dostupnost novih proizvodnih
tehnologija i postrojenja sposobnih da proizvedu pouzdane metalne dijelove po razumnoj
cijeni.
Ovaj prirunik je napisan kako bi se dizajnerima municije dao uvid u proizvodne
procese koji se upotrebljavaju. Poto su isprobani i dokazani njih se treba imati u vidu
prilikom dizajniranja nove municije. Ako je novi dizajn prilagodljiv postojeim proizvodnim
procesima i postrojenjima, njega moe se proizvoditi bre i vjerojatno pri nioj cijeni kada se
on jednom odobri za proizvodnju. Naroito, utede trokova su najznaajnije kada se
postojea proizvodna postrojenja mogu modificirati za proizvodnju novih predmeta.
Postojanje proizvodnog procesa ili postrojenja ne bi trebalo tumaiti kao obavezno
ogranienje dizajneru ako specifini dizajn predstavlja kvalitativni napredak u efikasnosti i
efektivnosti municije. Meutim, postojanje proizvodnih postrojenja moe biti glavna
pogodnost pri promociji nove municije.
1-2
HISTORIJAT
Kompatibilnosti proizvodnih procesa i dizajna proizvoda je rijetko bila posveeno

dovoljno razmatranja tokom ranih koraka ivotnog ciklusa municijskih metalnih dijelova.
Takvo razmatranje, meutim, je bitno pri ustanovljavanju realnih i ostvarljivih procjena
trokova to je mogue ranije, poto faza masovne proizvodnje predstavlja najvei dio
trokova ivotnog ciklusa.
1-1
MIL-HDBK-756 (AR)
Postrojenja za izradu metalnih dijelova za velikokalibarsku municiju su po mnogim
aspektima jedinstvena. Ona nemaju pogodnosti koje imaju mnoga druga vojna sredstva kao
to su letjelice, kamioni i ak i streljaka municija, tj., postojee i aktivno proizvodno
postrojenje koje je aktivno tokom mira i izbacuje neki slian ili kompatibilan civilni proizvod.
Tokom vanrednoga stanja u dravi ova postrojenja koje proizvode proizvode za civilne
potrebe se mogu lako prebaciti na proizvodnju vojnih proizvoda sa postojeom tehnologijom i
radnom snagom na licu mjesta. Velikokalibarska municija mora biti tokom rata proizvoena u
velikim koliinama, i poto ne postoji nikakav civilni proizvodni pandan, postrojenje mora biti
dizajnirano, izgraeno i odreeno za proizvodnju jednog jedinog ili slinih sredstava. Nadalje,
ova postrojenja za proizvodnju velikokalibarske municije su tokom mira veinom besposlena
i stoga predstavljaju ekonomski teret koji idustrija ne moe snositi. Tako, poto su neophodni
tokom perioda vanrednog stanja i moraju biti odravani u zadvoljavajuem stanju spremnosti,
ona kao posljedicu imaju veliki troak za Vladu.
Vladino planiranje za ratne potrebe ukljuuje plan mobiliziranja za postrojenja za
proizvodnju municije sa predloenim proizvodnim rokovima zasnovanim na stanju
spremnosti, tj., u radu, postavljena na lokaciji, ili upakirana u skladitu.
Isto kao to je cijena odravanja takvih postrojenja za proizvodnju municije prevelika
da bi je industrija absorbirala, takav je i troak njihovog poetnog uspostavljanja poto su to
integrirane proizvodne linije, namjenjene za jedno jedino ili slina sredstva. Kao posljedica,
glavnina proizvodne opreme je kupljena od strane Vlade i u njenoj je svojini. Stoga, najvei
dio proizvodne baze se sastoji od opreme koja je u Vladinoj svojini koja je smjetena u
tvornicama u svojini ugovaraa. Ove tvornice se oznaavaju kao postrojenja u svojini
ugovaraa - pod upravom ugovaraa (COCO), a opremu odrava ugovara u skladu sa
mobilizacijskim ugovorom sa Vladom.
Drugi tip postrojenja je u svojini Vlade i njime upravlja ugovara i oznaava se kao u
svojini Vlade - pod upravom ugovaraa (GOCO). Ovaj tip postrojeja moe biti zatvoren u
doba mira pri emu se sve dri na svome mjestu tako da se postrojenje moe hitno
reaktivirati tokom vanrednog stanja radi proizvodnje sredstava za koje je namijenjeno.
Trei tip postrojenja je u svojini Vlade - pod upravom Vlade (GOGO). Ovim tipom
postrojenja upravljaju Vladini slubenici i kao takvi mogu biti aktivirani preraspodjelom
kvalificiranog osoblja. Normalna praksa je bila u odravanju tokom mira malih narudbi kako
bi se GOGO montane linije drale u stanju visokespremnosti. GOGO postrojenja su danas
rijetka i nije verojatno da e biti znaajan initelj u svjetlu sadanjeg trenda ka nabavljanju
van kue. Shodno tome, sadanja praksa je odravati onoliko COCO ili GOCO postrojenja
u stanju spremnosti niske proizvodnje koliko je ekonomski praktino tokom mira.
Troak je glavna briga u usvajanju nekog novog proizvodnog programa i proizvodnja
velikih koliina municije je normalni tok akcije; meutim, dizajner treba drati trokove
krajnjeg sredstva to je mogue niima bez ugroavanja performansi sredstva. Faktori
trokova mogu biti svedeni na minimum ostvarivanjem nekoga dizajna koji je uz manje
modifikacije kompatibilan sa postojeim proizvodnim postrojenjima i izbjegavanjem
prekomjerno uskih tolerancija ili skupih i kritinih materijala koji su bez jakog opravdanja.
Prekomjerno uske tolerancije moraju biti izbjegavane uslijed visoke cijene povezane sa
potrebom za posebnom proizvodnom i kontrolnom opremom isto kao i sa poveanom
stopom odbijanja prijema. Trokovi karta su posebno visoki kada je sredstvo na stanici
zavrne kontrole poto su nastali svi trokovi materijala i trokovi prethodne mainske
obrade.
1-2
MIL-HDBK-756 (AR)
Ne moe se dovoljno naglasiti da je konani dizajnerov proizvod paket tehnikih
podataka (TDP). Dizajner je moda demonstrirao da je razvijeno sredstvo daleko superiornije
od iega trenutno dostupnog, ali je cijeli trud besmislen ako nije bio temeljito dokumentiran i
kontroliran propisnim crteima sa realistikim tolerancijama i specifkacijama koje e
kontrolirati dizajn unutar praktinih ogranienja.
Kada god novi dizajni municije diktiraju radikalna odstupanja od konvencionalnog, tada
moe biti neophodna upotreba novin proizvodnih procesa i, kada je to potrebno, razvoj
proizvodnog procesa mora biti ostvaren istodobno sa dizajnom komponente. Takav
koordinirani pristup e osigurati da sredstvo moe biti ekonomino proizvoeno i moe svesti
na minimum vremensko kanjenje pri razvoju procesa. Nadalje, ako se za proizvodnost ne
zahtijevaju nikakve znaajne izmjene dizajna, nee biti zahtijevani daljnji programi ispitivanja
i ocjenjivanja radi dokazivanja sigurnosti, pouzdanosti i performansi, i biti e uteeno
vrijeme isto kao i trokovi.
1-3
NAMJENA
Ova proirena revizija AMCP 706-249 obuhvata aspekte koji se odnose na proizvodnju
municije i koje inenjer-dizajner mora uzeti u obzir rano tokom razvojne faze ivotnog
ciklusa. Svaki citirani tip municije predstavlja razliite discipline po pitanju dizajna, materijala,
proizvodne metodologije i krajnje upotrebe. Opisi prihvatljivih proizvodnih procesa za
proizvodnju aktualne generacije projektila i ahura su zasnovani na vrhunskoj tehnologiji i
priznaju tekue trendove usmjerene ka smanjenju proizvodnih trokova i ispunjavanju viih
standarda pouzdanosti proizvoda.
ak ve i pri fazi iskoritenja koncepta, naglasak se daje na potrebu stvaranja
realistinih dizajna municije. Stoga nee biti protraena prekomjerna koliina vremena i
projektnih fondova na bavljenje pristupom koji je nepraktian sa proizvodnog stanovita.
Faza punoga razvoja, tokom koje se ustanovljavaju zahtjevi za materijalima, dimenzijama i
fizikim osobinama, ima najvei uticaj na proizvodne trokove sredstva. Iz ovoga razloga,
ovaj prirunik obrauje uinak prekomjerno restriktivnih dimenzijskih i mehanikih osobina na
proizvodni proces.
Dani su primjeri razne municije stoga to predstavljaju ne samo neki bazini proces ili
neki specifini materijal, ve takoer stoga to primjerom objanjavaju razloge zato je bio
odabran neki posebni redoslijed operacija. Takoer su pruena objanjenja o tome zato je
mogla biti razmatrana neka alternativna procedura i potom eliminirana.
Materijali i proizvodni metodi koji nisu obuhvaeni prethodnim izdanjem ovog prirunika
su ukljueni za proizvodnju artiljerijskih projektila. U paragrafu koji slijedi je saetak ovih
novih informacija.
Proizvodnja nove municije koja djeluje kinetikom energijom (KE) namijenjena za
probijanje oklopa predstavlja glavno odstupanje od procedura oblikovanja i mainske obrade
upotrebljavanih pri proizvodnji artiljerijske municije, i stoga se njome bavi u ovom priruniku.
Upotreba legura tekih metala kao penetratora i zahtijevniji uslovi gaanja za KE municiju
obavezuju potrebu za koordiniraim pristupom izmeu kontrola dizajna, razvoja i proizvodnje.
Posljednjih godina je porasla upotreba neferinih materijala, kao to su teki metali,
legure bakra i aluminija, i plastine materije. Takoer se razmatra prerada ovih materijala u
komponente municije. Ove komponente se mogu ispreplitati sa drugim metalnim
komponentama, i poznavanje razliitih ogranienja i pogodnosti pri njihovoj upotrebi bi
trebala biti od koristi dizajneru municije.
1-3
MIL-HDBK-756 (AR)
Ukljuena je proizvodnja metalnih dijelova minobacake municije poto kombinira
mnoge proizvodne procese projektila sa dubokom upljinom i takoer ukljuuje neferine
metalne komponente.
Proizvodnja municije za obuku je postala sve bitnijom uslijed svog potencijala za
smanjivanje trokova i poveanje sigurnosti. Ovdje je mogua upotreba alternativnih
materijala i proizvodnih metoda sa niim trokovima, stoga to uinci na cilju nisu preduslov.
Ako nisu uoene nikakve negativne posljedice na obuku pri upotrebi ovog tipa municije, onaj
koji vri obuku moe ispaliti vei broj metaka uz nie trokove nego da je upotrebljavao
bojeve metke.
Sve u svemu, uvedene su nove i sofisticiranije metode kontrole kako bi se odrao
korak sa novim materijalima i zahtjevom za veu pouzdanost i lakou odravanja moderne
municije. Mjere osiguranja kvaliteta su oduvijek bile integralni dio proizvodnje municije i igraju
bitnu ulogu u kvalifikacijama proizvoda. Nove studije u naprecima ispitivanja bez razaranja
su smanjil ezahtijevani broj ispitnih gaanja prilikom prijema i nadziranja stokova i poveale
su sigurnost u materijal bez nedostataka.
1-4
PREGLED
Kao dodatak poglavlju 1, ovaj prirunik sadri trinaest poglavlja koja razmatraju razne
tipove projektila i oruja upotrebljavanih protiv razliitih ciljeva, upotrebljavane materijale i
primjenjivane proizvodne procese. Ukljueni su eline ahure, zahtjevi za sistem kvaliteta i
kontrole, kao i detaljno razmatranje dimenzionalne kontrole i ispitivanja bez razaranja
artiljerijskih metalnih dijelova.
Poglavlje 2, Tipovi projektila, je opis raznih tipova projektila dostupnih za razliite
zadatke. Razmatrana je njihova upotreba u razliitim ulogama, kao protiv tvrdih ili mekanih
ciljeva, ili misijama posebne namjene radi prikrivanja ili oznaavanja.
Poglavlje 3,Materijali, predstavlja temeljne kvalitativne i kvantitativne podatke o
ferinim i neferinim metalima i nemetalnim materijalima upotrebljavanim pri proizvodnji
projektila, ahura i srodnih komponenti.
Poglavlje 4, Metodi proizvodnje, razmatra evoluciju proizvodnih procesa
upotrebljavanih pri proizvodnji velikokalibarske municije i pripadajuih metalnih dijelova.
Poglavlje 5,Proizvodnja konvencionalnih trenutno fugasnih (HE) i drugih projektila sa
dubokim upljinama; poglavlje 6,Proizvodnja projetila-nosaa; poglavlje 7, Proizvodnja
kumulativnih projektila; poglavlje 8, Proizvodnja projektila koji djeluju kinetikom energijom;
poglavlje 9, Minobacaka municija; i poglavlje 10, Proizvodnja elinih ahura, opisuju
razne proizvodne procese i materijale upotrebljavane pri proizvodnji ovih komponenti
municije.
Poglavlje 11,Osiguranje proizvoda, razmatra temeljne propise i definicije koje treba
poznavati inenjer za orua i biti njima voen kada je ukljuen specifino u dizajn i
proizvodnju projektila. Zahtjevi za sistem kontrole kod Vlade i ugovaraa su detaljno dani isto
kao i kontrola i ocjena kvaliteta tokom ivota komponenti.
Poglavlje 12,Ocjenjivaje osobina, objanjava svrhu ocjenjivanja i kontroliranja
osobina komponenti municije i razmatra ukljuene metode i-ili tipove ispitivanja, kao to su
ispitivanje istezanja i tvrdoe, kemijska analiza i ispitivanja okruenja kao to je slani sprej.
Razmatrana su ostala ispitivanja mehanikih osobina ili funkcije, kao to su ispitivanje
sabijanje, ispitivanje savijanjem i ispitivanje udarom, koja se rijee izvode.
1-4
MIL-HDBK-756 (AR)
Poglavlje 13, Dimenzionalna kontrola, objanjava svrhu dimenzionalne kontrole i
opisuje upotrebljavanu opremu. Opisana je oprema za runu kontrolu koja se trenutno
upotrebljava, npr., udarai, prstenovi, dubinomjeri i mehaniki tipovi isto kao i manometri
upotrebljavani tokom procesa i elektronike kontrole upotrebljavane u aktualnim automatskim
metodima. U ovu poglavlje je ukljueno razmatranje buduih kompjuteriziranih proizvodnih
procesa zahvatajui raunarski voene procese mainske obrade i prijema, ugraenu
mainsku kompenzaciju i kontrolu sa automatskih mjernih ureaja - mehanikih, optikih i
elektronikih.
Poglavlje 14, Ispitivanje bez razaranja, opisuje teoriju i tehnike koje su trenutno
dostupne industriji kako bi osigurala prihvatljivost sredstava. Takoer su u ovoj poglavlju
obuhvaeni primjeri kako su ova ispitivanja i procedure, tj., ispitivanje proputanja, ispitivanje
namagnetiziranih estica, metod magnetnog fluksa, metod magnetnog pranjenja,
hidrostatiko ispitivanje, ispitivanje promjenjivom jainom struje i ultrazvuno ispitivanje,
primijenjeni na artiljerijske metalne dijelove. Ukljueni su opis upotrebljavane opreme,
primjena i historije pojedinanih sluajeva.
TABELA 1-2.
VLAKNO
PREIMUSTVA I NEDOSTACI OJAANJA VLAKNIMA

PREIMUSTVO
NEDOSTATAK
Fiberglas
Otpornost prema plijesni i truljenju,

otpornost na hemikalije, visoka
granica razvlaenja, savrena
elastinost, dobra elektrina
izolacija, niska cijena, dobra
obradivost
Staklo je krhko i krto, zahtijeva se

obrada povrine i podmazivanje,
podloan statikome zamoru,
najnii moduo elastinosti.
Karbon-grafit
Visoki moduli, nisko toplotno

irenje, visoka elektrina
provodljivost, mala gustina, nizak
koeficijent trenja, otpornost na
hemikalije, otpornost prema
puzanju, dobro priguenje
vibracija, visoka temperaturna
otpornost, nulto ili veoma toplotno
linearno irenje
Visoka cijena, slaba otpornost na

udar
Aramid
Lagan, visoki moduli savijanja i

sabijanja, dobre osobine elektrike
i toplotne izolacije, radarska i
sonarna prozranost; dobra
obradivost, slabo puzanje, niska
osjetljivost na zareze, kemijski
otporan, dobra otpornost na udar.
Nia meulaminarna vrstina na

smicanje, nia savojna i
kompresiona vrstina, osjetljiv na
uV svjetlo, slabija upotrebljivost na
visokim temperaturama, loa
sjenost, zahtijeva obradu povrine
Bor
Visoka vrstina, veoma visoki

moduli, veoma visoka sabojna
vrstina, visoka tvrdoa, niska
toplotzna provodljivost i irenje,
otpornost na visoke temperature
Veoma visoka cijena, ogranien

broj dobavljaa, ogranieni oblici
materijala (epoksidne/bor vrpce)
1-5
MIL-HDBK-756 (AR)
1-6
SAETAK
Mnoge plastine smole nisu pogodne za strukturalne primjene. Mada su mnoge smole
izrazito vrste, mnogima nedostaje vrstina, krutost i tokom vremena se deformiraju pri
optereenju. Mijeajui vrste, krute vlaknaste materijale u plastinu matricu moe se postii
raznovrsnost strukturalnih kompozitnih materijala. Osobine ovih kompozita mogu biti
skrojene odabiranjem vlakna, orijentiranjem i drugim initeljima kako bi se udovoljilo
specifinim primjenama.
Tabela 1-2 ukratko daje preimustva i nedostatke vlakana od fiberglasa, karbon-grafita,
aramida (Kevlar 49) i bora.
1-6
MIL-HDBK-756 (AR)
REFERENCE
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
G. Lubin, Handbook of Fiberglas and Advanced Plastic Composites, Van Nostrand

Reinhold Co.,New York, NY, 1969.
G. Lubin, Handbook of Composites, Van Nostrand Reinhold Co.,New York, NY, 1982.
D.G. Mettles , Glass Fibers, Handbook of Fiberglas and Advanced Plastic Composites,
Van Nostrand Reinhold Co.,New York, NY, 1969, str 143-81.
C.E. Knox Fiberglass Reinforcement, Handbook of Composites, Van Nostrand
Reinhold Co.,New York, NY, 1982, str.136-59.
J.C. Bowman i J.H. Brannan, Graphite reinforcements for Plastic Components,
Handbook of Fiberglas and Advanced Plastic Composites, Van Nostrand Reinhold
Co.,New York, NY, 1969, str. 237-54.
D.M. Riggs, R.J. Shuford i R.L. Lewis, Graphite Fibers and Composites, Handbook of
Composites, Van Nostrand Reinhold Co.,New York, NY, 1982, str. 196-271.
L.E. Line, Jr., i U.V. Henderson, Jr., Boron Filament and Other Reinforcements
Produced by Chemical vapor Plating, Handbook of Fiberglas and Advanced Plastic
Composites, Van Nostrand Reinhold Co.,New York, NY, 1969, str. 201-36.
H.E.DeBolt Boron and Other High-Strenght High-Modulus, Low-Density Filamentry
Reinforcing Agents, Handbook of Composites, Van Nostrand Reinhold Co., New York,
NY, 1982, str. 171-95.
C.C. Chiao i T.T. Chiao, Aramid Fiber and Composites Handbook of Composites, Van
Nostrand Reinhold Co., New York, NY, 1982, str. 272-317.
G.E. Zahr, An Improved Aramid Fiber for Aerospace Applications, SAMPE Journal 21,
15-8 (November/December 1985).
G.E. Cranch, Unique Peoperties of Flexible Carbon Fibers, Proceedings of the Fifth
Conference on Carbon, Vol. 11, Pergamon Press, New York, NY, 1962.
C.P. Talley, Mechanical properties of Glassy Boron, J. Applied Physics 30, 1114
(1959).
C.P. Talley, i drugi, Boron Reinforcement for Structural Composites Part II, ASD-TDR62-257, Texaco xperiment, Inc., Richmond, VA; April 1963.
T.T. Chiao, M.A. Hamstad, M.A. marcon i J.E. hanafu, Filament-Wound Kevlar
49/Epoxy Pressure Vessels, report UCRL-51466, Lawrence Livermore National
Laboratory, Livermore, CA, 1973.
N.J. Abbott, J.G. Donovan, M.M. Schapee i J. Skelton, Some Mechanical Properties of
Kevlar i Other Heat-Resistant, Nonflamable Fibers, Yarns and Fabric, Technical Report
AFML-TR-74-65, Part III, Air Force Materials Laboratory, Wright-Patterson Air Foere
Base, OH, 1975.
S.W. Tsai, i drugi, Analysis of Composite Structures, NASA Report CR-620, pripremila
Philco Corporation, newport Beach, CA, 1966.
R.H. Krock i L.J. Broutman, Principles of Composites and Composite Reinforcement,
Modern Composite Materials, Addison-Wesley Publishing Co., Reading, MA, 1967, str.
3-8.
M.J. Yokata, In-Process Controlled Curing of Resin Matrix Components, SAMPE
Journal 14, 11 (July/August 1978).
R.T. Schwartz i H.S. Schwartz, Fundamental Aaspects of Fiber-Reinforced Plastic
Composites, John Wiley & Sons, Inc., New York, NY, 1968.
MIL-HDBK-23A, Structural Sandwich Composites Part III, 30.12.1968.
1-7
MIL-HDBK-756 (AR)
21. R. Della Rocca i R. Scott, Engineering Application of Composites, Academic Press, New
York, NY i London, England, 1974.
22. J. Delmonte, Technology of Carbon and Graphite Fiber Components, Van Nostrand
Reinhold Co., New York, NY, 1981.
23. J. Hertz, High-Temperature Strenght Degradation of Advanced Composites, SAMPES
Symposium, Vol. 3, Huntsville, AL, October 1971
1-8
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE 2
TIPOVI PROJEKTILA
Tipovi projektila su opisani prema oruima iz kojih se ispaljuju i prema uincima na
cilju. Zadaa svakoga tipa orua i familije njegove municije su razmatrani kako bi se
prikazalo da, usprkos razlikama u uincima na cilju, postoje slinosti u dizajnu koje vode ka
balistikoj slinosti i primjeni zajednikih proizvodnih procesa.
2-1
UVOD
Vatrena potpora na bojnome polju se prua artiljerijom, minobacaima i glavnim

orujem tenkova. Oruni sistemi su postali sofisticiraniji skupa sa poveanom kompleksnosti
bojnoga polja i poboljanim protumjerama.
Dizajni municije su, stoga, pretrpjeli znaajne izmjene kako bi se poboljali uinci na
cilju i pouzdanost. Proizvodna postrojenja i procesi se neprekidno i dosljedno
osavremenjavaju uz uvoenje novih materijala sa viom vrstinom, uim tolerancijama i
stroijim ispitivanjima prijema proizvoda.
2-2
TIP ORUJA
Projektili obuhvaeni ovim prirunikom se izbacuju artiljerijskom, minobacakom ili

paljbom iz glavnoga tenkovskog oruja. Svaki tip orua ispaljuje neku familiju municije, koja
se sasatoji od raznovrsnih projektila to odreuje zadaa oruja.
2-2.1
ARTILJERIJA
Doktrina poljske artiljerije (ref. 1) zahtijeva pravovremeno i precizno davanje paljbe

kako bi se ispunili zahtjevi jedinica kojim se prua potpora. Orua poljske artiljerije u KoV
SAD variraju po kalibru od 105 mm do 8 ina i klasificirana su kao haubice. Ova orua
izbacuju projektile srednjim brzinama i sa srednjom zakrivljenosti trajektorije. Artiljerijski
topovi se obino smjetaju u zaklone kako bi se prikrili od neprijatelja. Ovakav smjetaj
sprijeava neposredno ciljanje oruem na cilj; shodno tome mora se upotrijebiti posredna
paljba. Posredna paljba je primarni problem artilejrijskoga tipa, koji se sastoji od promatraa i
svih ureaja za zahvat cilja, sredita za upravljanje paljbom i baetrije za gaanje.
Domet nekoga artiljerijskoga projektila ovisi od njegove brzine na ustima cijevi i ugla
paljbe. Podeavanja brzine na ustima cijevi se izvode odstranjivanjem jednoga ili vie
dijelova punjenja u vreicama koji sainjavaju pogonsko punjenje. Dio punjenja odgovara
zoni dometa iz tabela gaanja za orue. Gornja i donja granica svake zone dometa su
zasnovane na maksimalnim odnosno minimalnim elevacijama oruja, za dano pogonsko
punjenje.
Artiljerijska municija je bilo polusjedinjena bilo odvojeno punjena. Polusjedinjena
municija, koju prikazuje sl. 2-1, doputa terensko spajanje projektila i ahure. Pogonsko
punjenje moe biti modificirano odstranjivanjem jednoga ili vie dijelova punjenja u
vreicama. Nakon to je punjenje podeeno, projektil i ahura se smjetaju u leite granate
kao jedinka. Polusjedinjena municija se upotrebljava kod 105 mm haubica.
2-1
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 2-1.
Slika 2-2.
Tipina 105 mm polusjedinjena municija
Tipina municija za odvojeno punjenje
2-2
MIL-HDBK-756 (AR)
Municija sa odvojenim punjenjem, prikazana na sl.2-2, se upotrebljava kod orua
kalibra 155 mm i veim. Masa projektila i duljina leita granate sprijeavaju runo punjenje
ovih orua. Punjenje nabijanjem projektila osigurava da je vodei prsten potpuno nasjeo u
forsirni konus na poetku olijebljenja cijevi. Pogonsko punjenje moe biti jedinstveno ili
podesivo i smjeta se u leite iza projektila. Primjerci tipova projektila od 155
Slika 2-3.
Projektil 155 mm
iroskopski stabilizirani projektili su opremljeni sa vodeim prstenom koji centrira

projektil u leitu, daje zaptivanje koje sprijeava proticanje barutnih plinova sa strane,
sprijeava pomicanje projektila prema unatrag prilikom elevacije cijevi haubice i prenosi
obrtanje projektilu kada se na njega djeluje i utisne pomou helikoidalnoga olijebljenja
unutarnjosti cijevi orua.
Artiljerijski projektili mogu biti kategorizirani kako to prikazuje tabela 2-1.
2-3
MIL-HDBK-756 (AR)
TABELA 2-1. TIPOVI ARTILJERIJSKIH PROJEKTILA
Tip
Sa dubokom upljinom
Bojeva poglavlje
Inertna ispuna ili prazna
Brizantni eksploziv (HE)
Sa izbacivanjem na dnu
Bijeli fosfor (WP)

Kemijski agensi
Submunicija
Navoeni
Mine
WP
Osvjetljavajui karnister i
padobran
Kumulativno punjenje
2-2.2
Svrha
Obuka
Protiv pjeadije ili protiv
materijala
Prikrivanje
Protiv pjeadije
Protiv oklopa ili protiv
pjeadije
Zapreavanje povrine
Prikrivanje
Osvjetljenje bojnoga polja
Protivtenkovska borba
GLAVNO NAORUANJE TENKOVA
Zadaa tenkova je da predvode napade pjeadije, savladavaju neprijateljsjke tenkove i

oklopna vozila, probijaju neprijateljske linije, ometaju linije opskrbe i dre poloaj dok
prijateljska pjeadije ne mogne da ih osigura. Taktike variraju sa specifinim ciljevima i
terenom, ali glavni koncept je upotreba brzine, zatite i paljbene moi tenkova kako bi se
pomoglo pjeadiji pri ovladavanju neprijateljskim poloajima.
Slika 2-4.
105 mm M392 pancirno-probojni sa odbacivim sabotom
Tenkovskim orujima se niani neposredno na cilj i projektili se ispaljuju sa velikim

brzinama i poloenim trajektorijama. Neposredna paljba izostavlja potrebu za podeavanjima
pogonskoga punjenja; pogonsko punjenje i projektil su, stoga, sjedinjeni i stavljeni u oruje
kao jedinka ili metak. U primjerku sjedinjene municije prikazane na sl. 2-4, ahura je spojena
sa projektilom pomou pertlovaja na sabot na napadnoj ivici vodeega prstena. Tenkovski
topovi mogu biti sa olijebljenom ili glatkom cijevi. Iz olijebljenih cijevi kao kod tenkovskoga
topa 105 mm M68 mogu se ispaljivati i krilcima i obrtanjem stabilizirani projektili, dok se iz
orua sa glatkom cijevi mogu ispaljivati samo krilcima stabilizirani projektili. Krilcima
stabilizirani projektili nemaju vodei prsten, ali imaju zaptivni prsten kako bi se sprijeilo
proticanje barutnih plinova sa strane, to je funkcija koju ostvaruje vodei prsten kod
projektila stabiliziranih obrtanjem.
2-4
MIL-HDBK-756 (AR)
Iz tenkovskih oruja se ispaljuju dva tipa projektila za savladavanje oklopa: sa
dejstvom kinetikom energijom (KE) i kumulativni ili brizantni protivtenkovski (HEAT). KE
projektili mogu biti stabilizirani bilo krilcima bilo obrtanjem, dok su HEAT projektili stabilizirani
krilcima uslijed toga to obrtanje kumulativnoga punjenja za posljedicu ima opadanje
performansi.
Kako to prikazuje sl. 2-4, KE projektili se sastoje od podkalibarnih penetratora velike
gustine koji su uleiteni u neki sabot koji se odbacuje nakon naputanja usta cijevi topa.
Ovaj koncept dizajna se primjenjuje i na iroskopski i na krilcima stabilizirane KE projektile i
predstavlja najpraktiniji nain razvijanja velike brzine penetratora na ustima cijevi
zahtijevane za savladavanje oklopljenih ciljeva.
HEAT projektili, kako bi probili pancirnu plou, razvijaju pomou detonacije punjenja
brizantnoga eksploziva energiju, koja prilikom udara u cilj saima bakarnu oblogu oblika
lijevka. Detonacija stvara fokusirani udarni val veoma velike brzine i primarni mlaz metalnih
estica koji probijaju oklop. HEAT projektili se ponekad nazivaju oblikovanom municijom
poto brizantno punjenje odgovara obliku bakarnoga kumulativnog lijevka, kako to prikazuje
sl. 2-5. Ovaj metak je takoer efikasan protiv pjeadije i materijala, to je rezultat
fragmentiranja kouljice projektila.
2-2.3
MINOBACAI
Minobacai su oruja neposredne potpore koja borbenim elementima daju njihovu

sopstvenu artiljeriju. Aktualni inventar SAD minobacaa ukljuuje one od 60 mm, 81 mm
(glatke cijevi), i 4,2 ina (olijebljene). Planira se nabavka 120 mm minobacaa radi zamjene
onih od 4,2.
SAD mino bacai se pune sa usta cijevi i na cilj ispaljuju projektile sa malom brzinom i
velikom zakrivljenosti trajektorije. Procedure gaanja minobacaem su sline onima
upotrebljavanim kod gaanja iz artiljerijskih orua po tome da se podeavanja dometa vre
preko podeavanja dodatnih barutnih punjenja i elevacije cijevi. Obino se primjenjuje
posredna paljba poto se minobacai smjetaju u zaklone kako bi se skrili od protupaljbe.
Istureni promatrai daju minobacakoj bateriji informacije po pitanju lokacije ciljeva i
efikasnosti paljbe.
Lagane (60 mm) i srednje (81 mm) minobacae moe transportirati ovjek i mogu se
brzo smjestiti, izvriti paljba i prebaciti na drugo mjesto. Tei minobacai od 4,2 i 120 mm se
obino montiraju u oklopnim transporterima pjeadije (APC), ali su takoer opremljeni sa
posebnom baznom ploom radi postavljanja na tlu.
Minobacai sa glatkom cijevi ispaljuju krilcima stabilizirane projektile, po dizajnu sline
onima prikazanim na sl. 2-6 do 2-9.
Svaka minobacaka mina se sastoji od projektila sa upaljaem, sa svojim slkopom
krilaca za stabiliziranje ukljuujui kapslu, osnovno punjenje i dodatna barutna punjenja.
Nakon podeavanaj barutnih punjenja i podeavanja upaljaa mina se stavlja u minobaca
kroz usta cijevi. Ona se sputa kroz cijev dok kapsla na dnu krilaca ne udari fiksiranu udarnu
iglu smjetenu u bazi dna minobacaa. Ovo dejstvo prouzrouje da se barut u osnovnome
punjenju zapali i prenese plamen kroz otvore na kuitu krilaca ili kontejneru osnovnoga
punjenja, to zauzvrat pripaljuje dopunska punjenja. Plinovi koje stvara gorui barut su
zaptiveni zaptivnim ekspandirajuim rascijepljenim prstenom, i porast pritiska iza projektila
prouzrouje njegovo ubrzavanje kroz cijev. Uoiti da ovaj zaptivni prsten mora biti u ravni ili
ispod povrine kouljice projektila kako bi se osigurao slobodan pad kroz cijev.
2-5
MIL-HDBK-756 (AR)
Minobacai od 4,2 ispaljuju projektile stabilizirane obrtanjem kao to su oni prikazani
na sl. 2-10 do 2-12. Mine se ubacuju kroz usta cijevi, a pripala dopunskih barutnih punjenja
je ista kako je to opisano kod municije stabilizirane krilcima. Na mine je stavljena obrtna
naprava koja ulazi u zahvat sa olijebljenjem i sprijeava isticanje barutnih plinova,
Slika 2-5.
M456 105 mm HEAT metak
Sl
ika 2-6. 81 mm M374A3 HE mina
Slika 2-7.
81 mm M375 dimna mina (sa centralnim rasprskavanjem)
2-6
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 2-8.
81 mm M819 dimna mina (sa izbacivanjem na dnu)
Slika 2-9.
Slika 2-10.
81 mm M853 osvjetljavajua mina
4,2 HE mina M329A2
2-7
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 2-11.
Slika 2-12.
2-3
4,2 dimna mina WP M328A1
4,2 osvjetljavajua mina M335A2
TIPOVI PROJEKTILA PREMA UINCIMA NA CILJU
Artiljerija i minobacai ispaljuju trenutno fugasne projektile dizajnirane za uinke

udarnim valom i fragmentacijom na ljudstvo i lagane ciljeve. Glavno tenkovsko naoruanje i
neki artiljerijski projektili kao to su navoeni projektili lansirani iz topova (CLGP) su
dizajnirani za nadvladavanje oklopljenih i ostalih tvrdih ciljeva.
2-8
MIL-HDBK-756 (AR)
2-3.1
PROTIVPJEADIJSKI
Postoji nekoliko tipova projektila dostupnih za upotrebu u protivpjeadijskoj ulozi.

Glavni dio stokova ispunjava HE projektil sa jedinstvenim punjenjem sa fragmentacijskom
kouljicom kojega inicira gornji upalja. Ovi projektili mogu biti inicirani nakon udara ili kao
karteni iznad neprijateljskoga ljudstva. Pri upotrebi reima upaljaa sa udarno-trenutnim
dejstvom, korisnik ima opciju trenutanoga ili funkcioniranja sa usporenjem. Ako su
pjeadijski ciljevi u zaklonima, reim sa usporenjem omoguava probijanje prije detonacije.
Blizinski ili tempirni upalja prouzrokuje da projektil detonira na nekoj optimalnoj visini iznad
tla kako bi stvorio optimalni fragmentacijski uinak. Sa pojavom poboljane konvencionalne
municije (ICM), to su nosai submunicije, glavni dio sadanjih proizvodnih zahtjeva je
preusmjeren na ovaj tip metka. Submunicijski ubojni tereti za projektile-nosae se sastoje ili
od dvonamjenskih granata ili protivpjeadijskih mina. Granate se izbacuju kroz stranji kraj
projektila i rasipaju u zraku pomou dejstva unaprijed podeenim tempirnim upaljaem i
punjenjem za rasipanje. Granate detoniraju na udar i pokrivaju veliku povrinu.
Protivpjeadijske mine se rasipaju na isti nain, ali ne postaju armirane dok se ne smire na
tlu; stoga one daju funkciju zapreavanja povrine. Kasnije se samounitavaju ako se eli
omoguiti upotreba teritorije od strane prijateljske vojske. Reprezentativni 155 mm
protivpjeadijski projektili su prikazani na sl. 2-13. 81 mm mina M374A3 prikazana na sl. 2-6
je tipina protivpjeadijska minobacaka mina.
2-3.2
PROTIV MATERIJALNI
Materijalni ciljevi su podijeljeni u tvrde ciljeve (tenkovi, oklopni transporteri pjeadije,

bunkeri i ojaani zakloni) i mekane ciljeve (lagano oklopljeni transporteri pjeadije, vozila,
komandna i kontrolna vozila, i radari).
2-3.2.1 Tvrdi ciljevi
Projektili upotrebljavani za nadvladavanje tenkova tenkovima su meci sa dejstvom
kinetikom energijom i kumulativni meci. Kada se za borbu sa tenkovima upotrebljava
artiljerija, primarni projektili su iz topa lansirani navoeni kumulativni projektil prikazan na sl.
2-3 ili eksplozijom formirani penetratori (EFP). EFP meci koriste tragae koji mogu otkriti cilj i
nadvladati ga upotrebom EFP-a. ICM projektili koji nose protivtenkovske mine mogu pruiti
funkciju zapreenja oblasti tokom nekoga unaprijed odreenoga perioda vremena; potom se
izvri samounitenje ili samoneutraliziranje.
Trenutno fugasni artiljerijski meci zahtijevaju neposredni pogodak radi ostvarivanja
unitenja mobilnosti ili paljbene moi tenkova, a ICM dvonamjenske granate imaju
ogranienu vjerojatnou nanoenja ozbiljnoga oteenja ovakvome cilju. Poto minobacake
trenutno fugasne mine imaju manje punjenje nego slini artiljerijski projektili, u najboljem
sluaju one e ostvariti unitenje mobilnosti nekoga tenka.
Mada se protivtenkovski meci rijetko upotrebljavaju radi unitavanja bunkera ili
ojaanih zaklona, oni imaju u neposrednoj paljbi sposobnost prodiranja kod veine od ovih
graevina, ali obino imaju samo ogranien uinak. Stoga je standardni HE metak - podeen
na reim sa usporenjem - primarni projektil upotrebljavan za unitavanje bunkera i zaklona.
HE minobacake mine imaju u ovoj ulozi ograniene sposobnosti prodiranja.
2-9
MIL-HDBK-756 (AR)
2-3.2.2 Mekani ciljevi
Ne postoji municija posebno dizajnirana za mekane ciljeve; meutim, svi meci efikasni
protiv tvrdih ciljeva imaju poveanu vjerojatnou nanoenja ozbiljnih oteenja mekanim
ciljevima. Protivpjeadijske fragmentacijske karakteristike HE metaka i ICM granate su
posebno efikasne protiv kamiona i neooklopljenih vozila, reetkastih graevina i
neprijateljskih oruja. Velikokalibarski HE artiljerijski meci su veoma efikasni protiv
konvencionalno izgraenih zidanih i zgrada od cigala i lagano oklopljenih vozila.
2-3.3
OSVJETLJENJE BOJITA
105 mm i 155 mm artiljerijski i svi minobacaki sistemi imaju osvjetljavajue projektile

koji pruaju osvjetljenje bojita. 81 mm osvjetljavajui projektil M853 je prikazan na sl 2-9, a
155 mm M485 osvjetljavajui projektil je prikazan nasl 2-14. Za tenkove nema takvih
projektila. Poto tenkovi primjenjuju samo neposrednu paljbu, infracrveni nianski ureaji
dalju vidljivost nou.
2-3.4
PRIKRIVANJE I OZNAAVANJE NA BOJITU
Postojala je rastua potreba za poboljanim projektilima za generiranje dima kako bi se

oformila dimna zavjesa kako bi se od neprijatelja prikrili pokreti ili poloaji prijateljskih trupa.
Bazini metak u upotrebi je projektil sa bijelim fosforom (WP). Postoje dva tipa WP projektila,
tip sa vrstom ispunom sa sredinjim punjenjem za rasprskavanje i tip subprojektila koji
sadrava filcane klinove. Oba tipa su prikazana na sl. 2-15. Tenkovi nemaju dimne projektile;
oni se oslanjaju na male bacae granata koji su integralni sa vozilom kako bi stvorili
sopstvenu dimnu zavjesu ili oznaavanje.
Svi minobacai imaju WP projektile radi prikrivanja, izazivanja poara, ili signaliziranja i
oznaavanja. WP projektil za 81 mm minobaca je prikazan na sl, 2-7 i 2-8.
2-10
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 2-13.
155 mm protivpjeadijski projektili
2-11
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 2-14.
155 mm M485A2 osvjetljavajui projektili
Slika 2-15.
Tipovi WP projektila
2-12
MIL-HDBK-756 (AR)
2-3.5
MUNICIJA ZA OBUKU
U doba mira se velika koliina utroi tokom vjebi radi obuke trupa. U prolosti, veina
obuke je bila vrena sa standardnom municijom. Meutim, uslijed trokova, ograniene
dostupnosti pogodnih poligona i obzira prema zatiti okoline, sve vie i vie obuke se izvodi
sa municijom posebno dizajniranom za ovu svrhu.
Standardna praksa koje se pridravalo za osiguranje municije za obuku koja je
balistiki odgovarala HE tipu je bila da se prazan HE projektil ispuni inertnom ispunom koja je
pribline gustine kao i HE i da se osigura neki signalno punjenje (bljesak ili dim) kako bi se
naznaila detonacija nakon udara. Novija sredstva za obuku su dizajnirana da budu balistiki
identina tako da je poveavana debljina kouljice kako bi se kompenzirala masa ispune.
Upaljai se stavljaju na mjestu obuke. Takvim dizajnom se akumuliraju znaajne utede.
Modifikacije na postrojenju za proizvodnju projektila se sastoje od manjih izmjena alata i
dodatne sirovine za proizvodnju teega projektila. Tenkovski projektili koji djeluju kinetikom
energijom zahtijevaju dulju sigurnosnu zonu uslijed njihove velike brzine i time ogranienoga
broja poligona na kojima mogu biti upotrebljavani. Dizajnersko rjeenje za projektile za obuku
da se trajektorija KE projektila podesi na neko specificirano, ogranieno odstojanje pa da ga
se potom natjera da erodira, raspadne se ili da na neki drugi nain padne na tle kako bi se
smanjila sigurnosna zona.
REFERENCE
1. FM 6-40, Field Artillery Cannon Gunnery, Department of Army, 07.12.1984.
2-13
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE 3
MATERIJALI
Ovo poglavlje upoznaje inenjera-konstruktora sa razliitim vrstama materijala za
izradu komponenata projektila. Ovi materijali ukljuuju elike, lake metale, bakar, rezano
eljezo i teke metale. Dati su i neki komentari o nemetalnim komponentama koji se mogu
kupovati od komercijalnih izvora.
3-1
UVOD
Izbor osobina materijala je prvi znaajni korak u proizvodnji projektila ahura metka i
odnosnih komponenti. Ovo poglavlje predstavlja kvantitativne i kvalitativne podatke o eljezu,
neeljeznim metalima i nemetalima, koji treba korisniku ovog prirunika da daju dovoljno
informacija, koje e mu pomoi pri izboru materijala. eljezni metali ukljuuju ugljine legure i
visoko-rasprskujue elike, kao i lijevano eljezo, neeljezne metale kao to su aluminijum,
magnezijum, volfram, osiromaeni uran i legure bakra. Nemetali su predstavljeni polimerima i
kompozitima.
3-2
TRENDOVI U KONSTRUKCIJI
Savremeni sistemi naoruanja su okarakterizirani zahtjevima za vei domet, poveanu

efikasnost i veu pokretljivost, to zahtjeva od konstruktora primjenu materijala koji su laki.
Ovaj zahtjev je rezultirao tankostijenim projektilima velike vrstoe. Ovdje su, uglavnom,
primjenjene legure elika. Takoe je i primjena aluminijumskih legura postala bazni metod
smanjivanja mase razliitih dijelova. Novi elici za rasprskavanje su takoe uvedeni radi
poboljanja zavrnih balistikih efekata.
Kao konstrukciona komponenta su specificirane eline legure, i to za kouljice
projektila, bilo artiljerijskih bilo raketnih, jer su izloeni velikim optereenjima u toku
lansiranja. Nove legure elika imaju bolje osobine rasprskavanja, pa se primjenjuju i za
fugasno-rasprskavajue (HE) projektile. U cilju smanjenja parazitne mase inertnih
komponenata na noseim projektilima i poveanja mase korisnog tereta, koriste se
aluminijumske legure za bazu i oival.
3-3
ELJEZNI METALI
eljezni metali normalno sadre najmanje 50% eljeza u opsegu od istog eljeza u
vidu ingota ili kovanog eljeza, do legura eljeza, legiranih ugljikom i brojnim drugim
elementima.
3-3.1
UGLJINI ELICI
3-3.1.1 Definicija
Ugljini elik, prema definiciji Amerikog Instituta za eljezo i elike (AISI), je elik koji
za svoje osobine treba zahvaliti razliitim procentima ugljika bez bitnih udjela drugih
legirajuih elemenata (Ref. 1). Komercijalno se elik klasificira kao ugljini elik, kada sadri
preko 2% ugljika a ostale elemente samo kao primjese, osim agensa za dezoksidiranje.
3-1
MIL-HDBK-756 (AR)
Ugljik je u principu otvrdnjavajui element u eliku i poveava tvrdou pri kaljenju i
zateznu vrstou elika. Iznad 0,83% ugljika, eutektoidnog sustava, uticaj na tvrdou i
vrstou opada. Kod kaljenih elika se tvrdoa takoe poveava s postotkom ugljika, ali
iznad 0,60% ugljika ovo poveanje je vrlo malo.
Mangan takoe poveava tvrdou i zateznu vrstou kod valjanih proizvoda, ali u manjem
stepenu u odnosu na ugljik. Mangan kombiniran sa sumporom poveava karakteristike
valjanih proizvoda i daje bolji kvalitet povrine. Takoe doprinosi veoj tvrdoi po dubini
materijala. Ovo poveanje tvrdoe je posebno efektivno kada je gornja granica mangana
(1,65%) dozvoljena. Slika 3-1 pokazuje pozitivni uticaj mangana i ugljika na zateznu vrstou
toplo valjanih elika sa niskim do srednjim sadrajem mangana.
Iz pririnika za metale. Vol. 1, 8 izdanje, osobine i izbor metala,

objavljeno od Amerikog udruenja za metale, 1977.
Sl. 3-1. Uticaj mangana i ugljika na zateznu vrstou toplo valjanih
ugljinih elika (Ref.2)
Veina primjena za projektile zahtjeva umireni elik, to se postie dodavanjem
silicijuma obino 0,15 do 0,30% u ugljini elik, kao dezoksidatora. Sumpor i fosfor se
smatraju normalno nepoeljnim neistoama u eliku, i kod ugljinih elika se obino
specificira maksimalni sadraj fosfora od 0,040% i sumpora od 0,050%, da bi se smanjili
njihovi tetni uticaji na elastinost i udarnu vrstou. Sve u svemu, tipski elementi koji se
normalno specificiraju u eliku za metalne dijelove veeg kalibra su ugljik, mangan i silicijum.
Meutim, ponekad se dodaju i sumpor i fosfor kada je obradivost primarni faktor.
AISI i Udruenje automobilskih inenjera (SAE) imaju metod oznaavanja ugljinog
elika koji je prikazan u Tabeli 3-1.
Ugljini elik je najvie koriten materijal za metalne dijelove municije velikog kalibra
ve mnogo godina, zato to se mehanike osobine mogu postii termikim tretmanom i
hladnom obradom. Ugljini elici se takoe srazmjerno lako obrauju, cijena im je relativno
niska, a osobine i obrade izvrsne. Vidi poglavlje 4 za vie informacija o ovim procesima.
3-2
MIL-HDBK-756 (AR)
3-3.1.2 Niskougljenini elici
Nisko-ugljini elici normalno sadravaju manje od 0,25% ugljika. Drugi izraz koji se
ponekad koristi za ove elike je meki elik. Mehanike osobine valjanih nisko-ugljinih elika
su u opsegu od 172 do 241 MPa (25 do 35 ksi) granice razvlaenja, odnosno 310 do 421
MPa (45 do 61 ksi) zatezne vrstoe. Ovi materijali su, meutim, izuzetno pogodni za hladnu
obradu, kao to je obrada savijanjem, vuenje, istiskivanje i presovanje zahvaljujui svojoj
obradivosti. Sposobnost kovanja je takoe izvrsna. Nisko-ugljini elici se u principu koriste
za tijela projektila i pripadajue komponente u obliku metalnih dijelova.
TABELA 3-1
OZNAAVANJE UGLJINIH ELIKA
Broj
Vrsta elika
Nominalni sadraj legura
Nelegirani ugljini elik (Mn, 1,00% max.)

Resumporiran
Resumporiran i refosforiran
Nelegirani ugljini elik
(Max. Mn 1,00 do 1,65%)
Napomena: XX u zadnje dvije cifre oznake pokazuju sadraj ugljika u stotinama
procenata.
10XX
11XX
12XX
15XX
Nisko-ugljini elici se u principu koriste za tijela projektila i pripadajue komponente u

obliku metalnih dijelova. Kada se koriste za tijela projektila, niskougljini elici se izrauju u
obliku ipki ili gredica za hladno istiskivanje (CE) ili hladno izvlaenje (HC-CD). U takvim
sluajevima eljezne mehanike osobine se dobiju hladnom obradom elika. Deoksidirani ili
umireni elici se za takav postupak specificiraju ispod 0,20% silicijuma, pa se koristi
aluminijum kao deoksidator, u svrhu dobivanja sitno-zrnaste strukture. Kako su propisani
maksimalni procenti sumpora od 0,050% i fosfora od 0,040% dozvoljeni u ovom materijalu,
uobiajeno je da se materijal za ovu namjenu isporuuje sa mnogo manjim procentom ovih
neistoa.
Mehanike osobine propisane u Tabeli 3-2 su mjerila za minimalne osobine koje se
mogu oekivati u razliitim stepenima elika u toplo-valjanom stanju. Meutim ove osobine
mogu varirati u zavisnosti od veliine valjanog proizvoda, varijacijama prateih elemenata i
sastavu pojedine are istog stepena (Ref. 2).
Pri postupku hladnog istiskivanja, poeljne su nie mehanike osobine sirovog
materijala, jer se poetne radne operacije s metalom provode na sobnoj temperaturi.
Operacije istiskivanja su vrlo teke ako su granica razvlaenja i zatezna vrstoa previsoki.
Meutim, komadi koji se obrauju se are odmah nakon glavnih operacija hladne prerade,
da bi bile sposobne za dodatnu deformaciju hladnim oblikovanjem. Zavrno istiskivanje, ili
izvlaenje, kojima se postiu i zavrne fizikalne osobine, provede se u jednom prolazu
otputanja, da bi se dobili mehaniki zahtjevi i oslobodili unutranji naponi, koji su nastali kao
posljedica prethodne hladne deformacije. Projektili izraeni hladnim istiskivanjem obino
imaju granicu razvlaenja 414 do 522 MPa (60 do 80 ksi) i izduenje od 12 do 15%. Ovakve
povrine se malo ili nikako mainski obrauju i zbog toga povrina sirovog materijala mora
biti glatka i bez greaka, koje bi mogle ugroziti kvalitet projektila na prijemu.
3-3
MIL-HDBK-756 (AR)
TABELA 3-2. OSOBINE ODABRANIH NISKO-UGLJINIH ELIKA, TOPLO-VALJANIH,
MINIMALNE VRIJEDNOSTI
AISI br.
Granica razvlaenja
MPa
ksi
1010
179
1015
186
1016
207
1018
221
1020
207
1022
234
*Tvrdoa po Brinell-u
26
27
30
32
30
34
Zatezna vrstoa
MPa
ksi
324
345
379
400
379
427
47
50
55
58
55
62
Izduenje
%
Redukcija
%
Tvrdoa
*BHN
28
28
25
25
25
23
50
50
50
50
20
47
95
101
111
116
111
121
Postupak hladnog izvlaenja aneta se provodi obino iz gredice ili ipke, iji je
sastav prema AISI 1018 ili AISI 1020. Ovi elici se nabavljaju kao specijalni ugljini elici u
ipkama, pod oznakom ASTM A 576 (Ref. 3), ili pod oznakom MIL-S-10520 (Ref. 4). elici
su umireni silicijumom sa dovoljno dodanog aluminijuma, to je poeljno radi sitnozrnaste
strukture. Dodavanje aluminijuma je poeljno i zbog poboljanja ilavosti elika. Mehanike
osobine nabavljenog sirovog materijala nisu kritine, zato to se elik zagrijava radi kovanja
u ane. ane je kontrolirano hlaeno radi zadravanja perlitne strukture za navedene
operacije hladnog istiskivanja i hladnog izvlaenja. Spoljanjost aneta je kompletno
obraena radi obezbjeenja izvrsne povrine, ime se izbjegavaju operacije naknadne
obrade. Proces arenja se primjenjuje u kasnijim operacijama. Projektili su izraeni
procesom ane na toplo-hladno izvueni, sa priblino 448 do 552 MPa (65 do 80 ksi) i
izduenjem od 15%. Tabela 3-3 prikazuje praktino pruduetak za nisko-ugljini elik i
vaee specifikacije. Uticaj hladne obrade na eliku je poveanje granice razvlaenja i
zatezne vrstoe, meutim, procenat poveanja granice razvlaenja je vei nego zatezne
vrstoe. Takoe su i redukcija povrine i izduenje u isto vrijeme manji. Slika 3-2 prikazuje
uticaj hladnog izvlaenja na osobinu zatezne vrstoe i granice razvlaenja.
3-4
MIL-HDBK-756 (AR)
Iz prirunika za metale, Vol. I, 8. izdanje, osobine i izbor metala, objavljen od American

Society for Metals, 1977.
Slika 3-2. Uticaj hladne obrade na osobine istezanja elika (Ref. 2)

