BLM 2: TARHE GR

Tarihin Tanm nsan topluluklarnn gemiteki her trl faaliyetlerini, sebep-sonu ilikilerine
dayanarak yer ve zaman gsterip belgelere dayanarak aratran, anlatan bileme tarih
denir.
Tarihi olaylar tekrarlanamaz. Bu nedenle tarihte deney ve gzlem yaplmaz
Tarihi
Olaylarn yeri ve zaman belli olmaldr
Olaylarn
Olaylar arasnda neden-sonu ilikisi kurulmaldr
zellikleri
Olaylarn zerinden belli bir zaman gemelidir
Tarihi olaylarn olumasnda maddi ve manevi sebepler bulunmaktadr.
Objektif (tarafsz) olmaldr.
Tarihinin
Gemiteki olaylar, gnmzn deer yarglaryla deerlendirilmemelidir.
zellikleri
Aratrmac, merakl olmal, sebep sonu ilikilerini belirtmelidir.
Tarihin konusu insandr.
Tarihin
nsanlarn gemite yaptklar her trl faaliyetleri inceler.
Konusu
Objektif olmak
Tarihin
Yardmc bilimlerden, kaynak ve belgeden yararlanmak
Metodu
Olayn getii yerde aratrma yapmak
Yer ve zaman, sebep ve sonu ilikilerini belirtmek
Yazl Kaynaklar: Kitabe, tablet, ferman, mektup.
Kaynaklar
Yazsz Kaynaklar: Destan, resim, heykel, mimari eserler
Hikayeci Tarih (Nakilci-Rivayeti): Olaylar hikaye anlatr gibi anlatr. lk tarih
Anlatm ekli
metodudur.
(Felsefesi)
retici Tarih (Pragmatik-Faydac): Kahramanlar n plana kartr.
Abartarak anlatr.
Sosyal Tarih (ctimaiyat): Olaylarn sosyal nedenlerini aratrr.
Neden Naslc Tarih (Bilimsel Tarih): Olaylarn sebep ve sonular zerinde
durur.
Zamana Gre: alar, yzyllar, yaryzyllar ve eyrekyzyllar
Tarihin Tasnifi
Mekana Gre: Bir ehir, blge ve mekan esas alr
Konularna Gre: Bir tek konuyu anlatr. slam tarihi, sanat tarihi, Osmanl
tarihi gibi
Kaynak Aratrmas: Aratrlacak konularla ilgili kaynaklar tespit edilir.
Tarihin
Tasnif: Kaynaklarn snflandrmasdr.
Metodu
Tahlil: nceleme
Tenkit: Aratrlacak bilgilerin eletirilmesi
Terkip (Sentez): Aratrlan konu ile ilgili bir sonuca ulama.

YARDIMCI BLMLER
Arkeoloji
Kronoloji
Corafya
Paleografya
Filoloji
Nmizmatik (Meskkat)
Epigrafi (Epigrafya)
Antropoloji
Etnoloji
Etnografya
Diplomatik
Sigolografi
Heraldit
ecereler
Karbon 14
Antroponomi
Toponomi
ktisat
Felsefe
Sosyoloji

Kaz bilimi. Tarih ncesi dnemleri aratrr.

Takvim bilimi. Olaylarn olu zamann ve srasn belirler
Yer bilimdir.
Eski yazlar inceler.
Dil bilimidir.
Para bilimidir.
Ant ve kitabeler bilimidir.
nsan rklarn inceler.
ki yada daha fazla kltr arasnda mukayese yapar.
Halk bilimidir. Halk kltr ve folklorn inceler.
Devletler aras yazmalar, siyasi belgeleri ve ilikileri inceler.
Mhr bilimidir.
Armalar inceler
Soy ktn karr,
skelet ve fosillerin yalarn tespit eder.
ahs adlarn aratr.
Yed adlarn inceler
Ekonomiyi ve ekonomik yapy inceler
Kltr ve dnceyi inceler
Toplumun yapsn inceler.

TARH NCES DEVRLER

Yazdan nceki dneme tarih ncesi, yazdan sonraki dneme tarih devirleri denmitir. Yazy ilk kez
Smerler buldu. (M: 4000-3000)
TA DEVR
nsanln yaad en uzun dnemdir.
nsanlarn en karanlk dnemidir. Bu dnem hakknda fazla bir bilgimiz
bulunmamaktadr.
klim deitii iin, insanlar maaralara yerletiler
Maara duvar resimleri yapld
Avclk ve toplayclkla geindiler. lk i blm ortaya kt.
Ate bulundu.
nsanlar rmak ve gl kenarlarnda yaadlar
Kyler kuruldu. anak ve mlekler yapld
retim hayatna geildi
Hayvan evcilletirildi.
Bitki liflerinden elbise yapld
Menhir, Dolmen ve Tmls (Hyk) yapld

Kaba Ta
Devri
Yontma
Ta Devri

Cilal Ta
Devri

MADEN DEVR
Kalkolitik

Ta ve Maden devri arasnda bir gei dnemidir.

Bakr Devri Bakr tabiattan ok bulunduundan bakrdan eyalar yapld.

Tun Devri Bakr ve Kalayn karmndan elde edilmitir. Site adl ehir devletleri kuruldu.
Demir Devri Demirin ilenmesi zor olduundan en sona kald. Yaz bulundu. Devletler kuruldu

TAKVM
Tanm: Gnleri, ayr ve yllar aratran araca takvim denir.
Msrllar tarafndan ilk kez bulundu. Bunlar; Julyen, Gregoryen (Miladi),
Rumi, Celali takvimlerdir.
lk kez Smerler tarafndan bulundu. Bunlar; Hicri takvimdir.
Ay Yl Takvimleri
Trklerin
Kulland Oniki hayvanl Trk takvimi, Hicri, Celali, Rumi ve Miladi Takvimler
Takvimler

Gne Yl Takvimleri

TAKVM ETLER
Dnyann gne etrafndaki bir turudur. Dnya bu turu 365 gn 6 saatte tamamlar.
lk kez Msrllar tarafndan bulunmutur.
Ayn dnya etrafndaki bir turudur. Ay bu duru 354 gnde tamamlar. lk kez
Ay Yl
Smerler tarafndan bulunmutur.
Roma devleti tarafndan Msr takvimi baz alnarak hazrland. Gne ylna
Julyen Takvim
dayaldr.
Gregoryen Takvim Julyen takvimi esas alnarak yapld. Papa 13. Gregore tarafndan hazrland.
Balang yl hz. sann doumu olduundan doum anlamna gelen milad ad
(Miladi Takvim)
verilmitir. Gne ylna dayaldr.
Oniki
Hayvanl Trklerin kulland ilk takvimdir. Aylarn deil, yllarn isimleri vardr. 12 ylda
bir devri daim yapar. Gne ylna dayaldr.
Trk Takvimi
Ay ylna dayaldr. Peygamberimizin 622 ylnda Mekkeden Medineye gidii
Hicri Takvim
balang olarak alr.
Seluklu Sultan Melikah dneminde yapld. Gne ylna dayaldr. Sadece mali
Celali Takvim
hesaplamalar iin yaplmtr.
Osmanllar tarafndan sadece mali hesaplamalar iin yaplmtr. Gne ylna
Rumi Takvim
dayaldr. Balang noktas hicrettir.
Gne Yl

BLM 3:

lka Tarihi (M:4000-3000/MS:375 veya 476)

Mezopotamya: Frat ve Dicle Nehirleri arasnda kalan blgedir. Ta az olduundan gnmze mimari
eser gelmemitir. Mezopotamyada kurulmu olan uygarlklar unlardr.
Smerler
Siteler halinde kuruldular. ehir devletlerinin banda Rahip-Kral bulunur.
(M:
lk kanun ve reformu Laga kral Urgakina yapmtr. Smer yasalar, insancl olup
4000fidye esasna dayanmaktadr.
3000/2350) lk yazy (ivi), ay yl takvimi, say sistemi, denklemler, dairenin alan ve tekerlei
buldular.
Tapnaklarna Ziggurat denilmektedir. Destanlar; Glgam, Tufan ve Yaradltr.
Akad kral l. Sargon tarafndan ykld. Smerlere kesin bir ekilde Elamlar son
vermitir.
Akadlar
Mezopotamyann ilk siyasal birliini salam, ilk imparatorluu kurmulardr.
(M:
Tanr-Kral anlayn getirdiler. lk dzenli orduyu kurdular.
2350 Eserleri; Naramsin Kabartmasdr.
2150)
M: 2150 ylnda Gutiler tarafndan ykldlar.
Babiller
Babil devletinin en nemli hkmdar Hammurabidir. En nemli zellii kanun yapc
M:
olmasdr. Ksasa Ksas anlayn getirdi. Ayrca Tanr-Kral anlay yerine de
2000-539
hayrsever hkmdar kavramn getirmitir. Din ile devlet ilerini birbirinden ayrarak
mutlak krallk kurdu.
Babillerle Medler birleerek Asurlar yktlar.
Kudsu alarak Yahudilerin Yuda devletine son verdiler. (538)
Babillerin en nemli eserleri; Babil asma bahesi ve Babil kulesidir.
Eski Babil devletini Hititler (M: 1531) kinci Babil devletini de Persler ykmtr.
(539)
Asurlar
lk kara koloniciliini yapan devlettir. En nemli kolonileri Kayseri yaknlarndaki
(M:
Kltepedir.
2000-612)
Anadolu ile ticaret yaptklarndan, Anadoluya ilk yazy getirdiler.
srail devletini ykarak buradaki Yahudileri srdler. lk smrgeci devlettir.
lk defa atl birlikleri, ktphaneleri kurdular. Nemrut da heykelleri Asurlara aittir.
Med ve Babil ittifak sonucu ykld.
Elamlar
Bakentleri Sustur. Mezopotamyann en zayf devletidir.
(M:
Gzel sanatlar ve ssleme alannda byk gelime gstermitir.
3000-750)
Asurlar tarafndan yklmtr.
Msr
Uygarl
Etraf doal
savunma
snrlaryla
evrili
olduundan az
istilaya
uram, zgn
bir uygarlk
ortaya
koymutur.

nceleri Nom ad verilen ehir devletleri eklinde kurulmutur.

Msr; lah-Kral denilen Firavunlar tarafndan ynetildi.
lk yazl antlama olan Kade Antlamasn Hititlerle yaptlar.
Hiyeroglif yazsn ve Papirs kadn buldular.
lmden sonraki hayata inandklarndan Firavunlar iin Piramit, halk iin Labirent
adl mezarlar yaptlar. En nemli tanrlar gne tanrs Radr.
Cesetler mumyalandklarndan tp, anatomi, eczaclk, kimya bilimleri geliti.
lk defa pi saysn, gne yl takvimini, geometri, drt ilem,alan ve hacim
lmlerini buldular. Mimaride ileri gittiler.
En nemli mimari eserleri Piramitlerdir. zellikle; Keops ve Neferti

Suriye Filistin (Dou Akdeniz) Uygarl

braniler
Dnyada ilk tek tanr inancn getirdiler. Dinleri rk olduundan yaylmad.
branilere; Yahudi ve Musevi de denilmitir. Kutsal kitaplar Tevrattr.
Fenike alfabesini kullanmlardr. En nemli eserleri Kudsteki Sleyman
mabedidir.
Medler Yuda, Asurlar srail devletini yktlar. Romallarca Filistinden srldler.
Fenikeliler
Siteler halinde kurulmutur. Topraklar tarma elverili olmadndan deniz
koloniciliine ynelmilerdir. nemli kolonileri Kartacadr.
Mezopotamya kltrn batya tamlardr.
Dnya kltr ve medeniyetine en nemli katklar 22 harfli ilk alfabeyi
bulmalardr.
Yunan ve Roma Uygarl
Girit
Egede bilinen en eski uygarlktr. Kaya oymacl ile ev ve saraylar yapmlardr.
Medeniyeti Seramikleriyle nldrler. Gl bir deniz filosuna sahip olmulardr.
(M:
Msr etkisiyle bir resim yazsn gelitirmilerdir. Bu yazya Lener A denilmitir.
3000-1400) Girit uygarlna M:1400 ylnda Hellasdan (Yunanistan) buraya gelen Akalar son
vermitir.
Miken
Akalar tarafndan kurulmutur.
(Aka)
Gl savunma surlaryla evrili saraylar yapmlardr. Kuyu mezarlaryla nldrler.
Uygarl
Giriti alm, Girit yazsnn etkisi ile Lener B adl kendilerine zg bir yaz gelitirmi,
(M:
Grekenin temelini atmlardr.
2000-1200) Deniz ticareti yapm, anakkale boazna egemen olmak iin Truva savan
yapmlardr.
Dorlar tarafndan yklnca, bat Anadolu sahillerine gelerek yonlar kurdular.
Yunan
Dorlar tarafndan Yunanistanda Polis ad verilen ehir devletleri halinde kurulmutur.
Medeniyeti lk demokrasiyi uyguladlar. Yunanistanda ynetim ekilleri srasyla; Krallk, Tiran,
(M:1200Aristokrasi ve Demokrasidir.
338)
Perslerle savaarak, onlarn batya doru yaylmalarn engellediler.
Deniz ticareti ve kolonicilii ile uratlar. Kolonilerini vatan olarak benimsemilerdir.
ok tanrl bir inana sahiptirler. En nemli tanrlar Zeusdur. Yunanllar; tanrlarn
insan eklinde dnmlerdir.
Tanrlar onuruna Olimpus danda Olimpiyat oyunlar dzenlemektedirler. Yunanllar
arasnda siyasal bir birlik olmamasna karn, kltrel ve dini bir birlik bulunmaktadr.
Olimpiyat oyunlar ve dil, Yunan toplumlar arasnda bir birlik oluturmaktadr.
Yunanllar, felsefe ve bilim alannda ileri gitmilerdir. Mimari gelimitir. Mimaride
Dor nizamn buldular.
Helenizm
Byk skenderin Asya seferi sonucu dou ile bat kltrn kaynamasna Helenizm
(M: 330denir.
30)
skenderiyede bir ktphane kurdu. Bilim ve felsefe geliti.
Douda rann ynetim ekli olan Satraplklar, batda ise ehir devletlerini
benimsedi.
Byk skenderin varis brakmadan lmesi zerine topraklar komutanlar arasnda
paylatrld.
Roma mp. Hristiyanl resmen kabul eden ve Cumhuriyet ynetimini ilk uygulayan devlettir.
(M:753 Yunanllardan Fenike alfabesini alarak Latin alfabesini oluturdular.
MS:1453)
Msrdan gne ylna dayal takvimi alarak Julyen takvimini yaptlar.
Halk snflara ayrlmtr. Snflar arasndaki mcadele sonucu (Partice-Plep) Oniki
levha yasalar kt. Gnmz Avrupa hukukunun temelini oluturdu.
Lejyon ad verilen paral askerler de kullanlmaktaydlar. Kartaca ile Pn savan yapp
onlar yendiler.
395 ylnda Kavimler gnn etkisi ile nce dou ve bat olmak zere ikiye ayrld.
476 ylnda bat roma imparatorluu ykld. lka sona erdi. Avrupada Feodalite
olutu.

ran Medeniyeti
Medler

(715-550)

Persler

(M: 559-330)

nceleri Asurlarn egemenliinde kaldlar. Daha sonra bamsz oldular.

Babillerle birleerek 612 ylnda Asurlar yktlar. Lidyay yendiler
Persler tarafndan yklmlardr.
Medleri ykarak kuruldu. Anadolu, Mezopotamya ve Msr ald. skit ve
Yunanllarla savamlardr.Perslerin batya ilerlemesini Yunanllar durdurmutur.
Byk skender, Gavgamela savanda Persleri yenerek bu devlete son verdi.
Persler; lkeyi eyaletlere (Satraplk) ayrarak, her Satrapln bana bir vali
(Satrap) tayin ettiler. Dnyada ilk eyalet sistemini ve posta tekilatn kurdular. Kral
yolunu onardlar.
Ateperestte denilen Mecusilik (Zerd) dinine inandlar. Bu dinde iyilik ve ktlk
tanrlar olmak zere iki tanr bulunmaktadr.

Anadolu Uygarlklar
- Anadolunun ilk siyasal birlii ve merkezi ynetimi saladlar.
Hitit (Eti)
- Tavananna ad verilen kralie devlet ynetiminde sz sahibidir.
M:2000- Kraln yetkilerini snrlayan Panku adl meclisleri vard. Tarihteki ilk meclistir.
700
- Anal adl ilk tarih yazcl yapld. Tanrlara sunulan yllklardan olumaktadr.
- Civi ve Hiyeroglif yazsn kullandlar. Tarihte ilk aile hukukunu yapmlardr.
- Hitit dini ok tanrlyd. Bin tanrl lke ad verilmitir.
- Mimaride, heykelcilik ve kabartmaclkta ileri gitmilerdir. Destanlar Kumbartidir
- lk yazl antlama olan Kadei yaptlar.
- Balca geim kaynaklar tarm ve hayvanclktr. Tarm ile ilgili ilk kanunlar yaptlar.
Frigler
- Tiftik keisi klndan yaptklar Tapates adl hal ve kilimleri nldr.
M:1200- Fenike alfabesini kullanmlardr. En nl tanrlar tarm tanrs Kibeledir.
676
- En nemli eserleri Midas mezar ve tapnadr. Krallarna Midas denir.
- Kuyumculuk ve ticarette ilerlemilerdir.
- lk paray buldular. (M: 700) Parann bulunmas zerine ticaret geliti. Takas sona erdi.
Lidyallar
- Efesden Asurlarn bakenti Ninovaya kadar uzanan tarihi kral yolunu yaptlar.
M:1200- Altn ve Mcevher ilemeciliinde ileri gittiler. Fenike alfabesini kullandlar.
547
- Orduya pek nem vermediklerinden paral askerler kullandlar. Buda yklmalarna neden
oldu.
- lk sigortaclk rnei grlmtr. Filozof ve airlere devlet tarafndan maa
balanmtr.
- Dorlarn nnden kaarak bat Anadolu sahillerine gelen Akalar tarafndan ehir
yonlar
devletleri halinde kuruldu. Deniz koloniciliinde ileri gittiler.
M:1200- Dou kltrn batya tamlardr. Fenike alfabesini kullanmlardr.
545
- Bilimsel anlamdaki ilk tarih almasn yapmlardr.
- Bilim ve felsefede ileri gitmilerdir. Mimaride ion nizamn buldular.
- lke illere blnm, bu illere merkezden atanan valiler gnderilmektedir.
Urartular
- Anadoluda madencilik ve kanal yapmnda ileri gitmilerdir.
M: 900- En nemli tanrlar sava tanrs Haldidir. lmden sonraki hayata inandklarndan
600
mezara llerin eyalarn da koymaktadrlar.
- ivi ve Hiyeroglif yazsn kullanmlardr.
Asya Uygarlklar
in Med.
pek ticareti sayesinde ipek yolu olutu. ivi yazsn kullandlar.
Barut, pusula, kat, matbaa ve mrekkebi ilk defa buldular.
Slaleler eklinde ynetildiler. Trk ordusunu rnek aldlar.
Tapnak ve saray yapmnda ileri gitmilerdir. Trklere kar in seddini yapmlardr.
Milli dinleri Kanfiys ve Taodur. Budizm de inde geni bir taraftar bulmutur.
Hint Med. Halk snflara ayrlmtr. (Kast sistemi) Snf ayrl, hint ulusu olumasn engelledi
ve istilaya uramalarna neden oldu.
Dinleri; Hinduizm, Budizm, Brahmanizm ve Vedadr.
Baharat ihracat sonucu baharat yolu ortaya kt.

SLAM NCES TRK TARH

GR
Trklerin
Anayurdu
Gler
(Kavimler
G-375)
G Nedenleri

G Yollar

Glerin
Sonular

Batda Hazar Denizi. Douda Kingan, Kuzeyde Altay ve Sibirya. Gneyde Hindiku
ve Karanlk dalarla evrilidir.
Hunlarn batya doru g etmeleri sonucu Avrupadaki milletlerin yer deitirme
olayna kavimler g denir. Hunlarn nnden kaan kavimlere barbar kavimler
denir.
Orta Asyadaki kuraklk
in basks ve karde boylarn birbirleriyle mcadeleleri
Topraklarn ve otlaklarn yetersizlii
Nfus art ve Hayvan hastalklar
Batya yaplan glerde hazar denizinin kuzeyinden ve gneyinden gidilmitir. Hazar
denizinin kuzeyinden gidenler Avrupa ve Karadenizin kuzeyine gitmi, hristiyan
olmu milli benliklerini yitirmilerdir. Hazar denizinin gneyinden gidenler ortadou,
ran ve Mezopotamyaya gelmi Mslman olmu milli benliklerini korumulardr.
Gnmz Avrupa toplumu olutu
Roma nceleri ikiye (395) ayrld. Sonra da B. Roma mparatorluu ykld.
(476)
Avrupada feodalite, kilise ve skolastik dnce glendi.
Avrupann etnik yaps deiti. Siyasi birlii paraland
Trkler, Avrupada devlet kurdular.

LK TRK DEVLETLER
Byk Hun
Teoman tarafndan kurulmutu. Bakentleri tkendir.
(Asya Hun)
Teomann aknlarn durdurmak iin inliler in seddini yaptlar
Devleti
lk defa btn Trkleri tek bir bayrak altnda topladlar
M: 220 Teomandan sonra baa geen Mete Han; ini vergiye balad.
MS:220
Mete Hann ini igal etmemesinin temel nedeni kalabalk inliler arasnda
Trklerin asimile olabilecei endiesiydi. lk defa orduyu onlu sisteme gre
dzenledi.
Hun devlet adamlarnn inli Prenseslerle evlenme, ipek yolunun elden kmas,
taht kavgalar ve lks merak nedeniyle devlet zayflayp ykld.
Avrupa Hun
Balamir tarafndan kuruldu.
Devleti
Merkezi Budapetedir. En gl hkmdarlar Atilladr.
Romay ilk defa kuatan Trk devletidir. Bizans vergiye balad.
Anadoluya ilk defa ayak basan Uldz Handr
Avrupada kalan Hunlar, milli benliklerini yitirdiler.
Gktrkler
Hun devletinden sonra Asyada kurulan ikinci Trk devletidir.
(552-659)
Trk adn ilk defa bir devlet ad olarak almlardr.
Kurucusu Bumin Kaandr. kili ynetim sistemini uyguladlar.
pek yoluna egemen olmak iin Sasanilerle birleerek, Akhunlar yktlar.
in saldrs sonucu nce ikiye ayrld. Sonra ykld.
ll. Gktrk
Kutluk ilteri Kaan tarafndan kuruldu
(Kutluk)
Bakenti Karakumdur. Bilge Kaan dneminde Orhun antlarn yaptlar
Devleti (680 Orhun antlar, tarihte Trk adnn getii ilk belgedir.
745)
Karluk, Basmil ve Uygur saldrs sonucu ykld.
Uygurlar (745- Kutluk Bilge Kl Kaan tarafndan kuruldu
840)
Bakentleri nceleri Ordu Balk ve sonra da Karabalgasundur.
Talas savandan sonra Orta Asya egemenlii Uygurlara geti.
Mani ve Budizm dinini ilk defa benimseyen Trk toplumudur
Yerleik hayata geen ilk Trk devletidir
Saray ve Tapnak mimarisinde ileri gittiler
Uygur alfabesini yaptlar. Treyi ve g destanlar vardr.
En ok yazl belge brakan Trk devletidir. Moollarn Trlemesini saladrlar.

Dier Trk Boy ve Devletleri

Avarlar

Bulgarlar

Hazarlar

Akhunlar
(Eftalit)
Karluklar

Krgzlar

Sabirler
(Sibirler)
Bakrt
(Bakurt)
Ouzlar
(Uzlar)
Peenekler

Trgiler

Macarlar
Kumanlar
(Kpaklar)

stanbulu ilk defa kuatan Trk devletidir.

Slavlar etkileyerek devlet kurmalarn saladlar.
Hristiyanl benimseyerek benliklerini yitirdiler.
Karadenizin kuzeyinde Byk Bulgar kralln kurdular
Bu devlet; ikiye ayrlarak Tuna ve til (Kama) Bulgarlar adn ald.
Tuna Bulgarlar Hristiyanl benimseyerek Slavlat.
til Bulgarlar da Mslmanl benimsedi. Mslmanl benimseyen ilk Trk
devletidir.
Kafkasyann kuzeyinde yaadlar
Mslmanlarla ilk savaan Trk devletidir.
Ar bir dini ho grl benimsediler
Trklerde Musevilii benimseyen ilk devlettir.
Sasani ve Gktrk saldrs sonucu ykld
pek yolu zerinde olduundan bir ok saldrya uradlar.
Birinci Gktrk devletini ykmlardr.
Talas savanda Mslman Araplar desteklediler
lk Mslman Trk devleti olan Karahanllar devletini kurdular.
lk Mslman Trk boyu olduu kabul edilmektedir. Fakat yeni aratrmalarn
sonular, ilk Mslman Trk boyunun til Bulgarlar olduunu ortaya koymutur.
Uygurlara kar isyan ederek bu devleti yktlar.
Cengiz Hana ballklarn bildiren ilk Trk devletidir.
Manas destan Krgzlara aittir.
Gnmz Sibiryaya adlarn verdiler.
Hazar devletini oluturmulardr.
Ural dalarnn gneyinde yaamlardr.
Kabile tekilatn korumulardr.
slam dinine girmilerdir.
Avrupaya g etmilerdir. Bizans ordusunda paral askerler olarak altlar
Malazgirt savanda Byk Seluklularn safna getiler.
Boy tekilat erevesinde kalm, devlet kurmamlardr.
Ruslarn Karadenize inmelerini engellemilerdir.
Bizans ordusunda paral asker olarak almlardr.
Malazgirt savanda Byk Seluklularn safna getiler
Hristiyanl benimseyerek dier toplumlar arasnda kayboldular
Gktrklerin yklmas zerine Trkleri bir araya topladlar.
Emevilerle savaarak Orta Asyada yaylmalarn ve Orta Asyann
slamlamasn nlediler.
lk defa paray basan Trk devletidir.
Avar ve Peeneklerin basks sonucu Macaristana yerletiler
Hristiyanl kabul ederek, milli benliklerini yitirdiler.
Ruslarla mcadeleleri sonucu Ruslarn gor destannn konusunu oluturdular.
Ouzlarla yaptklar mcadele Dede Korkut hikayelerine konu oldu
Moollarn Trklemesini saladlar

BLM 4: SLAM TARH

SLAMDAN NCE ARAPLAR
Dini Durum ok tanrl bir inana sahiptirler. Mekke, Araplarn dini merkezidir. Hac nedeniyle
insanlar Mekkede bir araya gelmektedirler. Mekkede, tek tanr inanc olan Hanif dinine
inanlar da bulunmaktadrlar.
Araplar siyasi adan grupta incelenmektedir.
Siyasi
a) Kuzey Araplar: Arabistann kuzeyinde yaamaktadrlar. Filistin ve Suriye
Durum
topraklar bu blgededir. Buradaki devletler; Nebati, Tedmr, Gassani ve Kinde
devletleridir.
b) Gney Araplar: Yemen blgesi Araplardr. Buradaki devletler; Main, Sebe ve
Himyeridir.
c) Hicaz Araplar: Arabistann i blgesini kapsamaktadr. ehir devletlerinden
olumaktadr. Buradaki nemli ehirler; Mekke, Yesrib (Medine) ve Taifdir.
Arabistanda temel geim kayna ticarettir. zellikle Mekke ve Medineliler
Ekonomik
Hindistandan gelen Baharat yolu sayesinde zenginlemilerdi. Ayrca, hurma ve deve
Durum
retimi de yapmlardr.
Araplar, yaay bakmndan iki byk gruba ayrlmaktadr. Bunlar;
Sosyal
a) Bedevi: lde yaayanlar
Durum
b) Medeni: ehirde yaayanlar
lde yaayan Araplar arasnda (Hicaz) siyasi birlik olmadndan ve kabileler halinde
yaadndan sk sk kan davalarndan dolay uzun savalar (Ficar savalar) yaplmaktadr.
Her yl hac nedeniyle Mekkede dzenlenen panayrlar sayesinde Araplar arasnda kltrel
birlik salanmaktadr.

