istorija

CRNOGORSKO ISTORIJSKO PISANJE

- RANKE I NJEGOVO NASLJEE
Dejms Petifer

The author, who is a professor at Oxford University in Great

Britain, deals with the issue of how the Montenegrin history was
written in the past as well as the European ideas on which it
reclines. In this essay he analyses the cooperation of Leopold
von Ranke /1795-1886) and Vuk Karadi and the treatment of
the Serbs-Montenegrins relations. He points to the need of interpreting Rankes legacy in accordance with the modern time.

Kada govorimo o ovom pitanju potrebno je jasno promiljati o

tome kako je istorija prostora Crne Gore i njenog naroda pisana u
prolosti, i kako se ona vidi i shvata kako unutar tako i izvan Crne
Gore. Nepobitna je istina da je do dvadesetog vijeka istorija
Balkana veim dijelom bila usmena, u drutvima gdje masovna
pismenost nije ostvarena na mnogim mjestima nakon Drugog
svjetskog rata. U zemljama kao to su Bugarska i Srbija gdje je u
devetnaestom vijeku postojao vei napredak u formiranju modernog nacionalnog osnovnokolskog obrazovnog sistema, usmena
tradicija je jo uvijek igrala (i igra) veoma veliku ulogu.
Jasno je da je glavna spoljna kulturna veza nastajue istorije
Srbije i Crne Gore u prvom periodu graenja nacije u kasnom
osamnaestom i ranom devetnaestom vijeku bila sa centralnom

www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

183

Dejms Petifer

Evropom njemakog govora, i iznad svega sa nasljeem njemakog romantizma, naroito onog Johana Gotfrida von
Herdera. Kao to je istakao Robert Vilton, Herder jeste artikulisao ideje koje su bile od posebne vanosti za razvoj identiteta na
balkanskim prostorima, i slui kao odgovarajui predstavnik
korpusa zapadne filozofije i uticaja1. Malo ljudi ita danas
Herdera. Njegove ideje istote nacionalnih popularnih kultura,
gdje je kultura jedinstvena i nepromjenljiva sutina zajednice,
teko nalaze mjesto u svijetu globalizacije i multikulturalizma,
kao to je to bio sluaj s konceptom Volksgeist-a u vijeku koji
je bio svjedok njemake i italijanske faistike okupacije
Balkana. Bez obzira na to, Herder je obezbijedio teorijski model
za Karadievo djelo, olien u izjavi Pjesnik je stvaralac nacije koja ga okruuje; on im daje svijet da ga vide i dri njihove
due u svojoj ruci da bi ih poveo ka tom svijetu2.
Glavni skori posrednik Herderovih ideja u svijetu gdje se
govori i pie engleski u dvadesetom vijeku bio je oksfordski
1 Vidjeti vaan lanak Roberta Viltona Pisanje nacije, pisanje drave

Kompromis i konflikt u kulturnom identitetu Balkana u 19. vijeku u asopisu

junih Slovena, London, knjiga 25. Proljee-ljeto 2004, P.3.ff. Njegova tvrdn-

ja da su ideje nacionalnog buenja koje se temelje na kulturnoj identifikaciji

bile artikulisane na vrijeme za Prvi srpski ustanak 1804. godine su moda

diskutabilne, to je ono to su Srbi oduvijek eljeli da svijet misli, ali dokazi

veinom nedostaju i cijela ideja sutinski predstavlja prenos iz iskustva

moderne Grke onog to su intelektualci dijaspore postigli za grki nacional-

izam do 1821. godine sa velikim uspjehom. Srbija nije imala slinu intelektu-

alnu dijasporu do znatno kasnije, na to ukazuje usamljena znamenitost Vuka

Karadia u herojskom bajronovskom periodu za Grku.

2 Od Herdera J. F. (17441803) Auszug aus einen Briefwechsel uber Ossian

and die Leider alter Herder to the Present, Wesleyan UP, Chicago, 1983,

Vajmar, 1773. Za kontekst vidjeti Iggers G. Njemaki koncept istorijske misli:

od Herdera do danas, Weslezan UP, ikago, 1983.