3-3.1.3 Srednje i visokougljini elici
Srednje ugljini elici normalno sadravaju 0,25 do 0,55% ugljika. Ovi elici su pogodni
za primjenu u uslovima valjanja ili kaljenja i arenja. Mehanike osobine pri valjanju su u
opsegu od 241 do 414 MPa (35 do 60 ksi) granice razvlaenja i 414 do 869 MPa (60 do 100
ksi) zatezne vrstoe. Ovi elici su izvrsni za kovanje. Minimalne osobine vrstoe koje se
mogu oekivati kod toplo valjanih elinih ipki su prikazane na slici 3-3. Sposobnost za
hladnu obradu i oblik ovih elika se vrlo malo poveava s porastom sadraja ugljika. Na
najniem nivou ugljika i sa odgovarajuom termikom obradom, hladna obrada se moe
obaviti.
3-5
MIL-HDBK-756 (AR)
TABELA 3-3. PRAKTINI PODACI ZA NISKO-UGLJINE ELIKE
Specifikacija
Naziv
Namjena
ASTM A108
eline ipke, ugljine, hladno obraene,

standardni kvalitet
Komponente za mainsku
obradu iz ipke
ASTM A109
eline trake, ugljine, hladno valjane,

standardna specifikacija
ahure metka (duboko

izvlaenje)
ASTM 1576
eline ipke, ugljine, toplo kovane,

specijalni kvalitet
ipke specijalnog kvaliteta

za kovanje, topla prerada
hladno izvlaenje i mainsku
obradu
MIL-S-10520
elik za kovanje trupca projektila
Projektili se izrauju
postupkom hladnog
izvlaenja anena toplo
izvuenog.
MIL-S-11310
eline ipke, ugljine, hladno

valjane za hladno oblikovanje,
ukljuujui hladno istiskivanje
Projektili se izrauju
postupkom hladnog
istiskivanja.
Iz Prirunika metala, Vol. I 8-izdanje, osobine i izbor materijala, objavljeno od ASM, 1977.
Sl. 3-3, Minimalne mehanike osobine toplo valjanih ipki od ugljinog elika.
3-6
MIL-HDBK-756 (AR)
Treba napomenuti mogunost dubokog izvlaenja ahura metka. Visoko ugljini elici
se obino definiraju kao elici koji sadravaju preko 0,55% ugljika. Kako i materijal sa
sadrajem ugljika od 1,70% spada u ovu definiciju elika, sastavi koji se koriste za izradu
metalnih dijelova municije sadravaju normalno ispod 1% ugljika. Sposobnost ovih elika za
toplo kovanje je odlina, ali se mainska obradivost smanjuje s porastom sadraja ugljika.
Meutim, hlaenjem pri kovanju mogu se povratiti meka mikrostruktura i poboljati
mainska obradivost. Osjetljivost ovih elika na otvrdnjavanje i kaljenje je vrlo dobra, iako oni
otvrdnjavaju kroz popreni presjek samo u tanjim sekcijama. Struktura se obezbjeuje
kaljenjem u ulju i arenjem, to e omoguiti zadovoljavanje zahtjeva za mehanike osobine,
na priblino 621 MPa (90 ksi) granice razvlaenja. Kemijski sastav srednje i visoko ugljinih
elika je specificiran sa ugljikom i manganom, i sa maksimalno 0,040% fosfora i 0,050%
sumpora.
elici sa finim zrnom su specificirani za municiju i sadravaju obino 0,15 do 0,30%
silicijuma. elici su vrlo uniformni po kemijskom sastavu to omoguava kovanje, mainsku
obradu i termiku obradu, ali ovo uvijek dovodi do naruavanja povrine u nekom stepenu.
Zato se elici namijenjeni za municiju podvrgavaju ponekad u toku procesa valjanja
odstranjivanju povrinskih greaka, kao to su pukotine i resice. Postupak poboljanja
povrine se obino sastoji od toplog blanjanja, struganja ili bruenja, ali manji dio
povrinskih greaka ostaje. Da bi se osiguralo potpuno odstranjivanje svih povrinskih
greaka na obraenom dijelu, odobravanje mainske dorade mora biti uzeto u obzir jo u
procesu planiranja. Ako se obraivani dio izrauje od okrugle ipke visoko ugljinog elika,
esto se specificira arenje radi poboljanja obradivosti.
Srednje - i visoko ugljini elici se, kao sirovina koriste prije svega za tijela projektila.
elik se nabavlja kao trupac kvadratnog presjeka sa zaobljenim uglovima, obino u vidu
gredice, vaea specifikacija je ASTM A711 (Ref. 5).
elik se poruuje u viestrukim duinama koje su jednake koliini elika potrebnog za
kovanje i u maksimalnim duinama. Npr. proizvoa moe isporuiti 102 mm (4 in) kvadratnu
gredicu sa zaobljenim uglovima u okvir duine od 305 mm (12 ina) ili 7 m (20 stopa) duine.
U takvom sluaju, dobije se dvadeset duina za kovanje iz gredice duine 7,0 m (20 stopa).
Za vie informacija vidi poglavlje 4, pod podjela gredica. Tabela 3-4 prikazuje praktine
podatke za srednj -i visoko-ugljine elike i vaee specifikacije.
TABELA 3-4. PRAKTINI PODACI ZA SREDNJE - I VISOKO UGLJINE ELIKE
Specifikacija
Naziv
Namjena
ASTM A576
eline ipke, ugljine, toplo

kovane, specijalni kvalitet
Otkorci za projektile kalibra manjeg

od 105 mm.
ASTM A711
eline gredice, ugljine i

legirane, i ploe za kovanje
Otkorci za projektile kalibra preko

105 mm.
MIL-S-3289
elik, ploe, diskovi, ugljini,

kvalitet za kovanje
Sferoidizirane ploe i diskovi za

duboko izvlaenje ahura metala.
3-7
MIL-HDBK-756 (AR)
3-3.2
LEGIRANI ELICI
3-3.2.1 Definicije
Legirani elik, prema definiciji AISI-a je sljedei:
elik se definira kao legirani ako maksimalni sadraj legirajuih elemenata prelazi za
jedan ili vie puta sljedee granice: mangan 1,65%; silicijum 0,60%; bakar 0,60%; ili u kojem
je krajnji iznos ili krajnja minimalna koliina svih sljedeih elemenata specificirana ili traena
u okviru granica priznatog podruja konstrukcionih legiranih elika, aluminijum, molibden,
nikl, titan, volfram, vanadijum, cirkonijum, ili neki drugi legirajui element, koji se dodaje radi
postizanja legirajueg efekta. (Ref. 6).
Iako je AISI definicija iroko prihvaena, mogu se dati i manje formalne definicije.
Jedna takva definicija kae da je legirani elik takva vrsta elika u kojem su legirajui
elementi jedan ili vie, dodani radi dobivanja specijalnih osobina, koje se ne mogu dobiti s
ugljinim elikom.
3-3.2.2 Legirajui elementi
Legirani elici se koriste kada se zahtjeva vea vrstoa, istegljivost i/ili ilavost koje ne
mogu obezbjediti ugljini elici. Legirajui elementi koji se openito koriste za projektile i
komponente projektila su mangan (Mn), krom (Cr), nikl (Ni), silicijum (Si), molibden (Mo) i
vandijum (V). Funkcije ovih elemenata su sljedee:
1.
Mangan. Prvenstvena prednost dodavanja mangana je to smanjuje
kritinu brzinu hlaenja. Zahvaljujui tome, kada se elik legiran manganom kali u reimu
termike obrade dolazi do otvrdnjavanja elika po dubini. Mangan takoe sputa eutektoidni
procenat ugljika i kritine temperature zagrijavanja i hlaenja. Time se smanjuju i
temperature potrebne za otvrdnjavanje. Mangan je rastvorljiv u austenitu i feritu i dodatno
formira karbide. Ovo se dogaa samo kada je specificirani iznos vei od 1,65%.
2.
Krom. Krom formira karbide. Sa ugljikom i eljezom formira kompleksnu
seriju karbida i mjeavinu kroma i eljeza. To poveava gornju kritinu temperaturu na kojoj
se dogaa potpuna transformacija austenita (eono centrirano kubino eljezo). Kompleks
karbida krom-eljezo prelazi polako u austenit. Obino je potrebno due vrijeme zagrijavanja
prije otvrdnjavanja. Ako su karbidi propisno rastvoreni, dobije se vea dubina otvrdnjavanja
pri kaljenju, zbog smanjene kritine brzine hlaenja. Krom doprinosi niem sadraju
eutektoidnog ugljika. On takoe formira vrsti rastvor sa feritom i austenitom. Dvije od vrlo
vanih osobina kromnih elika su otpornost na habanje i sposobnost za rezanje, to se moe
zahvaliti visokoj tvrdoi karbida kroma. Krom takoe doprinosi odravanju vrstoe elika na
povienim temperaturama.
3.
Nikl. Kada je eliku dodat nikl, on se ponaa kao ojaani ferit i potpuno je
rastvorljiv u feritu i austenitu. Meutim, poto nikl ne formira karbide u eliku, pri zagrijavanju
element ne ulazi u rastvor. On sputa kritine temperature zagrijavanja i hlaenja i proiruje
temperaturni opseg za efikasnu termiku obradu. Nikl takoe sputa kritinu brzinu hlaenja
pri kaljenju, to omoguava efikasnu i brzu termiku obradu. On poveava osobine vrstoe i
ilavosti kao i udarne osobine na niskim temperaturama.
4.
Molibden. Molibden, kao i mangan i krom, znaajno poveava tvrdou
elika. On podie gornju kritinu temperaturu pri zagrijavanju za austenitne formacije i
doprinosi kontroli otvrdnjavanja, kada je zahtjevana. Molibden poveava rastezljivost na
visokim temperaturama i vrstou puzanja elika. Takoe sprjeava gubljenje ilavosti,
posebno kada se dodaje u iznosu veem od 0,15%.
3-8
MIL-HDBK-756 (AR)
5.
Silicijum. Silicijum je rastvorljiv u feritu i poveava vrstou ferita, bez
znaajnijeg pada istegljivosti. Ne formira karbide u eliku. Dodavanje silicijuma poveava
kritinu temperaturu formiranja austenita, poveava brzinu otvrdnjavanja i ojaava nisko
legirane elike. Ako se dodaje u iznosu od priblino 2% (sastav oprunog elika) obradivost
se smanjuje i sniava se otpornost na razugljiavanje. Silicijum se smatra legurom u iznosu
od 0,60%. Koristi se kao dezoksidator, poglavlje 3-3.1.1.
6.
Vanadijum. Dodavanjem vanadijuma u elik dobija se sitnije zrno i
sprijeava okrupnjavanje zrna pri termikoj obradi. vrstoa i ilavost se poboljavaju nakon
kaljenja i arenja. Rastvorljiv je u feritu i mijenja tvrdou ferita. Formira karbide, a za
rastvaranje ovih karbida koriste se visoke temperature, to rezultira poveanjem tvrdoe
(Ref. 7).
3-3.2.3 Osobine
Legure elika se poruuju sa specificiranim opsegom sadraja ugljika i jednog ili vie
legirajuih elemenata. Fosfor je ogranien na 0,035% max., a sumpor na 0,040% max, sve
neistoe se ograniavaju na 0,025% (nastale u toku procesa u elektro-peima). Mangan i
silicijum se poveavaju s propisanim opsegom, s tim da budu ispod minimuma legure elika.
Veina takvih elika je fino zrnaste strukture sa 0,15 do 0,30% silicijuma.
Za oznaavanje se koriste AISI-SAE metod, a za neke vrste legura elika prikazane su
oznake u tabeli 3-5.
TABELA 3-5. OZNAAVANJE LEGURA ELIKA
Vrsta legure elika
AISI-SAE brojane oznake
Manganski
13XX
Molibdenski
40XX, 44XX
Krom-molibdenski
41XX
Nikl-molibdenski
43XX, 47XX, 81XX, 86XX, 87XX, 88XX, 93XX, 94XX
Kromni
50XX, 51XX, 52XX
Krom-vanadijumski
61XX
Silicijum-manganski
92XX
elici iz tabele, 3-5 su najee specificirane vrste legiranih elika. Prve dvije brojke
brojane oznake pokazuju glavne legirajue elemente u eliku, a ostale brojke pokazuju
sadraj ugljika u stotinama procenata. Specificirani oprezi su dati za svaki legirajui element
u svakom sastavu sa spiska.
Legirani elici su specificirani onda kada se zahtjeva minimalna granica razvlaenja od
minimalno 689 MPa (100 ksi). To se obino trai za tijela granata raznih vrsta projektila i za
raspskavajua protivtenkovska zrna (HEAT). Kada se koriste za tijela projektila, legirani elici
se nabavljaju u obliku gredica, trupaca, ipki za kovanje. HEAT zrna se obino kuju ili
istiskuju iz ipkastog legiranog elika. Tabela 3-6 prikazuje najvanije praktine podatke za
najire koritene legirane elike za metalne dijelove projektila. Kada se termiki obrauju,
legirani elici trebaju biti kaljeni u ulju i areni. Mehanike osobine koje se dobiju su obino u
opsegu od 689 do 1103 MPa (100 do 160 ksi) granice razvlaenja, zavisno od pojedinanih
zahtjeva i specificiranog sastava elika. Osobine ovih elika pri kovanju su izvrsne.
3-9
MIL-HDBK-756 (AR)
3-3.3
ELICI VISOKE FRAGMENTACIJE
3-3.3.1 Definicije
Visoko-rasprskavajui elici su elici koji svojom strukturom i osobinama i pri
djelovanju sile eksploziva, obezbjeuju takvo rasprskavanje koje maksimalno oteuje zadati
cilj. Primjena moe biti protiv ive sile i protiv materijala.
3-3.3.2 Tipovi elika visoke fragmentacije
Brojni ugljini i legirani elici, veinom srednji i visokougljini, bili su istraivani po ovom
pitanju. Ispitani su alatni elici, elici za leajeve, standardni ugljini elici, standardni ugljini
elici sa visokim fosforom, i specijalni elici. Istraivani su parametri standardne termike
obrade, termike obrade kritine za unutranjost hladne obrade sa i bez otputanja napona,
tople obrade, vrue obrade. Poetni radovi su izvreni sa tankostjenim cilindrima koji su
punjeni eksplozivom i pijeskom, inicirani i kod kojih su mjereni broj i veliina paradi.
Izvrena su uporeivanja sa rezultatima dobivenim sa perlitnim eljezom za kovanje.
Nekoliko uzastopnih uzoraka je ispitano tako da su se odreivali brzina i distribucija uzoraka,
radi ocjene ubojnog dejstva. Na osnovu ovih ispitivanja odobreni su AISI 52100 (elik za
leajeve), AISI 1340 (manganski legiran elik) i HF-1 (specijalni visoko-ugljini, manganski
legiran elik). Ova tri elika se koriste za izradu projektila na proizvodnoj traci i bili su
odobreni u hronoloki datim narudbama.
3-3.3.3 Osobine
Hemijski sastav ovih elika dat je u Tabeli 3-7. elik za leajeve, 52100, koriten je za
izradu 152 mm M409 vienamjenskog projektila. Brojni problemi, ukljuujui reguliranje
kritine temperature predstavljaju ogranienje za proizvodnju; zbog toga se elik 52100 vie
ne uzima u obzir pri izboru za projektile.
Manganski legiran elik 1340, je moda najsvestraniji visoko-rasprskavajui elik.
Koriten je u toploj preradi aneta toplo-hladnom izvlaenju, toplom kovanju. Takoe je
imao mehanike osobine 552 MPa (80 ksi) do preko 965 MPa (140 ksi).
TABELA 3-6. PRAKTINI PODACI ZA LEGIRANI ELIK
Specifikacija
Naziv
Namjena
ASTM A322
eline ipke, legirane,

standardna izvedba
Otkorci za minobacake mine

tijela HEAT projektila
ASTM A711
Gredice, trupci i profili od

legiranog elika i ugljinog elika
Otkorci za velike projektile sa

visokim mehanikim osobinama
MIL-S-50783 (MU)
elik, legure, specijalni zahtjevi za Otkorci za visoko-rasprskavajue

komponente municije (HF-1)
projektile
3-10
MIL-HDBK-756 (AR)
TABELA 3-7. SASTAV VISOKORASPRSKAVAJUIH ELIKA
elici
C,%
Mn,%
52100
0,95-1,10
1340
HF-1
P,%
S,%
Si,%
Cr,%
0,25-0,45
0,025
0,025
0,15-0,30
1,30-1,60
0,38-0,43
1,60-1,90
0,035
0,040
0,15-0,30
1,00-1,15
1,60-1,90
0,035
0,040
0,70-1,00
Vaee specifikacije su ASTM A711 za trupce i gredice i ASTM A322 za ipke.

HF-1 elik se, ustvari, koristi za izradu 155 mm M549 raketno podranog projektila (RAP),
155 mm HE projektila M795; i 8-innog projektila M650, RAP, i dobar je i za ostale koji imaju
zahtjev rasprskavanja. To je nestandardni elik, i samo po posebnoj specifikaciji e imati
osobine visokog rasprskavanja; ogranieno koordinirana vojna specifikacija je u MIL-S50783, pod nazivom legure elika, specijalni zahtjevi za komponente municije (HF-1).
Traene mehanike osobine su 965 MPa (140 ksi) granice razvlaenja i min. 5% izduenje.
M549 RAP i njegove osobine razraeni su u poglavlju 5.
3-3.4
LIVENO ELJEZO
Liveno eljezo proizvodi se topljenjem eljeznih ingota u kupolnim peima. Ovo

topljenje preiava eljezni ingot tako to se smanjuje sadraj ugljika i nekih neistoa.
Bijelo liveno eljezo se dobije brzim hlaenjem liva, pri emu se dobije visoka tvrdoa i krtost
i stvaraju se bijeli kristalni lomovi. Bijelo sirovo eljezo se formira kada brzina hlaenja
omogui da se ugljik kombinira sa eljezom u obliku masivnih karbida, a da ne doe do
formiranja listia grafita.
Sivo liveno eljezo nastaje kao rezultat polaganog hlaenja liva, to omoguava
unekoliko odvajanje ugljika iz vrstog rastvora, u obliku listia grafita. Kada se ovakav
proizvod prelomi, grafitni listii na povrini se vide kao sivilo. Ni sivo ni bijelo liveno eljezo se
ne koriste za proizvodnju metalnih dijelova muncije, zbog krtosti.
3-3.4.1 Perlitno eljezo za kovanje i izvlaenje
Perlitno (temper) eljezo za obradu je legura eljezo-silicijum-ugljik. Poto je to liv u
vidu bijelog eljeza i termiki tretiran pod kontrolnim uslovima, dio ugljika se pojavljuje u
obliku modula grafita, a ostatak ostaje, sa tendencijom zadravanja u kombiniranoj formi.
Kombinirani ugljik se pojavljuje u vidu steroida, perlitnih lamela, ili arenih martenzitnih
proizvoda. Perlitno eljezo za obradu, sa tipskom vrijednou granice razvlaenja od 372
MPa (54 ksi) i izduenjem od 7% koristilo se primarno za tijela projektila minobacake
municije. Materijal je bio koriten zbog dobrih mehanikih osobina i superiornih karakteristika
rasprskavanja. Proizvodnja perlitnog temper eljeza je najee kontrolirana u procesu
livenja i tako proizvedeni proizvodi su konzistentni sa zahtjevima minobacake municije.
Meutim, minobacaka municija se ipak ne proizvodi od ovog materijala zbog odreenih
ogranienja u proizvodnim kapacitetima i zato to ovaj postupak proizvodnje nije ekonomian
u odnosu na druge postupke.
3-11
MIL-HDBK-756 (AR)
3-3.4.2 eljezo za izvlaenje ili nodularno eljezo
Duktilno ili nodularno eljezo se proizvodi u procesu pri kojem se dogaa
transformacija grafitnih listia iz sivog eljeza u nodularnu ili sferinu formu grafita. Duktilno
eljezo se dobije dodavanjem malih iznosa magnezijuma u otopinu livenog eljeza. Nodule
se formiraju u toku procesa ovravanja, meutim, duktilno eljezo ne zahtjeva ekstenzivnu
termiku obradu temper eljeza. Ovaj proizvod ima veu duktilnost od sivog eljeza i ima
vee udarne osobine i bolje mehanike osobine od perlitnog eljeza za obradu. Koristi se za
tijela raketa 2,75-ina, jer materijal nije izloen visokim inercionim silama.
3-4
NEELJEZNI METALI
3-4.1
DEFINICIJA
Legure lakih metala koje se koriste u komponentama navedenim u ovom priruniku, su

legure auminijuma i legure magnezijuma.
3.4.2
LEGURE LAKIH METALA
Legure lakih metala se koriste u komponentama navedenim u ovom priruniku su ili

legure aluminijuma ili legure magnezijuma.
3-4.2.1 Postupak proizvodnje
3-4.2.1.1 Aluminijum
Aluminijum je jedan od najbogatijih metala na zemlji, a proizvodi se iz boksita koji
sadri od 32 do 55% aluminijevog oksida.
Najpopularniji postupak proizvodnje je drobljenje boksita u fini prah i mijeanje sa
kreom, natrijum karbonatom i vruom vodom. Ova gusta otopina prelazi u digestor gdje se
mijea sa kaustinom sodom, koja rastvara aluminijev oksid i odvodi neistoe u vrstom
stanju. Prolaenjem kroz seriju, filtera i suila, hvata se isti prah aluminijevog oksida.
isti aluminijev oksid se rastvara u kupkama gdje se nalazi rastvor kriolita, koji formira
elektrolit za jaku elektrolitiku eliju. Otopina istog aluminijuma se izvlai na katodi elije i
lije u modele ili ingote.
Modeli ili ingoti se tada zagrijavaju i valjaju ili izvlae u vidu ploa, limova, traka, folija,
cijevi, ipki, profila ili otpresaka.
3-4.2.1.2 Magnezijum
Kao i aluminijum, i magnezijum se dobiva postupkom elektrolize, ali jednostavnije nego
aluminijum, zato to se magnezijum izdvaja iz morske vode. Krenjak se mijea s morskom
vodom, pri emu se formira magnezijum-hidroksid. Postepenim dodavanjem klorovodonine
kiseline dolazi do pretvorbe u magnezijim hlorid, koji, kada se doda otopini smjese natrijuma i
kalcijum klorida u elektrolitikoj eliji, formira isti magnezijum. Otopina magnezijuma se lije u
ingote ili modele na slian nain kao i aluminijum, a naknadnom obradom se moe izraditi u
vidu odlivka, otkoraka, vuenih oblika, cijevi, ipki ice, itd.
3-12
MIL-HDBK-756 (AR)
3.4.2.2 Osobine
3.4.2.2.1 Aluminijum
Aluminijum se isporuuje u vidu valjanih ili vuenih ploa, limova, traka, folija, cijevi,
ipki, profila ili drugih oblika. Veinom aluminijum i aluminijumske legure sadravaju Mg, Zn,
Cu, Mn, Si, Ni ili Cr i ukljuene su u ASTM B211 (valjani proizvodi) (Ref. 8 i 9). Kovane
aluminijumske legure se oznaavaju po sistemu etiri cifre; prva cifra pokazuje sadraj
glavnog legirajueg elementa. 1XXX predstavlja isti aluminijum (99,00% ili vie); 2XXX,
bakar; 3XXX mangan; 4XXX silicijum; 5XXX magnezijum; 6XXX magnezijum i silicijum; i
7XXX cink (Ref. 10). Ove legure se isporuuju sa razliitim oznakama stanja, kao to je
prikazano u tabeli 3-8, i pruaju iroke mogunosti izbora. Tabela 3-9 prikazuje opseg
mehanikih osobina tipskih legura koje se koriste za metalne dijelove projektila (Ref. 11).
3.4.2.2.2 Magnezijum
Status magnezijuma je da je to jedan od najpristupanijih lakih komercijalnih metala.
Dodatkom aluminijuma i cinka, magnezijum e imati veu vrstou, nego u istom stanju;
mangan poboljava otpornost na koroziju, a kalaj i cirkonijum rezultiraju finim zrnom (Ref.
12).
TABELA 3-8. OZNAAVANJE TEMPER ALUMINIJUMA
Simbol
F
O
H
W
T
Stanje
Kao to je proizvedeno
aren
Prenapregnuto otvrdnut
Termiki tretman u rastvoru (nestabilan)
Termiki tretiran radi dobivanja stabilnog tempera, razliitog od F, O, ili H
Simboli su predstavnici baznih tempera. Kada je potrebno, oni mogu biti proireni sa
jednim ili dva mjesta (cifre) koje oznaavaju specifine korake u tretmanu, tj. 7075-T6
prikazuje termiko tretiranje i rastvor za starenje.
3-4.2.3 Primjena i ogranienja
3-4.2.3.1 Aluminijum
U principu se aluminijum, u okviru primjene za metalne dijelove projektila, koristi za
krilca i stabilizatore minobacake municije, kao i za krilca i sabote tenkovskih zrna koja imaju
stabilizator, te za oivale i baze za nosae projektila.
Aluminijum se koristi za ove namjene zbog male mase, visokog odnosa vrstoa masa
i otpornosti na koroziju. Time je konstruktoru data iroka sloboda da se skoncentrira na
koristan teret i odravanje balistikih zahtjeva. Izbor legure zavisi od konstrukcije dijela. Npr.
krilca za 81 mm trebaju leguru iz okvira ASTM B221 (Ref. 9) koja propisuje minimalnu
granicu razvlaenja od 241 MPa (35 ksi) i izduenje od 8%, to proizvoau daje slobodu
izbora legure.
3-13
MIL-HDBK-756 (AR)
U veini sluajeva, meutim, posebno kod visokih zahtjeva za mehanike osobine koji
se moraju ostvariti, konstruktor treba da specificira mehanike osobine, termiku obradu,
stanje legure. Odstupanja od ovih zahtjeva ne smije biti bez ponovnog ispitivanja sa
stanovita sigurnosti komponente. Npr. legura za neku komponentu moe biti aluminijumska
legura 7075-T651, ASTM B221, sa min. granicom razvlaenja od 558 MPa (81 ksi) - za
sabot projektila 120 mm M833.
TABELA 3-9. MEHANIKE OSOBINE TIPSKIH LEGURA ALUMINIJUMA KORITENIH U
METALNIM DIJELOVIMA PROJEKTILA (Ref. 11)
Legura
Sastav
(Svi temperi)
1100
2014
6061
7075
99,0 Al, 0,12 Cu

93,5 Al, 0,8Si, 4,4 Cu,
0,8 Mn, 0,5 Mg
97,9 Al, 0,6 Si, 0,30 Cu
1,0 Mg, 0,2 Cr
90,0 Al, 1,6 Cu, 2,5
Mg, 0,23 Cr, 5,6 Zn
Zatezna
vrstoa
MPa
ksi
Granica
razvlaenja
Mpa
ksi
Izduenje
%
90-165
186-483
13-24
27-70
34-152
97-414
5-22
14-60
45-15
18-13
124-310
18-45
55-276
8-40
30-17
262-572
38-83
103-503
15-73
17-11
(Pretampavanje sa odobrenjem)
Kada se specificiraju materijali za kovanje, treba imati u vidu razlike u mehanikim
osobinama u podunom i poprenom pravcu, kao i uticaj veliine deformacije na materijal. U
takvim sluajevima standardna procedura specificiranja vrstoe i ilavosti moe da ne bude
odgovarajua za osiguranje prijemljivosti komponente. Takoe moe biti potrebno ustanoviti
postupak metalografske kontrole. Veliina deformacije utie na kovane ili presovane
proizvode i moe biti od kritinog uticaja na vrstou ili otpornost na koroziju legura visoke
vrstoe, koje imaju visok procent legirajuih elemenata (Ref. 11 i 13).
Skori problem sa konstrukcionom vrstoom se desio na oivalu 155 mm M483 koji je
na kraju rezultirao potrebom smanjenja istiskivanja sa 0,36 m (14 ina) na 0,18 m (7 ina)
prenika odlivka. Uticaj dodatnog rada je poveanje reduciranja i prekidi polukontinuiranih
unutranjih-dentrita na granicama zrna, to je vidljivo na slici mikrostrukture 3-4. Treba
obratiti panju na nerastvorljive sastojke poluprekinutih vlakana u dijelu prikazanog na slici 34 (A); ovi sastojci su indikacija da se istiskivanje radi sa ogranienom redukcijom.
Mikrostruktura viestruko istiskivanog materijala prikazana je na slici 3-4 (B) i pokazuje samo
rasijane podune trake i zamjetljivu koliinu rekristalizacije.
Specijalni tretman se moe zahtijevati za dijelove od aluminijuma radi prevencije
naruavanja otpornosti na koroziju aluminijuma u kiselim uslovima, kada dolazi do
iznojavanja. Veina dijelova se specificira sa anodnim prevlakama, koje pruaju dalju
zatitu od uticaja okoline.
Anodiziranje je pretvaranje povrine aluminijuma u aluminijum-oksid. Proces se sastoji
od smanjenja para, ienja alkalnosti i anodiziranja u sumpornoj kiselini, sa ispiranjem
vodom izmeu operacija. Moe se primjeniti i vodo-zaptivanje kao zavrna operacija
procesa. Aluminijumska krilca za tenkovska zrna se izrauju sa specijalnim tvrdim slojem,
zavrnim anodiziranjem, radi sprjeavanja ablacije usljed visokih temperatura koje nastaju
kao posljedica izgaranja baruta i trenja pri visokim brzinama lansiranja.
3-14
MIL-HDBK-756 (AR)
3-4.2.3.2 Magnezijum
Primjena magnezijuma u projektilima je ograniena na sabot za 105 mm M392 familiju
oklopno-probojnih zrna koja odbacuju sabot. Glavna prednost magnezijuma za upotrebu za
sabot je njegova mala masa. Vuene ipke ili profili magnezijuma imaju mehanike osobine
ograniene na 200-331 MPa (29-48 ksi) zatezne vrstoe, odnosno 110-262 MPa (16-38 ksi)
granice razvlaenja. Ograniavajui faktor za upotrebu je injenica da je magnezijum
samozapaljiv i zahtjeva poseban oprez pri mainskoj obradi i rukovanju.
3-4.3
LEGURE TEKIH METALA
Legure tekih metala se koriste u proizvodnji municije kao komponente penetratora za

probijanje oklopa. Uz visoku gustou ove legure moraju imati dodatne mehanike osobine da
izdre visoke brzine lansiranja i da ostanu nepovrijeeni u toku poetne faze penetracije.
Dvije legure koje se koriste su volfram i uranijum. Oni su nezamjenjivi za takve metalne
dijelove jer se drugi materijali isporuuju u gredicama, ipkama ili profilima, a legure tekih
metala se isporuuju u hemijski preraenom obliku i procesiraju u zavrni proizvod potpuno
unutar proizvodne opreme.
Sl. 3-4. Uporedna mikrostruktura aluminijumskog oivala (Ref. 10)

3-4.3.1 Postupci proizvodnje i oprema
3-4.3.1.1 Legure volframa
Volfram kao metal ima taku topljenja na priblino 3316C (6000C) koja je u krajnjem
sluaju, via za 1927C (3500F) u odnosu na konvencionalne tehnike topljenja. Tehnika
prakaste metalurgije se ovdje mora koristiti, pri emu se volfromov prah i legirajui elementi
mijeaju i kompaktiraju u priblino zavrni oblik, te sintezuju na temperaturi od 1482C
(2700F). estice praha se konsolidiraju difuzijom u vrstom stanju, da bi se postigla vrsta
komponenta za upotrebu.
3-15
MIL-HDBK-756 (AR)
Za dobivanje volframovog praha koristi se hemijski preieni amonijum paravolfram
(APT) koji se zagrijava na zraku, na priblino 371C (700F), pri emu, za to vrijeme
amonijum isparava, a zadrava se oksid. Koristi se vodik u gasnom stanju za redukciju
oksida elementarnog praha. Veliina i raspored estica, koji su vrlo vani u daljem postupku i
postizanju teoretske krajnje gustoe, primarno se kontroliraju u toku ove operacije, pomou
brzine toka vodika. Tacne sa APT se postavljaju u pei cjevnog tipa, kroz koje struji vodik u
suprotnom smjeru. Temperatura pei je priblino 1093C (2000F).
Kad je u obliku praha, volfram se mijea sa drugim elementima u prahu, kao to su
nikl, bakar, eljezo i kobalt. Nakon mjeanja, prahovi se kompaktiraju livenjem u gumene
modele koji imaju oblik priblino jednak obliku konanog komada. Modeli se ostave u komoru
napunjenu vodom i komora se dovede pod pritisak od 69 MPa (10 ksi). Ova operacija
omoguava kasnije rukovanje dobivenim oblikom i mainsku obradu prije sinterovanja.
Da bi se postigla krajnja gustoa, zavrni oblik i mehanike osobine, dijelovi se
postavljaju na tacne i unose u pei cjevastog tipa, sa atmosferom vodika, radi sinterovanja.
Atmosfera vodika je vana zbog redukcije svih oksida koji mogu zaostati na pojedinim zrnima
praha tokom proizvodnje i skladitenja. Operacija sinterovanja odstupa od konvencionalnih
metoda sa prakastim metalom u tome to se sinterovanje provodi na temperaturi vioj od
take topljenja legiranih prahova, i to se zove tena faza sinterovanja. Da bi se zadrala
kompaktnost oblika, pe je podijeljena u zone s razliitim temperaturama, radi konsolidiranja
praha volframa u vrstom stanju, a zatim se temperatura podie iznad take topljenja,
odnosno nastupa tena faza. Nakon sinterovanja, kao rezultat se dobije jedan kompozit
volframovih zrna koja su okruena matricom legirajueg metala.
Da bi se dobio konaan oblik, komad se mainski obrauje, na konvencionalan nain.
Tipske mehanike osobine su: 552 MPa (80 ksi) granica razvlaenja i 8% izduenje.
3-4.3.1.2 Osiromaeni uranijum
Osiromaeni uranijum je nus-proizvod u procesu obogaenja uranijuma, gdje se
izdvaja izotop U235 (moe se atomski cijepati) i izotop U238 (ne moe se atomski cijepati).
Ova dva izotopa u prirodi se pojavljuju u odnosu 99,3% U238 i 0,7% U235. Zbog vrlo velike
gustoe, od priblino 19 g/cm3 u poreenju sa 7,87 g/cm3 elika, U238 je vrlo male
vrijednosti kao konstrukcioni materijal. On je meutim jako dobar za namjenu probijanja.
Osiromaeni uranijum (DU) je prihvaen od strane Ministarstva energije kao uranijumheksafluorid UF6 zbog reakcije sa vodikom da otponu rad sa UF4. Radi pretvaranja UF4 u
metal uranijuma, mijea se sa grupom magnezijuma dobijena mainskim putem, zatvoren u
reaktivnu bombu (reaktor) i zagrijava na temperaturu od priblino 816C (1500F). Kad je
unutranje punjenje dostiglo ovu temperaturu, dogaa se jedna egzotermika reakcija, pri
kojoj se temperatura penje na 1649C (3000F) i magnezijum reagira sa UF4 tako da dolazi
do stvaranja magnezijum hlorida i metala uranijuma.
Za izradu penetratora koristi se uranijum sa 0,75% titana; ova legura omoguava
otvrdnjavanje uranijuma u procesu termike obrade. Zbog njegove hemijske reaktivnosti, on
se legira u vakumskim peima, topljenjem uranijuma na priblino 1316C (2400F). Na dnu
krunog draa se nalazi jedno dugme koje se izvodi i istjee u modele ingota direktno ispod
draa. Kada se pe ohladi i ingoti ovrsnu, vri se ponovno zagrijavanje na 649C (1200F)
i valjanje ili izvlaenje u profile prenika 29,2 mm (1,15 ina). Profil se tada sijee u
penetratore sirove duine i izlae termikoj obradi (potapanje u rastvor, arenje, starenje),
radi postizanja krajnjih mehanikih osobina 758 MPa (110 ksi) granice razvlaenja i 15%
izduenja i tvrdoe od 40 do 45 Rokvela. Dio se tada mainski obrauje do konanog oblika i
mora biti pretvoren u uranijum- tetrafluoridom, UF4.
3-16
MIL-HDBK-756 (AR)
Visoka gustoa Du i volframa ini ove materijale jedinstvenim za penetratore, ali zato
su nepodesni za druge namjene. U proizvodnji penetratora probijanje balistike ploe je
zahtjev koji proizvoa mora zadovljiti. Zahtjevi za hemijski sastav volframnih legura nisu
strogi, tako da se tolerira ukljuivanje jednog ili vie legirajuih elemenata. Balistiki zahtjevi
su vaniji od zahtjeva za hemijski sastav.
3-4.4
LEGURE BAKRA
3-4.4.1 Postupak proizvodnje

Bakar, kao i aluminijum, proizvodi se postupkom elektrolize za finalno preiavanje,
meutim, prvi korak se razlikuje od postupka dobivanja aluminijuma. Kod bakra se vri
flotacija iz tabli raznovrsnog bakra ili nekog drugog materijala, a kod aluminijuma se koristi
proces hemijskog rastvaranja.
Metal se drobi mljevenjem u rastvoru vode i formira se gusta tekua masa koja se tada
stavlja u eliju za flotaciju, gdje e bakarni prah biti zadran u mjehuriima u ulju i vodi
zadrani (suspendirani) bakar isplivava iz elije i odvaja se od drugih materijala (troska,
otpad), taloi se na dnu i odvaja. Na tom stepenu prerade koncentracija bakra ima istou
priblino 25%.
Koncentrirani bakar se tada smjeta u reverzibilne pei u kojima se masa topi i ukljui,
kao to je silicijum, eljezo i kre, isplivavaju gore iznad bakra kao troska, izvlae se i
odvajaju. Ovaj bakar je poznat pod nazivom mat-bakar i sastoji se od mjeavine CuS/FeS,
sa priblino 50% bakra.
Mat-bakar se postavlja u konvertore, gdje se FeS pretvara u eljezni oksid. eljezni
oksid u kombinaciji sa krenjakom stvara trosku; CuS se reducira na bakar. Ovaj bakar se
zove blister-bakar zato to u toku glaenja gasovi izlaze u obliku mjehuria na povrinu.
Anodni blister bakar sadri do 98,5% istog bakra.
Ovaj anodni bakar se potom stavlja u elektrolitiku eliju i potom se platira u tanki lim,
isti katodni bakar. Rezultirajue teke katode sade priblino 99,95% bakra.
Ovaj isti bakar se pretapa, dodaju se po potrebi legirajui elementi, i lije se u ingote ili
gredice za dalju obradu, u ploe, trake, folije, profile, cijevi ili otpreske.
3-4.4.2 Osobine
Najee bakarne legure su one koje ugrauju kompatabilne elemente u obliku vrstog
rastvora. To su mesing (Zn), bronza (Sn), aluminijumska brozna (Al), silicijumska bronza (Si)
i legure bakar-nikl ili nikl-srebro (Ni). Ove sve legure su u obliku alfa faze i kao takve se lako
obrauju i imaju tvrdou za hladnu obradu. Krtost je obino karakteristina za drugu fazu ili
kompounde, i kao takva se ne uzima u obzir. Uticaji hladne obrade su prikazani na slici 3-5
za reprezentativni komercijalni bakar i leguru bakra sa cinkom. Veliki broj proizvoda je ove
vrste, a ne mogu se otvrdnjavati termikom doradom. Specijalne legure koje sadre eljezo
(Fe), berilijom (Be), cirkonijum (Zr) ili krom (Cr) se mogu termiki obraditi, ali one nisu
specificirane za komponente projektila u ovom priruniku.
Na raspolaganju je iroki opseg mehanikih osobina za konstruktora pri izboru bakra i
legura bakra, to je prikazano u Tabeli 3-10.
3-17
MIL-HDBK-756 (AR)
Bakar i legure bakra se koriste u procesu proizvodnje projektila, u principu, za vodee
prstenove i kumulativne ljevke HEAT projektila. Kada se primjenjuju za vodee prstenove,
izrauju se u vidu traka, iz vuene cijevi, ili iz centrifugalnog liva. Kada se koriste kao
zavarene obloene trake, materijal se nabavlja u obliku ice i polae na projektil aparatom za
zavarivanje. Vrhovi HEAT projektila se izrauju iz krunih komada, iz valjanih traka.
060 Mekano aren

H04 Tvrd
050 Lagano aren
H08 Opruni
H02 Polutvrd
Iz prirunika za metale, Vol. II, 9. izdanje, osobine i izbor, neeljezne legure i isti
metali, objavljen od American Society for Metals, 1977.
Sl. 3-5 Uticaj hladne prerade na bakar i leguru bakar cink.
ASTM B152 (Ref. 14) je specifikacija za materijal nabavljen za proizvodnju
kumulativnih ljevaka. Detalji o proizvodnji su opisani u poglavlju 7.
ica za zavarivanje, prema specifikaciji MIL-E-45829 (Ref. 15) se koristi za obloene
vodee prstenove tankostjenih projektila. Ova primjena je opisana u ovom priruniku za
projektil 155 mm M483. Detalji su dati u poglavlju 4 i 6.
Vodei prstenovi do debelostijenim granatama se ugrauju na tijelo projektila presovanjem
prstena, iz cijevi, prema specifikaciji MIL-B-20292 (Ref. 16) u navedene ljebove na tijelu
projektila. Primjena presovanih prstenova na projektilu 155 mm M107 izloena je u poglavlju
5.
3-5
Nemetalni materijali
Neki od savremenijih projektila su konstruirani sa nemetalnim komponentama u vidu

zaptivaa, epova, kliznih i vodeih prstenova, i kao sredstvo za utedu mase, kao i ureaji
smanjene mase.
Materijali koji se koriste za ove proizvode su komercijalno dostupni i opisani u
poglavljima izloenih komponenata.
3-18
MIL-HDBK-756 (AR)
TABELA 3-10. REPREZENTATIVNE MEHANIKE OSOBINE BAKRA I LEGURA BAKRA
(Ref. 11)
Zatezna vrstoa
MPa
ksi
Legura
C10100
(Bakar)
C21000
(Tombak)
C24000
(Niskolegirani
mesing)
C26000
(mesing za ahure)
C40500
(Bronza za novie)
C41900
(Kalajna bronza)
C50500
(Fosforna bronza)
C61400
(Aluminijeva bronza)
C65500
(Silicijeva bronza)
Granica
razvlaenja
Mpa
ksi
Izduenje
%
aren
H04
aren
H04
aren
H04
221
345
234
386
331
510
32
50
34
56
48
74
69
310
69
345
117
407
10
45
10
50
17
59
45
6
45
5
47
7
aren
H04
aren
H04
aren
H04
aren
H04
aren
H04
aren
H04
338
524
283
441
338
565
276
421
552
586
414
648
49
76
41
64
49
82
40
61
80
85
60
94
117
434
83
379
131
510
76
414
276
400
172
400
17
63
12
55
19
74
11
60
40
58
25
58
57
8
49
10
42
4
47
5
40
35
60
8
Iz prirunika za metale, Vol. II, 9. izdanje, osobine i izbor, neeljezne legure i isti
metali, objavljen od American Society for Metals, 1979.
Takvi primjeri su:
1.Neki nosai projektila koriste oksidne fiber-glas omotae za popunjavanje izreza
u dnu tijela, da bi se dobila potrebna vrstoa po obodu i istovremeno smanjila masa, radi
propisanog balistikog leta. Ovo je opisano u poglavlju 6.
2.Visoko-eksplozivni protivtenkovski projektili koriste najlonske klizne prstenove
radi zaptivenosti na zrak, time se smanjuje broj obrtaja projektila u oljebljenoj cijevi. Ovo je
opisano u poglavlju 7.
3.Kinetika energija (KE) tenkovskog zrna takoe zahtjeva klizne prstenove i za to
se koriste modelirani gumeni vulkanizirani prema dnu, da bi se sprijeilo isticanje baruta u
sklop projektila. Ovo je opisano u poglavlju 8.
4.Neke minobacake mine koriste plastine epove za zaptivanje cijevi u toku
propulzije. Ovo je opisano u poglavlju 9.
5.Dno ahure metka 120 mm za sagorljivu ahuru tenkovske municije koja ima
gumeni zaptiva vulkanziran na eonom kraju dna ahure koji ima funkciju epa. Ovo je
opisano u poglavlju 10.
3-19
MIL-HDBK-756 (AR)
REFERENCE
1. Steel Products Manual, Carbon Steels Semifinished; Hot-Rolled and Cold-Finished Bars,
American Iron and Steel Institute, Washington, DC, Undated.
2. Metals Handbook, Volume I, 8th Edition, Properties and Selection of Metals, American
Society for Metals, Metals Park, OH, 1961.
3. ASTM A576-87, Steel Bars, Carbon, Hot-Wrought, Special Quality, American Society for
Testing and Materials, Philadelphia, PA, 27 February 1987.
4. MIL-S-10520D, Steel, Forging, for Projectile Stock, 1 April 1988.
5. ASTM A711-81, Steel Alloy and Carbon Blooms, Billets, and Slabs for Forging, American
Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA, 31 July 1981.
6. Steel Products Manual, Alloy Steel: Semifinished; Hot-Rolled and Cold-Finished Bars,
American Iron and Steel Institute, Washington, DC, 1960.
7. Republic Alloy Steels, Republic Steels, Cleveland, OH, 1968.
8. ASTM B211-83, Bar, Rod, and Wire, Aluminium Alloy, 29 May 1983.
9. ASTM B211-85, Aluminium Alloy Extruded Bars, Rods, Wire, Shapes, and Tubes,
American Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA, 19 August 1985.
10. James V. Rinnovatore and Karl F. Lukens, Metallurgical Investigation of an M483
Aluminium Ogive Failure, Report No. ME-4-78, US Army Armament Research and
Development Command Dover, NJ. 25 January 1978.
11. Metals Handbook, Volume 2, 9th Edition, Properties and Selection: Nonferrous Alloys
and Pure Metals, American Society for Metals, Metals Park, OH, 1979.
12. ASTM B107-82, Magnesium Alloy Extruded Bars, Rods, Shapes, Tubes and Wire,
American Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA, April 1982.
13. James V. Rinnovatore and Karl F. Lukens, Metallurgical Analysis of M483 Aluminium
Ogive Flight Failures, Report No. ME-7-78, US Army Armament Research and
Development Command, Dover, NJ, 10 February 1978.
14. ASTM B152-86, Copper Sheet, Strip, Plate, and Rolled Bar, American Society for Testing
and Materials, Philadelphia, PA 19 August 1986.
15. MIL-E-45829, Electrode, Welding, Copper, Silicon-Deoxidized Solid, Bare, 19 January
1970.
16. MIL-B-20292A, Blanks, Rotating Band for Projectiles, 10 September 1968.
3-20
MIL-HDBK-756 (AR)
BIBLIOGRAFIJA
Althouse, Turnquist, Bowditch, Modern Welding, 4th Edition, The Goodheart-Willcox Co.,
Inc., South Holland, 1L, 1980.
American Society for Metals, Source Book Of Industrial Alloy and Engineering Data, Metals
Park, OH, 1978.
Annual Book of ASTM Standards, Volume 01.05, Steel Bars, Forgings, Bearings, Chains,
Springs, American Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA,1986.
Annual Book of ASTM Standards, Volume 02.01, Copper and Copper Alloys, American
Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA, 1986.
Annual Book of ASTM Standards, Volume 02.02, Aluminium and Magnesium Alloys,
American Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA 1986.
Bethlehem Steel, Modern Steels and Their Properties, 4th Edition, Bethlehem, PA, 1965.
George S. Brady, Materials Handbook, 10th Edition, McGraw-Hill Book Co., Inc., New York,
NY, 1971.
Clauser, Fabian, Pechner, and Riley, Encyclopedia of Engineering Materials and Processes,
Reinhold Publishing, New York, NY, 1963.
C.A. Hampel, Rare Metals Handbook, 2nd Edition, Reinhold Publishing Corp., Chapman &
Hall, Ltd., London, England, 1960.
C.C. MacCrindle and W. Sharpe, High-Fragmentation Steel Production Process, Large
Caliber Weapon Systems Laboratory, US Army Armament Research and Development
Command, Dover, NJ, 1981.
MIL-HDBK-723A, Steel and Iron Wrought Products, 30 November 1970.
MIL-HDBK 694A(MR), Aluminium and Aluminium Alloys, 15 December 1966.
Modern Pearlitic Malleable Castings Handbook, Malleable Researach and Development
Foundation, Granville, OH, 1958.
M.J. Wahll, M. Goldman, S.L. Case, M.C. Udy and F. W. Boulger, Survey Report on Shaping
of Steel by Extrusion Methods, Battelle Memorial Institute, Columbus, OH, 1954.
3-21
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE 4
METODE PROIZVODNJE
Ovo poglavlje objanjava preovladavajue postupke proizvodnje koji ine proizvodnu
bazu za projektile minobacaa, artiljerije, i tenkova. Takoer je razmotreno ta je racionalno
za izabiranje svakog postupka i glavne operacije.
4-1
UVOD
Naini primjenjeni u oblikovanju metala sadravaju livenje, utiskivanje, kovanje,

izvlaenje, istiskivanje i mainsku obradu. Biranje jedne ili vie od ovih tehnika, u
odgovarajuem redoslijedu, odreeno je kako trokovima tako i mogunostima.Pravilna
primjena tehnika oblikovanja u proizvodnji tehnikih dijelova municije, je klju u efikasnoj
proizvodnji projektila i dunost je inenjera da odredi redoslijed operacija koje su
predstavljene u ovom poglavlju.
4-1.1
ISTORIJAT
Za vrijeme drugog svjetskog rata projektili duboke gravure su bili raeni kovanjem u
toplom stanju-termikom obradom (HF-HT) i postupkom mainske obrade. Otkivci su bili
dobavljani prvim ugovarateljima kao materijal koji je isporuila Vlada (GFM) ili su kupljeni od
radionica za kovanje pod okriljem podugovora. Prvotni ugovaratelj bio je odgovoran za
operacije proizvodnje projektila kao to su grubo tokarenje, suavanje, termika obrada,
zavrna mainska obrada, povrinska priprema, farbanje i ambalairanje. U to vrijeme
kovaki postupak nije bio uniforman kroz cjelokupnu industriju; dodatna masa
meuproizvoda bila je potrebna da kompenzira slab kovaki postupak. Ovaj nedostatak
uniformnosti je poveao gubitke zbog otpadaka i trokove mainske obrade radi materijala
koji je poslije bio skinut grubom mainskom obradom. Proizvodnja otkivaka pod okriljem
posebnog ugovora poslije je postupno ukinuta, nakon to je Vlada zahtijevala od prvotnih
ugovaratelja proizvodnju domaih otkivaka. Ova izmjena je eliminisala probleme oko
nabavke vezane za podijeljene odgovornosti izmeu ugovaratelja za kovanje i ugovaratelja
za mainsku obradu i dopustila je prvotnom ugovaratelju da kontrolie dimenzije otkivka radi
osiguranja kompatibilnosti sa operacijama mainske obrade i obratno. Poslijeratne studije su
dokazale da komercijalni elik za obradu kovanjem treba dati zadovoljavajue otkivke ako se
operacije oblikovanja rade postupkom ubadanja i ljutenja, koje osigurava da je kruni ili
kvadratni pripremak zbijen i deformisan radi ispunjavanja cilindrinog kalupa i da je
osigurano poetno centriranje probojca gravure. Takoer, upotreba kvalitetnog elika kao
poluproizvoda za otkivak je rezultirao u znaajnoj redukciji trokova preko eliminacije
dodatnih trokova vezanih za vojne specifikacije. (vidi glavu 3, razmatranje o materijalima).
Istiskivanje u hladnom stanju (CE) projektila sa dubokom gravurom i drugih metalnih
komponenata dobilo je na popularnosti kao rezultat tehnologije razvijene u Njemakoj prije i
za vrijeme drugog svjetskog rata. Neke od njemakih tekih presa bile su preseljene i
instalirane u Americi i nakon perioda, u kojem je postupak dalje poboljavan, utemeljeno je
nekoliko postrojenja za proizvodnju razliitih projektila, od 3 ina do 155 mm. Oekivano je
da e projektili proizvedeni CE postupkom imati manje trokove nego projektili HF-TF, radi
toga to su nekoliko manjih mainskih operacija koje su bile potrebne, zahtjevi termike
energije i gubici na otpadke, bili reducirani, a uobliene dimenzionalne kontrole i povrinske
obrade bile su znakovito poboljane. Na drugoj strani, investicija kapitala za ovaj tip
postrojenja bila je vea nego za HF-HT linije, radi toga to su za operacije hladnog
oblikovanja zahtijevale mnogo skuplje visoko tonane prese.
4-1
MIL-HDBK-756 (AR)
Kombinacija najboljih karakteristika HF-HT i CE metoda obrade je rezultirala u
usvajanju postupka hladnog izvlaenje - aica u vruem stanju (HC-CD) za vrijeme 50-ih. U
ovom postupku aica je iskovana u vruem stanju i mainski obraena na koncentrinost,
kontrolu mase i uklanjanje povrinskih nedostataka. Izvlaenje mainski obraene aice u
oblik projektila sa otvorenim krajem je postignut hladnim oblikovanjem sa meuarenjem,
koliko je potrebno. Nekoliko postrojenja u vlasnitvu ugovaratelja su utemeljeni sa vladinom
opremom radi proizvodnje projektila sa dubokom gravurom 105 mm i 8 ina, metodom HCCD; jedinina cijena projektila 105mm proizvedenih ovim postupkom u prilog Vietmen
zahtjeva bili su znakovito manji nego oba od preostala dva metoda.
Kada su razvijeni bazini CE i HC-CD procesi, postojala je potreba da se pobolja
kvalitet i reduciraju proizvodni trokovi. Hemijski sastav i tvrdoa jaih elika, odobrenih
vaeim zahtjevima za fragmentaciju i konstrukciju sa tankom stijenkom, je prelazila
ogranienja postupaka HC-CD i CE. Jedino su postrojenja HF-FT koja su modernizirana za
proizvodnju elinih projektila visoke fragmentacije i projektila nosaa od legiranih elika
vee vrstoe odreena da imaju potencijal u proizvodnji sadanje i budue generacije
artiljerijske municije.
HC-CD postupak moe imati ogranienu aplikaciju za buduu generaciju projektila ako
granica razvlaenja bonih stijenki ne prelazi 689 MPa (100000 funti). Hladno se istiskivanje
pojavljuje radi postojanja jednako manjeg potencijala u proizvodnji projektila sa dubokom
gravurom i to je najmanje fleksibilna od tri osnovna postupka.
4-1.2
POSTROJENJA ZA PROIZVODNJU
Izuzev za postrojenja za proizvodnju radi podupiranja projekata istraivanja i razvoja

(R&D) u Vladinom arsenalu, proizvodnja opreme projektila je izvrena u postrojenjima u
svojini Vlade-pod upravom ugovaratelja (GOCO) i u svojini ugovaratelja - pod upravom
ugovaratelja (COCO).
GOCO postrojenja i nekretnine su u svojini Vlade i rad i odravanje ovih objekata su
ugovoreni izmeu Vlade i poslovne kompanije. Poslovni ugovaratelj je kompanija privatnog
sektora sa garancijama o kvalifikacijama u rukovoenju pogonom i srodnim disciplinama
proizvodnje. Proizvodnja opreme municije je generalno odobreno pod okriljem vrstog
ugovora sa fiksnom cijenom. Neki tipovi ugovora sa cijenama su takoer podneeni u
odnosu na GOCO postrojenja za tehnike studije i proizvodnu izvedivost. Glavna GOCO
proizvodna postrojenja za opremu (Vojna postrojenja za municiju (AAP)) su prikazana u
tabeli 4-1.
COCO postrojenja zahtijevaju istu strunost u operiranju kao i GOCO postrojenja, ali
nekretnina je vlasnitvo ugovaratelja. Vlada plaa za upotrebu nekretnina u posjedu
ugovaratelja i odravanje opreme pod posebnim ugovorom, ali oprema u GOCO
postrojenjma je predominantno u vlasnitvu Vlade. Moe postojati neka oprema u vlasnitvu
ugovaratelja, koja je obino, ali nije neophodno, posveena proizvodnoj bazi. Program
modernizacije proizvodne baze on-going sadri i GOCO i COCO postrojenja i prepoznaje
potrebu da udovolji sadanjim i buduim zahtjevima proizvodnje municije.
Ukratko, postoji vrlo bliska veza izmeu amerike industrije i vlade za vrijeme nacrta i
postupka proizvodnje i tehnikih faza proizvodnje radnog ciklusa stavke radi toga to
strunost u proizvodnji municije sada skoro iskljuivo lei na privatnom sektoru.
4-2
MIL-HDBK-756 (AR)
4-1.3
STANDARDIZACIJA
Aktuelna proizvodna praksa je diktirana zahtjevima krajnjeg produkta. U mjeri koja je

mogua, kompatibilnost datog postupka sa sadanjim i buduim nacrtima opreme municije je
prva odluka u rasporedu poetne linije i nabavci opreme. Standardizacija redoslijeda
operacija proizvodnje i opreme je usmjerena prema gradnji postrojenja sa mogunou
prilagodbe irokom opsegu opreme.
4-1.4
AKTUALNI KORITENI POSTUPCI
Veina zajednikih postupaka proizvodnje opreme municije, obino koritenih,

razmatrani su detaljnije u ovom poglavlju. To su (1) kovanje u toplom stanju-termika obrada
i mainska obrada, (2) aica u toplom stanju-hladno izvlaenje, (3) hladno istiskivanje, (4)
mainsko oblikovanje pune ipka i (5) duboko izvlaenje. Redoslijed operacija za procese
proizvodnje za vee trenutno fugasne projektile (HE), prikazan je na slikama 4-1, 4-2 i 4-3.
4-2
POSTUPCI OBLIKOVANJA METALA
4-2.1
KOVANJE U TOPLOM STANJU - TERMIKA OBRADA (HF-HT) I MAINSKA

OBRADA
Ovaj je postupak najfleksibilniji od svih postupaka oblikovanja metala upotrebljanih u

proizvodnji projektila sa dubokom gravurom i projektila tipa nosaa. Osnovna oprema
potrebna za ovu metodu moe biti prilagoena irokom rasponu oblika
projektila
modifikacijom alata za operacije oblikovanja i mainske obrade.Takoer, mehanike osobine
ovih projektila mogu biti reducirane ili poveane pomou izmjena u termikoj obradi i
hemijskim svcojstvima sirovog materijala bez znakovitih promjena u ostalim operacijama
proizvodnje.
Zapoinjui sa elinom ipkom ili gredicom, dobivenih u nepravilnim duinama iz
valjaonica, pripremak je odvojen rezanjem, odsjecanjem ili kidanjem. Ova je operacija dalje
opisana u dijelu 4-2.1.2. veliina odvojenog pripremka zavisi od zavrne mase i kalibra
projektila i predvienog gubitka na struganju za vrijeme proizvodnje. Gredica je zagrijana na
temperaturu od 1038 - 1204 C(1900 - 2200 F), u peima sa elektrinom indukcijom ili sa
napajanjem gasom, prije kovanja. Zagrijavanje gredice opisano je u dijelu 4-2.1.3.
Odmah nakon kompletiranja operacije zagrijavanja, gredica odlazi na presu za prvo
otkivanje, u kojoj se deavaju i operacije ubadanja i ljutenja (Ove operacije mogu takoer
biti uraene u odvojenom postupku.). Ubodeni otkivak se dalje postavlja na alat za drugo
utiskivanje ili na alat za izvlaenje, te gura kroz niz prstenova ili cilindara iji se prenik
postepeno smanjuje, tako da se reducira vanjski prenik otkivaka, poveava njegova duina i
reducira debljina stijenke.
4-3
MIL-HDBK-756 (AR)
TABELA 4-1. POSTROJENJA ZA PROIZVODNJU DIJELOVA ZA MUNICIJU
Postrojenja GOCO
Stavka
Metod proizvodnje
Scranton AAP
155mm i 8 ina
Kovanje u vruem stanju-termika obrada
Riverbank AAP
81mm
aica u vruem stanju-hladno izvlaenje
ahure metka
Duboko izvlaenje
Louisiana AAP
155mm i 8 ina
Mississippi AAP
155mm i 8 ina
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
Zagrijati otpresak, skinuti ljuske i izmjeriti ga

Kontrolisano hladiti i samariti gravuru
Podmazati i indukcijom zagrijati otvoreni kraj
Termiki obraditi i samariti gravuru
Postaviti vodei prsten i zavariti pokrivku dna
Pripremiti i obojiti povrinu
Slika 4-1. Postupak kovanje u vruem stanju-termike i mainske obrade
4-4
MIL-HDBK-756 (AR)
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
Izvagati, oprati i osuiti, skinuti ljuske i zagrijati pripremak

Cikliki ariti i samariti
Oistiti, fosfatirati, prati sapunom i osuiti
ariti, oistiti, fosfatirati, prati sapunom i osuiti otvoreni kraj
Poputati i ID samariti te OD povrinski obraditi
Nareckati leite prstena, postaviti rotirajui prsten i zavariti pokrivku dna
Slika 4-2. Postupak hladnog izvlaenja- aica u toplom stanju
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
Oistiti, fofsfatirati, prati sapunom i osuiti