SLAM NCESNDE DNYA

Roma mparatorluunun ikiye ayrlmasndan sonra Dou Romaya Bizans denilmitir.
Bizans devleti, Hristiyan ve Ortodoks mezhebine balyd. ran Sasani devletiyle rekabete
giritiler.
Sasaniler Sasaniler, rana hakim olan Part devletini ykarak kurulmutur. (224-651) Gktrklerle
anlaarak ipek yoluna egemen olmak iin Akhun devletini yktlar. Baharat yolunu denetim
altna aldlar. Bizansla rekabete giriip savatlar. Atee tapmlardr. (Zerdt, Mecusilik)
Hz. mer dneminde 642 ylnda feth edildi.
Orta Asya Trkler, Gktrk devleti bayra altnda yaamlardr. Gktanr ve amanizm dinine
inanmlardr.
Hindistanda ise kast sistemi olduundan insanlar ezilmilerdir.
inde ise Budizm, Konfiys ve Taoizm dini bulunmaktadr. Kltr bakmndan ileri
gitmi, sulaleler halinde ynetilmi, komular ile sava halindedir.
Japonyada ise, Budizm ve intoizm dinleri bulunmaktadr. Halk ogunlarn basks altnda
bulunmaktadr.
Bat Roma imparatorluu ykldndan, Avrupada feodalite rejimi egemendir. Halk feodal
Avrupa
beylerin ve Skolastik Katolik kilisesinin basks altnda bulunmaktadr.
Kuzey Afrika gelimitir. Hristiyanlk yaygndr. kesimde ise Animiz ad verilen tabiat
Afrika
tanrlarna inanlmaktadr.

Bizans
Devleti

PEYGAMBERMZ DNEM
MEKKE DNEM
Peygamberimiz 571 ylnda Mekkede dodu. 632 ylnda Medine de vefat etti.
Peygamberimizin
Doumu
Peygamberimiz, Kureyin Haimoullar kabilesine mensuptur. Babasnn ad
Peygamberimizin
Abdullah, Annesinin ad ise Aminedir. Doumundan ay nce babasn, alt
Ailesi
yanda iken annesini, sekiz yanda iken dedesi Abdlmuttalibi kaybetti.
Peygamberimizi amcas Ebutalib yetitirdi. Peygamberimiz, dier Mekkeli
Sosyal
ve
Ekonomik soylular gibi ticaretle urat. Yirmibe yanda iken Hz. Hatice ile evlendi.
Hayat
Peygamber Olmas 40 yanda iken, Hira maarasnda kendisine ilk vahiy geldi. lk vahiy oku diye
balar.
Kadnlardan; Hz. Hatice, erkeklerden Hz. Ebubekir, ocuklardan Hz. Ali,
lk Mslmanlar
klelerden Hz. Zeyd (RA)dr.
Mslmanlar, basklar karsnda ilk hicreti 615 ylnda Habeistana
Mekkedeki
gerekletirdiler. 621 ylnda Akabe denilen yerde baz Medineliler Peygaberimize
Mcadelesi
biat ettiler. (Ballklarn sundular). Peygamberimizi Medineye davet ettiler.
622 ylnda Medinelilerin daveti zerine Mslmanlar Medineye g ettiler.
Hicret
Hicretle birlikte, Mslmanlar bir devlete sahip oldular. slam geni bir alana
yaylma imkann buldu.
MEDNE DNEM
NEDENLER
Mekkeyi ekonomik adan bask altnda
BEDR
tutmak
SAVAI
Mekkeli bir kervann mallarna el konulmas
(624)
Mekkelilerin Mslmanlar yok etmek
istemeleri

SONULARI
Mslmanlarn kazand ilk zaferdir.
am ticaret yolu Mslmanlarn eline
geti.
slam sava hukuku olutu
Mekkeli esirler, okuma yazma dersi
verdiler.
Uhut savana neden oldu.
Bedir savann cn almak
Mslmanlarn ilk yenilgisidir
UHUT
Bir Mekke kervann Mslmanlarn eline
Hz. Hamza ehit oldu
SAVAI
gemesi
Peygamberimiz yaraland
(625)
Yahudiler mriklere yardm ettiinden
Medineden srldler.
Medeniden srlen baz Yahudiler,
Medinenin etraf hendeklerle kazl
HENDEK
Mekkelileri kkrttlar.
olduundan ieri giremediler.
SAVAI
Mekkelilerin Mslmanlara kesin bir darbe Mekkelilerin son taaruzu, Mslmanlarn
(627)
vurmak istemeleri
son savunmasdr.
Yahudiler, Mekkelilere yardm
ettiklerinden Medineden srldler.
am ticaret yolu, Hayber Yahudilerinin
eline geti
HUDEYBYE Peygamberimizin hac yapmak iin Mekkeye Mekkeliler, Medine devletini hukuken
gitmesi
tanm oldular.
BARII
Mekkelilerin Mslmanlar kabul etmeyip
slamiyet hzla yayld.
(628)
bar antlamas yapmak istemeleri
Hayberin fethi ile am ticaret yolunun
HAYBERN Yahudilerin am ticaret yolunu tehdit
gvenlii saland.
FETH(629) etmeleri
Hara vergisi ortaya kt.
Bir Mslman elinin Bizansn Basra valisi Bizansla yaplan ilk savatr.
MUTE
tarafndan ldrlmesi
Mslmanlar, Bizansn saysnn ok
SAVAI
Bir Mslman keif grubunun Gassanilerce olmas nedeniyle sava kaybettiler.
(629)
pusuya drlmesi

10

Mekkelilerin Hudeybiye antlamasn

bozmalar
Mekkenin alnarak slamn nndeki
engelin kaldrlmak istenmesi
HNEYN VE Putperestlerin Mslmanlara kar son bir
direnie gemeleri
TAF
SEFER(630)
Bizansn Arabistan zerine byk bir sefer
TEBK
SEFER (631) dzenleyecei haberinin gelmesi
MEKKENN
FETH (630)

Mekkenin fethi ile btn Arap

yarmadasnn fethi kolaylat.
slamiyet yarmadada hzla yayld.
Hicazda siyasal birlik saland.
Putperestler yenilerek Taif alnd
Haberin aslsz olduu ortaya kt.
Gassani Araplar Mslman oldular.
Arabistan yarmadasnn siyasal birlii
saland
Peygamberimizin son seferidir.

11

DRT HALFE DNEM (632-661)

HZ. EBUBEKR DNEM (632-634)
YNETMLE LGL
ALIMLARI

POLTKASI

Mslmanlarn ilk halifesidir.

Dinden dnenlerle sava
Devletin siyasi birliini salad yapt. (Ridde Savalar)
Kuran tek kitap haline getirdi
Zekat vermeyen ve
Devlet
memurlarna
maa yalanc
Peygamberlerle
balad.
savat.

FETHLER
634 ylnda Bizansla Yermk
sava yapld.
Bizans
bu
savata
yenildi.
Mslmanlarn Bizansa kar ilk
baarsdr.
Suriye
kaplar
Mslmanlara ald.
Sasanilerle ilk sava yapld. (Hire)

HZ. MER DNEM (634-644)

YNETMLE LGL
ALIMALARI
lk divan, devlet hazinesi
(Beytl mal), ordugah ehirleri ve
yeni ynetim birimlerini kurdu.
llere
valilerin
yannda
kadlar da grevlendirdi.
Not: Sikast sonucu ehit edildi.

BZANSLA YAPILAN
RANLA YAPILAN
SAVALAR
SAVALAR
Ecnadin
sava
Kpr sava (634)
(635): Bizans yenildi. Mslmanlar yenildi.
Suriyenin
fethi
Kadisiye Sava (636)
tamamland.
Celula sava (637)
Filistin ve Kudsn
Nihavent Sava (642)
fethi (637)
Sasaniler ykld. Trklerle
komu olundu.

DER
FETHLER
Azerbeycan
(643-44)
Ve
Msr
alnd. (640)

HZ. OSMAN DNEM (644-656)

OLAYLAR

FETHLER

DENZLERDEK
MCADELE
Kuran oaltld.
rann fethi tamamland
lk slam donanmas yapld
Emeviler
st
dzeye lk kez Trklerle bu dnemde 649 ylnda Kbrs vergiye
getirildiinden isyan kt.
savald. (Hazarlarla)
baland
Hz. Osman ehit edildi.
Tunusa kadar olan yerler ele lk deniz sava Bizansla yapld.
geirildi.
(652) (Zatssevari)

HZ. AL DNEM (656-661)

SORUNLAR VE SAVA
Cemel Sava (656): Hz. Ali ile Hz. Aye
arasnda yapld.
Mslmanlar arasndaki ilk i savatr.
Sffn Sava (657); Muaviye ile Hz. Ali
arasnda yapld.
Hakem (Tahkim) Olay : Muaviye ile Hz. Ali
arasndaki sorunlar zmek amacyla dzenlendi.

DNEMN GENEL ZELLKLER

Kufe bakent yapld
sava yapldndan fetihler durdu.
Hz. Alinin ehit edilmesi ile drt halife dnemi sona
erdi.
Hz. Alinin taraftarlar Hz. Hasan halife setiler. O
da Muaviyeye biat etti.
Bu dnemde Mslmanlar e ayrldlar.
1.
Hz. Ali taraftarlar (ii)
2.
Muaviye taraftarlar (Emevi)
3.
Hariciler (kisine de kar)

12

EMEV, ABBAS VE ENDLS EMEV DEVLETLER

EMEVLER (661-750)
Hkmdarlar
Savalar - Fetihler
stanbulu ilk kez kuatt
Muaviye
Tunus, Herat, Niabur ve Belh alnd.
(661-680)
Buhara ve Semerkant, vergiye baland.
Yezid
(680-683)
Abdlmelik b.
Mervan
(683-705)
Velid (705-715)

Dierleri

Dier Olaylar
Emevilerin kurucusu ve ilk halifesidir.
lk posta ve muhafz birliini kurdu
Yezidi veliaht tayin ederek hilafeti saltanata
dntrd.
Kerbelada Hz. Hseyini ehit etti.
Kerbeladan sonra Mslmanlar kesin olarak
Mslmanlar, ilk kez Atlas Okyanusuna ikiye ayrldlar. Bunlar; Snni ve iidir.
kadar olan yerleri el geirdiler.
-Atlas Okyanusuna kadar olan btn lk slam paras basld.
kuzey Afrika kesin olarak alnd.
Arapa resmi dil oldu.
-Sicilya ve Sardunya adalar alnd.
Belh, Fergana, Buhara ve Semerkand Mslmanlar ilk kez Avrupaya getiler.
alnd.
711 ylnda Tark b. Ziyad spanyay
feth etti.
732
ylnda
Puvatya
savanda -Hilafeti saltanata dntrdler
Mslmanlar
Franklara
yenildiler. -lkeyi eyaletlere bldler.
slamn Avrupadaki ilerleyii durdu. -Trklerle en iddetli savalar bu dnemde
Pirene dalar snr oldu.
yapld. (Trgilerlerle)
750 ylnda Ebu Mslim Horasani isyan -slam mimarisi Hristiyan mimarisiyla
ile ykld.
yarabilecek dzeye geldi.
Sleyman dneminde stanbul karadan -Emeviler fetihi bir devlettir. slam snrlar
ve denizden kuatld.
geniledi.
-Irk bir politika izlediklerinden ve Arap
olmayan Mslmanlara (Mevali) ikinci snf
vatanda
muamelesi
yaptklarndan
ykldlar.
-Bakent amdr.

ABBASLER (750-1258)
Savalar -inle 751 Talas sava yapld.
Fetihler -Bizans snrnda Avasm adl tampon ehirler kurdu.
-ii Bveyhilerin denetiminden kurtulmak iin Seluklulardan yardm istediler. Turul bey,
Bveyhileri yenerek Abbasileri denetimi altna ald.
-Badat ehrini kurarak bakent yaptlar.
Genel
zellikler -Trklere ilk nem veren Memundur. Harun Reit, dneminde Trkler orduya alnd.
Trklere en fazla nem veren Abbasi halifesi Mutasmdr. Sadece Trkler iin Samarra
ehrini kurdu.
-Memun dneminde lk tercme hareketi yapld.
-stanbulu kuattlar fakat baarl olamadlar.
Abbasiler, eitli blgelere yar bamsz genel valiler gnderdiler. Bunlara Emirul Umera
Emirul
vaya Tevaiful Mlk ad verilmitir. Bu olay, Abbasilerin yklmasna zemin hazrlad.
Umera
Emirl Umeralar unlardr.
Kuzey Afrikada: Alebiler, drisiler
Msrda: Tulunoullar, ihitler, Fatimiler, Eyybiler ve Memlkler
randa: Tahiriler, Safariler ve Bveyhiler
Maverannehirde: Samaoullar
1258 ylnda Mool saldrs sonucu Abbasi devleti ykld. Halifelik Memlklere geti.
Ykl

13

ENDLS EMEV DEVLET (756-1031)

Kuruluu Emevilerin Abbasiler tarafndan yklmas zerine Emevi ailesinden Emir Abdurrahmen
spanyaya gelerek bu devleti kurdu.
Bakenti Kurtubadr. Bilime nem vermi, slam biliminin batya tanmasn salamtr.
Genel
zellikleri Endls yneticileri de kendilerini halife ilan etmi, bu durumda Mslmanlar siyasi adan
10. yzylda e ayrlmlardr. (Abbasi, Fatimi, Endls Halifeleri)
Hristiyanlarn saldrs sonucu ykld. Daha sonra burada Murabtlar (1086-1147),
Ykl
Muvahitler (1147-1212) ve Beni Ahmer devleti (1230-1492)kuruldu. slam kltrn batya
aktardlar. Hristiyanlarn saldrs sonucu ykld. Buradaki Mslman ve Yahudiler
Enginizasyon mahkemelerinde ldrldler. Yahudiler Osmanllara sndlar.
BLM 5: TRK-SLAM TARH
lk Mslman Trk Devletleri
Karahanllar lk Mslman Trk devletidir. Karluk-Basmil ve iil boylar tarafndan kurulmutur.
Kurucusu Bilge Kadir Handr. Bakenti Karabalgasundur. lk Trk slam eserlerini ortaya
(840-1212)
koydular. Resmi dilleri Trkedir. lk Mslman hkmdar Satuk Bura Handr.
Karahtay ve Harzemahlar tarafndan ykldlar.
Bakentleri Gazne olduundan bu devlete Gazneliler denilmitir. Kurucusu Alp Tekindir.
Gazneliler
En gl hkmdar Gazneli Mahmuttur. Gazneli Mahmut, Hindistana 17 sefer
(963-1187)
dzenleyerek blgenin Mslmanlamasn salamtr. Abbasi halifesine yardm
ettiinden kendisine sultan nvan verildi. Yerine Mesut geti. Fakat Dandanakan
savanda (1040) B.Seluklulara yenilince devlet zayflad.
Tulunoullar Msrda kurulan ilk Trk-slam devletidir. Abbasilere kar isyan eden Tulunolu Ahmet
tarafndan kurulmutur. Abbasiler tarafndan yklmtr.
(868-905)
Msrda kurulan ikinci Trk-slam devletidir. Kurucusu Muhammed Togatr. Hicaza
hitler
egemen olan ilk Trk devletidir.
(Akitler)
935-969
Fatimiler
(910-1171)

Eyyubiler
(1171-1250)
Memlkler
(Klemenler)
1250-1517
Harzemahlar
(1097-1231)

Bveyhiler
(932-1062)
Samanoullar
(895-1005)
Safeviler
(1502-1736)
Karakoyunlar
(1380-1469)

Dier Trk ve Mslman Devletler

Peygamberimizin kz hz. Fatmann soyundan geldiklerinden bunlara Fatimiler
denilmektedir. Tunusta kuruldu. Daha sonra hitleri ykarak Msra egemen oldular. Bir
ii-Arap devletidir. iilii yaymaya altlar. Kendilerini Halife ilan ettiler. Eyyubiler
tarafndan ykldlar.
Selahattin Eyyubi tarafndan Msrda kurulan bir Trk-slam devletidir. 1187 Httn
savanda Hallar yenerek Kuds aldlar. Bu olay, lll. Hal seferine neden oldu. Bu
savata da hallar yendiler.
Msrda kurulan son Trk slam devletidir. Eyyubileri ykarak kurulmutur. Kurucusu
Aybergtir. Abbasiler yklnca halifelik Klemenlere geti. Moollar Ayncalut ve Elbistan
savalarnda yenerek slam dnyasn korudular. Resmi dilleri Trkedir. Osmanllar
tarafndan yklmtr.
Bakenti Grgentir. B. Seluklulara bal bir atabeylik olarak kuruldu. Moollarla
savaarak slam dnyasn Mool tehlikesine kar korudular. Moollarla slam dnyas
arasnda tampon devlet oldular. 1231 Yassemen savanda A.Seluklulara yenilince
zayfladlar ve Mool denetimine girdiler.
randa Emirulumera olarak kurulan bir ii-ranl devlettir. Abbasileri denetimleri altna
aldklarndan bu devletin zayflamasna neden oldular. Abbasiler, bunlarn basksndan
kurtulmak iin Seluklulardan yardm istediler. Seluklular bu devlete son verdiler.
Horasan ve Maverannehirde kurulmu olan bir ranl Snni devlettir. Trklerin ve
Ortaasyann Mslmanlamasn saladlar. Gazneli ve Karahan ittifak sonucu ykldlar.
randa kurulan bir ii ranl devlettir. Dou Anadoluda iilii yaymak istediinden
Osmanllarla kar karya gelmi ve yaplan savalar kaybetmitir. Kurucusu ah
smaildir.
lhanl devletinin yklmas zerine Erbil ve Nahvanda kurulan bir Trk slam devletidir.
Timura yenilince Osmanllardan yardm istediler. Bunun zerine Ankara sava yapld.
Akkoyunlular tarafndan ykldlar.

14

Akkoyunlar
(1370-1502)
Mool
mparatorluu
(1206-1227)

Timur
mparatorluu
(1370-1507)
Babur
mparatorluu
(1526-1858)

Diyarbakr ve evresinde bulunan Ouz Trkleri tarafndan kuruldu. En tannm

hkmdar Uzun Hasandr. Fatihle yaptklar Otlukbeli savan kaybedince zayfladlar.
ah smail tarafndan ykld.
Cengiz Han (Timuin) Moolistanda kuruldu. in, Orta Asya, Rusya ve slam dnyasn
elegeirdi. Btn Trkleri nc ve son kez tek bir bayrak altnda topladlar. Moollar,
Uygurlar tarafndan Trkletiler. Cengiz hann lm zerine devlet drde ayrld.
1- Altonordu Devleti: Bugnk Rusya ve karadenizin kuzeyinde kuruldu. Mslman
oldular.
2- aatay Devleti: Trkistan ve Afganistanda kuruldu. Mslman oldular.
3- lhanllar: ran, Irak, Azerbeycan ve Anadoluda kuruldu. Mslman oldular.
4- Kubilay Hanl: inde kuruldular. Zamanla milli benliklerini yitirerek
inliletiler.
Timur tarafndan aatay devletini ykarak kuruldu. Ankara savanda Osmanllar yenerek
Batdaki fetihlerin gecikmesine neden oldu. Altnordu devletinin paralanmasna neden
oldu. Bunun zerine Ruslar bamszlaarak zamanla btn Trkleri tehdit eden bir g
haline geldi. Timur devleti yklnca bir ok kk devlet kuruldu.
Timurun torunu Babur ah tarafndan Hindistanda kuruldu. Hindistanda kurulan son Trk
devletidir. En nemli eserleri Ta Mahaldr. ngilizlerin smrgecilik faaliyetleri sonucu
ykld.
BLM 6: SELUKLULAR

Byk Seluklular (1038-1040/1157)

Seluklu devletinin kurucusu ve isim babasdr. Ouz Yabgu devletinde suba olarak
Seluk Bey
grev yapyordu. Ouz Yabgu devletiyle aras bozulunca Cend ehrine geldi. Mslman
oldu. Seluklu devletini kurdu.
Turul Bey; 1038 ylnda Niaburu alnca adna hutbe okutup para bastrd. 1040
Turul ve
Dandanakan savanda Gaznelileri yenince Horasana egemen olup devletin temellerini
ar Beyler
salamlatrd. 1048 Pasinler savanda Bizans yendi. Bylece Bizansn zayf olduu
Dnemi
anlald. Anadolunun Trk yurdu olabilecei anlald. Bizansla ilk antlama bu
dnemde yapld. Halifenin yardm istemesi zerine 1055 ylnda Badata gitti ve ii
Bveyhilerin Abbasiler zerindeki egemenliine son verdi. Bylece Seluklular, slam
dnyasnn koruyuculuunu stlendiler.
Anadoluyu yurt edinmek amacyla 1071 Malazgirt savanda Bizans yendi. Bizansla
Alparslan
bir antlama yapld. Fakat uygulanmad. Anadolunun kaplar Malazgirt zaferiyle ald.
Dnemi
Anadoluda ilk beylikler kuruldu. Bizansn slam dnyas zerindeki basklar ortadan
kalkt.
Seluklularn en parlak ve snrlarnn en geni olduu dnemdir. Melikahn lm
Melikah
zerine oullar arasnda taht kavgas yapld. (1092-1118) 26 yl sren bu taht kavgasna
Dnemi
fetret dnemi denir.
Kardelerini yenerek tahta geti. 1141 Katvan savanda Karahtaylara yenildi. Bunun
Sencar
zerine devlet zayflad. Ouz isyan ile ykld.
Dnemi
Seluklularn Taht kavgalar ve lkenin hanedan yeleri arasnda paylatrlmas. Batnilerin
almalar. Vezir Nizamlmlkn ldrlmesi. Hal seferleri. Abbasilerin Seluklular
Yklma
aleyhinde almalar. Ouzlarn kstrlmesi. Atabeylerin bamszlklarn ilan
Nedenleri
etmeleri.
Anadoluyu Trkletirmeleri ve slamlatrmalar. slam dnyasnn koruyuculuunu
Genel
stlendiler. slam dnyasn Hal ve ii, Batni tehlikesine kar korudular. Nizamiye
zellikleri
medresesiyle iilie kar snni inanc savundular. slam dnyasnn siyasi birliini
saladlar. Seluklu topraklarnda Kirman Seluklar, Suriye Seluklar, Anadolu
Seluklar, Irak ve Horasan Seluklar devletleri kuruldu.
llere vali olarak gnderilen Seluklu Meliklerin (Prenslerin) eitiminden sorumlu olan
Atabeylikler
kiilere denir. Bu kiiler tarafndan kurulan devletlere de atabeylik denir. Bunlar;
ldenizler (Azerbeycan), Salgurlar (Fars), Zengiler (Musul, Halep), Briler-Dmek
(am), Betekinoullar (Erbil) Atabeylikleridir.

15

Anadolu Seluklar Trkiye Seluklar (l077-1308)

Sleyman ah Anadolu Seluklu Devletinin kurucusudur. zniki alarak bakent yapt. skdara kadar
olan yerlere egemen oldu.
l. Hal seferleriyle savat. znik hallarn eline geince bakent Konyaya tand. aka
l. Klarslan
beyliine son verdi.
ll. Hal seferleriyle savaarak onlar yendi. lk Anadolu Seluklu Parasn bast.
l. Mesut
Anadoluya bu dnemde Avrupallarca Trkiye denilmeye baland. Bu dnemin
balarnda Seluklular Danimentlilere bal kaldlar.
ll. Klarslan lll. Hal seferleriyle savat. Danimentlilere son vererek Anadolunun siyasi birliini
salad. lkeyi onbir olu arasnda paylaarak Anadolu siyasi birliinin tekrar
bozulmasna neden oldu. 1176 Miryokefalon savanda Bizans yenerek Anadolunun
Trk yurdu olduunu ispatlad. Bizans, artk savunmaya geti.
Bizans vergiye balad. Saltuklu beyliine son verdi.
Rkneddin
Sleyman ah
kinci kez tahta geti. Antalyay alarak burada ilk Seluklu donanmasn kurdu.
l. Gyaseddin
Seluklular bylece denizcilik faaliyetlerine baladlar. Venediklerle ticari antlamalar
Keyhsrev
yapt.
Sinopu alarak burada ilk Seluklu tersanesini kurdu. Ermenilerle ticari antlamalar yapt.
zzeddin
Keykavus
Mengcek beyliine son verdi. Grcistan Seluklulara balad. Alanyay alarak burada
l. Aleaddin
bir tersane kurdu. Krmn Sudak limanna bir donanma gnderip burasn alarak ilk
Keykubat
deniz ar seferi gerekletirdi. Donanmann en gl olduu dnemdir. 1230
Yassemen savanda Harzemahlar yenerek onlarn zayflayp Moollar tarafndan
yklmasna neden oldu. Bu olay, Seluklularla Moollarn komu olmasna ve ileride
Moollarn Anadoluya saldrmasna neden oldu.
ll. Gyaseddin Trkmenlerin dini bilgilerinin, ekonomik ve sosyal durumlarnn zayf olmas nedeniyle
1240 Baba-i isyan karmalar ve Seluklularn bunu zorlukla bastrmas Moollar
Keyhsrev
cesaretlendirdi. Moollarla 1243 ylnda yaplan Kseda savanda yenilmeleri zerine
Seluklular Moollara balandlar. Anadolu siyasi birlii paraland. Beylikler kurulmaya
balad.
Seluklularn Seluklular, Moollara kar Memlk Sultan Baybarstan yardm istedi. Baybars, 1270
Elbistan savanda Moollar yendi. Fakat Baybars ekilince Moollar tekrar saldrya
Ykl
getiler. 1308 ylnda ll. Mesut lnce Seluklular kesin olarak ykldlar.