184

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Crnogorsko istorijsko pisanje - Ranke i njegovo nasljee

filozof i istoriar kulture Isaiah Berlin, koji se takoe vjerovatno manje izuava danas nego u periodu njegove najplodnije
stvaralake aktivnosti.3 Berlinov Herder je predvidljivo idiosinkratian. Pruski filozof i estetiar se posmatra kao pluralist i
prethodnik kulturnog relativizma u istorijskom razumijevanju,
kao suprotnost moralnim i praktinim izvjesnostima nepokolebljivog racionalizma teoretiara prosvjetiteljstva. Ovo je takoe
sluaj sa marksistikim filozofom G. A. Koenom, koji je napisao
Monteskje i Herder su nali za potrebno da insistiraju na
onome to je za nas oigledno. Njihova tvrdnja o postojanju
razliitih koherentnih puteva bivanja ovjekom protivila se onoj
u okviru prosvjetiteljstva koja je nastojala da sagleda ljude kao
sutinski sline kroz prostor i vrijeme, i koja je teila nauci o
ovjeku ija uoptavanja bi bila slobodna od upuivanja na pojedina vremena i mjesta kao to su njih bili osloboeni zakoni
moderne nauke o prirodi4.
Herder i oni koji su mislili kao on u centralnoj tradiciji i artikulaciji njemakog romantizma su najjae uticali na Leopolda von
Rankea, pruskog istoriara i autora Istorije srpske revolucije, objavljene u Berlinu 1829. godine5. Rankeova Istorija ispunjava sve
bitne Herderske kriterijume za nacionalnu epsku priu o samoodrivom etnosu, sa potpoglavljem o crnogorskoj istoriji kao dodatku glavnom narativnom toku. Porijeklo ove knjige je veoma zanimljivo, iako nejasno u nekim detaljima. Ono otjelovljuje prenos
3 Vidjeti Berlin I, Esej Viko i Herder, u Tri kritike Prosvjetiteljstva,

London, 2000, i Vilton.Op.cit.

4 Vidjeti Koen G. A. Teorija Istorije Karla Marksa: Odbrana, Oksford,

1978. U poglavlju Slike istorije kod Hegela i Marksa, on s pravom istie

novinu mnogih Herderovih ideja.

5 Leopold von Ranke (17951886). Za ubjedljivu modernu raspravu o

Rankeu i njegovom znaaju, vidjeti Gilbert, Feliks, Istorija: Politika ili

Kultura? Razmiljanja o Rankeu i Burkhartu, Prinston, 1990.