Postupno ariti
ariti otvoreni kraj
Poputati
Brusiti centrirajui prsten
Nareckati leite prstena, postaviti vodei prsten, te zavariti pokrivku dna
Slika 4-3. Postupak hladnog istiskivanja
4-5
MIL-HDBK-756 (AR)
Operacije kovanja su objanjenje detaljnije u dijelu 4-2.1.4. Nakon hlaenja na
temperaturu okoline, vanjska povrina otkivka je mainski obraena radi reduciranja
ekscentriciteta izmeu vanjske i unutranje povrine i radi obezbjeivanja konture za
operaciju suavanja. Pogledati dio 4-2.1.5 za dalja objanjenja ovih operacija mainske
obrade. Radni komad tada se provjerava radi osiguranja da povrina upljine i vanjske
dimenzije udovoljavaju zahtjevima. Operacija suavanja moe biti izvrena u vruem ili
hladnom stanju zavisno od hemijskih osobina, jaine i debljine stijenke materijala i u
zavisnosti od veliine traene deformacije. Suavanje trenutno oblikuje oival projektila i
kreira ravninu, unutarnji dio na otvorenom kraju, koji je kasnije narezan radi postavljanja
osiguraa. Suavanje je vie obraeno u dijelu 4-2.1.6. Termika obrada slijedi nakon
operacije suavanja i obino sadri ovravanje, kaljenja i otputanja radnog komada na
specifinu temperaturu u odreenom periodu u zavisnosti od hemijskih osobina i zahtijevanih
mehanikih osobina elika. Dalje informacije s obzirom na termiku obradu nalaze se u dijelu
4-2.1.7. Zavrna mainska obrada projektila je esencijalna za udovoljavanje zahtjeva
funkcionisanja, montae i oblika. Operacije skidanja metala su obino izvedene na opremi
konstruisanoj ili namjenjenoj za specifine operacije-npr. specijalni strug za obradu otvora,
poravnavanje ela i obaranje ivica koji su prilagoen da obezbjedi podunu obradu otvora i
centriranje oivala projektila radi osiguranja funkcionalne veze sa ostalim povrinama. U
operacije mainske obrade ukljueni su postavljanje vodeeg prstena, urezivanje navoja,
bruenje i ostale operacije zavrne obrade. Mainska obrada je vie objanjena u dijelu 42.1.8.
4-2.1.1 Parametri sirovina
Niska cijena elika i njegova prilagodivost irokom rasponu specifikacija, posebno onih
za jainu i tvrdou, stvarno iskljuuje svaki drugi materijal iz odluivanja u proizvodnji
projektila sa dubokom gravurom. Kod kovanja u vruem stanju, temperatura elika uvijek
prekorauje kritini opseg; uslijed toga, njegova je struktura austenitna (ref. 1). Deformacije u
ovakvim uslovima ne tete eliku ni na koji nain; u stvari, to poboljava elik proizvodei
finija zrna.
Vaea GOCO i COCO postrojenja za proizvodnju, izgraena su i modernizirana da
proizvedu otkivke za projektile iz poluobraenog kvalitetnog elika za kovanje, kako je
definisano od strane Amerikog drutva za ispitivanje i materijale (ASTM) i umnoeno
Vladinim specifikacijama. Neki od glavnih specifikacija koji objanjavaju hemijske osobine,
postupak taljenja, unutarnju solidnost i druge uslove za odobrenje, obuhvaeni su poglavljem
3. Inenjer za konstrukciju mora biti upoznat sa specifikacijma koje pojanjavaju kvalitet
elika, hemijske osobine, ispitivanje, reakciju na termiku obradu i dodatne zahtjeve, tako da
moe odrediti njihov uticaj na materijal koji je dostupan i pouzdanost proizvoda,
produktivnost i izvedbu. elik proizveden Simens-Martenovoj, elektrinoj pei, i postupcima u
peima sa baznim kisikom, prihvatljiv je za upotrebu u proizvodnji municije. (vidi glavu 3 za
dalje informacije).
Imajui utemeljene zahtjeve za mehanike osobine pomou analize napona, inenjer
za konstrukcije treba specifirati najiri opseg hemijskih osobina elika i termiku obradu
usklaenu sa ispravnou postupka i ekonominou proizvodnje. Mehanike osobine i nivo
kvalitete rezultiraju veim trokovima nabavke.
4-6
MIL-HDBK-756 (AR)
4-2.1.2 Odvajanje iz gredice
Otkivci za projektile su proizvedeni iz dijelova ili pripremaka, koji su odvojeni ig glavne
gredice ili ipke rezanjem, kidanjem ili vruim ili hladnim odsjecanjem, kako je prikazano na
slici 4-4. Svaki od ovih metoda odvajanja izuzev vrueg odsjecanja, zavreni su prije
zagrijavanja pripremaka na temperaturu kovanja. Kada je upotrebljeno vrue odsjecanje,
gredica ili ipka je zagrijana i odsjeena kada se pojavi iz odjela za zagrijavanje.
Postupak zarezivanja i lomljenja je upotrebljavan mnogo godina i uspjeno obavljen
rezultira kvadratnim presjekom i istim lomom. U ovom postupku, poveane duine, zavisno
od traene mase pripremka, su prvo izmjerene i oznaene na vrhu ipke ili gredice. Nakon
ovog oznaavanja slijedi operacija zarezivanja, koja se sastoji od ljebljena V ureza na
povrinu gredice sa lunom elektrodom ili oksiacetilenskim gorionikom. Ovaj urez pravi
porast naprezanja na cjelokupnoj irini ipke. ipka je zatim izloena mehanikom pritisku
konvejnera ime je izvrena operacija lomljena. Eksperimenti su pokazali da urezivanje
preko cjelokupnog ela vrha ipke omoguava ie krajeve i kvalitetniji kvadratni presjek u
visoko legiranim elicima. isti kvadratni prelom, osim reduciranja mase pripremka,
esencijalan je radi izvravanja vizualne kontrole povine kraja na nedostatke kao to su
lunkeri, napukline i rupe. Urezivanje visoko ugljinih i legiranih elika moe rezultirati
pucanjem u zagrijanoj zoni i nije preporuljiva kao metod u odvajanju od gredica za ove
elike. To se ne odnosi na nie i srednje ugljenine elike.
Nekoliko je metoda koriteno za odvajanje pripremaka iz glavne ipke sjeenjem.
Gredice sa velikim poprenim presjecima, posebno one nainjene od elika sa visokim
postotkom ugljika i legiranih elika, mogu biti ekonomino odvojeni upotrebom krune pile,
prenika 0,71m (28 ina), sa 50 zuba, sa karbidnom ploicom. Trakaste pile su upotrebljene
za odvajanje od gredica od elika sa niskim ili srednjim postotkom ugljika sa manjim
poprenim presjecima, tj. 0,0129m2 (20 in.2) ili manjim. Rezanje pilom daje kvadratne krajeve
najvee kvalitete od svih metoda odvajanja od gredice i rezultira tanijom masom
kontrolisanog pripremka nego je to sluaj kod drugih metoda. Moraju se nainiti standardi za
gubitke u presjeku radi osiguranja pune jaine pripremaka iz gredice.
Hladno odsjecanje se obavlja na mehanikoj presi i openito se upotrebljava kod
odvajanja iz elika sa niskim postotkom ugljika; ipak, to zahtijeva da ipke ili gredice budu
nabavljene u arenom stanju. Stanja povrine slomljenih ili isjeenih krajeva odvojene
gredice utie na obradu povrine upljine otkivka, tako da je imperativ da nepravilnosti
povrina na krajevima gredica budu ispravljenje prije zagrijavanja za kovanje. Mada oni
skrivaju neke od sredinjih nedostataka dobijenih metodama urezivanja i lomljenja, izrezane
ili odsjeene povrine krajeva openito rezultiraju u boljoj obradi povrine upljine otkivka.
Odvajanje iz gredice odsjecanjem u vruem stanju izvrava se tako da glavna ipka
prolazi odjel za zagrijavanje a temperatura se poveava na zahtijevajni nivo za prvu
operaciju kovanja. Zagrijana ipka postavlja se u vertikalnu presu koja sadri montirani
dra, V tip ploe za rezanje i odgovarajuu nepokretnu matricu postavljenu u leite prese
kako je prikazano na slici 4-5. Po sputanju draa alata, gredica je odvojena od glavne
ipke odsjecanjem na predodreenu dimenziju sa minimalnom distorzijom.
Dalja razmatranja prednosti i nedostataka metoda odvajanja iz gredice nalaze se u
poglavljima 5, 6 i 7.
4-7
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 4-4. Metode odvajanja dijelova iz gredice

4-2.1.3 Zagrijavanje gredice
Zagrijavanje gredice na temperaturu kovanja obavlja se u peima koje se opskrbljuju
plinom ili sa elektrino indukovanim grijaima. Biranje metode zagrijavanja zavisi od
pristupanosti i ekonominosti izvora energije. Razlika u cijeni prirodnog gasa i ekvivalenta u
elektrinoj energiji je znakovita u nekim podrujima drave ali moe biti obrnuto u drugim
podrujima.
Pei na plin (rotacioni tip) se pune automatski u dva ili tri reda, a gredice su dovedene
pod svod plamenika radi postizanja maksimalne efikasnosti u zagrijavanju. Punjenje i
pranjenje gredica je sinhronizovano da odri hod sa kapacitetom prese za kovanje.
Temperatura pei je kontrolisana po zonama. Postojee radne temperature su podeene u
svakoj zoni radi udovoljavanja prethodno odreenim nivoima. Zavrne zone su podeene na
50% sagorjevanje zraka.
Elektrina indukcija moe biti primjenjena za zagrijavanje individualnih pripremaka ili
cijelih ipki ili gredica, kako su ve dobiveni nakon valjanja elika. Gredica je ubaena u
grija gdje se zadrava odreeni period, koji je baziran na temperaturi potrebnoj za operacije
kovanja. Ovakav metod zagrijavanja daje manje ljuspica i izvodi se brzo.
Minimiziranje ljuspiastih oblika za vrijeme zagrijavanja gredice je esencijalno radi toga
to to:
1.
Reducira gubitak metala
2.
Poboljava kvalitet proizvoda (obradu povrine kovane gravure)
3.
Reducira troenje matrice i broj ienja samarenjem
4.
Reducira trokove ienja ljuspica (voda i samarenje)
4-8
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 4-5. Odsjecanje pripremka u vruem stanju nakon zagrijavanja gredice

4-2.1.4 Kovanje
Prije prve operacije kovanja, zagrijani pripremak prolazi kroz dio u kojem voda pod
visokim pritiskom pada na povrinu radi uklanjanja ljuspica. Kovanje u toplom stanju se
obino izvrava u tri odvojene operacije na presama tj. ubadanje i ljutenje, probadanje i
izvlaenje, kako je prikazano na slici 4-6. Hidraulika ili mehanika presa ima opseg
kapaciteta od 454 do 2268 tona (metrikih) (500 do 2500 tona), zavisno od dimenzija i mase
otkivka. Operacije ubadanja i ljutenja te probadanja mogu biti obavljene u istoj presi
upotrebom zajednike matrice montirane u leite; alati za ubadanje i ljutenje te probadanje
su montirani na pokretne klizae na drau (ref.2).
Nakon to je radni komad (gredica oiena od ljuspica) postavljen u matricu, kako je
prikazano na slici 4-6(A), alat, montiran na drau alata, se sputa i djelomino probada i
okree vrh gredice; ispust ili konus na kraju dna je oblikovan kada je gredica potisnuta u
matricu. Prethodno oblikovanje na ovaj nain slui dvostrukoj svrsi:
1. Okretanje zaobljenog kvadratnog pripremka ili gredice radi punjenja
cilindrinog kalupa i djelomino formiranje ispusta na kraju dna pravi povrinu za centriranje
radnog komada u kalupu za proirivanje.
2. Djelomino prodiranje gornjeg kraja gredice osigurava dep za voenje alata
za probadanje , za vrijeme operacije probadanja.
Ubadanjem i ljutenjem odnosno operacijom prethodnog oblikovanja popunjava se
kalup nakon to je gredica u toplom stanju pritisnuta alatom koji se sputa; prethodno
oblikovanje produava vijek alata i poveava produktivnost operacije probijanja. Automatsko
podmazivanje alata i matrice izvreno je izmeu ciklusa presovanja.
4-9
MIL-HDBK-756 (AR)
Probadanje ili istiskivanje u suprotnom smjeru, uraeno je na vertikalnoj hidraulikoj ili
mehanikoj presi koja sadri alat montiran na dra i uleiteni kalup, kako je to prikazano
na slici 4-6(B). Kako se dra sputa, prethodno oblikovani radni komad se dalje probada a
elik je pritisnut to prouzrokuje teenje nazad preko alata; radni komad je izduen i debljina
njegovog dna je utemeljena kada dra dosee dno udara. Vanjski prenik radnog komada
ogranien je matricom a irina gravure je neznatno preko mjere to omoguava pristup alata
za izvlaenje u slijedeim operacijama.
Operacija izvlaenja prikazana na slici 4-6(C) formira gravuru do njene zavrne konture
i produuje probodeni radni komad do njegove konane duine redukcijom vanjskog
prenika i debljine zida. Oprema uptrebljena u ovoj operaciji sadri hidrauliku presu dugog
hoda (horizontalnu ili vertikalnu) koja sadri alat montiran na drau , dra za centriranje,
prstene za izvlaenje, ureaje za skidanje i uputeni dra matrice. Probijeni otkivak u
toplom stanju je postavljen u dra za centriranje mehanikim putem i gurnut pomou
podmazanog alata kroz podmazane prstene za izvlaenje, koji postepeno reduciraju vanjski
prenik i poveavaju duinu. Za vrijeme zadnjeg dijela hoda prese, kraj dna otkivka je
uputen, ako je zahtijevano, presa je u povratnom hodu a radni komad je skinut sa alata
pomou mehanizma za skidanje postavljenim iza zadnjeg prstena za izvlaenje. Radi
kvalitete naredne operacije otkivak u toplom stanju je kontrolisan radi osiguranja
usklaenosti na cjelokupnoj duini gravure, debljine dna i ekscentriteta. Ponovno
podeavanje ili postavljenje alata i matrica, potrebno je kada su ogranienja upravljanja
postupkom ili standardi, prekoraeni. Izvueni otkivak tada je kontrolisano hlaen radi
osiguranja odgovarajue mikrostrukture i tvrdoe elika za naredne operacije mainske
obrade.
Slika 4-6. Operacije u toplom stanju na kovakoj presi
4-10
MIL-HDBK-756 (AR)
4-2.1.5 Struganje konture i odsjecanje
Prije mainske obrade, uklanjaju se ljuspice sa unutranjih povrina samarenjem.
Povrina gravure oiena od ljuspica je posebno vana jer to utie na centriranje i
koncentrinost operacija struganja koje neposredno slijede. Uklanjanje ljuspi sa vanjske
povrine otkivka je neobavezno jer je to uinjeno u struganju konture.
Izboina na dnu se centralno bui na poluautomatskom, jednovretenom strugu,
specijalno adaptiranom da osigura nezavisnu pogonsku jedinicu za buenje u klizau koji se
moe pokretati, umjesto konvencionalnog konjia. Otkivak je pritegnut na unutarnje
podeljivo vreteno i pravi kontakt u dvije zone; jedna je na dnu a druga je ispred otvorenog
kraja na poziciji koja se poklapa sa zonom pritezanja za slijedeu operaciju (ref.2). Vidjeti
sliku 4-7 za objanjenje ove operacije.
Ova operacija je kritina radi naredih operacija skidanja metala a odstupanje stijenke
projektila utiu na veliinu pomjeranja kod centralnog buenja, od stvarne ose otkivka.
Centralno bueni projektil je, nakon kontrole za prihvatanje, osloboen radi operacije
struganja konture.
Struganje konture se obavlja na poluautomatskom jednovretenom strugu sa vie
klizaa sa draem koji se moe pokretati. Stezanje komada za ovu operaciju prikazano je
na slici 4-8. Kraj dna radnog komada je poduprijet na vanjskoj strani pomou centra obrtnog
konjia. Vanjske su povrine mainski obraene radi reduciranja ekscentriciteta u odnosu na
povrinu gravure i radi stvaranja konfiguracije potrebne za narednu operaciju suavanja.
Odsjecanje otvorenog kraja na precizniju duinu izvrava se u istom stezanju djelominim
odsjecanjem stijenke i skidanjem prstenastog dijela sa posebnog mehanizma za odvajanje
dijelova. Struganje konture je kritino u HF-HT postupku zato to je odstupanje gotove
stijenke u podruju oivala projektila, nakon suavanja i termike obrade, uveliko zavisan od
njegove tanosti i vrstoe.
Slika 4-7. Operacija centralnog buenja
4-11
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 4-8. Operacija struganja konture

4-2.1.6 Suavanje
Mogunost oblikovanja specifinih elika diktira da li e suavanje oivala biti izvedeno
u hladnom, toplom ili vruem stanju. Hladno suavanje obezbjeuje najbolju dimenzionalnu
stabilnost, ali elici sa visokim postotkom ugljika i viestruko legirani elici ne mogu se
hladno suavati bez pojavljivanja usahlina ili naprslina od napona.
Prije operacije formiranja oivalja (nosa), otvoreni kraj otkivka sa ostruganom konturom
je predgrijan na oko 121 C (250 F). Mazivo rastvorljivo u vodi stavljeno je na vanjsku
povrinu pomou spreja, dok se otkivak okree, kako je to prikazano na slici 4-9(A).
Zagrijavanje projektila omoguava isparavanje vode a jednoliko stavljena prevlaka od maziva
rasporeena je po povrini; ova prevlaka smanjuje otpor metala teenju za vrijeme
suavanja. Zatim se slijedei otkivak zagrijava za suavanje, kako je prikazano na slici 49(B). Kada je potrebno kovanje u toplom ili vruem stanju, preferira se metod indukcijskog
zagrijavanja jer dobijena toplota moe biti uspjenije lokalizirana. Opema za zagrijavanje se
sastoji od vertikano montiranih, cjevastih indukcijskih kalema koji zagrijavaju otvoreni kraj
konture radnog komada. Nakon to je radni komad pozicioniran na rotacionu plou, ona se
podie i rotira unutar kalema odreeno vrijeme radi osiguranja jednolikog zagrijavanja na
eljenu temperaturu. Kada se ploa spusti, projektil se automatski prenosi do prese za
suavanje radi onemoguavanja nepotrebnog gubitka toplote, koji bi mogao sprijeiti
dosljedno teenje metala za vrijeme operacije suavanja.
Formiranje se oivala zavrava u vertikalnoj mehanikoj ili hidraulikoj presi, kako je
prikazano na slici 4-9(C), sa kapacitetom prese od 272 do 907 tona (metrikih) (300 do 1000
tona), koji varira u zavisnosti od dimenzija projektila i veliine zahtijevane redukcije. Presa
sadri nosa alata, alata za suavanje sa dovodom vode i centrirajue leite za komad.
Zagrijani projektil (otvoreni kraj nagore), postavljen je u leite a alat za suavanje se sputa
preko projektila radi oblikovanja oivalja . U povratnom hodu nosaa alata, sueni projektil se
izbacuje na konvejner, radi odlaska na slijedeu operaciju. Tano podeavanje alata za
suavanje u odnosu na centrirajue leite je esencijalno u spreavanju prekomjernog
odstupanja stijenke i ekscentrinosti.
Suavanje se moe obaviti bez prethodnog zagrijavanja, tj. hladno pod uslovom da
veliina deformacije i tvrdoa materijala ne pospjeuju stvaranje naprslina od napona.
4-12
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 4-9. Operacije suavanja u toplom i vruem stanju

4-2.1.7 Termika obrada
Nakon suavanja, termika je obrada je neophodna za postizanje konanih mehanikih
osobina projektila. Tri osnovna koraka u postupku termike obrade su austenitizacija,
gaenje i otputanje, a ako se radi o otvrdnutom projektilu i egalizacija.
Austenitizacija se izvodi zagrijavanjem projektila u peima na temperaturi od 788C do
871C (1450-1600F) radi postizanja uniformne austenitne strukture zrna. Tipine oprema
sastavljena je od in-line, zrane, cijevne pei, na gas. Projektili se pune vertikalno u posude
ili koare i dopremaju kroz pe na transportne valjke ili guraju kroz pe na inama za
klizanje. Zatitna atmosfera, normalni nitrogen, odrava se u pei radi reduciranja stvaranja
ljuski i gubitka ugljika u eliku. im su projektili zagrijani na uniformnu temperaturu are se u
uljnim kupkama.
Operacija arenja je ktritina radi postizanja eljenih mehanikih osobina. Projektili, jo
na posudi, pozicionirani su preko tanka za arenje i sputeni hidrauliki u uljnu kupku. U
kupku su potopljeni cijevi ili lopatice preko kojih se sputa otvoreni kraj svakog projektila. im
je projektil potpuno potopljen, ulje se pumpa kroz lopatice u upljine projektila radi uklanjanja
nagomilanog zraka i radi unutarnjeg arenja projektila. Temperatura uljne kupke se odrava
na 66C do 121C (150 do 250F), a kupka se mijea radi olakavanja izdvajanja toplote iz
projektila.
4-13
MIL-HDBK-756 (AR)
Nakon hlaenja na temperaturu kupke, posuda napunjena projektilima se vadi iz kupke
za arenje, ulje odvodi, a projektili se peru deterdentom radi uklanjanja ostataka ulja za
arenje. Projektili se tada otpremaju u pe za kaljenje. Pe za kaljenje je sline konstrukcije
kao i pe za austenitizaciju izuzev to je nije direktno opskrbljena gasom i nema zatitne
atmosfere. Operacija kaljenja smanjuje tvrdou, krhku arenu martenzitnu strukturu radi
dobijanja potrebne jaine i duktilnosti. Vie temperature kaljenja doputaju manju otpornost i
veu duktilnost. Normalni opseg temperature za kaljenje je 316-649C (600-1200F);
specifina temperatura je izabrana na bazi hemijskih osobina elika i eljenih mehanikih
osobina. Na izlazu iz pei za kaljenje, projektil se hladi radi omoguavanja da se rukuje s
njim; hlaenje moe biti ubrzano zrakom pod pritiskom ili kombinacijom zraka pod pritiskom
koje ide iza prskanja vodom, nakon ega je projektil ohlaen ispod 371C (700F).
4-2.1.8 Operacije mainske i zavne obrade
Operacije ukljuene u zavrnu obradu projektila su skidanje metala, neophodno radi
postizanja konane geometrije i povrinske obrade, sklapanje i mainska obrada vodeeg
prstena tamo gdje je to potrebno, zavarivanje osnovne ploe na kumulativne projektile te
pripremanje povrine i bojenje (ref.2).
Redoslijed i operacije postavljanja za mainsku obradu diktirani su raspoloivom
opremom za skidanje metala i ekonominou proizvodnje. Predloena metodologija je
bazirana na opremi i stezanjima koja e udovoljiti dimenzionim zahtjevima, ali ne mogu biti
kombinirane kada su upotrebljene maine sa vie operacija, takve kao strugovi sa
kompjuterskim numerikim upravljanjem (CNC).
Prije mainske obrade, povrine upljina projektila su samarene, kako je prikazano na
slici 4-10, radi uklanjanja ljuski formiranih za vrijeme suavanja i termike obrade. Povrinska
obrada upljina mora biti prihvatljiva na ovom stupnju operacija radi osposobljavanja za
preostale operacije, jer mainska obrada upljina nije razmatrana.
Ako bi veliina ljuske na vanjskim povrinama nakon termike obrade mogla rezultirati
neekonominim troenjem alata za vrijeme slijedeih operacija skidanja metala, vanjska
strana projektila moe biti samarena, kako je prikazano na slici 4-11. Oprema za
samarenje obino je dio savremenih proizvodnih linija za sluaj nepredviena okolnosti kao
to je privremeni gubitak nad kontrolom atmosfere za vrijeme termike obrade.
Slika 4-10. Operacija samarenja unutranjosti
4-14
MIL-HDBK-756 (AR)
4-2.1.8.1
Buenje, poravnavanje ela i obaranje ivica
Operacije buenja, poravnavanja ela i obaranja ivica izvedene su na poluautomatkom

strugu adaptiranom da obezbjedi popreno poravnavanje ela, uzduno buenje otvora i
obaranje ivica, i centriranje oivala projektila, kao na ilustraciji 4-12. Projektil je pogonjen na
kraju dna pomou kompenzirajueg stezaa, a oival je centriran pomou prstenaste, obrtne
stege. Metod centriranja kompenzira ekscentritete nastale operacijama suavanja i termike
obrade i reducira mogunost prekomjernog odstupanja stijenke u operaciji zavrnog
struganja. Poprena obrada ureuje grube ivice suenog projektila. Uzduna obrada otvora
ukljuuje grubu i zavrnu obradu manjeg prenika navoja nosa i obaranje ivica te obradu
debljeg dijela na kraju koraka buenja radi osiguranja okomitosti.
4-2.1.8.2
Zavrno struganje
Zavrno struganje radi udovoljavanja potrebne vanjske geometrije moe biti izvedeno
na razne naine. Poluautomatski, kopir strug sa vie klizaa se upotrebljava u mainskoj
obradi oivala, centrirajueg prstena, tijela i ispusta projektila. Projektil je lociran i pogonjen
sa kraja dna, kako je prikazano na slici 4-13, kompenzirajuom stegom koja upotebljava
probueni centralni otvor za centriranje i bazni prenik za upravljanje. Kraj nosa je centriran
postavljanjem obrtnog podeljivog vretena u probuenu povrinu. Metod stezanja osigurava
maksimalno pogonjenje koje je potrebno radi savladavanja momenta stezanja kod operacije
mainske obrade i doputa optimalne brzine i pristup rezanju. Operacija zavrnog struganja
moe biti kombinirana sa struganjem leita prstena i urezivanjem navoja, upotrebom
numeriki upravljanjih strugova, ali redoslijed operacija mora biti u osnovi isti kao to je
opisano. Dizajn projektila moe diktirati to da prednji kraj bude obraen u jednom koraku a
kraj dna i leite prstena u drugom koraku; ipak, najvanija kontrola na koju e se obratiti
panja u zavrnoj mainskoj obradi je centriranje radnog komada radi osiguranja da su
odravani zahtjevi za koncentrinost. Oprema za struganje sa ureajem za automatsko
rukovanje reducira napor operatora i poveava ekonominost proizvodnje.
Slika 4-11. Operacija samarenja vanjske povrine
4-15
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 4-12. Operacija buenja otvora, poravnavanja ela i obaranja ivica
Slika 4-13. Zavrno struganje vanjskih povrina

4-2.1.8.3
Obrada dna i narezivanje navoja
im je utvrena vanjska geometrija upotrebom centralno buenog kraja dna i

probuenim nosom i kako je preporueno dalja mainska obrada moe biti izvrena
stezanjem na vanjskim povrinama. Zavisno od prilaza zauzetog u zavrnoj mainskoj obradi
vanjske povrine, neke od preostalih operacija mogu biti kombinovane u jedan korak. Primjer
takve kombinacije je prikazan na slici 4-14 na kojoj je specijalno konstruisana, viepoziciona
maina upotebljena za zarezivanja navoja na nosu i obradu kraja dna na dva projektila
istovremeno. U ovom koraku postoje nezavisni agregati, mehanizmi za urezivanje i glave za
valjanje montirane na odgovarajue bazne drae grupirane oko prenosnika sa pokretnom
konzolom sa mehanizmom za dranje. Urezivanje navoja nije uvijek praktino; u sluaju
visoko otpornih legiranih elika ova operacija je obavljena na jedopozicionoj maini za
urezivanje ili CNC strugovima.
Uobiajeno je da na ovom mjestu u redoslijedu operacija mainske obrade postoji
zavrna kontrola na dimenzione karakteristike jer nije oekivano da se debljina stijenke,
povrinska obrada, debljina dna i solidnost strukture promjene za vrijeme preostalih
operacija. Dimenziona kontrola je razmotrena u glavi 13. Ispitivanje bez razaranja (NDT) na
teenje metala je u detaljima opisano u glavi 14.
4-16
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 4-14. Obrada ela dna i urezivanje navoja

4-2.1.8.4
Montaa bazne ploe
Redoslijed preostalih operacija koje su ukljuene u mainskoj obradi moe varirati u

zavisnosti od funkcije projektila i stabilnosti pomjeranja. Ako je punjenje projektila
kumulativno, disk napravljen od eline trake je zavaren na vanjsku povrinu osnove.
Postavljanje se obavlja radi osiguranja od nepredvienih detonacija kumulativnog punjenja
od izlazka toplih barutnih gasova radi odreenih osnih nedostataka koji ne mogu biti otkriveni
za vrijeme kontrole u toku procesa. Poklopac dna je privren na projektil kontinuiranim
otpornim varenjem sa dvije elektrode koje kontinuirano izlaze u ureaju, kako je prikazano na
slici 4-15. Projektil rotira za jedan obrtaj za vrijeme ove operacije, zavarivanje se obavlja za
vrijeme prve polovine obrtaja, arenje vara se obavlja za vrijeme druge polovine kruga, za
vrijeme kojeg je jaina struje automatski reducirana.
Slika 4-15. Zavarivanje pokrivke dna
4-17
MIL-HDBK-756 (AR)
4-2.1.8.5
Mainska obrada leita prstena
Vodei prsteni za iro-stabiliziranje projektila dobijaju se ili upresivanjem u alatu u

leite prstena ili varenjem dodatog materijala na specificiranoj lokaciji na tijelu projektila.
Tradicionalno koritena praksa u dobijanju rotirajueg prstena je upresivanje u alatu ili
presovanje cilindrine trake u prstenasti lijeb ili leite koje je mainski obraeno na
projektilu. Radi osiguranja koncenrinosti sa geometrijom projektila, leite prstena je
mainski obraeno na kopir strugu sa vie klizaa, kako je prikazano na slici 4-16. U ovom
stezanju projektil je postavljen suprotno dnu i stegnut na ispustu pomou stege sa tri eljusti,
a kraj nosa je centriran pomou centra obrtne aice. Kontrola poloaja leita prstena u
odnosu na kraj dna projektila je esencijalna zato to meuprostor sa vodeim prstenom
upotpunjuje kruni sklop (fiksiran ili polufiksiran) i uleitenje u oruju. Bone stijenke leita
prstena mogu biti podrezane radi osiguranja propisnog funkcionisanja vodeeg prstena.
Upresivanjem u alatu metala prstena u ureze, poveava otpornost njegovog trupa fiksiranjem
prstena na oba kraja radi reduciranja mogunosti stvaranja nedostataka prouzrokovanih
centrifugalnom silom.
U mainskoj obradi leita prstena, alat za oblikovanja se upotrebljava da napravi
neravnine oko dna leita. Ova rebra po obimu zatim su zarezana ili nazupena. im je
prsten upresovan u alatu ili presovan vrsto u svoje leite, rebra spreavaju pomjeranje
prstena za vrijeme rotacije projektila. Ako debljina i jaina stijenke projektila imaju doputenu
vrijednost, dobijanje prstena presovanjem u alatu je najpraktiniji metod.
Slika 4-16. Mainska obrada leita prstena

4-2.8.1.6
Bruenje centrirajueg prstena
Nakon to je leite prstena mainski obraeno, povrine centrirajueg prstena koje

trebaju uske tolerancije i zavrnu obradu, su kompletirane bruenjem bez centriranja,
prikazanim na slici 4-17- kada zahtijevana zavrna obrada i dimenzionalna tanost ne moe
biti postignuta za vrijeme zavrne mainske obrade. Prije dobijanja vodeeg prstena, leite
prstena je potpuno oieno radi uklanjanja sitnih materija, kao to je strugotina ili
prljavtina, koji bi mogli smetati tanom uleitenju.
4-18
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 4-17. Bruenje bez centriranja

4-2.1.8.7
Dobijanje rotirajueg prstena
Prsteni su nainjeni od razliitih materijala, kao to je bakar, zlatni tombak (90%

Cu+10% Zn), meko eljezo, ili sinterovano eljezo. Dimenzije trake zavise od irine i
konane debljine koja je potrebna da izdri silu urezivanja i rotaciju projektila bez
nedostataka od troenja, smicanja, erozije ili svijanja. Uleitenje prstenaste trake se obino
radi na viecilindrinoj hidraulikoj presi ili koljenastoj presi, poznatoj kao sprava sa gumenim
tokom, u kojoj odreen broj eljusti prodire radijalno unutra, nasuprot traci i utiskuje je na
mjesto.
Druga metoda uleitenja prstena je prikazan na slici 4-18. Tu je projektil, skupa sa
prstenom postavljenim labavo u njegovo leite, gurnut kroz konusni prstenasti kalup, koji
utiskuje prsten u leite. Ako su stjenke leita prstena podrezane, prethodna mainska
obrada metala prstena moe se zahtijevati radi osiguranja propisanog uleitenja pomou
metode konusnog prstenastog kalupa. Stegnutost prstena je esencijalna radi postizanja
performansi balistike; uslijed toga je razvijeno ispitivanje bez razaranja da osigura da
doputeni zazor prstena ne prekorauje granice.
Slika 4-18. Metod dobijanja prstena konusnom matricom

Projektili sa tankim stijenkama ne mogu imati dovoljnu debljinu stijenke koja ostaje pod
konvencionalnim leitem prstena, radi izdravanja rdijalne sile koja je primjenjena za
vrijeme uleitenja prstena i narednih urezivanja u oruju. Zato je razvijen postupak sa
zavarenom oblogom, koji zahtijeva vrlo plitko leite za prsten jer je materijal prstena
zavaren direktno na tijelo projektila nakon grubog struganja a prije termike obrade.
Bakar, zlatni tombak, aluminijska bronza i eljezo uspjeno su koriteni u primjenama
rotirajueg prstena sa zavarenom oblogom. Metal se nanosi na povrinu tijela projektila
oscilatornim kretanjem glave za zavarivanje dok se projektil polako okree, kako je ilustrirano
na slici 4-19. Postupak gasnog zavarivanja sa metalnim lukom ukljuuje potroivu elektrodu,
a mora biti koritena u kombinaciji sa dodatnom icom iz spremita (bez elektrode).
4-19
MIL-HDBK-756 (AR)
Dodatna ica u hladnom stanju primarno je upotrebljivana za ublaavanje sueljavanja
dodataka elika sa lukom koji ograniava taljenje elika i minimizira intergranularnu
penetraciju granica zrna elika iz taloga taljenog bakra. Dodatna ica takoer dodaje metal
neophodan da upotpuni talog u jednom obrtu tijela projektila. U veini sluajeva projektil se
hladi unutranje sa vodom ispod zone pudlovanja vara. Unutarnje hlaenje minimizira
intergranularnu penetraciju ograniavanjem zagrijane, tetne zone vara.
Parametri prikazani na slici 4-19 trebaju ostati isti bez obzira na upotrebu. Ipak,
parametri postupka, kao to su jaina elektrine struje, brzina dopreme ice, prenik ice,
brzina rotacije i frekvencija oscilacija, e varirati zavisno od projektila i potrebne geometrije
nanosa. Generalno, izraz mainska obrada prstena predstavlja mainu koja sadri (1) glavu
za zavarivanje, sastavljena od gorionika i mehanizma za pogon ice elektrode, ureaja za
voenje dodatne ice i mehanizma za dopremu dodatne ice, (2) izravnjava dodatne i ice
elektrode, (3) oscilator, (4) elektrine komande i tajmer, (5) izvor napajanja za zavarivanje,
(6) kontaktor zavarivanja, (7) sistem za hlaenje projektila, te sve srodne operacionalne i
sigurnosne komande, indikatore i ureaje.
Lokacija mlaznice za tenost, elektroda i dodatne ice

Parametri zavarene obloge:
A. Lokacija vodene mlaznice projektila
B. Odstojanje dodatna ice od vrha voice na elektrodi
C. Visina elektrode
D. Zazor dodatne ice
E. Odstojanje gorionika- elektrode i ose projektila
F. Zazor ice elektrode
G. Ugao pomone ice mjeren od horizontale
H. Granice oscilovanja elektrode
Slika 4-19. Postupak zavarivanja obloge
4-2.1.8.8
Mainska obrada rotirajueg prstena
Mainska obrada profila rotirajueg prstena je izvedena na poluautomatskom kopir

strugu, kako je pokazano na slici 4-16-na kojem je postavljen projektil suprotno od kraja dna i
pogonjen sa troeljusnom stegom. Ovo je isto stezanje kakvo je upotrebljeno za mainsku
obradu leita prstena u kojem je centriran kraj nosa projektila pomou centra sa obrtnom
aicom, postavljenim u dra konjia. Stezanje projektila na ovaj nain osigurava da je profil
prstena koncentrian sa leitem prstena i centrirajuim prstenom i da e projektil biti
propisno centriran u prelazni konus kada bude ubacivan u leite topa.
4-20
MIL-HDBK-756 (AR)
4-2.1.8.9
Oznaavanje projektila
Projektili koji udovoljavaju kriteriju za prihvaanje u ovom se dijelu proizvodnje

oznaavaju unoenjem nomenklature, serijskog broja, proizvoaa i datoma proizvodnje.
Identifikacija projektila je esencijalna za slijedee oblikovanje potuno zaokruene serije,
istraivanje loeg funkcionisanja i opu logistiku. Oznaavanje tehnike opreme projektila
uraeno je tampanjem informacija na projektil, kako je prikazano na slici 4-20.
Slika 4-20. Operacija oznaavanja i tampanja

4-2.1.8.10
Priprema povrine
Obrada povrine projektila se sastoji od ienja, fosfatiranja i ispiranja kiselinom radi

skidanja ulja i maziva te pripremanja upljine i vanjskih povrina za bojenje. Ova operacija
moe biti izvedena u odjelu za prskanje sprejom, kako je to prikazano na slici 4-21, ili
potapanjem u tankove u kojima je projektil podvrgnut na pet odvojenih operacija: (1) ienje
kiselinom, (2) ispiranje vruom vodom, (3) prevlaenja cinkovim fosfatom, (4) ispiranja
hladnom vodom i (5) ispiranje hromnom kiselinom. Prilagodljive komande koritene su u
ovakvim sistemima pripremanja povrine radi automatskog titriranja razliitih rastvora koji se
upotrebljavaju i radi njihovog ponovnog punjenja, kako je zahtijevano.
Slika 4-21. Metod pripremanja povrine prskanjem sprejom
4-21
MIL-HDBK-756 (AR)
4-2.1.8.11
Bojenje
Kada je to potrebno, upljina projektila se elektrostatiki oboji sprejom u

automatiziranom sistemu. Dok se projektil obre na svojoj stegi za dranje (horizontalnoj ili
vertikalnoj), mlaz spreja za bojenje ulazi u upljinu i kada je aktiviran ureajem sa brijegom ili
satnim mehanizom, nanosi boju na unutarnje povrine . Vapori su uklonjeni sa obojene
upljine zrakom pod pritiskom u posebnom ureaju. Ubrzanje ciklusa suenja moe se
izvesti prolaenjem projektila kroz odjel za zagrijavanje. Maskiranje navoja nosa je
esencijalno radi osiguranje da e ove povrine ostati oiene od materija koje mogu
spreavati sklapanje sa upaljaem.
im je upljina projektila obojena i kontrolisana, kraj nosa se zatvara navojnim epom,
koji spreava ulaenje stranih materija u upljinu i djeluje kao ureaj za dizanje za vrijeme
bojenja vanjske povrine. Rotirajui prsten je maskiran za vrijeme ove operacije bojenje radi
njegove zatite od taloga boje. Projektili su objeeni u rotirajuimj stegama na vrstom
prenosniku. Vanjske povrine, izuzev vodeeg prstena, boje se elektrostatiki dok se
prenose kroz kabinu za bojenje.
Poslije toga se projektili prevoze kroz sunicu, u kojima temperatura njihove povrine
raste na 93-121C (200-250F) i odrava se na toj temperaturi minimalno 30 minuta. Nakon
toga, projektili ulaze u prolaz za hlaenje, u kojem je zrak okoline nadopunjen ventilatorima
koriten za smanjenje temperature njihove povrine na 38 C (100F), maksimalno, radi
omoguavanja rukovanja sa projektilom. Nakon ove operacije, projektili se mjere na
maksimalni prenik centrirajueg prstena. Ambalairanje u pojedinane kontejnere ili palete
je zavrna operacija proizvodnje prije odlaska na utovar.
4-2.2
aica u vruem stanju-hladno izvlaenje
Postupak hladnog izvlaenja sa asicom u vruem stanju (HC-CD), razvijen je nakon

drugog svjetskog rata, jer je postupak HF-HT smatran pretekim, a postupak CE je
zahtijevao mnogo visoko tonanih presa za izvoenje operacija hladnog izvlaenja.
Redoslijed operacija je prikazan na slici 4-2. HC-CD postupak kombinira takve karakteristike
HF-HT i CE postupaka koje doputaju proizvodnju metalnih dijelova projektila po povoljnoj
cijeni sa malim ulaganjima u postrojenja.
Prednosti HC-CD postupka su u smanjenju veliine i broja presa potrebnih za operacije
oblikovanja u odnosu na CE postupak. Takoer, mnoge operacije zavrne mainske obrade i
karakteristike termike obrade HF-HT postupka su eliminisane jer konana geometrija i
mehanike osobine su postignute operacijom hladnog izvlaenja. Ureaji za proizvodnju HCCD postupkom zahtijevaju manje osoblja za rad, a ova je injenica naroito vana u periodu
mobilizacije. Hemijske osobine elika su limitirane na opseg od nisko do srednje ugljeninih.
Visoko ugljini elici i legirani elici ne mogu biti podvrgnuti istom stupnju operacije u
hladnom stanju bez krekovanja
Bazini postupak hladnog izvlaenja sa asicom u vruem stanju moe jo imati
ogranienu primjenu u proizvodnji projektila za koje je potrebna granica teenja manja od
689 Mpa (100000 psi). Mnoge od prednosti HC-CD postupka, koji su prvobitno opravdavali
njegov razvoj i adaptiranje na proizvodnju projektila, nisu due validne sada kada su HF-HT
postrojenja modernizirana i na taj nain prilagodljiviji i efikasniji.
4-22
MIL-HDBK-756 (AR)
4-2.2.1 Parametri sirovine
elik koji ispunjava zahtijeve MIL-S-10520 (razmotreno u paragrafu 3-3.1.2) je
prihvatljiv za primjenu u HC-CD postupku. Treba znati da elici upotrebljeni u postupku HCCD su uobiajni i lako dostupni na komercijalnom tritu, a imaju veoma male dodatne
zahtjeve. Shodno tome, ovi elici su jeftiniji i dostupniji nego nisko ugljenini elici potrebni
za postupak hladne ekstruzije.
Razliito od ogranienja u hemijskim osobinama elika zajedno sa operacijama
hladnog oblikovanja, izbor materijala treba slijediti racionalne prijedloge u paragrafu 4-2.1.1.
4-2.2.2 Odvajanje iz gredice
Rezanje i odsjecanje u hladnom stanju pojedinanih pripremaka iz ipke ili gredice su
preferirane metode jer rezultiraju preciznijom kontrolom mase i povoljnim stanjem povrine
presjeka. Kontrola mase pripremka je kritinija u HC-CD postupku nego u HF-HT postupku
jer postoji manje operacija skidanja metala u HC-CD postupku. Metode odvajanja su sline
onima opisanim u paragrafu 4-2.1.2.
4.2.2.3 Oblikovanje aice u vruem stanju
Zagrijavanje gredice prije oblikovanja aice je obavljeno u gasnim ili peima sa
elektrinom indukcijom, kao to je opisano u paragrafu 4-2.1.3; indukcijsko zagrijavanje je
ipak prihvatljivije, jer ono rezultira manjim gubicima materijala zbog ljuspiastih formacija.
Oblikovanje aice u toplom stanju je u osnovi isto kao i operacija probadanja postupkom
HF-HT i takoer prethodi ispunjavanju matrice ili ubadanjem i ljutenjem pripremka u toplom
stanju, kao to je opisano u paragrafu 4-2.1.4.
4-2.2.4 Koncentrino struganje i odsjecanje
Mainska obrada radnog komada u obliku aice u vruem stanju, smanjuje
koncentrinost izmeu unutranjosti (upljine) i vanjskih povrina, uklanja povrinske
nedostatke i utemeljuje masu unutar specificiranih granica. Oprema upotrebljena za ove
operacije skidanja metala je slina sa onom upotrebljenom u struganju konture otkivka,
opisanom u paragrafu 4-2.1.5.
4-2.2.5 Priprema povrine
aica dobivena oblikovanjem u vruem stanju i mainski obraen radni komad je
potopljen u kiselinu (nagrizanje slabom kiselinom) radi uklanjanja ulja i maziva; tada se
fosfatira cinkom i podmazuje smjesom sapuna. Fosfat djeluje kao nosa maziva od natrij
stearinog sapuna, koje reducira otpor teenja metala za vrijeme operacije hladnog
izvlaenja; prevlaka sa sapunom (fosfatiranje) produava ivot matrice i spreava
pojavljivanje kapi na povrini projektila.
4-2.2.6 Hladno oblikovanje
Mnogo vei pritisci su potrebni za oblikovanje u hladnom stanju nego za ono u vruem.
Metal, koji je u kruem stanju, nije potpuno deformiran sve dok naponi prelaze njegovu
granicu elastinosti. Zato to ne postoji rekristalizacija zrna u opsegu hladnog oblikovanja,
nema oporavka od distorzije zrna. Ukoliko se deformacija zrna nastavlja, postoji sve vei
otpor ovom djelovanju, to rezultira poveanjem jaine i tvrdoe metala.
Postoje razliiti tipovi operacija hladnog oblikovanja:
4-23
MIL-HDBK-756 (AR)
1. Uputanje se obavlja u matrici koja oiviava metal i prouzrokuje da tee u
bonom smjeru i to je uraeno normalno na dno projektila. Peaenje poveava jainu dna
ali smanjuje duktilnost.
2. Hladno izvlaenje je vrlo esta operacija za vrijeme koje je metal rastegnut
iznad njegove granice elastinosti radi omoguavanja plastinog teenja kroz matricu.
Maksimalna redukcija u zoni poprenog presjeka u jednom prolazu je oko 40%.
3. Proirivanje centrirajueg prstena je obino izvedeno istovremeno sa
uputanjem dna. Alat je umetnut u upljinu granate i u kontaktu je oblikovano dno i proiren
prednji centrirajui prsten u istoj operaciji. Ove operacije su ukljuene u HC-CD redoslijed
prikazan na slici 4-2.
4-2.2.7 Termike obrade
Ako je potrebno vie od jedne operacije hladnog oblikovanja za postizanje konane
konfiguracije komada, komad mora biti omekan radi omoguavanja daljeg hladnog
oblikovanja. Omekavanje je izvedeno postupnim arenjem za vrijeme kojeg je komad
zagrijan na tipini opseg temperature od 538C do 677C (1000 do 1250F). ova
temperatura, koja je odmah ispod temperature transformacije, ublaava svaki od napona
induciran operacijom hladnog izvlaenja.
Radi postizanja potrbnih mehanikih osobina, zavrna termika obrada otputanja
napona je potrebna nakon zavrne operacije hladnog oblikovanja, koje samo djelomino
optuta napone koji postoje. Za vrijeme ove operacije duktilnost materijala je poveana
disproporcionalno smanjenju otpornosti tako da obje osobine ispunjavaju zahtjeve izvlaenja.
Tipini opseg temperatura otputanja napona je od 371 do 482C (700 do 900F). Oprema
pei nalikuje pei za otputanje, koja je razmatrana u paragrafu 4-2.1.7.
4.2.2.8 Dotjerivanje ela i oblikovanje konture otvorenog kraja
Ova je operacija slina operaciji struganja konture i odsjecanja, objanjenoj u
paragrafu 4-2.1.5. Nakon postupka meuarenja radnog komada koji je izvuen u hladnom
stanju, dotjerano je elo i oblikovana kontura otvorenog kraja to prethodi suavanju.
4-2.2.9 Oblikovanje oivala (suavanje)
Suavanje se moe obaviti u hladnom ili vruem stanju, zavisno od ukupne promjene u
vanjskoj konturi i izvodi se na nain slian onom opisanom u paragrafu 4-2.1.6. Ako je oival
obikovan u hladnom stanju, projektil mora biti poputen od napona odmah iza suavanja radi
osiguranja da se zaostali ili unutarnji naponi nee proiriti na pukotine.
4-2.2.10 Mainska obrada
Dosta od geometrije projektila je obraeno na propisne dimenzije hladnim
oblikovanjem u postupku HC-CD; zato su mnoge od operacija zavrne mainske obrade
postuka HC-CD eliminisane. HC-CD operacije mainske obrade koje su zajednike sa HFHT postupkom su buenje, dotjerivanje ela, obaranja ivica i narezivanje navoja kraja nosa;
struganje leita prstena i nareckivanje; zavarivanje poklopca dna, peetenja mjesta za
prsten; struganje profila prstena; pripremanje povrine i bojenje. Detalji ovih operacija su dati
u paragrafu 4-2.1.8.
4-24
MIL-HDBK-756 (AR)
4-2.3
ISTISKIVANJE U HLADOM STANJU (CE)
Istiskivanje u hladnom stanju (CE) se sastoji od tri osnovna tipa, od kojih svaki
obuhvaa istisnue metala plastinim teenjem pod statikom i priblino jednakim pritiskom:
1. Protusmjerno. Kretanje metala je u smjeru suprotnom kretanju alata, kao to
je prikazano na slici 4-22(A). Dijelovi se esto oblikuju u zdjelice i imaju debljinu stijenke
jednaku zazoru izmeu alata i matrice.
2. Istosmjerno. Metal je utisnut u smjeru puta alata, kao to je prikazano na slici
4-22(B). Otvor matrice je toliko irok na jednom kraju da primi polazni oblik ploice, a na
drugom kraju ima mali otvor poprenog presjeka kao to je traeni dio.
3. Kombinovano. Ponekad su dvije metode ekstruzije kombinovane, tako da neki
metal tee naprijed a neki natrag, kako je prikazano na slici 4-22(C).
Otpornost na pritisak alata i otpornost na rastezanje matrice su meu najvanijim
faktorima koji utiu na izbor materijala za CE alata. Radi toga to je matrica redovito
prednapregnuta na pritisak unutarnjim i vanjskim prstenima za suavanje (slika 4-23),
osnovni zahtjev za matricu koja zadovoljava je kombinacija takve granice teenja rastezanja i
prednaprezanja koje e sprijeiti nedostatke. Alati zahtijevaju dovoljnu otpornost na pritisak,
radi odupiranju deformaciji bez postojanja opasnih lomova. Alati koji dolaze u kontakt sa
radnim komadom moraju biti napravljeni od elika koji e biti okaljeni kompletno uzdu
cjelokupnog poprenog presjeka.
Osnovna prednost CE-a u proizvodnji projektila sa dubokom gravurom je ekonominost
proizvodnje koja je rezultat eliminacije zagrijavanja gredice, eliminaciji mnogih od operacija
mainske obrade i gubitaka dijelia koji su vezani za HF-FT postupak. Postoji takoer
proporcionalno smanjenje u proizvodnom radu i masi poetnog pripremka. elik za CE ne
zahtijeva toliko visok postotak magnezija legirajueg elementa kao elik upotrebljen u HF-HT
postupku, ali elik mora biti bez takvih nametalnih dodataka koji zaustavljaju postizanje
mehanikih osobina kroz proces kaljenja.
CE postupak eliminie neke od operacija mainske obrade koje su potrebne u HF-HT
postupku; ipak, on zahtijeva vie operacija presovanja i daljnje sloene operacije
podmazivanja prije svakog istiskivanja. Broj visokotonanih presa za istiskivanje, koje su
potrebne u ovom postupku, znakovito poveava investiciju kapitala za opremu postrojenja u
odnosu na onu za HF-HT ili HC-CD postrojenja. CE postupak nije due razmatrana praksa u
proizvodnji projektila sa dubokom gravurom radi zadnje modernizacije HF-FT objekata i
poveanja potrebe za visoko ugljenine i legirane elike u proizvodnji municije sa tankom
stijenkom i visoko fragmentarne municije. Kada je CE bio metod proizvodnje projektila sa
dubokom gravurom koji je koriten, aktualna domaa postrojenja za proizvodnju elika nisu
bili u mogunosti da opskrbe postrojenja ogromnom koliinom visoko kvalitetnog elika koji
se upotrebljavao za vrijeme drugog svjetskog rata. Tamo gdje su napravljeni CE postrojenja
za izraivanje projektila od 105 mm i 155 mm, znaajno su uniteni i stvarno ne postoje
postavljene proizvodne linije. Ipak postoje mnoge druge primjene bazinog CE postupka u
izraivanju komponenata municije.
Pod pretpostavkom da se primjene materijali za hladno istiskivanje za komponente
municije drugaije od projektila sa dubokom gravurom sa eksplozivnim punjenjem, izbor nije
ogranien elikom. Materijali bez eljeza mogu biti konkurentni u cijeni, a elik zadovoljava
zahtjeve izvedbe krajnjeg proizvoda; oni trebaju biti razmatrani kao zamjena za elik, ne
samo za proirenje baze opskrbe nego i za poveanje pristupanosti za vrijeme perioda
mobilizacije. Za oblike sa dubokim istiskivanjem mehanike osobine mogu biti garantirane
samo u smjeru paralelnom sa osom istiskivanja. Otpornost na savijanje i rastezanje je malo
nia, a izduenje je mnogo nie u poprenom nego u podunom smjeru.
4-25
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 4-22. Vrste istiskivanja u hladnom stanju
Slika 4-23. ema alata za istiskivanje u hladnom stanju

4-2.4
MAINSKA OBRADA IZ KOVANOG OBRATKA
Veina komponenata municije nije mainski obraena iz kovanog obradka,

jednostavno zato to ekonominost proizvodnje diktira drugaije. Komponente kao to su
adapteri upaljaa, tijela stabilizatora, dijelovi dna za projektile sa baznim izbacivanjem,
sagorljive ahure metka i mali mainski dijelovi sa navojem automatski raeni, normalno su
mainski obraeni iz ipkastog materijala jer ovaj metod ima manje trokova. Dijelovi
prototipa su esto mainski obraeni iz kovanog obradka radi zahtjeva razvoja proizvoda jer
cijena alata za druge metode mora biti zatitna za tako male koliine. Na mnogim nivoima
ova procedura je takoer alternativna jer promjene konstrukcije mogu biti pouzdano
usvojene.
Mainska obrada ima mnogo razliitih oblika. Skidanje metala moe biti obavljeno
valjanjem, rezanjem, bruenjem, buenjem otvora i urezivanjem navoja. Pristup radi
mainske obrade mora ukljuivati svaki od faktora koji mogu uticati na kvalitet proizvoda i
pouzdanost. Neki od najvanijih faktora su sirov materijal; tvrdoa; eljena povrinska
obrada; dimenzije i oblik komponentnog dijela; veliina, snaga i tip raspoloive opreme;
opseg tolerancija dimenzije komponente; i potencijal opreme za izvrenje vie operacija.
Saoptenja bez obzira na mainsku obradu komponenata municije mora biti ukljuena
u razmatranja u poglavljima od 5 do 10.
4-26
MIL-HDBK-756 (AR)
4-2.5
DUBOKO IZVLAENJE
Detaljna razmatranja ovog postupka, ukoliko je primjenjen u proizvodnji ahura metka

dubokim izvlaenjem, predstavljena su u poglavlju 10.
REFERENCE
1.
Donald Liddel i Gilbert E. Doan, Osnove metalurgije, McGraw-Hill Book Company,
Inc., New York, NY, 1993.
2.
F.J. Cook, et al., Inenjerska studije za budua postrojenja za sadanju i buduu
klasu municije 155 mm i 8 ina, Frankford Arsenal, philadelphia, PA, 1971.
BIBLIOGRAFIJA
Vol. 5-Proizvodnja metalnih dijelova 105 mm HE projektila M1, Base Restructure Project, US
Army Armament Command, Rock Island, IL, Novembar 1973.
Vol. 9-Proizvodnja metalnih dijelova 105 mm HE Projektila M107, Base Restructure Project, ,
US Army Armament Command, Rock Island, IL, Novembar 1973.
4-27
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE 5
PROIZVODNJA KONVENCIONALNIH TRENUTNO FUGASNIH (HE) I OSTALIH
PROJEKTILA SA DUBOKOM GRAVUROM
Ovo poglavlje daje opti pregled postupaka proizvodnje, opisanih u poglavlju 4, koji su
primjenjivi na proizvodnju projektila sa dubokom gravurom.
5-1
UVOD
Postupci proizvodnje razmatrani u poglavlju 4, moraju sada biti podeeni da udovolje

parametare konstrukcije projektila sa dubokom gravurom. 155 mm M107 HE i M549A1
trenutno fugasni aktivno reaktivni (HERA) projektili izabrani su za razmatranje u ovom
poglavlju zato to su oni predstavnici projektila sa dubokom gravurom koji su upotrebljeni u
artiljerijskim oruima svih kalibara. Osnovna odstupanja od baznog postupka proizvodnje, su
prezentirana da naglase potrebu prepoznavanja potencijalnih proizvodnih problema ranije, u
fazi razvoja. Otkrivanje nespojivosti izmeu konstrukcije projektila i postupka proizvodnje na
ovom stupnju doputa rjeenje bilo rekonstrukcijom proizvoda bilo poboljanjem proizvodnog
procesa bez znakovitog uticaja na radnom ciklusu.
5-1.1
PARAMETRI KONSTRUKCIJE
Na bazi eljenih konanih ishoda, parametri konstrukcije su razliiti za svaki tip

projektila. Projektili sa dubokom gravurom sadre punjenja kao to su trenutno fugasni (HE),
sa rasutim bijelim fosforom (WP), sa hemijskim agensima, i koji su napunjeni kroz upljinu
za upalja na kraju nosa. HE projektili proizvode fragmente kada su aktivirani upaljaem. Sa
druge strane, projektili punjeni sa WP i hemijskim agensima su opremljeni sa upaljeem koji
aktivira centralno eksplozivno punjenje, konstruisano da razbije projektil bez fragmentacije
tako da je oslobaanje punjenja efikasnije. Svi projektili sa dubokom gravurom moraju biti
konstruisani da izdre lansiranje. Sila osloboena pritiskom barutnih gasova, utiskivanje
rotirajueg prstena, poetna inercija i ubrzanje, diktiraju debljinu stijenke projektila i
mehanike osobine. Parametri konstrukcije projektila vezane za lansiranje su razmatrani
detaljnije u vojnom priruniku , pod nazivom Konstrukcija projektila.
Kad god je to praktino, poeljna je balistika podudarnost ili slinost razliitih projektila
u familiji municije. Ova slinost uprouje procedure gaanja jer je potreban samo jedan
komplet tabela gaanja. Logistike su takoer uproene jer familija municije (projektila) moe
koristiti zajedniko barutno punjenje.
Slika 5-1.
155-mm HERA projektil
5-1
MIL-HDBK-756 (AR)
5-1.2
FIZIKALNI OPIS
5-1.2.1 Projektil 155 mm M549A1 HERA