16

BEYLKLER
Malazgirt Savandan Sonra Kurulan Beylikler
Erzurum ve evresinde Ebulkasm Saltuk tarafndan kuruldu. Anadoluda kurulan ilk
Saltukoullar
beyliktir.
(1072-1202)
Kayseri, Sivas, Tokat ve Malatyada Daniment Ahmet Gazi tarafndan kuruldu.
Danimetliler
Anadoludaki en gl beyliktir. Hallara kar byk savalar yapt.
(1080-1178)
Erzincan, Kemah ve Divriide Emir Mengcek tarafndan kuruldu.
Mengcekler
(1080-1228)
Diyarbakr, Halep, Mardin ve Harputta Artuk beyin torunlar tarafndan kuruldu.
Artukoullar
(1102-1409)
zmir ve evresinde aka bey tarafndan kuruldu. Denizcilikle uraan ilk Trk
zmir
beyliidir.
(aka beylii)
(1081-1093)
Kseda Savandan Sonra Kurulan Beylikler
Konya ve Karamanda Kerimuddin Karaman Bey tarafndan kurulmutur.
Karamanoullar
Anadoludaki en gl beyliktir. Konyada kurulduklarndan kendilerini Anadolu
(1256-1487)
Seluklu Devletinin Mirass olarak grmlerdir. Osmanl Devletini en fazla
uratran beyliktir. Anadoluda Trkeyi ilk kez resmi dil olarak kullanmlardr.
Ktahyada Yakup bey tarafndan kurulmutur. Topraklarnn bir ksmn eyiz
Germiyanoullar
yoluyla Osmanllara verdi. Daha sonra vasiyet yoluyla Osmanllara geti.
(1299-1429)
Antalya ve Ispartada Felekeddin Dndar Bey tarafndan kuruldu. Topraklarnn bir
Hamitoullar
ksmn parayla Osmanllara satt.
(1300-1425)
Mara ve Elbistanda Zeyneddin Karaca Bey tarafndan kuruldu. Osmanllara
Dulkadiroullar
katlan son beyliktir. Yavuz Sultan Selim, Turnada savayla (1515) bu beylie son
(1337-1515)
verdi.
Adana ve Tarsusta Ramazan Bey tarafndan kuruldu. Yavuz dneminde kendi
Ramazanoullar
istekleriyle Osmanllara katldlar. l. Ahmet dneminde bu beylik vilayete
(1353-1608)
dntrld. Osmanllara katlan son beyliktir.
zmir ve Aydnda Aydnolu Mehmet Bey tarafndan kuruldu. En gl denizci
Aydnoullar
beyliktir.
(1308-1426)
Kastamonu ve Sinopta emseddin Yaman Candar tarafndan kuruldu. Denizcilikle
Candaroullar
(sfendiryaroullar) uramlardr.
(1299-1460)
Mula ve Fethiyede Mentee Bey tarafndan kuruldu. Denizcilikle uratlar.
Menteeoullar
Rodosu aldlar.
(1261-1425)
Manisa ve Menemende Saruhan Bey tarafndan kuruldu. Denizcilikle uramtr.
Saruhanoullar
(1313-1410)
Balkesir ve anakkalede Karesi Bey tarafndan kuruldu. Denizcilikle urat.
Karesioullar
Orhan Bey dneminde alnd. Osmanllara katlan ilk beyliktir. Bu beyliin
(1304-1348)
alnmasyla Osmanllar denizcilik faaliyetlerine baladlar ve Rumeliye getiler.
Ankara savandan sonra da tekrar kurulmad. Osmanllar, lk donanmay bu
beylikten elde ettiler.
Erefoullar, Alaiye beyleri, Taceddin Oullar (Canik Beyleri), Sahip Ata oullar,
Dierleri
Pervaneoullar, Eretna Devleti, Kad Burhaneddin Devleti.
Trkeye nem verdiler. Anadolunun Trklemesi ve slamlamasn saladlar.
Genel zellikleri

17

BLM 7: KLTR VE MEDENYET

Devlet Ynetimi
slam devletinde devlet bakanna halife denilmitir. Muaviyenin olu Yezidi veliaht
slam
semesi zerine hilafet saltanata dnt. Hz. mer dneminde lke byk illere, Emeviler
Kltr ve
Medeniyeti dneminde Eyaletlere dnt. Abbasiler, vezirlik makamn kurdular. Hz. mer dneminde
divanlar, devlet hazinesi, ordugah ehirleri kuruldu. lk posta tekilat da Emeviler
dneminde oluturuldu.
Orta Asya Eski Trklerde hkmdarlara Han, Hakan, Kaan denilmektedir. lke hanedan yelerinin
ortak maldr (veraset sistemi) anlayndan dolay sk sk taht kavgalar yaplmtr. Tanr
Trk
tarafndan hanedan yelerine ynetme yetkisi verildiine inanlmaktadr. (Kut anlay)
Kltr
Devletin nemli kararlarn alnd Toy veya Kurultay adl bir meclis bulunmaktadr.
Ayrca, hkmdarn ei olan Hatunda devlet ynetiminde sz sahibidir. lke boylar birlii
eklindedir. Asl hkmdar, lkenin dousunu ynetmektedir.
Trk-slam Karahanllar da devletin banda han veya hakan unvanl bir hkmdar bulunuyordu. Byk
hakan devletin dousunu ynetmektedir. Hakann ei olan Hatun da devlet ynetiminde sz
Devletleri
sahibidir. B. Seluklular Badat alca Sultan unvann kullanmaya baladlar. slam
dnyasnn siyasi liderliini stlendiler. lk sultan unvann da Gazneli Mahmut kullanmtr.
lk Trk devletlerinde devlet ileri Divan- Saltanat denilen Byk Divanda grlrd.
lke meseleleri Byk Divanda grlr. Hkmdar bakentte olmadnda lkeyi
Trkiye
Seluklular Niyabet Divan ynetmektedir. Mali ilerden istifa, Denetleme grevini iraf, askeri ileri
arz ve yazmalar ina (tura-i) divan yerine getirmektedir. Topraklarn datm, saym ve
istihbarat da Pervanicelik makam salamaktadr. Snrlarda ubeylikler kurulmutur.
Ordu
slam Kltr
ve
Medeniyeti
Orta Asya
Trk
Kltr
Trk-slam
Devletleri

Trkiye
Seluklular

lk dzenli slam ordusunu hz. mer kurdu. Cnd isimli askeri ehirler (ordugah) yapt. lk
donanmay hz. Osman yapt. Abbasiler dneminde Bizans snrnda Avasm isimli tampon
ehirler kuruldu. Trkler Abbasiler dneminde orduya alndlar.
Trklerde ilk dzenli orduyu Mete Han yapmtr. Ayrca, dnyada ilk onlu sisteminin de
mucididir. Turan taktii ad verilen bir sava sistemleri vardr. (Hilal ve Kurt Kapan)
Ouzlar ve Peenekler, Bizans ordusunda paral askerlik de yaptlar.
Karahanl ordusu drde ayrlr: 1. Saray Muhafzlar, 2. Hassa Ordusu, 3. Hanedan
yelerinin kuvvetleri ve 4. Bal devletlerin kuvvetleri. Gazneli ordusu: Gulamlar, dzenli
birlikler, eyalet askerleri, paral askerler ve gnlllerden oluurdu. Byk Seluklu
Ordusu da unlardan olumaktadr: 1. Merkez ordusu. 2. Guleman- Saray (Kapkulu) 3.
Hassa askerleri, 4. Melik ve idarecilerin ordusu. 5.Bal devlet ve beyliklerin askerleri 6.
Trkmenler 7. Sipahiler (kta)
Kara ordusu; hassa (Kapkulu, Gulam), Tmarl Sipahiler ve dierleri olmak zere e
ayrlmaktadr. Deniz kuvvetleri de kurmulardr. lk donanma Antalyada, ilk tersane
Sinopta kurulmutur.

Adalet ve Hukuk
slam Kltr Hz. mer dneminde illere valilerin yannda kadlar da atanmaya balad. Hukuk olarak
Kuran ve peygamberin uygulamalar esas alnd.(Kitap-Snnet) Alimlerin itihatlar ve
ve
yorumlar ile bu hukuk zenginleti. Daha sonra buna kyas ve icma da eklendi.
Medeniyeti
Trklerde yazl hukuk olmadndan lke treye gre ynetilirdi. Byk davalara
Orta Asya
hkmdar tarafndan atanan bir heyet, kk davalara ise Yargucu ad verilen hakimler
Trk
bakard. Hapis cezalar bulunmamaktadr.
Kltr
Trklerde hukuk ikiye ayrlmtr. Bunlar eri hukuk ve rfi Hukuktur. eri hukukun
Trk-slam
banda Kadulkudat bulunur. Sivil davalara da Kadlar, askeri davalara da Kazasker
Devletleri
(Kadasker veya Kadleker) bakar. rfi davalarn banda da Emiri Dad bulunur. Ayn
zamanda bizzat sultann bakanlk ettii Divan- mezalimler de bulunmaktadr.
Byk Seluklularla ayndr.
Trkiye
Seluklular

18

Toplum ve Sosyal Hayat

slam Kltr
ve
Medeniyeti
Orta
Asya
Trk
Kltr
Trk-slam
Devletleri
Trkiye
Seluklular

Mslmanlar, gayri Mslimlere geni bir hogryle yaklamlardr. Emeviler

dneminde halk drt sosyal tabakadan olumaktadr.
1. Mslman Araplar, 2.
Mevaliler (Azatl Kle-Arap almayan Mslmanlar) 3. Zmmiler, 4. Kleler
Trk toplumu Budun, Boylar, Oymaklar, Obalar ve en son olarak da ailelerden oluur.
Snf ayrm ve klecilik bulunmamaktadr. Uygurlara kadar gebe yaamlardr.
Yaylak ve Klak hayatn srdrmlerdir.
Meslek sahipleri ve Ticaretle uraanlarn kurmu olduklar Loncalar (Ahi) nemli bir
sosyal ve ekonomik kurulutur. Devletle esnaf arasnda ilikiyi salar. rnlerin kaliteli
olmasn ve denetimi yapar. Genlere mesleki eitim verir.
Ahi tekilatlar gldr.

Dini Hayat
slam Kltr slam devletlerinde her ey slami kurallara gre yaplmaktadr. Fakat slamn geni bir
alana yaylmasyla bu dine eitli yorumlarn katlmasna neden oldu. Bu yorumlar
ve
sonucu mezhepler (ii-Snni/Hanefi,afi,Malik ve Hanbeli) ve tarikatlar ortaya kt.
Medeniyeti
Mslman olmayanlara da ehli kitap denilmi ve geni bir zgrlk verilmitir.
Eski Trk dini inanc blmde inceleyebiliriz. Bunlar; Tabiat glerine inanma, Atalar
Orta Asya
klt, Gktanr ve amanizmdir. nemli dini kavramlar ise unlardr: aman ve Kam
Trk
(din adam), Kurgan (mezar), Balbal (mezarta), Yu (lm treni), Sagu (at) Ayrca,
Kltr
Uygurlar Budizm ve Manihizm, Hazarlar Musevilik, Tuna Bulgarlar, Macarlar, Avarlar,
Peenekler, Gagavuzlar Hristiyan olmu milli benliklerini yitirmilerdir.
Snni akidenin koruyuculuunu stlendiler. Bu amala Nizamiye medreselerini yaptlar.
Trk-slam
Tarikatlar, Trk dnyasnda byk etkiye sahip olmutur. Bunlar; Kadirilik, Kbrevilik,
Devletleri
Ekberilik ve Yeseviliktir.
Tarikatlar Anadolunun dini hayatnda nemli yer tutmaktadr. Bunlar; Babailik,
Trkiye
Seluklular Ekberiye, Mevlevilik ve Bektailiktir.
Ekonomi
slam
Kltr ve
Medeniyeti

lk devlet hazinesini (Beytl Mal) Hz. mer kurdu. slam devletlerinde gelir kaynaklar
eri gelirler ve rfi gelirler olmak zere ikiye ayrlr. eri gelirler; Mslmanlardan
alnanlar (zekat ve r), gayri Mslimlerden alnanlar (cizye ve hara) olmak zere ikiye
ayrlmaktadr. rfi gelirler ise; ganimet, gmrk vergileri, bal devletlerin dedii
vergiler, orman, tuzla ve madenlerden alnanlardr. Ticaret ve tarm hayat da gelimitir.
lk paray Emevi halifesi Abdlmelik bast.
Balca geim kaynaklar hayvanclktr. Ayrca, madencilik ve tarmla da uramlardr.
pek yolunun lkelerinden gemesinden dolay ticaret de nemli kazanlarndandr.

Orta Asya
Trk
Kltr
Trk-slam Karahanllar; tarm, madencilik ve el sanatlaryla uratlar. Kervan ticaretine de nem
verdiler. Ticaret yollar zerinde ribat ad verilen ilk kervansaraylar kurarak ticaretin
Devletleri
gelimesini saladlar. Seluklularda ekonomi; tarm, ticaret, hayvanclk, madencilik ve
sanayiye dayanmaktadr. Seluklularda toprak drde ayrlr: 1. Has araziler 2. kta araziler
3. Haraci Araziler. Bunun dnda mlk ve vakf arazileri de bulunmaktadr. B.
Seluklularda ilk paray Turul Bey bast.
Devlete ait olan arazilere miri arazi denilmektedir. Bu araziler drde ayrlmaktadr. Bunlar;
Trkiye
Seluklular Has, kta (tmar, dirlik) Mlk ve Vakf arazisidir. Ticareti gelitirmek iin kervansaraylar,
dk gmrk vergisi, antlamalar ve sigorta sistemi uygulamlardr. lk paray l. Mesut
bast.

19

lim-Kltr-Sanat ve Edebiyat
Emeviler dneminde slam mimarisi Hristiyan mimarisiyle yarabilecek bir duruma geldi.
slam
Abbasiler dneminde geti. Samarra ehrinin kurulmasyla mimaride Trk etkisi
Kltr ve
Medeniyeti grlmeye baland. slamda resim ve heykel yasak olduundan minyatr ve hat sanatlar
geliti. Arapa ilk kez Emevi halifesi Abdlmelik dneminde resmi dil haline geldi.
slamda ilimler ikiye ayrlr. 1. Akli ilimler (Din D limler) 2. Nakli limler (Dini
limler) Abbasiler dneminde dier dillerden Arapaya eserler tercme edildi. Ayrca,
Badatta Beytl Hikme adl okul, ktphane ve tercme brolar alarak ilmin
gelimesine katkda bulundular. Endls Emevileri de slam medeniyetinin Avrupaya
gemesini salamtr.
Orta Asya lk Trke yazl belge Orhun kitabeleridir. Trk alfabeleri ise; Orhun (Gktrk), Uygur,
Arap, Kiril ve Latindir. Trk destanlar ise; Ouz Kaan (Hunlarn) Eregenekon
Trk
(Gktrklerin) Yaradl ve G (Uygurlarn), Manas (Krgzlarn) Alpertunga ve u
Kltr
(skitlerin). Trkler, Uygurlara kadar tanabilir sanatlar yapmlardr. Uygurlarla birlikte
mimari ve yazl belgeler alannda da nemli almalar ortaya koymulardr.
Trk-slam B. Seluklular dneminde Celali takvimi yapld. Ayrca, dnyann ilk niversitesi olan
Nizamiye medreseleri kuruldu. B. Seluklu ve Gaznelilerin resmi dili Arapa, Farsa ve
Devletleri
Trkedir. Karahanllarn resmi dili ise sadece Trke idi ve Uygur alfabesini
kullanmlardr. Bu dnemde yazlan eserler ise; Karahanllara ait olanlar: Divan- Lgati
Trk (Kagarl Mahmut), Divan- Hikmet (Ahmet Yesevi), Atabetl Hakayk (Edip
Ahmet), Kutatkubilig (Yusuf Has Hacip) ve Satuk Bura Han Destan (Anonim).
Seluklulara ait olan: Siyasetname (Nizamlmlk) . Gaznelilere ait olan: ehname
(Firdevsi)
Sanat olarak: Kpr, eme, hastahane, imarethane, medrese ve kervansaraylar
yapmlardr.
Divan, halk ve tasavvuf edebiyat olmak zere Edebiyat e ayrlr. nemli fikir adamlar
Trkiye
Seluklular ve eserleri unlardr: Mevlana (Mesnevi, Fihimafi), Yunus Emre (divan), Hac Bekta Veli
(Makalat), Muhyiddin-i Arabi (Futuhatul Mekki) gibi eserlerdir. Halk eserleri de unlardr:
Dede Korkut Hikayeleri, Battalgazi Destan, Danimentname, Nasreddin Hoca ve Bektai
Fkralar. nemli Sanatlar ise; Kmbet mimarisi, uzun ve ince minare sistemidir.

20

BLM 8: AVRUPA TARH

Ortaada Avrupa (375-476/1453)
Avrupada halk snflara ayrlmt. Bunlar; 1-Soylular (Asiller) 2-Din Adamlar
Sosyal
(Rahipler) 3-Burjuvalar (Tccarlar) 4-Kyller (Kyller ikiye ayrlr. Serfler ve
Durum
Serbest kyller)
Ortaa Avrupasnn temel siyasi yaps Feodalitetir. Bat Roma mparatorluunun
Siyasal
kavimler gnn etkisiyle yklmasn zerine Avrupann siyasi birlii bozuldu.
Durum
Yerine kk beylik ve krallklar kuruldu. Bu siyasi yapya Feodalite (Derebeylik)
denir. Topun gelimesi sonucu Feodalite ykld. Krallklar glendi. Feodal beye
szeren, halka vasal denir.
Ortaa Avrupasnda Hristiyanlar Ortodoks ve Katolik olmak zere iki byk
Dini Durum
mezhebe ayrlmlardr. Ortodokslarn liderine Patrik denilmekte olup, merkezi
stanbuldur. Katoliklerin lideri ise Papadr. Merkezi Romadaki Vatikandr.
Papann baz yetkileri de unlardr: 1. Krallara ta giydirme, 2. Krallar afaroz etme,
3. Kilisenin topraklarn ynetme, 4. Hal seferleri dzenleme. Ayrca, Enginizasyon
adl kilise mahkemeleri de bulunmaktadr. Ortaa kilise dncesine Skolastik
dnce denir.
Sanat Yaps Ortaa Avrupasnn iki nemli mimari sanat bulunmaktadr. Bunlar: Gotik ve
Roman sanatdr. Roman sanatnda binalar lo ve kasvetli iken, gotik sanatnda
stunlar ve geni pencereler kullanldndan binann ii aydnlanmtr.
Magna Carta ngiliz kral Yurtsuz Jann halka baskda bulunmas zerine soylular ve halk isyan etti.
(Byk art) Bunun zerine kral, halka baz haklar verdi. Buna gre; kimse keyfi bir ekilde
cezalandrlmayacak ve haksz yere vergi alnmayacak. Bylece, ngilterede hukukun
1215
stnl prensibi dodu. ngiliz parlamentosunun olumasna zemin hazrland.
Avrupada demokrasi alannda nemli bir gelimedir. Osmanllardaki Senedi ttifak ve
Tanzimat fermanna benzer.
ngiltere ile Fransa arasnda yaplan bir savatr. ngilterenin Fransaya saldrmasyla
Yzyl
sava balad. Fransa, ngiltereyi yenerek lkesinden att. ngilterenin yzyl
Savalar
savalarn kaybetmesi zerine soylular olaydan kral sorumlu tuttular ve krala kar
(1335-1453)
ifte gl sava ad verilen bir isyan balattlar. Sava kral kazannca ngilterede
krallk glendi. ngiliz ulusal bilinci uyand. Feodalite ve soylularn ayrcalklar
kaldrld.
Hal Seferleri (1096-1270)
Nedenleri

Savalar

Sonular

Dini Nedenleri: Kuluni tarikatnn faaliyetleri, Avrupadaki dini taassup. Kuds

almak istemeleri ve Fatimilerin Ortadoudaki kiliseleri ykmalar
Siyasi Nedenleri: Bizansn Trklere kar Avrupadan yardm istemesi. Papann siyasi
gcn artrmak istemesi. Maceraperest senyr ve valyelerin ortaya kmas.
Ekonomik Nedenler: Mslmanlarn zengin Avrupann fakir olmas. Avrupallarn
Mslmanlarn zenginliklerine sahip olmak istemeleri. Ticaret yollarn Mslmanlarn
elinde olmas.
l. Hal Seferi (1096-1099): Hallar amalarna ulap Kuds aldlar. Ayrca, Urfa ve
Antakyay da alp birer kontluk kurdular. znik hallarn eline geince A.Seluklular,
bakentlerini Konyaya tadlar.
ll. Hal Seferi (1146-1149): Urfann Musul atabeyi tarafndan alnmas zerine
dzenlendi. Krallarn katld ilk hal seferidir. Yenildiler.
lll. Hal Seferi (1189-1192): ll87 Httin savanda Selahattin Eyyubinin Kuds
almas zerine dzenlendi. Kazanamadlar. Hem karadan ve hem denizden dzenlenen
ilk hal seferidir.
lV. Hal Seferi (1204-1261): stanbula gelen hallar, buradaki taht kavgasndan
yararlanarak stanbulu ele geirdiler. Buradaki Rumlar Trabzon ve znike katlar.
Amacndan sapan tek hal seferidir.
Skolastik dnce zayflad ve din adamlarna olan gven sarsld. Derebeyler savata
lnce Feodalite zayflad. Bizans bir sre Trk saldrlarndan korundu. Avrupallar
slam medeniyetini tandlar. Barut, pusula, matbaa ve kat Avrupaya geti. Akdeniz
limanlar nem kazand. Dou bat ticareti geliti.

21

Yeniada Avrupa (1453-1789)

Corafi Keifler
15 ve 16 yzyllarda Avrupada yeni yerlerin ve yollarn kefi iin yaplan almalara
Tanm
denir.
pek ve Baharat yollarnn Mslmanlarn elinde olmas. Pusulann gelitirilmesi. Cesur
Nedenleri
gemicilerin yetimesi Corafya ile ilgili bilgilerin gelimesi. Okyanuslara dayankl
gemilerin yaplmas. Hindistana ulamak istemeleri.
Not: Corafi keifleri balatanlar spanya ve Portekizlerdir.
Kristof Klombo 1492 ylnda Amerikay kefetti. 1507 ylnda talyan denizci Ameriko
Yaplan
Vespui burann yeni bir kta olduunu anlayarak adn verdi. 1487 ylnda Bertalmi Diaz
Keifler
mit burnunu kefederek Hindistana giden yolu buldu. Bu yoldan Hindistana giden ilk
kii de Vasko d Gamadr.
Yeni yollar ve ktalar bulundu. Corafya ve dnya ile ilgili bilgiler geliti. Rnesansa
Sonular
zemin hazrlad. Akdeniz limanlar nemini yitirdi. Ticaret okyanuslara kayd.
Mslman lkeler ipek ve baharat yollarnn nemini yitirmesi zerine fakirleti. Ticaret
geliti. Yeni yerlerden Avrupaya altn geldi. Yeni yerlere gler yaand. Skolastik
dnce zayflad. Yeni yerlerde spanya ve Portekiz devleti byk smrge
imparatorluklarn kurdular.
Rnesans
Tanm
Nedenleri
talyada
balamasn
n Nedeni
Sonular

Reform
Tanm
Nedenleri

Almanyada
Balamasnn
Nedenleri
Reform
Srasndaki
Gelimeler

Sonular

Yeniden dou demektir. 16. yy. Avrupasnda bilim ve sanat alanndaki yeni gr ve
dncelere denir. lk kez talyada balad.
Corafi keifler. Matbaann bulunmas. Yeni bilim ve sanatlarn ortaya kmas.
talyada siyasi birliin bulunmamas. talyan ehir devletlerinin ticaret sonucu
zenginlemeleri. Romann Hristiyanlarn dini merkezi olmas. Eski Roma ve Yunan
kltrne yakn olmas. slam kltr ile ilikide olmas. stanbulun fethi zerine
buradaki bilim adamlarnn talyaya kamas.
Bilim ve sanatta yeni gr ve dnceler ortaya kt. Skolastik dnce zayflad.
Skolastik dncenin yerini pozitif dnce ald. Reforma neden oldu. talyada
Humanizma dodu. Humanizma; tabiat ve insanlk sevgisidir. Humanistler; eski Yunan
ve Roma eserlerini Avrupa dillerine evirdiler.
Avrupada l6. Yzylda Katolik kilisesinin yeniden dzenlenmesine denir
Kilisenin Hristiyanlk esaslarndan sapmas. Kilisenin zengin, halkn fakir olmas.
Prenslerin kilisenin mallarna el koymak istemeleri. Rnesans ve corafi keiflerin
etkisi. ncilin Avrupa dillerine evrilmesi.
Not: Reform, ilk kez Almanyada balad.
Almanyann siyasi birliinin olmamas. ncilin ilk kez Almancaya evrilmesi. Martin
Lutherin Almanyada yaamas.
Martin Lutherin dncelerinin Alman kral tarafndan yasaklanmas zerine, Reform
yanllar ile Kral arasnda sava yapld. Sava Alman Kral arlken kaybetti. Bunun
zerine Ogsburg antlamas yapld.(1555). Buna gre Protestanlara zgrlk tannd.
Daha sonra, reformcularla kar olanlar arasnda otuz yl savalar yapld. Sava
reformcular kazannca Westfalya (1648) antlamas imzaland. Buna gre; Prensler
istedikleri mezhebe girebilecek ve Protestanlara zgrlk verilecek.
Avrupann mezhep birlii paraland. Almanyada Protestanlk, ngilterede
Angilikan, Fransada Calvinizm mezhepleri ortaya kt. Mezhepler arasnda uzun
yllar sren savalar yapld. Katolik kilisesi kendini toparlamaya alt. Protestanl
benimseyen lkelerde laik eitim ortaya kt.