www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

185

Dejms Petifer

sa usmene tradicije kakva je posredovana preko Vuka Karadia

u linom dijalogu sa Rankeom, koji je onda napisao istoriju koja
je uvela srpsku usmenu tradiciju dalje u glavni tok evropske akademske istoriografije. Ovaj proces je zapoeo vrlo brzo nakon to
je Ranke zapravo odbacio klasine studije i uenja u pisanju
moderne istorije. Konano se odrekao klasika (u Gimnaziji u
Frankfurt an der oder 1825. godine) tokom perioda njegovih uzajamnih razmjena sa Karadiem. Knjiga Serbische Revoluzion je
bila iroko itana i prevoena na nekoliko jezika, tampana kroz
cijeli devetnaesti vijek i znaajno je pomogla da se Srbija, iz inostranstva, posmatra kao centralna drava na Balkanu. Ona je bila
osnov za Rankeovu kasniju studiju Serbien und die Turkei im
Neunzehnten Jahrhundert (1879). Vuk Karadi je morao poznavati mladog Rankea u Njemakoj, kada je Ranke bio u najveem
smislu jo prevashodno klasino uen ovjek, i Karadi je dao
Rankeu veinu materijala za ovu knjigu. Proveli su neko vrijeme
u prijestonici imperije, Beu zajedno, ali za Rankea se ne nalazi
da je ikad posjetio Balkan ni tada ni poslije, i bio je brandenburki klasini uenjak koji je vidio Srbiju i Crnu Goru oima lokalnog folkloriste dok je jo bio zadojen djelima rimskih autora kao
to su Tacit i Livije.
Tadanje prusko obrazovanje i kultura bili su mona mjeavina naslijeenog neoklasicizma proisteklog iz perioda prosvjetiteljstva pod Fridrihom Velikim i njegovim nasljednicima, sa
prelivom romantizma Getea i njegovih savremenika, koji su
okrenuli lea klasicizmu. Karadi se susreo sa Geteom u
periodu 1823-24. godine u vie navrata i ostavio je dobar utisak
na ostarjelog olimpijca iz Vajmara. Gete se divio lirskim
srpskim pjesmama koje je Karadi sakupio ali ratniku epiku
nije cijenio jednako visoko. Ovo nije bilo opte vienje. Razvoj
Grke revolucije protiv Turaka poslije 1821. godine podstakao
je novo pokretanje interesovanja za nacionalne knjievnosti
koje slave vojnike vjetine uperene protiv spoljnih ugnjetaa
186

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Crnogorsko istorijsko pisanje - Ranke i njegovo nasljee

od ega je Karadievo djelo imalo koristi. Saradnja sa

Rankeom na izdavanju Istorije Srbije i Crne Gore nije moglo
doi u bolji as. U krugu Rankea i Berlina, ratnike vjetine
Srba su bile vane. Kao Prusi i Grci, oni su bili zakleti protivnici Habsburkog carstva kao i Otomanskog. Iako je u debatama na Berlinskom univerzitetu, na kojima je uestvovao poto
je dobio mjesto na njemu 1825.-godine Ranke zauzeo antihegelijansku stranu i odbacio gledanje na istoriju velikog filozofa kao razvoj jedne univerzalne prie, on je na mnogo naina naao takvu priu u srpskoj epici, i koristio je da stvori vlastitu majstorsku naraciju. Samoutvrivanje etnosa u odnosu na
transnacionalnu Otomansku imperiju je tada bilo (kao i sada)
na liberalnoj agendi ali je moglo takoe biti privlano umjerenom konzervativcu kao to je Ranke sa njegovim vienjem
zadatka istoriara u praenju razotkrivanja djela Boijeg u ljudskoj istoriji. Rankeov Bog je bio veoma Pruski protestantski
Bog i srpske i crnogorske pravoslavne crkve (kao volkskirche)
su mogle da nau odgovarajue mjesto u njegovoj naraciji kroz
poreenje sa dekadentnim transnacionalnim religijama
Venecijanaca rimokatolika i Turaka muslimana. Ranke je
vidio srpske ustanke kao legitimne, ne samo stoga to su bili
antiotomanski, ve i kao korak ka vjerskoj slobodi za ugnjeteni narod, kao odraz bojeg djelovanja u ljudskoj istoriji. U
ovome je napravio model rada za misao kasnijeg dravnika
kakav je engleski premijer Gledston i njegovo razotkrivanje
anti-otomanskog cilja hrianskog naroda Balkana, naroito
Bugarske nakon masakra u Bataku6.
6 Godine 1876. masakr nad oko 3000 bugarskih pravoslavnih pobunjenika

se odigrao u Bataku u Rodopskim planinama june Bugarske. To je bilo

obznanjeno u uvenoj prii J. A. Mekgahana, britanski novinar i njegov izvje-

taj su odigrali vodeu ulogu u okretanju javnog mnjenja protiv pokuaja

Sultana da suzbije bugarski nacionalizam.