Projektil M549A1-prikazan na slici 5-1, sadri bojevu glavu i raketni motor. Bojeva
glava je izraena od visoko fragmentacijskih HF-1 elika i sadri rasuto eksplozivno
punjenje. Raketni motor je nainjen od eline legure visoke vrstoe (Ameriki institut za
elik i eljezo (AISI) 4340) sa zavarenim prevuenim vodeim prstenom i sadri vrsto
raketno punjenje. Nakon HE punjenja, bojeva glava i raketni motor su spojeni u navojni
sklop. Ovaj je projektil upotrebljen samo na nain da pomae raketi. Poklopac dna projektila
mora biti skinut prije uleitenja projektila. Skidanje ovog poklopca izlae pirotehniki
usporiva barutnim gasovima unutar cijevi orua. Usporiva je iniciran i gori nekoliko sekundi
prije iniciranja raketnog motora radi odgovarajue putanje; u letu gore tri sekunde. M549A1
projektil se na teren isporuuje sa navojnim epom za podizanje koji apsorbuje energiju (nije
prikazan), a ep se zamjenjuje upaljaem prije punjenja u orue.
Projektil M107 se koriste radi efekta fragmentiranja i udarnog efekta prema ivoj sili i
sredstvima. Ukupna duina sklopa projektila sa upaljaem je 0,874 m (34,39 in.), a masa
prije opaljenja 43,54 kg (96,00 lb).
5-1.2.2. Projektil 155 mm M107 HE
M107 Projektil, prikazan na slici 5-2, je projektil sa vrstom stijenkom, napravljen od
elika sa srednjim sadrajem ugljika, koji sadri eksplozivno punjenje od trinotulena (TNT) ili
kompoziciju B i dodatno TNT punjenje. Vodei prsten od zlatnog tombaka je ukovan u alatu u
mainski obraen lijeb po obimu u tijelu projektila, blizu kraja dna. elina pokrivka je
zavarena na dno projektila da osigura da vrui barutni gasovi ne mogu doi u kontakt sa
ekspluzivnim punjenjem, kao rezultat pranjenja cijevi ili drugih pranjenja na kraju dna ,
napravljenog valjanjem elika ili kovanjem. Navojni ep (nije prikazan), je upotrebljen da
zatvori upljinu za upalja radi rukovanja i uskladitenja; on je zamijenjen upaljaem prije
stavljanja projektila u orue.
M107 projektil je upotrebljen za efekte fragmentacije i udara. Masa prije opaljenja je
43,09 kg (95,00 lb) a njegova ukupna duina sa epom za podizanje je 0,698 m (27,50 in.).
Slika 5-2.
155-mm M107 HE projektil
5-2
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 5-3.
5-2
155-mm M549A1 HERA raketni motor i bojeva glava
PROIZVODNJA TRENUTNO FUGASNOG PROJEKTILA (TIP M549A1)
Projektil slui kao najbolji primjer aktualnog nivoa proizvodne tehnologije metalnih
dijelova jer sadri tankozidnu , visoko fragmentirajuu, elinu bojevu glavu sa dugim
oivalom (prikazan na slici 5-3(B)) i tijelo raketnog motora od legiranog elika sa navarenim
vodeim prstenom (prikazanim na sliici 5-3(A)). Uvoenju M549A1 u proizvodnju sa novim
visoko fragmentirajuim elikom HF-1 su prethodile znaajne analize s obzirom na valjanje
elika, hemijske osobine elika, optimizaciju operacije kovanja, procjenu tehnika odvajanja
pripremka, sferoidno arenje otkivaka, termiku obradu, materijale ta mainske alate i
mogunost mainske obrade. (ref. 1 i 2). Kao direktan rezultat ovih analiza pred proizvodnju,
upravljanja postupkom i mjere osiguranja kvalitete su utemeljene i inkorporirane kao dio
zahtjeva za tehnike podatke. Ovakav analitiki pristup ne mora biti neophodan za uvoenje
svake nove stavke u proizvodnju, ali razmatranja uvijek trebaju biti iznesena prije, sa
potencijalnim problemima, posebno sa novim materijalima, radi spreavanja ponovnog
istraivanja i razvijanja (R&D).
5-2.1
PROIZVODNJA TIJELA BOJEVE GLAVE
5-2.1.1 Konstrukcija
M549A1 projektil se ispaljuju sa nekoliko barutnih punjenja iz 155 mm orua i
sposoban je dosei domet od 30000 m. Bojeva glava je zato podvrgnuta raznovrsnim
stupnjevima obrtanja, premjetanja, brzini usta cijevi i pritiskivanju u komoru sve dok bojeva
glava nije u cijevi orua. Ona ne treba samo uspjeno izdravati ova mehanika optereenja
bez deformacija nego biti u mogunosti efikasno fragmentirati kada je detonirano eksplozivno
punjenje. Mehanike osobine tijela bojeve glave zavise od oblika, mase, momenata inercije i
teita neophodnih da udovolje zahtjeve unutarnje, vanjske i balistike na cilju. Na
fragmentiranje tijela bojeve glave utiu hemijske osobine elika i termika obrada, te odnos
trenutno fugasnog punjenja i mase tijela.
Dimenzionalna kontrola tijela bojeve glave kritina je zato to je glava montirana na
tijelo raketnog motora nakon punjenja, a rezultirajuu navojni sklop mora ispunjavati zahtjeve
koncentrinosti normalno primjenjene na projektile iz jednog komada.
5-3
MIL-HDBK-756 (AR)
5-2.1.2 Izbor postupka proizvodnje
Efikasna fragmentacija diktira upotrebu visoko fragmentirajuih HF-1 elika u
proizvodnji tijela bojeve glave. Dobre mehanike i hemijske osobine ovog elika ne
dozvoljavaju upotrebu obraivanja u hladnom stanju na stupnju gdje je normalno vezan sa
metodama istiskivanja u hladnom stanju i hladnog izvlaenja sa aicom u vruem stanju
(HC-CD), koje su opisane u poglavlju 4. Metod vrueg kovanja-termike obrade (HF-HT) je
najpraktiniji pristup, ali postupak mora biti paljivo kontrolisan radi osiguranja ekonominosti
proizvodnje i pouzdanosti proizvoda. Faktori koji utiu na cijenu, kvalitet i reprodukciju su
hemijske osobine elika, postupka hlaenja kod valjanja elika, metode isjecanja
pripremaka, kontrola postupka otkivanja, postupka grube mainske obrade, operacije
pravljenja nosa i ciklusa termike obrade (ref. 2). Daljnja razmatranja ovih faktora nalaze se
5-2.1.3 Parametri materijala
Legirani elik za posebne namjene, poznat kao HF-1, koristi se u proizvodnji tijela
bojeve glave M549A1. Hemijske osobine, postupak deoksidacije, postupak taljenja elika i
unutarnja solidnost , su speciificirani po MIL-S-50783 (ref. 3).
Kvalitet elika kakav je pokazan rezultatima makronagrizanja, mora biti jednak ili bolji
od onih A5, B3 i C8 MIL-STD-1459 (ref.4), sa nedostacima D1 i D3 do D8, koji su
neprihvatljivi. Ova legura elikaje razvijena u Bethlehem Steel Corporation, radi upotrebe u
artiljerijskim bojevim glavama i minobacakoj municiji a pravo da ga posjeduju proizvedenog
od strane kvalificiranog opskrbljivaa elika, bez autorskog honorara, garantirano je
ugovorom DAA09-72-C-0205 Sporazum o ovlasti za prava i patente za tehnike podatke.
Postoji i daljnje razmatranje visoko fragmentacijskih elika u paragrafu 3-3.3.
5-2.1.4 Tipian redoslijed operacija
Kovanje u vruem stanju-termika obrada (HF-HT) i postupak mainske obrade opisan
u paragrafu 4-2.1 reprezentuje operacije upotrebljenje u proizvodnji tijela bojeve glave
M549A1. Svaka od baznih operacija nije uvijek potrebna i redoslijed moe varirati.
Postavljanje proizvodne linije zavisi od broja i kalibra projektila koji e biti proizvedeni u
serijskoj proizvodnji. M549A1, kao 155 mm projektil iz dva dijela, zahtijeva iznad svega
opremu po vrsti i broju koja je potrebna da se proizvede projektil iz jednog dijela sa dubokom
gravurom. Specifine iznimke u bazinom HF-HT postupku i potreba za specijalnom
opremom su objanjeni u paragrafu koji slijedi.
5-2.1.4.1
Operacije oblikovanja
U operacije oblikovanja ukljueni su postupci obrade elinih gredica putem

zagrijavanja na temperaturu kovanja, kovanje u vruem stanju, gruba mainska obrada i
oblikovanje dijela oivalja (nosa). Poredani oblici su prikazani na slici 5-4.
1.
Odvajanje iz gredice. I metod rezanja i metod urezivanja i lomljenja
koritene su za odvajanje pripremka od glavne gredice u analizama pred proizvodnju, sa
visoko fragmentarnim elikom. Preferirano je rezanje u hladnom stanju, jer je izrezana
povrina ista bez poremeaja u strukturi ili napuklina. ak i kada nisu otkriveni nenormalni
nedostaci u eksperimentalnim koliinama tijela bojeve glave M549A1, koja su izraena iz
odvojenog pripremka metodom urezivanja i lomljenja, metod nije preporuljiv jer postoje
napukline kao rezultat urezivanja, koje su vidljive u zoni zagrijavanja. One napukline su
posljedica jakih napona i mogu prerasti u vee nedostatke.
5-4
MIL-HDBK-756 (AR)
Slka 5-4. Redoslijed operacija oblikovanja, M549A1, tijelo bojeve glave

2.
Zagrijavanje pripremka. Indukcione ili gasne pei (opisane u paragrafu 42.1.3), mogu se koristiti za zagrijavanje pripremka za tijelo bojeve glave M549A1.
Temperatura pei postavljena na 1149C(2100F), osigurava da temperatura pripremka nee
prei maksimalno doputenu za HF-1 elik. Stvarna temperatura pripremka kada izlazi iz
pei je 1093C(2000F). Uzimajui u obzir gubitak toplote koji se javlja po izlasku iz pei,
temperatura pripremka je oko 1038C(1900F) na njegovom prelasku na operaciju ubadanja
(predoblikovanje). Posebnu panju treba obratiti na stvaranje ljuski ppripremka, koje uveliko
utiu na stanje gravure u ovom projektilu i materijalu. Temperatura okoline za reduciranje
ljuski (vidi paragraf 4-2.1.3) mora biti odravana kod zagrijavanja pripremka, ili pripremak
mora biri provuen kroz dio za skidanje ljuspica mlazom vode prije kovanja.
3.
Operacije kovanja u vruem stanju. Otkivanje tijela bojeve glave
M549A1ide iza uobiajenog postupka opisanog u paragrafu 4-2.1.4. vano je da prese za
kovanje imaju tonau i hod za postizanje eljene redukcije u poprenom presjeku i dobijanje
veliine izduenja radnog komada. elik iz HF-1 grupe sa niom temperaturom kovanja
zahtijeva viu tonau kovanja nego konvencionalni ugljini ili legirani elici. Predoblikovanje i
proirivanje pripremka od visoko fragmentirajueg elika zahtijeva oko 5,34 MN (600
tona);zato, kapacitet prese treba biti preko 7,12 MN (800 tona) da se sprijei preoptereenje.
Izvlaenje otkivka zahtijeva silu od oko 1,3 MN (150 tona) jer deformacija metala daleko
manja nego kod operacija presovanja. Hlaenje konvejnera otkivka na sobnu temperaturu
rezultira mikrostrukturom i tvrdoom HF-1 elika koja e omoguiti grubu mainsku obradu
standardnim postupkom bez potrebe sferoidiziranog arenja. Premda bi vijek alata za grubo
struganje mogao biti produen, trokovi sfernog arenja nisu opravdani.
5-5
MIL-HDBK-756 (AR)
4.
Gruba mainska obrada. Centriranje i struganje konture iz otkivka tijela ide
iza procedure opisane u paragrafu 4-2.1.5. Jo jednom, upotreba opreme za struganje
neravnina na metalu vezano za pomjeranje alata ili radnog komada, brzinu alate za rezanje
metala je esencijalno za ekonominost proizvodnje. Potreba kontinuiranog poboljanja
konstrukcije i materijala alata ne moe biti prenaglaena, posebno u odnosu na uvoenje
materijala kakav je HF-1 elik. Vanjski profil na otvorenom kraju otkivka utie na teenje
metala i oblik zone navoja za vrijeme oblikovanja oivalja u vruem stanju. Ovo je kritina
operacija u proizvodnji tijela bojeve glave M549A1 zbog duine oivala, doputenog
odstupanje stijenke na bonoj stijenki oivalja i malog prenika iza navoja. Generalno,
kontura radnog komada prije suavanja najbolje je odreena metodom sjeenja i
provjeravanja.
5.
Operacija suavanja. Procedura opisana u paragrafu 4-2.1.6 uspjeno je
upotrebljena u oblikovanju oivala u vruem stanju na tijelu bojeve glave M549A1.
Predgrijavanje otkivka za tijelo grubo mainski obraeno je ilo iza primjene grafitnog maziva
rastvorljivog u vodi na vanjsku povrinu zone koja treba biti zagrijana. Srednja vrijednost
temperature u zoni nosa od priblino 871C (1600F) razvija se indukcionim zagrijavanjem.
Alati za suavanje, hod prese, temperatura suavanja i kontura prethodno suenog otkivka
su meuzavisni i moraju biti razvijeni konkurentno radi omoguavanja da je zavrna kontura
oivala geometrijski tana, a njena metalografska struktura solidna.
Radi duine oivala bojeve glave M549A1, potrebna je druga operacija suavanja radi
osiguranja da su sve dimenzije unutar tolerancija.
Ova operacija suavanja se izvodi sa istim alatima ali je temperatura 316C (600F).
5-2.1.4.2
Termika obrada
Premda je metalografska struktura tijela bojeve glave nakon suavanja stabilna, tijelo
mora biti termiki obraeno im prije je to izvedivo i na nain slian onom opisanom u
paragrafu 4-2.1.7. Zato to HF-1 elik ima veu sklonost za pucanje pri gaenju nego veina
drugih legiranih elika, temperaturni opseg ovravanja i austenitizacije mora biti odravan
izmeu 66-71C (150-160F). Bojeva glava je zatim izvuena na temperaturi od priblino
538C (1000F), a mehanike osobine su provjerene odmah nakon to je termiki obraen
dio ohlaen. im su provjereni minimalna vrstoa na savijanje, izduenje i ilavost pri lomu
provjereni u zoni bone stijenke centrirajueg prstena i dijelu dna za specifian ciklus
termike obrade dosljednost operacije je provjerena ispitivanjem tvrdoe, koje je azmotreno
dalje u poglavlju 12. Minimalna vrstoa na savijanje od 931 Mpa (135 ksi) i izduenje od
40% u poprenom smjeru na dijelu dna su skoro isti kao oni zahtijevani u podunom smjeru
na dijelu centrirajueg prstena, minimalna vrstoa 965 Mpa (140ksi) i 50% izduenje.
Uslijed toga, postupak termike obrade mora biti paljivo kontrolisan (ref.5).
5-2.1.4.3
Operacije zavrne obrade
Mainsko oblikovanje, pripremanje povrine i bojenje tijela bojeve glave M549A1 su u

biti iste kao one opisane u paragrafu 4-2.1.8. Postoji nekoliko izuzetaka u odnosu na opi
redoslijed radi zadnjeg dijela vanjskog navoja i odsustva vodeeg prstena. Redoslijed
operacija zavrne obrade je slijedei:
1.
Samarenje. Mada atmosfera sa reducuranim kisikom u savremenim
peima za termiku obradu minimizira stvaranje ljuspica, ipak se ne moe u potpunosti
eliminisati oksidacija povrine; uslijed toga, samarenje povrine upljine bojeve glave-kako
je prikazano na slici 4-10-moglo bi biti potrebno. Samarenje osigurava da e povrina
upljine ispuniti zahtjeve za punjenje HE punjenjem. Samarenje vanjske povrine, u
normalnim uslovima, nije potrebno jer ljuske mogu biti uklonjene za vrijeme slijedeih
operacija skidanja metala bez znaajnih uticaja na maisku obradljivost.
5-6
MIL-HDBK-756 (AR)
2.
Buenje, poravnavanje ela i izrada lijeba. Maina za ovu operaciju je
slina kao ona pokazana na slici 4-12 i opisana u paragrafu 4-2.1.8.4. Ova je operacija
posebno vana u mainskoj obradi tijela bojeve glave M549A1 jer ona obezbjeuje
poravnanje izmeu povrine navoja upaljaa i centralnog jezika na kraju dna.
3.
Zavrno struganje tijela i oivala. Vanjska povrina, izuzev ispusta i
zadnjeg dijela navoja je mainski obraena na nain slian onom opisanom u paragrafu 42.1.8.2; ureaj za stezanje i centriranje tijela bojeve glave, prikazan je na slici 4-13.
Koncentrinost cilindrinog dijela tijela bojeve glave sa ravni navoja upaljaa postignuta je za
vrijeme ove operacije mainske obrade.
4.
Poravnavanje ela dna i urezivanje navoja na dnu. Radi osiguranja da je
zona navoja dna takoer koncentrina u oodnosu na cilindrini dio, tijelo bojeve glave se
stee u upljem stezau u ureaju slinom onom prikazanom na slici 4-14. Navoji na dnu
mogu biti odrezani na istom ureaju ili mainski obraeni odvojeno, ali stezanje bojeve glave
u upljem stezau je najpraktiniji nain da se ispune zahtjevi za dimenzije. Navoji na nosu
mogu takoer biti mainski obraeni na ovom ureaju ili odvojeno upotrebom prenika tijela
kao referentne povrine.
5.
Bruenje cenrtirajueg prstena. Bruenje bez centriranja povrine
centrirajueg prstena-kako je prikazano na sliici 4-17-moglo bi biti potrebno ako se ne mogu
postii tolerancije povrine zavrne obrade i tolerancije prenika, u operaciji zavrne
mainske obrade.
6.
Kontrola. Dimenzioalna kontrola se moe izvriti na ovom stepenu jer se ne
oekuju daljnje operacije mainske obrade. Nedostaci povrine upljine i profil su generalno
provjereni prije suavanja tijela bojeve glave. Za razliku od vizualne kontrole unutarnjih
povrina i provjeravanje odstupanja stijenke, dimenzionalna kontrola je primarna za one
karakteristike koje su bitne kod operacija zavrne mainske obrade. Na ovom stepenu,
ispitivanje magnetnim esticama, hidrostatiko ispitivanje, ispitivanje vrtlonom strujom te
ultrazvuno ispitivanje, izvode se radi osiguranja usklaivanja sa zahtjevima za solidnost
metala i jainu. Dijelovi koji su uspjeno proli ovu kontrolu su uvijek identificirani
tampanjem na metal. Ovi tipovi ispitivanja bez razaranja, vie su pojanjeni u poglavljima
11, 12 i 13.
7.
ienje, fosfatiranje i ispiranje. Metalne povrine se pripremaju za bojenje
primjenjivanjem cink-fosfatne baze kako je prikazano na slici 4-21 i opisano u paragrafu 42.1.8.10.
8.
Bojenje povrine upljine. Unutarnje povrine su prevuene temeljnjom
bojom koja je kompatiibilna sa HE punjenjem. Navoji upaljaa su maskirani tako da se boja
ne taloi na ovoj povrini.
9.
Bojenje vanjskih povrina. Prije stavljanja boje, vanjske povrine su
premazane temeljnom bojom; rezultat toga je bolja zatita za vrijeme ispitivanja slanim
sprejom. Obojena tijela bojeve glave se peku na temperaturi od 107 C (225 F), te
uskladitena jedan dan prije otpremanja. Prsten za mjerenje prenika centrirajueg prstena
je peen na povienoj temperaturi radi osiguranja da e se topli projektil moi postaviti u
hladnije orue.
5-7
MIL-HDBK-756 (AR)
5-2.2
PROIZVODNJA TIJELA RAKETNOG MOTORA
Tijelo motora ima smjetenu mlaznicu na svojoj centralnoj obrtnoj osi. Ona je izraena
od eline legure visoke vrstoe (za zrakoplovstvo, kvalitet AISI 4340).
Najpraktiniji postupak za izradu tijela raketnog motora je kovanje u vruem stanjutermika obrada i mainska obrada jer je uskladiv sa oblikovanjem i mainskom obradom
elika 4340 i moe zadovoljiti zahtjev za minimalnu otpornost na savijanje od 1241 Mpa (180
ksi). Primjena navarenog rotirajueg prstena doputa zadovoljavajuu debljinu stijenke tijela
ispod prstena koja moe idrati pritisak u komori i silu graviranja. Mainska obrada tijela prije
termike obrade mora biti kontrolisana radi spreavanja otrih uglova, nedostataka na
povrinama i naglih promjena u debljini poprenog presjeka koje bi mogle doprinjeti stvaranju
pukotina pri gaenju za vrijeme termike obrade. im je nanesen navareni sloj, tijelo motora
mora biti osloboeno napona ili termiki obraeno u roku od osam sati radi spreavanja
oblikovanja napuklina u zoni na koju zagrijavanje utie.
Izbor elika za zrakoplovstvo AISI 4340 je napravljen zbog njegove odline reakcije na
ovravanje i mogunosti da ispuni zahtjev za minimalnu jainu na savijanje od 1241 Mpa
(180 ksi) sa minimalnim izduenjem od 10%. Kvalitetna sirovina za zrakoplovstvo je
specificirana da osigura visok nivo kvalitete s obzirom na dopustive nedostatke povrine i
ukljuke. Poslije kontroliranog hlaenja sa temperature otkivanja, elik 4340 zahtijeva
uobiajeni postupak za ispunjene dimenzionalnih zahtjeva.
5-2.2.2 Tipini redoslijed operacija
Tipian redoslijed oblika je prikazan na slici 5-5. Zavrna mainska obrada je uraena
nakon termike obrade radi ispunjenja dimenzionih i zahtjeva za zavrnu obradu povrine.
Takoer, zahtijevana unutranja konfiguracija sadri otre uglove i kontrolne radijuse, koji su
potencijalna mjesta zadravanja napona, ako oni postoje za vrijeme termike obrade. Tip
opreme koritene za izradu ove komponente je slian sa onom opisanom u kovanju u
vruem stanju-termikoj obradi i postupku mainske obrade opisanim u paragrafu 4-2.1.
Slika 5-5. Redoslijed oblika, tijelo raketnog motora M549A1
5-8
MIL-HDBK-756 (AR)
5-2.2.2.1
Redoslijed operacija oblikovanja je opisan u paragrafima koji slijede:

1.
Odvajanje iz ipke. Rezanje ipke u hladnom stanju je preporueni
postupak za proizvodnju pojedinanih pripremaka. Moe se koristiti kruna ili trakasta
tastera. Obaranje ivica pripremka je uraeno kada se zahtijeva i kod zagrijavanja je
odtampan na povrini presjeka koja e eventualno biti kraj dna tijela motora nakon kovanja
u vruem stanju.
2.
Zagrijavanje pripremka. Indukcione ili gasne pei mogu se koristiti za
zagrijavanje pripremka na temperaturu kovanja. Procedura je slina onoj opisanoj u
paragrafu 4-2.1.3.
3.
Operacije kovanja u vruem stanju. Zagrijani pripremak se ubada i ljuti
(predoblikovanje) i probada (protusmjerno istiskivanje), kako je opisano u paragrafu 4-2.1.4.
Projekcija dna i mlaznice je djelomino oblikovana za vrijeme kovanja radi reduciranja
gubitka na metalne otpadke i trokove mainske obrade u narednim operacijama.
4.
Gruba mainska obrada. Skidanje metala sa otkivka reducira
ekscentrinost izmeu unutranjih i vanjskih povrina i utemeljuje profil za primjenjivanje
navarenog rotirajueg prstena i naredne operacije zavrne mainske obrade. Mada tip
opeme i ureaj za grubu mainsku obradu mogu biti razliiti od onih opisanih u paragrafu 42.1.5, skidanje metala prije termike obrade vodi ekonominosti proizvodnje i dimenzionalnoj
tanosti dijela koji je zavrno mainski obraen. Kontrola na ovom stepenu proizvodnje je
kritina zbog toga to, prije termike obrade, dio mora udovoljiti prethodno utemeljenoj
konfiguraciji radi spreavanja mogunosti stvaranja napuklina od gaenja.
5-2.2.2.2
Primjena rotirajueg prstena
Bakarni vodei prsten je zavaren dodavanjem materijala prije termike obrade. Ako
tijelo raketnog motora ne moe biti termiki obraeno odmah nakon primjene varenja sa
dodavanjem materijala, ono mora biti osloboeno napona radi spreavanja napuklina od
napona. Metod koji se koristi je slian onim opisanim u paragrafu 4-2.1.8.7; ipak, im su
razvijene kontrole postupka radi proizvodnje dosljedno prihvatljivih komada, predloene
promjene moraju biti paljivo razmotrene radi potencijalnih napuklina od napona elika 4340.
5-2.2.2.3
Termika obrada
Procedure i oprema koji se koriste za termiku obradu tijela raketnog motora su sline
sa onima opisanim u paragrafu 4-2.1.7. Postoji specifina restrikcija u maksimalnom
vremenskom intervalu izmeu gaenja i otputanja; ovo ogranienje (30 minuta) utvreno je
radi toga to elik 4340 pokazuje sklonost napuklinama pri gaenju. Usklaenost sa MIL-H6875 (ref.5), koji obuhvaa postupak termike obrade, je obavezna. Mada je esencijalno da
minimum mehanikih osobina bude postignut, takoer mora postojati odgovarajui napor za
vrijeme termike obrade za ograniavanje maksimalne tvrdoe materijala, radi osiguranja
prihvatljive mainske obradljivosti u operacijama mainske obrade. Mehanike osobine su
provjerene nakon termike obrade radi osiguranja usklaenosti.
5-2.2.2.4
Operacije zavrne obrade
Ove operacije obuhvaaju samarenje, zavrnu mainsku obradu tijela i rotirajueg

prstena, struganje navoja, pripremanje povrine za nareckivanje, bojenje i ambalairanje.
Broj meuzavisnih dimenzija i njihove granice tolerancija spreava prelazak komada na vie
maina u izvoenju operacija zavrne mainske obrade. Strugovi sa kompjuterskom,
numerikom kontrolom (CNC) su idealno prilagoeni za zavrno struganje ove pozicije radi
njihove mnogostranosti obrade.
5-9
MIL-HDBK-756 (AR)
1.
Samarenje. Unutranje povrine su samarene, tamo gdje je potrebno,
radi uklanjanja ljuski i dobivanja iste povrine za unutarnje stezanje komada u prvoj
operaciji zavrne mainske obrade.
2.
Zavrno struganje prednjeg dijela centrirajueg prstena. Tijelo raketnog
motora je stegnuto unutra na ekspanziono vreteno a vanjska povrina ispred zavarenog
rotirajueg prstena je mainski obraena na zavrnu dimenziju. Ova, mainski obraena
povrina, onda postaje referentna za sve naredne operacije skidanja metala.
3.
Zavrno struganje vanjskog profila. Prednji dio centrirajueg prstena je
stegnut u upljoj stegi sa izloenim krajem dna, a operacije zavrnog struganja se izvode na
rotirajuem prstenu, zadnjem dijelu centrirajueg prstena, ispustu i kraju dna.
4.
Zavrno struganje povrina upljine tijela. Komad je obrnut i ponovo
stegnut na dio prednjeg centrirajueg prstena sa izloenim prednjim krajem za zavrnu
mainsku obradu upljine, kontraotvora i navojnog dijela.
5.
Kontrola. Po zavretku operacija zavrne mainske obrade, komad je
podvrgnut kontrolama usklaenosti kvalitete. Ove kontrole ukljuuju mjerenje dimenzija,
povrinsku obradu, ispitivanje magnetnim esticama i osnovnu metalnu penetraciju na
granicama vara vodeeg prstena . Sa izuzetkom provjere na osnovnu metalnu penetraciju,
kontrola je bez razaranja. Opi detalji s obzirom na dimenziona i ispitivanja bez razaranja
materijala, ukljueni su poglavlja 13 i 14. Kontrola tokom proizvodnog procesa je
kontinuirana , ali bez kontrole u postupku, uklanjanje neusklaenog materijala ne smije biti
uraeno na vremenskoj osnovi.
6.
Pripremanje povrine. Sve povrine izuzev vodeeg prstena su oiene,
prevuene fosforom i isprane. Nagrizanje kiselinom nije preporuljivo kao metod ienja za
tijela raketnog motora od elika tvrdoe preko RC40 radi mogunosti gubljenja ilavosti
elika od vodika. Prevlaenje u prethodnoj obradi moe se koristiti ako je potrebno udovoljiti
zahtjeve ispitivanja slanim sprejom, nakon bojenja. Vidi paragraf 4-2.1.8.10 za detaljnija
razmatranja.
7.
Bojenje. Sve vanjske povrine izuzev vodeeg prstena i nareckanog ela,
prevueni su sa maslinastom bojom bez sjaja. Debljina sloja prevlake mora biti najmanje
25,4 m (1,0 mil.), a obojene povrine moraju uspjeno izdrati ispitivanje slanim sprejom u
trajanju od 48 sati. Vidi paragraf 4-2.1.8.11 za detaljnije informacije.
5-3
PROIZVODNJA TRENUTNO FUGASNIH PROJEKTILA (TIP M107)
155 mm M107 predstavljaju konstrukciju projektila sa dubokom gravurom i debelom

stijenkom, koji je osnova za familiju municije upotrebljene u artiljerijskom oruu 105 mm
ukljuujui 8 inna. Ovakav je tip projektila uspjeno proizveden ekstruzijom u hladnom
stanju, kovanjem u vruem stanju-termikom obradom i metodama mainske obrade.
Postrojenja za proizvodnju su pozicionirana za sve metode koje su opisane u poglavlju 4
izuzev istiskivanja u hladnom stanju, koja nije due razmatrana u praksi. Prognoza je ipak da
e za proizvodnju nove generacije projektila sa dubokom gravurom, iz jednog komada
najpraktiniji metod biti metod kovanja u vruem stanju-termika obrada i mainska obrada,
podeeni za bojevu glavu M549A1.
5-10
MIL-HDBK-756 (AR)
Projektili u grupi municije M107 imaju u biti isti vanjski profil, teite i masu. Sa
minimalnim korigovanjima u proceduri opaljenja, svaki od projektila u grupi moe biti
balistiki podeen. Mehanike osobine tipa M107 su slabije od onih specificiranih za
projektile sa tankom stijenkom i stoga moe biti izraen od elika sa srednjim sadrajem
ugljika. Takoer, postoji dovoljna debljina stijenke da izdri postavljanje vodeeg prstena
utiskivanjem u alatu. Tip M107 je predstavnik veine od trenutnih zaliha municije, a M804
kolsko granata je proizvedena da obezbjedi projektile za obuavanje trupa. Ipak, i
najefikasniji profil sa malim otporom predstavljen projektilima od 155mm M483 i M549A1,
moe biti zamjenjen u budunosti.
REFERENCE
1. James Kane, Ronald Kivak, Colin MacCrindle, and William Sharpe, Postupak proizvodnje
visoko fragmentacijskog elika, Izvjetaj br. ARLCD-CR-83049, Komanda amerike armije za
istraivanje i razvoj naoruanja, Dover, NJ, Januar 1984.
2. Colin MacCrindle, and William Sharpe, Postupak proizvodnje visoko fragmentacijskih
elika, Izvjetaj br. ARLCD-CR-81017. Komanda amerike vojske za istraivanje i razvoj
naoruanja, Dover, NJ, August 1981.
3. MIL-S-50783, eline legure, specijalno namijenjeni za komponente municije (HF-1), 20
septembar 1973.
4. MIL-STD-1459A, Makrografski standardi za eline ipke, gredice i blokove za
komponente municije, 4 septembar 1973.
5. MIL-H-6875, Postupak za termiku obradu elika, 14 februar 1986.
5-11
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE 6
PROIZVODNJA PROJEKTILA NOSAA
Ovo poglavlje obuhvata proizvodne procese ukljuene u proizvodnju projektila nosaa
6-1
UVOD
Projektili nosai nose korisne terete koji se izbacuju kroz dno kada se inicira punjenje u
oivalu. U mnogim sluajevima ovi korisni tereti su viestruki subprojektili, koji se izbacuju u
reimu razbacivanja iz zraka i rasipaju po velikoj povrini u zoni cilja. Subprojektili su
dizajnirani da budu smrtonosne bombice, posude sa dimom za prikrivanje ili paljenje, ili mine
sa tempirnim dejstvom. Projektil nosa se razlikuje od standardne granate sa dubokom
upljinom po tome da projektil ne detonira i ne fragmentira se stoga to je dejstvo projektila
nosaa izazvano korisnim teretom.
6-1.1
PARAMETRI DIZAJNA
Projektili nosai se dizajniraju da budu ispaljivani na isti nain i iz istih orua kao
standardni trenutno fugasni ili projektili sa dubokom upljinom sa jedinstvenim punjenjem. U
familiji projektila 155 mm postoji nekoliko raznih korisnih tereta koji se mogu prenijeti sa
jednim u osnovi identinim tijelom projektila nosaa 155 mm M483A1. Ova familija projektila,
koja ukljuuje one nazvane poboljana konvencionalna municija (ICM), moe sadravati
dvonamjenske granate, protutenkovske mine, protupjeadijske mine, bijeli fosfor (WP),
dimne segmente ili binarne kanistere, a to je sve balistiki podeeno prema jedinstvenome
naboju HE projektila M795. Stariji projektili nosai, koji balistiki odgovaraju HE projektilu 155
mm M107, su tipa dimnoga kanistera i M485 osvjetljavajui metak.
Kao dodatak raznovrsnim projektilima radi raznih uinaka na tlu, glavno preimustvo
projektila nosaa nad takozvanom konvencionalnom municijom (jedinstveni brizantni
eksploziv) je poveano smrtonosno pokrivanje povrine koje se postie izbacivanjem i
rasipanjem subprojektila. Na primjer, smrtonosno pokrivanje povrine HE projektila 155 mm
M483A1 u odnosu na ciljeve koje predstavlja ljudstvo u leeem poloaju je 12 puta vee od
smrtonosne povrine koju pokriva jedan HE projektil 155 mm M107 (ref. 1).
6-1.2
FIZIKI OPIS
Kao to je pomenuto, projektili 155 mm osiguravaju raznovrsne metke sa razliitim

korisnim teretima, dok familija 8 ina ima samo M509, koji je parnjak metku 155 mm sa
subprojektilima M483. Za tenkovsku municiju ne postoje meci nosai. Minobacake mine
ukljuuju osvjetljavajue i dimne projektile, a za minobacae veih kalibara su razvijeni
submunicijski projektili. Slijedi opis za 155 mm: HE M483A1, dimni M825 i osvjetljavajui
M485.
6-1
MIL-HDBK-756 (AR)
6-1.2.1 Projektili nosai (155 mm M483A1, tip sa submunicijom)
155 mm HE M483A1 (radi njegove konfiguracije pogledati sl. 2-13(B)) je ICM projektil
koji sadri 88 dvonamjenskih granata (64 M42 i 24 M46). Granata M42 je prefragmentirana
na unutarnjoj povrini kouljice kako bi pruila kontrolirane fragmentacijske uinke. Granata
M46 ima vre neprefragmentirano tijelo koje je sposobno da podnese vee optereenje
koje se javlja na stranjem dijelu projektila uslijed trzaja prilikom opaljenja. Mehaniki
tempirni upalja M577, ugraen na projektil, se unaprijed podeava da funkcionira nad
zonom cilja i inicira punjenje za izbacivanje, koji se nalazi u upljini oivala projektila. Sila
ovoga punjenja, koja djeluje na potisnu plou, se prenosi kroz granate do epa na dnu
smiui navoje koji osiguravaju dnu u kouljici i izbacujui granatice kroz stranji dio
projektila. Kombinacija obrtanja projektila i brzine rasipa granatice kako bi se na tlu dobio
ovalni uzorak. Po izbacivanju iz projektila otvara se najlonska vrpca za stabiliziranje, koja
armira i usmjeruje granaticu. Po udaru inercija armirajuega vretena i masa sklopa potiskuju
vrh vretena u detonator M55, koji inicira pirotehniki lanac. Kumulativni primarni mlaz
sposoban za probijanje oklopne ploe je usmjeren ka dolje, dok se kouljica granatice
rasprskava u veliki broj malih fragmenata kako bi se dobio protupjeadijski uinak.
6-.1.2.2 Projektil nosa (155 mm M825, tip dimni)
155 mm WP M825 (radi konfiguracije pogledati sl. 2-15(B)) na tlu stvara dimnu zavjesu
u trajanju 5 do 10 minuta. Dim se stvara izgaranjem viestrukih klinastih komada filca koji su
bili natoplljeni sa bijelim fosforom WP. Sistem se u naelu sastoji od projektila nosaa (tijelo
M483A1) i korisnoga tereta (filcani klinovi sa WP). Projektil nosa se sastoji od oivala
M483A1 i izbacnoga punjenja, modificiranoga potpuno elinoga tijela M483A1 i elinoga
kupolastog dna. Korisni teret se sastoji od klinova u hermetiki zaptivenome, elinome
tankostijenom kanisteru koji sadri i sredinje punjenje za rasprskavanje. Nakon izbacivanja
aktivira se kanjenje od 0,1 sekunde dajui dostatno vremena kanisteru da napusti
debelostijenu kouljicu projektila prije no to doe do rasprskavanja. Za manje od 45 s se
sagorijevanjem filcanih klinova natopljenih sa WP stvara gusta i uniformna dimna zavjesa. Za
razliku od konvencionalne WP municije, M825 nije potrebno pohranjivati sa bazom ka dolje.
Apsorbiranje WP-a u filcanim klinovima sprijeava pomjeranje WP i sa time povezano
seljenje sredita gravitacije.
6-1.2.3 Projektil nosa (155 mm M485A2, tip osvjetljavajui)
155 mm osvjetljavajui projektil M425A2 (radi konfiguracije pogledati sl. 2-15(B))
primjenjuje dvostruku izbacni sistem pri emu se kanister sa korisnim teretom izbacuje
primarnim izbacnim punjenjem, koji je smjeten u sekciju oivala. Kanister, koji sadri
osvjetljavajui sklop i glavni padobran, ima sekundarno izbacno punjenje. Mehaniki tempirni
upalja aktivira primarno izbacno punjenje radi izbacivanja tereta, otvara se padobran radi
stvaranja otpora i ire se krilca na kanisteru radi usporavanja i zaustavljanja obrtanja
kanistera. Tempirni element nakon 8 s pripaljuje sekundarno izbacno punjenje u kanisteru,
koji pripaljuje osvjetljavajuu smjeu i izbacuje glavni padobran. Osvjetljavajua smjea ima
brzinu pada od 4,6 m/s (15 ft/s), izgara toko 120 s i daje jainu od priblino 1.000.000
kandela.
6-2
PROIZVODNJA PROJEKTILA 155 mm M483A1
Projektil M483A1 je viedijelni komad koji se sastoji od aluminijskoga oivala, elinga

tijela i aluminijskoga dna.
6-2
MIL-HDBK-756 (AR)
6-2.1
PROIZVODNJA KOULJICE PROJEKTILA
6-2.1.1 Dizajn
Tijelo je uplji cilindrini oblik sa navojima na oba kraja. Ono ima navareni obodni
vodei prsten. (Radi razmatranja vidi par. 4-2.1.8.7.) Na M483 promjer tijela ima sekciju
omotanu fiberglasom kako bi se za njegov karakteristini korisni teret zadralo propisno
sredite gravitacije.
Slika 6-1. Komponente za 155 mm M483A1

6-2.1.2 Odabiranje proizvodnoga procesa
Za kouljicu je odabran bazini metod kovanja u toplome stanju toplotne obrada (HFHT) i mainske obrade (radi razmatranja vidi par. 4-2.1) poto se za dizajn M483A1 zahtijeva
minimalna granica razvlaenja od 965 MPa (140 ksi). Meutim, u poreenju sa
konvencionalnim HE projektilom potrebne su dodatne operacije mainske obrade na
kouljicama nosaa, stoga to se za projektile nosae zahtijeva da kouljice budu iznutra
izbuene kako bi se sparivale sa korisnim teretima.
Materijal odabran za bazinu kouljicu je legirani elik, American Iron and Steel
Institute (AISI) 1340 ili AISI 4140, (radi razmatranja vidi par. 3-3.2) sposoban da uz propisne
procedure toplotne obrade ispuni zahtjev mehanikih osobina od 965 MPa (140 ksi) . odabir
materijala je ogranien na sadraj ugljika od 0,40% uslijed operacije navarivanja obodnoga
prstena; ovo ogranienje uglljika takoer omoguava operaciju izravnavanja u hladnome
stanju koju treba uljuiti u redoslijed oblikovanja.
Glavne operacije zahtjevane radi fabriciranja kouljice M483A1 su slijedee:
I.
Odvojiti iz gredice
II.
Ubadati i probadati
III. Izvui i probiti nos, sporo ohladiti, izsamariti unutarnji promjer (UP)
IV. Grubo istokariti spoljnji promjer (SP)
V.
Odsijei, zavrno istokariti dosjed prstena, izbuiti UP na nosu i zaravnati
VI. Zavariti vodei prsten, opustiti naprezanja, grubo otokariti prsten
VII. Izvriti termiku obradu, kaliti, temperirati i ohladiti
VIII. Zavrno otokariti SP
IX. Zavrno izbuiti UP
6-3
MIL-HDBK-756 (AR)
X.
XI.
XII.
XIII.
XIV.
XV.
XVI.
Izvriti buenje, poravnanje ela i lijebljenje

Izraditi lijeb za klin i skinuti otre rubove
Izbrusiti prednji i stranji centrirajui prsten
Isprati i fosfatzirati
Omotati fiberglasom i tretirati
Izvriti zavrno tokarenje fiberglasa
Izvriti zavrno tokarenje prstena.
6-2.1.4.1
Odvajanje iz gredice, skidanje oksidacije
Gredica, kvadrat sa zaobljenim kutovima od 133 mm (5,25 ina) duljine priblino 6,1 m
(20 stopa), se smjetana u hvata koji automatski stavlja gredicu u valjasti konvejer koji vodi
do ureaja za indukcijsko zagrijavanje gdje se u toplome stanju isjeca u duljine pripremaka.
Ukljuene su kontrole za nadziranje temperature i mase, a neposredno nakon operacije
sjeenja se provodi skidanje oksidacije. Odstranjivanje oksidacije je od izrazite bitnosti kako
bi se produljio ivot tiskaa i alata i sprijeilo uslojavanje oksida u povrine projektila. Metod
sjeenja u toplome stanju za razdvajanje je odabran stoga to se moe upotrebljavati kod
odabiranja svih legiranih materijala.
6-2.1.4.2
Ubadanje i probadanje
Ova operacija se izvodi na viestaninoj 22,24 MN (2500 tonskoj) mehanikoj presi

koja sadri trn montiran na hodnome dijelu i alat montiran na bazi ili u leaju. Pripremak
isjeen u toplome stanju se podvrgava dvama operacijama oblikovanja, koje se progresivno
ostvaruju kako se pripremak pomie kroz presu. Specifine operacije formiranja su:
I.
Ubadanje. Deoksidirani pripremak u toplome stanju se smjeta u alat. Okvir
prese se sputa, a trn djelomino probija i pomjera gornji dio pripremka pri
emu se oblikuje cilindrini oblik sa oivalnim konusom na donjemu dijelu. Ovaj
oblik olakava centriranje radnoga komada u alatu i daje dep za voenje
izbijaa tokom operacije probijanja pri mu se zadrava koncentrinost.
II.
Probadanje. Preformirani radni komad se mehaniki pomie do alata za
probadanje. Kada se obavi ciklus prese, trn se sputa, probada radni komad na
specifinu debljinu stijenke i dovrava oivalni konus. Probodena upljina je
blago predimenzionirana kako bi se omoguio ulaz trna za duboko izvlaenje
pri slijedeoj operaciji.
6-2.1.4.3
Izvlaenje i probadanje
unutarnjega promjera
nosa,
sporo
hlaenje
samarenje
Probodeni pripremak se nadalje smanjuje po promjeru i izduljuje u dugohodnoj 4,45

MN (500 tonskoj) hidraulikoj presi. Alat prese za duboko izvlaenje se sastoji od trna,
draa za centriranje, prstanova za izvlaenje, ureaja za svlaenje i specijalno adaptirane
stege za izbijanje alata. Radni komad se mehaniki smjeta u dra za centriranje i gura se
pomou podmazanoga trna kroz podmazane prstenove za izvlaenje, koji uzastopce
smanjuju promjer i poveavaju sveukupnu duljinu. Hod prese se nastavlja, i dno radnoga
komada se izbija tokom posljednjega dijela hoda prese. Potom se presa vraa, a radni
komad se skida pomou ureaja za svlaenje smjetenoga ispod posljednjega prstena za
izvlaenje. Otkovak, kakav naputa ovu opraciju, ima grube dimenzije upljine sa dovoljno
materijala na svojim spoljnjim i unutarnjim povrinama kako bi se moguile naredne
operacije mainske obrade. Na otkovku u toplome stanju se kontrolira ukupna duljina, duljina
mesa za navoj, koncentrinost, prisutnost lukova i promjer upljine.
6-4
MIL-HDBK-756 (AR)
Otkovci se potom konvejerom prebacuju kroz tunele za hlaenje u kojima se hlade pri
kontroliranoj brzini kako bi se zadrala uniformna mikrosgtruktura i raspon tvrdoe. Kada su
ohlaeni, UP se samari kako bi se odstranili oksidi i ostvarila ista povrina radi mjerenja
kontrolnicima i za gnijezdo za alat u slijedeim operacijama tokarenja. Isti paramtri
prekontrolirani pri toplome stanju se sada kontroliraju u hladnome stanju upotrebljavajui
automatiziranu mehaniku ili elektroniku opremu.
(Ako se upotrebljava alternativni metod izvlaenja u hladnome umjesto u toplome
stanju, i UP i SP ohlaenoga otkovka sa probijenim nosom se samare poto naknadno
tokarenje koncentrinosti ne mora neophodno oistiti ukupni obod otkovka.)
6-2.1.4.4
Grubo tokarenje spoljnjega promjera
SP otkovka se sada tokari u tokarskome stroju upotrebljavajui ekspandirajuu

obujmicu radi lociranja UP. Tokom ove operacije se takoer izradak odsjee na
odgovarajuu duljinu.
Ako se upotrebljava alternativni metod izvlaenja u hladnome stanju, SP otkovka se sada
tokari u tokarsome stroju upotrebljavajui ekspandirajuu obijmicu radi lociranja UP, ova
operacija ustanovljava bolju koncentrinost izmeu UP i SP i poboljava povrinu SP radi
izvlaenja u hladnome stanju.
6-2.1.4.5
Izvlaenje u hladnom stanju, oputanje naprezanja
Otkovak se sada odlei u blagome sredstvu za nagrizanje kako bi se odstranili ulje i

mazivo. Potom se fosfatizira i podmazuje sapunskom smjeom. Ovo podmazivanje smanjuje
otpor teenju metala tokom operacije izvlaenja u hladnome stanju, poboljava vijek trajanja
alata i sprijeava kidanje projektila tokom operacije izvlaenja.
Operacija izvlaenja u hladnome stanju se izvodi na dugohodnoj 4,45 MN (500 tonskoj)
hidraulikoj presi koja sadri trn-dra za centriranje, prsten za izvaenje i ureaj za
svlaenje. Otkovak se preuzima iz prethodne operacije i smjeta u dra za centriranje.
Potom ga trn potiskuje kroz prsten za izvlaenje kako bi se smanjio promjer i poveala
duljina. Hod prese se nastavlja i radni komad dolazi u dodir sa alatom za oblikovanje diska.
Presa smanjuje pritisak nakon uspostavljanja polumjera interne upljine. Hod prese se sada
vraa, a otkovak se skida sa trna pomou ureaja za svlaenje smjetenoga ispod prstena
za izvlaenje. Otkovak sada ima grube dimenzije upljine i dovoljno materijala na svojim
spoljnjim i unutarnjim povrnama kako bi se omoguile operacije mainske obrade. Ovo
izvlaenje je operacija dimenzioniranja u hladnome stanju , koja ostvaruje minimalno
smanjenje povrine poprenoga presjeka stijenke, ali stvara upljinu bliu zahtijevima crtea,
to kao rezultat ima eliminiranje operacije gruboga buenja.
Kao slijedee se kouljica smjeta u pe zagrijanu na temperaturu od 649C (1200F)
u trajanju od 30 minuta i potom se hladi zrakom. (Ova operacija se zahtijeva kako bi se
opustila zaostala naprezanja nastala tokom operacije izvlaenja u hladnome stanju, a ona na
minimum svodi meugranularno penetriranje tokom varenja prstena).
6-5
MIL-HDBK-756 (AR)
6-2.1.4.6
Odsjecanje, zavrno tokarenje dosjeda prstena, buenje UP na nosu i

zaravnavanje
Za zavrno tokarenje dosjeda prstena se upotrebljava tokarski maina slian onome

uotrebljavanome u prethodnoj operaciji tokarenja. Simultano, drugi alat bui unutarnji promjer
nosa i potom zaravnava kraj nosa. (Kada se tokare projektili izvueni u hladnome stanju, radi
rezanja projektila na duljinu se upotrebljava alat za odsijecanje).
6-2.1.4.7
Zavarivanje vodeega prstena, oputanje naprezanja, grubo tokarenje

prstena
Kombinacija zahtijeva za visokom vrstinom i dizajna sa tankom stijenkom kouljice

M483A1 diktira upotrebu zavarenoga obodnog prstena, poto bi uobiajeni dosjed prstena
oslabio strukturu i kouljica ne bi bila sposobna bez iskrivljenja izdrati pritisak sabijanja
alatom prilikom nanoenja prstena. Zavareni prsten se nanosi upotrebljavajui proceduru
lunoga zavarivanja metala u plinu naznaenu u poglavlju 4. Ova primjena upotrebljava toplu
icu od 99% istoga bakra prema specifikaciji, tj., MIL-E-45829 (ref. 2), i hladnu icu
mesingane kompozicije. Rezultat je prsten dovoljno vrst da izdri uliebljavanje i sile obrtaja
koje nastaju pri opaljenju.
Bitna je kontrola duljine luka i erozije eline kouljice. Nakon nanoenja materijal
prstena se periodino provjerava na sadraj eljeza, to je naznaka kvaliteta zavara na
projektilu i degradacije zida dosjeda prstena. Ispitivanje moe biti obavljeno skidanjem
tokarenjem maloga komada prstena, njegovim otapanjem u kiselini, pa smjetanjem uzorka
u plamen atomskoga spektrofotometra sa apsorbcijom plina kako bi se odredio sadraj
eljeza. Ovo ispitivanje se moe obaviti za oko 15 minuta i neprocijenjivo je sredstvo za
odreivanje kada maina za varenje ispada van tolerancije.
Projektili se potom stavljaju u tokarski maina opremljen sa ekspandirajuom
obujmicom, a navareni prsten se grubo istokari kako bi se smanjila koliina bakra na kouljici
projektila, koji djeluje kao toplotni odvod i moe prouzroiti probleme prilikom cjelokupne
termike obrade.
6-2.1.4.8
Termika obrada, kaljenje, temperiranje i hlaenje
Termika obrada kouljice se sastoji od standardnoga procesa austenitiziranja,

kaljenja, temperiranja i hlaenja kako bi se razvile mehanike odlike koje pripadaju materijalu
odabranome za izradu kouljice. Proces upotrebljavan za M483 je u biti onaj naznaen u
poglavlju 4, koji upotrebljava pe sa zagrijavanjem plinom sa kontroliranom atmosferom,
medijum za uljno kaljenje i komoru za temperiranje sa zagrijavanjem plinom. Poto je ovaj
projektil otvoren na obje strane, nisu prisutni problemi sa zarobljenom parom ili plinovima;
stoga se lako odrava temeljito kaljenje.
Ispituje se tvrdoa svakoga projektila, a najtvri od dva najmeka projektila iz termiki
obraene serije se rasijee i ispituju mu se granica razvlaenja i izduljenje kako bi se
osigurali da rasprostiranje tvrdoe ispunjava zahtjeve mehanikih odlika.
6-6
MIL-HDBK-756 (AR)
6-2.1.4.9
Zavrno tokarenje spoljnjega promjera
Termiki obraeni projektili se potom tokare na tokarskome stroju, koji daje dimenzije
zavrnoga tokarenja. Ovdje moe biti upotrebljavan bilo hidrauliki tokarski maina sa
praenjem sa viestrukim alatima bilo tip tokarskoga stroja sa raunarskom numerikom
kontrrolom (CNC). Tokarski maina sa praenjem ima preimustvo smanjenja vremena
rezanja uslijed postavke sa viestrukim alatom; meutim CNC tkarski maina moe biti
upotrebljavan za zavrno tokarenje dimenzija centrirajuega prstena i time eliminiranje
slijedeih operacija bruenja bez centriranja razmatranih u par. 6-2.1.4.12.
6-2.1.4.10
Zavrno buenje UP, ispiranje i kontrola namagnetiziranih estica
Ova oprema se sastoji od vertikalnoga ili horizontalnoga automatskoga stroja za

buenje sa upljim vretenom. Kouljica se smjeta sa kraja baze i stee se na stranji
centrirajui prsten. Oivalni kraj kouljice se centrira pominim prstenom za centriranje.
ipka za buenje se sastoi od viestrukih noeva sa voicama za troenje kako bi se
sprijeilo preveliko buenje rupe. Opiljci se odnose tekuinom za haenje, koja je pod
pritiskom.
Potom se projektili ispiraju ureajem za odmaivanje parom ili u alkalnoj kupelji i
podvrgavaju se kontroli namagnetiziranih estica upotrebljavajui vlani fluorescentni metod
razmatran u poglavlju 14.
6-2.1.4.11
Buenje, poravnavanje ela i lijebljenje
Oprema upotrebljavana pri ovj operaciji se sastoji od sredinjega pogona, uplje

vratilo, CNC automatski maina. Kuiljica se smjeta sa bazom ka dnu i centrira na prednji
centrirajui prsten. Stranji centrirajui prsten daje povrinu za pogon. Oba kraja tijela se
odjednom obrade nakon ega slijedi izrada navoja na oba kraja.
6-2.1.4.12
Otvor za klin i skidanje otrih rubova
lijeb za klin se izrauje posebno dizajniranim rezaem za otvor klina. Kouljica se

smjeta sa bazom ka dnu i stee spolja upotrebljavajui lokacije dimenzija centrirajuih
prstenova i oivalnoga promjera u ravni. Maina radi sa obrtnim gibanjem, a postoji no za
oblikovanje na kraju ipke koja se unosi u upljinu, ekscentar se indeksira na dubinu rezanja
i hidrauliki povlai prema straga kako bi dovrio rezanje. Vre se uzastopna rezanja dok se
ne dovri lijeb.
Alternativni metod izrade lijeba je pomou elektrokemijske mainske obrade (ECM),
kao to se upotrebljava na projektilu 8" M509. Ova oprema upotrebljava oblik katode kako bi
prekopirao lijeb, koji je, kod M509, oblika lastinoga repa sa uskim tolerancijama. Oprema se
progresivno gura kroz otvor upotrebljavajui proces inverznoga elektropresvlaenja pri
kojemu se sprijeava da se metalni ioni sa anodne kouljice nakupe na katodi tako da se
elektrolitikime fluidom ispire prostor izmeu katode i kouljice (ref. 3).
6-2.1.4.13
Bruenje prednjeg i stranjeg centrirajueg prstena
Oprema za ovu operaciju je necentrirani maina za bruenje, koji vri zavrnu obradu
promjera i prednjega i stranjega centrirajuega prstena i odrava vrijednosti povrinske
hrapavosti. Upotrebljava se tip bruenja sa dodavanjem i podeavanje brusnoga kotaa radi
kompenziranja troenja kotaa se automatski ostvaruje pomou kontrolnoga ureaja, koji
provjerava promjer i povrinsku hrapavost.
6-7
MIL-HDBK-756 (AR)
6-2.1.4.14
Ispiranje i fosfatiranje
Povrinska obrada mainsko obraene kouljice se ostvaruje u konvejerskome,

petstupanjskome ureaju za prskanje koi se sastoji od alkalnoga ienja, uranjanja u vrelu
vodu, nanoenje presvlake od cink-fosfata, uranjanja u hladnu vodu i uranjanja u kromnu
kiselinu. Tretiraju se i UP i SP povrine tijela. Radi kotrole koncentracije u procesnim
kupeljima se upotrebljava automatski upravljani ureaj za mjerenje i nadopunjavanje.
6-2.1.4.15
Omatanje fiberglasom i tretiranje
Fosfatizirana tijela se smjetaju u poseban maina koji hvata kouljuice sa sprijeda i

straga i obre ih pri emu se nanosi posebna nit fiberglasa. Nit prolazi kroz epoksidnu kupelj
ili kroz ureaj za prskanje, koji odmjerava propisnu mjeavinu rezinskoga ljepila i sredstva za
ovravanje, pa se potom omata na kouljicu projektila koja se obre. Alternativni metod
nanoenja omatanja je uotreba stroja za omatanje niti, koji nanosi impregniranu nit na
stacionarne projektile u okomitome poloaju. Ove maine omoguavaju da se istodobno
omata nekoliko projektila. Nakon to su kouljice omotane one se konvejerima provoze kroz
pe za tretiranje. Vrijeme tretiranja je oko 30 minuta pri temperaturi od priblino 80C (175F)
i slijedi ga trentman na ambijentnoj temperaturi u trajanju od 2,5 sati.
6-2.1.4.16
Zavrno struganje fiberglasa
Za ovu operaciju se upotrebljavaju automatski tokarski strojevi. Kouljica projektila se

hvata stranji dio pomou interno iree obujmice koja hvata u oblasti blizu baze ispred zone
sa navojem. Nosni kraj kouljice prjektila se centrira u zoni oivala ureajem za centriranje
sa pominim prstenom. Alternativni metod je bruenje povrine fiberglasa dok je bilo mokar
(upotrebljavajui sredstvo za hlaenje) bilo suv.
6-2.1.4.17
Zavrno struganje prstena
Upotrebljavaju se poluautomatski tokarski strojevi tipa kopira za grubo tokarenje,

rendisanje, opsjecanje, i formiranje lijebova za plinsku provjeru u vodeem prstenu. Projektil
se hvata za stranji dio i okree ga se preko upljine pomou interno iree obujmice
smjetene u dnu i ispred zone navoja. Nosni kraj kouljice projektila se centrira pomou
ureaja za centriranje sa pominim prstenom koji hvata u zoni oivala.
Slika 6-2. Komponente za 155 mm M485A2
6-8
MIL-HDBK-756 (AR)
6-2.1.5 Razlike u proizvodnji kouljice za M825 i M485A2
Kouljica za projektil M485A2 prikazana na sl. 6-2 u biti slijedi proces upotrebljavan
za HE projektil 107 izuzev da se stranji dio prosjeca prilikom operacije kovanja i da se
unutarnja upljina bui slino operaciji izvoeno na M483. Poto M485A2 ima debelu stijenku
i integralni oblik oivala, izrada nosa, nanoenje prstena i operacije narezivanja navoja na
nosu slijede Procedure za M107 razmatrane u poglavlju 5.
Kouljica M825 slijedi sve procedure za M483 ali ne ukljuuje omatanje fiberglasom i
zahtijeva samo lijeb za klin duljine 57 mm (2,25").
6-2.2
PROIZVODNJA OIVALA I DNA
6-2.2.1 Odabiranje proizvodnog procesa

Odabran je metod proizvodnje kovanjem u toplome stanju upotrebljavajui ispiljene
gredice kako bi se osigurala glatka unutarnja povrina i da nastala upljina ne zahtijeva
strojnu obradu konture.
6-2.2.2 Materijal
Materijal odabran za obadvije komponente je legura aluminija 7175. Nakon otkivanja
vri se vjetako starenje do stanja T736 opisanoga u poglavlju 3 kako bi se dobile
zahtijevane mehanike odlike.
Glavne operacije za fabriciranje oivala za M483A1 su:
a)
Ispiliti gredicu
b)
Zagrijati gredicu
c)
Iskovati oival i probiti nos
d)
Izvriti termiku obradu, vjetako starenje i ispitati tvrdou
e)
Istokariti konus, stranju ravan i navoj, i zaravnati prednji eoni i stranji kraj
f)
Izbuiti, zavriti elo, lijeb i prednji kraj navoja
g)
Fino obraditi oblik stranjega ramena i lijeba za O-prsten i usjecanje navoja
h)
Izvriti hidrostatsko ispitivanje
i)
Oprati
j)
Anodizirati
Operacije 1, 2 i 4 su identine za dno. Operacija 3, meutim, upotrebljava isti tip prese
za kovanje, ali nije neophodna sekndarna operacija probijanja rupe.
Ostatak operacija su standardni tipovi operacija mainske obrade izuzev da oival
zahtijeva hidrstatsko ispitivanje (radi razmatranja pogledati poglavlje 13) kako bi se
ustanovila rascjepljenja, avovi i poroznost. Dno se anodizira sa tvrdom prsvlakom kako bi
izdralo eroziju od baruta pri vskim temperaturama, ali ovo nije neophodno za oival (ref. 4).
6-2.2.4 Razlike u proizvodnji oivala i dna za M825 i M485A2
6-2.2.4.1
Oivali
Poto M825 ima isti oival kao M483 i kako M485A2 ima integralni oblik oivala, ne
postoje razlike u proizvodnji.
6-9
MIL-HDBK-756 (AR)
6-2.2.4.2
Dna
Dno za M825E1, prkazano na sl. 6-3, se razlikuje od dna za M483 po tome da je