22

ABDnin Kurulmas (1787)

Yedi yl savalarnda Fransay yenen ngilterenin maliyesi kmt. Maliyesini
Nedenleri
dzeltmek amacyla smrgelerine yeni vergiler ykledi. Bunun zerine Amerikan halk
Bostondaki ay ykl ngiliz gemilerinin ykn denize boaltarak bamszlk
mcadelesini balattlar.
Gelimeler 1774 l.Filadelfiya kongresinde bamszlk karar kt. 2. Filadelfiya kongresinde insan
haklar beyannamesi yaynland. Fransa, ngiltereden yediyl savalarnn intikamn
almak amacyla Amerikan bamszlk hareketini destekledi. ngiltere yaplan savalar
kaybedince 1783 Versay antlamasyla Amerikann bamszln tand. 1787 ylnda
George Washington nderliinde ABD kuruldu.
Amerikan bamszlk hareketi, smrgecilie kar ilk bamszlk hareketidir. nsan
Sonular
haklar beyannamesi ile smrge lkelerine ve Fransz ihtilaline rnek oldu. ABD,
Dnya g dengesine yeni bir g olarak katld.
Yaknada Avrupa (1789/--)
Fransz htilali (1789)
Amerikan bamszlk savann ve Aydnlarn etkisi. Bamszlk savana katlan
Nedenler
askerlerin zgrlk fikrinden etkilenmeleri. Amerikan bamszlk savana destek
verdiinden Fransz maliyesinin bozulmas. Ar vergiler ve kraln basks. Fransada
halkn snflara ayrlmas.
Gelimeler 14 Temmuz 1789 ylnda Bastil hapishanesinin baslmasyla ihtilal balad. Avrupal
devletler, ihtilale kar birletiler. Napolyon 1915 ylnda yenilince Viyanada btn
Avrupal devletler bir araya gelerek Avrupann durumunu grtler ve Avrupann
haritasn izdiler. (1815 Viyana Kongresi-Restorasyon Dnemi) Avusturya bakan
Methernicih; btn devletlerin milliyeti hareketlerine kar ortak tavr almasn nerdi.
Buna Meternich sistemi denir. Fakat Osmanllardaki milliyetileri destekleyerek
kendileri ile elitiler.
zgrlk, eitlik, kardelik, vatandalk, anayasaclk, laiklik, milliyetilik ve
Sonular
parlamenter sistem gibi kavramlar ortaya kt. mparatorluklar ykld. Milli devletler
kurulmaya ve milliyeti isyanlar ortaya kmaya balad. Yakna kapand. nsan
haklar beyannamesi yaynland.
Sanayi Devrimi (Endstri htilali) 1750-1830
ngilterede buhar kazanlarnn kefi sonucu sanayi devrimi gerekleti.
Tanm
ngilterenin bilim alannda gelimesi. Corafi keifler ve smrgecilik sayesinde
Nedenleri
zenginlemesi.
Gelimeler Makineleme btn Avrupa lkelerine yayld. Sanayi devrimi sonucu, pazar ve
hammadde sorunu ortaya kt. Bu olay smrgecilie yol at. Smrgecilik rekabete,
rekabet silahlanma yarna ve bu olay da l. dnya savana neden oldu.
El tezgahlarnn kapanmasna, isizlik, ii sorunlar, emeklilik, salk, sigorta ve
Sonular
sendikalarn douuna neden oldu. Ayrca, yeni fikirlerin ortaya kmasna yol at.
Bunlar; Kapitalizm, Liberalizm, Sosyalizm ve Smrgecilik (Emperyalizm)dir.
1830
ihtilali
1848
htilali
Yeni
Devletler

Fransada Meternich sistemine tepki sonucu yaplan bir isyandr. Fransada meruti rejimi
tekrar kuruldu.
Fransada Cumhuriyetilerle Sosyalistler birleerek isyan ettiler. Krallk ykld.
Cumhuriyet kuruldu. dam cezas ve kle ticareti yasakland.
talya 1870 ve Almanya 1871 ylnda siyasi birliklerini kurdular. Bu devletler, smrge
yarnda pay isteyince dier devletlerle kar karya geldiler. Bu olay l.Dnya savana
neden oldu.

23

BLM 9: OSMANLI DEVLET (1299-1922)

Osmanllarn Osmanllar, Ouzlarn Bozok kolunun Kay boyuna mensupturlar. Erturul gazi komutasnda
Anadoluya geldiler. Seluklular tarafndan Ankarann Karacada blgesine u beylik olarak
Menei
yerletirildiler.
Corafi Konum ve Bizansa yakn olmas
Osmanllarn
Anadoludaki beylikler arasndaki savaa katlmayp Bizansla gaza ve cihat sava
Byme
yapmas
Nedenleri
Bizans ve Balkan devletlerinin zayf olmas. Taht kavgalar ve aralarnda sk sk
savalarn yaanmas
Osmanl idarecilerinin adil, hogrl ve yetenekli olmalar. Merkezi ynetimin gl
olmas
Doudan gelen Trkmen gleriyle glenmeleri
Osmanllarn Rumeliye geerek Anadoluda skp kalmamas
nemli ticaret yollar ve kavaklar zerinde olmas
Ahilerin desteini almalar.
Anadolu Seluklu Devleti Kseda savan (1243) kaybettiinden Mool-lhanl
Anadolunun
devletinin denetimine girmiti.
Durumu
Anadolunun siyasi birlii paralanm, beylikler kurulmutu.
Memlkler de Anadolu zerinde etkiliydiler.
Bizansn Anadoludaki illerinin banda Tekfur denilen valiler bulunuyor ve halka zulm
ediyorlard.
Karadenizde Trabzon Rum imparatorluu bulunuyordu.
Bizans, Balkanlarda iyice zayflam ve valilerine sz geiremiyordu.
Avrupa ve
Balkanlarda Katolik ve Ortodokslar arasnda mezhep savalar yaanyordu.
Balkanlarn
Balkan devletleri unlard: Bizans, Srp, Eflak, Bodan, Arnavut, Bosna ve Hersektir.
Durumu
Bunlar ayn zamanda ortodoksturlar.
Balkanlarda etkili olan devletler ise; Macar ve Venediklerdir. Bu devletler de
Katoliktirler.
Kurulu Dnemi (1299-1453)
Osman Bey Dnemi (1281-1324)
Bizans Koyunhisar savanda yendi. Bizansl tekfurlarn yenildii ilk savatr.
Savalar
Karacahisarn alnmas zerine Seluklu Devleti tarafndan beylik sembolleri gnderildi.
Bilecikin alnmas zerine bakent yapld.
Yarhisar, negl, Yundhisar ve Yeniehiri ald.
Osmanllarn bamszln ilan etti. Airetten beylie geirdi.
Dier
lk Osmanl parasn bast.
almalar
Ahilerin lideri eyh Edebalinin kzyla evlenerek Ahilerin desteini ald.
Orhan Bey Dnemi (1324-1362)
znik, zmit ve Ankaray ald. Bursay da alarak bakent yapt.
Savalar
Bizans mparatorunu Maltepe (Palekanon) savanda yendi.
Not: Bizans imparatorunu Osmanllara yenildii ilk savatr.
Karesioullar Beylii alnd. Osmanllara katlan ilk beyliktir. Bu beyliin donanmasyla
ilk kez denizcilie baladlar ve Rumeliye getiler.
Bizans mp. yardm istemesi zerine Rumeliye ilk kez getiler. Rumeli de alnan ilk yer
impe kalesidir.
lk divan tekilat, vezirlik ve medreseyi kurdu.
Dier
Yaya ve Msellem adl ilk dzenli orduyu oluturdu.
almala
ehirlere ilk defa kad ve subalar atand.
r
Karesioullarn alarak, Anadolu Trk siyasi birliini salama yolunda ilk adm att.
Yeni fethedilen yerlerin Trkletirilmesi ve Mslmanlatrlmas iin blgeye Trklerin
skan
Politikas gnderilmesidir.
Balkanlarda kalc olmak ve fethedilen yerlerde isyan karabilecek olan kiileri baka yere
nakletmek.
Gebeler, Kan daval aileler ve Moollardan kaan Trkmenleri yeni yerlere yerletirdi.

24

l. Murat Hdavendigar Dnemi (1362-1389)

Edirne, Sazldere savayla (1363) alnarak bakent yapld. Bulgaristan Osmanl
Savalar
himayesine girdi.
Ankara, Selanik, Manastr, Kean, psala, Dimetokya ve Dedeaac alnd.
Germiyanoullarndan eyiz karl Ktahya, Tavanl ve Simav alnd.
Hamitoullarndan parayla Akehir, Yalva, Seydiehir, Karaaa ve Eridir alnd.
1364 Srpsnd savanda ilk kez Osmanllar hal ordusunu yendiler. Macarlarn
Balkanlardaki etkinlii krld.
irmen savanda (1371) Srplar yenilince Osmanllara vergi vermeye baladlar.
l. Kosova sava (1389) kazanld. Osmanllarn Balkanlardaki gc ispatland. Osmanllar
ilk kez topu kullandlar.
l. Murat l. Kosova savanda ehit dt. Sava meydannda ehit den tek Osmanl
Padiahdr.
Osmanl saltanat sistemini deitirerek, lke padiahn ve oullarnn ortak maldr
Dier
anlayn getirdi. Padiah nvann ilk kez kullanan hkmdardr.
almalar
Rumeli Beylerbeyliini kurdu. Merkezi; Manastr kentidir.
Kazasker, Veziriazamlk (Sadrazam), Defterdarlk, Kapkulu, Tmar sistemi ve
Yenierilii (Devirme sistemi) kurdu.
Devirme Rumelideki Hristiyan ocuklarnn kk yata alnarak asker olarak yetitirilmesidir. Bylece,
asker ihtiyac karland gibi, Balkanlardaki hristiyan nfus denedim altna alnmtr.
Sistemi
Yenieri yasasna Kanu-i Kadim denir.
Yldrm l. Bayazt Dnemi (1389-1402)
stanbulu kuatan ilk Osmanl Padiahdr. stanbulu almak iin Anadolu Hisarn
Savalar
(Gzelce Hisar) yapt.
Bizansla ilk antlamay yapan Osmanl Padiahdr. Bizans, Osmanllara vergi vermeyi
kabul ederek stnln tanm oldu.
stanbulu kurtarmak amacyla gelen hallar Nibolu (1396) savanda yendi.
Osmanllarn Balkanlarda yenilemeyecei ortaya kt.
Eflak ve Bodan Osmanl himayesine girdi. Bulgaristan ve Selaniki ald.
Germiyanoullar, Karamanoullar, Saruhanoullar, Menteeoullar, Aydnoullar,
Candaroullar, Eretna beylii ve Kad Burhanettin Devletini alarak Anadoluda ilk kez
siyasi birlii gerekletirdi.
Beyliklerin alnmas zerine Timurla Ankara sava (1402) yapld. Yldrmn
askerlerinin kar tarafa gemesi ve Timurun ordusunda fillerin bulunmas nedeniyle
sava kaybetti.
lk Osmanl tersanesini Geliboluda at. Anadolu siyasi birliini ilk kez salad
Dier
Sultan unvann ilk kez kullanan Osmanl Padiahdr. (Nibolu zaferi nedeniyle)
almalar
Sava meydannda (Ankara sava) esir den tek Osmanl Padiahdr.
Ankara savanda Yldrmn esir dmesi ve lmesi zerine drt olu arasnda 11 yl
Fetret
sren taht kavgasna denir.
Dnemi
Ankara savandan sonra Anadolu siyasi birlii bozuldu. Beylikler tekrar kuruldu.
(1402-1413)
Osmanl dalma tehlikesi geirdi. Bizansn alnmas gecikti. Rumelide ise herhangi bir
isyan kmad. ehzade Mehmet, kardelerini yenerek bu dneme son verdi.
elebi l. Mehmet Dnemi (1413-1421)
lk Osmanl deniz savan Venediklerle yapt. Sava kaybetti.
Savalar
Saruhanoullarna son verdi. Karamanoullarndan Akehir ve Beyehiri,
Candaroullarndan Samsun ve Caniki, Aydnoullarndan zmiri ald.
Eflak beyliine son verdi. Bosna, Osmanl egemenliini kabul etti.
Osmanllardaki ilk dini, siyasi ve sosyal nitelikli isyan olan eyh Bedrettin isyann
Dier
Faaliyetleri bastrd.
Fetret dnemine son vererek Osmanl Devletinin ikinci kurucusu oldu.

25

ll. Murat Dnemi (1421-1451)

stanbulu kuatan ikinci Osmanl Padiahdr.
Savalar
Aydnoullar, Hamitoullar ve Menteeoullarna son verdi. Germiyanoullar vasiyetle
Osmanllara geti.
Candaroullar ve Karamanoullarndan baz topraklar ald.
Avrupallarn hal ordusunu oluturmasn engellemek amacyla Edirne-Segedin
antlamasn imzalad. Osmanllarn Hallarla ve Avrupallarla yaptklar ilk antlamadr.
On yl sava yaplmayaca kararlatrld. Osmanllarn toprak kaybettii ilk antlamadr.
Taht 11 yandaki olu Mehmete brakt. Tahta ll. Mehmetin gemesi zerine hallar
antlamay bozup sava atlar. ll. Murat bunun zerine tekrar tahta geti. Varna (1444)
savan yapt. Sava Osmanllar kazand.
Hallar, Varnann intikamn almak amacyla ll. Kosova (1448) savan kardlar.
Osmanllar kazandlar. Hallarn Osmanllar Balkanlardan atma midi sona erdi.
stanbulu kurtarmak iin dzenledikleri son seferdir.
Amcas Dzmece Mustafa ve kardei ehzade Mustafa isyann bast.
Dier
lk topu ocan kurdu.
Faaliyetler
Kendi istei ile taht brakan ve ikinci kez tahta gein ilk Osmanl Padiahdr.
BLM 10: OSMANLI YKSELME DNEM (1453-1579)
Fatih Sultan Mehmet (1451-1481)
Yaplan Hazrlklar: Yeni toplar dkld. Yeni gemiler yapld. Rumeli ve Balkanlara bir
stanbulun
ordu gnderildi. Boaza Rumeli Hisar yapld. Gemiler karadan halie indirildi.
Fethi (1453)
Sonular: stanbulun alnmasyla Osmanl devleti mparatorluk srecine girdi ve bakent
yapld. Ortaa kapand. Ticaret yollar alnd. Bizans sona erdi. Avrupada corafi
keiflere yol at. Havan toplar Avrupaya geerek Feodalitenin yklmasna neden oldu.
Bilim adamlar talyaya kaarak Rnesansa neden oldular.
Anadoludaki -Akkoyunlar Otlukbeli (1473) savanda yenerek dou snrlarnn gvenliini salad.
Osmanllar topu ilk kez ak sahrada bu savata kullandlar. Hallar doal bir
Savalar
mttefiklerinden oldular.
-Candaroullarndan Sinop (1460), Cenevizlerden Amasra (1461) alnd. Trabzon Rum
imparatorluuna son verildi. (1466), Karamanoullarndan Konya ve Karaman alnd.
Denizlerdeki Krm alnarak (1475) ipek yolu hakimiyeti saland ve Karadeniz bir Trk gl oldu.
Gkeada, Bozcaada, Limni, Midilli ve Eriboz alnd. Rodos, kuatlmasna ramen
Savalar
alnamad.
Balkanlardaki -Venediklerle yaplan sava sonucunda bir bar antlamas yapld. Bylece ilk
kapitlasyonlar Venediklere verildi. Bunun temel amac, Akdeniz ticaretini canlandrma,
Savalar
Avrupa birliini ve hal ittifakn bozmakt.
-Mora, Bosna, Hersek, Eflak, Bodan, Arnavutluk ve btn Srbistan (Belgrat hari) ald.
Memlklerle ilk kez ilikiler bozuldu. lk altn paray bast. Culus bahiini ilk kez
Dier
uygulad. Karde katline izin verdi. Topkap saray ve Fatih camisini yapt. Saltanat
Faaliyetleri
hukukunu yazya geirdi. Sahn Seman medresesini kurdu. Ortodokslar himayesine ald.
Not: Son seferi talya zerine oldu (Otranto kalesi alnd.)
ll. Bayazd Veli (1481-1512)
Kardei Cem Sultan yendi. Bunun zerine Cem, Rodos valyelerine snd. Oradan Papaya
Cem
gnderildi. Cemin Avrupaya gemesi zerine Osmanl saltanat mcadelesi bir Avrupa sorunu
Sultan
haline geldi. Fetihler durdu. Endlse yardm yaplamad.
Olay
Savalar -Memlklerin Cemi desteklemesi nedeniyle ilk defa iki devlet savat. Fakat birbirlerine
stnlk salayamadlar.
-Venediklerden Modon Koron ve Nevarin alnd. Kile ve Akkerman kaleleri alnarak Bodann
fethi tamamland. Bylece Krm topraklar birleti. Lehistan ile ilk sava yapld.
-Safeviler, Dou Anadoluyu ele geirmek amacyla blgede isyanlar (ahkulu) kardlar.
likiler gerginleti. Sava olmad. Karamanoullarna son verildi.
Osmanllarda ykselme ierisinde bir duraklama dnemidir. Fetihler durdu. Olu Yavuz
Dier
Olaylar tarafndan tahtan indirildi.

26

Yavuz Sultan Selim (1512-1520)

rann douda yaylmac bir politika izlemesi zerine ran Safevi Devletini aldran
ran ile
savanda yendi (1514). Diyarbakr, Mardin, Tebriz ve Musul alnd. ah smailin iilik
ilikiler
propagandas sona erdi.
Memlklerle slam dnyasn birletirme ve Mslmanlarn lideri olma amacyla Msr seferi dzenlendi.
Memlklere 1516 Mercidabk, 1517 Ridaniye sava ile son verdi. Msr, Hicaz, Suriye,
ilikiler
Filistin alnd. Halifelik Osmanllara geti. Venedikler, Kbrs iin Memlklere dedikleri
vergiyi Osmanllara demeye baladlar. slam dnyasnn lideri konumuna geldiler.
Teokratik bir ynetim olutu.
Turnada sava (1515) ile Dulkadiroullarna son verildiinden Anadolunun siyasi birlii
Dier
almalar saland. Ramazan oullar kendi istekleri ile Osmanllara katldlar. Yavuz, babasn tahttan
indirerek yerine geen tek Osmanl Padiahdr.
Kanuni Sultan Sleyman (1520-1566)
Memlk devletini yeniden kurmak iin Canberdi Gazali isyan kt. Ahmet Paa Msrda
syanlar
isyan etti. Tmarlar elinden alnanlar Kalenderolu isyann kardlar. Yozgatta ekonomik
bir isyan olan Baba Zunnun isyan kt. Dulkadiroullar beyliini tekrar kurmak iin
ehsuvarolu Ali bey isyan etti.
Kanuninin ilk seferi Belgrat zerine oldu ve ald (1522). Moha Meydan Savanda Macarlar
Batdaki
yenerek.(1526) Macaristan alnd. arlkenin gc krld. Fransa kral l.Fransuva kurtarld.
Fetihler
Osmanllar Avusturya ile kar karya kaldlar.
-Avusturya ile Orta Avrupa ve Macaristan egemenlii iin sava yapld. 1529 ylnda l.
Viyana kuatmas yapld. Fakat alnamad. 1532 ylnda Alman seferi yapld. Avusturya bar
istedi. 1533 ylnda stanbul (brahim Paa) antlamas imzaland. Buna gre Avusturya kral
Osmanl Sadrazamna denk sayld. Bu durum, Osmanl stnln kabul ettii anlamna
gelir. Avusturyann antlamay bozmas zerine Kanuni Avusturya seferine kt. Son
seferidir. Zigetvar kalesini ald. Bu sava srasnda ld.
Kanuni, ran zerine iki sefer dzenledi. Badat, Tebriz, Azerbeycan ve Dou Anadoluyu
ran
Amasya antlamas ile ald.(1555) Osmanllarla ran arasnda yaplan ilk antlamadr.
savalar
Rodos ve Cerbe adalar alnd. 1538 ylnda Barbaros Hayrettin Paa Preveze Deniz savanda
Deniz
Savalar Hal donanmasn yenerek Akdenizi bir Trk gl haline getirdi. Malta adas kuatld fakat
alnamad.
-Hindistandaki Portekizlerin yaylma ve smrgecilik faaliyetlerine ve blgenin
Osmanllardan yardm istemesi zerine drt Hint deniz seferi dzenlendi. Fakat istenen baar
elde edilemedi. Bunun temel nedeni, gemilerin Okyanuslara dayankl olmamas ve
Osmanllarn bu seferlere gerekli nemi vermemesiydi.
Avrupann birliini bozmak ve Akdeniz ticaretini canlandrmak amacyla Fransaya
Dier
almalar kapitlasyonlar verildi. Cezayir ve Trablusgarp alnd. Kanuni, en uzun sreli padiahlk
yapan kiidir.
Sokullu Dnemi (1566-1579)
ll. Selim Kbrs adas alnarak (1571) Aknenizdeki gvenlik saland. Fakat nebaht deniz savana
neden oldu. nebaht deniz savanda (1571) Osmanl donanmas Venedikler tarafndan
Dnemi
yakld. Sakz adas, Tunus ve Yemen alnd. Avusturya ile antlama imzaland. Ae Sultanl
(Sar
Osmanl himayesine girdi. ll. Selim, Ordusunun banda savaa gitmeyen ve stanbulda len
Selim)
1566-1574 ilk Osmanl Padiahdr.
lll. Murat Fas ve Lehistan Osmanl Himayesine girdi.
(15741595)
Sokulunun Sokullu, Akdeniz ticaretini canlandrmak ve Hint Okyanusundaki Portekizlerin almalarna
son vermek amacyla Svey Kanal Projesini ortaya att. Fakat gereklemedi.
Projeleri
Rusyann kafkaslara inmesini ve Krmn igalini nlemek ayrca, ran savalarnda
donanmadan yararlanmak amacyla Don-Volga projesini yapt. Fakat bu da gereklemedi.

27

BLM 11: DURAKLAMA DNEM (1579-1699)

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

Duraklama Dneminin Padiahlar

lll. Murat
1574-1595
lll. Mehmet
1595-1603
l. Ahmet
1603-1617
l. Mustafa
1617-1618/1622-1623
ll. Osman (Gen)
1618-1622
lV. Murat
1623-1640
brahim
1640-1648
lV. Mehmet
1648-1687
ll. Sleyman
1687-1691
ll. Ahmet
1691-1695
ll. Mustafa
1695-1703

Osmanl ran likileri

Ferhat Paa Nedenleri: randaki i kargaadan yararlanmak
Antlamas Sonular: ran yenilince antlama yapld. Buna gre;
Azerbeycan, Grcistan, Luristan, Dastan, Tiflis, iran ve
(1590)
Tebriz Osmanllara verildi.
Nasuh Paa Nedenleri: rann Ferhat Paa antlamasn deitirmek,
Antlamas Osmanllarn celali isyanlar ve Avusturya savayla
uramasndan yararlanmak istemesi.
(1611)
Sonular: Sava Osmanl kaybedince Nasuh Paa
antlamasn imzalad. Buna gre; Osmanllar, Ferhat paa
antlamas ile alm olduklar yerleri iade edecek, buna
karlk ran, Osmanllara 200 deve yk ipek verecek
Nedenleri: rann 200 deve yk ipeki vermemesi
Serav
Antlamas Sonular: rann yaplan sava kaybetmesi zerine Nasuh
Paa antlamasna uymay kabul etti.
(1618)
Kasr- irin Nedenleri: rann Badat almas
Antlamas Sonular: ran, sava kaybetti. Yaplan antlamay gre;
Azerbeycan ve Revan rana brakld. Badat, Osmanllarda
(1639)
kald. Zaaros dalar snr oldu.
Osmanl Venedik likisi
Nedenleri: Girit korsanlarnn Osmanl ticaret
Osmanl
ve hac gemilerine saldrmas
Venedik
sava (1645- Sonular: Girit adas alnd.
Not: Giritin alnmasyla dou Akdeniz
1669)
tamamen Osmanl hakimiyetine girdi.

-Osmanllar, douda en geni

snrlarna ulatlar.
- Osmanllar lk kez Hazar
denizine ulatlar.
Osmanllarn douda toprak
kaybettii ilk antlamadr.

Gnmz Trk ran snr

izildi. Halen geerli olan bir
antlamadr.

Giritin alnmasnn uzun srmesi,

Osmanl
ordusunun
zayfladn
gstermektedir.
Osmanl
Devletinin
donanmasyla ald son yerdir. Fakat
savatan sonra Osmanl donanmas ihmal
edildi.

Osmanl Lehistan (Polonya) likileri

Hotin seferi Nedenleri: Lehistann Eflak, Bodan ve Erdelin iilerine
karmas
ve
Sonular: Lehistan sava kaybetti. Yaplan antlamaya gre;
antlamas
Lehistan Osmanllara saldrmayacak ve Krm hanna vergi
(1620-21)
deyecek.
Nedenleri: Lehistann Ukrayna Kazaklarna saldrmas
Buca
Antlamas Sonular: Lehistan sava kaybetti. Yaplan antlamaya
gre; Podolya, Osmanllara braklacak. Ukrayna, Osmanl
(1672)
himayesinde olacak. Lehistan Osmanllara vergi deyecek
Not: Osmanllarn son toprak ald (Podolya)
antlamadr.

Gen Osman, Orduda yenilik

yapmaya karar verdi. Bu olay
onun tahtan indirilmesine yol
at.
-Osmanllar, batda en geni
snrlarna ulatlar.
-Buca antlamas, Zoravno
antlamas
(1676)
ile
yrrle girdi.

28

Osmanl Avusturya likisi

Nedenleri: Avusturyann demesi gereken vergileri
Haova
Seferi (1596) vermemesi Sonular: Avusturya sava kaybedince Eri
kalesi alnd.
Not: Osmanllarn kazand son meydan muharebesidir.
Nedenleri: Avusturyann Kanije kalesine saldrmas
Zitvatorok
Antlamas Sonular: Avusturya sava kaybedince anlama yapld.
Buna gre; Eri, Estergon ve Kanije kaleleri Osmanl
(1606)
devletine brakld. Avusturya, Osmanl devletine tazminat
dedi. Avusturya kral Osmanl Padiahna denk sayld.
Nedenleri: Avusturyann Erdelin iilerine karmas
Vasvar
Antlamas Sonular: Avusturya sava kaybetti. Yaplan antlamaya
gre; Erdel, Uyvar ve Novigrad Osmanllara verildi.
(1664)
Avusturyadan tazminat alnd.
Nedenleri: Avusturyann Orta Macaristana ynelmesi.
ll. Viyana
Protestan Macarlarn Avusturyaya kar isyan ederek
Kuatmas
Osmanllara snmas. Merzifonlunun byk bir baar
(1683)
kazanmak istemesi
Sonular: Osmanllar, Krm askerlerinin ihaneti ve
Lehistann yardma gelmesi nedeniyle sava kaybetti.
Not: Papann arsyla Osmanllara kar kutsal ittifak
olutu
Osmanllarn Kutsal ittifakla yaplan savalarda yenilmeleri
Karlofa
Antlamas zerine ngiltere ve Hollandann araya girmesiyle Karlofa
antlamas imzaland. Kutsal ittifak oluturan devletler
(1699)
unlardr: Avusturya, Lehistan, Rusya, Venedik, Malta.
Antlamann Maddeleri unlardr:
Temevar ve Banat hari btn Macaristan Avusturyaya
Podolya ve Ukrayna Lehistana
Mora ve Dalmaya kylar Venediklere verildi.
Antlama 25 yl geerli olacak.
Not: Antlama, Avusturya, Venedik ve Lehistan ile
yapld.
stanbul
Antlamas
(1700)

Kutsal ittifaka katlan Rusyann daha ok toprak elde etmek

iin Karlofa antlamasn imzalamamas zerine Rusya ile
savalar devam etti. Fakat Rusya tek bana sava
srdremeyeceini anlaynca antlama imzalad. Buna gre;
Azak kalesi ve Ortodokslarn himayelii Rusyaya verildi

lll. Mehmet, Kanuniden

sonra ordusunun banda
sefere kan ilk Osmanl
Padiah oldu.
Osmanllarn Avusturyaya
kar
1533
stanbul
Antlamas ile elde ettii
stnl
sona
erdi.
Aralarnda eitlik saland.
Osmanllarn Avusturyaya
kar elde ettii son kazanl
antlamadr.
-Osmanllar, Avrupaya kar
savunmaya geti.
-Avrupallarn cesareti artt.
Osmanllarn yenilebilecei
anlald. Merzifonlu Kara
Mustafa Paa idam edildi.
Duraklama dnemi sona erdi.
Gerileme dnemini balad.
Osmanl devleti, ilk kez
byk apta toprak kaybetti.
Osmanllar,
savunmaya
Avrupallar
taaruza
ekildiler.
Macaristann
kaybedilmesi
ile
Osmanllarn
Orta
Avrupadaki egemenlii sona
erdi.
Karadeniz
Trk
gl
olmaktan
kt.
Rusya,
Osmanllarn
i
ilerine
karma frsat elde etti.
Ortodokslarn
Ruslarn
denetimine girmesine yol
at.