www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

187

Dejms Petifer

Sjenka Tacitove Germanije takoe se u velikoj mjeri nadvija

nad Istoriju srpske revolucije. Rankeovo pisanje odzvanja
Tacitovim zapaanjima o onima koji su u sutini opisani kao vrli
i racionalni varvari, no i pored sve njihove vrline, ipak varvari.
Ovo je pokazano na subjektivnom nivou u uvenoj zabiljeci u
Rankeovom Dnevniku iz 1828, u kojoj se kae Od svih varvara
koje sam upoznao, Vuk je jedini koji nikad nije krenuo intelektualno pogrenim pravcem.7 Ranke Srbe i Crnogorce vidi kao
vrle prvenstveno zbog njihovih uspjenih nastojanja da imaju
parlament, nacionalnu crkvu i da izmaknu Otomanskom sistemu.
On se takoe divio njihovom ratnikom duhu, primjeujui
Upoznao sam narod koji je ivio u potinjenosti, sa patrijarhalnim obiajima i poetinim nainom miljenja, sposobnim da
transformie iste u krutu realnost rata, kad je dolo vrijeme da se
oslobodi to su Srbi sa ijom ste poezijom sigurno upoznati8.
Zalaganja savremenih vladara dinastije Obrenovi, koje
Ranke opisuje sa upeatljivim detaljima, uopte ne utiu na
optu strukturu ove naracije, i jasan su proizvod Karadievih
vlastitih ozbiljnih tekoa sa grubom i poludiktatorskom prirodom beogradske uprave pod ovom dinastijom, i njihovih ustupaka i nagodbi sa sultanima. Njihova vladavina je bila poricanje
svih vrijednosti potovalaca optimista post-kongresnog Bea u
pogledu novih i nastajuih liberalnih drava i dala je povoda
stvaranju imida Srbije kao zemlje predvoene nasilnim i
beskrupuloznim uvarima svinja u srcu jugoistone Evrope.
Bilo je povoljno za Karadia da samo Ranke bude imenovan
autorom, iako je Ranke smatrao Srbina ravnopravnim koautorom, obzirom na relativno objektivno tretiranje u Istoriji gangsterske represije Miloa Obrenovia nad njegovim politikim
7 Vidjeti Vilson, Op.cit. P. 228.

8 Pismo Rankea njegovom bratu Henriku, iz 1828. godine.

188

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Crnogorsko istorijsko pisanje - Ranke i njegovo nasljee

rivalima iz dinastije Karaorevia. Karadiu je potrebno da

nae finansijsku podrku za svoj istraivaki rad od vladara
Obrenovia u Beogradu. Rankeov naslijeeni klasicizam ovdje
se jasno pokazuje, gdje volk moe biti poetski i teorijski virtuoz
ali gdje njegovi vladari ostaju varvari u srcu.
Malo se zna u detaljima o odnosu izmeu srpskog folkloriste
i etnologa i pruskog klasiciste, osim da su kasnije ostali u doivotnom kontaktu i u meusobnom uvaavanju. Ranke je uvijek
plaao Karadiu polovinu honorara za knjigu, i kasnije je zabiljeio u svojim djelima da je radio iz Vukovih spisa9. Ali knjiga potvruje Marksovo zajedljiv stav o Rankeu da je on esto u
svom vlastitom djelu u suprotnosti sa teorijama istorijskog pisanja koje je isticao kasnije u svom ivotu. Ne postoji dokaz principijelne objektivnosti, tog plemenitog sna istoriara, niti za
bilo koju znaajnu (ili beznaajnu) upotrebu istorijskih dokumenata uopte u knjizi, a neskriveno je pristrasan prema nacionalnim aspiracijama Srba i Crnogoraca.
Vuk Karadi je bio jedini izvor u mnogim pogledima, iako je
Ranke kasnije tvrdio da je i on sam provjeravao injenice, ali ne
moe biti sumnje da je Karadi vidio u knjizi ono to bi se
danas zvalo advokatska uloga, u unapreenju srpske nacionalne stvari i obezbjeivanju naklonosti dinastije Obrenovi i
ruskog cara. Da li je Ranke bio zaveden od strane ovog Srbina,
ili da li je izdanje moda bilo jedan od prvih primjera zapadne
intelektualne ljubavne afere sa malom zemljom gdje intelektualac izvana nije bio u potpunosti ili dobro informisan? Ovo se
ini malo vjerovatnim. Ranke je bio priljean i esto neposluan
uenik habsburke politike i bilo bi mu drago da uvrijedi Be.
Isti sluaj je bio i sa osmanskim pitanjem. Struktura Istonog
pitanja, konana budunost umirueg Otomanskog carstva jo
9 Vilson, Op. cit. P 228.