M825E1 izraen od eljeza i ima razliitu konturu. Pridravani redoslijed je u osnovi isti za
HF-HT dio (poglavlje 4) uz operacije mainske obrade sline onima upotrebljavanim na dnu
za M483. poto je izraeno od elika, zavrno mainsko obraeni komad se oisti, fosfatizira
i obojen radi povrinske zatite svih zona osim navoja.
ep dna za M485A2 je prosti elini ep bez navoja izraen od srednjeugljenikoga
elika (AISI 1045) termiki tretiranoga do granice razvlaenja od 469 MPa (68 ksi). Moe biti
upotrebljavana bilo hladno valjana ipka prema Specifikaciji ASTM A108 (ref. 5) bilo toplo
valjana ipka, specijalnoga kvaliteta, prema Specifikaciji ASTM A576 (ref. 6) ali pripremci,
ispiljeni ili isjeeni od ipki, moraju biti popreno otkovani kako bi se osiguralo da je tok
vlakana du dna i okomit na sredinju osu dna.
Slika 6-3. Baza, 155 mm M825

Popreno otkovani ep se mainsko obradi na vievretenoj stezaljci ili na dva CNC
tokarska stroja. ep se odrava na svome mjestu u napunjenome sredstvu upotrebljavajui
nalijeganje sa preklopom i smiue ivije umetnute po obodu kouljice, nakon buenja
sklopljenoga dna sa kouljicom i uvojnim ivijama umetnutim u otvore izbuene kroz dno u
stranji dio kouljice po sklapanju.
6-3
SKLAPANJE KOULJICE I OIVALA
6-3.1
NANIJETI HERMETIK
MOMENTOM
NAVOJA,
NAVRNUTI
DJELOVATI
OBRTNIM
Kouljica i oival se stavljaju u pristroj pri emu je prstenasta zaptivka postavljena na

oival i navoji i na kouljici i na oivali se premau dvokomponentnim poliesterskim
hermetikom za navoje. Navoji dijelova se odmah rukom dovedu u zahvat. Parcijalno
sklopljena kouljica i oival se konvejerom prebace do posebno dizajniranoga pristroja gdje
se na oioval djeluje obrtnim momentom pritezanja prema specifinim zahtjevima. Hermetik
se nanosi kako bi se osigurali da nee doi do curenja plinova kada se pri gaanju inicira
izbacni punjenje.
6-3.2
ISPITIVANJE ZRAKOM SPOJA KOULJICE I OIVALA
Po dovrenju operacije pritezanja, sklop kouljice i oivala se podvrgava ispitivanju

zrakom upotrebljavajui ispizni maina posebne namjene. Podsklop se presurizira zrakom i
potapa u vodu kako bi se utvrdilo da li postoji ikakvo curenje u zoni sklopa. Alternativno se
moe upotrebljavati ispitivanje zrakom sa padom pritiska.
6-10
MIL-HDBK-756 (AR)
6-3.3
ODMASTITI POMOU PARE, NANIJETI TEMELJNU BOJU, STAVITI TITNIKE

PRILIKOM BOJENJA, ZATITITI PRSTEN I OBOJITI
Sklop kouljice i oivala nastavlja se pomicati na konvejeru kroz ureaj za

odmaivanje pomou pare nakon ega se sve gole metalne povrine prskaju i premau
temeljnom bojom. Nakon toga se sklop stavlja na preklopnu plou gdje se stavljaju ep za
podizanje i titnik za bojenje dna. Potom ga se okai na konvejer. Podsklop se konvejerom
prebacuje do mjesta gdje se na povrinu vodeega prstena stavlja zatitni prsten. Potom se
elektrostatski boji dok se konvejerom prenosi kroz komoru za bojenje. Ovaj proces bojenja je
razmatran u poglavlju 4.
6-3.4
SKLOPITI ZAPTIVNI PRSTEN I GUMENI ZATITNI PRSTEN
Sada se skida titnik za bojenje i na obojeni sklop se stavlja zaptivni prsten. Podsklop
se sada konvejerom prebacuje do mjesta gdje se stavlja gumeni zatitni prsten. Ovaj gumeni
zatitni prsten titi vodei prsten od oteenja dok metak ne bude u poloaju u oruu i ne
bude spreman za gaanje.
REFERENCE
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
(vi)
Army Ammunition Production Base Reconfiguration Study, Volume No. 14,

Manufacturing Facility for Metal Parts for 155-mm Projectile M483, US Army Armament
Comand, Rock Island, IL, 1974.
MIL-E-45829, Electrode, Welding, Copper, Silicon-Deoxidized, Solid, Bare,
19.01.1970.
Metals Handbook, Volume 3, Eight Edition, Machining, American Society for Metals,
Metal Park, OH, 1985.
MIL-A-8625, Anodic Coatings for Aluminum and Aluminum Alloys, 30.06.1985.
ASTM A108-81, Standard Specification for Steel bars, Carbon, Cold-Finished
Standard Quality, Annual Book of ASTM Standards, American Society for Testing and
Materials, Philadelphia, PA, July, 1981.
ASTM A576-81, Steel Bars, Carbon, Hor-Wrought, Special Quality, Annual Book of
ASTM Standards, American Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA,
September, 1981.
6-11
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE 7
PROIZVODNJA KUMULATIVNIH PROJEKTILA
Ovo poglavlje opisuje proizvodne procese za kumulativne projektile. Razmatra se
proizvodnja kouljica projektila i dodatnih komponenti, a naglasak se stavlja na odabiranje
materijala i procesa i tipini redoslijed operacija. Takoer su dani uopeni komentari o
baznim konceptima dizajna i karakteristikama performansi.
7-1
UVOD
Koncept kumulativnoga punjenja je od strane municijske zajednice upotrebljavan od II

svjetskoga rata kao metod unitenja i laganoga i tekoga oklopa. Ovo naelo je uspjeno
primjenjeno kod kalibara u rasponu od 57 mm do 106 mm kod municije za bestrzajne topove,
kod tenkovske municije 90 mm do 152 mm, i kod mnogih familija voenih i nevoenih raketa.
Mnogi programi istraivanja i razvoja (R&D) i poboljanja proizvoda su kao rezultat
imali znaajan napredak u sposobnosti unitavanja cilja. Progresivne izmjene u meterijalima i
konfiguracijama kumulativnih lijevaka, napajanju piezoelektrinom i elektromagnetskom
energijom i konceptima upaljaa i novi materijali za eksplozivni lanac i deflektori su svi
doprinijeli sadanjoj vrhunskoj tehnologiji.
U ovome poglavlju e biti razmatrani projektili 105 mm M456A2 kumulativnoobiljeavajui-vienamjenski (HEAT-T-MP) i 120 mm M830 HEAT-T-MP.
7-1.1
PARAMETRI DIZAJNA
Metak 105 mm M456A2 HEAT-T-MP je krilcima stabilizirani vienamjenski projektil ija

je primarna zadaa nadvladavanje oklopljenih ciljeva i ija je sekundarna zadaa dejstvo
protupjeadijsko. M456A2 se na teren isporuuje kao sjedinjeni metak sa projektilom
montiranim u elinu ahuru, kako je to prikazano na sl. 2-5, a ispaljuje se iz na tenku
ugraenoga, topa sa olijebljenom cijevi M68. Poto bi veliko obrtanje kumulativnoga
punjenja nepovoljno utjecalo na probijanje eline ploe, pod zaptivni prsten je ukljuena
zaptivka kako bi se smanjile sile trenja koje nastaju kontaktom zaptivnoga prstena sa
olijebljenjem cijevi. Ovo smjanjenje sila trenja kao rezultat ima blagu brzinu obrtanja, koja,
skupa sa krilcima, stabiliziraju granatu tokom leta. Kumulativni (HEAT) metak 120 mm M830
ima ulogu slinu onoj kao i M456A2. Na teren se isporuuje kao sjedinjeni metak sa
projektilom montiranim u sagorivu ahuru iz na tenku ugraenoga, topa sa glatkom cijevi
M256. Ovaj projektil je takoer stabiliziran krilcima, a blaga rotacija se namjerno izaziva
zakoavanjem krilaca kako bi se dobila stabilnost u letu.
7-1.2
FIZIKI OPIS
7-1.2.1 105 mm M456A2 HEAT-T-MP

Glavne komponente projektila su sklop odstojnika, kumulativni lijevak trubastoga
oblika, kouljica, zaptivka i zaptivni prsten. Prikaz ovih komponenti u odvojenome stanju je
dan na sl. 7-1.
7-1
MIL-HDBK-756 (AR)
7-1.2.2 120 mm M830 HEAT-T-MP
Glavne komponente ovoga projektila su odstojnik, kumulativni lijevak sa jednim
zakoenjem, sklop kouljice koji se sastoji od kouljice i prstena od tombaka, gumena
zaptivka, nosa stabilizatora, kapa ahure i krilca, kako je to prikazano na sl. 7-2.
7-2
PROIZVODNJA KUMULATIVNOGA PROJEKTILA M456A2
7-2.1
PROIZVODNJA KOULJICE
7-2.1.1 Dizajn
Dizajn kouljice je kako je to prikazano na sl. 7-1. Kouljica je u biti nosa za
eksplozivni naboj, kumulativni lijevak trubastoga oblika i upalja, a dizajnirana je da izdri sve
sile i vrele barutne plinove povezane sa lansirnim okruenjem.
Iskustvo je diktiralo da se posebna panja posveti spojevima nosa stabilizatorakouljica i odstojnik-kouljica, to je rezultiralo uskim tolerancijama za zahtjeve
koncentrinosti i okomitosti za povrine spojeva kako bi se sprijeilo curenje vrelih barutnih
plinova. Slino tome, kako bi se sprijeilo nastajanje zaostalih naprezanja ne doputaju se
nikakve zavrne operacije oblikovanja u hladnome stanju.
Kako bi se uvjerili u integritet kouljice, specifikacija MIL-P-63293 (ref. 1) zahtijeva
100% ultrazvunu kontrolu bez razaranja i vizualnu kontrolu na sve nedostatke metala. (Radi
detaljnoga razmatranja ispitivanja bez razaranja pogledati poglavlje 14).
7-2
MIL-HDBK-756 (AR)

Kako bi se ispunila kozistentnost i "pouzdanost" granice razvlaenja od 931 MPa
(135.000 psi) i zatezne vrstina od 1070 MPa( 155.000 psi), upotrebljava se proizvodni
metod kovanja u toplome stanju termike obrade (HFHT) i strojne obrade. Ovaj metod je
dovoljno raznovrstan kako bi se proizvodile budue generacije municije, koje mogu
zahtijevati vie fizike odlike.
7-3
MIL-HDBK-756 (AR)
Trenutano, zahtijevane odlike skupa sa izduenjem od 10% u 50,8 mm (2,0 ") su van
sposobnosti procesa i tople aice hladnoga izvlaenja (HC-CD) i ekstrudiranja u
hladnome stanju (CE).
Zahtijevana visoka vrstina i upotreba procesa kovanja u toplome stanju-termike
obrade i strojne obrada diktiraju upotrebu legiranoga elika. Na crteima je specificiran
legirani elik, gradacije 1340, a ne dozvoljavaju se tretmani olovom ili dodatnim
sumporiziranjem. Nakon odobrenja vritelja razvoja mogu se upotrebljavati alternativne
gradacije elika. Ove alternativne gradacije bile bi nabavljane u skladu sa specifikacijama
Amerike udruge za ispitivanje i materijale (ASTM) A332 (ref. 2), ASTM A711 (ref. 3) i ASTM
A519 (ref. 4).
Glavni koraci zahtijevani radi proizvodnje kouljice M456A2 su prikazani na sl. 7-3.
Slijedi se tipini HF-TF metod, detaljno opisan u poglavlju 4. Proces, meutim, ukljuuje
operacije dimenzioniranja u hladnome stanju umjesto operacije unutarnje strojne obrade
kako bi se formirala unutarnja upljina. Proces ukljuuje fosfatiranje i operaciju premazivanja
sapunom nakon operacija kovanja u toplome stanju i potom se na presi vri operacija
izvlaenja u hladnome stanju. Nakon ovoga slijedi proces oputanja kako bi se smanjila
naprezanja izazvana obradom u hladnome stanju, a potom proces odgovara standardnoj HFHT proceduri.
7-2.1.5 Razlike u proizvodnji kouljice za 120 mm M830
Kouljica za M830, kako je to prikazano na sl. 7-2, u biti vri iste funkcije kao i kouljica
za 105 mm M456A2. Meutim, kouljica za M830 zahtijeva minimalnu granicu razvlaenja od
1100 MPa (160.000 psi), zateznu vrstinu 1210+200 MPa (175.000+29.000 psi) i izduenje
od minimalno 9%. Ovi visoki fiziki zahtijevi diktiraju upotrebu HF-HT i procesa strojne
obrade kako bi se dostigle ove mehanike odlike.
7-4
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 7-3. Redoslijed oblikovanja za kouljicu, 105 mm M456A2 i 120 mm M830

elik upotrebljavan za uspjenu proizvodnju kouljice M830, i jedini elik specificiran
na crteima, je gradacije 4140 u skladu sa ASTM A711 (ref. 3).
Glavni koraci zahtijevani za proizvodnju M830 su u biti isti kao i za M456A2 izuzev
dodatnih operacija obrade dosjeda prstena i nanoenja prsetna.
7-2.2
PROIZVODNJA ODSTOJNIKA
7-.2.2.1 Dizajn
Odstojnik za 105 mm M456A2, kako to prikazuje sl. 7-1, stri priblino 178 mm (7,0 ")
ispred kouljice i daje neophodno odstojanje kako bi se omoguilo optimalno formiranje
udarnoga vala i kumulativnoga primarnog mlaza radi ostvarivanja probijanja cilja. Odstojnik
je konfiguriran ne samo kako bi poboljao stabilnost projektila stabiliziranih krilcima ve
takoer i da prihvati na prednjem kraju napajanje energijom i mnotvo prekidaa koji
okruuju dno i stijenke sonde.
Sam oblik odstojnika navodi na to da ga se moe ekonomino oblikovati metodom
istiskivanja. Unutarnji konus sonde i unutarnji oblik zvona mogu biti formirani prosijecanjem i
stoga se moe eliminirati za finom strojnom obradom.
Zahtijev za granicom razvlaenja od 785 MPa (110.000 psi) u presjeku sonde i
granicom razvlaenja od 620 MPa (90.000 psi) u povrini proirenja uz minmalno izduenje
od 10% po 25,4 mm (1,0 ") dozvoljava upotrebu bilo procesa ekstrudiranja u hladnome
stanju bilo procesa kovanja u toplome stanju-termike obrade.
7-5
MIL-HDBK-756 (AR)
Radi procesa ekstrudiranja u hladnome stanju, zahtijeva se elik specificiran u ASTM
A576 (ref. 5). Materijal mora biti naruen u vidu ipki kvaliteta za ekstrudiranje u hladnome
stanju, koje su pogodne za proizvodnju vrstih ili upljih oblika pomou znaajne plastine
deformacije koja ukljuuje ekstrudiranje ka naprijed ili ka natrag ili oboje, sa ili bez
ekspanzije. Poto e visoke mehanike odlike biti postignute obradom elika u hladnome
stanju, odabrani su niskougljini elici popisani u ASTM A576. Ovi su elici sa uspjehom
upotrebljavani u proizvodnji odstojnika, mada su zahtijevane mehanike odlike na gornjoj
granici koja se moe pouzdano oekivati od procesa ekstrudiranja u hladnome stanju.
Kod procesa kovanja u toplome stanju-termike obrade, moe biti upotreblljavan
maetrijal obuhvaen bilo sa ASTM A711 (ref. 3) bilo sa ASTM A322 (ref. 2). Odabrani
materijal moe biti naruen u vidu gredica ili ipki, ali mora biti pogodan za termiku obradu
kako bi se ostvarile mehanike odlike. Uslijed uplje konfiguracije sonde, koja e omoguiti
neogranieni protok tekuine za kaljenje, mogu biti dobijene veoma uniformne odlike.
Oznaka Unificiranoga standarda brojanoga oznaavanja (UNS) G13400 (gradacija 1340 sa
0,38 do 0,43% ugljika i 1,60 do 1,90% mangana) je uspjeno upotrebljavana pri proizvodnji
odstojnika procesom kovanja u toplome stanju- termike obrade.
7-2.2.4.1
Ekstrudiranje u hladnom stanju
Redoslijed operacija za izradu odstojnika za M456A2 metodom CE je prikazan na sl. 74. Poto e unutarnja povrina operacijom presanja biti formirana na dimenzije izvlaenja,
bitno je da se odvajanje gredice izvede operacijom piljenja, koja e dovrenoj ekstruziji
omoguiti glatku povrinu. Nakon fosfatiziranja i podmazivanja pripremka sapunskim
premazom, komad radi postizanja svoga oblika zahtijeva dva ekstrudiranja. Proces
oputanja, nakon kojega slijedi jo jedan korak fosfatiziranja i podmazivanja, se zahtijeva
nakon prvoga ekstrudiranja kako bi se elik pripremio za daljnju deformaciju ukljuenu u
drugo ekstrudiranje, tokom kojega elik dosee zahtijevanu mehaniku vrstinu.
Nakon oputanja naprezanja, komad se zavrno strojno obradi po spoljnjemu promjeru
(SP) i na navojnim dijelovima unutarnjega promjera (UP).
Slika 7-4. Tipini redoslijed oblikovanja, ekstrudiranje u hladnom stanju, odstojnik za

105 mm M456A2
7-6
MIL-HDBK-756 (AR)
7-2.2.4.2
Kovanje u toplom stanju-termika obrada
U osnovi postoje dva metoda za formiranje odstojnika pomou procesa HF-HT. Tipini
redoslijed operacija je opisan na sl. 7-5 i 7-6.
Sl. 7-5 prikazuje metod formiranja u toplome stanju, koji upotrebljava ipku neznatno
veu po promjeru od sonde odstojnika. ipka se zagrijava i stranji kraj se formira kako bi
mu se poveao njegov promjer do onoga zahtijevanoga radi uparivanja sa kouljicom.
Otkovak se potom strojno zabuuje na UP i termiki obrauje radi ostvarivanja propisnih
fizikih odlika. Zavrna strojna obrada na konvencionalnim, numeriki upravljanim (NC),
tokarskim strojevima dovrava konfiguraciju.
Slika 7-5. Tipini redoslijed oblikovanja, kovanje u toplom stanju (formiranje), odstojnik za
105 mm M456A2
Slika 7-6. Tipini redoslijed oblikovanja, kovanje u toplom stanju (izvlaenje), odstojnik za
105 mm M456A2
7-7
MIL-HDBK-756 (AR)
Drugi metod, prikazan u sl. 7-6, ostvaruje oblik zapoevi sa pripremkom koji je ugrubo
istoga promjera kao povrina za uparivanje sa kouljicom. Nakon zagrijavanja, on se
probada i izvlai na bazino isti oblik kao i kod metode formiranja. Termika obrada i zavrna
strojna obrada su isti za oba metoda kovanja u toplome stanju.
7-2.2.5 Razlike u proizvodnji odstojnika za 120 mm M830
Odstojnik za M830, kako je to prikazano u sl. 7-2, u biti vri istu funkciju kao i odstojnik
za 105 mm M456A2. Oblik sonde i zvona takoer navodi da oni budu ekonomino formirani
probijanjem i metodoma presanja u alatima.
Poto crtei trae minimalnu granicu razvlaenja od 110 MPa (160.000 psi) i zateznu
vrstinu od 1240+414 MPa (180.000+60.000 psi) uz izduenje od minimalno 9%, jedini
proces za ostvarivanje ovih mehanikih odlika je metod HF-HT.
Radi ispunjavanja ovih zahtijeva, specificirani elik je krom-molibdenski gradacije 4140
prema ASTM A322 (ref. 2).
Glavni koraci u formiranju ovih odstojnika za M830 su u biti isti kao i oni opisani kod
metoda HF-HT proizvodnje odstojnika M456A2
7-2.3
PROIZVODNJA KUMULATIVNOG LIJEVKA
7-2.3.1 Dizajn
Svrha kumulativnoga lijevka kod HEAT municije je da fokusira udarni val i da formira
kroz sredite kumulativnoga lijevka mlaz estica vreloga metala u jedan uski zrak usmjeren
ka naprijed. Kumulativni lijevak takoer djeluje kao kalup radi davanja oblika eksplozivu
tokom operacije livenja Kompozicije B. Kod kumulativne municije se upotrebljavaju mnoge
konfiguracije kumulativnoga lijevka, u rasponu od prostoga oblika konusa sa jednostrukim
ugaoom do viepolumjernoga oblika trube sa ili bez cilindrine sekcije na zatvorenome kraju.
Kumulativni lijevak za M456A2 se kategorizira kao "rascvjetani" i ima dva konusa
stijenke povezana sa prelaznim polumjerom. Zatvoreni dio ima kratku cilindrinu sekciju, a
otvoreni kraj ima rub kako bi se pruilo kontrolirano nasjedanje u kouljici granate. Dizajn je
prikazan na sl. 7-1.
Kumulativni lijevci mogu biti izraeni konvencionalnim tehnikama izbijanja i izvlaenja
ili obrtnom tehnikom protusmjernoga istiskivanja preko trna. Kumulativni lijevci izraeni
metodom presanja se obino upotrebljavaju kod municije koja pri letu ima veoma sporo
obrtanje, dok se kumulativni lijevci izraeni metodom protusmjernoga istiskivanja
upotrebljavaju kod municije koja ima obrtanje tokom leta do 60 o/s. Kumulativni lijeci koji se
oblikuju istiskivanjem preko trna su jedinstveni po tome da reorijentacija teksture
prouzroena obrtnom rotacijom prilikom obrtanja kompenzira kumulativni lijevak tj.,
reorijentirana tekstura, koja tei da slijedi helikoidalni ugao, kompenzira gubitak u probojnosti
koji bi bio posljedica obrtanja projektila. Poto je projektil M456A2 stabiliziran krilcima, ali je
dizajniran tako da se blago obre kako bi se kompenzirale nepravilnosti pri lansiranju i u
neizbalansiranosti granate, na crteu se sugerira proces protusmjernoga istiskivanja.
7-8
MIL-HDBK-756 (AR)
Nekoliko bakarnih legura koje su nabavljene u skladu sa ASTM B 152 (ref.6)
proizvedene su su prihvatljivim konusom. To obuvaa leguru C10200, bakar bez kisika i bez
zaostalih deoksidanata; C10700 bakar bez kisika za leita od srebra; C11000 preieni
bakar za elektrolite i C12200 fosfatizirani bakar sa visokim postotkom zaostalog fosfora.
Materijal je obino nabavljen kao hladno valjana traka radi olakavanja izvoenja
narednih operacija peatenja koje proizvode poetnu konfiguraciju diska zahtijevanu
opremom za oblikovanje odsjecanjem. Mada poputanje nije specificirano, otvrdnjavanje od
1/4 je zadovoljavajue upotrebljeno u prethodnoj operaciji. Kada su drugaija poputanja
koritena, mora se uiniti kompenzirajue podeavanje u dotoku, brzini i vremenu ciklusa
operacije oblikovanja odsjecanjem.
Dva najprominentnije upotrebljavana stroja su Lodge & Shipley Flow Turn and
Autospin. Oba stroja imaju hidrauliko napajanje i mogu biti raunarski upravljani, Flow Turn
stroj ima vertikalno vreteno i upotrebljava dva valjka za oblikovanje razmaknuta za 180, dok
Autospin ima horizontalno vreteno i upotrebljava samo jedan valjak za oblikovanje. Valjci su
dizajnirani da slijede konture zahtijevane matricama inkorporiranim u stroj.
Rondela se izrauje upotrebljavajui konvencionalno prosijecanje na presi, koja
konfigurira disk bilo kao ravan bilo kao zakoen sa ravnim sreditem od 12,7 mm (0,5 ") kako
bi se omoguilo centranje u stroju za oblikovanje.
Rondela se potom navlai preko konino oblikovanoga trna, koji oblikuje unutarnje
dimenzije. Sl. 7-7 sadri progresivne prikaze kumulativnoga lijevka tokom procesa
oblikovanja. Mada ilustracija prikazuje dva valjka (Flow Turn) razmaknuta za 180, napredak
je u biti isti kao i kod jednovaljanoga Autospina.
Operacija zatvorene cilindrine sekcije se izuvodi na konvencionalnoj presi za
izvlaenje, koja u istome hodu vri opsjecanje oboda.
Kumulativni lijevak se potom kuje po povrinama prepusta, konusa i nosnih povrina
umetanjem u konvencionalnu presu. Spoljnje povrine i prepusti se strojno obrauju na NC
tokarskome stroju, a rupa za voenje se bui konvencionalnom builicom.
Kako bi se osigurala konzistentna usklaenost sa ispitnim zahtijevima statikih i
balistikih ispitivanja na ploi, bitna je stroga kontrola takvih odlika kao to su temperiranje
bakarne rondele; brzinu, hod i vremenski ciklus operacije oblikvanja protusmjernim
istiskivanjem; temperature kumulativnoga lijevka; koliinu upotrebljavanoga sredtva za
hlaenje-podmazivanje; i brzinu hlaenja dovrenih kumulativnih lijevaka.
7-2.3.5 Razlike u proizvodnji kumulativnoga lijevka za 120 mm M830
Kumulativni lijevak za M830 je prosti sa jednostrukim konusom, kako to prikazuje sl. 72. Zatvoreni dio zavrava u iljku umjesto u kratkoj cilindrinoj sekciji, a otvoreni dio nema
prepust poto kumulativni lijevak poiva na prethodno formiranome eksplozivnome naboju
umjesto na leaju u kouljici granate.
Mada granata M830 naputa glatku ciejv bez obrtanja, na cilju granata moe imati
obrtanje ak i do 60 o/s uslijed zakoenja krilaca stabilizatora za 1,5. Kako bi ovo inducirano
obrtanje kompenziralo, na crteu je kao obavezan dan proces proizvodnje protusmjernim
istiskivanjem.
Jedini materijal specificiran na crteu je bakar gradacije C10100, tj., elektrolitiki lim ili
traka bez prisustva kisika, ASTM B152 (ref. 6). Materijal se naruuje sa maksimalnom
zateznom vrstinom od 230 MPa (34.000 psi), maksimalnom granicom razvlaenja od 100
MPa (15.000 psi), izduenjem od 40%, i sugeriranom tvrdoom po Rockwellu od 45.
7-9
MIL-HDBK-756 (AR)
Oprema upotrebljavana za proizvodnju kumulativnoga lijevka za M830 je ista kao i ona
opisana kod kumulativnoga lijevka za M456A2 (vidi sl. 7-8). Redoslijed operacija se razlikuje
samo po eliminiranju zatvorene cilindrine sekcije i po operacijama buenja. Radi dobijanja
kanala urez se dobija glodanjem na konvencionalnoj glodalici.
Slika 7-7. Proces protusmjernog istiskivanja kumulativnoga lijevka za 105 mm M456A2
Slika 7-8. Protusmjerno istiskivanje na presi kumulativnoga lijevka za M830

7-2.4
PROIZVODNJA ZAPTIVNOG PRSTENA
7-2.4.1 Parametri materijala (M456A2)

Zaptivni prsten zaptiva barutne plinove iza projektila kako bi se ostvario efikasan
pogonski sistem i urezao se u polja topovske cijevi tako da se na projektil prenese obrtanje
od priblino 15 o/s. Materijal odabran za zaptivni prsten mora biti dovoljno savitljiv i imati
dovoljnu vrstinu kako bi podnio urezivanje bez kidanja ili smicanja i da ouva svoju
kompletnost po naputanju cijevi tako da se tokom leta djelomino ili potpuno ne odvoji;
stabilnost granate bi bila ugroena ako bi materijal otpao tokom leta.
Mada su ispitivanja vrena sa brojnim plastinim materijalima, samo je centrifugalno
livanei najlonski materijal nazvan Zytel 101* bio uspjean. Ovaj materijal se identificira kao
PA 111 u ASTM D4066(ref. 7).
Zaptivni prsten je prikazan na sl. 7-1.
7-10
MIL-HDBK-756 (AR)
Rana ispitivanja da mehanike odlike zahtijevane radi postizanja ispravnih performansi
ne mogu biti dobijene standardnim tehnikama livenja prstena na zavrne dimenzije. Stoga,
jedini odobreni metod proizvodnje kojega propisuje crte je strojna obrada prstenova iz ipki
od centrifugalno livenih cijevi izraenih od Zytela 101*. Dimenzije livenih cijevi, isto kao i
ciklusi toplotnoga temperiranja zahtijevani radi razvijanja odlika, se smatraju svojinom
Polymer Corporation iz Readinga, PA.
7-2.4.3 Razlike u proizvodnji zaptivnog prstena za 120 mm M830
Zaptivni prsten ukljuen u kouljicu granate M830 slui ne samo da centrira projektil
unutar cijevi ve takoer i da prui sekundarno zaptivanje kako bi se sprijeilo curenje
barutnih plinova kraj kouljice granate. Poto je top glatke cijevi, projektilu se ne daje nikakvo
obrtanje. Funkcija zaptivanja se ostvaruje strojno obraenom konfiguracijom spoljnje nosive
povrine prstena, koji se deformira i podeava prema promjeru cijevi tokom prolaska kroz
cijev. Prsten, postavljen na kouljicu granate, je prikazan na sl. 7-2.
Pripremak za prsten se izrauje od oputene mesingane cijevi sa niskim sadrajem
cinka, gradacije C22000 (90% Cu, 10% Zn) ili gradacije C21000 (95% Cu 5%Zn), kako to
zahtijeva MIL-B-20292 (ref. 8).
Prsten se upresava u lijeb na kouljici granate uobiajenim metodom presanja, koji je
detaljno pokriven u poglavlju 4.
7-2.5
PROIZVODNJA KRILACA
7-2.5.1 Parametri materijala (M456A2)

Stabilizator, koji stabilizira projektil tokom njegovoga leta ka cilju, ima est krilaca;
svako od njih na vrhu krilca ima ploicu za voenje du cijevi kako bi izdralo habanje trenja.
Stabilizator je prikazan na sl. 7-9.
Kako bi se nadalje poboljala stabilnost pomjeranjem sredita gravitacije to je mogue
vie ka naprijed kako bi izdrali visokonapregnuto okruenje lansiranja, stabilizator se
izrauje od lagane legure aluminija visoke vrstine. Ova legura, ekvivalentna prema 7075T651, se nabavlja u ekstrudiranim ipkama u skladu sa ASTM B221 (ref. 9) kako bi se
ispunile minimalne mehanike odlike od 410 MPa (60.000 psi) za granicu razvlaenja i
izduenje od 7%. Za ekstrudiranu ipku je postavljen dodatni zahtjev pravosti i uvijenosti
stabilizatora kako bi se osiguralo indikatorsko oitanje pravosti i uvijenosti dozvoljene na
dovrenoj komponenti.
Slika 7-9
Detalj krilca
za 105 mm M456A2
Slika 7-10. Detalj krilca

za 120 mm M830
*Zytel je registrirano trgovinsko ime od E.I. duPont deNemours & Co., Inc.
7-11
MIL-HDBK-756 (AR)
Gro strojne obrade se ostvaruje na vievretenim strojevima; meutim ekstrudirani
pripremak se obuhvata sa stezaljkama koje pristaju uz oblik, izraenima kako bi se izbjeglo
iskrivljavanje krilaca. Pri operacijama izrade navoja moe biti upotrebljavana oprema za
pojedinano urezivanje navoja, ali prednji navoj i prednje okomito zaravnavanje trebaju biti
izraeni u istoj poziciji kao bi se osigurali propisni odnosi meunalijeganja sa tijelom
stabilizatora. Kako bi se pruila povrinska zatita protiv ablacije uslijed vrelih barutnih
plinova, krilca se presvlae sa tvrdom presvlakom od aluminij oksida u skladu sa MIL-A-8625
(ref. 10).
7-2.5.3 Razlike u proizvodnji krilaca za 120 mm M830
Stabilizator sa est krilaca upotrebljavan na M830 je slian onome upotrebljavanome
za M456A2 izuzev po dimenzijama. Crte za M830 ne samo da doputa upotrebu
ekstrudiranoga aluminija kao po ASTM B221 (ref. 9) ve i ekstrudirane ipke aluminija 7079T6. Zahtijevaju se mehanike odlike od 480 MPa (70.000 psi) za razvlaenje, 540 MPa
(78.000 psi) za zatezanje i izduenje od 6%.
Sl. 7-10 prikazuje krilca za M830. Mada projektil M830 izranja iz glatke cijevi bez
obrtanja, obrtanje se ostvaruje davanjem na est krilaca ugla zakoenosti od 1,5.
Proizvoa ekstrudiranih ipki stvara ovaj ugao ukljuujui operaciju uvijanja neposredno
nakon operacije ekstrudiranja i prije termike obrade.
Operacije strojne obrade i presvlaenja su sline onima za krilca za M456A2.
7-2.6
PROIZVODNJA TIJELA STABILIZATORA

Tijelo stabilizatora za M456A2 djeluje kao odstojnik za povezivanje stabilizatora sa
kouljicom granate. Njegova konina kontura ukljuuje aeroprofil ka krilcima stabilizatora radi
osiguranja letne stabilnosti projektila. Sl. 7-1 prkazuje detalje tijela stabilizatora, koje se
izrauje od lagane legure aluminija visoke vrstine. Ova legura, koja je ekvivalent za 7075T6, moe biti nabavljana kao valjana ipka u skladu sa ASTM B211 (ref. 11), kao
ekstrudirana ipka u skladu sa ASTM B221 (ref. 9) radi potpune strojne obrade, ili kao grubo
oblikovani otkovak u skladu sa ASTM B247 (ref. 12) radi minimuma operacija zavrne strojne
obrade. U svakome sluaju moraju biti ispunjen minimum mehanikih odlika od 450 MPa
(65.000 psi) za granicu razvlaenja i izduenje od 7%.
Ako se upotrebljava valjana ili ekstrudirana ipka, gro strojne obrade moe biti
ostvaren na vievretenim strojevima; ako se upotrebljavaju grubi otkovci, strojna obrada
moe biti ostvarena na vievretenim strojevima sa stezanjem. Pri operacijama izrade navoja
moe biti upotrebljavana konvencionalna oprema za izradu navoja-rezanje, ali je preporuivo
da se svaki navoj i njegvo okomito zaravnavanje strojno urade u istome koraku kako bi se
osiguralo propisno meunalijeganje sa susjednim sklopovima.
Povrinsku zatitu od ablativnih sila vrelih barutnih plinva prua tvrda presvlaka od
aluminij oksida u skladu sa MIL-A-8625 (ref. 10).
7-12
MIL-HDBK-756 (AR)
7-2.6.3 Razlike u proizvodnji tijela stabilizatora za 120 mm M830
Tijelo stabilizatora za M830, kako je to prikazano na sl. 7-2, slui u istu svrhu kao i
tijelo stabilizatora za M456A2, a specificirana je ista legura aluminija. Zahtijeva se minimum
mehanikih odlika od 450 MPa (65.000 psi) za razvlaenje, 540 MPa (78.000 psi) za
zatezanje i izduenje od 6%.
Strojna obrada ipke ili grubih otkovaka moe biti ostvarena metodima slinim onima
za M456A2.
Zatitni premaz je anodni film u skladu sa Premaz br. 7.2.1 iz MIL-STD-171 (ref. 13).
7-3
SKLAPANJE METALNIH DIJELOVA
7-3.1
PROJEKTIL, KUMULATIVNI, M456A2
Slika 7-11. 105 mm M456A2 Sklopljen projektil

Sl. 7-11 prikazuje spojna nalijeganja izmeu glavnih komponenti sklopa metalnih
dijelova.
Nalijeganje A je spoj krilca-tijelo stabilizatora. Ova operacija sklapanja, izvoena u
postrojenju za metalne dijelove, se sastoji od premazivanja navoja zaptivnom smjeom
(laminac) i sklapanjem dvaju komponenti obrtnim momentom pritezanja od 42,4 Nm (375
lbin). Nakon suenja, sklop mora izdrati obrtni moment odvrtanja od 56,5 Nm (500 lbin).
Nalijeganje B je spoj kouljica-tijelo stabilizatora i veoma je kritino poto moe pruiti
prolaz za curenje kojim barutni plinovi mogu utjecati na upalja ili punjenje eksploziva. Ova
operacija sklapanja, izvoena u postrojenju za laboriranje, se sastoji od navlaenja
zapitvnoga prstena, premazivanja navoja sa zaptivnom smjeom (laminac) i sklapanja
komponenti sa obrtnim momentom pritezanja od 67,8 Nm (600 lbin). Nakon suenja, sklop
mora izdrati obrtni moment odvrtanja od 84,7 Nm (750 lbin). Kako bi se osiguralo vrsto
nalijeganje metala na metal, spoj mora biti prekontroliran na zazor upotrebljavajui pijun od
0,038 mm (0,0015 "). pijun ne smije ui u spoj dublje od 3,17 mm (0,125 ") du
kontinualnoga luka koji ne prekorauje 90.
Nalijeganje C je spoj odstojnik-kouljica i veoma je kritino poto moe pruiti prolaz
za curenje kojim barutni plinovi mogu utjecati na punjenje eksploziva na spoju sa
kumulativnim lijevkom. Ova operacija, izvoena u postrojenju za laboriranje, se sastoji od
premazivanja navoja sa zaptivnom smjeom (laminac) i sklapanja komponenti sa obrtnim
momentom pritezanja od 67,8 Nm (600 lbin). Nakon suenja, sklop mora izdrati obrtni
moment odvrtanja od 84,7 Nm (750 lbin). Kako bi se osiguralo vrsto nalijeganje metala na
metal, spoj mora biti prekontroliran po cjelokupnome obimu na zazor sa pijunom od 0,025
mm (0,001 "). pijun ne smije ui u spoj dublje od maksimalnih 1,52 mm (0,060 ").
7-13
MIL-HDBK-756 (AR)
7-3.2
PROJEKTIL, KUMULATIVNI, M830
Sva nalijeganja izmeu stabilizatora, tijela stabilizatora, kouljice i sonde se

provjeravaju tokom proizvodnje ovih pojedinih komponenti.
M456A ima punjenje liveno nakon postavljanja komponenti, ali kouljica M830 se
laborira sa prethodno livenim gornjim i donjim eksplozivnim punjenjem i sa prethodno
oblikovanim plastinim deflektorom. Poto puni promjer upljine kouljice mora biti dostupan
u postrojenju za laboriranje radi umetanja eksplozivnih komponenti, u postrojenju za izradu
metalnih dijelova se ne izvode vee operacije sklapanja.
REFERENCE
I.
MIL-P-63293B, Projectile, 105 mm, HEAT-T-MP, M456A2 Metal Parts Assembly, 10

January 1986.
II.
ASTM A322-82, Steel Bars, Aalloy, Standard Grades, 17 August 1982.
III. ASTM A711-81, Steel Alloy and Carbon Blooms, Billets, and Slabs for Forging, 31 July
1981.
IV. ASTM A519-84, Seamless Carbon and Aalloy Steel Mechanical Tubing, 11 September
1984.
V.
ASTM A576-86, Bars, Steel, Carbon, Hot-Wrought, Special Quality, 28 February 1986.
VI. ASTM B152-86, Copper Sheet, Strip, Plate and Rolled Bar, 11 november 1986.
VII. ASTM D4066-82, Nylon Injection Molding and Extrusion Material FSC9330, 13 January
1982.
VIII. MIL-B-20292, Blanks, Rotating band, for Projectiles, 10 September 1968.
IX. ASTM B221-85, Aluminum and Aluminum-Extruded Bars, Rods, Wire Shapes and
Tubes, 21 October 1985.
X.
MIL-A-8625, Anodic Coatings, for Alumnum and Aluminum Alloys, 30 June 1985.
XI. ASTM B211-85, Aluminum Alooy Bar, Rod, and Wire, 26 April 1985
XII. ASTM B247-86, Aluminum Alloy Die Forgings, Hand Forgimgs, And Rolled Ring
Forgings, 25 April 1986.
XIII. MIL-STD-171, Finishing of Metal and Wood Surfaces, September 1985.
7-14
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE 8
PROIZVODNJA PROJEKTILA KOJI DJELUJU KINETIKOM ENERGIJOM
Ovo poglavlje opisuje proizvodne procese upotrebljavane pri proizvodnji projektila koji
djeluju kinetikom energijom (KE). Komponente jedinstvene za KE projektile su penetrator,
sabot, balistika kapa i stabilizator. Takoer se razmatra proizvodni proces upotrebljavan za
svaku od komponenti.
8-1
UVOD
Projektili svih dimenzija i oblika koji djeluju kinetikom energijom su bili u upotrebi
otkada je ovjek otkrio da baeni predmet moe biti smrtonosno oruje. Efkasnost KE
projektila je zasnovana, kako to ime naznaava, na kinetikoj energiji projektila kada on
stigne do cilja. Ta energija je funkcija mase i brzine projektila. Kada se ta energija troi na
maloj povrini cilja, projektil je sposoban prodrijeti u cilj. U ovome poglavlju se razmatra
proizvodnja dijelova KE projektila upotrebljavajui kao primjer pancirno-probojni, krilcima
stabilizirani projektil sa odbacivim sabotom (APFSDS) M833 od 105 mm.
8-1.1
PARAMETRI DIZAJNA
Danas se KE granate ispaljuju iz tenkovskih topova. Njihovi primarni ciljevi su

neprijateljska oklopna vozila. Kako bi se poboljala probijanja ciljeva, vri se stalni napor
kako bi se poveala brzina udara projektila i da se povea odnos duljina-promjer kako bi se
udar cjelokupne mase koncentrirao na malu povrinu. Shodno tome, dizajn KE projektila je
napredovao od iroskopski stabiliziranoga vrstog projektila prikazanoga na sl. 8-1(A) preko
tipova sa odbacivim sabotom sa subprojektilnim penetratorima prikazanim na sl. 8-1(B) do
projektila tipa stabiliziranoga krilcima koji upotrebljavaju penetratore velike gustine prikazanih
na sl 8-1(C).
8-1.2
FIZIKI OPIS
Monblok ili vrsti elini komad je bio termiki tretirani elini projektil izraen na puni
kalibar cijevi oruja. Bio je iroskopski stabiliziran pomou upresanoga vodeeg prstena, koji
je dolazio u zahvat sa olijebljenjem cijevi. Tipini projektil ovoga tipa je 90 mm M318
prikazan na sl. 8-1(B).
Glavno poboljanje performansi je bilo dobijeno ukljuivanjem potkalibarnoga jezgra od
volframovoga karbida ili legure volframa u tijelo od laganoga metala, punoga kalibra,
opremljeno sa vodeim prstenom. Tijelo od laganoga metala ili sabot iskoritavaju
preimustvo punoga promjera cijevi kako bi se penetratoru dala vea brzina, a odbacuje se
nakon izlaza iz usta cijevi topa. Primjerak ovoga tipa projektila je projektil od 105 mm M392
prikazan na sl. 8-1(B).
8-1
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 8-1. Tipovi projektila koji djeluju kinetikom energijom

U naporu da se nadalje poboljaju performanse protiv tekoga oklopa, dizajnirano je
krilcima stabilizirano dugako jezgro smanjenoga promjera; umjesto vodeega prstena ono
upotrebljava zaptivni klizni prsten. Jezgro je noeno i centrirano unutar topovske cijevi
pomou trodijelnoga, segmentiranoga sabota, koje se pri izlazu iz cijevi odvaja i odbacuje.
Brzina udara jezgra je poveana iskoritavajui preimustvo punoga kalibra sabota u cijevi, a
vea performansa probijanja je dobijena koncentrirajui uinak mase velike brzine na malu
povrinu udara. Primjer ovoga tipa projektila je prikazan na sl. 8-1(C) sa 105 mm M774.
APFSDS projektil od 105 mm M833 prikazan na sl. 8-2 je poboljanje u odnosu na
projektil M774 poto on ukljuuje jedan dulji penetrator, manjega promjera, koji dalje
koncentrira udarnu energiju na manju povrinu poprenoga presjeka cilja.
Slika 8-2. Projektil 105 mm M833 pancirno-probojni stabiliziran krilcima sa odbacivim

sabotom (APFSDS)
8-2
MIL-HDBK-756 (AR)
8-2
PROIZVODNJA PROJEKTILA 105 mm M833
Kako to prikazuje sl. 8-2, projektil M833 ima dvije glavne komponente: (1) subprojektil
koji se sastoji od penetratora, balistike kape, vrha i stabilizatora i (2) sklopa sabota koji se
sastoji od tri segmenta sabota, zaprtivnoga prstena, zaptivke dna i posebnoga centrirajuega
prstena. Svaka od ovih komponenti e biti obraena u paragrafima koji slijede.
8-2.1
PROIZVODNJA PENETRATORA
8-2.1.1 Dizajn
Penetrator je vrsti komad osiromaenoga uranija (DU) ili legure volframa (W) sa
velikim odnosom duljina-promjer na koji je ugraena zailjena balistika kapa i sklopom vrha
kako bi se pokrio sferini nos jezgra. Ovaj dizajn kao posljedicu ima poboljane letne i
karakteristike probojnosti. Stabilnost penetratora se ostvaruje dodavanjem stabilizatora sa
stranje strane.
Proizvodni proces je diktiran upotrebljavanim materijalom. Jednom kada je teki metal,
DU ili W, je u obliku cilindrine ipke, zahtijeva se posebno rukovanje radi strojne prerade
ipke u neki prihvatljivi oblik jezgra, to ukljuuje preciznu strojnu obradu lijebova koji se
uparuju sa lijebovima na unutarnjem promjeru (UP) segmenata sabota.
Materijal upotrebljavan kod M833 je legura DU, mada bi mogao biti upotrebljavan i
volfram. Odabiranje ovih materijala je zasnovan uglavnom na gustini (svaki materijal u
upotrebnome stanju ima gustinu od priblino 18.500 kg/m3 (0,69 lb/in3) ali je diktiran cijenom i
dostupnosti. Svaki od materijala, kada je pogodno preraen u ipke, posjeduje adekvatne
mehanike odlike kako bi izdrao naprezanja pri lansiranju i dao dobre performanse
probijanja.
Nakon to se ipke odsijeku na potrebnu duljinu, one se termiki obrauju i strojno
obrauju u raunarski numeriki kontroliranim (CNC) tokarskim strojevima. Kod penetratora
sa visokim odnosom duljina-irina se javljaju tekoe, poto se tokom operacija tokarenja
moraju izvriti pripreme kako bi se sprijeilo savijanje tokom procesa rezanja. Penetratori
imaju male tolerancije dimenzija, i radi noenja ipke u blizini alata se zahtijevaju stabilni
nosai kako bi se odrale ove tolerancije. Ova potpora zahtijeva posebne dizajne tokarskih
strojeva koji imaju mogunost za podupiranje ipke tokom ciklusa rezanja.
8-3
MIL-HDBK-756 (AR)
8-2.2
PROIZVODNJA SABOTA
8-.2.2.1 Dizajn i parametri materijala

Dizajn sabota je jedan od kljunih initelja u osiguravanju propisnih sekvenci lansiranja
penetratora. Sabot mora imati dovoljnu vrstinu i dodirnu povrinu sa penetratorom radi
prevazilaenja inercije penetratora visoke gustine kako bi ga se natjeralo da unutar kratke
duljine tenkovske cijevi dosegne lansirnu brzinu. Takoer sabot mora biti izraen tako da se
prilikom sastavljanja tri segmenta potpuno zaptiju od plinova visokoga pritiska, koji pogone
projektil.; meutim, zaptivka ne smije sprijeiti da se tri segmenta sabota istodobno i isto
odvoje od penetratora na kratkome odstojanju od usta cijevi.
Sabot je bitan pri centriranju penetratora unutar projektila i cijevi topa. Pri izlasku na
ustima cijevi sabot prilikom odvajanja ne smije prenositi nikakve asimetrine sile koje bi teile
destabiliziranju penetratora.
Kako bi se na minimumu drala parazitska masa projektila, t.j., masa drugih
komponenata sem penetratora, materijal odabran za sabot je legura aluminija velike vrstine,
7075, koja je termiki obraena do stanja T6, a koje je stanje termiki tretirane u otopini i
starene kako bi se razvile maksimalne zatezne odlike. (Radi detaljnije diskusije pogledati
poglavlje 3.)
8-2.2.2 Odabiranje proizvodnog procesa i redoslijed operacija
Europski metod proizvodnje za sabot nasjednoga oblika je bio da se strojno obradi
cilindrini oblik kompletnoga sabota iz jednoga komada ipke i da se rasjee u tri komada;
jedan od kojih se morao odbaciti uslijed gubitka obodne povrine prouzroene irinom reza
tri pile. Rezultat su bila dva sabota za svaka tri zapravo istokarena.
Metod koji su za proizvodnju usvojile SAD zapoinje sa ekstrudiranom ipkom oblika
krike, koja predstavlja segment koji daje punih 120 potrebnih za tijesno nalijeganje. Grubi
segmenti se prvo provuku kroz posebni stroj za glodanje ili za razvrtanje, koja zavrno
obrauje dvije povrine za nalijeganje kako bi tvorile savreni klin od 120 sa ukljuenim
lukom radi formiranja internoga gruboga promjera lijeba, kako je prikazano na sl. 8-3.
ipke se potom na krunoj pili sijeku na potrebnu duljinu, a tri segmenta se kombiniraju
kako bi tvorili gnijezdo od 360, a dok se dre u ovome obliku krajevi se zavare skupa na tri
spoja na oba kraja. Sklopom se moe rukovati kao jednim komadom. Smjeta se u niz
tokarskih strojeva u kojima se strojno obrauju spoljnje dimenzije i unutarnji lijebovi. Krajevi,
ukljuujui zavareni dio se odtokare, a segmenti se dre skupa kao komad dok se iste i
anodiziraju kako je to opisano u par. 3-4.2.3.1.
8-2.3
PROIZVODNJA BALISTIKE KAPE I CENTRIRAJUEG PRSTENA
8-2.3.1 Balistika kapa

Balistika kapa za projektil M833 se sastoji od dva dijela: tijela balistike kape i vrha
balistike kape.
Oba dijela se lagano proizvode poto nemaju posebnih zahtjeva.
Vrh balistike kape se izrauje od niskougljinoga elika (Society of Automotive
Engineers (SAE) 1020) nabavljenoga prema American Society for Testing and Materials
(ASTM) A576 (ref. 1). SAE 1100 serije elika ili elici sa dodatkom olova su takoer
doputene alternative. Vrhovi se iste i boje u crno.
8-4
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 8-3. Sklop sabota prije zavrne mainske obrade

Balistika kapa se izrauje od aluminijske ipke (6061-T6) nabavljene prema ASTM
B211 ili B221 (ref. 2 i 3). Nakon strojne obrade, isti se i presvlai anodiziranim slojem
tvrdoga sloja. Vrh se uvije u nos balistike kape, a sklop se potom utisne na prednji kraj
penetratora, kako bi sklopu dao balistiki oblik sa malim otporom.
8-2.3.2 Centrirajui prsten
Centrirajui prsten je izradak od nerajuega elika nabavljen prema ASTM A167 (ref.
4) koji se moe lagano proizvoditi.
8-2.4
PROIZVODNJA ZAPTIVNOG PRSTENA, ZAPTIVNE TRAKE I STRANJE

ZAPTIVKE
Zaptivni prsten se izrauje od cijevi od centrifugalno livenoga najlona velike vrstine

nabavljenih u skladu sa ASTMD4066 (ref. 5).
Dostupni su alternativni metodi za izradu zaptivnih prstenova, kao na kalupu oblikovani
prsten ili strojna obrada iz ekstrudirane cijevi. Za M833 metod je specificiran kao
centrifugalno liveni proizvod poto su ispitivanja odredila da on ispunjava zahtjeve zaptivanja
i da se raspada po izlasku bez ometanja odbacivanja sabota.
Zaptivni prsten je dizajniran da pristaje na zaptivnu traku, kako je to prikazano na sl. 82, tj., polipropilenski liveni materijal nabavljen u skladu sa Federal Specification L-P-394 (ref.
6), koji, zahvaljujui svome niskome koeficijentu trenja, djeluje kao klizni prsten i omoguava
pomicanje izmeu zaptivnoga prstena i sabota kako bi se smanjila brzina obrtanja projektila.
Zaptivna traka se navue preko stranjega dijela sabota i uskoi u svoje mjesto.
8-5
MIL-HDBK-756 (AR)
Strojno obraeni zaptivni prsten se zagrijava i potom iri pod prisilom najveega
promjera sabota tako da uskoi u lijeb za zaptivni prsten preko zaptivne trake. Nakon
hlaenja se stee i skupa sa zaptivnom trakom ini tijesno zaptivanje.
Za projektile koji imaju dublje lijebove za zaptivni prsten, istrauje se tehnika
oblikovanja na licu mjesta. Ova tehnika eliminira izvoenje irenja i skupljanja, to kod ovoga
materijala doista ima konanu granicu.
Stranja zaptivka (prikazana na sl. 8-2), koja je bitan dio sklopa, sprijeava barutne
plinove velike brzine da prodru u spojeve izmeu segmenata sabota i izmeu sabota i
penetratora. Curenje na ovim spojevima bi moglo prouzroiti odvajanje lijebova sabota od
njihovih dosjeda u lijebovima penetratora, to bi prouzroilo gubitak ubrzanja ili mogue
potpuno svlaenje meunalijeganja lijebova. Krajnji rezultat bi mogao biti katastrofalno
lansiranje penetratora.
Ova zaptivka se pravi od patentirane gumene smjee i nabavlja se u skladu sa
zahtijevima specifikacije koji ukljuuju granicu razvlaenja, izduenje i otvrdnjavanje za
tretirane uzorke. Smjea se ubrizgava u kalup smjeten preko stranjega kraja sklopa
projektila nakon to je lijepilo naneseno etkom na povrinu za nalijeganje. Projektil i kalup
se potom smjetaju u pe i zagrijavaju na priblino 93C (200F) kako bi se gumena smjea
vulkanizirala. Projektili se potom vade iz pei i ostavljaju se da se ohlade; potom se kalupi
skidaju sa zaptivenih sklopova.
8-2.5
PROIZVODNJA KRILACA
Stabilizator za M833 se izrauje od ekstrudiranoga aluminija 7075 termiki obraenoga

do stanja T6. Nakon to je ekstrudirana ipka operacijom piljenja odsjeena na potrebnu
duljinu, pojedinani pripremci krilaca se ispiraju i trapezno krilce stabilizatora se grubo izradi
kao da se opsjee karama za blankiranje. Opsjeeni dio se potom obrauje u CNC
tokarskome stroju kako bi se izvrilo zaravnanje, buenje, izrada oboda, lijeba i navoja na
prednjem kraju. Potom se smjeta u drugi CNC tokarski stroj kako bi se zaravnao stranji
kraj i kako bi se izbuila, oiviila i opsjekla upljina za traser.
Konus krilaca i spoljnji promjer tijela zakivke se potom obrauju na tokarskome stroju,
a serija posebnih glodala se upotrebljava radi glodanja debljine krilca, glodanja zakoenja i
polumjera na napadnoj ivici i glodanja zakoenja na stranjem kraju.
Zavrno obraen stabilizator se ispjeskari sa kvarcnim pijeskom i daje mu se zavrni
premaz od anodizirane tvrde presvlake kako bi pruio zatitu od visokih temperatura
barutnoga punjenja i temperatura izazvanih trenjem tokom leta projektila velikom brzinom.
Stabilizator se navije na stranji dio penetratora nakon to su na njega sklopljeni
balistika kapa i vrh, a segmenti sabota se ugnijezde oko penetratora. Uz dodatak
centrirajuega prstena (koji se vijcima privrava na prednji dio sabota), zaptivajue trake
zaptivnoga prstena (koji uskoe na svoje mjesto) i stranje zaptivke (koja se vulkanizira ka
stranjem dijelu sabota) projektil je potpun.
REFERENCE
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
ASTM A576-86,Steel Bars, Hot-Wrought, Special Quality, 28 February 1986.