29

SYANLAR
stanbul (Yenieri) syanlar
Yenieri Ocana alma usulnn bozulmas. Culus bahiinin aksamas. Rvetle Yenieri
Nedenleri
ocana yazlmalar. Maalarn dk ayarl altndan verilmesi. Islahatlara kar kan devlet
adamlarnn Yenierileri kullanmas. Yenierilerin askerlik d ilerle uramalar.
lll. Murat dneminde defterdar ve Beylerbeyi ldrld. ll. Osman ldrld. lV. Murat
syanlar
dneminde Veziri Azam ldrld. lV. Mehmet dneminde 30 saray grevlisi ldrld.
(Vaka-i vakvakiye veya nar olay.) lV. Mehmetin yerine ll. Sleymann tahta geirilmesi
Yenieri sistemi ve devlet ynetimi bozuldu. Savalar kaybedildi.
Sonular
Anadolu (Celali) syanlar
Ekonomik durumun ve para ayarn bozulmas. Vergi adaletsizlii ve uzun sren savalar.
Nedenleri
Tmar sisteminin bozulmas. Sipahi ve Sekbanlarn halka zulmetmesi
Karyazc, Deli Hasan ve Abaza Hasan Paa isyanlar
syanlar
Anadoluda can ve mal gvenlii kalmad. Vergiler dzenli toplanamad. Avusturya ve ran
Sonular
savalarnda istenen sonu alnamad.
Eyalet syanlar
Merkezi otoritenin zayflamasndan eyaletlerdeki yneticilerin yararlanarak bamsz olmak
Nedenleri
istemeleri.
Basra, Yemen, Badat., Msr, Hicaz, Tarblusgarp, Eflak, Bodan ve Erdel
syanlar
syanlar zorlukla bastrld. Yneticiler devlete kar yar bamsz bir duruma geldiler.
Sonular
syanlarn
Genel
zellikleri

syanlarn asl nedenlerine inilmeyip iddetle bastrldndan bir trl istenen sonu elde
edilememitir. Bu dnemdeki isyanlar devlete ve rejime kar olmayp, ahslara ynelik
olmutur.

17. YZYIL ISLAHATLARI

Islahat Padiahlar
Osmanl saltanat sistemini deitirerek karde katlini kaldrd. Bunun yerine, ekberiyet ve
l. Ahmet
erediyet (en byk ve en akll ehzade) sistemini getirdi. Sancaa kmay yasaklad. Buna
kafes sistemi denir. ehzadeler sancaa kmadklarndan aldklar eitimin kalitesi dt.
Gen Osman Osmanllarda ilk ciddi slahat giriimini yapan padiahtr. Yenierileri kaldrmay dnd.
lmiye snfnn yetkilerini ksmaya alt. Yenilikler, bir ok kimseyi rahatsz ettiinden,
(ll. Osman)
Yenieriler isyan ederek Padiah ldrdler.
Yenieri ve Sipahi zorbalarn ortadan kaldrarak, merkezi otoriteyi salamlatrd. ki ve
lV. Murat
ttn yasaklad. Devletin bozukluunun nedenlerini aratrmak amacyla Koi Beyi
grevlendirdi.
Islahat Devlet Adamlar
Kuyucu Murat l. Ahmetin sadrazam olup, Celali isyanlarnn sert bir ekilde bastrmtr.
Paa
lV. Murat zamannda devletin bozukluunun nedenlerini aratrm ve bir rapor
Koi Bey
hazrlamtr.
Sultan brahimin sadrazamdr. Ekonomik alanda slahatlar yapmtr. Para ayarn dzeltti.
Kemanke
Mustafa Paa Yenierileri saydrarak haksz maa almlarn engelledi.
lV. Mehmetin sadrazamdr. lk denk bteyi hazrlamtr. Para ayarn dzeltmitir.
Tarhuncu
karlar zedelenenler tarafndan ldrlmtr.
Ahmet Paa
lV. Mehmete artl olarak sadrazam olmutur. artl olarak sadrazam olan ilk kiidir. Ordu
Kprl
Mehmet Paa ve brokrasideki disiplinsizlii dzeltti. syanlara kar sert nlemler ald.
Kprl Fazl lV. Mehmetin sadrazamdr. Asayi ve gvenlii salad. Giriti ald. Lehistan ile Buca
antlamasn, Avusturya ile Vasvar anlamasn imzalad.
Ahmet Paa
lV. Mehmetin sadrazamdr. ll. Viyana kuatmasnda baarsz olunca idam edildi.
Merzifonlo
Kara Mustafa
Paa

30

BLM 12: GERLEME DNEM (1699-1792)

Dnemin Padiahlar
1
ll. Mustafa
2
lll. Ahmet
3
l. Mahmut
4
lll. Osman
5
lll. Mustafa
6
l. Abdlhamit
7
lll. Selim

1695-1703
1703-1730
1730-1754
1754-1757
1757-1774
1774-1789
1789-1807

Prut Sava ve Antlamas (1711)

Nedenleri sve kral Demirba arln Ruslara yenilip Osmanllara snmas zerine Osmanl Devleti
Rusyaya sava at. Ayrca, 1700 stanbul antlamas ile Ruslara kaptrd Azak kalesini de
geri almak istiyordu.
Sonular Sava Osmanllar kazand. Prut antlamas ile; Demirba arln lkesine dnmesine izin
verildi. Azak kalesi geri alnd. Rusya; stanbulda eli bulundurmayacak ve Lehistann i
ilerine karmayacak.
Pasarofa Antlamas (1718)
Nedenleri Osmanllarn Venedikleri yenip Moray almas zerine Avusturya, Osmanllara sava at.
Sava Osmanllar kaybetti. ngiltere ve Hollandann arabuluculuu ile Pasarofa antlamas
yapld.
Sonular Pasarofa antlamasna gre; Kuzey Srbistan, Belgrat ve Banat Avusturyaya verildi. Mora
Osmanllarda kald. Bylece Avusturyann Balkanlar siyaseti balad. Osmanllarda da Lale
devri balad.
Osmanl ran Savalar (1736-1739)
Nedenleri Rusyann rana saldrmas zerine Osmanl Devleti de blgenin Rusyann eline gememesi
iin rana girdi. Bunun zerine Rusya ile Osmanl devleti arasnda 1724 stanbul antlamas
yaplarak ran aralarnda bltler. Osmanllarn Ruslarla yaptklar ilk ittifaktr.
Sonular ran, daha sonra stanbul antlamasn tanmayarak savaa devam etti. Savan uzamas
zerine 1732 Ahmet Paa antlamas ile bar yapld. Bu antlama da sonu vermemesi
zerine 1746 ll. Kasr irin antlamas yaplarak 1639 Kasr irin antlamasnn esaslar kabul
edildi. Bu sava, ranla Osmanllarn yapt son sava oldu.
Belgrat Antlamas (1736-1739)
Nedenleri Rusyann Azak kalesini igal etmesi ve Lehistann iilerine karmas zerine Osmanl
Devleti Rusyaya sava at. Avusturya ile Rusya anlaarak Osmanllara birlikte saldrdlar.
Sava Osmanl devleti kazand. Fransann araya girmesi ile Belgrat antlamas yapld.
Sonular Belgrat antlamasna gre; Kuzey Srbistan, Belgrat ve Bosna Avusturyadan alnd. Rusya;
Karadenizde gemi bulundurmayacak ve Azak kalesi yklmas kouluyla Rusyaya verilecek.
Osmanllarn Gerileme dneminde imzalad en karl antlamadr. Karadenizin bir Trk
gl olduu Rusya tarafndan kabul edilmi oldu.
Osmanl Rus Sava (1768-1774)
Rusyann Lehistann iilerine karmas ve Leh milliyetilerini takip bahanesi ile
Nedenleri
Osmanl topraklarna saldrmas. Ayrca, Ortodokslar tahrik etmesi
Rusya; 1770 ylnda emede Osmanl donanmasn yakt. Avusturyann araya girmesi
Sonular
ile Kkkaynarca antlamas yapld. Buna gre; Krm dini bakmdan halifeye bal
kalmak kouluyla bamsz olacak. Rusya, stanbulda eli bulundurabilecek ve
Ortodokslarn himayesini stlenecek. Azak kalesi Rusyaya verilecek ve Rusya
Karadenizde donanma bulundurabilecek. Rusyaya kapitlasyon ve sava tazminat
verilecek.

31

Osmanl Devletinin Rus ve Avusturya ile yapt savalar (1787-1792)

Rusyann Krm igal etmesi ve Avusturya ile Rusyann aralarnda Osmanl devletini
Nedenleri
paylamalar
Fransz ihtilalinin kmas zerine Avusturya Zitovi antlamas ile savatan ekildi.(1791)
Sonular
Bunun zerine Rusyada Ya antlamasn imzalad. (1792) Bu antlama ile Krm
Rusyaya verildi. Osmanllarda dalma dnemi balad.
XVlll. Yzyl Islahatlar
Lale Devri
1718-1730
(lll. Ahmet
Dnemi)
l. Mahmut
Dnemi
(1730-1754)
lll. Mustafa
(1757-1774)
l.
Abdlhamit
(1774-1789)
lll. Selim
(1789-1807)

Pasarofa antlamasndan sonraki dneme Lale devri denir. Avrupaya ilk geici eli
gnderildi. (Paris) lk matbaa kuruldu. tfaiye bl oluturuldu. Kat, Kuma ve ini
imalathaneleri ald. iek as yapld. Trkeye eserler evrildi. Ktphaneler
kuruldu. lll. Ahmet emesi yapld. Mimaride Barok ve Rokoko tarz grld. Bu dnem
Patrona Halil isyan ile son buldu.
Topu ve humbarac ocaklar slah edildi. Orduda; takm, tabur, blk ve alay kavramlar
getirildi. Subay yetitirmek amacyla Kara Mhendishanesi ald.
Gemi yapmna nem verildi. Deniz subay yetitirmek amacyla Deniz Mhendishanesi
ald. (Mhendishane-i Bahr Humayun)
Ulufe alm ve satm yasakland. Surat topular oca kuruldu. stihkam okulu ald.
denizcilik alannda slahatlar yapld.
lll. Selim dneminde yaplan slahatlarn genel ismi Nizam- Cediddir. Avrupa-i tarzda
nizam cedid ordusu kuruldu. Bunlarn masraflarn karlamak amacyla irad cedid
hazinesi kuruldu. Yenilikler iin rapor hazrlatt. Fransa rnek alnp, Franszca resmi
yabanc dil oldu. Avrupadan retmen ve subay getirildi. Yerli mal kullanmna nem
verildi. Avrupaya ilk kez daimi eli gnderildi. Kara Mhendishanesi tekrar ald. Bu
dnem Kabak Mustafa Paa isyan ile son buldu.

32

BLM 13: DAILMA DNEM (1792-1922)

Dnemin Padiahlar
1
lll. Selim
2
lV. Mustafa
3
ll. Mahmut
4
Abdlmecit
5
Abdlaziz
6
V. Murat
7
ll. Abdlhamit
8
V. Mehmet Reat
9
Vl. Mehmet Vahdettin

(1789-1807)
(1807-1808)
(1808-1839)
(1839-1861)
(1861-1876)
(1876)
(1876-1909)
(1909-1918)
(1918-1922)

Osmanl Fransz likisi

Fransann Nedenleri: ngilterenin smrgelerine giden yolu kesmek ve yedi yl savalarnn
intikamn almak. Ayrca, Akdenizde stnl ele geirmek
Msr
Sonular: ngiltere ve Rusya Osmanllara yardm ettiler. Osmanllar, Rusya ile ikinci
gali
ittifakn gerekletirdi. Rusya, tarihinde ilk kez boazlar geti. ngiltere, Fransz
(1798)
donanmasn yakt. Napolyon, Akkada Cezzar Ahmet Paaya yenildi. 1801 el-Ari
antlamasyla Fransa, Msr boaltt.
Msr Olay ve Kavalal syan
Kavalal Mehmet Ali Paann istedii Akka ve Suriye valilii kendisine verilmeyince
Kavalal
isyan kard. Bu isyan Osmanl Devleti bastramaynca Rusyadan yardm istedi.
Mehmet Ali
Rusyann stanbula gelmesiyle Msr sorunu uluslararas bir meseleye dnt.
Paa syan
ngiltere, Osmanllarn Ruslarn etkisine girmesini nlemek amacyla Kavalal
Ktahya
zerinde bask uygulad. Bunun sonucunda Osmanl Devleti ve Kavalal arasnda
Antlamas
antlama yapld. ki taraf da bu antlamadan memnun olmadndan savamak iin
(1833)
frsat kolladlar. Osmanllar; Ruslarla Hnkar iskelesi antlamasn imzaladlar.
Osmanl Devleti, Msr sorununu zmek amacyla Londra konferansna giderken
Baltaliman
ngilterenin desteini almak iin ngiltereye ekonomik ayrcalklar verdi. Bu
Antlamas
antlama, Osmanl Maliyesini kertmitir. Osmanllar Avrupann ak pazar haline
(1838)
getirdi.
ngilterenin basksyla taraflar Msr sorununu zmek amacyla Londra da bir
Londra
Konferans ve konferansta bir araya geldiler. Yaplan Londra antlamasyla Msr sorunu zld.
Msr; Osmanllara bal imtiyazl bir eyalete dnt.
Antlamas
(1840)
Hnkar skelesi Antlamasnn sresinin bitmesi zerine ngiltere ve Fransann
Londra
boazlar sorununu zmek ve Rusyann avantajl konumunu geri almak istemeleri
Boazlar
nedeniyle yapld. Buna gre;
Antlamas
(1841)

Boazlar, Osmanl Devletinin hakimiyetinde kalacak

Not: lk defa boazlar uluslar aras bir statye baland.
Boazlar; Btn devletlerin sava gemilerine kapatlacak (Rus donanmas
Karadenize hapsedildi. Bylece Rusyann boazlardaki hakimiyeti son buldu.)
Not: Osmanllarn boazlar zerindeki haklar snrlandrld.
syanlar
Nedenleri:
kkrtmas
Srp syan Rusyann
Panslavist
politikas
(1804)
Milliyetiliin etkisi
Yunan
(Mora)
syan
(1820)

Sonular:
ve Osmanllara kar ilk isyan eden ve ilk imtiyaz elde eden
. aznlk Srplardr. Srplar; Bkre antlamasyla imtiyaz,
Edirne antlamasyla ayrcalk ve Berlin antlamasyla da
bamszlk elde ettiler.
Rusyann
kkrtmas. Osmanllar, Kavalnn yardmyla Mora isyann
Milliyetilik. Etnik-i Eterya bastrnca Rusya ile savaa neden oldu. Sava Osmanllar
cemiyetinin almalar ve kaybedince yaplan Edirne antlamasyla Yunanllar
Tepedelenli Ali Paann isyan bamszlk elde ettiler. Osmanllardan bamszlk
kazanan ilk aznlk Yunanllardr.

33

Navarin
Olay
(1827)

Osmanllarn
bastrmas

Mora

isyann ngiltere, Fransa ve Rusya

Navarinde Osmanl
donanmasn yaktlar. Bu olay Osmanl Rus savana
neden oldu.

Osmanl Rus likileri

Nedenleri
Rusyann Scak denizlere inmek iin
Bkre
Antlamas Balkanlardaki i ilerimize karmas
zerine Osmanllarn Rus yanls kiileri
(1812)
grevden alp, boazlar Ruslara
kapatmas
-Yenieri Ocann kaldrlmas
Edirne
Fransa
ve
Rusyann
Antlamas -ngiltere,
Navarinde
Osmanl
donanmasn
(1829)
yakmas ve Osmanlnn tazminat
istemesi
Hnkar
skelesi
Antlamas
(1833)

Kavalal Mehmet Ali Paann isyan

karsnda Rusyadan yardm salamak
amacyla
imzalanan
bir
dostluk
antlamas.

-Rusyann boazlar zerindeki amalar

Krm
ve Ortodokslarn haklarn savunmak
Sava
(1854-1856) istemesi
-Rus
zulmnden
kaan
Macar
milliyetilerinin Osmanl Devletine
snmas
Osmanllarn Krm Savan kazanmas
Paris
imzaland.
Osmanllar,
Antlamas zerine
Aznlklarla ilgili bir karar kmasn
(1856)
engellemek iin Islahat fermann
yaynladlar.
93 Harbi -Osmanlnn 1876 tersane konferans
kararlarn kabul etmemesi
(1877-78)
-Rusyann Karadenizin tarafszl
ilkesini tanmamas ve Balkanlardaki
isyan desteklemesi
Not: Bu antlama imzalanmasna
ramen yrrle girmedi.
Osmanl 93 harbini kaybedip Ruslarla
Berlin
Antlamas Ayastafanos antlamasn imzalaynca
ngiltere, Fransa, Avusturya ve Almanya
(1878)
olaya mudahale ettiler.

Sonular
1806-1812 yllar arasnda Osmanl-Rus sava
yapld. ngiltere ve Fransann da olaya
karmas zerine bar antlamas imzaland.
Buna gre;
-Srbistana ayrcalk verildi.
Not: Srplar; Osmanllardan ilk ayrcalk alan
aznlktr.
Osmanllar, Ruslarla yaptklar 1828-29 savan
kaybettiler. Yaplan antlamaya gre;
-Yunanistana bamszlk verildi. Osmanllardan
bamszlk alan ilk aznlktr.
-Eflak, Bodan ve Srbistan iilerinde serbest
oldular.
Maddaleri;
-Osmanllara bir saldr olursa Rusya yardm
edecek. (Osmanl, Rusyann himayesine girdi)
-Rusyaya bir saldr olursa, Osmanl sadece
boazlar kapatacak (Boazlar sorunu dodu.
Rusyann Karadenizde gvenlii saland.)
ngiltere, Fransa, Avusturya ve Piyomente
devletleri Osmanllar desteklediler. Yaplan
sava Osmanl kazand. ngiltere ve Fransadan
bor alnd. (ilk bor)
Not: Rusya, sava srasnda
Osmanl
Donanmasn Sinopta yakt. (1853)
-Osmanl, Avrupal devlet saylacak, topraklar
Avrupallarn garantisinde bulunacak
-Karadeniz, btn devletlerin ticaret gemilerine
ak olacak. Osmanl ve Rusya, Karadenizde
sava gemisi ve tersane bulunduramayacak.
Osmanl, sava kaybedip Ruslarla Ayastafanos
antlamasn imzalad. Buna gre;
-Bosna-Hersek zerk olacak
-Bulgaristan Krall kurulacak. Srbistan,
Karada ve Romanya bamsz olacak.
-Kars, Ardahan, Batum ve Dou Bayezt
Rusyaya, Tesalya Yunanistana verilecek
-Girit ve Ermenistanda slahat yaplacak
Antlamann maddeleri
-Bulgaristan prenslii kuruldu.
- Makadonya Osmanllara, Tesalya Yunanistana
brakld
-Bosna-Hersek Avusturyaya brakld
-Karada, Srbistan ve Romanya bamsz oldu
-Kars, Ardahan ve Batum Ruslara; Dou Bayezit
Osmanllara brakld
-Ermenilerin oturduu blgede slahatlar
yaplacak

34

Osmanl Devletinin Paralanmas

Osmanl Devletinin Yunan isyanyla uramasndan yararlanarak Cezayiri
Fransann
igal etti.
Not: Cezayir, Kuzey Afrikada elimizden kan ilk topraktr.
Cezayiri gali
(1830)
ngiltere, Msr almak ve smrgelerine giden yolun gvenliini salamak iin
ngilizlerin
1878 Berlin antlamas srasnda Kbrs Osmanllar destekleme vadiyle ald. l.
Kbrs gali
Dnya sava srasnda Kbrs kendi lkesine kattn ilan etti.
(1878)
Fransa, Avrupallarn desteini alarak Tunusu igal etti.
Franszlar
Tunusun gali
(1881)
ngilizlerin Msr 1869da Svey kanalnn almas ile Msrn nemi artt. ngiltere
smrgelerine giden yolun gvenliini salamak iin Msr igal etti.
gali (1882)
Yunanistan Giriti kendisine balamak iin burada eitli ayaklanmalar kard.
Girit Sorunu ve
Bunun zerine Osmanl Devleti 1868 ylnda Girite Halepa Ferman ile baz
Osmanl-Yunan
haklar tand.
sava (1897)
1897de Yunanistanla Girit nedeniyle savat. Sava Osmanl Devleti
kazanmasna ramen, Avrupallarn araya girmesiyle, Girite muhtariyet
(zerklik) verildi. 1908de Yunanistan Giriti igal ederek kendine balad.
1913 Atina antlamas ile Giritin Yunanistana ait olduu kabul edildi.
Berlin antlamasyla Bosna-Hersekin ynetimi Avusturyaya braklmt. ll.
Avusturyann
Merutiyetin ilan srasndaki kargaay deerlendiren Avusturya buray igal
Bosna-Herseki
etti.
gali (1908)
ll. Merutiyet srasnda Bulgaristan bamszln ilan etti.
Bulgaristann
Bamszl (1908)
Trablusgarp Sava Nedenleri:
(1911-1912)
talyann smrge aray ve Osmanlnn zayf olmas
Trablusgarpn talyaya yakn olmas
Sonular:
-Osmanllar, buraya dorudan yardm gnderemediinden Mustafa Kemal ve
Enver Paadan oluan gnll subaylar gitti. M. Kemal Derne ve Tobrukta
dman yendi.
-Balkan savann balamas nedeniyle Ui Antlamas yapld. Bylece,
Osmanllarn elindeki son Kuzey Afrika topra da km oldu.
Balkan savalar srasnda bamszln ilan etti. Osmanllardan ayrlan son
Arnavutluun
Avrupal devlettir.
Bamsz Olmas
(1912)
BALKAN
Nedenleri:
SAVALARI
Balkan uluslarnn Osmanllar Balkanlardan atmak istemeleri
(1912-1913)
(Milliyetilik)
Rusyann Panslavizm ve Panortodosk politikas.
Osmanllarn Tarablusgarp yenilgisinin Balkanllar cesaretlendirmesi
ngilterenin Reval grmelerinde Rusyay Balkanlarda serbest
brakmas
Sonular:
-Osmanl, Londra Antlamas ile yenilmi oldu. Midye-Enez snr oldu.
-ttihat ve Terakki Partisi Bab- Ali baskn ile ynetime el koydu.
ll. Balkan Sava (1913)
-Balkan devletleri, Bulgaristann ok toprak almasna tepki gstererek
Bulgaristana saldrdlar. Osmanl Devleti de Bulgaristana saldrarak Edirne ve
Krklareliyi geri ald. Bulgaristan ile stanbul, Yunanistan ile Ui antlamas
imzaland.

35

BLM 13: 19. Yzyl Islahatlar

ll. Mahmut Dnemi Islahatlar
Ayanlar ile Padiah arasnda yaplan bir szlemedir. Islahatlar iin ayanlarn
Sened-i ttifak
destei alnd. Fakat daha sonra ayanl yasaklad. Manga Cartaya benzer
(1808)
-Divan- Humayun kaldrlarak Nazrlk (Kabine) sistemi getirildi.
Ynetim
-lk nfus saym yapld. Karantina uyguland. Polis ve posta tekilat kuruldu.
Alanndaki
-Tmar ve zeamet kaldrlarak memurlara maa baland.
Islahatlar
-Alemdar Mustafa Paa tarafndan nizam- cedid tarznda Sekban- Cedid Ordusu
Askeri Alanda
kuruldu. Fakat Yenierilerin isyan etmesiyle bu ordu datld.
Yaplan
-Yenieri ocanda nizam- cedid tarznda Ekinci oca kuruldu.
Yenilikler
-Vaka-i Hayriye ile Yenieri oca kaldrld. (1826)
-Yenieri Oca yerine Avrupa-i tarzda Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu
kuruldu.
-Medreselerin yannda Avrupa-i tarzda mektepler ald. Eitimde ikililik dodu.
Kltrel Alanda
-lk defa Avrupaya renci gnderildi. Tbbiye, Harbiye ve Bando okulu ald.
yaplan
-lk gazete olan Takvim-i Vaka-i ald. lk retim mecburi hale getirildi.
Yenilikler
-Memurlara fes ve pantolon giyme mecburiyeti getirildi.
-Enderun kaldrlarak devlet adam yetitirmek zere Mekteb-i Maarif-i Adliye
ald.
-Musadere yntemi kaldrlarak zel mlkiyet glendirildi.
Ekonomik
-Yerli mal koruma kanunu kartld. Hayriye tccarlar kuruldu.
Alanda Yaplan
-ngiltere ile Baltaliman antlamas yapld.
Yenilikler
Abdlmecid Dnemi Islahatlar
Tanzimat Msr isyannda Avrupallarn desteini salamak ve aznlk isyanlarn nlemek amacyla
karld. Buna gre:
Ferman
- Btn Osmanl vatandalarnn can, mal, rz ve namus gvenliinin salanmas
(1839)
-Mahkemeler ak hale getirilecek, cizye ve hara kaldrlacak.
-Kanun nnde eitlik ve Kanunun stnlnn kabul edilmesi
-Herkes mal edinebilecek, maln istedii gibi kullanma ve miras hakkna sahip olabilecek,
vergiler herkesin gelirine gre dzenlenecek
Krm savanda ngiltere ve Fransann desteini almak ve aznlk sorunlarn bir daha
Islahat
gndeme gelmesini nlemek amacyla yaynland. Bunlardan bazlar;
Ferman
- Din ve mezhep zgrl tannacak herkes kanun nnde eit olacak
(1856)
-Hristiyan ve Musevileri kk drc szler kullanlmayacak, devlet grevleri
verilecek, Hristiyanlarn ahitlii mahkemelerde kabul edilecek
-Kilise, Mezar, Okul, Hastahane ve Manastr gibi yerlerin tamiri ve yenilerinin
yaplmasna izin verilecek. Cizye ve hara vergileri kaldrlacak.
-Devlet hizmetleri ve askerlik grevlerini btn vatandalar eit olarak yapacak
-Herkes irket ve banka kurabilecek, serbeste ticaret yapabilecek
Dierleri -Aznlklar askere gitmek istemediklerinden onlar iin bedelli askerlik uygulamas
getirildi.
-Darulfunun niversitesi, Darulmuallim ve Darulmuallimat (erkek ve bayan) ilkretmen
okullar ile Galatasaray Sultanisi, Mlkiye, Darafaka ve sanat okullar ald.
- lk defa kat para basld.
- Yeni ynetim birimleri oluturuldu. Bunlar; il (Vilayet) Liva, Kaza, Nahiye ve Kylere
ayrld.
ll.Abdulhamit Dnemi Islahatlar
Nedenleri: Aydnlarn ve Avrupann basks. Aznlklarn isyann nlemek ve Tersane
1.
Merutiyet konferansnda Balkan isyanlarnn desteklenmesini engellemek.
Yenilikler: lk defa Trklere seme ve seilme hakk, anayasa, meclis (ayan-mebusan)
(1876)
tannd.
Sonular: Aznlklar cesaretlendiler. 93 harbi gereke gsterilerek meclis fesh edildi.
Tanm: Bir kraln bakanlnda toplanan parlamenter sisteme merutiyet denir.
Osmanllardan alaca olan devletlerin alacaklarna karlk baz vergilerini tahsis
Duyun-u
edilmesidir. Osmanllar; ekonomik anlamda batnn bir smrgesi haline gelmitir.
Umumiye
(1881)