www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

189

Dejms Petifer

nije bila svjesno artikulisana u Njemakoj na nain kako je to

bila u Britaniji poslije Berlinskog kongresa, ali su glavni obrisi
onoga to je nastalo sigurno bili prisutni u glavi vrhunski inteligentnog ovjeka kakav je bio Ranke u centru pruskog dinaminog intelektualnog ivota.
Neki Rankeovi izuavaoci su vidjeli Istoriju kao eksperiment
mladog ovjeka i nastojali da je iskljue iz razmatranja njegovog glavnog korpusa, ali ne moe biti sumnje da je ona bila i
ostaje jedno od njegovih praktino najuticajnjiih djela. Ono legitimie pogled na Srbiju i Crnu Goru u zapadnoj kulturi tokom
jednog vijeka, i njeno englesko izdanje iz 1852. godine u
Londonu i Njujorku bilo je simbol respektabilnosti nove srpske
drave u intelektualnom ivotu Evrope i Sjedinjenih Drava.
Ranke je izradio s uspjehom jednu akademsku istorijsku tradiciju za Srbiju koja zapravo nije ni postojala prije njega (izvan
Crkve). Karadi je bio srean u svom izboru istoriara koji je
nainio skoro 30 godina ranije, s obzirom na to da je u vrijeme
engleskog izdanja 1852. godine Ranke bio na vrhuncu slave i
uticaja u narastajue vanom panevropskom kulturnom kontekstu njemakih univerziteta i uopte istorijskih izuavanja devetnaestog vijeka.
Kako se ovo povezuje s pitanjem kasnije crnogorske nacionalne istoriografije? U Istoriji Ranke predstavlja Crnogorce kao
sline Srbima, ali vie udaljene od civilizacije u njihovim planinskim utvrdama i vezane kodovima nepromjenljive tradicije.
Oni su u nekom smislu pravi Sloveni sa stabilnim unutranjim
identitetom etnosa, dok su Srbi u niim krajevima morali vie da
se prilagode pritiscima svojih susjeda. U kulturnim okvirima,
ako su Herderove i Hegelove ideje nastavljale da ive u istoriarevoj podsvijesti kad je u pitanju bilo opisivanje Srba, sa
Crnogorcima je ideja prirodnog ovjeka/plemenitog divljaka
Rusoa takoe prisutna u pozadini. Ili, sluei se modernom isto190

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Crnogorsko istorijsko pisanje - Ranke i njegovo nasljee