ASTM B211-85, Aluminum Alloy, Bar, Rod, and Wire, 26 April 1985.
ASTM B221-85, Aluminum and Aluminum Alloy, Extruded Bars, Rods, Wire, Shapes
and Tubes, 21 October 1984.
ASTM A167-84, Stainless and Heat-Resisting Chromium-NIckel Steel Plate, Sheet and
Strip, 28 december 1984.
ASTM D4066-82, Nylon Injection Molding and Extrusion Devices, 13 January 1982.
FED SPEC L-P-394, Plastic Molding Materials, Propylene Plastics, Injection and
Extrusion, 21.06.1968.
8-6
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE 9
MINOBACAKA MUNICIJA
Ovo poglavlje definie metode proizvodnje za minobacaku municiju.Objanjene su i
razlike u zahtjevima materijala.
9-1
UVOD
Minobacaka municija je isporuena na teren kao gotove granate (mine), spremne za

opaljenje. Grupa municije za svaki minobaca obuhvaa razorne (HE), te dimne mine,
svijetlee i kolske mine. Hardver za ove mine sadri tijela projektila, krilca za stabilizaciju,
zaptivke, kuita osnovnog punjenja, rotirajue mehanizme i adaptere. Proizvodnja ovih
komponentnih dijelova, tema je ovog poglavlja.
9-1.1
PARAMETRI KONSTRUKCIJE
Minobacake mine su konstruisane tako da mogu biti punjene sa usta cijevi, sputene
slobodno u cijev minobacaa, da mogu izdrati pritisak barutnih gasova koji se razvija za
vrijeme lansiranja, te da mogu proizvesti potrebni krajnji efekat.
Mine sa stabilizirajuim krilcem, kakvi su prikazani na slici 2-6, montiraju se sa
rascjepkom, plastinom zaptivkom koja se protee ka stijenci cijevi minobacaa, da sprijei
izlaz barutnih gasova. Zaptivni prsten je zaptiven na vrue nakon montae na tijelo projektila,
da bi sprijeio irenje za vrijeme punjenja sa usta cijevi.
Mine sa iroskopskim stabiliziranjem za minobaca od 4,2 ina, montirani su sa
vodeim prstenovima i zaptivkama, kako je prikazano na slici 2-10 za M329A2. Navareni
vodei prsten je prethodno mainski obraen, radi udovoljavanju profila iljebljene cijevi, a
gumena zaptivka je konstruisana da osigura zaptivanje nakon irenja pod pritiskom barutnog
gasa.
Mine sa iroskopskim stabiliziranjem, kao one prikazane za minobacae 4,2 ina na
slikama 2-11 i 2-12, su montirane sa mehanizmom za zaptivanje koji se sastoji od potisne
ploe i osjetljivog metalnog rotirajueg diska. Pritisak barutnog gasa potiskuje potisnu plou
naprijed i tako iri rotirajui disk u lijeb cijevi minobacaa. Urezivanje rotirajueg diska daje
neophodno obrtanje opaljenom projektilu i spreava izlazak barutnih gasova.
HE projektili su konstruisani da proizvedu efikasnu fragmentaciju na meti. Veliina
fragmenta, brzina i distribucija, zavisni su od odnosa mase i HE punjenja tijela projektila, tipa
HE punjenja, geometrije tijela projektila i kombinacije osobina materijala i kontrola postupaka
proizvodnje.
Dimni projektili su konstruisani da oslobode dimni signal izbacivanjem iznad tla, kroz
dno, klinova filca natopljenih sa crvenim fosforom (RP) - ili bijelim fosforom (WP) - ili
dejstvom centralnog barutnog punjenja koje raskida WP punjeni projektil pri udaru na tlo.
Oslobaanje klinova od filca iznad tla proizvodi efikasniju dimnu zavjesu nego kod
rasprskavanja na tlu; uslijed toga, kontinuirana upotreba centralnog barutnog punjenja moe
biti ograniena na 60 mm projektile za osmatranje pri korekturi ili markiranje.
Izuzev u korisnom teretu, projektili za izbacivanje dima kroz dno i svjetlei projektili su
slini. Sklop baklje i padobrana svjetleeg projektila je izbaen na visinu iznad zemlje na
kojoj e proizvesti eljeni intenzitet svjetla na zemlju u minimalnom periodu sagorijevanja.
kolske mine punog i reduciranog dometa upotrebljavaju inertne projektile sa
punjenjem za osmatranje pri korekturi vatre i upotrebljeni su umjesto municije za obuku radi
reduciranja trokova obuke.
9-1
MIL-HDBK-756 (AR)
9-1.2
FIZIKI OPIS
Metalni dijelovi za minobacake mine sa stabilizirajuim krilcem su tijelo projektila i

sklop krilca. Minobacaka municija sa iro-stabiliziranjem je opremljena sa rotirajuim
prstenom sa zaptivkom ili sa mehanizmom za zaptivanje koji zahvaa oljebljenje cijevi radi
razvijanja potrebne brzine obrta. S obzirom na metod stabilizacije u letu, svako osnovno
punjenje ima kuite ili kontejner radi smjetanja zapaljivog osnovnog punjenja i koji takoer
slue kao nain pripojenja dopunskih barutnih punjenja. Otvori su radijalno probueni i
kuitu ili kontejneru kroz koje vrui barutni gasovi od zapaljenog osnovnog punjenja mogu
izai i aktivirati glavno barutno punjenje. Tijelo projektila nosi korisni teret, kao to je HE, WP,
RP ili svjetlei sklop padobrana i baklje.
9-1.2.1 Trenutno fugasna mina
Metalne komponente minobacakog mine sa stabilizirajuim krilcem, su prikazane na
slici 9-1. One sadre sklop tijela projektila i sklopa krilca. U unutranjosti nosa tijela projektila
je urezan navoj za upalja, a na vanjski dio epa dna je urezan navoj radi sklapanja sa
kuitem metka. lijeb je mainski obraen u zoni centrirajueg prstena radi smjetanja
zaptivnog prstena.
Sklop krilca se sastoji od kuita metka i krilca. U kuita osnovnog punjenja su
urezani navoji na kraju dna, a zatim su izraeni otvori, gdje je potrebno, radi prihvatanja
zapaljenog osnovnog punjenja. Poravnati otvori su radijalno probueni uzdu kuita da bi se
olakao izlazak vruih barutnih gasova oz zapaljenog osnovnog punjenja.; ovi gasovi pale
dopunska barutna punjenja koja su postavljena na kuite. Dijelovi krilca su odrezani iz duih
izvuenih komada i mainski obraeni na konani profil krilca, probueni unutra radi
olakavanja nalijeganja sklopa sa kuitima osnovnog punjenja.
60 mm krilce je izraeno izvlaenjem iz jednog komada radi ekonominosti
proizvodnje.
Primjer metalni dijelova HE mine sa iro-stabiliziranjem, prikazan je na slici 9-2. Na
tijelo jednodijelnog elinog projektila je narezan navoj na kraju nosa radi veze upaljaa, a
na epu dna radi veze kontejnera osnovnog punjenja. Udarna matica navija se na dno
kontejnera osnovnog punjenja.
Slika 9-1. Trenutno fugasna mina sa stabilizirajuim krilcem
9-2
MIL-HDBK-756 (AR)
(A) Sklop kontejnera osnovnog punjenja
(B) Sklop tijela projektila
Slika 9-2. Trenutno fugasna mina sa iro- stabiliziranjem

9-1.2.2 Dimna mina
Dimne mine sa centralnim eksplozivnim punjenjem su prikazani na slici 2-7 i 2-11. Kraj
nosa tijela projektila je probuen radi podeavanja pritiskom ili sklapanja lemljenjem sa
kuitem eksplozivnog punjenja. Podeavanje pritiskanjem ili lemljenjem kuita
eksplozivnog punjenja u tijelo formira zaptivanje radi spreavanja izlaza agensa dima. U
kuite eksplozivnog punjenja je urezan navoj radi smjetanja upaljaa. Ostale komponente
dimnih mina su sline onima opisanim za HE mine. Mada su dimne mine sa centralnim
eksplozivnim punjenjem trenutno u rezervi, dalja proizvodnja, izuzev za 60 mm, moe biti
odgaana u korist tipa sa izbacivanjem kroz dno.
Glavni komponentni metalni dijelovi dimnih mina sa izbacivanjem kroz dno i
stabilizirajuim krilcima, su sklop tijela, sklop konusa stranjeg dijela, te sklop krilca, kako je
priikazano na slici 9-3. Sklop tijela sadri cijevi na tijelu i adapter upaljaa koji su osigurani
ivijama umetnutim u radijalno izbuene otvore. U adapter upaljaa je urezan navoj za
kasnije sklapanje sa upaljaem. Sklop tijela i konus stranjeg dijela su postavljeni i osigurani
ivijama umetnutim u radijalno izbuene otvore. Sklop krilaca je slian sa onim opisanim za
HE mine.
Slika 9-3. Dimna mina sa stabilizirjuim krilcem
9-3
MIL-HDBK-756 (AR)
9-1.2.3 osvjetljavajua mina
Osvjetljavajue mine su prikazane na slikama 9-4 i 9-5; metalni dijelovi, izuzev
korisnog tereta, su slini sa komponentama dimnih mina sa izbacivanjem kroz dno. Njihovi
korisni tereti su izbaeni nakon odvajanja konusa stranjeg dijela i epa dna od tijela
projektila po poputanju smiuih ivija.
(A) Sklop krilca
(B) Sklop konusa stranjeg dijela
(C) Sklop tijela
Slika 9-4. Osvjetljavajua mina stabilizirana krilcima, metalni dijelovi
(A) Podsklop kontejnera

osnovnog punjenja
(B)
Podsklop
rotirajueg mehanizma
(C) Podsklop tijela projektila
Slika 9-5. Osvjetljavajua mina sa iro-stabiliziranjem, metalni dijelovi

9-2
PROIZVODNJA TERNUTNO FUGASNIH PROJEKTILA (tip M374)
Tijela minobacakih projektila izraeni iz duktilnog, perlitnog, kovnog eljeznog odlivka,

proizvode efikasnu fragmentaciju; ipak, postupak livenja u pjeani kalup spreava
proizvodnju jednodijelnog tijela projektila. Livako jezgro mora biti poduprijeto u donjem i
gornjem dijelu pjeanog kalupa (kako je pokazano na slici 9-6) radi spreavanje pokretanja
za vrijeme livenja i otvrdnjavanja. Kraj otvorenog dna odlivka mora zatim biti zatvoren
lemljenjem sklopa sa elinim epom; ovaj metod nuno zahtijeva i hidrostatiko i ispitivanje
zrakom pod pritiskom, radi osiguranja solidnosti i jaine lemljenog spoja.
Jednodijelno tijelo projektila se preferira jer osigurava pouzdaniju zatitu eksplozivnog
punjenja. Visoka proizvodnost i trokovi verifikacije kvaliteta u vezi sa tijelom projektila od
livenog eljeza moraju voditi razvoju alternativnih postupaka proizvodnje unosivi razlike u
bazini postupak hladnog izvlaenja sa aicom u vruem stanju (HC-CD) upotrebom elika
1340 iz Amerikog instituta za eljezo i elik (AISI).
9-4
MIL-HDBK-756 (AR)
Kontrola postupka proizvodnje tijela projektila je esencijalna radi spreavanja
degradacije krajnjeg ishoda za vrijeme proizvodnje. Opis postupka bazne linije utemeljen za
vrijeme proizvodnje uzorka prvog proizvoda , ne smije biti promijenjen od ugovaratelja bez
pregleda i odobrenja od strane Vlade. Ovaj zahtjev spreava uvoenje bilo kakvih promjena
u proces, koje mogu uticati na tvrdou, mikrostrukturu i ostale mehanike osobine koje mogu
degradirati konane balistike performance.
Sekcija krilca je mainski obraena iz aluminijskog, istisnutog komada; aluminijsko
kuite osnovnog punjenja, ipak moe biti izraeno bilo istiskivanjem bilo kovanjem.
Slika 9-6. Popreni presjek pjeanog kalupa za livenje tijela projektila

9-2.1
PROIZVODNJA TIJELA PROJEKTILA
9-2.1.1 Konstrukcija
Tijelo projektila je klju krajnje efikasnosti, koja se mjeri po zoni smrtnog dejstva koja
se razvija po detonaciji. Krajnja efikasnost zavisi od broja, mase, brzine i distribucije
fragmenata tijela. Faktori konstrukcije koji potpomau efikasnost fragmentacije su (1) masa i
oblik tijela projektila, (2) osobine materijala, (3) odnos mase HE punjenja i tijela projektila i (4)
kompozicija HE punjenja. Optimalni broj, veliina i distribucija fragmenata su utemeljeni kao
znak na postolju prije poetka proizvodnje, a kontrole postupaka su utemeljene da osiguraju
dosljedan proizvod. Konstrukcija tijela projektila, uslijed toga, treba obuhvaati zahtjeve kao
to su tvrdoa uzorka, mikrostruktura, termika obrada i zahtjevi za specifikacije materijala.
9-5
MIL-HDBK-756 (AR)
9-2.1.2 Izbor postupka proizvodnje
Izvedbeni zahtjevi diktiraju koji e postupak proizvodnje biti izabran. Trenutno su tijela
HE projektila za 60 mm minobacae izraena kovanjem u hladnom stanju sa aicom u
vruem stanju (HC-CC), 81 mm izvlaenjem u hladnom stanju sa aicom u vruem stanju i
4,2 ina izvlaenjem u hladnom stanju sa aicom u vruem stanju (WC-CD). U postupku
HC-CC, peaenje u hladnom stanju dna tijela projektila prije izvlaenja u hladnom stanju,
proizvodi bolje mehanike osobine u uzdunom smjeru nego one koje bi trebale biti
postignute bazinim HC-CD postupkom. U WC-CD postupku, oblikovanje aice u vruem
stanju se izvodi u temperaturnom opsegu od 649-704C (1200-1300F). Ovaj je pristup
praktian pod uslovom da redukcija u poprenom presjeku radnog komada ne prelazi
ogranienja materijala i da naredne operacije oblikovanja u hladnom stanju idu uz
odgovarajue arenje u postupku ili poputanje napona. U HC-CD postupku, oblikovanje
aice u vruem stanju slian je sa postupkom kovanja opisanim kod kovanja u vruem
stanju sa termikom obradom (HF-HT) u paragrafu 4-2.1.
Budue konstrukcije mogu diktirati upotrebu ostalih varijanti u bazinom HC-CD
postupku ili upotrebu metoda kovanja u vruem stanju-termike obrade (HF-FT). tipian
redoslijed operacija oblikovanja za postupak HC-CD, prikazan je na slici 9-7(A). HF-HT je
ukljuen u sliku 9-7(B) jer budue konstrukcije HE projektila mogi zahtijevati upotrebu visoko
fragmentacijskih elika iz modificiranog oblika HF-HT postupka.
HC-CD postupak ima najmanje trokova zbog: (1) nie poetne investicije, (2)
reduciranja operacija mainske obrade, (3) manje direktnog posla i (4) nie cijene sirovina.
Ipak, HF-HT postupak je fleksibilniji nego HC-CD metod jer on moe zadovoljiti ire varijante
u konstrukciji projektila i mehanikim osobinama. Izbor postupka i jaina elika su
meuzavisni. Ako je izabran HC-CD postupak, legirani elik koji je obradljiv u hladnom
stanju, kao to je AISI 1340, je obavezan, naprotiv, ako je izabran visoko fragmentacijski
elik sa visokim postotkom ugljika, kakv je HF-1, je uputno.
9-2.1.3 Parametri sirovine
Sadraj ugljika AISI 1340 elika omoguava mu da bude oblikovan na hladno radi
ispunjavanja zahtjeva mehanikih osobina te takoer da proizvede potrebnu efikasnost kod
fragmentacije. elik koji udovoljava zahtjevima kvalitete vaeeg A322 (ref.1) Amerikog
drutva za ispitivanje i materijale (ASTM) osigurava da su istoa, unutarnja solidnost i
stanje povrine usklaeni sa postupkom proizvodnje. Za detalje oko visoko fragmentacijskih
elika pogledati u poglavlje 3.
9-2.1.4 Tipian redoslijed operacija
Redoslijed postupnih oblika za HF-HT i HC-CD postupke su ilustrirani na slici 9-7.
Operacije proizvodnje obuhvaaju oblikovanje, mainsku obradu, termiku obradu
pripremanje povrine i bojenje. Detaljni opisi ovih operacija su ukljueni u poglavlje 4.
9-6
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 9-7. Tipine operacije oblikovanja za trenutno fugasne minobacake projektile

9-2.1.4.1
9-2.1.4.1.1
HF-HT postupak
Prije oblikovanja, pripremak je odvojen iz glavne gredice ili ipke sjeenjem ili
odsjecanjem u vruem stanju, kako je opisano u paragrafu 4-2.1.2, a zagrijan na temperaturu
kovanja u pei kako je opisano u paragrafu 4-2.1.3. Oblikovanje se sastoji od ubadanja i
ljutenja (predoblikovanja), probadanja i izvlaenja. Zagrijavanje kraja nosa je neophodno
prije oblikovanja na presi oivala, ako je tijelo projektila izraeno od elika sa visokim
postotkom ugljika, kao to je HF-1.
9-2.1.4.1.2
HC-CD postupak
Odvajanje pripremka i zagrijavanje na temperaturu kovanja su slini sa procedurama

opisanim u paragrafu 4-2.1.2. Operacije oblikovanja u vruem stanju se sastoje od
predoblikovanja i oblikovanja aice i sline su sa operacijama opisanim u paragrafu 4-2.1.4
radi ubadanja i ljutenja i probadanja vruih otkivaka. Prije svake operacije oblikovanja, dio je
fosfatiran i prevuen sapunom iz razloga razjanjenih u paragrafu 4-2..2.5. Oblikovanje u
hladnom stanju ukljuuje peaenje kraja dna, djelomino izvlaenje radi razvijanja
mehanikih osobina bone stijenke i vanjske konture otvorenog kraja (razmatrano u
paragrafu 4-2.2.6), i suavanje oivala (razmaztrano u paragrafu 4-2.2.9). Kad je djelomino
izvlaenje nepraktino, iza potpunog izvlaenja dolazi poputanje od napona kraja nosa, a
struganje konture treba takoer proizvesti profil neophodan za suavanje (oblikovanje nosa)
u hladnom stanju.
9-7
MIL-HDBK-756 (AR)
9-2.1.4.2
Mainska obrada
9-2.1.4.2.1
HF-HT postupak
Mainska obrada otkivka nakon hlaenja i unutranje samarenje reducira odstupanja

debljine stijenke te kreira konturu otvorenog kraja potrebnu za postizanje geometrije oivala
nakon suavanja. Za detalje oko mainske obrade konture vidi paragraf 4-2.1.5. Zavrna
mainska obrada svih vanjskih povrina, lijeba zaptivnog prstena, vodeeg prstena,
unutranjih navoja nosa i vanjskih navoja dna, je izvedena nakon zavrne termike obrade,
kao to je opisano u paragrafu 4-2.1.8.
9-2.1.4.2.2
HC-CD postupak
Nakon sferoidiziranja i unutranjeg samarenja aice, vanjske su povrine mainski

obraene, da bi bile koncentrine sa povrinama gravura , radi uklanjanja manjkavosti i radi
osiguravanja da koncentrinost i masa budu usklaeni sa narednim operacijama oblikovanja
u hladnom stanju. Daljna postupna mainska obrada, moa biti potrebna kad se ne moe
razviti prethodno suavanje konture za vrijeme operacije izvlaenja u hladnom stanju. Detalji
oko ove operacije su opisani u paragrafu 4-2.1.5. Zavrna mainska obrada se sastoji od
istih operacija kakve su spacificirane u postupku HF-HT.
9-2.1.4.3
Termike obrade
9-2.1.4.3.1
HF-HT postupak
Sferoidiziranje otkivka moe biti potrebno ako nivo tvrdoe povrine prelazi granice
postupka normalne mainske obrade. Prije oblikovanja oivala, otvoreni kraj otkivka sa
ostruganom konturom je podmazan i zatim zagrijan elektrinom indukcijom, kako je
pokazano na slici 4-9. Nakon operacije suavanja, tijelo projektila je podvrgnuto zavrnoj
termikoj obradi koja ukljuuje cikluse ovravanja, gaenja i izvlaenja, kao to je opisano
9-2.1.4.3.2
HC-CD postupak
Vrui dio u obliku aice moe biti sferoidno aren za naredne operacije izvlaenja u
hladnom stanju. Postupno arenje moe takoer biti zahtijevano kad se ukupna redukcija
poprenog presjeka pribliava granicama iza kojih se mogu oekivati nedostaci na metalu.
Nakon to su sve operacije oblikovanja u hladnom stanju zavrene, tijela minobacakih
projektila su osloboena od napona zagrijavanjem u pei na minimalnu temperaturu od
371C (700F), u specificiranom minimalnom periodu vremena radi udovaljavanja konanim
mehanikim osobinama.
9-2.1.4.4
Priprema povrine i bojenje
Procedure i oprema su zajedniki i za HF-HT i za HC-CD postupak. Detalji oko

pripremanja povrine su obuhvaeni paragrafom 4-2.1.8.10; za bojenje vidi paragraf 42.1.8.11.
9-8
MIL-HDBK-756 (AR)
9-2.1.5 Tijelo dimnog projektila
Konstrukcija i proizvodnja tijela dimnih projektila varira u zavisnosti od metode koja je
upotrebljena za oslobaanje dima.
Projektili sa stabilizirajuim krilcem sa centralnim eksplozivnim punjenjem imaju
vanjsku konfiguraciju kao njihovi pandani, HE projektili. Slinost je vidljivija uporeivanjem
slika 2-6 i 2-7. Tijelo dimnog projektila moe biti izraeno istim metodama proizvodnje kave
su opisane u paragrafu 9-2.1.4 za HC-CD postupak; ipak, zahtjevi za materijal su manje
strogi zato to ne postoji zahtjev za fragmentaciju. U kraj nosa nije urezan navoj, kao kod
tijela HE projektila, ali je probuen u tolerancijama,a zavrna obrada povrine je potrebna da
omogui zatvaranje presovanog sklopa sa kuitem eksplozivnog punjenja nakon punjenja.
Ova karakteristika dimnog projektila je najkritinija jer ona osigurava da dimni agens nee
iscuriti nakon montiranja sa kuitem eksplozivnog punjenja.
Ove slinosti kod konstrukcije ne postoje izmeu 4,2 innih HE projektila sa
stabilizirajui krilcem (slika 2-10) i dimnih projektila (slika 2-11), zato to dimni projektil nije
rekonstruisan radi podeavanja veine savremenih modifikacija u konstrukciji HE projektila.
Dimni projektili sa stabilizirajui krilcem i izbacivanjem kroz dno, sastoje se od tijela i
konusa stranjeg dijela, kao to je prikazano na slici 9-3. Tijelo je cilindrino i proizvedeno iz
beavnih ili zavarenih elinih cijevi, koje su i praktine i ekonomine. Cijevi koje
udovoljavaju zahtjeve komercijalne debljine stijenke i pravosti, generalno trebaju biti
zadovoljavajue za proizvodnju cijevi za tijelo i dijelova adaptera.
Zavrna mainska obrada, pripremanje povrine i bojenje sklopa tijela moe biti
izvedeno na opremi, kakva je opisana u poglavlju 4 za ptoizvodnju HE projektila, sa
minimalnim izmjenama u alatima i stegama.
9-2.1.6 Osvjetljavajui projektili
Sklopovi tijela projektila su konstruisani za bazno izbacivanje padobrana i baklje;
primjeri komponentnih dijelova su pokazani na slikama 9-4 i 9-5.
Cijev za tijelo projektila sa stabilizirajuim krilcem prikazano na slici 9-4, je izraeno iz
aluminijske legure kovanjem ili istiskivanjem iz razloga ekonominosti proizvodnje. Njegova
lagana masa parcijalno kompenzira veu masu korisnog tereta. Adapter upaljaa je montiran
na cijev tijela i osiguran u poloaju ivijama koje su umetnute u radijalno izbuene otvore,
kako je prikazano na slici 9-4.
Metalni dijelovi svjetleeg projektila sa stabilizirajuim krilcem, su ep dna, tijelo i
adapter upaljaa. ep dna je mainski obraen iz elika kovanjem i sklopljen sa tijelom
projektila nakon punjenja. Osiguran je u poloaju radijalno izbuenim ivijama koje su
konstruisani da se smaknu, tako da se ep dna moe odvojiti od tijela da omogui
oslobaanje korisnog tereta. Adapter upaljaa je mainski obraen iz eline ipke i montiran
na tijelo projektila lemljenjem. Dugi cilindrini oblik tijela projektila lako se podeava radi
proizvodnje iz eline cijevi. Sekundarne operacije mainske obrade su potrebne da
omogue sklapanje sa epom dna i adapterom upaljaa. Oblikovanje oivala moe se izvesti
na hladno, jer postoji vrlo mala izmjena u zoni poprenog presjeka stijenke. Mainska
obrada, oblikovanje, pripremanja povrine i bojenje metalnih dijelova svjetleeg projektila
moe biti izvedeno na osnovonj opremi koja je upotrebljena u proizvodnji tijela HE projektila
a opisanoj detaljnije u poglavlju 4.
9-9
MIL-HDBK-756 (AR)
9-2.2
KRILCE I KUITE OSNOVNOG PUNJENJA
Postoje znaajna razlike izmeu objekata za proizvodnju projektila i onih potrebnih za

proizvodnju kuita osnovnog punjenjai krilaca. Shodno tome su utemeljeni i djeluju
nezavisno. Iz razloga ekonominosti i praktinosti, sklopovi krilaca za 81 mm i vee projektile
su izraeni iz dva dijela , dok naprotiv 60 mm krilca su izraena iz jednog dijela. Sklop krilca
pokazan na slici 9-1 je tipian za konstrukciju koja je upotrebljena u minobacakim
projektilima sa stabilizirajuim krilcima. U mini sa iro-stabiliziranjem pokazanim na slici 9-2,
ipak, kontejner osnovnog punjenja je pandan kuita osnovong punjenja sa krilcima.
Kvalitet materijala, mehanike osobine, hemijski sastav i drugi zahtjevi za aluminijske
legure upotrebljene u proizvodnji kuita osnovnog punjenja, kontejnera osnovnog punjenja i
krilaca ravnaju se po ASTM B221 (ref.2). Aluminijska traka je izrezana na rondele krunom
pilom; duina rondele je kontrolisana radi proizvodnje volumena materijala koji treba
zadovoljiti potrebnu geometriju nakon istiskivanja i sporednih operacija mainske obrade.
Zahtjevi za zavrne mehanike osobine, hemijske osobine aluminijske legure i termika
obrada koje su meusobno povezane, specificirane su crteima proizvoda i variraju sa
kalibrom projektila i pritiskom sa kojim djeluje orue.
9-2.2.2 Operacije oblikovanja
9-2.2.2.1
Kuite osnovnog punjenja
Za projektile od 81 mm i vee, kuite osnovnog punjenja je oblikovano istiskivanjem ili

kovanjem i mainski obraeno odvojeno od krilca. Prije oblikovanja na hladno, aluminijska
rondela je fosfatirana i podmazana u odjelu sa sprejom koji obuhvaa (1) ienje, (2)
ispiranje vruom vodom, (3) nagrizanje, (4) ispiranje vruom vodom, (5) deoksidacija, (6)
ispiranje hladnom vodom, (7) fosfatiranje, (8) ispiranje hladnom vodom, (9) neutraliziranje i
(10) operaciju prevlaenja sapunom. Prethodno oblikovanje rondele , na vrue ili hladno,
izvodi se na hidraulikoj presi; rondela je djelomino probuena i istegnuta. Postupno arenje
i ponavljanje operacija fosfatiranja i podmazivanja potrebno je prije svake nove operacije
istiskivanja u hladnom stanju (CE). Zona poprenog presjeka istisnutog komada ili otkivka je
poveana prevrtanjem ili proirivanjem metala u glavnoj presi radi oblikovanja konusne
izboine, u kojoj je kasnije urezan navoj da omogui sklapanje sa tijelom projektila, kako je
prikazano na slici 9-1.
Kuita osnovnog punjenja za mine sa izbacivanjem kroz dno, kao ona pokazana na
slikama 9-3 i 9-4, ne zahtijevaju dodatan metal potreban za unutarnje urezivanje navoja; zato
operacije oblikovanja mogu biti uproene.
9-2.2.2.2
Krilca
Istisnuti komadi za krilca su nabavljeni od opskrbljivaa sirovine. Glava je specificirana

kao vie vrsta nego upljina radi reduciranja potencijalnih praznina nastalih zbog
nepotpunog punjenja matrice za istiskivanje.
9-2.2.3 Termika obrada
Termika obrada aluminijskih, istisnutih komada je naophodna radi ispunjavanja
zahtjeva za mehanike osobine i obavlja je opskrbljiva.
9-10
MIL-HDBK-756 (AR)
9-2.2.4 Operacije mainske obrade
9-2.2.4.1
Kuite osnovnog punjenja
Specijalne, dvostrane, vievretene maine za izradu otvora se koriste za buenje,

uputanje, poravnavanje ela, izradu konusa i izradu navoja na oba kraja kuita osnovong
punjenja istovremeno, radi osiguranja funkcionalnog podeavanja. Poravnati otvori su
probueni istovremeno u specijalnoj maini, hrapavosti prouzrokovane operacijom buenja
su uklonjene razvrtanjem upljine osnovnog punjenja u presi za buenje a vanjske otre ivice
su uklonjene na vibracijskoj maini za skidanje opiljaka. Nareckivanje zadnjeg dijela
olakava nalijeganje sklopa sa otricom krilca.
9-2.24.2 Krilca
Nakon dotjerivanja i okretanja, otrica krilca je mainski obraena na vievretenom
strugu a drana je u specijalno konstruisanoj stegi radi spreavanja iskrivljenja otrica.
Operacije mainske obrade se sastoje od poravnavanja ela, buenja, struganja i uputanja.
9-2.2.5 Operacije zavrne obrade
Krilca i kuita osnovong punjenja su oprani nakon mainske obrade i skidanja
opiljaka, zbog uklanjanja prljavtine, strugotine, tenosti za rezanje i drugih stranih materija.
Zatitna prevlaka nije potrebna radi toga to je minobacaka municija posebno pakirana za
uskladitenje i isporuku.
9-2.3
KONUS STRANJEG DIJELA
Primjeri konusa stranjeg dijela su pokazani na slikama 9-3 i 9-4. Najpraktiniji metod
proizvodnje konusa stranjeg dijela je mainska obrada iz istisnute aluminijske legure ili
otkivka koji je termiki obraen radi udovoljavanja mehanikih osobina. Operacije mainske
obrade su uspjeno i ekonomino izvedene na vievretenim strugovima.
Nakon mainske obrade i ienja, primjenjuje se zatitna prevlaka od hroma po
cjelokupnoj povrini. Ova primjena je praena bojenjem vanjskih povrina.
REFERENCE
1. ASTM A322-85, eline ipke, legure, standardne gradacije, septembar 1982.
2. ASTM B221-85, Aluminij i istisnute ipke, trake, ica, profili i cijevi od aluminija, decembar
1985.
BIBLIOGRAFIJA
TM 43-0001-28, Liste podataka za vojnu municiju (federalna klasa za opskrbu 1310, 1315,
1320, 1390), Ministarstvo armije, april 1977.
9-11
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE 10
PROIZVODNJA ELINIH AHURA ZA METAK
Ovo poglavlje obrauje parametre dizajna, fiziki opis, i izbor proizvodnih procesa za tri
tipa elinih ahura koje se koriste u artiljerijskoj i tenkovskoj municiji (1) duboko izvlaene,
(2) viedjelne, spiralno motane i (3) kovane.
10-1
UVOD
Historijski, sve ahure su izraivane od mesinga, ali kritino pomanjkanje bakra i

legura bakra u kriznim situacijama zahtijevalo je zamjenu s elikom. Izmjena materijala je
takoe zahtijevala i izmjenu proizvodnih procesa, koji su detaljno izloeni u sljedeim
poglavljima.
10-1.1
PARAMETRI DIZAJNA
Sva municija, jednodjelna, sjedinjena ili dvodjelna ima ahuru kao komponentu koja
kompletira zrno. Prva funkcija ahure je da obezbijedi rukovanje s barutnim punjenjem (Ref.
1). Da bi se obezbijeidlo njegovo propisno funkcioniranje, barutno punjenje mora biti
zatieno od vlage i uvjeta skladitenja i rukovanja.
Do ubacivanja u orue ahura metka treba da pozicionira projektil u forsiranom
konusu, a do ispaljivanja zrna ne smije pretrpjeti lomove, pucanje, ne smije zaepiti leite
cijevi orua, mora zadrati kapslu i ne smije se moi izvui ili izbaciti.
10-1.2
FIZIKI OPIS
ahura metka je tankostjeni uplji kontejner (obino metalni) koji spolja ima oblik
komore orua. Tipski oblici su prikazani na slici 10-1 i 10-2.
10-1.2.1 DUBOKO VUENA AHURA
Duboko vuena elina ahura poinje se izraivati od zasjeenog diska ili punog
diska propisanih dimenzija, koji se nizom izvlaenja, oblikovanja i mainskih operacija,
dovodi do zavrnog oblika. Proizvodni proces je izloen u poglavlju 10-2.
10-1.2.2 VIEDJELNA, SPIRALNO MOTANA AHURA
Spiralno motana elina ahura poinje sa jednim standardno tolerisanim limom za
valjanje od nisko-ugljinog elika koji se sijee i kroji u obliku trapezoida, koji se motaju oko
zailjenog cilindra u oblik upljeg cilindra ili tijela. Kovana osnovica ili glava, takoe od elika,
uvrena je za tijelo pomou elinih prstenova koji se utiskuju, radi kompletiranja oblika.
Proizvodni proces je izloen u poglavlju 10-3.
10-1
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 10-1.
Slika 10-2.
Izvlaenje, oblikovanje i mainska obrada
Komponente spiralne motane ahure
10-1.2.3 Kovana ahura

U osnovi, kovane ahure su uglavnom potroive ahure. Primjer je 120 mm metak
tehnkovskog topa. Dno ahure se poinje raditi od visoko legirane eline ipke koja se
sijee u rondele, zagrijava, kuje i mainski obrauje do oblika za sklapanje u potroivu
ahuru. Proces je izloen u poglavlju 10-4.
10-1.3
IZBOR PROZVODNOG PROCESA
Koriste se dva osnovna postupka proizvodnje za ahuru metka 105 mm, tj. duboko
izvlaenjeza M14B3 i spiralno motanje za M14B3.
Zbog niih trokova opreme i rada, spiralno motanje je metod koji e biti vie koriten u
budunosti. ahure za tenkovske metke koji trpe visoke pritiske se uglavnom, proizvode
postupkom dubokog izvlaenja na postojeoj proizvodnoj opremi, dok je oprema za postupak
spiralnog motanja skoro razvijena.
10-2
MIL-HDBK-756 (AR)
10-2
POSTUPAK DUBOKOG IZVLAENJA
10-2.1
MATERIJAL
ahure metka koje se izrauju postupkom dubokog izvlaenja izrauju se od srednje

ugljinih elika prema MKS-3289 (Ref.2). Oni se nabavljaju ili u obliku ploa ili diskova u
sferoidiziranom ili nesferoidiziranom stanju. Koraci formiranja oblika su prikazani na sl. 10-1.
10-2.1.1 PRIPREMA OBLIKA RONDELE ZA PRERADU
Kada su nabavljene sferoidizirane rondele, nije potrebna dalja prerada prije uvoenja u
proizvodnju. Ako je povrina idealna, to znai da je glatka s obje strane i da nema nekakvih
nesavrenosti. Ukoliko ovo nije sluaj, nedostaci povrine se klasificiraju, u smislu da li
pripadaju eljezu ili ne. Koliina ovih nedostataka moe u toku dalje prerade izazvati
otputanje napona. Povrine sa nedostacima se mogu spasiti bruenjem.
10-2.1.2 NESFERODIZIRANE RONDELE ILI PLOE
eline ploe ili rondele, trebaju biti sferoidizirani prije operacija izvlaenja aneta radi
poveanja otpornosti elika na lomove. Ploe i rondele mogubiti i ogoljeni (blankirani) prije ili
nakon sferoidizacije, zavisno od ekonominosti pei koja se koristi. Ako se blankira valjana
ploa, rondele se takoe sferoidiziraju samim tim.
10-2.2
PRIPREMA ZA IZVLAENJE ANETA
Blankirati (1) ispriranjem radi odstranjivanja sapuna, koji moe biti pokupljen iz nosaa
radnog konvejera, (2) oprati u alkalnom rastvoru za ienje radi odstranjivanja ulja i
prljavtine, (3) isprati sa natrijevim trisulfatom radi odstranjivanja sredstva za ienje i sloja
sapuna i (4) nanijeti sloj sapuna. Ovi koraci se obavljaju u jednoj neprekinutoj operaciji.
Veina maziva, kao to su ulja, maziva i grafitirane smjee, mogu se tretirati kao maziva za
operacije izvlaenja, ali veliki pritisci alata u toku izvlaenja pri operacijama hladnog
izvlaenja oteuju mazivni sloj i prouzrokuju prekomjerno trenje. Sloj sapuna meutim, bolji
je za primjenu, jer odrava kontakt u toku operacija oblikovanja i izvlaenja, i moe se
odstraniti vodom.
10-2.3
PREDIZVLAENJE I IZVLAENJE ANETA
Prva operacija izvlaenja u proizvodnji elinih ahura je ane, koje oblikuje glavu i
prvih nekoliko milimetara bone stijenke. Ova operacija se obavlja u jednom koraku, ali ako
se pojavi lom na anetu, posebno pri koritenju ugljinog elika sa manje od 0,30% ugljika
(radi poveanja vrstoe ahure), ovu operaciju treba izvoditi u dva koraka. U tom sluaju je
prvi korak "predizvlaenje" aneta pri kojem se kontrolira da nije dolo do prskotina i
lomova, ili potencijalnih prskotina. Ako to nije uoeno, "predane" ide na operaciju
izvlaenja aneta sa bonim stijenkama. Gotovo ane se provjerava radi evidentiranja
"optereenja alata", tj. poetnog ili stvarnog "zavarivanja" estica elika aneta i kalupa,
trna ili stege. "Optereenje alata" moe biti uzrokovano neodgovarajuim slojem sapuna, koji
je nejednolian.
10-3
MIL-HDBK-756 (AR)
10-2.4
TERMIKI PROCES
Hladna prerada izobliava feritna zrna i znatno poveava vrstou i tvrdou elika,
zbog toga se drastino smanjuje duktilnost. Dakle, prije dalje prerade, ane se mora
termiki tretirati, zagrijavanjem na temperaturu rekristalizacije od oko 621C (1150F) i drati
na toj temperaturi oko pet minuta. Nakon zagrijavanja moe biti potrebno da se ane
dekapira radi skidanja ljuskavosti. Sve se radi u kontroliranoj atmosferi dok se potpuno ne
obavi tretiranje i ljuskavost ne smanji na porebnu mjeru. Zbog prisustva sloja sapuna na
komponentama u toku zarenja mogu se stvoriti gomilice tvrdih ljuski, koje se teko
odstranjuju u slanoj kupki, pa se sloj sapuna treba odstraniti prije tretiranjau kupki.
10-2.5
IZVLAENJE
Prije izvlaenja, anad se fosfatiraju i sapuniziraju. Fosfat omoguava bolje prijanjanje

sapuna, koji se nalazi u ulozi maziva u toku kontakta metal-metal pri izvlaenju. Ovim
operacijama se progresivno smanjuje debljina, a poveava duina stijenke. Broj potrebnih
izvlaenja zavisi od ukupne redukcije debljine stijenke. Svako izvlaenje treba da proizvede
redukciju od oko 40%, to je maksimum, a da ne doe do varijacija u debljini, ili do lomova
stijenke. Mogu se obaviti uzastopna izvlaenja bez meupodmazivanja, ako je ukupna
potrebna redukcija stijenke ograniena do 70%.
10-2.6
OBREZIVANJE (OPSIJECANJE)
Izmeu izvlaenja usta ahure se obrezuju radi eliminiranja "mrtvog metala" koji se
stvara usljed izvlaenja na vanjskoj povrini, kao viak, koji stri u odnosu na unutranju
povrinu. Zbog toga je krivulja toka zrna blie unutranjoj ivici ahure. Ovo slabi elik i moe
izazvati pucanje po obodu. Opsijecanje se radi djelomino nakon finalnog izvlaenja i prije i
nakon suavanja, da bi se osigurala jednakomjernost duine stijenke. Opsijecanje se izvodi
bilo sijeenjem vika metala u nekoliko prolaza sjekaa, pri emu je ahura stegnuta u stegu,
ili krunim obrezivanjem, prije suavanja. Kruno obrezivanje daje istu ivicu, koja je
potrebna da se izbjegne pucanje kromne ploice trna u toku uzastopnog izvlaenja.
10-2.7
PREDOBLIKOVANJE I OBLIKOVANJE DNA
elik koji se hladno prerauje je vie "osjetljiv na zareze" nego mesing, zbog toga
moraju biti osloboeni svi zaostali naponi, posebno u podruju unutranjeg radijusa dna.
Hladni prekidi se mogu dovoditi kod msingane ahure, ali kod eline ahure e
prouzrokovati balistike greke. Zato se dna eline ahure oblikuje u dvije operacije.
Operacija predoblikovanja sastoji se od nabiranja metala s centra dna i periferije, i
preraspodjeli metala u dno ehure, radi omoguavanja oblikovanja ispupenja i prirubnice za
kapslu, u toku zavrnog oblikovanja dna. Predoblikovanje se izvodi tekim gnjeenjem u
hidraulikoj ili zglobnoj presi, izmeu nepokretnog trna i kalupa koji je postavljen na elo
okvira prese. Zavrno oblikovanje formira prirubnicu ahure i ispupenje kapsle, kao i
unutranji oblik dna. Oblikovanje dna je kritina operacija zbog hrapavosti unutranjeg
prenika glave, to moe dovesti do oslobaanja napona u eliku tokom ispaljivanja tako da
moe doi do odvajanja dna od tijela.
10-4
MIL-HDBK-756 (AR)
10-2.8
IZRADA OTVORA ZA KAPSLU
Ako se radi na presi, otvor za kapslu se bui u zvonu ahure. Buenje u ovoj fazi
omoguava naknadnu mainsku obradu dna. Sljedee operacije se izvode kao kombinacija
pranja i dekapiranja, gdje se odstranjuju sloj sapuna, fosfatni sloj i nepoeljna hra, a zatim
se ahura sui i tako pripremi za termiki tretman bone stijenke.
10-2.9
TERMIKI TRETMAN
Veliina elastingo vraanja ahure nakon ispaljivanja zavisi prije svega od granice
elastinosti materijala bone stijenke. Ako je granica elastinosit preniska, doi e do
prekomjerne plastine deformacije, a time i do manjeg elastinog vraanja (Ref. 1).
Ako se koriste visoki pritisci, posebno kod tenkovskih zrna, postoji tendencija pucanja
dna ili osnovice, kao to je pomenuto u poglavlju 10-2.7, pa se sve ahure termiki tretiraju u
rastvoru tople slane kupke, zatim are i temperiraju.
10-2.10 ARENJE POVRINE DNA
Poto je otvrdnuta ahura teka za mainsku obradu u arenom i temperiranom stanju,
a glavni dio maisnke obrade s izvodi na vanjskom dijelu zavretka osnovice, povrine se
are, propuanjem kroz ravni indukcioni kalem. Ovaj proces zagrijava i omekava povrinu
osnovice i prirubnice, koje se zatim mainski obrauju na zavrnu mjeru.
10-2.11 ISPITIVANJE PORASTA VISOKIH NAPONA
Da bi se osiguralo da ne doe do razvoja pukotina i istjecanja barutnih gasova iz
ahure u komoru orua u toku ispaljenja, svaka ahura se podvrgava ispitivanju porasta
visokih napona. U toku ovog ispitivanja donja stijneka svake ahure istie dijametralno, tako
da se ahura postavi u kalup, iji je unutranji prenik najmanje za 1,27 mm (0,050 ina) vei
od prenika ahure, i bude izloena unutranjem pritisku koji raste dok ahura ne popuni
kalup.
10-2.12 SUAVANJE, OBLIKOVANJE GRLA, KALIBRIRANJE
Prije suavanja ehure potreban je termiki tretman zbog odreenih naprezanja na
materijal stijenke. Da bi se dobilo maksimalno poveanje procenta izduenja bez bitnog
smanjenja tvrdoe, potrebna je temperatura od 528C i 566C (1000 - 1050F). Na ovim
temperaturama dolazi do rekristalizacije i elik postaje manje tvrd i ima manju granicu
razvlaenja. Zbog toga se zavretak usta ahure uranja u rastvo soli na temperaturi od
549C (1020F) i dri u rastvoru oko 45 sec. ahura se tada dekapira radi skidanja
ljuskavosti, i nanosi se sloj sapuna na vanjsku povrinu, radi podmazivanja.
Operacija suavanja daje konani oblik tijela ahure, ukljuujui oblikovanje grla i
kalibriranje prednjeg dijela, u vertikalnoj hidraulinoj presi.
10-2.13 MAINSKA OBRADA DNA I UKUPNE DUINE
Nakon pranja i suenja, izvodi se mainska obrada dna ahure, ramena, otvora za
kapslu i usta ahure, na jednovretenim mainama sa centralnim pogonom.
10-2.14 ARENJA USTA
arenjem usta se postie poveanje duktilnosti elika zbog dva razloga: smanjiti
mogunost pucanja usta pri ispaljenju i omeksati usta toliko koliko je potrebno da se projektil
moe pertlovati s ahurom.
10-5
MIL-HDBK-756 (AR)
10-2.15 KALIBRIRANJE USTA
Usta ahure pri suavanju dobiju neto manje dimenzije i na korektnu dimenziju se
dovede dranjem ahure u specijalnom stezau i kalibriranjem na traenu dimenziju na
dubini od 25,4 mm (in).
10-2.16 ZATITNA PREVLAKA
Prije galvaniziranja ehure se oslobaaju zaostalih napona arenjem i elektrolitiki
iste u alkalnim kupkama. Nakon ispiranja u kiseloj kupki radi neutraliziranja sivh tragova
alkalnog sredstva za ienje unutranjost i spoljanost ahure se galvanski prevlae
cinkom.
SPIRALNO MOTANE AHURE
10-3
Za potreba ilustriranja, proizvodnja trapezoidnih, spiralno motanih ahura za metak 105

mm M14B4, je tipina proizvodnja ovog tipa ahure. Fiziki opis ove ahure je dat u poglavlju
10-1.2.2. Spiralno motane ahure su jeftinije za proizvodnju od vuenih, i zahtijevaju manje
opreme i prostora.
Sem toga, u ovom procesu nisu potrebni termiki tretmani, pa su eliminirane potrebe
za skupim peima. Dodatna prednost da nisu potrebne specijalizirane mainske linije i mogu
se koristiti vie vrsta metalnih limova i radionica. Ove prednosti bitno proiruju potencijalne
mogunosti proizvodnje.
10-3.1
KOMPONENTE MATERIJALA
Tri su glavne komponente ahure: dno, prsten i tijelo, kao to je prikazano na sl.10-2.
Osnovica ili dno ahure i psten se kuju ili presuju od elinih ipki prema ASTM A576 (Ref.3)
ili elinih ploa QQ-S-635.
Tijalo ahure se izrauje od nisko ugljinih elinih limova AISI 1007-1020, ASTM
A109 (Ref. 4), sa zavrnim lakom.
10-3.2
METODI PROIZIVODNJE
10-3.2.1 DNO
Koraci u proizvodnji dna su prikazani na sl. 10.3.
10-3.2.1.1
ZAGRIJAVANJE, SIJEENJE I KOVANJE IPKE
eline ipke se nabavljaju u tablama ipki, koje se automatski ubacuju u indukcionu

pe na predodreeno vrijeme i brzinu zagrijavanja, na temperaturi od oko 1121C (2050F).
Zagrijane ipke se pretovaraju na konvejer iz indukcione pei na 8,9 MN (1000 tona)
vertikalnu mehaniku presu koja ima montirane makaze tipa "V" i odgovarajui kalup, i
stacionarni tropozicioni kalup montiran na leitu. Sjeivo je automatski poziconirano u prvi
poloaj prese radi ljutenja i tada se pomjera u drugi i trei poloaj gdje se progresivno
oblikuje u otkovak pogodan za mainsku obradu. Prije postojeih presa, komad je prolazio
kroz rashladni tunel gdje je hlaen do dobivanja odgovarajuih karakteristika. Otkovak se
tada prenosi na mainu-padalicu radi skidanja ljuskavosti.
10-6
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 10-3
10-3.2.1.2
Koraci operacija pri izradi tijela
MAINSKA OBRADA PRVE STRANE (SPOLJA)
Otkovci se smjetaju u magacin-punilac jednovretenog struka i ulazi u proces obrade

prirubnice. Obrada vanjskog prenika prirubnice, grubo struganje otvora za kapslu i obrada
zadnje povrine dna, provode se u ovoj operaciji.
10-3.2.1.3
MAINSKA OBRADA DRUGE STRANE (UNUTRA)
Dijelovi se stavljaju u magacin vievretenog struga i steu po vanjskom preniku;

obrauje se prednja strana dna, ukljuujui prirubnicu i oljebljenje.
10-3.2.1.4
PROVOENJE I IZRADA OTVORA KAPSLE
Dijelovi se postavljaju na strug, steu po prirubnici, za zavrnu obradu otvora za

kapslu.
10-3.2.1.5
IENJE I PRIPREMA POVRINE
Dijelovi se runo postave u trostruki nosa i prevoze na ienje i fosfatiranje.

10-3.2.1.6
LAKIRANJE I PEENJE
Dijelovi se prevoza u komoru za raspravanje i elektrostatiki lakiraju, zatim prenose u

pe za suenje na 191C do 232C (375 do 450F) u trajanju od 0,5 h, skidaju i upuuju u
skladite.
10-3.2.2
PRSTEN
Koraci u proizvodnji prstena su prikazani na sl. 10-4.

10-3.2.2.1
OTPRESAK
elina traka se isporuuje na tabli za rukovanje, sa koja se postavlja na 7,1 -MN (800fona) mehaniku presu, koja presuje otpreske u vidu prstena. Operacija se odvija na
dvopzicionom kalupu. Otpresci se tada tovare u korpu na transport do mjesta termikog
tretmana.
10-7
MIL-HDBK-756 (AR)
10-3.2.2.2
ARENJE
Prsten se postavlja u pe, zagrijava na temperaturu od 871C (1600F) u trajanju od 1

h i kontrolirano hlade, skidajui temperaturu svaki sat za 16,7C (30F), do temperature od
727C (1340F). Prstenovi se taa vade iz pei, hlade na zraku do temperature okoline i
prenose na mjesto ienja i podmazivanja.
Slika 10-4 Koraci operacija izrade prstena

10-3.2.2.3
IENJE, PODMAZIVANJE I HLADNO OBLIKOVANJE
ara prstenova se postavlja u sistem za ienje, fosfatiranje i podmazivanje i

pozicionira na peto-pozicionu (tj.ulaganje, prvo oblikovanje, opsijecanje, zavrno oblikovanje
i skidanje) 8,9 MN (1000 tona) mehaniku presu, u kojoj se prsten formira u zavrni oblik
prema sl. 10-5 i prenosi na mjesto za pranje.
Sl. 10-5 Oblik prstena

10-3.2.2.4
PRANJE, ARENJE, SKIDANJE LJUSKAVOSTI
Prstenovi se proputaju kroz alkalni sistem za ispiranje, radi skidanja maziva, a zatim
se are prstenova stavlja u pe zagrijanu na 649C (1200F) i dri jedan sat, vadi iz pei,
hladi na temperaturu okoline i pretovaruje u vibrator za skidanje ljuskavosti.
10-8
MIL-HDBK-756 (AR)
10-3.2.2.5
IENJE I PRIPREMA POVRINE
Dijelovi se runo stavljaju u trostruki dra, prenose u komoru za raspravanje,

elektrostatiki lakiraju, voze u pe na temperaturu od 191 do 232C (375 do 450F) u
trajanju od 0,5 sati, vade iz kalupa prevoze u skladite.
10-3.2.3 TIJELO
Koraci u proizvodnji tijela prikazani su na slici 10-6.
10-3.2.3.1
ODMOTAVANJE, RAVNANJE I OTPRESIVANJE
Lakirana elina traka se odmotova na pristroju za motanje, pri emu se traka

automatski odmotava i poravnava. Tada se postavlja na presu za sijeenje, gdje se traka
sijee na dijelove trapezoidnog oblika i automatski slae na gomilu. Ivice stoka se lakiraju i
sue prije prenoenja na mainu za valjanje.
10-3.2.3.2
VALJANJE I IZRADA PRIRUBNICE TIJELA
Opresci tijela se automatski sa stoka uzimaju na mainu za valjanje, gdje se komadi

motaju u cilindrini oblik dimenzija priblino jednakih dimenzijama tijela, automatski izbacuju
s maine i utovaruju na konvejer koji ih prenosi na mainu za izradu prirubnice na dnu, opet
se automatski izbacuju i prelaze na konvejer za presovanje sklopa.
Slika 10-6 Koraci operacija izrade tijela

10-3.3
KALIBRIRANJE TIJELA I SKLAPANJE KOMPONENATA
Prsten, tijelo i dno se postavljaju na 1,33 -MN (150 fona) hidrauliku presu, koja ima tri
sklopa kalupa lociranih na rotirajuem indeksiranom leitu. Prva pozicija je u kojoj se
poredaju jedan iza drugog prsten, tijelo i dno. Leite se tada zarotira u drugu poziciju koja
se nalazi ispod rama prese, gdje se mehaniki sklapaju dijelovi irenjem krilaca na prstenu, u
oljebljenje dna (vidi sliku 10.7, kalibrira tijelo i utiskuje odgovarajui nomenklaturni broj na
dnu. Tabla se tada zarotira u treu poziciju gdje se sklopljena ahura istovaruje.
10-9
MIL-HDBK-756 (AR)
10-3.4
SPIRALNO MOTANA AHURA METKA M115
Kao to je pomenuto u poglavlju 10-1.3, razvijena je i spiralno motana ahura za

tenkovsku municiju. ahura se razlikuje od M14B4 haubike ahure potome to ima suena
usta i pertlovana je za projektil fiksno po obodu.
Operacije su u sutini iste kao i za M14B4, osim to se operacija suavanja tijela izvodi
u toku kalibriranja i sklapanja, to je uzrokovano irenjem vrstog gumenog umetka, koji slui
za prilagoavanje tijela suenom unutranjem obliku kalupa.
Prije skidanja komada, zavretak usta se takasto zavaruje radi odravanja krutosti.
Poziciona ivija za projektil se upresuje u podruju usta pomou sprave slien maini za
pertlovanje i na zavarenom podruju se izvre popravke laka nakon ienja takica zavara.
Slika 10-7 Detalj zavrnog sklopa

10-4
KOVANO DNO ZA POTROIVU AHURU METKA (Ref. 5)
10-4.1
MATERIJAL
Zbog visokih fizikalnih zahtjeva za ovaj dio, materijal mora imati granicu razvlaenja od
1200 Mpa, te se koristi visokougljini elik. To je modificirani 4337 s vanadijumom, prema
MIL-S-46119.
10-4.2
PRIPREMA PRIPREMKA
Ukoliko se kovanje obavlja zatvorenom metodom, masa komada i stanje povrine su

vrlo vani u pripremi. Ako se nabavlja ipka, dimenzije i obrada su bolje nego npr. kod
profila. Koritenjem cirkularne pile postie se bolja kontrola mase i obrade komada.
10-4.3
KOVANJE I NORMALIZIRANJE
Pripremak se zagrijava u indukcionoj pei i smjeta u prvu upljinu 2,2 MN (250 tona)
mehanike prese, gdje se poravnava ili stanjuje, kao to je pokazano na sl. 10-8.
Kod stanjivanja pripremka tok zrna u strukturi dijela postaje u sutini paralelan elu
osnovice i formira zapreku na povrini za isticanje vruih barutnih gasova iz dna.
10-10
MIL-HDBK-756 (AR)
Stanjen komad se automatski prebacuje u drugu upljinu gdje se vri izvlaenje u oblik
aneta. ane se prebacuje u treu upljinu gdje se presuje izmeu dna fiksnog kalupa i
trna koji zajedno formiraju zatvorenu upljinu od dna trna. Sa savrenom kontrolom mase i
zapremine pripremak e idealno popuniti upljinu i dobiti zavrni oblik. Meutim, proces
kontrole teko moe biti idealan, pa se u prozvodnji masa tolerira poveanjem visine, radi
obezbjeenja dovoljno metala. Ovo e rezultirati postojanjem dijela rubnog izvuenog
materijala izmeu povrina dva kalupa. Zatim se otkovak postavlja na 1,78 -MN (200-fona)
presu gdje se ovaj rub opsijeca. Opsjeen otkovak se tada smjeta u pe sa kontroliranom
atmosferom i normalizira, da bi se dobio otkovak homogene strukture, bez tvrdih mjesta, koja
bi mogla nepogodno uticati na mainsku obradu.
10-4.4
GRUBA MAINSKA OBRADA
Otkovak se smijeta na strugove u serijskom rasporedu, raunarski kontrolirane, gdje

se gruba dorauje vanjski prenik prirubnice i elo, zatim se komad stee po vanjskom
preniku prirubnice, odsijeca na duinu. Profiliraju se vanjski prenik tijela i unutranja
upljina, i grubo strue otvor za kapslu.
Slika 10-8
10-4.5
Koraci kovanja osnovice
TERMIKA OBRADA
Mainski grubo obraeni otkovci se zatim zagrijavaju u peima sa kontroliranom

atmosferom do temperature od priblino 843C (1550F), kale u ulju, peru i otputaju u
drugoj pei, na temperaturi priblino 538C (1000F), do dostizanja zavrne tvrdoe od 400430 Brinela. Ukoliko je atmosfera u obje pei dobro kontrolirana, nee biti potrebno skidanje
ljuskavosti, i otkovci su spremni za dalju mainsku obradu.
10-4.6
ZAVRNA MAINSKA OBRADA
Zavrno mainska obrada se provodi

se koriste raunarski upravljane numerike
zbog ekonominosti proizvodnje sa uskim
sezahtijevaju od gotovog proizvoda, kao
uparivanja sa potroivom ahurom.
istim redosljedom kao i gruba obrada, osim to

maine (CNC) koje imaju prednost prvenstveno
tolerancijama na oljebljenju i konturama, koji
to je prikazan na sl. 10-9, a radi njegovog
10-11
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 10-9 Dno
REFERENCE
I.
II.
III.
IV.
V.
AMCP 706-247, Engineering. Design Handbook, Ammunition Series Section 4, Design

for Projection, July 1964.
MIL-S-3289B, Steel, Plate and Disk, Carbon Forging Quality, 25 September 1984.
ADTM A576-86, Steel Bars, Carbon, Hot-Wrought, Special Quality, February 1986.
ASTM A109-85, Steel Strip, Carbon, Cold-Rolled, 18 September 1985.
120-mm Case Base Manufacturing Method, Target Research, Inc., Dover, NJ, AugustNovember 1982.
BIBLIOGRAFIJA
Army Ammunition Production Base Reconfiguration Study, Volume 6, Manufacture of 105mm Spirally Wrapped Cartridge Case M14B4, US Army Armament Command, Picatinny
Arsenal, NJ, November 1973.
"Modern Steels and Their Properties", Carbon and Alloy Steel Bars, 5th Edition, Bethlehem
Steel Company, Bethlehem, PA, 1959.
10-12
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE 11
OSIGURANJE PROIZVODA
Ovo poglavlje razmatra odgovornosti ugovaraa za osiguranje proizvoda u odnosu na
Vladu, u proizvodnji projektila.
11-1
UVOD
Osiguranje proizvoda je sastavni dio tehnike baze podataka (TDP) koje je upravljano
u okviru sistema upravljanja konfiguracijom. Ispitivanje i ocjenjivanje su najbitniji elementi
ispitivanja dizajna i funkcije u fazama proizvodnje, radi osiguranja prihvatljivosti proizvoda.
Zahtjevi koji su obuhvaeni u ovom poglavlju su nadopuna poglavlja 12, 13 i 14.
11-2
SISTEM KONTROLE I ZAHTJEVI PROGRAMA KVALITETA
Proizvodnja dizajniranog projektila mora biti mogua sa standardnim alatima,

mainama, ispitnom opremom i ako je mogue, od lako dostupnog materijala. Zbog toga
razvojni inenjeri trebaju omoguiti uee proizvodnih inenjera i osoblja za osiguranje
proizvoda u dizajniranju projektila. Treba izbjegavati nova i nepoznata proizvodna ispitivanja i
opremu, zbog toga to su vjerovatno skuplji, prouzrokuju usporenje proizvodnje (troenje
vremena na certifikaciju) i stvaraju probleme radnom osoblju koje ne poznaje opremu.
Tipske komponente tehnike baze podataka projektila, koje se dizajniraju od strane
razvojnog inenjera su date na crteima i specifikacijama. Crtei dimenzionalno prikazuju
komonente, podsklopove i sklopove, a takoe propisuju materijale, mehanike karakteristike,
instrukcije za sklapanje, itd., koje su potrebne za proizvodnju odgovarajue komponente.
Specifikacije projektila propisuju zahtjeve za karakteristike, kao to su efikasnost na cilju,
domet, tanost, kao i metode ispitivanja i ocjenjivanja da su ovi zahtjevi ispunjeni.
11-2.1
ZAHTJEVI SISTEMA KONTROLE
Vitalni do TDP, uz crtee i specifikacije, su zahtjevi sistema kontrole za ugovaraa,

prema MIL-I-45208 (Ref.1), koji se obino propisuje za razvojne komponente.
Ova specifikacija zahtjeva od ugovaraa uspostavljanje plana kontrole koji se dostavlja
Vladi na odobravanje prije proizvodnje neke komponente. Plan mora obuhvatiti detaljno
procedure, opremu i primjenu dijelova za osiguranje kvaliteta.
Plan je nadziran od strane Vladinih ispektora koji pregledaju kontroliranja obavljana od
strane ugovaraa. Ove procedure omoguavaju dizajneru kontrolu procesa i slaganja
komponente sa zahtjevima dizajna, datim na crteima i specifikacijama.
11-2.2
ZAHTJEVI PROGRAMA KVALITETA
iri i detaljniji zahtjevi upravljanja kvalitetom su ugraeni u MIL-Q-9858, zahtjevi

programa kvaliteta (Ref.2). Specifikacija je, u stvari namijenjena za kontrolu sloenijih
procesa u toku proizvodnih faza sistema, koji su kritini za konzistentnost kvaliteta
komponente.
Program upravljanja kvalitetom obuhvaa podruja kao to su organizacija, planiranje,
radne instrukcije, zapisi i procedure korektivnih mjera. On takoe obezbjeuje kontrolnike i
sprave za kontrolu pri prijemnim ispitivanjima proizvodnje. To mogu biti mehanike sprave,
kao npr. one obraene u Poglavlju 13, ispitna oprema za fizikalna ispitivanja, kao npr. ona
koja su razmatrana u Poglavlju 12 ili ispitivanje metodom bez razaranja, kao to je opisano u
Poglavlju 14.
11-1
MIL-HDBK-756 (AR)
Sve faze proizvodnog procesa podlijeu odredbama zahtjeva ovog programa. Takve
funkcije kao to su nabava i kontrola kvaliteta materijala ili gotovih dijelova, proizvodna
obrada i izrada, kontrola i ispitivanje montae komponenata, rukovanje, skladitenje i
isporuka - obuhvaene su Programom kvaliteta.
11-3
ISPITIVANJE OSIGURANJA KVALITETA
11-3.1
ISPITIVANJE PRVOG PROIZVODA
Ispitivanja prvog proizvoda su navedena u specifikaciji komponente i openito

zahtijevaju verifikaciona ispitivanja radi osiguranja da uspostavljeni proizvodni proces nee
promijeniti komponentu na bilo koji nain, pa da ona postane neprihvatljiva, bilo po obliku,
sastavu ili funkciji. Program ispitivanja prvog proizvoda, u najvie sluajeva, duplira
ispitivanja koja su izvrena u toku razvoja komponente, u toku standardnih prijemnih
ispitivanja. Ova ispitivanja ukljuuju, pored dimenzionalnih i mehanikih, i ispitivanje fizikalnih
zahtjeva, balistika ispitivanja pod razliitim uslovima okoline, radi verifikacije da e projektil
u toku lansiranja i leta biti taan, ubojan i probojan.
11-3.2
ISPITIVANJA USAGLAENOSTI
Ispitivanja usaglaenosti se provode na odgovrajuem uzorku kompletne proizvodne

serije, za prijem serije. Uglavnom su ova ispitivanja manje opsena u odnosu na ispitivanje
prvog proizvoda. Npr. ispitivanja se provode samo na temperaturi okoline, a ne i na
povienim i snienim temperaturama, smanjen je broj ispitivanih komada, zahtjevi na
transport i vibracije su eliminirani.
REFERENCE
1.
2.
MIL-I-45208A, Inspection System Requirements, 24 July 1981.