36

ll.
Merutiyet
(1908)
31 Mart
Vakas

Nedenleri: ttihat ve Terakki Partisinin Selanikte isyan karmas ve d basklar

Yenilikler: Meclisin yetkileri artrld. Padiahn yetkileri azaltld.
Sonular: Merutiyet kartlar mcadeleye baladlar.
Nedenleri: Merutiyetin ilanna kar kan muhafazakarlar Volkan gazetesinde Dervi
Vahdet nclnde 31 Mart vakas (1909) ile isyan kardlar.
Sonular: ttihat ve Terakki Partisi M. Kemalin de komutan yardmcs olduu Hareket
Ordusu ile ynetimi ele geirdi. ll.Abdlhamit tahttan indirilerek yerine V.Mehmet Reat
getirildi.
Not: Osmanllarndaki ilk rejim kart isyandr. Dini niteliklidir.
BLM 14: OSMANLI KLTR VE MEDENYET

Devlet Ynetimi
1.Sadrazam: Padiahn vekilidir. Divan bakandr. Yksek dereceli memurlar atar.
Merkez
Tekilat. 2.Vezirler: Sadrazamn yardmclardrlar.
3.Kazasker: Divandaki byk davalara bakar. Kad ve Mderrislerin atamasn yapar.
4.eyhlislam (Mft): Devlet ilerinin slama uygun olup olmadn denetler.
(Divan-
Humayun 5.Nianc: Devletler aras yazmalar yapar. Has, Zeamet ve Tmarlar datr. Tapular
dzenler.
yeleri)
6.Defterdar: Devletin gelir ve giderleri ile bteyi hesaplar
7.Kaptan- Derya: Deniz kuvvetleri komutandr.
8.Yenieri Aas: Yenierilerin komutandr.
9.Reisl Kttab: Katiplerin Badr. Daha sonra Dileri sorumluluu verildi.
1.Eyaletler (Beylerbeylii): En byk idari ve askeri birimdir. Banda Beylerbeyi
Tara
bulunur.
Tekilat
2. Sancaklar: Eyaletler sancaklara blnmtr. Banda sancak beyi bulunur.
3. Saliyaneli: Gelirleri yllk toplanr. Buradaki vali ve askerlere maa balanr.
4. Saliyanesiz: Dirlik sistemi uygulanr. Dirlikler maa karl asker ve valilere verilir.
5. Bal Devlet ve Beylikler: ilerinde serbest, dilerinde bal eyaletlerdir.
Ekonomi
Toprak
Ynetimi

Vergiler
Ekonomik
Kavramlar

Para

Toprak ynetimi ikiye ayrlr. A) Mlk Araziler: zel arazilerdir. Onlarda ikiye ayrlr.
1.riyye: Mslmanlara aittir. 2.Haraciye: Gayri Mslimlere aittir. B) Miri (Emiri):
Devlete ait arazilerdir. Bunlar; 1.Dirlik: Maa karl grevlilere verilmitir. Has
(Padiaha ait) Zeamat (st dzey memurlara ait) ve Tmar (asker ve memurlara aittir.) 2.
Vakf: Hayr ilerine ayrlr. 3. Yurtluk: Snr koruma hizmetlerine ayrlr. 4. Ocaklk:
Kale ve tersaneye ayrlan arazi 5. Mukata: Geliri hazineye ayrlan araziler 6. Pamalk:
Padiahn ailesine ayrlan arazilerdir.
a) eri vergiler: r, Hara, Zekat, Cizye
b)rfi Vergiler: ift Bozan, Anam, Avarz, Ba,
ltizam Sistemi: Saliyaneli eyaletlerde vergilerin ihaleyle bir takm kiilerce
toplanmasdr.
Malikane Sistemi: Vergilerin iltizam sistemindeki gibi yl deil sresiz verilmesidir.
Merkantalist Sistem: Parann ve deerli madenlerin ekonomide nem kazanmasdr.
Kapitlasyonlar: Baka lkelere verilen ekonomik ayrcalklardr. Ama ticareti
canlandrmaktr.
Tmar Sistemi: Devlete ait araziler, devlet adam ve askerlere maa karl verilir.
Arazinin ilenmesi, kylnn denetlenmesi, retimin artmas, dzenli bir ordunun
olumas ve asayii salar.
lk Osmanl parasn Osman bey, ilk gm paray Orhan bey, ilk altn paray Fatih ve ilk
kat paray Sultan Abdlmecit bast.

37

Ordu
Kapkulu
Askerleri

Eyalet
Askerleri
Yardmc
Kuvvetler

Dierleri
Dil ve
Eitim
Ahi (Lonca)
Ayanlar
Ynetenler

Ynetilenler

Piyadeler: 1.Acemi Olanlar Oca: Temel askeri eitim verilir

2.Yenieri Oca: Savata padiahn yannda bulunur. Barta saraylar ve stanbulu
korur.
3.Cebeciler: Askerlerin silahlarn hazrlarlar. 4.Lamc: Kaleye alttan tnel kazarlar.
5.Topu: Toplar imal eder ve kullanrlar. 6.Humbarac: Havan topunu kullanr ve
yaparlar.
Svariler: 1.Sipahi: Savata hkmdarn sanda bulunur. 2.Sa ve Sol Garipler:
Hazineyi korurlar. 3.Sa ve Sol lfeciler: Padiah ve devlet adamlarn korurlar.
4.Silahtar: Savata hkmdarn silahn tar. adr korur. Solunda bulunurlar.
Tmarl Sipahiler: Dirlik sahiplerinin yetitirip masraflarn karlad bir ordudur.
Cebelu: Dirlik sahiplerinin yetitirdii atl askerlere denir.
Aknc: Snrlarda grev alr. Dman topraklarna keif, bilgi ve korkutma amal akn
dzenler.
Azab: Bekar erkeklerden oluur. Saka: Sucu, Turnac: Haberci, Serhatkulu: Snrlar
korur
Osmanllarn dili Arapa, Farsa ve Trke karm Osmanlcadr. Osmanl
brokratlarn yetitirildii Enderun adl bir saray okulu bulunmaktadr. Sivil kiilerin
eitim grd yer de medreselerdir.
Esnaf ve sanatkarlarn kurduu bir tekilattr. Esnaflar arasnda dayanmay, devlet ve
esnaf ilikisini salamay, retimin kalitesinin kontrol ve sanat eitiminin verilmesini
salar.
Bir blgede bulunan zengin ve ileri gelen kiilerdir. (Eraf) ll. Mahmut kaldrd.
Kalemiye: Brokratlar oluturur. En st temsilcisi; defterdar ve niancdr. Enderun
kldrlar.
Seyfiye: Askeri snftr. Ynetim grevi de bulunur. Devirme sistemi ile oluur.
Vezirler, Beylerbeyi
lmiye: lim adamlarndan oluur. Medrese kldrlar. eyhlislam, Kazasker
Reaya: Daha ok Mslman olmayan vatandalara denir
Teba: Tm vatandalarn genel ismidir.
Zmmi: Gayri Mslimlere verilen isimdir.

38

BLM 15: l. Dnya Sava (1914-1918)

l. Dnya Savann Nedenleri
Almanya ve talyann siyasal birliini salamas ve milliyetilik hareketleri
Siyasi Nedenler
Byk devletler arasndaki silahlanma yar
Almanya ile ngiltere ve Fransa arasndaki rekabet
ngilterenin Rusyay Balkanlarda ve Boazlarda serbest brakmas (Reval
grmeleri)
Rusyann Panslavist ve Panortodoks politikas
Sanayi devrimi. Pazar ve Hammadde aray. Smrgecilik yar
Ekonomik
Almanyann Fransadan Alsace-Loreni almas
Nedenleri
Savan Grnr Avusturya-Macaristan mparatorluu veliahtnn bir Srp milliyetisi tarafndan
ldrlmesi zerine olaydan Srbistan sorumlu tutan Avusturyann Srbistana
Nedeni
sava amas.
ngiltere, Fransa, Rusya, talya (1915 ylndan sonra), ABD, Romanya,
tilaf Bloku
Yunanistan, Srbistan ve Japonya
(Uzlama)
Almanya, Avusturya-Macaristan mp., talya (1915e kadar), Osmanl ve
ttifak Bloku
Bulgaristan
(Balama)
Osmanl Devletinin Savaa Katlma Nedenleri
-Almanyann sava kazanacana inanmas
Osmanl
-Kaybettii yerleri geri almak ve siyasi yalnzlktan kurtulmak istemesi
Asndan
-ttihat ve Terakki partisinin Alman hayranl
-Almanya ile iyi ilikiler
-Avrupadaki l kskatan kurtulmak ve Sava geni bir alan yaymak istemesi
Almanya
-Osmanllarn; askeri, stratejik, jeopolitik, dini ve halifelik konumundan yararlanmak
Asndan
istemesi
ki Alman sava gemisinin Akdenizde ngilizlerden kaarak Osmanllara snmas ve
Grnr
Osmanllarn bu gemileri satn aldn bildirmesi. Bu gemiler; daha sonra gizlice
Nedeni
Osmanl bayrayla Rus limanlarn bombalamas zerine Osmanl devleti de savaa
resmen girdi.

39

l. Dnya Savandaki Cepheler

Taaruz (Saldr) Cepheleri
Cepheler
Nedenleri
-Almanlar istemesi
Kafkas
-Kafkaslardaki esir Trki
Cephesi
devletleri kurtarma
(22 Aralk
-Hindistana
ulap
1914)
buradaki
ngilizlerin
varlna son verme

Kanal
(Msr)
Cephesi

zellikleri
-Ermeniler,
Ruslarla
birlikte hareket edince
Tehcir (zorunlu g)
yasasyla
blgeden
uzaklatrldlar.

ngilizlerin
smrgeleriyle
balantsn kesme

Savunma (Mudafaa) Cepheleri

Cepheler
Nedenleri
devletlerinin
Rusyaya
anakkale tilaf
yardm ulatrmak istemesi
(19 ubat
-Osmanllarla Almanlarn irtibatn
1914)
kesmek
-stanbulu alarak l. Dnya
savan ksa srede bitirmek
Irak (1914)

HicazYemen
SuriyeFilistin
(1917)

ngilizlerin
Irak
petrollerine
egemen olmak istemesi
-Rusyaya yardm ulatrma ve
Osmanlnn
Hindistana
ulamasn engellemek istemesi.
-ngilizlerin Arap petrollerini
almak ve Kzldeniz sahiline
egemen olmak istemesi.
Msr cephesinde yenilen Osmanl
ordusuna son darbeyi vurmak.

Sonular
-Osmanllar yenilince Ruslar
saldrya geip Erzuruma kadar
olan yerleri aldlar.
-16.Kolordu komutan Mustafa
Kemal, Mu ve Bitlisi geri ald.
-Bolewik ihtilalinin kmas
zerine Rusya savatan ekildi.
Osmanllarla
Brest-Litowsk
antlamasn yaparak aldklar
yerleri geri verdi.
Osmanllar, sava kaybedince
Filistine
geri
ekildiler.
ngilizlerde takip etti.

Sonular
-Osmanl devletinin sava kazanmasyla sava iki
yl daha uzad.
-En kanl cephedir.
-Rusyaya yardm ulamadndan Bolewik
ihtilali oldu.
-Bulgaristan, ittifak grubuna geti.
-19. Tmen komutan Mustafa Kemal; Anafartalar,
Arburnu ve Conkbayrda dman durdurdu.
-Osmanllar, Kutulamarada ngilizleri yendiler.
-ngilizlerin takviye birliklerle tekrar saldrmas
zerine sava kaybettiler.
-Musul, kuatma altndayken atekes imzaland.
-Blgedeki Araplarn ngilizleri desteklemesiyle
slamclk (mmetilik) geerliliini yitirdi.
-Osmanl devleti yenilip Mondrosla blge
boaltld.
-Filistinde yenilen Osmanl ordusu Suriyeye
ekildi.
-7.Ordu komutan Mustafa Kemal, Halebin
kuzeyinde savunma nlemleri ald.
-Mondrosla birlikte blge boaltld.

Mttefiklere Yardm Cepheleri

Bulgaristan ve Avusturyaya Sava Osmanllar kazand. Romanya cephesi Bkre
Galiyayardm
iin
Osmanllar, antlamas ile sona erdi.
Romanya ve
Romanya ve Rusya ile savat.
Makedonya
Cepheleri

40

Gizli Antlamalar
Osmanl Devletinin paylalmas konusunda aralarnda anlamazla dmemek.
Gizli
Rusyann savatan ekilmesini nlemek. talyay itilaf blokuna ekmek istemeleri.
Antlamalarn
Not: Rusyann savatan ekilmesi zerine gizli antlamalar dnyaya duyuruldu
Nedenleri
ve tam anlamyla uygulanamad. Gizli antlamalar tilaf devletleri kendi
aralarnda yaptlar.
Rusya ile dier itilaf devletleri arasnda yapld. Rusyann savatan ekilmesini ve
stanbul
(Boazlar) Ant. saf deitirmesini nlemek istemilerdir. Boazlar, Marmara denizi ve evresi ile
(10 Nisan 1915) Trakya verildi.
talya ile itilaf devletleri arasnda yapld. Ama, talyann ittifak grubundan kendi
Londra
yanlarna ekmekti. talyaya 12 ada, Trablusgarp, Antalya ve evresi verildi. talya,
Antlamas
(26 Nisan 1915) bu antlama ile itilaf grubuna geti.
ngiltere ile Fransa kendi aralarnda yaptlar. Buna gre; Suriye, Antalya ve Adana
Scays Picot
blgesi Fransaya Irak ngiltereye verildi. Musul ve rdn kapsayan blgede
Antlamas
ngiltere ve Fransann himayesinde bir Arap devletinin kurulmasna karar verildi.
(3 Ocak 1916)
Rusyaya boazlar ve evresine ek olarak; Trabzona kadar tm dou Karadeniz
Petrograt
kylar ile Erzurum, Van ve Bitlisi kapsayan dou Anadolu verildi.
Szlemesi
(Mart 1916)
talyaya ek olarak; Antalya, Konya, Aydn ve zmir verildi.
Sen Jan do
Maurienne Ant. Not: ngilterenin daha sonra zmiri Yunanistana vermesi, talya ile ngiltereyi
kar karya geltirdi.
Mac-Mahon Ant. ngiltere ile Araplar arasnda yapld. Araplarn ngilizleri desteklemeleri karlnda
onlara bamsz bir Arap krall vaat edildi.
Sava Srasndaki Gelimeler
Wilson lkeleri (8 Ocak 1918)
Nedenleri Bar antlamalarnn adil olmasn ve dnyada kalc bir bar salamak amacyla
Amerikan Bakan Wilson tarafndan ortaya atld.
Maddeleri -Gizli antlamalar yaplmayacak
-Yenen devletler yenilen devletlerden toprak ve tazminat almayacaklar.
-Milletler cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kurulacak
-Her ulus kendi kaderini belirleme hakkna sahiptir.
-Boazlar, btn devletlerin ticaret gemilerine ak olacak
-Trklerin ounlukta olduu yerlerde Trk egemenlii tannacak
-tilaf devletleri bu maddeleri karlarna aykr grdklerinden smrgeciliin yerine
sonular
manda ve himayecilii getirdiler.
-Osmanllar, bu ilkelere gvenerek Mondrosu imzalad.
-Paris konferansnda bu ilkeler saptrld.
-Amerika, ilkelerine uyulmadn grnce Avrupa siyasetinden uzaklat.
Mondros Atekes Antlamas (30 Ekim 1918)
Nedenleri: Mttefiklerinin savatan ekilmesi zerine Osmanl da bar istedi.
Maddeleri -Boazlar igal edilecek
-tilaf devletlerinin gvenliklerini tehdit edici bir durum ortaya karsa istedii yeri igal
edebilecek (7. Mad.)
-Vilayeti Sitte (alt il) de bir kargaa karsa igal edilecek. (24. Mad.)
-Silah, cephane, liman, tershane, demiryollar ve haberlemeye el konulacak.
-Osmanl ordular terhis edilecek
zellikleri: 7. madde ile itilaf devletlerinin Anadoluyu igal etmek istediklerini anlyoruz.
-24. madde ile bu alt ilde Ermeni devleti kurmak istemektedirler.
-Osmanl devleti fiilen sona erdi.
-Trk halk bu antlamaya tepki gstererek milli mcadeleyi balatt.

41

Paris Bar Konferans(18 Ocak 1919)

Yenilen devletlerin durumlarn grmek ve bar antlamalar hazrlamak. Aralarndaki
Nedenleri
ihtilaflar grmek
ngiltere bu konferansta etkili oldu. zmir, Yunanllara verildi. Smrgeciliin yerini
Sonular
mandater sistem ald. Amerika, ilkelerinden taviz verildii gerekesiyle Avrupa
siyasetinden uzaklat
l. Dnya Savan Bitiren Antlamalar
Versay Antlamas Almanya ile itilaf devletleri arasnda yapld. Tazminat ve toprak alnd. Askeri
snrlamalar getirildi. Alsace-Loren Fransaya verildi.
(1919)
Avusturya ile yapld. Avusturya Macaristan imparatorluu paraland. Avusturya
Sen Germen
Antlamas (1919) kk bir devlete dntrld. Tazminat alnd.
Macaristan ile yapld. Macaristan bu antlama ile bamsz oldu. Fakat kk bir
Triyanon
Antlamas (1920) devlete dntrld. Sava tazminat alnd.
Bulgaristan ile yapld. Toprak ve Tazminat alnd.
Neully (Nyi)
Antlamas (1919)
SEVR ANTLAMASI 10 Austos 1920
-Osmanl devletini paylamak
Nedenleri
- Osmanllarla bar yaparak sava bitirmek
Not: Osmanl devleti ile tilaf devleti arasnda yapld.
Maddeleri -stanbul, Osmanllarda kalacak
-Boazlar bir komisyon tarafndan ynetilecek.
-Dou Anadoluda bir Ermeni ve Krt devleti kurulacak
-ngilizler; Arabistan ve Irak, Franszlar; Anadolunun gneyi ve Suriye; talya bat
Anadolu, Antalya, Rodos ve Oniki ada; Yunanistan Ege blgesinin byk bir ksm, zmir
ve Ege adalarn ald.
-Asker says azaltld.
-Kapitlasyonlar devam etti ve tazminat istendi
-Sevr anlamas, Mebusan Meclisinde onaylanmadndan Kanun-i Esasiye gre hukuki
Sonular
deildir.
-mzalanmasna ramen yrrle girmemitir.
-Lozan antlamas ile sevr geersiz olmutur.
-Anadoluda milli bilincin uyanmasna neden olmutur.
l. Dnya
Savann
Sonular

Savatan en karl kan devlet ngiltere oldu. mparatorluklar ykld. (Osmanl, Alman, Rus ve
Avusturya), Yeni rejimler ortaya kt. (Komunizm, Faizm ve Nazizm), Yeni silahlar
kullanld. (Tank, denizalt., kimyasal silah,uak), Yeni devletler kuruldu. (Macaristan,
Yugoslavya, Polonya, Litvanya, Ukrayna) Milletler cemiyeti kuruldu. Antlamalar adaletsiz
olduundan ll. Dnya savana neden oldu. Trkiyede Kurtulu sava balad.

42

BLM 16: MONDROSTAN SONRA OSMANLI DEVLET VE CEMYETLER

galler
Musulun
gali
(3 Kasm 1918)
stanbulun
gali
(13 Kasm
1918)
zmirin gali
(15 Mays
1919)

Mondrostan sonra ilk igal edilen yer, Musul oldu. ngilizler, blgenin petrol yataklarna
egemen olmak amacyla buray igal ettiler.
tilaf devletleri, Anadolunun igalini daha kolay gerekletirmek ve aznlklar
desteklemek amacyla stanbulu igal ettiler. Bu stanbulun ilk igaliydi. stanbulun
resmen igali ise 16 Mart 1920 ylnda oldu.

Paris Bar Konferansnda ngiltere smrge yollar zerinde gl bir devlet

istemediinden, talyann da blgede gl olmasn arzulamadndan, Yunanllar
kullanabileceini dndnden zmiri Yunanistana verdi. Bu olay, ngiltere ile
talyann arasn at. zmirin igali, milli bilincin uyanmasna ve Trklerin birlemesine
neden oldu.
Bristol Raporu Yunanllarn zmirde katliamlar yapmas zerine Amerikal Amiral Bristol blgedeki
(13 Ekim 1919) olaylar aratrmak amacyla gnderildi. Bristol, hazrlad raporda Yunanllarn Trkleri
katlettiini ve Rumlarn ounluu oluturmadndan blgenin Yunanllara
verilmeyeceini belirtti. Bu rapor, Trklerin hakl olduunu btn dnyaya duyurmu
oldu.
gallere kar ilk direni, Adana Drtyolda Franszlara kar oldu. lk kurun, zmirde
gallere
Hasan Tahsin tarafndan Yunanllara atld. Cemiyetler ve Kuvay- Milliye kuruldu. M.
Tepkiler
Kemalin arsyla igallere kar protesto, gsteri ve mitingler yapld.

43

CEMYETLER
Yararl Cemiyetler
Dou Anadoluda bir Ermeni devletinin kurulmasna kar kmtr. Silahl mcadeleyi
Dou Anadolu
Mudafa-i Hukuk savunmutur. Ge kar kmtr. En etkili cemiyettir. Merkezi stanbuldur.
Trabzon ve evresinin Rumlara verilmesini ve Pontus Rum devletinin kurulmasna
Trabzon
kar kmtr. Merkezi Trabzondur. Etkili bir cemiyettir.
Muhafaza-i
Hukuk-i Milliye
Trakyann Rumlara verilmesine kar kt. Merkezi Edirnedir. Silahl mcadeleyi
Trakya Paaeli
Mudafa-i Hukuk savundu.
zmir Mudafa-i Ege ve evresinin Trklere ait olduunu dnyaya duyurmak amacyla kuruldu. Merkezi
zmirdir. Fakat fazla etkili olamad. Alaehir kongresinden sonra faaliyetini stanbula
Hukuk
kaydrd. Anadoluya silah ve cephane gnderdi.
zmirin Yunanllara verilmesine kar kmtr. Balkesir ve Alaehir kongrelerinin
Reddi lhak
toplanmasn salamtr. Kuvay- Milliyeyi kurmutur.
Cemiyeti
Adana ve evresindeki Fransz ve Erimeni igallerine kar blge halkn rgtlemeye
Kilikyallar
almtr. Merkezi stanbuldur.
Cemiyeti
Merkezi stanbuldur. Trklere yaplan hakszlklar basn yayn yoluyla btn dnyaya
Milli Kongre
duyurmaya almtr. Kuvay- Milliyenin isim babasdr.
Cemiyeti
Zararl Cemiyetler
Milli Varla Dman Cemiyetler
Yurdun kurtuluunun Padiah ve halifenin buyruklarna sk skya uymakla
Sulh ve Selameti
mmkn olabileceini savunmutur. Merutiyet yanlsdr.
Osmaniye Cemiyeti
1911 ylnda mecliste ttihat ve Terakki partisine bir tepki sonucu kuruldu. Milli
Hrriyet ve tilaf
Mcadeleye kar kmtr.
Douda bir Krt devletinin kurulmasn salamay amalamtr.
Krt Teali Cemiyeti
lkenin halifenin emirlerine uymakla kurtulacan savunmutur. Hilafet ve
Teali slam Cemiyeti
mmetidir.
ngiliz mandacln savunmutur.
ngiliz Muhipler
Amerikan mandacln savunmutur.
Wilson Prensipleri
Aznlklarn Kurduu Cemiyetler
Ermeniler, Dou Anadoluda bamsz bir Ermenistan kurmay amalyorlard. Bu amala
Ermenilerin
Hnak ve Tanak isimli rgtler kurmulard. tilaf devletlerinin desteini almlard.
Kurduu
Amerika, Ermeni sorununu incelemek amacyla General Harlbortu grevlendirdi.
Cemiyetler
Harlbort,, Ermenilerin hibir yerde ounluu oluturmadn belirtti. Bu rapordan sonra
Amerika Ermenileri desteklemekten vaz geti.
Rumlarn temel amac byk bir Yunan devleti veya Bizans imparatorluu kurmakt.
Rumlarn
Ayrca, Karadeniz blgesinde Pontus Rum mparatorluunu tekrar kurmak istiyorlard.
Kurduu
Bu amala, Mavri Mira, Etnik-i Eterya, Pontus Rum Cemiyeti, Yunan zci, Kzlha ve
Cemiyetler
Gmen Komisyonu isimli rgler kurdular. Bunlardan en eskisi Etnik-i Eterya
cemiyetidir. 1814 ylnda kuruldu.
Yahudilerin temel amac Filistinde bamsz bir Yahudi devleti kurmakt. Bu amala
Yahudilerin
Makabi ve Alyans srailit isimli rgtler kurdular. Amacna ulaan tek zararl cemiyettir.
Kurduu
Cemiyetler

44

BLM 17: GENELGELER VE KONGRELER

Havza Genelgesi 25 Mays 1919
Askerlerin dalmasn nlemek.
Nedenleri
Milli Mcadeleyi balatmak ve Halk Bilinlendirmek
Askerlerin terhisini nleyerek kendine balamak
Alnan
Halktan miting ve gsteri yapmasn, igalcilere protesto telgraflarn ekmelerini
Kararlar
istedi.
Milli Mcadelenin baladnn bir gstergesidir.
zellikleri
stanbul hkmeti Mustafa Kemali geri ard. Fakat, M. Kemal buna uymad.
ve Sonular
Amasya Genelgesi 22 Haziran 1919
Milli Mcadeleyi halka mal etmek
Nedenleri
Dank halde bulunan cemiyetleri birletirmek
Vatann btnl ve milletin bamszl tehlikededir. (Mili mcadelenin
Alnan
gerekesi)
Kararlar
Milletin istiklalini milletin azim ve karar kurtaracaktr. (Yntem)
stanbul hkmeti sorumluluklar yerine getirememektedir.
Milli bir kurulun varl gerekmektedir. (Temsil Heyeti fikri)
Sivas ve Erzurumda bir kongre toplanacaktr.
Kurtulu savann amac, gerekesi ve yntemi ilk kez akland.
zellikleri
Milli mcadelenin ilannn belgesidir. Trk milleti rgtlenmeye arlmtr.
ve Sonular
M. Kemal, stanbul hkmeti tarafndan 9.Ordu Mfettii olarak Anadoluya
Not
gnderilmiti. Havza genelgesinden sonra 3. Ordu Mfettiliine dntrld. Amasya
genelgesi zerine grevden alnnca M. Kemal askerlikten istifa etti.
Erzurum Kongresi (3 Temmuz 7 Austos 1919)
Dou sorunlarn grmek
Nedenleri
Milli mcadeleyi rgtlemek
Milli snrlar ierisinde vatan bir btndr blnemez.
Alnan
stanbul hkmeti igallere kaytsz kalmas durumunda geici bir hkmet
Kararlar
kurulacak.
Hkmeti milli meclis seecek
Meclis kuruluncaya kadar bu grevi Temsil heyeti yapacak
Manda ve Himaye kabul edilemez.
Milli iradeyi hakim ve milli kuvvetleri stn klmak esastr.
zellikleri ve Manda ve himaye ilk kez red edildi.
Blgesel bir kongre olmasna ramen ald kararlar bakmndan ulusaldr.
Sonular
Mustafa Kemalin sivil olarak katld ilk kongredir.
Mustafa Kemalin gc artmtr.
15. Kolordu komutanlnn merkezinin Erzurumda olmas ve Erzurumun
Not
Dounun merkezinde olmas nedeniyle tercih edildi.