rijskom terminologijom, Srbi su imali vie transnacionalno

postojanje dok ga Crnogorci nijesu imali. Njihova glavna aktivnost je bila da izmaknu vladavini dvije transnacionalne sile,
Venecije i Turske. Kao kritiar modernih dekadentnih imperija,
Ranke se otvoreno divio emancipaciji Crnogoraca od venecijanske vladavine, a naroito njihovim ratnikim vrlinama. Ranke je
vidio Veneciju u Mediteranu kao zastarjelu i prevazienu tvorevinu, te time i homerske vrline crnogorskih ratnika koji su ih
potisnuli sa svoje obale kao silu za modernizaciju kao i za
izgradnju novog drutva.
Moda je od znaaja da je dugo poglavlje o Crnoj Gori u
Istoriji uvijek privlailo znatno manje panje od glavnog Srpskog poglavlja. Ovo nije prosto zbog toga to je Srbija vea i
naseljenija od Crne Gore, ve stoga to pisanje o Crnoj Gori
otjelovljuje Rankeovu radikalnu stranu u ovom djelu, njegovo
jasno odobravanje onoga to bi danas bilo imenovano kao gerilski rat za osloboenje. On smatra da su Srbi ostvarili uspjenu
revoluciju, ali mnogo vie na politikom i konstitutivnom
nivou, dok su Crnogorci vodili gerilsku vojnu pobunu. Takoe
je znaajno da ueni komentator posljednje generacije iz glavne
britanske jugofilske i srbofilske tradicije kao to je Dankan
Vilson, malo vanosti pridaje crnogorskim aspektima Karadievog korpusa u njegovom inae autoritativnom prouavanju njegovog rada, iako su se neka od Karadievih najplodnijih sakupljanja narodnih pjesama i legendi odvijala na tim prostorima.10 Takoe, Vilson uopte ne razmatra crnogorski dio
10 Ovo je omoguilo izlazak glavne knjige objavljene u tutgartu 1837,

Montenegro und die Montenegriner, ein Beitrag zur Kenntnis der

Europaischen Turkei und des Sebischess Volkes.

Karadi je objavio ranije jedan vaan lanak 1834, Vienje Crne Gore u

kojem je nastojao da nadjaa preovladavajue vienje na prostoru njemakog

www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

191

Dejms Petifer

zajednike Rankeove knjige, to je ilustracija za to kako je britanski jugocentrizam esto izostavljao Crnu Goru iz istorijske
percepcije. Ovo izostavljanje je takoe bilo ponekad sluaj kod
istoriara devetnaestog vijeka. Poslije Rankea, ozbiljno razmatranje crnogorske istorije je skoro zamrlo u Evropi, da bi oivjelo u Engleskoj poslije Berlinskog kongresa. Istoriar amater
kao to je kasnoviktorijanski klerik Denton se veoma oslanja na
Rankea u njegovom jo razvijenijem pogledu na vrle varvare
sa njihovom viktorijanskom moralnom ispravnou u stvarima
pola i braka i nezainteresovanou za novac.11
U stvari, postoji nekoliko istorija Crne Gore. Postoji jaka
usmena i poetska tradicija, sa njenim herojskim baladama otpora spoljanjim osvajaima i ugnjetaima, u prvom redu otomanskim Turcima. Ovo su pjesme o ljubavi i ratu. Zatim, postoji
sama Otomanska istorija, jer iako Crna Gora nije bila osvojena
ili pripojena imperiji na ortodoksan nain, mnoge od njenih
glavnih trgovakih, kulturnih i spoljnih veza stotinama godina
bile su sa zemljama koje su pripadale Imperiji. Venecijanska
obala je zaista bila samo to i sa opadanjem Venecije u sedamnaestom i osamnaestom vijeku sve vie i vie spona razvilo se sa
rastuim urbanim centrima polunezavisnih paaluka kao to je
onaj pod Buatlijama u Skadru. Puno ove turske istorije je jo
uvijek malo poznato ili istraeno, iako bi veoma dobrodolo potpuno otvaranje turske arhive pod aktuelnom turskom vladom
trebalo to da promijeni tokom vremena. Postoji istorija pomijeana sa geografskim istraivanjem u brojnim putopisima koji su
poeli da se javljaju oko 1830. godine.
govora da je Crna Gora bila samo hajduko drutvo, kao to je izraeno u

Brokhaus enciklopediji i drugdje. Slinosti sa savremenim debatama o utica-

ju organizovanog kriminala na Balkanu su neizbjene.