MIL-Q-9858A, Quality Program Requirements, 8 March 1985.
BIBLIOGRAFIJA
DSAH 8200.1, Defense In-Plant Quality Assurance Program, August 1976.
MIL-STD-109B, Quality Assurance Terms and Definitions, 4 April 1969.
AR 702-3, Army Material Systems Reliability, Availability and Maintainability, May 1982.
ANCR-700-6, AMC Quality Assurance System, October 1964.
DARCOM P-702013, Product Quality Management, March 1979.
MIL-STD-45662A, Calibration Systems Requirements, 1 August 1988.
MIL-STD-105D, Sampling Procedures and Tables Inspection By Attributes, 10 March 1964.
MIL-STD-961C, Military Specifications and Associated Documents, Preparations, 8
November 1988.
MIL-STD-1235C, Single and Multilevel Continuous Sampling Procedures and Tables for
Inspection by Attributes, Functional Curves of the Continuous Sampling Plans, 15 March
1988.
DARCOM R-11-27, Life Cycle Management of DARCOM Materiel, 30 june 1977.
11-2
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE 12
PROCJENJIVANJE OSOBINA
Proizvoa mora osigurati da sirovine od kojih su proizvedene municijske komponente,
zadovolje specifikacije koje su utvrene od projektanta. Sigurnost kroz procjenu osobina je
predmet ovog poglavlja. Rasprava ukljuuje vrste ispitivanja koja se provede, opremu koja se
zahtjeva, epruvete koje se koriste i vaee specifikacije i standarde.
12-1
UVOD
12-1.1
PODLOGA
Proizvoa municije specificira sirovine koje su potrebne za proizvodnju komponenti i

nabavke kovanih i livenih proizvoda u raznim oblicima, neophodnim za zadovoljavanje
potreba zavarivanja, kovanja ili mainske obrade, koji ine eljeni krajnji proizvod. On
projektuje tvorniku operaciju za maksimalno efikasno koritenje opreme i ukljuuje ispitnu
opremu u redosljed operacija, obrade metala, za procjenu osobina materijala u toku trajanja
procesa.
12-1.2
SPECIFIKACIJE
Specifikacije gotovog proizvoda, koje su date u ugovoru moraju biti zadovoljenje u

skladu sa navedenim Vladinim komercijalnim standaradima. Ugovorom e biti predviena
ispitivanja koja se zahtjevaju u listinzima za kontrolisanje usklaenosti kvaliteta koji su u
klasifikaciji nedostataka i sekciji ispitivanja specifikacije za zadnju stavku. Ova ispitivanja
nedostataka, navedena kao kritine, vee i manje nedostatke, specificiraju nivo kvaliteta
prihvatljivosti (AQL) i metod prihvatljivosti. Openito, za metale ispitivanja su bez razaranja,
(NDT), koja se provode za nedostake, na primjer pukotine, rupe i upljine. Mehanika
ispitivanja se zahtjevaju za odreivanje tvrdoe, granice razvlaenja i izduenja, a hemijska
ispitivanja se zahtjevaju za kvalitativne i kvantitativne analize i makrometalurgijsko
prihvatanje.
12-1.3
STANDARDI
Gdje je mogue standardi Amerikog udruenja za ispitivanje i materijale (ASTM) se

koriste za zavrno ispitivanje, koje se zahtjeva za procjenjivanje materijala. Vojne
specifikacije se koriste, ukoliko komercijalne specifikacije ne postoje, da bi se definisali
jedinstveni zahtjevi za muncijsku komponentu. Uopte glavni zahtjev za ispitivanjem
municijskog materijala je ispitivanje optereenja za vrijednosti zatezne vrstoe, na primjer
granice razvlaenja, take granice razvlaenja, izduenje i kontrakcija povrine za
odreivanje vrstoe i rastegljivosti epruvete. (Ref. 1). Ispitivanje tvrdoe, prema Rokvelu i
Brinelu je NDT, koje se provodi 100% na proizvodnoj seriji da bi se potvrdila efikasnost
procesa termike obrade poveanja vrstoe elika (Reference 2 i 3). Metalografska
uzorkovana ispitivanja za provjere mikrostrukture se ponekad zahtjevaju da bi se potvrdili
procesi termike obrade na serijskoj osnovi. (Ref. 4).
12-1
MIL-HDBK-756 (AR)
12-2
ISPITIVANJE NA ZATEZANJE
12.2.1
SVRHA ISPITIVANJA
Ispitivanje na zatezanje je glavno ispitivanje za procjenu materijala da bi se odredila

vrstoa materijala i koritenje, kao zahtjev za prijemno ispitivanje materijala i komponenti.
Posebno, ovo ispitivanje se koristi za odreivanje granice razvlaenja, krajnje jaine na
kidanje, izduenje i kontrakciju povrine epruvete. Takoer ovo ispitivanje, kojem je izloen
materijal epruvete mjerenim silama, do take loma, definiu reakciju materijala na
optereivanje. Ona definiu osobine materijala zajedno sa elastinom i neelastinom
reakcijom kada je sila primjenjena i daju vezu izmeu naprezanja i deformacije.
12-2.2
OPREMA KOJA SE KORISTI
Maine za ispitivanje na zatezanje, osiguravaju konstantnu brzinu, primjenjuju silu na

epruvetu, koja je mainski izraena od dodatnog materijala ili materijala sa specificirane
povrine na projektilu. Svrha aparature je da omogui mjerenje sile na standardnoj epruveti i
pri tome ostvari mjerenje izduenja i prorauna granicu razvlaenja, krajnju jainu na kidanje
i vrijednost kontrakcije na epruveti kao rezultat vuenja i one na mjestu loma.
12-2.3
EPRUVETE KOJE SE KORISTE
Postoje dvije osnovne vrste epruveta, koje se redovno koriste za ispitivanja materijala i
komponenti projektila (Ref. 5). Prva je okrugla epruveta sa navojnim krajevima, kao to je
prikazano na slici 12-1(A), koja je izraena sa specificirane povrine na meterijalu ili
komponenti projektila. Standardna 12,7 mm (0,50 in) okrugla epruveta sa mjernom duinom
etiri prenika se normalno zahtjeva u specifikacijama projektila; meutim, kada je
neophodno, zbog ogranienja veliine, koristi se umanjena epruveta, koja ima isti odnos
mjerne duine prema preniku.
Slika 12-1. Ispitivanje na zatezanje materijala (Ref. 5)
12-2
MIL-HDBK-756 (AR)
Vano je za inenjera projekta da su stvarne mehanike osobine materijala razliite,
ako su ispitivane uzduno i popreno na pravce zrnaca. Prema tome, panja mora biti
usmjerena na naprezanje koje se pojavljuje u stavci, da bi se osiguralo da ono ne bude
suprotno od toka zrnaca, da nebi prouzrokovalo nedostatak. U proizvodnji kouljice
projektila, tok zrnaca je u radijalnom pravcu u sekciji dna i u udrunom pravcu u stranama
kouljice. Meutim, u kouljici projektila sa zatvorenim krajem, tok zrnaca kroz dno treba biti
poprean na horizontalnu epruvetu za istezanje, koja je izvaena iz ove sekcije. Bazirano na
potpunim studijama analize naprezanja, moe biti dat znaaj podebljavanju sekcije dna
kompenzirajui niu mehaniku vrstou ili pravilima koja mora biti primjenjena u procesu
proizvodnje kojima mjenja tok zrnaca, tako da je on uzduan za naprezanje dna. Povrina
dna zahtjeva malu epruvetu za istezanje , manjeg prenika od normalnog 12,7 m (0,50 ina).
Za komponente, isto tako mogu biti koritene okrugle epruvete, ravnih presjeka datih
na sllici 12-1 (B).
Epruvete za istezanje se mainskii obrauju iz redukovane sekcije konstantnog
poprenog presjeka u sredini. Ova sekcija olakava lomljenje epruvete blizu centra i ova
redukovana sekcija se ustanovljava, kao mjerna duina.
12-2.4
ISPITNI REZULTATI
Kod vuenja epruvete za istezanje na odgovarajuoj maini za ispitivanje, dobije se grafik

deformacije u odnosu na naprezanje. Deformacija, se mjeri ureajem zvanim tenzometar,
koji je nepomian u odnosu na mjernu duinu epruvete za istezanje, a mjera produetka
mjerne duine epruvete pokazuje dodatno naprezanje. Ispitna maina koristi informaciju o
deformaciji i primjenjenom naprezanju i crta dijagram, naprezanje-deformacija, slian onom
koji je prikazan na slici 12-2. Jaina na kidanje se odreuje prema maksimalnom optereenju
datom prema poetnoj povrini, presjeka na mjernoj duini. Epruveta pokazuje razvlaenje
pod optereenjem od poetka pa do plastine deformacije. Ovo je evidentirano na krivoj
naprezanje-deformacija, kada kriva postaje nelinearna. Prema ustaljenom pravilu, poetak
razvlaenja se odreuje crtanjem linije paralelne sa elastinim ili linearnim dijelom krive sa
specificiranim odsjekom na odstojanju od 0,2% deformacije. Presjek ove linije sa krivom,
naprezanje-deformacija, oznaava optereenje na razvlaenje. Granica razvlaenja je
optereenje u ovoj taki koje je dodjeljeno poetnoj povrini presjeka na mjernoj duini.
Izduenje se utvruje vukui epruvetu do loma i istovremeno mjerei rastojanje izmeu
mjernih oznaka. Razlika u mjerenju u odnosu na poetnu mjernu duinu odreuje
procentualno izduenje. Redukcija povrine (kontrakcija) se odreuje mjerei prenik na
mjestu loma epruvete i djelei ga sa poetnim prenikom.
Slika 12-2. Ispitivanje granice razvlaenja pri istezanju prema metodu odsjeka (Ref. 1)
12-3
MIL-HDBK-756 (AR)
12-3
ISPITIVANJE UDARNE ILAVOSTI
12-3.1
SVRHA ISPITIVANJA
Poto je trend u projektovanju projektila bio da se:

(1) koriste elici velike jaine da bi se smanjila stijenka i masa na noseem dijelu
projektila i (2) koriste visoko fragmentacioni elici za paradne projektile, a dok za probleme
veliine dozvoljenih nedostataka, pukotina, udubljenja, zareza i unutranjih neispravnosti i
zahtjevali su koritenje ispitivanja udarne ilavosti materijala za projektil.
Ispitivanje udarne ilavosti koje je opisano u ASTM E813 (Ref. 6), se koristi, da bi se
odredila otpornost epruvete na razvoj pukotine. Ono osigurava da okolnosti koje nisu
uobiajene, koje pobuuju otre pukotine, koje pod uticajem uneenog istezanja
ograniavaju karakteristike otpornosti materijala na lom. Generalno manje rastezljiv materijal,
sniava udarnu ilavost.
Standardna epruveta za udarnu ilavost koja je propisana ASTM-om E813, je previe
duga da bi se mogla odvojiti iz veine, termiki obraenih konfiguracija projektila. Meutim,
lagano-savijena, prethodno krekingovana arpi ispitna epruveta, koja je specificirana u
ASTM E 812 (Ref. 7) koja pokazuje dobru korekciju sa standardnom epruvetom, se
normalno koristi.
12-3.2
Metod ispitivanja obuhvata tri take isptivanja savijanja na zarezanim epruvetama.

Zamorna pukotina, specificirane duine se formira na korjenu V ljeba, da bi se simuliralo
prirodno djelovanje pukotine. Maksimalno optereenje u ovom ispitivanju se zapie i
nominalna jaina sa pukotinom se odredi prema ovoj vrijednosti kao i poetne dimenzije
epruvete. Prethodno kregovana lagano-savijena arpi epruveta je prikazana na ispitnom
fiksatoru nacrtanom na slici 12-3. Ona je izrezana iz uzorka elika termiki obraene
kontrolisane serije u veliini, koja je specificirana u ASTM E399 (Ref. 9).
12-4
ISPITIVANJE TVRDOE
12-4.1
SVRHA ISPITIVANJA
Identificirana tvrdoa, statikim ispitivanjem, odreuje plastini tok naprezanja u

materijalu. Penetratorom se pritiska u povrinu materijala sa mjerenjem sile. Penetracijom,
koja je u vezi sa silom, se mjeri tvrdoa.
Tvrdoa metala je u korelaciji sa jainom na kidanje i zbog toga se koristi za
usklaivanje sopstvenih procesa proizvodnje stavke. Ispitivanje tvrdoe na 100% projektila
se provodi, poslije zavrne termike obrade da bi se osigurao pripadajui stepen jaine na
kidanje za svaki toplo procesirani elik. Inicijalna ispitivanja se provode na
reprezentativnom uzorku od toplih, koji e biti procesirani kroz ciklus termike obrade. Ovim
ispitivanjima se provode mjerenja visoke i niske tvrdoe na uzorcima projektila. Dva
ekstermna se odaberu kao uzorci za ispitivanje zatezne vrstoe.
12-4
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 12-3
Stega sa epruvetom za ispitivanje savijanjem (Ref. 8)
Ako su mjerenja granice razvlaenja pri istezanju i izduenja prihvatljiva, ove

vrijednosti tvrdoe utvruju prihvatljiv stepen za ostatak termike serije, koja e biti sline
termike obrade.
12-4.2
Svako od nabrojanih ispitivanja koristi posebnu opremu za mjerenje. Ispitivanja koja su

prihvatljiva za komponente projektila su ispitivanja prema Brinelu i Rokvelu. Ispitivai
primjenjuju konstantno optereenje na utiskiva na ravnu povrinu radnog komada.
Optereenje se primjenjuje u specificiranom trajanju, poslije ega se mjere prenik ili dubina
utisnua. Proces Brinela koristi tvrdu elinu ili volframovu kuglicu za mjerenje prenika
utisnua, dok se pri mjerenjima dubine penetracije pri ispitivanju prema Rokvelu koriste oba
Brale utiskivaa (dijamantni konus osnove 120 stepeni) ili elina kuglica, mnogo manjeg
prenika od Brinelove kuglice. Razliite Rokvelove skale, koje se identifikuju prema skalnim
natpisima, se koriste prema promjenama utiskivaima i/ili optereenja. Izbor se vri na
osnovu rangova tvrdoe i debljine materijala koji se ispituje. Sada mnogi projektanti
zahtjevaju ispitivae sa automatskim digitalnim oitovanjem.
12-4.3
SPECIFIKACIJA ZAHTJEVA
Procesi za ispitivanje tvrdoe su definisani u ASTM E18, E10 i E103 (Ref. 2, 3 i 10) i
definisani su u stavci crtei.
12-4.4
EPRUVETE KOJE SE KORISTE
Ispitne epruvete za ispitivanje tvrdoe su po pravilu termiki obraene stavke u

procesu proizvodnje. Za kouljice projektila, neophodno je da ispitna povrina bude bez
zgure i /ili dekarbonizirane zone, i kao takva mala povrina je normalna osnova na povrini
koja e biti ispitana, ukoliko proces termike obrade dovoljno upravlja eliminacijom zgure i
dekarbonizacije. Ova ispitivanja se provode na proizvodnoj liniji. Uslovi za pripremu ispitnih
epruveta su specificirani u ASTM E18 (Ref 2).
12-5
MIL-HDBK-756 (AR)
12-4.5
REZULTATI ISPITIVANJA
Zbog toga to je tvrdoa indikacija mehanikih osobina napr. jaine na kidanje, granice
razvlaenja i izduenja, ona je korisno orue u odreivanju prihvatljivosti proizvoda bez
ispitivanja sa razaranjem. Ona se esto koristi kao unutar procesna kontrola za odreivanje
usklaenosti procesa proizvodnje, kao kontrola dobavljenog materijala i kao kriterijum
prihvatljivosti gotovih stavki.
Kombinacijom razliitih utiskivaa materijala, oblika i optereenja koji se koriste dobija
se iroka oblast vrijednosti, koje mogu biti primjenjene na veinu vrstih materijala, naprimjer
metala i plastike.
12-5
HEMIJSKE ANALIZE
12-5.1
SVRHA ISPITIVANJA
Svi materijali koji se koriste u proizvodnji projektila se dobavljaju u skladu sa

specifikacijom specificiranog hemijskog sastava unutar kontorlisaih granica; meutim,
neophodno je provesti hemijske analize za odreivanje usklaenosti. Elementi koji se mjere
su dati u svakoj specifikaciji; meutim, za ferine metale glavni elementi sadraja su
legirajui metali i neistoe, naprimjer, fosfor i sumpor. Za neferine metale, granice su
specificirane za razne elemente zavisno od toga da li su potrebne za pojedinu leguru.
Materijali za komponente projektila se dobavljaju sa vojnom certifikacijom hemijskog sastava.
12-5.2. OPREMA KOJA SE KORISTI
Hemijske analize moraju biti provedene prema standardnim hemijskim laboratorijskim
procedurama koje koriste kiseline, baze i ostale reagense propisane u ASTM E173 (Ref. 11).
Meutim, ovaj metod upuuje na povremene provjere, koje se izvode kod proizvoaa,
budui da veina proizvoaa projektila nema hemijsku laboratorijsku opremu.
Metoda spektografske analize metala se koristi umjesto mokre hemijske metode, zbog
toga to je ona jednostavna i brza. Zavisno od tipa instrumenta koji se koristi, metalni uzorak
se direktno izlae ili rastvara. Sa razvojem ovog tipa opreme i brzine sa kojom analiza moe
biti provedena metali koji su valjani koriste kao proces tehniku za kontrolu hemijskom
analizom u voenju prije topljenja, samo ako podeavanja aditivnim koliinama moe biti
uraeno, ako je neophodno.
Primjer hemijske analize, zahtjevane u procesu upravljanja i koja se provodi od strane
proizvoaa projektila je ona koja koristi absorbcioni spektrofotometar sa atominiziranim
gasom za odreivanje koliine eljeza u presovanjem navuenim vodeim prstenovima. (Vidi
raspravu u glavi 6).
12-5.3
Sve vojne specifikacije navode hemijske opsege za legirajue i/ili pratee elemente koji
su odreeni na izvaenom uzorku u toku ljevanja. Takoer specifikacije daju variranja, koja
su dozvoljena, kod analize proizvoda. Analiza proizvoda se provodi na dva uzorka materijala
koji su uzeti sa najisturenijeg dijela na vrhu polunog, ipkastog ili od sirovog eljeza
koritenog prvog ingota i sa dna polunog, ipkastog ili od sirovog eljeza zadnjeg
koritenog ingota u toplom stanju.
Svi metali se kupuju za proizvoae projektila, poslije analize koja je provedena i
potvrena od proizvoaa metala. Certifikati se obezbjeuju sa svakom termiki obraenom
isporukom i postaju dio istorije serije projektila.
12-6
MIL-HDBK-756 (AR)
12-5.4
PRIPREMANJE UZORKA
Redovno, uzorci za hemijsku analizu se obezbjeuju, kao izbuena ili mainski

obraena stavka.
12-5.5
Hemijskom analizom se obezbjeuje procentualni sadraj legirajuih i zaostalih

elemenata i mora biti uporeen sa zahtjevima specifikacije.
12-6
SLANI SPREJ
12-6.1
SVRHA ISPITIVANJA
Slani sprej ili slana magla je ispitivanje ubrzanom korozijom u kojem se uzorci izlau
finoj smjesi slanog rastvora. Ono se koristi za vlastitu ocjenu zatitnih koritenih prevlaka,
koje su specificirane od projektanta.
Ispitivanja traju u ispitnom periodu koji je naznaen prema stavki specifikacije.
12-6.2
OPIS OPREME KOJA SE KORISTI
Ispitivanje slanom maglom se provodi na uzorcima koji su postavljeni u komoru

posebno projektovanu za simuliranje uslova okoline. Komora zahtjeva slani rastvor u
rezervoaru, slanu maglu, atominizirane mlaznice za sprej rastvora, koje koriste vazduh pod
pritiskom, upravljanje grijanjem unutar komore i konzole ili nosae za dranje ispitnih
uzoraka.
12-6.3
ASTM B117 (Ref. 12), u kojem je zastupljen Federalni ispitni standardni metod br.
151b, definie ispitne zahtjeve za slani sprej. Ostali standardi koji se koriste su: za metod
ienja ASTM D609 (Ref. 13), specifikacija za pripremanja rastvora, ASTM D1193 (Ref. 14)
i metod mjerenja pH, prema ASTM E70 (Ref. 15). Veliina korozije koja je dozvoljena poslije
odreenog vremena izlaganja je specificirana od strane projektanta u stavki specifikacije.
12-6.4
PRIPREMANJE UZORKA
Stavke koje se koriste za ispitivanje se biraju sluajnim izborom iz gotove serije

komponenti i zbog toga predstavljaju itavu seriju. U specijanim sluajevima, koji se odnose
na veliinu i troak stavke, odreeno je da mogu biti uraeni ispitni panelni uzorci koji mogu
biti koriteni kao predstavnici zavrnog procesa, koji se koristi na zavretku stavke. Ovi
ispitni paneli se podvrgavaju procesu kroz zavrne operacije uporedo sa stvarnim stavkama
da bi predstavljali u cjelosti zavrne uslove.
12-6.5
Veina ispitivanja zahtjeva da stavke budu ostrugane na dati nain prije ubacivanja u
komoru da, bi se omoguilo mjesto poetka korozije.
Zatim se ispitni uzorak ispere u istoj takuoj vodi da bi se odstranili talozi soli i sue
komprimovanim vazduhom, a zatim se provjere na postojanje korozije. Nakon toga se obave
posmatranja da bi se odredila veliina korozione neispravnosti u skladu sa specifikacijom
ispitivanja, koja obuhvata ispitni materijal i veliinu korozionog prostiranja od izloenog
otkrivenog metala, sa utvrenom adekvatnom zavrnom obradom.
12-7
MIL-HDBK-756 (AR)
Ispitni zahtjevi sadre konstantan rad na kontrolisanoj temperaturi i konstantnu brzinu
sprejovanja za specificirano vrijeme. Svi parametri trebaju biti zapisani.
Svi ovi zahtjevi prezentiraju probleme, naroito one koji zadovoljavaju korozivnu
okolinu u kojoj svi oni djeluju pri radu.
Oni su rijetko direktna veza izmeu otpornosti na slani sprej i otpornosti na koroziju u
drugom mediju; meutim, prepreka specificiranom ispitivanju slanim sprejom je u tome to
one ne pokazuje irinu ivotnog vijeka stavke pod razliitim uslovima okoline u svrhu
poreenja. Meutim, podaci iz prolosti o koroziji okoline na ispitnim pozicijama, preko vijeka
trajanja stavke, trebaju biti zapisani i parametri premazivanja e biti utvreni da bi se
osigurala adekvatna potpuna servisna zatita projektila za period priblino od 20 godina.
12-7
OSTALA ISPITIVANJA
Projektant treba biti svjestan postojanja ostalih mehanikih osobina ili funkcionalnih
ispitivanja da bi mogao specificirati nedostatak zbog osiguranja prihvatljive proizvodnje
stavke. Neto od njih se spominje u poglavljima koja sljede.
12-7.1
HEMIJSKO NAGRIZANJE
Hemijski reagensi koji se koriste u procedurama mikronaprezanja prvenstveno djeluju

na materijal na granice zrna ili povrine pod uticajem naprezanja, da bi se olakalo
posmatrau da odredi usklaenost sa zahtjevima veliine zrna i struktura. Zahtjevi za
mikronagrizanje ukljuuju svaki kriterijum, kao iznos dekarboniziranosti ugljeninih elinih
materijala, iznos redukovanog perforiranja na aluminijumskim ipkama, i perifernog rasta
zrna magnezijuma, koje e prouzrokovati ekstruziju na najmanjoj temperaturi. Hemikalije se
takoer koriste za mikronagrizanje poprenog presjeka sekcija ipki poluga i sirovog eljeza
za odreivanje
usklaenosti sa specificiranim zahtjevima, sadravajui pouzdanost.
Makronagrizanje moe takoer biti zahtjevano da bi se osigurao tok zrna u kritinim zonama
projektila ili komponenti.
Proces makronagrizanja se provodi na ukupnoj veliini sekcije materijala, svaki metod
glaanja povrine sa minimalnom obradom na hladno je zadovoljavajui. Struganje sa otrim
alatima ili bruenje je prihvatljivo. Ako se zahtjeva fini detalj, uzorak treba biti zavrno
obraen sa abrazivnim papirom. Poslije pripreme povrine, mogu biti zahtjevani rastvarai za
ienje zaprljanosti uzorka. Mikronagrizanje se provodi na malim uzorcima izrezanim od
stavki, koje su u procesu ili su zavrno obraene. Ovi uzorci se obino postavljaju u
plastine, polirane valjke i nagrizaju za posmatranje pod mikroskopom.
Pri makronagrizanju, rezulati ispitivanja efekta nagrizanja rastvaraa na metalnu
povrinu se posmatraju i porede sa standardnim fotografijama, naprimjer, onim koje su date
u MIL-STD-1459 (Ref. 16). Pri mikronagrizanju, strukture posmatrane pod mikroskopom se
fotografiu i fotografije porede prema zahtjevanim standardima.
12-7.2
ISPITIVANJE NA PRITISAK
Kad je stavka - naprimjer granata M42, koja je pod pritiskom korisnog tereta projektila
M483, podvrgnuta pritisnom optereenju, vano je da bude ukljuen zahtjev za ispitivanje na
pritisak, da bi se osigurala tablina vrstoa stavke. U osnovi ispitivanje na pritisak je
suprotno ispitivanju na istezanje s tim to se ispitne epruvete, izlau sili pritiska, kao to je
prikazano na slici 12-4, bolje nego na silu, istezanja. Epruvete za ispitivanje, na pritisak
moraju biti iz zavrene stavke ili iz cilindrinog uzorka materijala, koji e biti koriten u
proizvodnji stavke (Ref. 17).
12-8
MIL-HDBK-756 (AR)
12-7.3
ISPITIVANJE NA SAVIJANJE
Ako je ekstremna deformacija stavke bitna, ispitivanje savijanjem mora biti propisano,
da bi se osiguralo da je stavka ili materijal sposoban za savijanje na specificirani ugao, bez
loma ili pojave prskotina za vrijeme trajanja procesa savijanja.
Slika 12-4. Leini blok sferinog sjedita koji se koristi u ispitivanju na pritisak (Ref. 17)
Kriterijum koji se najee koristi je ispitivanje poluvoenim savijanjem pri emu je
ispitna epruveta uvrena jednim krajem, a savijanje se vri preko ipke specificiranog
prenika, kao to je prikazano na slici 12-5, za osiguranje njenog savijanja sa specificiranim
unutranjim radijusom krivine, bez neispravnosti ili prskanja.
12-7.4
ISPITIVANJE JAINE NA UDAR
U situacijama u kojim e komponente biti podvrgnute iznenadnoj sili ili udaru, potrebno
je specificirani zahtjev za ispitivanje na udar ispitne epruvete, u pravilu prethodno zarezane,
koja e biti podvrgnuta iznenadnom udarcu, proizvedenom od kretanja date mase,
specificiranom brzinom, kao to je prikazano na slici 12-6. Ovom metodom je mogue
odrediti koliinu energije koju je apsorbovala epruveta kada je podvrgnuta sili lomljenja.
Za iste materijale, ispitivanje jaine na udar predvia eventualan krt lom na ekstremnim
temperaturama, bolje nego ispitivanje na istezanje (Ref. 19).
Slika 12-5- Poluvoeno ispitivanje savijanjem, jedan kraj uvren (Ref. 18).
12-9
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 12-6. arpi (jednostruko-traverzno) ispitivanje jaine na udar (Ref. 19)
REFERENCE
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
ASTM E8-86, Tension Testing of Metallic Materials, American Society for Testing and
Materials, Philadelphia, PA, January 1986.
ASTM E18-84, Rockwell Hardness and Rockwell Superficial Hardness of Metallic
Materials, American Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA, June 1984.
ASTM E10-84, Brinell Hardness of Metallic Materials, American Society for Testing and
Materials, Philadelphia, June 1984.
ASTM E384-84, Microhardness of Materials, American Society for Testing and
Materials, Philadelphia, July 1984.
MIL-HDBK-723A, Steel and Iron Wrought Products, 30. November 1970.
ASTM E813-81, A Measure of Fracture Toughness, American Society for Testing and
Materials, Philadelphia, PA, May 1981.
ASTM E812-81, Crack Strength of Slow-Bend, Preracked Charpy Specimens of HighStrength Metallic Materials, American Society for Testing and Materials, Philadelphia,
PA, September 1981.
ASTM E139-83, Conducting Creep, Creep Rupture, and Stress Rupture Test of
Metallic Materials, American Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA, June
1983
ASTM E399-83, Plane Strain Fracture Toughness of Metallic Materials, American
Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA, July 1983.
ASTM E103-84, Rapid Indentation Hardness Testing of Metallic Materials, American
Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA, August 1984.
ASTM E173-80, Conducting Interlaboratory Studies of Methods for Chemical Analysis
of Metals, American Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA, March 1980.
ASTM B117-85, Salt Spray (Fog) Testing, American Society for Testing and Materials,
Philadelphia, PA, August 1985.
ASTM D609-85, Preparation of Steel Panels for Testing Paint, Varnish, Lacquer, and
Related Products, American Society for Testing and Materials, Philadelphia PA, May
1985.
ASTM D1193-77, Reagent Water, American Society for Testing and Materials,
Philadelphia, PA, January 1977.
ASTM E70-77, pH of Aqueous Solutions With the Glass Electrode, American Society
for Testing and Materials, Philadelphia, PA, October 1977
12-10
MIL-HDBK-756 (AR)
16.
17.
18.
19.
MIL-STD-1459A, Macrograph Standards for Steel Bars, Billets, and Blooms for
Ammunition Components, 1. April 1986
ASTM E9-81, Compression Testing of Metallic Materials at Room Temperature,
American Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA, November 1981.
ASTM E290-82, Semiguided Bend Test for Ductility of Metallic Materials, American
Society for Testing and Materials, Philadelphia, PA, March 1982
ASTM E23-86, Notched Bar Impact Testing of Metallic Materials, American Society for
Testing and Materials, Philadelphia, PA, April 1986.
BIBLIOGRAFIJA
Annual Book of ASTM Standards, Section 3, Metals Test Methods and Analytical
Procedures, Volume 03.01, Metals-Mechanical Testing; Elevated and Low-Temperature
Tests, 1986.
Metals Handbook, Eighth Edition, Volume 1, Properties and Selection, American Society for
Metals, Metals Park, OH, August 1977.
Metals Handbook, Ninth Edition, Volume 2, Properties and Selection: Nonferrous Alloys and
Pure Metals, American Society for Metals, Metals Park, OH, November 1979.
Metals Handbook, Ninth Edition, Volume 13, Corrosion, American Society of Metals, Metals
Park, OH, September 1987.
Modern Steels and Their Properties, Fifth Edition, Bethlehem Steel Co, Bethlehem, PA 1959.
12-11
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE 13
DIMENZIONALNO KONTROLISANJE
Ovim poglavljem je dat kratak pregled raznih vrsta mjerne opreme i sistema, koji se
koriste za verifikaciju dimenzija, koje e biti dokazivane u toku procesa proizvodnje
komponenti i sklopova projektila ili aure metka.
13-1
UVOD
Informacija o dimenzijama, koja je data na crteu detalja, mora biti precizna i

kompletna. Ona mora biti adekvatna da bi se osigurali kontrolnici i sva druga mjerna oprema,
koja je naznaena direktno informacijom na crteu detalja i mora biti definisana bez
upuivanja na bilo koji drugi izvor informacije o dimenziji. Zatim, kontrolnici i druga specijalna
mjerna oprema, kada je tano naznaena na crteu detalja, moraju osigurati da su
komponente u sklopu i njihova funkcija, pravilni u sklopljenom proizvodu. Ispravke u
izreenoj svakoj informaciji trebaju biti jasne, saete i nedvosmislene i u redosljedu
kontinualne.
Dimenzionalno kontrolisanje je neophodno da bi garantovalo da e komponentni
dijelovi zadovoljiti svrhe projekta, meuzamjenljivost i funkciju. Dva dijela ne mogu biti
proizvedena egzatno jednaka, zbog toga je svaka dimenzija dijela specificirana sa
tolerancijom. Tolerancije su odreene prema trokovima svakog predmeta za iju funkciju je
dio projektovan, tehniki proizveden i kontrolisan. Openito ue tolerancije dijela poveavaju
trokove proizvodnje i kontrolisanja. Veliina granica svake dimenzije je apsolutna i
nedozvoljavaju za ispitnu i mjernu opremu tolerancije. Tolerancije neophodne za proizvodnju
trebaju biti reducirane prema troenju koje je odobreno i tolerancijama proizvoaa
kontrolnika koje se zahtjevaju za ispitnu i mjernu opremu. Tolerancije proizvodnje se obino
unaprijed reduciraju prema unutar procesnoj kontrolnoj opremi, koja se koristi na proizvodnoj
liniji. Ovom redukcijom se garantuje da e dijelovi, koji su kontrolisani unutar procesnom
opremom, proi ispitivanja sa zavrno-prijemnom kontrolnom opremom.
13-2
PREZENTACIJA RUNE OPREME KOJA SE KORISTI
Runa oprema mora obuhvatiti veinu oblika zavisno od toga gdje i ta oprema mora
dati. Unutar-procesna kontrolna oprema mora biti razliita od zavrno-prijemne opreme.
Mainski operator je potrebno da zna stvarne dimenzije oblika od kojeg e stavka biti
uraena, tako da se podeavanja procesa proizvodnje mogu uraditi. Unutar-procesna
oprema je uobiajene vrste sa direktnim oitavanjem, naprimjer, brojani indikatori,
mikrometri i nonijusi. Ostale vrste kontrolne opreme za mjerenje, koja se koristi su ravni ep,
navojni ep, rava, estar za mjerenje upljine, komparater, stega komore i ep. Oprema ove
vrste mora tano odrediti veliinu izmjerenog oblika. Zavrno-prijemna kontrolna oprema
redovno je graninog tipa, kojom se utvruje samo da je dimenzija, koja je kontrolisana u
dozvoljenim granicama. Proizvodna i zavrno-prijemna kontrolna oprema se moraju
razlikovati u projektu, koji zavisi od strunosti operatora, cijene i trajnosti opreme i
proizvodnih koliina.
13-1
MIL-HDBK-756 (AR)
Meutim, glavni rezon unutar-procesnih mjerenja je vrsta direktnog oitavanja za
grafiko crtanje dimenzionalnih trendova da bi se mogla preduzeti korektivna aktivnost, prije
poetka proizvodnje, izlaska iz tolerancije. Jedan primjer razlika bie zahtjev provjere
spoljnog prenika nekog dijela. Moe biti koriteno ravasto mjerilo sa bojanikom iji
brojani indikator e biti podeen sa glavnim epom i tada zapisanim stvarnim dimenzijama.
Mjerila graninog tipa, naprimjer, Ide okrugla mjerila i Ne ide fiksiranog ravastog mjerila,
e biti koriteni. Okruglo mjerilo je najvee mjere Ide: Ono mora proi slobodno preko
prenika, koji se kontrollie, jedino sa laganim pritiskom dodira. Prihvatanje sa ravastim
mjerilom garantuje sklapanje sa pripadajuim dijelom. Fiksirano ravasto mjerilo se koristi za
provjeru malih veliina ili u uslovima ovalnosti. Prenik, koji je kontrolisan, je prihvatljiv, ako
ravasto mjerilo moe biti u potpunosti primjenjeno za prenik u svakoj taki. Mjerila sa
punim prstenom i ravasta mjerila su trajna, laka za koritenje i jeftina. Ravasta mjerila sa
brojanikom ne zahtjevaju toleranciju proizvoaa mjerila niti troenje koje je dozvoljeno za
okrugla i ravasta mjerila, tako da ona dozvoljavaju koritenje veih tolerancija proizvodnje.
Kontrolna oprema, sa tanim oitovanjem je neophodna za proizvodne linije, ispitne koliine i
ostale uslove za koje veliina mora biti poznata ili dokumentovana. Granina mjerila su
najmjenjena za zavrni prijem gdje se uzorkovane koliine kontroliu kod prijema.
Kombinacije direktnog oitavanja i graninog tipa koje su automatizirane e biti koritene
kada moraju biti kontrolisane velike koliine dijelova, a troak automatizirane opreme bude
opravdan sa vrlo velikim proizvodnim koliinama i/ili kod zahtjeva 100% kontrolisanja. Na
slici 13-1 je prikazano 10 osnovnih mjerila. MIL-HDBK-204 (Ref. 1) pretresa koritenje,
sposobnost i ogranienja ovih mjerila.
13-2
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 13-1. Deset osnovnih mjerila
13-3
MIL-HDBK-756 (AR)
13-3
SADANJA AUTOMATIZACIJA
13-3.1
OPREMA ZA AUTOMATSKO KONTROLISANJE
Koritenje automatskih kontrolnih sistema (AIS) je u velikom porastu u zadnjoj dekadi,

zbog preciznosti zahtjeva na proizvodnoj traci, ekonomskih benificija - bez odbacivanja
proizvodnje, prednosti u upravljanju unutar procesa i potrebe za dranjem automatskih
maina sa vrlo kratkim proizvodnim ciklusima. Zahtjevi za posjedovanjem AIS su rezultati
zadnjih tehnologija provoenja kontinuiteta kontrolisanja, koje ukljuuju brzo izvravanje
kompjuterom, logiku i upravljanje. Jedino se ne moe automatskim kontrolnim sistemom
mjeriti ili kontrolisati zahtjevani parametri mase proizvedenih proizvoda, ipak on moe brzo
signalizirati proizvodnim operatorima ili opremi odgovarajuu aktivnost, baziranu na ovim
mjerenjima.
AIS mogu biti kontaktnog ili nekontakntog tipa. Alatne sonde, kontaktnog tipa su
diskutovane u poglavlju 13-3.2. Primjer za nekontaktni tip je optika oprema, kod koje stavka
prolazi izmeu kamere i svjetlosnog izvora i poznata osnovna mjera se hrani kroz enkoder
koji je spojen na kompjuter preko kabla i interfejsnih modula. Kompjuter mora komunicirati sa
procesom, operatorima ili udaljenim sistemom za kreiranje sposobnosti selektiranja,
odbacivanja i stepena gotovosti proizvoda. Tipini sistem sadri kameru enkoder, svjetlosni
izvor, interfejs maine, interfejs operatora i kompjuterski sistem (Ref. 1).
Kompjuterom podrani kontrolni sistemi (CAIS) mogu se sastojati od pozicionirajuih
kontrolera, osjetljivosti ureaja, signalnih generatora, ureaja za produkciju i zahtjevanih
hardvera i softvera, neophodnih za upravljanje kompletnim sistemom. Konfiguracija
sposobnosti i funkcije hardvera i softvera su tako integrirani i raznovrsni da je bitno smatrati
kombinaciju hardvera i softvera sistemom u projektovanju ili biranju CAIS-a.
13-3.2
UNUTAR-PROCESNO KONTROLISANJE
Unutar-procesno automatizirano kontrolisanje (AI) obuhvata monitoring proizvoda koji

e biti oblikovan ili mainski obraivan i signalizira stopiranje, resetovanje ili ponovno
podeavanje procesa za dranje proizvodnih parametara unutar tolerantne zone. Ovaj
sistem pomae da se eliminie potreba za doradom, da raste proizvodnja bez odbijanja, da
se omogui zatvoreno upravljanje proizvodnim parametrima. Idealna situacija je sposobnost
provoenja kontrolisanja na svakom komadu opremom bez opadanja brzine proizvodnje.
Sonde alata i sonde radnog komada ine sastavni dio automatskog unutar-procesnog
kontrolisanja. Ove sonde, kada ine dio kompjuterskog numerikog upravljanja (CNC)
strugom, mogu automatski osjetiti troenje alata i dimenzije radnog komada i automatski
uzeti u obzir potrebne popravke zbog alata.
13-4
BUDUNOST KOMPJUTERIZOVANE PROIZVODNJE
13-4.1
KOMPJUTEROM PODRANA PROIZVODNJA
Mnogi ugovarai koriste CAM-ove, koji su integrirani sa kompjuterski podranim

projektom (CAD). Kad je proizvodno osoblje obuhvaeno u projektni proces, skupni CAD i
CAM podaci baze mogu biti utvreni i mogu rezultirati u smanjenju rizika u tranziciji od
razvoja proizvodnje. Skupni podaci baze izmeu projektnih i proizvodnih funkcija imaju
visoku potencijalnu isplatu u proizvodnom kvalitetu i produktivnosti. Koristei kompjutere za
upravljanje proizvodnim operacijama (fabrikacije, sklapanja, ispitivanja i kontrolisanja) i
ukupni podaci o prostoru radionice mogu poveati produktivnost, smanjiti povrinu prostora
radionice i poboljati kvalitet proizvoda.
13-4
MIL-HDBK-756 (AR)
13-4.2
BUDUA PRIJEMNA KONTROLNA PROCESNA OPREMA
Budui da projektili postaju sve vie sofisticirani i da zahtjevaju visok stepen tolerancije
upravljanja i da koriste vie robotizirane proizvodne procese projektni, proizvodni i procesni
inenjeri trebaju da znaju tanost mjerenja opreme koja se upotrebljava da bi se mogla
primjeniti za proizvodnju i ispitivanje municijskih komponenti, koja mora biti integralni dio
proizvodne linije. Primjeri za to su:
1.
Slika analizatora moe biti koritena bez kontaktiranja zbog kvantitativne
provjere mikrostrukture materijala, naprimjer; metala i legura. Izvjesna oprema je sposobna
za donoenje 30 miliona binarnih rjeenja u sekundi.
2.
Sfere rubinove boje ili optiki senzori, sonda uzorka i relejna informacija za
kompjuter, skupljaju podatke i porede ih sa mjernim prametrima.
3.
Elektronski upravljani mikroskopski mjerni instrumenti, na izvjesnim
rastojanjima, sa laserskim autofokusom i akustinim mikroskopom, koriste ultrazvune eho
signale za oslukivanje ispod povrine.
4.
Maine za koordinatno mjerenje (CMM-ovi) su kombinacija mehanike i
elektronike i predstavljaju optimalan odgovor za efikasnost, dimenzionalne kontrole visoke
preciznosti. Ove maine mogu biti koritene za mjerenje kontrolnika, matrica, kuita,
komponenti rakete i projektila, alata svih vrsta, i dijelova matrinog injekcionog ljevanja.
CMM temeljno ispitivanje moe biti definisano u vidu stalnog kontakta sa radnim komadom,
kreui se duinom sa prethodno odreenom brzinom odravajui stalnu silu sondiranja, bez
obzira na ugao kontakta. CMM-ovi su sposobni za kordinatno mjerenje, visokom brzinom i
visokom preciznou, oni poveavaju pouzdanost i ponovljivost i smanjuju proizvodno
vrijeme i kart.
REFERENCE
1.
MIL-HDBK-204A, Design of Inspection Equipment for Dimensional Characteristics.
BIBLIOGRAFIJA
DSAH 8200-1, AR 702-4-1, AFP74-17, Defense In-Plant Quality Assurance Program, August
1976.
MIL-STD-110A, Gage, Plug, Plain Cylindrical, Go, 17 September 1962.
MIL-STD-111A, Gage, Plug, Plain Cylindrical, Not Go, 8 February 1990.
MIL-STD-112A, Gage, Ring, Plain, Go, 28 August 1964.
MIL-STD-113A, Gage, Ring, Plain, Not Go, 17 September 1962.
MIL-STD-118, Gage, Snap, Plain, Adjustable, 1 November 1962.
MIL-STD-133B, Gage, Plug, Plain Cylindrical, Go for Minor Diameters of Standard Class of
Internal Thread, 15 March 1963.
MIL-STD-134B, Gage, Plug, Plain Cylindrical Not Go, for Minor Diameters of Standard Class
od Internal Thread, 15 March 1963.
13-5
MIL-HDBK-756 (AR)
POGLAVLJE14
ISPITIVANJE BEZ RAZARANJA
Ovo poglavlje osigurava generalnu raspravu za ispitivanje bez razaranja (NDT), koje
se primjenjuje za metalne dijelove projektila. Ove metode se koriste posebno za utvrivanje
nevidljvih i za poveanje vidljivih dubokih kritinih nedostataka u metala.
14-1
UVOD
Prema definiciji, znaaj rada bez razaranja je u tome, to ispitivanje, kontrolisanje ili
procjenjivanje ne uzrokuje oteenje ili umanjuje upotrebljivost.
Svrha ovog poglavlja je da opie teoriju i ispitivanje NDT metodama, koje mogu biti
primjenjene za utvrivanje raznih vrsta diskontinuiteta, koji mogu uticati na vrstou projektila
i zbog toga prouzrokovati katastrofalan sluaj.
Gore pomenuti diskontinuitet ili kritini nedostatak se definie kao nedostatak, koji je
iskustveno i prosudbom utvren, koja vjerovatno moe da rezultira u opasnosti ili nesigurnim
uslovima koritenja od strane pojedinaca, na osnovu ega zavise ili odravanje proizvoda ili
je mogue smanjenje taktikih performansi vieg sklopa stavke (Ref. 1). Veza izmeu
razliitih metoda NDT-a i njihovih sposobnosti i ogranienja, koji se primjenjuju za utvrivanje
specificiranog diskontinuiteta e biti predstavljen sa specifinim primjerima naina ovih
ispitivanja i procedurama koje se primjenjuju za metalne dijelove projektila. Pri izboru NDT
metode za procjenjivanje specificiranog diskontinuiteta, trebaju biti na umu NDT metode,
koje mogu zamjeniti svaku drugu i obrnuto da NDT metode mogu biti sposobne za
provoenje istog ispitivanja. Izbor jedne metode u odnosu na ostale, se bazira na osnovu
varijabli, naprimjer, vrste i porijekla diskontinuiteta, procesa proizvodnje materijala, fizike
osobine materijala, pristupanosti artikla, nivoa pristupanosti koji se eli, zahtjevane opreme
i cijena.
14-1.1
KRITERIJUM ISPITIVANJA BEZ RAZARANJA
Projektant stavke koja e biti ispitana je odgovoran za uspostavljanje kriterijuma

prihvatljivosti. U pogledu prskotna, kritina veliina prskotine, koja je definisana kao ona koja
uzrokuje oslabljenje u prisutnosti specificiranog naprezanja, moe biti odreena analizom
mehanikog loma. Ovo je raspravljano u poglavlju 12-3. Zbog toga, kritina veliina prskotine
utie na granicu razvlaenja materijala i potrebno je da se ona ispita, da bi se osigurala
minimalna granica razvlaenja, koja zadovoljava. Standardnom praksom se odreuje granica
razvlaenja razarajuim ispitivanjem na zatezanje, malog uzorka, iz termiki obraene serije.
U izvjesnim sluajevima smatra se neophodnim da se provede 100 NDT i primjenjuju se
metodi, koji su ovdje dati.
14-1.2
NDT METODI, KOJI SE PRIMJENJUJU ZA METALNE DIJELOVE PROJEKTILA
Metode, koje e biti koritene su (zvjezdicama oznaene ispitne metode najvie

koritene):
1.
Akustina analiza
2.
Vrtlona struja*
3.
Elektro-optiki sistem kontrolisanja upljina
4.
Hidrostatiki pritisak*
5.
Teni penetrant*
6.
Magnetno fluksno proputanje*
14-1
MIL-HDBK-756 (AR)
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
14-2.
Magnetni prah*
Optika holografija
X i gama radiografsko zraenje
Ultrazvuk*
Elektromagnetno-akustini pretvaraki sistem
Vizuelna*
Pritisak vazduha
X zrana difrakcija
ISPITIVANJE PROPUTANJA (LT)
Diskontinuitet ili prolaz kroz koji fluid curi ili natapa (vlai) se definie kao mjesto
proputanja. Koliina fluida u jedinici vremena koja procuri kroz mjesto proputanja ili mjesta
proputanja je brzina proputanja pukotinu ili pukotine je pukotinska brzina. Kompletan
spisak LT termina, vidi u Ref. 2.
LT se koristi za utvrivanje proputanja fluida kroz zid ili spoj kontejnera. U sluaju
komponenti projektila, proputeni vrui gas moe prouzrokovati prijevremenu inicijaciju
eksploziva ili barutnog punjenja. Zahtjevi za stvarnu brzinu proputanja moraju biti
ustanovljeni, bazirani na procjeni stavke i njene okoline koritenja i moraju ukljuiti unaprijed
predvieni ivotni vijek.
LT se normalno primjenjuje na gotovoj, u stalae obloenoj komponenti ili sklopu, prije
farbanja. Normalno, kada e kovanjem biti proizvedena komponenta, postoji krajnje mala
vjerovatnoa da e se proputanje razviti kroz zid, izuzev za cijev (prekid toka zrna normalno
na zavrno obraenu sekciju dna), koja se moe pojaviti kroz dno kouljice projektila.
Curenje kroz dno projektila se redovno zatiuje zavarivanjem ploe na dno na zadnjem
kraju, kao to je opisano u poglavlju 4-2.1.8.4.
Put vjerovatno mogueg pojavljivanja crenja, e biti na spoju izmeu dvije sekcije
projektila, naprimjer, spoj oivala kouljice ili dna kouljice, koji nosi teret projektila.
Uobiajenom procedurom se utvruje razlika pritiska izmeu unutranjeg i vanjskog
kontejnera, koji e biti ispitivan. Indikacija curenja mora biti direktna, naprimjer, posmatrajui
pojavljivanje fluida na povrini niskog pritiska. (Kapljice ili teenje tenosti) ili mjehurove gasa
koji se isputaju kroz fluid, ako je jedinica u toku ispitivanja (UUT) uronjena. Moe biti i
indirektna, naprimjer, biljeei promjenu pritiska unutar UUT ili u okolnoj komori, koristei
osjetljivi mjera protoka, koji je osjetljiv na fluidni protok ili koristei zvuni detektor za
sluanje isputanja gasa. Direktnije, meutim, se koristi traserni gas, naprimjer, helijum
kojeg fluid i poseban detektor osjea prije nego to e helijum procuriti na spoju.
Primjer metode fluidnim protokom je pokazan na slici 14-1, koja ilustruje ispitnu
opremu, koja se koristi na ispitivanju curenja na spoju oivala kouljice noseeg dijela
projektila, naprimjer 155 mm M483A1. Vazduh je komprimovan u upljinu zaptivenog sklopa
kroz ep koji je uvrnut u navoj upaljaa i ovaj pritisak se dri u toku ispitivanja. Poslije
specificiranog vremena mjera pritiska, koji je uvren na ispitnu komoru, se posmatra.
Ukoliko je razlika vea od dozvoljene specifakcijom, stavka se odbacuje.
Za odreivanje integriteta projektila, za hemijski agens granate se koristi gas helijum,
koji se uvodi unutar kouljice projektila kroz ep, koji zaptiva navojnu povrinu upaljaa. Na
helijum osjetljivi mirisni detektor se koristi za kontrolu curenja kroz zidove projektila.
14-3
KONTROLISANJE MAGNETNIM PRAHOM (MPI)
MPI se koristi za utvrivanje diskontinuiteta na ili blizu povrine feromagnetnog

materijala, oni koji se jako influiciraju magnetnim poljem. Takvi materijali su eljezo, elik,
nikl, kobalt i serije 400 nerajui elik.
14-2
MIL-HDBK-756 (AR)
Ispitni medijum, koji se koristi, se inducira megnetnim poljem. Polje se izoblii prema
prisutnosti diskontinuiteta, prouzrokujui linije magnetnog fluksa na projektovanoj vanjskoj
povrini dijela i privlaei fino rasporeene feromagnetne estice (osjetljivi detektor).
Prisutnost akumuliranih estica na povrini sa diskontinuitetom, uspostavlja indikaciju. Propis
je da, posmatra koji posmatra sve indikacije i vri ocjene u skladu sa zahtjevima vaee
specifikacije, koji mora utvrditi duinu, irinu i dubinu ili prisutnost neispravnosti, ono to nije
prihvatljivo, mora biti za to obrazovan. Magnetisanje mora biti primjenjeno tako, da su
magnente fluksne linije u dijapazonu od 45 do 90 stepeni na pravac diskontinuiteta koji se
utvruje. Meutim, da bi se osigurala detekcija kontinuiteta u svakom pravcu, neophodno je
da se magnetisanje vri u dva pravca pod pravim uglom za svaki drugi. Kouljica projektila
mora biti kruno magnetisana. (Magnetno polje ili linije magnetnog fluksa krue cirkularno
oko obima granate pod pravim uglovima u odnosu na osu), primjenjujui megnetnu struju u
tipskom magnetnom prahu ispitne maine, kao to je prikazano na slici 14-2. Ova procedura
je zadovoljavajua za uzduno orjentisane diskontinuitete ili one koji su blizu povrina. Za
utvrivanje diskontinuiteta koji je orjentisan u smjeru obima, takoer je neophodno da se
postavi kouljica projektila u obuhvatajui zavoj, koji indikuje uzduno magnetno polje u
projektilu.
Feromagnetne estice mogu biti obojene (magnofluksni metod) - izabrane su za
maksimalni kontrast sa bojom ispitnog dijela - ili mogu biti fluoroscentne (magnetno oareni
metod). One moraju biti upotrebljene suhe (suhi metod) ili u tenoj suspenziji (mokri metod).
Suhi prah se primjenjuje napraivanjem povrine magnetisane stavke i najbolji je za
podpovrinske diskontinuitete, grube povrine, naprimjer, mainski neobraene odlivke,
otkivke i varove, za podruja konvencionalnog koritenja i vrlo velike stavke.
Slika 14-1. Popreni presjek tipinog ureaja za mjerenje promjene pritiska
Slika 14-2. Maina za ispitivanje magnetnim prahom
14-3
MIL-HDBK-756 (AR)
Tene suspenzije se koriste za sprejovanje, naljevanje ili uranjanje dijela. Teno
sredstvo je voda sa odgovarajuim ovlaivaem, korozionim inhibitorom, agensima protiv
pjenuanja i gljivica, kerozin ili lako ulje.
Mokri metod se provodi za visoko osjetljive male diskontinuitete i da bi se osigurala
njihova detekcija mora biti sprovedeno odgovarajue osvjetljivanje. Za fluoroscenciju estice,
ultravioletna svjetlost treba biti adekvatnog intenziteta na kontrolisanoj povrini, a kabina
mora biti tamna, kad je mogue.
Ovdje su primjenjene dvije osnovne metode sa esticama: metod kontinuiteta i metod
ostatka. U metodi kontinuiteta magnetizirajua struja tee. U metodi ostatka, tok struje se
ukljuuje i prekida; estice se preusmjere i privuku zaostalim magnetnim poljem u dijelu.
Metoda kontinuiteta je uvijek vie osjetljivija u detekciji i indikaciji prisutnosti
diskontinuiteta zbog toga to je magnetno polje uvijek jae od prisutne magnetizirajue
struje, nego kada je ona prekinuta. Kod rada sa nisko ugljinim elicima i ostalim
materijalima sa niim magnetnim zadravanjem, osnovna za koritenje je metoda
kontinuiteta. Metoda ostatka moe biti koritena za visoko otporne elike, naprimjer srednje
ugljenine i legirajue elike.
Poslije koritenja estica i strujnog magnetisanja i zaustavljanja strujnog toka, viak
estica, naprimjer onih, koje nisu athezovane za indikaciju se odstranjuje laganim puhanjem,
onim za odstranjivanje kod suhe metode ili onim uobiajenim za drenano odvajanje kod
mokre metode. Sljedeom operacijom se vri provjera od strane obuenog kontrolora za sve
indikacije. Sve indikacije se u potpunosti ocjenjuju u skladu sa zahtjevima specifikacije. Svaki
zahtjev mora ukljuiti minimalnu duinu, koja se smatra odbacivom. Zato to se dubina
indikacije ne moe odrediti, esto je potrebno obrusiti mjesto indikacije do izvjesne dubine,
naprimjer 0,127 mm (0,005 ina), tako da veina preostalog dijela bude unutar dimenzija sa
crtea, koji se ponovo kontrolie. Ako se indikacija ponovo ne pojavi dio moe biti prihvaen.
Stavka se zatim demagnetie i oisti za naredne operacije.
Prezentovane primjene, obuhvataju veinu 155 mm i 8-innih projektila. U svim
sluajevima, ispitivanja se provode na 100% proizvoda i zahtjeva se kontrolisanje spoljnih i
unutranjih povrina.
14-4
HIDROSTATIKO ISPITIVANJE (HIDROISPITIVANJE)
Hidrostatiko ispitivanje (HT) se koristi za napregnute posude, nivoa koji je jednak ili
prelazi nivoe naprezanja koji se oekuju prema iskustvu u toku koritenja. Ako jedinica koja
je izloena ispitivanju, izdri ispitivanje, postoji znatna sigurnost da e izdrati i pri koritenju.
Hidroispitivanje nije strogo odreeno u normalnoj klasi NDT, zbog toga to neispravnost u
UUT-u daje takvu katastrofinost, naprimjer, tipino, pojedinano lomljenje. Meutim ovo
ispitivanje je ovdje ukljueno, zbog toga to UUT koju izdri je sposobna za koritenje.
Tipino, ispitivanja se primjenjuju za mainski obraene kouljice projektila, kouljicu
bojeve glave ili komoru raketnog motora. UUT se spaja sa hidraulinim izvorom visokog
pritiska. Ukoliko se zahtjeva, otvorena mjesta u kouljicama projektila se zaptivaju. UUT se
puni sa fluidom, obino sa vodom sa dodatnim korozionim inhibitorom i pritisak se podie na
ili malo vie od specificiranog nivoa. UUT se zatim dri za specificirano vrijeme, obino
izmeu 5 i 15 sekundi. Ako su ovi uslovi zadovoljeni, UUT se prihvata; ako pritisak nije
dostigao ili nije odravan za minimalno zahtjevano vrijeme, UUT se ne prihvata.
Generalno, maksimalno naprezanje koje je primjenjeno, je 75% od granice razvlaenja
materijala. Ova vrijednost moe biti odreeno teoretskom analizom naprezanja projekta
stavke. Prepouruuje se takoer da bude obezbjeen reprezentativni uzorak sa mjerilima
zaostale deformacije i da bude provedeno fiziko ispitivanje za verifikaciju teorije.
14-4
MIL-HDBK-756 (AR)
Oekivana naprezanja pri stvarnom koritenju stavke se odreuju matematikim
nainima, koritenjem kompjuterskog programa konane elementarne analize. Kada se
upotrebljava stvarni hardver poeljno je da se obezbjedi u velikoj mjeri podaci o veliini
deformacije od ispitivanja gaanjem, koja koriste telemetrijske metode za prenos informacije
na mjesto skupljanja podataka. Naprezanje, koje je odreeno metodom mora zatim biti
uporeeno sa efektima hidroispitivanja za odreivanje koliko su segmenti UUT-a adekvatno
nepregnuti. Ove zone ne mogu biti ispitane nekom drugom NDT metodom.
Moe biti uoeno od poreenja naprezanja pojasa istezanja koje je indikovano zbog
HT na naprezanje od ispaljenja, kao to je prikazano na slici 14-3, HT obezbjeuje
adekvatno ispitivanje pod visokim pritiskom, ali ipak ne prelazi specificirane zahtjeve za
bojevu glavu 155 mm M549 (Ref. 3).
14-5
ISPITIVANJE VRTLONOM STRUJOM
Ispitivanje vrtlonom strujom je proces elektromagnetne indukcije malih elektrinih

struja u elektrino provodljivom uzorku i posmatrajui promjene u efektima, koje su
prouzrokovane ovim strujama u elektromagnetnim poljima. Svaka promjena pod uticajem
indukcije vrtlonih struja, njen tok u materijalu i reakcija na njeno elektromagnetno polje je
potencijalna ispitna varijabla.
Vrtlone struje se kreu krunim smjerom. Ako postoji diskontinuitet u ispitnom uzorku,
smjer vrtlone struje e biti distorzovan. Ova distorzija e promjeniti magnetno polje vrtlone
struje, njegov geometrijski oblik. Kod ove promjene u geometrijskim pojavama, magnetno
polje zavoja e biti suprostavljeno na suprotan nain i promjena magnetnog polja e biti
indikovana.
Kod ispitivanja vrtlonom strujom, postoje tri osnovne vrste zavoja: sondni, zavoj za
unutranju povrinu i zavoj za spoljnu povrinu. Kod sondnog, koji se koristi za detekciju
pukotine u ferinom materijalu sekundarni zavoj mora biti koriten za vezu sa njim. Vrtlona
struja e detektovati diskontinuitet, naprimjer, prskotine, ukljuke, termiku obradu metala,
legiranje, dimenzionalne promjene i magnetnu propusnost, ipak one nee praviti razliku
izmeu proputanja i neispravnosti.
Penetracija vrtlone struje je zavisna o dvije stvari. Prva je provodljivost ispitnog uzorka
i druga, uestalost vrtlone struje. Kod koritenja vrtlonih struja, vai, visoka uestalost,
mala penetracija i niska uestalost, velika penetracija.
Tipino osnovno kolo je Wheatstone-ov most, koji je prikazan na slici 14-4. U ovom
kolu mosta, A3 proizvodi jednako impedanci ispitnog zavoja. Poetni uslovi balansiraju
varirajui od A1 do jednako A2. Struja koja prolazi kroz amplifikator je tada nula. Svaka
promjena u provodljivosti, ili propusnosti ispitanog predmeta u odnosu na standardnu,
prouzrokovana je prisutnosti diskontinuiteta, prekidanjem vrtlone struje ili variranjem
sastava, debljine, uslova termike obrade ili slino, i na kraju utie na tok struje kroz
amplifikator. Povezana instrumentacija, naprimjer, mjerila, tampane kartice, zapisivai ili
oscilografi, moe pokazati amplitudu i fazu struje. Standardnom referencom se omoguuje
postavka granica odbacivanja.
Vrtlone struje mogu biti koritene za odreivanje debljina neprovodljivih prevlaka na
metalu, jer magnetno polje zavoja penetrira metal i razliitost prevlake prouzrokuje promjenu
u rastojanju ispitne sonde od komada. Ovaj fenomen se smatra uticajnim i on e biti openito
koriten u kontrolisanju premaza i galvanizacije.
14-5
MIL-HDBK-756 (AR)
Slika 14-3. Poreenje naprezanja pojasa istezanja bojeve glave 155 mm M549 RAP
Slika 14-4. Pojednostavljeno kolo mosta