45

Sivas Kongresi (-11 Eyll 1919)

-Milli Mcadeleyi grmek
Nedenleri
-Erzurum Kongresi kararlarn grmek
-Milli Mcadeleyi halka mal etmek
-Erzurum kongresi kararlar kabul edildi.
Alnan
-Misak- Milli esaslar belirlendi.
Kararlar
-Manda ve himaye kesin olarak red edildi.
-Btn cemiyetler Anadolu ve Rumeli mudafai hukuk cemiyeti ad altnda topland.
-Temsil heyeti kuruldu.
-Ali Fuat Cebesoy bat cephesi komutanlna atand.
-Mebusan Meclisinin toplanmas istendi.
zellikleri -Ulusal bir kongredir.
-Mustafa Kemalin liderlii kabul edildi. Temsil Heyeti bakanlna getirildi. Temsil
ve
heyeti oluturuldu.
Sonular
-Btn cemiyetler birletirildi.
Damat Ferit Paa, kongreyi datmak iin Ali Galip Beyi grevlendirdi. Fakat o bunu
Not
baaramaynca istifa etti. Milli Mcadelenin ilk siyasi baarsdr.
Amasya Grmesi (11 Eyll 1919)
-Ali Rza paa hkmetinin milli mcadeleye scak bakmas
Nedenleri
-Manda ve Himayenin ret edilmesi
Sonular
-Vatann btnl ve istiklalinin korunmas
-Mebusan Meclisini toplanmas
-Seimlerin serbeste yaplmas
-Anadolu hareketini aciz gsterici mdahalelerde bulunulmamas
-tilaf devletleriyle grmelerde Temsil Heyetinin de fikrinin alnmas
-stanbul Hkmetinin Anadolu hareketini resmen tandn ortaya koydu.
Sonular
-Meclisi Mebusan topland

46

BLM 18: KURTULU SAVAINDA MUHAREBELER

Dou Cephesi
Savalar
Harlbour
Raporu
Gmr
Antlamas
(3 Aralk 1920)
Grcistanla
Ant.
Gney Cephesi
Savalar

Antlamalar

Dou cephesinde Ermenilerle savald. Ermenilere kar 15. Kolordu komutan

Kazm Karabekir Paa Dou Cephesi komutanlna atand. lk kurulan cephe dou
cephesidir. Sava kazand.
Amerika, blgedeki Ermeni sorununu aratrmak amacyla Harlbouru grevlendirdi.
Harlbour, hazrlad raporda, Ermenilerin ounluu oluturmad belirtti. Bunun
zerine Amerika, Ermenileri desteklemekten vaz geti.
Ermenistan, igal ettii yerleri boaltmay ve Sevri tanmayacan kabul etti. Bu
antlamayla Misak- Milliyi tanyan ilk doulu devlet Ermenistan oldu. TBMM, ilk
antlamasn Ermenistanla yapt. Sovyetlerden gelecek yardm iin yol ald. 1878
Berlin Antlamasnda kaybettiimiz Kars ve evresi geri alnd.
Ermenilerle anlalmas ve blgeden ekilmeleri zerin Grcistanla da bir antlama
yapld. Bu antlama ile; Ardahan, Artvin ve Batum sava yaplmadan alnd.

Gney cephesinde Franszlara kar savald. Burada Antep, Urfa, Mara ve Adana
cephesi ald. Milli Mcadelede ilk direni Adana-Drtyolda Franszlara kar oldu.
Franszlar, blgedeki direni karsnda buradan ekildiler. TBMM; bu illere nvanlar
verdi. talann igal ettii Antalya ve evresinde ise; talya iyi davrandndan
herhangi bir direni olmad.
Franszlar, Ankara antlamasyla blgeyi tamamen boalttlar.

Bat Cephesi
l. nn Sava Yunanllar, sevri zorla kabul ettirmek ve milli mcadaleye son vermek amacyla
(6-10
Ocak taaruza getiler. smet nn Yunanllar yendi. TBMMnin kurmu olduu dzenli
ordunun ilk askeri baarsdr. Halkn meclise olan gveni artt. erkez Ethem isyan
1921)
bastrld. Tekilat esesasi anayasas ve stiklal Mar kabul edildi. TBMM, Londra
konferansna arld.
Yunanllara zaman kazandrmak amacyla dzenlendi. tilaf devletleri Trkleri
Londra
birbirine drmek iin konferansa hem stanbul ve hem de Ankara hkmetini
Konferans
(23 ubat 1921) ardlar. stanbul hkmeti temsilcisi, bu oyuna dmemek iin kendi sz hakkn da
Ankara hkmetine verdi. Mustafa Kemal, konferanstan bir sonu alnamayacan
dnmesine ramen Trklerin bar yanls olduunu ve Misak- Milli kararlarn
dnyaya duyurmak iin delege gndermiti. Milli egemenliimize aykr kararlar
alnd iin konferans kararlar kabul edilmedi. TBMMnin katld ilk uluslar aras
konferanstr.
TBMMyi tanyan ilk Mslman devlet Afganistandr. Ayrca, Ankaraya ilk eliyi de
Afganistanla
Afganistan gnderdi.
Dostluk Ant.
(1 Mart 1921)
Rusya ile yaplan ilk antlamadr. TBMMyi tanyan ilk Avrupal ve byk devlet
Moskova
Rusyadr. Batum Grclere braklarak Misak- Millideki ilk taviz verildi. Dou snr
Antlamas
(16 Mart 1921) gvenlik altna alnd. Rusyadan yardm saland.
ll. nn Sava Londra konferans kararlarnn kabul edilmemesi zerine Yunanllar saldrya getiler.
(23 Mart 1921) Sava smet nn kazand.
Yunanllarn saldrmas zerine Trk ordusu sava kaybetti ve Sakarya nehrinin
Ktahyadousuna ekildi. Kurtulu savandaki ilk yenilgidir.
Eskiehir
sava
(10-24 Temmuz
1921)
Bakomutanlk TBMM, yasama, yrtme ve yarg yetkilerinin tmn Mustafa Kemale geici olarak
verip ondan lkeyi kurtarmasn istemitir. TBMMnin M. Kemale ve M. Kemalin
Yetkisi
(5
Austos kendine olan gvenini gstermektedir.
1921)

47

Tekalif-i
Milliye
Emirleri
(8
Austos
1921)
Sakarya Sava
(23
Austos
1921)

Milli Ykmllk de denilen bu kararlar; Mustafa Kemal tarafndan ordunun

ihtiyalarnn karlanmas ve halktan destek almak amacyla kanun olarak kartld.
Uymayanlar, istiklal mahkemelerinde yarglanacaklar.

Mustafa Kemalin Milli Mcadelede komuta ettii ilk savatr. Kurtulu Savann son
savunma savadr. Savan kazanlmasyla TBMM tarafndan M. Kemale gazilik ve
mareallik nvanlar verildi. talya, Anadoluyu boaltmaya balad. Franszlarla
Ankara antlamas yapld.
Dou snrlarmzla ilgili kalan son proplemler, Rusyann ynlendirmesiyle dier
Kars
blge lkelerinden olan Azerbeycan, Ermenistan ve Grcistanla karlkl grmeler
Antlamas
(13 Ekim 1921) sonucu zld. Dou snrmz bugnk eklini ald.
Sakarya savann kazanlmas zerine Fransa ile yapld. Hatay hari gney snrmz
Ankara
izildi. skenderunun Fransaya verilmesi Misak- Millide ki ikinci tavizdir.
Antlamas
(20 Ekim 1921) TBMMyi tanyan ilk itilaf devleti Fransadr.
Byk Taaruz Bakomutanlk Meydan Muharebesi de denir. Milli Mcadelenin son savadr. Trkler
(26
Austos taaruza gemitir. Dmann Dumlupnar da yenilmesi zerine Anadoluyu Yunan
igalinden kurtuldu. Kurtulu sava sona erdi. Yunanllar denize dkld. tilaf
1922)
devletleri atekes nerdiler.
tilaf devleti ile TBMM arasnda yapld. TBMMyi smet nn temsil etti.
Mudanya
Anadolunun ve stanbulun boaltlmasna karar verildi. Lozan antlamasna zemin
Atekes
hazrlad. Milli Mcadelenin silahl aamas sona erdi.
Antlamas
(11 Ekim 1922)
Lozan Antlamas (24 Temmuz 1923)
Dou snr; Kars anlamas ile, gney (Suriye) snr Ankara antlamas ile izilmitir.
Alnan
Yunanistan ile Mudanya atekes antlamas esas alnd. Ege adalar Yunanistana verildi.
Kararlar
Karaaa Yunanistandan tazminat olarak alnd. -Irak (Musul) sorunu ngiltere ile
aramzda ikili grmelere brakld. -Kapitlasyonlar tamamen kaldrld. -Osmanl
borlar, Osmanllardan ayrlan devletler ve Trkiye arasnda paylatrld. -Boazlar,
bakann Trk olduu bir uluslar aras komisyona verildi. Ticaret gemilerine ak, sava
gemilerine kapal tutuldu.
-stanbulu itilaf devletleri boaltt. -Patrikhanenin stanbulda kalmasna karar verildi. Yabanc okullar, Trkiyenin verecei kararlara uyacaklar. -Btn aznlklar Trk
vatanda sayld.
-Trkiye devleti resmen tannm olundu. -Geerliliini gnmze kadar koruyan bir
Sonular
antlamadr. Kurtulu Savann Askeri aamasnn bitip, siyasi aamas balamtr. Osmanl devletinin resmen sona erdii kabul edildi. -Sevr antlamas geerliliini yitirdi.
Mustafa Kemal, Lozana giderken Saltanat resmen kaldrd. Lozan grmelerine smet
zellikleri
nn bakanlk etti. M. Kemal zellikle Kapitlasyonlar ve Ermeni devleti kurulmas
konusunda taviz verilmemesini istiyordu.
zlemeyen Boazlar, Musul ve Hatay sorunu. Borlarn Fransaya denme biimi. Trk ve
Rumlarn deimesi sorunu
Meseleler

48

BLM 19: CUMHURYET DNEM

DEMOKRATKLEME ALIMALARI
slam ncesi
Trklerde
Osmanllarda

Orta Asya Trklerinde Kurultay bulunmaktayd. Kurultayda kararlar ounlua gre

alnrd. Bu alardan kaan demokratik bir tutum sergilemiti. Fakat, kurultay yeleri
beylerden olutuundan tam anlamyla demokratik deildi.
Osmanllarda btn devlet ilerin grld yere Divan Hmayun denirdi. Divan
hmayunda son sz padiaha ait olduundan bir danma organ niteliini tar.

Mebusan Meclisinin Almas (1876)

Nedenler -1876 ylnda l. Merutiyetin ilan edilmesi
-Fransz ihtilalinin etkisi ve Osmanl Aydnlarnn abas
-Osmanllarn aznlklara haklar vererek onlarn isyan etmelerini nlemek istemeleri.
Sonular -Seimler drt ylda bir yapld.
-Btn aznlklar mecliste temsil edildi.
Not: 1877-78 Osmanl Rus sava nedeniyle meclis fesh edildi.
Ayan Meclisi (1876)
Nedenler -Padiahn ynetimdeki katlmnn srdrlmek istenmesi
Sonular -Ayan Meclisi yeleri Padiah tarafndan mr boyu grevde kalmas kouluyla seildi.
-Anti demokratik bir uygulamadr.
-Padiaha bal bir kurulutur.
Son Osmanl Mebusan Meclisinin Almas (12 Ocak 1920)
Nedenler -Kurtulu savanda halkn desteini kazanma
-Amasya grmesinde temsil heyeti ile stanbul hkmetinin grp karar vermesi
-tilaf devletlerinin meclisi kullanabileceklerini dnmeleri
-Erzurum ve Sivas kongresinde meclisin almas iin arda bulunulmas
Sonular -Mebusan meclisi 28 Ocak 1920de Misak Milli kararlarn yaynlad.
-Misak Milli kararlarnn yaynlanmas zerine ngilizler stanbulu (16 Mart 1920)de
resmen igal ettiler ve Mebusan Meclisini kapattlar.
Misak- Milli Kararlar (28 Ocak 1920)
Son Osmanl Mebusan Meclisinin bamszlk yanls olmas
Nedenleri
Mondros Atekes antlamas imzalandnda, igal edilmemi olan blgeler Trk
Alnan
Yurdudur. Hibir ekilde ayrlk kabul edilmez bir btndr.
Kararlar
Bat Trakya, Kars, Ardahan, Batum ve Arap memleketlerinde halk oylamas yaplacak
stanbul, Marmara ve Halifenin gvenliinin salanmas kouluyla Boazlar
uluslararas ticarete ak olacak
Aznlk haklar, dier lkelerin Mslmanlara tand haklar kadar olacak
Kapitlasyonlar hibir ekilde kabul edilemez (Kapitlasyonlara kar yaplan ilk ciddi
tepkidir)
Anadolu hareketinin ilk byk baarsdr.
zellikleri
Son Osmanl Mebusan Meclisinin yapt en nemli almadr
Kurtulu savann hedefi kesin olarak belirlenmitir
Misak- Milli ile hedeflenen yeni snrlar izilmitir
Misak- Milli, Trk lkesinin snrlarn izmitir
ngiltere, stanbulu resmen igal ederek Mebusan Meclisini datt. Bunun zerine
Sonular
Mustafa Kemal, Ankarada yeni bir Meclis almas iin seimler yapt. TBMM ald.

49

l. TBMMnin Almas (23 Nisan 1920)

Nedenler -Mebusan Meclisinin kapatlm olmas
-Egemenliin Trk halkna verilmek istenmesi
-Milli Mcadelede halk desteini almak istemeleri
Sonular -Trkiye Cumhuriyetinin ilk meclisidir.
-Kurucu bir meclistir.
-Olaanst yetkilere sahiptir.
-Meclis hkmeti sistemini getirmitir.
Mustafa Kemalin l. TBMMye Sunduu nergeler (24 Nisan 1920)
Mustafa Kemal, Meclisin almasndan bir gn sonra hilafet ve saltanat ile ilgili
Nedenler
dncelerini gizli tutarak bir nerge sundu.
-Meclisin stnde bir g yoktur.
nerge
Maddeleri -Padiah vekili veya geici hkmet bakan atanmayacaktr. (Meclisin srekli olaca
vurgulanmtr.)
-Meclis bakan hkmetin de bakandr. ( Meclis hkmeti sistemi olutu.)
-Meclis, yasama ve yrtme yetkisine sahiptir. (Gler birlii ilkesi benimsenmitir.)
-lke igalden kurtulduunda padiah veya halifenin durumu grlecektir. (leride
saltanat ve hilafetin kaldrlaca anlalmaktadr.)
ll. TBMMnin Almas (11 Austos 1923)
-Mecliste sert tartmalarn olmas.
Nedenler
-Lozan grmelerinin srmesi
-Mecliste fikir birliinin olmamas
-Hkmetin olumamas
-ll. TBMM inklap bir meclistir.
Sonular
-Atatrk inklaplarnn ounu gerekletirdi. -Lozan imzalad.

50

PARTLER
l. Meclisteki Gruplar
l. Mecliste parti yoktu. Bunun yerine gruplar vard. ll. Mecliste ise partiler bulunmaktadr.
zellikler
Aadaki partiler ll. Mecliste kurulmutur.
Tesant Grubu: ttihatlardan olumaktadr.
Gruplar
stiklal ve Mudafai Hukuk: Mustafa Kemal yanls
Halk Zmresi: Sol dnceli
Islahat ve Muhafaza-i Mukaddesat: Muhafazakar bir grup
Cumhuriyet Halk Partisi (9 Eyll 1923)

Kuruluu
zellikleri

Mustafa Kemal, inklaplarn halk arasnda yaylmas ve Meclisteki taraftarlarn

rgtlemek amacyla kurdu.
Ekonomide devletilii savunmutur. Trkiyenin ilk siyasi partisidir. Partinin kurucusu ve
ilk bakan kendisi, ikinci bakan smet nndr.

Terakkiperver Cumhuriyet Frkas (17 Kasm 1924)

Mustafa Kemal ve inklaplara muhalif olan kiilerce kuruldu. ( Islahat ve Muhafaza-i
Kuruluu
Mukaddesat grubu tarafndan) Kurcusu ve bakan Kazm Karabekirdir. Dierleri; Refet
Bele, Adnan Advar, Rauf Orbay ve Ali Fuat Cebesoydur.
zellikleri Ekonomide Liberalizmi savundu. nklaplarn din ve geleneklerde yaplmamasn istedi.
Partinin dini inanlara saygl olduunu belirtti. eyh Sait isyannn kmas zerine bu
parti kapatld.
Trkiyenin ilk muhalefet ve ilk kapatlan partisidir. Ayrca, Trkiyenin ikinci partisidir.
Not
Serbest Cumhuriyet Frkas (12 Austos 1930)
Mustafa Kemal, mecliste bir muhalefet partisinin olmasn istediinden Fethi Okyara bu
Kuruluu
partiyi kurmasn istedi.
zellikleri Ekonomide Liberalizmi savundu. Kadnlara da sosyal haklarn verilmesini istedi. Fakat,
partiye katlmlarn artmas zerine ayn yl kendi istei ile kapatld.
Demokrat Partisi (1946)
Mecliste bir muhalefete ihtiya duyulmas zerine kuruldu. Kurucusu Adnan Menderes ve
Kuruluu
Celal Bayardr.
zellikleri Liberalizmi savundu. Halkn gelenek ve dini inanlarna saygl olunmasn savundu. 19501960 aras iktidar oldu. Fakat, laiklikten taviz verdii gerekesiyle 1960 askeri darbesiyle
kapatld. Adanan Menderes idam edildi.
Kapatlan ikinci partidir.
Not

51

ANAYASALAR
slam ncesi
Trklerde
Hukuk
slam Hukuku
Osmanllarda
Hukuki
Gelimeler

Kanuni Esasi
(1876
Anayasas)
1909 Anayasas

Tekilat- Esasi
(1921
Anayasas)

1924 Anayasas

1961 Anayasas

1982 Anayasas

slam ncesi Trklerde hukuk yazya gemediinden devlet yazl olmayan hukuka
(Tre) gre ynetilirdi. Gelenek ve grenekler egemendi.
slam hukuku; eri hukuk ve rfi hukuk diye ikiye ayrlr. eri hukuk; kaynan
slamdan, Kuran, Snnet ve alimlerin itihatlarndan alr. rfi hukuk ise; gelenek,
grenek ve devletin ihtiya duyduu durumlarda uygulad kurallardan alrd.
Osmanllarda hukuki aamalar unlardan oluur.
1- Kanunlar Fermanlar: Padiahlarn ihtiya duyduu durumlarda ortaya koyduu
kurallar
2- slam hukuku
3- Sened-I ttifak (1808): Padiahn yetkisi ilk kez snrlandrld.
4- Tanzimat Ferman (1839): Kanun stnl prensibi ilk kez kabul edildi.
5- Islahat Ferman (1856): Aznlklara verilen haklar geniletildi.
6- Merutiyet (1876): lk anayasa ve meclis olutu. Seme ve seilme hakk verildi.
Nedenleri
zellikleri - Sonular
-l. Merutiyetin ilan edilmesi
-Trklerin tarihteki ilk anayasasdr.
-Avrupann ve aydnlarn basks
-Meclisin kurulmas, Trklere seme ve
-Aznlklara haklar verilerek isyan seilme haklar verildi.
etmelerinin nlenmek istenmesi
-Herkesin kanun nnde eit olduu kabul
edildi.
ll. Merutiyetin ilan edilmesinden Padiahn yetkileri azaltld, meclisin
sonra yapld.
yetkileri oaltld
Meclisi ama ve kapatma yetkisi meclise
verildi.
Not:
Merutiyeti
korumak
amacyla
Padiahn yetkileri daraltld.
Mustafa
Kemal;
zellikle -Trkiye Cumhuriyetinin ilk anayasasdr.
Egemenliin halka verilmesini arzu -Olaan st artlarda hazrland iin ksa ve
etmekteydi.
Ayrca,
yaplacak zdr.
ilemlerin bir kurallar erevesinde -Gei dnemi anayasasdr.
yaplmas istendi.
-Milli egemenlie dayal bir rejim kuruldu.
-Yasama, Yrtme ve Yarg yetkileri meclise
verildi.
Cumhuriyetin kurulmas ve deien -Devletin dini slamdr maddesi olduundan
artlar neticesinde yeni bir anayasaya laik deildir. Daha sonra kaldrld.
ihtiya duyuldu.
-lk kez kuvvetler ayrl ilkesi benimsendi
-Be kez zerinde deiiklikler yapld.
-En ok deiiklik yaplan anayasadr.
1960 darbesini yapan askerler -Kuvvetler ayrl prensibini tam anlamyla
tarafndan hazrland.
benimseyen ilk anayasadr.
-Millet meclisi ve Senatoyu getirdiinden
1876 anayasasna benzer.
-Anayasa mahkemesi kuruldu.
-Nisbi temsil sistemini getirdi.
1980 darbesini yapan askerler -Kii ve sosyal haklar snrlandrld.
tarafndan hazrland.
-Milletvekilleri be, Cumhurbakan yedi
ylda bir seilmesi kural getirildi.
-Cumhuriyet senatosu kaldrld.

52

Anayasal Organlar

TBMM

YASAMA
zellikleri
-Seimler be ylda bir yaplr
-30 yandan gn alan her Trk
vatanda Milletvekili olur.
-Milletvekili olmak iin en az
ilkokul mezun olunmaldr.

Grevleri
Kanun ve kararname koyma, deitirme ve kaldrma
Bakanlar kurulu ve Bakanlar denetleme
Bte hazrlama ve para baslmasna karar verme
Sava ilanna karar verme ve antlamalar onaylama
Olaanst hal, skynetim, seferberlik ve sava halini
koyma
Af ilanna karar verme. Cumhurbakann seme

Cumhurbakan

YRTME
zellikleri
40 yan doldurmu niversite mezunu
olma
TBMM ye tam saysnn te iki
ounluu ile seilir.
Bir defaya mahsus 7 yl iin seilir.
Cumhurbakan tarafszdr. Seildikten
sonra partisinden ve milletvekilliinden
iliii kesilir.
Cumhurbakannn sorumluluu yoktur.
Vatan hainlii dnda hibir sutan
yarglanamaz.

Babakan

Babakan, Cumhurbakan tarafndan TBMM

yeleri arasnda seilir. Babakan, bakanlar
kurulunun tespit ettii politikalar yrtr.

Grevleri
Gerektiinde TBMMyi greve arma
Kanunlar tekrar grmek zere TBMMye
gndermek (Bte kanunlar hari)
Anayasa deiiklii ile ilgili kanunlar halk
oyuna sunmak
Anayasa mahkemesine bavurma
TBMM seimlerinin yenilmesine karar vermek
Babakan ve Bakanlar atamak
Uluslararas antlamalar onaylamak ve
yaymlamak
TBMM
adna
silahl
kuvvetlerin
kullanlmasna karar vermek
Bakanlar Kurulunun teklifi ile Genelkurmay
Bakann atamak
Sulularn cezalarn hafifletmek veya
kaldrmak
Rektrleri,
Yk,
Anayasa
mahkemesi,
Dantay, Yargtay, Askeri Mahkeme yelerini
semek
Hakimler ve savclar Yksek Kurulu yelerini
semek
Bakanlar Kurulunu seer ve politikalarn
uygular
Btn bakanlar, Babakana kar sorumludur
Hkmetin genel politikasn takip edip
gzetleme
Hkmet programnn mecliste grlmesi
iin gerekli olan faaliyetleri gstermek
Grev srasnda gven isteminde bulunma
Cumhurbakan olmad zaman Milli gvenlik
Kuruluna Bakanlk etme.

53

Bakanlar Kurulu

Hkmet (Bakanlar Kurulu) Babakan ve

bakanlardan oluur.
TBMM yeleri arasndan Babakanca seilir
ve Cumhurbakan tarafndan atanr.
Bakanlar kurulu, lkenin genel siyasetini
tespit eder.

Yarg
Normal
Mahkemeler
Yksek
Mahkemeler
Anayasa
Mahkemesi

Yargtay
Dantay
Askeri
Yargtay
Uyumazlk
Mahkemesi
Askeri
Yksek
dare
Mahkemesi
Saytay

Hkmet programnn ve genel politikasnn

yrtlmesini salama
Kendi bakanlna ait ilerin yrtlmesini
salama
Genel seimlerden nce Adalet, ileri ve
Ulatrma Bakanlar grevden ekilirler.
Bakanlar,
btn
yaptklarndan
sorumludurlar
Bakanlar ve Babakan TBMMye kar
sorumludur

Uyumazlkla ilgili konular zer. Taraflar isterse yksek mahkemeye itiraz edebilirler.
Gerekirse dzeltilir.
Normal mahkemelerin verdii kararlar kanunlara uygunluk ynnden inceler.
Kanunlarn, Kanunnamelerin ve TBMM i tzn Anayasaya uygunluunu
denetler.
Anayasa deiikliliklerinin ekil bakmndan inceleme ve denetleme
Cumhurbakann, hkmet yelerini, yksek mahkeme yelerini grevleri ile ilgili
sularndan dolay yce divan olarak yarglama
Normal mahkemelerce verilen ve kanununca baka bir mahkemeye braklmayan karar
ve hkmlerin son inceleme mercidir.
dari yarg alannda en yksek mahkemedir.
Askeri uyumazlklar zmleyen, askeri mahkemeler tarafndan verilen karar ve
hkmlerin son inceleme merciidir.
Adli, idari ve askeri yarg mercileri arasdaki grev ve hkm uyumazlklarnn kesin
olarak zmlenmeye yetkili mercidir.
Askeri hizmete ilikin idari ilem ve eylemlerden doan uyumazlklarn yarg
denetimini yapan mercidir.
Genel ve katma bteli dairelerin btn gelir ve giderlerinin denetim, hesap ve
ilemlerini yapar.

54

BLM 20: ATATRK LKELER

nklaplk

Laiklik

Devletilik

Halklk

Milliyetilik

Cumhuriyetilik

lkeler

Temel lkeler
Tanm

zellikleri

Bir devlet ynetim biimi, bir

devlet rejimidir. lk kez, Roma mp.
Tarafndan uyguland.

Cumhuriyet
rejiminde
yneticiler seimle ibana
gelir ve mr boyu grevde
kalmazlar.
Cumhuriyet
rejiminde kuvvetler ayrl
ilkesi benimsenir.

Kiinin ait olduu millet iin

alma ve bu bilinci dier kiilere
ulatrmasdr. Millet ise; aralarnda
dil, tarih, corafya ve lk
btnl
bulunan
insan
topluluklardr.