11 Vidjeti Denton, V, Crna Gora njeni narodi i njihova istorija, London,

1877.
192

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Crnogorsko istorijsko pisanje - Ranke i njegovo nasljee

Druga pripovijest jeste ona o Crnogorskoj pravoslavnoj

crkvi sa njenim transnacionalnim korijenima u Vizantiji i u
srednjovjekovnom Srpskom carstvu. Ova posljednja pria je
bila najuticajnija u dvadesetom vijeku. Vladari crnogorske
drave poslije Berlinskog kongresa sa njenom mikro prijestonicom na Cetinju bili su vladike i sprovodili su paternalistiku
teokratiju. Poetska tradicija romantiarske generacije predstavljena Karadiem pomijeala se sa hrianskom tradicijom
pravoslavnog vjerovanja i nacionalna crkva je bila potrebna
za njeno otjelotvorenje. Aktuelni napori i izme u crnogorskoj
crkvi ilustruju koliko je ovo jo uvijek ivo i veoma teko
pitanje na poetku dvadesetprvog vijeka. Stvaranje nove crnogorske drave poslije 2006. godine donijelo je potrebu za
jedinstvenom nacionalnom crkvom koja moe da otjelotvori
duhovni etnos nove politike jedinice. Crna Gora takoe nastavlja da se souoava sa pitanjem tansnacionalnosti, sada otjelotvorenoj u Evropskoj uniji, kojoj crnogorska vlada eli da se
pridrui. Pridruivanje Evropskoj uniji bi ukljuilo gubitak
mnogo veeg dijela suverenosti od onog kojeg se Crna Gora
odrekla i u okviru Kraljevine Jugoslavije i komunistike
Jugoslavije.
Jesu li Ranke i njegovo pisanje jo uvijek vani za ovu novu
agendu? Neki od modernih istoriara Crne Gore bi smatrali da
nijesu. Istorija Srpske revolucije nije pomenuta ili navoena
uopte u Kraljevstvu crnih planina Elizabet Robert, ili u
Pripovijesti Crne Gore od zaetaka do naih dana italijanskog
istoriara Antuna Zbutege12. Kada se pojavilo u Britaniji djelo
Robertsove je pretjerano hvaljeno od biveg predstavnika
Evropske unije za spoljnju politiku Kristofera Patena u
12 Roberts. E Kraljevstvo crnih planina Istorija Crne Gore, London, 2007

i Zbutega. A, Storia del Montenegro Dalle origini ai Giorni Nostri, Rim, 2006.

www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

193

Dejms Petifer

Literarnom dodatku Tajmsa u Londonu, koji oigledno nije

volio crnogorskog lidera Mila ukanovia, opisujui ga rijeima: Premijer prije tridesete, on je visok, naoit, armantan i
ne vie pouzdan nego to bi se oekivalo od nekoga ko je preivio raspad Jugoslavije.
Ovo bi se moda moglo proitati kao opravdan komentar od
strane pregovaraa koji se aktivno zalagao nekoliko godina da
sprijei, kako on to navodi, crnogorski bijeg od Srbije. Ali
Paten ne moe izbjei zaaranost Rankeovom tradicijom, iako
je nije svjestan, kada nastavlja govorei Moda je onima od
kojih se oekivalo toliko puno heroizma teko da toleriu
umjerenost. Hrabrost nikad nije bila pod sumnjom... u partizanskim borbama protiv njemakih i italijanskih okupatora u
Drugom svjetskom ratu, Crnogorci su meu njima se isticao
ilas igrali srazmjernu ulogu u toj herojskoj borbi protiv
neprijatelja. Vie od treine partizanskih generala dolazilo je iz
Crne Gore. ilas, Titov vodei disidentski kritiar, je u knjizi
Robertsove osoba najblia stvarnom heroju. Treba li sada da
dodamo njegovom i ime Mila ukanovia, domiljatog premijera i predsjednika koji je sproveo Crnu Goru kroz pliake
srpske i evropske politike do postignua nezavisnosti?13
Civilizovan ovjek, Kristofer Paten, kao umjereni humanista,
Evropejac, protivtea je ovjeku Balkana, Milu ukanoviu,
proizvodu etnosa, koji je nepouzdan i teak za saradnju, kao to
Tacitov uenik Ranke opisuje Miloa Obrenovia i druge srpske
vladaoce dva vijeka unazad. Varvarin, herojski u ratu ali nepouzdan u miru, u nekim evropskim pogledima uvijek se nalazi
negdje na Balkanu, bilo u oima devetnaestovjekovne Pruske ili
13 Literarni dodatak Tajmsa, London, 1. jun 2007, P. 13 Paten se ne suoa-