Kontrolisanje prskotina primjenom struje, ukljuuju sva nosea mjesta sa
aluminijumskom osnovom na svim projektilima 155 mm.
Takoer ovo ispitivanje provodljivosti zajedno sa ispitivanjem Rokvelove tvrdoe,
osigurava osnov za pravilnu termiku obradu.
14-6
MIL-HDBK-756 (AR)
14-6.
ULTRAZVUNO ISPITIVANJE
Ultrazvuk je definisan kao mehanika energija opsega ispod 20.000 Hz. Ova
mehanika energija je posebna za prenose kroz debele materijale, onu koju je mogue da
proizvede ultrazvuni detektor greaka.
Ultrazvuk proizvodi niskoenergetske visoko-frekventne mehanike vibracije ili zvune
talase koji se ire u materijalu, koji se ispituje. Ovi talasi reflektuju od geometrijski
ogranienih mjesta ili od drugih ogranienja, naprimjer, onih koji su formirani od prskotina
pukotinske fuzije, poroznosti ili ukljuaka.
Generalni principi, koji su koriteni u ultrazvunom ispitivanju su slini onima u zvunim
i radarskim eho rangiranim tehnikama. Oprema koja se koristi je konvencionalna eho
rangirajua instrumentacija i u nju su ukljuena elektronska kola za generisanje elektrinih
signala. Pretvara oblika je ureaj koji emituje zvuk na ispitivani objekt i prima reflektovani
zvuk, koji je emitovan. Pretvara oblika takoer preobraava elektrine signale u mehanike
vibracije ili zvune i povraa preobraene zvune ehoe u elektrine naponske impulse.
Dodatno kolo pojaava, oslabljene povratne signale i prikazuje ih na katodnu cijev.
Ultrazvuni talasi slino svjetlosnim talasima, imaju tri osnovne karakteristike; da se
prenose pravolinijski; da se reflektuju od diskontinuiteta u sredini kroz koju prolaze; i da su
podvrgnuti refrakciji kada prolaze sa jedne sredine na drugu. Oni se razlikuju od svjetlosnih
talasa u tome to se mogu prenijeti kroz vazduh i moraju biti spojeni sa materijalom koji se
ispituje. Kod uvoenja zvune energije u ispitivanje materijala, sav vazduh mora biti
odstranjen, izmeu pretvaraa oblika i povrine materijala koritenog vezivnog sredstva.
Veina vezivnih sredstava, koja se koristi su: voda, motorno ulje i glicerin.
Kod cilindrinih i koninih stavki, naprimjer, kouljice projektila i bojeve galve, koje e
biti kontrolisane, opremom se omoguuje rotacija kouljice, a pretvara oblika se kree
aksijalno za kontrolisanje poetne zapremine elika. Slina pravila mogu biti primjenjena za
bazne povrine. Slikom 14-5(A) prikazana je tipina postavka ispitivanja projektila.
Slika 14-5 ema ultrazvunog ispitivanja poprenog presjeka
14-7
MIL-HDBK-756 (AR)
Slikom 14-5(B) nacrtan je nedostatak, koji se moe pojaviti izmeu taaka na
radarskom ekranu koji su prouzrokovani od obe povrine poprenog presjeka, koje e biti
posmatrane.
Zbog prirode ultrazvunih talasa uslov za povrinu komada, koji e biti ispitan je
znaajan. Ako je povrina previe hrapava, ultrazvuna energija moe biti preneena
zadovoljavajue. Openito, bolji prenos e biti za glatku povrinu materijala.
U nizu specifinosti koje su adekvatne svakom ultrazvunom ispitivanju, osnovno je da
se koriste standardi za svrhe definisanja performanse opreme za sluaj male pukotine, koja
se smatra znaajnom.
Bazirano na podacima koji su dobijeni analizom mehanikog loma, kritina veliina
pukotina se odreuje i duplicira u dijelu uzorka za odreivanje osjetljivosti postavljenog
zahtjeva za ultrazvuno ispitivanje.
Standardna procedura ultrazvunog isptivanja, mogue je da zadovolji iroku oblast
prihvatanja prema podacima koji su specificirani standardom istog materijala, od kojeg je dio,
koji e biti ispitan.
U ovom standardu su ukljuene, vjetaki napravljene, neispravnosti poznate
dimenzije, konfiguracije u obliku horizontalno izgraenih upljina kojima su oznaene irina i
dubina, ispod ispitne povrine. Osjetljivost instrumenta mora biti definisana, koja je jednaka
specificiranoj upljini, prikazane itljivom indikacijom. Ovaj standardni uzorak treba biti
koriten za utvrivanje periodine osnovne kontrole i/ili ispravnosti kalibracije.
Prednosti ultrazvunog ispitivanja su:
1. Metod unutranjeg kontrolisanja.
2. Moe biti prilagoena za debele i tanke panele.
3. Krajnja osjetljivost za veinu promjena na uzorku: poroznost, raslojavanje,
mikroprskotina, geometrija, promjene gustine, veliina zrna ili vlakna i orjentacija.
Mane su:
1.
2.
3.
4.
Nelinearni odgovori (promjenljivi omjer izmeu veliine greke i veliine indikacije)

Ponekad veoma osjetljiv (ne moe biti odvojen eljen parametar)
Ograniene geometrijom i hrapavosti povrine
esto moraju postojati specijalni standardi.
REFERENCE
1.
2.
3.
MIL-STD-105D, Sampling Procedures and Tables for inspection by Attributes, 20

March 1964.
ASTM E425-85, Metal Test Methodes and Analytical Procedures, Standard Definition
of Terms Relating to Leak Testink, 31 May 1985.
Philosophy and Implementation of Nondestructive Testing for Artillery Projectile Metal
Parts (155-mm, 175-mm, and 8 in.), Product Assurance Directorate, US Army
Armament Research and Development Command, Dover, NJ, 16 Avgust 1979.
14-8
MIL-HDBK-756 (AR)
BIBLIOGRAFIJA
Annual Book of ASTM Standards, Volume 03.03, Metals Test Methods and Analytical
Procedures, Metallography; Nondestructive Testing, 1986.
Robert C. McMaster, Ed., Nondestructive Testing Handbook, The Ronald Press Co., NY,
1963.
J. William Marr, Leakage Testing Handbook, General Electric Research and Development
Center, Schenectady, NY, June 1967.
Nondestructive Testing, A Survey, Technology Utilization Office, National Aeronautics and
Space Administration, Washington, DC, 1973.
Nondestructive Testing Handbook, Advanced Systems and Technoogy Branch, Quality
Engineering Division, Product Assurance Directorate,US Army Missile Command, Redstone
Arsenal, AL, (25 Volumes, variously dated March 1983 through March 1986).
TM 43-0103, Nondestructive Inspection Methods, Department of the Army, 10 September
1979.
MIL-HDBK-728, Nondestructive Testing, 19 December 1985.
MIL-STD-6866, Incepstion, Liquid Penetrant, 29 November 1985.
J & H. Krautkramer, Ultrasonic Testing of Materials, 3rd Edition, Springer-Verlag, New York,
NY, 1983.
C.E. Betz, Principles of Magnetic Particle Testing, Magnaflux Corporation, Chicago, IL, 1967.
C.E. Betz, Principles of Penetrants, 2nd Editon, Magnaflux Corporation, Chicago, IL, 1969.
ASTM E380-73, Metric Practice Guide, American Society for Testing and Materials, 1916
Race Street, Philadelphia, PA, 1973.
Programmed Instruction Handbook, Nondestructive Testing, Ultrasonic Testing, Volume IBasic Principles, Volume II-Equipment, Volume III-Applications, General Dynamics, Convair
Division, 1967.
14-9
MIL-HDBK-756 (AR)
RJENIK
A
Ablacija.Erozivno dejstvo koje habanjem odnosi povrinu ma kakvoga materijala.
Akustika analiza.Metod analize upotrebom mjerenja frekvencije i amplitude zvuka
kojega emitira neka stvar koja se dri i udari kako bi stvorila zvuk.
Akustiki mjerni pretvara. Naprava koja pretvara zvuk u elektrinu energiju.
Analiza mehanike loma. Metod analize koji moe odrediti naprezanje zahtijevano za
izazivanje loma u nekome sredstvu kje sadri nedostatak naik na prskotinu sa
poznatom dimenzijom i oblikom.
B
Balistika kapa. Kapa na prednjem dijelu projektila koja je dizajnirana kako bi poboljala
baistiku uinkovitost projektila.
Balistiko ispitivanje. Ispitivanje performansi nekoga projektila izvedeno gaanjem iz
oruja.
Barut. Niskoeksplozivna substanca ili smjea ije sagorijevanje stvara vrele plinove koji
pogone projektil kroz topovsku cijev.
Blankiranje. Isjecanje diska na specificirane dimenzije i izravnavanje nedostataka.
Bok. Izdignuti ili rub koji stri.
C
Centrirajui prsten. Cilindrina povrina na projektilu na koju se projektil oslanja kada se
nalazi u cijevi oruja.
Crno svjetlo. Elektromagnetno zraenje koje nije vidljivo za ljudsko oko. Ultraljubiasti dio
spektra koji se upotrebljava pri flouroscentnoj kontroli.
ep-kontrolnici za navoje. Obini cilindrini ep koji se primjenjuje za kontrolu manjih

promjera standardnih klasa unutarnjih navoja.
D
Delaminacije. Oblasti u kojima se materijal koji se ispituje razdvojio u slojeve.
Deoksidacija. Proces odstranjivanja slobodnoga ili kombiniranoga kisika iz istopljenoga
metala dodavanjem sustanci koje imaju visoki afinitet prema kisiku, kao to su silicij i
aluminij.
Difrakcija X-zraka. Metod povratne refleksije koji upotrebljava fotografski film kako bi se
odredila orijentacija kristala u metalu.
G-1
MIL-HDBK-756 (AR)
Dioda. Elektroniki ureaj koji ograniava tok struje u jednme smjeru.
Dno. Donji dio ili sekcja kutije za livenje.
Dotjerivanje. Eliminiranje mrtvoga metala i zaglaivanje rubova na eljenu dimenziju ili
konfiguiraciju pomou rezanja ili sjeenja.
E
Elektromagnetski(a,o). Termin primjenjen na materijale koji postaju namagnetizirani
prolaskom elektrine struje koja ih okruuje i gube namagnetiziranost kada se struja
iskljui.
F
Feromagnetski. Termin primijenjen na materijale koji mogu biti namagnetizirani pomou
magnetnoga polja ili njime snano privueni.
Fiksni kontrolnik. Ma koji kontrolnik koji se uglavnom sastoji od ureaja rasporeenih
tako da verificiraju odlike nekoga dijela.
Flouroscencija. Emisija vidljivoga zraenja neke substance kao posljedica, i samo
tokom, apsorbcije zraenja crnoga svjetla.
Forsirni konus. Blago konini prelaz sa leita metka do unutarnjosti cijevi u koju se
projektil vrsto utisne ili nabije prilikom punjenje kako bi se sprijeilo isticanje
barutnih plinova oko projektila prije no to rastui pritisak plinova potpuno potisne
projektil u cijev.
G
Gama zrak. Vrsta zraka koji emitiraju radioaktivne supstance, slian je X zraku ali ima
krau valnu duljinu.
Gredica. vrst, okrugli ili etvrtasti poluproizvod koji je izraen kovanjem, valjanjem ili
ekstrudiranjem i koji ima minimalnu irinu ili debljinu od 38 mm (1 1/2 ina). Povrina
poprenoga presjeka varira od 1.452 do 23.226 mm2 (2 1/4 do 36 in2).
Gustina magnetnoga fluksa. Jaina magnetnoga polja izraena u crtama fluksa po
jedininoj povrini.
H
Haubica. Potpuno oruje sa unutranjosti cijevi sa topovskom dimenzijom, sa postoljem i
svom opremom, dizajnirano za trajektoriju projektila do cilja sa srednjom brzinom i
srednjom zakrivljenosti.
Hidrogenska krtost. Stanje slabe ilavosti kod metala koje je posljedica apsorpcije
vodika.
Hidrostatski pritisak. Pritisak koji se razvija u ispitnome pristroju kada se neka nestiljiva
tekuina, kao to je voda, izloi nekoj spoljnjoj sili.
G-2
MIL-HDBK-756 (AR)
Holografija. Fotografski metod bez lea koji upotrebljava laserski generirano svjetlo kako
bi se stvorili trodimenzionalni prikazi.
I
Ingot. vrsti toplo valjani poluproizvod koji ima etvtasti popreni presjek i koji se
proizvodi na valjaonikome stanu. Povrina poprenoga presjeka nije manja od
23.226 mm2 (36 in2).
Ispitivanje panelima. Ispitivanje dizajnirano radi odreivanja distribucije i brzine
fragmenata koje stvara neka eksplozivna naprava okaena u zraku i okruena
panelima.
Ispitivanje u jami. Ispitivanje provoeno u jami sa pijeskom ili piljevinom, eksplozijom
neke fragmentirajue naprave. Ispitivanje omoguava dizajneru da uporedi veliine i
brojeve nastalih fragmenata.
Izvlaenje. Niz preanja kroz alat specificirane veliine i oblika kako bi se proizvela
eljena konfiguracija, tj., izduenje stijenki uz odgovarajue stanjivanje.
J
Jezgro. Interni dio kalupa koji u odlivku daje upljinu.
K
Kalibar. Promjer projektila i promjer unutranjosti topovske cijevi. Kod olijebljenih cijevi,
kalibar se mjeri od povrine jednoga polja do povrine polja koje mu je neposredno
nasuprot.
Kapsla. Relativno mali i osjetljivi eksplozivni sklop koji pripaljuje barutno punjenje u topu
kada se aktivira udarom, elektrinom strujom ili trenjem.
Kinetika energija. Energija tijela koja je posljedica iz njegovoga gibanja i funkcija je
brzine.
Klizni prsten. Vrpca slina po promjeru vodeemu prstenu ali nije vrsto obodno
privrena na projektil, tako da sklizne oko projektila kada vrpca doe u dodir sa
olijebljenjem. Klizni prsten projektilu daje slabu ili nikakvu rotaciju.
Komparatorski kontrolnik. Ma koji kontrolnik koji upotrebljava neki indikacijski ureaj
kako bi se neposredno doticao izradak i indiciralo odstupanje izradka od unaprijed
ustanovljene dimenzije, uz minimum pomonih ureaja.
Kompozicija A3. Eksploziv koji sadri RDX (oktogen) i vosak.
Kompozicija B. Eksploziv koji sadri RDX, TNT i vosak.
Kondenzator. Vodike ploe upotrebljavane za pohranjivanje elektrine energije.
G-3
MIL-HDBK-756 (AR)
Kontrola namagnetiziranih estica. Metod ispitivanjem bez razaranja koji upotrebljava
polja magnetnoga curenja i pogodne indikacijske materijale kako bi se otkrile
indikacije povrinskoga diskontinuiteta i onoga blizu povrine.
Kontrolnici leita metka. Specijalizirani kontrolnici profila i poravnanja koji se
upotrebljavaju radi kontrole spoljnjih odlika municije kako bi se osiguralo da e
sklopljeni metak zadovoljavajue pristajati u leite metka oruja.
Kontrolnik sa usaenom ivijom. Kontrolnik koji upotrebljava iviju poznate duljine koja
se pomie u odnosu na referentnu povrinu kako bi se naznaila prihvatljivost ili
neprihvatljivost.
Kontrolnik tipa epa. Ma koji kontrolnik koji simulira muki dio ili ima neku spoljnju
mjernu povrinu koja ispituje dimenziju nekoga otvora.
Kovanje u ukovnjima. Operacija otiskivanja u zatvorenoma kalupu obino provoena
bez ograniavanja povrine kako bi se dobila dobro definirana kontura.
Kovanje. Formiranje ili oblikovanje metala primjenom spoljnjih sila.
Krilce. Fiksni ili pomini aeroprofil ija je glavna funkcija davanje stabilnosti tokom leta.
Krma. Baza projektila kada je oblikovan u vidu zarubljene kupe.
L
Leite metka. Onaj dio unutarnjosti oruja u koji se smjeta barutno punjenje.
Lijevak. Ulazni dio ili otvor krz koji se u kalup sipa istopljeni metal tokom procesa livenja.
LJ
Ljutiti. Isjei ili izrezati materijal u tanke slojeve; stanjiti.
M
Martenitno temperiranje. Kaljenje nekoga austenitnoga materijala u mediju, kao to je
sol, zagrijanome na temperature u gornjem martenitskome podruju koje za rezultat
ima temperiranu martenitnu strukturu.
Metak. Jedinica municije kod koje su inicijalna kapsla i barut smjeteni u ahuri i kod
kojega se barut, inicijalna kapsla i projektil sklapaju, pohranjuju, transportiraju i
izdaju kao kompletna jedinka.
Minobaca. Potpuno oruje sa unutranjosti cijevi sa topovskom dimenzijom, sa
postoljem i svom opremom, dizajnirano za trajektoriju projektila do cilja sa malom
brzinom i visokom zakrivljenosti.
Municija sa odvojenim punjenjem. Municija kod koje su projektil, barut i kapsla
odvojene komponente zrna i odvojeno se pune u top.
G-4
MIL-HDBK-756 (AR)
N
Neutraliziran. Pojam obino upotrebljavan kada se odnosi na elik koji je bio deoksidiran
dodavanjem silicija ili aluminija u rastopljenome stanju.
O
Oblikovanje aice. Oblikovanje pomou preanja diska u oblik aice kako bi se dobilo
dance i prvih par ina stijenke.
Oblikovanje danca. Preoblikovanje metala kako bi se formirali dijelovi koji imaju neku
povrinu poprenoga presjeka veu od povrine poprenoga presjeka originalnoga
metka.
Omota. Gornji dio ili sekcija kutije za livenje.
Oputanje. Omekati neki materijal dejstvom toplote nakon kojega slijedi hlaenje pri
kontroliranoj temperaturi.
Ostvarivanje konusa. Utjerivanje ahure metka u neki alat kkoji ima opadajue promjere
kako bi se dobila konana konina kontura.
Otpornik. Elektriki element koji ograniava ili se suprotstavlja protoku elektrine energije
u kolu.
Oival. Zakrivljeni ili konini prednji dio projektila. (Upalja moe ili ne mora biti ukljuen
kao dio oivala.)
Olijebljenje. Helikoidalni lijebovi usjeeni u unutarnjosti cijevi oruja kako bi se
projektilu dalo obrtanje oko svoje uzdune ose i pogonjenje kroz cijev.
P
Penetrator. Onaj dio projektila koji djeluje kinetikom energijom dizajniran da probije
vrsti cilj.
Piezo. Neki kristal keramikoga tipa koji generira elektrinu energiju kada je izloen
mehanikome naprezanju.
Pipak. Stranje na povrini dna projektila dizajnirano da osigura dodatnu koliinu metala
za smjetanje sredinjeg gnijezda za buenje.
Podeavanje dimenzije. Utjerivanje trna u usta ahure kako bi se blagim pomjeranjem
metala ostvarile korektne dimenzije.
Podiza. Otvor kroz kalup u kojemu se metal podie kako se kalup ispunjava.
Polusjedinjena municija. Municija kod koje su ahura i projektil spojeni u jednu jedinku
prilikom rukovanja i punjenja, ali su razdvojeni radi podeavanja barutnoga punjenja.
G-5
MIL-HDBK-756 (AR)
Pomino mjerilo. Ma koji kontrolnik sa pominim kracima (ili kombinacijom fiksnoga i
pominoga kraka) koji na indikacijski mehanizam prenosi neku odliku dijela, koji se
postavlja izmeu ili oko krakova.
Presvlaenje. Nanoenje sloja ma kakve substance.
Pripremak. Dio eline ipke ili gredice koji se odvaja piljenjem, lomljenjem ili sjeenjem
tako da moe nadalje biti formiran ili mainsko obraen u projektil.
Promjenjiva jaina struje. Neka elektrina struja ije je protjecanje kroz vodi
prouzroeno vremenskom i-ili prostornom varijacijom nekoga magnetnog polja kojim
se djeluje.
Prstenasti kontrolnik. Ma koji kontrolnik krunoga poprenoga presjeka koji verificira
dimenziju pojedinane cilindrine ili trapezne povrine.
R
Ravasto mjerilo. Ma koje mjerilo upotrebljavano za mjerenje promjera, duljina i debljina
i ije su mjerne povrine su ravne, paralelne, nasuprotne i odvojene nekim okvirom
ili odstojnikom.
Radiografija. Proces proizvodnje radiografijskih fotografija, to su slike stvore3ne na
sintetiziranome filmu pomou X zraka ili gama zraka.
Rasponsko mjerilo. Mjerilo koje se sastoji od draa i precizno smjetenih iglica ili aura
koje verificiraju relativni poloaj odlika kao to su ravnost ili navojne rupe,
ispupenja ili usjeci.
S
Sabot. Lagani nosa u koji se centrira potkalibarni projektil kako bi se omoguilo
ispaljivanje projektila iz oruja veega kalbra. Nosa ispunjava unutanji dioo cijevi
oruja iz kojega se ispaljuje projektil. Njegova mala masa omoguava da se sigurno
ispaljuje pri velikim brzinama. Obino se odbacuje na kratkome odstojanju od usta
cijevi, u kome sluaju je poznat kao odbacivi sabot.
Sferoidiziranje. Produljeno zagrijavanje koje je unutar ili neznatno ispod kritinoga
temperaturnog opsega nakon kojega slijedi relativno sporo hlaenje kako bi se
oformili sferoidno oblikovana kristalna struktura koja poveava ilavost elika.
Sitasto jezgro. Naprava nalik na sito koja sprijeava ulazak troske i ostalih nepoeljnih
neistoa u odlijevak.
Sjedinjena municija. Municija kod koje su kapsla i barut smjeteni u ahuru metka na
koju je vrsto privren projektil stvarajui metak kojim e se rukovati i koje e se
puniti kao jedinka.
Sposobnost ovravanja. Odlika koja odreuje dubinu i raspodjelu vrstine inducirane
kaljenjem.
G-6
MIL-HDBK-756 (AR)
Statiko ispitivanje. Ispitivanje performansi projektila obino izvoeno na stacionarnome
ispitnome stolu.
ablonski kontrolnik. Ma koji kontrolnik koji je naprosto smjernica za oblik izradka koji je
ostvaren i koji ima neki profil, povrinu za poreenje, iscrtanu crtu ili neku slinu
odliku za poreenje.
ipka. Komad materijala dugaak u srazmjeru sa svojom irinom i debljinom i iji je odnos
irina-debljina mnogo manji no kod lima ili ploe.
T
Toplotna obrada. Djelovanje propisanom temperaturom na metal kako bi se izmijenile
njegove odlike vrstine i kristalizacije.
Trajektorija. Kriva u prostoru koju iscrtava centar gravitacije projektila.
Trapezoid. etvorostrani oblik ije su samo dvije strane paralelne.
U
Ubadanje. Izvoenje predoperacije kojom se odreuje poloaj alata za izvlaenje i
kompenziraju nepravilnosti u poprenim presjecima izvaljane ipke ili gredice.
Ukljuci. estice neotopivih stranih supstanci u metalnoj matrici.
Ulaz. Kanal koji usmjerava tok istopljenoga metala od lijeba do upljine za livenje.
Usta cijevi. Prednji kraj topovske ili druge cijevi.
V
Vodei prsten. Vrpca od bakarne legure i slinoga materijala koja je vrsto smjetena
oko oboda projektila, koju ugravira olijebljenje oruja i ime se prilikom opaljenja
prenosi obrtanje na projektil.
W
Wheatstonov most. Tehnika mjerenja impedance koja se sastoji od etiri kraka koji su
balansirani na nultu taku sa nepoznatom balansiranom prema standardu.
Z
Zaptivni prsten. Ureaj (obino prsten ili ploica) inkorporirana u projektil ili u blok
zatvaraa kako bi uinila cijev oruja nepropusnom za plinove.
Zatezna vrstina. Naprezanje pri kojem maaterijal iskazuje specificirano odstupanje od
srazmjera naprezanje-deformacija.
Zatvara. Stranji dio olijebljenja cijevi oruja, posebno otvor koji omoguava da se
projektil smjesti u stranji dio olijebljenja cijevi.
G-7
MIL-HDBK-756 (AR)
Zona paljbe. Interval dometa koji me biti pokriven nekim zrnom koje sadri dati broj
inkremenata baruta, t.j., pokrivanje dobijeno promjenom elevacije kvadranta oruja
pri konstantnoj brzini na ustima cijevi.
Zonska municija. Polusjedinjema ili municija sa odvojenim punjenjem kod koje je
omogueno dodavanje ili oduzimanje inkremenata baruta
iroskopsko stabiliziranje. Metod stabiliziranja projektila tokom leta prisiljavajui ga da se

obre oko uzdune ose.
lijeb. Kanal kroz koji istopljeni metal tee do kalupa.
G-8
MIL-HDBK-756 (AR)
INDEKS
A
Aluminij
legure, 3-8
metod proizvodnje, 3-7-3-8
odlike, 3-8
primjena i ogranienja, 3-8-3-9
temper oznake, 3-8
Aluminijska legura velike vrstine, 8-3
Analiza metala ovjerena od strane proizvoaa, 12-4
Analizatori slike, 13-3
Atributi kromnih legura, 3-5
Atributi legura silicija, 3-5
Atributi legura vanadija, 3-5
Atributi legure nikla, 3-5
Atributi manganskih legura, 3-5
Atributi molibdenskih legura, 3-5
Austenitiziranje, 4-10, 5-4
B
Bakar
legure, 3-10-3-11, 7-6
metod proizvodnje, 3-10-3-11
odlike, 3-11
primjena i ogranienja, 3-11
umetak, 2-3
Balistika kapa, 8-2
komponente, 8-3
materijal, 8-3
strojna obrada, 8-4
Balistiko podeavanje, 2-10, 5-1
Bazna ploa, 4-12
Bijeli fosfor, 2-7
Blagi elik. Vidi niskougljini elik
Blister bakar, 3-11
Bojenje, 4-14
Bombice, 6-1
Brinellov ispitni proces, 12-4
Brzina na ustima cijevi, 2-1, 2-3, 5-3
C
Charpy ispitni metod, 12-3
Cijev, definicija, 14-1
Cijev, glatka, 2-3, 2-4
centrirajui prsten, 4-13, 4-15, 5-4, 5-5, 8-4
Curenje
definicija, 14-1
ispitivanje, 14-1-14-2
njegovi uinci, 14-1
trag, 14-2
I-1
MIL-HDBK-756 (AR)
ahura
funkcija, 10-1
opis, 10-1
aica, 10-3
elik velike vrstine, 5-1
elik visoke fragmentacije
definicija, 3-6
odlike, primjena i obrada, 3-6-3-7, 5-4
tipovi, 3-6
elik, sa visokom fragmentacijom, 5-1
ep baze, 2-4, 5-1
ep za podizanje, 5-2
ep, za podizanje, 5-2
vrsto raketno gorivo, 5-1
D
Detonacija i fragmentacija, 2-7, 5-2
Dimenzijske kontrole, 5-5
informacijski zahtjevi, 13-1
oprema, 13-1-13-3
Dimne posude, 6-1
Dimni projektili, 2-7
Diskontinuiteti
definicija, 14-1
obodni, 14-2
uzduno orijentirani, 14-2
Dno, projektila, 5-2
Domet, zona projektila, 2-1, 5-3
Dosjed prstena, 4-12
Duboko izvlaenje, 4-17, 10-3
E
Eksplozijom formirani penetrator, 2-7
Eksplozivna punjenja, 5-2
Ekstenzometar, njegova upotreba, 12-2
Ekstrudiranje u hladnome stanju (CE)
historija, 4-1
opi opis, 4-16
parametri sirovina, 4-17
tipovi, 4-16
zahtjevi materijala, 7-4
Ekstrudiranje, unatrag, 4-7, 10-7
F
Ferini metali, njihov opis, 3-1
Formiranje oivala, 5-3, 5-4
Fosfatiziranje, 6-5
I-2
MIL-HDBK-756 (AR)
G
Glatka cijev, 2-3
Glavno naoruanje, tenkova, 2-3
Glavno pogonsko punjenje, 2-4
Gornji upalja, 2-7
Granate, 2-7
Granica, razvlaenja, 5-4
H
Hidrostatsko ispitivanje, 5-5, 14-3-14-4
Historijat, 8-1
definicija, 8-1
opis, 8-1
I
Inertna ispuna, 2-3, 2-10
Inkrementi baruta u vreicama, 2-1
Inkrementi barutnoga punjenja, 9-2
Inkrementi, u vreicama, pogonska punjenja, 2-1
Ispitivanja naprezanje-deformacija, 12-2-12-3
Ispitivanja usklaenosti, 11-2
Ispitivanje bez razaranja, definicija, 14-1
Ispitivanje istezanjem, 12-1
Ispitivanje otpornosti prema lomovima, 12-3
Ispitivanje prstena, 12-6
Ispitivanje prvoga proizvoda, 11-1-11-2
Ispitivanje sabijanjem, 12-6
Ispitivanje slanim sprejom, 5-5, 12-5
Ispitivanje strujom promjenjive jaine, 5-5
Ispitivanje irenja pri velikim optereenjima, 10-4
Ispitivanje tvrdoe, 12-3
Ispitivanje udarom, 12-6
Ispitivanje zatezanjem sa razaranjem, 14-1
Ispitivanje
bez razaranja, 14-1
curenja, 14-1-14-2
vrstine, 12-3
dimenzijsko, 5-5
ekspanzije pri visokim naprezanjima, 10-4
hidrostatsko, 5-5, 14-3-14-4
istezanjem, 12-1
makrojetkanjem, 12-6
odnosa naprezanje-deformacija, 12-2-12-3
osiguranje kvaliteta, 11-1
otpornosti prema lomu, 12-3
prvoga proizvoda, 11-1-11-2
sabijanjem, 12-6
savijanjem, 12-6
slanim sprejom, 5-5, 12-5
strujom promjenjive jaine, 5-5, 14-4
udarom, 12-6
I-3
MIL-HDBK-756 (AR)
ultrazvuno, 5-5, 14-5-14-6
usklaenosti, 11-2
zrakom, 6-6
Ispitni proces makrojetkanja i rezultati, 12-6
Ispitni proces mikrojetkanja i rezultati,12-5
Ispuna, inertna, 2-3, 2-10
Ispune, projektili sa dubokom upljinom
bijeli fosfor, 5-1
kemijski, 5-1
trenutno fugasni, 5-1, 5-2
Izbacivanje na dnu, 2-3, 2-7, 9-1, 9-2
Izbacivanje, na dnu, 2-3, 2-7
Izgaranje tokom leta, 5-2
Izgaranje, tokom leta, 5-2
Izrada nosa
podmazivanje radi kovanja, 4-8
rad, 5-3, 5-4
zagrijavanje radi kovanja, 4-10
J
Jezgro
brzina udara, 8-1
performanse probijanja, 8-1
volfram karbid i volframove legure, 8-1, 8-2
K
Kaljenje, 4-10
Kanister, osvjetljavajui, 2-3, 6-2
Kanjenje, pirotehniko, 5-1-5-2
Kemijska analiza, 12-4
Kemijski agensi, 2-3
Kemijsko jetkanje, 12-5
Klasificiranje nedostataka, 12-1
Komponente subprojektila, 8-2
Konfiguracija sonde, 7-4
Konino dno, 4-7, 5-5
Kontrola primjene estica
kontinualni metod, 14-3
metod zaostalih, 14-3
Kontrola usklaenosti kvaliteta, 12-1
Kontrola
dimenzijska, 13-1-13-3
metodi, 1-3
namagnetiziranih estica, 14-2
usklaenost kvaliteta, 12-1
zahtjevi sistema, 11-1
Kontrole, 5-5, 5-7, 11-1, 12-1
Konus
konfiguracija, 7-5
svrha, 7-5
I-4
MIL-HDBK-756 (AR)
Koordinatni mjerni instrumenti, 13-3
Koordinatni mjerni strojevi, 13-3
Korisni teret
izbacivanje kroz dno, razmatranje, 9-1, 9-2, 9-3
osvjetljenje, razmatranje, 9-1
prikrivanje, 9-1
Kovanje u toplome stanju toplotna obrada (HF-HT) i stroja obrada
bojenje, 4-14
izrada nosnoga dijela, 4-8, 4-10
kovanje, 4-7
metodi odvajanja gredica, 4-5
oblikovanje oivala, 4-10
opi opis, 4-2-4-4
operacija dubokoga izvlaenja, 4-7
oznaavanje, 4-14
podmazivanje, 4-8
povijest, 4-1
priprema povrine, 4-14
prstenovi za izvlaenje, 4-7
rondela dna, 4-8
sirovine za, 4-4
strojna obrada, 4-10
toplotna obrada, 4-10
urezivanje navoja, 4-11
zagrijavanje gredice, 4-6
zarubljivanje dna, 4-11
zavrna obrada tokarenjem, 4-11
Kovanje u toplome stanju, 5-4-5-6
Kovanje, 4-7-4-8, 5-5, 5-6
Krakovi krilaca
kutno zakoeni, 7-1
presvlaka, 7-8, 8-4
svrha, 7-1, 7-7
Kritini nedostaci, definicija, 14-1
Kuite metka, razmatranje, 9-1-9-2, 9-7-9-8
Kumulativni (HEAT), 2-3
Kumulativni projektili
historijat, 7-1
opis, 2-3, 7-1
tipovi, 7-1
Kumulativno punjenje, 2-3
L
Legure elika, 5-3
Legure lakih metala, 3-7-3-9
Legure tekih metala, 3-9-3-10
Legure volframa
metod proizvodnje, 3-10
odlike, 3-10
primjena i ogranienja, 3-10, 8-2
Legure, bakar, 3-10, 3-11
I-5
MIL-HDBK-756 (AR)
Legure, eline, 3-5
definicija, 3-5
elementi, 3-5
odlike i primjena, 3-5-3-6, 5-3
tipovi, 5-3
Legure, teki metal, 3-9-3-10
Liveno eljezo
atributi kromnih legura, 3-5
odlike i primjena, 3-7
perlitno kovno, 3-7
proizvodni proces, 3-7
ilavo ili nodularno , 3-7
LJ
Ljuska
njeno formiranje, 4-6
njeno odstranjivanje, 4-7, 4-8, 4-10-4-11
M
M107, 155 mm HE, 5-2
M374A3, HE, 2-7
M483A1, submunicija 155 mm, 6-1
M485A2, osvjetljavajui kanister 155 mm, 6-2
M549A1, 155 mm HERA, 5-1-5-2
M825, dimni 155 mm, 6-1
M853 osvjetljavajua, 2-7
Magnafluks metod ispitivanja, 14-2
Magnaglow metod ispitivanja, 14-2
Magnezij
legure, 3-8
odlike, 3-8
primjena i ogranienja, 3-9
Malt, 4-5, 5-4
Materijal zaptivnoga prstena, 8-4
Mehanike odlike materijala, 12-2, 12-4
Mekani ciljevi, 2-7
Metak, pripala, 2-4
Metalne komponente minobacake mine, 1-2
stabilizirane krilcima, 9-1
iro-stabilizirane, 9-2
Metalografska ispitivanja uzorka, 12-1
Metodi izbacivanja, 6-1, 6-2
Mikroskopski mjerni instrumenti, 13-3
Mine, 2-3, 2-7, 6-1
Minobacai, zadaa i municija, 2-4
Minobacake mine
Misija tenka, 2-3
Mjerni pretvara
definicija, 14-5
primjena, 14-5
I-6
MIL-HDBK-756 (AR)
Momenti inercije, 5-3
Monoblok, 8-1
Municija u slubi, 9-1
Municija za glavno naoruanje tenkova, 2-3
Municija za obuku 1-3, 2-10, 9-1
Municijska postrojenja
u svojini ugovaraa - pod upravom ugovaraa, 1-2, 4-2
u svojini Vlade - pod upravom ugovaraa, 1-2, 4-2
u svojini Vlade - pod upravom Vlade, 1-2
Municijsko postrojenje u svojini ugovaraa pod upravom ugovaraa, 1-2, 4-2
Municijsko postrojenje u svojini Vlade pod upravom ugovaraa, 1-2, 4-2
Municijsko postrojenje u svojini Vlade pod upravom Vlade, 1-2
N
Namagnetizirana estica
ispitivanje, 5-5
kontrola, 14-2
Navoeni projektili, 2-3, 2-7
Neferini materijali, 1-2
Neferini metali, 3-7-3-11
definicija, 3-7
legure lakih metala, 3-7-3-9
legure tekih metala, 3-9-3-10
Nemetani materijali 3-11-3-12
Neposredna paljba, 2-3
Niskougljini elik, 3-2-3-3
definicija, 3-2
mehanike odlike, 3-2
primjena, 3-2
O
Odbacivi sabot, 1-3, 8-1
Odlijevci
ispitni zahtjevi, 9-4
perlitno kovno eljezo, 9-4
ilavo eljezo, 9-4
Odreivanje granice razvlaenja,12-2
Odvajanje gredica, 4-5-4-6, 4-15, 5-3-5-4
Okruenje za lansiranje, 5-1
Okruenje, lansirno, 5-1
Olakanje naprezanja, 5-5
Omatanje fiberglasom
Operacije formiranja, 5-3
Oprema za kontrolu tokom procesa, 13-1, 13-3
Oprema za optiku kontrolu, 13-3
Osiromaeni uranij
izvor, 3-10
kompozicija, 3-10
metod konverzije, 3-10
odlike, 3-10
I-7
MIL-HDBK-756 (AR)
primjena i ogranienja, 3-10, 8-2
Osvjetljavajui korisni tereti, 2-3, 9-3
Osvjetljavajui meci, 9-3
Osvjetljenje bojita, 2-3, 2-7
Osvjetljenje, bojnoga polja, 2-3, 2-7
Otvori za plamen, 9-2
Oznake legiranih elika,3-6
Olijebljene cijevi, 2-3
P
Paket tehnikih podataka, 1-2
Paljba, posredna, 2-1, 2-4
Pancirno probojni projektil sa odbacivim sabotom, 2-3
Parametri dizajna za okruenje lansirana, 5-1
Parazitna masa, 8-3
Pei
sa elektrinom indukcijom, 4-6
sa zagrijavanjem plinom, 4-6
Penetratori, 2-3, 2-7, 8-2
proizvodnja 8-2
Performanse perforiranja, 8-1
Perlitno obradivo eljezo, 3-7
Piljenje, 4-5
Pirotehniko usporenje, 5-1
Plinovi, barutni, 2-3, 2-4, 5-1, 5-2
Poboljana konvencionalna municija (ICM), 2-7
Podizanje naprezanje, 5-4
Pogonsko punjenje, raketno, 5-1
Pojanik, razmatranje, 5-1, 9-2
Polipropilenski liveni materijal, 8-4
Polusjedinjena municija, 9-1
Poljska artiljerija, 2-1
Pomjeranje unatrag, 5-1
Posredna paljba, 2-1, 2-4
Postrojenja za proizvodnju municije, 4-2
Posuda za livenje, 4-7
Pravac toka teksture kod metala, 12-2
Prihvatljivi nivo kvaliteta, 12-1
Prikrivanje i oznaavanje na bojitu, 2-7
Prikrivanje, 2-3, 2-7, 9-1
Primjenjena sila
uslijed graviranja vodeega prstena, 5-1
uslijed poetnoga trzaja, 5-1
uslijed pritiska barutnih plinova, 5-1
uslijed ubrzanja, 5-1
Pripaljivanje metka, 2-4, 9-2
Pripaljivanje, raketni motor, 5-2
Pripremci za vodei prsten, 4-13
Probijanje, 4-7
Proces proizvodnje elinih ahura
duboko vuene, 10-1
I-8
MIL-HDBK-756 (AR)
kovane, 10-7
viedjelne, spiralno omotane, 10-4-10-7
Procesi za proizvodnju municije, 4-2
Procesi, njihovo razmatranje, 6-5
Proizvodna analiza materijala, 12-4
Proizvodna postrojenja, 4-2
Proizvodnja
kouljica bojeve glave, 5-3-5-5
M483A1, submunicijskoga projektila 155 mm, 6-2
M833, projektila 105 mm koji djeluje kinetikom energijom, 8-2-8-4
projektila M107 HE, 5-7
projektila M374 HE, 9-4-9-8
projektila M456A2 HEAT, 7-1-7-8
projektila M549A1 HE, 5-2
tijelo raketnoga motora, 5-5-5-7
tijela raketnoga motora, 5-5-5-7
trenutno fugasnoga projektila, 5-2, 5-7
vodeih prstenova, 5-6
Projektili koji djeluju kinetikom energijom, 1-2, 2-3, 2-10
Projektili nosai
definicija, 6-1
dimni tip, 6-1
parametri dizajna, 6-1
tip sa submunicijom, 6-1
Projektili sa dubokom upljinom. Vidi Projektili, duboka upljina
Projektili sa tankom stijenkom, 4-134
Projektili, sa dubokom upljinom
balistiko podeavanje, 5-1
proizvodnja kouljice bojeve poglavlja, 5-3-5-5
proizvodnja tijela raketnoga motora, 5-5-5-7
razmatranje, 5-1
sa pomonim raketnim motorom, razmatranje, 5-1
tipovi trenutno fugasnih, 5-2, 5-7
visoka fragmetnacija, 5-3
Projektili, tipovi
Prskotine, definicija kritine dimenzije, 14-1
Prsten, zaptivni
meunalijeganje sa olijebljenjem topovske cijevi, 7-1
parametri materijala, 7-7
svrha, 7-7
Prstenovi, obrtni, 2-2, 2-3, 5-1, 5-6
Punjenje kroz usta cijevi, 2-4
Punjenje
kumulativno, 2-3
oznaavajue, 2-10
pogonsko, 2-1, 2-3, 2-4
R
Raunarska numerika kontrola, 6-4
Raunarski numeriki kontroliran(a,o), 8-2
I-9
MIL-HDBK-756 (AR)
Repni konus, 9-2, 9-3, 9-8
Reim sa kanjenjem, 2-7
Rockwell ispitni proces, 12-4
S
Sabot
europski model proizvodnje, 8-3
komponente, 8-2
materijal, 8-3
oblikovan u vidu sedla, 8-3
parazitska masa, 8-3
segmenti, 8-2
sklapanje, 8-2
Samarenje, 4-8, 4-10, 5-5, 5-6
SAD metod proizvodnje, 8-3
Sapun kao mazivo, 10-2
Sferoidizirajue oputanje, 5-4, 10-2
Sile ubrzanja, 5-1
Sistemi za kontrolu sa raunarskom potporom, 13-3
Sjeenje u hladnome stanju, 4-5
Sjeenje u toplome stanju, 4-5
Sjedinjena municija, 2-3
Sklop krilaca, razmatranje, 7-7-7-8, 9-1-9-2
Sklop raketnoga motora i bojeve poglavlja, 5-1
Srednjeugljini elici 3-3-3-4
definicija, 3-3
mehanike odlike, 3-3
primjena, 3-4
Sruja promjenjive jaine, razmatranje, 14-4-14-5
Stabiliziran(a,o) krilcima, 2-3, 2-4, 9-1
Stranja zaptivka
materijal, 8-4
upotreba, 8-4
Strojna obrada, 4-10
buenje, zarubljivanje i izrada lijeba, 4-11
grubo, 5-4
iz vuenoga ingota, 4-17
tokarenje dosjeda prstena, 4-12
tokarenje konture, 4-8
zavrna obrada tokarenjem, 4-11
Submunicija, 2-7
Subprojektili, 6-1
T
Temperiranje, 4-10
Tenkovska oruja, 2-3
Termika obrada, 5-4, 9-8
Tijelo stabilizatora
konfiguracija 7-8, 7-9
presvlaenje, 7-8, 7-9
svrha, 7-8
I-10
MIL-HDBK-756 (AR)
Tipovi artiljerijske municije
kumulativna, 2-3
navoena, 2-3, 2-7
osvjetljavajua, 2-3, 2-7
polusjedinjena, 2-1
protiv ljudstva, 2-3, 2-7
protiv materijala, 2-3, 2-4, 2-7
protivtenkovska, 2-3, 2-7
sa odvojenim punjenjem, 2-1
trenutno fugasna (HE), 2-3, 2-7
za obuku, 2-3, 2-10
za prikrivanje, 2-3
za unitavanje oklopa, 2-3, 2-7
za zapreavanje zona, 2-3, 2-7
iro-stabilizirana, 2-3
Tipovi elinih ahura
duboko vuene, 10-1
kovane, 10-2
viedjelne, spiralno omotane, 10-1
Tipovi minobacake municije
osvjetljavajua M853, 2-7
prikrivna, 2-7
protiv ljudstva, 2-7
protiv materijala, 2-7
stabilizirana krilcima, 2-4
trenutno fugasna, 2-7
Tipovi municije za glavno naoruanje tenkova
koja djeluje kinetikom energijom, 2-3
kumulativna, 2-3
protivtenkovska, 2-7
stabilizirana krilcima, 2-3
za obuku, 2-10
Tipovi oruja
glavno naoruanje tenkova, 2-3
haubica, 2-1
minobaca, 2-4
Tipovi projektila nosaa
Topla aica-hladno izvlaenje (HC-CD), 4-14-4-16
hladno oblikovanje, 4-15
izrada aice u toplome stanju, 4-15
oblikovanje rondela, 4-15
obrada vrha, 4-16
opi opis, 4-14-4-15
povijest, 4-1
priprema povrine, 4-15
sirovine, 4-15
skidanje povrine i izrada konture, 4-16
strojna obrada, 4-16
I-11
MIL-HDBK-756 (AR)
termike obrade, 4-15-4-16
tokarenje koncentrinosti, 4-15
Toplotna obrada
austenitiziranje, 4-10
kaljenje, 4-10
temperiranje, 4-10
Trenutno fugasna bojeva poglavlje, 5-3-5-5
Trenutno fugasni projektil, 5-7
U
Ubadanje, 4-7-4-8, 5-4, 9-6
Ubojni uinak, definicija, 9-5
Uinak fragmentacije, 2-7, 5-2, 5-3
Uinci, ubojni, 5-1
Ugljeniki elik
definicija, 3-1
elementi za uvravanje, 3-1
eutektoidna kompozicija, 3-1
nisko, 3-2-3-3
oznake, 3-2
srednje i visoko, 3-3-3-4
Ultrazvuno ispitivanje, 5-5, 14-5-14-6
Upalja, prednji, 2-7
Upaljai, trenutno udarni, blizinski ili tempirni, 2-7
Upotreba spektrofotometra sa apsorpcijom plinova u atomskome stanju, 12-4
V
Visokougljini elik, 3-3-3-4
definicija, 3-4
primjena, 3-4
Vjetaki nedostaci, 14-6
Vodei prsten, 2-2, 2-3, 4-12, 4-13, 4-14, 5-1, 5-2, 5-6, 9-1
Volfram karbid, 8-1
W
Wheatstoneov most, razmatranje, 14-4
Z
Zagrijavanje pripremaka, 5-4, 5-6
Zahtijevi materijala projektila, 12-3
Zahtijevi programa kvaliteta, 11-1
Zahtjevi materijala za minobacaki projektil
adapter upaljaa, 9-7
krilca, 9-4, 9-7
kuite osnovnoga punjenja, 9-4, 9-7
nedostaci livenoga eljeza, 9-4
poklopac dna, 9-7
tijelo projektila, 9-3, 9-5, 9-6, 9-7
Zahtjevi tehnikih podataka, 5-2
Zahvat cilja, 2-1
Zajedniki interfejsi
I-12
MIL-HDBK-756 (AR)
kouljica-tijelo stabilizatora, 7-9
krilca-tijelo stabilizatora, 7-8
sonda-tijelo, 7-9
Zaklon, 2-1, 2-4
Zaptivke
materijali, 8-4
prstenovi, svrha, 7-7
rascjepljeni prsten, 2-4
razmatranje, 9-1
Zaptivni prsten, 2-3
Zarez i lom, 4-5
Zavarivanje
bazne ploe, 4-12
pokrivnoga sloja vodeega prstena, 14-3, 14-4
Zrano ispitivanje,6-6
ilavo ili nodularno liveno eljezo, 3-7

iro-stabiliziran(a,o), 2-3, 2-4, 9-1
lijeb, 5-5
I-13

Prirucnik Tehnologija Municije

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Prirucnik Tehnologija Municije

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

SADRAJ

Tipina 105 mm polusjedinjena municija ........................................................2-2

Tipina municija za odvojeno punjenje ...........................................................2-2

Projektil 155 mm .............................................................................................2-3

105 mm M392 pancirno-probojni sa odbacivim sabotom ............................... 2-4

105 mm M456 HEAT metak............................................................................2-6

81 mm M374A3 HE mina ................................................................................2-6

81 mm M375 dimna mina (sa centralnim rasprskavanjem) ............................ 2-6

81 mm M819 dimna mina (sa izbacivanjem na dnu) ...................................... 2-7

81 mm M853 osvjetljavajua mina ..................................................................2-7

4,2 HE mina M329A2 ....................................................................................2-7

4,2 dimna mina WP M328A1 .........................................................................2-8

4,2 osvjetljavajua mina M335A2 ..................................................................2-8

155 mm protivpjeadijski projektili ..................................................................2-11

155 mm M485A2 osvjetljavajui projektil ........................................................2-12

Tipovi WP projektila ........................................................................................2-12

Uticaj hladne obrade na osobine istezanja elika ........................................... 3-5

Uporedna mikrostruktura aluminijumskog oivala .......................................... 3-15

Uticaj hladne prerade na bakar i leguru bakar cink ........................................ 3-18

Postupak kovanje u vruem stanju-termike i mainske obrade .................... 4-4

Postupak hladnog izvlaenja- aica u toplom stanju .................................... 4-5

Postupak hladnog istiskivanja.........................................................................4-5

Metode odvajanja dijelova iz gredice ..............................................................4-8

Odsjecanje pripremka u vruem stanju nakon zagrijavanja gredice ............... 4-9

Operacije u toplom stanju na kovakoj presi ..................................................4-10

Operacija centralnog buenja .........................................................................4-11

Operacija struganja konture ............................................................................4-12

Operacije suavanja u toplom i vruem stanju ...............................................4-13

Operacija samarenja unutranjosti ...............................................................4-14

Operacija samarenja vanjske povrine .........................................................4-15

Operacija buenja otvora, poravnavanja ela i obaranja ivica ........................ 4-16

Zavrno struganje vanjskih povrina ..............................................................4-16

Obrada ela dna i urezivanje navoja ..............................................................4-17

Zavarivanje pokrivke dna ................................................................................4-17

Mainska obrada leita prstena ....................................................................4-18

Bruenje bez centriranja .................................................................................4-19

Metod dobijanja prstena konusnom matricom ................................................4-19

Postupak zavarivanja obloge ..........................................................................4-20

Operacija oznaavanja i tampanja ................................................................4-21

Metod pripremanja povrine prskanjem sprejom ............................................ 4-21

Vrste istiskivanja u hladnom stanju.................................................................4-26

ema alata za istiskivanje u hladnom stanju ..................................................4-26

155 mm HERA projektil ..................................................................................5-1

155 mm M107 HE projektil .............................................................................5-2

155 mm M549A1 HERA raketni motor i bojeva glava..................................... 5-3

Redoslijed operacija oblikovanja, M549A1, tijelo bojeve glave ...................... 5-5

Redoslijed oblika, tijelo raketnog motora M549A1 .......................................... 5-8

Komponente za 155 mm M483A1 ..................................................................6-3

Komponente za 155 mm M485A2 ..................................................................6-8

Baza, 155 mm M825 .......................................................................................6-10

Dijelovi projektila za 105 mm M456A2 ............................................................7-3

Dijelovi projektila za 120 mm M830 ................................................................7-3

Redoslijed oblikovanja za kouljicu, 105 mm M456A2 i 120 mm M830 ......... 7-5

Tipini redoslijed oblikovanja, ekstrudiranje u hladnom stanju,

Tipini redoslijed oblikovanja, kovanje u toplom stanju (formiranje),

Tipini redoslijed oblikovanja, kovanje u toplom stanju (izvaenje),

Proces protusmj. istiskivanja kumulativnog lijevka za 105 mm M456A2 ........ 7-10

Protusmjerno istiskivanje na presi kumulativnog lijevka za M830 .................. 7-10

Detalj krilca za 105 mm M456A2 ....................................................................7-11

Detalj krilca za 120 mm M830 ........................................................................7-11

105 mm M456A2 Sklopljen projektil ...............................................................7-13

Tipovi projektila koji djeluju kinetikom energijom .......................................... 8-2

Projektil 105 mm M833 pancirno-probojni stabiliziran krilcima sa