Milliyetiliin en nemli
ilkesi millet olmaktr.
Atatrk milliyetiliinde rk
esas deil vatandalk temel
alnmtr. Trk vatanda
olan her kes Trk kabul
edilmitir.
Halklk, Halkn belli bir
zmre
tarafndan
smrlmesine ve snflara
kardr.

Halkn kendi kendini ynetmesi,

kanun nnde eit olmas, snfsz
ve
ayrcalksz
bir
toplum
oluturmasna halklk denir.
Devletin ekonomik hayatn iine
girmesini savunur.

Din ve devlet ilerinin birbirinden

ayrlmasdr.

Trk inklaplarn korumay ve

srekli yenilemeyi, aa ayak
uydurmay savunur.

Devletin
ekonomiye
mdahale etmesini ngrr.
zel sektrn yapamayaca
byk yatrmlarn devletin
yapmasdr.
Devlet kurallarnn dine deil
akla
ve
bilime
dayandrlmasdr.
Devlet
halkn
dini
inanlarna
karmaz.
Din;
nsann
vicdanna braklmtr.

Karlatrma
Atatrkln siyasi
yn
olan
cumhuriyetilikte
egemenlik
millete
aittir.
Milliyetilik
ve
halklkla btnleir.
Atatrk milliyetilii
rk deildir. Tam
bamszlk ilkesine
dayanr.
ada
uygarlk seviyesine
kmay amalar.
Halklk,
milliyetilik
ve
cumhuriyetilik
ilkesinin doal bir
sonucudur.
Atatrkln
ekonomik boyutudur.

Atatrkn en ok
tartlan
ve
en
nemli ilkesidir.

Atatrkn
cumhuriyeti genlere
emanet
etmesi,
srekli yenilemeyi
amaladn
gstermektedir.

55

BTNLEYC LKELER
lkeler
Tanm
Milletin kendi kendini ynetmesi
Milli Egemenlik
ynetecek kiileri semesidir.
Devletin zgr olmasdr.
Milli Bamszlk

Milli Birlik ve
Beraberlik
Yurtta sulh, cihanda
sulh
Aklclk ve
Bilimselcilik
adalk ve Batclk
nsan ve nsanlk
Sevgisi
zgrlk ve
Bamszlk

ve

lke btnl ve Milletin ayrlmazlnn

savunulmasdr.
Yurtta huzur ve dnyada bar amalar
Her eyde akl ve bilimi rnek almaktr.
Batda
bulunan
ada
kurumlarn
alnmasdr.
nsan
topluluklarnn
mutluluu
savunulmutur.
Devletin bamszl ve milletin zgrl
savunulmutur .

zellikleri
Cumhuriyetilik
ilkesini
tamamlar.
Atatrkn d politikasnn
zellii bamszla saygdr.
Bamszln
millete
benimsenmesidir.
Milliyetilik
ilkesini
tamamlar.
Atatrkn d politikasnn
temel zelliidir.
Laiklii tamamlar
Laiklii tamamlar

Milli Mcadelenin
amacdr.

temel

ATATRK NKILAPLARI
SYAS NKILAPLARI
Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922)
Lozan Bar grmelerine Osmanl hkmetinin de arlmas.
Nedenleri
Osmanl Padiahnn Sevri imzalamas
Padiahn milli mcadeleye kar olmas
Saltanatn kaldrlmas siyasi bir inklaptr.
zellikleri
Laikliin ilk aamasdr.
Ulusal egemenliin gereklemesi yolunda atlan nemli bir admdr.
Vahdettin yurt dna kt.
Sonular
Osmanl saltanat ve devleti sona erdi.
Cumhuriyetin lan (29 Ekim 1923)
Devlet rejimi ve ad konusunda yaanan belirsizlik ve tartmalar.
Nedenleri
Halifeyi devlet bakan olarak gren insanlarn olmas
1923 ylndaki hkmet bunalm
Millet egemenliinin en iyi salayan sistemin Cumhuriyet olmas
Milletvekilleri arasndaki kiisel ekime
D basnda Trkiye aleyhindeki yazlar.
Devlet rejiminin ad kolundu.
zellikleri
Atatrk ilkelerinden cumhuriyetilik uyguland.
Ulusal egemenlik yolunda nemli bir adm adld.
1924 anayasasna devletin rejiminin cumhuriyet olduu eklendi.
Meclis sisteminden kabine sistemine geildi.
Sonular
Cumhurbakan ve babakanlk makamlar olutu.
Bakanlar kurulu babakan tarafndan atanmaya balad.
Halifelik taraftarlaryla mucadele balad.
lk Cumhurbakan Mustafa Kemal, lk babakan smen nn ve lk Meclis
bakan Fethi Okyar oldu.

56

Halifeliin Kaldrlmas (3 Mart 1924)

Saltanatn kaldrlmasyla Osmanl devletinin hukuken sona ermesi
Nedenleri
Halifelik makam ve yetkilerinin 1921 anayasasyla meclise braklmas
Eski rejim yanllarnn halife Abdlmecit etrafnda toplanmalar.
Halifenin kendisini meclisten stn grmesi ve inklaplar aleyhinde olmas
Devlet rejimi konusundaki tartmalar sona erdirmek.
Halifeliin kaldrlmasyla inklaplarn nndeki en byk engel kalkt.
zellikleri
Laikliin gereklemesi yolunda nemli bir adm adld.
Ulusal egemenliin gereklemesi saland.
Devlet rejimi konusundaki tartmalar son buldu.
eriye ve Evkaf vekaleti kaldrlarak, diyanet ileri bakanl ve vakflar genel
Sonular
mdrl kuruldu.
Erkan Harbiye-i Umumiye vekaleti kaldrlarak yerine Milli savunma bakanl
ve Genel Kurmay Bakanl kuruldu.
Tevhidi tedrisat kanunu kartlarak medreseler kapatld.
Osmanl ailesi yurt dna srld.
Ankarann Bakent Olmas (13 Ekim 1923)
stanbulun boaltlmasyla bakentin neresi olacann tartlmas
Nedenleri
Ankarann Anadolunun merkezinde ve gvenilir olmas.
stanbulun bakent olmasnn stratejik adan tehlikeli olmas
Sonular
Ankarann bakent yaplmasyla bu konudaki tartma sona erdi.
HUKUK ALANINDAK NKILAPLAR
Medeni Kanunun Kabul (17 ubat 1926)
Bu kanun svireden alnd.
Nedenler
adalama alannda bir yenilik yaplmak istendi.
Kadn-Erkek
eitlii getirdi.
Sonular
Tek ele evlilik ve resmi nikah mecburiyeti saland
Kadnlara da boanma ve istedii meslei seme hakk verildi.
Kadnlarn mirasta ve mahkemelerde erkeklerle eit olmas saland
Din ve mezhep ayrm kaldrld
Patrikhanelerin mahkeme ve din d ilerle uramalar yasakland.
Hukuk Alanndaki Dier nklaplar
Modern bir toplum yaratma
Nedenler
Kadnlara seme ve seilme hakknn verilmesi (5 Aralk 1934)
Sonular
Batdan dier hukuki alanlarla ilgili kanunlarn alnmas
SOSYAL ALANDAK NKILAPLAR
Klk-Kyafet Kanunu Batnn her adan rnek alnmasn dndnden M. Kemal Kastamonu
gezisi srasnda bana apka takarak bu konuda rnek oldu.
(25Kasm 1925)
Akl ve bilimin rnek alnmas amacyla bu kurumlar kapatld. eyh, dervi,
Tekke ve Zaviyelerin
dede ve mrid gibi kavramlar yasakland.
Kapatlmas
(30 Kasm 1925)
Batyla ilikilerin daha dzenli olmas iin btn medeni dnyann kabul ettii
Miladi Takvimin
bu takvim benimsendi. 1 Ocak 1926 ylndan itibaren de uyguland.
Kabul
(26 Aralk 1925)
Kadnlara seme ve seilme hakk tannd.
Kadn Haklarnn
Kabul
Hafta sonu tatili cumadan pazara alnd. Bylece batyla yaplan ticari ilikiler
Pazarn Tatil
daha dzenli hale geldi.
Yaplmas
Avrupa arlk ve metrik sistemleri benimsendi. Bylece l ve tartdaki
l ve Tartlarn
kargaa nlendi.
Deitirilmesi
(1 Nisam 1931)

57

Soyad Kanunun
Kabul
(21 Haziran 1934)

Soyad yasas kabul edilerek M. Kemale meclis tarafndan Atatrk soyad

verildi. (25 Kasm 1934) Bu yasayla birlikte; aa, hac, hoca, molla, bey,
beyefendi, paa, hanmefendi ve hazretleri gibi unvanlar yasakland.

ETM VE KLTR ALANINDA YAPILAN NKILAPLAR

Bu kanunla medreseler kaldrlarak eitim ve retim birletirildi. Eitimdeki
ikililik sona erdi. Dini eitimden milli eitime geildi. Maarif Tekilat
kurularak btn eitim kurumlar buraya baland.
Okuma ve yazma nndeki yaz engeli, latin alfabesinin benimsenmesiyle
kaldrld. Eitim ve retim yaygnlat. Okuma ve yazma oran artt. 28
Kasm 1928 uluslar aras rakamlar da kabul edildi.
stanbul niversitesi (1933), Ankara Hukuk(1925), Ziraat enstits (1933), DilYeni Okullarn
Tarih ve Corafya fak.(1936), gzel sanatlar akademisi ve devlet konservatuar
Almas
ald.
Trklerin tarihteki kkenlerinin aratrlmas amacyla kuruldu. Milliyetilik
Trk Tarih
dncesiyle alakaldr.
Kurumunun
Kurulmas (15 Nisam
1931)
Trk Dil Kurumunun Trk dilinin zenginlii ve gzelliinin ortaya karlmas iin kuruldu.
Milliyetilik dncesiyle alakaldr.
Kurulmas
(12 Temmuz 1932)
Tevhid-i Tedrisat
Kanunu
(3 Mart 1924)
Harf nklab
(1 Kasm 1928)

Tarm ve Kredi
kooperatifleri (1929)
l. Beyllk kalknma
plan (1933)
Para- Kredi ve
Ticaretin Gelitirilmesi
Milli Ekonomi lkesi

EKONOMK ALANDA YAPILAN NKILAPLAR

Ziraat okullar ve rnek iftlikler devlet tarafndan kuruldu.

Bu planla ama hzl kalknmay salamakt. 1933 ylna kadar baaryla

uyguland. ll. Dnya savann kmasyla devam edemedi.
Ziraat kredi birlikleri, kooperatifleri, tarm ve orman yksek okullar ald.
iftiye tohum ve fidan verildi.
1922 ylnda ekonomi politikas yle belirlendi: Sanayiyi canlandrma, kamu
karlarn ilgilendiren kurumlar devletletirme, madenleri iletme ve bteyi
ekonomik yapya uyumlu hale getirme.
Yeni devletin ekonomik problemlerini grmek amacyla zmirde bir kongre
zmir ktisat Kongresi
topland. Buna gre: zel teebbsn desteklenerek yerli bir sanayinin
(18 ubat 1923)
kurulmas. zel sektre kredi verecek bankann kurulmas. nemli kurumlarn
milliletirilmesi. Sanayiyi tevik edici kanunlarn kartlmas benimsendi.
Tarm ve Ky Politikas Hkmet, Trk kylsn kalkndrmak amacyla u nlemleri ald: kyly
ezici vergilerden kurtarma, kylnn retim imkanlarn artrma. Kylnn
bilgi ve grgsn artrma ve topraksz kylye toprak verme.
Kylden rn zerinde alnan ve Trk kylsn ekonomik anlamda
Aar vergisinin
zayflatan bir vergi olan Aar vergisi kaldrld.
kaldrlmas
(17 ubat 1925)
Kabotaj Kanunu (1926) Trk deniz ve limanlarndan deniz tamacl ve balklk hakknn
yabanclardan alnp Trklere verilmesi demektir.
Tevik- Sanayi Kanunu sanayi zendirilerek zel sektrn sanayi alannda yatrm yapmalar saland.
(28 Mays 1927)

58

NKILAPLARA TEPKLER
eyh Sait syan (11 ubat 1925)
nklaplarn halk arasnda tepkiyle karlanmas
Nedenler
ngilizlerin kkrtmas
Terakki Perver Cumhuriyet Frkasnn CHP aleyhtarl
Dini ve siyasi nitelikli ilk isyandr.
zellikleri
Rejim kartdr.
Osmanllardaki 31 Mart vakasna benzer.
Takrir-i Skn kanunu kartlarak isyanclar istiklal mahkemelerinde
Sonular
yarglandlar.
Terakki Perver Cumhuriyet Frkas kapatld.
Musul, ngilizlere brakld.
Mustafa Kemale Suikast Giriimi (16 Haziran 1926)
Mustafa Kemal kartlar son are olarak onu ldrmeyi setiler.
Nedenler
zmire yaplacak seyahatte onu ldrmeyi planladlar.
zellikleri
syanclarla alakas olduu gerekesiyle ttihat ve Terakki Frkas nde
gelenleri tutukland.
M. Kemalin bir gnlk gecikmesi ve Suikastlar karacak teknenin
Sonular
sahibinin her eyi itiraf etmesiyle suikast baarsz oldu.
Menemen Ayaklanmas (23 Aralk 1930)
Serbest Cumhuriyet Frkasnn kurulmasyla rejim
Nedenler
cesaretlenmeleri
Dervi Mehmetin Menemende Astemen Kubilay ldrmesi
Dini, Siyasi ve Rejim kartdr.
zellikleri
eyh Said ve 31 Mart olayna benzer
ok partili hayata gei durdu.
Sonular
Halkn henz demokrasiye hazr olmad anlald.

kartlarnn

59

BLM 21: D Politika

Nfus Mbadelesi
(Etabli)
Yabanc Okullar
Sorunu
Irak ve Musul
Sorunu
Osmanl Borlar
Milletler
Cemiyetine Giri
(18 Temmuz
1932)
Balkan Antant
( 9 ubat 1934)
Montr Boazlar
Szlemesi
( 20 Temmuz
1936)
Sadabat Pakt
(8 Temmuz 1937)
Hatayn
Anavatana
Katlmas
(30 Nisan 1939)

Lozan Antlamasnda Trk ve Rumlarn karlkl olarak deiimi kabul edilmiti.

Yunanistan nceleri bunu kabul etmedi. Fakat Yunan Babakannn Trkiyeye
gelmesiyle bu sorun da zld.
Lozanda Yabanc okullar Trkiyenin denetimine braklmt. Trkiye, bunlardan
Trke, Trk Tarihi ve Corafyas vermesini art kotu. Kabul etmeyenler
kapatld.
Musul Sorunu Lozanda zlmedi. 1926 Ankara antlamas ile Trkiye Musulu
ngiltereye brakt.
Osmanl borlarnn paylatrlmasna karar verildi. Trkiye, Fransaya olan
borlar deyecekti. Bu borlar taksitlere baland. 1954 ylnda bu borlar
kapand.
l. Dnya savan kazanan devletler tarafndan kuruldu. Trkiye, Musul sorununu
znce buraya davet edildi.
Trkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasnda yapld. Bu ittifakla;
Trkiyenin Balkan snr gvenlik altna alnd. ll. Dnya savann patlak
vermesiyle bu ittifak sona erdi.
Lozan Bar Antlamasnda; Boazlar, bakann Trk olduu uluslar aras bir
komisyonun ynetimine braklmt. ll. Dnya savann balamas zerine
Trkiyenin istei zerine Boazlarn ynetimi Trkiyeye brakld.
Trkiye, Irak, ran ve Afganistan arasnda olumaktadr. Bu ittifakla Trkiyenin
dou snrlarnn gvenlii salanm oldu.
Ankara antlamas ile Hatay Fransaya braklmt. Fakat Fransa, 1937 ylnda
Suriye ve Lbnan zerindeki manda ynetimini kaldrd. Trkiyenin Milletler
cemiyetine bavurmas zerine Hataya bamszlk verildi. (2 Eyll 1938) Hatay
Meclisi Trkiyeye katlmaya karar verdi. (30 Nisan 1939)

60

BLM 22: ll. DNYA SAVAI VE SONRASI

ll. DNYA SAVAI (1939-1945)
l. Dnya savann getirmi olduu adaletsiz bar antlamalar
Nedenleri
Avrupada gelien komnizme kar Almanya ve talyann tepki gstermesi
talyann Habeistan (1936) ve Arnavutluk igali. Almanyada silahlanmann
balamas
Not: Almanyann Polonyaya saldrs ile sava balad.
Mihver Devletler: Almanya, talya ve Japonya
Taraflar
Mttefikler: ngiltere, Fransa, Rusya ve ABD
ABDnin Japonyaya atom bombas atmas ile sava Mttefiklerin baars ile sona
Sonular
erdi.
ABD stn konuma geldi. Dnya; dou ve bat blokuna ayrld.
Smrgeler bamsz oldu. Hindistan, Msr, Pakistan ve Cezayir bamszlklarn
kazandlar.
srail Devleti kuruldu. (1948) Almanya ikiye ayrld
26 Haziran 1945de Birlemi Milletlere ve 28 ubat 1952de NATOya katld.
ll. Dnya
Aralk 1948de UNESCOnun kurucular arasnda yer ald.
Savandan
Trkiye; 1950de BM adna Kuzey Koreye kar savat.
Sonra
ubat 1954de Irak ile Badat Pakt antlamasn imzalad. Daha sonrada Pakistan,
Trkiye
ran ve ngiltere bu pakta katld. 1958 ylnda Badat Pakt, Irakn ayrlmasyla
Cento adn ald.
1974 ylnda Kbrs bar harekatn dzenledi. Bunun sonucunda Ege kta ve hava
sahanl sorunu kt.
ll.Dnya Savandan Sonra Kurulan Uluslararas rgtler
Dnya barnn srdrlmesi amacyla ABD bakan Rosvelt ile ngiltere bakan
Birlemi
Churchill arasnda Austos 1941 ylnda Atlantik bildirisi ile kuruldu. 1942 ylnda 27
Milletler
devlet daha katld. Be daimi yenin veto hakk vardr. (ABD, ngiltere, Fransa, Rusya ve
in)
BMye baldr. Kendi kendini ynetemeyen lkelerin ynetimini stlenir
Vesayat
Konseyi
Birlemi Milletler; Eitim, Bilim ve Kltr Kurulu ad altnda, uluslarn birbirleriyle
UNESCO
yardmlamalarn gerekletirmek amacyla kuruldu.
ll. Dnya savandan sonra Sovyetler Birliinin yaylmasn engellemek amacyla kuruldu.
NATO
Askeri bir rgttr. Bat blokunun askeri rgtdr.
Dou Bloku lkelerin gvenliini salamak amacyla Sovyetler Birlii nclnde
Varova
kurulmu olan bir askeri rgttr. Sovyetlerin dalmasyla fesh edildi.
Pakt

61

BLM 23: Milli Gvenlik

Milli Gvenlik
Milli Gvenlik
Kurulu
(MGK)
MGK yeleri
Milli G
Milli
Gcn
Unsurlar

Devletin tm karlarn ve her trl i-d tehdide kar savunulmasna milli gvenlik
denir. Bakanlar kurulu Milli Gvenlii salar.
Milli gvenlik ile ilgili kararlarn alnmasnda Bakanlar kuruluna danmanlk yapar.
Devletin gvenlii ile ilgili grleri Bakanlar Kurulunca ncelikle dikkate alnr.
Cumhurbakan, Babakan, Kuvvet Komutanlar, ileri, Dileri, Milli Savunma
Bakanlar. Bakan Cumhurbakandr. O, olmad zaman Bakan bakanlk eder.
Bir devletin milli karlarn elde etmek iin kullanabilecei maddi ve manevi
unsurlarn tmdr.
1. Politik G 2. Askeri G 3. Ekonomik G 4. Psiko-Sosyal G 5. Nfus Gc
6. Manevi G, 7.Corafi Konum

Askerlik le lgili Temel Kavramlar

Trk vatann korumak iin harp sanatn renme ve yapmaya askerlik denir.
Askerlik
Askerlik a her erkek vatandan yirmi yana girdii OCAK aynn birinci gnnden
Askerlik
balar.46 yana girdii Ocak aynn birinci gn sona erer.
a
Askerlik hizmetini yapmak mecburiyetinde olan erkek Trk vatandana ykml denir.
Ykml
Kanuni mazereti olmakszn celbe icabet etmeyerek sevkini yaptrmayanlar ile icabet
Bakaya
ederek sevkini yaptrdklar halde ktalarna katlmayanlara denir.
Ktasnda veya vazifesinin gerei olarak bulunmak zorunda olduu yerden izinsiz alt
Firar
gnden fazla uzaklamaya denir.
20 yasna girmi olduklar halde isimlerini nfus idaresine yazdrarak nfus czdan
Sakl
almam olanlara denir.
Kanuni mazereti olmakszn kanuni zaman ierisinde son yoklamasn yaptrmayana denir.
Yoklama
Kaa
BAYRAK
Bayrak, sebah sekizde gndere ekilr. Gne batarken indirilir.
Bayrak; milli bayram, hafta sonu tatili ve tatil gnlerinde, tatil mddetince kaldktan
sonra, tatilin bitecei gnn akam, gne batarken indirilir.
Bayrak, yalnz milli bayram gnlerinde evlere ve dkkanlara aslabilir.
Polis ve Jandarma karakollar, hkmet binalar, TBMM ve deniz aralar hergn
bayrak ekerler.
Bayrak; hava aralarna ekilmez
Bayrak; abuk ekilr, ar ar indirilir.
Trk bayra, dier flama ve zel bayraklarla veya yabanc bandralarla birlikte
ekilirken sada bulunur.
Bayrak, resmi yerlerde trenle ekilir
Sancak

Fors
erit
Rozeti

Sembol
(Amblem)
Flama
Selamlama

Her alayda bulunur ve Silahl kuvvetlerin onurunu temsil eder.

Sancak, devlet bakan ile yabanc devlet bakanlarndan baka kimseyi selamlamaz.
Savata dman eline gememesi iin komutan onu yok eder.
Emir ve komuta kademelerini ve komutann mevcudiyetini belirten belirli l, renk ve
ekillerde yaplan sembollerdir.
Trk Silahl Kuvvetleri mensuplarnn baarlarn belirleyen ve Genel Kurmayca tespit
olunan sembollerdir.
Silahl Kuvvetlerdeki birlik ile kurumlar tantm ve tayan subay ile astsubaylarn hangi
birlik veya kurumda grev yaptn belirten bir zel iarettir.
Kara, Hava ve Deniz Kuvvetleri ile Jandarma Genel Komutanlnda; blk, alay ve
komutanlklarda birlii tantmak amacyla kullanlr.
Selamlama, her yerde ve her zaman yaplr. Grmemek mazeret deildir. Selam, el ve ba
ile, yalnz ba ile, kl, boru, tfek v.b. ile yaplr. Selam; sancaa, lkemizi ziyaret eden
yabanc devlet bakanlarna ve cenazelere kar yaplr. Cumhurbakanna selam; ayakta
ve cephe alarak verilir. Askerler; stlerinden nce selam vermeye mecburdurlar. Selam,
gecikmi bile olsa verilir. Ayn rtbede olanlar veya birbirinin rtbesini tam olarak fark
edemeyenler birbirini beklemeksizin selam verirler.

62

Sava eitleri
Souk Sava
1.Teknolojik Sava
2.Politik Sava
3.Ekonomik Sava
4.Psikolojik sava
Scak Sava
1.Blgesel (Snrl)
2.Genel (Topyekn)
3. zel Sava

Muharebe Trleri

ki devlet arasnda silahl atma yaanmamas, fakat gerginliin olmasdr.

Dmana kar ilmi ve teknik bilgiden yararlanmak ve dmann buna ulamasn
engellemek
ki devlet arasnda politik alanda yaplan savatr.
Dman ekonomik alanda zayflatmak. Parasnn deerini drmek
Dost veya dman manevi alanda etkilemek
ki devlet arasnda askeri atmann olmasdr
ki devlet arasnda bir genel savaa varmayan askeri atmalardr.
Tm milli g unsurlarn milli hedefleri ele geirmek iin kullanlmasdr. l. Ve ll.
Dnya sava gibi.
a) Geyri Nizami Harp: Dman igali altnda kalan halkn uygulad taktiktir.
(Gerilla, Karma, Kurtarma ve yer alt faaliyetleri)
b) Ayaklanmalara kar koyma: Ayaklanmalara kar alnm olan yasal nlemler
c) Psikolojik Sava: Propaganda ve insan morali zerinde etkili olma
a) Taaruz: Dmana saldrma
b) Mdafa: Savunma
c) ekilme: Birliin geriye doru veya dmandan kamak iin ayrlmas

Dier Kavramlar
Doal afet ve ar ekonomik bunalmn yaygnlamas. iddet olaylarn yaygnlaarak
Olaanst
kamu dzenin bozulmas zerine Bakanlar Kurulunun karar ile ilan edilir.
Hal
Olaanst hal ilan ile kurulan ynetimlerden daha ciddi ve daha kapsaml (byk)
Skynetim
hallerde kurulan ynetimlerdir. zgrlkler askya alnr.
lkenin maddi ve manevi tm glerinin ve kaynaklarnn bar durumundan sefer
Seferberlik
durumuna geirilmesidir.
Sava zamannda halkn can ve mal gvenliinin korunmas amacyla l.Dnya
Sivil
savandan sonra kurulmutur. Sivil savunma tekilat iileri bakanlna baldr.
Savunma
Jandarmann Grev ve Sorumluluklar : ileri bakanlna baldr.
- Yurdu korumak ve sulular yakalamak
Askeri Grevleri
- Yoklama kaa, bakaye, firar ile sakllar aramak
- Tutuklama emrini uygulamak
- Seferberlik ilann duyurmak
- Yasak blgelere yabanclar sokmamak
- Askeri inzibatlara yardm etmek
- Sulular aramak
Adli Grevleri
- Cumhuriyet savclarnn emriyle hazrlk soruturmas yapmak
- Hapishaneleri dardan korumak
- tutuklular sevk etmek. Mahkemelerin disiplinini salamak
- cra memurlarna yardm etmek
- Genel gvenlii ve asayii korumak
dari Grevleri
- Snrlarmzdaki kaakl nlemek

63

Polisin Grev ve Sorumluluklar

Siyasi Grevleri
Emniyet ve asayii ile istihbarat salamak
Devlet kuvvetlerine ve Hkmete saldranlar yakalamak
Adli Grevleri
Su delillerini toplamak ve suluyu yakalamak
Sulu hakknda gerekli soruturmay yapar, sank ve su delillerini yarg
organlarna teslim eder.
dari Grevleri
Irz, can ve mal gvenliini salamak
Bir suun ilenmesini engellemek
Yangn, su baskn, yer sarsnts gibi afetlerde olay yerinde tedbirler almak.
Koruma altnda olan ahs ve binaya olabilecek saldrlar engellemek
zinli toplant,Geit, tren ve gsterilerde dzeni salamak
Trafikle ilgili
Srclerin kurallara uyup uymadn denetleme
Grevleri
Trafii dzenlemeKaza tesbit Tutana dzenleme ve yarallara yardm etme
Aralarn tescil ve plakalarn verme

64