va sa pitanjem supersecionizma primijenjenog u politici Evropske unije, da

EU po sebi predstavlja transnacionalni ideal koji prevazilazi uobiajena

nacionalna osjeanja i identitete.

194

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me

Crnogorsko istorijsko pisanje - Ranke i njegovo nasljee

dvadesetovjekovnog Brisela. Jer Milo ukanovi, moe se

posmatrati i kao jedan Milo Obrenovi. Milo je greni potomak junakih predaka koji su se oduprli i unitili venecijansku i
tursku vlast, kao to je i Milo ukanovi potomak herojskih
crnogorskih partizanskih generala koje je Tito poslao na prinudni rad na Golom Otoku.
Moderna crnogorska drava je konstituisana na osnovu
Versajskim sporazumom ugovorenih granica. Iako je Versaj
bio katastrofalan za Crnu Goru u mnogo pogleda, on jeste
donio jedno jasno postignue, priznanje modernih granica
koje su zauzvrat formirale granice crnogorske socijalistike
republike u okviru prve Jugoslavije, a sada granice moderne
nezavisne drave. Ipak, u drugom smislu, to je sadralo prevaru jer nije bilo unutranjih granica u okviru Jugoslavije
koje su bile od znaaja, osim sjevernih granica Kosova u
periodima tamonje tenzije i krize. Crna Gora je bila otvorena za kolonizaciju od strane drugih Jugoslovena, kao to je
bila Hrvatska i srazmjera stanovnitva roenog izvan Crne
Gore je rasla sa industrijalizacijom i veina ovih emigranata
je bila iz Srbije.
Pravo pitanje oko Rankea i njegovog nasljea na kraju vodi
unazad do Herdera, i kao to ga je Isaja Berlin vidio, kao kritiara prosvjetiteljstva. Ranke nije bio puno zainteresovan za granice i malo pie o njima. U njegovo doba izgledalo je da je etnos
oduvijek bio tamo. Etnos je u srcu crnogorskog nacionalizma, i
uvijek je bio, dok je Evropska unija pravo dijete prosvjetiteljstva, i raduje se Evropi bez granica. Kao to je napisano o postkomunistikoj istoriji vanog arheolokog lokaliteta Sva/as
blizu granice s Albanijom
Obilju novih drava e biti potrebna nova istorijska definicija. Ne manje od sedam novih zemalja, Bosna, Hrvatska,
Slovenija, Srbija, Crna Gora, Makedonija a vjerovatno uskoro
www. maticacrnogorska.me

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

195

Kosovo, su proistekle iz onoga to je bila biva Jugoslavija, i u

puno sluajeva lokalni istoriari vide sebe kao spasioce izgubljene nacionalne prie od izvrtanja i nezakonitosti komunistike istorije.14
Tako e se crnogorski istoriari sada takoe nai na poslu
suprotstavljanja pritisku evropeista na njihovu fluidnu a snanu
etniku tradiciju15.
S engleskog prevela: Nikoleta Tomovi

14 Kameron. A. i Petifer. J. Enigma crnogorske istorije Primjer Svaa,

Junoslovenski asopis, izdanje 28, br. 1-2 (107-108), jul 2008, i

Botashqiptare, Tirana, 2008.

15 Interesantan primjer ovoga su promjene u kolskim udbenicima koje su

traene od Evropske unije prije no to Crna Gora moe postati njen lan.
196

MATICA, zima 2013 / proljee 2014

www. maticacrnogorska.me